Vlaski recnik - Vorbariu ruminesk

Reč b nije obrađena kao osnovna reč!

Reč b u karticama drugih reči
Br Vlaški Rumunski Srpski Gnezdo reči Reč u umotvorinama Akcija
222 abaćarĭe abаtere скретање abaćarĭeb> (mn. abaćerĭb>) [akc. abaćab>rĭe] (i. ž.) — skretanje, promena pravca kretanja ◊ dakă nu baź sama unđe ĭe abaćarĭa, aĭ sî rataśeșć — ako ne paziš gde je skretanje, ima da zalutaš ♦ var. abatutub> [Crn.] ∞ abaćeb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
82 abaće abate скретати abaćeb> (ĭuo abatb>, ĭel abaćeb>) [akc. abab>će] (gl. p. ref.) — 1.b> skretati sa pravca, sklanjati se u stranu ◊ sa abaće đin drum în lăturĭ — sklanja se s puta u stranu ◊ unđe să va abaća lumĭa-ĭa, kînd sa va puńa pluaĭa? — gde li će se skloniti ti ljudi, kada bude udarila kiša? 2.b> (izob.) navraćati, svraćati ◊ sa abaće pi la nuoĭ — navraća kod nas [Por.] ♦ dij. var abaťeb> [Kmp.] [Vidi]
227 abatut abătut скренут abatutb> (abatutăb>) (mn. abatuț, abatućeb>) [akc. abatub>t] (prid.) — 1.b> skrenut, koji je promenio pravac kretanja ◊ sîngur ĭe đivină śe ĭe abatut đi pi drum — sam je kriv što je skrenut sa puta 2.b> (fig.) poremećen u duševnom ili društvenom smislu ◊ lasă-l, vĭeḑ kî ĭe zminćit șî abatut la kap — pusti ga, vidiš da je poremećen i skrenut [Crn.] ◊ abatut đin minće — umno poremećen, blesav, ćaknut [Por.] ∞ abaćeb> [Vidi]
83 abĭa abia једва abĭab> [akc. abĭab>] (pril.) — jedva, teško, na jedvite jade ◊ abĭa ĭeșîrîm đin morśilarĭ — jedva izađozmo iz blatišta [Por.] [Vidi]
473 Abraș Abraș Абраш Abrașb> [akc. Abrab>ș] (i. m.) (antr.) — lično ime rodonačelnika familije Abrašešti u Prahovu ◊ Abraș a fost kińez la Praova doĭspreče ań — Abraš je bio knez u Prahovu dvanaest godina [Kmp.] [Vidi]
474 Abrașești Abrașești Абрашевци Abrașeștib> [akc. Abrașeb>ști] (i. m.) — (antr.) Abraševci, vlaški nadimak roda Abrašević iz Prahova, koji se doselio iz krajinskog sela bukovče, a čiji je rodonačelnik bio Vlah sa nadimkom Abraš ◊ Vlasťikă,Ťikă lu Abraș — Vlastimir Abrašević [Kmp.] ∞ Abrașb> [Vidi]
86 aburi aburi испаравати aburib> (ĭuo aburĭeskb>, ĭel aburĭașćeb>) [akc. aburib>] (gl. p. ref.) — 1.b> isparavati se, puštati paru ◊ apa fĭarbe șî aburĭașće — voda ključa i isparava 2.b> duvati (za vetar), zapahnuti (za miris) ◊ batu un vîntuț, șî ńe aburi un miruos frumuos đi la fluorĭ đin građină — pirnuo je neki vetrić, i zapahnuo nas je pijatan miris cveća iz bašte ♦ up. nîparib> [Por.] ∞ aburb> [Vidi]
88 aburit aburit замагљен aburitb> (aburităb>) (mn. aburițb>, aburićeb>) [akc. aburib>t] (prid.) — a.b> zamagljen ◊ stîkla la ferĭastă ĭe aburită, nu sa vĭađe pin ĭa ńimika — staklo na prozoru je zamagljeno, ne vidi se kroz njega ništa b.b> oparen, koji je bio izložen pari; navlažen parom ◊ n-a uskat rufiļi, numa ļ-a lasat aburiće în kutariță — nije osušila rublje, nego ga je ostavila vlažnog u korpi [Por.] ∞ aburb> [Vidi]
85 aburĭală abureală испарење aburĭalăb> (mn. aburĭеlurĭb>) [akc. aburĭab>lă] (i. ž.) — isparenje ◊ s-a bulnavit la lukru đin vro aburĭală grĭa — razboleo se na poslu od nekog teškog isparenja [Por.] ∞ aburb> [Vidi]
90 aburĭel aburel поватарац aburĭelb> (mn. aburĭeļb>, aburĭaļeb>) [akc. aburĭeb>l] (i. s.) — povetarac, tih vetrić, lahor ◊ a batut pin krĭanźe un aburĭel kald — dunuo je kroz granje topao lahor ♦ var. aburĭeluțb> ♦ / dem. < abub> + -ĭel [Por.] ∞ aburb> [Vidi]
1588 aćiĭat ateiat обучен aćiĭatb> (aćiĭatăb>) (mn. aćiĭațb>, aćiĭaćeb>) [akc. aćiĭab>t] (prid.) — obučen, odeven; ogrnut nečim ◊ nu lasa fĭaćiļi afară, kă nus aćiĭaće bińe — ne puštaj devojčice napolje, jer nusu obučene dobro ♦ var. aćeĭatb> ♦ sin. înbrakatb> ♦ supr. đeșćiĭatb>, đișćiĭatb> [Por.] ∞ aćeĭab> [Vidi]
2601 aćiĭatură ateiaturi одело aćiĭaturăb> (mn. aćiĭaturĭb>) [akc. aćiĭatub>ră] (i. ž.) — (zast.) odelo, haljetak ◊ đimult n-a fuost atîta țolamă, akumă labdă aćiĭatura întrĭagă, numa kă nu sa măĭ puartă așa fĭeļ đi aĭnă — nekad nije bilo toliko odeće, sada se baca ceo haljetak, samo zato što se ta vrsta haljine više ne nosi ♦ sin. țualăb>, înbrîkamînt b>[Por.] ∞ aćeĭa b> [Vidi]
2344 Adamuțu Adamuţu Адамица Adamuțub> (mn. Adamuțib>) [akc. Adamub>țu] (i. m.) — (antr.) (hip.) (rel.) Adamica, ime od milja za pobačenu decu muškog pola ◊ muĭarĭa kare sa starpĭaḑă, iĭ dă la kopil dă pomană pră nume Adamuțu, dupa numiļi alu muoșu Adam dîn raĭ — žena koja pobaci, namenjuje tom detetu na daći nazivajući ga Adamica, prema imenu starca Adama koji je prvi živeo u raju ◊ dakă sa kunuașće lupadatu kî ĭe kopil muĭerĭesk, iĭ să ḑîśe „ĭevuțu”, dupa baba Ĭeva lu muoșu Adam — ako se pobačeno dete prepozna da je žensko, onda se naziva „jevičac”, prema Adamovoj baba Evi [Mlava] ∞ Adamb> [Vidi]
430 Adamuońi Adamoiu Адамовићи Adamuońib> [akc. Adamuob>ńi] (i. m.) — (antr.) Adamovići, Adamovi potomci, prezime familija u Šarbanovcu, bačevici i bogovini čiji je rodonačelnik bio Vlah po imenu Adam ◊ tuoț Adamuońi đin Șarbanuț a lukrat la pomînt șî-n maĭdan — svi Adamovići iz Šarbanovca obrađivali su zemlju i radili u rudniku [Crn.] ◊ poļikră Adamuońi însamnată ĭe șî-n Porĭeśa — vlaško prezime Adamonji zabeleženo je i u Poreču [Por.] ♦ / Adamb> + suf. (augm. plur.) -uońb> „mulț Adamĭ, marimĭe Adamilor” — „mnogo Adama, mnoštvo Adama”; + suf. -uoĭb> u krajevima gde je došlo do supstitucije ĭ/ń > Adamuoĭb> (exp. Durlić ) ∞ Adamb> [Vidi]
334 adapa adăpa појити adapab> (ĭuo adăpb>, ĭel adapăb>) [akc. adapab>] (gl. p. ref.) — 1.b> (za stoku) pojiti, davati vodu ◊ trîabe adapa vićiļi la borugă — treba napojiti stoku na potoku 2.b> (za zemlju) upijati vodu, postati vlažan ◊ pluaĭe, adapă pomîntu — pada kiša, napaja zemlju [Por.] [Vidi]
129 adapat adăpat појење adapatb> (mn. adapaturĭb>) [akc. adapab>t] (i. s.) — 1.b> pojenje vodom, napajanje, naročito pojenje stoke ◊ vrĭamĭa ĭe đi adapat vićiļi — vreme je za pojenje stoke [Crn.] 2.b> natapanje zemlje ◊ fusă sîaśita mare, șî pluaĭa đi astîḑ điață un adapat bun la pomînto-sta uskat — bila je velika suša, i današnja kiša donela je jedno obilno napajanje ovoj suvoj zemlji [Por.] ∞ adapab> (Ima umotvorina!) [Vidi]
126 adapatuare adăpătoare појило adapatuareb> (mn. adapatuorĭb>) [akc. adapatuab>re] (i. ž.) — 1.b> pojilo, mesto gde se napaja stoka ◊ adapatuarĭa a sakat, unđe am adapa vićiļi, nu șću — pojilo je presušilo, gde li ćemo pojiti stoku, ne znam [Crn.] ♦ dij. sin. baltăb>, lakb> ◊ vićiļi, kînd sînt satuasă, sîngure trag la vro baltă or vrun lak unđe puot sî gasaskă adapatuare — stoka, kada je žedna, sama ide na neku baru ili jezerce gde može da nađe pojilo 2.b> valov za napajanje stoke od izdubljenog stabla, kamena ili betona ◊ adapatuarĭa ĭe pļină đi frunḑă — valov je pun lišća ◊ a fakut adapatuare đin butuarkă — napravio je valov od debla ♦ var. adîpatuareb> ♦ sin. žgĭabb>, valîăub>, albĭeb> [Por.] ∞ adapab> [Vidi]
472 adauară adăoară поново adauarăb> [akc. adauab>ră] (pril.) — ponovo, po drugi put ◊ grabĭesk, adauară dau la ćińe — žurim, drugi put ću da navratim kod tebe ◊ đ-adauară îț spun kî aĭa nuĭe bun śe lukri — po drugi put ti govorim da ne valja to što radiš ♦ var. adauorļab> ♦ / a + duauă + uară [Por.] [Vidi]
471 adăurat adăurat други adăuratb> [akc. adăurab>t] (pril.) — drugi po redu ◊ ku uomo-l adăurat am trait bun — sa drugim mužem živela sam dobro ♦ var. adaoratb>, adăoratb> ♦ var. skr. dăoratb> (Tanda) ◊ fraće, sora dăorată — polubrat, polusestra [Por.] ∞ adauarăb> [Vidi]
167 adîngat jeguit жигосан adîngatb> (adîngatăb>) (mn. adîngațb>, adîngaćeb>) [akc. adîngab>t] (prid.) — 1.b> žigosan, kome je udarena danga 2.b> obeležen, koji ima kakav beleg ili ožiljak 3.b> (med.) koga su vračare lečile od oteklina lapisom, crtanjem magijskog kruga oko otečenog mesta [Por.] ∞ adînźib> (Ima umotvorina!) [Vidi]
169 adînśi adînci дубити adînśib> (ĭuo adînkb>, ĭel adînkăb>) [akc. adînśib>] (gl.) — dubiti, produbljivati ◊ trîabe adînśi ĭaruga-sta — treba produbiti ovaj kanal ◊ m-am pus să adînk ĭaruga, numa n-am sapă bună — počeo sam da produbljujem jarugu, ali nemam dobru motiku ♦ var. (ĭuo) adînkĭeḑb>, (ĭel) adînkĭaḑăb> ◊ pluaĭa adînkĭaḑă boruga — kiša produbljuje vododerinu [Por.] [Vidi]
184 aduna aduna скупљати adunab> (ĭuo adunb>, ĭel adunăb>) [akc. adunab>] (gl. p. ref.) — 1.b> skupljati, sakupljati, stavljati na gomilu nešto što je rasuto ◊ trăbe aduna pĭatra đi pi luok, kî sa apruapiĭe vrĭamĭa đi arat — treba sakupiti kamen sa njive, jer se bliži vreme oranja ◊ lumĭa adună bereketu — ljudi sakupljaju letinu ◊ kińezu adună lumĭa în sat — knez sakuplja ljude u selu (saziva zbor) [Crn.] 2.b> sabirati ◊ a aduna unu ku duoĭ — sabirati jedan i dva ♦ sin. astrînźab> [Por.] [Vidi]
186 adunat adunat сакупљен adunatb> (adunatăb>) (mn. adunațb>, adunaćeb>) [akc. adunab>t] (prid.) — skupljen, sakupljen, pokupljen, okupljen, sabran (na jedno mesto, u jednu gomilu) ◊ pruńiļi sînt adunaće, măĭ vro stamînă ș-o sî fiĭe rakiĭe — šljive su skupljene, još koja nedelja i biće rakije [Por.] ∞ adunab> [Vidi]
351 adurmi adormi заспати adurmib> (ĭuo aduormb>, ĭel aduarmeb>) [akc. adurmib>] (gl. p. ref.) — zaspati, uspavati se ◊ uomu aduarmĭe askultînd la ćińe — čovek se uspava slušajući tebe ◊ muma aduarme kopilu — majka uspavljuje dete [Crn.] ◊ nu-m adurmi înbrakat, kă ći pumeńesk ku bataĭe — nemoj mi zaspati odeven, jer ću te probuditi batinama [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
350 adurmit adormit успаван adurmitb> (adurmităb>) (mn. adurmiț, adurmićeb>) [akc. adurmib>t] (prid.) — 1.b> uspavan ◊ adurmită, pi mîna luĭ, am visat kum zbuor pi śĭerĭ — uspavana, na njegovoj ruci, sanjala sam da letim po nebu [Crn.] 2.b> pospan ◊ duarme bińe, să nu viń adurmit la lukru — spavaj dobro, da ne dođeš pospan na posao 3.b> (i. m.) dremež, pospanost ◊ s-a pus un adurmit pi mińe — uhvatio me neki dremež [Por.] ∞ adurmib> [Vidi]
265 adusatură adusatură ? нанос adusaturăb> (mn. adusaturĭb>) [akc. adusatub>ră] (i. ž.) — nanos, ostatak mulja, šljunka i kamenja posle bujičnog izliva potoka ili reke ◊ drumu s-a umplut đi adusatură dupa pluaĭa-sta — put je pun nanosa posle ove kiše [Crn.] ∞ aduśab> [Vidi]
264 aduśa aduce доносити aduśab> (ĭuo adukb>, ĭel aduśeb>) [akc. aduśab>] (gl.) — 1.b> donositi, prinositi, nanositi ◊ aduk kĭaĭa đin luok — donosim ključ s mesta ◊ aduśe minća — (fig.) prisećati se; dolaziti k pameti [Crn.] ◊ kopiļe, sî-ț aduś minća la luok, kî n-o sî će petrĭeś bun — dete, prizovi se k pameti, jer nećeš dobro proći 2.b> ličiti, sličiti (za poređenje); slagati se (za boje) ◊ aduśe unu ku altu — liči jedno na drugo; slaže se jedno s drugim ◊ în kînćik trîabe sî sa adukă vuorbiļi ku vĭarsîku — u pesmi treba da se slažu reči i melodija [Por.] ♦ dij. var. adučab> [Kmp.] [Vidi]
123 aḑîmă azimă пресно aḑîmăb> (mn. aḑîmеb>) [akc. ab>ḑîmă] (prid.) — 1.b> (za hranu) presno, sirovo stanje ◊ varḑă aḑîmă — sladak kupus 2.b> testo bez kvasca ◊ pîńe aḑîmă — presan hleb ♦ var. azîmăb> (mn. azîmeb>) (Valakonje, Savinac, Lubnica, Šarbanovac, Zlot) [Crn.] ♦ dij. var. azmăb> [Kmp.] [Vidi]
306 ađet adet обичај ađetb> (mn. ađeturĭb>) [akc. ađeb>t] (i. m.) — običaj, navika, adet ◊ așa ńi ađetu — takav nam je običaj ◊ ș-a fakut ađetu sî mintă — navikao je da laže ◊ n-arĭe așa ađet — nema takvu naviku [Crn.] ◊ ađet rău — loša navika, loš običaj ◊ ađet đi bîtrîńață — starinski običaj, običaj sačuvan od starina ◊ ađet babĭesk — bapski običaj, običaj koji čuvaju i vrše starije žene; naziv za verske običaje koji se razlikuju od crkvenih ♦ sin. daćinăb>, învățb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
278 afară afară напољу afarăb> [akc. afab>ră] (pril.) — napolju, van, izvan zatvorenog prostora ◊ afară bańi đin pungă — van s novcem, izvadi ih iz novčanika ◊ skuaće uoĭiļi afară — isteraj ovce napolje (iz tora) ◊ ĭeș afară — izađi napolje [Crn.] (uzv.) afarăb>! — van! izađi! ♦ skr. afarb>’ ♦ supr. înuntrub> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
283 afla afla налазити aflab> (ĭuo aflub>, ĭel aflăb>) [akc. aflab>] (gl.) — 1.b> nalaziti, otkrivati ◊ sĭ află unđe nu-ĭ luoku — nalazi se gde mu nije mesto [Crn.] 2.b> pronalaziti, izumljivati, inovirati ◊ dakă asta nuĭe bun, află śuava măĭ bun — ako ovo ne valja, nađi (izmisli) nešto bolje ♦ var. izaflab>, zaflab> ♦ sin. gasîb> [Por.] [Vidi]
284 aflat aflat нађен aflatb> (aflatăb>) (mn. aflațb>, aflaćeb>) [akc. aflab>t] (prid.) — nađen, pronađen, otkriven (kao inovacija), izumljen, zaključen (kao rezultat razmišljanja) ◊ s-a ginđit, șî la urmă aflat kă așa feļ đi lukru nuĭe bun — razmišljao je, i na kraju zaključio da takav način rada nije dobar ◊ adunat doĭ ku doĭ șă aflat kî ĭe patru — sabrao je dva i dva i otrkrio da je (rezultat) četiri ♦ up. izaflatb> [Por.] ∞ aflab> [Vidi]
285 aflatuorĭ aflător налазач aflatuorĭb> (aflatuаrĭеb>) (mn. aflatuorĭb>, aflatuаrĭеb>) [akc. aflatuob>rĭ] (prid.) — (izob.) nalazač, pronalazač (ret.) b> izumitelj ◊ învață kopuoĭu să fiĭe bun aflatuorĭ đi žuaviń — dresiraj kera da bude dobar nalazač divljači [Por.] ∞ aflab> [Vidi]
915 aftaĭ! aftai! шибај! aftaĭb>! [akc. ab>ftaĭ!] (uzv.) — šibaj! kreći! beži! ◊ aftaĭ, kopiļe, śe măĭ așćeț? — šibaj, dečko, šta još čekaš? [Por.] [Vidi]
276 afuma afuma димити afumab> (ĭuo afumb>, ĭel afumăb>) [akc. afumab>] (gl.) — 1.b> dimiti, ispuštati dim ◊ afumă ka mașîna đi vuoz — dimi kao lokomotiva 2.b> štititi (nešto) dimljenjem ◊ afumă karńa sî nu să strîśe — dimi meso da se ne pokvari ◊ afumă puomi đi brumă — zadimljuje voćke da ih zaštiti od slane [Crn.] 3.b> pušiti, lulu ili cigaru ◊ nu mis tutunźiu, afum numa kînd șî kînd — nisam pušač, palim (cigaru) samo ponekad ♦ var. afumeḑăb> [Por.] ∞ fumb> [Vidi]
1502 afurisî afurisi проклињати afurisîb> (ĭuo afurisîăskb>, ĭel afurisîașćeb>) [akc. afurisîb>] (gl. p.) — (mag.) proklinjati, baciti kletvu na nekog ◊ nu ma afurisî ńiśkotrĭabă, kă nu ț-am fakut ńiś un rău — nemoj me proklinjati bez potrebe, jer ti nisam učinio nikakvo zlo [Por.] [Vidi]
275 afurisît afurisit лукав afurisîtb> (afurisîtăb>) (mn. afurisîț, afurisîćeb>) [akc. afurisîb>t] (prid.) — 1.b> lukav, prepreden ◊ ĭel ĭe uom afurisît — on je lukav čovek 2.b> pustahija ◊ marĭe afurisît a fuost, traĭu ĭ-a trekut đi la batăĭ pîn la fur — velika je pustahija bio, život mu je protekao od tuča do lopovluka 3.b> opak, zao, rđav ◊ buală afurisîtă — opaka bolest [Crn.] 4.b> uklet, proklet ◊ firĭaĭ afurisît — proklet bio [Por.] ∞ afurisîb> [Vidi]
295 agarat agarat ? вребање agaratb> (mn. agaraturĭb>) [akc. agarab>t] (i. m.) — vrebanje, čekanje ◊ luok bun đi agarat puorś-aĭ sîrbaćiś, kare fak șćetă în luok — pogodno mesto za vrebanje divljih svinja, koje prave štetu u njivi [Por.] ∞ agîra b> [Vidi]
119 agĭet aghet агет agĭetb> [akc. agĭeb>t] (uzv.) — (zast.) turska reč nepoznatog značenja; imitacija turskog govora ◊ śe va fi agĭet, nu șću, așa-m-uḑît đĭ l-aĭ batrîń — šta li je „agjet” ne znam, tako sam čuo od starih [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
121 agustă agust август agustăb> [akc. agub>stă] (i. ž.) — (kal.) (izob.) avgust, mesec u godini ♦ var. gustarĭb> ◊ ano-sta, în agustă, a fuost sîăśită mare, a sakat șî rîu în Vaļa mare — ove godine je u avgustu bila velika suša, presušila je i reka u Velikoj dolini [Por.] ∞ lunăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
3290 aĭ ai бели лук aĭb>² (mn. aĭb>) (i. m.) — (bot.) beli luk ◊ a sămanat aĭ bașća pļină — posadio je punu baštu belog luka ◊ dakă puće, miĭe aĭu mult îm plaśe — ako smrdi, meni se beli luk mnogo sviđa [Stig] ♦ dij. sin. usturuoĭb> [Por.] ∞ usturuoĭb> [Vidi]
450 aĭa aia та aĭab> [akc. ab>ĭa] (zam.) — 1.b> ta, ona ◊ aĭa mînkarĭe nuĭe bună — ta hrana nije dobra ◊ aĭa pućină kurĭe — ta kaca curi ◊ aĭa vrĭamĭe a trekut đimult — to vreme je prošlo davno [Crn.] ◊ aĭa fată ĭe tare frumuasă — ta devojka je jako lepa 2.b> (fig.) označava nešto što bi direktnim imenovanjem bilo nepristojno ◊ nu stau đi „aĭa” akuma — nisam za „ono” sada ♦ up. ăĭab>, aļab>, ăļa b>[Por.] [Vidi]
1082 aĭdană holdană шашавко aĭdanăb> (mn. aĭdańb>) [akc. aĭdab>nă] (i. s.) — (zast.) šašavko, blesavko; ćaknuta osoba ◊ aĭdană ĭe uom kîta ćokńit la kap — „ajdana” je čovek malo udaren u glavu [Por.] [Vidi]
1079 aĭdańit nătărău шашав aĭdańitb> (aĭdańităb>) (mn. aĭdańițb>, aĭdańićeb>) [akc. aĭdańib>t] (prid.) — (zast.) šašav, ćaknut, blesav; poremećen ◊ aĭdańit sa ḑîśe đ-aăla kare ĭe kîta ćokńit la kap — „ajdanjit” se kaže za onoga koji je malo udaren u glavu [Por.] ∞ aĭdanăb> [Vidi]
453 aĭde haide хајде aĭdeb> [akc. ab>ĭde] (uzv.) — hajde 1.b> za podsticanje ◊ aĭde, pļekaț ku lukru — hajde, krenite sa poslom 2.b> za dopuštanje ◊ bun, aĭde, lasaț aĭa aiśa — u redu, hajde, ostavite to ovde 3.b> za nevericu ◊ ma, aĭde, unđe puaće aĭa să fiĭe așa? — ma, hajde, gde to može da bude tako? 4.b> za pretnju ◊ aĭde, aĭde, śarkă dakă kućeḑ! — hajde, hajde, probaj ako smeš! [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
978 aĭduk haiduc хајдук aĭdukb> (mn. aĭduśb>) [akc. aĭdub>k] (i. m.) — (ret.) hajduk, odmetnik; lopov ◊ aĭduk ĭe uom vićaz kare a fuźit în duos đi rău turśilor, șî đi akolo iĭ baće șî omuară — hajduk je hrabar čovek koji se zbog turskog zuluma odmetnuo u šumu, i odande ih bije i ubija ♦ sin. uoțb> [Por.] [Vidi]
980 aĭduśĭesk haiducesc хајдучки aĭduśĭeskb> (aĭduśĭaskăb>) (mn. aĭduśĭeșćb>) [akc. aĭduśĭeb>sk] (prid.) — hajdučki, koji pripada hajducima ◊ muara aĭduśĭaskă la Strńak, în Arnaglaua, a fakuto Ļikă Golub, kînd a fuźit în duos đi bugarĭ — hajdučku vodenicu na Strnjaku, u Rudnoj Glavi, izradio je Ilija Golub kad se odmetnuo u šumu zbog bugara (II sv. rat) [Por.] ∞ aĭdukb> [Vidi]
389 aĭman haimana ајман aĭmanb> (aĭmanăb>) (mn. aĭmańb>, aĭmańеb>) [akc. aĭmab>n] (i. m.) — 1.b> skitnica, neradnik, gotovan; baraba ◊ un aĭman đi uom, sî n-aĭ trĭabă ku ĭel — baraba od čoveka, da nemaš posla sa njim 2.b> seiledžija, napasnik, nasilnik ◊ aĭman đi kopil, đi tuoț sa atîrnă șî ku tuoț sa baće — napasnik od deteta, sa svima se kači i sa svima se bije 3.b> (fig.) priglup, tup, blesav ◊ aĭman ńidoturnat, n-a putut să gaćaskă ńiś șkuala mikă — neotesani glupan, nije mogao da završio ni četiri razreda škole ♦ sin. apașb> [Por.] [Vidi]
303 aĭnă haină хаљетак aĭnăb> (mn. aĭńeb>) [akc. ab>ĭnă] (i. ž.) — a.b> haljetak, gornji deo ženski odeće, bez rukava, izrađen od sukna ◊ aĭna s-a purtat pistă kamașă șî pistă oprĭeź — haljetak se oblačio preko košulje i preko kecelja ♦ sin. kĭebăb> [Crn.] b.b> haljina, deo odeće koji se nosi preko rublja [Por.] c.b> široka, teška odeća (Leskovo, D. Marković) [GPek] ∞ țualăb> [Vidi]
294 aĭtukă aitucă скитница aĭtukăb> (mn. aĭtuśeb>) [akc. aĭtub>kă] (i. ž.) — skitnica, propalica, neradnik, besposličar ◊ o aĭtukă đi uom, tuoț fug đi ĭel — propalica od čoveka, svi beže od njega [Por.] [Vidi]
373 aĭuș aiuș дивљи лук aĭușb> (mn. aĭușăb>) [akc. aĭub>ș] (i. m.) — (bot.) divlji luk, samonikla jestiva zeljasta biljka sa ukusom crnog luka (Alium silvestre) ◊ aĭușu krĭașće în viĭ, șî pi luokurĭ uđiluasă — divlji luk raste u vinogradima, i na vlažnim mestima [Crn.] ♦ sin. usturuoĭu śuarilorb> [akc. usturuob>ĭu śuab>rilor] — vranin luk (nazvan tako zbog kandži između listova) [Por.] ∞ aĭb>² [Vidi]
2773 akoluo acolo тамо akoluob> [akc. akoluob>] (pril.) — tamo, onamo ◊ ăće, akoluo s-a întîńit, șî s-a luvat la bataĭe — evo, tamo su se sreli, i započeli tuču ◊ (u izr.) đ-akoluo — odande, iz tog pravca, s te strane ◊ đ-akuluo baće vîntu — odande vetar duva ♦ var. akolob> ♦ up. akoļab> ♦ up. skr. kolob>, koluob> [Por.] [Vidi]
2774 akoļa acolea онде аkоļаb> [akc. аkоļаb>] (pril.) — onde ◊ акоļа ḑîśem kînd ĭe śeva măĭ apruape đi nuoĭ, đi kît śi ĭe aĭa đi kare ḑîśem kî ĭe akoluo — onde kažemo kad je nešto bliže nama, nego što je ono za što kažemo da je tamo ◊ akoluo ĭe đepartat, șî nu sa vĭađe, da akoļa ĭe măĭ apruape, șî sa vĭađe ku uoki — tamo je udaljeno, i ne vidi se, a onde je bliže, i vidi se očima ♦ up. skr. koļab> [Por.] ∞ akoluob> [Vidi]
640 akupit ocupat заокупљен akupitb> (akupită) b> (mn. akupițb>, akupićeb>) [akc. akupib>t] (prid.) — zaokupljen (problemom, mislima), zauzet, obuzet, preokupiran ◊ akupit ku lukru — zauzet poslom ◊ n-auđe, kî ĭe akupit ku gîndurĭ grĭaļe — ne čuje, jer je zaokupljen teškim mislima [Crn.] ◊ aș veńi, numa sînt akupit ku mare grižă — došao bih, ali sam preokupiran velikom brigom [Por.] ∞ akupab> [Vidi]
299 akuș acuși ускоро akușb> [akc. akub>ș] (pril.) — uskoro, skoro, u bliskoj budućnosti, ubrzo ◊ nu ći plînźa, akuș vińe mum-ta — ne plači, uskoro će ti doći majka ◊ akuș-akuș! — pretnja, upozorenje osobi u ekspresivnom govoru (obično nestašnoj deci), ako ne prestane da radi to što radi, sledi kazna uobičajena za takvu priliku ♦ var. akușab> [Por.] ♦ up. akub> [buf.] [Vidi]
300 al al грам. члан alb> (mn. aĭb>, aļeb>/aļib>) (part.) — 1.b> stoji ispred imenica ◊ al ńegru — crni, onaj koji je crn 2.b> stoji ispred zamenica ◊ al mĭeu — moj, moje, koje pripada meni ◊ aĭ nuoștri — naši, koji pripadaju nama 3.b> stoji ispred rednih brojeva ◊ al triĭļa — treći, onaj koji je treći po redu ♦ var. ab> - stoji samo ispred zamenica i brojeva ◊ a nuostru — naš, naše ◊ a doĭļa — drugi (po redu) ◊ a triĭļa uorĭ va spun — po treći put vam kažem [Por.] [Vidi]
469 al zburatuorĭ zburător змај al zburatuorĭb> [akc. al zburatuob>rĭ] (sint.) — (euf.) „onaj koji leti”, letač, zmaj, (astr.) kometa, bolid ◊ am vaḑut ku uoki miĭ: asară, pin kapu murguluĭ, trĭeku pista śerĭ o viđiarĭe lunguĭată, șî-m đață-n gînd kum mama mĭ-a puvestît kî așa zbuară al zburatuorĭ — video sam svojim očima, sinoć, u sumrak, prođe nebom duguljasta svetlost, i setih se kako mi je baba pričala da tako leti zmaj ♦ sin. zmăub>, zmîăub> [Por.] ∞ zburab> [Vidi]
2715 alalalt alălalt друго alalaltb> (alalaltăb>) (mn. alalalțb>/aĭlalalțb>, alalalćeb>/aĭlalalćeb>) [akc. alalab>lt] (prid.) — drugo, ostalo ◊ s-a đisparțît șî s-a promîritrat, șî ku alalalt uom a trait bińe — razvela se i preudala, i sa drugim čovekom je živela dobro ◊ a omorît lumĭa, șî a fakut mulće đ-alalalće rîaļe — ubijao je ljude, i činio mnogo kojih drugih zala ♦ var. alaltb>, aĭlaltb> [Por.] ∞ altb> [Vidi]
5834 alalău hălălaie глупост alalăub> (mn. alalăĭeb>) [akc. alalăb>u] (i. s.) — glupost, neistina, izmišljotina ◊ minće kațaua, n-a fuost așa, vorbĭașće alalău — laže kučka, nije bilo tako, priča glupost [Por.] [Vidi]
2714 alalt alalt друго alaltb> (alaltăb>) (mn. alalțb>, alalćeb>) [akc. alab>lt] (prid.) — drugo, ostalo ◊ alaltă vrĭame a fuost atunśa — drugo vreme je bilo tad ◊ đ-alalt lukru nu sa prinđe, numa șîađe șî bĭa — za drugi posao se ne hvata, samo sedi i pije ◊ aĭa mĭ-aĭ spus, spuńem alalt śeva śe ma ĭastă nou pi la vuoĭ? — to si mi rekao, kaži mi drugo šta ima novo kod vas? ♦ / skr. < alalaltb> ♦ var. aĭlaltb> [Por.] ∞ altb> [Vidi]
427 alaltăsară alaltăseară прексиноћ alaltăsarăb> [akc. alaltăsab>ră] (pril.) — preksinoć, uoči jučerašnjeg dana ◊ alaltăsară am fuost la uoră — preksinoć sam bio na igranci ♦ / alaltăb> „drugo”+ sară b>„veče” [Crn.] ♦ var. alaltîsarăb> [Por.] ∞ altb> [Vidi]
1774 alaltîĭerĭ alaltăieri прекјуче alaltîĭerĭb> [akc. alaltîĭeb>rĭ] (pril.) — prekjuče, pre dva dana ◊ alaltîĭerĭ fu vrĭamĭa bună đi kosît — prekjuče beše lepo vreme za kosidbu ♦ var. alalaltîĭerĭb> [Por.] ♦ dij. var. alaltăĭerĭb> [Crn.] ∞ altb> [Vidi]
302 alaman alaman алаветина alamanb> (alamanăb>) (mn. alamańb>) [akc. alamab>n] (i. m.) — (augm.) alavetina, velika ala 1.b>b> (pej.) alavac, proždrljivac, koji mnogo i halapljivo jede ◊ alaman, ńiśkînd nu sa măĭ satură — alavac, nikad se ne nasiti 2.b>b> (fig.) pustahija, neobuzdan čovek ◊ mńamțî a fuost uamiń răĭ, ama ku rînd, da rușî ńișći aļimań bĭețîĭuoș, măĭ mult s-a omorît iĭ đi iĭ — Nemci su bili zli ljudi, ali su imali neki red, a Rusi su bile pijane pustahije, koje su se najviše ubijale međusobno ♦ var. aļimanb> [Por.] ∞ alăb> [Vidi]
1368 alaviĭe alavie ? алушине alaviĭeb> (mn.) [akc. alavib>ĭe] (i. ž.) — (augm.) (ornit.) alušine; mnoštvo ala, štetočina; navala, najezda štetočina ◊ atîta alaviĭe đi pîăsîrĭ în viĭe pîn akuma n-a mîĭ fuost — tolika najezda ptica na vinograd do sada još nije bila [Crn.] ∞ alăb> [Vidi]
266 ală hală ала alăb> (mn. aļеb>) [akc. ab>lă] (i. ž.) — (demon.) 1.b> ala, proždrljivo mitsko biće, neman ◊ lumĭa vrodată tare a krĭeḑut kă pi pomînt traĭesk aļe, ńiska-ĭ insă marĭ, urîće șî rîaļe — ljudi su nekad jako verovali da na zemlji žive ale, neka velika, zla i ružna bića 2.b> biće velike snage ◊ s-a puvestît k-a veńit vro ală đi uom, atîta đi tare đi ńima n-a putu să-ĭ șća-n drum — pričalo se da je došla neka ala od čoveka, toliko jak da mu niko nije mogao stati na put 3.b> (fig.) čovek koji je neumeren u jelu, proždrljivac ◊ nu lukră ńimika, da manînkă ka ala — ne radi ništa, a jede ko ala ♦ var. halăb> [Por.] 4.b> nemoralna žena [Crn.] [Vidi]
194 alb alb бело albb> (albăb>) (mn. albĭb>, albĭеb>) (i. s.) (prid.) — (color) belo, beo ◊ farbă albă — bela boja ◊ lumĭa albă — beli svet ◊ s-a dus în lumĭa albă — otišao u beli svet, ne zna se gde je ◊ kimĭașa albă — bela košulja ◊ stamîna albă — bela nedelja, sedmica u narodnom kalendaru, pre početka uskršnjeg posta ◊ pomana albă — bela pomana, daća koja se pokojnicima priređuije tokom bele nedelje, i na kojoj svi prilozi moraju biti beli (sir, jaja, pirinač, bele sveće) ◊ lupi aĭ albĭ — beli vukovi, mitske životinje koje su živele u neko pradavno vreme; u izrazu: „kînd a trait lupi aĭ albĭ” označava vremenski period pre početka računanja vremena [Por.] [Vidi]
195 albastru albastru плав albastrub> (albastrăb>) (mn. albastrib>, albastreb>) [akc. albab>stru] (prid.) (i. s.) — (color) plav, plavo, plavičast(o), plave boje; svetlo plav ◊ albastru înkis — tamno plav, teget ♦ var. balastrub> (Tanda) ♦ up. vînîtb> [Por.] ∞ albb> [Vidi]
197 albi albi белити albib> (ĭuo albĭeskb>, ĭel albĭașćeb>) [akc. albib>] (gl. p. ref.) — 1.b> (color) beliti, bojiti u belo, izbeljivati, osvetljavati boju dodavanjem bele 2.b> (za tkaninu) (zast.) prati (odeća je bila od belog materijala) ◊ muĭarĭa albĭașće pînḑa — žena beli platno (tehnikom trljanja i mlaćenja, ili na vljavici) ◊ rufiļi sa albĭesk ĭarna la źer, kînd îngĭață dupa spalat — odeća se zimi beli na mrazu, kada se zaledi posle pranja 3.b> (za konoplju) beljenje, mlaćenje, da dobije belu boju ◊ kîńipa sa albĭașće ku śanușă — konoplja se beli pomoću pepela 4.b> (za dan) sviće, razdanjuje se ◊ sa albĭașće ḑîua — dan se beli, sviće 5.b> (za oči) oslepljuje, gubi vid ◊ albĭesk uoki, viđeriļi — postaje slabovid, slep [Por.] ∞ albb> [Vidi]
205 albinarĭ albinari пчелар albinarĭb> (mn. albinarĭb>) [akc. albinab>rĭ] (i. m.) — (zast.) pčelar ◊ tata a fuost mare albinarĭ — otac je bio veliki pčelar ♦ up. stuparĭb> [Por.] ∞ albinăb> [Vidi]
127 albină albină пчела albinăb> (mn. albińb>) [akc. albib>nă] (i. ž.) — (ent.) pčela ◊ albina ĭe o guangă mikă kare dă mńare dulśe — pčela je mala buba koja daje sladak med ◊ aĭ batrîń a țînut albińiļi în kuoșńiță, tumu înkuaśa a ĭeșît sanduśiļi — stari su držali pčele u košnicama, tek kasnije ovamo pojavili su se sanduci ◊ uom kare avut albiń mulće, ș-a lukrat ku mńarĭa, s-a kĭemat stuparĭ — čovek koji je imao mnogo pčela, i bavio se medom, zvao se stupar ♦ up. albină ursaskăb> [Por.] [Vidi]
3504 albină ursaskă bondar бумбар albină ursaskăb> [akc. albib>nă ursab>skă] (sint.) — (ent.) bumbar (bombus terrestois) ◊ albină ursaskă ĭe guangă sîrbaćikă, ńagră, flokuasă, șî măĭ mare đi kît albina domńaskă — bumbar je divlja buba, crna, dlakava, i veća od domaće pčele ◊ albină ursaskă faśe kuĭb pi supt pomînt — bumbar pravi gnezdo pod zemljom ◊ albină ursaskă faśe fagurĭ ku mńare dulśe, ka șî albina domńaskă — bumbar pravi saće sa slatkim medom, kao i domaća pčela ◊ mńarĭa lu albina ursaskă a fuost mare dulśață a păkurarilor — med bumbara bio je velika čobanska poslastica ◊ albina ursaskă are ak ku kare muśkă ka vĭaspĭa, đi măĭ mulće uorĭ, da durĭarĭa ĭe măĭ tare đi kît alu albińiļi domńeșć — bumbar ima žaoku kojom ujeda kao osa, više puta, a bol je jači od ujeda domaćih pčela ◊ aku lu albină ursaskă nu ramîńe în muśkatură, șî ĭa dupa śe muśkă nu muare ka albina domńaskă — žaoka bumbara ne ostaje u ujedu, i on posle ujeda ne umire kao domaća pčela ◊ o kĭamă albină ursaskă kă mńarĭa iĭ măĭ đes a mînkat urșî, fînkă kuĭbu ļ-a fuost skund sapat supt pomînt — zove se medveđa pčela jer su njen med najčešće jeli medveti, pošto im je gnezdo bilo plitko ukopano pod zemljom ♦ sin. bumbarĭb> [GPek] ◊ albina ursaskă are kuru galbin — bumbar ima žutu zadnjicu (Tanda) [Por.] ∞ albinăb> [Vidi]
200 albiśuos albicios беличаст albiśuosb> (albiśuаsăb>) (mn. albiśuoșb>, albiśuаsăb>) [akc. albiśuob>s] (prid.) — (color) beličast ◊ albiśuasă ĭe tuata farba kare mult baće-n alb: vînît albiśuos, vĭarđe albiśuos ... — beličasta je svaka jako svetla boja: svetlo plava, svetlo zelena ... ♦ up. alburiub> [Por.] ∞ albb> [Vidi]
203 albitură albitură белина albiturăb> (mn. albiturĭb>) [akc. albitub>ră] (i. ž.) — (color) 1.b> belina, beo izgled; 2.b> mesto obojeno u belo 3.b> (zast.) beli veš ♦ sin. albĭaļeb> [Por.] ∞ albb> [Vidi]
210 albîăț albul ochiului беоњача albîățb> (mn. albîățîb>) [akc. albîăb>ț] (i. m) — (anat.) beonjača ◊ țĭ s-a sînźarat albîățu uokĭuluĭ — zakrvavila ti se beonjača [Crn.] ♦ dij. var. albățb> [Por.] ∞ uokĭb> [Vidi]
198 albĭață albeaţă белина albĭațăb> (mn. albĭețurĭb>) [akc. albĭab>ță] (i. ž.) — (color) 1.b> belina, belilo, svojstvo onoga što je belo 2.b> bela skrama pred očima ◊ iĭ s-a fakut albĭață în nainća uoki — obnevideo je, zamutio mu se vid 3.b> bela svetlost ◊ străluśi o albĭață — sevnulo je nešto belo, bljesnulo je 4.b> bela pena ◊ faku albĭață-n gură — izbila mu je pena na usta, zapenio je 5.b> sumaglica, izmaglica ◊ în tuota đimińața, pănă-n ĭeșît đi suare, sa traźe o albĭață pi vaļe — svakoga jutra, sve do izlaska sunca, dolinom se vuče neka sumaglica [Por.] ∞ albb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
209 albĭaće albeţ бељика albĭaćeb> (mn. albĭеțb>) [akc. albĭab>će] (i. m) — beljika, potkorni sloj drveta između kore i srži, koji je sklon brzom truljenju ◊ albĭaće la krastavĭaće — beljika na krastvcu [Crn.] ♦ var. albățb> ◊ gorunu are albățu șî roșățu — hrast ima beljiku i jezgro (?) (Tanda) [Por.] ∞ albb> [Vidi]
196 albĭe albie корито albĭeb> (mn. albĭeb>) [akc. ab>lbĭe] (i. ž.) — 1.b> belilo, korito za beljenje rublja ◊ albĭe sa kĭamă o karļiță lungă șî largă, skobită în tutuk đi ļiemn, în kare muĭeriļi spală, or albĭesk rufiļi — belilo se zove jedno dugačko i široko korito, izdubljeno u trupcu drveta, u kome žene peru, ili bele rublje 2.b> valov za pojenje stoke ◊ albĭe đi adapat vićiļi a fuost fakută ka șî albĭa muĭeriluor, numa măĭ lungă șî prinsă ku parĭ đi pomînt sî nu puată vićiļi s-o rastuarńe; în ĭa nu s-a spalat țuaļiļi — valov za pojenje stoke bio je napravljen isto kao i žensko belilo, samo je bio duži i bio je pričvršćen kočevima za zemlju da ne može stoka da ga prevrne; u njemu se nije prala odeća ◊ ĭ-a ḑîs șî adîpatuare đi viće, da șî valău — zvali su ga i pojilo za stoku, a i valov ♦ var. adîpatuarĭeb> ♦ sin. valîăub>, žgĭabb> [GPek] ♦ dij. sin. žgĭabb> [Kmp.] ∞ albb> [Vidi]
204 albuț albuţ беличасто albuțb> (albuțăb>) (mn. albuțb>, albućeb>) [akc. albub>ț] (prid.) — (demin.) (color) beličasto, izbledelo belo ◊ măĭ puńe kîta albuță în kanta-ĭa ku farbă vînîtă, sî sa đeșkidă kîta, kî ĭe vînîta-ĭa prĭa tare — stavi malo beličaste u kantu sa plavom bojom, da se malo prosvetli, jer je ta plava prejaka [Por.] ∞ albb> [Vidi]
199 alburiu alburiu беличаст alburiub> (alburiĭeb>) (mn. alburiĭb>) [akc. alburib>u] (prid.) — (color) 1.b> beličast, ponešto beo, s belom nijansom 2.b> svetle boje ♦ var. albiśuosb> [Por.] ∞ albb> [Vidi]
193 albuș albuș беланце albușb> (mn. albușurĭb>) [akc. albub>ș] (i. m.) — belance, sastojak jajeta ◊ în uou ĭastă albuș șă galbinuș — u jajeti ima belance i žumance ♦ up. uoub> [Crn.] ∞ albb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
208 aldamak haidamac тојага aldamakb> (mn. aldamaśеb>) [akc. aldamab>k] (i. m.) — (ret.) tojaga, batina, motka ◊ kînd ći ĭau ku aldamaku-sta pi șîaļe, tu o să staĭ în luok — kad te dohvatim ovom motkom po leđima, ti ćeš se smiriti [Por.] [Vidi]
207 aldamaș aldămaș халвалук aldamașb> (mn. aldamașurĭb>) [akc. aldamab>ș] (i. s.) — halvaluk, čast u piću koje se plaća po svršenoj nagodbi u nekom poslu ◊ ń-am tokmit ĭuta pi vîțăĭ, ș-am baut aldamașu kum ĭe ađetu — pogodili smo se brzo za teliće, i popili smo halvaluk kao što je običaj [Por.] [Vidi]
307 aldan aldan летња конопља aldanb> (mn. aldańb>) [akc. aldab>n] (i. m.) — (bot.) letnja konoplja, oprašivač; muška biljka konoplje koja nema seme (Cannabis sativa) ◊ aldanu sî kunuașće pi nalțîmĭe, mîĭ nalt ĭe đi kĭt kîńipa — letnja konoplja se poznaje po visini, viša je od jesenje ◊ aldanu ĭe omeńesk, da kîńipa muĭerĭaskă — letnja konoplja je muška, a jesenja ženska ◊ aldańi sî kuļeg dupa śe ļagă kîńipa — muška konoplja se bere posle oprašivanja ◊ vuorba aldan ĭe kunoskută în Osńiśa, Vaļakuańa, Savinîț, Șarbanuț, Podguorț, Izvuoru al mik, Dobropuoļa, ka kîńipa đi vară — reč „aldan” je poznata u selima Osnić, Valakonje, Savinac, Šarbanovac, Podgorac, Mali Izvor, Dobro Polje kao letnja konoplja [Crn.] ♦ dij. var. aldańb> ◊ aldań ĭe kîńipa ku samînță — aldanj je konoplja sa semenom (Rudna Glava) [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1911 alkauă halcaua алка alkauăb> (mn. alkăurĭb>) [akc. alkab>uă] (i. ž.) — alka, beočug, karika ◊ ku alkaua đi ļiemn a ļegat la pĭept kîpatîńiļi lu sfuară, kînd în șîaļe s-a dus sarśină mare đi fîn, đi paĭe, đi frunḑă or đi vrĭež — drvenom alkom se na grudima uvezivali krajevi konopca, kada se na leđima nosio veliki naramak sena, slame, lisnika ili vreže ♦ var. skr. alkăb> [Por.] ∞ alkăb> [Vidi]
468 alkă halcă алка alkăb> (mn. ălśb>) [akc. ab>lkă] (i. z.) — alka, halka, beočug, karika ◊ alkă đi ļiemn — drvena alka ♦ var. alkauăb> ♦ dem. alkuțăb> ♦ augm. alkîăub> [Por.] [Vidi]
1032 Almăș Almăj Алмаш Almășb> [akc. Ab>lmăș] (i. m.) — (top.) Almaš, dolina u gornjem toku reke Nere u rumunskom banatu, odakle se u severoistočnu Srbiju doselio veliki broj Vlaha, najviše u drugoj i trećoj deceniji XVIII veka kada su severna Srbija, banat i Oltenija bile pod vlašću Austrije, koja je ove krajeve dobila posle mira u Požarevcu 1718. godine ◊ la nuoĭ aĭ batrîń a puvăstuit k-a veńit dîn Almăș, prîntu viće, k-aiśa a fuost mult luok guol — kod nas su stari pričali da su došli iz Almaša, zbog stoke, jer je ovde bilo dosta praznog mesta [Zvizd] [Vidi]
528 almiș-balmiș ţalmeș-balmeș бућкуриш almiș-balmișb> [akc. ab>lmiș-bab>lmiș] (i. m.) — bućkuriš, jelo koje se u oskudici sprema dugim mešanjem, mlaćenjem ili bućkanjem svega i svačega ♦ var. almeș-balmeșb>, almuș-balmușb> ◊ mistakaș, mistakaș șî ńi fakuș almiș-balmiș đi mînkarĭe — mešao si, mešao i napravio si nam bućkuriš za jelo [Por.] ∞ balmușb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
649 Alova Alova Халово Alovab> [akc. Ab>lova] (i. ž.) — (ojk.) Halovo, selo u opštini Zaječar, naseljeno Vlasima Caranima ◊ Alova ĭe sat mare — Halovo je veliko selo ◊ Alova ĭe sat aproape de otar ku bugariĭa — Halovo je selo u blizini bugarske granice [Tim.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
324 alt alt други altb> (altăb>) (mn. alțb>, alćeb>) [akc. ab>lt] (prid.) — drugi ◊ alt uom — drugi čovek, drugačiji, nije isti kao što je bio ranije ◊ (vulg.) alće puļe — druge stvari, druge spletke ◊ una-alta — ovo-ono ◊ șî una șî alta — i jedno i drugo, i ovo i ono [Por.] [Vidi]
331 altauară altăoară други пут altauarăb> [akc. altauab>ră] (pril.) — (po) drugi put, u drugom momentu, u drugo vreme ◊ vińe đi altauară să gaćaskă lukru — doći će drugi put da završi posao ◊ îț spun đi altauară kî nuĭe bun aĭa śe faś — govorim ti po drugi put da nije dobro to što radiš ♦ var. altuorĭb> [Por.] ∞ altb> [Vidi]
326 altînkоtruo alt-încotro безизлаз altînkоtruob> [akc. altînoktruob>] (pril.) — (fig.) bezizlaz, kada se nema kud, kad ne postoji drugi izlaz iz neke situacije ♦ / altb> — drugo + înkotrob> — kuda ◊ naĭ altînoktro sî fuź — nemaš kuda da bežiš [Por.] ∞ kotruob> [Vidi]
327 altkînd altcândva другом приликом altkîndb> [akc. ab>ltkînd] (pril.) — drugom prilikom, drugi put, u (neko) drugo vreme u odnosu na sadašnje ♦ / alt — drugo + kînd — kada ◊ gaćim lukru akuma, kî altkînd nu sa șćiĭe śe o să fiĭe — završimo posao sada, u drugoj prilici ne zna se šta će biti ♦ var. altkîndvab> [Por.] ∞ altb> [Vidi]
320 altkum altkum другачије altkumb> (mn. altkumb>) [akc. ab>ltkum] (pril.) — drugačije, na drugi način ◊ altkum a fuost vrodată — drugačije je nekada bilo [Crn.] ◊ dakă șćiĭ altkum, fă, dakă nu: taś — ako znaš drugačije, uradi, ako ne: ćuti ♦ var. altkumvab> [Por.] ∞ altb> [Vidi]
2901 altkumva alcumva друкчије altkumvab> [akc. ab>ltkumva] (pril.) — drukčije, drugačije, na drugi način ◊ ĭuo am așćetat să fiĭe trĭaba-sta altkumva rașîtă, da nu așa — ja sam očekivao da će ovaj problem biti drukčije rešen, a ne ovako ♦ var, altkumb> ♦ sin. altfĭeļb> [Por.] ∞ altb> [Vidi]
3196 altunđeva altundeva другде altunđevab> [akc. ab>ltunđeva] (pril.) — drugde negde, neodređeno gde, na nekom drugom mestu ◊ turśi la katat la koļibă, dar ĭel a fuost pitualat altunđeva, ș-a skapat viu — Turci su ga tražili na pojati, ali on je bio skriven negde drugde, pa se izvukao živ ♦ var. altunđivab> ♦ / altb> — drugi, -a, -o + unđeb> — gde + vab> ♦ skr. var. altunđeb> [Por.] ∞ unđeb> [Vidi]
319 alun alun леска alunb> (mn. aluńb>) [akc. alub>n] (i. m.) — (bot.) leska (drvo) (Corylus avellana) ◊ alunu ĭe ļiemn ușuor, șî đin ĭel sa fak bîće đi rîḑîmat, koļinḑ đi koļindrĭeț la Aźun, șî bîće đi dat đi pomană l-aĭ muorț — leska je lagano drvo, i od nje se prave štapovi za poštapanje, kolinde za kolindrece na badnji dan, i štapovi koji se na daćama namenjuju mrtvima [Por.] [Vidi]
318 aluńauă alunele ливадска биљка aluńauăb> (mn. aluńaļeb>) [akc. aluńab>uă] (i. ž.) — (bot.) livadska biljka sa kitastim belim cvetom (Carum bulbocastanum) ◊ ļivađa ku aluńauă nu sa kosîașće, kî ĭe ĭarba rîa — livada sa ovom biljkom se ne kosi, jer je trava loša ◊ đi la aluńauă sa ĭa numa fluarĭa, bună ĭe đi ćaĭ — od nje se bere samo cvet, dobar je za čaj [Por.] ∞ alunb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
398 aluńeka aluneca клизати (се) aluńekab> (ĭo aluńekb>, ĭel aluńekăb>) [akc. aluńekab>] (gl. p.) — klizati (se), okliznuti (se); skliznuti ◊ s-a aluńekat pe gĭață — okliznuo se na ledu [Kmp.] ♦ var. aluńikab> (ĭuo aluńikb>, ĭel aluńikăb>) ◊ đeșkiđe uoki bińe, nu će aluńika kînd vi trĭeśa pi punće — otvori oči dobro, nemoj se okliznuti kada budeš prelazio preko brvna [Por.] [Vidi]
397 aluńekuș alunecuș клизалиште aluńekușb> (mn. aluńekușurĭb>) [akc. aluńekub>ș] (i. s.) — klizalište, klizavo mesto, naročito usled poledice ◊ s-a fakut mare aluńekuș pe gĭață în bătătură — napravilo se veliko klizalište na ledu u dvorištu [Kmp.] ♦ var. aluńikușb> [Por.] ∞ aluńekab> [Vidi]
154 aluvat aluat тесто aluvatb> (mn. aluvaturĭb>) [akc. aluvab>t] (i. m.) — testo, mešavina pšeničnog, kukuruznog, raženog ili ječmenog brašna sa vodom i drugim dodacima, od koje se peče hleb ili druge vrste testenina za ljudsku ishranu ◊ aluvat kreskut — naraslo testo ◊ aluvat aḑîm — presno testo ◊ aluvat đi malaĭ — testo za proju ◊ aluvat đi puĭ — testo za pilad [Crn.] ◊ aluvatu sa plumađiașće-n karļiță — testo se meša u naćvama ◊ în aluvat sa puńe olațăl să krĭaskă — u testo se stavlja kvasac, da naraste [Por.] ♦ dij. sin. plomadb> (Lubnica) [Crn.] ♦ dij. var. aloatb> [Kmp.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
422 aļes alies избор aļesb>¹ (mn. aļesurĭb>) [akc. aļes] (i. s.) — izbor, biranje ◊ śe gud aļes să fiĭe, tot așa ńi — kakav god izbor da bude, isto nam je ◊ bun dugaĭaș, la ĭel puoț pi aļes să kumpirĭ — dobar prodavac, kod njega možeš po izboru da kupiš [Por.] ∞ aļeźab> [Vidi]
190 aļeźa alega бирати aļeźab> (ĭuo aļegb>, ĭel aļiaźeb>) [akc. aļeźab>] (gl.) — birati, prebirati, odvajati, izdvajati ◊ nu pućem aļeźa aĭa śe ńi plaśe, numa luvăm aĭa śe ńi dau — ne možemo birati ono što nam se sviđa, već uzimamo ono što nam daju [Crn.] ◊ nu aļeg, numa kuļeg — ne biram, već berem [Por.] [Vidi]
191 aļeźarĭe alegere избор aļeźarĭeb> (mn. aļeźеrĭb>) [akc. aļeźab>rĭe] (i. ž) — izbor, biranje, izbiranje, odvajanje ◊ aļeźarĭe multă, brațîļi guaļe — veliko probiranje, prazno naručje [Crn.] ♦ dij. var. aļaźireb> [Por.] ∞ aļeźab> [Vidi]
1824 aļiaźire alegere избор aļiaźireb> (mn. aļiaźirĭb>) [akc. aļiab>źirĭe] (i. ž.) — 1.b> izbor, selekcija ◊ nu kapiț ńimika dakă-n traĭ așćeț vro aļaźire mare, aĭa śe-ț dă dumńiḑîu, aĭa țî — ne dobijaš ništa ako u životu očekuješ neki veliki izbor, to što ti da bog, to ti je 2.b> (polit.) (ret.) izbori ◊ đemult am ĭeșît la glasańe, d-akumă ažuns ńiskaĭ aļiaźirĭ, śkă „demokratija”, aļieź pi kare vrĭeĭ, da kînd kaț, vĭeḑ kî puoț numa pi draku să-l aļeź — nekada smo izlazili na glasanje, a sada su stigli nekakvi izbori, vele „demokrațîĭa”, biraš koga hoćeš, a kod pogledaš, vidiš da možeš samo đavola da izabereš [Por.] ♦ dij. var. aļeźarĭeb> [Crn.] ∞ aļeźab> [Vidi]
704 Aļifuońi Alifoni Алифони Aļifuońib> [akc. Aļifuob>ńi] (i. m.) — (antr.) Alifoni, vlaško prezime familije Jovanović u Valakonju, po pretku koji je imao nadimak Ljifu, od reči „lifură” - brblja, laprda ♦ / < a lu Ļifu — „lifovi, koji pripadaju Lifu” ◊ Aļifuońi au pomînt șî kasă în bukuva Vaļakuańi — Alifoni imaju zemlju i kuću u valakonjskom bukovu [Crn.] ∞ ļifurib> [Vidi]
414 aļin alene полако aļinb> (aļinăb>) (mn. aļińb>, aļińeb>) [akc. aļib>n] (prid.) — (izob.) polako, sporo, bez žurbe; smireno, mirno; lagano, lenjo ◊ sa-nvîrćașće aļin, numa śe n-a statut — sporo se okreće, samo što nije stao ♦ sin. merĭeub>, mirekuțb>; ļenuosb>; ļinb> ♦ / ab> + ļinb> [Por.] ♦ sin. kuśińelb> [bran.] ∞ aļinab> [Vidi]
601 aļina alina смирити (се) aļinab>¹ (ĭo ma aļinb>, ĭel sa aļinăb>) [akc. aļinab>] (gl. p. ref.) — smiriti (se), usporavati (se); olakšavati (se) ◊ sa aļină durerĭa — smiruje se bol [Kmp.] ♦ dij. sin. uśuĭab> [Por.] [Vidi]
3838 aļina anina качити aļinab>² (ĭuo aļinb>, ĭel aļinăb>) [akc. aļinab>] (gl. p. ref.) — kačiti, okačiti, zakačiti ◊ la Sîmḑîĭana kuļeźim florĭ șî buĭeḑ, șî ļe aļinăm la vratńiță — na Ivanjdan beremo cveće i bilje, i kačimo ga na vratnicama [Mlava] ♦ dij. var. ańinab> ♦ sin. atîrnab> [Por.] [Vidi]
875 ama ama ама amab> [akc. ab>ma] (vez.) — ama, veznik a.b> za isticanje suprotnosti; ali ◊ du-će la lukru, ama ogođașći-će frumuos — idi na posao, ali se lepo doteraj ◊ vîăd ĭuo śe aĭ đi gînd, fîă așa, ama nu faśa pakaće niś kuĭ — vidim ja šta si naumio, uradi tako, ali nemoj nauditi nikom [Crn.] b.b> za pojačanje tvrđenja, pitanja, čuđenja ◊ ama, kînd îț spun ĭuo, așa ĭe — ama kad ti ja kažem, tako je ◊ mab> — ma, skraćeni oblik ◊ ma nu puaće așa să fiĭe, șî gata — ma ne može tako da bude, i gotovo [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
787 aman aman аман amanb> [akc. amab>n] 1.b> (uzv.) — aman, uzvik prekljinjanja: pobogu! zaboga! milost! ◊ aman, brĭe, lasî-će đi mińe, nu ma nîkažî — aman, bre, mani me se, nemoj me mučiti 2.b> (pril.) (fig.) šipak; nikad, nikako ◊ aman îț măĭ întuarśe ĭel bańi — šipak će ti on vratiti pare ◊ ĭa pļekat muĭarĭa, aman măĭ vińe la ĭel — napustila ga je žena, nikad mu se neće vratiti [Por.] [Vidi]
321 amar amar горчина amarb> (mn. amarurĭb>) [akc. amab>r] (i. m.) — 1.b> gorčina, gorak ukus (obično za namirnice) ◊ amaru-n lapće ĭe đin ĭarbă, kare a paskuto uoiļi — gorčina u mleku je iz trave koju su pasle ovce 2.b> (fig.) gorak i čemeran život ◊ am pļakat ku amaru-n mińe — otišao sam pun gorčine [Crn.] ♦ dij. var. amarăb> ◊ an traĭit numa ku durĭerĭ șî amară — živeo sam samo s bolom i gorčinom [Por.] ∞ amarîb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
322 amarî amărî загорчати amarîb> (ĭuo amarîăskb>, ĭel amarîașćeb>) [akc. amarîb>] (gl. p. ref.) — 1.b> zagorčati, učiniti gorkim (za namirnice) ◊ a pus kare a pus în ḑamă ńișći buĭeḑ, șî ĭa sa amarî — neko je stavio u čorbu nekakve travke, i ona je zagorčala 2.b> (fig.) učiniti život čemernim, gorkim ◊ traĭu mĭ-a amarît ku bĭețîĭa a luĭ — život mi je zagorčao svojim pijanstvom [Por.] [Vidi]
359 amețît ameţit ошамућен amețîtb> (mn. amețîțb>) [akc. amețîb>t] (prid.) — ošamućen; opijen; polusvestan ◊ amețît đi lovitură — ošamućen od udarca ◊ amețît đi durĭare — ošamućen od bolova [Crn.] ◊ stă amețît șî puzumeńit — stoji ošamućen i izbezumljen ♦ sin. bĭatb>, turbatb>, luvatb>, dusb>, kîpiĭatb>, șukĭatb> [Por.] ∞ amețîb> [Vidi]
499 amin amin амин aminb> (mn. amińе, aminurĭb>) [akc. amib>n]   — 1.b> (uzv.) amin! amen! neka tako bude! - uzvik kojim počinju ili se završavaju mnoge religijske molitve ili magijske formul e 2.b> (pril.) svršeno, gotovo   [Por.] [Vidi]
416 amînatarĭe amînare кашњење amînatarĭeb> (mn. amînatărĭb>) [akc. amînatab>rĭe] (i. ž.) — kašnjenje, zakašnjavanje ◊ n-o sî trĭakă bun șkolari nuoștri, ku atîta amînatarĭe đi iĭ — neće dobro proći naši đaci, sa tolikim njihovim zakašnjavanjem ♦ var. amînatatb> [Por.] ∞ amînatab> [Vidi]
360 amnari amnari оштрити amnari b> (ĭuo amnarĭeskb>, ĭel b>amnarĭașćeb>) [akc. amnarib>] (gl. p. ref.) — (zast.) 1.b> oštriti kosu kamenim brusom ◊ kopilu kosîașće, ama înga nu șćiĭe să amnarĭaskă kuasa bińe — dete kosi, ali još ne zna dobro da brusi kosu 2.b> kovačkim načinom spajati dva metalna dela ◊ șîna la ruata đi kar ĭe amnarită la duauă luokurĭ — kolska šina spojena je na dva mesta 3.b> (fig.) podvaljivati nekom, ljuto varati nekog ◊ bagă sama bińe, să nu ći amnarĭaskă vrunu — pazi dobro, da te neko ne prevari ◊ nu amnari lumĭa — nemoj varati ljude [Por.] ∞ amnarĭb> [Vidi]
358 amnarĭ amnar оцило amnarĭb> (mn. amnarĭеb>) [akc. amnab>rĭ] (i. s.) — 1.b> ocilo, ognjilo, kresivo; čelični predmet u obliku potkovice kojim se udara o kremen da bi se izazvale varnice; varnicama se palio trud, a ovim se palila vatra; (izob.) obavezni deo pušačkog pribora ◊ fîră amnarĭ nu faś fuoku — bez ocila nema vatre [Crn.] 2.b> kovački izrađena metalna šipka čiji se jedan kraj zanituje na platnu kose, a drugi, zakrivljeni, uvlači pod grivnu u koju je kosa usađena ♦ (demin.) amnaruțb>, amnarușb>, amnarĭelb> ◊ am avut un amnaruț, șî l-am pĭerdut — imao sam jedno ocilče, i izgubio ga [Por.] ♦ / a + mînarĭ [Vidi]
1577 amńaḑîța prînzi ручати amńaḑîțab> (ĭuo amńaḑîțb>, ĭel amńaḑîțăb>) [akc. amńaḑîțab>] (gl.) — ručati ◊ nuoĭ vom amńaḑîța fara ćińe — mi ćemo ručati bez tebe ♦ up. amńaḑĭțb> [Por.] [Vidi]
355 amunka amunca тешко amunkab> [akc. amub>nka] (pril.) — 1.b> (pril.) — teško, otežano, s mukom, naporno ◊ ku așa lukratuorĭ, amunka gaćeșć sapatu — sa takvim radnicima, teško ćeš završiti kopanje ◊ astîḑ amunka sa gasîașće lukru — danas se teško nalazi posao 2.b> (i. ž.) — mučnina, muka ◊ a baut prĭa mult, șî akuma iĭ amunka — pio je previše, i sad mu je muka ♦ sin. grĭeub>, kinb> ♦ supr. ļesńeb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
356 an an година anb> (mn. ańb>) — 1.b> (i. ž.) — (kal.) godina ◊ ano-sta — ova godina ◊ anu đi ḑîļe — godina dana ◊ anu trĭekut — protekla godina ◊ la anu — na godinu, za godinu (dana) ◊ măĭ are ań — ima godine, poživeće još ◊ s-a înpuțînat ańi — smanjio se preostali broj godina, približila se smrt ◊ an tîrḑîu — godina u kojoj kasni zrenje poljoprivrednih kultura ◊ a trĭekut ań șî ań — protekle su godine i godine, prošlo je mnogo vremena ◊ pomana la anu — godišnji pomen, daća na godišnjici smrti ◊ žumataće đi an — pola godine ◊ a ĭeșît anu — istekla je godina, navršila se ◊ la svîrșîtu anuluĭ — na kraju godine ♦ (la) ań đi bîtrîńață — (u) stara vremena, davnina ◊ anol nou — nova godina 2.b> (pril.) lane, prošle godine ◊ aĭa a fuost an — to je bilo prošle godine ◊ (u izr.) pănă măĭ đ-a-l an fusă lu tuoț bińe — do pre neku godinu beše svima dobro [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1511 Ana Ana Ана Anab> [akc. Ab>na] (i. ž.) — (antr.) Ana, l.i. biblijskog porekla, ušlo u narod preko hrišćanske crkve ◊ Ana a fost nume đes dat la fĭaće — Ana je bilo ime koje se često davalo devojčicama ◊ đin nume Ana a ĭeșît poļikre Ańița șî Anuța — iz imena Ana nastali su nadimci Anica i Anuca [Por.] [Vidi]
357 anțărț anţărţ преклане anțărțb> [akc. anțăb>rț] (pril.) — (kal.) preklane, pretprošle godine, pre dve godine ♦ var. alanb> [akc. alab>n] ♦ (augm.) anțarțuońb> — pre mnogo godina, pre neodređenog broja godina, ali ne u tako dalekoj prošlosti [Por.] ∞ anb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
365 andrĭauă andrea децембар andrĭauăb> (mn. andrĭaļeb>) [akc. andrĭab>uă] (i. s.) — (kal.) (zast.) 1.b> decembar ◊ andrĭaua ĭe luna đi la urmă în an, ku ĭa s-a-nkĭeptorat anu pi kîļindarĭu ăl babĭesk — „andreja” je poslednji mesec u godini, njime se završavala godina u bapskom kalendaru 2.b> „andreja”, deo decembra (po sadašnjem kalendaru između 5. i 25.), vreme kada su se parili vukovi ◊ andrĭaua đe mult s-a kĭemat șă doă stamîń pi luna đi la urmă în an kînd s-a vișńit lupi — „andrejom” su se nazivale i dve nedelje u poslednjem mesecu u godini, kada su se parili vukovi [Por.] ∞ lunăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
433 Androbĭeșći Androbești Андробићи Androbĭeșćib> [akc. Androbĭeb>șći] (i. m.) — (аntr.) Androbići, vlaško prezime jedne familije u Podgorcu, potomstvo Vlaha po imenu ili nadimku Andruaba, nejasnog porekla i značenja ◊ Androbĭeșći sînt vrĭańiś uamiń, șî traĭesk bińe ku tuoț — Androbići su vredni ljudi, i žive u slozi sa svima [Crn.] [Vidi]
1855 Anđel Angeliu Анђел Anđelb> [akc. Ab>nđel] (ž.r. Anđeļiĭa) [akc. Anđeļib>ĭa]— (antr.) l.i. Anđel ◊ moșu Anđel ku baba Anđeļiĭa n-avut kopiĭ — čiča Anđel i baba Anđelija nisu imali dece [Por.] ∞ Angelb> [Vidi]
435 Anđeluońi Angelovici Анђеловићи Anđeluońib> [akc. Anđeluob>ńi] (i. m.) — (antr.) Anđelovići, vlaško prezime familije u Valakonju, čiji je rodonačelnik bio Vlah po imenu Anđel ◊ Anđeluońi a fuost triĭ fraț, șî tuoț a lukrat în maĭdan — bilo je tri brata Anđelovića, i svi su radili u rudniku [Crn.] ∞ Angelb> [Vidi]
2685 anđeļiaće îndelete лагано anđeļiaćeb> [akc. anđeļiab>će] (pril.) — (zast.) lagano, bez žurbe, ležerno; pažljivo ◊ mînă anđeļiaće, kî ĭastă gĭață pi drum — vozi lagano, jer ima leda na putu ♦ sin. înśetb> [Crn.] ♦ dij. var. ănđeļećeb> (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. pinđeļećeb> (Debeli Lug) [GPek] [Vidi]
1856 Anđeļiĭa Angelia Анђелија Anđeļiĭab> [akc. Anđeļib>ĭa] (i. ž.) — (antr.) žensko l.i. Anđelija, pandan muškom imenu Anđel ◊ Anđeļiĭa a fuost muĭare ćinîră kînd a ramas văduvă — Anđelija je bila mlada žena kada je ostala udovica [Por.] ∞ Angelb> [Vidi]
431 Angeluońi Angheloiu Ангеловци Angeluońib> [akc. Angelub>ońi] (i. m.) — (antr.) Angelovci, Angelovići, Angelovi potomci; vlaško prezime jedne familija u Osniću, čiji je rodonačelnik bio Vlah po imenu Angel koji se, u XIX veku, sa užom porodicom doselio iz vlaškog područja severozapadne bugarske ◊ Angeluońi au kîăș lîngă drumu babi-Ĭuańi — Angelovci imaju kuće pored babajonskog puta [Crn.] ◊ Angeluońi, famiļa lu Angel Țîganu, kovaśu đi vrodată în Arnaglaua — Angeloni, familija Angela Ciganina, nekadašnjeg kovača u Rudnoj Glavi [Por.] ∞ Angelb> [Vidi]
1509 Anta Antonie Анта Antab> [akc. Ab>nta] (i. m.) — (antr.) Anta ◊ Anta ĭe poļikra lu uom kare ĭe la karće skris ka Antoniĭe, dar aăla nume la rumîń a veńit pista bisîarikă — Anta je nadimak čoveka koji je kršten kao Antonije, a to ime je kod Vlaha došlo posredstvom crkve ◊ muĭarĭa lu Anta sa kĭamă Antońasa — Antonova žena zove se Antonica [Por.] [Vidi]
1510 Anuță Anuţă Ануца Anuțăb> [akc. Anub>ță] (i. ž.) — (antr.) Anuca, l.i., demin. od bibl. imena Ana ◊ pi fata kare a fuost bućeḑată Ana, a putut s-o poļikraḑă Ańița or Anuța — devojčici krštenoj imenom Ana, mogli su da tepaju Anica ili Anuca ◊ fir đi firu alu vro Anuță s-a kĭemat Anuțuońi, dupa śe poļikră s-a prizuvit la karće Anucić — potomci Anuce zvali su se Anuconi, od kog nadimka je nastalo posrbljeno prezime Anucić [Por.] ∞ Anab> [Vidi]
504 anunța anunţa оглашавати anunțab> (ĭuo anunțb>, ĭel anunțăb>) [akc. anunțab>] (gl. p.) — (zast.) oglašavati, objavljivati ◊ kînd s-a fakut nunta, s-anunțît pin lume, sî sa șćiĭe śe o să fiĭe — kada se spremala svadba, oglašavala se po narodu, da bi se znalo šta se sprema [Por.] [Vidi]
2627 ańi inele anuale годови ańib> (mn.) (i. ž.) [akc. ab>ńi] — (bot.) godovi; god, znak godišnjeg rasta debla drveta u širinu, godišnji prsten ◊ numarăm ańi lu ļiemn đi pi bușćanu luĭ — brojimo godine drveta sa njegovog panja [Por.] ∞ anb> [Vidi]
1512 Ańița Aniţa Аница Ańițab> [akc. Ab>ńița] (i. ž.) — (antr.) (demin.) Anica ◊ pi paramamî-mĭa a bućeḑato Ana, ma ĭ-a ḑîs đi milă Ańița, ș-așa ĭ-a ramas păn-la muarće — moju prababu su krstili Ana, ali su je od milošte zvali Anica, i tako joj je ostalo do smrti [Por.] ∞ Anab> [Vidi]
366 ańin anin јова ańinb> (mn. ańińb>) [akc. ab>ńin] (i. m.) — (bot.) jova, joha (Alnus incana, Alnus glutinosa) ◊ țîn minće đin kopilariĭe un ańin mare, ĭerĭa sîngur în mižluoku ļivĭeḑî, nalt șî krĭengarat, ku puaļiļi rîđikaće đi la pomînt, supt kare a fuost umbra gruasă — pamtim iz detinjstva jednu veliku jovu, beše usamljena sred livade, visoka i razgranata, sa krošnjom odignutom od zemlje, pod kojom je bila debela hladovina [Por.] ◊ Vaļa ku ańinu — izvorno vlaško ime crnorečkog sela Valakonje: „Dolina jove” [Crn.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2902 Apa albă Apa albă Бела вода Apa albăb> [akc. Ab>pa ab>lbă] (i. ž.) — (hidr.) bela voda, potok u ataru Majdanpeka ◊ Apa albă a fuost ogaș kare avut izvuor la Kulmeźiĭ, ș-a tunat în Șașka đi đirĭapta, la Stîlp — bela voda je bio potok, koji je izvirao na Kulma Hadžiji, a ulivao se sa desne strane u Šašku kod Stlpa ◊ unđe a mĭers vrodată Apa albă, akuma ĭe kuopu lu Rudńik, ogașu s-a pĭerdut — gde je nekada tekao potok bela voda, sada je kop Rudnika, potok se izgubio ◊ nume „apa albă” rumîńi dau la tuot ogașu kare la fund are pĭetre albe — ime „bela voda” Vlasi daju svakom potoku koji na dnu ima belo kamenje ♦ up. apă albăb> [Por.] ∞ apăb> [Vidi]
3701 apaș apaș битанга apașb> (mn. apașb>) [akc. apab>ș] (i. m.) — bitanga, varalica ◊ așa apaș n-a măĭ vaḑut lumĭa pănă akuma, minće șă fură ka ńima — takvu bitangu još nije video svet do sada, laže i krade ko niko ♦ sin. aĭmanb>, mangăb> [Por.] [Vidi]
192 apatuos apătos водњикав apatuosb> (apatuasăb>) (mn. apatuoșb>, apatuasăb>) [akc. apatuob>s] (prid.) — vodnjikav, koji sadrži mnogo vode ◊ pĭapino-sta ĭe apatuos, șî nuĭe dulśe — ova dinja je vodnjikava, i nije slatka [Crn.] ◊ mĭ-a dat tata un luok apatuos, numa puot bruoșćiļi să krĭesk în ĭel — dao mi je otac jednu vodnjikavu njivu, mogu samo žabe da gajim u njoj ♦ var. apuosb> [Por.] ∞ apăb> [Vidi]
116 apă apă вода apăb> (mn. apеb>) [akc. ab>pă] (i. ž.) — voda ◊ apă adînkă — duboka voda ◊ apă mare — velika (nadošla) voda ◊ apă ļină — tiha, mirna voda ◊ apă skundă — plitka voda, plićak ◊ apă kaldă — topla voda ◊ apă fĭartă — prokuvana voda ◊ apă fĭerbinće — vrela voda ◊ apă molkuță — mlaka voda ◊ apă klośită, klośitură — ustajala, bljutava voda ◊ apă dulśe — slatka, zašećerena voda ◊ apă sarată — slana voda ◊ apă akră — kisela voda ◊ apă ļimpiđe — bistra voda ◊ apă kurată — čista voda ◊ apă tulburĭe — mutna voda ◊ apă albă — bela voda (čest toponim) ◊ apă ńagră — crna voda (zbog crnog kamenja u koritu vodotoka) ◊ apă rîstośită — rastoka, vododelnica ◊ apă înfundată — zajažena, zaustavljena voda; ponornica ◊ apă skumpă — skupa voda, voda iz apoteke ◊ apă întîńită — voda sa sastava dvaju potoka (ima magijsku moć, koristi se u bajanju) ◊ apă ńinśepută — nenačeta voda, voda na izvoru, voda koju pre tog mesta nije zahvatio i nije pio niko (ima magijsku moć, koristi se u bajanju) ◊ apă întuarsă — voda koja se u vodotoku okreće u mestu; pridaje joj se magijsku moć, i koristi se u bajanju za vraćanje čini ◊ apă morțuagă (morțîșuagă) — mrtvačka voda, voda koja se zatekla u sudovima pri prolasku pogrebne povorke pored kuće (obavezno se baca) ◊ apă slubaḑîtă — „oslobođena” voda, voda koja se u posebnom obredu izlivanja (libacije) namenjuje pokojnicima ◊ apa stuarsă — oceđena voda ◊ apa đi pi strĭeș — kišnica ◊ gura api — ušće ◊ pi apă la valje — nizvodno ◊ pi apă la đal — uzvodno ◊ a luvat apa — odnela voda ◊ îńekat în apă — udavljen u vodi ◊ sa dus pi apă — otišlo niz vodu ◊ a veńit apa — nadošla voda ◊ matka api — vodena matica; matica reke ◊ fara apă — bezvodan [Por.] ◊ apă mută — voda koja se uzima sa tri izvora i daje samrtniku koji teško umire ◊ apă boćeḑată — krštena voda, uzima se na bogojavljenje i čuva za lečenje ◊ apă skumpă — skupa voda, unosi se u domaćinstvo pokojnika tokom petrovdanskog posta [Crn.] ◊ apă spintă — plitka voda (Kobilje) [Stig] (Ima umotvorina!) [Vidi]
372 apă înpușkată apă-înpușcată упуцана вода apă înpușkatăb> [akc. ab>pă înpușkab>tă] (sint.) — upucana, ubijena voda ◊ apă kurgatuare în kare vrîžîtuorĭu pokńașće ku puška, s-o „omuară” đi sî fakă ku ĭa đeskînćiśiļi aļi măĭ tarĭ — tekuća voda u koju vrač puca puškom, da je „ubije” da bi njome spremao najjače vradžbine ♦ (skr.) apă-npușkatăb> [Por.] ∞ apăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
2904 apă întuarsă apă întoarsă повраћена вода apă întuarsăb> [akc. ab>pă întuab>rsă] (i. ž.) — (mag.) povraćena voda, voda koja se okreće u krug ◊ apa întuarsă ĭe apă kare-n matkă sa-nvîrćașće în luok, kare sa-ntuarśe napuoĭ — povraćena voda je voda koja se u matici okreće u mestu, koja se kreće unazad ◊ apa întuarsă sa duśe la vrîžîtuare, șî ĭa ku ĭa faśe đeskînćik kare sa kĭamă „întorsură” — povraćena voda nosi se vračari, koja u njoj izvodi bajalicu koja se zove „vraćanje čini” [Por.] ∞ apăb> [Vidi]
2903 apă ńinśepută apă neincepută неначета вода apă ńinśeputăb> [akc. ab>pă ńinśepub>tă] (i. ž.) — (mag.) nenačeta voda ◊ apă ńinśepută ĭe apă kurată, kare n-a bauto ńima, luvată đi la luok đi unđe apa izvorĭaḑă đin pomînt — nenačeta voda je čista voda, koju nije pio niko, zahvaćena sa mesta gde voda izvire iz zemlje ◊ ku apă ńinśepută vražîtuoriļi fak tuaće đeskînćiśe — sa nenačetom vodom vračare rade sva bajanja [Por.] ∞ apă b> [Vidi]
404 apăra apăra бранити apărab> (ĭo apărb>, ĭel apărăb>) [akc. apărab>] (gl.) — braniti, štititi [Kmp.] ♦ dij. var. apîrab> (apîrăb>, apîrb>) ◊ đi źaba sa apîră, đe vină ĭe đi kînd s-a naskut — uzalud se brani, kriv je od kako se rodio [Por.] [Vidi]
751 apipai a pipăi пипати apipaib> (ĭuo apipiĭb>, ĭel apipiĭeb>) [akc. apipaib>] (gl. p. ref.) — pipati, opipavati; nežno ili pažljivo dodirivati rukom; ispitivati dodirom ◊ ńagura bîznă ĭe, șî ĭel apipiĭe în okuol să priśĭapă unđe ĭe — mrkli je mrak, i on pipa okolo da oseti gde je ◊ ĭe apipiĭe aiśa, vĭeḑ śi ĭe — pipni ovde, vidi šta je [Por.] [Vidi]
752 apipiĭat pipăit опипан apipiĭatb> (apipiĭatăb>) (mn. apipiĭațb>, apipiĭaćeb>) [akc. apipiĭab>t] (prid.) — opipan, napipan, dodirnut rukom ◊ a fuost bîksală, șî ĭa, saraka, fusă apipiĭată đin tuaće părțîļi — bila je gužva, i ona, sirota, beše opipana sa svih strana [Por.] ∞ apipaib> [Vidi]
149 apļekare aplecare сагињање apļekareb> (mn. apļekărĭb>) [akc. apļekab>re] (i. ž.) — 1.b>b> saginjanje, savijanje 2.b>b> dojenje ◊ vrĭamĭa ĭe đi apļekarĭa kopilașuluĭ, da mumî-sa înga nu sa-ntuors đin sat — vreme je za dojenje bebe, a majka mu se još nije vratila iz sela [Por.] ∞ apļekab> [Vidi]
135 aprinđe aprinde палити aprinđeb> (ĭuo aprindb>, ĭel aprinđeb>) [akc. aprib>nđe] (gl. p. ref.) — 1.b> (za materijale koji sagorevaju) paliti, zapaljivati, pripaljivati ◊ aprinđe-m bîtu đi mașînă — zapali mi palidrvce ◊ du-će, aprinđe gunuoĭu-la să ardă — idi, zapali ono đubre da izgori 2.b> (za oružje) opaliti ◊ ăl luvă la uokĭ, șă aprinsă pușkă — uze ga na nišan, i opali iz puške 3.b> (za čoveka) padati u vatru, postati jarostan; razjariti se ◊ ńiś nu gaćiĭ vuorba da ĭel sa aprinsă, ńi svađirăm ka țîgańi — nisam ni završio reč a on se upalio, svađali smo se kao Cigani [Por.] ♦ dij. var. aprinďeb> [Kmp.] [Vidi]
137 aprinsură aprinsură паљевина aprinsurăb> (mn. aprinsurĭb>) [akc. aprinsub>ră] (i. ž.) — (zast.) 1.b> paljevina; požar ◊ prĭa mare aprinsură a fuost, șă n-a putut ńima s-o stîngă ļesńe — prevelika je pljevina bila, i nije mogao niko da je ugasi lako 2.b> zgarište ◊ kînd sa-ntuors đin rat, a gasît numa aprinsura kășî — kad se vratio iz rata, našao je samo zgarište kuće [Por.] ∞ aprinđeb> [Vidi]
140 apropiĭat apropiat близак apropiĭatb> (apropiĭatăb>) (mn. apropiĭațb>, apropiĭaćeb>) [akc. apropiĭab>t] (prid.) — 1.b> (za prostor) blizak, u blizini ◊ karu a fuost apropiĭat đi borugă, ș-aluńikat șî s-a răsturnat — kola su bila ostavljena blizu uvale, pa su skliznula i preturila se 2.b> (za količinu) približno, otprilike ◊ ăn sak a fuost apropiĭat śinḑăś đi kiļe — u džaku je bilo približno petedest kila [Por.] ∞ apropiĭab> [Vidi]
138 apruape aproape близу apruapeb> [akc. apruab>pe] (pril.) — blizu, u blizini; oko, otprilike, približno ◊ apruape la o sută — blizu sto, oko stotinu ♦ (komp.) ĭel mi ĭe măĭ apruapiĭe fîmeļiĭe — on mi je najbliži rod ◊ șî măĭ apruapiĭe — još bliži; najbliži [Por.] ∞ apropiĭab> [Vidi]
939 apruor amproor испаша apruorb> (mn. apruourĭеb>) [akc. apruob>r] (i. s.) — (zast.) ispaša ovaca uoči đurđevdanske bačije ◊ s-a dus ku uoĭļi la apruor, să ļi paskă bińe đi măsurat lapćiļi la baśiĭe — otišao je sa ovcama na ispašu, da ih dobro napase za merenje mleka na bačiji ♦ var. napruorb> [Por.] [Vidi]
142 apsanźiu apsangiu апсанџија apsanźiub> (mn. apsanźiĭb>) [akc. apsanźib>u] (i. m.) — 1.b> apsandžija, čuvar zatvora i zatvorenika ◊ a dat mită la apsanźiu, să-l kaće kîta măĭ bun — podmitio je apsandžiju da ga pazi malo bolje 2.b> hapsitelj ◊ l-a prins apsanźiu, șî l-a mînat la-nkisuare — uhvatio ga apsandžija, i oterao ga u zatvor [Por.] ∞ apsăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
1459 aptaș aptaș ? насилник aptașb> (mn. aptașb>) [akc. aptab>ș] (i. m.) — nasilnik, koji vrši nasilje, otima, grabi, naročito tuđu imovinu ◊ aptaș ĭe aăla kare ĭa ku aptă — aptaš je onaj koji uzima na silu ◊ komuńișći dupa rat a fuost marĭ aptaș, a luvat moșîĭa đi l-aĭ vrĭańiś, ș-a dato la puturuoșî luor — komunisti su posle rata bili veliki nasilnici, otimali su imanje od vrednih i davali je njihovim lenčugama (Tanda) [Por.] ∞ aptab> [Vidi]
240 apukatură apucătură грип apukaturăb>¹ (mn. apukaturĭb>) [akc. apukatub>ră] (i. ž.) — (med.) 1.b>b> prehlada, grip (lat. influentia) ◊ am raśit șî ma trĭaśe apa, ka kînd o sî sa pună apukatu pi mińe — prehladio sam se i probija me znoj, kao da će me uhvatiti grip 2.b> razne bolesti stomaka, glave i sl. ◊ apukatu sa ḑîs la măĭ mulće buaļe, nu numa la buaļe dusă đin raśală — pod gripom su se podrazumevale razne bolesti, ne samo one nastale od prehlada ♦ var. apukatub> ◊ l-a prins apukatu, s-a pus apukatura pi ĭel — uhvatio ga je grip (ili neka druga bolest, koja je propraćena drhtavicom i temperaturom) ◊ đeskînćik đi apukatu, đi apukatură — bajalica protiv gripa [Por.] ∞ apukab> [Vidi]
241 apukatură apucatură бајалица против грипа apukaturăb>² (mn. apukaturĭb>) [akc. apukatub>ră] (i. ž.) — (mag.) bajalica protiv gripa ◊ apukatură ĭe đeskînćik đi apukat — apukatura je bajalica protiv gripa [Por.] ∞ apukab> [Vidi]
370 apuos apos воден apuosb> (apuosăb>) (mn. apuoșb>, apuosăb>) [akc. apuob>s] (prid.) — voden, vodnjikav, podvodan (za zemljište ◊ am un luok lînga rîu, apuos ku tuot, bun ĭe numa đi vîrḑariĭe — imam njivu pored reke, potpuno je vodnjikav, dobar je samo sa kupusište ♦ var. apatuosb> [Por.] ∞ apăb> [Vidi]
146 apșuară apșuară водица apșuarăb> (mn. apșuоrĭb>) [akc. apșuab>ră] (i. ž.) — 1.b> (demin.) vodica ◊ apșuară ĭe apă mikă, slabă or puțînă — vodica je plitka, slaba ili mala voda 2.b> (anat.) vodenjak ◊ a ĭeșît apșuara, akuș sa nașće — potekla je vodica (=pukao vodenjak), brzo će se poroditi [Por.] ∞ apăb> [Vidi]
3133 ar ar¹ ар arb>¹ (mn. arĭb>) [akc. ab>r] (i. m.) — ar, mera za površinu zemljišta ◊ aru nuĭe masură batrînă đi pomînt — ar nije stara mera za površinu zemljišta ◊ đemult pomînt sa mîsurat ku ḑîua đi arat, da ļivađa ku ḑîua đi kosît — nekada se zemlja merila danom oranja, a livada danom košenja [Por.] [Vidi]
147 arag hărag рабош aragb> (mn. araźb>) [akc. arab>g] (i. s.) — raboš ◊ aragu ĭe un bît, śopļit în patru mukĭe, pi kare ku kuțîtu sa skobĭesk sămńiļi kînd sa masură lapćiļi la baśiĭe — raboš je komad drveta, izdeljan četvrtasto, na kome se nožem urezuju znaci kad se meri mleko na bačiji [GPek] ♦ sin. rabușb> [Por.] [Vidi]
242 aram haram клетва aramb> (mn. aramеb>) [akc. arab>m] (i. ž.) — kletva, prokletstvo ◊ aram să fiĭe — proklet bio [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
237 aramașî rămăși кладити се aramașîb> (ĭuo aramașîăskb>, ĭel aramașîașćeb>) [akc. aramașîb>] (gl. p. ref.) — kladiti se, sklapati opkladu ◊ iĭ drag sî sa aramașîaska ku fiĭe kare — voli da se kladi sa bilo kim ◊ nu ći aramașî dakă n-aĭ bań — nemoj se kladiti, ako nemaš pare [Por.] ♦ dij. var. ramașîașćeb> [Crn.] [Vidi]
175 aramă aramă бакар aramăb> (mn. arămurĭb>) [akc. arab>mă] (i. ž.) — (min.) bakar ◊ đi aramă — od bakra, bakarno ◊ kaldarĭe đi aramă — bakrač ◊ rudńik đi aramă — rudnik bakra [Por.] [Vidi]
243 arambaș harambașă харамбаша arambașb> (mn. arambașăb>) [akc. arambab>ș] (i. m.) — 1.b> harambaša, vođa hajdučke družine ◊ arambașa puartă uoțî — harambaša predvodi hajduke 2.b> (fig.) silnik; drzak i bezobziran čovek ◊ arambaș mare, aramiu, ńima n-are paśe đi ĭel — veliki harambaša, aramija, niko nema mira od njega [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
176 arami arămi лемити бакром aramib> (ĭuo aramĭeskb>, ĭel aramĭașćeb>) [akc. aramib>] (gl.) — 1.b> lemiti, letovati, spajati dva metalna predmeta pomoću bakra ◊ numa țîgańi aramit bun kaldîărîļi — samo su Cigani dobro lemili bakrače 2.b> ukrašavati bakrom [Por.] ∞ aramăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
177 aramit arămit побакрен aramitb> (aramităb>) (mn. aramițb>, aramićeb>) [akc. aramib>t] (prid.) — pobakren, pokriven bakrom, zalemljen pomoću bakra, ukrašen bakrom [Por.] ∞ aramăb> [Vidi]
178 aramitură strat de aramă бакарни лем aramiturăb> (mn. aramiturĭb>) [akc. aramitub>ră] (i. ž.) — 1.b> bakarni lem 2.b> mesto na nekom metalnom predmetu pokrpljeno bakrom 3.b> lem uopšte [Por.] ∞ aramăb> [Vidi]
1296 aranga aranga поребарке arangab> [akc. arab>nga] (pril.) — (za položaj tela) porebarke, na bok, bočno ◊ a ustańit, s-a dat đi aranga la umbră, a pus mîna kîpatîń, śkă, să uđińaskă o țîră — umorio se, legao porebarke u hlad, stavio ruku pod glavu, veli, da malo predahne (Krivelj) [Crn.] ◊ đi aranga nu puoț mult sî ḑaś, kî ći duor uasîļi, da ńiś n-aĭ kînd kî ĭe aranga ođină skurtă — porebarke ne možeš dugo da ležiš, jer te zabole koske, a nemaš ni vremena jer je „aranga” kratak predah (Tanda) ◊ kînd ći daĭ đi aranga, n-aĭ unđe, numa puń mîna supt kap, kî aĭa ĭe ođină în padure, la luok, dupa viće, unđe nuĭe ńiś pat, ńiś kîpatîń — kad se prućiš porebarke, nemaš kud, nego staviš ruku pod glavu, jer je to predah u šumi, na njivi, za stokom, gde nema ni kreveta, ni jastuka (Rudna Glava) [Por.] ◊ đi aranga sa ḑîśe kînd staĭ pi o parće, rîḑîmat în kuot; așa nu puoț sî duormĭ, numa kukîĭ kîćikîta — „aranga” se kaže kad ležiš na jednoj strani, oslonjen na lakat; tako ne možeš da spavaš, nego samo kunjaš pomalo (Jasikovo) [GPek] [Vidi]
2331 Aranźel arhanghel Аранђел Aranźelb> (mn. aranźeļb>) [akc. Arab>nźel] (i. m.) — I.b> (rel.) 1.b> (demon.) Aranđel, mitološko biće koje ljudima uzima dušu ◊ la uom kare ḑaśe pi muarće, Aranźelu vińe ku triĭ kuțîće, șă-ĭ skuaće sufļitu — čoveku koji leži na samrti, Aranđel dolazi sa tri noža, i vadi mu dušu 2.b> (kal.) slava, krsno ime ◊ Svići Aranźelu ĭe prazńiku alu mulț rumîń; ĭastă Aranźel đi vară, șî Aranźel đi tuamnă — Sveti Aranđeo je slava mnogih Vlaha; postoji letni i jesenji Aranđel II.b> (antr.) l.i. Aranđel ◊ ĭastă kopiĭ la rumîń, lu kare nașu la boćeḑ ļ-a dat nume Aranźel, kî sî-ĭ pazaskă Aranźelu, să nu-ĭ ĭa ćińirĭ — ima vlaške dece kojima je kum na krštenju dao ime Aranđel, da ih Aranđel čuva, da ih ne uzme mlade [Por.] [Vidi]
145 arat аrаt изоран aratb>² (aratăb>) (mn. arațb>, araćeb>) [akc. arab>t] (prid.) — izoran, pooran ◊ luoku ĭe abĭa arat ku duauă parĭekĭ đi buoĭ — njiva je jedva izorana sa dva para volova [Crn.] ♦ dij. var. araturăb> ∞ arab> (Ima umotvorina!) [Vidi]
182 aratuorĭ arător орач aratuorĭb> (aratuorĭеb>) (mn. aratuorĭb>, aratuorĭеb>) [akc. aratuob>rĭ] (i. m.) — orač, osoba koji radi sa plugom ◊ kopiĭi đi miś s-a învațat să mîńe plugu, đi să fiĭe aratuorĭ buń — deca su se od malih nogu učila da teraju plug, da bi bili dobri orači ♦ (prid.) — 1.b> (za zemlju) oraća zemlja ◊ luok aratuorĭ — oranica 2.b> (za stoku) grlo koje se koristi pri oranju ◊ buou aratuorĭ — oraći vo [Por.] ∞ arab> [Vidi]
144 aratură arătură орање araturăb> (mn. araturĭb>) [akc. aratub>ră] (i. ž.) — 1.b> oranje ◊ luoku are o ḑî đi aratură, puaće șî măĭ tare — njiva ima dan oranja, možda i jače [Crn.] 2.b> oranica, izorano zemljište; zemljište dobro za oranje ◊ asta ĭe pomînt bun đi aratură — ovo je zemljište dobro za oranicu [Por.] ♦ dij. var. arăturăb> [Kmp.] ∞ arab> (Ima umotvorina!) [Vidi]
572 arbarĭ animal hrănit cu biberonul сисавче без сисе arbarĭb> [akc. arbab>rĭ] (i. m.) — sisavče koje je ostalo bez sise ◊ arbarĭ ĭe mĭal, purśĭal or vițăal, apļekat la țîță ku lapće dă vakă, kă mumă-sa a-nțarkat, or n-are luok la țîță dă ĭeal — arbar je sisavče: jagnje, prase ili tele, koje se doji na cucli sa kravljim mlekom, jer mu je majka ostala bez mleka, ili nema na sisi mesta za njega [Hom.] [Vidi]
244 arțag arţag зловољност arțagb> (mn. arțagurĭb>) [akc. arțab>g] (i. s.) — (zast.) prgavost, zlovoljnost, ljutitost, spremnost na kavgu ◊ așa arțag n-a fuost în lumĭe đi dupa ratu ku mńamțî — takva zlovoljnost u ljudima nije bila još od rata sa Nemcima [Por.] [Vidi]
246 arțarĭ arţar црни јавор arțarĭb> (mn. arțarĭb>) [akc. arțab>rĭ] (i. m.) — (bot.) crni javor (Acer platanoides, Acer tartaricum) ◊ arțarĭu ĭe bun đi fakut fluĭere șî dĭelurĭ đi laută — crni javor je dobar za izradu frula i delova za violinu ◊ arțarĭ ĭe un fĭeļ đi palćin — arcar je vrsta javora [Por.] ♦ dij. var. îrțarĭb> (Ranovac) [Mlava] ∞ palćinb> [Vidi]
247 arțuagă arţăgos бабускера arțuagăb> (mn. arțuaźeb>) [akc. arțuab>gă] (i. ž.) — (zast.) (pej.) 1.b>b> babuskera, stara žena ◊ ĭastă muĭerĭ batrîńe kare sînt urîće ka muarća, da au șî narau rău, đi ĭaļe sa ḑîśe kă sînt arțuaźe — ima starih žena koje su ružne ko smrt, a imaju i ružnu narav, za njih se kaže da su babuskere 2.b>b> prgava osoba, svađalica; prznica ◊ o arțuagă đi uom, la tuot nat îĭ sĭare-n kap — prznica od čoveka, sa svakim se kači 3.b>b> (fig.) mrcina ◊ o îrțuagă đi uom, abĭa-ș traźe kuru dupa ĭel — mrcina od čoveka, jedva vuče dupe za sobom ♦ var. îrțuagăb> ♦ var. mîrțuagăb> [Por.] ∞ arțagb> [Vidi]
336 ardou hârdău ардов ardoub> (mn. arduaveb>) [akc. ardob>u] (i. m.) — ardov, bačva, veliko bure, veliki drveni sud za kominu, sa vratancima sa strane ◊ am kîpatat bataĭe odată kînd am fuost mik, pintru śe m-am bagat în ardou sî ma źuok — dobio sam batine jednom, kad sam bio mali, zatošto sam ušao u ardov da se igram [Por.] ◊ în ardou s-a țînut komina, în vrĭamĭa kînd kazańiļi a fuost rare — u ardovu se čuvala komina, u vreme kada je kazana za pečenje bilo malo ♦ dij. sin. baśivăb> [Crn.] [Vidi]
160 Arđal Ardeal Ердељ Arđalb> (mn. Arđaļеb>) [akc. Arđab>l] (i. m.) — Erdelj, pokrajina u Rumuniji; Transilvanija ◊ poļikra ńi Arđelańi, kă aĭnuoștri aĭ batrîń, a veńit đin Arđal — nadimak nam je „Arđelani” jer su naši stari došli iz Arđala (=Erdelja) [Por.] [Vidi]
112 arđe arde горети arđeb> (ĭuo ardb>, ĭel arđeb>) [akc. ab>rđe] (gl.) — goreti ◊ kînd ińima înśĭape a arđe, nu sa stîmpără ku apă — kad srce počne goreti, ne gasi se vodom ◊ arđeĭ palmă! — ošamari ga! (ošamariti ) ◊ arđe suariļi — sunce peče, žeže ◊ arđe fuoku ku stînsu — vatra gori bez plamena, tinja [Por.] ♦ dij. var. arďeb> [Kmp.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
228 argat argat надничар argatb> (argatăb>) (mn. argațb>, argaćeb>) [akc. argab>t] (i. m.) — (zast.) 1.b> nadničar, najamnik; sluga ◊ tata ku muma a fuost argaț pin sat, ama ĭară ń-a krĭeskut, să fim uamiń — otac i majka su bili seoskui nadničari, ali su nas podigli, da budemo ljudi na svom mestu 2.b> (fig.) čovek izmučen teškim poslovima ili tegobnim životom; mučenik ◊ ku lukru tuot argat am fuost — sa poslom sam sve mučenik bio [Por.] ∞ argasîb> [Vidi]
423 arič arici јеж aričb> (mn. aričb>) [akc. arib>č] (i. m.) — (zool.) jež ◊ kînd kopii bat ďin palme, ariču sa fače gem — kad deca pljeskaju rukama, jež se skupi u klube [Kmp.] ♦ dij. var. ariśb> [Por.] ∞ ariśb> [Vidi]
163 aripă aripă крило aripăb> (mn. ăripĭb>, ărpĭb>) [akc. ab>ripă] (i. ž.) — krilo ◊ baće đin ărpĭ — mlatara krilima ◊ a kîpatat ărpĭ — dobio krila, (fig.) osmelio se, okuražio ◊ aripa śĭeruluĭ — nebeski svod (Rudna Glava) [Por.] ♦ var. arpĭeb> ♦ (demin.) arpiuarăb> (Tanda, Crnajka) [Por.] (Slatina, bor) [Crn.] ♦ var. dem. aripĭuarăb> [Por.] [Vidi]
130 arîăț erete кобац arîățb> (mn. arîățîb>) [akc. arîăb>ț] (i. m.) — (ornit.) kobac kokošar (Falco subbuteo) ◊ kluoța apîră pîlgu ĭeĭ đi arîăț — kvočka brani svoje jato od kopca [Crn.] ♦ sin. uļ gainarĭb> [Por.] ♦ dij. var. arățb> [Kmp.] ♦ dij. sin. irikobb> (Sige) [Hom.] ∞ uļb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
464 arîng harang црквено звоно arîngb> (mn. arînźeb>) [akc. arîb>ng] (i. s.) — crkveno zvono ◊ baće arîngu, a murit vrunu — lupa crkveno zvono, umro je neko ♦ sin. kluopîtb> [Por.] ◊ la Praova kînd baťe arîngu ďe doo ori a murit om, da dakă baťe arîngu ďe tri ori, a murit famiĭe — u Prahovu ako crkveno zvono bije dva puta, umro je muškarac, a ako bije tri puta, umrla je žena [Kmp.] ∞ kluopîtb> [Vidi]
172 arĭaće arete приплодно грло arĭaćeb> (mn. arĭеțb>) [akc. arĭab>će] (i. m.) — (zool.) priplodno grlo ◊ đin duoĭ omeńeșć, un mńel las đi arĭaće — od dva muška, jedno jagnje ću ostaviti za priplod [Crn.] ◊ arĭaće ĭe berbĭek, ažuns đi mîrļit uoiļi — „arjaće” je ovan, dospeo za mrkanje ovaca [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
212 arkaș arcaș стрелац arkașb> (mn. arkașîb>) [akc. arkab>ș] (i. m.) — (zast.) 1.b> strelac ◊ arkaș a fuost uom înarmat ku ark șî saźată — strelac je bio čovek naoružan lukom i strelom ◊ bun arkaș ĭe uom kare puaće să putrîvĭaskă ku pușka tuot śe ĭa la nișan — dobar strelac je čovek koji može puškom da pogodi sve što uzme na nišan 2.b> gudalar, majstor za gudala ◊ rar a fuost arkaș buń pin saćiļi nuaștre, șî lîutari măĭ mult sîngurĭ a ogođit arkurļi kare ļi s-a frînt — retki su bili dobri gudalari po našim selima, pa su violinisti sami popravljali gudala koja su im se lomila [Por.] ∞ arkb> [Vidi]
1508 arma arma оружати armab> (ĭuo armĭeḑb>, ĭel armĭaḑăb>) [akc. armab>] (gl. nesvrš.) — oružati, snabdevati nekoga oružjem; naoružavati ◊ a-nśeput să armĭaḑă ćińerișu, să fiĭe sprimiț đi rat — počeli su da naoružavaju omladinu, da bude spremna za rat ♦ up. înarmab> [Por.] [Vidi]
485 Arnaglaua Arnaglaua Рудна Глава Arnaglauab> [akc. Arnaglab>ua] (i. ž.) — (ojk.) Rudna Glava, vlaško selo u Gornjem Poreču, naseljeno je Vlasima Munćanima i pripada opštini Majdanpek ◊ pin Arnaglaua trĭaśe rîu Șașka — kroz Rudnu Glavu protiče reka Šaška ◊ Arnaglaua ĭe sat đaluruos, are mulće kulmĭe șî ogașă — Rudna Glava je brdsko selo, ima mnogo kosa i potoka ◊ ogașîļi tună în rîu Șașka, đi parća đirĭaptă: biļizvuorța, Ostrovița șî Lozovița, da đi parća stîngă bļizńa, bistovița Mikă șî bristovița Mare — potoci se ulivaju u reku Šašku, s desna: beli Izvor, Ostrovica i Lozovica, a s leve strane blizna, Mala i Velika brestovica ◊ Arnaglaua are patru kotunurĭ marĭ, kare sa kĭamă: bļizńa, Krșĭe, Șopît șî bugoglaua — Rudna Glava ima četiri velika zaseoka, koji se zovu: blizna, Krš, Šopot i bukova Glava ♦ var. Îrnaglauab> [Por.] [Vidi]
1868 Arnaut Arnăut Арнаут Arnautb> (mn. Arnauțb>) [akc. Arnaub>t] (i.m.) — (etn.) Arnaut, Arnautin; Albanac ◊ kînd am trekut pistă Albaniĭa, ń-a batut fuamĭa, źeru șî arnauțî — kad smo prelazili preko Albanije, tukli su nas glad, mraz i Arnauti [Crn.] ◊ kînd armata sîrbĭaskă s-a tras pista Albańiĭa, ńima n-a drîzńit sî fure śeva đi mînkare đi la arnauț, kî arnauțî nu ļ-a dat ńimika ńiś pi bań, numa rumîńi aĭ nuoștri a kućeḑat aĭa să fakă — kada se srpska vojska povlačila preko Albanije, niko nije smeo od Arnauta da ukrade nešto za jelo, jer Arnauti nisu davali ništa ni za pare, samo su naši Vlasi to smeli da urade ♦ sin. Șiptarĭb> [Por.] [Vidi]
3992 arnaut arnaut ? арнаут arnautb> (mn. arnauțb>) [akc. arnaub>t] (i. m.) — (bot.) arnaut, vrsta kukuruza ◊ arnaut a fuost o fuarmă đe kukuruḑ gruos ku doaḑăś șî patru đi rîndurĭ đi buobe pi drugă — arnaut je bila vrsta debelolg kukuruza sa dvadeset i četiri reda zrna na klipu ◊ samînța đi arnaut a dus aĭ nuoștri voĭńiś đin Albaniĭa, kînd a trĭekut pista ĭa în rato-l đin tîń — seme arnauta doneli su naši vojnici iz Albanije, kada su je prešli u prvom svetskom ratu ◊ arnautu nu s-a prins la nuoĭ, șî lumĭa s-a lasat đi ĭel — arnaut se nije primio kod nas, i ljudi su ga napustili [Por.] ∞ Arnautb> [Vidi]
425 Arnauta Arnăută Арнаута Arnautab> [akc. Arnaub>ta] (i. ž.) — (hidr.) Arnauta, reka, izvire u ataru sela Dobro Polje, protiče kroz Dobrujevac, boljevac, Mali Izvor i Valakonje, i uliva se u Crni Timok, i potok koji izvire u Savincu, i koji se takođe uliva u Crni Timok ◊ Arnauta buļuoțuluĭ pimovara ĭe turburĭe, da vară arĭe apă puțînă — boljevačka Arnauta je s proleća mutna, a leti ima malo vode [Crn.] ∞ Arnautb> [Vidi]
1251 arnă arnă арна (?) arnăb> [akc. ab>rnă] (i. ž.) — (zast.) arna, predmetak nejasnog porekla u složenici arnă-barnă: b>„haos, nered, ršum, pustoš” ◊ a fakut la uom în kuzńiță arnă-barnă, ș-a skapat ńibatut — napravio je čoveku haos u kovačnici, i utekao bez batina ♦ up. urdu-vurdub>, urdu-burdub> [Por.] [Vidi]
873 arńiś arnici памучни конац arńiśb> (mn. arńiśurĭb>) [akc. arńib>ś] (i. m.) — (zast.) konac za izradu veza na ženskim i muškim košuljama dobijen ručnim predenjem pamuka ◊ am tuors bunbak đi arńiś — prela sam pamuk za vez ◊ puĭaĭ kamașă nuauă ku rîurĭ đi arńiś — izvezla sam novu košulju pamučnim koncem ◊ rîuri puĭaț ku arńiś sînt mîĭ marunț șî mîĭ țînatuorĭ — vez rađen pamučnim koncem je sitniji i trajniji [Crn.] ♦ dij. var. arńiğb> — konac za vez [Kmp.] ◊ arńiźb> — sitan vez [Por.] [Vidi]
157 arpaźik arpagic арпаџик arpaźikb> (mn. arpaźikb>) [akc. arpaźib>k] (i. m.) — (bot.) arpadžik, sitan crni luk za sađenje (Allium schoenoprasum) ◊ arpaźiku ĭe măĭ bun sĭ sa pună tuamna, kă śĭapa, kînd krĭașće n-o prinđe sîaśita — arpadžik je najbolje da se sadi ujesen, jer luk, kada bude nicao, neće zahvatiti suša ♦ var. rîpaźikb> [Por.] ♦ dij. var. arbăğikb> [Kmp.] [Vidi]
1507 arpiĭa arpiia окрилатити arpiĭab> (ĭuo ma ărpiĭb>, ĭel sa ărpiĭeb>) [akc. arpiĭab>] (gl.) — (ornit.) okrilatiti, dobiti krila ◊ puĭi în kuĭb înśep arpiĭa ĭuta, dakă-ĭ pasîrĭa arańiașće bun — ptići u gnezdu počinju da krilate brzo, ako ih majka dobro hrani ♦ var. ărpiĭab> (Tanda, Crnajka) [Por.] [Vidi]
4012 arșiță arșiţă пекарка arșițăb> (mn. arșițb>) [akc. arșib>ță] (i. ž.) — (izob.) pekarka, žena koja je spremala obredne hlebove za pomanu ◊ arșițăļi a fuost babiļi dăn sat kare a șćut să fakă kolaś dă pomană, șî kare ĭ-a plumađit șî ĭ-a kuopt — pekarke su bile babe koje su znale da spremaju obredne hlebove za pomanu, i koje su ih mesile i pekle ◊ prăn povĭeșć sa țîńe minće kă dămult a fuost vrun fĭeļ dă kolaś kare s-a kuopt la suare — kroz priče se pamti da je nekada bila vrsta obrednih hlebova koji su se pekli na suncu [Stig] ∞ arđeb> [Vidi]
155 arșîță arșiță пржина arșîțăb> (mn. arșîțb>) [akc. arșîb>ță] (i. ž.) — pržina, pržolj 1.b> neplodna zemlja, zemljište sa veoma tankim slojem plodne zemlje prekriveno sitnom travom pogodno za ispašu stoke, neziratno zemljište ◊ în arșîță ńimik nu rođașće — na pržini ništa ne rađa [Crn.] 2.b> pržina, pržolj, zemlja spaljena od sunca; peskar, kamenjar; neplodno tle na prisojnoj strani brda ◊ arșîță ĭe pomînt ars, ńirođituorĭ, fara ĭarbă șî ļamńe, numa kîć-o tufă koļa-koļa — pržina je sagorelo zemljšte, neplodno, bez trave i drveća, samo po neki žub ovde-onde ♦ / < arsb> „izgorelo, spaljeno, sprženo” + suf. - ițăb> [Por.] ♦ up. arșițăb> (Lješnica) [Zvizd] ∞ arđeb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
235 Artan Artan Ртањ Artanb> [akc. Artab>n] (i. m.) — (top.) Rtanj, planina u istočnoj Srbiji ◊ baće un vînt friguruos đi pi Artan — duva neki hladan vetar sa Rtnja ◊ Artanu la fakut žîduvi vrodată kî să puarće vînțî đi pi ĭel — Rtanj su nekada napravili divovi da bi sa njega upravljali vetrovima ◊ (ver.) кînd ĭe vîru Artanuluĭ kutrupit ku nuvirĭ, vrĭamĭa sî strîkă — kad je vrh Rtnja u oblacima, vreme se kvari. ◊ (izr.) Pînă sî vĭađe zapada pi Artan, kožuoku nu să lasă — dok se na Rtnju vidi sneg, kožuh se ne skida [Crn.] [Vidi]
260 arunka arunca избацити arunkab> (ĭuo arunkb>, ĭel arunkăb>) [akc. arunkab>] (gl. p.) — 1.b> izbaciti, dobaciti ili baciti neki predmet sa nešto većom snagom na veću daljinu; hitnuti ◊ arunkă țuaļiļi la Suare — dobacuju odelo Suncu (u vlaškom obredu marturija, v. marturiĭeb>) ♦ sin. lîpada, lupada; azvîrļib> 2.b> napregnuti se, napeti se ◊ nu țîńa lukru-șală, uomuļe, numa arunkî-će kît guođe puoț să țîń ļiemnu-la, să nu kadă pi nuoĭ — ne šali se, čoveče, nego se napni koliko god možeš da držiš to drvo, da ne padne na nas (Tanda) [Por.] 3.b> veranje, pentranje; puzanje ◊ sa arunkă pră ļeamn kamguđe șîarpiļi — vere se uz drvo kao zmija (Žitkovica) [bran.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
262 arunkatuorĭ aruncător бацач arunkatuorĭb> (arunkatuarĭeb>) (mn. arunkatuorĭb>, arunkatuarĭeb>) [akc. arunkatuob>r] (i. m.) — bacač, izbacivač, dobacivač; osoba koja baca, izbacuje ili dobacuje neki predmet, sa nešto većom snagom i na veću daljinu [Por.] ∞ arunkab> [Vidi]
1710 arźa argea разбој arźab> (mn. arźaļeb>) [akc. arźab>] (i. ž.) — (zast.) razboj za tkanje ◊ arźa ĭe vuorbă zuĭtată, rar sa gasîașće vrunđiva vro babă sî măĭ țînă minće kî așa vrodată s-a kĭemat razbuoĭu đi țasut — „arđa” je zaboravljena reč, retko se nađe neka baba koja još uvek pamti da se tako nekada zvao razboj za tkanje ♦ up. arźauăb> [Por.] ∞ razbuoĭb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
115 arźauă argea ложиште arźauăb> (mn. arźaļеb>) [akc. arźab>uă] (i. ž.) — 1.b> (zast.) ložište ◊ arźauă s-a ḑîs đivrodată la luok unđe s-a fakut fuok — „arđaua” se nekada nazivalo mesto gde se ložila vatra 2.b> (zast.) žarište ispod razboja za tkanje ◊ arźauă a fuost adînkatură đi žîgaraĭ supt razbuoĭ đi țasut — „arđaua” je bilo udubljenje za žar ispod razboja za tkanje [Por.] 3.b> (zast.) zemunica u kojoj se tkalo leti ◊ arźaua a fuost borđeĭ fakut adîns đi țasut vara la tuortu đi kîńipă șî đi in, kî atunśa tuortu a prins măĭ multă uđală — „arđaua” je zemunica posebno napravljena da se u njoj leti tka pređa od konoplje i lana, jer je pređa tada primala najviše vlage [Crn.] ∞ arđeb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
765 arźintuaĭkă arginţică фресница arźintuaĭkăb> (mn. arźintuoĭśb>) [akc. arźintuab>ĭkă] (i. ž.) — 1.b> (bot.) fresnica, poljski cvet (Dryas octopetala) ◊ arźintuaĭka ĭe buĭađe mikă ku fluare albă, krĭașće pin ļivĭeḑ — fresnica je mala biljka sa belim cvetom, raste po livadama 2.b> (fig.) žena koja ogovaranjem truje odnose među ljudima (od arźintb> — srebro, koje se smatra otrovnim) ◊ o arźintuaĭkă đi muĭare, ĭa-r trăbuĭa skoća ļimba đin gură — žena otrovnica, trebalo bi joj iščupati jezik [Por.] ∞ arźintb> [Vidi]
254 askuțî ascuţi оштрити askuțîb> (ĭuo askutb>, ĭel askućeb>) [akc. askuțîb>] (gl. p. ref.) — 1.b> oštriti, izoštriti, naoštriti; šiljiti, brusiti ◊ trîăbe askuțî kuțîtu-sta, nu taĭe — treba naoštriti ovaj nož, ne seče ◊ s-a dus la kovaśu să askută sakurĭa la tośilă — otišao je kod kovača da naoštri sekiru na tocilu [Por.] ◊ tata askuće pari đi viĭe — otac šilji kočeve za vinograd [Crn.] 2.b> (fig.) naljuititi se ◊ s-a mîńiĭat, s-a askuțît tuot, vrĭa sî sa bată — naljutio se, sav se naoštrio, hoće da se bije [Por.] [Vidi]
255 askuțît ascuţit оштар askuțîtb> (askuțîtăb>) (mn. askuțîțb>, askuțîćeb>) [akc. askuțîb>t] (prid.) — oštar, naoštren, izoštren, šiljat, zašiljen ◊ kuțîto-sta nuĭe askuțît bun — ovaj nož nije dobro naoštren [Por.] ◊ askuțît ka aku — oštar kao igla [Crn.] ∞ askuțîb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
257 askuțîtuorĭ ascuţitor оштрач askuțîtuorĭb> (askuțîtuarĭeb>) (mn. askuțîtuorĭb>, askuțîtuarĭeb>) [akc. askuțîtuob>rĭ] (i. m.) — oštrač, osoba koja se bavi oštrenjem sečiva [Por.] ∞ askuțîb> [Vidi]
259 askuțîtură ascuţitură оштрица askuțîturăb> (mn. askuțîturĭb>) [akc. askuțîtub>ră] (i. ž.) — 1.b> oštrica, sečivo ◊ a-ntuors kuțîtu ku askuțîtura kîtra mińe, ama ĭuo-l prinsăĭ đi mînă — okrenuo je nož sa oštricom prema meni, ali ja sam ga uhvatio za ruku 2.b> (geog.) šiljak, vrh; oštar prevoj ◊ kînd m-am dus la baśiĭe, măĭ grĭeu mĭ-a fuost la Pĭatra galbină să trĭek pista askuțîtura kîrși — kad sam išao na bačiju, najteže mi je bilo da kod Žutog kamena pređem preko oštrice krša [Por.] ∞ askuțîb> [Vidi]
249 askulta asculta слушати askultab> (ĭuo askultb>, ĭel askultăb>) [akc. askultab>] (gl.) — 1.b> slušati, saslušati; čuti ◊ askultă, parke s-auđe kopuoĭu kă mînă ĭepuru — slušaj, kao da se čuje ker da tera zeca 2.b> (fig.) pomagati, služiti, poslušati ◊ kopilu ńe askultă bińe — dete nas dobro sluša (poslušno je) [Por.] [Vidi]
253 askultamînt ascultământ послушност askultamîntb> (mn. askultamînćeb>) [akc. askultamîb>nt] (i. m.) — poslušnost, slušanje, služenje ◊ stapînu a fuost rău, șî đin askultamîntu a mĭeu la urmă n-a fuost ńimika — gazda je bio loš, i na kraju od mog služenje nije bilo ništa ♦ up. askultaturăb> [Por.] ∞ askultab> [Vidi]
273 asprĭală aspreală храпавост asprĭalăb> (mn. asprĭaļеb>) [akc. asprĭab>lă] (i. ž.) — 1.b> (za površine materijala) hrapavost, bodljikavost, oštrina; neravnina 2.b> (za vremenske prilike) hladnoća, mraz 3.b> (fig.) strogost, ljutitost ♦ var. asprimĭeb>, aspurimĭeb> [Por.] ∞ asprib> [Vidi]
270 aspru aspru храпав aspru (aspră) b> (mn. aspri, aspreb>) [akc. ab>spru] (prid.) — 1.b> hrapav, ima neravnu, oštru površinu ◊ đi kaśulă ĭe bună pĭaļa đi uaĭe ku lîna aspră — za šubaru je dobra ovčja koža sa oštrom vunom 2.b> (za vreme) oštar vetar, oštra zima ◊ baće un vînt aspru — duva neki oštar vetar ◊ ĭarna-sta ĭe koźa aspră — ova zima je veoma oštra 3.b> (za emocije) ljut, narogušen ◊ sa-ntuarsă aspru kîtră mińe, kî fu rău mîńiĭuos — okrenuo se oštro prema meni, jer beše jako ljut [Crn.] ♦ dij. var. aspurb> [Por.] ∞ asprib> (Ima umotvorina!) [Vidi]
272 aspur aspru храпав aspurb> (aspurăb>) (mn. aspurĭb>, aspurĭeb>) (prid.) — 1.b>b> hrapav, oštar, bodljikav ◊ ĭerĭa ńișći krîstavĭeț đi bîtrîńață ku kaža aspură, akuma, parke, s-a pĭerdut — behu neki starinski krastavci sa rapavom korom, sada su se, čini mi se, izgubili 2.b>b> (fig.) strog, grub, tvrd; ljutitit, spreman na svađu ◊ vorbĭașće rugoșît, ku glas aspur — govori pomuklo, sa rapavim glasom ♦ var. asprub> [Por.] ∞ asprib> [Vidi]
449 asta asta овај astab> (mn. așćab>) [akc. ab>sta] (zam.) — ovaj, ova, ovo a.b> ova ◊ asta muĭarĭa ĭe vrĭańikă — ova žena je vredna ◊ asta kasă ĭe marĭe — ova kuća je velika [Crn.] b.b> ovaj ◊ asta uom ĭe ńikunoskut — ovaj čovek je nepoznat [Pom.] ◊ asta daskîl đies ńi baće — ovaj učitelj nas često bije [Por.] c.b> ovo ◊ asta kopil are tată vitrîg — ovo dete ima očuha [Pom.] ◊ asta-vară — proletos, prošlog leta ◊ asta-ĭarnă — zimus ♦ skr. stab> ◊ uomu-sta, fata-sta, lukro-sta — ovaj čovek, ova devojka, ovaj posao ♦ dij. var. ăstab> [Por.] [Vidi]
4532 asta-ĭarnă astă-iarnă зимус asta-ĭarnăb> [akc. asta-ĭab>rnă] (pril.) — zimus ◊ mult a pațît munćeńi asta-ĭarnă, kutrupiț ku namĭeț pănă-n brîu, mult ńima n-a putut sî strabată pănă la iĭ — mnogo su se napatili brđani zimus, zatrpani snegom do pojasa, dugo niko nije mogao da se probije do njih [Por.] ∞ astab> [Vidi]
4535 asta-tuamnă astă-toamnă јесенас asta-tuamnăb> [akc. asta-tuab>mnă] (pril.) — jesenas ◊ asta-tuamnă fură bîlśur-ļi slabe đi tuot, ńiś nu s-a vindut ńimik, ńiś nu s-a kumparat — jesenas su vašari bili sasvim slabi, niti se išta prodavalo, niti se kupovalo [Por.] ∞ astab> [Vidi]
1011 astaĭarnă astă-iarnă зимус astaĭarnăb> [akc. astaĭab>rnă] (pril.) — zimus, prošle zime ◊ astaĭarnă a fuost źer mare — zimus je bio veliki mraz ♦ / < astab> — ova (ovo, ove) + ĭarnăb> — zima [Por.] ♦ dij. var. astă-ĭarnăb> [akc. astă-ĭab>rnă] [Kmp.] [Vidi]
770 astal astal астал astalb> (mn. astaļeb>) [akc. astab>l] (i. m.) — astal, sto ◊ șeḑ la astal să śinăm — sedi za sto da večeramo ◊ puńe koļașa pe astal — stavi kačamak na sto ♦ sin. masăb> [Crn.] ♦ (demin.) astaluțb> — stočić ♦ (augm.) astaluońb> ◊ mĭ-a fakut tișleru un astaluoń boznakît, în trîabe đi prazńik — napravio mi je stolar jedan ogroman sto, treba mi za slavu ◊ astal đi ļiemn — drveni sto ◊ astal đi kuĭnă — kuhinjski sto ◊ astal đi kopiĭ — dečji sto ◊ astalu đi sufļit — sto koji se kao deo zagrobne opreme, namenjuje pokojnicima [Por.] [Vidi]
841 astaluoń astaloni столац astaluońb> [akc. astaluob>ń] (augm.) — (augm.) stolac, veliki sto ◊ a tras dupa ĭel, đin kasa batrînă, un astaluoń ku tuot, șî n-a putut să-l baźe-n kasa nuauă numa la lasat supt șupă — vukao je za sobom, iz stare kuće, jedan ogroman sto, i nije mogao da ga unese u novu kuću nego ga je ostavio ispod šupe [Por.] ∞ astalb> [Vidi]
383 astăz astăzi данас astăzb> [akc. ab>stăz] (pril.) — danas [Kmp.] ♦ dij. var. astîḑb> ◊ astîḑ ĭe vrĭamĭă bună — danas je lepo vreme [Por.] [Vidi]
498 astragană astrahan астрагана astraganăb> (mn. astragańеb>) [akc. astragab>nă] (i. ž.) — astragana, vrsta momačke šubare od kože tek ojagnjenog jagnjeta ◊ kaśulă đi astragană măĭ mul a purtat baĭețî — šubare od astragana najčešće su nosili momci ♦ var. straganăb> [Por.] ∞ țualăb> [Vidi]
4396 astrînźa astrânge сакупљати astrînźab> (ĭuo astrîngb>, ĭel astrînźeb>) [akc. astrînźab>] (gl. p.) — sakupljati, zbirati ◊ dakă nu va puća pănă la tuamnă astrînźa bańi śe sînt daturĭ, n-o să fiĭe bun đi iĭ ńiśkum — ako ne budu mogli do jeseni skupiti pare koje duguju, neće biti dobro za njih nikako ◊ nuoĭ vom astrînźa pruńiļi pănă astară, da o să veđem pi iĭ dar o să aĭbă să ńi đa śeguod đi mînkare — mi ćemo skupiti šljive do večeras, a videćemo njih da li će imati da nam dadnu štogod za večeru [Por.] ∞ strînźab> [Vidi]
375 astruka astruca покривати astrukab> (ĭuo astrukb>, ĭel astrukăb>) [akc. astrukab>] (gl. p. ref.) — 1.b> pokrivati, stavljati pokrivač, ogrtati ◊ astrukă kopilu đi frig — pokriva dete zbog hladnoće (da mu ne bude hladno) ◊ astruka samînța ku pomînt marunt — ogrće seme sitnom zemljom (pri okopavanju) ◊ astrukă kasa — pokriva kuću (stavlja krov ili crep na krovu) ◊ astrukă-ț uoki — pokrij oči [Crn.] 2.b> (fig.) skrivati od javnosti neku nepovoljnu osobinu ili događaj ◊ astrukă rușîńa — skriva sramotu, skandal ◊ taś, astrukî-će, să nu ći măĭ audă ńima — ćuti, pokrij se, da te više niko ne čuje ♦ supr. đestrukab> [Por.] [Vidi]
376 astrukamînt astrucământ покривач astrukamîntb> (mn. astrukamînturĭb>) [akc. astrukamîb>nt] (i. m.) — 1.b>b> pokrivač, materijal ili predmet koji služi za pokrivanje ◊ astrukamînt đi konaśe — pokrivač za zgrade ◊ astrukamînt đi paĭe — slamni pokrivač ◊ astrukamînt đi lînă — vuneni pokrivač [Crn.] ♦ dij. sin. pîătură, ćebĭe 2.b>b> krov; krovni pokrivač (u arhitekturi) ◊ n-avut bań, șî ĭa ramas kasa fara astrukamînt — nije imao para, pa mu je kuća ostala nepokrivena ♦ sin. akuperișb>, puodb> — tavan, krov ♦ up. țrĭepb>, kîramidăb> [Por.] ∞ astrukab> (Ima umotvorina!) [Vidi]
377 astrukat astrucat покривен astrukatb> (astrukatăb>) (mn. astrukațb>, astrukaćeb>) [akc. astrukab>t] (prid.) — pokriven ◊ puaće sî pluaĭe, kasa ĭe astrukată — kiša može da padne, kuća je pokrivena [Crn.] ◊ kînd iș bun astrukat, nu raśieșć — kad si dobro pokriven, nećeš se prehladiti [Por.] ♦ supr. đistrukatb> ∞ astrukab> [Vidi]
458 astupat astupat зачепљен astupatb> (astupatăb>) (mn. astupațb>, astupaćeb>) [akc. astupab>t] (prid.) — 1.b> začepljen, zatvoren čepom, zapušen nekom materijom ◊ kuoșu astupat đi fuńiźină — dimnjak pun čađi ◊ ogașu astupat đi namuol — potok zatrpan muljem 2.b> (med.) asmatičan, koga steže u grudima, koji teško diše ◊ astupat ĭn pĭept, grĭeu suflă — steže ga u grudima, teško diše 3.b> (fig.) nem, bez reči, ućutkan ◊ muĭarĭa astupată, blîndă ka mńelu — ućutkana žena, pitoma ko jagnje ♦ supr. đistupatb> [Por.] ∞ astupab> [Vidi]
420 astupuș astupuș запушач astupușb> (mn. astupușurĭb>) [akc. astupub>ș] (i. s.) — zapušač, čep ♦ sin. dopb> [Kmp.] ♦ dij. sin. duopb> ◊ mĭ-a dus numa duauă astupușurĭ — doneo mi je samo dva zapušača ◊ a kaḑut astupușu đi la kilă, șî bĭarĭa s-a varsat — otpao je zapušač sa flaše, i piće se prosulo [Por.] ∞ astupab> [Vidi]
407 așaḑat așezat притиснут așaḑatb> (mn. așaḑaț, așaḑaćeb>) [akc. așaḑab>t] (prid.) — 1.b> pritisnut, koji trpi pritisak ◊ žuok așaḑat — igranje u kolu sa osloncem na celo stopalo ♦ var. așăzatb> (Valakonje, Savinac, Lubnica, Zlot) [Crn.] 2.b> sagnit, pognut; nizak ◊ un śas stă așaḑat, muara să-l duara tare la burtă — ceo sat stoji pognut, mora da ga mnogo boli stomak ♦ sin. pisatb> [Por.] ∞ așaḑab> [Vidi]
348 așćarńe așterne простирати așćarńeb> (ĭuo așćern,b> ĭel așb>ćarńeb>) [akc. așćab>rńе] (gl.) — 1.b> prostirati, nameštati prostirku ◊ ĭa akuma așćarńe pîătura pi pat — ona sada prostire ponjavu na krevet ◊ baba așćarńe țîańiku pi masă — baba prostire čaršav na sto ◊ kopilu s-a dus să așćarnă paĭe la vaś — dete je otišlo da prostre slamu kravama [Crn.] ♦ dij. var. așćearńeb>, așćiarńe 2.b> nameštati ležaj za spavanje ◊ du-će, așćearńe patu — idi, namesti (pripremi) krevet (za spavanje) ◊ nu-m așćerńa źuos, kă nu mis puork — nemoj mi prostirati na zemlji, jer nisam svinja [Por.] ♦ dij. var. așťerńeb> (așťernb>) ◊ așťerńe patu — sprema (namešta) krevet [Kmp.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1827 așćernut așternut лежај așćernutb>¹ (mn. așćernuturĭb>) [akc. așćernub>t] (i. s.) — (zast.) ležaj, prostirka na kojoj se spavalo na zemlji; krevet ◊ uń-će prinđe nuapća, îț faś așćernut pi pomîntol guol, șî duormĭ fara grižă — gde te zatekne noć, napraviš ležaj na goloj zemlji, i spavaš bez brige ◊ așćernutu nu mi bun, ma baće la șîaļe — ležaj mi nije dobar, bije me u leđa (žulja me) ♦ sin. kulkușb> [Por.] ♦ dij. var. așćarnutb> [Crn.] ∞ așćarńeb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
1825 așćernut așternut прострт așćernutb> (așćernutăb>) (mn. așćernuțb>, așćernućeb>) [akc. așćernub>t] (prid.) — prostrt, koji je pokriven prostirkom; namešten ◊ patu nuĭe bun așćernut, nuapća-sta n-o sî durmim frumuos — krevet nije dobro namešten, ove noći nećemo lepo spavati [Por.] ∞ așćarńeb> [Vidi]
776 așuou așău ашов așuoub> (mn. așuaveb>) [akc. așuob>u] (i. m.) — ašov, vrsta lopate koja služi za riljanje i kopanje ◊ ku așuou sa sapă, ku lopata sa înkarkă — ašovom se kopa, a lopatom se tovari ♦ var. arșuoub> [Por.] ◊ građina sapată ku arșuou mîĭ bińe rođașće — bašta izriljana ašovom najbolje rađa [Crn.] [Vidi]
305 aśi aci ту aśib> [akc. aśib>] (pril.) — tu, na to mesto (za prostor u blizini sagovornika) ◊ lasă aśi — ostavi tu ◊ aśi am fuost — tu sam bio [Crn.] ♦ var. aśiĭab> ◊ kînd ḑîk „lasă aśi (aśiĭa)”, tu laș śeva lînga ćińe, da kînd ḑîk „lasă aiś”, laș lînga mińe — kad kažem „aśi”, ostavljaš nešto pored sebe, (u tvojoj blizini), a kada kažem „aiś”, ostavljaš nešto pored mene (u mojoj blizini) [Por.] [Vidi]
92 aśirat acerat вребање aśiratb> (mn. aśiraćeb>, aśiraturĭb>) [akc. aśirab>t] (i. s.) — vrebanje, čekanje u zasedi ◊ muoșu a fuost maĭstur đi aśirat la puorś sîrbaćiś — čiča je bio majstor za vrebanje divljih svinja ♦ var. aśirĭalăb> ◊ atîta aśirĭală, șî la urmă ńimika — toliko vrebanje, i na kraju ništa [Por.] ∞ aśirab> [Vidi]
310 atîrna atârna качити atîrnab> (ĭuo atîrnb>, ĭel atîrnăb>) [akc. atîrnab>] (gl. p. ref.) — 1.b> kačiti, zakačinjati, prikačinjati, priključivatii ◊ atîrnă prikoļița đi traktur — kači prikolicu za traktor 2.b> okačinjati, besiti, stavljati nešto u viseći položaj ◊ atîrnă trasta-n kuń — okačinje torbu na klin 3.b> (fig.) dirati, zadirkivati, provocirati ◊ sa atîrnă đ-aĭ măĭ țapiń, șî kapîtă bataĭe întođeuna — kači se sa jačima, i uvek dobija batine ♦ up. ańinab> ♦ supr. đistîrnab> [Por.] [Vidi]
1401 atît atât толик atîtb>² (atîtab>) (mn. atîțb>, atîćab>) [akc. atîb>t] (prid.) — tolik, toliki; ovolik, ovoliki 1.b> u značenju mere ◊ atîta ĭe tuot đi skump, da plățîļi sînt miś — toliko je sve skupo, a plate su male 2.b> u značenju gradacije ◊ ku atîta măĭ bińe, dakă va fi așa kum tu ḑîś — utoliko bolje, ako će biti tako kako ti kažeš 3.b> granica u nekom postupku, poslu, odnosu ◊ numa atît ć-aĭ învîrḑît în lukru mĭeu, măĭ mult nu — samo si se toliko upleo u moj posao, više (od toga) ne ♦ (demin.) atîtuśkab>, atîtușkab> [Por.] [Vidi]
1503 auḑî auzi чути auḑîb> (ĭuo audb>, ĭel auđeb>) [akc. auḑîb>] (gl. p.) — čuti, opažati zvukove pomoću čula sluha ◊ auđe bińe la o urĭake, la alalaltă ĭe surd đi tuot — čuje dobro na jedno uvo, na drugo je potpuno gluv ◊ s-auđe śe s-auđe — (dosl.) „čuje se šta se čuje”, čuje se nešto, ali nerazgovetno [Por.] ♦ dij. var. auzib> [Kmp.] [Vidi]
101 averĭe avere имовина averĭeb> (mn. averĭb>) [akc. aveb>rĭe] (i. ž.) — 1.b>b> imovina, svojina 2.b>b> imanje, posed 3.b>b> (fig.) bogatstvo ♦ var. avĭereb>, avereb> [Por.] ♦ var. avĭeareb> (Krivelj) [Crn.] ♦ dij. sin. moșîĭeb> [Por.] ∞ avĭab> (Ima umotvorina!) [Vidi]
2418 aviuon avion авион aviuonb> (mn. aviuańeb>) [akc. aviuob>n] (i. s.) — (tehn.) avion ◊ kînd măĭ întîń am vaḑut nuapća kă śuauă mĭarźe pi śĭerĭ șî ļikură, am ginđit kă ĭe satelitu rusăsk, dar akuma șćiu kă a fuost ńiskar aviuańe — kad sam prvi put video noću da nešto ide preko neba i svetluca, mislio sam da je ruski satelit, ali sada znam da su to bili nekakvi avioni ♦ var. avionb> ♦ sin. ăroplanb>, iroplanb> [Por.] [Vidi]
102 avĭa avea имати avĭab> (ĭuo amb>, ĭel areb>) [akc. avĭab>] (gl.) — imati, posedovati ◊ avĭa - nu avĭa, tuot una ĭe — imati ili nemati, sve jedno je ◊ n-are (=nu are) ku kare — nema s kim ◊ kîț ań va puća avĭa babuța-ĭa, baș ĭe batrînă — koliko godina može imati ta bakica, baš je stara [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
108 avļiĭe avlie авлија avļiĭeb> (mn. avļiĭb>) [akc. avļib>ĭe] (i. ž.) — avlija, dvorište ◊ la loko-l batrîn, unđe ń-a fuost kasa, am avut măĭ mare avļiĭe — na starom mestu, gde nam je bila kuća, imali smo veće dvorište ♦ sin. traușăb>, pîrvaļiĭeb>, prîvaļiĭeb>, obuorb> ◊ avļiĭa îngrađită s-a kĭemat șî la nuoĭ đemult obuor, ș-a fuost obuoru kășî, oboru puorśilor, obuoru vićilor — ograđeno dvorište se i kod nas nekada zvalo obor, pa je bio kućni obor, obor svinjca, stočni obor [Por.] ♦ dij. sin. bătăturăb> (Samarinovac, Prahovo) [Kmp.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1857 Avraman Avraman Авраман Avramanb> [akc. Avramab>n] (i. m.) — l.i. (hip.) (augm.) Avraman < Avram ◊ Avraman ĭ-a ḑîs la-l mîĭ batrîń đin duoĭ kopiĭ ku nume Avram, or la uom kare ĭe đin fîmeļiĭa lu Avram, kare ĭe đi Avramuońi — Avraman su zvali starije dete od dvojice sa imenom Avram, ili čoveka koji je bio iz roda Avramovića [Por.] ∞ Avramb> [Vidi]
109 avramĭasă avrămeasă пролевак avramĭasă b> [akc. avramĭab>să] (i. ž.) — (bot.) prolevak, lekovita biljka iz porodice zevalica (Gratiola officinalis) [GPek] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1858 Avramuță Avrămuţu Аврамић Avramuțăb> [akc. Avramub>ță] (i. m.) — (antr.) (hip.) (dem.) Avramić < Avram „mali Avram” ◊ Avramuță ĭe poļikra alu Avram măĭ mik đin duoĭ kopiĭ ku nume Avram, or ĭa ḑîs așa đi drag la kopil pi kare la bućeḑat Avram — „Avramuca” je nadimak mlađeg Avrama od dvojice dečaka koji se zovu Avram, ili su tako od milošte tepali detetu koje je kršteno kao Avram [Por.] ∞ Avramb> [Vidi]
434 Avramuońi Avramoaie Аврамовци Avramuońib> [akc. Avramub>ońi] (i. m.) — (antr.) Avramovci, Avramovi potomci; vlaško prezime nekih familija u Osniću i Podgorcu, čiji je rodonačelnik bio Vlah po imenu Avram ◊ Avramuońi s-a mutat đin Kurduman, ș-akuma traĭesk lîngă drumu satuluĭ — Avramovci su se iselili iz Kurdumana, i sada žive pored seoskog puta [Crn.] ∞ Avramb> [Vidi]
103 avuțîĭe avuţie имовина avuțîĭeb> (mn. avuțîĭb>) [akc. avuțîb>ĭe] (i. ž.) — imovina, posed; bogatstvo ◊ are avuțîĭe puțînă — ima mali posed [Por.] ∞ avĭab> [Vidi]
113 avutuorńik proprietar сопственик avutuorńikb> (mn. avutuorńiśb>) [akc. avutuob>rńik] (i. m.) — (zast.) sopstvenik, vlasnik, posednik; zemljovlasnik, bogataš ◊ tatamuoș a fuost tare avutuorńik, a țînut multă moșîĭe, numa dupa ratu ku mńamțî gata tuot ĭ-a luvat partizańi — pradeda je bio jak zemljovlasnik, držao je veliko manje, ali su mu posle rata sa Nemcima gotovo sve oduzeli partizani [Por.] ∞ avĭab> [Vidi]
635 azvîrļeća de-a azvârlitul фрљански azvîrļećab> [akc. azvîrļeb>ća] (pril.) — bacati nešto frljanjem, na „frljanski” način ◊ lapîdă đ-azvîrļeća — baca „frljanski” ◊ nu lupada đ-azvîrļeća, numa dăm frumuos în mînă! — ne bacaj to „frljanski”,nego mi lepo daj u ruku! ♦ var. azvîrļiuluĭb> [Por.] ♦ dij. var. azvrļićab> [Crn.] ∞ azvîrļib> [Vidi]
104 azvîrļi azvârli заврљати azvîrļib> (azvîrļiașćeb>, azvîrlb>) [akc. azvîrļib>] (gl.) — zavrljačiti, naglo baciti; zavitlati ◊ azvîrļașće aĭa în borugă — zavrljači to u potok ◊ ĭuo puot đeparće să azvîrļesk pĭatra — ja mogu daleko da zavrljam kamen ♦ sin. lupadab>, arunkab> [Por.] [Vidi]
633 azvîrļit azvârlit зафрљан azvîrļitb> (azvîrļităb>) (mn. azvîrļițb>, azvîrļićeb>) [akc. azvîrļib>t] (prid.) — zafrljan, zafrljen, zavrljačen, bačen frljanjem, zamahom ruke ◊ kare a fi azvîrļit asta tumu aiśa? — ko li je zavrljačio ovo čak ovde ? [Por.] ∞ azvîrļib> [Vidi]
106 azvîrļituorĭ azvârlitor заврљач azvîrļituorĭb> (azvîrļituareb>) [akc. azvîrļituob>rĭ] (prid.) — zavrljač, lice koje baca zavrljačenjem ◊ đin tuoț pîkurarĭ ĭuo am fuost măĭ bun azvîrļituorĭ ku șlaĭdîru — od svih čobana, ja sam bio najbolji zavrljač sa praćkom [Por.] ∞ azvîrļib> [Vidi]
105 azvîrļitură azvârlitură заврљотина azvîrļiturăb>¹ (mn. azvîrļiturĭb>) [akc. azvîrļitub>ră] (i. ž.) — zavrljotina, ono što je bačeno zavrljanjem ◊ lupadat ku azvîrļitu, lupadat đ-azvrļeća — zavrljačeno [Por.] ∞ azvîrļib> [Vidi]
634 azvîrļitură azvârlitură фрљање azvîrļiturăb>² (mn. azvîrļiturĭb>) [akc. azvîrļitub>ră] (prid.) — frljanje, bacanje zamahom ruke ◊ la pîkurarĭ s-a katat să fiĭe buń la azvîrļitură — od čobana se tražilo da budu dobri u frljanju [Por.] ∞ azvîrļib> [Vidi]
217 ažuturat ajutora испомагање ažuturatb> (mn. ažuturaturĭb>) [akc. ažuturab>t] (i. m.) — ispomoć, ispomaganje, uzajamno pomaganje, povremeno udruživanje ljudi radi lakšeg i bržeg obavljanju nekog posla ◊ ažuturatu nuĭe lukru ĭnprumut — ispomaganje nije pozajmica u poslu [Crn.] ∞ ažutab> (Ima umotvorina!) [Vidi]
342 aźuns ajuns достигнут aźunsb> (aźunsăb>) (mn. aźunșb>, aźunsăb>) [akc. aźub>ns] (prid.) — 1.b> dostignut, sustignut, postignut ◊ ĭa aźuns uoțî pi drum, șî ĭa omorît — sustigli su ih razbojnici na putu, i ubili ◊ a fuost vrĭańik, șî aźuns să fiĭe la luok mare — bio je vredan, i dostigao je da bude na visokom položaju 2.b> dovoljno, u dovoljnoj količini ◊ am bań đi aźuns să kumpîr aĭa — imam dovoljno para da to kupim 3.b> dospeo (za, do), odrastao, dozreo, sazreo ◊ fata aźuns đi mîritat — devojka je zrela za udaju ◊ kukuruḑu aźuns đi kuļes — kukuruz je zreo za berbu ◊ aluvatu aźuns đi plumađit — testo je stiglo za mešenje 4.b> došao, stigao ◊ aźuns kopilu đi la șkuală — dete je stiglo iz škole 5.b> (psih.) zahvaćen duševnom bolešću, opsednut nekim demonom, nekom tajanstvenom silom ◊ la aźuns buala rîa — oboleo je od padavice ◊ la aźuns śe l-aźuns — nešto ga je spopalo ♦ var. inov. ažunsb> [Por.] ∞ aźunźab> [Vidi]
341 aźunźa ajunge стићи aźunźab> (ĭuo aźungb>, ĭel aźunźeb>) [akc. aźub>nźe] (gl.) — 1.b> stići, sustići, dostići, dohvatati ◊ mĭergînd ĭuta, iĭ đi mulće uorĭ ń-aźunźa pi drum — idući brzo, oni su nas često sustizali na putu ◊ nu sa puaće aźunźa în tuaće părțîļi — ne može se stići na sve strane 2.b> (psih.) biti opsednut nekom bolešću ili stanjem ◊ o aźunźe ś-o aźunźe — stiže je neka (nepoznata) bolest, obizima je neka (tajanstvena) sila ♦ var. inov. ažunźab> [Por.] ♦ dij. var. ažunğab> (ažungb>, ažunğeb>) [Kmp.] [Vidi]
1770 aźuta ajuta помагати aźutab> (ĭuo aźutb>, ĭel aźutăb>) [akc. aźutab>] (gl.) — pomagati, pružati pomoć ◊ lasî-ma, nu-m aźuta atîta — pusti me, nemoj mi pomagati toliko ◊ duamńe aźută — pomozi bože ◊ nu aźută la ńima — ne pomaže nikome ◊ aźutaț, uamiń — pomagajte, ljudi; upomoć ◊ nu-ĭ aźută ńimika, gata ĭe — nema mu pomoći, gotov je ♦ var. (inov.) ažutab> (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. ažutab> [Crn.] [Vidi]
1772 aźutarĭe ajutare помоћ aźutarĭeb> (mn. aźutîărĭb>) [akc. aźutab>rĭe] (i. ž.) — pomoć, pomaganje ◊ îm trîabe un uom tare să-m fiĭe đi aźutarĭe — treba mi jedan jak čovek, da mi bude od pomoći ♦ var. ažutareb> (Tanda) [Por.] ∞ aźutab> [Vidi]
5151 aș aș бих așb> bbr title="Pomoćni glagol/v. auxiliar">(gl. pom.)bbr> — bih, bi ◊ aș veńi, ama nu ma lasă parințî — došao bih, ali me ne puštaju roditelji ◊ aș kînta, kînd aĭ vrĭa tu, or ar vrĭa ĭa să kîntaț ku mińe — pevao bih, kad bi hteo ti, ili bi htela ona da pevate sa mnom [Por.] ♦ dij. var. rașb> (Rašanac) [Mlava] [Vidi]
290 așa așa тако așab> [akc. așab>] (prid.) — tako, takvo, takva ◊ așa śeva/śuava — tako nešto, tako nekako ◊ în așa fĭeļ — na takav/taj način ◊ așa muĭarĭe nu ma-ĭastă-n lume — takve žene više nema na svetu ♦ (pril.) — tako, onako, (na) prosto, možda; sigurno, da, svakako ◊ ș-așa, š-așa — i ovako i onako ◊ fi-va așa, or nu va fi, dumńeḑîu va șći — da li je tako, ili nije tako, bog će znati ◊ (u izr.) tot așa — samo tako! (uzvik u kolu) [Por.] [Vidi]
405 așaḑa așeza притискати așaḑab> (ĭuo аșîăḑb>, ĭel așaḑăb>) [akc. așaḑab>] (gl. p. ref.) — 1.b> pritiskati, vršiti pritisak ◊ așaḑă kîta mîĭ bińe — pritisni malo bolje ◊ n-am pućarĭe sî așîăḑ mîĭ tare — nemam snage da pritisnem jače ♦ var. așazab> (Valakonje, Savinac, Lubnica, Zlot) [Crn.] 2.b> sagibati (se), saginjati (se), savijati (se) ◊ sa așaḑă — saginje se, naginje se ◊ așaḑă krĭanga să ažungă kopiĭi la śerĭașă — savija granu da mogu deca da dohvate trešnje ◊ nu așaḑă kapu ńiś lu kare — ne saginje glavu ni pred kim 3.b> (fig.) zapinje, radi sa većom snagom ◊ kînd a vaḑut kă o să-ĭ prindă murgu, sa așaḑat pi lukru ku tuota pućerĭa — kad su videli da će ih uhvatiti mrak, nalegli su na posao svom snagom [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
408 așaḑarĭe așezare притисак așaḑarĭeb> (mn. așaḑîărĭb>) [akc. așaḑab>rĭe] (i. ž.) — 1.b> pritisak ◊ așaḑarĭe pistă lume — pritisak na narod ◊ đin kotruo atîta așaḑarĭe? — odakle ovoliki pritisak? ◊ kuńo-sta rabdă prĭa marĭe așaḑarĭe — ovaj klin trpi preveliki pritisak ♦ var. așăzarĭeb> (Valakonje, Savinac, Lubnica, Zlot) [Crn.] 2.b> saginjanje, savijanje na dole ◊ așaḑă krĭanga, să kuļeg śerĭașă — savij granu, da oberem trešnju ◊ așab>ḑî-će, să nu ći vadă vrunu — sagni se, da te neko ne vidi 3.b> (fig.) navaljivanje, naleganje, zapinjanje ◊ aĭde, să ńi așaḑăm pi lukru — hajde, da legnemo posao ♦ dij. var. așîḑaturăb> ◊ đi źaba atîta așîḑatură, strîviț pućarĭa ńiś k-o trĭabă — uzalud toliki pritisak, trošite snagu bez potrebe [Por.] ∞ așaḑab> [Vidi]
2042 așćamîta așteamăt узастопце așćamîtab> [akc. așćab>mîta] (pril.) — uzastopce, kriomice, postrance, obaška (za način kretanja) a.b> uzastopce ◊ sa ḑîśe mĭerź đ-așćamîta kînd mĭerź dupa śińeva, kînd mĭerź pi urma luĭ — kaže se ideš „ašćamata” kad pratiš nekoga u stopu (Osnić) [Crn.] ◊ tuoț mĭerg ku vrun rînd, la gramadă, da ĭel sa traźe pi urma luor, ńiś nu sa lasă đi iĭ, ńiś nu sa-npreună ku iĭ — svi idu po nekom redu u grupi, a on se vucara za njima, niti ih ostavlja, niti im se priključuje (Rudna Glava) b.b> kriomice, u potaji ◊ nu mĭerź bîrabar ku uomu, numa furiș în urma luĭ — ne ideš naporedo s čovekom, nego kriomice iza njega (Tanda) [Por.] c.b> obaška, izdvojeno ◊ mĭarźe sîngur ka pļesńitu, nu mĭarźe ku lumĭa-n rînd — ide sam obaška, kao blesav, ne ide s ljudima zajedno (Jasikovo) [GPek] [Vidi]
1163 ăĭs hăis ојс ăĭsb> (var. îăĭsb>, akc. îăb>ĭs) (uzv.) — ojs, uzvik kojim se zaprega u kojoj vuku krave ili volovi, skreće na levo ◊ ku „ăĭs” întuorś buoĭi-n źug la stînga, da ku „ća” la đirĭapta — sa „ojs” okrećeš volove u jarmu na levo, a sa „ća” na desno [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2611 ăntulćișat curmeziș ? унакрст ăntulćișatb> (ăntulćișatăb>) (mn. ăntulćișațb>, ăntulćișaćeb>) [akc. ăntulćișab>t] (prid.) — unakrst, poprečno ◊ a dîrîmat frunḑă, șă nu faśe brațu botur la botur, numa krĭanźiļi brățuĭe ăntulćișat — kresao je lisnik i ne slaže naramak peteljku na peteljku, nego granje slaže unakrst [Stig] ♦ dij. var. ăntolćișatb> (Tanda), întulćișatb> (Rudna Glava) ♦ dij. sin. ănkruśișatb> [Por.] [Vidi]
1542 ăńi unu један ăńib>² [akc. ăb>ńi] (br.) — jedan (u dečjoj brojalici) ◊ ăńi, unu în o žukariĭe kopilarĭaskă — jedan, u jednoj dečjoj igri ♦ var. uńib> < unub> — jedan [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
459 ba ba не bab> (part.) — ba, ne, jok; đa 1.b> označava negaciju ◊ Aĭ fuost la lukru? - ba! — Da li si bio na poslu? - Ne! ◊ (u izr.) ba, ĭuo — jok, ja (ne ja, nisam ja) 2.b> označava neodlučnost, ili dilemu ◊ ba vrĭeĭ, ba nu vrĭeĭ — čas hoćeš, čas nećeš ◊ ba-n kuaś, ba-n koluo — čas ovamo, čas onamo; đa tamo, đa vamo [Crn.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
514 Baba-Ĭuana Baba-Iona Баба-Јона baba-Ĭuanab> [akc. baba-Ĭuab>na] (sint.) — (top.) baba-Jona, šumovit potes na tromeđi sela Osnića, Šarbanovca i Gamzigrada ◊ în baba-Ĭuana izvuară Ogașu babi-Ĭuańi — u baba-Joni izvire baba-Joninin potok [Crn.] ∞ babăb> [Vidi]
518 baba-uarbă baba-oarba ћорава бака babab>-uarbăb> [akc. bab>ba-uab>rbă] (i. ž.) — ćorava baka, dečja igra ◊ ļagăm uoki ku propuada, șî sî žukîăm baba-uarba — veži mi oči maramom, i da igramo ćorave bake [Crn.] ◊ baba-uarbă ń-a fuost žuok plakuț, kopilarĭesk — ćorava baka nam je bila omiljena dečja igra (Tanda) [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
829 babaluk băbăluc бабалук babalukb> (mn. babaluśb>) [akc. babalub>k] (i. m.) — babaluk 1.b> starina, davnina, prošlost ◊ mama mĭ-a puvestît kî sînćem nuoĭ, Trifuļeșći, aiśa đin babaluk — baba mi je pričala da smo mi, Trifunovići, ovde od starine ◊ aĭa așa a ramas la nuoĭ đin babaluk — to je tako ostalo kod nas od davnina 2.b> (ret.) imovina, posed, (fig.) dedovina ◊ nu dau să sa strîvĭaskă babaluku mĭeu — ne dam da se upropasti moja dedovina [Por.] [Vidi]
515 babă babă баба babăb> (mn. babĭeb>) [akc. bab>bă] (i. ž.) — 1.b> a.b> baba, baka, stara žena, starica ◊ mulće kare-śe aĭ s-auḑ đi la o babă — mnogo toga ima da čuješ od jedne babe [Crn.] b.b> (srod.) majčina ili očeva majka ◊ kînd kapiț ńepuoț, đin muĭare ći faś babă — kad dobiješ unuke, od žene postaješ baba ♦ sin. mamăb> [Por.] 2.b> deo kopče u koji ulazi kuka, tj. muški deo kopče na kaišu ◊ la kataramă ĭastă muoș șî babă — kopča kaiša ima „babu” i „dedu” (muški i ženski deo) [Crn.] ◊ babă batrînă — stara baba, starica [Por.] ∞ ńamb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
218 babiță babiţă ? бабица babițăb> (mn. babițb>) [akc. bab>biță] (i. ž.) — (srb.) babica, obredni hleb na pomanama koji nema nikakav simbol ◊ pi pomană sa pun atîća babiță, kîț guoșć sînt kemaț — na daću se stavlja onoliko babica, koliko je gostiju pozvano [buf.] [Vidi]
517 Babiļi babele Бабе babiļib> [akc. bab>biļi] (i. ž.) — (kal.) babe, bapski dani ◊ babiļi sînt aļi doasprăśe ḑîļe întra Dragobĭaće șî Sîmț, kînd tota ḑîua însamnă kîć-o lună pi an — babe su dvanaest dana između Dragobana i Mladenaca, kada svaki dan označava po jedan mesec u godini ◊ Dragoban ĭe baba đintîń, ș-a-nsamnat pi marta, în vrĭamĭa kînd anu a-nśeput ku aĭa lună — Dragoban je prva baba, i označavao je mart, u vreme kada je godina počinjala sa tim mesecom ◊ (ver.) pi lînga „babe”, kare sînt ḑîļe rîaļe, pi anu đi ḑîļe ĭastă șî „muoș”, kare sînt ḑîļe buńe — pored „baba”, koje predstavljaju loše dane, u toku godine ima i „staraca”, koji predstavljaju dobre dane [Por.] ∞ babăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
519 babĭașće băbește бапски babĭașćeb> [akc. babĭab>șće] (pril.) — bapski, na bapski način, onako kako se ponaša ili postupa stara žena ◊ mĭarźe babĭașće — ide kao baba ♦ dij. var. babiuluĭb> [Por.] ∞ babăb> [Vidi]
975 Babĭeĭ Babei Бабејић babĭeĭb> [akc. babĭeb>ĭ] (i. m.) — babejić Ivan, popularni odmetnik od zakona, u periodu između dva rata, poreklom iz Laznica, opevan u mnogim vlaškim pesmama ◊ kînćiku lu babĭeĭ a skuos lăutari pi porînka aluĭ; ala ĭe kînćik numa vĭarsîk, fara vuorbe — babejićeva pesma, spevali su je lautari na njegov zahtev; to je samo arija, bez reči [Por.] ♦ dij. var. babaub> [Hom.] [Vidi]
3306 babĭesk babesc бапски babĭeskb> (babĭaskăb>) (mn. babĭeșćb>) [akc. babĭeb>sk] (prid.) — bapski, starinski, drevni ◊ babĭesk s-a ḑîs vrodată la tuot aĭa ś-a șćut numa babiļi batrîńe vikļańe, kî șćirĭa luor a țînut șî śĭerĭu șî pomîntu — bapski se nazivalo nekad sve ono što su znale samo mudre starice, jer je njihovo znanje držalo i nebo i zemlju ◊ kîļindarĭ babĭesk — bapski kalendar, starinski način računanja vremena, posebno u odnosu na sistem praznika koji se razlikuje od onog u kalendaru srpske pravoslavne crkve ◊ pi al babĭesk, akuma ar fi priru — po baskom (kalendaru), sada bi bio april [Por.] ∞ babăb> [Vidi]
768 Babuońi Băbeni Бабини babuońib> [akc. babuob>ńi] (antr.) — babini, vlaški nadimak familije Marković iz Malog Izvora kod boljevca, koje nastaje u prilikama kada maloletna deca odrastaju samo sa babom; posrbljeni oblik nadimka je babić ◊ Gițe ăl babi — Gice babin [Crn.] ∞ babăb> [Vidi]
761 babușńiță babușniţă бабушница babușńițăb> (mn. babușńițb>) [akc. babușńib>ță] — (mag.) magijska reč iz bajalice za lečenje krajnika ◊ vuorba dăn dăskînćik, ku însamnatu ńekunoskut, dăn dăskînćik dă lăturuoń — reč iz bajalice, nepoznatog značenja, za lečenje krajnika [Zvizd] ∞ babăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
552 baća bate бити (се) baćab> (ĭuo batb>, ĭel baćeb>) [akc. baćab>] (gl. p. ref.) — 1.b> a.b> biti (se), tući (se), mlatiti (se); zabijati, sabijati; gađati; kovati; udarati ◊ baće kopilu luĭ — tuče svoje dete ◊ baće vaka — bije kravu ◊ baće pîăsîrĭ ku prașća — gađa ptice praćkom ◊ baće țapă đi klańe — zabija stožer za plast ◊ baće pruńiļi — mlati šljive ◊ baće pasuĭu s-îl skuată đin postaĭka — mlati pasulj da ga odvoji od mahune ◊ baće fĭeru înśintat — kuje vrelo gvožđe b.b> aplaudirati ◊ baće đin palmĭe — pljeska rukama, aplaudira 2.b> igra ◊ baće puarka — igra svinjicu ◊ baće luopta — igra fudbal ◊ baće ruopîta — igra ropotu (vrsta orske igre) 3.b> duvati, padati (za prirodne pojave) ◊ baće vîntu — duva vetar ◊ baće bruma — pada slana ◊ baće pĭatra — pada grad 4.b> (fig.) ◊ baće drumu đi źaba — (dosl.) „bije” put za badava: uzalud putuje; putuje samo da mu dupe vidi put ◊ baće ļimba đi đinț, da ńima nu askultă — mlati zube jezikom, a niko ga ne sluša ◊ baće žuok — zbija šale, ismejava [Crn.] ◊ bată-l śĭerĭu — (klet.) ubilo ga nebo ◊ bată-l dumńeḑîu — (klet.) ubio ga gospod bog [Por.] ♦ dij. var. baťab> [Kmp.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
555 baćală băteală потка baćalăb> (mn. baćelurĭb>) [akc. baćab>lă] (i. ž.) — potka, konac koji se pomoću snoveljke umeće u zev osnove tokom tkanja ◊ baćala sî puńe pi țauă đi suok karĭe sî bagă în suvĭaĭkă — potka se namotava na cev od zove koja se umeće u snoveljku [Crn.] ♦ dij. var. baćialăb> ◊ baćiala la razbuoĭ sa țîasă pin urḑală — potka na razboju protkiva se kroz osnovu ♦ / baćab> + suf. -ală [Por.] ∞ razbuoĭb> [Vidi]
3756 badîĭ budăi бућка badîĭb> [akc. badîb>ĭ] (i. m.) ● v. badîńb> [Por.] [Vidi]
461 badîń budăi бућка badîńb> (mn. badîńеb>) [akc. badîb>ń] (i. m.) — bućka, drveni sud koji za bućkanje mleka; badanj ◊ badîńu ĭe vas strîmt șî lung, fakut numa đi skuos untu — bućka je uzan i dugačak sud, napravljen samo za vađenje maslaca ♦ var. badîĭb> (Valakonje, Savinac, Lubnica, Gamzigrad, Mali Izvor) [Crn.] ◊ în badîń s-a batut untu — u badnju se vadio maslac ♦ dij. var. badîĭb> (Crnajka) [Por.] ♦ dij. sin. pućińiub> (Šipikovo) [Tim.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1514 Badîrkă Bădîrcea Бадрка badîrkăb> [akc. badîb>rkă] (i. s.) — (antr.) badrka, nadimak iz koga se razvilo prezime badrkić, zabeleženo u Rudnoj Glavi i Mosni, [Por.] i u Gamzigradu [Crn.] ◊ Marćin badîrkă a fuost gazdă mare, avut uoĭ mulće — Martin badrka je bio veliki gazda, imao je mnogo ovaca [Por.] [Vidi]
483 Badîrkuońi Badircea Бадркићи badîrkuońib> [akc. badîrkub>ońi] (i. m.) — (antr.) badrkići, vlaško prezime familije u Gamzigradu, sada Paunović, čiji je predak bio Vlah sa nadimkom badrka ◊ numa badîrkuońi a avut mașînă đi traĭrat — samo su badrkići imali vršalicu [Crn.] ∞ badîrkăb> [Vidi]
796 bađe bade бата bađeb> [akc. bab>đe] (i. m.) — (zast.) (hip.) a.b> bata, baća, me od milja za ljubavnika, dragan, dragi; b.b> u narodnoj književnosti: ime kojim devojka oslovljava svoga momka u ljubavnim pesmama ♦ (demin.) bađițăb>, bađișorb> [Por.] [Vidi]
702 Bađikuońi Bădiceanu Баџикони bađikuońib> [akc. bađikuob>ńi] (i. m.) — (antr.) badžikoni, vlaško prezime familije bađikić u Valakonju, koje je nastalo prema pretku po nadimku bađikă, demin. od bađe ◊ bađikuońi đin Vaļakuańa s-a mutat în buļuoț — bađikići iz Valakonja su se preselili u boljevac [Crn.] ♦ dij. var. bađuońib> [Por.] ∞ bađeb> [Vidi]
475 baga băga увлачити bagab> (ĭuo bagb>, ĭel bagăb>) [akc. bagab>] (gl. p. ref.) — 1.b> uvlačiti, navlačiti, zavlačiti, stavljati; umetati ◊ bagă ața-n ak — uvlači konac u iglu ◊ bagă kîlțanu-n śuariś — uvlači košulju u pantalone ◊ bagă kolaś în trastă — stavlja kolače u torbu ◊ bagă mîna-n sîn — stavlja ruku u njedra ◊ bagă bań în pozanarĭ — stavlja novac u džep (krade) 2.b> (fig.) a.b> obraćati pažnju, primećivati, zapažati ◊ bagă sama — pazi dobro, obrati pažnju ◊ bagă sama sî nu luńiś — pazi da se ne oklizneš b.b> okrivljivati, prebacivati, kritikovati, zamerati ◊ îm bagă vina śe n-am ažuns la vrĭamĭe — zamera mi što nisam stigao na vreme ◊ bagă kapu în ńivuoĭe — navlači sebi nevolju na glavu [Crn.] 3. a.b> ulaziti ◊ uomu sa bagă-n kasă — čovek ulazi u kuću ◊ apa sa bagă-n pomînt — voda ulazi u zemlju b.b> zalaziti ◊ suarļi sa bagă dupa nuvirĭ — sunce zalazi za oblake c.b> uterivati ◊ bagă uoĭļi-n strungă — uteruje ovce u tor 4.b> (fig.) kusati, jesti, uzimati hranu ◊ đi đesńață n-am bagat ńimik în gură — od jutros nisam ništa okusio ◊ vrĭamĭa ĭe să bagăm śuava-n gură — vreme je da nešto prezalogajimo [Por.] [Vidi]
1895 bagabuont bagabont протува bagabuontb> (mn. bagabuonḑb>) [akc. bagabuob>nt] (i. m.) — protuva, skitnica, vagabund ◊ bagabuont ĭe ka o mară strîkată-n podrum, kare strîkă mĭarîļi tuaće — protuva je kao pokvarena jabuka u podrumu, koja ukvari sve ostale jabuke (Tanda) ◊ bagabuont ĭe o bișćală, o uļimișńiță, uom fara rînd — vagabund je protuva, skitnica, čovek bez reda (Rudna Glava) [Por.] [Vidi]
479 Bagaĭuovîț Bagaiovâţ Багајовац bagaĭuovîțb> [akc. bagaĭuob>vîț] (i. m.) — (top.) bagajovac, potes u ataru sela Savinac, opština boljevac ◊ bagaĭuovîțu ĭe pi puaļiļi lu Tîlva Ruoșîĭe — bagajovac se nalazi u podnožju Crvenog brda [Crn.] [Vidi]
476 bagat băgat увучен bagatb> (bagatăb>) (mn. bagaț, bagaćeb>) [akc. bagab>t] (prid.) — 1.b> uvučen, stavljen, metnut ◊ kuțîtu, bagat în ćakă, stă sprimit dupa kurauă — nož, stavljen u korice, stoji spreman iza pasa ◊ putraḑîașće, bagat în apsă — truli, zatvoren na robiji 2.b> (fig.) zabrinut; zadužen: opevan ◊ bagat în grižă — zabrinut ◊ bagat în ńivuoĭe — uvučen u nevolju ◊ bagat în povastă — stavljen u priču [Crn.] ◊ bagat în kînćik — opevan [Por.] ∞ bagab> (Ima umotvorina!) [Vidi]
477 bagatuorĭ băgător хранилац bagatuorĭb> (mn. bagatuorib>) [akc.bagatuob>rĭ] (i. m.) — hranilac, onaj koji umeće razvezane snopove žita u tulumbu vršalice ◊ la traĭrat, bagatuorĭu stîă pi mașînă, șî bagă snuopi în ĭa — na vršidbi, hranilac stoji na vršalici, i umeće snopove u nju [Crn.] ♦ up. drĭeșb> [Por.] ∞ bagab> [Vidi]
478 baglamă balama шарка baglamăb> (mn. baglamĭeb>) [akc. baglab>mă] (i. ž.) — (zast.) šarka na vratima i prozorima ◊ baglamă đi ușă — šarka za vrata ◊ baglamĭe đi vrakńiță — šarke za kapiju ◊ baglamĭe la uoknă — šarke na prozoru [Crn.] ♦ dij. sin. țîțînăb> [Por.] [Vidi]
926 bagram salcâm багрем bagramb> (mn. bagramĭb>) [akc. bagrab>m] (i. m.) — (bot.) bagrem (Rabinia pseudacacia) ◊ bagramu ĭe ļiemn tarĭe, bun đi mulće trabuĭaļe — bagrem je tvrdo drvo, dobro za razne potrebe ◊ fluarĭa đi bagram ĭe bună đi albiń — bagremov cvet je dobar za pčela (medonosan) ♦ var. floranb> (Lubnica, Gamziograd) [Crn.] ♦ dij. var. salkimb> [akc. salkib>m] ♦ var. bagrĭemb> [Por.] ♦ dij. var. salkîmb> (Prahovo) [Kmp.] ♦ dij. sin. druogb> (Velika Kamenica, Grabovica) [Dun.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
927 bagramĭarĭ ? багремар bagramĭarĭb> (mn. bagramĭarĭeb>) [akc. bagramĭab>rĭ] (i. m.) — bagremar, bagremova šuma ◊ ńi duśem dupa ļamńe în bagramĭarĭ — idemo za drva u bagremar ♦ var. bagremĭerĭb> [Crn.] ♦dij. var. bîgremarĭb> [Por.] ∞ bagramb> [Vidi]
462 Baińeșći Bainești Баиновци baińeșćib> [akc. baińeb>șći] (i. m.) — (antr.) bainovci, vlaško prezime familija bainović u Šarbanovcu i Golubović u Osniću, čiji je predak bio Vlah po imenu ili nadimku bain ◊ baińeșći đin Șarbanuț au kîăș apruapĭe đi Ćimuok — bainovci iz Šarbanovca imaju kuće blizu Timoka [Crn.] [Vidi]
506 baĭațîăl băițel момчић baĭațîălb> (mn. baĭațîăĭb>) [akc. baĭațîăb>l] (i. m.) — (demin.) momčić ◊ ńiś kopil, ńiś baĭat — ni dete, ni momak [Crn.] ◊ are șî ĭa un baĭațîăl, đi la munće — ima i ona jednog momčića, sa planine ♦ var. baĭețîălb> [Por.] ♦ dij. var. băĭețălb> [Kmp.] ∞ baĭatb> [Vidi]
973 baĭațîăsk băieţăsc момачки baĭațîăskb> (baĭațîaskăb>) (mn. baĭațîășćb>) [akc. baĭațîăb>sk] (prid.) — momački, mladalački, vreme muškarčeve mladosti pre ženidbe ◊ nu puot să-l zauĭt ńiśkînd traĭu mĭeu, baĭațîăsk — ne mogu nikad da zaboravim svoj momački život ◊ baĭațîașćeb> (pril.) — po momački, na momački način [Por.] ∞ baĭatb> [Vidi]
972 baĭațîĭe băieţie момаштво baĭațîĭeb> (mn. baĭațîĭb>) [akc. baĭațîb>ĭe] (i. s.) — momaštvo, momački život, mladićko doba ◊ am avut mîndră baĭațîĭe, am aļergat dupa fĭaće kît m-a tras ińima — imao sam lepo momaštvo, jurio sam za devojkama koliko me je vuklo srce ♦ var. bîĭațîĭeb> [Por.] ∞ baĭatb> [Vidi]
505 baĭat băiat момак baĭatb> (mn. baĭețb>) [akc. baĭab>t] (i. m.) — momak ◊ baĭat ĭe voĭńik ažuns đi însurat — momak je muškarac dospeo za ženidbu ◊ la źuok a veńit o gramadă đi baĭeț, ama fĭaće a fuost puțîńe — na igranku je došla gomila momaka, ali je devojaka bilo malo ◊ baĭat batrîn — stari momak, neženja ♦ sin. danakb> ♦ supr. fatăb> [Por.] ♦ dij. var. băĭatb> [Kmp.] ♦ dij. var. (mn. baĭațb>) [Crn.] [Vidi]
614 baĭbuok ? бајбок baĭbuokb> (mn. baĭbuokurĭb>) [akc. baĭbuob>k] (i. m.) — 1.b> bajbok, ćumez, tesna prostorija ◊ în baĭbuoko-sta nuĭe luok mîĭ mult đi tri inș — u ovom ćumezu nema mesta ni za tri osobe 2.b> zatvor, buvara ◊ l-a bagat în baĭbuok — nabili ga u zatvor [Crn.] [Vidi]
994 baĭe baie бања baĭeb>¹ (mn. bîăĭb>) [akc. bab>ĭe] (i. ž.) — banja, mineralno kupalište i lečilište ◊ ma duk în baĭe sî ma ļekuĭ đi durĭerĭ în înkeĭaturĭ — idem u banju da se lečim od bolova u zglobovima ♦ var. bańeb> (mn. bîăńb>) [Crn.] ◊ kum să nu fiĭe ruoșîĭe la firĭe, kînd tota vara petrĭaśe pin bîăĭ — kako da ne bude rumena u licu, kada celo leto provodi po banjama [Por.] ◊ bańiĭa sńigoćinuluĭ, la Golumbăț — (top.) Snegotinska banja kod Golupca [bran.] [Vidi]
6261 baĭe baie рудник baĭeb>²(mn. băĭb>) [akc. bab>ĭe] (i. ž.) — (izob.) rudnik ◊ pănă n- vińit în Măĭdan, aĭ miĭ ar fost munćitorĭ la baĭe, au făkut la karbińi — dok nisu došli u Majdanpek, moji su bili radnici u rudniku, pravili su ćumur [buf.] [Vidi]
974 baĭețîme bâieţime момчадија baĭețîmeb> (mn. baĭețîmĭb>) [akc. baĭețîb>me] (i. ž.) — momčadija, grupa momaka, generacija momaka ◊ pļină uara đi baĭețîme, fĭaće nus pusta — puno kolo momčadija, devojaka nema nigde [Por.] ∞ baĭatb> [Vidi]
482 baĭer baieră ручица baĭerb> (mn. bairĭeb>) [akc. bab>ĭer] (i. m.) — 1.b> ručica, pokretni dodatak na sudovima koji služi za prenošenje, hvataljka ◊ baĭer la kaldarĭe — ručica na bakraču ◊ baĭer la vadră — ručica na vedru [Crn.] ♦ dij. var. bairb>b> ◊ s-a rupt bairu la kuafă, șî barbatî-mĭu a pus o žîță kare ma taĭe la mînă kînd duk apa — pokidala se ručica na kofi, i moj muž je stavio jednu žicu koja mi seče ruku kad nosim vodu [Por.] 2.b> uprtača ◊ baĭer đi kĭes — uprtača za torbicu (Osnić) ◊ trasta ku baĭer — torba sa uprtačem (Topla) [Crn.] ♦ dij. sin. obrańeb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
5492 baĭir bair ручка baĭirb> (mn. baĭireb>) [akc. bab>ĭir] (i. s.) — (tehn.) ručka ◊ baĭiru la kuafă — ručka na kofi ♦ sin. toartăb> (Tanda) [Por.] [Vidi]
4467 baĭkuoń băicon каменчина baĭkuońb> (mn. baĭkuańeb>) [akc. baĭkuob>ń] (i. m.) — (augm.) kamenčina, kamenčuga ◊ ĭ-a batut kare ĭ-a fi batut ku baĭkuańe nuapća, numa să-ĭ dudîĭe đi la moșîĭe — tukli su ih noću neki nepoznati kamenčugama, samo da ih proteraju sa imanja ♦ var. bikuońb> ♦ sin. borțuońb>, bolovanb>, petruońb> [Por.] ∞ pĭatrăb> [Vidi]
2726 baĭluog bailag бајлак baĭluogb> (mn. baĭluaźeb>) [akc. baĭluob>g] (i. s.) — (tehn.) bajlak, zakrpa za gumu na točku bicikla ◊ baĭluogu ĭe un pĭaćik đi gumă kare sa puńe la ruată kînd iĭ sa rupe guma đin afară — bajlak je parče gume koje se stavlja na točak bicikla, kada mu se pocepa spoljašnja guma ◊ baĭluogu sa faśe đin gumă batrînă alu ruată — bajlak se pravi od stare gume za bicikl [Por.] [Vidi]
3309 bak bac скела bakb> (mn. bakurĭb>) (i. s.) — (tehn.) skela ◊ dăn Ram baku kară prăsta Dunăre dă mulće uorĭ prăsta ḑî — iz Rama skela preko Dunava vozi više puta na dan [bran.] [Vidi]
1566 baklă găleată канта baklăb> (mn. bakļeb>) [akc. bab>klă] (i. ž.) — kanta, limena posuda za tečnost ◊ dăm o baklă đi olaĭ — daj mi kantu ulja [Por.] [Vidi]
959 bakșîș bacșiș бакшиш bakșîșb> (mn. bakșîșăb>) [akc. bakșîb>ș] (i. s.) — bakšiš, napojnica, poklon; mito ◊ a fuost krśumarĭ, ama bakșîșu a fuost puțîn, kă lumĭa n-avut bań — bio je krčmar, ali je bakšiš bio slab, jer ljudi nisu imali para [Por.] [Vidi]
378 bakuĭ băcui Бакуј bakuĭb> (bakuĭeb>, bakuaĭkăb>) [akc. bakub>ĭ] (i. s.) — (etn.) (pej.) bakuj, naziv za stanovnike Pemske ulice u Majdanpeku ◊ bakuĭ ar fost poļikră đe bažokură la bufań đen Pemska — bakuj je bio pogrdni nadimak za bufane iz Pemske ◊ bakuĭ ĭ-ar ḑîs kă ĭ-a țînut kă-s omiń proșć — nazivali su ih bakui jer su ih držali za proste ljude [buf.] [Vidi]
1883 Bala Bala Балић balab> (mn. baluońb>) [akc. bab>la] (i. m.) — (antr.) bala, balić, por. nadimak u Rudnoj Glavi ◊ am pazît uoĭļ ku Milan bala pi śuaka Îrnaglîăvi — čuvao sam ovce sa Milanom balom na Rudnoglavskom brdu [Por.] ∞ bîălb> [Vidi]
3759 balamžîtură bălmăjală баљезгање balamžîturăb> [akc. balamžîtub>ră] (i. ž.) ● v. balmažalăb> [Crn.] ∞ balmažîb> [Vidi]
696 Balańeșći Bălănești Баланешти balańeșćib> [akc. balańeb>șći] (i. m.) — (antr.) balanešti, vlaško prezime familija u Šarbanovcu i Osniću, potomci Vlaha po imanu balan [Crn.] ♦ var. (mn. bîlańeșćib>), (jed.) bîlańeskub>, poļikra alu o fîmeļiĭe mare în Arnaglaua — mn. balanešti - balanovići, jed. balanesko - balanović, prezime jedne velike familije u Rudnoj Glavi ◊ Truță balan, a fuost birou satuluĭ — Petar balan (ović) je bio seoski birov (pozivar, kurir) ◊ poļikră „balan” ĭ-a pus la uom kare a fuost bîăl la fire — nadimak „balan” dobijao je čovek koji je bio plavokos [Por.] ∞ bîălb> [Vidi]
573 balaur balaur смук balaurb> (mn. balaurĭb>) [akc. balab>ur] (i. m.) — smuk, neotrovna zmija (Zamenis longissima); blavor ◊ am vaḑut un balaur đi duauă mĭetîrĭe — video sam smuka od dva metra [Crn.] ♦ dij. sin. șîarpeb> [Por.] ♦ dij. var. palaurb> ♦ (demin.) palaurelb> — (demon.) zmaj, blavor (Prahovo) [Kmp.] [Vidi]
674 balbańală ? батргање balbańalăb> (mn. balbańelurĭb>) [akc. balbańab>lă] (i. ž.) — batrganje ◊ balbańală pin namĭeț — batrganje po smetovima [Crn.] ♦ dij. var. bîlbańalăb>, bîlbańitub> ♦ sin. zbaćalăb> [Por.] ∞ balbańib> [Vidi]
675 balbańi vâlvâi батргати се balbańib> (ĭuo balbańeskb>, ĭel balbańașćeb>) [akc. balbańib>] (gl.) — batrgati se, boriti se, koprcati se, otimati se, rvati se (sa nekim problemom, nekom nedaćom, mukom) ◊ sî balbańașće ku lukru, sî skîape đi la bĭață — batrga se, radeći, da se spasi bede ◊ sî balbańeașće buou, nu sa dîă s-îl înžug — otima se vo, ne da da ga upregnem ◊ sî balbańașće ku buala — bori se sa bolešću [Crn.] ♦ var. bîlbańib> ◊ ăl trasă, sa bîlbańi kîta, șî sa dusă la fund — povuče ga voda, on se batrgao malo, i ode na dno [Por.] [Vidi]
522 balbataĭe bâlbătaie пламен balbataĭeb> (mn. balbatîăĭb>) [akc. balbatab>ĭe] (i. ž.) — 1.b> plamen ◊ arđe fuoku fîră balbataĭe — gori vatra bez plamena ◊ balbataĭe mikă, balbataĭe marĭe — mali plamen, veliki plamen [Crn.] ♦ var. bîlbataĭeb>, bîlbaĭalăb> — veliki, jak, lelujavi plamen vatre ♦ sin. vapaĭțb>, parăb> ◊ para fuokuluĭ — plamen vatre ♦ up. parăb> [Por.] ♦ dij. var. bălbătaĭeb> [Kmp.] ♦ / ? < bîlbb> (pîlp) + bataĭeb> (exp. Durlić ) ∞ bîlbîib> (Ima umotvorina!) [Vidi]
574 balțuit bălţat лабав balțuitb> (balțuităb>) (mn. balțuițb>, balțuićeb>) [akc. balțuib>t] (prid.) — opušten, labav ◊ žîțîļi đi struĭe pin bandĭerĭ sînt balțuiće đi kaldură — žice na dalekovodu su opuštene zbog toplote ◊ sfuara đi rufe ĭe balțuită — kanap za veš je labav ♦ sin. mațuitb> (Valakonje) [Crn.] ♦ dij. var. bălțuitb> (Tanda) ◊ bălțuit ĭe aĭa śe nuĭe ļegat strîns — labavo je ono što nije vezano čvrsto ♦ dij. sin. afanatb> [Por.] ∞ bălțuib> [Vidi]
3694 balćiță băltuţă барица balćițăb> [akc. balćib>ță] (i. ž.) ● v. baltuțăb> [Por.] ∞ baltăb> [Vidi]
536 balćină băltină мочвара balćinăb> (mn. balćińb>) [akc. balćib>nă] (i. ž.) — močvara, zemljište nepogodno za obradu i ispašu stoke zbog površinske vode ◊ pi lîngă Ćimuok ĭastă mulće balćiń karĭe nu sî puot lukra — pored Timoka ima mnogo močvara koje se ne mogu obrađivati [Crn.] [Vidi]
960 balkău balcău мочвара balkăub> (mn. balkuaĭeb>) [akc. balkăb>u] (i. s.) — (zast.) (augm.) močvara, močvarište ◊ vuorba balkău astîḑ s-a pastrat numa pin kînćiśe batrîńe, kare sînt șî ĭaļe gata tuaće zuĭtaće — reč „balkeu” je danas sačuvana samo u starim pesmama, koje su i one gotovo sve zaboravljene ♦ ? var. baltăub> (augm.) baltăb> — „bara, močvara” [Por.] ∞ baltăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
810 balmažală bălmăjală баљезгање balmažalăb> (mn. balmažîălurĭb>) [akc. balmažab>lă] (i. ž.) — (vulg.) baljezganje, lupetanje koještarija, trabunjanje ◊ đin balmažala luĭ, ńimik n-am înțaļes — iz njegovog trabunjanja ništa nisam razumeo ◊ nu askult balmažîălurļi politikanțîlor — ne slušam trabunjanja političara ♦ var. balamžîturăb> [Crn.] ♦ dij. var. bîlmažalăb> [Por.] ∞ balmažîb> [Vidi]
811 balmažî bălmăji баљезгати balmažîb> (ĭuo balmažîăskb>, ĭel balmažîașćeb>) [akc. balmažîb>] (gl. p.) — (vulg.) baljezgati, trabunjati, govoriti besmislice, koještarije ◊ kît ĭe ḑîua numa balmažîașće — po vazdan govori koještarije ◊ nu balmažî, aĭ grižă śe vorbĭeșć — ne baljezgaj, pazi šta govoriš [Crn.] ♦ dij. var. bîlmažîb> [Por.] [Vidi]
521 balmiș balmoș белмуж balmișb> (mn. balmișurĭb>) [akc. bab>lmiș] (i. m.) — belmuž, jelo koje se priprema od oceđene kaše, prženjem u tiganju, uz dodavanje kukuruznog brašna i soli ◊ balmișu sî manînkă pîn ĭe ferbinće — belmuž se jede dok je vruć [Crn.] ♦ dij. var. balmușb> [Por.] ∞ balmușb> [Vidi]
1971 balmuș balmuș белмуж balmușb> (mn. balmușurĭb>) [akc. bab>lmuș] (i. s.) — (nutr.) belmuž, jelo od prženog mladog sira ◊ balmușu a fuost măĭ mare dulśață pîkurarĭaskă — belmuž je bila najveća pastirska poslastica [Por.] dij. var. balmișb> [Crn.] [Vidi]
3695 balśuară băltuţă барица balśuarăb> [akc. balśuab>ră] (i. ž.) ● v. baltuțăb> [Por.] ∞ baltăb> [Vidi]
534 baltă baltă бара baltăb> (mn. bĭelțb>) [akc. bab>ltă] (i. ž.) — a.b> bara, plitka stajaća voda sa specifičnim biljnim i životinjskim svetom ◊ baltă vĭarđe — zelena bara ◊ în baltă traĭașće draku — u bari živi đavo b.b> voda koja se zadržava u udubljenjima posle kiše ◊ baltă đin pluaĭe — kišna bara [Crn.] ♦ (demin.) baltuțăb> — barica ♦ (augm.) baltuońb> — baretina [Por.] [Vidi]
843 baltuță băltuţă барица baltuțăb> (mn. baltuțb>) [akc. baltub>ță] (i. ž.) — barica ♦ / (demin.) < baltăb> ♦ var. balćițăb>, balśuarăb> ◊ dupa pluaĭe a ramas mulće baltuță pi luokurĭ poļiažńiśe — posle kiše ostale su mnoge barice po njivama u ravnici [Por.] ∞ baltăb> [Vidi]
842 baltuoń băltoi баретина baltuońb> (mn. baltuańeb>) [akc. baltuob>ń] (i. s.) — (augm.) baretina, baruština ◊ după sat esťe un baltuoń, bun numa ďe broșťi — iza sela ima jedna baruština, dobra je samo za žabe [Por.] ∞ baltăb> [Vidi]
535 baltuos băltos мочваран baltuosb> (baltuasăb>) (mn. baltuoș, baltuasăb>) [akc. baltuob>s] (prid.) — močvaran; podvodan ◊ luok baltuos — močvarno mesto ◊ pomînt baltuos — močvarna zemlja [Crn.] ◊ baltuos luok, bun numa đi bruoșć — močvarno mesto, dobro samo za žabe [Por.] ∞ baltăb> [Vidi]
645 Baluță Băluţă Белкица baluțăb> [akc. balub>ță] (i. ž.) — belkica, često ime za ovcu bele boje ◊ baluță,b> uaĭe blîndă ku lapće dulśe — belkica, umiljata ovca sa slatkim mlekom [Hom.] ♦ var. balurăb> ◊ Uoiță balură, ku korńițu-n gură — Ovčica belkica s rokcem u zubima, (vlaška varijanta rumunske pesme „Miorița”) [Zvizd] ∞ uaĭeb> [Vidi]
691 Baluțuońi Băluţeanu Балуцани baluțuońib> [akc. baluțuob>ńi] (i. m.) — (antr.) balucani, vlaško prezime familije u Podgorcu, čiji je predak bio Vlah po nadimku baluca ♦ / baluțăb> < (demin.) bîălu b>< bîăl — plave kose, plavušan ◊ baluțuońi au kîrd marĭe đi uoĭ la baśiĭe — balucani imaju veliko stado ovaca na bačiji [Crn.] ∞ bîălb> [Vidi]
577 baluos bălos балав baluos, baluasăb> (mn. baluoș, baluasăb>) [akc. baluob>s] (prid.) — 1.b> balav, kome idu bale iz usta ◊ baluos ka kîńiļi al turbat — balav kao besan pas 2.b> odvratno ◊ baluos ka slańina viĭe — odvratno kao živa slanina [Crn.] ♦ dij. var. bălosb> [Kmp.] ∞ înbaloșab> [Vidi]
4161 balușăl păstrăv de fag буковача balușălb> (mn. balușăĭb>) [akc. balușăb>l] (i. m.) — (mik.) bukovača (Pleuritis serotinus) ◊ balușăl ĭe burĭaće kare krĭașće pi fag — bukovača je gljiva koja niče na bukvi ◊ ĭastă balușăl đi primovară șî balușăl đi tuamnă — ima prolećna bukovača i jesenja bukovača [Por.] ♦ dij. sin. burĭeț da-ĭ ńegrib> (Osanica) [Hom.] ∞ burĭaćeb> [Vidi]
538 baļaguos băligos убалеган baļaguosb> (baļaguasăb>) (mn. baļaguoșb>, baļaguasăb>) [akc. baļaguob>s] (prid.) — 1.b> ubalegan, umazan balegom 2.b> (fig.) pokvarenjak ◊ uom baļaguos — čovek bez morala [Crn.] ♦ var. baļeguosb> (baļeguasăb>) (mn. baļeguoșb>) [Por.] ∞ bîļegab> [Vidi]
575 baļe bale бале baļeb> [akc. bab>ļe] (i. ž.) — 1.b> bale, sline koje izlaze iz usta, gubice ◊ la uaĭe pļakară baļe đin gură, o să muară — ovci krenule bale iz gubice, uginuće ◊ baļe đi kulkumĭek — puževe bale [Crn.] 2.b> sluzava i lepljiva materija ◊ vinu kînd sa strîkă, or prazu kînd putraḑîșaće în pomînt, fak baļe — vino kad se ukvari, ili praziluk kada istruli u zemlji, prave bale [Por.] ∞ înbaloșab> (Ima umotvorina!) [Vidi]
3760 baļeguos băligos убалеган baļeguosb> [akc. baļeguob>s] (prid.) ● v. baļaguosb> [Por.] ∞ bîļegab> [Vidi]
2121 baļigarĭ băligar балегар baļigarĭb> (mn. baļigarĭb>) [akc. baļigab>rĭ] (i. m.) — (ent.) balegar, insekt (Geotrupes stercorarius) ◊ baļagarĭu ĭe guangă mikă, ńagră, kunoskută kă adună skrume đi baļigă, șî mĭergînd înapuoĭ, ļi faśe buboloș ka kikirĭaḑa đi ĭepur — balegar je mala, crna buba, poznata po tome što skuplja mrvice balege, i idući unazad, pravi od njih grudvice veličine zečjeg brabonka ♦ var. băļigarĭb>, bîļegarĭb> [Por.] ∞ baļigăb> [Vidi]
537 baļigă baligă балега baļigăb> (mn. bîăļiźb>) [akc. bab>ļigă] (i. ž.) — 1.b> balega, izmet krupnih životinja ◊ baļigă đi vakă — goveđa balega ◊ baļigă đi kal — konjska balega 2.b> (fig.) a.b> za lice bez morala ◊ baļigă đi uom — govno od čoveka b.b> za popustljivog ◊ muaļe ka baļiga — mekan kao balega [Crn.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
460 ban ban новац banb> (mn. bańb>) (i. m.) — 1.b> (mon.) novac, metalna ili papirna moneta u opticaju, ekvivalent za robu ◊ zdrîănkîńe đi bań — zvecka, pun novaca ◊ a gasît bań — našao je (zakopano) blago 2.b> (fig.) poređenje za blagostanje, tvrdičluk, rasipništvo i sl. ◊ pazîăsk muošu ka pi ban — čuvaju starca kao paru ◊ traĭașće ka banu-n pungă — živi kao novac u kesi ◊ banu luĭ ĭe grĭeu ka Artanu — njegov dinar je težak kao Rtanj ◊ strîvĭașće banu pi fiĭe śe — rasipa novac na bilo šta ◊ arĭe źaĭśće rarĭ — ima retke prste (rasipnik je) ◊ askultă ka bańișuoru — vredan je kao novčić (za poslušno dete) ◊ faśe ban bun — dobro zarađuje ◊ nu vrĭeduĭe ńiś kît un ban îngaurit — ne vredi ni koliko probušeni novčić 3.b> čest ukras na nošnji ◊ salbă đi bań — đerdan [Crn.] ♦ dem. banuțb> (akc. banub>ț), banușălb> (akc. banușăb>l) ♦ augm. bańamăb> (akc. bańab>mă) ◊ unđ-a fi strîvit atîta bańamă? — gde li je potrošio tolike novce ? [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
579 bandaș trompetist трубач bandașb>¹ (mn. bandașîb>) [akc. bandab>ș] (i. m.) — 1.b> trubač, svirač na trubi ◊ fraćiļi mĭeu ĭe bandaș — moj brat je trubač [Crn.] 2.b> bandaž, obruč na točku bicikla ◊ mĭ-a pikat guma đi pi bandaș — smakla mi se guma sa bandaža ◊ s-a rupt guma, ș-a mînat ruata pi bandaș — pukla je guma, pa je vozio bicikl na bandažu [Por.] ∞ bandăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
3465 bandaș bandaj бандаж bandașb>² (mn. bandașăb>) [akc. bandab>ș] (i. s.) — (tehn.) bandaž, obruč na točku bicikla ili mopeda ◊ mi s-a rupt guma la ruata đi-nainće, ș-a-m fuost muara să mîn ruata pi bandaș pănă la kasă — pocepala mi se guma na prednjem točku, pa sam morao da teram bicikl na bandažu sve do kuće [Por.] [Vidi]
578 bandă bandă труба bandăb> (mn. bîănḑb>) [akc. bab>ndă] (i. ž.) — truba, limeni duvački instrument ◊ ḑîśe în bandă mikă — svira na maloj trubi ◊ bandă mîĭ marĭe — veća truba [Crn.] ♦ dij. var. (mn. bĭenḑb>) ◊ bandaś, kîntă-n bandă — trubač, svira trubu ◊ s-a-nvațat đi mik să kînće-n bandă — naučio je da svira trubu kao mali (u detinjstvu) [Por.] [Vidi]
2236 bandierĭ bandier бандера bandierĭb> (mn. bandierĭb>) [akc. bandieb>rĭ] (i. m.) — bandera, električni ili telefonski stub ◊ kînd a trîbuit să duśem struĭa pănă la koļibĭ pi śuakă, tuot nat a dat đin padurĭa luĭ bandierĭe kîće a trîbuit — kada je trebalo da dovedemo struju do koliba na brdu, svako je iz svoje šume davao bandere koliko je trebalo [Por.] [Vidi]
1178 banḑari banzari ? басирати banḑarib> (ĭuo banḑarĭeskb>, ĭel banḑarĭașćeb>) [akc. banḑarib>] (gl.) — (muz.) basirati, svirati na pratećem instrumentu ◊ kînd ĭastă duoĭ lautarĭ, unu ḑîśe đi žuok, da al alalt banḑarĭașće — kad sviraju dvojica violinista, jedan svira kolo, a drugi basira [Crn.] ♦ dij. var. băsărib> (ĭuo băsărĭeskb>, ĭel băsărĭașćeb>) [akc. băsărib>] ◊ Ĭanku ku Dinu a fuost lăutarĭ kunoskuț, parĭake bună: Ĭanku ĭe primaș, da Dinu băsărĭașće dupa ĭel — Janko i Dinu su bili lautari, dobar par: Janko je bio primaš, a Dinu je basirao za njim (Leskovo) [GPek] ♦ dij. var. băsuib> (ĭuo băsuĭeskb>, ĭel băsuĭașćeb>) [akc. băsuib>] ◊ ń-am spart taĭfa, kî ĭel n-a putut să băsuĭaskă kum trîabe — rasturili smo grupu, jer on nije mogao dobro da basira (Rudna Glava) [Por.] [Vidi]
1179 banḑarit ? басирање banḑaritb> (banḑariturĭb>) [akc. banḑarib>t] (i. m.) — (muz.) 1.b> basiranje, ritmovanje ◊ ku banḑarit, mîĭ bińe žuoś — uz basiranje, bolje igraš 2.b> (fig.) mlaćenje, pričanje gluposti ◊ lasîće đi banḑarit, vĭeḑ kî sî rîd đi ćińe — nemoj da mlatiš, vidiš da ti se smeju [Crn.] ∞ banḑarib> (Ima umotvorina!) [Vidi]
3468 bankă bancă банка (монета) bankăb> (mn. bănśb>) [akc. bab>nkă] (i. ž.) — (zast.) (mon.) banka, metalna moneta ◊ bankă ĭ-a ḑîs aĭ batrîń la un fĭeļ đi bań kare avut vrĭad ḑîaśe, doaḑăś șî triḑăś đi dinarĭ — bankom su stari zvali jednu vrstu novca koji je imao vrednost deset, dvadeset i trideset dinara ◊ la banu đi ḑaśe dinarĭ ĭ-a ḑîs o bankă, la-l đi doaḑăś ĭ-a ḑîs doă bănś, da la-l đi triḑăś ĭ-a ḑîs triĭ bănś — novčić od deset dinara zvali se jednom bankom, od dvadeset su zvali dve banke, a onog od trideset dinara, tri banke [GPek] ◊ o bankă a fuost ban tare, kî ĭa avut ḑăśe dinarĭ, da ḑîua đi sapat a fuost triĭ dinarĭ — jedna banka je bila jak novac, jer je vredela deset dinara, a dan kopanja bio je tri dinara (Rudna Glava) [Por.] ∞ banb> [Vidi]
1443 bankĭet ? камара bankĭetb> (mn. bankĭețb>) [akc. bankĭeb>t] (i. m.) — kamara složene cigle ◊ am un bankĭet đi țîglă, măĭ întrîabe triĭ đi kasă — imam jedan „banket” cigala, treba mi još tri za kuću (Leskovo) [GPek] [Vidi]
481 banu mîțî mică мачји новчић, лискун banu mîțîb> [akc. bab>nu mîb>țî] (i. m.) — (min.) mačji novčić, žućkasti kamen koji se presijava; liskun ◊ kînd am fuost pîkurarĭ, am gin] i kî ĭe banu mîțî aur — kad sam bio čobanin, mislio sam da je liskun zlato ♦ sin. șîfîrb> ♦ up. banb>, mîțb> [Por.] [Vidi]
3455 banuț bănuţ новчић banuțb> (mn. banușb>) [akc. banub>ț] (i. m.) — (mon.) novčić ◊ avut num un banuț atîrnat la gît, kă a fuost fată sarakă — imala je samo jedan novčić okačen oko vrata, jer je bila siromašna devojka ◊ a gasît o gramadă đi banuș, kare a pitulat vrunu đa-ĭ luĭ đa-ĭ batrîń, ama s-a aratat kă nau ńiś un vrĭad — našao je gomilu novčića, koju je sakrio neko od njegovih predaka, ali se pokazalo da nemaju nikakvu vrednost ♦ var. banușălb> [Por.] ∞ banb> [Vidi]
1135 bańeće bănet парајлија bańećeb> [akc. bańeb>će] (i. m.) — parajlija, bogataš ◊ bańeće ĭe uom pļin dă bań — parajlija je čovek pun para [Zvizd] ∞ banb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
576 bańiuluĭ pe bani готовински bańiuluĭb> [akc. bańib>uluĭ] (pril.) — gotovinski, vid trgovine dobrima ◊ pi marfă, ore bańiuluĭ — za robu, ili gotovinsk i ◊ bańiuluĭ, ore-n skimb — gotovinski, ili u razmenu (razmenom, trampom) [Crn.] [Vidi]
3697 barabar bărăbar барабар barabarb> [akc. barabab>r] (pril.) ● v. bîrabarb> [Crn.] ∞ bîrbarib> [Vidi]
830 barabă ? бараба barabăb> (mn. barăbĭb>) [akc. barab>bă] (i. s.) — baraba 1.b> ološ, propalica, skitnica, besposličar ◊ o barabă đi uom, a dat tuot pi bĭare, ș-akuma a ramas pi drumo-l mare — baraba od čoveka, sve je propio i sada je ostao na ulici 2.b> došljak, neznanac; čovek bez imovine ◊ s-a mîritat dupa o barabă la Măĭdan, a veńit đin lumĭa albă, fara moșîĭe, fara ńimika — udala se za neku barabu u Majdanpeku, koji je došao iz belog sveta, bez imovine, bez ičega [Por.] [Vidi]
512 barbațîașće bărbătește мушкарачки barbațîașćeb> [akc. barbațîab>șće] (pril.) — muškarački, na muški način; muški; snažno ◊ puńe umîru barbațîașće — podmetni rame muški [Crn.] ∞ barbatb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
516 barbațîăsk bărbătesc мушки barbațîăskb> (mn. barbațîăsćb>) [akc. barbațîăb>sk] (prid.) — 1.b> muški, na način svjostven muškarcu ◊ lukru barbațîăsk — muški posao ◊ trĭabă barbațaskă — muška posla ◊ țuaļe barbațîășć — muško odelo ◊ mîń barbațîășć — muške ruke [Crn.] 2.b> supružnički, na način svojstven muškarcu kao suprugu [Por.] ∞ barbatb> [Vidi]
513 barbațîĭe bărbăţie мушкост barbațîĭeb> (mn. barbațîĭb>) [akc. barbațîb>ĭeb>] (i. ž.)   — 1.b> muškost, muževnost, odvažnost na muževan način ◊ akuma aratăț barbațîĭa — sad pokaži muškost [Crn.] 2.b> brak, bračnost, supružništvo ◊ barbațîĭa-mĭa ku ĭel a fuost bună, ĭel a fuost bun barbat — moj brak sa njim je bio dobar, on je bio dobar muž  [Por.] ∞ barbatb> [Vidi]
3698 barbari bărăbari изједначавати barbarib> [akc. barbab>ri] (gl. p. ref.) ● v. bîrbarib> [Crn.] [Vidi]
524 barbarĭ bărbie подбрадак barbarĭb> (mn. barbarĭeb>) [akc. barbab>rĭ] (i. m.) — (fig.) podbradak, dodatak na violini koji služi da se instrument drži na ramenu pomoću brade ◊ kînd lauta arĭe barbarĭ, mîĭ bińe șîađe pi umîru lu lautarĭ — kad violina ima podbradak, bolje leži na ramenu violiniste [Crn.] ∞ barbăb> [Vidi]
511 barbat bărbat муж barbatb> (mn. barbațb>) [akc. barbab>t] (i. m.) — muž, suprug ◊ ĭuo-s barbatu ĭeĭ — ja sam njen muž ◊ am avut duoĭ barbaț — imala sam dva muža [Crn.] ◊ fi kuminće, kă vińe barbatî-mĭu, șî će frînźe — budi pristojan, jer će mi doći muž, pa će te polomiti ♦ sin. uomb> [Por.] ♦ dij. var. bărbatb> [Kmp.] ∞ barbăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
523 barbă barbă брада barbăb> (mn. barbĭeb>) [akc. bab>rbă] (i. ž.) — 1.b> a.b> (anat.) brada, deo lica ispod usta ◊ barbă askuțîtă — šiljata brada ◊ barba ku kroviț — brada sa rupicom ♦ (demin.) barbuță — bradica b.b> dlaka koja odraslim muškarcima raste na licu ◊ barbă rasă — obrijana brada ◊ barbă lungă — duga brada ◊ barbă rară — retka brada ◊ barbă albă — seda brada ◊ barbă rasuśită — uvijena brada 2.b> (tehn.) delovi nekih alata ◊ barba la sakurĭe — brada sekire, zadnji deo sečiva sekire [Crn.] ♦ var. barbura la sakurĭeb> [Por.] ◊ barba la firiz — brada testere, deo testere sa ramom koji je bliži ruci 3.b> (iron.) barbă pîrśaskă — jareća brada [Crn.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
526 barbiĭe bărbie подвољак barbiĭeb> (mn. barbiĭb>) [akc. barbib>ĭe] (i. ž.) — a.b> podvoljak, debeli, često dvostruko ispupčeni kožni nabor ispod podbratka kod gojaznih osoba ◊ uom gras, barbiĭa marĭe — gojazan čovek, velika guša b.b> spuštena i nabrana koža ispod vrata kod nekih životinja [Crn.] ◊ barbiĭe ĭe grasîmĭa supt barbă, la uom, or la vro vită — barbija je debelina pod gušom, kod čoveka, ili neke životinje [Por.] ∞ barbăb> [Vidi]
845 barbuță bărbuţa брадица barbuțăb> (mn. barbuțb>) [akc. barbub>ță] (i. ž.) — 1.b> bradica, mala brada ♦ / (demin.) < barbă 2.b> (antr.) barbuțăb> — „bradić”, nadimak čoveka sa malom bradom ♦ barbuțanb>, barbuțańib>, barbuțuońib> — porodični nadimak potomaka čoveka sa nadimkom „barbuță”, posrbljeno: barbucić, barbucović, barbucanović [Por.] ∞ barbăb> [Vidi]
693 Barbuļeșći Bărbulești Барбулешти barbuļeșćib> [akc. barbuļeb>șći] (i. m.) — (antr.) barbulešti, barbulovići, vlaško prezime familija u Malom Izvoru i Osniću, čiji se predak rodonačelnik zvao barbu ◊ barbuļeșći đin Izvuoru al mik sînt uamiń đi vuorbă — barbulešti iz Malog Izvora su ljudi od reči [Crn.] ♦ dij. var. bîrbuļeșćib>, bărbuļeșćib> [Por.] ∞ barbăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
525 barbuos bărbos брадат barbuosb> (mn. barbuoșb>) [akc. barbuob>s] (prid.) — bradat ◊ barbuos kî žaļașće — bradat jer žali ◊ barbuos k-așa vrĭa — bradat jer to želi [Crn.] ♦ dij. var. bărbosb> [Kmp.] ∞ barbăb> [Vidi]
741 Barbură Barbură Варвара barburăb> [akc. bab>rbură] (i. ž.) — (kal.) Varvara, kokošiji praznik; neradan dan, posvećen živini; barbura ◊ barbură ĭe prazńiku alu gaiń — Varvara je kokošinji praznik [Hom.] ◊ barbura ĭe muĭare sfînțîtă, kare dă birekĭetu pomîntuluĭ — barbura je sveta žena koja zemlji daje berićet ◊ barbura are doă suruorĭ, kare sa kĭamă Vîrvare; ĭastă doă Vîrvare: a đin tîń ĭe k-o ḑî nainća barburi, a Vîrvarĭa a doĭļa ĭe k-o ḑî dupa ĭa — barbura ima dve sestre, koje se zovu Varvare; prva pada dan pre barbure, a druga je dan posle nje (Jasikovo) [GPek] ♦ dij. var. barborab> (Malajnica) [Pad.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
867 bardak bardac бардак bardakb> (mn. bardaśеb>) [akc. bardab>k] (i. s.) — bardak, zemljani sud za piće; krčag; vrč ◊ đin bardak măĭ đes s-a baut rakiĭe pi la prazńiśe, pi la nunț, or pi la pomeń — iz bardaka se najčešće pila rakija na slavama, svadbama ili daćama ◊ bardaku a mĭers đin mînă-n mînă, pi lînga masă, șî tot nat a tras đin ĭel kît ĭ-a plakut, kă pară n-a fuost, or n-a fuost đi ažuns — bardak je išao iz ruke u ruku oko stola, i svako je pio koliko je hteo, jer čaša nije bilo, ili ih nije bilo dovoljno ♦ var. bîrdakb> (Tanda) [Por.] ∞ vasb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
527 bardă bardă брадва bardăb> (mn. bărḑb>) [akc. bab>rdă] (i. ž.) — bradva, tesarska sekira sa kratkom i krivom drškom ◊ barda ĭe sakurĭe đ-o mînă, adîns fakută đi śopļit la ļiamńe — bradva je jednoručna sekira, posebno izrađena za tesanje drveta ♦ up. sakurĭeb> [Por.] ◊ ku barda sa fača daoge la butoĭ — sa bradvom su se izrađivale doge za bure (Korbovo) [Dun.] [Vidi]
585 barḑă barză рода barḑăb> (mn. bĭerḑb>) [akc. bab>rḑă] (i. ž.) — (ornit.) roda, ptica selica (Ciconia Ciconia) ◊ kînd ažunźe barḑa, ažunźe șî primovara — kad stigne roda, i proleće stiže ♦ var. barzăb> (Valakonje, Savinac, Lubnica, Gamzigrad) [Crn.] ♦ sin. stîrkb> (Rudna Glava) [Por.] ♦ sin. stîlkb> (Sige) [Hom.] ♦ dij. var. barzăb> [Kmp.] ♦ / ? barḑă / barză < barz < brĭaz „pistriț” — šaren (exp. Durlić) ∞ brĭazb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
792 barkă barcă чамац barkăb> (mn. bărți) [akc. bab>rkă] (i. ž.) — ribarski čamac ◊ peșkari merğe ku barka pe Duńere ĭn peșkarit, vrodată a mînato ku vislă, da astez ku motoru — plovilo sa kojim profesionalni ribari na Dunavu love ribu, nekada su ga terali na vesla, a danas sa motorom [Kmp.] ♦ sin. orańițăb> [Por.] [Vidi]
1250 barnă barnă ? неред barnăb> (mn. bîărńb>) [akc. bab>rnă] (i. ž.) — nered, haos, pustoš; ršum ◊ l-am lasat în kasă ka pi uom, da ĭel mĭ-a fakut arnă-barnă pin suobă, șî sa dus drakuluĭ — ostavio sam ga u kući kao čoveka, a on mi je napravio ršum po sobi, i otišao do đavola [Por.] [Vidi]
602 basama basama ваљда basamab> [akc. basab>ma] (pril.) — valjda, možda, verovatno ◊ basama ĭe așa lasat đi la Dumńeḑîu — valjda je tako dato od boga ◊ basama nu vińe kî ĭe kuprins ku śuava — verovatno ne dolazi jer je nečim zauzet ♦ var. basankab>, basamkab> [Por.] [Vidi]
4212 basanka basama ваљда basankab> [akc. basab>nka] (pril.) ● v. basamab> [Por.] ∞ basamab> [Vidi]
582 baskiĭe ulucă баскија baskiĭeb> (mn. baskiĭb>) [akc. baskib>ĭe] (i. ž.) — baskija, žioka 1.b> pojanta, horizontalna prečka u vidu tesane letve koja se zakucava na vertikalnu konstrukciju tokom gradnje objekata od slabog materijala ◊ kasă đi baskiĭ — kuća od pojanti ◊ baskiĭ đi svińak — pojante od crnog graba ◊ baskiĭ đi śaruoń — pojante od cerovine [Crn.] 2.b> horizontalna greda o koju se prikivaju tarabe ◊ đi gard ăț trîabe kîći duauă baskiĭ întra șćiumpĭ; sa pun poļiažńik, șî đi șćiump sa prind ku klanfe — za ogradu ti trebaju po dve baskije između stubova; postavljaju se vodoravno, i za stub se vezuju klanfama ♦ dij. sin. kuardăb> (Tanda) [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
887 bastră peronosporă пламењача bastrăb> [akc. bab>stră] (i. ž.) — plamenjača, bolest koju izazivaju paraziti na mnogim biljkama (puccinia graminis) ◊ bastra a ars piparka — plamenjača je izgorela papriku [Hom.] ♦ dij. sin. manăb>, taśuńeb> [Por.] [Crn.] [Vidi]
854 Bastuońi Basta Бастони bastuońib> [akc. bastuob>ńi] (antr.) — vlaško prezime porodice u Gamzigradu, čiji je predak imao nadimak baston, verovatno od l.i. basta ◊ brańe bastuon ĭe rîău bolnau — brane baston je jako bolestan [Crn.] [Vidi]
797 baș baș баш bașb> (part.) — rečca 1.b> za isticanje neke reči ili izraza ◊ a trĭekut baș pi lînga nuoĭ — prošao je baš pored nas 2.b> za pokazivanje istovremenosti: upravo, taman ◊ kînd ĭel baș să skîape pi ușă, uoțî tună, șă-l prind — baš kad on da utekne na vrata, lopovi upadnu, i uhvate ga 3.b> za ublažavanje ◊ n-a fuost baș așa — nije bilo baš tako [Por.] [Vidi]
3671 bașćauă grădină башта bașćauăb> (mn. bașćiaļeb>) [akc. bașćab>uă] (i. ž.) — bašta ◊ a fakut bașćauă lînga rîu, ku mare drag kă n-o să fiĭe nakaz ku udatu, ama a veńit pouodu ș-a luvat tuot — napravio je baštu pored reke, uz veliku radost da neće biti muke sa zalivanjem, ali je izbila poplava i odnela sve ♦ [Por.] ♦ dij. var. baśauăb> [Crn.] ♦ dij. var. bașťab> [Kmp.] [Vidi]
3672 bașťa grădină башта bașťab> (mn. bașťeļeb>) [akc. bașťab>] (i. ž.) — bašta ◊ ma duk în bașťa să skot ťapă — idem u baštu da izvadim luk [Kmp.] ♦ dij. var. baśauăb> [Crn.] ♦ dij. var. bașćauăb> [Por.] [Vidi]
963 baś baci бач baśb> (mn. baśb>) (i. m.) — bač, učesnik bačije, bačijar ◊ șî muoșu Pau blîgoĭan ĭe baś ku stîna-luĭ, în baśiĭa nuastră la Rîmnarĭeka — i čiča Pavle blagojev je bač sa svojim stadom u našoj bačiji na Ravnoj reci ◊ baśo-l mare, stapînu baśiĭi, oĭarĭ alu kare uoĭ a dat măĭ mult lapće — glavni bač na bačiji, starešina bačije, stočar čije je stado dalo najviše mleka [Por.] ∞ baśiĭeb> [Vidi]
569 baśauă grădină башта baśauăb> (mn. baśaļеb>) [akc. baśab>uă] (i. ž.) — bašta ◊ în baśauă am pus varḑă, piparkă, kîta praz, busuĭuok șî fluorĭ đi tuamnă — u bašti sam posadila kupus, papriku, malo praziluka, bosiljak i hrizanteme [Crn.] ♦ dij. var. bașćauăb> ♦ sin. građinăb> [Por.] ♦ dij. var. bașťab> [Kmp.] [Vidi]
570 baśelarĭ grădinar баштован baśelarĭb> (mn. baśelarĭb>) [akc. baśelab>rĭ] (i. m.) — baštovan, lice koje se bavi uzgojem i prodajom povrća ◊ kumparaĭ rasad đi la baśelarĭ — kupih rasad od baštovana ◊ la baśelarĭ sînt bukaćili mîĭ skumpĭe — kod baštovana je povrće skuplje [Crn.] ♦ dij. var. bîșćelarĭb> [Por.] ∞ bașćauăb> [Vidi]
484 Baśevița Baceviţa Бачевица baśevițab> [akc. baśevib>ța] (i. ž.) — (ojk.) bačevica, vlaško selo u opštini boljevac ◊ baśevița ĭe sat kare vrodată a fuost bun luok đi baśiĭe — bačevica je selo koje je nekada bilo dobro mesto za bačije ♦ / < baś — „bač, bačijar” [Crn.] ∞ baśiĭeb> [Vidi]
644 baśiĭe băcie бачија baśiĭeb> (mn. baśiĭb>) [akc. baśĭib>e] (i. ž.) — 1.b>b> bačija, sezonsko udruživanje stoke radi zajedničke ispaše i muže ◊ vara-sta s-a fakut numa o baśiĭe, șî aĭa dîn triĭ kîăș — ovog leta sastavljena je samo jedna bačija, i to od tri kuće 2.b>b> mesto u planini gde je organizovana bačija, sa objektima za čuvanje stoke, mužu i obradu mleka ◊ baśiĭa-mĭa în Sîga ĭe la śuaka lu Truĭkă — moja bačija u Sigama nalazi se na Trujkinom brdu [Hom.] ◊ kînd am fuost mik, m-a dat tata să fiu slugă la baśiĭe — kada sam bio mali, otac me je dao da budem sluga na bačiji ◊ la baśiĭe sa masură lapćiļi — na bačiji se meri mleko ♦ sin. stînăb> ♦ up. kîrdb> [Por.] ∞ baśb> [Vidi]
962 Baśilă Băcilo Бачило baśilăb> (mn. baśiluońb>, bîśiluońb>) [akc. baśib>lă] (i. m.) — (antr.) bačilo, porodični nadimak jedne familije u Rudnoj Glavi, čije je posrb. prezime bačilović ◊ baśilă ĭe poļikra đi bîtrîńață alu vrun Arnaglavĭan, kare a trait tot la baśiĭe, dupa ĭel ruda аluĭ s-a poļikrit bîśiluońi — bačilo je nadimak nekog starog Rudnoglavca, koji je stalno živeo na bačiji; po njemu su njegovi potomci nazvani bačiloni (bačilovići) [Por.] ∞ baśiĭeb> [Vidi]
636 baśivă butoi бачва baśivăb> (mn. bîăśivĭb>) [akc. bab>śivă] (i. ž.) — bačva, sud velike zapremine za prihvat muljanog grožđa, napravljen od duga ◊ baśivă mîĭ marĭe, kuprinđe pistă duauăḑîăś đi kazańe, da aĭa ĭe pistă duauă miĭ đi kiļ — veća bačva zaprema preko dvadeset kazana, a to je preko dve hiljade litara [Crn.] ♦ dij. sin. ardoub> [Por.] [Vidi]
4209 bat beat пијан batb> (batăb>) (mn. bĭețb>, bĭaćeb>) (prid.) — pijan ◊ a baut tuata nuapća, ș-a veńit la kasă bat — pio je celu noć, i došao kući pijan ◊ bat muort — mrtav pijan ◊ bat ka kurka — pijan kao ćurka ♦ var. bĭatb> [Por.] ∞ bĭab> [Vidi]
549 bataĭe bătaie туча bataĭeb> (mn. batîăĭb>) [akc. batab>ĭe] (i. ž.) — 1.b> tuča, tučnjava, batinanje ◊ s-a glśavit șî s-a luvat la bataĭe — posvađali se i započeli tuču ◊ bataĭe la muarće — tuča na smrt 2.b> bitka, borba, boj, oružani sukob ◊ bataĭa la Kumanuva — Kumanovska bitka ◊ bataĭa la Kîmpu Ĭedrĭenuluĭ — bitka na Jedrenskom polju ◊ bataĭa ku ńamțî la Drina — borba sa Nemcima na Drini [Crn.] ♦ dij. var. bătaĭeb> [Kmp.] 3.b> (izr.) (fig.) bataĭe đi žuok — sprdnja, šega, izvrgavanje ruglu nekoga ili nečega ◊ nu mînarăț ku ĭel bataĭe đi žuok, kî va omuară — ne terajte sprdnju sa njim, jer će vas ubiti [Por.] ∞ baćab> (Ima umotvorina!) [Vidi]
553 bataĭuos bătăios насилан bataĭuos, bataĭuasăb> (mn. bataĭuoș, bataĭuasăb>) [akc. bataĭuob>s] (prid.) — nasilan, sklon tuči; tabadžija; siledžija ◊ are narau bataĭuos, sa baće ku tuoț, ama șî pi ĭel ăl bat alțî — ima preku narav, bije se sa svima, ali i njega biju drugi [Crn.] ♦ var. bîtaĭuosb> (bîtaĭuasăb>) (mn. bîtaĭuoșb>, bîtaĭuasăb>) [akc. bîtaĭuob>s] ◊ mîritată dupa un uom, tare ĭe bîtaĭuos: o baće đi fiĭe śe — udata je za nekog čoveka, jako je nasilan: bije je za svaku sitnicu [Por.] ∞ baćab> [Vidi]
554 batatarńik abătător вредан batatarńikb>, batatarńikăb> (mn. batatarńiśb>, batatarńiśeb>) [akc. batatab>rńik] (prid.) — 1.b> vredan, radan, marljiv ◊ uomu al batatarńik ńiśkînd n-arĭe ođină — vredan čovek nikad nema odmora ♦ sin. vrĭańikb> [Crn.] 2.b> bistar, snalažljiv ◊ al batatarńik sa skuaće dă tuot luoku, fi ĭe kum dă grĭe să fiĭe — batatarnik će se snaći u svakoj situaciji, ma koliko teške da budu (Ranovac) [Mlava] [Vidi]
743 bată bată трака batăb> (mn. biaćeb>) [akc. bab>tă] (i. ž.) — uska vodoravna traka drugačije boje u odnosu na boju tkanine ◊ ćurk ku biaće — prsluk sa vodoravnim šarama ◊ kimĭașă ku biaće — košulja sa vodoravnim šarama ◊ krețan ku bĭaće — krecan sa vodoravnim šarama [Hom.] [Vidi]
54 batrîn bătrân стар batrînb> (batrînă) (mn. batrîńb>, batrîńeb>) [akc. batrîb>n] (prid.) — star, mator, koji ima mnogo godina ◊ uomu al batrîn nuĭe batrîn dakă puaće sî lukrĭe — star čovek nije star ako može da radi [Crn.] ◊ ńiś dumńeḑîu nu șćiĭe kît ĭe pomîntu đi batrîn — ni bog ne zna koliko je zemlja stara ◊ s-a înbrakat în țuaļe batrîńe, șî sa dus la lukru — obukao je staro odelo, i otišao na posao ◊ kînćiśiļi alu lîuatari aĭ batrîń, sînt măĭ batrîńe đi kît așća, śe ļi skuot armuńikașî — pesme starih violinista, starije su od ovih koje izvode harmonikaši ◊ kînd a veńit đin vuoĭskă, s-a întuors la lukru-luĭ, al batrîn — kad je došao iz vojske, vratio se svom starom poslu ◊ kal batrîn, nuĭe ńiś đi kîrnaț — mator konj, nije ni za kobasice [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1255 batrîna bătrâna ? батрна batrînab> (mn. batrînab>) [akc. batrîb>na] (i. ž.) — batrna, staro vlaškо kolo ◊ tuot învațatu la žuok, porńașće ku batrîna — svako učenje orskih igara, počinje sa kolom „batrna ” [Crn.] ∞ batrînb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
551 batut bătut истучен batutb> (batutăb>) (mn. batuț, batućeb>) [akc. batub>t] (prid.) — 1.b> istučen, izbijen ◊ nu șću pănă kînd să sufîr să-m vină kopiĭi batuț đi la șkuală — ne znam dokle da podnesem da mi deca dolaze tučena iz škole 2.b> (i. m.) nabijen, sabijen ◊ parĭ la viĭe sînt batuț bińe — kočevi u vinogradu su dobro nabijeni [Crn.] 3.b> a.b> stucan, usitnjen tucanjem ◊ sarĭa batută-n pivă — so stucana u avanu b.b> (za tkanje) tvrd, gust, krut ◊ țasuto-sta ĭe prĭa batut — ovo tkanje je prekruto [Por.] ♦ dij. var. bătutb> [Kmp.] ∞ baćab> [Vidi]
1256 batuta bătută батута batutab> (mn. batućeb>) [akc. batub>ta] (i. ž.) — batuta, staro vlaško kolo, poznato pod ovim nazivom u selima između Timoka i bugarske granice ◊ kînd sî žuakă batuta, sa baće țapîn în pomînt ku tîalpiļi întrĭeź — kad se igra „batuta”, udara se snažno celim stopalima o tle [Tim.] ♦ dij. sin. ruopîtab> [Crn.] ♦ / < batutb> — udaren ∞ baćab> [Vidi]
2571 bau bau бау baub> [akc. bab>u] (uzv.) — (onom.) bau, uzvik kojim se plaše mala deca ◊ nu ći uĭta la babă supt krețan, kă akolo ĭe bau — nemoj da viriš babi pod krecan, tamo je bau ♦ var. bau-baub> ◊ dakă n-adurmiț điluok, vińe bau-bau la ferĭastă, șî va manînkă — ako ne zaspite odmah, doći će bau-bau na prozor da vas pojede [Por.] [Vidi]
584 bauțarĭ teren stâncos камењар bauțarĭb> (mn. bauțarĭеb>) [akc. bauțab>rĭ] (i. m.) — kamenjar, neplodan teren pretežno pokriven belucima ◊ bauțarĭu nuĭe ńiś akuĭ, kî pi ĭel nu rođașće ńimika — kamenjar nije ničiji, jer na njemu ništa ne rađa [Crn.] ∞ bauțăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
4277 Bauță Bauţă Бауца bauțăb> [akc. baub>ță] (i. ž.) — (top.) bauca, područje planine Malinika koje pripada Podgorcu ◊ bauța ĭe o pĭatra marĭe la Maļińik pi karĭe nu krĭașće ńimika — bauca je veliki kamenjar na Maliniku po kome ne raste ništa [Crn.] ∞ bauțăb> [Vidi]
4953 baut băut пијење bautb>¹ (mn. bauturĭb>) [akc. baub>t] (i. s.) — pijenje; pijanka ◊ tare slab ĭe la baut, ăl prinđe bĭarĭa ĭuta — jako je slab na pijenju, piće ga brzo hvata ♦ up. ńibautb> [Por.] ∞ bĭab> [Vidi]
4955 baut băut попијен bautb> (bautăb>) (mn. bauțb>, baućeb>) [akc. baub>t] (prid.) — (o tečnosti) popijen, ispijen ◊ rakiĭa fĭartă a fuost baută ĭuta, k-a fuoust frig, da s-adunat șă lumĭe multă — kuvana rakija je bila brzo popijena, jer je bilo hladno, a i mnogo ljudi se skupilo ♦ supr. ńibautb> [Por.] ∞ bĭab> [Vidi]
563 bautuorĭ băutor пијанац bautuorĭ (bautuarĭe) b> (mn. bautuorĭ, bautuarĭeb>) [akc. bautuob>rĭ] (prid.) — 1.b> pijanac, osoba koja pije alkohol ◊ bautuorĭ, da nu faśe rîaļe — pijanac, ali ne pravi nered [Crn.] 2.b> pijandura, ispičutura, alkoholičar ◊ bautuorĭ đi kînd l-a turnat mumî-sa — pijandura od kad ga majka rodila ◊ fuź đi ĭel, kî ĭe un bautuorĭ grĭeu — beži od njega, jer je jedna teška pijanica [Por.] ∞ bauturăb> [Vidi]
562 bautură băutură пиће bauturăb> (mn. bauturĭb>) [akc. bautub>ră] (i. ž.) — piće, sve vrste koje se koriste iz zadovoljstva ◊ đi nuntă trîabĭe bautură multă — za svadbu je potrebno mnogo pića [Crn.] ♦ dij. var. bĭeoturăb>, beoturăb>, bĭareb> ◊ s-a dus la o bĭeotură în kafană, da a ramas ḑîua tuată — otišli su na jedno piće u kafanu, a ostali su ceo dan [Por.] ♦ dij. var. biuturăb> [buf.] ∞ bĭab> (Ima umotvorina!) [Vidi]
583 bauță beuţă белутак bauțăb> (mn. bauțb>) [akc. baub>ță] (i. ž.) — (geol.) 1.b> belutak, jajoliki kamen bele boje; oblutak ◊ apa a sakat, da-n ogaș a ramas numa bauț — voda je presušila, a u potoku su ostali samo obluci [Crn.] 2.b> kvarc ◊ pĭatră bauțî kovaśi a batut marunt șă prașo-la la prăsarat pi fĭer înśintat kînd a trăbuit să-l aduńe ku oțălu — kvarc su kovači tucali sitno i tu prašinu posipali po usijanom gvožđu kad ga je trebalo spojiti sa čelikom (Tanda) [Por.] [Vidi]
392 bazakuană prostie ? бесмислица bazakuanăb> (mn. bazakuańeb>) ) [akc. bazakuab>nă] (i. ž.) — besmislica, glupost ◊ mult m-am mirat kînd am auḑît bazakuana-ĭa — mnogo sam se začudio kad sam čuo tu besmislicu ◊ đi la ĭel am auḑît mulće bazakuańe — od njega sam čuo mnoge gluposti ◊ umblă pin lume, șî faśe bazakuańe — luta po svetu, i pravi gluposti [Crn.] [Vidi]
1526 bažukuri batjocori исмејавати bažukuri b>(ĭuo bažukurĭeskb>, ĭel bažukurĭașćeb>) [akc. bažukurib>] (gl.) — ismejavati nešto ili nekoga, zbijati šalu sa nekim ili nečim ◊ kopiĭi îl bažukurĭesk la șkuală kî arĭe padukĭ — deca ga ismejavaju u školi, jer ima vaške [Crn.] ♦ dij. var. bîžîkurib> (Rudna Glava), băžîkurib> (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. baźikurib> (Duboka) [Zvizd] (Medveđica) [Hom.] ♦ dij. var. batžokurib> [Kmp.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
561 bažukuruos batjocoros шаљив bažukuruosb>, (bažukuruasă) b> (mn. bažukuruoșb>, bažukuruasăb>) [akc. bažukuruob>s] (prid.) — šaljiv, koji pravi šale; duhovit ◊ ĭel ĭe uom mult bažukuruos — on je mnogo šaljiv čovek [Crn.] ♦ dij. var. bîžîkurosb>, băžîkuruosb> [Por.] ∞ bažukurib> [Vidi]
564 bažuokură batjocură шала bažuokurăb> (mn. bažuokurĭb>) [akc. bažuob>kură] (i. ž.) — 1.b> šala, zadirkivanje ◊ nu ći mîńiĭa, aĭa ĭe numa o bažuokură — ne ljuti se, to je samo jedna šala ◊ bažuokură kopilarĭaskă — dečja šala 2.b> ismevanje, zbijanje šale na nečiji račun ◊ prĭa mulće bažuokurĭ sa puvestîăsk đi mińe pin sat — previše me ismejavaju po selu ♦ / < baće — zbija + žuok — igra, šala [Por.] ∞ bažukurib> [Vidi]
1565 bă bă бре băb> (uzv.) — bre ◊ pă unđe să trĭek az, bă? — kuda da prođem danas, bre? [Rom.] [Vidi]
507 băĭat băiat момак băĭatb> (mn. băĭețb>) [akc. băĭab>t] (i. m.) — momak ◊ băĭat ďe-nsurat — momak za ženidbu [Kmp.] ♦ dij. var. baĭatb> [Por.] [Vidi]
508 băĭețăl băieţel момчић băĭețălb> (mn. băĭețăĭb>) [akc. băĭețăb>l] (i. m.) — momčić ◊ băĭețăl, kopilandru kare aļeargă dupa feťe, ama înga nuĭe kopt ďe însurat — momčić, dečarac koji juri za devojkama, ali koji još nije dozreo za ženidbu [Kmp.] [Vidi]
769 Băĭkon băicon Бајкон băĭkonb> (mn. băĭkońib>) [akc. băĭkob>n] — 1.b> (antr.) bajkon, vlaški nadimak familije Čukić u Prahovu (ranije Čuk), koji se u novije vreme proširio i na familiju Isaković ◊ băĭkońi sîn o fămeļiĭe în Praova — bajkoni su jedan rod u Prahovu 2.b> (geol.) (augm.) kamenčina ◊ băĭkon ĭe pĭatră mare — bajkon je veliki kamen ◊ (u izr.) greu ka băĭkonu — težak kao kamen [Kmp.] ♦ dij. var. bikuońb> [Por.] [Vidi]
2059 bălțui balţui лабавити bălțuib> (ĭuo ma bălțuĭb>, ĭel sa bălțuĭeb>) [akc. bălțuib>] (gl. p. ref.) — (ret.) labaviti, olabaviti (se), razvezati (se) ◊ s-a bălțuit sfuara la tovar, ș-akușa saśi pikă đi pi kar — olabavio se konopac na tovaru, i sad će džakovi pasti sa kola ♦ sin. lăbavib> [Por.] [Vidi]
4885 băļegarĭ bălegar ђубриво băļegarĭb> (mn. băļegarb>) [akc. băļegab>rĭ] (i. m.) — stajsko đubrivo ◊ a tras să fiĭe stîna la ĭeĭ, în tîrla lor, đin kauza băļegarĭuluĭ — nastojali su da stado bude kod njih, u njihovoj staji, zbog stajskog đubriva [Dun.] ∞ baļigăb> [Vidi]
520 bărbat bărbat муж bărbatb> (mn. bărbațb>) [akc. bărbab>t] (i. m.) — 1.b> muž, suprug 2.b> muškarac [Kmp.] [Vidi]
848 Băsatuońi Basa Басатоњи băsatuońib> [akc. băsatuob>ńi] (antr.) — vlaški nadimak familije Pajkić iz Malog Izvora kod boljevca, koje je nastalo od l.i. băsa ◊ Paĭkuońi sînt đe băsatuońi — Pajkići su nastali od bastinih ♦ / băsa < rum. basa < bug. baso < grč. basas < basiliu < Vasalios (exp. Durlić ) [Crn.] [Vidi]
849 Băstă Basta Баста băstăb> [akc. băb>stă] (antr.) — basta, vlaško prezime familije Pajkić iz Malog Izvora u Crnoj Reci ◊ Ĭovan băstă și Milan băstă sint fraț buń — Jovan basta i Milan basta su braća rođena [Crn.] [Vidi]
955 băstrui ? изгорети (од пламењач băstruib> (ĭuo ma bastruĭeskb>, ĭel sa bastruĭașćeb>) [akc. băstruib>] (gl.) — izgoreti od plamenjače (za biljke) ◊ frunḑa pră firĭ de potlaźĭań s-a bastruit — lišće na stabljikama paradajza izgorelo je od plamenjače [Hom.] up. bastrăb> [Vidi]
954 băstruit ? изгорен (од пламењаче) băstruitb> (băstruităb>) (mn. băstruițb>, băstruićeb>) [akc. băstruib>t] (prid.) — izgoren od plamenjače ◊ varḑă băstruită — kupus izgoren od plamenjače [Hom.] ∞ băstruib> [Vidi]
874 bășka bașca обашка bășkab> [akc. băb>șka] (pril.) — obaška, posebno, odvojeno ◊ dîăĭ la vaś sî manîśe, da la vițîăl puńe bășka — nahrani krave, a teletu daj obaška ◊ tuoț sî va-nskimbaț, ama kopiĭi bășka, fĭaćiļi bășka — svi da se presvučete, ali dečaci posebno, devojčice posebno ♦ var. bîășkab> [Crn.] ◊ śe șađeț bășka, veńiț înkuaśa, să fim tuoț la un luok — što sedite odvojeno, dođite ovamo da budemo svi na jednom mestu [Por.] ∞ bășkașîb> [Vidi]
878 bășkașală despărţire одвајање bășkașalăb> (mn. bășkașîălurĭb>) [akc. bășkașab>lă] (i. m.) — odvajanje, odeljivanje; podvajanje ◊ nu-nțaļeg pintru śe sînt atîća bășkașălurĭ întra uamiń la nuoĭ în sat — ne razumem zbog čega su tolika podvajanja među ljudima kod nas u selu ◊ lasațî-vă đi bășkașîărurĭ — batalite podvajanja [Crn.] ◊ pănă am fuost baĭeț am trait ku frațî într-o kasă, kînd m-am însurat, șî kînd a veńit vrĭamĭa đi bășkașală, nuoĭ frumuos am înparțît imańa, șî ĭuo ku muĭarĭa m-am dat bîășka — dok smo bili momci, živeo sam sa braćom u jednoj kući, kad sam se ožeinio i kad je došlo vreme odeljivanja, mi smo lepo podelili imanje, i ja sam se sa ženom odelio ♦ sin. đisparțîreb>, đisparțîtub> [Por.] ∞ bășkașîb> [Vidi]
877 bășkașî despărţi одвојити bășkașîb> (ĭuo ma bășkașîăskb>, ĭel sa bășkașîașćeb>) [akc. bășkașîb>] (gl. p. ref.) — odvojiti, odvajati, podvajati, odeljivati ◊ bașkașîașće mńeĭi đin kîrd sî ļi đa uruĭală — odvaja jagnjad iz stada da ih mahrani jarmom ◊ bășkașîăsk saśi aĭ rupț đ-aĭ întrĭeź — odvajam iscepane džakove od celih [Crn.] ◊ nu vrĭeu sî ma bășkașîăsk đ-aĭ miĭ parinț — neću da se odeljujem od svojih roditelja ♦ dij. sin. đisparțîb> [Por.] ♦ dij. var. bășkuib> (Jasikovo) [GPek] [Vidi]
880 bășkașît despărţit одељен bășkașîtb> (bășkașîtăb>) (mn. bășkașîțb>, bășkașîćeb>) [akc. bășkașîb>t] (prid.) — odeljen, otuđen; odvojen ◊ kopilu al mîĭ marĭe ĭe bășkașît đimult — stariji sin je odeljen odavno ◊ ĭe bășkașît đin kasă kî n-a poșćińit parințî — otuđen je iz porodice, jer nije poštovao roditelje [Crn.] ♦ dij. var. bîășkașîtb> ♦ dij. sin. đisparțîtb> [Por.] ∞ bășkașîb> [Vidi]
789 Bătăĭoși bătăĭos батинаши bătăĭoșib> [akc. bătăĭob>și] (antr.) — stari porodični nadimak familije Dragušinović iz Prahova, koja je, prema predanju, doseljena iz sela balta Verde u susednoj Rumuniji [Kmp.] ∞ baćab> (Ima umotvorina!) [Vidi]
17 bătîrn bătrân стар bătîrn (bătîrnă) b> [akc. bătîb>rn] (prid.) — 1.b> (za čoveka) star, ostario ◊ uom bătîrn — star čovek ◊ muoș bătîrn — starac 2.b> (za vreme) staro, zastarelo; davno prošlo ♦ var. bătrînb> [Kmp.] ♦ dij. var. batrînb> [Por.] ∞ bîtrîńib> [Vidi]
566 bețîĭuos beţiv пијаница bețîĭuosb> (mn. bețîĭuoșb>) [akc. bețîĭuob>s] (i. m.) — pijanica, pijandura; alkoholičar ◊ bețîĭuos ĭe ka șî tatî-su — pijanica je kao i otac [Crn.] ♦ dij. var. bĭețîvanb> (mn. bĭețîvańb>) [Kmp.] ∞ bĭab> (Ima umotvorina!) [Vidi]
815 bećag beteag болестан bećagb> (bećagăb>) (mn. bećaź, bećaźeb>) [akc. bećab>g] (prid.) — bolestan, fizički slab, nesposoban za rad ◊ mĭarźe în bît kî ĭe bećag đi un piśuor — poštapa se jer ga boli noga ◊ uomu mi bećag, nu puaće sî lukrĭe — muž mi je bolestan, ne može da radi [Crn.] ♦ sin. bolnaub> [Por.] ∞ bećažîb> [Vidi]
823 bećažî beteji разболети се bećažîb> (ĭuo bećažîăskb>, ĭel bećažîașćeb>) [akc. bećažîb>] (gl. p. ref.) — 1.b>b> razboleti se, oboleti ◊ bećažîașće, da nu sî ļekuĭe — oboljeva, a ne leči se ◊ să bećažîașće kî nu lukră ńimika — poboljeva, jer ništa ne radi 2.b>b> povrediti (se), ozlediti (se) ◊ bećažîașće kopilu ku bataĭa — povređuje dete batinama 3.b>b> oštetiti (se) ◊ bećažîașće puomu, kî nuĭe stropit la vrĭamĭe — oboljeva voćka, jer nije prskana na vreme ◊ mana bećažîașće viĭa — plamenjača oštećuje vinograd [Crn.] ♦ dij. var. bićažîb>, bićežî 3.b>b> (fig.) osećati bol u duši, patiti, tugovati ◊ ma bićažîașće duoru tĭeu — patim do tvoje ljubavi / tvoja ljubav mi nanosi bol ♦ sin. îmbolnavib> [Por.] [Vidi]
817 bećažîĭe betegie болест bećažîĭeb> (mn. bećažîĭb>) [akc. bećažîb>ĭe] (i. ž.) — (zast.) bolest, fizička slabost, nesposobnost ◊ sîmće bećažîĭe în piśuarĭe — oseća bolest u nogama ◊ bećažîĭe đi la lukru în maĭdan — bolest sa posla u rudniku [Crn.] ♦ sin. bualăb> ♦ dij. var bićežîĭeb>, bićeșugb>, bićeșagb> [Por.] ∞ bećažîb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
934 Begluk Begluc Беглук beglukb> (mn. begluśb>) [akc. beglub>k] (i. m.) — (top.) begluk, ravničarsko zemljište u dolini Šaške, u blizini Miloševe Kule, na međi Rudne Glave i Crnajke ◊ đi vrĭamĭ đi turś, moșîĭa la begluk a fuost alu vrun turk budimalaĭ — za vreme Turaka, begluk je bio imovina nekoga Turčina, budimalaja ♦ / < tur. beylikb> (bey-lik) — „begov posed” (Škaljić1979) [Por.] [Vidi]
933 bekĭar becher бећар bekĭarb> (mn. bekĭerĭb>) [akc. bekĭab>r] (i. m.) — 1.b> bećar, neoženjen čovek, stari momak ◊ a fuost bulnaviśuos, șî n-a putut sî sa însuare, a ramas, saraku, bekĭar, baĭat batrîn, ș-așa șî a do murit, ńinsurat — bio je bolešljiv, i nije mogao da se oženi, ostao je, siroma, bećar, stari momak, i tako je i umro, neoženjen 2.b> bekrija, veseljak ◊ n-a lukrat ńimika, a traĭit ka bekĭarĭu — nije radio ništa, živeo je kao bekrija [Por.] [Vidi]
937 Bekĭeră becher Бекера bekĭerăb> [akc. bekĭeb>ră] (i. m.) — (antr.) bekera, porodični nadimak u Rudnoj Glavi, posrb. prezime bekerević ◊ măĭ batrîn bekĭerĭ đi kare sa șćiĭe ĭe vrunu Pătru bekĭerĭu; uńi spun k-a veńit đi pi la țînțarĭ, alțî kî ĭe đi pi la Kosova, atriĭļa, ĭară, kî ĭe fugarĭ đi pin Rumîńiĭe, draku va șći, șă ĭel n-a putut la vrĭame sî sa însuare, s-a nsurat amînat, a fuost mult bekĭar, baĭat batrîn — najstariji bekera za koga se zna je neki Petar bekera; jedni kažu da je došao od Cincara, drugi da je sa Kosova, a treći da je izbeglica odnekud iz Rumunije, đavo će ga znati, on nije mogao na vreme da se oženi, oženio se kasno, ostao je dugo bećar, star momak (terenski zapis, Durlić ) [Por.] ∞ bekĭarb> [Vidi]
651 belśim poate ваљда belśimb> [akc. belśib>m] (pril.) — valjda, možda, verovatno; belćim ◊ s-a mîritat dupa un sarak, belśim așa ĭ-a fuost ursat — udala se za siromaha, valjda joj je tako bilo suđeno ♦ up. sanćimb> [Por.] ♦ dij. var. bîlćimb> ◊ ma duk la luok, bîlćim nu va ploĭa — idem na njivu, valjda neće padati kiša (Sige) [Hom.] [Vidi]
658 belśug belciug алка belśugb> (mn. belśuźeb>) [akc. belśub>g] (i. m.) — alka, beočug, brnjica ◊ belśug đi fĭer — gvozdena alka ◊ sanźiru mĭeu al đi kar, n-arĭe belśug la kapatîń — moj lanac za kola nema alku na kraju ◊ ĭerĭ am pus belśug la puorś în nas, sî nu rîmuĭe — juče sam svinjama stavio brnjicu, da ne riju ◊ belśug đi purtat biśi — alka za vođenje bikova [Crn.] ◊ puorko-la a-nvîrat buotu-n gard, șî a rupt belśugu — ona svinja je nabila njušku u ogradu, i pokidala brnjicu [Por.] [Vidi]
726 Beluońi Bălu Белани beluońib> [akc. beluob>ńi] (i. m.) — (antr.) belani, belići, vlaško prezime familije iz Maliog Izvora kod boljevca, nastalo prema imenu ili nadimku belan, augm. < bălub> — „beli, belja, belko” [Crn.] ∞ bîălb> [Vidi]
1327 beļa belea белај beļab> [akc. beļab>] (i. ž.) — belaj, muka, beda, nevolja ◊ greu o sî ńe skoaťem ďe la beļa — teško ćemo se izvući iz bede [Kmp.] ♦ dij. var. beļauăb> [Por.] ∞ beļauăb> [Vidi]
659 beļauă belea белај beļauăb> (mn. beļeurĭb>) [akc. beļab>uă] (i. ž.) — belaj, nevolja, muka, beda ◊ am dat đi beļauă, mĭ-am frĭnt mĭna — zadesila me nevolja, polomio sam ruku ◊ mulće beļeurĭ am petrĭakut pistă kap — mnogo sam nevolja preturio preko glave [Crn.] ◊ a spus aĭ batrîń kă o să ńe ažungă beļauă — govorili su stari da će nas stići belaj ♦ (izr.) beļauă puļi — (dosl.) zaguljen kurac, (fig.) a.b> zaguljetina (za čoveka) b.b> neugodna situacija, (vulg.) zajebano, zaguljeno ◊ nu ći duśa akolo, kî ĭe beļauă puļi — ne idi tamo, jer je zajebano [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
828 beļet bilet билет beļetb> (mn. beļeturĭb>) [akc. beļeb>t] (i. m.) — bilet, stočni pasoš, dokument koji se dobija u mesnoj kancelariji sela, radi slobodne prodaje stoke na pijaci ◊ ma duk să skuot beļetu la kînțalare, kă mîńe mîn vaka la pĭaț — idem u mesnu kancelariju da izvadim pasoš za kravu, jer je sutra teram na pijacu ◊ dăkă n-aĭ beļeturĭ, nu puoț sî-ț vinḑ vićiļi — ako nemaš stočni pasoš, ne možeš da prodaš stoku [Hom.] ♦ dij. var. biļetb> [Por.] [Vidi]
664 beļi beli белити beļib> (ĭuo beļieskb>, ĭel beļiașćeb>) [akc. beļib>] (gl. p.) — 1.b> beliti, činiti belim; bojiti u belo ◊ ĭa ĭe la rîu đi đesńață, beļiașće pînḑa — ona je na reci od jutros, beli platno 2.b> guliti, drati, skidati koru ili kožu; čistiti od kore ◊ beļiașće bîtu đi alun, să-l đa đi pomană la-l muort — guli leskov štap (čisti ga od kore), da bi ga na daći nemenio pokojniku ◊ beļiașće ćiĭu, să fakă buśin — guli lipu da napravi rikalo 3.b> označavati, obeležavati ◊ beļiașće ļiamńiļi-n padure, însamnă otaru — obeljuje stabla u šumi, označava među 4.b> (fig.) stradati, doživljavati neprijatnost, nadrljati; ◊ beļiașće pula — „guli” kurac 5.b> (fig.) buljiti, napadno gledati ◊ đi źaba atîta beļieșć uoki-n muĭarĭa-ĭa, nuĭe ĭa đi ćińe — džaba buljiš u tu ženu, nije ona za tebe 5.b> (fig.) slepiti, gubiti vid ◊ numa beļieșć uoki ku atîta śećit la viđiarĭe slabă — samo slabiš vid sa tolikim čitanjem uz slabo svetlo [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
661 beļit belit огуљен beļitb> (beļităb>) (mn. beļițb>, beļićeb>) [akc. beļib>t] (prid.) — 1.b> oguljen ◊ a kaḑut, ș-akuma mĭarźe ku nasu beļit — pao je, i sada ide sa oguljenim nosom ◊ ļemno-sta la beļit trîasńitu pi o parće — ovo drvo ogulio je grom sa jedne strane [Crn.] 2.b> obeljen, označen ◊ a beļit lubari ku sakurĭa, ĭ-a însamnat đi taĭat — obeleo je stabla sekirom, označio ih je za seču 3.b> oslepljen, sa slabim vidom ◊ ĭa beļit uoki, đi śećit la lumanarĭe — „obelele” mu oči od čitanja uz sveću 4.b> buljav ◊ uom ku uoki beļit — buljavko 5.b> (fig.) nadrljao, doživeo neku neprijatnost, nastradao ◊ a beļit pula — (vulg.) „zagulio” kurac, nastradao, nadrljao; umro ◊ a beļit pĭaļa — „obeleo” kožu (odrali ga) [Por.] ∞ beļib> [Vidi]
660 beļitură belitură огуљетина beļiturăb> (mn. beļiturĭb>) [akc. beļitub>ră] (i. ž.) — 1.b> oguljetina, brazgotina; ogrebotina; oderotina ◊ kaḑuĭ, șî fakuĭ beļitură mare în źanunkĭe — padoh, i napravih veliku oguljetinu na kolenu 2.b> (fig.) beļitură đi uom — nezgodan čovek, zaguljenko [Crn.] 3.b> (dosl.) „obeljenost, belina”, obeljeno, odnosno oguljeno ili odrano mesto, sa koga je skinuta kora ili koža, pa se vidi donji sloj, koji je svetliji ◊ păkurari n-avut alt lukru, numa a fakut beļiturĭ pi faź, nu șćiu kă așa ļiamńe puot sî sa ușće đin piśuare — čobani nisu imali druga posla, nego su pravili oguljetine na bukvama, ne znaju da se takvo drveće može osušiti iz korena [Por.] ∞ beļib> [Vidi]
546 berbek berbec ован berbekb> (mn. berbečb>) [akc. berbeb>k] (i. m.) — 1.b> ovan (Aries) ◊ am doĭ berbeč în kîrd — imam dva ovna u stadub> [Kmp.] ♦ dij. var. berbĭekb> (mn. berbĭeśb>) ◊ berbĭeku tîău ĭe kornut — tvoj ovan je rogat ◊ berbĭeku ĭe ćinîr, sîarĭe pi uoĭ — ovan je mlad, zaskače ovce ◊ aĭ grižă, berbĭeku nuostru înpunźe — vodi računa, naš ovan bode ◊ berbĭek rînkaś — ovan bez testisa 2.b> (fig.) rogonja, muškarac koga žena vara ◊ ĭa ku altu, da berbĭeku ĭeĭ nu vĭađe ńimika — ona sa drugim, a njen ovan ništa ne primećuje [Crn.] 3.b> (fig.) tupavko, glupson ◊ tare đi kap ka berbĭeku, ńiś șkuala mikă n-a gaćit — tupav kao ovan, ni osnovnu školu nije završio [Por.] [Vidi]
619 berbeśiuluĭ berbecește овновски berbeśiuluĭb> [akc. berbeśib>uluĭ] (pril.) — ovnovski, kao ovan ◊ îl loviĭ odată berbeśiuluĭ — udario sam ga jednom ovnovski ◊ mĭarźe berbeśiuluĭ, ku kapu pin parĭaće — ide kao ovan, glavom kroz zid [Crn.] ∞ berbekb> [Vidi]
3762 beregĭată beregată гркљан beregĭatăb> [akc. beregĭab>tă] (i. ž.) ● v. birigĭatăb> [Mlava] [Vidi]
618 berekĭet berechet берићет berekĭetb> (mn. berekĭeturĭb>) [akc. berekĭeb>t] (i. m.) — berićet, godišnji rod useva u domaćinstvu ◊ ćimpo-sta a fuost berekĭetu bun — ove godine je rod bio dobar ◊ nu ńi ćamĭem đi fuamiće, berekĭet ĭastă — ne plašimo se gladi, berićeta ima [Crn.] ♦ dij. var. birekĭetb> [Por.] ♦ dij. sin. ponoub> (Jasikovo) [GPek] [Vidi]
925 beskĭakeră beschecheră ? скаламерија beskĭakerăb> (mn. beskĭakerеb>) [akc. beskĭab>keră] (i. ž.) — skalamerija, sokoćalo, naziv za napravu nepoznate namene ◊ śe beskĭakeră va fi asta? — kakva li je ova skalamerija? ◊ kum va lukra beskĭakera-sta? — kako li radi ova naprava? [Crn.] ♦ dij. var. beskĭekĭerăb> ? < bîskikaratb> — „raskoračen; raskrečen” ◊ beskĭekĭeră — (iron.) visokonaponski dalekovodni električni stub, ogromne metalne konstrukcije [Por.] ∞ bîskîkarab> [Vidi]
637 bežînarĭ băjenar пребег bežînarĭb> (mn. bežînarib>) [akc. bežînab>rĭ] (i. m.) — 1.b> prebeg, begunac, izbeglica, lice koje je napustilo dom ili državu zbog ekonomske eksploatacije ili torture ◊ đi vrĭamĭa ratuluĭ satu nuostru a fuost pļin đi bežînarĭ — za vreme rata naše slo je bilo puno izbeglica [Crn.] 2.b> (antr.) bežînarĭb> — čest porodični nadimak grupe ljudi koji su se kao izbeglice nastanile u nekom vlaškom selu, i od koga u pojedinim slučajevima nastaje posrbljeno prezime bežinarević ♦ sin. fugarĭb> [Por.] [Vidi]
628 bežuĭkă sulă шило bežuĭkăb> (mn. bežuĭśb>) [akc. bežub>ĭkă] (i. ž.) — (zast.) šilo, polomljena šivaća igla ◊ am avut o bežuĭkă đi fakut opinś — imao sam jedno šilo za rad na opancima [Crn.] ◊ ak făr đi urĭekĭ — igla bez ušica (Crnajka) [Por.] [Vidi]
871 beșikuță bășicuţă џенарика beșikuțăb> [akc. beșikub>ță] (i. ž.) — dženarika, vrsta šljive od koje se peče rakija (Prunus cerasifera) ◊ beșikuță ĭe prună kare puăće să fiĭe galbină, ruoșiĭe, vînătă — dženarika je šljiva koja može biti žuta, crvena, plava ◊ đe beșikuță să kuaśe bun rakiu — od dženarike se peče dobra rakija ♦ / (demin.) < beșîkăb> [Crn.] ♦ dij. var. bĭeșîkuțăb>, bișîkuțăb> [Por.] ∞ prunb> [Vidi]
3764 bibarak baibarac прслук bibarakb> [akc. bibarab>k] (i. s.) ● v. bîĭbarakb> [Por.] ∞ țualăb> [Vidi]
1235 bibăi dârdâi бибати се bibăib> (ĭuo bibăĭb>, ĭel bibăĭeb>) [akc. bibăib>] (gl. p. ref.) — bibati se, gibati se, tresti (se) ; drhturati, podrhtavati ◊ kată kum iĭ bibăĭe slańină pră burtă — pogledaj kako mu se trese salo na stomaku [Hom.] ♦ dij. var. bibîĭeb> ◊ pipćiĭļi sînt buńe kînd sa bibîĭe în ćipsîĭe — pihtije su dobre kada drhture u tepsiji [Por.] [Vidi]
707 biț biţ прамен bițb> (mn. bițăb>, bițurĭb>) (i. s.) — 1.b> pramen ◊ biț đi pîăr, or đi lînă — pramen kose, ili vune ◊ sî pĭapćină la bițurĭ — češlja kosu na pramenove [Crn.] 2.b> kita, kitka, kitica, izrađena od obojene vune, kojom se ukrašava šljiva u pogrebnom običaju ◊ prunu-lu al muort ĭe kićit ku bițurĭ đi lînă, fîrbuită în ruoșu — pokojnikova šljiva okićena je kiticama vune, obojene u crveno ♦ sin. strîmaturăb> 3.b> ♦ dij. var. vițb>, (vițăb>) (mn. vițurĭb>) — nit, konac, dlaka; pramen ◊ o viță đi pîăr đi pi kap, a kaḑut în strakina ku ļegumĭe — dlaka s glave upala je u tanjir sa jelom ♦ sin. zmuaćikb> [Por.] ∞ bițuib> [Vidi]
721 bițuos biţos чупав bițuosb> (bițuasăb>) (mn. bițuoșb>, bițuosăb>) [akc. bițuob>s] (prid.) — č upav, dlakav, resav; kudrav; vunast ◊ uaĭa bițuosă are lînă multă — dlakava ovca ima dosta vune ♦ sin. flokuosb> [Por.] ∞ bițuib> [Vidi]
3251 bićeșug beteșug болештина bićeșugb> (mn. bićeșugurĭb>) [akc. bićeșub>g] (i. s.) — (med.) (augm.) boleština, raširena bolest; epidemija ◊ đi vrĭamĭa đi rat, pi lînga alće nakazurĭ, đes s-a pus pi lumĭe șî mulće bićeșugurĭ grĭaļe — za vreme rata, pored drugih muka, često su narod zahvatale i mnoge teške boleštine ◊ đin bićeșug în bićeșug — iz bolesti u bolest ♦ var. bićeșagb> ♦ sin. bićežîĭeb> [Por.] ∞ bećažîb> [Vidi]
669 Bigăr Bigăr Бигар bigărb> [akc. bib>găr] (i. m.) — 1.b> (top.) bigar, brdo u selu Sige, opština Žagubica ◊ ma duk la bigăr dupa apă — idem na bigar po vodu [Hom.] la Arnaglaua bigăru ĭe un izvuor țapîn în kotunu lu Kîrșîĭanțî; đ-akolo satu kapîtă apă — u Rudnoj Glavi bigar je jak izvor u zaseoku Kršijanaca; odande selo dobija vodu [Por.] 2.b> (mn. bigără) — izvor, izvorište, kladanac ◊ în Izvor-lu Mik ĭastă tri bigără: bigăr-lu borđan, bigăr-lu Mrļiś, bigăr-lu Dragoĭ — u Malom Izvoru ima tri izvorišta: borđanov izvor, Mrljišev izvor, Dragojev izvor ◊ tuaće tri bigără izvuară đen kļanț, șî au maĭ bună, șî maĭ rîaśe apă în sat — sva tri izvora izbijaju iz stene, i imaju najbolju i najhladniju vodu u selu [Crn.] [Vidi]
3407 biglă baltă ? локва biglăb> (mn. bigļeb>) [akc. bib>glă] (i. ž.) — lokva, barica ◊ akoluo unđe s-a luvat la kuțîće uńi ku alțî, a ramas numa biglă đi sînźe uskat — tamo gde su potegli noževe jedni na druge, ostala je samo lokva sasirene krvi [GPek] [Vidi]
2148 bik bic бик bikb> (mn. biśb>) [akc. bib>k] (i. m.) — (zool.) bik, neuškopljen vo (Taurus) ◊ biku ĭe vită lasată đi pripluod, să gońaskă vaśiļi, da buou ĭe skopit șî lasat đi tras în žug — bik je grlo ostavljeno za priplod, a vo je uštrojen i ostavljen za vuču ♦ up. buoub> ◊ (orn.) biku bĭelțî — vodeni bik, bukavac [Por.] [Vidi]
2149 biku-bĭelțî bou-de-baltă букавац biku-bĭelțîb> [akc. bib>ku-bĭeb>lțî] (i. m.) — (ornit.) (ret.) bukavac, vodeni bik (botaurus stellaris) ◊ biku-bĭelțî a fuost o ală, kare a trait în balta ńigoćinuluĭ, ș-aĭ nuoștri tare s-a ćemut đi ĭa, kî ĭa rău urît a zbĭerat în ćikarișu bĭelțî — bukavac je bila neka ala koja je živela u Negotinskoj bari, i naši su se jako bojal, jer je ona veoma ružno rikala u barskom čestaru ◊ biku-bĭelțî s-a pĭerdut kînd ńigoćințî a uskat balta — bukavac je nestao kada su Negotinci osušili baru [Por.] ∞ bikb> [Vidi]
4468 bikuoń băicon каменчуга bikuońb> [akc. bikuob>ń] (i. s.) ● v. baĭkuońb> [Por.] ∞ pĭatrăb> [Vidi]
2470 bilă bilă пламен bilăb> (mn. biļeb>) [akc. bib>lă] (i. ž.) — (ret.) plamen vatre, jezgro plamena ◊ fuoku are bilă; bila ĭe para śe sa rađikă în sus kînd fuoku arđe — vatra ima „bilo”; „bilo” je plamen koji suklja uvis kad vatra gori ♦ sin. bîlbataĭeb> [Por.] ∞ fuokb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
3761 bilovin bilovinc ружичаст bilovinb> [akc. bilovib>n] (prid.) ● v. bilovinkb> [Por.] [Vidi]
2110 bilovink bilovinc ружичаст bilovinkb> (bilovinkăb>) (mn. bilovinśb>, bilovinśeb>) [akc. bilovib>nk] (prid.) — (color) ružičast, roze ◊ dakă vrĭeĭ sî faś farbă bilovinkă, mĭastîś ruoșu ku vînît, șă-ĭ dodaĭ koźa albă sî sa đeškidă mistakatura-ĭa — ako hoćeš da dobiješ ružičastu boju, mešaš crvenu i plavu, i dodaješ dosta bele, da se ta mešavina prosvetli [Por.] ◊ bilovinkă ĭe fluarĭa đi bužuor, đi śerĭeș, đi pĭarsîkă ... — ružičasti su cvetovi božura, trešnje, breskve ... [Pad.] ♦ var. bilovinb>, bilovinăb> (Tanda) [Por.] ◊ n-am uḑît đi bilovink, nu șću śi ĭe, da đi fluarĭa lu bužuor ḑîśem kî ĭe rozăvă — nisam čuo za „bilovink”, ne znam šta je, a za božurev cvet kažemo da je rozav ♦ dij. sin. rozăvăb> (Debeli Lug), rîgobanăb> (Leskovo) ♦ dij. var. belovinkb> (Jasikovo) [GPek] (Ima umotvorina!) [Vidi]
5795 biļeuz beleuz простак biļeuzb> (biļeuzăb>) (mn. biļeužb>, biļeuzăb>) [akc. biļeub>z] (prid.) — prostak, tupavko ◊ uom biļeuz stă đ-oparće ku gura kaskată șî nu vorbĭașće ńimika, numa sa uĭtă șî taśe — tupav čovek stoji postrani otvorenih usta i ne govori ništa, samo gleda i ćuti ♦ sin. prostovanb> [Por.] [Vidi]
1885 Binđesku Bingescu Бинђеско binđeskub> (mn. binđeșćib>) [akc. binđeb>sku] (i. m.) — (antr.) binđesko, bufanska familija u Majdanpeku, čiji su se preci u drugoj polovini XIX veka doselili iz bošnjaka u rumunskom banatu (danas Moldova Noua) ◊ al măĭ batrîn binđesku đi kare sa șćiĭe kî ar vińit đin bușńag, ĭe Kosta binđesku — najstariji binđesko o kome se zna da je došao iz bošnjaka, je Kosta binđesko [buf.] [Vidi]
557 bińe bine добро bińeb> [akc. bib>ńe] (prid.) (i. n.) — dobro, dobrota, dobročinstvo ◊ bińe ĭaĭ spus, ama n-aĭ avut la kare — dobro si mu rekao, ali nisi imao kome ◊ a fakut mare bińe — učinio je veliku stvar (dobro delo) ◊ pazîa bińe fećinźiĭa — čuvaj dobro nevinost ◊ bagă sama bińe — dobro obrati pažnju ♦ sin. bunataćeb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
3303 bińeveńit binevenit добродошао bińeveńitb> (bińeveńităb>) (mn. bińeveńițb>, bińeveńićeb>) [akc. bińeveńib>t] (prid.) — (ret.) dobrodošao ◊ ț-a kriśit tatî-mĭu kă nu iș măĭ bińeveńit în kasa nuastră — poručio ti je moj otac da više nisi dobrodošao u našu kuću [Por.] ∞ bińeb> [Vidi]
547 bińișor binișor пажљиво bińișorb> [akc. bińișob>r] (pril.) — (demin.) 1.b> pažljivo, polako ♦ sin. miriorb> [Kmp.] 2.b> ♦ dij. var. bińișuorb> ◊ bińișuor, nu va grabirîț, kă ĭastă vrĭamĭe — polako, nemojte žuriti, ima vremena ♦ (komp.) lakše, sporije, pažljivije ◊ lukraț kîta măĭ bińișuor — radite malo sporije [Por.] ∞ bińeb> [Vidi]
3854 birekĭet berechet берићет birekĭetb> [akc. birekĭeb>t] (i. s.) ● v. berekĭetb> [Por.] [Vidi]
591 birigĭată beregată душник birigĭatăb> (mn. birigĭеțb>) [akc. birigĭab>tă] (i. ž.) — dušnik; grkljan ◊ ĭ-a skuos birigĭata — iščupao mu grkljan ◊ ĭ-a skapat skruma pi birigĭată, đin kît sî sa îńaśe — upala mu mrvica u dušnik, zamalo da se zadavi ♦ up. gîrkaļuodb>, gîrkaluodb>, îngițîtuareb> [Por.] ♦ var. beregĭatăb> (Ranovac) [Mlava] [Vidi]
951 birou birău биров biroub> (mn. biruoib>) (i. m.) [akc. birob>u] — (zast.) birov, opštinski pozivar, vikač, kurir ◊ pănă dupa oslobođeńe, a fuost birou satuluĭ, kînd a trăbuit pintru śuava lumĭa sî sî aduńe-n sat, ĭel a ĭeșît în vîru śuośi, șî đ-akolo a zberat ka buou în tuaće patru părțîļi — sve do posle oslobođenja (II sv. rat), postojao je seoski birov, kad je trebalo zbog nečega da se ljudi okupe u selu, on se penjao na vrh brda, i odande rikao kao bik na sve četiri strane ◊ pi birou la-nțaļes numa aăĭa kare a fuost apruape, da-ĭ-lalalț aĭa ś-a mĭers đi la gură la gură, đin śuakă-n śuakă — birova su razumeli samo oni najbliži, a ostali ono što je išlo od usta do usta, s brda na brdo [Por.] [Vidi]
952 bisag bisagă бисага bisagb> (mn. bisaźb>) [akc. bisab>g] (i. m.) — bisaga, bisage, dvostruka torba koja se nosi prebačena preko konjskog sedla ili samara ◊ ku bisaźi a dus fiĭekare marfă, đi la înbrîkamînt, pănă la mînkare; ĭaļe avut kapak, ku kare s-a-nkis đisupra, sî nu sa vĭarsă tovaru — u bisagama su nosili svakakvu robu, od odeće do hrane; one su imale preklopac, kojim su se zatvarale, da se tovar ne bi prosuo ◊ bisaźiļi a fuost fakuće đi pîăr đi kapră — bisage su bile izrađene od kozje dlake ♦ var. (češća u upotrebi) đisakb> (mn. đisaźb>) [Por.] ♦ var. đisagb> (mn. đisaźb>) ◊ pakurari a dus în đisaź krușîțîļi đi sarĭe kînd s-a dus ku ouĭiļi la munće — čobani su u bisagama nosili krupice soli kada su ovce napasali u planini [Crn.] ∞ sakb> [Vidi]
448 bisăriśiesk bisericesc црквено bisăriśieskb> (bisăriśiaskăb>) (mn. bisăriśieșćb>) [akc. bisăriśieb>sk] (prid.) — crkveno, u duhu ili svojini crkve ◊ lukru bisăriśiesk — crkveni posao ◊ daćină bisăriśiaskă — crkveni običaj ♦ sin. popĭeskb> — popovski [Por.] up. bisărikăb>, bisîarikăb> [Vidi]
502 bisîarikă biserică црква bisîarikăb> (mn. bisăriśb>) [akc. bisîăb>rikă] (i. ž.) — crkva, hram ◊ satu are bisîarikă, ama n-are puopă — selo ima crkvu, ali nema popa ♦ dij. var. bisărikăb> [Kmp.] ♦ dij. var. bisîarigăb> (Starčevo) [Mlava] (Ima umotvorina!) [Vidi]
936 bișćală căţea кучка (пеј.) bișćalăb> (mn. bișćaļeb>) [akc. bișćab>lă] (i. ž.) — (pej.) kučka, kurva, osoba lakog morala; uličarka; protuva: promiskuitetna osoba uopšte; pokvarenština ◊ s-a-nsurat ku o bișćală, kurveșćină kare nare parĭake — oženio je jednu kučku, kurveštinu bez premca ◊ o bișćală đi uom, ńiś ĭeļ nu șćiĭe ku kîće muĭerĭ a traĭit — pokvarenština od čoveka, ni sam ne zna sa koliko je žena živeo ♦ / < vișńalăb> — polni nagon kučke, teranje, parenje [Por.] ♦ dij. var. vișćalăb> (Jasikovo) [GPek] [Vidi]
3767 bișîkat bășicat мехурав bișîkatb> [akc. bișîkab>t] (prid.) ● v. bĭeșîkatb> [Por.] ∞ bĭeșîkab> [Vidi]
851 biś bici бич biśb> (mn. biśurĭb>) (i. m.) — bič ◊ ļagaĭ kuralușa đi bĭt șî fakuĭ biś — vezah kaišić za štap, i napravih bič [Crn.] ◊ biś đi kuažă — kožni bič ◊ biś đi fuok — plameni bič (u bajalicama) ♦ var. izbiś b> [akc. izbib>ś] [Por.] [Vidi]
710 biul bivol биво biulb> (mn. biuļb>) [akc. bib>ul] (i. m.) — 1.b> bivo, vrsta govečeta (bos bubalus) ◊ biulu puțîn manînkă, ama ĭe muaļe la tras — bivo malo jede, ali je slab za vuču 2.b> (anat.) (iron.) za nekoga ko ima kratak vrat ◊ arĭe gît ka biulu — ima vrat kao bivo 3.b> (fig.) za tvrdoglavost i nepopustljivost ◊ unđe traź ka biulu — gde si zapeo kao bivo [Crn.] [Vidi]
2001 bizărĭ bizer крпара bizărĭb> (mn. bizăreb>) [akc. bizăb>rĭ] (i. s.) — krpara, prljava krpa ◊ bizărĭu a fuost o rîză imuasă, atîrnată-n kuń la stalpĭaće, ku kare s-a dubarît feruaĭka đi pi ḑalarĭ, ku kare s-a șćers uaļiļi đi śanușă, or alta imală đi pi vasurĭ — „bizer” je bila jedna prljava i pocepana krpa, okačena o stubac kamina, kojom se skidao kotao sa veriga, kojom se brisao pepeo sa lonaca, i druga prljavština sa sudova [Por.] [Vidi]
722 bițui ? рашчупати bițuib> (ĭuo bițuĭb>, ĭel bițuĭeb>) [akc. bițuib>] (gl. p. ref.) — raščupaiti (se), raščešljati (se), napraviti pramenove ili rese ◊ lîna-sta tuată mi s-a bițuit — ova mi se vuna sva raščešljala ◊ uoĭļi a trĭekut pin spiń, șî tuaće s-a bițuit — ovce su prošle kroz trnje, i sve su se raščupale [Por.] [Vidi]
699 bîăl băl бео bîălb> (bîălăb>) (mn. bîăļb>, bîăļеb>) [akc. bîăb>l] (prid.) — 1.b> (color) svetlina boje, valer; svetloplav, svetlosmeđ ◊ vînît bîăl — svetlo plav ◊ galbin bîăl — svetlo žut ♦ sin. alburiub>, albaćik, albastru 2.b> (za čoveka) plav, plavog tena, plave ili bele kose, uopšte: svetle puti; po toj osobini davali su se nadimci koji su često, vremenom, postajali porodična prezimena ◊ baba bîăla a fuost vrîžîtuare kunoskută — baba bela je bila poznata vračara ◊ boža beļa a țînut kafană în Arnaglaua — boža beli držao je kafanu u Rudnoj Glavi ♦ sin. (pej.) biļeuzb> — belko, belja 3.b> var. balab>, nadimak bala, (mn. baluońi — balići ), familija u Rudnoj Glavi ◊ Truță bala — Petar balić 4.b> (augm.) (m. r.) balanb>, (ž. r.) balanăb> (mn. balańib>, baluońib>), (antr.) balanb>, balańib>, balańeșćib> — balan, balani, balanešti (balanovići) 5.b> (za životinje, ovce i goveda) belog runa, bele njuške, bele kože ♦ var. bîălăb>, baluțăb>, balușăb>, balurăb> [Por.] ∞ beļib> [Vidi]
571 bîțai bâţâi махати bîțaib> (ĭuo bîțîĭb>, ĭel bîțîĭeb>) [akc. bîțaib>] (gl. p. ref.) — 1.b> mahati ◊ kîńiļi bîțîĭe đin kuadă kînd sî bukură — pas maše repom kad se raduje ◊ bîțîĭe ku mîńiļi amîndoă — maše obema rukama 2.b> tresti se, drhtati ◊ bîțîĭe ku kapu, nu-ĭ śuva pi vuoĭe — trese glavom, nije mu nešto po volji ◊ îĭ bîțîĭe mîna — trese mu se ruka [Crn.] [Vidi]
627 bîćikuos aspru крут bîćikuosb> (bîćikuasăb>) (mn. bîćikuoșb>, bîćikuasăb>) [akc. bîćikuob>s] (prid.) — krut, drvenast; žiličast; štapičast ◊ śuariku-sta ĭe koźa bîćikuos — ovo sukno je prilično kruto ◊ pînḑa tîa ĭe bîćikuasă, șî amunkă sa kuasă kamașă đin ĭa — tvoje platno je kruto, i teško se od njega može sašiti košulja [Crn.] ∞ bîtb> [Vidi]
1737 bîĭbarak baibarac прслук bîĭbarakb> (mn. bîĭbaraśeb>) [akc. bîĭbarab>k] (i. s.) — prsluk, gornju deo odeće bez okovratnika i rukava; jelek ◊ bîĭbaraku puartă șî muĭeriļi, șî uamińi — prsluk nose i žene i muškarci ◊ bîĭbaraku măĭ đies sa faśe đi śuarik, da șî sa împļećiașće đi lină — prsluk se najčešće izrađuje od sukna, ali se i plete od vune ♦ var. bibarakb> (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. bibarakb> (Krivelj) [Crn.] ∞ țualăb> [Vidi]
898 Bîkă bîcă Бкић bîkăb> (mn. bîkuońb>) [akc. bîb>kă] (i. m.) — (antr.) bkić, vlaško prezime jedne familije u Rudnoj Glavi ◊ bîkuońi sînt fir đin vrun Marku Suruoń, alu kare ńepuot, śkă, ĭa ḑîs „bîkă” la mumî-sa kînd a fuost mik — bkići su potomci nekog Marka Suronja, čiji je unuk, priča se, majci tepao \"bka\" kad je bio mali ◊ ĭară alțî puvestîăsk kî vrunu đin bîkuońi aĭ batrîń a kîpatat așa poļikră kî a zbĭerat „brk! brk!” pănă a muls uoĭļi, da kum a fi fuost adaverĭe, draku va șći — opet drugi pričaju da je neki od starih bkića vikao \"brk! brk!\" dok je muzeo ovce, a kako je stvarno bilo, đavo bi ga znao ♦ bîkuońib> — (antr.) bkići ◊ Ĭanku bîkă a fuost însurat ku baba Visaļina bîkuańe, kare a fuost tare vrîžîtuare — Janko bkić je bio oženjen sa Veselenkom bkić, koja je bila jaka vračara [Por.] [Vidi]
625 bîksală îmbîcseală гужва bîksalăb> (mn. bîksălurĭb>) [akc. bîksab>lă] (i. ž.) — 1.b> gužva, teskoba ◊ la panađur a fuost marĭe bîksală — na vašaru je bila velika gužva ◊ bîksală đi nu puoț sî sufļi — teskoba da ne možeš da dišeš [Crn.] 2.b> tiska, stiska ♦ var. bîksîturăb> (mn. bîksîturĭb>) [akc. bîksîtub>ră] ◊ nu măĭ ma duk la źuok, mis satul đi bîksîturĭ — neću više da idem na igranke, sit sam gužvi [Por.] ∞ bîksîb> [Vidi]
626 bîksî bâcsi збијати (се) bîksîb> (ĭuo bîksîăskb>, ĭel bîksîașćeb>) [akc. bîksîb>] (gl. p. ref.) — zbijati (se), stiskati (se) ◊ bîksîțî-vă mîĭ kîta, sî-nkĭapĭe tuoț — zbijte se još malo, da stanu svi [Crn.] ◊ đi śe sa va bîksî atîta, kînd ĭastă luok đi tuoț — zašto li se toliko zbijaju, kada ima mesto za sve [Por.] [Vidi]
624 bîksît bâcsit збијен bîksît (bîksîtă) b> (mn. bîksîț, bîksîćeb>) [akc. bîksîb>t] (prid.) — zbijen, nabijen, sabijen, zgusnut, stisnut ◊ fînu nu s-a strîkat, k-a fuost bîksît bińe — seno se nije pokvarilo jer je bilo dobro sabijeno [Crn.] ◊ a fuost tare bîksîț în kar, șî luĭ ĭ-a kaḑut grĭeu — bili su jako stisnuti kolima, i njemu je palo teško ∞ bîksîb> [Vidi]
824 Bîlaban balaban Балабан bîlabanb> (mn. bîlabańb>) [akc. bîlabab>n] (i. m.) — (antr.) balaban, vlaško prezime mngobrojne i stare famiije u Rudnoj Glavi, čiji se predak, balaban alu Adam, doselio iz bošnjaka u rumunskom banatu (danas Nova Moldova), u prvoj polovini XVIII veka ◊ đin bîlaban alu Adam, astîḑ în sat sînt bîlabańi, Popĭeșći, Katuońi, Trifuļeșći, bugarĭeșći, Dobrițańi, șî alțî — od balabana Adamovog danas su u selu balabanovići, Popovići, Katići, Trifunovići, bugarinovići, Dobricanovići i drugi ◊ a ramas povasta kă poļikra „bîlaban” a kîpatat kă a fuost uom mare, țapîn șî nu s-a dat la ńima — ostala je priča da je nadimak „balaban” dobio po tome što je bio krupan i jak, i što nije popuštao nikom [Por.] [Vidi]
3757 bîlbańi vâlvâi батргати се bîlbańib> [akc. bîlbańib>] (gl.) ● v. balbańib> [Por.] [Vidi]
672 bîlbîi bâlbâi буктети bîlbîib> (ĭuo bîlbîĭb>, ĭel bîlbîĭeb>) [akc. bîlbîib>] (gl. n.) — bukteti, plamteti (za vatru) ◊ arđe fuoku șî bîlbîĭe — vatra gori i bukti ◊ bîlbîĭe kîmpu, bîlbîĭe padurĭa, șî ńima n-o sî puată sî stîngă atîta fuok — plamti polje, plamti šuma, i niko neće moći da ugasi toliki požar ♦ var. bîlbaib> [Crn.] ◊ bîlbîĭe în tuaće părțîļi — bukti na sve strane [Por.] ♦ up. pîlpîib> [Vidi]
2225 bîlgui bâigui трабуњати bîlguib> (ĭuo bîlguĭb>, ĭel bîlguĭeb>) [akc. bîlguib>] (gl.) — 1.b> trabunjati, buncati ◊ bîlguĭe, șî vĭađe pră mam-sa konđika — bunca, i vidi majku konđiku (=đavole) ◊ bîlguĭașće, nu-l înțaļieź ńimika — trabunja, ne razumeš ga ništa [Mlava] 2.b> radovati se ◊ ma bîlgui kă aĭ veńit — radujem se što si došao (Dupljana) ◊ kopilu să bîlguĭe kă i điđeĭ un kolak dulče — dete se raduje što sam mu dao sladak kolač (Prahovo) [Kmp.] [Vidi]
3696 bîlguitură bâiguială трабуњање bîlguiturăb> [akc. bîlguitub>ră] (i. ž.) ● v. bîlguĭalăb> [Mlava] ∞ bîlguib> [Vidi]
2226 bîlguĭală bâiguială трабуњање bîlguĭalăb> (mn. bîlguĭaļeb>) [akc. bîlguĭab>lă] (i. ž.) — trabunjanje, buncanje ◊ kînd sa-nbată, bîlguĭala-l țîńe una-ntruuna — kad se napije, trabunjanje ga drži neprekidno ♦ var. bîlguiturăb> [Mlava] ∞ bîlguib> [Vidi]
3758 bîlmažală bălmăjală баљезгање bîlmažalăb> [akc. bîlmažab>lă] (i. ž.) ● v. balmažalăb> [Por.] ∞ balmažîb> [Vidi]
1532 bîlś bâlci вашар bîlśb> (mn. bîlśurĭb>) [akc. bîb>lś] (i. m.) — 1.b>b> vašar, panađur ◊ bîlśo-sta a fuost slab đi tuot, ńigustuorĭ n-a fuost șî n-am putut să vind vițălu kum am ginđit; nu șću kum o sî vin la bań să plaćesk porĭezu — ovaj vašar je bio sasvim slab, trgovaca nije bilo i nisam mogao da prodam tele kako sam mislio; ne znam kako ću doći do para da platim porez 2.b>b> (fig.) veći skup ljudi; gužva, gungula ◊ sa luvară la sfadă în mižluoku satuluĭ, da pi lînga iĭ lumĭa s-a adunat ka la bîlśi — počeše da se svađaju na sred sela, a oko njih ljudi se skupili kao na vašaru ◊ bîlś đi primovară — prolećni vašar ◊ bîlś đi vară — letnji vašar ◊ bîlś đi tuamnă — jesenji vašar ♦ sin. pănađurb> [Por.] [Vidi]
938 bîļega băliga балегати bîļegab> (ĭuo bîļegĭеḑb>, ĭel bîļegĭаḑăb>) [akc. bîļegab>] (gl.) — balegati a.b> (fiz.) izbaciti balegu (za stoku) ◊ la are, a mĭers dupa kal ku lopata, șî kum kalu înśeapĭe a bîļega, iĭ ĭuta sprižuon baļiga ku lopata — na gumnu, išli su za konjem sa lopatom, i čim konj počne balegati, oni brzo prihvate balegu lopatom (v. arĭeb>) b.b> (fig.) baljezgati, pričati gluposti ◊ kopiļe, nu-m bîļega la lauază aśi — dete, nemoj mi tu baljezgati gluposti [Por.] ∞ baļigăb> [Vidi]
930 bîļegarĭ băligar балегариште bîļegarĭb> (mn. bîļegarĭeb>) [akc. bîļegab>rĭ] (i. s.) — balegarište, gomila balege ◊ nu bagaĭ sama, kalkaĭ într-un bîļegarĭ, șî tuot ma imaĭ — nisam pazio, i nagazio sam u neko balegarište, i sav sam se umazao [Por.] ∞ bîļegab> [Vidi]
997 bîr bîr бр! bîrb> (uzv.) — br!, uzvik kojim čobani prizivaju ovce ◊ bîr-brr! na baluța, na! — br-br! dođi, belka, dođi! [Por.] [Vidi]
620 bîrabar bărăbar барабар bîrabarb> [akc. bîrabab>r] (pril.) — barabar, uporedo, naporedo, zajedno, izjednačeno, na ravnoj nozi ◊ bîrabar una ku alta — izjednačeno, jednako (po raznim osnovama) ◊ a krĭeskut bîrabar unu ku altu — odrasli su zajedno ◊ a mĭers bîrabar pi drum — išli su putem zajedno, naporedo ◊ nu lukrăm tot una, numa sînćem bîrabar ku plata — ne radimo isto, samo smo jednaki sa platom [Por.] ♦ var. barabarb> [Crn.] ∞ bîrbarib> [Vidi]
621 bîrbari bărăbari изједначавати bîrbarib> (ĭuo bîrbarĭeskb>, ĭel bîrbarĭașćeb>) [akc. bîrbarib>] (gl. p. ref.) — izjednačavati, ravnati, poravnavat i ◊ bîrbarĭașće drumu — poravnava put ◊ a veńit rîu, șî apa s-a bîrbarit ku marźina — nadošla je reka, i voda se poravnala sa obalom [Por.] ♦ dij. var. barbarib> [Crn.] [Vidi]
623 bîrbarit nivelat изједначен bîrbaritb> (bîrbarităb>) (mn. bîrbarițb>, bîrbarićeb>) [akc. bîrbarib>t] (prid.) — izjednačen, ujednačen, poravnat, izravnat ◊ în tuot fĭeļu ĭe bîrbarit ku mińe — na svaki način je izjednačen sa mnom ◊ a bîrbarit drumu pi kulmĭe — poravnali su put na kosi [Por.] ♦ dij. var. barbaritb> [Crn.] ∞ bîrbarib> [Vidi]
622 bîrbarĭală nivelare изједначавање bîrbarĭalăb> (mn. bîrbarĭaļеb>) [akc. bîrbarĭab>lă] (i. ž.) — izjednačavanje, ujednačavanje, ravnanje, poravnavanje ◊ drumo-sta ĭe pļin đi găurĭ, iĭ trîabe o bîrbarĭală țapînă — ovaj put je pun rupa, treba mu jedno jako poravnavanje [Por.] ∞ bîrbarib> [Vidi]
608 bîrbatuș bărbătuș мужјак bîrbatușb> [akc. bîrbatub>ș] (i. m.) — mužjak ◊ am duoi golîmbĭ, un bîrbatuș șî o muĭerușkă — imam dva goluba, mužjaka i ženku (Sige) [Hom.] ∞ barbatb> [Vidi]
3677 bîrbĭaće vrabie врабац bîrbĭaćeb> [akc. bîrbĭab>će] (i. m.) ● v. bribĭaćeb> [Por.] [Vidi]
1013 bîrbori chinui (a) мучити се bîrborib> (ĭuo ma bîrborĭeskb>, ĭel sî bîrborĭașćeb>) [akc. bîrborib>] (gl. p. ref.) — mučiti se, boriti se, opirati se ◊ ći vi bîrbori ku nakazurĭ numa pănă iș ćinîr, kînd înbătrîńeșć, pĭerḑ pućarĭa șî vuoĭa đ-așa trĭabă — boriti se možeš sa nevoljama samo dok si mlad, kad ostariš, gubiš snagu i volju za to ◊ ĭa prins ĭarna la munće, șî trîabe sî să bîrborĭaskă ku namĭeț marĭ đi sî skîape đi rîău — zatekla ih je zima u planini, i treba da se izbore sa velikim smetovima da bi se spasili zla [Crn.] ♦ dij. sin. kinuib>, nîkažîb> [Por.] [Vidi]
1016 bîrborĭală chin мука bîrborĭalăb> (mn. bîrborĭelurĭb>) [akc. bîrborĭab>lă] (i. ž.) — muka, napor prilikom rešavanja nekog problema ◊ ku grĭa bîrborĭală m-am lasat đi tutun — sa teškom mukom sam se manuo duvana [Crn.] ♦ dij. sin. kinb>, nakazb> [Por.] ∞ bîrborib> [Vidi]
1572 bîrță bercă плетеница bîrțăb> (mn. bîrțb>) [akc. bîb>rță] (i. ž.) — pletenica, kika ◊ la fată mikă frumuos iĭ șîađe ku bîrță — maloj devojčici lepo stoje kike ♦ sin. kikăb> [Por.] ♦ dij. sin. bĭerkăb> [Crn.] ♦ dij. sin. berkăb> (Plavna) [Pad.] ♦ dij. var. birkăb> (Sige) [Hom.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
716 Bîrțuońi Bărţan Брцани brțuońib> [akc. brțuob>ńi] (i. m.) — (antr.) brcani, vlaško prezime porodice u Šarbanovcu, po pretku čiji je nadimak bio brca ◊ Ĭuon, a lu Trailă bîrță fiśuor — Jon, Traila brcana sin [Crn.] ∞ bîrțăb> [Vidi]
4967 bîrdak bardac бардак bîrdakb> [akc. bîrdab>k] (i. m.) ● v. bardakb> [Por.] ∞ bardakb> [Vidi]
786 bîrḑak puiet рибље младунче bîrḑakb> (mn. bîrḑaśb>) [akc. bîrḑab>k] (i. m.) — (iht.) riblje mladunče, mala ribica ◊ în rîu nuostru puoț sî prinḑ numa bîrḑaś — u našoj reci možeš da loviš samo riblju mlađ [GPek] [Vidi]
117 bîrḑauș bârzeuș убрзање bîrḑaușb> (mn. bîrḑaușăb>) [akc. bîrḑaub>ș] (i. m.) — ubrzanje neke radnje, najčešće u vezi sa vatrom ◊ aprinđe fuoku ku bîrḑaușu — potpaljuje vatru na brzinu [GPek] ♦ var. bîrzaușb> ◊ ațîțĭe fuoku să fĭarbă uala ku bîrzaușu — džara vatru da ubrza kuvanje lonca ♦ / < ? srb. brzo, „na brzaka” [Por.] [Vidi]
819 bîrkai bârcâi бркати bîrkaib> (ĭuo bîrkîĭb>, ĭel bîrkîĭeb>) [akc. bîrkab>i] (gl.) — (srb.) brkati, čeprkati, preturati, prevrtati ◊ kare tuot îm bîrkîĭe miĭe pin trastă? — ko mi to sve brka po torbi ? [Por.] [Vidi]
820 bîrkaĭală bârcâială бркање bîrkaĭalăb> (mn. bîrkaĭaļeb>) [akc. bîrkaĭab>lă] (i. ž.) — brkanje, čeprkanje, pevrtanje po stvarima, preturanje po gomili radi nalaženja nečega ◊ gaćiră bîrkaĭala pin puod — završili su preturanje po tavanu [Por.] ∞ bîrkaib> [Vidi]
1882 Bîrlan Bîrleanu Брлан bîrlanb> (mn. bîrlańb>) [akc. bîrlab>n] (i. m.) — (antr.) porodični nadimak u Debelom Lugu i Rudnoj Glavi ◊ blagoĭe bîrlan a veńit źińirĭe în kasă đin Dîbiļug în Îrnaglaua — blagoje brlan je došao iz Debelog Luga za zeta u kuću u Rudnoj Glavi ◊ bîrlań a kîpatat poļikra kă avut uoĭ mulće, șă mînînd turmiļi pin Dîbiļug, a zberat đin tuată gura „brr! brr!”, sî vadă lumĭa kît sînt iĭ đi gazdă — brlani su dobili nadimak jer su imali mnogo ovaca, i terajući krdo kroz Debeli Lug, vikali su „br! br!” iz sveg glasa, da bi ljudi videli kolike su oni gazde [GPek] [Vidi]
757 Bîrloaga Bârloaga Брлога bîrloagab> [akc. bîrloab>ga] (i. ž.) — (ojk.) brloga, staro ime vlaškog sela blizu Dunava u Ključu, opština Kladovo, danas Milutinovac ♦ bîrloağanb> (mn. bîrloağeńb>) — brložani, vlaški naziv za stanovnike sela brloga ◊ bîrloğeńi nu sînt ungureń, nu vorbesk ka și rumâńi ďi la munťe — brložani nisu Ungurjani, ne govore kao Vlasi sa planine ◊ a vindut moșiĭa la un bîrloağan — prodao je imanje jednom brložaninu [Kmp.] ∞ bîrluogb> [Vidi]
451 bîrluog bârlog брлог bîrluogb> (mn. bîrluaźeb>, bîrluogurĭb>) [akc. brluob>g] (i. m.) — 1.b> brlog, leglo, ležaj za životinje ◊ puorśi adună bîrluog, vińe vramĭe rîa — svine pripremaju ležaj, ide loše vreme ◊ am dat pistă bîrluog đi vulpiĭe — naišao sam na lisičji brlog 2.b> nered, prljavština ◊ kasa tuată ļi-n bîrluog — cela kuća im je u neredu ◊ nu puoț sî ći baź đi brluog — ne može se ući od prljavštine [Crn.] [Vidi]
587 bîrnarĭață bârnăreaţă брвнара bîrnarĭațăb> (mn. bîrnarĭațurĭb>) [akc. bîrnarĭab>ță] (i. ž.) — brvnara, stambeni ili ekonomski objekat, izgrađen od tesanih drvenih greda ◊ kasă bîrnarĭață ku ćindă — kuća brvnara sa tremom ◊ brnarĭață ku podrum — brvnara sa podrumom [Crn.] ◊ într-o vrĭame aĭ nuoștri a traĭit în borđiĭe, pi urmă a-nśeput să fakă kîć-o bîrnarĭață, đi triĭ-patru dîržaļe în lung șî-n lat — naši stari su prvo živeli u zemunicama, a kasnije su počelu da prave po neku brvnaru, od po tri-četiri držalje u dužini i širini ◊ bîrnarĭață s-a kĭemat șî koļiba fakută đi bîrńe, da șî aĭa kare a fuost înpļećită ku nuĭaļe, șî ļipită ku morśilă — brvnarom se zvala i koliba napravljena od brvana, a i ona koja je bila ispletena od pruća, i oblepljena blatom (Gornjane) ♦ sin. koļibăb> ♦ up. kasăb> [Por.] ∞ bîrnăb> [Vidi]
607 bîrnaș bârnaș гајтан bîrnașb> (mn. bîrnașăb>) [akc. bîrnab>ș] (i. s.) — gajtan ◊ bîrnaș ĭe frîmbĭe inpļećită dă ļegat śuariśi — brnaš je pleteni gajtan za vezivanje čakšira [Hom.] ◊ bîrnașu ĭe o împļećitură đi ață, supțîrĭe șî lungă, ku kare s-a fakut rîurĭ pi la țuaļe omeńieșć șî muĭerĭeșć — brnaš je uska i duga pletenica od konca, kojom su se pravile šare na muškoj i ženskoj odeći [Por.] [Vidi]
586 bîrnă bârnă греда bîrnăb> (mn. bîrńeb>) [akc. bîb>rnă] (i. ž.) — greda, brvno, stablo istesano prema određenim merama, koje se koristi za podizanje građevinskih objekata ◊ śopļiĭ o bîrnă đi punće — istesao sam jednu gredu za ćupriju ♦ sin. grindăb> [Crn.] ◊ kasă đi bîrńe, bîrnarĭață — kuća od brvana, brvnara [Por.] [Vidi]
1004 Bîrńița Bârniţa Брњица bîrńițab> [akc. bîb>rńița] (i. ž.) — (ojk.) brnjica, selo na obali Dunava u opštini Golubac ◊ bîrńița ĭe sat rumîńesk, a fuost la marźina Dunări, da kînd a zătońit Dunărĭa, s-a mutat pră vaļa rîuluĭ kare-l kĭamă ĭară bîrńița. — brnjica je vlaško selo, bilo je na obali Dunava, ali kada je Dunav pregrađen, preselilo se u dolinu reke koja se isto zove brnjica. [bran.] [Vidi]
1249 Bîrńidău ? Барнидео bîrńidăub> [akc. bîrńidăb>u] (i. m.) — (top.) barnideo, kosa u Tandi, na zapadnoj strani Deli Jovana ♦ var. bărńidăub> ◊ ĭuo sînt bîrńiđan, traĭesk la bîrńidău — ja sam barnidelac, živim na barnom delu ◊ a kolo nuĭe ńimik, tuot barnă — tamo nema ničeg, svuda pustoš [Por.] ∞ barnăb> [Vidi]
1847 bîrśag briceag бритва bîrșagb> (mn. bîrșaźeb>) [akc. bîrșab>g] (i. s.) — britva, nožić na sklapanje ◊ bîrśagu ĭe kuțît kare are plasîaļe, șî sa înkĭaĭe — britva je nož koji ima korice, i koji se sklapa ♦ var. brîśagb> [Por.] ♦ dij. sin. briptăb> [Hom.] [Vidi]
918 bîsamak basamac степеница bîsamakb> (mn. bîsamaśеb>) [akc. bîsamab>k] (i. s.) — stepenica na stepeništu; stepenište ◊ bîsamaśe đi pĭatră — kameno stepenište ◊ a kaḑut đi pi bîsamaku al đi sus, ș-a frînt kraśi — pao sa gornjeg stepenika, i polomio noge ♦ var. skarăb>, trĭaptăb> [Por.] ∞ skarăb> [Vidi]
690 bîsîĭuok busuioc босиљак bîsîĭuokb> (mn. bîsîĭuaśe) [akc. bîsîĭuob>k] (i. m.) — (bot.) bosiljak (Ocimum basilicum) ◊ muma kuļaźe bîsîĭuok — majka bere bosiljak [Hom.] ♦ dij. var. busuĭuokb> [Crn.][Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
928 bîskîkara băscăcăra раскречити bîskîkarab> (ĭuo bîskîkarĭeḑb>, ĭel bîskîkarĭаșćeb>) [akc. bîskîkarab>] (gl. p. ref.) — raskrečiti, razdvojiti, razmaknuti (obično za noge) ◊ fată, nu ći bîskîkara așa pănă șîăḑ, kî ĭe rușîńe — devojko, nemoj se tako raskrečiti dok sediš, jer je sramota [Por.] [Vidi]
929 bîskîkarat băscăcărat раскречен bîskîkaratb> (bîskîkaratăb>) (mn. bîskîkarațb>, bîskîkaraćeb>) [akc. bîskîkarab>t] (prid.) — raskrečen, raširenih nogu, koji sedi ili hoda raskrečenih nogu ◊ ăl vaḑuĭ, stă kolo bîskîkarat dupa gard, șî varsă, kî ĭară s-a-mbatat — video sam ga, stoji tamo raskrečen iza ograde, i povraća, jer se opet napio ♦ var. krakanatb> [Por.] ∞ bîskîkarab> [Vidi]
900 bîșńală bușeală шикљање bîșńalăb> (mn. bîșńaļeb>, bîșńelurĭb>) [akc. bîșńab>lă] (i. ž.) — šikljanje, kuljanje, naglo i iznenadno izbijanje veće količine nečega ◊ abĭa am oprit bîșńala api la un izvuor đin đal đi koļibă — jedva sam zaustavio kuljanje vode iz jednog izvora iznad kuće [Por.] ∞ bîșńib> [Vidi]
899 bîșńi bușni шикнути bîșńib> (ĭuo bîșńeskb>, ĭel bîșńiașćeb>) [akc. bîșńib>] (gl.) — šiknuti, kuljnuti, izbiti, izleteti, izaći odnekud naglo i neočekivano ◊ kînd vaḑură kă apă puaće bîșńi, fuźiră în tuaće părțîļi, să nu sa uđe — kad su videli da voda može šiknuti, pobegoše na sve strane, da se ne ukvase [Por.] [Vidi]
588 bît băţ штап bîtb> (mn. bîćeb>) (i. m.) — štap, prut; šiba ◊ gasîĭ un bît đi kuorn đi raḑîmat — našao sam jedan drenov štap za poštapanje [Crn.] ◊ bît đi kuorn — drenov šrap ◊ bît đi alun — leskov štap ◊ bît đi pomană — obredni štap, koji se na daćama namenjuje pokojniku ◊ bît înkunđiĭat — obredni štap, išaran kondeljom ◊ bît đi kuastă — (anat.) rebro; kost [Por.] [Vidi]
712 bîtatură bătătură набој bîtaturăb> (mn. bîtaturĭb>) [akc. bîtatub>ră] (i. ž.) — 1.b> naboj, nabijena ili utabana zemlja ◊ vaka ļegată a fakut o bîtatură prîngă ĭa — vezana krava napravila je naboj oko sebe [Hom.] 2.b> dvorište ♦ dij. var. bătăturăb> (mn. bătaturĭb>) [akc. bătătub>ră] — dvorište ◊ kopiĭi să žoakă afară pe bătătură — deca se igraju napolju po dvorištu ♦ sin. oborb>, prăvăļieb> [Kmp.] ∞ avļiĭeb> [Vidi]
700 bîtrîńață bătrîneţe старост bîtrîńațăb> [akc. bîtrîńab>ță] (i. ž.) — 1.b> (za čoveka) starost ◊ l-ažuns bîtrîńața — stigla ga je starost 2.b> (za vreme) starina, drevnost, davno prošlo vreme ◊ kînćiśe đi bîtrîńață — starinske pesme, tzv. izvorne ◊ ađet đi bîtrîńață — stari (nski) običaj ◊ uom đi bîtrîńață — starinski čovek, čovek sa starim, prevaziđenim shvatanjima ♦ var. bătrîńațăb> ♦ supr. ćińerĭațăb> — mladost [Por.] ∞ batrînb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
1491 bîtrîńi bătrîni старити bîtrîńib> (ĭuo bîtrîńieskb>, ĭel bîtrîńiașćeb>) [akc. bîtrîńib>] (gl. nesvrš.) — (ret.) stariti ◊ muĭeriļi la sat bîtrîńiesk măĭ ĭuta đi kît uamińi — žene na selu brže stare od muškaraca ◊ țînće naĭkuță, nu bîtrîńi — drž’ se, draganče, nemoj stariti ♦ var. bătrîńib> ♦ up. înbîtrîńib>, îmbîtrîńib> [Por.] ∞ batrînb> [Vidi]
663 bîzai bâzâi зујати bîzaib> (ĭuo bîzîĭb>, ĭel bîzîĭeb>) [akc. bîzaib>] (gl.) — (onom.) 1.b> zujati ◊ bîzîĭe bîza, albina, gargauńiļi, muska șî țînțarĭu — zuji muva, pčela, stršljen i komarac 2.b> (fig.) gluvarаti, gubiti vreme, besplosličiti ◊ n-are alt lukru, numa bîzîĭe pin sat — nema druga posla, nego zuji (gluvara) po selu ♦ (augm.) bîzuańeb> [Crn.] ◊ kopiļe, nu-m bîzîi pĭ-aśiĭa, ka muska — dete, nemoj mi tu zujati kao muva [Por.] ∞ bîz!b> [Vidi]
894 bîzaĭkă bâzaică зунзара bîzaĭkăb> (mn. bîzăĭśb>) [akc. bîzab>ĭkă] (i. ž.) — (ent.) zunzara, insekt koji leti i zuji ◊ tună pi ferĭastă o bîzaĭkă, o guangă vĭarđe, șî mi sa spumîntară kopiĭi, a ginđit kî ĭe vrun strîguoń — ulete kroz prozor neka zunzara, neka zelena buba, i uplašiše mi se deca, mislila su da je neki vampir [Por.] ∞ bîzaib> [Vidi]
662 bîză bâză мува bîzb>ăb> (mn. bîzăb>) [akc. bîb>ză] (i. ž.) — 1.b> (ent.) muva, mušica ◊ bîză kaĭaskă — konjska muva ◊ bîză akră — vinska mušica 2.b> „bîză” — „zuce”, dečja igra [Crn.] 3.b> buba, insekt ♦ / < bîz!b> — (onom.) zujanje ♦ dij. sin. muskăb>, guangă 4.b> (muz.) dečji muzički instrument ◊ bîză am fakut đin țauă đi spin alb, șî am suflat î-ńa pănă am pazît vićiļi — „bizu” smo pravili od cevčice belog trna, i duvali smo u nju dok smo čuvali stoku (blizna) [Por.] ∞ bîzaib> (Ima umotvorina!) [Vidi]
948 bîzdîk bâzdâc укрућеност ? bîzdîkb> (mn. bîzdîśeb>, bîzdîkurĭb>) [akc. bîzdîb>k] (i. s.) — 1.b> ukrućenost, krutost; ukrućeno stajanje; ukrućeno kretanje; landaranje ◊ a rîđikat źeĭśtu bîzdîk, șî numa ma bruśașće în uokĭ ku ĭel — ukrutio prst, i samo mi ga gura u oko 2.b> (fig.) penis, naročito dečji ◊ iĭ s-a skulat bîzdîku — ukrutio mu se kurčić 3.b> (psih.) ljut, naoštren, napet, naduren ◊ s-a mîńiĭat, șî stîă bîzdîk în kuot — naljutio se, i sav ukrućen stoji u ćošku ♦ (augm.) bîzdîkanb> [Por.] ∞ bîzdîkaib> [Vidi]
949 bîzdîkai bâzdâcâi ? укрутити се ? bîzdîkaib> (ĭuo bîzdîkîĭb>, ĭel bîzdîkîĭеb>) [akc. bîzdîkaib>] (gl. p. ref.) — ukrutiti se, klatiti se, naduriti se, mlatiti, landarati ◊ am un kațăl, șî kînd ma vĭađe, înśape a bîzdîkai đin kuadă, đi mi sa-m pare k-o să-ĭ piśe — imam jedno kučence, kad me vidi, počne toliko mlatiti repom da mi se čini da će mu otpasti [Por.] [Vidi]
968 bîzgoĭa bîzgoia кезити се bîzgoĭab> (ĭuo ma bîzguoĭb>, ĭel sa bîzguaĭeb>) [akc. bîzgoĭab>] (gl. p. ref.) — 1.b> keziti se, kreveljiti se ◊ nu ći bîzgoĭa, kopiļe, kă ĭe urît — nemoj se kreveljiti, dete, jer je ružno 2.b> (fig.) mazno govoriti, izvoljevati; zanovetati, zakerati, prenemagati se ◊ s-a saturat bińe đi bobuanță, șî đ-aĭa akuma sa bîzguaĭe kă nu-ĭ plaśe ḑama — dobro se najeo bombona, i zato se sada prenemaže da mu čorba nije ukusna ♦ sin. zgîĭab> [Por.] [Vidi]
969 bîzgoĭală bâzgoială кревељење bîzgoĭalăb> (mn. bîzgoĭaļeb>, bîzgoĭelurĭb>) [akc. bîzgoĭab>lă] (i. ž.) — kreveljenje, bečenje, krivljenje pri govoru, prenemaganje ◊ am șćut ĭuo kă o sî-ț ĭasă pi nas atîta bîzgoĭală — znao sam ja da će ti izaći na nos toliko kreveljenje ♦ sin. zgîĭalăb>, zgaĭalăb> [Por.] ∞ bîzgoĭab> [Vidi]
970 bîzgoĭat bâzgoiat искежен bîzgoĭatb> (bîzgoĭatăb>) (mn. bîzgoĭațb>, bîzgoĭaćeb>) [akc. bîzgoĭab>t] (prid.) — 1.b> iskežen, izbečen; za govor ili ponašanje propraćeno grimasama ◊ kînd aĭ șći kît iș đi urît, așa bîzgoĭat la ogļindă, tu ć-aĭ lasa đi komĭenḑ — kada bi znao koliko si ružan, tako izbečen pred ogledalom, ti bi se manuo komedija 2.b> (fig.) koji se prenemaže, koji se razmaženo ponaša ◊ a krĭeskut în kasă domńaskă, ș-akuma puaće sî sa bîzguaĭe kît vrĭa — odrasla je u gospodskoj kući, i sada može da se prenemaže koliko hoće ♦ sin. zgîitb>, zgaitb> [Por.] ∞ bîzgoĭab> [Vidi]
895 bîzîĭtură bârfă ? трач bîzîĭturăb> (mn. bîzîĭturĭb>) [akc. bîzîĭtub>ră] (i. ž.) — trač, glasina, ogovaranje ◊ nu askulta la bîzîĭtur-ļi a iĭ, kă ĭa nu lukră alta ńimika, numa mĭarźe đi la ușă la ușă, șî latră uamińi — ne slušaj njene tračeve, jer ona ne radi ništa drugo, nego ide od vrata do vrata i ogovara ljude [Por.] ∞ bîzaib> [Vidi]
838 bîznă beznă помрчина bîznăb> (mn. bîzńеb>) [akc. bîb>znă] (i. ž.) — pomrčina, mrkli mrak ◊ ńagura bîznă, nu sa vĭađe ńimika înainća uokĭuluĭ — mrkli mrak, ne vidi se ništa pred okom [Por.] [Vidi]
665 bîzońală bâzâială зујање bîzońalăb> (mn. bîzońaļеb>) [akc. bîzońab>lă] (i. ž.) (onom.) — 1.b> zujanje ◊ s-a spumîntat đi bîzońala lu gîrgauń — uplašio se od zujanja stršljena ◊ s-auđe bîzońala karăbilor — čuje se zujanje gajdi 2.b> (fig.) nepovezan ili nerazgovetan govor, brbljanje, brbljarija ◊ kopiļe, đestul ku bîzońală, vorbĭa înțaļes, or taś — dete, dosta s brbljanjem, ili govori razumno, ili ćuti [Por.] ∞ bîzaib> [Vidi]
565 bĭa bea пити bĭab> (ĭuo bĭeub>, ĭel bĭab>) [akc. bĭab>] (gl.) — 1.b> piti ◊ bĭa apă — pije vodu ◊ bĭa đi sîaće — pije zbog žeđi ◊ bĭa kî-ĭ plaśe — pije jer voli ◊ bĭa đi nakaz — pije od muke ◊ bĭa pistă masură — pije preko mere ◊ bĭa đi uskă (paru) — pije pa suši (čašu) [Crn.] ◊ nu bĭa rakiĭe kum sa bĭa, numa înduapă — ne pije rakiju kako se pije, nego je halapljivo guta ◊ veńasă pi la nuoĭ žîndari, șî mînkasîm bińe, șî bĭasîm tuota nuapća — dolazahu kod nas žandari, i jeđasmo dobro, i pismo po celu noć 2.b> pušiti ◊ bĭa tutun — puši duvan [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
713 bĭaĭkă beică куна златица bĭaĭkăb>¹ (mn. bĭeĭśb>) [akc. bĭab>ĭkă] (i. ž.) — kuna zlatica (Martes foina) ◊ bĭaĭka a mînkat puĭi — kuna je pojela piliće [Hom.] ♦ dij. sin. žđerb> [Por.] ♦ dij. var. beĭkăb> — kuna zlatica (Martes martes) ♦ up. žđiorb> — kuna belica (Martes foina) (s. Plavna) [Pad.] [Vidi]
4722 bĭaĭkă beucă усек bĭaĭkăb>² (mn. bĭeĭśb>) [akc. bĭab>ĭkă] (i. ž.) — (geog.) usek, tesnac ◊ pră drumu dă Rkovăț, ĭastă o bĭaĭkă îngustă, prăn kare nu sa puaće treśa ku kar mare — na putu za Rakovac, ima jedan uzani usek, kroz koji se ne može proći velikim kolima [bran.] [Vidi]
568 bĭare bere пиће bĭareb> (mn. bĭerĭb>) [akc. bĭab>re] (i. m.) — piće, prvenstveno alkoholno ◊ asta ĭe prĭa multă bĭare đi nuoĭ duoĭ — ovo je previše pića za nas dvojicu ◊ bĭare dulśe — slatko piće ◊ la prins bĭarĭa — uhvatilo ga piće, opio se ◊ grĭeu ĭe la bĭare — teško podnosi piće, postaje „težak” kad se opije ◊ dăĭ pi la mińe la o bĭare — navrati kod mene na po piće ◊ am adunat pruńe, kuok kazanu șă fak rakiu să am bĭare đi prazńik — skupio sam šljive, ložim kazan da ispečem rakiju, da imam piće za slavu ♦ up. bauturăb> [Por.] ∞ bĭab> [Vidi]
5713 bĭat beat пијан bĭatb> [akc. bĭab>t] (prid.) — pijan ● v. batb> [Por.] ∞ batb> [Vidi]
581 bĭețîĭe beţie пијанство bĭețîĭeb> (mn. bĭețîĭb>) [akc. bĭețîb>ĭe] (i. ž.) — pijanstvo, alkoholizam ◊ bĭețîĭa ĭe grĭa buală — pijanstvo je teška bolest ◊ s-a dat la bĭețîĭe — odao se piću [Por.] ∞ bĭab> [Vidi]
1571 bĭek bec бренер bĭekb> (mn. bĭekurĭb>) [akc. bĭeb>k] (i. s.) — brener ◊ mi s-a astupat bĭeku la lampă đi kîrabit — začepio mi se brener na karabitnoj lampi (Tanda) ♦ sin. brenerb> (Rudna Glava) ♦ sin. brenb> (Crnajka) [Por.] [Vidi]
708 bĭerkă bercă плетеница bĭerkăb> (mn. bĭerśb>) [akc. bĭeb>rkă] (i. ž.) — pletenica, kika ◊ a-npļećit pîăru în bĭerkă — isplela je kosu u pletenicu ◊ înpļećașće-m pîăru ku duauă bĭerś — ispleti mi kosu u dve pletenice [Crn.] ♦ dij. var. berkăb> ◊ fata are berkă lungă — devojka ima dugu kiku (Plavna) [Pad.] ♦ dij. var. bîrțăb> [Por.] ∞ bîrțăb> [Vidi]
2242 bĭestrîga bestrâga бестрага bĭestrîgab> [akc. bĭeb>strîga] (pril.) — (srb.) bestraga ◊ s-a dus bĭestrîga, i-s-a pĭerdut đin urmă — otišao je bestraga, izgubio mu se trag ◊ unđe sa fi dus, bĭestrîga, đi nuĭe tuta ḑîua? — gde li je, bestraga, otišao, te ga nema celog dana? ◊ śe lukru ĭe aăla, bĭestrîga? — kakav je to, bestraga, posao? [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
846 bĭeșî băși прдити bĭeșîb> (ĭuo bĭesb>, ĭel bĭasăb>) [akc. bĭeșîb>] (gl.) — prditi, puvati, ispuštati gasove ◊ ĭel bĭasă, nuoĭ bĭeșîm, șî sa umplu kasa đi putuare — on prdi, mi prdimo, i napuni se kuća smrada [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
893 bĭeșîka bășica мехурати се bĭeșîkab> (ĭuo ma bĭeșîkîĭb>, ĭel sa bĭeșîkîĭеb>) [akc. bĭeșîkab>] (gl. p. ref.) — mehurati se, oplikaviti, dobijati mehure ili plikove ◊ ma baća, ma baća, pănă nu mi sa bĭeșîka tuata pĭaļa pi șîaļe — tukao bi me, tukao, dok mi sva koža na leđima ne bi oplikavila ♦ var. beșîkab> [Por.] [Vidi]
892 bĭeșîkat bășicat мехурав bĭeșîkatb> (bĭeșîkatăb>) (mn. bĭeșîkațb>, bĭeșîkaćeb>) [akc. bĭeșîkab>t] (prid.) — mehurav, pun plikova ◊ palmiļi mi sînt bĭeșîkaće đi la sapat, nu puot înga sî ma duk la kosît — dlanovi su mi plikavi od kopanja, ne mogu još uvek da idem na kosidbu ♦ var. beșîkatb>, bișîkatb> [Por.] ∞ bĭeșîkab> [Vidi]
876 bĭeșîkă bășică бешика bĭeșîkăb> (mn. bĭeșîśb>) [akc. bĭeșîb>kă] (i. ž.) — 1.b> (anat.) mokraćni mehur ◊ avut pĭatră-n bĭeșîkă — imao je kamen u bešici ◊ bĭeșîkă đi puork uskată a fuost luoptă ku kare s-a źukat kopiĭi vrodată — sasušena svinjska bešika bila je lopta kojom su se deca nekada igrala 2.b> mehur, plik; žulj ◊ ma batut papuku, șî mi s-a fakut bĭeșîś pi talpă — žuljala me je cipela, i napravili su mi se plikovi na tabanu ♦ (demin.) bĭeșîkuțăb>, bișîkuțăb> ♦ (augm.) bĭeșîkuońb>, bișîkuońb> [Por.] [Vidi]
840 bĭeșînă beșină прдеж bĭeșînăb> (mn. bĭeșîńb>) [akc. bĭeșîb>nă] (i. s.) — prdež; gasovi ◊ ĭa skapat o bĭeșînă — ispustio je prdež ◊ bĭeșînă puće — prdež smrdi ◊ bĭeșînă puorkuluĭ — svinjski prdež, (fig.) poslednji prdež [Por.] ∞ bĭeșîb> [Vidi]
673 bĭet biet бедан bĭetb> (bĭatăb>) (mn. bĭețî, bĭaćeb>) [akc. bĭeb>t] (prid.) — jadan, bedan, nesrećan ◊ bĭetu uom, a murit fîră lomanarĭe — jadan čovek, umro je bez sveće ◊ la bĭețî uamiń lupi a mînkat triĭ uoĭ — jadnim ljudima vukovi su pojeli tri ovce [Crn.] [Vidi]
1926 blagă blagă благо blagăb> (mn. blîăźb>) [akc. blab>gă] (i. ž.) — blago, bogatstvo, imućnost ◊ vićiļi sînt mare blagă đi saćień — stoka je veliko blago za seljaka [Por.] [Vidi]
1927 blagu blagă благо blagub> [akc. blab>gu] (uzv.) — blago (meni, tebi, njemu), uzvik za izražavanje zadovoljstva, radosti, sreće ◊ blagu đi ćińe, ku atîța kopiĭ — blago tebi, sa toliko dece [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
932 Blaguĭuońi Blagoi Благојеви blaguĭuońib> [akc. blaguĭuob>ńi] [akc. blaguĭuob>ńi] (i. m.) — (antr.) blagojevi, vlaško prezime familije u Lubnici, dobijeno po pretku koji se zvao blagoje ◊ Vanuță, Zdrauku șî Milan a fuost kopiĭi lu blagu, șî đi aĭa îĭ kĭamă blaguĭuońi — Vanuca, Zdravko i Milan su bili blagojevi sinovi, pa ih zato zovu blagojevi [Crn.] ♦ dij. var. blagoĭuońib>, blîgoĭuońib>, posrb. blagojević, fam. u Rudnoj Glavi ♦ / blagoĭeb>, var. blagub>, (demin.) blaguțub> < bug. (l.i.) blagoj (Iordan1983) [Por.] [Vidi]
897 blanat blănit раван blanatb> (blanatăb>) (blanațb>, blanaćeb>) [akc. blanab>t] (prid.) — ravan (kao daska), poravnat tesanjem, struganjem; pljosnat; daskast [Crn.] ♦ sin. ńiaćidb> [Por.] up. înblanatb> [Por.] ∞ înblanab> [Vidi]
687 blană blană даска blanăb> (mn. blăń) [akc. blab>nă] (i. ž.) — daska ◊ blăń dă gorun — hrastove daske [Hom.] ◊ ńaćid ka blana — ravan kao daska ◊ s-a dus la firizană să taĭe la blăń — otišli su na strugaru da režu daske ◊ śopļașće blana ku sakurĭa — teše dasku sekirom [Por.] [Vidi]
5712 blanuță blănuță дашчица blanuțăb> (mn. blanuțb>) [akc. blanub>ță] (i. ž.) — (demin.) daščica ◊ s-a spart lada în kare a țînut ńișći lomańe aluĭ, a ramas numa blanuțîļi đi-ńa — razbila se lada u kojoj je držao neke svoje stvarčice, ostale su samo daščice od nje [Por.] ∞ blanăb> [Vidi]
1576 blańiu pleoștit пљоснат blańiub> (blańiĭeb>) (mn. blańiĭb>, blanićeb>) [akc. blańib>u] (prid.) — pljosnat; ravan kao daska ◊ fakut blańiu, fara ńiś un nuod — ravan kao daska, bez ijednog čvora ◊ bat muort, ḑaśe blańiuluĭ în morśilă— mrtav pijan leži pljoštimice u blatu ◊ pus blańiuluĭ — položen pljoštimice, sa širom stranom ka osloncu (Tanda) ◊ fusu muori are vîr đi fĭer, askuțît blańiuluĭ đi sî tuńe-n pîrporiță, kare are gaură în patru mukĭe — vodenično vreteno ima metanli vrh, ploštimice istanjen da bi ušao u papricu, koja ima četvrtastu rupu [Por.] ∞ blanăb> [Vidi]
616 blastîma blestema проклињати blastîmab> (ĭuo blastîmb>, ĭel blastîmăb>) [akc. blastîmab>] (gl. p. ref.) — 1.b> proklinjati, kleti; bacati kletvu, huliti; psovati ◊ blastîmă pi Dumńeḑîu kî ĭ-a dat suđină urîtă — kune boga što mu je predodredio zlu sudbinu ◊ nu blîstama pi ńimă, kă nu sa șćiĭe kare ĭe đivină, kare nu — ne kuni nikog, jer se ne zna ko je kriv, a ko nije 2.b> zaklinjati se, zaricati se ◊ sa blastîmă să nu măĭ spună la ńima ńimika — zaklinje se da više nikome neće reći ništa [Por.] [Vidi]
831 blažîn blajin блажен blažînb> (blažînăb>) (mn. blažîń, blažîńeb>) [akc. blažîb>n] (prid.) — blažen, blag, nežan ◊ blažînă ka fluarĭa — nežna kao cvet ◊ fata ĭe blažînă la katatură, șî narau blažîn arĭe — devojka ima nežan pogled, i blagu narav ima ♦ (pril.) nežno ◊ sî uĭtă blažîn kîtră mińe — gleda nažno prema meni [Crn.] ◊ ano-sta am fakut rakiĭe blažînă, ńiś prĭa tarĭe, ńiś prĭa muaļe — ove godine sam ispekao blagu rakiju, nit prejaku, nit preslabu [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
545 blăstăm blestem клетва blăstămb> (mn. blăstămĭеb>) [akc. blăstăb>m] (i. s.) — kletva, prokletstvo ◊ o fi kăzut ńiskaĭ blăstămĭe pe ĭa — možda su neke kletve pale na nju [Kmp.] ♦ dij. var. blastămb> [Por.] ∞ blastîmab> [Vidi]
919 blîgoslovi blagoslovi благословити blîgoslovib> (ĭuo blîgoslovĭeskb>, ĭel blîgoslovĭașćeb>) [akc. blîgoslovib>] (gl. p.) — blagosloviti, dati blagoslov 1.b> dati dozvolu za izvršenje neke radnje ◊ ma blîgoslovi sî pļek la drum — blagoslovio me je da krenem na put 2.b> zahvaliti se za neko delo; pohvaliti nekoga za nešto ◊ ma blîgoslovi boznakît pintru lukru śe l-am gaćit așa ĭuta — blagosiljao me je bogzna koliko, zbog posla koji sam svršio tako brzo [Por.] [Vidi]
920 blîgoslovit blagoslovit благословен blîgoslovitb> (blîgoslovităb>) (mn. blîgoslovițb>, blîgoslovićeb>) [akc. blîgoslovib>t] (prid.) — blagosloven, koji je primio blagoslov ◊ sî fiĭe ļaku blîgoslovit, đi la mińe, șî đi la Maĭka Prĭastîśe — da bude lek blagosloven, od mene, i od Majke Prečiste (u basmi) [Por.] ∞ blîgoslovib> [Vidi]
110 blînd blând питом blînd (blîndă) b> (mn. blînḑb>, blînđeb>) [akc. blîb>nd] (prid.) — 1.b> (za životinje) pitom, krotak, umiljat, koji dopišta da se miluje, i da se hrani iz ruke ◊ purśelu al blînd điluok sî kulkă, kum puń mîna pi ĭel — umiljato prase odmah legne, čim staviš ruku na njega 2.b> (za čoveka) miran, staložen, blage naravi ◊ kopilu ĭe blînd, kî ĭ-am aratat žuarda — dete je mirno, jer sam mu pokazao prut ♦ var. mn. blînzb>, blînžb> (Valakonje, Savinac, Lubnica, Šarbanovac, Zlot) ♦ supr. spariĭuosb> [Crn.] ♦ dij. var. supr. sîrbaćikb> ♦ (demin.) blînduțb> (blînduțăb>), ♦ var. (ž. r.) blîndușîkăb> ◊ puĭkiță blîndușîkă — umiljato pilence [Por.] ∞ înblînḑîb> [Vidi]
832 blîndă blândă копривњача blîndăb> (mn. blînđeb>) [akc. blîb>ndă] (i. ž.) — (med.) alergijska pojava na koži, koprivnjača (Urticaria) ◊ mĭa ĭeșît blînđe pi pĭaļe, parkĭe am trĭekut pin urḑîś — izbila mi je koprovnjača na koži, kao da sam prošao kroz koprive [Por.] ∞ blîndb> [Vidi]
825 blînḑîĭe blândeţă питомост blînḑîĭeb> (mn. blînḑîĭb>) [akc. blînḑîb>ĭe] (i. ž.) — 1.b> (za životinje) pitomost, krotkost, umiljatost ◊ kîńiļi arată blînḑîĭa, kînd baće đin kuadă — pas pokazuje umiljatost, kada maše repom 2.b> (za čoveka) izrazita mirnoća, staloženost, blagost ◊ multă blînḑîĭe a fuost în vuorba muoșuluĭ mĭeu — mnogo je blagosti bilo u govoru moga dede ♦ var. blînḑîmĭeb> [Crn.] ♦ dij. var. blînđațăb> [Por.] ∞ înblînḑîb> [Vidi]
1527 blînđață blândeţă милина blînđațăb> (mn. blînđețurĭb>) [akc. blînđab>ță] (i. ž.) — (psih.) (ret.) milina; blaženstvo; srsi ◊ askultaĭ kînćiku, șî ma prinsă o blînđață — slušao sam pesmu, i obuze me neka milina ◊ kînd guod ma uĭt vara đi pi śuaka-mĭa kum zavrńe suariļi, întuotđeuna trĭaśe pin mińe o blînđață kaldă — kad god leti sa svoga brda gledam kako zalazi sunce, uvek me probije neka topla milina [Por.] ♦ dij. var. blînḑîĭeb> [Crn.] ♦ dij. var. blînďațăb> [Kmp.] ∞ înblînḑîb> [Vidi]
615 blîstamat blestemat проклет blîstamatb> (blîstamatăb>) (mn. blîstamațb>, blîstamaćeb>) [akc. blîstamab>t] (prid.) — 1.b> proklet, uklet, čovek na koga je bačena kletva ◊ a fakut rîaļe, șî lumĭa l-a blîstamat — činio je zla, i ljudi su ga prokleli 2.b> usudom (ili od neke više sile) predodređena tragična sudbina, ili neki tragičan događaj u ljudskom životu ◊ așa ĭe blîstamat đi la Dumńeḑîu — tako je suđeno od boga [Por.] ∞ blastîmab> [Vidi]
617 blîstamatură blestemătură проклињање blîstamaturăb> (mn. blîstamaturĭb>) [akc. blîstamatub>ră] (i. ž.) — a.b> proklinjanje, čin izricanja kletve ◊ s-a dus la vro babă să-ĭ fakă blîstamatură pintru furaluk — otišao je kod neke vračare da mu načini prokletstvo protiv krađe b.b> prokletstvo kao rezultat čina proklinjanja ◊ uom pîkatuos, mulće blîstamaturĭ sînt pi kapu luĭ — grešan čovek, mnogo je kletvi na njegovoj glavi [Por.] ∞ blastîmab> [Vidi]
4690 blokuk bocluc неред blokukb> [akc. blob>kuk] (i. zb.) — nered, đubre ◊ adună blokuku-la dupa ťińe — sredi taj nered za sobom [Kmp.] ∞ bukļukb> [Vidi]
1881 blontirit cangrenat гангренозан blontiritb> (blontirităb>) (mn. blontirițb>, blontirićeb>) [akc. blontirib>t] (prid.) — (med.) gangrenozan, koji je oboleo od gangrene, bronta ◊ muoșu a noroḑît: lukră, da piśuoru iĭ blontirit — čiča je poludeo: radi, a noga mu je gangrenozna [Crn.] ◊ mama a ramas șkĭuapă, kă avut un piśuor blontirit, da nu s-a dus la duoktur la vrĭame — baba je ostala ćopava, jer je imala gangrenoznu nogu, a nije otišla lekaru na vreme (Tanda) ∞ bruontb> [Vidi]
1880 bluont cangrenă гангрена bluontb> (mn. bluonturĭb>) [akc. bluob>nt] (i. s.) — (med.) gangrena, bront ◊ s-a bulnavit đe bluont — oboleo od gangrene [Por.] ◊ bluontu ĭe buala kînd îț putraḑîașće karńa — gangrena je bolest kada ti truli meso (Krivelj) [Crn.] ∞ bruontb> [Vidi]
767 bluož purpură осип bluožb> (mn. bluožurĭb>) [akc. bluob>ž] (i. s.) — (med.) osip, koprivnjača (Urticaria) ◊ bluož ĭe buala pĭeļi, în fĭeļ đi bube roșkaćiśe miś, ku mînkarime — osip je kožna bolest, u vidu malih crvenkastih plikova, sa svrabom ◊ tuot ĭe, saraku, pļin đi bluož — sav je, siroma, pun osipa ♦ sin. pîrpurb> [Por.] [Vidi]
1568 bļau bleau левча bļaub>¹ (mn. bļeĭśb>) [akc. bļab>u] (i. s.) — (tehn.) levča, kriva ugnuta poluga sa osloncem na osovini sa spoljne strane kolskog sanduka (РечникМС3) (Leskovo) ♦ var. bļaukăb> ◊ bļauka ļagă karu đi la osîĭe pănă la stupăț la kotur, înțîpeńașće karu kînd duś vrun tovar mare șî grĭeu — levča spaja osovinu kola i stubac na sanduku, ojačava kola kada se prevozi velik i težak teret (Jasikovo) [GPek] ◊ bļau s-a kĭemat un parśel la plugol dă ļeamn kare a mĭers prăn pomînt — bljau se zvao deo drvenog pluga koji je išao kroz zemlju (Ranovac) [Mlava] ♦ dij. sin. ļeukăb> (Tanda), ļoĭkăb> (blizna) [Por.] [Vidi]
1569 bļau bleau тупав bļaub>² (bļaurăb>) (mn. bļaurĭb>, bļaureb>) [akc. bļab>u] (prid.) (pril.) — 1.b> (tehn.) tupav, neoštar; loš, neupotrebljiv ◊ sakurĭa bļaură: fakută ka sakurĭa, da nuĭe sakurĭe, nuĭe đi ńimika — tupasta sekira: liči na sekiru, ali nije sekira, nije ni za šta 2.b> (za ljude) tupav, glupav, priprost ◊ uom batrîn da bļau, fara minće — star čovek a glupav, bez razuma (Tanda) 3.b> (za narav) lajav, praznorek ◊ vuorba luĭ ĭe bļau în vînt — njegova priča je pišanje uz vetar (Rudna Glava) 4.b> (u izr.) nimalo, malo, povremeno; retko, slabo ◊ ĭuo vorbĭesk, da ĭel bļau n-a ḑîs — ja govorim, a on nije ni beknuo (Rudna Glava) ◊ kîń-ļi bļeuĭe, ka kînd ĭe bolnau, latră numa kînd șî kînd — pas slabo laje, kao da je bolestan, kevče samo kat-kad (Tanda) [Por.] 5.b> (onom.) bļaub>! — vau! onomatopeja lajanja (D. Marković, Leskovo) [GPek] [Vidi]
946 bļezńi bleojdi бленути bļezńib> (ĭuo bļezńeskb>, ĭel bļezńașćeb>) [akc. bļezńib>] (gl.) — blenuti, buljiti, gledati u nekog ili nešto tupo i nesvesno, ili dugo i neprijatno ◊ nu bļezńi atîta în muĭarĭa uomuluĭ, kă-ț frînźe uasîļi — ne bulji toliki u čovekovu ženu, jer će ti slomiti kosti ♦ sin. boldăńib> [Por.] [Vidi]
947 bļezńit bleojdit забленут bļezńitb> (bļezńităb>) (mn. bļezńițb>, bļezńićeb>) [akc. bļezńib>t] (prid.) — zablenut, zabuljen, tupo zagledan u nešto ili nekog ◊ stă-n mižluoku koļibi, ku uoki bļezńiț în vatra fuokuluĭ, da fuoku-n vatră s-a stîns đemult — stoji na sred kolibe, zablenut u ognjište, a vatra na ognjištu ugasila se davno [Por.] ∞ bļezńib> [Vidi]
680 bļid blid бљуда bļidb> (mn. bļiđe) [akc. bļib>d] (i. m.) — (izob.) bljuda, plitka drvena činija ◊ mĭ-a ļins tuaće bļiduriļi — olizao mi je sve bljude [Hom.] ◊ bļid ĭe măĭ batrîn vas la rumîń — bljuda je najstariji sud kod Vlaha ◊ țîgańi a fakut la bļiđe, ļ-a ras la traksă đin ļiemn đi fag — Cigani su izrađivali bljude, rezali su ih na strugu od bukovog drveta ◊ a fuost olarĭ kare a fakut bļidurĭ đi pomînt — bilo je grnčara koji su pravili bljude od zemlje [Por.] ∞ vasb> [Vidi]
3471 bļizńan bliznean Близнанац bļizńanb> (mn. bļizńeńb>) [akc. bļizńab>n] (i. ž.) — bliznananc, stanovnik rudnoglavskog zaseoka blizna ◊ bļizńan ĭe uom kare traĭașće în bļizńe, al măĭ mare kotun a satuluĭ Arnaglaua — bliznanac je čovek koji živi u blizni, najvećem zaseoku sela Rudna Glava [Por.] ∞ bļizńab> [Vidi]
3472 bļizńană blizneană Близњанка bļizńanăb> (mn. bļizńeańeb>) [akc. bļizńab>nă] (i. ž.) — bliznjanka, ženska osoba iz rudnoglavskog zaseoka blizna ◊ bļizńană ĭe famĭaĭe muĭerĭaskă đi la bļizńe, đin kotunu al măĭ mare a satuluĭ rumîńesk Arnaglaua — bliznjanka je ženska osoba iz blizne, najvećeg zaseoka vlaškog sela Rudna Glava ♦ up. bļizńanb> [Por.] ∞ bļizńab> [Vidi]
1002 bobat bobat ? зрнат bobatb> (bobatăb>) (mn. bobațb>, bobaćeb>) [akc. bobab>t] (prid.) — zrnat, koji ima krupno zrno ◊ ćimpo-sta grîu a fuost mîndru șî bobat — pšenica je ove godine bila lepa i zrnata [Crn.] ♦ dij. var. bobonatb> [Kmp.] ∞ buobb> [Vidi]
1570 bobik limba clopotului клатно bobikb> (mn. bobiśb>) [akc. bobib>k] (i. m.) — a.b> klatno na zvonu ◊ a pikat bobiku đi la kluopît, șî s-a pĭerdut vrunđiva pi munće — otpalo je klatno sa zvona, i izgubilo se negde u planini (Rudna Glava) b.b> teg na kantaru ◊ tuaće kîntariļi aļi batrîńe avut bobik — svi stari kantari imali su teg (Tanda) [Por.] [Vidi]
903 boboćală umflatură ? набрекнутост boboćalăb> (mn. boboćaļeb>) [akc. boboćab>lă] (i. ž.) — (vet.) 1.b> nabreknutost polnog organa krmače, kao znak potrebe za parenjem ◊ ma duk ku puarka la vĭer, kî s-a pus boboćala pi ĭa, iĭ s-a înflat pļuodu — teram krmaču kod vepra, jer je nabrekla, natekla joj je vagina (Rudna Glava) ◊ kînd iĭ đi verît, nuoĭ ḑîśem kî la skruafă sa înflă trupu — kada svinja traži vepra, mi kažemo da joj je nabrekao „trup” (Crnajka) 2.b> nadutost, naduvanost ovce usled vrućine ◊ mînă uoĭļi la umbră, kî sa puńe boboćală pi ĭaļe đi zapușala-sta — teraj ovce u hlad, jer će ih spopasti nadutost od ove vrućine ♦ up. buobb>, bobuokb>, bubmurĭațăb> [Por.] ∞ boboćib> [Vidi]
1492 boboći boboti бубрити boboćib> (ĭuo ma boboćieskb>, ĭel sa boboćiașćeb>) [akc. boboćib>] (gl. p. ref.) — bubriti, povećavati obim; rasti, naduvati se ◊ țîn uoĭļi la suare, ma nadăĭ kă nu sa va boboći — držim ovce na sunci, nadam se da se neđe naduvati [Por.] [Vidi]
1529 boboloșa boboloșa ? заоблити се boboloșab> (ĭuo ma boboloșîăḑb>, ĭel sa boboloșîaḑăb>) [akc. boboloșab>] (gl. p. ref.) — zaobliti se, dobijati obao oblik; naticati, narastati; gojiti se; debljati ◊ đemult vînatuori a taĭat ku fuarfiśiļi žuorḑ đi plumb, șî a boboloșat drîmiĭiļi pi țîăst — nekada su lovci sekli makazama olovo na trake, i pravili dramlije tako što su ih zaobljavali valjanjem po vršniku ♦ var. ĭuo ma boboloșîăskb>, ĭel sa boboloșîașćeb> (Gornjane) [Por.] [Vidi]
984 boboluașă ? џанарика boboluașăb> [akc. boboluab>șă] (i. ž.) — (bot.) dženarika, vrsta šljive od koje se peče rakija (Prunus serasifiera) [bran.] ♦ dij. var. bĭeșîkuțăb> [Por.] [Crn.] ∞ buobb> [Vidi]
671 boboluoș boboloș куглица boboluoșb> (mn. boboluașăb>) [akc. boboluob>ș] (i. m.) — 1.b> kuglica, okrugli kolačić ◊ boboluașă îs kolaśĭiei kare sî fak dîn untură șî aluvat — kuglice su kolači koji se prave od masti i testa ◊ lu kopiĭ ļi plak boboluașă dulś — deca vole slatke kuglice ◊ kopilu ĭe frumuos ka boboluoșu — dete je slatko kao kolačić [Hom.] 2.b> loptica, predmet loptastog oblika; grudva; kugla; klupko 3.b> (fig.) epitet za lepo i punačko dete, ili za jedru devojku ♦ sin. kokoluoșb> [Por.] ∞ boboloșab> [Vidi]
4071 bobonat bobonat испупчен bobonatb> (bobonatăb>) (mn. bobonațb>, bobonaćeb>) [akc. bobonab>t] (prid.) — ispupčen, sferičan ◊ śovańa bruoșći ĭe bobonată — kornjačin oklop je ispupčen ♦ sin. bobatb> [Por.] ∞ buobb> [Vidi]
734 Bobońeșći Bobonești Бобонешти bobońeșćib> [akc. bobońeb>șći] (i. m.) — (antr.) bobonešti, vlaško prezime familije u Lubnici, čiji je predak veorvatno imao nadimak boban ◊ bobońeșći au kasă lîngă Drumu muskaļesk — bobonešti imaju kuću pored Moskovskog puta ♦ ? / (augm.) bobuońb> < buobb> + suf. -ońb> — „veliko zrno” [Crn.] ∞ buobb> [Vidi]
1009 boboruonț boboronţ ? грудвица boboruonțb> (mn. boboruanțăb>) [akc. boboruob>nț] (i. m.) — 1.b> grudvica, kuglica ◊ fańina în saś s-a fakut boboruanță — brašno u džakovima se pretvorilo u grudvice ◊ boboruanțîļ-așća sî kĭamă dramiĭ — ove kuglice se zovu dramlije 2.b> čvor, izraslina, guka ◊ la kopil a ĭeșît în kuot un boboruonț kît aluna — detetu je je na laktu iskočila guka kao lešnik [Crn.] [Vidi]
1528 boboșa boboșa пупити boboșab> (ĭuo ma boboșîăḑb>, ĭel sa boboșaḑăb>) [akc. boboșab>] (gl. p. ref.) — 1.b> (za biljke) pupiti, propupiti, bokoriti; razviti list ili cvet ◊ a boboșat salka, ažuns primovara — propupila je vrba, stglo je proleće ♦ sin. muguri 2.b> (za životinje) gojiti se, debljati, zaobljavati se ◊ a fuost uskat ka bîtu, da đi kînd ĭe pi mînkarĭa-mĭa, sa boboșaḑă frumuos — bio je suv kao prut, a od kada je na mojoj hrani, lepo se goji ♦ up. înboboșab> [Crn.] ♦ dij. var. boboloșab> [Por.] [Vidi]
1007 boboșat boboșat заобљен boboșatb> (boboșatăb>) (mn. boboșaț,b> boboșaćeb>) [akc. boboșab>t] (prid.) — zaobljen, loptast; ispupčen; bucmast ◊ kată, kopilu ĭe koźa boboșat — vidi, dete je dosta bucmasto ◊ aĭ grižă, koluo ĭe parĭaćiļi boboșat — pazi, tamo je zid ispupčen [Crn.] ∞ boboșab> [Vidi]
902 bobośi boboti букарити се bobośib> (ĭuo bobośeskb>, ĭel bobośiаșćeb>) [akc. bobośib>] (gl. p. ref.) — (vet.) bukariti se; dobiti nagon za bukarenjem, za parenjem (za svinje) ◊ skruafa sa bobośiașće kînd kată maskur — svinja se bukari kada traži vepra ♦ sin. a vĭerî, a kata vĭerb> ♦ up. boboćib> [Por.] [Vidi]
731 Bobośuońi Boboș Бобошани bobośuońib> [akc. bobośub>ońi] (i. m.) — (antr.) bobošani, bobošilovi, pripadnici vlaške familije iz Malоg Izvora, čije je prezime nastalo prema pretku sa nadimkom boboš ♦ ? 1.b> / < bobuokb> (mn. bobuośb>) — „pupoljak, cvet” 2.b> ? / < bobuoșb> < buobub> < buobb> — „zrno” [Crn.] ∞ boboćib> [Vidi]
544 Boboťază Bobotează Богојављење boboťazăb> [akc. boboťab>ză] (i. ž.) — (kal.) bogojavljanje [Kmp.] ♦ dij. var. boćaḑăb> [Por.] ∞ boťezab> [Vidi]
912 Bobuoĭ Boboia Бобој bobuoĭb> [akc. bobuob>ĭ] (i. m.) — (antr.) boboj, nadimak u Crnajki, nastao kao augm. od buob „zrno”+ suf. -oĭ, s obzirom na to da je ovo selo na području gde nije sačuvano intervokalno n, u kom slučaju bi augm. bio bobuoń ◊ boboĭuoń ĭe poļikra-lu ńepuoțî alu vrun bobuoĭ — bobojević je prezime potomaka nekoga boboja ◊ bobuoĭ îĭ ḑîśem șî la o fluarĭe, kare sa kĭamă șî bobośĭel — „ boboj” kažemo i za cvet koji se zove bobočel (ter. zapis u Crnajki) ♦ / bobośĭel (demin.) < bobuok — „pupoljak” ◊ astîḑ ĭastă bobuoĭ șî-n Arnaglaua, a veńit înainća đi rat unu Marćin Șkĭopu đin ńamo-la, đin Țrnaĭka la otar ku Gorńana, a skimbat imańa ku vrunu đi la Muskidău în bļizńe — ima bobojevića i u Rudnoj Glavi, došao je neki Martin Ćopavi iz te familije, sa međe Crnajke i Gornjana, trampio je imanje sa nekim sa Muskideua u blizni (iz rodoslovne građe, terenski rad, Durlić) [Por.] [Vidi]
901 bobuok boboc пупољак bobuokb> (mn. bobuośb>) [akc. bobuob>k] (i. m.) — 1.b> (bot.) pupoljak, zametak na stabljici iz koga će se razviti list, cvet, izdanak ili mladica (Rečnik MS); cvet ◊ Naĭka-l mĭeu săśiră grîu / Ku bobuoku mĭeu la brîu — Dragi žanje tu na kosi / I moj cvet o pojas nosi (stih iz ljubavne pesme) 2.b> (fig.) izraz od milja za mladunčad a.b> za lepu i jedru devojčicu na pragu puberteta ◊ Ankuța ĭe un bobuok đi fată — Ankuca je pupoljak od devojke b.b> za pilad, naročito malu guščad i plovčad ◊ traușa mĭ-a-nflurit đi bobuośiĭ đi rață,șî đi gîșć — dvorište mi se rascvetalo od guščje i plovčije piladi 3.b> (fig.) klube, klupko, u izrazima „motaju me / udaraju me kao klube” ◊ Tuata vara ća-bobuok / Tuamna nuĭe ńiś un gluod. — Celog leta u jurnjavi / A u jesen zrnca nema (ća — izraz kojim se tera stoka) [Por.] ∞ buobb> [Vidi]
729 boțuakă babete пеш boțuakăb> (mn. boțuоśb>) [akc. boțuab>kă] (i. s.) — 1.b> (iht.) peš, vrsta rečne ribe; popin pampur, glavoč, kapič (Cottus gobio) ◊ ma duk sî prind boțuoś ku furkița — idem da lovim peševe viljuškicom ◊ đi prins boțuoś trîabĭe bun skartaș — za lov na peševe treba dobra mreža [Crn.] 2.b> a.b> (pej.) glavonja b.b> (antr.) nadimak za tvrdoglavog i priglupog čoveka; kao porodični nadimak takvih ljudi: boțuoś [Por.] [Vidi]
924 Boćaḑă bobotează Богојављање boćaḑăb> [akc. boćab>ḑă] (i. ž.) — (kal.) bogojavljanje, dan u običajnom kalendaru, nepokretni praznik (19. I) ◊ la boćaḑă dupa śe ći skuoļ, măĭ întîń duś apă đi la fîntînă — na bogoljavljenje posle buđenja, prvo doneseš vodu sa izvora [Por.] ♦ dij. var. boboćeaḑăb> [Crn.] ∞ bućeḑab> [Vidi]
993 boćeḑ botez крштење boćeḑb> (mn. boćeḑurĭb>) [akc. boćeb>ḑ] (i. m.) — (rel.) krštenje a.b> nadavanje imena ◊ la boćeḑ našu puńe numiļi la kopil — na krštenju kum daje detetu ime b.b> crkveni obred koji se vrši nad osobom pri stupanju u hrišćansku veru ◊ đemult boćeḑ în bisîarikă, ku puopa, a fakut numa aĭ gîzdoćiń — nekada, krštenje u crkvi, sa popom, obavljalui su samo bogataši [Por.] ∞ bućeḑab> [Vidi]
1243 boći boci (a se) мрктети boćib> (ĭuo ma boćieskb>, ĭel sa boćiașćeb>) [akc. boćib>] (gl. p. ref.) — (za ovce) mrkteti, njuškati (se), grupisati se i okretati se njuškom prema njušci u vreme velikih vrućina ◊ uoĭļi sa boćesk numa kînd ĭe zapuk, vara la amńaḑîț, kînd ĭe suariļi tare, da ĭaļe n-au umbră; sa adună buot la buot — ovce se mrkte samo kada je vrućina, leti u podne, kada je sunce jako, a one nemaju hlad; skupljaju se njuška na njušku (Paun Ilić, ovčar iz Tande) ♦ / < buotb> (la buot) [Por.] [Vidi]
945 Boćuon Bocion Боћон boćuonb> (mn. boćuońb>) [akc. boćuob>n] (i. m.) — (antr.) boćon, stari nadimak jedne bufanske familije u Majdanpeku ◊ ĭ-ar ḑîs boćuoń kă ar fost fakuț pi bot — nazvani su boćonji jer su imali zatupasto lice ◊ boćuon ku boćuanka, s-ar dus dupa kļisă la Dăbiļug — boćon i boćonka su otišli u Debeli Lug po slaninu ♦ / < buotb> — „njuška ” + suf. -ĭuonb> [buf.] ∞ buotb> [Vidi]
3768 bođaprost bogdaproste богдапрост bođaprostb> [akc. bođaprob>st] (uzv.) ● v. bogdapruostb> [Tim.] [Vidi]
1573 bođikai bodicăi чепркати bođikaib> (ĭuo bođikîĭb>, ĭel bođikîĭeb>) [akc. bođikaib>] (gl.) — čeprkati, tražiti što guranjem ruke u gomilu predmeta, u unutrašnjost nekog prostora; čačkati; preturati; prevrtati ◊ nu bođikai pin gunuoĭ ku mîna guală, ĭa vrun bît — nemoj čeprkati po đubrištu golim rukama, uzmi neki štap ◊ bođikaiĭ pin tuot kuotu sî gasîăsk amnarĭu, șî nu-l gasîĭ — preturio sam svako ćoše da nađem ognjilo, i nisam ga našao [Por.] [Vidi]
1556 bogdapruost bogdaproste богдапрост bogdapruostb> [akc. bogdapruob>st] (uzv.) — (rel.) bogdaprost: bog da oprosti, ključna reč u posmrtnim obredima namenjivanja pokojnicima ◊ fara bogdapruost al muort pi lumĭa-ĭa nu primĭașće ńimika đin aĭa śe-ĭ dau aĭ viĭ đi pomană — bez „bogdaprosta” pokojnik na onome svetu ne prima ništa od onoga što mu živi namenjuju na daći ♦ var. bobdapruostb> [Por.] ♦ dij. var. bođaprostb> [Tim.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
489 Bogovĭan Bogovean Боговинац bogovĭanb> (bogovĭanăb>) (mn. bogovĭań, bogovĭańeb>) [akc. bogovĭab>n] (i. m.) — bogovinac, stanovnik sela bogovina u opštini boljevac ◊ ĭerĭ a fuost un bogovĭan la nuoĭ, a kumparat vin đi prazńik — juče je bio jedan bogovinac kod nas, kupio je vino za slavu [Crn.] ∞ bogovinab> [Vidi]
909 boĭarĭ boier бољар boĭarĭb> (mn. boĭarib>) [akc. boĭab>rĭ] (i. m.) — bojar, spahija u Vlaškoj ◊ mulț rumîń a fuźit đin Rumîńiĭe, đi rău boĭerilor — mnogi su Vlasi pobegli iz Vlaške zbog bojarskog zla [Por.] [Vidi]
910 boĭarĭesk boieresc бољарски boĭarĭeskb> (boĭarĭaskăb>) (mn. boĭarĭeșćb>) [akc. boĭarĭeb>sk] (prid.) — boljarski, pripada boljaru, zemljoposednički ◊ s-a puvestît kă aĭ nuoștri în Rumîńiĭe a trait în borđiĭe, da kîășîļi boĭarĭeșć a fuost fakuće đin pĭatră — pričalo se da su naši u Vlaškoj živeli u zeminicama, a da su boljarske kuće bile sagrađene od kamena [Crn.] [Vidi]
921 boĭerĭașće boierește бојарски boĭerĭașćeb> [akc. boĭerĭab>șće] (pril.) — bojarski, bogataški; koji živi na visokoj nozi ◊ baĭațî s-a-nbrakat boĭerĭașće — momci su se obukli po bogataški [Crn.] ♦ dij. var. buĭarĭașćeb> [Por.] up. boĭerĭb>, boĭarĭb> [Vidi]
695 Boĭuońi Boioni Бојони boĭuońib> [akc. boĭuob>ńi] (i. m.) — (antr.) bojoni, vlaško prezime familije bojić u Podgorcu, i Mirić u Osniću, kojima je predak bio Vlah sa nadimkom boja ◊ boĭuońi đin Podguorț ku aĭ đin Osńiśa, nu sînt rudă — bojoni iz Podgorca sa onima iz Osnića, nisu u srodstvu [Crn.] ∞ buoĭab> [Vidi]
2035 boksaĭ bocsai ? коминар boksaĭb> (mn. boksaĭeb>) [akc. boksab>ĭ] (i. s.) — kominar, kominište, mesto na zemlji gde truli opalo voće ◊ n-am ažuns să adun pruńiļi, șî ĭaļe s-a spurđișît, șî s-a fakut numa boksaĭ pin pruń — nisam stigao da pokupim šljive, i one su istrulele, pa se napravio kominar po šljivaru ♦ / ? < buaskăb> [Por.] ∞ buaskăb> [Vidi]
2029 bokșă bocșă ћумурана bokșăb> (mn. bokșeb>) [akc. bob>kșă] (i. s.) — (zast.) ćumurana ◊ bokșa đi bîtrîńață a fuost astrukată ku pomînt — ćumurana je nekada bila pokrivena zemljom ♦ var. buokșăb> ♦ sin. (zast.) kărbunarĭeb> ♦ sin. (inov.) ćumuranăb> [Por.] ◊ kînd a vrut să fakă karbuń măĭ mulț, aĭ nuoștri adunat ļiamńe, ļ-astrukat ku pomînt, șî ļ-a dat fuok — kada su hteli da prave više ćumura, naši su sakupljali drva, pokrivali ih zemljom, i palili (Jasikovo) [GPek] ∞ karbuńeb> [Vidi]
981 bolboćină bolbotină болботина bolboćinăb> (mn. bolboćińb>) [akc. bolboćib>nă] (i. ž.) — (bot.) bolbotina a.b> vrsta trave, ne pamti se više tačno koja ◊ ka pin vis țîn minće kî vorbĭa aĭ batrîń đi vro ĭarbă bolboćină, ama n-am luvat la kap baš kare ĭe — kao kroz san pamtim da su stari pominjali nekakvu travku „bolbotinu”, ali nisam upamtio tačno koja je b.b> zajednički naziv za trave; (pej.) travuljine ◊ a pus în ļegume numa ńișći bolboćiń — stavila je u jelo samo neke travuljine [Por.] [Vidi]
2994 bolboĭa bolboia разрогачити bolboĭab> (ĭuo bolboĭeḑb>, ĭel bolboĭaḑăb>) [akc. bolboĭab>] (gl. p.) — razrogačiti oči, raširiti; buljiti ◊ kînd o vaḑu în pĭaļa guală, iĭ sa bolboĭară uoki ka la buou — kad ju je video golu, razrogačile mu se oči kao u vola [Por.] [Vidi]
774 bolboĭat bolboĭát буљав bolboĭatb> (bolboĭatăb>) (mn. bolboĭațb>, bolboĭaťеb>) [akc. bolboĭab>t] (prid.) — buljav, izbečenih očiju; razrogačen ◊ muĭerĭe bolboĭată — buljavica [Dun.] ∞ bolboĭab> [Vidi]
836 bolborosî bolborosi клокотати bolborosîb> (ĭuo bolborosîăskb>, ĭel bolborosîașćeb>) [akc. bolborosîb>] (gl. p. ref.) — (onom.) klokotati 1.b> (za tečnost) klokotati, ključati ◊ mare bobît, s-auđe đin đeparće kum bolborosîașće apa — jak vodopad, čuje se izdaleka kako klokoće voda ♦ sin. ćurîĭeb>, burîĭe 2.b> (za čoveka) brbljati, mrmljati, govoriti sebi u bradu; govoriti nerazgovetno, gunđati ◊ śe-ĭ, drak, la baba-ĭa, numa bolborosîașće pi-n traușă? — koji je đavo onoj babi, samo trtlja po dvorištu? [Por.] ♦ dij. var. bolborosășťeb> [Kmp.] [Vidi]
813 Bolboroș Bolboroș Болборош bolboroșb> [akc. bolborob>ș] ) (i. m.) — (top.) bolboroš, izvor u ataru sela Dušanovac, opština Negotin ◊ bolboroș ĭe izvor tare, în kare bolborosășťe apa ka kînd fĭerbe în uoală — bolboroš je jak izvor u kome voda ključa kao kad se kuva u loncu [Kmp.] ∞ bolborosîb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
3769 bolboruos boldoros ? бодљаст bolboruosb> [akc. bolboruob>s] (prid.) ● v. boldoruosb> [Por.] ∞ bolđib> [Vidi]
1005 boldăńi boldânea буљити boldăńib> (ĭuo boldańeskb>, ĭel boldаńеаșćeb>b>) [akc. boldăńib>] (gl. p.) — buljiti, blenuti, razrogačiti oči, neprijatno gledati ◊ atîta boldăńi uoki kînd ma vaḑu, đi ma spumîntaĭ kî o sî-ĭ ĭasă đin kap — toliko je razrogačio oči kada me je video, da mi se učinilo da će mu iskočiti iz glave ♦ var. buldańib> ♦ sin. bļezńib> [Por.] [Vidi]
809 boldorĭel boldorel ? бодљаст (дем.) boldorĭelb> (boldorĭalăb>) (mn. boldorĭeĭb>, boldorĭaļeb>) [akc. boldorĭeb>l] (prid.) — (demin.) < boldoruosb> — blago ispupčen, ne mnogo neravan, malo šiljat ◊ țîțîșuare boldorĭaļe — jedre dojke (metafora za devojačke grudi) [Por.] ∞ bolđib> (Ima umotvorina!) [Vidi]
808 boldoruos boldoros ? бодљаст boldoruosb> (boldoruasăb>) (mn. boldoruoșb>, boldoruasăb>) [akc. boldoruob>s] (prid.) — bodljast, sa bodljama, sa izbočinama, šiljast, zašiljen; neravan, grudvast ◊ arat boldoruos, a ramas gļiĭ marĭ dupa plug — neravno oranje, ostale su krupne grudve iza pluga ♦ var. bolboruosb> (bolboruasăb>) [Por.] ∞ bolđib> [Vidi]
806 bolđi boldi подбадати bolđib> (ĭuo bolđeskb>,ĭel bolđașćeb>, ) [akc. bolđib>] (gl. p. ref.) — 1.b> podbadati, podsticati; ćuškati ◊ skamnu nuĭe ńaćid, ma bolđașće un nuod ăn kur — tronožac nije ravan, neki čvor me bode u zadnjicu ◊ bolđal, sî sa muće măĭ înkolo — ćušni ga, da se pomeri malo na tamo ♦ var. bulđib> ♦ sin . înpunźa 2.b> (psih) gledati oštro, ispod oka; probosti nekoga pogledom ◊ kînd ma bolđiașće ku uoki-ĭa kĭortavĭ, frika ma taĭe — kad me pogleda onim zrikavim očima, strah me preseče [Por.] ∞ buoldb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
1244 bolđiș boldiș шиљаст bolđișb> (bolđișăb>) (mn. bolđișăb>) [akc. bolđib>ș] (prid.) — 1.b> (za predmete) šiljast, štrkljast, kome štrči vrh, šiljak ◊ a tîrsît pi lînga luok, ș-a lasat ńișći spińamă în mižluoku drumuluĭ, sî șća ku spińi bolđiș în sus, da pi aśiĭa trĭek kopiĭi đeskulț kînd sa duk la rîu sî sa skalđe — kresao je lisnik i ostavio je nekavo trnje na sred puta, da stoji sa bodljama štrkjljasto u vis, a tuda prolaze bosonoga deca kada idu na reku da se kupaju 2.b> (psih.) oštar pogled, pogled ispod oka; buljav, ispitivački ili podmukao pogled ◊ dukî-sa drakuluĭ, are o uĭtatură bolđișă, frika ma taĭe kînd guod îm skapă uoki sî ma uĭt la ĭel — đavo ga odneo, ima neki podmukao pogled, strah me preseče kad god mi se omakne da ga pogledam ♦ var. bolđiuluĭb> ♦ sin. kĭorđișb> [Por.] ∞ bolđib> [Vidi]
804 bolđiu boldei кученце bolđiub> (mn. bolđiĭb>) [akc. bolđib>u] (i. m.) — (zool.) 1.b> kučence, mali pas ◊ bolđiu ĭe kîńe mik, ăl țîń đi drag, să ći žuoś ku ĭel, șă să-ț latre pi lînga kasă — bolđej je mali pas, koga držiš iz ljubavi, da se igraš s njim, i da ti laje oko kuće ◊ sa kĭamă bolđiu kă bolđașće đarîndu ku buotu — zove se boldžiu zato što svuda zabada njušku ♦ var. bolđeĭb> (mn. bolđeĭeb>) ♦ up. kopuoĭb>, kĭerb> [Por.] 2.b> lovački pas kratkih nogu, jamar, rupar; jazavičar ◊ bolđiu ĭe kîńe fara kuadă, dakă arĭe kuadă, kuada iĭ sa taĭe — jamar je kuče bez repa, ako ima rep, rep mu se seče ◊ ku bolđiu s-a dus vînațî dupa vulpĭ, or dupa vĭeḑurĭ — sa jamarom su lovci išli u lov na lisice, ili jazavce [GPek] ∞ bolđib> [Vidi]
595 bolnau bolnav болестан bolnaub> (bolnauăb>) (mn. bolnauvĭ, bolnavĭeb>) [akc. bolnab>u] (prid.) — (med.) bolestan ◊ bolnau rîău — mnogo je bolestan ◊ bolnau, da lukră — bolestan, a radi ◊ bolnauă đi an — bolesna od prošle godine ◊ bolnau đi uskatură — bolestan od sušice [Crn.] ◊ minće kî ĭe bolnau, numa să nu lukrĭe — laže da je bolestan, samo da ne radi [Por.] ♦ dij. var. bolnavb> [akc. bolnab>v] [Kmp.] ♦ dij. var. bolnăvb> [akc. bob>lnav] ◊ nu poś să vin, kă mis bolnăv — ne mogu da dođem, jer sam bolestan (Mustapić) [Zvizd] ∞ boļib> [Vidi]
597 bolnaviśuos bolnăvicios болешљив bolnaviśuos (bolnaviśuasă) b> (mn. bolnaviśuoș, bolnaviśuasăb>) [akc. bolnaviśuob>s] (prid.) — bolešljiv, koji lako ili često oboljeva ◊ bolnaviśuos đin kopilariĭe — bolešljiv od rođenja ◊ bolnaviśuos, da nu sî ļekuĭe — bolešljiv, a ne leči se [Crn.] ♦ dij. var. bulnaviśuosb> ◊ nu ći-nsura ku ĭa, kî ĭe o mrțuagă bulnaviśuasă — nemoj se ženiti njome, jer je jedna bolešljiva mrcina [Por.] ♦ dij. var. bolnăvičosb> [Kmp.] ∞ boļib> [Vidi]
639 bolobuok inspid ? бљутав bolobuokb> (bolobuokăb>) (mn. bolobuośb>, bolobuaśeb>) [akc. bolobuob>k] (prid.) — bljutav, ustajao, bez ukusa ◊ apă bolobuokă — bljutava voda [Hom.] ♦ dij. var. śolobuokb>, śilobuokb> [Por.] [Vidi]
679 bolovan bolovan каменчуга bolovanb> (mn. bolovańb>) [akc. bolovab>n] (i. m.) — kamenčuga, krupan kamen, krupan komad kamena, kamenčina ◊ n-a putut să trĭakă ku karu ku făn, dă bolovań pră drum — kola sa senom nisu mogla da prođu, od kamenčuga na putu [Hom.] ♦ dij. sin. borțuońb>, bikuońb>, baĭkuońb>, petruońb> [Por.] ∞ pĭatrăb> [Vidi]
596 boļeșńiță boleșniţă болештина boļeșńițăb> (mn. boļeșńițb>) [akc. boļeb>șńiță] (i. ž.) — boleština, epidemija ◊ s-a pus o boļeșńiță pi tuată lumĭa în sat — zahvatila je neka boleština sve ljude u selu ◊ s-a pus o boļeșńiță pi nuoĭ, tuoț tușîm — uhvatila nas je neka boleština, svi kašljemo [Crn.] ∞ boļib> [Vidi]
594 boļi boli боловати boļib> (ĭuo boļeskb>, ĭel boļașćeb>) [akc. boļib>] (gl. n.) — bolovati ◊ boļașće đi buală grĭa — boluje od teške bolesti ◊ boļașće đi buala rîa — boluje od padavice, epilepsije ◊ boļașće đi frigurĭ — boluje od groznice ◊ boļașće în pat — boluje u krevetu ◊ boļașće đi ļańe — boluje od lenjosti [Crn.] ◊ ĭel a-nśeput a boļi, đi kînd la podmorît să lukrĭe în apă — on je počeo bolovati od kada su ga primorali da radi u vodi [Por.] [Vidi]
966 bombońală bombăneală гунђање bombońalăb> (mn. bombońalăurĭb>) [akc. bombońab>lă] (i. ž.) — gunđanje, zvocanje; mrmljanje ◊ mare bombońală-n lume, đi nakaz șî greotaće — veliko gunđanje u narodu, zbog muke i teškoća [Crn.] ∞ bombońib> [Vidi]
965 bombońi bombani гунђати bombońib> (bombońașće, bombońeskb>) [akc. bombońib>] (gl. p. ref.) — (onom.) gunđati, zvocati; mrmljati ◊ bombońașće, kî ĭe mîńiĭuos pi tuoț — gunđa, jer je ljut na svakoga [Crn.] ◊ nu lukră ńimika, numa boambîńe tuota ḑîua — ne radi ništa, samo gunđa po ceo dan (Rduna Glava) [Por.] [Vidi]
967 bombońind bombonind гунђајући bombońindb> [akc. bombońib>nd] (pril.) — gunđajući, mrmljajući ◊ treku pi lîngă nuoĭ bombońind — prođe pored nas gunđajući [Crn.] ∞ bombońib> (Ima umotvorina!) [Vidi]
907 Bonduok bondoc Бондок bonduokb> (mn. bonduaśeb>) [akc. bonduob>k] (i. m.) — (top.) bondok, zvano mesto u ataru sela Crnajke, zatupasto brdo na ograncima Deli Jovana ◊ am moșîĭe la bonduok, luok ĭe bun șî poļažńik — imam imanje na bondoku, mesto je dobro i ravno ♦ up. bundukb> [Por.] [Vidi]
744 bonkonuos boancă гломазан bonkonuosb> (bonkonuasăb>) (mn. bonkonuoșb>, bonkonuosăb>) [akc. bonkonuob>s] (prid.) — <b">1.b>b> (za predmete) glomazan, grub, težak ◊ śižme bonkonuasă — glomazne, teške čizme 2.b>b> (za psihičko stanje) neraspoložen, natmuren, naduren, osoran ◊ l-a lasat fata, șă triĭ ḑîļe stă bonkonuos — ostavila ga je devojka i tri dana je neraspoložen <b">3.b> (za ponašanje) neljubazan, negostoljubiv — ◊ veńira dăn dăparće, ku gîndu să doarmă la ĭeal, a ĭeal fu tare bonkonuos, șă-ĭ dudăi dă pră pragu kășî — došli su iz daleka, sa namerom da spavaju kod njega, ali on beše jako neljubazan, i otera ih sa kućnog praga [Hom.] ∞ buankańib>b">b"> [Vidi]
798 borțuoń borţoi каменчина borțuońb> (mn. borțuańeb>) [akc. borțuob>ń] (i. s.) — kamen, oveći komad ◊ pănă iĭ a mĭers pi drum, ńiskaĭ kopiĭ đin tufă s-a pus ku borțuańe pi iĭ — dok su oni išli putem, neka deca su ih iz šume napala kamenjem ♦ / (augm.) < borțb> ♦ sin. petruońb>, bolovanb>, bikuońb>, baĭkuońb> [Por.] ∞ pĭatrăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
728 borđeĭ bordei земуница borđeĭb> (mn. borđaĭeb>) [akc. borđeĭ] (i. s.) — zemunica, vrsta primitivnog objekta za stanovanje koji je jednim delom ukopan u zemlju, burdelj ◊ borđeĭu n-avut ńiś o ferĭastă — zemunica nije imala nijedan prozor [Crn.] ♦ dij. var. borđiĭb>, borđeĭkăb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
727 Borđuońi Bordeni Борђани borđuońib> [akc. borđuob>ńi] (i. m.) — (antr.) borđani, vlaškо prezime porodice Jovanović iz Malog Izvora, po nadimku pretka koji se zvao borđa ♦ / ? < borđa — „onaj koji živi u borđeju, zemunici” ◊ Pau borđan — Pavle borđan [Crn.] ∞ borđeĭb> [Vidi]
736 borfańală borfăială преметачина borfańalăb> (mn. borfańelurĭb>) [akc. borfańab>lă] (i. ž.) — 1.b> premetačina, preturanje po stvarima; pretraživanje nečega da se nađe što skriveno ili nedopušteno ◊ źindari a fakut borfańală pin kasă — žandari su izvršili premetačinu po kući 2.b> nered, kao posledica premetačine ◊ borfańală pin kasă — nered u kući ◊ borfańală în tuaće pîărțîļi — nered na sve strane (opšti nered) [Crn.] ♦ dij. var. borfaĭalăb> [Por.] ∞ borfańib> [Vidi]
737 borfańi borfăi преметати borfańib> (ĭuo borfańeskb>, ĭel bоrfańașćeb>) [akc. borfańib>] (gl. p.) — premetati, preturati po stvarima, ostavljajući nered za sobom ◊ bоrfańașće, katînd śaua — pretura stvari, tražeći nešto ◊ prĭa mult bоrfańașće pîntru un lukru mik — previše pretura po stvarima, tražeći sitnicu [Crn.] ♦ dij. var. borfaib> ♦ dij. sin. borîndaib> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
630 borî borî ејакулирати borîb> (ĭuo borîăskb>, ĭel borîașćeb>) [akc. borîb>] (gl.) — (zast.) 1.b> ejakulirati, izbaciti seme, svršiti ◊ n-a pazît ș-a borît î-ńa, șî ĭa, saraka, a pļekat greuańe — nije pazio i svršio je u nju, i ona je, sirota, ostala trudna 2.b> (vulg.) psovati, pretiti da će se nad sagovornikom obaviti koitalni čin sa ejakulacijom ◊ borîlaș să-l borăsk — bem li ga, da ga jebem ◊ fi bun, borîćaș — budi dobar, jebote ◊ borîmĭar în ćińe — jebo te! jebem te! ◊ nu ma borî, ma ruog đi ćińe, kă nu mis đivină — nemoj me psovati, molim te, jer nisam kriv [Por.] [Vidi]
1136 borîndai cotrobăi претурати borîndaib> (ĭuo borîndĭĭb>, ĭel borîndîĭeb>) [akc. borîndaib>] (gl. p. ref.) — preturati, premetati, praviti nered prilikom premetačine ◊ lasî-će, mă, nu măĭ borîndai pin lada-ĭa, nuĭe-n ĭa ńimika đi ćińe — mani se, bre, nemoj više preturati po toj škrinji, nema u njoj ničega za tebe [Por.] up. borfańib> [Vidi]
1137 borîndaĭală cotrobăială преметачина borîndaĭalăb> (mn. borîndaĭaļeb>) [akc. borîndaĭab>lă] (i. ž.) — premetačina, preturanje po stvarima ◊ veńiră uoțî, fakură o borîndaĭală pin kasă, șî kînd nu gasîră ńimika, sa dusîră drakuluĭ — dođoše hajduci, napraviše premetačinu po kući, i kada ne nađoše ništa, odoše k vragu [Por.] ∞ borîndaib> [Vidi]
610 borîndău borândău бориндеу borîndăub> (mn. borîndăĭeb>) [akc. borîndîăb>u] (i. s.) — (nutr.) borindeu, specifično vlaško jelo od raskuvanog svinjskog mesa, svinjske krvi i kukuruznog brašna ◊ prînḑu kraśunuluĭ nu sî faśe fîră borîndău — nema božićnog ručka bez borindeua [Crn.] ♦ var. burîndău, burundăub> ◊ burîndău faśe kuru rău — borindeu je zlo za dupe (ako se pretera) [Por.] ∞ borîndaib> [Vidi]
1014 borîșkai borâscăi претурати borîșkaib> (ĭuo borîșkîĭb>, ĭel borîșkîĭeb>) [akc. borîșkaib>] (gl.) — 1.b> preturati, premetati, tražiti nešto ostavljajući nered za sobom ◊ are urît învăț s-îm borîșkîĭe pin puzanarĭe — ima ružnu naviku da mi pretura po džepovima 2.b> češati rogove, grebati rogovima (za goveda) ◊ buou sa borîșkîĭe, șî buankîĭe, ka kînd draku s-a bagat în ĭel — vo češe rogove i muče, kao da je đavo ušao u njega [Por.] [Vidi]
3814 borîtură borâtură сперма borîturăb> [akc. borîtub>ră](i. ž.) ● v. buraturăb> [Crn.] ∞ borîb> [Vidi]
788 borkan borcan ћуп borkanb> (mn. borkańb>) [akc. borkab>n] — ćup ◊ borkan ĭe vas ĭn kare s-a pastrat grĭu or faĭna — borkan je posuda u kojoj se čuvala pšenica ili brašno [Kmp.] [Vidi]
2667 borkanat borcănat носат borkanatb> (borkanatăb>) (mn. borkanațb>, borkanaćeb>) [akc. borkanab>t] (prid.) — (anat.) nosat, koji ima veliki nos ◊ s-a puvestît kă muoșî aĭ nuștri aĭ batrîń, a fuost gata tuoț borkanaț, avut ńișći nasurĭ dumńeḑîu sî ći pazîaskă kiće đi marĭ — pričalo se da su naši stari gotovo svi bili nosati, imali su neke noseve bog da te sačuva koliko velike ◊ buarkă ĭe poļikra lu ăla kare are nas marĭe — „boarko” je nadimak onoga koji ima veiki nos ♦ sin. borkanuosb> [Por.] ∞ borkanb> [Vidi]
850 borkonat borcănat бокаст borkonatb> (borkonatăb>) (mn. borkonațb>, borkonaćeb>) [akc. borkonab>t] (prid.) — 1.b> (za predmete) bokast, izbočen, ispupčen, bokat, trbušast, zadebljan ◊ mațu đi udat ĭe borkonat la un luok — crevo za zalivanje je zadebljano na jednom mestu ◊ ļiemnu borkonat nuĭe bun đi blîăń — zadebljano drvo nije za daske 2.b> (za čoveka) ugojen, udebljao ◊ furtatu mĭeu koźa s-a borkonat — moj prijatelj se prilično udebljao ♦ var. unflatb> [Crn.] ∞ borkanb> [Vidi]
791 borugă borugă вододерина borugăb> (mn. boruźb>) [akc. borub>gă] (i. ž.) — 1.b>b>b> (oron.) a.b> vododerina, manji ili veći usek u zemlištu koji je napravila tekuća voda; dolja; jarak ◊ a ploĭat ka kînd aĭ turnat ku gaļata, șî ļivĭeḑîļi pi pođiń sînt pļińe đi boruź — kiša je lila kao iz kabla, i livade na padinama pune su vododerina b.b> korito potoka ◊ borugă mikă — mala dolja ◊ borugă adănkă — dubodolina ♦ sin. dîrăb> 2.b>b>b> potok ◊ dupa śe ļi pașće, pîkurarĭu mînă uoiļi la borugă să ļi adîape — posle paše, čobanin tera ovce na potok, da ih napoji ◊ boruga pi kare kure apa, sa kĭamă ogaș — vododerina kojom teče vode, zove se potok [Por.] [Vidi]
793 boruos baros маљ boruosb> (mn. boruasăb>) [akc. boruob>s] (i. s.) — 1.b> malj, veliki i težak gvozdeni čekić ◊ ku boruosu sa sparg tutuśi aĭ tarĭ — maljem se cepaju tvrdi panjevi 2. b>(fig.) tupav i priglup čovek ◊ (antr.) boruosb> — „Tupavko", pogrdan nadimak za tvrdoglave i priglupe ljude [Por.] ∞ buatăb> [Vidi]
735 Bosańi Bosă Босани bosańib> [akc. bosab>ńi] (i. m.) — (antr.) bosani, bosini, koji pripadaju bosi, vlaško prezime familije u Lubnici, verovatno po ženi koja se zvala bosa ◊ Dragu bosan a fuost lautarĭ — Dragi bosan je bio violinista [Crn.] [Vidi]
3305 Bosîlka Bosâlca Босиљка bosîlkab> [akc. bosîb>lka] (i. ž.) — (antr.) (zast.) povlašeni izgovor srpskog imena bosiljka ◊ în luok đi busuĭaka, rumîńi sîrbizaț ĭ-a pus la fĭaće nume „bosiljka”, da a strîgato „bosîlka” — umesto „busujuake”, posrbljeni Vlasi su devojčicama davali imena „bosiljka”, ali su je zvali „boslka” [Por.] ∞ busuĭuokb> [Vidi]
2243 bosîndak bosândac јатаган bosîndakb> (mn. bosîndakurĭb>) [akc. bosîndab>k] (i. s.) — (tehn.) jatagan, sablja ◊ o’ sî taś dîn gură, or sî gușć dîn bosîndak — ili ćeš da ućutiš, ili ćeš da „gucneš” jatagan [Mlava] (Ima umotvorina!) [Vidi]
3779 boskomĭeļńiță boscomelniţǎ бускомелница boskomĭeļńițăb> [akc. boskomĭeb>ļńiță] (i. ž.) ● v. buskomĭeļńițăb> [Por.] [Vidi]
2227 boskorođi boscorodi богорадити boskorođib> (ĭuo boskorodîăskb>, ĭel boskorodîașćeb>) [akc. boskorođib>] (gl.) — bogoraditi, pričati nerazgovetno sam sa sobom; mrmljati ◊ puopa-l sîrbăsk boskorođiașće dă trĭaba luĭ, lumńa nuastră no-l înțaļiaźe ńimika, șî abĭa așćiată sî gaćiaskă služba șî sî sa dukă a kasă — srpski pop bogoradi za svoj račun, naši ljudi ga ne razumeju ništa, i jedva čekaju da se svrši služba, da odu kući [Mlava] ♦ dij. var. buskorođib> [Por.] [Vidi]
835 boșćinar boștinar воштинар boșćinarb> (mn. boșćinarĭb>) [akc. boșćinab>r] (i. m.) — voštinar, otkupljivač boštine ◊ a veńit boșćinari s-aduńe boșćina — došli su voštinari da sakupe voštinu [Crn.] ∞ boșćinăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
834 boșćină boștină воштина boșćinăb> (mn. boșćiń) [akc. boșćib>nă] (i. ž.) — voština, ostatak prilikom topljenja i ceđenja voska ◊ śară puțînă, da boșćină multă — voska malo, a voštine mnogo [Crn.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2060 botgruos botgros батокљун botgruosb> (mn. botgruoșb>) [akc. botgruob>s] (i. m.) — (ornit.) batokljun, ptica stanarica (Coccothraustes coccothraustes) ◊ botgruos ĭe o pasîrĭe mikă, ku ćiku skurt șă gruos — batokljun je mala ptica, sa kratkim i debelim kljunom (Tanda) ♦ / < buotb> + gruosb> ♦ var. podgruosb> (Rudna Glava) [Por.] ∞ buotb> [Vidi]
1015 botoruog botorog тупав botoruogb> (botoruagăb>) (mn. botoruoźb>, botoruaźeb>) [akc. botoruob>g] (prid.) — tupav, bez vrha ◊ botoruog ĭe fiĭe śe lunguĭat, fara vîr frumuos, tîmpit la vîr — botorog je bilo šta duguljasto što nema lep vrh, što je tupo na vrhu [Por.] ∞ boturb> [Vidi]
1961 botoșa toci (a) тупити botoșab> (ĭuo botoșîăḑb>, ĭel botoșaḑăb>) [akc. botoșab>] (gl. p.) — tupiti, zatupiti, zaobliti šiljati vrh duguljastog predmeta ◊ dakă vrĭeĭ sî baț puarka, muara sî botoșîăḑ bîtu la kapatîń, sî nu fiĭe askuțît — ako hoćeš da igraš svinjicu, treba da zatupiš jedan kraj štapa, da ne bude oštar [Crn.] ∞ buotb> [Vidi]
1017 botoșat bont туп botoșatb> (botoșatăb>) (mn. botoșațb>, botoșaćeb>) [akc. botoșab>t] (prid.) — tup; zatupast; zadebljan na vrhu; bez vrha ◊ arĭe źaźiće gruasă șî botoșaće — ima debele i zatupaste prste ◊ đi batut puarka sa aļaźe bît botoșat la kapatîń — za igranje svinjice bira se štap sa tupim krajem [Crn.] ∞ buotb> [Vidi]
678 botrak brotac жаба botrakb> (mn. botraśb>) [akc. botrab>k] (i. m.) — žaba; mala žaba (Rana esculenta) ◊ nuată ka un botrak — pliva kao mala žaba (Sige, Magudica) ♦ var. brotakb> (Laznica, Medveđica) [Hom.] ♦ dij. var. brotakb> [akc. brotab>k] — 1.b> vodena žaba ◊ brotak ĭe bruaskă đi apă — brotak je vodena žaba 2.b> žabac, mužjak (prepoznaje se po tome što „skače” na žabu) ◊ brotaku ĭe bruaskă voĭńiśaskă — brotak je žaba mužjak [Por.] 3.b> žaba koja skače ◊ brotaku ĭe bruaskă sărituare — brotak je skakutava žaba [GPek] [Vidi]
990 botuos botos њушкаст botuosb> (botuasă) (mn. botuoșb>, botuasăb>) [akc. botuob>s] (prid.) — 1.b> njuškast, koji je nalik na njušku; koji ima veliku njušku 2.b> čvornovat, naročito na krajevima (za debla) 3.b> (pej. za čoveka) a.b> koji ima veliki nos b.b> koji diže nos, koji je arogantan [Por.] ∞ boturb> [Vidi]
847 botur butur дебљи крај boturb> (mn. botururĭb>) [akc. botub>r] (i. m.) — deblji kraj stabla, štapa ili motke ◊ skurtă ļiemnu la botur đi vro duauă palmĭe — skrati drvo na debljem kraju za jedno dve šake ◊ bîćiļi nuaștre la botur sînt gata tot una — naši štapovi su na debljem kraju gotovo jednaki [Crn.] ◊ ļiemnu, bîtu, krĭangă șî așa śeva śi ĭe lunguĭat, are duauă kîpatîńe: unu ĭe măĭ supțîrĭe, or măĭ askuțît, șî ĭel sa kĭamă vîr, da alalalt ĭe măĭ gruos, or măĭ tîmpit, șî la aăla sa ḑîśe botur — drvo, štap, grana ili tako nešto duguljasto, ima dva kraja: jedan je tanji ili oštriji, i taj se zove „vrh”, a drugi je deblji ili tuplji, i taj se deo zove „botur” ♦ supr. vîr b>[Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
548 boťez botez крштење boťezb> (mn. boťezurĭb>) [akc. boťeb>z] (i. s.) — (rel.) krštenje ◊ vin ďi la boťez — dolazim sa krštenja [Kmp.] ♦ dij. var. boćeḑb> (mn. boćeḑurĭb>) [Por.] ♦ dij. var. boćezb> (Valakonje, Savinac, Gamzigrad, Lubnica) [Crn.] ∞ bućeḑab> [Vidi]
1501 boťeza boteza крстити (се) boťezab> (ĭo boťezb>, ĭel boťazăb>) [akc. boťezab>] (gl. p. ref.) — (rel.) krstiti (se), nadenuti nekom ime ◊ am boťezat kopilu kînd avut un an — krstili smo dete kada je imalo godinu dana [Kmp.] ♦ dij. var. bućeḑab> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
839 boznakît boznacât ? богзнаколки boznakîtb> (boznakîtăb>) (mn. boznakîțb>, boznakîćeb>) [akc. boznakîb>t] (prid.) — (dosl.) „bog zna koliko”, izraz za nešto što ima neodređeno veliku meru ◊ a veńit un uom, boznakît đi mare — došao je jedan ogroman čovek ◊ a luvat o palugă boznakîtă, ș-a-nśeput sî bată — dohvatio je jednu veliku motku, i počeo da bije ◊ boznakît đi kînd ăl așćet — dugo ga čekam (sam bog zna koliko) ♦ / boznab> < srb. „bog zna ” + kîtb> — vl. „koliko” ♦ var. buoznakîtb>, buznakîtb> [Por.] [Vidi]
530 braț braţ наручје brațb> (mn. brațăb>) [akc. brab>ță] (i. ž.) — 1.b> naručje ◊ kopilu a plîns, șă mumî-sa l-a luvat în brață — dete je plakalo i majka ga je uzela u naručje ◊ a luvat numa kît duśe în brață — poneo je samo koliko nosi u naručju [Crn.] 2.b> naramak, breme, količina nečega koja se može poneti u naručju ◊ un braț đi ļamńe — naramak drva 3.b> snop ◊ braț đi tuļeń dupa kuļies s-adună șî sa faśe stup đi kukuruḑ — snop tuluske sakuplja se posle berbe i pravi se kopa kukuruza (Rudna Glava) 4.b> (fig.) zagrljaj ◊ s-a luvat în brață, șî s-a țukat — zagrlili su se, i poljubili [Por.] [Vidi]
531 brațarĭe brăţare гривна brațarĭeb> (mn. brațîărĭb>) [akc. brațab>rĭe] (i. ž.) — 1.b> grivna, obujmica ◊ brațarĭa țîńe kuasa-n držală — metalna grivna drži kosu na držalji ◊ a pikat brațarĭa la kapatîńu lu skamnu karuluĭ — ispala je obujmica na stolici drvenih kola [Crn.] ◊ brațarĭa ĭe o buśauă đi fĭer ku kare sa ļagă doă parśaļe alu śeva — grivna je gvozdena čaura kojom se vezuju dva dela nečega [Por.] 2.b> prsni ukras na odevnim predmetima od sukna ◊ arĭe brațărĭ mîndrĭe la zabun — ima lepe ukrase na zubunu [Crn.] ∞ brațb> [Vidi]
775 brad brad јела bradb> (mn. braḑb>) (i. m.) — (bot.) jela, vrsta zimzelenog drveta (Albies alba) ◊ blăń dă brad — jelove daske ◊ bradu ĭe viarđe șî ĭarna șî vara — jela je zelena i leti i zimi [Hom.] ◊ blana đi brad frumuos mirusă — jelova daska lepo miriše ◊ în Porĭeśa padure ku ļemn brad n-a fuost, kînd pi la Guol a dat vrun brad sîngur, aĭ batrîń a spus kă samînța ĭ-a dus pasîrĭa-n ćik đi la Munț-aĭ Albĭ — u Porečju šume sa jelovim drvetom nije bilo, kad bi se na Deli Jovanu našla po neka usamljena jela, starci su govorili da je njeno seme donela sa Karpata ptica u kljunu [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
4016 bradoaĭe brădoaie качица bradoaĭeb> (mn. bradoaĭeb>) [akc. bradoab>ĭe] (i. ž.) — kačica ◊ bradoaĭa ĭe un feļ đe putină mikă, đe ļemn ku kapak, în kare sa păzește pastrama — kačica je vrsta male kace od drveta, sa poklopcem, u kojoj se čuva pastrma [Tim.] [Vidi]
1567 braḑ brăduţi вез braḑb> (mn. braḑurĭb>) [akc. brab>ḑ] (i. m.) — vez, ukras na haljetku ◊ braḑ îs puĭ or floriśĭaļe kusuće pră kimĭașă dă fuĭuor — vez je ukrasna šara ili cvet na lanenoj košulji (Sige) [Hom.] ◊ braḑ ĭe aĭa kînd muĭarĭa kuasă muskiță pi pînḑă — vez je ono kad žena ušiva pokrstice po platnu ◊ braḑ ĭe șîru kare sa kuasă la mîńiś, or la guļir, or la pĭept — „bradz”je trakast ukras koji se veze na rukavima, na okovratniku, ili na grudima (blizna) ♦ sin. rîub>, puĭb> [Por.] [Vidi]
971 brađet brădet борик brađetb> (mn. brađeturĭb>) [akc. brađeb>t] (i. m.) — borik, borova šuma ◊ am fuost în brađet dupa mrtaś đi kasă — išli smo u borovu šumu po merteke za kuću ♦ var. brađišb> (mn. brađišurĭb>) [Crn.] ∞ bradb> [Vidi]
709 Brankuońi Brancovici Бранкови brankuońib> [akc. brankuob>ńi] (i. m.) — (antr.) brankovi, brankojevi (ići), vlaško prezime porodica Trailović i Radivojević u Osniću, po ličnom imenu pretka koji se zvao branku ◊ Giță lu branku a fuost fluĭeraș bun, șî frumuos a ḑîs ruopîta — Đorđe brankov je bio dobar frulaš, i lepu je svirao „ropotu” [Crn.] ∞ brankub> [Vidi]
4961 brańi brăni бранити brańib> (ĭuo brańeskb>, ĭel brańĭașćeb>) [akc. brańib>] (gl. p. ref.) — braniti, zabraniti ◊ kînd vrunu pośașće ļivađa, arată kă brańașće sî sa paskă uoiļi în moșîĭa luĭ — kad neko zapotka livadu, pokazuje da zabranjuje da se stoka napasa na njegovom imanju ◊ la kopil nu ĭ-a brańit ńimika — detetu nisu branili ništa ♦ sin. oprib> [Por.] [Vidi]
872 brańișće braniște забран brańișćeb> (mn. brăńișćb>) [akc. brab>ńișće] (i. ž.) — zabran, šuma koja se ne seče ◊ l-am dat la sud, kî mĭ-a fakut mare șćetă-n brańișće — tužio sam ga, jer mi je napravio veliku štetu u zabranu [Por.] ∞ brańib> [Vidi]
1367 brașuаvă brașoavă смицалица brașuаvăb> (mn. brașuаvеb>) [akc. brașuаb>vă] (i. ž.) — 1.b> smicalica, podvala, lukavstvo ◊ aîăsta uom mĭ-a ogođit o brașuavă, đi am s-o țîn minće kît sînt viu — ovaj čovek mi je namestio jednu smicalicu, da ću je pamtiti dok sam živ [Crn.] 2.b> grimasa, kreveljenje ♦ dij. var. brșuavăb>, broșoavăb> (mn. brșuaveb>, broșuaveb>) ◊ sa strîmbă kîtra kopil, faśe broșuave da kopilu muare đe rîs — krevelji se na dete, pravi smeške a dete umire od smeha (Tanda) ♦ var. bîrșuavăb> (Rudna Glava) [Por.] [Vidi]
719 braśiră brăcire чипка braśirăb> (mn. braśirĭ) [akc. braśib>ră] (i. s.) — 1.b>b> čipka ◊ zavĭelkă ku braśirĭ — kecelja sa čipkama [Hom.] 2.b>b> tkanica, pojas ◊ đi mult sa-nśins ku braśirĭ, n-a fuost kurauă — nekada su se opasivali tkanicama, nije bilo kaiša ♦ sin. śiștuareb> 3.b>b> traka, bordura [Por.] [Vidi]
3679 brăbeťe vrabie врабац brăbeťeb> [akc. brăbeb>ťe] (i. m.) ● v. bribĭaćeb> [Kmp.] [Vidi]
532 brățîșuară brăţișoare загрљајче brățîșuarăb> (mn. brățîșuarĭеb>) [akc. brățîșuab>ră] (i. ž.) — (demin.) (folk.) „zagrljajče”, nežan izraz za naručje ◊ vinu la naĭka-n brățîșuară — (dosl.) dođi dragom u „naručence”, (fig.) dođi da te nežno zagrlim [Por.] ∞ brațb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
1575 brățui brăţui паковати грање brățuib> (ĭuo brîățuib>, akc. brîăb>țui ĭel brîățuĭeb>, akc. brîăb>țuĭe) [akc. brățuib>] (gl.) — pakovati nasečene lisnate grane na gomilu, pogodnu za nošenje do mesta gde se dene lisnik; u timočkom dijalektu: izdipliti ◊ tata darîmă la frunḑă, da ĭuo brîățuĭ, șî trag brațurļi pi žuardă dupa mińe, pănă la luok unđe muma grîmađiașće frunḑarĭu — otac kreše grane sa lišćem, ja ih pakujem u naramke, i te naramke prevlačim na štapu do mesta gde majka dene lisnik [Por.] ∞ brațb> [Vidi]
720 brăśinar brăcinar учкур brăśinarb> (mn. brăśinarĭb>) [akc. brăśinab>r] (i. m.) — 1.b> učkur, uzica, svitnjak, gaćnik, pojas ◊ brăśinarĭu ĭe un ițuoń ku kare s-a ļegat śuariśi — „bračinar” je kanap kojim su se vezivale pantalone ♦ sin. înśingatuareb> [Por.] 2.b> ♦ dij. var. braśinarĭb> (mn. brăśinarĭeb>) — a.b> prečaga, prečka ◊ ușă ku triĭ braśinarĭe — vrata sa tri prečke ◊ blană đi masă fakută ĭe ku braśinarĭe — daska sofre spojena je prečagama b.b> spojnica ◊ braśinarĭ la kuarńiļi pluguluĭ ĭe laćiță, ore verźauă, karĭe ļi-nțîpeńașće șî ļi țîńe la masură — spojnica na drvenim ručicama pluga je poprečna daščica, ili šipka, koja vezuje i učvršćuje ručice [Crn.] ∞ braśirăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
988 brăzdui brăzdui браздати brăzduib> (ĭuo brăzduĭeskb>, ĭel brăzduĭașćeb>) [akc. brăzduib>] (gl. p.) — brazdati, povlačiti brazdu, orati ◊ pomîntu ĭe tare ka pĭatra, no sî sa puată brăzdui ļesńe — zemlja je tvrda kao kamen, neće moći lako da se izbrazda [Por.] [Vidi]
717 brțarĭ bârsă спона brțarĭb> (mn. brțarĭeb>) [akc. brțab>rĭ] (i. ž.) — spоna, spojka, letvica ili šina koja spaja i učvršćuje delove pluga za ogrtanje ◊ kînd să mută brțarĭu la plugu đi mușuruoń, sa ogođașće larźimĭa kormańilor — pomeranjem spone na plugu za ogrtanje, reguliše se širina zahvata, i količina zemlje koja se nanosi na strukova kukuruza [Crn.] ♦ dij. var. brațarĭb> [Por.] [Vidi]
6197 brebeńel brebenel млађа brebeńelb> (mn. brebeńeĭb>) [akc. brebeńeb>l] (i. m.) — (bot.) mlađa, mlađik, klokoćica (Corydalis-cava) ◊ brebeńel ĭe fluare kare măĭ întîĭ dă primovara, o vîrstă ku fluare balastră, da alta ku fluare albă — mlađa je prvo prolećno cveće, jedna vrsta ima ljubičast, a druga beli cvet ◊ brebeńeĭ kuļeg muĭeriļi șă-ĭ duk la morminț, unđe-ĭ tamîĭe șă-ĭ dau đe pomană la-ĭ muorț — mlađu beru žene i nose na groblje, gde je kade i namenjuju pokojnicima ♦ var. bribeńelb> (Rudna Glava) [Por.] [Vidi]
3678 brebĭaće vrabie врабац brebĭaćeb> [akc. brebĭab>će] (i. m.) ● v. bribĭaćeb> [Crn.] [Vidi]
1574 bren brener бренер brenb> (mn. brenurĭb>) [akc. breb>n] (i. s.) — brener a.b> na karabitnoj lampi ◊ kînd sa astupă brenu la lampă, sa kurîțâ ku o žîțîșuară đi oțăl, supțîrĭe ka păru đin kap — kad se zapuši brener na lempi, čisti se jednom žičicom od čelika, tankom kao dlaka s glave b.b> na autogenom aparatu za zavarivanje ◊ brenu la aparat đi șfăĭsuit sa aprins ku mașîna — brener na aparatu za zavarivanje palio se šibicom (Crnajka) ♦ var. brenerb>, brĭenîrb> (Rudna Glava) [Por.] ◊ n-am uḑît ńiś đi bren ńiś đi brĭenîr, kî nuoĭ în Plamna n-am avut lîămpĭ đe kîrabit — nisam čuo ni za bren ni za brener, jer mi u Plavni nismo imali karabitne lampe (Plavna) [Pad.] [Vidi]
647 Brestouț Brestovăţ Брестовац brestouțb> [akc. brestob>uț] (i. m.) — (ojk.) brestovac, vlaško selo u neposrednoj blizini bora [Crn.] ◊ am suoră mîritată în brestouț, dupa un bristovĭan — imam sestru udatu u brestovcu, za jednog brestovljanina [Por.] [Vidi]
714 bribĭaće vrabie врабац bribĭaćeb> (mn. bribĭețb>) [akc. bribĭab>će] (i. m.) — (ornit.) vrabac (Passer domesticus) ◊ puĭ dă bribĭaće — vrapčevo pile [Hom.] ♦ dij. var. bîrbĭaće, brîbĭaćeb> (mn. bîrbĭețb>) ◊ baće bîrbĭețî ku șlaĭdîru — gađa vrapce iz praćke [Por.] ♦ var. brebĭaćeb> [Crn.] ♦ dij. var. brăbeťeb> (mn. brăbețb>) ◊ kînd veďeț brăbețî kă să tăvăļe pin țărină, să șťiț kă să puńe ploaĭa — kada vidite vrapce da se valjaju po prašini, znajte da će pasti kiša ♦ sin. păsărelb> [Kmp.] [Vidi]
986 briĭ brei просинац briĭb> (mn. briĭеb>) [akc. brib>ĭ] (i. m.) — (bot.) prosinac (Mercurialis perennis) ◊ briĭu ku buobe ruoșîĭe ĭe ļak, da aăla ku boboļi ńagre ĭe otrauă, puoț numa să ći mînžășć ku ĭel — prosinac sa crvenim bobicama je lekovit, a sa crnim je otrovan, možeš samo da se mažeš njime ◊ (kal.) briĭu sa kuļaźe-n ḑîua lu Dumińika mare — prosinac se bere samo u Veliku nedelju (nedelja na Duhove) [Por.] [Vidi]
746 briptă briptă бритва briptăb> (mn. bripćeb>) [akc. brib>ptă] (i. ž.) — britva, vrsta noža na sklapanje ◊ dăm bripta să taĭ kîta pîńe — dodaj mi britvu da isečem malo hleba [Hom.] ♦ dij. var. bîrśagb>, brîśagb> [Por.] [Vidi]
613 briś brici бријач briśb> (mn. briśurĭb>) [akc. brib>ś] (i. m.) — (tehn.) brijač, nož za brijanje ◊ m-am taĭat ku briśu — posekao sam se brijačem [Crn.] ◊ tata înga sa rađe ku briśu, kă are barbă tare, șî nu puaće ku trăśiļ-eșća kare a ĭeșît akuma — otac se još brije briječem, jer ima oštru bradu, i ne može ovim trakama, koje su se pojavile danas [Por.] ♦ dij. var. bričb> [Kmp.] [Vidi]
742 brîbeńel brebenel млађак brîbeńelb> (mn. brîbeńiĭb>) [akc. brîbeńeb>l] (i. m.) — (bot.) mlađak (Corydalis) ◊ brîbeńel ĭe un fĭeļ đi fluarĭe padurĭaļńikă, kare-n fluare măĭ întîń primovara — mlađak je šumski cvet koji prvi procveta u proleće ◊ fluoriļi alu brîbeńel sînt măĭ mult albe șî vînît đeșkis — cvetovi mlađaka su najčešće beli i svetloplavi ◊ brîbeńelu ĭe buĭađe tare veńinuasă — mlađak je jako otrovna biljka ♦ var. brîbeńielb>, bîrbeńielb>, brebeńiel, bribeńielb> [Por.] ♦ dij. var. brebeńiĭalb> (Ranovac) [Mlava] [Vidi]
763 brîglarĭ brîglar обрамичица brîglarĭb> (mn. brîglarĭeb>) [akc. brîglab>rĭ] (i. m.) — obramičica, nosač brdila na razboju za tkanje ◊ brîglarĭ ĭe bîtu đi kare sînt ļegaće brîgļiļi la razbuoĭu đi țasut — nosač brdila je motka o koju su na razboju za tkanju okačena brdila [Por.] ◊ brîglarĭu sî mută kînd brîgļiļi n-au luok sî bată — nosač se pomera kada brdilo nema mesta za zamah ♦ up. brîglăb> [Crn.] ∞ razbuoĭb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
760 brîglă brâglă брдило brîglăb> (mn. brîgļeb>) [akc. brîb>glă] (i. ž.) — brdilo, pokretni deo razboja na kome je učvršćeno brdo ◊ în brîgļe alu razbuoĭ ĭe pusă spata, pin kare trĭaśe urḑala — u brdilo razboja umetnuto je brdo, kroz koje prolazi osnova [Por.] ∞ razbuoĭb> [Vidi]
683 brîndușauă brândușă шафран brîndușauăb> (mn. brîndușîaļeb>) [akc. brîndușab>uă] (i. ž.) — (bot.) vrsta poljskog cveća, šafran, mrazovac, brnduša, brnduška ◊ brîndușauă đi primovara — prolećni šafran (Crocus heuffelianus) ◊ brîndușauă đi tuamnă — jesenji šafran (Crocus moesiacus) [Crn.] ♦ dij. var. brîndușăb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
703 Brîndușuońi Brîndușanu Брндушани brîndușuońib> [akc. brîndușuob>ńi] (i. m.) — (antr.) brndušani, vlaško prezime familija u Valakonju, Savincu i Lubnici, po ženskom pretku brnduši ◊ Firu brîndușan đin Vaļakuańa, a avut mulț stupĭ kînd a fuost ćinîr — Filip brndušan iz Valakonja, imao je mnogo pčela kad je bio mlad [Crn.] ∞ brîndușăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
1769 brîndușă brândușă шафран brîndușăb> (mn. brîndușăb>) [akc. brîndub>șă] (i. ž.) — (bot.) šafran, mrazovac, brnuduša ◊ ĭastă brîndușă đi primovară șî đi taumnă — postoji prolećni i jesenji šafran (Crocus heuffelianus, Crocus moesiacus) ◊ dupa floriļe-șća frumuasă, s-a dat nume la fĭaće: brndușa — prema ovom lepom poljskom cveću davalo se i ime devojčicama: brdnuša [Por.] ♦ dij. var. ♦ brîndușauăb> [Crn.] [Vidi]
756 brînḑă brânză сир brînḑăb> [akc. brîb>nḑă] (i. ž.) — sir, životna namirnica koja se dobija sirenjem i preradom mleka ◊ brînḑă đin lapće đi uaĭe — sir od ovčjeg mleka ◊ brînḑă đin lapće đi vakă — sir od kravljeg mleka ◊ la nuoĭ nu să faśe brînḑă muaļe — kod nas se ne pravi neceđen sir ◊ brînḑă stuarsă — ceđen i presovan sir ◊ brînḑa sa întarit — sir je prevreo ◊ faļiĭ đi brînḑă — kriške sira, velije ♦ var. brînzăb> (Valakonje, Savinac, Lubnica, Gamzigrad, Zlot) [Crn.] ◊ brînḑă đi uaĭe — ovčji sir ◊ brînḑă đi vakă — kravlji sir ◊ brînḑă đi kapră — kozji sir ◊ brînḑă tare — tvrdi sir ◊ brînḑă muaļe — meki sir ◊ brînḑă ku koļașă — sir i kačamak [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
755 Brînḑîĭuońi Brînzan Брнзани brînḑîĭuońib> [akc. brînḑîĭuob>ńi] (i. m.) — (antr.) brnzani, vlaško prezime familije u Metovnici, potomstvo Vlaha sa nadimkom brnza, „Sirko” < brînḑă b> — sir ◊ kîășîļi brînḑîĭuońilor sînt în konvĭeĭu Ćimuokuluĭ, la otar ku Gînzîgradu — kuće brnzijona nalazi se u krivini Timoka, na međi sa Gamzigradom [Crn.] ∞ brînḑăb> [Vidi]
32 brînḑuĭkă brînzică сирко brînḑuĭkăb> (mn. brînḑuĭśb>) [akc. brînḑub>ĭkă] (i. ž.) (hip.) (pej.) — sirko, čovek koji preteruje u jedenju sira ◊ miĭe mĭ-a ḑîs brînḑuĭkă kînd am fuost mik, kă n-am mînkat alta ńimika, numa brînḑă ku koļașă — mene su zvali „sirko” kad sam bio mali, jer nisam jeo ništa durgo, sem sira sa kačamkom [Por.] ∞ brînḑăb> [Vidi]
977 brînkă brâncă црвени ветар brînkăb>¹ (mn. brînśb>) [akc. brîb>nkă] (i. ž.) — (med.) crveni vetar, bolni otoci na koži crvene boje (Erysipelas) ◊ s-a bulnavit đi brînkă, șî s-a dus la vrîžîtuare să-ĭ đeskînće — oboleo je od crvenog vetra, i otišao je kod vračare da mu prebaje [Por.] [Vidi]
1557 brînkă brâncă рука brînkăb>² (mn. brînśb>) [akc. brîb>nkă] — 1.b> (i. ž.) (zast.) (anat.) ruka ◊ s-a prins đi brînś kînd a žukat — hvatali su se za ruke kada su igrali (blizna) ◊ vuorba brînkă s-a pĭerdut, akuma șćim numa și ĭe mîna — reč „brnka” se izgubila, sada znamo samo šta je „m’na” (ruka) 2.b> (pril.) klečeći, ležeći oslonjen na kolenima i laktovima ◊ a kaḑut în brînś, a kaḑut în patru — pao na sve četiri, tj. na ruke i noge (Rudna Glava, Tanda) [Por.] ◊ stîă-n brînś — stoji na sve četiri, tj. leži oslonjen na laktove i kolena (Jasikovo) [GPek] 3.b> (fig) (u izr.) uz veliki napor, s velikim mukom; golim rukama, bez ičije pomoći ◊ am ramas văduvă, ș-am skuos kopiĭi pi brînś — ostala sam udovica, i decu sam izvela (na put) golim rukama (Tanda) [Por.] ♦ up. mînăb>, abușļab> [Vidi]
3765 brîśag briceag бритва brîśagb> [akc. brîśab>g] (i. s.) ● v. bîrśagb> [Por.] [Vidi]
529 brîu brâu појас brîub> (mn. brîurĭb>) [akc. brîb>u] (i. m.) — 1.b> (anat.) pojas, pas, mesto iznad kukova na kom se vezuju pantalone ili suknja ◊ l-a prins tare đi brîu, șî l-a trînćit la pomînt — uhvatio ga je čvrsto oko pojasa, i oborio na zemlju 2.b> pojas, predmet za opasivanje ◊ brîu đi śiștuarĭe — pojas od tkanice ◊ brîu ku kurauă — pojas sa kaišem ◊ žuok đi brîu — vrsta igre u kolu, u kome igrači jedni druge drže rukama za pojas 3.b> (fig.) koleno, generacija srodnika; pokoljenje ◊ brîurĭ șî brîurĭ đi rumîń a trait aiśa — pokoljenja i pokoljenja Vlaha su živela ovde ◊ ĭuo sînt a triĭļa brîu lu tatamuoș — ja sam treće koleno mom pradedi ◊ ńipuotu mi a duoĭļa brîu — unuk mi je drugo koleno [Crn.] ◊ pănă la śinś brîńe în ńam nu s-a luvat uńi ku alțî — do petog kolena u rodu nisu se uzimali međusobno [Por.] [Vidi]
904 brĭană breană мрена brĭanăb> (mn. brĭeńb>) [akc. brĭab>nă] (i. ž.) — (iht.) mrena, vrsta rečne ribe (barbus fluviatilis) ◊ ĭuo nu șću dar fi-va la nuoĭ în rîu brĭeń, kă nu mis pĭeșkarĭ — ja ne znam da li u našoj reci ima mrena, jer nisam pecaroš ♦ up. kîrkușăb> [Por.] [Vidi]
911 brĭaz breaz шарен brĭazb> (brĭazăb>) (mn. brĭežb>, brĭazăb>) [akc. brĭab>z] (prid.) — šaren po licu, „šarko” ◊ măĭ đes brĭază pi buot ĭe vaka, șî la-șa vită îĭ ḑîśem „brĭeza”, pi sîrbĭașće ar veńi „šara”, kum ĭastă kare baș așa-ș boćaḑă vaka, pi sîrbĭașće — najčešće je šarena po njušci krava, i takvo goveče mi zovemo „breza”, na srpskom bi bilo „šara”, ima ljudi koji baš toku zovu svoju kravu, po srpskom ◊ brĭaz ĭe poļikra lu uom kare ĭe pistriț pi față, kare are pĭaće albe pi fire, da aĭ luĭ ńepuoț kapîtă poļikră brezuońib> — brjaz je nadimak čoveka koji je šaren u licu, koji ima bele pege na obrazu, a njegovi potomci dobiju nadimak brezoni („brjazovići”) ♦ sin. pistrițb> [Por.] [Vidi]
917 brĭazdă brazdă бразда brĭazdăb> (mn. brîăžđb>) [akc. brĭab>zdă] (i. ž.) — 1.b> brazda, udubljenje koje plug ostavlja na površini zemlje pri oranju ◊ kînd arĭ ku vićiļi, șî kînd plugu-ț sîare đin brĭazdă, kî ĭe pomîntu tare, loko-la ńiarat în fundu brîažđi, sa kĭamă pîrś — kad oreš stokom, i kad ti plug iskoči iz brazde zbog tvrde zemlje, onaj nepoorani deo na dnu brazde zove se jarac 2.b> dugačak i uzan trag iza nekog predmeta koji se kretao ili koji je vučen ◊ a trĭekut kare a fi trĭekt ku saĭna pin namĭeț, ș-a ramas brîăžđ adînś dupa ĭel — neko je prošao sankama kroz smetove, i ostavio duboke brazde za sobom ♦ (demin.) brĭazduțăb>, brĭezduļețb> ♦ (augm.) brĭazduońb> ♦ sin. șîragb> [Por.] ∞ brăzduib> [Vidi]
942 Brĭeză Breza Бреза brĭezăb> [akc. brĭeb>ză] (i. ž.) — (top.) breza, zvano mesto u ataru sela Debeli Lug, u Gornjem Peku, na međi sa Laznicom ◊ iĭ ḑîśem la loko-la brĭeză, kî ĭe o golaĭe, unđe dau numa ļamńe kare sîrbi kĭamă breză, da nuoĭ rumîńi iĭ ḑîśem mastak — zovemo to mesto breza, jer je golet po kome raste samo drveće koje Srbi zovu breza, a mi Vlasi mastak (terenski zapis, Durlićb>) [GPek] ♦ / brĭezăb> < srb. (bot.) breza (betula pendula) ∞ brĭezăb> [Vidi]
2016 brĭeză breza бреза brĭezăb> (mn. brĭezb>) [akc. brĭeb>ză] (i. ž.) — (bot.) breza (betula pendula) ◊ brĭeză ĭe ļiemn supțîrĭe, are skuarță albă ku pĭaće ńagre — breza je tanko drvo, ima belu koru sa crnim pegama ◊ rumîńi aĭ batrîń aăla ļiemn a kĭemat mastak — stari Vlasi su ovo drvo zvali „mastak” ♦ sin. mastakb> [Por.] [Vidi]
989 brĭezdat brăzdat браздаст brĭezdatb> (brĭezdatăb>) (mn. brĭezdațb>, brĭezdaćeb>) [akc. brĭezdab>t] (prid.) — brazdast, koji ima brazde, koji ima oblik brazde; izbrazdan; udubljen ♦ sin. înkrĭețatb>, zbîrśitb> ◊ drumu đi kar pi kulme ĭe tuot înbrĭezdat đi apă, kare a kurs dupa pluaĭe, parke ĭe arat ku plugu — kolski put na kulmi je sav brazdast od vode koja je tekla posle kiše, kao da je izoran plugom ♦ var. brăzduitb> [Por.] ∞ brăzduib> [Vidi]
642 Brĭezńița Brezniţa Брезница brĭezńițab> [akc. brĭeb>zńița] (i. ž.) — (ojk.) breznica, vlaško selo u opštini Žagubica ◊ brĭezńița ĭe sat rumîńesk, apruape dă Žgobița — breznica je vlaško selo, u blizini Žagubice [Hom.] ∞ brĭezăb> [Vidi]
643 Brĭezńiśĭan Breznicean Брезничанин brĭezńiśĭanb> (brĭezniśĭanăb>) (mn. brĭezńiśĭań, brĭezńiśĭańeb>) [akc. brĭezńiśĭab>n] (i. m.) — brezničanin, stanovnik sela breznice ◊ brĭezńiśĭan ĭe uom kare traĭașće-n brĭezńița, sat rumîńesk în Omuoļ — brezničanin je čovek koji živi u breznici, vlaškom selu u Homolju [Hom.] ∞ brĭezăb> [Vidi]
996 brođală brodeală погађање brođalăb> (mn. brođaļеb>) [akc. bruđab>lă] (i. ž.) — pogađanje, otkrivanje nečega posle više pokušaja ◊ ma mir, atîta brođala-luor sî gasiaskă bańa-ĭ pitulaț, șî la urmă ńimika, đin triĭ pĭ-a măĭ lungă — čudim se, toliko njihovo pokušavanje da nađu sakriveno blago, i na kraju šipak ♦ var. bruđalăb> [Por.] ∞ brođib> [Vidi]
995 brođi brodi погодити brođib> (ĭuo brođieskb>, ĭel brođiașćeb>) [akc. brođib>] (gl.) — pogoditi, potrefiti, pronaći ◊ śerkă, sa kinui, la urmă brođi gaura-n gard, șî sa pĭerdu — probao je, mučio se, na kraju pronađe rupu u ogradi, i izgubi se ◊ dakă nu kunuoșć luoku, amunka brođeșć drumu — ako ne poznaješ mesto, teško ćeš pronaći put ♦ sin. putrîvib> [Por.] [Vidi]
998 brođit brodit нађен brođitb> (brođităb>) (mn. brođițb>, brođićeb>) [akc. brođib>t] (prid.) — nađen, otkriven traganjem, pogođen ◊ la urmă vaḑură kă poćaka nuĭe brođită, șî sa întuarsîră — na kraju videše da staza nije pogođena, i vratiše se ♦ var. bruđitb> ♦ sin. gasîtb>, putrîvitb> [Por.] ∞ brođib> [Vidi]
870 bronkai broncai ? басирати bronkaib> (ĭuo bruankîĭb>, ĭel bruankîĭeb>) [akc. bronkaib>] (gl.) — 1.b> basirati, svirati kontrabas 2.b> (iron.) imitirati sviranje kontrabasa 3.b> (pej.) (onom.) brundati, proizvoditi dubok zvuk, sličan zvuku kontrabasa 4.b> (fig.) terati inat, gunđati ◊ la moșo-sta śeva nu-ĭ pi vuoĭe, numa bruankîĭe pin kasă — ovom čiči nešto nije po volji, samo gunđa po kući [Por.] [Vidi]
869 bronkaș broncaș контрабасиста bronkașb> (mn. bronkașb>) [akc. bronkab>ș] (i. m.) — kontrabasista, muzičar koji svira kontrabas, drveni žičani instrument ◊ în banda nuastră am avut șî bronkaș, șî tubașîărĭ — u našem okestru imali smo i kontrabasistu, i bubnjara [Por.] ∞ bronkaib> [Vidi]
1879 brontavit cangrenat гангренозан brontavitb> (brontavităb>) (mn. brontavițb>, brontavićeb>) [akc. brontavib>t] (prid.) — gangrenozan, zahvaćen gangrenom, oboleo od gangrene ◊ mi s-a brontavit piśuoru, șî duolturi mi la taĭat đi la źanunkĭe-n vaļe — noga mi je bila gangrenozna, i doktori su mi je isekli od kolena na dole ♦ var. bruntavitb> [Por.] ♦ dij. var. blontiritb> (Krivelj) [Crn.] ∞ bruontb> [Vidi]
2117 broskan broscan жабац broskanb> (mn. broskańb>) [akc. broskab>n] (i. m.) — (zool.) žabac, mužjak žabe ◊ kînd ĭastă bruaskă, muara să fiĭe șî broskan, da pi śe sa va kunoșća, draku đin baltă va șći — kada ima žabe mora da bude i žabac, a po čemu se prepoznaju, đavo iz bare će znati ♦ (demin.) broskanuțb>, broskańelb> ♦ (augm.) broskoćeub> ♦ var. broskuoĭb> [Por.] ∞ bruaskăb> [Vidi]
4115 broșoavă brașoavă кревељење broșoavăb> [akc. broșoab>vă] (i. ž.) ● v. brașuavăb> [Por.] [Vidi]
611 brśag briceag бритва brśagb> (mn. brśaźeb>) [akc. brśab>g] (i. m.) — britva, vrsta džepnog noža čije se sečivo sklapa u korice izrađene od roga ◊ brśag ku plasîaļe đi kuorn — britva sa rožnatim koricama ◊ brśag marĭe — velika britva ◊ brśag mik, kopilarĭesk — mala, dečja britva [Crn.] ♦ dij. var. bričagb> [Kmp.] [Vidi]
612 brśegarĭ cuţitar бритвар brśegarĭb> (mn. brśegarib>) [akc. brśegab>rĭ] (i. m.) — britvar, majstor koji izrađuje i prodaje britve ◊ la panađur am vaḑut brśegarĭ đin Lasuva, đin Grbuouț șî unu đin Ļenuouț — na vašaru sam video britvare iz Lasova, Vrbovca i jednog iz Lenovca [Crn.] ∞ brśagb> [Vidi]
868 bruankă broancă контрабас bruankăb> (mn. bruonśb>) [akc. bruab>nkă] (i. ž.) — 1.b> (muz.) kontrabas, veliki drveni instrument sa četiri žice, sličan violini ◊ în bruankă aĭ nuoștri n-a kîntat đi bîtrîńață, mi-ntîń s-a vaḑut în taĭfiļi țîgańeșć dupa ratu ku mńamț — na kontrabasu naši nisu svirali od starine, on je prvi put viđen u ciganskim orkestrima posle rata sa Nemcima 2.b> (antr.) bruankăb> — obavezan nadimak kontrabasista ◊ Ĭanku bruankă n-a kîntat în bruankă, numa a fuost fakut ka bruanka, pă lumĭa la poļikrit așa đin glumă — Janko bronka nije svirao kontrabas, ali je bio nalik na njega, pa su ga ljudi tako nazvali u šali ◊ Vană, kopilu-lu Ĭanku bronkașu — Jovan, sin Janka bronke, „Kontrabasiste” [Por.] ∞ bronkaib> [Vidi]
677 bruaskă broască жаба bruaskăb> (mn. bruoșćib>) [akc. bruab>skă] (i. ž.) — 1.b>b>b> (zool.) žaba (Rana) ◊ ĭ-a ĭeșît uoki ka la bruaskă — iskočile mu oči kao žabi ◊ bruaskă ku śuvań — kornjača (Testudine) [Hom.] ♦ dij. var. bruaskă ku śovan — kornjača [Crn.] ♦ var. bruaskă ku śovańe — kornjača ◊ broskan — žabac ◊ bruaska đi pi padure — šumska žaba, žaba koja ne živi u vodi ◊ bruaska rîpată — krastava žaba ◊ rîkańel — kreketuša [Por.] ♦ dij. var. bruaskă ku śovań — kornjača [GPek] 2.b>b>b> (za odeću) (zast.) klin između nogavica na muškim pantalonama ◊ śuariśi sî n-a fi avut bruaskă întra kraś, n-a fi putut uomu sî pașiaskă ku iĭ — da pantalone nisu imale klin između nogavica, čovek ne bi mogao da hoda u njima (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. broskăb> [buf.] ♦ dij. var. broaskăb> [Kmp.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
4976 bruaskă ku śovańe broască țestoasă корњача bruaskă ku śovańeb> (mn. bruoșć ku śovańb>) [akc. bruab>skă ku śovab>ńe] (sint.) — (bot.) kornjača (Testudo graeca) ◊ bruaskă ku śovańe are śovańe đi uos tare, kare grĭeu sa sparźe — kornjača ima čvrst koštani oklop koji se teško razbija ◊ bruaskă ku śovańe sapă kuĭb în pomînt, șî-n ĭel faśe uauă — kornjača kopa gnezdo u zemlji, i u njega polaže jaja ♦ var. bruaskă ku śovatăb> (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. broaskă țăstoasăb> (Malajnica) [Pad.], (Prahovo) [Kmp.] ♦ dij. var. broaskă ku śovanub> (Melnica) [Mlava] ♦ dij. var. broskă ćistosăb> (Majdanpek) [buf.] ♦ dij. var. bruaska ku śokanb> (Sena) [Zvizd] ∞ bruaskăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
400 brukă brucă шиљак brukăb> (mn. bruśb>) [akc. brub>kă] (i. ž.) — (tehn.) 1.b>b> šiljak, zašiljen drveni ili metalni predmet, koji se koristi za bušenje rupa; probojac ◊ în trîabe o brukă sî strapung gaura la kurauă — treba mi šilo da izbušim rupu na kaišu ◊ ku brukă đi ļiemn să fak gîăurļi la opinś — drvenim šilom buše se rupe na opancima 2.b>b> sadiljka, zašiljen štap koji se koristi za sađenje povrća ◊ muĭarĭa đemult a pus piparka șî varḑa ku bruka, da an ku sapaļiga — žena je ranije sadila papriku i kupus sadiljkom, a prošle godine motičicom ◊ đi vrodată șî kukuruḑu s-a pus ku bruka — nekada je i kukuruz sejan sadiljkom 3.b>b> šilo, majstorska alatka koja se koristi u opančarskom i saračkom zanatu ◊ maĭsturi au mulće suarće đi bruś — majstori imaju razne vrste šila 3.b>b> drveni šiljak ili veterinarski pribor, trokar, za probadanje trbuha kod preživara ◊ kînd să unfla vaka đi deteļină, trîăbe ku bruka sî-ĭ să înpungă burta đi parća stîngă — kad se krava prejede deteline, treba da joj se šiljkom probode trbuh sa leve strane [Crn.] 3.b>b> (antr.) brukăb>, poļikra-n Arnaglaua — bruka, nadimak u Rudnoj Glavi ◊ la Ĭanku brukă ĭ-a dat așa poļikră, k-avut narau să „bruśaskă”, să-nvîre nasu șî unđe trîabe, șî unđe nu trîabe — Janko „bruka” je dobio ovaj nadimak jer je voleo da „buška”, da zabada nos i gde treba i gde ne treba ♦ (demin.) brukițăb> ♦ (augm.) brukuońb> 6. stožer ◊ în Tanda klaĭa să grîmađașće pi brukă — u Tandi plast se dene oko stožera [Por.] [Vidi]
958 bruma bruma опалити (сланом) brumab> (ĭuo brumĭeḑb>, ĭel brumĭaḑăb>) [akc. brumab>] (gl.) — opaliti slanom, izgoreti od slane (za biljke) ◊ a veńit tuamna, a strîns źeru, o să ńi sa brumĭaḑă fluoriļi în građină — došla je jesen, stegao je mraz, slana će nam opaliti cveće u bašti [Por.] [Vidi]
956 brumarĭ brumarel октобар brumarĭb> [akc. brumab>rĭ] (i. m.) — (kal.) (zast.) oktobar ◊ pi brumarĭ lumĭa a arat ș-a pus grĭu — u oktobru su ljudi orali i sejali žito ◊ pi brumarĭ s-a slobaḑît kîmpu — u oktobru se dozvoljavala slobodna ispaša ♦ / < brumăb> — slana [Crn.] ∞ lunăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
961 brumarĭu-al-marĭe brumar новембар brumarĭu al marĭeb> [akc. brumab>rĭu al mab>rĭe] (i. m.) — (kal.) (zast.) novembar ◊ mîĭ marĭ sarbatuorĭ pi brumarĭu al marĭe sînt Sîmĭedru șî Aranźilu đi ĭarnă — najznačajniji praznici u novembru su Mitrovdan i Aranđelovdan ♦ / < brumăb> — slana [Crn.] ♦ dij. var. marćińb>, rîpśuńb> ♦ up. brumarĭb> [Por.] ∞ lunăb> [Vidi]
957 brumat brumat опаљен сланом brumatb> (brumatăb>) (mn. brumațb>, brumaćeb>) [akc. brumab>t] (prid.) — opaljen slanom, izgoren slanom ♦ var. brumaitb> [akc. brumaib>t] ◊ tuaće fluoriļi în građină a ars đi brumă — sve cveće u bašti je izgorelo od slane [Por.] ∞ brumab> (Ima umotvorina!) [Vidi]
542 brumă brumă слана brumăb> (mn. brumеb>) [akc. brub>mă] (i. ž.) — slana [Kmp.] ◊ a kaḑut bruma — pala je slana ◊ zapada ńinźe, da bruma baće — sneg „sneži”, a slana „bije” [Por.] ◊ la nuapće arĭe sî bată bruma — noćas će biti slane [Crn.] ∞ brumab> (Ima umotvorina!) [Vidi]
773 bruobdă cartof кромпир bruobdăb> (mn. bruobđeb>) [akc. bruob>bdă] (i. ž.) — (bot.) krompir (Solanum tuberosum) ◊ anu n-a fuost bun đi bruobđe, n-a rođit ńiśkît — godina nije bila dobra za krompir, nije rodio nimalo [Por.] ∞ krumpĭelb> [Vidi]
941 Bruođița Brodina Бродица bruođițab> [akc. bruob>đița] (i. ž.) — (ojk.) brodica, romsko selu u opštini Kučevo ◊ az am fost în bruođița, sat pă Pĭek — danas sam bio u brodici, selo na Peku [Rom.] ♦ / (dem.) < srb. brodb> — „prelaz preko reke” (exp. Durlić) [Vidi]
1878 bruont cangrenă гангрена bruontb> (mn. bruonturĭb>) [akc. bruob>nt] (i. s.) — (med.) gangrena; bront ◊ s-a-nbrukat în piruoń ruźińit, șî piśuoru ĭ-a luvat bruont — ubo se na zarđali ekser, i nogu mu je zahvatila gangrena ♦ var. bluontb> (Tanda) [Por.] ◊ bruont ĭe karńe viĭe — bront je živa rana (Rašanac) [Mlava] [Vidi]
985 bruoskariĭe broscărie жабљак bruoskariĭeb> (mn. bruoskariĭb>) [akc. bruoskarib>ĭe] (i. ž.) — žabljak, mesto sa mnogo žaba; baruština ◊ s-a fakut în luok un baltuoń ku tuot, o să-m fiĭe luoku numa o bruoskariĭe ku bruoșć đ-aļi vĭerḑ, în luok đi kukuruḑ — napravila se u njivi ogromna baruština, biće mi njiva samo jedan žabljak sa zelenim žabama umesto kukuruza [Por.] ∞ bruaskăb> [Vidi]
1966 brus brus брус brusb> (mn. brușb>) [akc. brub>s] (i. m.) — 1.b> brus, kamen za oštrenje sečiva ◊ brus đi kuasă — brus za kosu ◊ ku brusu sa askuće tuot śe are taiș — brusom se oštri sve što ima sečivo ♦ sin. kućeb>, glađeb> 2.b> (vulg.) izmet, govno ◊ kare s-a fi kakat aiśa în mižluoku poćeśi, ș-a lasat bruso-la așa đi sî đa uomu în ĭel, dabugoda đi pomană sî-ĭ fiĭe — ko se posrao ovde nasred staze, i ostavio ovo govno tako da čovek ugazi u njega, daboga mu za podušje bilo 3.b> (psih.) durenje, nadurenost ◊ kopilașu s-a mîńiĭat șî stă brus lînga masă, nu vrĭa sî manînśe ku nuoĭ — dečko se naljutio i naduren stoji kraj sofre, neće da jede s nama ♦ / (skr.) < brusnatb> [Por.] [Vidi]
1967 brusnat brusnat надурен brusnatb> (brusnatăb>) (mn. brusnațb>, brusnaćeb>) [akc. brusnab>t] (prid.) — naduren, napućenih usana, ljutit ◊ am duauă fĭaće đizmerdaće, dakă nu ļi laș la źuok, în stare sînt sî fiĭe tuota ḑîua înbrusnaće — ima dve razmažene ćerke, ako ih ne pustiš na igranku, u stanju su da ceo dan budu nadurene ♦ skr. brusb> ♦ var. înbrusnat b>♦ sin. bufnatb>, înbifnatb>, buzumfatb> [Por.] ∞ brusb> [Vidi]
886 bruśi bruci пробадати bruśib> (ĭuo brușeskb>, ĭel bruśașćeb>) [akc. bruśib>] (gl. p.) — 1.b> (izob.) probadati, probušiti, probiti ◊ ku bruka brukaĭ, ku kuțîtu taĭaĭ — šilom probuših, nožem posekoh 2.b> podbadati, podstrekavati, nagovarati na loš postupak ◊ bruśașće la glśauă — podstrekava na svađu ◊ bruśașće vrîsńiśi sî nu askulće đi parinț — nagovara vršnjake da ne slušaju roditelje [Crn.] 3.b> čeprkati, brknuti, tražiti nešto sa šiljkom ◊ bruśi ku un bît pin orman, bruśi pi supt pat, șî nu gasî ńimika — brknuo jednim štapom pod krevet, brknuo pod sto, i nije našao ništa [Por.] [Vidi]
4088 buala rîa boală-rea падавица buala rîab> (mn. buaļe rîaļeb>) [akc. buab>la rîab>] (i. ž.) — (med.) padavica, epilepsija ◊ boala rîa ĭe batrînă șî grĭa buala kare uomu o pațîașće pintru pakaće alu stramoșî luĭ — padavica je stara i teška boljka, koju čovek pati zbog grehova njegovih predaka ◊ kînd ăl prinđe buala rîa, uomu kađe, sa pĭarđe, sa zbaće tuot șî faśe spumă la gură — kad čoveka spopadne padavica, on pada, izgubi se, trese se sav i na ustima mu izbija pena ◊ ḑĭļiļi în kare nu sa kućaḑă lukra pintru buala rîa, sînt marța șî žuoĭa đintîń dupa Kraśun, Zîpostîtol mik, Pașć șî Rusaļe — dani kada se ne sme raditi zbog padavice, jesu prvi utorak i četvrtak posle božića, Malih poklada, Uskrsa i Rusalja [Por.] ∞ boļib> [Vidi]
592 buală boală болест bualăb> (mn. buaļeb>) [akc. buab>lă] (i. m.) — (med.) bolest ◊ buala rîa — padavica, epilepsija ◊ buala în înkeĭaturĭ — oboljenje zglobova, reuma ◊ buală în piśuarĭe — bolest u nogama ◊ buală la țîță — bolest na dojci [Crn.] ◊ buală đin uală — „bolest iz lonca”, bolest koja potiče od loših navika u ishrani ◊ buală grĭa — teška, neizlečiva bolest ♦ sin. durĭareb> [Por.] ∞ boļib> (Ima umotvorina!) [Vidi]
641 bualkă ? млако bualkăb> [akc. buab>lkă] (prid.) — mlako, mlaka ◊ apă bualkă — mlaka voda [Kmp.] [Vidi]
853 Buambă boambă Бобови buambăb> [akc. buab>mbă] (antr.) — bobovi, vlaški nadimak jedne izumrle familije u crnorečkom selu Mali Izvor, po čoveku čiji je nadimak bio „boamba” ◊ Ĭovana lu buambă a murit đemult — Jovana bobova umrla je odavno ◊ đin aĭ-lu buambă nu ma-ĭastă ńima-n Izvuoro-l Mik — od bobovih više nema nikog u Malom Izvoru ♦ / boambăb> — (zast.) bob, zrno [Crn.] [Vidi]
4723 buankańi boncai букати buankańib> (ĭuo buankańeskb>, ĭel buankańașćeb>) [akc. buankîńib>] (gl. ref.) — (o volovima) bukati ◊ buoĭi sa buankîńe kînd sa bat în kuarńe șî rîșkîĭe pomîntu — volovi buču kad se bodu rogovima i razrivaju zemlju papcima [Por.] [Vidi]
738 buarfă boarfă дроњак buarfăb> (mn. buarfеb>) [akc. buab>rfă] (i. ž.) — 1.b> dronjak, iznošen komad odeće ◊ nu înbrak buarfa-sta đi klțan — neću da obučem ovaj dronjak od košulje [Crn.] ♦ dij. sin. zdrĭanțăb>, trĭanțăb>, druanțăb>, truanțăb> [Por.] 2.b> nejestivi deo voća ili povrća, otpadak, lika ◊ pasuĭu al vĭarđe ĭe pļin đi buarfe — boranija je puna otpadaka (like) ♦ sin. loluațăb> [Crn.] 3.b> iznutrica tikve ◊ buarfe la nuoĭ sa kĭamă samînțîĭa-ĭa ș-alalalt, śe ĭastă în dovļeće — borfa je kod nas naziv za seme i ostalo, što se nalazi u tikvama, bundevama, dulecima (Tanda) [Por.] ∞ borfańib> [Vidi]
794 buaskă boască комина buaskăb> [akc. buab>skă] (i. ž.) — komina, ono što ostane kada se iscedi sok iz voća (šljive, grožđa i dr.) tokom obrade; kom, drop, džibra ◊ buaska sa dîă la puorś — komina se daje svinjama [Por.] [Vidi]
589 buată botă мочуга buatăb> (mn. buoțb>) [akc. buab>tă] (i. ž.) — (tehn.) 1.b> močuga, drvena batina sa zadebljanim vrhom, primitivna alatka za mlaćenje, mlat, bat, tučak ◊ buata ĭe un bît skurt șî țapîn, ku buot gruos șî tare — „buata” je jedan kratak i čvrst štap, sa zadebljanim i jakim vrhom ◊ buată đi batut parĭ — mlat za nabijanje kočeva ◊ buată đi batut în pivă — malj za tucanje u avanu [Por.] 2.b> malj, veliki drveni čekić ◊ tutuk ku kuadă, đi batut pari — trupac sa drškom, za nabijanje kočeva ◊ ku buata am batut pĭańe, kînd am spart la ļamńe — maljem sam zabijao klinove, kad sam cepao drva [Crn.] ∞ buotb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
3775 bubat bubos бубуљичав bubatb> [akc. bubab>t] (prid.) ● v. bubuosb> [Por.] ∞ bubăb> [Vidi]
795 bubă bubă бубуљица bubăb> (mn. bubeb>) [akc. bub>bă] (i. ž.) — 1.b> (med.) bubuljica, plik, krasta, boginja; rana; ožiljak ◊ fećița ĭe pļină dă bube — devojčica je puna bubuljica ◊ bubă kuaptă — zrela bubuljica, puna gnoja i veoma osetljiva, (fig.) (za dete) razmaženko, plačljivko, koji plače za svaku sitnicu, naročito ako ga neko, makar i ovlaš, dodirne ◊ kopilu are bube — dete ima boginje ◊ bubă dulśe ĭe o bubă kare kriașće la kopiĭ pră kap, șî kînd sa kuaśe, ĭa kure — plih je bubuljica koja izbija deci na glavi, i kada sazri, ona procuri [Hom.] ◊ (med.) bubă ńagră — crni prišt ◊ (mag.) bubă albă — (dosl.) „bela boginja”, vrsta boginja koje se pominju u bajalicama 2.b> (biol.) insekt (opšti naziv) ◊ kîće fĭelurĭ đi bube a dat Dumńeḑîu pi pomînt, ńima nu șćiĭe, da puaće-fi ńiś ĭel — koliko je buba bog stvorio na zemlji, to niko ne zna, a može biti ni on ♦ sin. guangăb> [Por.] [Vidi]
802 bubuoń buboi чир bubuońb> (mn. bubuańeb>) [akc. bubub>oń] (i. ž.) — (med.) čir, gnojno ispupčenje na koži izazvano upalom, prišt (Ulcus) ◊ are bubuoń la talpă — ima čir na tabanu ◊ ĭa pokńit bubuońu — pukao mu je čir [Hom.] ◊ la dĭeda-l mĭeu s-a fakut un bubuoń la mînă, șî ĭel a țînut lukru-șală kă nuĭe ńimika, s-a dus numa pi la ńișći vrîžîtuorĭ, la urmă đin kît duolturi să-ĭ taĭe mîna, kî đin bubuoń s-a fakut karńe viĭe — mom dedi je izbio čir na ruci, on je terao šalu sa tim, pa je bio samo kod nekih vračara, na kraju zamalo da mu lekari odseku ruku jer se čir pretvrio u živu ranu ♦ / (augm.) < bubăb> ♦ sin. dalakb> [Por.] ∞ bubăb> [Vidi]
983 bubuos bubos бубуљичав bubuosb> (bubuasă) (mn. bubuoșb>, bubuasăb>) [akc. bubuob>s] (prid.) — 1.b> (med.) bubuljičav, pun bubuljica, koji ima bubuljice ◊ fată frumuasă, ma ĭe tuată bubuasă la firĭe — lepa devojka, ali je sva bubuljičava po licu 2.b> (za predmete) neravni, puni čvorova i kvrga ◊ țapańița-sta ĭe tuată bubuasă, nuĭe đi ńimika, bună ĭe numa đi fuok — ova cepanica je sva kvrgava, nije ni za šta, dobra je samo za vatru ♦ var. bubatb> [Por.] ∞ bubăb> [Vidi]
698 Buțuļeșći Buţulică Буцулешти buțuļeșćib> [akc. buțuļeb>șći] (i. m.) — (antr.) buculešti, vlaško prezime familije u Podgorcu, po pretku čiji je nadimak bio bucu ♦ ? / < (hip.) buțub> < (demin.) barbuțub> < (antr.) barbub> ◊ buțuļeșći fak zavĭećină la Ńiđiĭa Ispasuluĭ — buculešti slave zavetinu „Spasovdanska nedelja” [Crn.] ∞ barbăb> [Vidi]
991 bućeḑa boteza крстити (се) bućeḑab> (ĭuo boćeḑb>, ĭel boćaḑăb>) [akc. bućeḑab>] (gl. p. ref.) — krstiti (se), kumovati, nadenuti ime ◊ n-am bań, nu șću kom vuoĭ bućeḑa kopilo-sta, kă puopa ĭe prĭa skump — ne znam kako ću krstiti ovo dete, jer je pop preskup [Por.] ♦ dij. var. boťezab> [Kmp.] [Vidi]
992 bućeḑat botezat крштен bućeḑatb> (bućeḑatăb>) (mn. bućeḑațb>, bućeḑaćeb>) [akc. bućeḑab>t] (prid.) — kršten, nad kojim je izvršen crkveni obred krštenja ♦ supr. ńibućeḑatb> ◊ śe drak lukri aśiĭa, iș tu bućeḑat? — šta kog vraga tu radiš, je si li ti kršten ? ♦ supr. ńibućeḑatb> [Por.] ∞ bućeḑab> [Vidi]
913 budală budală будала budalăb> (mn. budaļеb>) [akc. budab>lă] (i. ž.) — budala, prostak, čovek čije je ponašanje nesmotreno i neumesno; glupavko ◊ așa budală kum ĭe ĭel, n-a măĭ vaḑut ĭuo ku uokĭi miĭ — takvu budalu kao što je on, još nisam video svojim očima ♦ sin. pļesńitb> — čaknut, udaren [Por.] [Vidi]
914 budaluos budalos будаласт budaluosb> (budaluasăb>) (mn. budaluoșb>, budaluasăb>) [akc. budaluob>s] (prid.) — budalast, naivan, priprost ◊ atîta ĭe đi budaluos kînd sa-nbată, đi n-aĭ altśe, numa să fuź đi ĭel — toliko je budalast kad se napije, da nemaš šta drugo, nego da bežiš od njega [Por.] ∞ budalăb> [Vidi]
4701 budonuasă lucruri vechi старудија budonuasăb> (mn.) [akc. budonuab>să] (i. zb.) — starudija, drangulije ◊ budonuasă sa ḑîśe la gramadă đi lomańe batrîńe, mutaće în vrun kuot, or în podrum, kă înga nus đi lupadat đi tuot în gunuoĭ — starudija je gomila starih stvari, sklonjenih u neko ćoše, ili u podrum, jer još nisu za potpuno bacanje na đubrište ♦ var. bodonoasăb> (Tanda) [Por.] ♦ dij. sin. skulăb> [Mor.][Mlava] [Vidi]
2214 buduruoĭ buduroĭ бадањ buduruoĭb> (mn. buduruaĭeb>) [akc. buduruob>ĭ] (i. s.) — (tehn.) badanj, veliki šuplji trupac kroz koji voda pada na vodenički točak (РечникМС1) ◊ buduruoĭu la muară a fuost fakut đin butuarkă đi gorun, kare morarĭu adîns a katato ș-a gasîto pi padurĭe — vodenični badanj bio je napravljen od gorunove šupljike, koju je vodeničar posebno tražio i nalazio u šumi (Tanda) [Por.] ◊ buduruoĭu a fuost tare grĭeu đi gasît în padurĭe — badanj je bilo jako teško naći u šumi (Topla) [Crn.] ♦ sin. butuońb> (Rudna Glava), butuoĭb> (Crnajka) [Por.] ∞ muarăb> [Vidi]
681 buduruoń buduroi посуда buduruońb> (mn. buduruańeb>) [akc. buduruob>ń] (i. m.) — (augm.) posuda od žute tikve, koja je prokuvana i očišćena od iznutrice ◊ buduruoń đi sarĭe — posuda za so, slanik ◊ buduroń đi ļingurĭ — posuda za držanje kašika ◊ buduruoń đi fusă — posuda za čuvanje vretena [Crn.] [Vidi]
865 Buduruońi Buduroi Будурони buduruońib> [akc. buduruob>ńi] (antr.) — buduroni, budurojevi, „budurojevići”, vlaški nadimak familije Srmanović iz Malog izvora kod boljevca, koji je nastao od reči buduruonj, „tikva” ◊ tată Dușanki buduruańe a fost đen Vaļakuańa — otac Dušanke budurojke bio je iz Valakonja ◊ Dușanka buduruońe a fost maritată dupa Ļikă lu buĭa — Dušanka budurojeva bila je udata za Iliju bujića [Crn.] ∞ buduruońb> [Vidi]
799 buḑat buzat уснат buḑatb> (buḑatăb>) (mn. buḑațb>, buḑaćeb>) [akc. buḑab>t] (prid.) — 1.b> usnat, koji ima velike, mesnate ili napućene usne 2.b> (antr.) nadimak ljudi koji imaju takav izgled, i koji vremenom može da postane porodično prezime ◊ buḑatu, alu buḑatu, buḑatuońi, buḑońi, buzeĭa, buzeuońi ... — buzat, buzatov, buzatovići, buzovići, buzeja, buzejići .. [Por.] ♦ Prezime buzatović registrovano u Crnoj reci, a buzejić u Homolju, Mlavi, Zviždu [Crn.] [Hom.] [Mlava] [Zvizd] ∞ buḑăb> [Vidi]
539 buḑă buză усна buḑăb> (mn. buḑb>) [akc. bub>ḑă] (i. ž.) — usna, deo lica ◊ mîndra are duauă buḑ, supțîriśe, nuroḑăsk dupa ĭaļe — draga ima dve tanušne usne, ludim za njima ◊ buḑîļi a iĭ sînt dulśe ka mńarĭa — njene usne su slatke ko med [Por.] ♦ dij. var. buzăb> [Kmp.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
100 Bufan Bufen Буфан bufanb> (mn. bufańb>, ž. r. bufańițăb>) [akc. bufab>n] (i. m.) — rudarsko stanovništvo Majdanpeka, doseljeno u XIX veku iz rudnika u rumunskom delu banata, a u banat je doseljeno u više talasa tokom XVII i XVIII veka iz rudnika u severozapadnoj Olteniji. ◊ bufańi au vińit đen banato-l rumîńesk, măĭ mulț đin bușńag, în prĭežba Golîmbățuluĭ — bufani su došli iz rumunskog banata, najveći broj iz bošnjaka, preko puta Golupca ◊ bufańi la saćań đin saće đi pi lînga Măĭdan, iĭ ḑîk Guźi or Gogolań — bufani meštane iz okolnih sela zovu Guge ili Gogolani [buf.] [Vidi]
3902 bufana îmbufna дурити се bufanab> [akc. bufanab>] (gl.) ● v. înbufnab> [Por.] ∞ înbufnab> [Vidi]
3904 bufanat îmbufnat надурен bufanatb> [akc. bufanab>t] (prid.) ● v. înbufnatb> [Por.] ∞ înbufnab> [Vidi]
944 bufńală bufneală хуктање bufńalăb> (mn. bufńelurĭb>) [akc. bufńab>lă] (i. ž.) — (onom.) huktanje, šum naglog i snažnog izdisanja vazduha; duvanje ◊ (vet.) bufńala vaśilor pi nas arată kă vićiļi sînt spomîntaće, șî trăbe să puorț grižă kum lukri ku ĭaļe — duvanje goveda kroz nos pokazuje da su životinje uplašene, i treba da vodiš računa kako radiš sa njima [Crn.] ◊ pazîaće bińe đi bufńala buoilor — čuvaj se dobro od duvanja volova ♦ dij. var. bufńiturăb> [Por.] ∞ bufńib> [Vidi]
943 bufńi bufni хуктати bufńib> (ĭuo bufńeskb>, ĭel bufńаșćeb>) [akc. bufńib>] (gl.) — (onom.) 1.b> huktati ◊ buou bufńașće la ćińe, dăće-n lîăturĭ — vo hukće na tebe, skloni se u stranu [Crn.] ◊ atîta mi đi grĭeu, đi-m vińe sî bufńesk ka vita turbată — toliko mi je teško, da mi dođe da huknem ko besna životinja [Por.] 2.b> prasnuti u smeh ◊ nu putu sî țînă, șî bufńi în rîs — nije mogao da se suzdrži, i prasnu u smeh [Crn.] ∞ buf!b> [Vidi]
1968 bufńit bufnet хукање bufńitb> (mn. bufńićeb>) [akc. bub>fńit] (i. s.) — hukanje, huk, težak i dubok izdisaj vazduha ◊ s-auđe un bufńit grĭeu đin koșîărĭe, ka kînd ĭară sa-npung buoi-ĭa — čuje se neko teško hukanje u štali, kao da se opet bodu oni volovi [Por.] ∞ bufńib> [Vidi]
1969 bufńitură bufnitură хука bufńiturăb> (mn. bufńiturĭb>) [akc. bufńitub>ră] (i. ž.) — huka, snažan a dubok zvuk koji nastaje naglim izdisajem vazduha ◊ parke sa taĭe șî sa mînă ńiskar žuaviń marĭ în padure, kî ĭastă koźa vrĭame đi kînd s-aud bufńiturĭ grĭaļe đ-akolo — kao da se teraju i kolju neke krupne zveri u šumi, jer ima dosta vremena otkad se čuje teška huka odande ♦ up. bufńalăb> [Por.] ∞ bufńib> [Vidi]
396 bugaraș bulgăraș Бугарче bugarașb> [akc. bugarab>ș] (i. m.) — bugarče, naziv u Crnorečju za vlaško ili srpsko stanovništvo koje živi u pograničnom delu Srbije prema bugarskoj ◊ Alovĭańi, Șpikovĭańi, Grațkovĭańi șî Izvorîańi sînt bugaraș — Halovljani, Šipikovljani, Gradskovljani i Velikoizvorci su bugaraši [Crn.] ◊ bugaraș ĭe uom đin bugariĭe — bugaraš je čovek iz bugarske [Por.] ∞ bugarĭb> [Vidi]
884 Bugariĭa Bulgaria Бугарска bugariĭab> [akc. bugarib>ĭa] (i. ž.) — bugarska ◊ bugariĭa ĭe la rasarit đispră nuoĭ — bugarska je istočno od nas ◊ în bugariĭe traĭesk mulț țînțarĭ șî rumîń — u bugarskoj živi mnogo Cincara i Rumuna [Crn.] ∞ bugarĭb> [Vidi]
885 bugarĭ bulgar Бугарин bugarĭb> (bugarkăb>) (mn. bugari, bugîărśb>) [akc. bugab>rĭ] (etn.) — bugarin, državljanin bugarske ili etnički pripadnik bugarskog naroda ◊ bugari traĭesk în bugariĭe, ama bugarĭ ĭastă șî-n Srbiĭe — bugari žive u bugarskoj, ali bugara ima i u Srbiji [Crn.] ◊ sîrbi a rătuit ku bugari đi măĭ mulće uorĭ — Srbi su ratovali sa bugarima više puta [Por.] [Vidi]
399 bugarĭașće bulgărește бугарски bugarĭașćeb> [akc. bugarĭab>șće] (pril.) — bugarski ◊ puțîn înțaļeg kînd vorbĭesk bugarĭașće — slabo razumem kad govore bugarski ◊ bugarĭașće șćiu kîta, da ńamțîașće niśkît — bugarski znam malo, a nemački nimalo [Crn.] ◊ vorbĭașće bugarĭașće ka pi ață — tečno govori bugarski [Por.] ∞ bugarĭb> [Vidi]
632 bugarĭesk bulgăresc бугарски bugarĭesk (bugarĭaskăb>) (mn. bugarĭeșćb>) [akc. bugarĭeb>sk] (prid.) — bugarski, koji pripada bugarskoj ili bugarima ◊ koluo sî vîăd munțî bugarĭeșć, da koluo un sat bugraĭesk — tamo se vide bugarske planine, a onamo jedno bugarsko selo [Crn.] ◊ bugarĭaska, un fĭeļ đi uară, tare frumuasă, la rumîń în Porĭeśa — bugarsko (kolo), jedna vrsta jako lepog kola kod Vlaha u Poreču [Por.] ∞ bugarĭb> [Vidi]
905 Bugoglauă Bugoglaua Букова глава bugoglauăb> (mn. bugoglăvĭb>) [akc. bugoglab>uă] (i. ž.) — (top.) bukova glava, zvano mesto u ataru Rudne Glave, planinski vrh ◊ la bugoglaua traĭesk bugoglavĭeńi — na bukovoj glavi žive bukovoglavci ♦ / < srb. bukova glava < srb. buk b> — vodopad, slap, glava b> — (reljef) zašiljeni vrh brda : „brdo iznad vodopada” (exp. Durlić ) [Por.] [Vidi]
856 buĭađe buiede биљка buĭađeb> (buĭeḑb>) [akc. buĭab>đe] (i. ž.) — 1.b> (bot.) biljka, pojedini organizam rastinja; travka ◊ la nuoĭ lumĭa adună la buĭeḑ, ļi uskă șă ļi vind la zadrugă — kod nas ljudi sakupljaju bilje, suše ga i prodaju zadruzi ◊ o buĭađe ku fluorĭ ruoșĭe mĭ-a dat supt ferĭastă — jedna biljka sa crvenim cvetom, iznikla mi je pod prozorom ◊ somina ĭe buĭađe kare krĭașće numa pi kîrșe, șî nu sa kuļaźe ku mîna, numa sa baće đin pușka — somina je biljka koja raste samo na kršu, i ne bere se rukom, već se skida pucnjem iz puške ◊ (kal.) Vińirĭa buĭeḑîlor — biljani petak, dan kada se sakuplja lekovito bilje ♦ (augm.) buĭeḑarĭb> — mesto koje su zakrčile buljke; korovište; bujad [Por.] 2.b> naziv za sve zeljaste biljke čiji pojedinačni naziv nije poznat ◊ am gasît o buĭađe, ama nu șćiu kum o kĭamă — našao sam jednu biljku, ali ne znam kako se zove ◊ buĭeḑîļa-șća sînt buńe đi pus în mînkarĭe — ove biljke su dobre da se stave u jelo (kao začin) ◊ buĭađa-sta ĭe bună đi vinđakat — ova biljka je dobra za lečenje ♦ var. buĭeđeb> (Valakonja, Savinac) ♦ (augm.) buĭeźakb> — zemljišni prostor zarastao u korov, zakorovljeno zemljiše [Crn.] [Vidi]
3993 buĭba îmbuiba кркати buĭbab> [akc. buĭbab>] (gl.) ● v. înbuĭbab> [GPek] ∞ înbuĭbab> [Vidi]
688 bukalaĭe bucalaie цигаја bukalaĭeb> [akc. bukalab>ĭe] (i. ž.) — bukalaja, naziv za belu ovca sa crnom njuškom; cigaja ◊ bukalaĭa ĭe numiļi kare sa dă la uaĭe albă ku buotu ńegru — bukalaja je bela ovca sa crnom njuškom [Hom.] ♦ / < (zast.) bukăb> — njuška, usta + (zast.) laĭeb> — crno [Por.] ∞ laĭeb> [Vidi]
805 bukată bucată плод bukatăb> (mn. bukaćeb>) [akc. bukab>tă] (i. ž.) — 1.b>b>b> plod, usev; hrana ◊ umplură masa ku bukaće — napuniše trpezu plodovima ◊ a rođit bukaće đi tuotă suarta: krastavĭeț, piparkă, śapă, potloźań, varḑă, da șî karńe o sî fiĭe đi ĭarnă — rodilo je plodova svih vrsta: krastavac, paprika, luk, paradajs, kupus, a i mesa će biti za zimu [Crn.] 2.b>b>b> zalogaj, komad ◊ anu a fuost rău, n-a fuost o bukată sî ĭaĭ în gură — godina je bila loša, nije bilo ploda jednog da staviš u usta 3.b> (zast.) predmet, stvar ◊ astalu la pomană pļin ĭe đi bukaće în tuaće fĭelurĭ — sto na pomani pun je stvari svih vrsta ♦ up. bukaturăb> [Por.] ∞ bukăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
723 bukatură bucătură парче bukaturăb> (mn. bukaturĭb>) [akc. bukatub>ră] (i. ž.) — parče, komad, zalogaj ◊ a veńit țîgańi pră pragu kășî șî kată o bukatură dă karńe, a nuoĭ măĭ saraś dă kît ĭeĭ — došli Cigani na kućni prag i traže parče mesa, a mi siromašniji od njih [Hom.] ◊ bukatură ĭe un parśel đi śeva śe sa înbukă kînd sa manînkă, măĭ đes sa ḑîśe așa la un parśel đi karńe — „bukatura” je zalogaj nečega što se proguta kad se jede, najčešće se tako kaže za jedno parče mesa [Por.] ∞ bukăb> [Vidi]
1560 bukă bucă гуз bukăb> (mn. buśb>) [akc. bub>kă] (i. ž.) — 1b>. (anat.) guz, jedna polovina stražnjice ◊ a kaḑut ș-a vîtamat buka kuruluĭ — pala je i povredila guzu ◊ manînkăm buka kuruluĭ — izje’š mi guzicu ◊ kît ĭe fata đi frumuasă, ăț vińe s-o țuś în buka kuruluĭ — koliko je devojka lepa, dođe ti da je poljubiš u guzu ◊ (u izr.) buśu kuruluĭ — guza stražnjice 2.b> (zast.) griz, zalogaj ◊ vuorba bukă, ļegată đi mînkare, s-a pĭerdut, a ramas numa rîdaśina iĭ în vuorbă bukatură — reč „buka”, u vezi sa hranom, se izgubila, ostao je jedino njen koren u reči „bukatură” [Por.] [Vidi]
766 bukĭartă buchiartă униформисано лице bukĭartăb> (mn. bukĭarțăb>) [akc. bukĭab>rtă] (i. ž.) — (zast.) uniformisano ili službeno lice ◊ a veńit duauă bukĭarță, șă ļ-a spus să sa muće đ-aśiĭa ku vićiļi în alt luok — došla su dva uniformisana (službena) lica, i kazali im da se presele sa stokom odande na drugo mesto ♦ var. bukĭarțăb> [Por.] [Vidi]
1734 bukļuk bucluc боклук bukļukb> (mn. bukļukurĭb>) [akc. bukļub>k] (i. s.) — bokluk, gomila prljavštine, nečistoće, smeća ◊ đistupară țaua, șî đin ĭa bîșńi un bukļuk đi imală — otčepili cu cev, i iz nje je kuljnula gomila prljavštine [Por.] [Vidi]
560 bukura bucura радовати се bukurab> (ĭuo ma bukurb>, ĭel sa bukurăb>) [akc. bukurab>] (gl. p. ref.) — radovati se, obradovati se ◊ sî bukură đi însuramînt — raduje se ženidbi ◊ sî bukură la vrĭamĭa bună — raduje se lepom vremenu ◊ kînd sî bukură, kațîălu baće ku kuada — kad se raduje, kuče maše repom [Crn.] ◊ nu ći bukura, nu vin îndată — nemoj se radovati, ne dolazim skoro [Por.] [Vidi]
558 bukuriĭe bucurie радост bukuriĭeb> (mn. bukuriĭb>) [akc. bukurib>ĭe] (i. ž.) — radost, sreća, zadovoljstvo ◊ mare bukuriĭe mĭ-a adus vĭasta kî tata đin rat sa întuors viu șî sînatuos — veliku radost mi je donela vest da se otac iz rata vratio živ i zdrav [Por.] ∞ bukurab> [Vidi]
559 bukuruos bucuros радостан bukuruosb> (bukuruasăb>) (mn. bukuruoșb>, bukuruasăb>) [akc. bukuruob>s] (prid.) — radostan, srećan, zadovoljan ◊ am fuost bukuruos kînd veńa mama pi la nuoĭ — bio sam radostan kad nas baba posećivala [Crn.] ◊ fusăĭ tare bukuruos, numa kînd vaḑuĭ ku uoki miĭ śe sa lukră, ma întristaĭ — bejah vrlo radostan, ali kad videh svojim očima šta se radi, ja se rastužih [Por.] ∞ bukurab> [Vidi]
922 Bukuva Bucuva Буково bukuvab> [akc. bub>kuva] (i. ž.) — (top.) bukovo, greben između sela Osnić i Valakonje prekriven bukovom šumom, na čijim se stranama prostiru zaseoci Osnićko i Valakonjsko bukovo ◊ bukuva Osńiśi altfĭaļ sî kĭamă șî Satu al nuou — Osnićko bukovo se drugačije zove i Novo selo ◊ în șkuolă đin bukuva Vaļakuańi ĭastă duoĭsprĭaśe kopiĭ — u Valakonjskom bukovu ima škola sa dvanaest učenika [Crn.] [Vidi]
4220 buldańi boldânea буљити buldańib> [akc. buldab>ńi] (gl.) ● v. boldăńib> [Por.] ∞ boldăńib> [Vidi]
1001 bulobrĭaće amfipode ракушац bulobrĭaćeb> (mn. bulobrĭețb>) [akc. bulobrĭab>će] (i. m.) — (zool.) rakušac, vrsta malih rakova, bez oklopa (Amphipoda) ◊ bulobrĭețî la nuoĭ sa gasăsk pi la izvuarîļi alu ogașă, traĭesk pi supt frunḑă kare a kaḑut în apă — rakušci se nalaze u izvorištima potoka, žive ispod lišća koje je palo u vodu [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
609 bulumak bulamac чулама bulumakb> (mn. bulumakurĭb>) [akc. bulumab>k] (i. m.) — čulama, vrsta jela od usitnjenog belog kokošjeg mesa i kukuruznog brašna; čulama ◊ bulumaku ĭe bun kînd ĭe ferbinće — čulama je dobra dok je vruća ♦ var. bulumaśb> [Crn.] ♦ up. bulumanźeb> (Ranovac) [Mlava] (Ima umotvorina!) [Vidi]
3396 bulumanźe bulumac булуманџа bulumanźeb> (mn. bulumănźb>) [akc. bulumab>nźe] (i. ž.) — (nutr.) bulumandža, vrsta salate ◊ bulumanźe ĭe salată dă patlaźeańe, krastavĭeț, piparkă, usturuoĭ, śapă, praz șî brînḑă zdrumikată — bulumandža je salata od paradajza, krastavaca, paprike, velog i crnog luka, praziluka i zdrobljenog sira [Mlava] ♦ up. bulumakb> [Crn.] [Vidi]
931 Bulutuońi Bulutoni Булутани bulutuońib> [akc. bulutuob>ńi] (antr.) — bulutani, vlaško prezime familija u Valakonju i Osniću, čiji se predak zvao buluta [Crn.] ◊ bulutuońi, fîmeļiĭe mare în Eresnița, veńită dîn Almăș în banatu rumîńesk — bulutani, bulutić, velika familija u Neresnici, doseljena iz Almaša u rumunskom banatu ♦ / < bulutb> < tur. bulat — vrsta pinterskog noža [Zvizd] [Vidi]
724 buļandră buleandră крпа buļandrăb> (mn. buļendreb>) [akc. buļab>ndră] (i. ž.) — krpa, stara stvar koja više nema nikakvu vrednost ◊ buļendre ďe oamiń — (fig.) ljudi koji ništa ne vrede ◊ buļendre ďe țoaļe — stara, pocepana ili iznošena odeća ♦ sin. burfăb>, zdreanțăb> [Kmp.] [Vidi]
953 Buļećin Bulecin Бољетин buļećinb> [akc. buļećib>n] (i. m.) — (ojk.) boljetin, ime sela na Dunavu kod Donjeg Milanovca, u opštini Majdanpek ◊ in buļećin traĭesk duauă fuarme dă rumîń, uńi vorbĭesk la „pră”, da uńi la „pi” — u boljetinu žive dve vrste Vlaha, jedni govore na „pră”, a drugi na „pi” ◊ ĭastă șî o fîmeļiĭe sîrbĭaskă, a veńit dă la Kosova; saćańi a batut žuok ku iĭ kî sînt „turś dă la Kosova” — ima i jedna srpska familija, doseljena sa Kosova; seljani su zbijali šale sa njima da su „Turci sa Kosova” ◊ voĭńiś saćańi sa kĭamă buļećinț, da muĭerļi buļećință — muškarci meštani zovu se boljetinci, a žene boljetinke ◊ satu ĭe mik, învîrat într-o vaļe adînkă, îngustă șî lungă — selo je malo, sabijeno je u jednu duboku, usku i dugu dolinu ◊ lumĭa s-a tras aiśa dîn mulće pîărț, kî ĭe bun dă viće — ljudi su se povukli ovde sa raznih strana, jer je pogodno za stoku ◊ la buļećin șî akuma la Sînźuorḑ sa fak kîći șapće-uopt baśiĭ, ka đi bătrîńață — u bljetinu se i sada na Đurđevdan pravi po sedam-osam bačija, kao u stara vremena (izvor: Durlić, terenski zapisi) [Por.] [Vidi]
745 buļubașă bulibașă буљубаша buļubașăb> (mn. buļubașurĭb> ?) [akc. buļubab>șă] (i. m.) — 1.b> starešina ili vođa grupe vojnika, odmetnika, hajduka ili razbojnika 2.b> (zast.) nadimak, koji je u pojedinim slučajevima postao prezime potomaka, i sačuvan ili u izvornom obliku (Majdanpek, V. Gradište), ili u nekoj posrbljenoj formi: buljubašić (Halovo), buljubašević (Zaječar), i to ne samo u vlaškim, nego i u srpskim porodicama [Por.] [Vidi]
730 Buļubașuоńi Bulubașu Буљубашани buļubașuоńib> [akc. buļubașuоb>ńi] (i. m.) — (antr.) buljubašani, buljubašini, vlaško prezime familije u Podgorcu, po pretku koji je imao nadimak buljubaša [Crn.] ∞ buļubașăb> [Vidi]
667 bumb bumb дугме bumbb> (mn. bumbib>) [akc. bub>mb] (i. m.) — dugme ◊ dîșkĭaptură bumbu la kamașă, kă-ĭ zapuk — otkopčava dugme na košulji, jer mu je vrućina [Hom.] ◊ aĭ nuoștri ĭa batrîń n-a șćut đi bumb, s-a-nkiptorat ku kiptuorĭ — naši stari nisu znali za dugme, zakopčavali su se kopčama ◊ bumb galbin — žuto dugme [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
541 bumbak bumbac памук bumbakb> (mn. bumbakurĭb>) [akc. bumbab>k] (i. m.) — pamuk ◊ s-a puvestît kî bumbaku a fuost pus pi la Kraĭna, a fuost, śikă, vro buĭađe kare a dat bumbak, ama la nuoĭ aĭa buĭađe nu sa prins — pričalo se da je pamuk bio sađen u Krajini, bila je, vele, neka biljka koja je davala pamuk, ali se ona kod nas nije primila ◊ đin bumbak s-a fakut kamașă đe uamiń, măĭ mult đe baĭețî a kuĭ parințî a fuost gîzdoćiń — od pamuka su se izrađivale muške košulje, uglavnom za momke čiji su roditelji bogati ◊ pînḑă đi bumbak — pamučna tkanina ◊ ață đi bumbak — pamučni konac [Por.] [Vidi]
3502 bumbarĭ bondar бумбар bumbarĭb> (mn. bumbarĭb>) [akc. bumbab>rĭ] (i. m.) — (ent.) bumbar (bombus terrestois) ◊ bumbarĭ ĭe o guangă flokuasă, ńagră, pistriță ku galbin — bumbar je dlakav insekt, crn, išaran žutim [GPek] ♦ dij. sin. albună ursaskăb> [Por.] [Vidi]
4129 bumburĭață bumbăreaţă вулва bumburĭațăb> (mn. bumburĭețb>) [akc. bumburĭab>ță] (i. ž.) — (zast.) (anat.) (vet.) vulva kod krmače ◊ într-o povastă, porkarĭu așa a mînat skruafa în porkarĭață: „Țukuće-n bumburĭață, bagî-će în kośińață!” — u jednoj priči, svinjar je ovako terao krmaču u svinjac: „Poljubim te u vaginu, uđi mi u kočinu!” [Por.] ∞ puorkb> [Vidi]
758 bumńiță bufniţă буљина bumńițăb> (mn. bumńițb>) [akc. bub>mńiță] (i. ž.) — (ornit.) buljina, najveća noćna ptica grabljivica iz familije sova (bubo bubo) ◊ nuapća vĭađe ka bumńița — noću vidi kao buljina ◊ arĭe uokĭ totrlaț ka bumńița — ima okrugle oči kao buljina [Crn.] ◊ bumńița faśe kuĭb în butuarkă — buljina se gnezdi u duplji drveta ♦ up. ćuș, śurĭeḑb> [Por.] ♦ dij. var. bufńițăb> (mn. bufńițb>) [Kmp.] ∞ bufńib> (Ima umotvorina!) [Vidi]
715 bun bun добар bunb> (bunăb>) (mn. buńb>, buńeb>) 1.b> (prid.) — dobar ◊ buna ḑîua — dobar dan ◊ buna sara — dobro veče ◊ bun pomînt — plodna zemlja ◊ uom bun — dobar čovek, dobričina ◊ bun lukru, să fĭ sînatos — srećan rad, da si živ i zdrav [Hom.] ◊ (izr.) bun ku al naruod sînt fraț — dobar i lud su braća ◊ puoptă bună — prijatno (izr. za stolom, pre početka obeda) ◊ fraće bun — rođeni brat ◊ suoră bună — rođena sestra ◊ ăl gasîĭ în vuoĭa bună — našao sam ga dobro raspoloženog [Por.] 2.b> (pril.) dobro, razume se, da, tako je, u redu je ◊ bun, atunśa ń-am vorbit — dobro, onda smo se dogovorili ◊ pă, bun, kînd ḑîś tu, aĭ să fiĭe așa — pa, dobro, kad ti kažeš, neka bude tako ◊ bun, bun, nu trăbe să-m spuń đi dîdauorĭ — dobro, dobro, ne treba dvaput da mi kažeš [Por.] [Vidi]
333 bunarĭ bunar бунар bunarb> (mn. bunarĭeb>) [akc. bunab>rĭ] (i. m.) — 1.b> bunar, iskopana rupa u zemlji iz koje se vadi voda ◊ maĭsturi a sapat ș-a zîđit bunarĭ adînk uopt mĭetîrĭe — majstori su iskopali i ozidali bunar dubine osam metara [Crn.] 2.b> prirodne rupe u zemljištu oblika bunara ◊ la Vrtîăś în bļizńe ĭastă așa bunarĭ în pĭatră, parke ĭa sapat uomu — na Vrteču u blizni ima takvih bunara u kršu, kao da ih je iskopao čovek [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
891 bunataće bunătate добро bunataćeb> (mn. bunatățurĭb>) [akc. bunatab>će] (i. ž.) — I.b> 1.b> dobro, dobrota, dobrodušnost ◊ bunataće đi uom — dobričina 2.b> imovina ◊ a vrut să-ĭ vind ĭuo bunataća a mĭa pi duauă parîaļe — hteo je da mu prodam moju imovinu za dve pare II.b> var. bunub> ◊ Nu întuork bunu la stuaka mĭa — Ne vraćam (=odbacujem) dobro moje stoke (iz bajalice) ♦ (demin.) buńețb> ◊ uom buńeț — dobrica ♦ (mn. buńețurĭb>) ◊ Nu întuork buńețurļi la kasa mĭa — Ne vraćam (=odbacujem) dobra moje kuće (iz iste bajalice) III.b> (rel.) dobročinstvo, dobro delo ◊ a trait ka sfîntu, a kreḑut în dumńeḑîu, șă traĭu luĭ a fuost pļin đi bunatățurĭ — živeo je kao svetac, verovao je u boga, i njegov je život bio pun dobročinstava [Por.] ∞ bunb> [Vidi]
2267 bunăsama bunăseamă обазриво bunăsamаb> [akc. bunăsama] (pril.) — (zast.) obazrivo, pažljivo ◊ lukră ku bunăsama, să nu ći farîmĭ — radi obazrivo, da se ne povrediš ♦ / bunăb> — dobra + samab> — pažnja [Por.] ∞ bunb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
982 bundă bundă бунда bundăb> (mn. bunḑb>) [akc. bub>ndă] (i. ž.) — bunda, zimski kaput postavljen krznom ◊ aĭ batrîń n-a șćut đi bundă, ĭa a ĭeșît înkuaśa, a kîpatato lukratuori pi la rudńik, ka înbrîkamînt đi ĭarnă — stari nisu znali za bundu, ona se pojavila skoro, prvi su je dobili radnici u rudniku, kao deo zimske odeće [Por.] [Vidi]
908 bunduk bunduc стуб bundukb> (mn. bunduśeb>) [akc. bundub>k] (i. m.) — stub u ogradi od taraba ◊ la nuoĭ în Tanda sa ḑîśe bunduk, la Arnaglaua șćump, ĭar pin alće saće sa ḑîśe șćenap, da am auḑît đi la un prĭaćin đin Valuĭa kă-ĭ ḑîśe palasat, or așa kumva, da ĭa kam vińe ka palisadă — kod nas u Tandi kaže se „bunduk”, u Rudnoj Glavi „šćump”, opet u drugim selima „šćenap”, a čuo sam od jednog prijatelja iz Voluje da ga zove „palasat”, ili tako nekako, a to mu dođe kao palisada ◊ kînd sa faśe gardu, bunduśi sa îngruapă în pomînt, kîći triĭ pașurĭ sa lasă întra iĭ, da đi iĭ sa prind doă kuorḑ, pi kare sa bat tarăbiļi — kad se pravi ograda, stubovi se ukopavaju u zemlju, po tri koraka se ostavi između njih, a na njih se okače baskije, o koje se prikivaju tarabe ♦ sin. șćĭumpb> [Por.] [Vidi]
858 bundușală bundușeală ? подбуњивање bundușalăb> (mn. bundușîălurĭb>) [akc. bundușab>lă] (i. ž.) — podbunjivanje, podstrekivanje, huškanje ◊ kînd la înkis, s-a lasat đi bundušală — kad su ga zatvorili, prestao je sa podbunjivanjem ◊ đin bundușală s-a fakut raskuol — iz huškanja se izrodila buna [Crn.] ∞ bundușîb> [Vidi]
859 bundușî bunduși ? подбунити bundușîb> (ĭuo bundușîăskb>, ĭel bundușîașćeb>) [akc. bundușîb>] (gl. p.) — podbuniti, huškati, izazivati nezadovoljstvo ◊ bundușîașće lumĭa pin sat sî-nskimbĭe kińezu — podbunjuje ljude po selu da smene kneza ◊ ibuomńika la bundușît sî lasă muĭarĭa — ljubavnica ga je nahuškala da napusti ženu [Crn.] [Vidi]
861 bungur bulbuc мехур bungurb> (mn. bungurĭb>) [akc. bub>ngur] (i. m.) — 1.b> mehur, plik ◊ kînd pluaĭe, đin pikurĭ în baltă sî fak bungurĭ — kad pada kiša, od kapi se u bari stvaraju mehuri ♦ (dem.) bungurĭelb> — mehurić, plikčić 2.b> (med.) osip ◊ la kopil ĭasă bungurĭeĭ pi pĭaļe — detetu se na koži javljaju plikčići [Crn.] ◊ șî pi pĭeļe đi uom ĭasă bungurĭ — i na koži čoveka izbijaju plikovi (Tanda) ◊ tuot s-a umplut đi bunguri ruoșĭe — sav se osuo crvenim osipom (Rudna Glava) [Por.] [Vidi]
2266 buńață buneaţă доброта buńațăb> (mn. buńețurĭb>) [akc. buńab>ță] (i. ž.) — (zast.) dobrota; dobročinstvo; dobrobit ◊ s-a strîkat lumĭa, uamińi a pĭerdut buńața — svet se iskvario, ljudi su izgubili dobrotu ◊ uomu trăbe să lukre đi buńețu kășî luĭ — čovek treba da radi za dobrobit svoje kuće ◊ đi tuata buńață dumńeḑîu îț mulțamĭașće — za svako dobročinstvo bog ti se zahvaljuje ♦ var. (mn. buńiețurĭb>) [Por.] ∞ bunb> [Vidi]
670 buob bob зрно buobb> (mn. buabeb>) [akc. bub>ob] (i. m.) — zrno, zrnce ◊ buob dă grîu — zrno žita [Hom.] ◊ baba mĭa șćiĭe să đa ku buabiļi — moja baba zna da gleda u zrna ♦ sin. samînțăb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
790 buobabi boul-babei јеленак buobabib> [akc. buobab>bi] (i. m.) — (ent.) jelenak (Lucanus servus) ♦ var. boubabib>, buoubabib> — „babin vo” ◊ buobabi ĭe o guangă ku kuarńe — jelenak je buba sa rogovima ♦ sin. śerbb> — „jelen” ♦ sin. gongăub> (Tanda)♦ up. buoub>, boub> [Por.] [Vidi]
906 buobît bobot водопад buobîtb> (mn. buobîćeb>) [akc. buob>bît] (i. s.) — vodopad, slap, buk ◊ la nuoĭ ĭastă pi Șașka duauă luokurĭ ku așa nume: buobîto-l mik, șî buobîto-l mare — kod nas na Šašci ima dva mesta sa takvim nazivom: Veliki buk, i Mali buk ♦ var. bobîtb> [Por.] [Vidi]
883 buobu turbuluĭ ricin рицинус buobu turbuluĭb> (mn. buabĭe turbuluĭb>) [akc. buob>bu tub>rbuluĭ] (i. m.) — (bot.) ricinus (Ricinus communis) ◊ buobu turbuluĭ ĭe buruĭană karĭe sî samîna în građină, ore în luok — ricinus je lekovita biljka koja se gaji u bašti ili na njivi ♦ / buobu turbuluĭ — (dosl.) „besnilovo zrno” [Crn.] ∞ buobb> [Vidi]
1236 buoișće boiște бојиште buoișćeb> (mn. buoișćb>) [akc. buob>ișće] (i. ž.) — 1.b> bojište а.b> mesto gde matica reke udara u granu drveta koja se nadnela nad vodu ◊ kînd lukri ku aĭ rîăĭ, șî trîabe să skuoț draśi đin apă đi să-ĭ trîmĭeț vrunđeva, tu će duś la rîu șî kaț krĭanga kare baće buoișća, șă la ĭa đeskînț ku kuțît ńegru — kada se baviš crnom magijom, i treba da izvučeš đavole iz vode da bi ih negde poslao, ti odeš na reku i tražiš granu koja bije po vodi, i kod nje baješ sa crnim nožem (Crnajka) b.b> mesto u brzacima reke gde, naročito u večernjim satima, ribe iskaču iz vode u lovu na mušice 2.b> igralište ◊ fiekare luok unđe kopiĭi a batut puarka, or k-a žukat kļisu, s-a kemat buoișće — bilo koje mesto gde su deca igrala „svinjicu” ili klis, zvalo se bojište (Rudna Glava) [Por.] [Vidi]
1520 Buoĭa Boia Боја buoĭab> [akc. buob>ĭa] (i. m.) — (antr.) boja, skraćeni oblik l.i. bugarskog, odnosno slovenskog porekla ◊ ńepuoțî lu buoĭa sa kĭamă boĭuońi or boĭeșći, da pi srbĭașće boĭić — bojini potomci zovu se bojoni ili boješti, a na srpskom bojići [Crn.] [Vidi]
837 buolbură bolbură / volbură слак buolburăb> (mn. buolburĭb>) [akc. buob>lbură] (i. ž.) — (bot.) slak, poponac (Convolvulus arvensis) ◊ buolbura ĭe bună numa đi dat la puorś, đi iĭ aĭa ĭe mare dulśață — slak je dobar samo da se daje svinjama, za njih je to velika poslastica ♦ var. bolburăb> [Por.] [Vidi]
803 buold bold бодља buoldb> (mn. buolduri, buolđeb>) [akc. buob>ld] (i. m.) — bodlja, šiljak, zašiljeni vrh ◊ buoldu fusuluĭ đi tuors — vrh vretena za predenje ◊ buoldu lu kalkîńu muori ĭe askuțîț, da kalkîńu ĭe îń patru muke, fakut đin oțăl đi rang — bad ostanca vodeničnog vretena je oštar, a ostanac je četvorostrano iskovan od čelične ćuskije [Por.] [Vidi]
807 Buolđa Bolda Болџа buolđab> [akc. buob>lđa] (i. m.) — boldža, često ime za psa, naročito za male pse, kućne ljubimce, čija se vrsta zove bolđiu [Por.] ∞ buoldb> [Vidi]
1896 buonț bulz шароње buonțb> (mn. buonțurĭb>) [akc. buob>nț] (i. s.) — 1.b> (nutr.) šaronje,¹⁾ šaruljća,²⁾ parče toplog kačamka, sa uvaljanim sirom ◊ buonțu ĭe măĭ dulśe kînd un parśiel đi brînḑă tare șî sarată baź într-un vîžmîk đi koļașă kaldă, fakută đin kukuruḑ alb, șî laș kîta sî șćia pănă brînḑa-ĭa nu sa muaĭe — „bonc” je najslađi kada krišku slanog i tvrdog sira uvaljaš u parče toplog kačamka, naopravljenog od belog kukuruza, i pustiš malo da stoji dok se sir ne smekša ♦ sin. popuțoĭb> (Tanda), pupuțuoĭb> (Topolnica) [Por.] ♦ dij. sin. kukoluoșb> (Leskovo) ♦ dij. sin. puțuoĭb> (Jasikovo) [GPek] ♦ dij. sin. guguluoĭb> (Slatina, bor) ♦ sin. pupuoĭb> (Topla) [Crn.] ♦ dij. sin. gîskăb> (Šipikovo) [Tim.] 2.b> (psih.) ljutito dete, koje se duri ◊ la kopilo-sta śeva nuĭe pi vuoĭe, prĭa mult stă buonț în kuot, șî nu vorbĭașće ku ńima — ovom detetu nešto nije po volji, dugo stoji u ćošku nadureno i ne govori ni sa kim [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
890 buordă bordo бордо buordăb> [akc. buob>rdă] (prid.) — (color) bordo, tamnocrveno ◊ am farbuit tuortu în buordă — obojila sam pređu u tamnocrveno ◊ mi drag sî puort kamașă în buordă — volim da nosim bordo košulju [Crn.] ◊ buordă, ruoșu ka bužuoru, așa ḑîśa mama đi farba-ĭa — bordo, crveno kao božur, tako je govorila baba za tu boju [Por.] [Vidi]
2604 buorś borș боршч buorśb> (mn. buorśurĭb>) [akc. buob>rś] (i. s.) — (nutr.) (izob.) boršč, čorba od komine ◊ buorśu a fuost ḑamă đi pruńe đi tuamnă: kînd fĭerb pruńiļi în śubăr, sa ĭa komina-ĭa sa mĭastîkă ku uasă ku tuot, sa sarĭaḑă, șî sa manînkă ku koļașa — boršč je bila čorba od šljiva: kad šljive provru u kaci, uzme se ona komina i promeša se zajedno sa koščicama i sa svim, posoli se i jede sa kačamakom ◊ đin buorś s-a fakut șă oțăt ku kare s-a akrit krîstavĭețî, piparka or varḑa đi ĭarnă — iz boršča se pravilo i sirće, kojim su se kiselili krastavci, paprika ili kupus za zimu [Por.] [Vidi]
689 buot bot њушка buotb> (mn. buoturĭb>) [akc. buob>t] (i. m.) — 1.b> (anat.) njuška, rilo, nos (kod životinja) ◊ s-a lovit la buot — povredio je njušku [Hom.] ◊ sa ļinźe pi buot — (fig.) oblizuje se (=omastio brk, pa se oblizuje) ♦ sin. fļitb> [Por.] 2.b> vrsta reljefa a.b> zaobljeni svršetak kose b.b> izdignuti deo terena, vrh ◊ buotu Krakuluĭ — (top.) (dosl.) „kraj kose”, brdašce u Sigama; čest toponim u planinskim selima [Hom.] ◊ śuaka are vîr, da kraku are buot — čuka ima vrh, a kosa kraj 3.b> (ret.) zatupast vrh motke, močuge ◊ buata-sta đi pasuĭ n-are buot kum trîabe — ova motka za mlaćenje pasulja nema vrh kako treba ♦ sin. boturb> [Por.] ♦ dij. var. botb> [Kmp.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
543 buou bou во buoub> (mn. buoĭb>) [akc. buob>u] (i. m.) — (zool.) vo (bos taurus) ◊ buou ĭe biku lu kare sînt batuće kuaĭļi, să nu sară pi vaś, numa să fiĭe bun đi lukru — vo je bik kome su stucana jaja, da ne bi mogao da skače na krave, već da bude dobar za rad ◊ tare ka buou — jak kao vo ♦ var. boub> ♦ up. bikb> [Por.] ♦ dij. var. bub> (mn. buоĭb>) [Kmp.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
771 buož boz бурјан buožb> (mn. buožîb>) [akc. buob>ž] (i. m.) — (bot.) burjan (Sambucus ebulus), samonikla zeljasta biljka neprijatnog mirisa, sa belim cvetovima i sitnim crnim plodovima ◊ sa înkis poćaka đi buož — burjan je zakrčio stazu ◊ în Osńiśa buož uskaț sî kuļeg đi fokorĭaļe la Žuoĭ marĭ — u Osniću suvi burjan se sakuplja za vatre na Veliki četvrtak [Crn.] ◊ đin buož bufańi fak pekmĭez — od burjana bufani spremaju pekmez [buf.] [Vidi]
882 bura bura кишити burab> (ĭuo burîĭb>, ĭel burîĭeb>) [akc. burab>] (gl.) — kišiti, sitni sipiti ◊ afară burîĭe, ĭa umbrĭelu — napolju pada sitna kiša, ponesi kišobran [Crn.] ◊ nu sa puńe pluaĭa, numa o să bure ka đin śață udă — neće udariti kiša, samo će sitno sipiti kao iz vlažne magle [Por.] ∞ burăb> [Vidi]
629 buratură borâtură сперма buraturăb> (mn. buraturĭb>) [akc. buratub>ră] (i. ž.) — sperma, muško seme ◊ ĭ-a dat đin mînă, ș-a umplut pătura đi buratură — onanisao je, i napunio ćebe spermom [Por.] ♦ dij. var. borîturăb> [Crn.] ∞ borîb> [Vidi]
881 bură bură измаглица burăb> (mn. burĭeb>) [akc. bub>ră] (i. ž.) — izmaglica, sitna kiša koja pada iz magle ◊ pluaĭe marunțîkă — sitna kišica ◊ pin bura-sta nuĭeș ńiś ud ńiś uskat — po ovoj izmaglici nisi ni mokar ni suv [Crn.] ◊ bură ĭe un fĭeļ đi śĭață ku ploiță — bura je jedna vrsta magle sa kišicom [Por.] ∞ burab> (Ima umotvorina!) [Vidi]
604 burća burcea трбоња burćab> (mn. burćeńb>) [akc. bub>rća] (i. m.) (hip.) (pej.) — trbonja ◊ burća sa ḑîśe đi uom ku burta mare — burća se kaže za čoveka koji ima veliki stomak [Por.] ♦ dij. var. burćilăb> [GPek] ∞ burtăb> [Vidi]
605 Burćeńi Burtea Трбуховићи burćeńib> [akc. burćeb>ńi] (i. m.) (por.) (pej.) — „Trbonje”, stari porodični nadimak u Gornjani, opština bor Ranije je u selu bio veoma mali broj gojaznih ljudi, pa su oni retki dobijali nadimak "burćeńi", koji se potom prenosio i na potomke. ◊ Ĭanku burtan / Ĭanku burćanu — Janko, iz familije burćenja ♦ var. burćuońib> [Por.] burćuońib> [akc. burćuob>ńi] (antr.) — vlaško prezime familije u Šarbanovcu po pretku koji je imao nadimak burća [Crn.] / < burćab> — (pej.) trbonja ∞ burtăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
598 burćikanuos burduhănos трбушаст burćikanuosb> (burćikanuasăb>) (mn. burćikanuoșb>, burćikanuasăb>) [akc. burćikanuob>s] (prid.) — trbušast, koji ima veliki trbuh ◊ dukenźiu nuostru ĭe koźa burćikanuos — naš dućandžija je prilično trbušast ♦ sin. trbanuosb> [Crn.] ♦ dij. var. burtanuosb> [akc. burtanuob>s] ◊ uom burtanuos, are burtan boznakît — trbast čovek, ima ogroman stomak [Por.] ∞ burtăb> [Vidi]
2806 burćilă burtilă трбоња burćilăb> (mn. burćiļeb>) [akc. burćib>lă] (i. ž.) — (anat.) (pej.) trbonja ◊ burćilă ĭe aăla kare ĭe ku burta mare, kare ĭe burtanuos — burčilo je onaj koji ima veliki stomak, koji je trbušast [GPek] ∞ burtăb> [Vidi]
3776 Burćuońi Burtea Трбуховићи burćuońib> [akc. burćuob>ńi] (i. m.) ● v. burćeńib> [Por.] ∞ burtăb> [Vidi]
3778 burduf burduf мех burdufb> [akc. burdub>f] (i. s.) ● v. burdușb> [buf.] [Vidi]
976 burdukală burducală ? прња burdukalăb> (mn. burdukaļеb>) [akc. burdukab>lă] (i. ž.) — prnja, dronjak, lična stvar ◊ adună-ț burdukaļiļi, șî ĭeș afară — pokupi svoje prnje, i izađi napolje [Crn.] [Vidi]
599 burduș burduf мех burdușb> (mn. burdușurĭb>) [akc. burdub>ș] (i. m.) — meh, mešina od neštavljene jareće ili jagnjeće kože, koju kovači koriste za raspirivanje vatre ◊ țĭgańi ku burdușu a suflat în fuok, ș-a fakut svrĭađiļe — Romi su mešinom raspirivali vatru i kovali svrdla [Crn.] ♦ dij. var. burdufb> [buf.] ♦ var. fuaļeb> [Por.] [Vidi]
748 burfarĭ ? трбоња burfarĭb> (mn. burfarĭeb>) [akc. burfab>rĭ] (i. s.) — trbonja, čovek sa velikim trbuhom [Por.] ∞ burfăb> [Vidi]
747 burfă burfă изнутрица ? burfăb> (mn. burfeb>) [akc. bub>rfă] (i. ž.) — 1.b> (anat.) iznutrica kod životnja (creva, želudac i dr.) 2.b> (nutr.) hrana koja sadrži iznutrice [Por.] [Vidi]
711 burgiĭe burghiu бургија burgiĭeb> (mn. burgiĭb>) [akc. burgib>ĭe] (i. ž.) — (tehn.) burgija, alatka za bušenje ◊ dăm burgiĭa să fak o gaură în parĭaće — daj mi burgiju da izbušim jednu rupu u zidu [Hom.] ♦ dij. sin. sfrĭađirb> [Por.] [Vidi]
540 burik buric пупак burikb> (mn. burikurĭb>) [akc. burib>k] (i. s.) — 1.b> (anat.) pupak, deo stomaka; pupčana vrpca ◊ kopilu kînd să fače i-să taĭe buriku, și să ļagă — kad se dete rodi, pupak mu se odseče, i uveže ◊ la noĭ buriku să păstrează, așa ĭe običaĭu — kod nas se pupčana vrpca čuva, takav je običaj [Kmp.] ◊ đemult, aĭ batrîń în Porĭeśa, a taĭat buriku pi rastău — nekada, stari Porečai su sekli pupak na palici jarma [Por.] 2.b> (anat.) vrh čovekovog prsta, jagodica ◊ buriku ďeșťuluĭ — jagodica prsta [Kmp.] ◊ atîta źier a fuist, đi mi s-a îngĭețat buriku źeĭśtuluĭ — toliki mraz je bio da su mi se zaledila jagodica prsta [Por.] 3.b> (pedološki) kvalitetna zemlja ◊ akolo ĭe buriku pomîntuluĭ — tamo je najplodnija zemlja [Kmp.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
739 buriu buriu бурило buriub> (mn. buriеb>) [akc. burib>u] (i. s.) — burilo, omanji drveni sud od doga, za čuvanje rakije ◊ în buriu kure rakiĭa la kazan — u burilo teče rakija sa kazana [GPek] ♦ dij. sin. źubanb> (Rudna Glava), źibanb> (Tanda) [Por.] [Vidi]
852 burĭaće burete гљива burĭaćeb> (mn. burĭețb>) [akc. burĭab>će] (i. m.) — (mik.) gljiva, pečurka ◊ la nuoĭ pră duos ĭastă mulț burĭeț — kod nas u šumi ima mnogo pečuraka ◊ burĭețî aĭ ĭuț îs buń dăkă să frig în ćigańe ku uavă — bele mlečne pečurke su ukusne, ako se prže sa jajima u tuganju ◊ burĭețî aĭ ńegri krĭesk pră fag — bukovača raste na bukvi [Hom.] ◊ burĭaćiļi dă pi ļemn, da śuparka pi kîmp — pečurka niče na drvetu, a gljiva na zemlji ♦ sin. śuparkăb> [Por.] [Vidi]
4160 burĭaće galbin burete galbin лисичарка burĭaće galbinb> (mn. burĭeț galbińb>) [akc. burĭab>će gab>lbin] (i. m.) — (mik.) lisičarka (Cantharellus cibarius) ◊ burĭeț đ-aĭ galbiń sînt śupĭerś galbińe ka śara — lisičarke su pečurke žute kao vosak ◊ burĭeț đ-aĭ galbiń sa măĭ kĭamă șî burĭeț đi pin sfińak — lisičarke se još zovu i pečurke iz crnog grabišta [Por.] ∞ burĭaćeb> [Vidi]
4159 burĭaće ĭuće iuţar млечњача burĭaće ĭućeb> (mn. burĭeț ĭuțb>) [akc. burĭab>će ĭub>će] (i. m.) — (mik.) mlečnjača, bela gljiva (Lactarius piperatus) ◊ burĭaće ĭuće ĭe śuparkă albă, pļină đi lapće, kare dă pin padure — mlečnjača je bela pečurka, puna mleka, koja raste po šumi [Por.] ∞ burĭaćeb> [Vidi]
864 burkă burcă капут burkăb> (mn. burśb>) [akc. bub>rkă] (i. ž.) — 1.b>b> kaput, gornji deo muškog odela; sako ◊ kînd ĭe frig, uamińi înbrakă burka — kad je hladno, muškarci oblače kaput ♦ (demin.) burkițăb> ◊ a măĭ ramas kîta đin śuarik, șî s-a rugat đi kroĭtuorĭ să-ĭ fakă șî o burkiță đi fiu-su — ostalo je malo od sukna, pa je zamolio krojača da mu sašije i kaputić za sina ♦ (augm.) burkuońb> [Por.] 2.b>b> džemper ◊ muma mĭ-a înpļećit burkă đe lînă — majka mi je isplela džemper od vune ◊ babă Ĭana fărbuĭe burka — baba Jana farba džemper ◊ burka đe lînă ĭe kalduruăsă — džemper od vune je topao [Crn.] ∞ țualăb> [Vidi]
866 Burkeșuońi Burcaș Буркешони burkeșuońib> [akc. burkeșuob>ńi] (i. m.) — (antr.) burkešoni, burkešići, (dosl.) „Kapitić”, staro vlaško prezime u Tandi, koje je nastalo od reči burka- kaput”, zbog toga što je rodonačelnik ove familije jedini u selu imao kaput, deo nošnje koji su nosili samo bogatiji ljudi ◊ burkeșo-l batrîn a veńit în Tanda đin Kļuś, ș-a fakut borđiĭ la Kraku uokńi, supt Guol — najstariji burkeš je došao u Tandu iz Ključa, i napravio zemunicu na Kraku okni, pod Deli-Jovanom ◊ burkeșuońi au mulće krĭenź, kare s-a poļikrit dupa kopiĭi, or dupa ńepuoțî-luĭ: alu Stoĭan burkeș, alu Ńițu burkeș, alu Dumitru burkeș, alu Žîuku burkeș ... — burkešoni imaju mnogo grana, koje se prezivaju prema njegovim sinovima ili unucima: od Stojana burkeša su Stojanovići, od Nice burkeša - Niculovići, od Živka burkeša - Živkovići .. ♦ var. burkașb>, burkișb> [Por.] ∞ burkăb> [Vidi]
701 burtan burtan желудац burtanb> (mn. burtańb>) [akc. burtab>n] (i. m.) — 1.b> (anat.) želudac, trbuh, stomak 2.b> (fig.) debeljko, osoba sa velikim stomakom 3.b> (antr.) burtanb> — „Trbonja”, nadimak za osobu sa velikim stomakom ◊ ĭel ĭe fiu lu Ĭanku burtan — on je sin Janka Trbonje ♦ / (augm.) < burtăb> ♦ sin. tîrbanb> [Por.] [Vidi]
603 burtanuos burtos трбушаст burtanuosb> (burtanuasăb>) (mn. burtanuoșb>, burtanuosăb>) [akc. burtanuob>s] (prid.) — 1.b> trbušast, sa velikim trbuhom ◊ burtanuos ĭe uom ku burta mare — trbušast je čovek sa velikim stomakom ◊ uamiń burtanuoș đemult n-a fuost mulț, kî tuoț a fomit, ș-a fuost uskaț — trbušastih ljudi je nekada bilo malo, jer su svi gladovali, i bili mršavi 2.b> obao, zaobljen, izbočen ◊ baluonu đi apă ĭe burtanuos, da kila nu — balon za vodu je trbušast, a flaša nije ♦ sin. tîrbanuosb> [Por.] ∞ burtăb> [Vidi]
503 burtă burtă трбух burtăb> (mn. burțb>) [akc. bub>rtă] (i. ž.) — trbuh, stomak ◊ are durĭerĭ la burtă — ima bolove u stomaku ◊ ma duare burta — boli me stomak ◊ burta muaļe — (anat.) donji deo stomaka, meki trbuh ◊ burta mikă, burta „pi žuos” — „mali stomak”, „donji stomak”: (euf.) deo tela sa genitalijama, u (izr.) „one stvari”, naročito „ženske stvari” [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
3777 burtuoń burtă трбушина burtuońb> (mn. burtuańeb>) [akc. burtuob>ń] (i. s.) — (augm.) (anat.) trbušina, stomačina ◊ arĭe burtuoń, ka kînd la arańit ku laturĭ — ima stomačinu kao da su ga hranili pomijama [Crn.] ∞ burtăb> [Vidi]
879 buruĭană buruiană лековита биљка buruĭanăb> (mn. buruĭańeb>) [akc. buruĭab>nă] (i. ž.) — opšti naziv za lekovitu biljku ◊ ku śe buruĭană aĭ vinđakat taĭatura la mînă? — kojom si biljkom izlečio posekotinu na ruci ? ◊ akuma ĭe vrĭamĭa đi kuļes buruĭańe — sad je vreme za berbu lekovitog bilja ◊ romańița șî kuada mîțuluĭ sînt buruĭańe đi durĭarĭe la burtă — kamilica i hajdučka trava su lekovite biljke protiv bolova u stomaku [Crn.] [Vidi]
3770 burundău borândău бориндеу burundăub> [akc. burundăb>u] (i. m.) ● v. borîndăub> [Por.] ∞ borîndaib> [Vidi]
821 buskofi boscofi ? мрљати buskofib> (ĭuo buskofĭeskb>, ĭel buskofĭașćeb>) [akc. buskofib>] (gl. p. ref.) — mrljati, mazati, razmazati, proizvoljno i bez ukusa mešati razne tečne sastojke boje ili hrane ◊ nu șćiĭe sî văruĭe, numa buskofĭașće parĭețî — ne zna da kreči, samo razmazuje zidove ♦ sin. spoib> [Por.] ∞ buaskăb> [Vidi]
822 buskofĭală boscofeală ? мрља buskofĭalăb> (mn. buskofĭaļеb>) [akc. buskofĭab>lă] (i. ž.) — 1.b> mrlja, brljotina ◊ kopilo-sta a fakut numa o buskofĭală în svĭeskă đi șkuală — ovo dete je napravilo samo neku mrlju u školskoj svesci 2.b> smeša različitih tečnih sastojaka, bućkuriš ◊ a fakut o buskofĭală đi ḑamă, pućem numa s-o lupadăm la puorś — napravila je bućkuriš od čorbe, možemo samo da je bacimo svinjama [Por.] ∞ buaskăb> [Vidi]
772 buskomĭeļńiță boscomelniţǎ бускомелница buskomĭeļńițăb> (mn. buskomĭeļńiśeb>) [akc. buskomĭeb>ļńiță] (i. ž.) — 1.b> boskomelnica, obredni kolač koji se jedini ljubi na pomanama, prilikom obreda namenjivanja pokojniku (Rudna Glava) 2.b> sveća kojom se kadi pomana (Gornjane) ◊ buskomĭeļńiță ie lumanarĭe numarată ku ungiĭa, kă la pomană trîabe să fiĭe tuot la număr — boskomelnica je sveća, na kojoj je noktom urezan određen broj recki, jer na pomani treba sve da bude na broju ♦ var. boskomĭeļńițăb> ♦ up. țukab> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
692 Busuĭokuońi Busuioceanu Босијокани busuĭokuońib> [akc. busuĭokuob>ńi] (i. m.) — (antr.) bosijokani, vlaško prezime familija bosijoković i Lazarević u Osniću, potomaka Vlaha po imenu busujuok („bosiljak”) ◊ busuĭokuońi đin bukuva sînt proboćeḑaț pi srbĭașće „Lazarević\" — bosijokani iz bukova su prekršteni na srpskom \"Lazarević\" [Crn.] ∞ busuĭuokb> [Vidi]
3304 Busuĭuaka Busuioaca Босиљка busuĭuakab> [akc. busuĭuab>ka] (i. ž.) — (antr.) (zast.) bosiljka, žensko lično ime ◊ dupa buĭađe busuĭuok, đemult la mulće fĭaće nașî a dat nume busuĭaka — prema biljci bosiljka, nekada su mnogim devojčicama kumovi davali imena bosiljka ♦ up. bosîlkab> [Por.] ∞ busuĭuokb> [Vidi]
1853 busuĭuok busuioc босиљак busuĭuokb> (mn. busuĭuaśeb>) [akc. busuĭuob>k] (i. s.) — (bot.) bosiljak (Ocimum basilicum) ◊ fir đi busuĭuok — struk bosiljka ◊ busuĭuok ĭe buĭađe sfîntă — bosiljak je sveta biljka ◊ niś un đeskînćik nu puaće fara busuĭuok — ni jedna bajalica ne može bez bosiljka ◊ busuĭuoku ćimpuluĭ — vrsta bosiljka [Por.] ♦ dij. sin. bîsîĭuokb> (Sige) [Hom.] ◊ busuĭuoku kaluluĭ — divlji, „konjski” bosiljak (Jasikovo) [GPek] [Vidi]
1546 buș floricele кокице bușb>¹ (mn. bușîb>) (i. m.) — kokice, pečena i raspukla zrna kukuruza ◊ bușî la nuoĭ să fak dîntr-o suartă dă kukuruḑ da-l galbin ku buobu mik — kokice se kod nas prave od jedne vrste žutog kukuruza sa sitnim zrnom [Hom.] [bran.] ♦ dij. sin. kokuoșb> (Rudna Glava) ♦ var. kokuașăb> (Topolnica) [Por.] ♦ dij. sin. śubenśib> (Malajnica) [Pad.] ♦ dij. sin. kokodańb> (Velika Kamenica) [Dun.] ∞ kukuruḑb> [Vidi]
3378 buș cocoloș грудва bușb>² (mn. bușăb>) [akc. bub>ș] (i. s.) — 1.b> grudva valjanog snega ◊ bușu ĭe kokoluoș mare đe zapadă muaļe, kare sa faśe kînd sa ĭa kokoluoș mik șă sa tîvaļeașće đin vîru śuośi-n vaļe, șî ĭel krĭașće boznakît, adunînd pi drum zapadă ļipiśuasă — buš je velika grudva mekog snega, koja nastaje kada se uzme mala grudva i valja se s vrha brda na dole, i naraste bogzna koliko, skupljajući usput lepljivi sneg ◊ fînkă dupa buș ramîńe luoku đizgoļit, đemult așa s-a kurațat ļivĭeḑîļi đe zapadă, đi sî puată uoĭļi să ažungă la ĭarbă, înga pănă nu sa topĭașće zapada — pošto iza „buša” ostaje ogoljen teren, nekada su se tako čistile livade od snega, da bi ovce mogle da dođu do trave još dok se sneg ne otopi 2.b> komad, odlomak neke materije ◊ a dus la muoș koźa mare buș đi ĭaskă — doneo je dedi poveći komad truda ♦ up. kokoluoșb> [Por.] [Vidi]
777 bușćan buștean пањ bușćanb> (mn. bușćeńb>) [akc. bușćab>n] (i. m.) — 1.b> panj, deo drveta koji ostaje na korenu kad se stablo iseče, sruši ili prelomi, bilo da je u zemlji, ili da je izvađen iz nje ◊ am tîrsît pođina, șî mĭ-a măĭ ramas numa ńișći bușćeń đi skuos — istrsio sam padinu, i ostali su mi samo još neki panjevi za vađenje ♦ (demin.) bușćańelb>, bușćanuțb> ♦ (augm.) bușćanuońb> ♦ sin. trușb>, śulpanb> 2.b> čokot vinove loze ◊ am ḑîaśe bușćeń đi viĭe — imam deset čokota vinove loze [Por.] 3.b> korenje sasušenog korova i drugog nekorisnog bilja ◊ aĭa śi ĭe în Poreśĭa bușćan, la nuoĭ sa kĭamă buśim, da bușćeńi la nuoĭ sînt rîdaśińiļi kare ramîn șî putraḑăsk dupa buĭeḑ, kînd buĭađa sa uskă — ono što je u Poreču „buščan”, kod nas je „bučim”, a mi „buščan” zovemo korenje biljaka koje je ostalo da truli u zemlji, kad se biljka osuši (Jasikovo) [GPek] ∞ buśimb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
1562 bușćoruagă boșorog страћара bușćoruagăb> (mn. bușćoruaźeb>) [akc. bușćoruab>gă] (i. ž.) — straćara, oronula kuća ◊ bușćoruagă ĭe koļibă batrînă, urńită — straćala je stara oronula kuća (Tanda) [Por.] ♦ up. bușćuruogb> [Crn.] ◊ bușćoruog, koļibă batrînă, spartă, în kare traźe în toaće părțîļi — stara oronula koliba, u kojoj duva na sve strane (Leskovo) [GPek] [Vidi]
987 bușćuruog bușciorog ? вир bușćuruogb> (mn. bușćuruogurĭb>) [akc. bușćuruob>g] (i. m.) — vir, duboko mesto u potoku ili reci ◊ la Ćimuok ĭastă mulće bușćuruogurĭ marĭ, buńe đi skaldat — na Timoku ima mnogo velikih virova, dobrih za kupanje [Crn.] ♦ up. bușćoruagăb> [Por.] [Vidi]
860 bușńak bușneac прашина bușńakb> (mn. bușńakurĭb>) [akc. bușńab>k] (i. ž.) — prašina ◊ s-a fakut bușńak ka la mașîna đi traĭrat — digla se prašina kao na vršidbi ◊ kum nu ći îńakă atîta bușńak? — kako te ne guši tolika prašina? ♦ sin. pulbîrb> [Crn.] ♦ dij. var. bușînariĭeb> [Hom.] ♦ dij. var. bușnariĭeb> ◊ batu vîntu, șî rîđikă bușnariĭe boznakîtă — dunu vetar, i podiže ogromnu prašinu [Por.] [Vidi]
780 buśauă bucea наглавак buśauăb> (mn. buśĭaļeb>) [akc. buśab>uă] (i. ž.) — (tehn.) naglavak, mufna, čaura, obruč, cev a.b> metalni obruč na drvenoj glavčini kolskog točka ◊ buśaua ĭe fakută đi kovaś, ka un ińel đi fĭer — „bučava” je nalik na gvozdeni prsten, koji su izrađivali kovači b.b> drveni pisak na rikalu ◊ buśaua la buśin sa faśe đin suok, kî ĭel ĭe îngăurit gata — pisak za rikalo pravi se od zove, jer ona već ima gotovu rupu [Por.] [Vidi]
778 buśim bucium главчина buśimb> (mn. buśimĭеb>) [akc. bub>śim] (i. m.) — 1.b> (tehn.) glavčina kolskog točka ◊ buśim ĭe kăpățîna la rotă đi kar, or la rota đi moră — glavčina je deo kolskog točka, ili vodeničnog kola [buf.] ♦ sin. kîpațînăb> [Por.] 2.b> panj ◊ buśimu ĭe bușćanu kare ramîńe în pomînt kînd taĭ ļemnu đen piśuare — bučim je deo drveta koji ostaje uz koren kada se stablo poseče (Jasikovo) [GPek] ♦ sin. bușćanb> [Por.] [Vidi]
580 buśin bucium рикало buśinb> (mn. buśińeb>) [akc. bub>śin] (i. m.) — rikalo, pastirska truba, dugačak duvački instrument od lipove kore ◊ buśinu sî faśe primovara, kînd ĭe ćeĭu-n mîzgă — rikalo se pravi u proleće, kad je lipa u sokovima [Crn.] ◊ buśinu a fakut pîkurari, pănă a pazît uoĭiļi — rikalo su pravili pastiri, dok su čuvali ovce [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
784 buśińiș buciniș кукута buśińișb> (mn. buśińișă) [akc. buśińib>ș] (i. s.) — (bot.) kukuta, angelika (Anchangelica officinalis) ◊ buśińișu are dudă marĭ, krĭașće înalt — kukuta ima dugačke cevi, raste visoko [Por.] ♦ dij. sin. fifăb> (Jasikovo) [GPek] (Osnić) [Crn.] [Vidi]
684 butavi umfla надути butavib> (ĭuo butavĭeskb>, ĭel butavĭașćeb>) [akc. butavib>] (gl. p. ref.) — (med.) naduti (se), nateći, dobiti otok, dobiti vodeni podliv usled neke bolest i ◊ baba a-nśeput a butavi la firĭe, n-o să traĭaskă mult — babi je počelo da natiče lice, neće dugo da živi ◊ mare zîpușală, sa butavĭesk vićiļi la pulpĭe — velika je sparina, stoci će da nateknu vimena [Por.] [Vidi]
686 butavit umflat отечен butavitb> (butavităb>) (mn. butavițb>, butavićeb>) [akc. butavib>t] (prid.) — (med.) otečen, natečen, naduvan ◊ tuot ĭe butavit đi bĭare — sav je natečen od pića [Por.] ∞ butavib> [Vidi]
940 butavitură umflătură отеклина butaviturăb> (mn. butaviturĭb>, butavĭelurĭb>) [akc. butavitub>ră] (i. ž.) — oteklina, otečeno mesto ◊ am kaḑut pi gĭață, șă am pi șuold o butavitură mare — pao sam na ledu, i imam na butuni veliku oteklinu ♦ sin. umflaturăb>, vîtamaturăb> [Por.] ∞ butavib> [Vidi]
685 butavĭelă umflare ? отеклина butavĭelăb> (mn. butavĭaļеb>) [akc. butavĭeb>lă] (i. ž.) — 1.b> (med.) otok, oteklina, naduto mesto na telu čoveka ili životinje, nastalo sakupljanjem tečnosti usled bolesti, ili starosti ◊ la bîtrîńață, ĭasă butavĭaļe măĭ mult pi supt uokĭ — u starosti, izbijaju otoci najviše ispod očiju 2b> (fig.) naduvenko ◊ o butavĭelă đi uom, să n-aĭ trĭabă ku ĭel — neki naduvenko, da nemaš posla s njim ♦ var. butavĭalăb> [Por.] ∞ butavib> [Vidi]
3784 butoĭ butoi буре butoĭb> [akc. butob>ĭ] (i. s.) ● v. butuońb> [Kmp.] [Vidi]
682 butorkuos buturos шупљикав butorkuosb> (butorkuasăb>) (mn. butorkuoș, butorkuasăb>) [akc. butorkuob>s] (prid.) — 1.b> (bot.) šupljikav; šupalj, koji ima duplju ◊ ļiemno-sta ĭe butorkuos, nuĭe bun đi trabuĭală — ovo drvo je šupljikavo, nije za upotrebu [Crn.] ◊ gruoso-sta ĭe butorkuos, bun ĭe đi stupină — ovo deblo je šuplje, dobro je za košnicu [Por.] 2.b> (iron.) butorkuos în kap — šupljoglav, praznoglav [Crn.] ∞ butuarkăb> [Vidi]
668 butuarkă butoarcă дупља butuarkăb> (mn. butuorśb>) [akc. butuab>rkă] (i. ž.) — duplja, šuplje stablo; stablo sa dupljom koja je nastala truljenjem drveta ◊ a pitulat bańi în butuarkă — sakrio je pare u šupljem stablu [Hom.] ◊ (ver.) în butuarkă traĭașće zmău ku zmauaĭka-luĭ — u duplji stabla živi zmaj sa svojom zmajevicom ◊ đemult s-a pĭerdut golîmbi ś-a trait pin butuorś — odavno su nestali golubovi koji su živeli po dupljama [Por.] [Vidi]
567 butuoń butoi буре butuońb> (mn. butuańeb>) [akc. butuob>ń] (i. m.) — 1.b>b>b>b> bure, sud napravljen od drvenih duga, koji služi za čuvanje pića ◊ butuoń đi vin — bure za vino ◊ butuoń đi rakiu — bure za rakiju 2.b>b>b>b> cilindar koji vodu iz jaza usmerava na vodenično kolo ◊ butuońu muori — badanj, vodenično bure ♦ var. butuoĭb> (Valakonje, Savinac, Lubnica, Gamzigrad, Zlot) [Crn.] ◊ butuońu muori rumîńi đemult a fakut đin butuarkă, lungă pista șasă-șapće pașurĭ, șă îngustă la vîr — badanj su Vlasi nekada izrađivali od šupljeg debla, dužine preko šest-sedam koraka, i suženog pri vrhu ◊ butuarka taĭată đi butuoń s-a ars bińe pi đinuntru, ku fuok đi tîrș uskaț — šuplje drvo isečeno za badanj, paljeno je s unutrašnje strane vatrom od suvaraka ◊ în vîru butuońuluĭ a-nțapat un fĭeļ đi gaļiată kare sa kĭame śutură — na uži kraj badnja nabijala se vrsta cipuna koja se zove kablina ◊ śutura avut gaură la masură, da în ĭa sa bagat gaļeț măĭ strîmće or măĭ larź, pi kum a fuost apa đi tare — kablina je imala otvor po meri, a u nju se nabijali cipuni različitih otvora, prema tome koliko je voda bila jaka [Por.] ♦ dij. var. butoĭb> [Kmp.] [Vidi]
1412 butura butura мутити buturab> (ĭuo buturb>, ĭel buturăb>) [akc. buturab>] (gl. p. ref.) — (zast.) (za tečnost u buretu) mutiti (se), kvariti (se) ◊ kînd țî sa va butura vinu în butuoĭ, o să vĭeḑ sîngur kă butuoĭu nu țî bun — kad ti se bude pokvarilo vino u buretu, sam ćeš videti da ti bure ne valja ♦ sin. strîkab>, tulburab> [Por.] [Vidi]
888 buturi buturi ? набасати buturib> (ĭuo buturĭesk,b> ĭel buturiĭașće,b> ) [akc. buturib>] (gl.) — nabasati, naleteti, iznenada i neočekivano naići na nešto ili nekoga ◊ buturiĭ pistă uom pi kare nu l-am vaḑut đin kopilariĭe — nabasao sam na čoveka koga nisam video još od detinjstva ◊ buturiĭ pistă aĭa baș śe-m trîabĭe — neočekivano sam naleteo baš na ono što mi treba [Crn.] [Vidi]
1413 buturit buturit мутан buturitb> (buturităb>) (mn. buturițb>, buturićeb>) [akc. buturb>it] (prid.) — (zast.) (za tečnost u buretu) mutan, zamućen, pokvaren; ustajao; ukiseo ◊ labdă butuoĭu, ĭară-n ĭel s-a buturit tuot — baci bure, opet se u njemu sve zamutilo (Tanda) ♦ sin. tulburatb> [Por.] ∞ buturab> [Vidi]
676 buturuagă buturugă пањ buturuagăb> (mn. buturuoğb>) [akc. buturuab>gă] (i. ž.) — panj; glavčina [Kmp.] ◊ s-a dus să skuată vro buturuagă đin drum, să nu-ĭ rastuarńe karu ku fîn — otišao je da iskopa neki panj sa puta, da mu ne preturi kola sa senom ♦ dij. sin. bușćanb> [Por.] [Vidi]
950 Buzduakă bâzduacă Буздока buzduakăb> [akc. buzduab>kă] (i. m.) — (antr.) buzdoka, nadimak čoveka u Rudnoj Glavi, (pej.) buzdovan, tupan [Por.] ∞ buzduganb> [Vidi]
1497 buzduakă bâzdoacă тупан buzduakăb> (mn. buzduośb>) [akc. buzduab>kă] (i. s.) — tupan, glupan, blenta; buzdovan ◊ a trait la nuoĭ un uom pi kare la poļikrit Ĭuakă buzduakă, kă a fuost, saraku, uom prostovan — živeo kod nas neki čovek koga su zvali Joka buzdoka, jer je, siroma, bio čovek priprost [Por.] ∞ buzduganb> [Vidi]
923 buzdugan buzdugan буздован buzduganb> (mn. buzdugańeb>) [akc. buzdugab>n] (i. s.) — buzdovan 1.b> srednjevekovno oružje, gvozdena kugla sa drškom ◊ șî traźe Miluș buzduganu, șî ăĭ sparźe kapu la turk — i potegne Miloš buzdovan, i razbije Turčinu glavu (iz nar. prip.) 2.b> (zast.) močuga, drveni predmet sa drškom i čvornovatim zadebljanjem na vrhu ◊ ma rugaĭ đi ĭel s-îm fakă un maĭ, să bat la parĭ în gard, da ĭel mĭ-a fakut un buzdugan, ma duk să dau pi kap ku ĭel — molio sam ga da mi napravi malj, da nabijem kočeve u ogradi, a on mi je napravio neki buzdovan; idem da ga njime mlatnem po glavi 3.b> (fig.) tup i glup čovek ◊ veśińi aĭ miĭ sînt ńișći buzdugań, nu măĭ puoț ć-a tăĭnuĭa ku iĭ — moje komšije su neki buzdovani, ne može (š) (se) razgovarati sa njima 4.b> (fig.) muški polni organ (u nadgovaranju sa ženama) ◊ fuź, soro, înkolo, kă mi sa skuală pîrdańiku đi buzdugan, șî o sî fiĭe beļauă! — beži tamo, sele, jer će mi se dići prokleti buzdovan, pa će biti belaja! [Por.] [Vidi]
833 buzmeńit buzumienit збуњен buzmeńitb> (buzmeńităb>) (mn. buzmeńițb>, buzmeńićeb>) [akc. buzmeńib>t] (prid.) — zbunjen, ošamućen, mamuran ◊ a baut prîamult, ș-akuma ĭe buzmeńit — pio je previše, pa je sada mamuran ◊ śe ć-aĭ buzmeńit? — zašto si se zbunio? ◊ m-am buzmeńit kînd ĭ-am vaḑut — zbunio sam se kada sam ih video [Hom.] ♦ dij. var. buzumeńitb>, puzumeńitb> [Por.] ∞ buzmeńib> [Vidi]
1963 buzumfla bosumfla дурити се buzumflab> (ĭuo ma buzumflub>, ĭel sa buzumflăb>) [akc. buzumflab>] (gl. p. ref.) — duriti se, naduriti se, napućiti usne u znak ljutnje ◊ kînd ĭeram mik, am șćut ma buzumfla đi fiĭe śe — kad bejah mali, znao sam se duriti za bilo šta ♦ / buḑăb> — usne + umflab> — naduvati, pućiti ♦ sin. brusńib>, înbrusńib>, înbufnab> [Por.] [Vidi]
800 buzumflat bosumflat надурен buzumflatb> (buzumflatăb>) (mn. buzumflațb>, buzumflaćeb>) [akc. buzumflab>t] (prid.) — naduren, napućenih usana, ljutit ◊ śe stă kopilo-sta buzumflat? — što li je ovo dete nadureno? ♦ / < buḑăb> — usna + umflatb> — naduvan, natečen [Por.] ♦ dij. var. bodgruosb> (Sige) [Hom.] ∞ buzumflab> [Vidi]
1229 bužuoń ţâșnitură млаз bužuońb> (mn. bužuańeb>) [akc. bub>žuoń] (i. m.) — mlaz ◊ s-a rupt mațu, ș-a bîșńit un bužuoń dă apă — puklo je crevo, i kuljnuo je mlaz vode ♦ sin. ćućurb> [Hom.] ♦ dij. sin. vîžuoĭb> [Crn.][Por.] [Vidi]
533 bužuor bujor божур bužuorb> (mn. bužuorĭb>) [akc. bužuob>r] (i. m.) — (bot.) božur (Peonia officinalis) ◊ a-nflurit bužuoru đi pi kîmp — procvetao je poljski božur ◊ ruoșu ka bužuoru — crven kao božur ◊ bužuor đin građină — božur iz bašte [Crn.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
855 buźak bugeac буџак buźakb> (mn. buźakurĭb>) [akc. buźab>k] (i. ž.) — budžak, ćumez, zabačen, neuređen i prljav prostor (Речник МС) ◊ kopiļe, nu ći baga-n buźako-la akolo — dete, nemoj da ulaziš u taj budžak tamo ◊ pi lînga kasa luĭ numa ńișće buźakurĭ — oko njegove kuće samo neki budžaci [Por.] [Vidi]
857 bușînariĭe bușneác прашина bușînariĭeb> [akc. bușînarib>ĭe] (i. ž.) — prašina ◊ nu rîđika atîta bușînariĭe — ne diži toliku prašinu ◊ mi s-a înplut nasu dă bușînariĭe — napunio mi se nos prašine [Hom.] ♦ dij. var. bușnariĭeb> (augm.) (zb. i. ž.) — prašinčina; veliki oblak prašine ◊ a trĭekut un kîmiuon ka sfulđiru, șî s-a rîđikat o bușnariĭe ku tuot dupa ĭel — projurio je jedan kamion kao munja, i podigao se čitav oblak prašinčine za njim ♦ sin. fumariĭeb>, pulburb> [Por.] ∞ bușńakb> [Vidi]
1091 țakaĭală ţăcăială цактање țakaĭalăb> (mn. țakaĭaļeb>) [akc. țakaĭab>lă] (i. ž.) — (onom.) caktanje, čukanje; kuckanje; zveckanje ◊ am un śas batrîn, ăl țîn pi parĭaće în suobă, da țakaĭala iĭ s-auđe tumu obuor — imam jedan stari sat, držim ga na zidu u sobi, a kucanje mu se čuje čak u dvorištu [GPek] ♦ dij. var. țîkaĭalăb> [Por.] ∞ țîkaib> [Vidi]
2729 țambalău tămbălău гужва țambalăub> (mn. țambalăĭb>) [akc. țambalăb>u] (i. s.) — gužva, haos ◊ ńișći bĭețîuoș la bîlś s-a luvat la bataĭe, uńi a sarit să-ĭ đispartă, alțî sî sa bată, șî s-a fakut un țambalău ku tuot đi žîndari abĭa la spart — neke pijanice su se potukle na vašaru, jedni su skočili da ih razdvoje, drugi da se biju, pa se stvorila opšta gužva koju su žandari jedva rasturili (Tanda) ♦ var. țîmbalău b>(Rudna Glava) ♦ var. tămbalăub> ◊ asară la uoră s-a luvat la gîlśao ńișće baĭaț, a fakut tămbalău ș-a strîkat visaļiĭa — sinoć su se na igranci posvađali neki momci, napravili su gužvu i pokvarili veselje (Topolnica) [Por.] [Vidi]
1020 țankuș ţăncușă клин țankușb> (mn. țankușurĭb>) [akc. țankub>ș] (i. m.) — klin, zaglavak, podložak, drveni ili metalni umetak kojim se učvršćuju spojevi ◊ a batut un țankuș sî înțapeńaskă sakurĭa în držală — nabio je jedan klin da pričvrsti sekiru za držalje [Crn.] [Vidi]
1041 țap ţep бодља țapb>¹ (mn. țăpeb>) (i. s.) — (bot.) bodlja, šiljak; trn ◊ am mĭers đeskulț pista kîmp, șî m-am înbrukat într-un țap — išao sam bos preko polja, i nagazio sam na jedan šiljak [buf.] ♦ dij. var. țapăb> (mn. țăpeb>) [Kmp.] ♦ dij. var. țapuș, țapușăb> [Por.] ∞ spińeb> [Vidi]
1106 țapare ţepar ? ам țapareb> (mn. țapărĭb>) [akc. țapab>re] (i. s.) — am koji se stavlja preko ramena da bi se olakšalo guranje kolica ◊ țaparĭa ĭe ma kare mult ușurĭaḑă kînd sa înpinźe vrun tovar grĭeu — capare je am koji mnogo olakšava kada se gura neki težak teret [bran.] [Vidi]
1021 țapă ţeapă стожер țapăb> (mn. țîаpĭeb>) [akc. țab>pă] (i. ž.) — 1.b>b> stožer ◊ țapa ĭe par lung karĭe sî baće în pomînt, șî pi lînga kare sa gramađiașće klańa — stožer je dugačak kolac koji se nabije u zemlju, i oko koga se dene stog ♦ sin. brukăb> (Tanda) 2.b>b> os, osje, bodljika na klasu žitarica ◊ spiku đi grîu arĭe țîapĭe lunź, da uorḑu șî mîĭ lunź — klas pšenice ima dugačke osti, a ječam još duže [Crn.] ◊ s-a rîsturnat klańa ku fîn, k-a grîmađito la o pođină, da țapa a fuost supțîrĭe, șî đin ļiemn putrîd, șî s-a kurmat pista mižluok — preturio se plast sena, jer je bio sadenut na padini, a stožer je bio tanak, od trulog drveta, i prelomio se po sredini ♦ (augm.) țapuońb> [Por.] [Vidi]
1023 țapeńiĭe ţepenie снага țapeńiĭeb> (mn. țapeńiĭb>) [akc. țapeńib>ĭe] (i. ž.) — 1.b> snaga ◊ marĭe țapeńiĭe ĭe în buoĭ karĭe puot sî tragă tovar grĭeu — velika je snaga u volovima koji mogu da povuku težak teret ◊ țapeńiĭa ĭepuruluĭ ĭe-n pișuarĭe — snaga zeca je u nogama [Crn.] ♦ dij. var. țîpeńiĭeb> ◊ kînd îș flomînd, or bolnau, n-aĭ ńiś o țîpeńiĭe — kad si gladan, ili bolestan, nemaš nikakvu snagu [Por.] 2.b> jačina, izdržljivost ◊ sfuara gruasă arĭe mîĭ marĭe țapeńiĭe đi kît a supțîrĭe — debeo konopac ima veću jačinu od tankog [Crn.] ◊ măĭ mare țîpeńiĭe avut lumĭa đemilt, đi kît nuoĭ akuma — veću izdržljivost su imali ljudi nekada, nego mi sada [Por.] ∞ înțîpeńib> [Vidi]
1022 țapļigă ţăpligă цепаница țapļigăb> (mn. țapļiźb>) [akc. țapļib>gă] (i. ž.) — 1.b> cepanica ◊ am spart ļamńiļi, am fakut țapļiź șî ļ-am vindut — iscepao sam drva, napravio sam cepanice, i prodao [Crn.] ◊ în tuota ḑîu vińe fiu-mĭu, șî-n skurtă țapļiźiļi sî ļi puot baga-n șporĭet — svaki dan mi dolazi sin, i krati mi cepanice da ih mogi ubaciti u šporet [Por.] 2.b> cepljika ◊ mi s-a înțapat o țapļigă supt ungiĭe — zabola mi se cepljika pod nokat [Crn.] ♦ dij. var. țapańițăb> [Por.] [Vidi]
1025 țapuos ţepos бодљикав țapuosb> (țapuasăb>) (mn. țapuoșb>, țapuasăb>) [akc. țapuob>s] (prid.) — bodljikav ◊ am samînță đi grîu, ama nu l-aș samana kî ĭe prĭa țapuos ș-amunkă sî ļagă snuopi — imam seme pšenice, ali ga ne bih sejao jer ima duge osti, pa se teško vezuje u snopove [Crn.] [Vidi]
2900 țarankă ţărancă Царанка țarankăb> (mn. țaranśb>) [akc. țarab>nkă] (i. ž.) — (antr.) Caranka, Vlahinja iz Negotinske Krajine ◊ țaranśiļi puțîn lukră ku viće, ĭaļe sînt măĭ mult pomînćiańe — Caranke malo rade sa stokom, one su većinom zemljoradnice ◊ mulț baĭeț đi la nuoĭ sînt însuraț ku țarănś — mnogi naši momci oženjeni su Carankama ♦ (m. r.) țaranb> [Por.] ∞ țarăb> [Vidi]
1046 țarină ţarină царина Țarinăb> (mn. țariń) [akc. țarib>nă] (i. ž.) — (top.) Carina je zvano mesto u selu Sige, opština Žagubica, koje označava granicu između naselja i površina sa obradivim zemljištem i salašima ◊ la Țarină nu ma-ĭastă kăș, d-aśĭa pļiakă luokuriļi — na Carini više nema kuća, odande počinju njive ◊ la Țarină în tuotdăuna ĭarna ĭastă naĭmĭeț, da vara luokuriļi îs pļińe dă apă — na Carini su svake zime veliki smetovi, a leti su njive pune vode [Hom.] ♦ dij. var. țarînăb> ◊ țarînă s-a kĭemat ușa lu gard đi stobuorĭ, ku kare đi vrodată a fuost îngrađit tuot satu — carina je naziv za vrata kroz koja se ulazilo u ogradu od kolja, kojom je nekada bilo ograđeno celo selo [Por.] [Vidi]
1044 țarînă ţărână земља țarînăb> (mn. țarîńb>) [akc. țarîb>nă] (i. ž.) — zemlja, sitna zemlja ◊ kînd faś mușuruoń la kukuruḑ, gramađașće țarînă la radaśină — kad zagrćeš kukuruz, nagomilaj zemlju oko korena [Crn.] ◊ kînd sa-ngruapă al muort, sa lapîdă kîta pomînt pi ļagînu luĭ, șî sa ḑîśe să-ĭ fiĭe țarîna ușuară — kada se pokojnik spušta u grob, baca se malo zemlje na njegov sanduk, i kaže se neka mu bude laka zemlja ♦ sin. pomîntb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1060 țark ţarc сеник țarkb> (mn. țarkurĭb>) [akc. țab>rk] (i. m.) — 1.b> senik, ograda oko plastova sa stočnom hranom; senjak; senarnik; kotar ◊ am îngrađit klańa ku țarku, sî nu manînśe vićiļi fînu — ogradio sam plast senikom, da stoka ne pojede seno [Crn.] 2.b> ograda, obor u koju se zatvaraju jagnjići ◊ bagă mńiĭi-n țark, să nu sugă uoiļi pănă nu ļi mulźem — zatvori jagnjiće u obor, da ne sišu ovce dok ih ne pomuzemo [Por.] [Vidi]
1019 țaruș ţăruș шиљак țarușb> (mn. țarușurĭb>) [akc. țarub>ș] (i. m.) — 1.b>b> šiljak, trn, bodlja ◊ am mĭers điskulț, șî ma-nbrukat într-un țaruș đi spińe — išao sam bos, i naboo sam se na jedan šiljak od trna 2.b>b> patrljak, ostatak posečene ili slomljene grane, ili kukuruzovine ◊ đin kîta s-îm skuată uoki un țaruș đin krĭangă frîntă — umalo da mi izbije oči patrljak jedne slomljene grane [Crn.] ♦ dij. sin. spińeb>, brukăb> ◊ krĭanga alu spińe pļină ĭe đi țarușă — trnova grana puna je bodlji [Por.] ∞ spińeb> [Vidi]
1031 țasîtură ţesătură тканина țasîturăb> (mn. țasîturĭb>) [akc. țasîtub>ră] (i. ž.) — tkanina, proizvod tkanja ◊ țasîtură đin kîńipă ĭe koźa aspră — tkanina od konoplje je prilično oštra ◊ țasîtură đi śuarik muara sî fiĭe batută bińe — tkanina za sukno mora da bude dobro sabijena [Crn.] dij. var. țîsaturăb> (Rudna Glava), țăsăturăb> (Tanda) [Por.] ∞ țăsab> [Vidi]
1029 țasut ţesut ткање țasutb>¹ (mn. țasuturĭb>) [akc. țasub>t] (i. m.) — tkanje ◊ la nuoĭ muĭeriļi s-apukă đi țasut dupa Sveći Ńikuola đi ĭarnă, orĭe dupa Sveći Ĭovan — kod nas žene počinju da tkaju posle Svetog Nikole, ili posle Svetog Jovana ◊ țasutu puaće sî fiĭe în duauă, ore-n patru iță — tkanje može biti u dve ili u četiri niti [Crn.] ∞ țăsab> [Vidi]
1075 țauă ţeavă цев țauăb> (mn. țîăvĭb>) [akc. țab>uă] (i. ž.) — (tehn.) cev ◊ ĭerĭ mi s-a frînt o țauă la pĭađika đi traktur — juče mi se polomila jedna cev na kočnici traktora ◊ fakuĭ kîća țîăvĭ đi suok, k-o sî-ĭ trîabĭe mumi sî pună baćala kînd va țasa — napravio sam nekoliko cevi od zove, jer će trebati majci da namotava potku kada bude tkala ♦ (augm.) țavuańeb> ♦ (demin.) țavuțăb> [Crn.] ◊ țaua s-a fakut đin bît đi suok, da modua a skuos ku razbiku đi kuor uskat — cev se pravila od zove, a srž se vadila arbijom od suve drenovine ◊ țauă đi ļiemn — drvena cev ◊ țauă đi fĭer — metalna cev ◊ țauă đi sovĭaĭkă đi razbuoĭ — cevka za tkački čunak ♦ up. razbuoĭb> ♦ (demin.) țauļikăb> ♦ var. țîuļikăb> — cevčica ♦ sin. dudăb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1114 Ţăļigrad Ţăligrad Цариград Țăļigradb> [akc. Țăļigrab>d] (i. m.) — (ojk.) Carigrad, staro ime Istambula ◊ Țăļigradu a fuost oraș turśiesk — Carigrad je bio turska varoš ♦ var. Țărigradb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
6296 țăńik țănic цедиљка țăńikb> (mn. țăńiśb>) [akc. țăb>ńik] (i. m.) — cediljka ◊ țăńik a fuost un parśel đi kîrpă pin kare sa străkurat śanușa — cediljka je bila parče platna kroz koje se cedila ceđ ♦ sin. strîkatuareb> [Por.] [Vidi]
1033 țărmur ţărmure узвишење țărmurb> (mn. țărmurĭb>) [akc. țăb>rmur] (i. m.) — (geog.) uzvišenje, brežuljak; uspon ◊ pi drumu kîtra munće, ĭastă un țărmur ku pripur mare, no-l trĭeś ku karu fara doa parĭekĭ đi buoĭ — na putu prema planini, ima jedno uzvišenje sa velikim usponom, ne možeš da ga pređeš kolima bez dva para volova ♦ var. țîrmurb> [akc. țîb>rmur] (s. Tanda, Crnajka) [Por.] ∞ țărmurib> [Vidi]
1530 țărmuri ţărmuri уздизати (се) țărmurib> (ĭuo țărmurĭeskb>, ĭel țărmurĭașćeb>) [akc. țărmurib>] (gl. p. ref.) — (za zemljište) uzdizati se, narastati, pretvarati se u brežuljak (obično usled nanosa vode) ◊ dupa pouod sa țărmurĭașće pomîntu unđe a dus apa namuol — posle poplave stvore se brežuljci tamo gde je voda nanela mulj ♦ var. țîrmurib> (Tanda) [Por.] [Vidi]
1125 Ţărovana Ţerovana Царована Țărovanab> [akc. Țărovab>na] (i. ž.) — (top.) Carovana, mesto u ataru Crnajke, na levoj obali Porečke reke, na potesu između Miloševe Kule i reke Radovice ◊ sa puvestîașće kî la Țărovana în vrĭamĭa lu rimļeń a fuost rudnik, or kă kuzńiță — priča se da je na Carovani u vreme Rimljana bio rudnik, ili kovačnica (Crnajka) [Por.] [Vidi]
2522 țăsa ţese ткати țăsab> (ĭuo țîăsb>, ĭel țîăsăb>) [akc. țăsab>] (gl. p.) — tkati I. b>(tehn.) 1.b> izrađivati tkaninu na razboju ◊ ar fi bun kînd muĭerļi nuaștre ar puća țăsa ka babiļi nuaștre vrodată — bilo bi dobro kad bi naše žene mogle tkati kao naše bake nekad II.b> (fig.) 2.b> šetkati nervozno ◊ stîăĭ în luok, nu-m țăsa înkuaś-înkoluo — smiri se, nemoj mi šetkati tamo-amo 3.b> udariti, tući, lupiti (kao brdilom) ◊ kopiļe, fi mĭarńik, să nu-ț țîăs una dupa kap — dete, budi mirno, da ti ne lupim jednu zavrat [Por.] ♦ dij. var. țasab> [Crn.] ∞ razbuoĭb> [Vidi]
3523 țăuok căval ? кавал țăuokb> (mn. țăuośb>) [akc. țăuob>k] (i. m.) — (muz.) kaval ◊ țăuok ĭe fluĭer fara duop — kaval je frula bez čepa ◊ țăuoku are uopt găurĭ, șasă dă parća dă sus, ka la fluĭer, a șapćiļa ĭe dă źuos la đeađito-l mare, a dă uopt ĭară dă źuos, la urmă, dă đeađito-l mik — kaval ima osam rupa, šest sa gornje strane, kao kod frule, sedma je s donje strane za palac, a osma je opet sa donje strane, ali na kraju, za mali prst [Mlava] ∞ țauăb> [Vidi]
6387 țirkuz țircus скандал țirkuzb> (mn. țirkuzurĭb>) (i. s.) — (pej.) skandal, bruka ◊ śe uamiń sînt iĭ, numa fak la țirkuzurĭ, sa rîđe tuot satu đi iĭ — kakvi su to ljudi, samo prave skandale, smeje im se celo selo ◊ fi uom đi trĭabă, nu faśa țirkuz đin tuot lukru — budi čovek na svom mestu, nemoj da se brukaš kod svakog posla ♦ var. țirfuzb> ♦ sin. răzîlb>, rușîńeb> [Por.] [Vidi]
1080 țîăst ţest вршник țîăstb> (mn. țîăsturĭb>) [akc. țîăb>st] (i. m.) — vršnik, sač, predmet od pečene gline kojim se pokriva crepulja ◊ țîăstu đi bîtrîńață s-a fakut đi pomînt — vršnik se nekada izrađivao od zemlje ◊ țîăstu sa astrukă ku spuḑă — vršnik se pokriva žeravicom [Por.] ♦ dij. sin. vîrșńikb> [akc. vîb>rșńik] (Jasikovo), tînaćauăb> [akc. tînaćab>uă] (Leskovo, zapis: J. Trifunović, 2012) ◊ puńe tînaćaua pi śirińe — stavi vršnik na crepulju [GPek] ♦ up. śirińeb>, čirińeb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
1043 țîțai țîțîí скакутати țîțaib> (ĭuo țĭțîĭb>, ĭel țîțîĭeb>) [akc. țîțaib>] (gl.) — 1.b> skakutati, poskakivati ◊ kopiļe, nu țîțai atîta, sî nu sparź śaua — dete, ne skakući toliko, da nešto ne razbiješ ◊ kînd auḑî kî baba o sî vină pi la nuoĭ, țîțai đi drag — kad je čuo da će baka da nas poseti, poskočio je od radosti 2.b> drhtati, tresti se (od emocija) ◊ kînd vaḑu kî-ĭ s-a bagat uoĭiļi mĭaļe în viĭe, porńi sî țîțîĭe đi śudă — kad je video da su mu moje ovce ušle u vinograd, počeo je da se trese od besa [Crn.] ♦ dij. sin. dîrdîĭeb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1047 țîță ţâţă сиса țîțăb> (mn. țîțăb>) [akc. țîb>ță] (i. ž.) — 1.b> sisa, dojka ◊ ku așa țîță ar puća sî krĭaskă źemanarĭ — sa takvim sisama mogla bi da doji blizance ◊ îĭ mĭarźe lapćiļi đin țîță ka apa đin urśuor, đi aĭa ĭe kopilu marĭe șî kreskut — teče joj mleko iz dojki kao voda iz testije, zato je dete zdravo i napredno 2.b> usnik na testiji ◊ đin urśuor apă bĭeĭ pi țîță — iz testije vodu piješ na usniku [Crn.] ◊ dă țîță — doji ◊ dă țîță la kopil — doji dete ◊ dă țîță la sapă — „doji motiku”: zabušava na poslu, ne kopa, već stoji grudima naslonjen na držalje motike ♦ (demin.) țîțîșuarăb> (mn. țîțîșuareb>) [akc. țîțîșuab>ră] ◊ țîțîșuare boldorĭaļe — jedre, nabrekle, oštre, istaknute sise [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
480 țîțînă ţâţână шарка țîțînăb> (mn. țîțîńb>) [akc. țîțîb>nă] (i. ž.) — šarka na vratima ◊ đață ku kraku, șî skuasă ușa đin țîțînă — udario je nogom i izbio je vrata iz šarki ◊ (rel.) đemult, kînd s-a-nkinat lumĭa la prazńik, s-a-nkinat în kuot, dupa ușă, întuorș kîtra țîțînă — nekada, kada su ljudi metanisali na slavi, metanisali su u ćošku, iza vrata, okrenuti ka šarkama [Por.] ∞ baglamăb> [Vidi]
5731 țîțîșuară țîțișoară сисица țîțîșuarăb> (mn. țîțîșuareb>) [akc. țîțîșuab>ră] (i. ž.) — (demin.) sisica, siska, dojkica ◊ măĭ dulśe ĭe țîțîșuara kînd krĭașće numa kît s-o kuprinḑ ku mîna — najslađa je sisica kad poraste samo koliko da je poklopiš rukom ◊ țîțîșuară ćinîră, boldorĭauă, ažuns fećița đi țukat — mlada i tvrda sisica, dorasla devojčica za ljubljenje ♦ var. țîțuĭkăb> [Por.] ∞ țîțăb> [Vidi]
1120 țîțuos ţâţos сисат țîțuosb> (țîțuasăb>) (mn. țîțuoșb>, țîțuasăb>) [akc. țîțuob>s] (prid.) — 1.b> sisat, koji ima velike sise ◊ țîțuasă ka vaka — sisata kao krava 2.b> koji je u obliku sise; šiljat ◊ fakut ĭe prĭa țîțuos, șî ma ćĭem kî atîrnă vrunđiva — napravljen je previše šiljasto, i bojim se da će negde da zakači [Por.] ∞ țîțăb> [Vidi]
1027 țîfnă ţâfnă избочина țîfnăb> (mn. țîfńeb>) [akc. țîb>fnă] (i. ž.) — 1.b> (geog.) a.b> izbočina, uzvišica na terenu, brežuljak ◊ dupa țîfna-ĭa ĭe kasa mĭa — iz one uzvišice je moja kuća [Crn.] b.b> uzvišeni šiljak na sastavu dva potoka ◊ țîfnă sa ḑîśe la țărmur askuțît unđe sa-npreună doă ogașurĭ — „cifna” se kaže za šiljak brežuljka koji se javlja na sastavu dva potoka ◊ kînd vĭeḑ o pĭatră mare sîngură pi kîmp, ḑîś: „Ăće o țîfnă-n mižluoku kîmpuluĭ!" — kada vidiš veliki usamljeni kamen na poljani, kažeš: „Evo jedne ’cifne’ na sred poljane!” (Jasikovo) [GPek] c.b> velika strmina, uspon ◊ ći prinḑ ku nasu đi pomînt pănă ĭeș pi țîfnă-n sus — hvataš se nosom za zemlju dok izađeš uz striminu na gore (Tanda, Rudna Glava) [Por.] 2.b> (psih.) prznica, prgavac, osoba koja se lako i brzo ljuti i duri bez nekog posebnog razloga ◊ țîfnă ĭe uom kare sa mîńiĭe đi fiĭe-śe — „cifna” je čovek koji se ljuti za bilo šta [GPek][Por.] [Vidi]
1028 țîfnuos ţâfnos пргав țîfnuosb> (țîfnuasăb>) (mn. țîfnuoșb>, țîfnuasăb>) [akc. țîfnuob>s] (prid.) — 1.b> (psih.) prgav, koji se lako i brzo ljuti; przničav ◊ numa m-am glumit ku ĭa, n-am șćut kî ĭe atîta đi țîfnuasă — samo sam se našalio sa njom, nisam znao da je toliko prgava [Crn.] ◊ nu kućeḑ s-îĭ ḑîś ńimika, ĭuta sa mîńiĭe, atîta ĭe đi țîfnuos — ne smeš ništa da mu kažeš, brzo se naljuti, toliko je przničav [Por.][GPek] 2.b> (geog.) neravan teren, teren sa izbočinama, šiljcima ili velikim usponom ◊ luok țîfnuos, nuĭe đi ńimika — mesto puno izbočina, nije ni za šta [Por.][GPek] ∞ țîfnăb> [Vidi]
2002 țîfńală ţâfneală прзничавост țîfńalăb> (mn. țîfńaļeb>) [akc. țîfńab>lă] (i. ž.) — (psih.) przničavost, osobina nekoga ko se bez razloga lako i brzo ljuti; prgavost; drčnost ◊ s-a pus o țîfńală pi fata-sta, numa frkuańe ka mîța naruoadă, sigurat a lasat-o baĭatu — ova devojka je postala przničava, samo frkće kao luda mačka, sigurno ju je ostavio momak [Por.] ∞ țîfnăb> [Vidi]
2003 țîfńitură ţâfnutire прзница țîfńiturăb> (mn. țîfńiturĭb>) [akc. țîfńitub>ră] (i. s.) — (psih.) prznica, prgavko, osoba koja se bez razloga lako i brzo ljuti ◊ đi kînd s-a goļit butońu în podrum, moșu s-a fakut o țîfńitură đi uom, numa fîrfuańe, sa zbĭară pi tuoț đi fiĭe śe, da slab șî manînkă — otkad se ispraznilo bure u podrumu, čiča je postao prava prznica, samo frkće, viče na sve za bilo šta, a slabo i jede [Por.][GPek] ∞ țîfnăb> [Vidi]
5737 Țîgan laĭaće țigan laiece црни Циганин Țîgan laĭaćeb> (mn. Țîgań laĭеțb>) [akc. Țîgab>n laĭab>će] (sint.) — crni Ciganin ◊ Țîgań laĭeț a fuost ferarĭ, a lukrat la ńikovală șî la fuaļe, a șćut să vorbĭaskă țîgańiașće — crni Cigani su bili kovači, radili su sa nakovnjem i mehom, znali su da govore ciganski ◊ parințî a spumîntat kopiĭi ku Țîgań laĭeț, k-o să-ĭ fure dakă nu va fi kuminț — roditelji su plašili decu sa crnim Ciganima, da će ih uzeti ako ne budu bila dobra ◊ Țîgań laĭeț a trait supt kuort, șî s-a mutat đin sat în sat, katînd đi lukru — crni Cigani su živeli pod čergom, i selili se iz sela u selo, tražeći posao ◊ muĭeriļi alu Țîgań laĭeț a fuost kuprinsă ku đeskînćiśe, ku minśuń șă ku furaluku — žene crnih Cigana bavile su se vražbinama, prevarama i krađom [Por.] ∞ laĭeb> [Vidi]
1117 Ţîgańiĭe ţigănie Циганија Țîgańiĭeb> (mn. țîgańiĭb>) [akc. Țîgańib>ĭe] (i. ž.) — 1.b> (top.) Ciganija, mahala u Rudnoj Glavi koja je bila naseljena Romima u vreme dok je u ovom selu bio aktivan rudnik magnetita ◊ akuma în Țîgańiĭe nus măĭ Țîgań, sa mutat tuoț la Ńigoćin, da uńi la Măĭdan — danas u Ciganiji nema više Roma, svi su se iselili u Negotin, a neki u Majdanpek 2.b> (fig.) nemoralnost i bezobrazluk u ponašanju, naročito sklonost ka svađi i psovanju na javnom mestu; ciganština, ciganluk ◊ o țîgańiĭe mare a tunat întra iĭ, n-o sî ĭasă la bińe — neki veliki ciganluk je ušao među njih, neće izaći na dobro [Por.] ∞ țîganb> [Vidi]
5201 țîgare țigară цигара țîgareb> (mn. țîgărĭb>) [akc. țîgab>re] (i. ž.) — cigara ◊ rumîń-aĭ batrîń n-a șćut đi țîgărĭ, tuoț tutunźiĭi a fuost lulaș — stari Vlasi nisu znali za cigare, svi pušači su bili lulaši [Por.] [Vidi]
1038 țîmboĭat ? љутит țîmboĭatb> (țîmboĭatăb>) (mn. țîmboĭațb>, țîmboĭaćeb>) [akc. țîmboĭab>t] (prid.) — a.b> ljutit, naduren, natmuren, namrgođen ◊ śе ć-aĭ înțîmboĭat atîta? — što si se toliko nadurio? (Topolnica) b.b> iskrivljen, koji se krevelji, beči (Rudna Glava) c.b> ♦ var. înțîmboĭatb> ◊ uom înțîmboĭat — nadmen, naduvan, prepotentan (Tanda) [Por.] ∞ țîmboĭab> [Vidi]
1103 țîmĭentă ţiment цимента țîmĭentăb> (mn. țîmĭenćeb>) [akc. țîmĭentăb>] (i. ž.) — (ret.) cimenta, čaša, šolja, posuda kojom se zahvata voda za piće ◊ lînga fîntînă am lasat o țîmĭentă, atîrnată într-o krĭangă, să aĭbă drumașî ku śe să bĭa apă — pokraj izvora sam ostavio cimentu, okačenu o jednu granu, da putnici imaju čime da piju vodu (Rudna Glava) [Por.] / < lat. cimenta — a.b> limeni sud za piće b.b> veći limeni sud, kofa, Sursa: РечникМС6. (exp. Durlić) [Vidi]
1040 țîmpur ţâmpor шибица țîmpurb> (mn. țîmpurĭeb>) [akc. țîb>mpur] (i. s.) — 1.b> a.b> šibica, kutija ◊ adu kućiĭa đi țîmpur — daj mi kutiju šibice b.b> palidrvce od šibice ◊ dăm un bît đi țîmpur — daj mi jedno palidrvce [buf.] 2.b> sumpor ◊ am kumparat țîmpur đi țîmpurit butuańiļi đi vin — kupio sam sumpor za sumporisanje buradi za vino ◊ în buor nu sî puaće sufla đi fum đi țîmpur — u boru se ne može disati o sumprnog dima [Crn.] [Vidi]
1058 țîmpuri ţămpori сумпорисати țîmpurib> (ĭuo țîmpurĭeskb>, ĭel țîmpurĭașćeb>) [akc. țîmpurib>] (gl.) — sumporisati, dimiti burad sumpornim dimom ◊ mîńe oĭ țîmpuri butuańiļi đi vin — sutra ću sumporisati burad za vino [Crn.] ♦ dij. var. (ĭuo țîmpurĭeḑb>, ĭel țîmpurĭaḑăb>) [Por.] [Vidi]
1034 țînțarĭ ţânţar комарац țînțarĭb>¹ (mn. țînțarĭb>) [akc. țînțab>rĭ] (i. m.) — (ent.) komarac (Culex pipiens) ◊ țînțarĭu suźe sînźiļi, șî fuźe — komarac siše krv, i beži [Por.] [Vidi]
1035 țînțarĭ ţânţar Цинцарин țînțarĭb> (mn. țînțarĭb>) [akc. țînțab>rĭ] (i. m.) — Cincarin, nadimak za ljude armanskog porekla ◊ la nuoĭ đemult a veńit în sat triĭ fraț, țînțarĭ, a fuost marĭ ńigustuorĭ; ĭastă đin țîka-luor ș-akuma vro duauă-triĭ kăș — kod nas u selo davno su došla tri brata, Cincarina, bili su veliki trgovci; ima i danas od njihove loze dve-tri kuće [Por.] [Vidi]
1054 țîntă cent цент țîntăb> (mn. țînturĭb>) [akc. țîb>ntă] (i. ž.) — 1.b> (zast.) cent, stoti deo stranog novca ili neke celine ◊ o țîntă a fuost kît o parauă — cent je bio koliko jedna para 2.b> sasvim malo, neznatno ◊ đ-o țîntă mĭ-a skapat vuozu — za malo mi je voz pobegao [Crn.] ♦ dij. var. țintăb> ◊ o țintă ďe om — mali čovek ♦ (vulg.) ĭa ramas o țintă-n kur — (fig.) nije se dobro „olakšao” (Prahovo) [Kmp.] [Vidi]
1052 țîńa ţinea држати țîńab> (ĭuo țînb>, ĭel țîńeb>) [akc. țîńab>] (gl.) — 1.b> držati, pridržavati ◊ muĭarĭa a țînut frîu, da uomu ku umîru supus a țînut karu sî nu să rastuarńe — žena je držala uzde, a muž je podmetnutim ramenom pridržavao kola da se ne preture 2.b> posedovati, imati ◊ Vuoĭna Duman țîńe muĭarĭe đin Vaļakuańa — Vojin Duman ima ženu iz Valakonja 3.b> zadržavati ◊ ma țînu la vuorbă pînă-n zavrńitu suariluĭ — zadržao me u razgovoru do zalaska sunca 4.b> pratiti, ići za nekim ◊ sî țînură kîńi đi mińe pîn nu trekuĭ konvĭeĭu — psi su me pratili dok ne pređoh krivinu 5.b> pamtiti ◊ tata-muoș a țînut minće mulće povĭeșć — moj pradeda je pamtio mnogo priča 6.b> držati nekome stranu, braniti ga ◊ muma mi-a țînut parće kînd a vrut tata sî ma bată — majka me branila kad je otac hteo da me bije 7.b> pratiti nekoga ili nešto pogledom ◊ țîńe uoki la ĭa pînă trăśe pi drumu — prati je pogledom dok prolazila putem 8.b> čuvati ◊ țîńe dăćinļi aļi batrîńe — čuva stare običaje [Crn.] 9.b> biti u vanbračnoj ljubavnoj vezi ◊ aldrakuluĭ uom a fuost, s-a țînut ku mulće muĭerĭ — vragolast čovek je bio, imao je mnogo ljubavnica [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1102 țîpăt ţipăt цика țîpătb> (mn. țîpăćeb>) [akc. țîb>păt] (i. s.) — cika, vrisak, jauk; krik; graja, vika ◊ în țara surdă, ńima n-auđe țîpîtu-n lume, ma kît đi tare sî fiĭe — u gluvoj državi niko ne čuje jauk u narodu, ma koliko jak da bude [Por.] ∞ țîpab> (Ima umotvorina!) [Vidi]
2007 țîpeńiĭe ţepenie јачина țîpeńiĭeb> (mn. țîpeńiĭb>) [akc. țîpeńib>ĭe] (i. ž.) — 1.b> jačina, snaga, moć ◊ muĭarĭa n-are țîpeńiĭe în mîń ka uomu, șî nu puaće să bată la parĭ în gard ku boruosu; aăla ĭe lukru voĭńiśiesk — žena nema snagu u rukama kao muškarac, i ne može maljem da nabija kočeve u ogradi; to je muški posao 2.b> čvrstina; krutost ◊ țapa nuĭe batută bińe, șî nare ńiś o țîpeńiĭe, are klańa ĭuta sî kadă — stožer nije dobro nabijen i nema nikakvu čvrstinu; plast ima brzo da padne [Por.] ♦ dij. var. țapeńiĭeb> [Crn.] ∞ înțîpeńib> [Vidi]
2008 Ţîpeńor Ţepenior Цепењор Țîpeńorb> (mn. Țîpeńorib>) [akc. Țîpeńob>r] (i. m.) — (antr.) Cepenjor, porodični nadimak i prezime bufanske familije u Majdanpeku ◊ đin boșńak în banatu rumîńesk, în prĭežba Golumbățuluĭ la Dunăre, ar vińit în Măĭdan doĭ fraț: Trailă ku Ńikolaĭe Đura; Ńikolaĭe ar fost om țapîn, tare la pućare, șî în Măĭdan a kautat poļikră „țîpeńor”, șî đin ĭel sînt toț Țîpeńori, da alu Trailă Đura ar rămas Đurońi — iz bošnjaka u rumunskom banatu, u pravcu Golupca na Dunavu, došla su u Majdanpek dva brata: Trailo i Nikola Đura; Nikola je bio čovek jak i snažan, i u Majdanpeku je dobio nadimak „cepenjor” (= srb. „jakić”), i od njega su svi Cepenjori, a od Traila Đure ostali su Đuronji (= srb. Đurići) ♦ / < țapînb> — jak, snažan [buf.] ∞ înțîpeńib> [Vidi]
1074 țîporaz ? бодљика țîporazb> (mn. țîporazăb>) [akc. țîporab>z] (i. m.) — 1.b> bodljika, kočanj, deo stabljike žita, kukuruza ili krupnije travke koji ostaje da viri iz zemlje posle žetve ili kosidbe ◊ sîśararîm grîu, ramasîră numa țîporază — požnjeli smo žito, ostadoše samo bodljike [Crn.] 2.b> dlačice zaostale u koži svinje posle šurenja ♦ dij. var. mn. țîporaḑăb> (s. Leskovo, zapis: D. Marković ) [GPek] ♦ dij. var. țîporagb> (mn. țîporaźb>) [akc. țîporab>g] ◊ ma-nbrukaĭ în tr-un țîporag — nagazio sam na jednu bodljiku [Por.] ∞ spińeb> [Vidi]
1086 țîrai ţârâi звецкати țîraib> (ĭuo țîrîib>, ĭel țîrîĭeb>) [akc. țîraib>] (gl. p.) — (onom.) zveckati, škripati ◊ sî baź sama: kînd va țîrai śuava pin kuoș, să șćiĭ kă s-a varsat saku ku buobiļi — da paziš dobro: kada bude nešto zveckalo u košu, da znaš da se odvezao džak sa zrnevljem ◊ baće pĭatra đi rupĭe, numa țîrîĭe pi puod — bije grad pa cepa, samo zvecka po krovu [Por.] ∞ țîrb> [Vidi]
1087 țîraĭală ţârâială звецкање țîraĭalăb> (mn. țîraĭaļeb>) [akc. țîraĭab>lă] (i. ž.) — (onom.) zveckanje, škripanje ◊ țîraĭală s-auđe kînd kad țîrțari, kînd baće pĭatra, or kînd sa varsă buobiļi đin sak — zveckanje se čuje kada pada krupa, kada bije grad, ili kada se prospu zrna iz džaka ♦ var. țîraitub> [akc. țîraib>tu] [Por.] ∞ țîrb> [Vidi]
2898 țîră ţâră мало țîrăb> [akc. țîb>ră] (pril.) — (ret.) malo, u vrlo maloj količini ◊ (u izr.) o țîră — nešto malo ◊ a lukrat o țîră la rudńik, șî s-a lasat — radio je nešto malo u rudniku, pa je napustio ◊ nu puot să fak koļașa, kî mĭ-a ramas numa o țîră đi fańină — ne mogu da napravim kačamak, jer mi je ostalo vrlo malo brašna ◊ śarkă o țîră — probaj malo, pokušaj ♦ (demin.) o țîrikiță — malecnob>, majušnob> [Por.] [Vidi]
1036 țîrțarĭ ţârţari ? крупа țîrțarĭb>¹ (mn. țîrțarib>) [akc. țîrțab>rĭ] (i. m.) — krupa, vrsta atmosferske padavine u obliku sitnog igličastog leda ◊ kînd kad țîrțari, zapada sa korožîașće, șî kopiĭi puot să mĭargă pi ĭa, șă sî nu sa skufundă — kada pada krupa, na snegu se stvara kora, po kojoj deca mogu da idu a da ne propadnu ◊ sa kĭamă țîrțarĭ, kî sînt marunț, șî țîrîĭe kînd kad — z ovu se „circari” jer su sitni, i zveckaju kad padaju ♦ var. țînțarĭb> [Por.] ♦ (demin.) țîrțarikăb> (țîrțariśb>) [akc. țîrțarib>kă] (i. ž.) — „cigančići”, sitan grad ◊ ku pluaĭa a batut șî țîrțarikă — uz kišu padali su i „cigančići” [Crn.] ∞ țîraib> [Vidi]
1070 țîrțarĭ ţârţar грах țîrțarĭb>² (mn. țîrțarĭeb>) [akc. țîrțab>rĭ] (i. m.) — (bot.) grah, vrsta mahunarke čija zrna služe za ishranu ◊ o uală đi țîrțarĭ, prînḑ đi tuoț — grne graha, ručak za sve [Crn.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
3247 țîrkońa ţârcâi измусти țîrkońab> (ĭuo țîrkuonb>, ĭel țîrkuańeb>) [akc. țîrkońab>] (gl. p. ref.) — izmusti, malo musti, muznuti, domusti ◊ vaka, uaĭa or kapra sa țîrkuańe kînd ĭe bolnauă, șî nu sa puaće mulźa kalumĭa, numa kîćikîta — krava, ovca ili koza se izmuzuje kad je bolesna, i ne može dobro da se muze, nego samo pomalo ◊ s-a dus baba să țîrkuańe vaka, kî kopilașu kată lapćișuor — otišla baka da muzne kravu, jer detence traži mlekce [Por.] ∞ țîrkb> [Vidi]
1059 țîrmuruos ţărmuros стрмо țîrmuruosb> (țîrmuruasăb>) (mn. țîrmuruoș, țîrmuruasăb>) [akc. țîrmuruob>s] (prid.) — 1.b> strmo, vrletno zemljište ◊ akoluo ĭe așa đi țîrmuruos đi ńiś kapra nu puaće sî paskă — tamo je toliko strmo da ni koza ne može da pase [Crn.] ♦ dij. var. țărmuruosb> 2.b> uzdignuto, neravno, brežuljkasto zemljište [Por.] ∞ țărmurib> [Vidi]
2461 țîsatuor ţesător ткалац țîsatuorb> (mn. țîsatuorĭb>) [akc. țîsatuob>r] (i. m.) — tkalac, tkač ◊ ĭuo nu șćiu ńiś un uom s-a fi fuost țîsatuorĭ, aăla ĭe numa lukru muĭerĭesk — ja ne znam ni jednog muškarca da je bio tkač, to je samo ženski posao ◊ țîsatuarĭa ĭe muĭarĭe kare țîasă în razbuoĭ — tkalja je žena koja tka na razboju ◊ mama a fuost tare bună țîsatuare — baka je bila jako tobra tkalja [Por.] ∞ țăsab> [Vidi]
2523 țîsatură ţesătură тканина țîsaturăb> (mn. țîsaturĭb>) [akc. țîsatub>ră] (i. ž.) — tkanina, tkanje, tkivo, ono što je izatkano na razboju ◊ a ramas đi la mama o gramadă đi țîsaturĭ, am đi gînd să ļi vind, să nu ļi manînśe muoļi — ostala je od bake gomila tkanja, imam nameru da ih prodam, da ih ne izjedu moljci ♦ var. țăsăturăb> (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. țasaturăb> [Crn.] ∞ țăsab> [Vidi]
1063 țîșńi ţâșni шикљати țîșńib> (ĭuo țîșńeskb>, ĭel țîșńașćeb>) [akc. țîșńib>] (gl.) — šikljati, izbijati u mlazu ◊ sari śĭepu, șî đin butuoń țîșńi vinu — izbi čep, i iz bureta šiknu vino [Crn.] ◊ lukraĭ pi-n zapușală mare, pănă nu-m țîșńi sînźiļi pi nas — radio sam po elikoj vrućini, dok mi krv nije šiknula iz nosa ◊ kopiļe, dakă ći măĭ prind kă furĭ, o să ći bat pănă kakățî nu va țîșńi đin ćińe — dete, uhvatim li te još jednom u krađi, ima da te bijem dok govna ne budu šiknula iz tebe ♦ sin. bîșńib> [Por.] ∞ țîș!b> (Ima umotvorina!) [Vidi]
1062 țîșńituarĭe ţâșnitoare прскалица țîșńituarĭeb> (mn. țîșńituorĭb>) [akc. țîșńituab>rĭe] (i. ž.) — prskalica, dečja igračka ◊ đi fakut țîșńituarĭe îm trîabĭe brîśag, bît đi suok, bîćiśel đi razbik, șî kîlț — za izradu prskilice treba mi britva, zovin štap, štapić za klip, i kučina [Crn.] ♦ dij. var. țîșńituareb> (Rudna GLava) [Por.] ∞ țîșńib> [Vidi]
1065 țîșńitură ţâșnitură млаз țîșńiturăb> (mn. țîșńiturĭb>) [akc. țîșńitub>ră] (i. ž.) — 1.b> mlaz ◊ la nađitura lu mațîļi đi apă, a bîșńit o țîșńitură marĭe — na sastavku creva za vodu, izbio je veliki mlaz 2.b> (fig.) prznica, naprasit, nadmen ili neobuzdan čovek ◊ țîșńitura-ĭa nu mîĭ askultă pi ńima — taj nadmenko ne sluša više nikog [Crn.] 3.b> (med.) proliv, sraćkavica ◊ la lovit țîșńitură — dobio je proliv (Tanda) [Por.] ∞ țîșńib> [Vidi]
2770 țoapă ţoapă глупан țoapăb> (mn. țoapeb>) [akc. țoab>pă] (i. ž.) — (zast.) glupan, tupan ◊ țoapă grĭa, đin ĭel ĭasă num prostîĭ șî gruzaviĭ — težak glupan, iz njega izlaze samo prostote i bljuvotine [Por.] [Vidi]
1069 țofai tofăi шљапати țofaib> (ĭuo țuofîĭb>, ĭel țuofîĭeb>b>) [akc. țofaib>] (gl.) — (onom.) šljapati, hodati po vodi ili blatu, gacati ◊ gîșćiļi s-a dus la baltă, șî kînd înśepură a țofaĭa pin apă, sa spumîntară kîńi, șî-n śepură a latra, parke lupi tună pista iĭ — guske su otišle na baru, i kada su počele šljapati po vodi, psi se uplašiše, i počeše lajati kao da kurjaci kidišu na njih ♦ var. ĭel țuafîĭeb> ◊ țuafîĭe pin morśilă — gaca po blatu [Por.] ∞ țof!b> [Vidi]
1094 țopîrlan ţopârlan момчић țopîrlanb> (mn. țopîrlań) [akc. țopîrlab>n] (i. m.) — (demin.) momčić, dečarac; pubertetlija ◊ țopîrlan ĭe kopilandru, ńiś kopil, ńiś baĭat, numa śuaua pintra ĭaļe — „coprlan” je dečarac, ni dete, ni momak, nego nešto između ♦ var. țîpîrlanb>, śopîrlanb>, śokîrlanb>, śukîrlanb> ♦ sin. kopilandrub> [Por.] ∞ țoapăb> [Vidi]
1051 țuțur ţuţur точур țuțurb> (mn. țuțurĭeb>) [akc. țuțub>r] (i. s.) (prid.) — I.b> (i. s.) 1.b> točur; česma, slavina ◊ la țuțur kurĭe apa, moara sî kumparăm nuou — na slavini curi voda, moramo da kupimo novu (s. Topolnica) 2.b> visuljak; ledenica ◊ s-a fakut țuțurĭe supt strĭeșîna kășî — napravile su se ledenice ispod nadstrešnice II.b> (prid.) (nepr.) 1.b> šiljat, oštar predmet; šiljak ◊ bagă sama, să nu ći-nbruś în țuțuro-la — pazi, da se ne nabodeš na taj šiljak 2.b> (za položaj) uspravan, čvrst; štrkljast ◊ stă țuțur — štrči; stoji uspravno ♦ (augm.) țuțuruoĭb> [akc. țuțuruob>ĭ] ♦ (demin.) țuțurĭelb> [akc. țuțurĭeb>l] ♦ up. śuśurb> (Rudna Glava) [Por.] [Vidi]
1124 țug ţug промаја țugb>¹ (mn. țugurĭb>) (i. s.) — 1.b>b> promaja, cug ◊ a fakut borđiu la luok înkis, n-a fuost țug đestul să tragă fumu, șî ma mir kum nu ĭa kĭorît gluaćiļi đ-atîta fumaćeu — napravio je zemunicu na zaklonjenom mestu, nije bilo dovoljno promaje da povuče dim, i čudim se kako mu glota nije oslepela kod tolike dimčine? 2.b>b> deo šporeta kojim se podešava strujanje vazduha ◊ kuoșu nu mi bun, pî muara kînd kuok la șporĭet să țîn țugu đeșkis — dimnjak mi nije dobar, pa moram kad pečem na šporetu da cug držim otvorenim ♦ sin. raśialăb> [Por.] [Vidi]
6128 țug țug ? спојница țugb>² (mn. țugurĭb>) (i. s.) — (tehn.) spojnica, naprava od zakrivljene šipke u obliku slova „U” ili „П” ◊ la kar đi buoĭ a fuost măĭ puțîn patru țugurĭ, la tuata uosîĭa kî ći duauă; a țînut uosîĭa ļegată đi drik — na volovskim kolima bilo je najmanje četiri cuga, na svakoj osovini po dva; držali su osovinu vezanu za trap [Por.] [Vidi]
1061 Ţugińeșći ? Цугињешћи Țugińeșćib> [akc. Țugińeb>șći] (i. m.) — (antr.) (top.) Cuginješći, nadimak porodica Simeonović, Petrović, Pavlović, Nikolić, Jovanović, Mladenović i Trailović (Žurkić) u Osniću, nastao od imena zajedničkog pretka, Cugina; zbog njihove brojnosti, i deo sela na kome ove porodice žive, nazvan je Cuginješći ◊ alu Țugină — Cuginovi [Crn.] [Vidi]
1077 țuĭkă ţuică ракија țuĭkăb> (mn. țuĭśb>) [akc. țub>ĭkă] (i. ž.) — (ret.) rakija ◊ kopsăĭ kuomina, șî fakuĭ țuĭkă numa kît đi kasa nuastră — ispekao sam kominu, i napravio sam rakije tek koliko za našu kuću [Crn.] ◊ nuoĭ la rakiĭe iĭ ḑîśem țuĭka numa kînd ńis kîta-n voĭa bună — mi rakiju zovemo cujkom, samo kada smo malo pod gasom [Por.] ∞ rakiub> [Vidi]
1072 țuka ţuca љубити țukab> (ĭuo țukb>, ĭel țukăb>) [akc. țukab>] (gl. p. ref.) — ljubiti ◊ asară s-a țukat ku furiș đi parinț — sinoć su se ljubili krišom od roditelja [Crn.] ◊ đimult kopiĭi a țukat mîna l-aĭ batrîń — nekada su deca ljubila ruku starijima ♦ sin. sărutab> [Por.] ♦ dij. sin. pupab> [Tim.][buf.] [Vidi]
1073 țukat ţucat љубљење țukatb> (mn. țukaturĭb>) [akc. țukab>t] (i. s.) — ljubljenje ◊ a krĭeskut fećița, bună ĭe đi țukat — odraslo je devojče, dobro je za ljubljenje ♦ sin. (ret.) sărutatb>, sîrutatb> [Por.] ♦ sin. pupatb> [buf.] ∞ țukab> (Ima umotvorina!) [Vidi]
1110 Ţuośa Țoca Цока Țuośab> (mn. Țośuońib>) [akc. Țoub>śa] (i. m.) — Coka, Cokići rod u Gornjani, opšt. bor ◊ Țośuońi traĭesk în Saļișće, la luok kare-l kĭamă Mînastîrĭe — Cokići žive u Selištu, na mestu zvanom Manastirište ◊ muĭarĭa đin ńamu-luor sa kĭamă Țośuańe — žena iz njihove familije zove se Cokićka ◊ măĭ batrîn, đi kare s-a puvestît, a fuost vrunu Stan Țuośa, kare avut pi Fluorĭa Țuośu șî pi Marćin Țuośa — najstariji o kome se pričalo, bio je neki Stan Cokić, koji je imao Floru Cokića i Martina Cokića ◊ Țośuońi a fuźit în Gorńana đin munțîļi orașuluĭ — Cokići su izbegli u Gornjane iz porečkih planina [Por.] [Vidi]
1115 țurfură zdreanţă дроњак țurfurăb> (mn. țurfurĭb>) [akc. țub>rfură] (i. ž.) — dronjak; pocepana ili pohabana odeća ◊ će uĭtă, în śe țurfurĭ sa îmbrakat, kum nu-ĭ rușîńe? — gledaj, u kakve se dronjke obukla, kako je nije stid? ◊ atîta đi sarak am fuost, đ-a-nmĭers numa-n ńișći țurfurĭe, adunaće đi pin gunuaĭe — toliko sam bio siromašan, da sam iašao samo u nekim dronjcima, sakupljenim sa đubrišta ♦ sin. zdrĭanțăb> ♦ up. țualăb> [Por.] [Vidi]
1169 ćaĭ ceai чај ćaĭb> (mn. ćaĭurĭb>) (i. m.) — čaj, topli napitak od osušenih delova biljaka ◊ lumĭa nuastră a kuļes ĭarbă ńagră, șî ĭarna a fĭert ćaĭ đi tușît șî durut la burtă — naši ljudi su brali nanu, i zimi kuvali čaj protiv kašlja i bolova u stomaku [Crn.] ◊ măĭ bun ćaĭ ĭe đi fluarĭa đi ćiĭ — najbolji čaj je od lipovog cveta [Por.] ♦ up. ćeĭb> [Crn.] ćiĭb> [Por.] [Vidi]
1090 ćakă teakă ножница ćakăb> (mn. ćakeb>) [akc. ćab>kă] (i. ž.) — 1.b> nožnica, korice za nož; kanija ◊ nuĭe bun sî puorț kuțîtu fîră ćakă, kî puoț sî ći taĭ — ne valja da nosiš nož bez kanija, jer možeš da se posečeš [Crn.] 2.b> futrola za duguljaste predmete uopšte ◊ ćakă đi dus kuća, đi askuțît kuasa — futrola za nošenje brusa, kojim se oštri kosa (Plavna) [Pad.] 3.b> (fig.) (vulg.) vagina i anus ♦ var. ćuokb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1097 ćakmă jgheab жљеб ćakmăb> (mn. ćakmeb>) [akc. ćab>kmă] (i. z.) — 1.b> (zast.) a.b> žljeb, uzdužni kanal izdubljen u direku kuće „čatmare” ◊ ćakma-n puop s-a skobit ku alat karĭe s-a kĭemat „pruosîk” — žljeb u direku dubio se alatom zvanim „prosek” ◊ kasă în ćakme — čatmara [Crn.] 2.b> (zast.) ćakmă ĭe kasă đi nuĭaļe, ļipită ku imală — ćakma je koliba od pruća, oblepljena blatom (Jasikovo) [GPek] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1131 ćamă teamă страх ćamăb> (mn. ćamăb>) [akc. ćab>mă] (i. ž.) — strah, strepnja, zebnja ◊ în lume s-a bagat o ćamă đi fuamiće — u narod se uvukao nekakav strah od gladovanja ◊ kopiĭi đi ćamă s-a ļekuĭit ku điskînćik — deca su od straha lečena bajalicama ♦ sin. frikăb> [Crn.] ∞ ćemĭab> [Vidi]
3596 ćask teasc притискивач ćaskb> (mn. ćaskurĭb>) [akc. ćab>sk] (i. s.) — pritiskivač kupusa u kaci ili sira u čabru ◊ ćask ĭe fakut đin patru blanuț înkruśișaće, kare sa pun pi varḑă în pućină, da pi ĭaļe sa puńe o pĭatră, să pisaḑă varḑa în apă, să nu fiĭe-n săk — pritiskivač je napravljen od četiri ukrštene daščice, koje se stavljaju na kupus u kaci, a na njih se stavlja jedan kamen, da pritisne kupus u rasol, da ne ostane na suvom (Tanda) ◊ ćasku ĭe o ļaspiđe ńaćidă, skuasă đi la fundu rîuluĭ, ku kare sa pisaḑă varḑa akră în kadă — pritiskivač je jedan gladak pločast kamen, izvađen sa dna reke, kojim se pritiska kiseli kupus u kaci (Rudna Glava) [Por.] [Vidi]
1130 ćașkă ceașcă шоља ćașkăb> (mn. ćașkeb>) [akc. ćab>șkă] (i. ž.) — (zast.) šolja ◊ ćaĭu sî bĭa đin ćașkă marĭe — čaj se pije iz velike šolje [Crn.] [Vidi]
2630 ćeir ceair чаир ćeirb> (mn. ćeireb>) [akc. ćeib>r] (i. s.) — čair, ograđeni pašnjak ◊ ćeiru ĭe pașuńe đi viće, îngrađită, pi kare vićiļi pask fara pîkurarĭ — čair je ograđeni pašnjak, na kome stoka pase bez čobanina ♦ sin. gardb>, săśb> [Por.] ♦ dij. var. ćairb> [GPek] [Vidi]
1132 ćeĭ tei липа ćeĭb> (mn. ćeĭib>) [akc. ćeb>ĭ] (i. m.) — 1.b> (bot.) lipa (tilia platyphyllos) ◊ đin ļiemnu đi ćeĭ sa fakut blîăń đi loitre đi kar, da fluarĭa đi ćeĭ sî kuļaźe đi ļekuit durĭarĭarĭ la burtă — od lipovog drveta rezale su se daske za kanate na kolima, a lipov cvet se bere za lečenje bolova u stomaku 2.b> lika, potkorni sloj lipovog drveta ◊ ku kuaža supțîrĭe a đi ćeĭ lumĭa đimult a ļagat viĭa — lipovom likom su ljudi nekada vezivali vinovu lozu [Crn.] ♦ dij. var. ćiĭb> [Por.] [Vidi]
1423 ćekĭar cicar шикара ćekĭarb> (mn. ćekĭarurĭb>) [akc. ćekĭab>r] (i. m.) — šikara, gusta, teško prohodna mlada šuma ◊ în tîlvă a krskut ćekĭar đi nu puoț sî strabaț — na brdu je izrastao čestar, de ne možeš da se probiješ ♦ (augm.) ćekĭarișb> [Crn.] ♦ dij. var. ćikarb> ◊ ćikar ĭe o padure maruntă đi nu puoț sî mĭerź pin ĭa — šikara je sitna i gusta šuma da ne možeš da ideš kroz nju [Por.] [Vidi]
1129 ćemĭa teme страховати ćemĭab> (ĭuo ma ćemb>, ĭel sî ćamĭeb>) [akc. ćemĭab>] (gl. p. ref.) — 1.b>b> strahovati, plašiti se, bojati se, strepeti ◊ đi śe ć-aĭ ćemĭa đi moruoń, daka moruoń nu ĭastă? — zašto bi se plašio vampira, ako vampira nema? ◊ saćanu mîĭ mult sî ćamĭe đi sîaśită șî đi pĭatră — seljak najviše strepi od suše i od grada 2.b>b> biti ljubomoran; prebacivati nekom zbog ljubomore; sumnjičiti nekoga da čini preljubu [Crn.] ◊ đi kînd m-am mîritat, barbatu ma ćamĭe ku Pîătru, kî mĭ-a fuost vrodată baĭat, da ĭuo ku uomu akuma n-am ńimika — od kad sam se udala, muž me sumnjiči zbog Petra, jer mi je nekada bio momak, a ja sa čovekom sada nemam ništa ♦ up. spomîntab> [Por.] [Vidi]
1173 Ćerkez cerchez Ћеркез Ćerkezb> [akc. Ćerkeb>z] (i. m.) — (antr.) Ćerkez, vlaško prezime porodice u Šarbanovcu, koje nastalo prema pretku sa nadimkom Ćerkez ◊ Ļikă Ćerkez a fuost bažukuruos uom șî glumeț — Ilija Ćerkez je bio čovek šeret i šaljivdžija [Crn.] [Vidi]
2807 ćerlam amăreală чемер ćerlamb> (mn. ćerlameb>) [akc. ćerlab>m] (i. s.) — (ret.) (psih.) čemer, gorčina ◊ traĭu mĭ-a fuost pļin dă ćerlam — život mi je bio pun čemera [Pom.] ♦ dij. sin. amarb> [Por.] [Vidi]
1133 ćeșî teși искосити ćeșîb> (ĭuo ćeșîăskb>, ĭel ćeșîașćeb>) [akc. ćeșîb>] (gl. p.) — iskositi, iseći ukoso, napraviti kosi rez ◊ bîtu đi piskuańe đi salkă sî puaće raćeḑa, ore ćeșî — štap za pištaljku od vrbe može se iseći ravno, ili iskositi [Crn.] [Vidi]
1134 ćeșît teșit искошен ćeșîtb> (ćeșîtăb>) (mn. ćeșîț, ćeșîćeb>) [akc. ćeșîb>t] (prid.) — iskošen, isečen ukoso ◊ kînd oltańeșć, raćeḑu la pĭelț trîabĭe sî fiĭe ćešît — kad kalemiš, rez na pelceru treba da bude iskošen [Crn.] ◊ kînd muĭerļi fak fifă, taĭe țaua la un kîpatîń ćeșît, da alalt ăl lasă astupat — kada žene prave „fifu”, seku otvoreni kraj cevčice ukoso, a drugi ostave da bude zatvoren (Jasikovo) [GPek] ∞ ćeșîb> [Vidi]
1138 ćeșîtură teșitură косина ćeșîturăb> (mn. ćeșîturĭb>) [akc. ćeșîtub>ră] (i. ž.) — kosina, ukoso isečena površina ◊ în luok sî taĭe bîrna đirĭept, ĭel ĭa fakut ćeșîtură — umesto da iseče gredu pravo, on ju je isekao ukoso [Crn.] ∞ ćeșîb> [Vidi]
1397 ćeză șaretă чезе ćezăb> (mn. ćezăb>) [akc. ćeb>ză] (i. ž.) — čeze, laka kola na dva točka ◊ ćeză n-avut tuot nat, numă găzdoćińļi — čeze nije imao svako, samo bogataši ♦ sin. karuțăb>, kośiĭeb>b> ♦ up. karb> [Por.] [Vidi]
5121 ćibi marș чибе ćibib> [akc. ćib>bi] (uzv.) — čibe! uzvik kojim se teraju psi ◊ ku „ćibi” sa dudîĭe kîń đ-aĭ măĭ miś șă blînḑ, pi aĭ marĭ ći zbĭerĭ „mîrș” — sa „čibe” se teraju manji i pitomiji psi, a na velike vičeš „marš” [Por.] [Vidi]
1153 ćigańe tigaie тигањ ćigańeb> (mn. ćigîăńb>) [akc. ćigab>ńe] (i. ž.) — tiganj, plitak metalni sud sa drškom koji se upotrebljava za prženje ◊ tuată kasa a avut ćigańe adînkă ku piśuarĭe, karĭe sî puńe pi fuok, ćigańe ku kuada lungă, șî ćigańe mikă ku kuada skurtă — svaka kuća je imala dubok tiganj sa nožicama, koji se stavlja na vatru, tiganj sa dugačkom drškom, i mali tiganj sa kratkom drškom ♦ dij. var. ćigaĭeb> (Lubnica, Valakonje) [Crn.] ◊ ĭastă duauă fĭelurĭ đi ćigăń: skunđe, fara piśuare, kare s-a pus pi firastău, șî ku triĭ piśuare șî ku kuadă, kare s-a pus pi vatra fuokuluĭ — ima dve vrste tiganja: plitki, bez nogu, koji se stavljao na sadžak, i sa tri noge i drškom, koji se stavaljao na ognjište [Por.] ♦ dij. sin. șarpĭelb> (brestovac) [Crn.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1218 ćigoriĭe tigorie немаштина ćigoriĭeb> (mn. ćigoriĭb>) [akc. ćigorib>ĭe] (i. ž.) — nemaština, oskudacija; tegoba ◊ traĭu-ntrĭeg mĭ-a fuost numa o ćigoriĭe mare, am tras kin șî nakaz ka ńima pi lume — ceo mi je život bio samo jedna velika nemaština, trpeo sam muku u tegobu kao niko na svetu ♦ var. ćigoriĭalăb> [Por.] ∞ ćigorib> [Vidi]
1499 ćigorit tigorit оскудан ćigoritb> (ćigorităb>) (mn. ćigorițb>, ćigorićeb>) [akc. ćigorib>t] (prid.) — oskudan, siromašan život ◊ am krĭeskut fara parinț, șî kopilariĭa-mĭa a fuost ćigorită șî amarîtă — odrastao sam bez roditelja, i moje detinjstvo je bilo oskudno i gorko ◊ mis ćigorit đi tuaće — oskudan sam u svemu [Por.] ∞ ćigorib> [Vidi]
1525 ćiĭ tei липа ćiĭb>¹ (mn.) (i. m.) — (bot.) lipa, (tilia platyphyllos) ◊ ćiĭu mirusă frumuos — lipa lepo miriše ◊ đin lubarĭ đi ćiĭ pîkurari fak buśin — od lipovog debla pastiri prave rikalo [Por.] ♦ dij. var. ćeĭb> [Crn.] ♦ dij. var. ťiĭb> [Kmp.] [Vidi]
1143 ćik tic шиљак ćikb> (mn. ćikurĭb>) (i. s.) — 1.b> (tehn.) šiljak, oštar završetak na alatkama ◊ am dus piuku la maĭstur kî-ĭ s-a frînt ćiku — odneo sam pijuk majstoru jer mu se polomio šiljak [Crn.] 2.b> (anat.) kljun kod piladi, i malih ptica opšte ◊ puĭi-n kuĭb așćată pi mumî-sa ku ćiku kaskat — ptići u gnezdu čekaju majku sa otvorenim kljunom ◊ puĭu đi gaină are ćik, da gaina șî kokuoșu au ćuok — kokošje pile ima kljunić, a kokoška i petao imaju kljun 3.b> (fig.) ime od milja za ud muške bebe; pužić ◊ o, mînka-ț-ar mama ćiku! — o, poješće ti baba „pužić”! ♦ up. ćuokb> [Por.] [Vidi]
1154 ćikńi tihni пријати ćikńib> (ĭuo ćikńeskb>, ĭel ćikńașćeb> ) [akc. ćikńib>] (gl. p.) (nesvrš.) — prijati, biti po volji, izazivati zadovoljstvo, ugodnost, mir, smirenos t ◊ kînd ăl vîăd kî șîađe la masă, nu-m ćikńașće prînḑu — kad ga vidim da seda za sofru, ne prija mi ručak [Por.] [Vidi]
1156 ćimp timp време ćimpb> (mn. ćimpib>) [akc. ćib>mp] (i. m.) — 1.b> vreme, atmosferske prilike tokom godine, naročito u odnosu na vegetabilni ciklus ◊ ćimpu ĭe bun, kî nuĭe prĭa ploĭuos — vreme je dobro, jer nije previše kišovito ◊ dakă va fi șî ćimpo-sta uskaśiu ka al đi an, arĭe sî fiĭe marĭe fuamiće — ako će i ova godina biti sušna kao predhodna, biće velika glad [Crn.] 2.b> godina a.b> kao deo vremenskog ciklusa ◊ la ćimp, în vrĭamĭa-sta, să ńi gasîm ĭară — dogodine, u ovo vreme, da se nađemo ponovo ◊ ćimp rîău, ńirođituorĭ — loša godina, nerodna b.b> kao sinonim za leto ◊ a trĭekut ćimpurĭ șî ćimpurĭ đ-atunśa — prošla su leta i leta otada ◊ ćimpol trĭekut — prošlo leto (prošlog leta) ♦ sin. vrĭamĭeb>, anb> [Por.] [Vidi]
1157 ćimpuriu timpuriu ран ćimpuriub> (ćimpuriĭeb>) (mn. ćimpuriĭ, ćimuriĭeb>) [akc. ćimpurib>u] (prid.) — ran, prevremen, koji u vegatibilnom ciklusu dozreva pre uobičajenog vremena a.b> za letinu ◊ grîu ĭe akuma ćimpuriu, pi la Vidum o să ažungă đi sîśerat — pšenica je sada ranije dozrela, oko Vidovdana će stići za žetvu b.b> za stoku ◊ karĭe a avut mńeĭ ćimpuriĭ, puaće sokoći la vro dobîndă — ko je rano dobio jagnjad, može računati na neku zaradu [Crn.] c.b> za vegetaciju ◊ mi sa-m pare kă śuaua s-a skimbat pi pomînt: parke akuma padurĭa înverḑîașće măĭ ćimpuriu đi kît kînd am fuost ĭuo kopil mik — čini mi se da se nešto promenilo u svetu: kao da sada šuma ranije ozeleni nego kada sam ja bio malo dete d.b> a godinu kao vegetabilni ciklus ◊ an ćimpuriu — godina kada letina ranije dozreva ♦ supr. tîrḑîub> [Por.] ∞ ćimpb> [Vidi]
1394 ćindă tindă трем ćindăb> (mn. ćinḑb>) [akc. ćib>ndă] (i. ž.) — 1.b>b> trem na kući ◊ koļibiļi đi bîtrîńață n-avut ćindă, đikît numa oźak ș-o suobă or doa — starinske kolibe nisu imale trem, samo odžak i jednu ili dve sobe 2.b>b> štitnik na kapi ◊ kașketu đinainće are ćindă, șî đi ĭa prinḑ ku mîna kînd dubuorĭ kașkĭetu, or kînd ăl puń în kap — kačket spreda ima štitinik, koji hvataš rukom kad skidaš kačket, ili kad ga stavljaš na glavu ♦ sin. konkb> [Por.] ♦ dij. var. ťindăb> [Kmp.] ∞ kasăb> [Vidi]
1150 ćinîr tânăr млад ćinîrb> (ćinîrăb>) (mn. ćinîrĭ, ćińirĭeb>) [akc. ćib>nîr] (prid.) — mlad a.b> za čoveka: na uzrastu između detinjstva i zrelosti ◊ uomu al ćinîr tuot puaće — mlad čovek sve može b.b> za životinje: na uzrastu između mladunčeta i odrasle životinje ◊ buou sî-nvață la žug pîn ĭe ćinîr — vo se uči da vuče jaram dok je mlad ♦ sin. mikb> c.b> a biljni svet (obično za visoko rastinje) : stanje između mladice i zrele biljke ◊ puomu sî oltańašće pîn ĭe ćinîr — voćka se kalemi dok je mlada ◊ padurĭa ćinîră nu să taĭe — mlada gora se ne seče [Crn.] ◊ puoț sî ḑîś kî ĭe mîăru, ka puomu, ćinîr, da đi mară, ka puamă, nu: đi mară atunśa ḑîś kî ĭe krudă — možeš da kažeš za jabuku kao voćku da je mlada, ali za jabuku kao plod, ne: za jabuku tada kažeš da je nezrela ♦ dij. var. ćinărb> ◊ a murit uom ćinăr — umro je kao mlad čovek [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1149 ćińerĭață tinerete младост ćińerĭațăb> (mn. ćińerĭețurĭb>) [akc. ćińerĭab>ță] (i. ž.) — mladost, doba života između detinjstva i pune zrelosti ◊ ćińerĭața ĭe mîndră dakă n-aĭ ńiś o grižă — mladost je lepa ako nemaš nijednu brigu [Crn.] ◊ ćińerĭață ĭuta trĭaśe — mladost brzo prolazi [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1165 ćipsă alaun стипса ćipsăb> (mn. ćipsurĭb>) [akc. ćib>psă] (i. ž.) — (hem.) stipsa ◊ kožokari a mestakat varu ku ćipsă kînd a ștavait fuoĭi đi kožuaśe — ćurčije su mešali kreč i stipsu kad su štavili kože za kožuhe [Crn.] ◊ muĭarĭa kare avut ibomńik, dupa śe s-a đisparțît đi ĭel, ku furiș a dat pi đi źuos ku ćipsa, să nu priśĭapă barbatu k-a fuost đi kurînd ku ibomńiku; ćipsa-ĭa atîta o „strînźe”, đi barbatu ginđașće kă ĭe ĭa înźir đi muĭarĭe — žena koja je imala ljubavnika, kada se rastane s njim, krišom se dole protrlja stipsom, da muž ne primeti kako je skoro bila s ljubavnikom; stipsa je tako „stegne”, da muž pomisli da je ona anđeo od žene [Por.] [Vidi]
1152 ćipsîĭe tipsie тепсија ćipsîĭeb> (mn. ćipsîĭb>) [akc. ćipsîb>ĭe] (i. ž.) — tepsija, plići bakreni ili emajlirani sud, okruglog ili četvrtastog oblika, za pečenje helba, mesa i dr. ◊ în ćipsîĭa marĭe am kuopt pîńa, da-n a mikă karńe — u velikoj tepsiji ispekla sam hleb, a u manjoj meso [Crn.] ◊ ćipsîĭa nuĭe vas batrîn, kî aĭ nuoștri aĭ batrîń a șćĭut numa đi vas đi pomînt, șî đi ļiemn: đi uaļă, śirińe, strakină, bļid ... — tepsija nije starinsko posuđe, jer su naši stari znali samo za glineni i dreveni sud: grne, crepulju, kalenicu, bljudu ... [Por.] [Vidi]
1159 ćirikai ciricăi цвркутати ćirikaib> (ĭuo ćirikîĭb>, ĭel ćirikîĭeb>) [akc. ćirikaib>] (gl.) — (onom.) (ornit.) 1.b> cvrkutati ◊ pîăsîrļi ćirikîĭe, a veńit primovara — ptice cvrkuću, došlo je proloće 2.b> (fig.) čavrljati, džakati, ćaskati, brbljati ◊ nu ćirikai ka koțofana pi gard — nemoj džakati kao svraka na plotu [Crn.] ♦ dij. var. ćićirikaib> [Por.] ∞ ćirikb> [Vidi]
1160 ćirikaĭală ciricăială цвркутање ćirikaĭalăb> (mn. ćirikaĭelurĭb>) [akc. ćirikaĭab>lă] (i. ž.) — (onom.) (ornit.) 1.b> cvrkutanje, čijukanje ◊ đin padurĭe s-auđe ćirikaĭală tarĭe — iz šume se čuje glasno cvrkutanje 2.b> (fig.) a.b> čavrljanje, ćaskanje, brbljanje ◊ s-auđe ćirikaĭală ka la tuors — čuje se čavrljanje kao na prelu [Crn.] b.b> očijukanje, tepanje, domunđavanje ◊ lasîće đi ćirikaĭală, numa dakă țî drag đi mińe, spuńe đeșkis — mani se „čijukanja”, nego ako me voliš, kaži otvoreno ◊ o sî va ĭasă ćirikaĭala-ĭa pi nas — ima da vam izađe to domunđavanje na nos ♦ dij. var. ćirikaitub> [Por.] ∞ ćirik!b> [Vidi]
1162 Ćirikuave Dragobete Драгобан Ćirikuavĭeb> [akc. Ćirikuab>vĭe] (i. ž.) — (kal.) (ornit.) ptičji praznik, pada u martu, tačno datiranje u Zviždu je nesigurno ◊ Ćirikuavĭa ĭe o ḑîvă în marta, atunśa ĭe nunta păsîrilor — Ćirikova je jedan dan u martu, tada je ptičja svadba ◊ atunśa gaińiļi nu strîź la buobe, numa ļe laș sî sa aduńe sîngure — tada živinu ne vabiš na zrna, nego je puštaš da se skuplja sama ♦ var. Ćirikb>, Ćirikăb>, Ćirikub> (Neresnica) [Zvizd] ♦ dij. sin. Dragobĭaćeb>, Dragobanb> [Por.] ♦ dij. sin. Ćirikuvab> [Crn.]♦ up. babiļib> ∞ ćirikb> [Vidi]
1142 ćivală tiveală поруб ćivalăb> (mn. ćivĭaļeb>) [akc. ćivab>lă] (i. ž.) — porub, uska traka koja se zašivala na rukavima, obodima suknji, kecelja i okovratnika kaputa ◊ pi dungă sî kuoș o ćivală ruoșîĭe, sî-m fiĭe krețanu mîĭ mîndru — po obodu da ušiješ crveni porub, da mi suknja bude što lepša [Crn.] ◊ uomo-l žîăļńik ļagă o ćivală ńagră pi lînga gît — čovek u žalosti, vezuje jednu crnu traku oko vrata [Por.] ∞ ćivib> [Vidi]
1139 ćivi tivi порубити ćivib> (ĭuo ćivĭeskb>, ĭel ćivĭașćeb>) [akc. ćivib>] (gl. p.) — porubiti, opšivati rub na nekoj tkanini ◊ oĭ ćivi țîańiku sî nu să đistrîamĭe — porubiću čaršav da se ne opara ◊ kînd vi ćivi mîńika la kîlțan, puot sî-l înbrak — kad budeš porubila rukav na košulji, mogu da je obučem [Crn.] [Vidi]
1141 ćivitură tivitură шав ćiviturăb> (mn. ćiviturĭb>) [akc. ćivitub>ră] (i. ž.) — šav, spoj; porub; obrub ◊ kroituorĭu a ćivit ku ață slabă, șî burka mi s-a rupt pi ćiviturĭ — krojač je šio slabim koncem, i kaput mi se pocepao po šavovima [Por.] ♦ dij. var. ćivb> ◊ saku ku grîu kurĭe kĭ ĭe rupt pi ćiv — džak sa pšenicom curi jer je iscepan po šavu [Crn.] ∞ ćivib> [Vidi]
1166 ćiz tiz имењак ćizb> (mn. ćižb>) (i. m.) — imenjak ◊ ćizu a mĭeu a kapatat poziu đi sud — moj imenjak je dobio poziv za sud [Crn.] ◊ a brĭe ćuzuļe, așa tu vorbĭeșć đi mińe? — a bre imenjače, tako ti govoriš o meni? [Por.] [Vidi]
1145 ćokńi ciokni чукнути ćokńib> (ĭuo ćokńeskb>, ĭel ćokńașćeb>) [akc. ćokńib>] (gl. p. ref.) (svrš.) — 1.b> čuknuti; kucnuti; lupnuti ◊ aud bińe, ćokńașće śe ćokńașće la ușă toblarĭuluĭ, da kîńi nu latră — čujem dobro, nešto čuka u vrata tora, a psi ne laju 2.b> udarcem, dodirom ili nepažljivim pomeranjem neke stvari ulubiti je, oštetiti, ili odlomiti deo sa nje ◊ a kumparat un krśag đi la olarĭ, șî s-a-nbatat vrunđeva ka kurka; pi drum a kaḑut, șî krśagu s-a ćokńit la un luok, nuĭe măĭ đi trĭabă — kupio je testiju od lončara, pa se negde napio ko ćurka; pao je na putu i testija se očukala na jednom mestu, nije više za upotrebu [Por.] ♦ dij. var. śokńib> [Crn.] [Vidi]
1146 ćokńit ciocnit учукан ćokńitb> (ćokńităb>) (mn. ćokńițb>, ćokńićeb>) [akc. ćokńib>t] (prid.) — 1.b> učukan, čuknut, udaren, oštećen; ulubljen ◊ n-am vasurĭ buńe, tuaće uaļiļi mi sînt ćokńiće — nemam dobre sudove, svi lonci su mi čuknuti 2.b> (fig.) ćaknut, koji nije baš pri sebi ◊ nu măĭ vorbĭașće kum trîabe, parke ĭe ćoknit — ne govori više razumno, kao da je ćaknut ♦ sin. lovitb>, pļesńitb> [Por.] ♦ dij. var. śokńitb> [Crn.] ∞ ćokńib> [Vidi]
1445 ću! ciu! ? ту! ću!b> (uzv.) — tu! uzvik, izraz čuđenja i iznenađenja ◊ ću! ardîće fuoku! — tu! vatra te spalila! [GPek] ◊ ću, brĭe! kum puaće sî fakă așa nîroḑîĭ?! — tu, bre, kako može da pravi takve ludosti?! [Por.] [Vidi]
1404 ćuakă coacă штап ćuakăb> (mn. ćuośb>) [akc. ćuab>kă] (i. ž.) — štap sa kukom kojim se poštapaju stariji ljudi ◊ mĭarźe-n ćuakă — poštapa se ♦ sin. kîržîĭeb> ◊ ćuaka ĭe fakută đin bît pruost ku kîrļig, da kîržîĭa ĭe bît đi rîḑîmat, fakut frumus, đi maĭsturĭ kîržań — „ćuaka” je napravljena od običnog štapa sa kukom, a „krža” je štap za poštapanje, lepo izrađen od strane majstora „kržana” [Por.] ♦ dij. var. ćuankăb> (Leskovo) [GPek] (Ranovac) [Mlava] [Vidi]
1777 ćuok cioc футрола ćuokb>³ (mn. ćuokurĭb>) [akc. ćuob>k] (i. s.) — 1.b> futrola, kutija, korice; navlaka ◊ ćuok đi kuće, o kućiĭe lunguĭată, skobită-n ļiemn, pi kare kosîtuori a duso la brîu; în ĭel a țînut kuća đi askuțît kuasa — futrola za brus (vodijer), duguljasta kutija od izdubljenog drveta, koju su kosci nosili na pojasu; u njoj su držali brus za oštrenje kose ♦ var. ćakăb> 2.b> vrsta šiljate brade koju su puštali stariji ljudi ◊ muoșu Pîătru ku barba ćuok — čiča Pera sa šiljatom bradom [Por.] [Vidi]
3078 ćuok ciuc копица ? ćuokb>⁴ (mn. ćuokurĭb>) [akc. ćuob>k] (i. m.) — (tehn.) kopica ? ◊ ćuok ĭe sapă mikă, ku kuarńe or fara ĭaļe, đi sapat în bașćauă — kopica je mala motika, sa rogovima ili bez njih, za kopanje u bašti [Por.] [Vidi]
6264 ćurk chiurc прслук ćurkb> (mn. ćurkurĭb>) (i. m.) — prsluk, ćurak ◊ ćurku ĭe un fĭeļ dă țoală kare samînă la burkă fara mîńiś — ćurk je deo odeće koji liči na sako bez rukava ◊ ćurku sa puaće faśa dîn pĭaļe dă uaĭe, atunśa samînă la kožuok — ćurk se može praviti od ovčje kože, tada liči na kožuh ◊ ćurku ĭe țuală omeńaskă șă muĭerĭaskă — ćurk je i muško i žensko odelo [Hom.] ♦ dij. sin. bîĭbarakb> [Por.] [Vidi]
1172 ćuș ciuf ћук ćușb>¹ (mn. ćușîb>) (i. m.) — 1.b> (ornit.) ćuk, noćna ptica iz porodice sova (Athene noctua) ◊ ćușu sî kuĭbarĭașće în butuarkă — ćuk se gnezdi u duplji [Crn.] ◊ ćușu ḑîua nu vĭađe ńimika — ćuk danju ne vidi ništa (s. Plavna) [Pad.] ♦ sin. șćuoĭb> (Tanda) 2.b> (fig.) (pej.) a.b> rogonja, čovek koga žena vara ◊ ćušuļe, đeșkiđeț uoki odată, da nu vĭeḑ śe-ț lukră muĭarĭa pin sat? — rogonjo, otvori oči već jednom, zar ne vidiš šta ti žena radi po selu? b.b> tupavko, priprost, naivan čovek; glupan ◊ bagă sama śe vorbĭeșć, nu fi ćuș — pazi šta pričaš, ne budi glup ♦ (augm.) ćușumaub>, ćușumanb> [Por.] 3.b> (muz.) naziv jedne od vlaških erotskih pesama, koju su pevali stari lautari [Mlava] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1174 ćuș clătită палачинка ćușb>² (mn. ćușurĭb>, akc. ćub>șurĭ) (i. s.) — (nutr.) a.b> palačinka, tanka pržena lepinja od pšeničnog brašna, mleka i jaja ◊ aĭa śe ĭe la sîrbĭ „palačinka”, la nuoĭ sa kĭamă „ćuș”, da aĭa śe nuoĭ kemăm „plaśintă”, sîrbi n-au, șî đ-aĭa plaśinta ńiś n-are nume sîrbĭesk — ono što je kod Srba „palačinka”, mi zovemo „ćuš”, a ono što mi zovemo „plačinta”, Srbi nemaju, pa „plačinta” i nema srpski naziv (zas. blizna, s. Rudna Glava) b.b> vrsta duguljaste mekike (istočni deo Rudne Glave) ♦ var. ćușkab> (Crnajka, Tanda) ◊ ćușka sa faśe đin plamad kare ramîńe dupa śe plumađeșć pîńa — ćuška se pravi od testa koji ostaje posle mešenja hleba [Por.] ◊ ćușu faśem dîn fańină, ku kîta brînḑă: mĭastîś, puń în ćipsîĭe șî kuoś în șporĭet — palačinku pravimo od brašna sa malo sira: mesiš, staviš u tepsiju i pečeš u šporetu ◊ alta fuarmă dî ćuș sa faśe dîn fańină mistakată ku kîta apă măĭ multă, puń brînḑă, șî ĭaĭ ku ļingura șî puń în untura kaldă-n ćigańe — druga vrsta palačinke pravi se od brašna pomešanog sa malo više vode, staviš sir, i uzmeš kašikom i staviš u tiganj sa vrelom mašću (s. Medveđica) [Hom.] ♦ dij. sin. gugońaćeb> ◊ la nuoĭ ćuș s-a fakut așa: sparź uou, puń fańină, brînḑă, șî mĭastîś, mĭastîś, șă-l kuoś în ćigańe — kod nas su se palačinke pravile ovako: razbiješ jaje, staviš brašno, sir, i mešaš, mešaš, i pečeš ih u tiganju ◊ asta śe sîrbi kĭamă „palačinke”, n-a fuost đi bîtrîńață, a ĭeșît dupa ratu-sta ku ńamțî; ļi kĭemăm șă pi rumîńașće „palaćinkĭe” — ovo što Srbi zovu „palačinke”, nije bilo kod nas odavnina, pojavile su se posle ovoga rata sa Nemcima; zovemo ih i na vlaškom „palačinke” (Jasikovo) [GPek] ♦ dij. sin. skovĭardăb> (Majdanpek) [buf.] [Vidi]
1364 da da да dab>¹ (pril.) — da, rečca kojom se potvrđuje, odobrava; afirmacija ◊ da, așa ĭe kum tu ḑîś — da, tako je kako ti kažeš ◊ da or ba — da ili ne [Por.] [Vidi]
1365 da da дати dab>² (ĭuo daub>, ĭel dîăb>) (gl.) — dati, davati; pružiti; predložiti; dodeliti; pokloniti; ići; udariti ◊ nu-ĭ da bań, k-îĭ dîă pi bĭare — ne daj mu novac, jer će ga dati na piće ◊ ĭ-a dat în gînd — setio se (palo mu je na pamet) ◊ s-a mîńiĭat, nu măĭ dîă pi la mińe — naljutio, više ne svraća kod mene ◊ vaka nu sa dîă la źug — krava ne prihvata jaram ◊ ĭuo am dat pi đin đal, da ĭel pi đin vaļe — ja sam išao gornjom stranom, a on donjom ◊ țîńće bińe, nu ći da — drž’ se dobro, ne daj se ◊ tare đi kap, nu sa dîă la ńima — tvrdoglav, ne sluša nikog ◊ kînd îț dau o palmă, vĭeḑ stîaļe vĭerḑ — kad ti udarim šamar, videćeš zelene zvezde [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1201 daćină datină обичај daćinăb> (mn. dăćińb>) [akc. dab>ćină] (i. ž.) — 1.b>b>b> običaj ◊ la nuoĭ ĭe daćina sî puńem pomĭeń la-l muort pĭn la șapće ań dupa muarće — kod nas je običaj da se umrlom stavljaju pomane sve do sedme godine posle smrti [Crn.] 2.b>b>b> navika ◊ așa-ĭ daćina, grĭeu sa đizvață — takva mu je navika, teško će se odučiti ♦ sin. ađetb>, învățb> 3.b>b> sudbina ◊ basanka așa ĭ-a fuost daćina, să nu traĭaskă mult — valjda mu je takva bila sudbina, da ne živi dugo ♦ sin. ursăb>, skrisăb>, soartăb> [Por.] [Vidi]
1186 dadă dadă дада dadăb> (mn. dađeb>) [akc. dab>dă] (i. ž.) — (srod.) (hip.) dada, naziv za stariju sestru ◊ fiva kopil, fiva fată, la suora măĭ batrînă trîabe sî ḑîkă „dadă” — bio dečak, bila devojčica, stariju sestru treba da oslovljava sa „dada” ◊ dada Mariĭa ĭe suora-mĭa măĭ mare — dada Marija je moja starija sestra ♦ (skr.) dab> ◊ da-Ļena a fuos’ ku doĭ ań măĭ mare đi kît mińe — da(da) Lena je bila dve godine starija od mene ♦ up. nanăb> [Por.] ∞ ńamb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
1370 daĭnai dăinai љуљати daĭnaib> (ĭuo dîăĭnîĭ,b> ĭel dîăĭnîĭeb>) [akc. daĭnaib>] (gl. p. ref.) — ljuljati (se), klatiti (se) ◊ kopilu șîađe pi punće șî dîăĭnîĭe piśuariļi — dete sedi na brvnu i klati noge [Crn.] ♦ dij. var. dăĭnaib> (Leskovo) [GPek] [Vidi]
3420 dakă dacă ако dakăb> [akc. dab>kă] (vez.) — ako ◊ dakă nu va fi așa kum ḑîś tu, o să fiĭ pîkatuos pănă la muarće — ako ne bude tako kako ti kažeš, bićeš grešan do smrti ◊ dakă tatî-su nu va lasao sî sa mariće dupa baĭato-la, pî șî mumî-sa dakă va țîńa parća ku tatî-su, ĭa la urmă tot o să fugă, șî ĭar’ o să fiĭe pi plaku iĭ — ako je otac ne bude pustio da se uda za tog momka, i ako i majka bude na očevoj strani, ona će na kraju sigurno pobeći, i opet će biti po njenoj volji [Por.] [Vidi]
1182 dalak dalac чир dalakb> (mn. dalakurĭb>) [akc. dalab>k] (i. m.) — (med.) čir; dalak a.b> čir ◊ sî vaĭtă k-îl duarĭe rîău la burtă, muara sî fiĭe dalaku — žali se da ga mnogo boli stomak, verovatno ima čir [Crn.] b.b> gnojna rana na koži, prišt (Furunculus) ♦ sin. bubuońb> ◊ dalaku ĭe bubuoń, sa kuaśe șî învînațîașće — dalak je čir; nagnoji i pomodri ♦ (mn. dalaśb>) ◊ mi s-a fakut duoĭ dalaś, l-amîndoă tîălpĭ kîći unu — izbila su mi dva prišta, na svakom tabanu po jedan ◊ dalaku au șî vićiļi — „dalak” ima i stoka [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1180 dalap dulap долап dalapb> (mn. dalapurĭb>) [akc. dalab>p] (i. m.) — 1.b> drveni orman, skovan od dasaka ◊ în dalap s-a pus strîăkinļi, ļingurļi, zastruźiļi șî mînkarĭa śe a ramas — u dolapu su držane panice, kašike, zastruzi i hrana koja nije potrošena [Crn.] ♦ dij. var. dolapb> [Por.] 2.b> a.b> dolap, točak sa pričvršćenim posudama koji služi za navodnjavanje ◊ pi marźina Ćimuokuluĭ a fuost dalapurĭ kîće șî baśaļe — na obali Timoka je bilo onoliko dolapa, koliko i bašti [Crn.] b.b> točak sa lopatica, koji okreće voda ◊ dolap, ruată la apă, kare pista kurauă a mînat stružńița, or muara — dolap, točak na vodeni pogon, koji je preko kaiša pokretao strugaru ili vodenicu [Por.] [Vidi]
1181 daltă daltă длето daltăb> (mn. dîălțb>) [akc. dab>ltă] (i. ž.) — (tehn.) dleto, oruđe za izradu žljebova u drvetu ◊ ku dab>lta sa fab>śe skobitub>ră în blab>nă — dletom se dubi rupa u dasci [Crn.] ◊ dab>lta mi s-a-ntîmpib>t, trîab>be s-o askub>t — dleto mi se otupelo, treba da ga naoštrim ◊ dab>ltă đi ļiemn — drveno dleto ◊ dab>ltă đi fĭer — gvozdeno dleto [Por.] [Vidi]
862 dangă danga данга dangăb> (mn. dănźb>) [akc. dab>ngă] (i. ž.) — danga, linija, crta; urez; znak, beleg; žig ◊ dangă trasă ku pļeĭvazu — linija povučena olovkom ◊ fă o dangă ku kuțîtu pi blana-ĭa, însamnă unđe trîabe s-o taĭ — zareži nožem jednu liniju na toj dasci, označi gde treba da je presečem ◊ s-a puvestît kă turśi a tras dangă la uamiń ku fĭer ruoșu — pričalo se da su Turci žigosali ljude usijanim gvožđem ◊ vaḑuĭ ku uoki miĭ: trĭeku un zmău pi śĭerĭ, șî ramasă o dangă đi fuok în urma-luĭ — videh svojim očima: prolete zmaj nebom, i ostade vatreni trag iza njega [Por.] [Vidi]
1330 dangubă ? дангуба dangubăb> (mn. dangubĭeb>) [akc. dangub>bă] (i. ž.) — 1.b> danguba, uzaludno trošenje vremena; besposlica ◊ șađarĭa ku vuoĭ ĭe numa o dangubă marĭe, ma dusăĭ ĭuo akas — sedenje sa vama je samo jedna velika danguba, odo’ ja kući [Crn.] 2.b> (fig.) osoba koja je sklona dangubi; zgubidan; neradnik, lenčuga ◊ dangubă, nu lukră ńimika, traĭașće pi șîaļiļi alu tuoĭa — danguba, ne radi ništa, živi na tuđoj grbači [Por.] ∞ dangubib> [Vidi]
5369 dapăĭ d-apoi ма како да не dapăĭb> [akc. dapăb>ĭ] (part.) — (u izr.) (iron.) ma kako da ne; baš tako ◊ ĭel ći minće la uokĭ da tu, înfruntat, spuń „dapăĭ, așa ĭe” — on te laže na oči, a ti, uvređeno, kažeš „ma kako da ne, tako je” ♦ sin. dakum nub> [Por.] [Vidi]
2283 dar dar дал darb>¹ (vez.) (part.) — 1.b> a.b> dal, il’, ili ◊ dar va fi așa, dar nu va fi, ńima nu puaće să șćiĭe — dal je tako, dal nije tako, niko ne može znati b.b> pa ◊ dar kum puaće altfĭeļ să-l fakă, kînd nu șćiĭe? — pa kako može drugačije da ga uradi, kad ne zna? 2.b> (upitna rečca) da li ◊ dar șćiĭe ĭel aĭa, or nu, aĭa o să veđiem — da li on to zna, ili ne, to ćemo videti 3.b> (part.) zar ◊ dar nu putuș tu sîngur sî vĭeḑ kî aĭa nu mĭarźe la bun? — zar ti nisi mogao sam da vidiš da to ne ide na dobro? ♦ var. dalb> [Por.] [Vidi]
3218 darak toc шток darakb>² (mn. daraśb>) [akc. darab>k] (i. m.) — štok, ram na vratima ili prozoru ◊ daraku la ușă ĭe fakut đin triĭ blăń măĭ gruasă, înkeĭaće la kolțurĭ, șî prinsă đi pragu kăšî însus — štok na vratima je napravljen od tri deblje daske, spojene na krajevima, i uspravno zakovane za kućni prag ◊ în daraku ferĭeșći batuće sînt țîțîńiļi, kare țîn źamu ku stîkla — u prozorski štok uglavljene su šarke koje drže ram sa staklom [Por.] ∞ ferĭastăb> [Vidi]
4164 darap darab комад darapb> (mn. darapurĭb>) [akc. darab>p] (i. s.) — komad, parče, ulomak; deo ◊ ĭ-a dat lu kopil numa un darap đi pîńe, kît sî nu pļaśe ku mîńiļi guaļe — dali su detetu samo parče hleba, tek da ne pođe praznih ruku ◊ ļi kîntă un darap đi kînćik, șă fu đestul, k-a vaḑut điluok ku kare au trĭabă — otpevao im je samo deo pesme, i beše dosta, jer su videli s kim imaju posla ◊ a puvestît numa un darap đin povastă, kă n-a șćut măĭ mult — ispričao je samo odlomak priče, jer više nije znao ♦ sin. parśelb> [Por.] ♦ dij. var. darapînb> (Osnić) [Crn.] [Vidi]
1193 daraśi dărăci гребенати daraśib> (ĭuo daraśeskb>, ĭel daraśașćeb>) [akc. daraśib>] (gl. p.) — grebenati, češljati vunu grebenom ◊ daraśesk lîna, kî sî tuork đi pîăturĭ — češljam vunu, da bih prela za ponjave [Crn.] ♦ dij. var. dîraśib> [Por.] [Vidi]
1194 daraśit dărăcire гребенање daraśitb> (mn. daraśiturĭb>) [akc. daraśib>t] (i. m.) — grebenjanje, češljanje vune grebenom ◊ ĭerĭ tuota ḑîua am fuost la o prĭaćină la daraśit — juče sam celoga dana bila kod jedne prijateljice na češljanju vune [Crn.] ♦ dij. var. dîraśitb> [Por.] ∞ daraśib> [Vidi]
1366 daravĭelă daravelă чудак daravĭelăb> (mn. daravĭerĭb>) [akc. daravĭeb>lă] (i. ž.) — čudak, osobenjak; obešenjak ◊ bagă sama bińe, nu sa șćiĭe śe tuot puaće faśa așa daravĭelă đi uom — pazi dobro, ne zna se šta sve može učiniti takav čudak od čoveka [Crn.] ♦ dij. var. dîravĭelăb> ◊ o dîravĭelă đi kopil, numa faśe la brșuave — nestaško od deteta, samo pravi smicalice (Tanda) [Por.] ∞ dîravĭelăb> [Vidi]
1196 darîma dărâma кресати darîmab> (ĭuo darîmb>, ĭel darîmăb>) [akc. darîmab>] (gl. p.) — 1.b> kresati, seći (najčešće se odnosi na sečenje lisnatih grana koje se denu u lisnik, i čuvaju za ishranu ovaca u toku zime) ◊ đi darîmăt la frunḑă trîabĭe topuor askuțît — za kresanje lisnika treba oštro sekirče [Crn.] ♦ dij. var. dîrîmab> ◊ darîm la frunḑă, fak frunḑarĭ să am ĭernaćik đi viće — krešem grane s lišćem, sadenuću lisnik da imam zimnicu za stoku 2.b> prebijati, tući, lomiti batinama ◊ kînd ĭerĭam slugă, șî faśam vro șćetă, gazda nu ma baća kum sa bat kopiĭi, numa ma dîrîma ku bataĭa — kad bejah sluga, i kad bih načinio kakvu štetu, gazda me ne bi tukao kako se deca tuku, nego bi me odrao batinama [Por.] [Vidi]
1197 darîmat dărâmat окресан darîmatb> (darîmatăb>) (mn. darîmațb>, darîmaćeb>) [akc. darîmab>t] (prid.) — 1.b> okresan, potkresan; kresan; iskresan ◊ ļiemnuĭe darîmat đi sî sa gramađiaskă fînu pi ĭel — drvo je potkresano da bi se na njemu plastilo seno 2.b> umoran, iscrpljen od rada ◊ lasîmă kî sînt darîmat đi ostańit — pusti me jer sam isrcpljen od umora [Crn.] ♦ dij. var. dîrîmat 3.b> premlaćen, prebijen; slomljen batinama ◊ dîrîmat đi bataĭe — slomljen od batina ◊ ļiemn dîrîmat — okresano drvo; drvo bez grana [Por.] ∞ darîmab> [Vidi]
1190 darĭe dare давање darĭeb> (mn. dîărĭb>) [akc. dab>rĭe] (i. ž.) — davanje ◊ ku atîta darĭe, nu sî puće ĭeșî la kapatîń — sa tolikim davanjem, ne može se izaći na kraj [Crn.] ◊ darĭe ku narĭe sînt fraće ku suora — davanje i nemanje su brat i sestra [Por.] [Vidi]
1932 darńiśiĭe dărnicie дарежљивост darńiśiĭeb> (mn. darńiśiĭb>) [akc. darńiśib>ĭe] (i. ž.) — darežljivost ◊ parke ĭe bolnau đi darńiśiĭe, tuot ar da đin kasă — kao da je oboleo od darežljivosti, sve bi dao iz kuće [Por.] ∞ dăruib> [Vidi]
1185 darui dărui даривати daruib> (ĭuo dăruĭb>, ĭel dăruĭeb>) [akc. daruib>] (gl. p. ref.) — darivati, davati darove povodom rođenja deteta ili svadbe ◊ guoviĭa la nuntă dăruĭe nașu șî nașîța — mlada na svadbi daruje kuma i kumu [Crn.] ◊ darurļi alu guove la nuntă a dus uamiń kĭemaț adîns đ-așa lukru, șî pi iĭ ĭa kĭemat dîrzarĭ — mladine darove na svadbi, nosili su ljudi koji su bili pozvani samo za to, i oni su se zvali „drzari” ♦ sin. plokońib> [Por.] [Vidi]
1188 daruit dăruit дарован daruitb> (daruităb>) (mn. daruiț, daruićeb>) [akc. daruib>t] (prid.) — 1.b> darovan, koji je primio poklon ◊ șî finu a fuost daruit đin parća nașuluĭ — i kumče je bilo darovano od strane kuma 2.b> (inov.) darovit, nadaren, talentovan ◊ daruit ĭe đi kîntat, ńima nuĭe-n sat mîĭ bun đi-kît ĭel — nadaren je za pevanje, niko nije u selu bolji od njega [Crn.] ♦ dij. var. dăruitb> [Por.] ∞ daruib> [Vidi]
1279 daskîl dascăl учитељ daskîlb> (mn. daskîļb>) [akc. dab>skîl] (i. m.) — učitelj, prosvetni radnik ◊ daskulu nuostru nu ń-a lasat sî vorbim rumîńașće la șkuală; am kućeḑat sî vorbim tumu kînd am fi ažuns la kasă — naš učitelj nas nije puštao da govorimo vlaški u školi; smeli smo da govorimo tek kad bismo stigli kući [Por.] ◊ daskîlu nuostru ń-a-nvațat bińe — naš učitelj nas je dobro učio [Crn.] ♦ dij. var. oćitulb> [GPek] ∞ șkualăb> [Vidi]
1200 datuorĭ dator дужан datuorĭb> (datuarĭeb>) (mn. datuorĭ, datuarĭeb>) [akc. datuob>rĭ] (prid.) — 1.b> dužan, zadužen, koji ima obavezu da vrati neki zajam, u novcu, robi ili usluzi ◊ sînt datuorĭ bań, k-am luvat înprumut — dužan sam novac, jer sam uzeo na zajam [Crn.] ◊ mis datuorĭ la muoșu Pau o ḑîuă đi kosît — dužan sam čiča Pavlu jedan dan košenja ◊ la baluońi sînćem datuorĭ sî ńi duśem la nuntă ku pripașu, kî șî iĭ la nuoĭ a veńit ku purśelu fript — balićima smo dužni da im odemo na svadbu sa pečenicom, jer su i oni kod nas došli sa pečenim prasetom [Por.] 2.b> obavezan, vezan nekom moralnom obavezom ◊ kopiĭi sînt datuorĭ sî vadă đi parinț, kînd ĭeĭ înbatrîńesk — deca su dužna da brinu o roditeljima, kada ovi ostare [Crn.] ◊ nu mis datuorĭ la ńima ńimik — nisam nikome ništa dužan [Por.] ∞ dîtorib> (Ima umotvorina!) [Vidi]
1563 datuorńik datornic дужник datuorńikb> (mn. datuorńiśb>) [akc. datuob>rńik] (i. m.) — dužnik ◊ kînd ĭaĭ înprumut, întuarśe la vuorbă, să nu fiĭ datuorńik la ńima — kad zajmiš, vrati po dogovoru, da nikome ne budeš dužnik [Por.] ∞ dîtorib> [Vidi]
1202 dauagă doagă дуга dauagăb> (mn. dauoźb>) [akc. dauab>gă] (i. ž.) — duga, savijena daska od koje se gradi bure, bačva ◊ butuońo-sta ĭe fakut đin dauoź đi gorun — ovo bure je napravljeno od hrastovih duga [Crn.] ◊ uomu kare a lukrat la dauoź la kĭemat „dogarĭ” — čovek koji je izrađivao duge, zvao se „dogar” [Por.] [Vidi]
1203 dauńe tăun обад dauńeb> (mn. dauńb>) [akc. daub>ńe] (i. m.) — (ent.) obad (Tabanus) ◊ la dauńe roșîașće burta kînd sî satură đi sînźiļi alu vakă — obadu pocrveni trbuh kad se napije kravlje krvi [Crn.] ◊ kînd ĭeram pîkurarĭ, źukarĭa mĭ-a fuost vara să prind dauń, șî sî ļi bag paĭu-n kur, șî s-îĭ slubuod sî zbuare — kada sam bio čobanin, omiljena igra leti bila mi je da hvatam obade, da ih nataknem na slamku i da ih pustim da lete [Por.] [Vidi]
2794 Dăbiļug Dăbiliug ? Дебели Луг Dăbiļugb> [akc. Dăbiļub>g] (i. m.) — (ojk.) Debeli Lug, vlaško selo u blizini Majdanpeka ◊ Dăbiļugu ĭe sat în Pĭekol đi Sus, apruape đi rudńiku măĭdanuluĭ — Debeli Lug je selo u Gornjem Peku, u blizini majdanpečkog rudnika ◊ în popiso-l đi la urmă (în anu 2011), satu avut 405 đi inș, ka sîrbĭ sa skris iĭ 221, da ka rumîń 99, 80 đi inș n-a spus śe sînt — na zadnjem popisu (2011. godine), selo je imalo 405 stanovnika, kao Srbi izjasnilo se njih 221, a kao Vlasi 99, 80 osoba se nije izjasnilo šta su [GPek] [Vidi]
2795 Dăbļiźan Dăbligean ? Дебелолужанин Dăbļiźanb> (mn. Dăbļiźeńb>) [akc. Dăbļiźab>n] (i. m.) — Debelolužanin, stanovnik sela Debeli Lug ◊ gata tuoț Dăbļiźeńi đi vrĭamĭa lu Tita a lukrat în rudńik, ș-avut plăț buńe — gotovo svi Debelolužani su za vreme Tita radili u rudniku, i imali dobre plate ♦ var. Dubļiźanb> ◊ Dăbļiźană, Dăbļiźankă — Debelolužanka [GPek] ∞ Dăbiļugb> [Vidi]
1441 dăĭnăitură ? љуљање dăĭnăiturăb> (mn. dăĭnăiturĭb>) [akc. dăĭnăitub>ră] (i. ž.) — klaćenje, ljuljanje, njihanje ◊ kopilo-la sa bulnavĭașće đ-atîta dăĭnăitură — ono dete će se razboleti od tolikog ljuljanja [GPek] ∞ daĭnaib> [Vidi]
3421 dăĭnuĭa dăina љуљати dăĭnuĭab> (ĭuo ma dăĭnăĭb>, ĭel sa dăĭnăĭeb>) [akc. dăĭnuĭab>] (gl. p. ref.) — ljuljati (se), klatiti (se) ◊ bat muort, mĭarźe pi drum șî sa dăĭnăĭe, numa śe nu kađe — mrtav pijan, ide putem i ljulja se, samo što ne padne ◊ s-a dus în oraș, ș-a lasat ușa kășî pustîńe să sa dăĭnăĭe la vînt — otišao u grad, i ostavio vrata puste kuće da se klate na vetru ♦ sin. ļiganab> [Por.] [Vidi]
3422 dăĭnuĭală legănare љуљање dăĭnuĭalăb> (mn. dăĭnuĭaļeb>) [akc. dăĭnuĭab>lă] (i. ž.) — ljuljanje, klaćenje ◊ kînd iș bat, nu puoț să mĭerź fara dăĭnuĭală pi drum, kă tuot țî sa-m pare kă pomîntu sa dăĭnăĭe supt ćińe — kad si pijan, ne možeš bez klaćenja da ideš putem, jer ti se čini da se zemlja ljulja pod tobom ♦ sin. klăćinatb> [Por.] ∞ dăĭnuĭab> [Vidi]
2343 dăparțîme departare удаљеност dăparțîmeb> (mn. dăparțîmĭb>) [akc. dăparțîb>me] (i. ž.) — udaljenost, razdaljina, rastojanje ◊ vrodată a fuost mare dăparțîme întra saće-n Mlaoa — nekada je bila velika udaljenost između sela u Mlavi ♦ var. dăpartareb> [Mlava] ∞ đipartareb> [Vidi]
1678 dăspră despre по dăsprăb> [akc. dăb>spră] (predl.) — 1.b> po, sa ◊ a fuost fraț dăspră mumî-sa — bili su braća po majci 2.b> o kome ili čemu, u vezi sa kim ili čim ◊ vorbăsk dăspră rumîńi dă astîḑ, kum s-a sîrbitu-să așa dă ĭut — govorim o današnjim Vlasima, kako su se posrbili tako brzo [bran.] ♦ dij. var. đispreb> [Por.] [Vidi]
1253 deteļină lucernă детелина deteļinăb> (mn. deteļińb>) [akc. deteļib>nă] (i. ž.) — (bot.) detelina, lucerka (Medicago) ◊ am kosît un ĭektîr đi deteļină, șî ma duko s-o kar — pokosio sam hektar deteline, i idem da je prevezem [Crn.] ♦ dij. var. dîtaļinăb>, dîtăļinăb> ◊ kînd îț skapă vaka-n dîtaļină, șî manînkă pănă sa satură, sa înflă șî puaće sî muoră, dakă n-aźunź la vrĭame să-ĭ baź mosuoru-n kur, sî rasufļe — kada ti krava utekne u detelinu, i napasa se dok se ne nasiti, naduva se i može da lipše, ako ne stigneš na vreme da joj nabiješ kalem u dupe, da se izduva [Por.] ♦ dij. sin. trifoĭb> (Lubnica) [Crn.] ♦ dij. sin. bobolanb> (Veliki Jasenovac) [Tim.] [Vidi]
1745 dinarĭ dinar динар dinarĭb> (mn. dinarĭb>) [akc. dinab>rĭ] (i. m.) — 1.b> dinar, osnovna novčana jedinica ◊ nuĭe skump, ma koștuaĭe numa un dinarĭ șî ḑîaśe parîaļe — nije skupo, košta me samo dinar i deset para 2.b> novac uopšte ◊ lukră, kă fara dinarĭ nu sa puaće — radi, jer se bez dinara ne može ◊ fara dinarĭ în pîzanarĭ — bez dinara u džepu [Por.] [Vidi]
1349 dîmîzluk tamazlâc домазлук dîmîzlukb> (mn. dîmîzluśb>) [akc. dîmîzlub>k] (i. m.) — 1.b>b> domazluk, odabrani primerak domaće životinje koji se ostavlja za priplod ◊ purśelo-sta nu-l taĭ, ăl las đi dîmîzluk — ovo prase ne koljem, ostavljam ga za domazluk ♦ var. dumîzlukb>, domîzlukb> [Por.] ♦ dij. var. tămăzlîkb> [Kmp.] ♦ dij. var. tamazlîkb> ◊ dakă vrĭeĭ, sî-ț dau un berbeśel đi tamazlîk — ako hoćeš, daću ti jednog ovnića za domazluk [Crn.] ♦ dij. var. dămăzluk 2.b>b> prihod domaćinstva; opšti napredak, blagostanje ◊ dămăzluku ĭe măĭ bun śe aĭ în viće, ku śe kasa dîă înainće — domazluk je sve ono najbolje što imaš od priploda, sa čime kuća napreduje (Jasikovo) [GPek] ♦ dij. var. tămîzlîkb> (Malajnica) [Pad.] [Vidi]
3423 dîmp dâmb џомба dîmpb> (mn. dîmpurĭb>) [akc. dîb>mp] — 1.b>b> (geogr.) džomba, izbočina; nagli uspon; veliki nagib terena; kosina ◊ ma dubarîĭ đi pi ruată, kînd am ažuns la un pripur ku dîmp mare — sjahao sam s bicikle kad sam naišao na uspon sa velikim nagibom b>♦ sin. skobîlțb> (Tanda) 2.b>b> (psih.) nagla, ishitrena ili burna reakcija ◊ tăĭnuiră frumuos, ama đintr-odab>tă la unu ĭ-a veńit păļițîļi, șî s-a luvat prĭa đin dîmp sî sa gîlśavĭaskă — pričali su lepo, ali su jednog iznenada spopale bubice, pa su počeli naglo da se svađaju [Por.] 3.b>b> iznenadan susret ◊ mĭergînd pi padure, ńi-ntîńirăm în dîmp, đ-odată ńi gasîrăm pĭept în pĭept — idući šumom, sretosmo se iznenada, odjednom se nađosmo licem u lice (Jasikovo) [GPek] [Vidi]
1351 dîraśiță drăcilă ? притискавац dîraśițăb> (mn. dîraśițb>) [akc. dîraśib>ță] (i. ž.) — (ent.) pritiskavac, osica (? Poloster gallica ili Allantus cinctus) ◊ dîraśiță ĭe o guangă mikă, ńagră, ku ăripĭ ka muska, ńiś albină, ńiś vĭaspĭe, kare vara, pin zapușală, kînd ći trĭaśe apa, sa bagă supt kimĭașă, șî uomu kînd śarkă ku mîna s-o skuată, or s-omuare, ĭa-l muśkă așa đi rîău đi-ĭ sa-m pare kî l-a-nbrukat ku fĭer fĭerbinće — pritiskavac je mala buba, crna, sa krilcima kao muva, ni osa, ni pčela, koja leti, kada je zapara, kad te probije znoj, ulazi pod košulju, i čovek kada pokuša rukom da je izvadi ili ubije, ona ga ujede tako gadno da mu se čini da su ga uboli vrelim gvožđem (Rudna GLava) ♦ dij. var. dalaśițab> ◊ dalaśița mușkă numa pĭ-aĭ ļenuoș, k-aĭ vrĭańiś lukră, miśkă tuoata vrĭamĭa, șî muska-ĭa nu puaće sî sa prindă đi iĭ — pritiskavac ujeda samo lenjivce, jer vredni ljudi rade, mrdaju sve vreme pa ta muva ne može da se uhvati za njih (Debeli Lug) [GPek] (Ima umotvorina!) [Vidi]
3217 dîraśit dărăcit огребан dîraśitb> (dîraśităb>) (mn. dîraśițb>, dîraśićeb>) [akc. dîraśib>t] (prid.) — (za vunu) ogreban, očešljan, očišćen grebenom ◊ lîna ĭe dîraśită bun kînd muĭarĭa o trĭaśe đi măĭ mulće uorĭ pin darak — vuna je dobro očešljana kad je žena više puta provuče kroz greben [Por.] ♦ dir. var. daraśitb> [Crn.] ∞ daraśib> [Vidi]
2041 dîravĭelă daraveră скандал dîravĭelăb> (mn. dîravĭeļeb>, dîravĭelurĭb>) [akc. dîravĭeb>lă] (i. ž.) — 1.b> skandal, bruka ◊ pļesńito-la đi kopil s-a dus bat în sat, ma ćiem kî ĭară faśe vro dîravĭelă — onaj ćaknuti momak otišao je pijan u selo, bojim se da će opet napraviti neki skandal 2.b> (fig.) (za muški ud) budala ◊ fa, nu ma dîrî, kă kînd mi sa đistîrnă dîravĭela-sta a mĭa, are să ći farîmĭe — sele, ne diraj me, jer kad se otkači ova moja budala, ima da te povredi [Por.] [Vidi]
1206 dîră dâră бразда dîrăb> (mn. dîrĭeb>) [akc. dîb>ră] (i. ž.) — a.b> brazda, trag iza predmeta koji se vuče po tlu ◊ sî vĭađe dîră în drum pi unđe ĭe tras ļiemnu — vidi se brazda na putu kojim je vučeno drvo [Crn.] ◊ mĭ-a trĭekut ku karu-npiđekat pista poĭană, șî piva a fakut o dîră adînkă ka boruga — prešao mi je zakočenim kolima preko poljane, i kočnica je napravila brazdu duboku kao jaruga b.b> vododerina, jaruga na padini koju prave buične kiše ◊ đață đintr-odab>tă un ploĭuoń, ka kînd tuorń ku gaļata, șî numa faku ńișći dîrĭe adînś pin grîo-la-n față — udari najednom neka kišurina, lila je kao iz kabla, i samo je napravila duboke jaruge u žitu na prisoju c.b> crta, linija ◊ în luok sî sa iskaļaskă frumuos, ĭel trasă o dîră pista fuaĭa-ĭa đi arćiĭe, ș-o lupadă înapuoĭ, la poștarĭ supt piśuarĭe, parke ĭe aăsta đevină — umesto da se lepo potpiše, on je samo povukao liniju preko tog lista papira, i bacio ga nazad, poštaru pod noge, kao da je ovaj kriv [Por.] [Vidi]
1212 dîrdai dârdâi дрхтати dîrdaib> (ĭuo dîrdîĭb>, ĭel dîrdîĭeb>) [akc. dîrdaib>] (gl.) — 1.b> drhtati, tresti se ◊ puodu dîrdîĭe pînă kamiĭuańiļi trĭek pista ĭel — most podrhtava dok kamioni prolaze preko njega [Crn.] 2.b> cvokotati ◊ mi s-a bagat źeru-m uasă, dîrdîĭ tuot đi frig — ušao mi je mraz u kosti, sav se tresem od hladnoće [Por.] ∞ drr!b> [Vidi]
1214 dîrî atinge дирати dîrîb> (ĭuo dîrîăskb>, ĭel dîrîașćeb>) [akc. dîrîb>] (gl.) — 1.b> irati, dodirivati; taći ◊ nu dîrî vesparĭu, kî ći muśkă vĭaspiļi — ne diraj osinjak, jer će te ujesti ose [Crn.] 2.b> ometati, dosađivati ◊ nu dîrî uomu, lasă-l sî lukrĭe — ne ometaj čoveka, pusti ga da radi [Por.] 3.b> adirkivati, izazivati ◊ nu ma dîrî, kî nu puot sî rîăbd ńiomeńiĭa-tîa — ne zadirkuj me, jer ne mogu da podnesem tvoj bezobrazluk [Crn.] ◊ kopilo-la ka kînd a noroḑît, nu-n vață ńimik, numa dîrîașće fĭaćiļi la șkuală — ono dete kao da je poludelo, ne uči ništa, samo dira devojčice u školi ◊ ĭel ma dîrît, șî ń-am luvat la bataĭe — on me je izazvao, pa smo se potukli [Por.] / < srb. diratib> (exp. Durlić) (Ima umotvorina!) [Vidi]
2846 dîrîma dărâma кресати dîrîmab> (ĭuo darîmb>, ĭel darîmăb>) [akc. dîrîmab>] (gl. p. ref.) — kresati grane drveta, okresivati ◊ kînd vi dîrîma la viće, nu taĭa la gruoș întrĭeź — kad budeš kresao lisnik za stoku, nemoj seći cela stabla [Por.] ∞ darîmab> [Vidi]
2282 dîrkĭelă dârchelă дртина dîrkĭelăb> (mn. dîrkĭeļeb>) [akc. dîrkĭeb>lă] (i. ž.) — drtina, drkela, mrcina ◊ nu-m pare rău kă l-am vindut la kasapu, kalu-la a fuost o dîrkĭelă batrînă — nije mi žao što sam ga prodao kasapinu, taj konj je bio matora mrcina ◊ baba ĭe vrĭańika, da muoșu ĭe o dîrkĭelă đi uom — baba je vredna, a deda je drtina od čoveka ♦ var. dîrkelăb> ♦ sin. žîguareb> [Pom.] ∞ dîrkăb> [Vidi]
1392 dîrlugă dârlugă сиромах dîrlugăb> (mn. dîrluźb>) [akc. dîrlub>gă] (i. m.) — siromah, čovek bez imovine ◊ dîrlugă ĭe uom sărăkaśuos, fara ńimika — drluga je siromašan čovek, bez ičega ♦ up. dîrļuanțăb> [Por.] ♦ dij. var. dîrluagăb> [Mlava] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2281 dîrpeļit dârpelit одран dîrpeļitb> (dîrpeļităb>) (mn. dîrpeļițb>, dîrpeļićeb>) [akc. dîrpeļib>t] (prid.) — (fig.) odran od strane lopova; pokraden ◊ ku atîta furaluk în lume, kum să nu fiĭ dîrpeļit đin tuaće părțîļi — sa tolikim lopovlukom, kako da ne budeš odran sa svih strana [Por.] ∞ dîrpeļib> [Vidi]
1347 dîrpĭelă dârpelă ? дрипац dîrpĭelăb> (mn. dîrpĭeļb>) [akc. dîrpĭeb>lă] (i. ž.) — dripac; besposličar, lopov; čovek lošeg karaktera ◊ dîrpĭelă, minśinuos șî oțoman, așa ĭe ĭel — dripac, lažov i lopovčina, takav je on ♦ sin. țuapăb> [Por.] ∞ dîrpeļib> [Vidi]
1209 dîrzarĭ dârzar дрзар dîrzarĭb> (mn. dîrzarib>) [akc. dîrzab>rĭ] (i. m.) — (zast.) drzar, konjanik koji je na svadbi prenosio devojačku spremu do mladoženjine kuće ◊ dîrzarĭu a mĭers kalîărĭ pi kal ș-adus dîrzîļi guovi — drzar je jahao konja, i nosio mladinu spremu [Crn.] ◊ n-a putut să fiĭe nuntă fara dîrzarĭ, iĭ a mĭers pi kaĭ înainća lu nuntașî — nije mogla da bude svadba bez drzara, oni su išli na konjima ispred svadbara ◊ dîrzarĭu nu numa śe adus dîrzîļi, numa ĭel șî ļ-aratat, sî vadă lumĭa-n sat kît ĭe mirĭasa đi sprimită — drzar ne samo što je prenosio darove, nego ih je on i pokazivao, da vide ljudi u selu koliko je mlada spremna [Por.] ◊ dupa numîru lu dîrzarĭ s-a vaḑut kît ĭe guovĭa găzdoćină — prema broju drzara videlo se koliko je mlada bogata ◊ dîrzari sa măĭ țînut într-o vrĭame șî dupa Oslobođeńe, ama pĭe urmă înkuaśa s-a pĭerdut — drzari su se držali još neko vreme posle Oslobođenja, ali su se posle naovamo izgubili (Jaisikovo) [GPek] ∞ dîrzăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
1208 dîrză dârză одећа dîrzăb> [akc. dîb>rză] (i. ž.) — odeća a.b> iznošena, pocepana, odrpana odeća; dronjci ◊ am fuost sarak, n-am avut țuaļe nuoĭ, numa-m mĭers în ńiśći dîrză — bio sam siromah, nisam imao novo odelo, nego sam išao u nekim dronjcima ♦ sin. rîzăb>, trĭanțăb>, zdrĭanțăb> [Por.] b.b> (zast.) devojačka sprema, odeća koju je mlada unosila u mladoženjin dom na dan svadbe; dar ◊ dîrză a kuprins țuaļiļi đi purtat, kapatîńe, așćernut șî astrukamînt — devojačka sprema je obuhvatala radnu odeću, jastuke, prostirku i pokrivače [Crn.] ◊ la nuntă, guovĭa a skuos dîrzîļi a iĭ tuaće, să ļi vadă lumĭa — na svadbi, mlada je iznosila sve svoje darove, da ih ljudi vide [GPek] (Ima umotvorina!) [Vidi]
5027 dîržală dârjală држаље dîržalăb> (mn. dîržăļeb>) [akc. dîržab>lă] (i. ž.) — držalje, drška ◊ dîržala ĭe ļemn ńićeḑat șî supțîĭat în kare ĭe pus vrun alat śe sa țîńe-n mîń kînd sa lukră ku ĭel, kum ĭe sakurĭa, kuasa, sapa, tîrnakuopu — držalje je glatko i tanko drvo na koje je nasađena neka alatka koja se drži rukama dok se njome radi, kao što je sekira, kosa, motika, trnokop ◊ dîržala sa faśe đin ļemn ușuor șî tare, măĭ mult đi frasîn șî bagrĭem — držalje se pravi od laganog i jakog drveta, najviše od jasena i bagrema ♦ sin. kuadăb> [Por.] [Vidi]
1564 dîtori datori дуговати dîtorib> (ĭuo dîtorĭeskb>, ĭel dîtorĭașćeb>) [akc. datorib>] (gl.) — dugovati, biti dužan, imati dug, obavezu ◊ măĭ îndată fomĭaḑă, numa nu dîtori la ńima ńimika — radije gladuj, samo nemoj nikom dugovati ništa ♦ var. dătorib> (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. datorib> [Crn.] [Vidi]
2114 do- do- до- dob>- (pref.) — prefiks u glagolskim složenicam koji označava završetak radnje osnovnog glagola ◊ la ńișće vuorbe sa puńe „do” đinainće, kînd vrĭa sî sa spună kî ĭe vrun lukru, dupa multă vrĭame, gata — nekim rečima se stavlja „do” ispred, kad se želi reći da je radnja, posle dužeg vremena, gotova ◊ doveńi (do + veńi): așćetară tuota ḑîua să vină, la urmă ĭel doveńi, ama sara, kînd n-a măĭ fuost ńima — čekali su ceo dan da dođe, na kraju je on konačno stigao, ali uveče, kada više nije bilo nikog ◊ așa vuorbe sînt: dofaśab> (do + faśa, „doraditi”), dokîntab> (do + kînta, „dopevati”), dopuńab> (do + puńa, „dostaviti”), dopļińib> (do + [în]pļińi, „dopuniti”, „napuniti”), doaźunźab> (do + aźunźa, „dostići”, „dospeti”), dostorîb> (do + storî, „dotući”, „zatreti”, „uništiti”), șî alćiļi — takve reči su: doraditi, dopevati, dostaviti, dopuniti, dostići (dospeti), dotući, i druge [Por.] [Vidi]
1758 doaźuns doaźuns доспео doaźunsb> (doaźunsăb>) (mn. doaźunșb>, doaźunsăb>) [akc. doaźub>ns] (prid.) — dospeo, koji je konačno stugao u nekom kretanju ili procesu do kraja; dozreo ◊ kukuruḑu ĭe doaźuns đi kuļes — kukuruz je konačno dozreo za berbu ◊ kopiĭi sînt doaźunș đi șkuală — deca su konačno stasala za školu ♦ var. doažunsb>, doaźĭunsb> [Por.] ∞ doaźunźab> [Vidi]
1220 dobarî doborâ скинути dobarîb> (ĭuo dobuorb>, ĭel dobuarăb>) [akc. dobarîb>] (gl. p.) — 1.b> skinuti, smaći, sneti ◊ dobuară ogļinda đin parĭaće, s-o șćerg — skini ogledalo sa zida, da ga obrišem [Crn.] ♦ dij. var. dubarîb> ◊ ažutăĭ să dubuară nuśiļi đin puod — pomogni mu da snese orahe s tavana [Por.] 2.b> silaziti, ići na dole ◊ đin vuoz s-a dobarît numa o muĭarĭe — sa voza je sišla samo jedna žena [Crn.] ◊ pîkurari tuamna dubuară ku uoĭļi-n sat — pastiri u jesen silaze sa ovcama u selo [Por.] 3.b> (fig.) osloboditi se tegoba, rasteretiti se neke brige, rešiti neki problem ◊ rînduĭ-će, șî dobuară ńivuoĭa-ĭa đin spinarĭe — sredi se, i skini tu nevolju sa pleća [Crn.] ◊ mare grižă, amunka o s-îm fiĭe s-o dubuor đi pi kap — velika briga, teško će mi biti da je skinem s glave ♦ dij. sin. kobarîb> [Crn.] kuborîb>, kubarîb> ♦ supr. suib> [Por.] [Vidi]
1377 dobînđit dobândit добијен dobînđitb> (dobînđităb>) (mn. dobînđițb>, dobînđićeb>) [akc. dobînđib>t] (prid.) — dobijen, zadobijen, pridobijem; primljen ◊ apukatura-sta ĭe buală dobînđită đin raśială — ovaj grip je bolest dobijena prehladom ◊ bogațîĭa-luor ĭe dobînđită ku furaluku — njihovo bogatstvo dobijeno je krađom [Por.] ∞ dobînđib> [Vidi]
1522 Dobriță Dobriţă Добрица Dobrițăb> [akc. Dobrib>ță] (i. m.) — (antr.) Dobrica, l.i. srpskog porekla, demin. od prid. dobro ◊ nume Dobriță la rumîń a fuost șî đemult, da ĭastă ș-akuma — ime Dobrica bilo je kod Vlaha i nekada, a ima ga i sada ◊ firu lu uom ku nume Dobriță sa kĭamă Dobrițuońi, or Dobrițańi, da pi sîrbĭașće Dobricanović — potomci čoveka po imenu Dobrica zovu se Dobriconi ili Dobricani, a na srpskom su Dobricanović [Por.] [Vidi]
1325 Dobrițuońi Dobriţoiu Добрицани Dobrițuońib> [akc. Dobrițuob>ńi] (i. m.) — (antr.) vlaška familija, nastanjena u bukovu, zaseoku boljevačkog sela Osnić. Naziv nastao od prezimena Dobrițanb> (Dobrican), koje je pak nastalo kao augm. od l.i. Dobrițăb> (Dobrica) [akc. Dobrib>ță]. [Crn.] ♦ dij. var. Dobrițańib> ◊ Dobrițańi sînt o krĭangă đin bîlabańi, famiļiĭe batrînă în Arnaglaua, veńită đin luok bușńak în banatu-l rumîńesk — Dobricani su grana balabana, stare rudnoglavske familije, koja je došla iz bošnjaka u rumunskom banatu ◊ boșńaku ĭe astîḑ Moldova la marźina Dunîri, în prĭežba lu Golumbăț — bošnjak je danas Moldava na obali Dunava, preko puta Golupca [Por.] ∞ Dobrițăb> [Vidi]
1222 doda deda навикнути (се) dodab> (ĭuo ma dodaub>, ĭel sî dodîăb>) [akc. dodab>] (gl. p. ref.) — navikniti (se) , privići (se), prilagoditi (se); predavati (se), prepustiti (se); prikloniti (se) ◊ mîĭ ușuor ći dodaĭ la zapușală, đi kĭt la frig — lakše se navikneš na vrućinu, nego na hladnoću [Crn.] ♦ dij. var. daĭb> ◊ kînd će pisaḑă sila mare, or nakazu, ļesńe ći daĭ, măî ĭuta faś învîățu  — kada te pritisne sila, ili velika muka, lakše se daješ, brže stekneš naviku [Por.] [Vidi]
2271 dogaći dogaci довршити dogaćib> (ĭuo dogaćieskb>, ĭel dogaćiașćeb>) [akc. dogaćib>] (gl. p.) — dovršiti, konačno svršiti započeti posao ◊ baș ma nîkažîĭ ku aratu, ama-l dogaćiĭ ĭerĭ — baš sam se namučio sa oranjem, ali sam ga dovršio juče ♦ / dob> + gaćib> [Por.] ∞ gatab> [Vidi]
2272 dogaćit dogacit довршен dogaćitb> (dogaćităb>) (mn. dogaćițb>, dogaćićeb>) [akc. dogaćib>t] (prid.) — dovršen ◊ săśiratu ĭe, mulțam la dumńeḑîu, dogaćit, ș-akuma avĭem o ḑî-duauă đi ođińit — žetva je, bogu hvala, dovršena, i sada imamo dan-dva za odmor ♦ dob> + gaćitb> [Por.] ∞ gatab> [Vidi]
1204 dogarĭ dogar качар dogarĭb> (mn. dogarĭb>) [akc. dogab>rĭ] (i. m.) — kačar, dugar, zanatlija koji izrađiuje kace, bačve, burad ◊ m-am tokmit ku dogarĭu s-îm skimbĭe dauoźiļi la o kadă mare, k-a putraḑît — pogodio sam se sa kačarom da mi zameni doge na jednoj velikoj kaci, jer su istrulele [Por.] ∞ dauagăb> [Vidi]
1205 Dogarĭu Dogariu Догаревић Dogarĭub> [akc. Dogarĭu] — (antr.) Dogarević, vlaško prezime jedne familije u Rudnoj Glavi, čiji se rodonačelnik bavio kačarskim zanatom ◊ Dogarĭeșći-n Arnaglaua sînt fir đi fir alu vrunu Pîătru Dogarĭu — Dogarevići u Rudnoj Glavi su direktni potomci nekog Petra Dogara [Por.] ∞ dauagăb> [Vidi]
1980 dori dori желети dorib> (ĭuo dorĭeskb>, ĭel dorĭașćeb>) [akc. dorib>] (gl. p.) — (psih.) 1.b> želeti, čeznuti, žudeti ◊ la sîraśiĭe numa puoț dori aĭa śie vrĭeĭ tu, da sî kapiț, amunka — u siromaštvu samo možeš želeti ono što ti treba, a da dobiješ, teško ◊ draguțuļe, mult ći dorĭesk — dragi, mnogo te želim ◊ ma traźe duoru sî ma duk măĭ odată ku uoĭļi la munće — čeznem da još jednom odem sa ovcama u planinu 2.b> osećati ili trpeti bol, žalost i tugu zbog nečega ili za nečim, ili nekim ◊ mult am dorit dupa muma kînd a murit — mnogo sam žalio za majkom kad je umrla ◊ dorĭesk dupa ćińerĭață, k-am strîvito điźaba — žalim za mladošću, jer sam je straćio uzalud ◊ duor đi ibomńikă ĭe măĭ mare durĭarĭe — žudnja za ljubavnicom je najveća bol [Por.] ∞ duorb> [Vidi]
1983 dorit dorit жељен doritb> (dorităb>) (mn. dorițb>, dorićeb>) [akc. dorib>t] (prid.) — željen, predmet želje; ono za ćim se žudi ◊ n-am fuost dorit ńiś đi muma, ńiś đi tata — nisam bio željen ni od majke, ni od oca (=nisu me želeli ni majka, ni otac) ◊ fi dorit đin đeparće kît sî vrĭeĭ, dakă ĭa nuĭe-n brața-tĭa, ći arḑ đi duor — budi željen izdaleka kol’ko hoćeš, ako ona nije u tvom zagrljaju, sagoriš od želje ♦ up. duorńik [Por.] ∞ duorb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
1409 dosadă dosadă досада dosadăb> (mn. dosađeb>) [akc. dosab>dă] (i. ž.) — dosada ◊ ĭartă-ma, puaće fi îț fakuĭ dosadă — oprosti mi, možda sam ti bio dosadan ♦ var. dosađiĭeb> [akc. dosađib>ĭe] ♦ sin. sîndăb> (Tanda) [Por.] ∞ dosađib> [Vidi]
1411 dosađieļńik ? досадан dosađieļńikb> (dosađieļńikăb>) (mn. dosađieļńiśb>, dosađieļńiśеb>) [akc. dosađieb>ļńik] (prid.) — dosadan ◊ straža ĭe lukru dosađeļńik, ći aduormĭe ĭuta — straža je dosadan posao, brzo te uspava ◊ uom dosađieļńik — dosadan čovek ♦ var. dosađeļńikb> [Por.] ∞ dosađib> [Vidi]
1238 dosîșće dosiște осојина dosîșćeb> (mn. dosîșćb>) [akc. dosîb>șće] (i. ž.) — osojina, zemljište koje je slabije izloženo uticaju sunca ◊ în dosîșće nuĭe bun đi pus grîu, kî amînat să kuaśe — u osojini nije dobro sejati pšenicu, jer kasno sazreva [Crn.] ♦ dij. var. dosîmĭeb> [Por.] ∞ duosb> [Vidi]
2113 dostorî dostorî довршити dostorîb> (ĭuo dostorîăskb>, ĭel dostorîașćeb>) [akc. dostorîb>] (gl.) — dovršiti, dokrajčiti, dokusuriti, potpuno uništiti ◊ a śerkat sî storaskă guonźiļi ku otrauă, n-a putut, ama avut naruok mare k-a dat źeru, șî źeru ļa dostorît đi tuot — probao je da bube uništi otrovom, nije uspeo, ali je imao veliku sreću da udari mraz, pa ih je mraz dokrajčio ♦ / srb. dob> + vl. storîb> [GPek] ∞ storîb> [Vidi]
1232 dovadă dovadă доказ dovadăb> (mn. dovĭađeb>) [akc. dovab>dă] (i. ž.) — (izob.) dokaz ◊ am dovadă, kî uomu a vaḑut uoĭļi tîaļe în građină mĭa — imam dokaz, jer je čovek video tvoje ovce u mojoj bašti [Crn.] ∞ dovađib> [Vidi]
1252 dovļaće dovleac дулек dovļaćeb> (mn. dovļețb>) [akc. dovļab>će] (i. m.) — (bot.) dulek, bundeva (Cucurbita pepo) ◊ a rođit dovļețî, kîće tri la un vrĭež — rodili duleci, po tri na jednoj vreži [Crn.] ♦ dij. var. duļaćeb> (mn. duļețb>) [akc. duļab>će] ♦ var. duļiaćeb> ◊ ĭastă duauă fuarme đi duļeț: porśĭeșć, șî turśĭeșć; ku aĭ porśĭeșć îngraș puorśi, da aĭ turśĭeșć, kare sînt albĭ, lunguĭaț, manînkă șî lumĭa — ima dve vrste duleka: svinjski i turski; sa svinjskim dulecima toviš svinje, a turske, koji su beli i duguljasti, jedu i ljudi ◊ un fĭeļ đi duļeț ĭe șî pĭapinu, ama ĭel la nuoĭ rar s-a prins — jedna vrsta duleka je i dinja, ali ona je kod nas retko uspevala (Rudna Glava) [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1242 drag drag љубав dragb> (mn. dragurĭb>) [akc. drab>g] (i. s.) — ljubav ◊ tare drag am avut đi viće, pănă am fuost pîkurarĭ — veliku ljubav sam imao za stoku, dok sam bio čobanin ◊ atîta mĭ-a fuost drag đi ĭa, đi m-am spumîntat k-o să-m krîape ińima đi drag — toliko sam je voleo, da sam se plašio da će mi srce pući od ljubavi ◊ (izr.) mi drag đi ćińe — volim te ◊ am prins drag đi ĭa — zavoleo sam je [Por.] [Vidi]
1241 dragalaș drăgălaș љубак dragalașb> (dragalașăb>) (mn. dragalaș, dragalașăb>) [akc. dragalab>ș] (prid.) — ljubak, umiljat, simpatičan ◊ baĭatu al dragalaș, mîĭ mulće fĭaće arĭe — ljubak momak, više devojaka ima [Crn.] ∞ dragb> [Vidi]
1254 dragavĭeĭ dragavei зеље dragavĭeĭb> (mn. dragavĭeĭb>) [akc. dragavĭeb>ĭ] (i. m.) — (bot.) zelje (Rumex crispus) ◊ kînd ažunźe dragavĭeĭu, ńi duśem pi kîmp s-îl kuļaźem — kad stigne zelje, idemo u polje da ga beremo [Crn.] ♦ dij. var. drîgaviĭb> [Por.] [Vidi]
4081 Dragobĭaće Dragobete Драгобан Dragobĭaćeb> [akc. Dragobĭab>će] (i. m.) — (kal.) Dragoban, pričji praznik ◊ Dragobĭaće ĭe ḑîua păsîrilor, atunśa sa-npreună păsîriļi șî pun paĭu unu pi altu, fak kuĭb — Dragoban je ptičji dan, tada se sparuju ptice i stavljaju slamku na slamku, prave gnezdo ◊ ku Dragobĭaće înśep aļi doasprăśe babe în marta — sa Dragobanom počinju dvanaest baba u martu ♦ var. Dragobanb> [Por.] ♦ dij. sin. Ćirikuaveb> [Zvizd] ♦ dij. sin. Ćirikuvab> [Crn.] [Vidi]
1362 Dragu Dragu Драго Dragub> [akc. Drab>gu] (i. m.) — (antr.) (izob.) Drago, muško vlaško l.i. ◊ alu Dragu — Dragov ♦ (hip.) Draguț, Draguțu, Guțu ♦ (augm.) Draguoń, Draguoĭ ◊ Dragu lu Truță bala avut moșîĭe bună la Śuaka Arnaglăvi — Drago Petra balića imao je dobro imanje na Rudnoglavskom brdu [Por.] [Vidi]
1359 Draguļeșći Drăgulescu Драгуловићи Draguļeșćib> [akc. Draguļeb>șći] (i. m.) — (antr.) Dragulovići, vlaško prezime familije u selu Šarbanovac, po pretku koji se zvao Dragu ◊ Draguļeșći ku kasa lîngă rîu Șarbanuțuluĭ, a lukrat la fĭer — Dragulovići koji su imali kuću pored Šarbanovačke reke, bili su kovači [Crn.] ♦ dij. var. Draguļieșćib> — vlaško prezime fam. Dragulović u boljetinu ♦ (jed.) Draguļeskub>, var. Draguļieskub> [akc. Draguļieb>sku] [Por.] ∞ Dragub> [Vidi]
1245 dragustuos drăgăstos заљубљив dragustuosb> (dragustuasăb>) (mn. dragustuoș, dragustuasăb>) [akc. dragustuob>s] (prid.) — 1.b> zaljubljiv, koji se lako i često zaljubljuje, koji je zaljubljive prirode ◊ mult ĭe dragustuos, șî kînd vĭađe muĭarĭe frumuasă, sî lasă đi tuot șî pļakă dupa ĭa — veoma je zaljubljiv, i kad vidi lepu ženu, ostavlja sve i polazi za njom [Crn.] 2.b> privlačan, drag; šarmantan ◊ așa baĭat dragustuos n-am măĭ avut în satu nuostru — tako dragog momka još nismo imali u našem selu [Por.] ♦ var. dragastuosb> [Crn.] [Por.] ♦ dij. var. drîgastuosb> [Por.] ∞ dragb> [Vidi]
1248 drak drac ђаво drakb> (mn. draśb>) [akc. drab>k] (i. m.) — (demon.) đavo, vrag; nekrštenik ◊ sî sa dukă drakuluĭ, or: dukî-să drakuluĭ — neka ide dođavola ◊ la draku — k vragu ◊ tuot un drak — isti je đavo ◊ ńistașńik, kată pi draku — nestašan, traži đavola (=kaznu) ♦ sin. ńikruśatb> — nekrštenik, ńipumeńitb> — nepomeik, ńikuratb> — nečist, al mikb> — mali [Por.] ◊ bufańi aĭ batrîń la Măĭdan la draku ĭ-a ḑîs „Marku”, ș-a blîstamat: „ĭa-će Marku”, „du-će la Marku” — stari bufani u Majdanpeku đavola su zvali „Marko”, pa su kleli: „Marko te odneo”, „idi k Marku” [buf.] [Vidi]
1434 drakui drăcui ђаволисати drakuib> (ĭuo drakuĭb>, ĭel drakuĭeb>) [akc. drakuib>] (gl.) — đavolisati, terati do đavola; psovati ◊ nu ma drakui đi źaba, kă nu sînt đevină — nemoj me đavolisati za badava, jer nisam kriv ♦ var. drăkuib> (ĭuo drăkuĭb>, ĭel drăkuĭeb>) [Por.] ∞ drakb> [Vidi]
1442 draśină dracină ? ђаволија draśinăb> (mn. draśińb>) [akc. drab>śină] (i. m.) — đavolija, vragolija; đavolska stvar, vražji posao ◊ șîađe đi źaba, șî numa skuaće la draśiń — sedi badava i samo smišlja đavolije [GPek] ♦ dij. var. drîkovinăb> [Por.] ∞ drakb> [Vidi]
2100 drăgoļub călţunaș драгољуб drăgoļubb> (mn. drăgoļubĭb>) [akc. drăgoļub>b] (i. m.) — (bot.) dragoljub, kapucinka, vrsta lekovite baštenske biljke (Tropaeolum majus) ◊ drăgoļubu are fluare ruoșîĭe, la nuoĭ ĭe fluare batrînă, pusă-n građină — dragoljub ima crven cvet, to je kod nas staro cveće, gajeno u bašti [Por.] [Vidi]
1433 drik dric трап (кола) drikb> (mn. drikurĭb>) [akc. drib>k] (i. m.) — trap na kolima, deo sa osovinom i točkovima ◊ karu đi buoĭ are driku đi nainće șî driku đi napuoĭ — volovska kola imaju prednji i zadnji trap ◊ gruoșî đin duos sa skuot numa ku driko-l đi nainće alu karu đi buoĭ — trupci se iz šume izvlače samo sa prednjim trapom volovskih kola [Por.] ♦ up. kalamantăb>, kolomantăb> [Mlava] ∞ karb> [Vidi]
1331 drîglat ? гребенање drîglatb> (mn. drîglaturĭb>) [akc. drîglab>t] (i. m.) — grebenanje ◊ am avut triĭ muĭerĭ la drîglat, ș-am fîrșît lukru ĭut — imala sam tri žene na grebenanju, i završila sam posao brzo ♦ var. drîgļalăb> (mn. drîgļelurĭb>) [akc. drîgļab>lă) [Crn.] ∞ drîglab> [Vidi]
5788 Drîgoćin Drăgotin Драгутин Drîgoćinb> [akc. Drîgoćib>n] (i. m.) — (antr.) Dragutin ◊ Drîgoćin ka un fĭeļ îi nume barbațăsk a tunat în Rumîń dupa śe s-a pĭerdut numiļi rumîńeșć aļi batrîńe kum a fuost Ĭuon șî Fluorĭa — Dragutin kao vrsta muškog imena, ušao je među Vlahe kod su se izgubila stara vlaška imena kao što su bila Jon i Florja [Por.] ∞ numeb> [Vidi]
1295 drîmb drâmbă дромбуља drîmbb> (mn. drîmbĭ) [akc. drîb>mb] (i. m.) — (muz.) drombulja, muzički instrument oblika potkovice, na kom se ton proizvodi duvanjem i trzanjem čeličnog jezička ◊ drîmbu puń întra buḑă, sufļi, da ku źaĭśtu al marĭe daĭ în ļimba luĭ — drombulju stavljaš između usana, duvaš, a palcem okidaš njegov jezičak ♦ var. zdrîmbuoļb> [akc. zdrîmbuob>ļ] (Valakonje) [Crn.] ♦ dij. var. drîndb> (Plavna) [Pad.] ♦ dij. var. zdrîmbuoļb> [akc. zdrîmbuob>ļ] [Por.] ∞ drîmbońib> [Vidi]
1290 drînd strâns ? напет drîndb>¹ (drîndăb>) (mn. drînḑb>, drînđeb>) [akc. drîb>nd] (prid.) — 1.b> napet, čvrst, krut, naročito koji usled čvrstine ili napetosti stoji uspravno ◊ a ļegat sfuara întra duoĭ șćumpĭ, ș-atîta a strînso đi stă drînd, numa śe nu pokńiașće — vezao je konopac za dva stuba, i tako ga je čvrsto stegao da je sav napet, samo što ne pukne ◊ kopil mik, da kînd vĭađe fĭaće-n pĭaļa guală, iĭ sa faśe ćiku drînd — dete malo, ali kada vidi gole devojčice, piša mu se sva ukruti 2.b> (fig.) nabusit, naduren ◊ śe ĭe ku kopilo-la đi stîă drînd în kuot? — šta je sa onim detetom, da sav nabusit stoji u ćošku? [Por.] ◊ bat drînd — mortus pijan; pijan ko letva (Krivelj) [Crn.] ∞ drînb>! [Vidi]
1288 drînd drând ? дрндало drîndb>² (mn. drîndurĭb>) [akc. drîb>nd] (i. m.) — 1.b> drndalo, štap kojim se rastresuje vuna ◊ drîndu sî faśe đin ļiemn tarĭe, đi sî nu să frîngă — drndalo se pravi od tvrdog drveta, da se ne bi polomilo [Crn.] ◊ ku drîndu sa skutură lîna, să ĭasă đin ĭa luomurĭ, imală kare s-a prins pi lîna uoĭi pănă uaĭa a paskut — drndalom se trese vuna, da izađe iz nje trunje, prljavština koja se uhvatila za ovčje runo dok je ovca pasla 2.b> drveni luk sa koncem, kojim se seče kačamak ◊ dakă vrĭeĭ sî faś koļașă, îț trîabe fańină đi kukuruḑ, feruaĭkă, koļeșîărĭ, drînd șî fund — ako hoćeš da praviš kačamak, treba ti kukuruzno brašno, kotao, kačamalo, luk i lopar [Por.] 3.b> (muz.) drombulja ◊ kîntă-n drînd — svira u drombulje (Plavna) [Pad.] ♦ dij. sin. zdrîmbuoļb> (akc. zdrîmbuob>ļ) (Valakonje) [Crn.] ∞ drîn!b> (Ima umotvorina!) [Vidi]
1287 drîndai ? дрндати drîndaib> (ĭuo drîndîĭb>, ĭel drîndîĭeb>) [akc. drîndaib>] (gl. p.) — 1.b> drndati, rastresati vunu ◊ lîna pođită sî drîndîĭe đi sî să rupă kokoluașîļi — sabijena vuna se rastresa da bi se razbile grudve [Crn.] 2.b> (fig.) govoriti koješta; brbljati ◊ nu drîndai, kî nu ći măĭ askultă ńima — ne drndaj, jer te više niko ne sluša 3.b> (muz.) (pej.) loše, neznalački svirati; izvoditi neprijatne zvukove na instrumentu; imitirati sviranje lupanjem ili struganjem po nekom predmetetu ◊ nu șćiĭe sî kînće, numa drîndîĭe lauta-ĭa đi źaba, đin ĭel kîntatuorĭ n-o sî fiĭe ńiśkînd — ne zna da svira, samo badava drnda onu violinu, od njega nikad svirač neće biti [Por.] ∞ drînb>! [Vidi]
1291 drîndarĭ ? дрндар drîndarĭb> (mn. drîndarĭb>) [akc. drîndab>rĭ] (i. m.) — (izob.) drndar, onaj koji češlja vunu pomoću naročite naprave zvane drndalo; vunovlačar ◊ drîndarĭ a fuost đe mult, akuma s-a pĭerdut — drndara je bilo nekad, sada su se izgubili [Por.] ◊ drîndari a mĭers đi la kasă la kasă, ku drndu-n șîaļe, șa drîndait lîna la uamiń — drndari su išli od kuće do kuće sa drndalom na leđima, i drndali ljudima vunu ◊ drîndari s-a rarit kînd a ĭeșît daraśiļi, da đi tuot s-a pĭerdut kînd a-nśeput sî sa fakă mașîń đi miță — drndari su se proredili kada su se pojavili grebeni, a nestali su sasvim kada su počele da se dižu vunovlačare (Jasikovo) [GPek] ∞ drînb>! (Ima umotvorina!) [Vidi]
1286 Drîndarĭeșći Drîndarești Дрндаревићи Drîndarĭeșćib> [akc. Drîndarĭeb>șći] (i. m.) — Drndarevići, vlaško prezime u selu Valakonju, nastalo prema zanimanju osobe koja se bavila rastresanjem vune ◊ imańa lu Drîndarĭeșći kuprinđe izvuoru alu Ogașu Drîndarĭesk — imovina Drndarevića zahvata izvor Drndarevog potoka [Crn.] ♦ / < drîndarĭb> — (zast.) drndar, vunovlačar (exp. Durlić) [Por.] ∞ drîn!b> [Vidi]
1348 drîsman drâsman ? дроњак drîsmanb> (mn. drîsmańb>e) [akc. drîsmab>n] (i. m.) — 1.b> dronjak, iznošen ili pocepan deo odeće ◊ am fuost sarak, n-am avut țuaļe, am purtat ńișći drîsmańe rupće — bio sam siromah, nisam imao odelo, nosio sam neke pocepane dronjke ◊ drîsman s-a ḑîs la un fĭeļ đi pînḑă supțîrĭe, kare s-a țasut atîta đi rat đ-aĭ putut pin ĭa să trĭeś ku źeĭśtu, đin kare s-a kusut nadraź đi uamiń đi vară, đi să ļi fiĭe la uamiń rakuare pănă lukră — drsman se zvala jedna vrsta tankog platna, koje se tkalo tako retko da si mogao kroz njega prst da provučeš, od koga su se šile letnje muške pantalone, da bi muškarcima bilo sveže dok rade (Rudna Glava) 2.b> preveliki deo odeće ◊ mĭ-a kusut muĭarĭa un drîsman đi kimĭașă, stă pi mińe ka slamńaku — sašila mi je žena preveliku košulju, stoji na meni kao slamarica (Tanda) ♦ var. drîzmanb> (Tanda) [Por.] / < srb. drzmanb> < tur. dizmanb>, dizmenb> — krupan čovek, visok i korpulentan čovek (Sursa: Škaljić, exp. Durlić ) (Ima umotvorina!) [Vidi]
1352 drĭavă dreavă кључњача drĭavăb> (mn. drĭevĭb>) [akc. drĭab>vă] (i. ž.) — 1.b> (anat.) a.b> ključnača, ključna kost (clavicula) ◊ a kaḑut, ș-a frînt drĭava la umăr — pao je, i polomio ključnu kos t b.b> lisna kost (fibula) ◊ drĭava ku fluiru sînt duauă uasă la piśuor — lisnjača i golenjača su dve koske na nozi 2.b> prečaga, spojnica ◊ ku drĭavă prinḑ duauă blîăń — sa prečagom spajaš dve daske [Por.] [Vidi]
1265 drugă drugă клип drugăb>¹ (mn. druź) b> [akc. drub>gă] (i. ž.) — (bot.) klip kukuruza ◊ ćimpo-sta mîndru a rođit kukuruḑu: kîće tri druź la un fir — ove godine lepo je rodio kukuruz: po tri klipa na jednom struku [Crn.] druga ĭe kukuruḑu ku buobiļi, kurațat đi giž — klip je kukuruz sa zrnima, očišćen od šaše (Rudna Glava) [Por.] ♦ dij. sin. gluodb> (Rečica) [Stig] ∞ kukuruḑb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
1618 drugă drugă реза drugăb>² (mn. druźb>) (i. ž.) — reza, pokretna daščica kojom su se zatvarala vrata ◊ druga ĭe o blanuță đi ļiemn îmblatuare, ku kare sa-nkis ușa đi bătrîńață — reza je pokretna daščica kojom su se nekada zatvarala vrata ◊ druga a țînuto duauă kuńe batuće-n ușă, kare avut kîrļig la vîr, să țînă blanuța să nu skadă — rezu su držala dva klina, nabijena u vrata, koja su imala kuku na vrhu, da drže daščicu da ne spadne ◊ druga a fuost đisupra înkreștată, unđe a veńit ļimba kĭeĭi — reza je sa gornje strane imala ureze, u koje je ulazio jezičak ključa ♦ sin. kļanțăb> (Rudna Glava) [Por.] [Vidi]
1266 drum drum друм drumb> (mn. drumurĭb>) (i. s.) — drum, put ◊ đ-aiś pîn în buļuoț drumu ĭe larg șĭ đirĭept — odavde do boljevca put je širok i prav [Crn.] a.b> ◊ drumo-l mare — veliki put, javni put, glavna saobraćajnica ♦ (fig.) veliki (spoljni) svet; javnost ◊ mĭarźe ka kațaua, șî ma latră pi drumo-l mare — skita kao kučka, i olajava me javno (=ogovara) ◊ traĭașće pi drumo-l mare — živi kao beskućnik, skitnica ♦ sin. șļau, șļiaub> — javni put, važniji put b.b> ◊ drumo-l mik — mali put, sporedni put, puteljak, staza; prečica ◊ kînd s-a întuors đi la bîlś, a dat pi drumo-l mik, șî đ-aĭa aźuns ĭuta — kad su se vratili sa vašara, udarili su prečicom, pa su zato brzo stigli ◊ drum înćins — prav put c.b> ◊ drum đi kar — kolski put d.b> ◊ drum đi viće — stočni put, put kojim ide stoka na pašu ili pojilo ♦ sin. kaļeb>, kalareb>, karareb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1273 drumaĭală drumăială путовање drumaĭalăb> (mn. drumaĭaļeb>) [akc. drumaĭab>lă] (i. ž.) — 1.b> putovanje, naročito pešačenje ◊ lukru mĭ-a fuost đeparće, șî ĭo am tîbarît đi drumaĭală pănă n-am ažuns la penzîĭe; akuma ńiś ku gîndu nu drumîĭ ńiś unđe — posao mi je bio daleko, i ja sam se umorio od putovanja dok nisam stigao do penzije; sada ni u mislima ne putujem nigde ♦ var. drumuiturăb>, drumaĭturăb>, drumaitură 2.b> putešestvije, avantura ◊ n-am kînd sî-ț puvestîăsk drumuĭturiļi mĭaļe tuaće — nemam kada da ti pričam sva svoja putešestvija [Por.] ∞ drumb> [Vidi]
2244 druog drog багрем druogb> (mn. druoğb>) [akc. druob>g] (i. m.) — (bot.) bagrem (Cyitisus) ◊ a-nflurit druogu, mirusă întoaťe părțîļi — procvetao bagrem, miriše na sve strane [Dun.] ♦ diĭ. sin. bagramb> [Crn.], bagrĭemb>, salkimb> [Por.] ∞ bagramb> [Vidi]
1267 dud dud дуд dudb> (mn. duḑb>) (i. m.) — (bot.) dud (Morus) ◊ am oltańit un dud, ș-am vaḑut kî s-a prins — kalemio sam dud, i video sam da se primio a.b> ◊ dud đ-aĭ albĭ (Morus alba) — beli dud ◊ am în obuor un dud đ-aĭ albĭ, batrîn ka mińe — imam u dvorištu beli dud, star koliko i ja b.b> ◊ dud đ-aĭ ńegi (Morus nigra) — crni dud ◊ nuĭe ļiemnu duduluĭ ńegru, numa ĭel faśe duđe ńagrĭe — nije dudovo drvo crno, nego ono rađa crne dudinje [Crn.] ♦ sin. ĭagudb> [akc. ĭab>gud] (Krepoljin) [Mlava] [Vidi]
1304 dudai dudui отерати dudaib> (ĭuo dudîĭb>, ĭel dudîĭeb>) [akc. dudaib>] (gl. p.) — oterati; udaljiti od sebe ◊ dudai așa bunataće đi muĭarĭe, numa pîntru parinț — otera onako krasnu ženu, samo zbog roditelja ◊ dudîĭe pîăsîrļi đin viĭe, sî nu manîśe struguri — oteraj ptice iz vinograda, da ne pojedu grožđe [Crn.] [Vidi]
1306 dudaĭală duduială истеривање dudaĭalăb> (mn. dudaĭelurĭb>) [akc. dudaĭab>lă] (i. m.) — isterivanje, proterivanje ◊ sî șćiĭ kî dudaĭala buaļi ku ļekurĭ nuĭe în tuot đi una ku ļak — da znaš da isterivanje bolesti lekovima nije uvek uspešno [Crn.] ∞ dudaib> [Vidi]
1268 dudă dudă дудиња dudăb>¹ (mn. duđeb>) [akc. dub>dă] (i. ž.) — (bot.) dudinja, dudov plod ◊ am adunat un śubîăr đi duđe đi rakiĭe — sakupio sam jedan čabar dudinja za rakiju [Crn.] ◊ ĭastă duauă fuarme đi duđe, albe șî ńagrĭe, miĭe măĭ mult îm plak aļi ńiagre — ima dve vrste dudinja, bele i crne, ja više volim crne [Por.] ♦ sin. ĭagudăb> [akc. ĭab>gudă] (Krepoljin) [Mlava] ∞ dudb> [Vidi]
1269 dudă dudă цев dudăb>² (mn. duḑb>) [akc. dub>dă] (i. m.) — 1.b> a.b> cev; duguljast šupalj predmet ◊ lula la kazan ĭe fakută ka duda — lula na kazanu je u obliku cevi ◊ duļaćiļi la kovrag are dudă, șî kopiĭi fak fluir đin ĭa — dulek na vreži ima cevku, i deca prave frulu od nje b.b> tvor cevi ◊ masură țaua-ĭa, sî vĭeḑ kît ĭe đi largă la dudă — izmeri tu cev, da vidiš koliko joj je otvor širok (Rudna Glava) 2.b> čunak; dimnjak ◊ duda la șporĭet ĭe pļină đi fuńiźină — čunak na šporetu pun je gareži 3.b> sirena u borskom rudniku ◊ sa-uḑe duda-n buor, ĭasă lukratuori đi la lukru — čuje se sirena u boru, izlaze radnici s posla (Tanda) ♦ (augm.) duduļanb> ♦ (demin.) duduļițăb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1264 dudîau dudău коров dudîaub> (mn. dudîĭeb>) [akc. dudîab>u] (i. m.) — korov; budžak; travuljina ◊ oboru s-a înplut dă dudîau, nu mi puoț să ći măĭ baź în ĭal — dvorište se napunilo korova, ne možeš više da uđeš u njega ◊ mi s-a înplut straturiļi dă dudîau, ma duk să ļe pļivĭesk — leje su mi se napunile korova, idem da ih oplevim [Hom.] ♦ dij. var. dudîăub> [akc. dudîăb>u]; dudăub> ◊ đi kînd aśiĭa nu traĭașće ńima, a krĭeskut dudău pănă-n gard — otkad tu ne živi niko, narastao je korov do ograde [Por.] ♦ dij. var. dundarĭb> [akc. dundab>rĭ] [Crn.] ∞ dudăb>² [Vidi]
1275 duduļaĭkă dudulaică ? свитак duduļaĭkăb> (mn. duduļeĭśb>) [akc. duduļab>ĭkă] (i. ž.) — 1.b> svitak; smotuljak; truba; višestruko uvijen predmet, koji ima slobodan, cevast prostor u sredini ◊ s-ambatat, ș-a fakut đintr-o arćiĭe duduļaĭkă, șî s-a pus, fara rușîńe, să sufļe-n ĭa ka kînd ĭe bandă — napio se, napravio je od neke hartije svitak, i počeo, bez stida, da duva u njega kao da je truba (Tanda) [Por.] 2.b> cevka ◊ vrĭeĭ sî-m taĭ o duduļaĭkă đi suok, sî fak đin ĭa pokńituarĭe? — hoćeš li da mi isečeš jednu cevku od zove, da napravim od nje pucaljku? [Crn.] ∞ dudăb>² [Vidi]
1274 duduļiu duduliu ? цеваст duduļiub> (duduļiеb>) (mn. duduļiĭb>, duduļiеb>) [akc. duduļib>u] (prid.) — cevast, koji ima duguljast oblik sa šupljinom po celoj dužini; trubast ◊ đin śuariko-sta fă un vig duduļiu, sî puot să-l duk pi bît — smotaj mi ovu tkaninu u trubasti svitak, da mogu da ga nosim na štapu (Tanda) [Por.] ∞ dudăb>² [Vidi]
1270 duduraĭkă dudă ? дудурајка duduraĭkăb> (mn. dudurîăĭśb>) [akc. dudurab>ĭkă] (i. ž.) — (muz.) (izob.) dudurajka, cevčica od maslačka otvorena na oba kraja, koja se koristila kao duvački muzički instrument za dobijanje jednostavnih tonova ◊ fĭaćiļi marĭ a fakut dudurăĭś đin laptukă, ș-a sufļat în ĭaļe kînd a vrut s-îĭ audă baĭețî unđe sînt, șî sî vină sî sa gasîaskă — devojke su pravile dudurajke od maslačka, i duvale su u njih kada su želele da momci čuju gde su, i da dođu na sastanak ◊ dudurîăĭśiļi a fuost fakuće đin duauă duđe đi laptukă, una măĭ skurtă, una măĭ lungă, đ-aĭa avut duauă glasurĭ, măĭ supțîrĭe șî măĭ gruos — dudurajke su bile napravljene od dve maslačkove cevčice, jedne kraće i jedne duže, zato su imale dva glasa, niži i viši ◊ fĭaćiļi kare a fuost măĭ sprimiće, a putut în duduraĭkă sî fakă kînćik frumuos, kare a rîsunat pista vîăĭ, șî s-a-uḑît đeparće — devojke koje su bili spremnije, mogle su na dudurajci da izvedu lepu melodiju, koja je odjekivala preko dolina, i čula se nadaleko (Rudna Glava) ◊ s-a fakut dudurăĭśiļi șî đin țauă đi suok, kî laptuka pi ļivađe n-a țînut mult — pravile su se dudurajke i od zove, jer maslačak sa livade nije trajao dugo (Tanda) [Por.] ∞ dudăb>² (Ima umotvorina!) [Vidi]
1342 dugaĭaș dugăiaș продавац dugaĭașb> (mn. dugaĭașb>) [akc. dugaĭab>ș] (i. m.) — prodavac, trgovac, osoba koja prodaje robu u trgovačkoj radnji ◊ s-a prins la lukru-n dugaĭe, ș-a fuost dugaĭaś ḑîaśe ań — zaposlio se u prodavnici, i bio je prodavac deset godina [Por.] ∞ dugaĭeb> [Vidi]
1338 duguĭală duhoare задах duguĭalăb> (mn. duguĭelurĭb>) [akc. duguĭab>lă] (i. ž.) — zadah, neprijatan miris; vonj ◊ đin țuaļiļi luĭ mĭarźe duguĭală ka kînd a durmit în ștală — iz njegovog odela širi se zadah kao da je spavao u štali ♦ (skr.) dugb> (mn. dugurĭb>) ◊ vinu đin baśivă arĭe dug urît — vino iz bačve ima neprijatan miris ♦ up. putuarĭeb> — smrad [Crn.] ♦ dij. var. dugb>, duguareb> — zapah, težak miris (Leskovo) [GPek] [Vidi]
1339 dul dul оток dulb> (mn. dulurĭb>) (i. m.) — 1.b> otok, otečeno mesto na telu ◊ în șîaļe, unđe la lovit berbĭeku ku kuornu, ĭa ĭeșît un dul marĭe — na leđima, gde ga je ovan zakačio rogom, napravio mu se veliki otok [Crn.] ◊ ma muśkat o guangă, șî mi s-a fakut un dul pi pĭaļe — ujela me neka buba, pa mi se napravio otok na koži 2.b> izbočina, neravnina ◊ a ploĭat șî apa ń-a luvat drumu, a ramas numa ńișći dulurĭ koļa-koļa — padala je kiša i odnela nam put, ostale su samo neke izbočine ovde-onde ♦ sin. dîlmb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1450 dulău dulău псина dulăub> (mn. dulăĭb>) [akc. dulăb>u] (i. m.) — (zool.) psina, veliki pas ◊ kînd aĭ dulăĭ ku ćińe la munće, nu ći ćĭemĭ ńiś đi lupĭ, ńiś đi urș — kad uz sobe u planini imaš velike pse, ne bojiš se ni vukova, ni medveda ♦ var. durlăub> (Tanda) ♦ sin. kînoćeub> ♦ up. dulfăb> [Por.] ∞ kîńeb> [Vidi]
1317 dulśață dulceaţă сласт dulśațăb> (mn. dulśețurĭb>) [akc. dulśab>ță] (i. ž.) — (nutr.) 1.b> slast, slatkoća, ukus slatkih stvari ◊ ļebeńița-ĭa a statut prĭa mult, ș-a perdut dulśața — ona lubenica je predugo stajala, pa je izgubila slast 2.b> poslastica, slatkiš ◊ la nuoĭ prazńiku nu să faśe fîră dulșețurĭ — kod nas slava se ne pravi bez slatkiša [Crn.] 3.b> ukus ◊ mînkarĭa fara dulśață — jelo bez ukusa [Por.] ∞ dulśeb> [Vidi]
1345 duluźi ? одуговлачити duluźib> (ĭuo duluźeskb>, ĭel duluźașćeb>) [akc. duluźib>] (gl. nesvrš.) — odugovlačiti, odlagati; otezati ◊ nu duluźi sî ći duś la duoktur, kî puaće sî-ț fiĭe șî mîĭ rîău — nemoj otezati sa odlaskom lekaru, jer može da ti bude još gore ◊ tu duluźeșć ku-nsuratu, da ańi trĭek — ti odugovlačiš sa ženidbom, a godine prolazi [Crn.] [Vidi]
1277 duļaĭkă duliaică ? свирајка duļaĭkăb> (mn. duļieĭśb>) [akc. duļab>ĭkă] (i. ž.) — (muz.) svirajka, vrsta dečjeg duvačkog muzičkog instrumenta ◊ duļaĭkă ĭe žukariĭe kopilarĭaskă, fakută đin bît đi buśińiș — „duljajka” je dečja igračka, napravljena od kukute (blizna, s. Rudna Glava) [Por.] [Vidi]
1298 dumitaļe dumitale господине (у изр.) dumitaļeb> [akc. dumitab>ļe] (zam.) — (zast.) (u izr.) gospodine! ♦ / dumitaļe < domńiĭi a tĭaļe — tvom gospodstvu ◊ đimult, kînd s-a-ntîlńit duoĭ drumaș, unu a ḑîs: „bună kaļa!”, d-alalalt s-a raspuns ku: „Mulțamĭesk, dumitaļe!”— Nekada, kada su se sretala dva putnika, jedan bi rekao: — „Dobar put!”, a drugi je odgovarao sa: „Zahvaljujem, gospodine!” [Crn.] up. țamtaļeb> [Vidi]
1227 dumńeḑîu dumnezeu бог dumńeḑîub> (mn. dumńeḑîĭb>) [akc. dumńeḑîb>u] (i. m.) — (rel.) bog, gospod bog ◊ ćińerișu nu măĭ krĭađe-n dumńeḑîu — omladina više ne veruje u boga ♦ sin. buogb> ♦ var. dumńeḑîăub> [Por.] ♦ dij. var. dumńiḑîăub> [Crn.] ♦b> / < duomnub> „gospod” + ḑîăub> „bog” (Ima umotvorina!) [Vidi]
1258 Dumuońi Duman Думановци Dumuońib> [akc. Dumuob>ńi] (i. m.) — (antr.) Dumanovci, vlaško prezime familije u Osniću - bukovu koje vodi poreklo od pretka po imenu Duman ◊ Sava lu Duman a fuost kondukter la autobusu maĭdanuluĭ đin Lugńița — Sava Dumanov je bio kondukter na autobusu rudnika u Lubnici [Crn.] [Vidi]
1314 Dunurĭe Dunăre Дунав Dunurĭeb> [akc. Dub>nurĭe] (i. ž.) — (hidr.) reka Dunav ◊ kînd s-a dus lumĭa la lukru în Rumîńiĭe, pistă Dunurĭe a trekut ku vapuoru — kad su ljudi išli na rad u Rumuniju, Dunav su prelazili brodom [Crn.] ♦ dij. var. Dunîrĭeb> ◊ Dunîrĭe, apă tulburĭe — Dunav, mutna voda ◊ aĭ nuoștri aĭ batrîń, kînd a fuźit đin Țara rumîńaskă, a trĭekut Dunîrĭa, notînd ku truaśiļi la brîu — naši stari, kada su bežali iz Vlaške, prelazili su Dunav plivajući sa tikvama oko pojasa [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1315 duodă dodă невеста duodăb> (mn. duodeb>) [akc. duob>dă] (i. ž.) — 1.b> (srod.) a.b> (zast.) nevesta, tek udata žena ◊ pi la nuoĭ a veńit komșîĭa ku duoda luĭ — kod nas je došao komšija sa svojom nevestom [Crn.] b.b> starija sestra ◊ doda Mariĭa ĭe suora-mĭa măĭ mare — doda Marija je moja starija sestra (Voluja) [Zvizd] c.b> starija žena uopšte ◊ duodă sa ḑîśe la fiĭekare muĭare măĭ batrînă, fiva suoră, or nu — dodom zovemo svaku stariju ženu, bila sestra ili ne (Doljašnica) [bran.] ♦ dij. var. dodăb> [akc. dob>dă] [buf.] 2.b> (pej.) prostak, glupak; neotesanko ◊ o duodă đi uom, fuź đi ĭel — prostak, beži od njega (Rudna Glava) [Por.] ∞ ńamb> [Vidi]
1225 duomn domn господин duomnb> (mn. duomńb>) [akc. duob>mn] (i. m.) — gospodin ◊ sî faśe duomn, da ĭel ĭe golan pruost — pravi se gospodin, a on je običan golja [Crn.] ◊ dakă a fuost saćan, s-a țînut maruos, șî numa ku duomńi a șaḑut la masă — iako je bio seljak, držao se gospodski, i samo je sa gospodom sedeo za stolom [Por.] ♦ dij. var. domnb> [buf.] [Vidi]
1790 duop dop чеп duopb> (mn. duopurĭb>) [akc. duob>p] (i. s.) — čep, zapušač ◊ ku duopu sa astupă gîăurļi la vasurĭ: la kiļe, krśiaźe, baluańe, butuańe — čepom se zatvaraju rupe na posudama: flašama, testijama, balonima, buradima ◊ kînd n-aĭ duop đi plută, astupĭ kila ku tuļanu — ako nemaš čep od plute, zatvaraš flašu kočanjem ♦ sin. astupușb> ♦ dij. var. dopb> [Kmp.] [Vidi]
1231 duor dor жеља duorb> (mn. duorurĭb>) [akc. duob>r] (i. s.) — 1.b> želja, čežnja, žudnja ◊ am sî muor đi duoru luĭ — umreću od čežnje za njim [Crn.] 2.b> tuga, bol; seta, melanholija; sevdah; ljubav(ni jad) ◊ kînćiśe đi duor — (dosl.) pesme tuge (muz.) ljubavne pesme, sevdalinke 3.b> (u izr.) lažna ljubav ◊ duor ușuor — (dosl.) „laka želja”, (fig.), lažna ljubav ◊ duoru lu Marćin Kĭuoru — (dosl.) ljubav Slepca Martina (=nikakva ljubav, prazna ljubav, ljubav naslepo, bez pokrića) ♦ var. dorințăb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1523 Duorća Dorca Дорча Duorćab> [akc. Duob>rća] (i. m.) — (antr.) Dorča, l.i. grčkoga porekla koje je u vlašku antroponimiju ušlo preko bugarskog jezika ◊ đin nume Duorća s-a fakut poļikra lu ńam Dorćuońi — od imena Dorča nastao je porodični nadimak Dorčoni (Osnić) [Crn.] [Vidi]
1446 duorn dorn пробојац duornb> (mn. duornurĭb>) [akc. duob>rn] (i. s.) — (tehn.) probojac, alat za probijanje rupa ◊ duornu puaće să fiĭe numa đi fĭer — probojac može biti samo od metala ♦ sin. pribuoĭb> [Por.] [Vidi]
1373 duorńik dornic жељан duorńikb> (duorńikăb>) (mn. duorńiśb>, duorńiśeb>) [akc. duob>rńik] (prid.) — željan, žudan, koji oseća želju ili žudnju za nečim ili nekim ◊ mis duorńik đi pîńe đin śirińe — željan sam hleba iz crepulje ◊ mi sa-m pare kî sînt măĭ mare duorńik pi pomînt đi apă rîaśe đin fîntînă đi supt fag — čini mi se da sam najveći željnik hladne vode sa izvora ispod bukve ♦ up. doritb> [Por.] ∞ duorb> [Vidi]
1438 duorśa dorcea ? дорат duorśab> (mn. duorśb>) [akc. duob>rśa] (i. m.) — (zool.) 1.b> (izob.) dorat, konj tamnoriđe boje ◊ duorśa ĭe un feļ đi kal, ama aăĭa kare ĭ-avut, așa șî ļ-a ḑîs pi nume — dorat je vrsta konja, ali oni koji su ih imali, tako su ih zvali i po imenu (Leskovo) [GPek] 2.b> (izob.) krupan ovčarski pas; često ime za takvog psa ◊ am avut duoĭ kîń la baśiĭe, unu la kĭemat Duorśa, da unu Murźa — imao sam dva psa na bačiji, jedan se zvao Dorča a drugi Murdža (Tanda) [Por.] [Vidi]
1237 duos dos наличје duosb> (mn. duosurĭb>) [akc. duob>s] (i. m.) — 1.b> (predmeti i bića) naličje; druga strana; unutrašnja strana; donja strana; leđna strana ◊ aĭ înbrakat kîlțanu pi duos — obukao si košulju naopako ◊ duosu palmi; duosu mîńi — nadlanica ◊ îĭ đață ku duosu mîńi pistă nas — udario ga je nadlanicom preko nosa [Crn.] ◊ nuĭe bun sî puń pîńa pi masă ku duosu-n sus — ne valja da stavljaš pogaču na sto sa naličjem na gore [Por.] 2.b> (reljef) osoje, strana zemljišta okrenuta ka severu ◊ duosu ĭe mîĭ rîaśe, mîĭ mult țîńe raveńala, șî đi aĭa mîĭ bińe rođașće kînd ĭe ćimpu uskaśiu — osoje je hladnije, duže zadržava vlagu, i zbog toga bolje rađa kad je godina sušna [Crn.] 3.b> (fig.) a.b> leđa ◊ mĭ-aĭ întuors duosu kînd mĭ-a fuost măĭ grĭeu — okrenuo si mi leđa kada mi je bilo najteže b.b> šuma; odmetništvo; hajdučija ◊ đi vrĭamĭa đi rat: vin ńamțî - fuź în duos, vin ćetńiśi - fuź în duos, vin partizańi - fuź în duos, kă pi saćanu tuoț ĭ-a apaurît — za vreme rata: dolaze Nemci - bež’ u šumu, dolaze četnici - bež’ u šumu, dolaze partizani - bež’ u šumu, jer su seljaka svi pljačkali ◊ đi vrĭamĭa đi bugarĭ, Golubuońi a fuost în duos — za vreme bugara, Golubovići su bili odmetnici ♦ supr. fațăb> [Por.] [Vidi]
3412 duosńikă dosnică досника ? duosńikăb> (mn. duosńiśeb>) [akc. duob>sńikă] (i. m.) — (bot.) (mag.) „dosnika” ?, šumska biljka sa listovima okrenutim „leđa u leđa” (Carpesium cernuum) ◊ duosńikă, buĭađe padurĭaļnikă ku frunḑă întuarsă ku duosu una kîtra alta, a fuost kunoskută numa lu vrăžîtuorĭ — „dosnika”, šumska biljka sa lišćem okrenutim leđno jedno prema drugom, bila je poznata samo vračarama ◊ vrîžîtuorļi a kreḑut kă așa buĭaḑe, ku frunḑă întuarsă „șăļe-n șăļe” puaće să mîńe rău să-ntuarkă șăļiļi la-l bolnau, șî să-l lasă sînatuos — vračare su verovale da takva biljka, sa lišćem okrenutim „leđa u leđa”, može da natera zlo da okrene leđa bolesniku, i da ga ostavi zdravog [Por.] ∞ duosb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
1309 dur! dur! дур! durb>! (uzv.) — (onom.) dur! 1.b> uzvuk koji oponaša grmljavinu; uopšte: dubok zvuk koji se širi u valovima ◊ dur! dur! pi śĭerĭ, șî la urmă ńimika, nu pikă ńiś un struop đi pluaĭe — dur! dur! po nebu, i na kraju ništa, ne pade ni kapka kiše ◊ askultă: sa uđe kînd șî kînd „dur!” pin puod, sigurat ĭară s-a-npuĭat șobolama-ĭa — slušaj: čuje se kad-kad „dur!” po tavanu, sigurno su se opet namnožili one pacovčine [Por.] 2.b> uzvik za ubrzanje konjske zaprege, jače, snažnije ◊ dur, îrțuaźilor! — brže, kljusine! [Crn.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
5821 dura zor зорт durab> (mn. dureb>) [akc. dub>ra] (i. ž.) — zort; jurnjava ◊ a veńit suakra șî m-a luvat ku dura la lukru, dakă mis bolnauă đ-abĭa stau în piśuare — došla je svekrva i na zort me je poterala na posao, iako sam bila bolesna da sam jedva stajala na nogama ♦ sin. zuortb>, vuraĭalăb> [Por.] [Vidi]
1440 dura! dura ? дура dura!b> [akc. dub>ra!] (uzv.) — dura! uzvik kjim se teraju konji ◊ kînd kalu mĭarźe-n śiet, da tu vrĭeĭ să-l ĭuțășć, tu iĭ daĭ ku zengiĭļi în burtă, șî-ĭ zbĭerĭ: „Dura! Dura!” — kada konj ide lagano, a ti hoćeš da ga poteraš, udariš ga uzengijama po stomaku, i vikneš mu: „Dura! Dura!” [GPek] ∞ kalb> [Vidi]
1768 durimĭe durime бољка durimĭeb> (mn. durimĭb>) [akc. durib>mĭe] (i. ž.) — (med.) boljka ◊ s-a pus pi mińe o durimĭe grĭa — spopala me neka teška boljka ♦ var. durĭareb> [Por.] [Vidi]
1333 durĭa durea болети durĭab> (ma duareb>, îl duarĭeb>) [akc. durĭab>] (gl. bezl.) — (med.) boleti a.b> imati telesnu, fizičku bol ◊ atîta ma duarĭe kapu đi nu vîăd ńimika — toliko me boli glava da ne vidim ništa [Crn.] ◊ kînd am lukrat în padurĭe, sparźam la mĭetîrĭe ku sakurĭa ḑîua kît ĭe tuată, șî ma durĭa pućarĭa-ntrĭagă ku ḑîļiļi dupa śe gaćam lukru — kada sam radio u šumi, cepah drva sekirom po ceo dan, pa me je bolela cela snaga dugo posle toga [Por.] b.b> imati psihičku, duševnu bol ◊ ĭa pĭerit kopilu, ș-o durĭa sufļitu ań șî ań — poginuo joj je sin, i duša ju je bolela godinama [Por.] ◊ am sîĭ fak așa pakustă, đi o s-îl duară pîn va fi viu — napraviću mu takvu pakost, da će ga boleti dok bude živ c.b> (fig.) imati lažnu bol ◊ ĭuo-ĭ spusîăĭ, dakă nu m-askultă, ma duarĭe-n śokan đi nakazu luĭ — ja mu rekoh, ako me ne posluša, boli me đoka za njegoov problem [Crn.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1332 durĭarĭe durere бол durĭarĭeb> (mn. durĭerĭb>) [akc. durĭab>rĭe] (i. ž.) — (med.) bol a.b> fizički, organski bol ◊ am o durĭarĭe la burtă, șî muara sî ma duk la duoktur — imam neki bol u stomaku, i moram da idem kod lekara b.b> duševni bol, patnja ◊ o durĭarĭe grĭa am pi sufļit đi kînd mi s-a dus kopiĭi — tešku bol imam u duši otkako su mi deca otišla [Crn.] ♦ dij. var. durĭareb> ♦ dij. sin. bualăb> [Por.] ∞ durĭab> [Vidi]
1460 Durļa Durlea Дурлић Durļab> (mn. Durluońb>) [akc. Dub>rļa] (i. m.) — Durlić, vlaško prezime familija u Rudnoj Glavi [Por.], Debelom Lugu, Leskovu i Jasikovu [GPek] ◊ Durļa al măĭ batrîn a veńit đin Raśița-n banato-l rumîńesk — najstariji Durlić je došao iz Rečice u rumunskom banatu ◊ đin banat, Durļa a veńit în Sîrbiĭe, s-a kăsătorit în buśa supt Stuol — iz banata, Durlić je došao u Srbiju, naselio se u bučje pod Stolom ◊ đin buśa, đi rîău lu turś, ńepuoțî luĭ a fuźit în Ļiskuauă, đ-akolo, kînd s-a mulțît, uńi s-a mutat pin saćiļi đin okuol — iz bučja, Durlićevi potomci su zbog turskoga zla prebegli u Leskovo, a kada su se tamo vremenom namnožili, neki su otišli u obližnja sela [Por.] [Vidi]
1301 durmit dormit спавање durmitb> (mn. durmiturĭb>) [akc. durmib>t] (i. m.) — spavanje ◊ durmitu ođińašće uomu șî-ĭ întuarśe pućarĭa đi sî puată lukra — spavanje odmara čoveka, i vraća mu snagu da bi mogao raditi [Crn.] ◊ vrĭamĭa đi durmit — vreme za spavanje [Por.] up. adurmitb> ∞ durmib> [Vidi]
1335 duruorĭ duroare костобоља ? duruorĭb> (mn.) [akc. duruob>rĭ] (i. ž.) — (med.) kostobolja; podagra; reumatizam; grip ◊ duruorĭ ĭe buală kare s-a ļekuit numa ku ḑakutu — kostobolja je bolest koja se lečila samo ležanjem [Por.] ∞ durĭab> (Ima umotvorina!) [Vidi]
1311 dușmańiĭe dușmănie душманлук dușmańiĭeb> (mn. dușmańiĭb>) [akc. dușmańib>ĭe] (i. ž.) — dušmanluk, neprijateljstvo, mržnja; bezdušnost; podlost ◊ tuoț sînt dușmań șî ńințaļeș, șî đi aĭa s-a bagat în dușmańiĭe marĭe — svi su dušmani i nerazumni, i zato su ušli u veliko neprijateljstvo [Crn.] ◊ a tunat mare dușmańiĭe-n lume, fraț ku fraț nu sa măĭ sufîră — veliki je dušmanluk ušao u ljude, brat se s bratom više ne podnosi [Por.] ∞ dușmanb> [Vidi]
1302 duśa duce носити duśab> (ĭuo dukb>, ĭel duśeb>) [akc. duśab>] (gl. n.) — 1.b> nositi, prenositi; odnositi; donositi ◊ în spinarĭe sî puaće duśa marĭe tovar — na leđima se može nositi veliki teret [Crn.] ◊ are lukru bun, șî duśe la kasă plată mare — ima dobar posao, i kući donosi veliku platu ◊ vîntol kald duśe buală — topao vetar donosi bolest [Por.] 2.b> ići, otići, otputovati ◊ muma sî duśe mĭńe la piĭaț ku kîća bukaće șî kîća puamĭe — majka ide sutra na pijacu sa malo povrća i malo voća [Crn.] ◊ du-će drakuluĭ — (kletva) idi dođavola ◊ duśe minća la luok — dolazi k pameti, razume, shvata ♦ up. oćeșîb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1406 ḑakut zăcut устајао ḑakutb> (ḑakutăb>) (mn. ḑakuțb>, ḑakućeb>) [akc. ḑakub>t] (prid.) — (za tečnost) ustajao, koji je usled dugog stajanja izgubio svežinu; bajat ◊ apa ḑakută în vas đi fĭer nuĭe bună ńiś đi fĭert mînkarĭa — ustajala voda iz limenog suda nije dobra ni za kuvanje hrane [Por.] ∞ ḑaśab> [Vidi]
2005 ḑalarĭ zalari верижњача ḑalarĭb> (mn. ḑalareb>) [akc. ḑalab>rĭ] (i. s.) — verižnjača, prečanica, poprečna motka na kaminu o koju su okačene verige ◊ ḑalarĭu a fuost fakut đin krĭangă đi kuorn, gruasă — verižnjača je bila napravljena od debele drenove grane ◊ đi ḑalarĭ a fuost atîrnaće ḑîaļiļi, kare a putut sî sa skurćaḑă, or sî sa lunźaskă, kît a trîbuit vasu sî fiĭe rîđikat đi la fuok — za verižnjaču su bile okačene verige, koje su mogle da se produžuju ili skraćuju, prema tome koliko je sud morao biti udaljen od vatre [Por.] ♦ sin. ćivigareb> (Leskovo) [GPek], (Osnić) [Crn.], (Manastirica, Mlava) [Mlava] ∞ ḑalăb> [Vidi]
1382 ḑală za алка ḑalăb> (mn. ḑaļeb>) [akc. ḑab>lă] (i. ž.) — alka, karika ◊ s-a rupt o ḑală la sanźir, șî vadra a kaḑut în bunarĭ — pokidala se jedna alka na lancu, i vedro ja palo u bunar [Crn.] ∞ alkăb> [Vidi]
1978 ḑamuĭkă zeamuică чорбица ḑamuĭkăb> (mn. ḑamuĭśb>) [akc. ḑamub>ĭkă] (i. ž.) — (demin.) (nutr.) čorbica ◊ of, da-r fi bună o ḑamuĭkă đi pĭașće akuma, dupa bĭețîa đ-asară — of, kako bi dobro došla jedna riblja čorbica sada, posle sinoćne pijanke ♦ / ḑamăb> + -uĭkă [Por.] ∞ ḑamăb> [Vidi]
1389 ḑaśa zăcea лежати ḑaśab> (ĭuo ḑakb>, ĭel ḑaśeb>) [akc. ḑaśab>] (gl.) — a.b> ležati; izležavati se ◊ nu-m ḑaśa aśiĭa, skualîće kî ĭe vrĭamĭa đi lukru — nemoj mi tu ležati, ustani jer je vreme za posao b.b> bolovati ◊ ḑaśe đi buală grĭa — leži (boluje) od teške bolesti ◊ a kaḑut în pat, ḑaśe pi muarće — pao je u postelju, leži na samrti [Por.] [Vidi]
1407 ḑaśială zaceală лежање ḑaśialăb> (mn. ḑaśiaļeb>) [akc. ḑaśiab>lă] (i. ž.) — 1.b> ležanje, izležavanje; (ret.) lenčarenje ◊ ku atîta ḑaśială nu sa fak bań — sa tolikim izležavanjem ne pravi se novac 2.b> bolovanje ◊ grĭeu o să skîape viu numa ku ḑaśială în pat, trîabe dus la duoktur — teško da će preživeti samo sa ležanjem u krevetu, treba ga odvesti lekaru ♦ var. ḑaśalăb> [Por.] ∞ ḑaśab> [Vidi]
1976 ḑămuriĭe zămurcâ чорбуљага ḑămuriĭeb> (mn. ḑămuriĭb>) [akc. ḑămurib>ĭe] (i. zb.) — (nutr.) 1.b> (augm.) (pej.) čorbuljaga, čorba bez ukusa; neukusno jelo ◊ gaća, muĭare, mînkîărĭ țapińe, da ḑămuriĭļi-șća a tĭaļe labîdă la puorś — gotovi ti, ženo, jaka jela, a ove svoje čorbuljage baci svinjama 2.b> (zb.) čorbe uopošte ◊ mulće ḑămuriĭ, în tuot fĭeļu, a fuost pi masă l-aĭ batrîńi nuoștri — mnogo je čorbi, raznih vrsta, bilo na jelovniku naših starih ♦ / ḑamăb> + -uriĭe [Por.] ∞ ḑamăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
1228 ḑău zău богме ḑăub> [akc. ḑăb>u] (uzv.) (i. m.) — 1b>. (uzv.) bogme, boga mi, zaklinjanje da se govori istina ◊ ḑău, mă, așa ĭe kum îț spusăĭ — boga mi, bre, tako je kako ti rekoh ◊ ḑî ḑău — zakuni se (da govoriš istinu) 2.b> (i. m.) (zast.) bog, značenje sačuvano samo u reči „dumńeḑău” ◊ dumńeḑăub> — gospodbog < duomnub> — gospod + ḑăub> — bog ♦ var. dumńeḑîub> [Por.] ♦ var. ḑîăub> [Por.] ♦ var. zîăub> (Valakonje, Savinac, Lubnica, Gamzigrad) [Crn.] ♦ dij. var. zăub> [Kmp.] ∞ dumńeḑîub> [Vidi]
2303 ḑî zi дан ḑîb> (mn. ḑîļeb>) — (kal.) dan ♦ / (skr.) ḑîuă ◊ đ-autunśa ĭastă o ḑî șî măĭ bińe — od tada ima dan i više (=više od jednog dana) ◊ o ḑî đi lukru — jedan radni dan ◊ o ḑî đi kosît — jedan dan košenja ◊ să vină kînd va fi vro ḑî mare — neka dođe kad bude neradan dan ◊ pista ḑî — preko dana [Por.] ∞ ḑîuă b> [Vidi]
2004 ḑîaļe zale вериге ḑîaļeb> (mn. ḑîaļeb>) [akc. ḑîab>ļe] (i. ž.) — verige, metalni lanac koji visi okačen o verižnjaču na kaminu ◊ ḑîaļiļi a fakut țîgańi ferari — verige su pravili Cigani kovači ◊ în ḑîaļe a fuost atîrnată feruaĭka în kare s-a fĭert koļașa — o verige je bio okačen kotao u koji se kuvao kačamak [Por.] ∞ ḑalăb> [Vidi]
1387 ḑîaśeļa zecelea десети ḑîaśeļab> [akc. ḑîab>śeļa] (br.) — deseti ◊ a ḑîaśeļa ḑîuă buturirîm la o kasă — desetog dana nabasasmo na jednu kuću ♦ var. zîaśeļab> (Valakonje, Savinac, Lubnica, Gamzigrad) [Crn.] ♦ dij. var. ḑîăśiļab>, ḑăśiļab> [akc. ḑăb>śiļa] ◊ a ḑîăśiļa uorĭ ț-am prospus, da tu înga n-aĭ luvat la kap — deseti put sam ti ponovio, a ti još nisi shvatio [Por.] ∞ ḑîaśeb> [Vidi]
1657 ḑîkală zicală изрека ḑîkalăb> (mn. ḑîkaļeb>, ḑîkălurĭb>) [akc. ḑîkab>lă] (i. ž.) — (ret.) izreka, poslovica, mudrost, pouka ◊ să-ț spun ĭuo o ḑîkală, fîrtaće, da tu s-o ĭaĭ la kap bińe — da ti ja kažem jednu mudrost, brajko, a ti da je dobro upamtiš ◊ ḑîkală ĭe vuorba đi batrîńață, șćirĭa lu lumĭa vikļană đin vrĭemuriļi trĭekuiće — izreka je starinska reč, znanje mudrih ljudi iz prošlih vremena ♦ var. (ret.) ḑîsab> ♦ / (skr.) < ḑîkaturăb> [Por.] ∞ ḑîśab> [Vidi]
1388 ḑîkatuorĭ zicălaș свирач ḑîkatuorĭb> [akc. ḑîkatuob>rĭ] (i. m.) — svirač na nekom instrumentu ◊ Ĭovan Ramă đin Metońița șî Ļeksa Ĭovĭańi đin Osńiśa, a fuost mîĭ buń ḑîkatuorĭ în fluĭer pi tuata Vaļa Ćimuokuluĭ — Jovan Ramić iz Metovnice i Aleksa Jovanin iz Osnića, bili su najbolji svirači na duduku u celoj Crnoj Reci [Crn.] supr. kîntatuorĭb> [Por.] ∞ ḑîśab> [Vidi]
1385 ḑîkatură zicătură свирка ḑîkaturăb> (mn. ḑîkaturĭb>) [akc. ḑîkatub>ră] (i. ž.) — 1.b> (muz.) svirka, sviranje na instrumentu ◊ am askultat o ḑîkatură batrînă în fluĭer — slušao sam jednu staru svirku na duduku ♦ dij. var. zîkaturăb> (Valakonje, Savinac, Lubnica, Gamzigrad) [Crn.] ◊ ḑîkatura lu moșu Voĭna lăutarĭu a fuost kunoskută șî-n afară dă Mlaoa — sviranje čiča Vojne violiniste bilo je poznatgo i izvan Mlave (busur) [Mlava] ♦ dij. sin. kînćikb> [Por.] 2.b> (zast.) izreka, poslovica ◊ muoșu a fuost uom ikļan, a vorbit tuot pin ḑîkaturĭ — čiča je bio mudar čovek, govorio je sve kroz izreke ∞ ḑîśab> [Vidi]
1714 ḑînă zână вила ḑînăb> (mn. ḑîńeb>) [akc. ḑîb>nă] (i. ž.) — (mitol.) vila, natprirodno i lepo žensko biće ◊ fata mĭa ĭe frumuasă ka ḑîna — moja je devojka lepa kao vila ◊ ḑînă batrînă — stara vila, majka vila [Por.] ♦ dij. var. zînăb> [Kmp.] [Vidi]
1399 ḑînḑai zânzai ? цвокотање ḑînḑaib> (ĭuo ḑînḑîĭb>, ĭel ḑînḑîeb>) [akc. ḑînḑaib>] (gl.) — (onom.) cvokotati, tresti se od hladnoće ◊ bagîće înluntru, nu ḑînḑai afară đi frig — uđi unutra, nemoj napolju cvokotati od hladnoće [Crn.] ◊ ĭuo ḑînḑîĭ đi frig, da ĭa ḑînḑîĭe đi frikă — ja cvokoćem od hladnoće, a ona se trese od straha [Por.] [Vidi]
2304 ḑîsa zisa кажа ḑîsab>¹ (mn. ḑîsăb>) [akc. ḑîb>sa] (i. s.) — (ret.) kaža, izreka, mudrost, mudrolija ◊ să-ț spun o ḑîsă batrînă, șî s-o ĭaĭ la kap — da ti kažem jednu starinsku mudrost, i da je dobro upamtiš ♦ / (skr.) < ḑîkalăb> [Por.] ∞ ḑîśab> (Ima umotvorina!) [Vidi]
3102 ḑîsă zisă судбина ḑîsăb>² (mn. ḑîsăb>) [akc. ḑîb>sa] (i. ž.) — (zast.) a.b> (demon.) sudbina, usud ◊ ḑîsa ĭe sîla-ĭa śe rașîașće suđina uomuluĭ, în śasu nașćiri — usud je ona sila koja određuje čovekovu sudbinu u času rođenja ◊ (u izr.) nu ĭ-a ḑîs sî fiĭe — nije mu suđeno da bude ◊ basanka așa ĭ-a ḑîs — valjda mu je tako suđeno ◊ avut o ḑîsă rîa — imao je zlu sudbinu b.b> suđena osoba ◊ s-a đisparțît, ĭa basanka n-a fuost ḑîsa luĭ — rastali su se, ona valjda nije bila njegova suđenica ♦ sin. ursăb>, skrisăb> [Por.] ∞ ḑîśab> (Ima umotvorina!) [Vidi]
1384 ḑîśa zice казивати ḑîśab> (ĭuo ḑîkb>, ĭel ḑîśeb>) [akc. ḑîśab>] (gl.) — 1.b> a.b> kazivati, govoriti ◊ nu puoț ḑîśa kî nu ț-am ažutat — ne možeš kazati da ti nisam pomogao [Crn.] b.b> poručivati, slati poruku ◊ a ḑîs muma sî veńiț mîńe la pomană — poručila je majka da dođete sutra na daću [Por.] 2.b> svirati na nekom instrumentu ◊ Raka đin Lukuva tare frumuos a ḑîs în bandă — Raka iz Lukova je jako lepo svirao trubu [Crn.] ◊ rumîńi dă mult măĭ bun a ḑîs dîn fluĭer dăkît astăḑ — Vlasi su ranije mnogo bilje svirali frulu nego danas (Ranovac) [Mlava] ♦ dij. sin. kîntab> [akc. kîntab>] [Por.] [Vidi]
1756 ḑîvaćik ziuatic једноданац ḑîvaćikb> (ḑîvaćikăb>) (mn. ḑîvaćiśb>, ḑîvaćiśeb>) [akc. ḑîvab>ćik] (prid.) — jednodanac, osoba koja je sa nekom drugom osobom rođena istog dana u nedelji, bez obzira na godine ◊ ăĭa kare sînt naskuț tuot într-o ḑîuă în stamînă, sînt ļegaț tuot k-o ursă — oni koji su rođeni istog dana u nedelji, vezani su istom sudbinom ◊ dakă muare ḑîvaćiku tĭeu, ĭel puaće să ći tragă ku ĭel, ș-atunśa će duś la vro vrîžîtuare să ći đizļaźe đi ĭel — ako umre tvoj jednodanac, on može da te povuče sa sobom, onda moraš da odeš kod neke vračare da te odveže od njega ♦ up. lunaćikb> [Por.] ∞ ḑîuăb> [Vidi]
63 ğer ger мраз ğerb> (mn. ğerurĭb>) (i. m.) — mraz ◊ afară ĭe ğer mare — napolju je veliki mraz [Kmp.] ♦ dij. var. źierb>b> (mn. źierurĭb>) ◊ atîta źier ĭe la śuaka, đi la nuapće o sî duarmă lupu ku kîńiļi într-un bîrluog — toliki je mraz u planini, da će noćas vuk i pas zajedno spavati u brlogu [Por.] [Vidi]
1415 đal deal брег đalb> (mn. đalurĭb>) (i. m.) — (geog.) I.b> (za reljef) breg, brdašce; brdo ◊ kît vĭeḑ ku uoki, numa đalurĭ, nuĭe luok poļažńik ńiśunđe — dokle pogled dopire, samo bregovi, ravnice nema nigde II.b> (u izr.) 1.b> za kretanje a.b> za kretanje ka višim delovima terena ◊ în đal — na brdo, na gore, prema vrhu brda; uzbrdo ◊ ma duk în đal — idem na gore, idem ka brdu; idem na brdo ◊ mĭerg în đal — idem uzbrdo, penjem se na brdo ◊ sa suĭe-n đal — penje se na brdo; uspinje se ◊ mare đal — velika uzbrdica b.b> za kretanje uzvodno, s obzirom na to da se vodotoci slivaju sa viših delova terena ◊ la đal — uzvodno 2.b> kao oznaka za stranu sveta, kada se glavni vodotoci u kraju poklapaju sa smerom istok-zapad ◊ kînd rîu în vaļa mare, în kare ĭe pus satu, mĭarźe đi la zovrńit kîtra rĭsarit, atunśa vorbiļi „la đal” ku „zovrńitu” sînt tot una — kada glavna reka u dolini u kojoj je selo, teče sa zapada na istok, onda reči „la đal” :„ka brdu” i „zovrnjit”: „zalazak; zapad” isto znače ♦ supr. vaļeb> ♦ up. krakb>, śuakăb> [Por.] [Vidi]
1743 đaluruos deluros брдовит đaluruosb> (đaluruasăb>) (mn. đaluruoșb>, đaluruasăb>) [akc. đaluruob>s] (prid.) — brdovit, bregovit ◊ în tuot țînutu porĭeśi pomîntu ĭe đaluruos — u celom porečkom kraju zemlja je brdovita [Por.] ∞ đalb> [Vidi]
3797 đaluț deluţ брежуљак đaluțb> (mn. đaluțăb>) [akc. đalub>ț] (i. s.) — (geog.) (demin.) brežuljak; brdašce ◊ kasa mĭa ĭe supt un đaluț — moja kuća je ispod jednog brežuljka [Crn.] ♦ dij. var. đalușuorb> [Por.] ∞ đab>l [Vidi]
1634 đampreuna dimpreună заједно đampreunab> [akc. đampreub>na] (pril.) — zajedno, skupa; u paru, uporedo ◊ am pļekat đampreuna la bîlś, akolo ń-am đisparțît șî ń-am întuors la kasă tot nat đi trĭaba luĭ — pošli smo zajedno na vašar, tamo smo se razdvojili i vratili se kući svako za sebe ♦ var. đanpreunab>, đinpreunab>, đimpreunab> ♦ / đib> + ab> + împreunab> [Por.] ∞ înpreunab> [Vidi]
1676 đe de де đeb> (vez.) — a.b> de, ne; jok ◊ đe, mă, nuĭe aĭa așa kum sa puvestîașće — de, bre, nije to tako kako se priča b.b> te; đa ◊ đe pļakă, đe nu pļakă, nu șćiĭe ńiś ĭel śe sî fakă, saraku — te kreće, te ne kreće, ne zna ni on sam šta da radi, siroma c.b> i, ili ◊ đe va vrĭa, đe nu va vrĭa, tuot una-ĭ vińe — i da hoće, i da neće, jednako mu dođe ♦ var. đib> ♦ sin. bab> [Por.] [Vidi]
1663 Đeđu Gegiu Ђеђу Đeđub> [akc. Đeb>đu] (i. m.) — (antr.) Đeđu, ime junaka iz vlaške pesme ◊ în kînćik batrîńesk, Đeđu ĭe źińere al măĭ mare alu Žîgman kraļu — u starirnskoj pesmi, Đeđu je najstariji zet kralja Žigmana [Crn.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1656 Đeku Gecu Ђеко Đekub> [akc. Đeb>ku] (i. m.) — (antr.) Đeko, hip. od srb. Nedeljko, vl. Ńiđelku, skr. Đeku ♦ var. Điekub> ◊ l-am kunoskut bińe pi Đieku Todoran — poznavao sam dobro Đeka Todorana [Por.] ∞ Ńiđelkub> [Vidi]
3511 đemult demult давно đemultb> [akc. đemub>lt] (pril.) — davno, odavno ◊ aĭa a fuost đemult, ńima ńiś nu măĭ țîńe minće — to je bilo davno, niko više i ne pamti ◊ (komp.) đemult, măĭ đemult, șî măĭ đemult — davno, davnije, još davnije [Por.] ♦ dij. var. đimultb> [Crn.] ♦ dij. var. dămultb> [Hom.][Mlava][Mor.][Pom.][Res.][Stig][Zvizd] [Vidi]
1661 Đenă Genă Ђена Đenăb> [akc. Đeb>nă] (i. m.) — (antr.) (hip.) Đena, vlaški nadimak, nastao od l.i. Mlađen (akc. Mlađeb>n), srb. Mladen ◊ Đenă Spatarĭu a fuost în rat ku Ńamțî — Đena Spatar je bio u ratu sa Nemcima [Por.] ∞ Mlađenb> [Vidi]
4316 đesfălorat desfălurat распојасан đesfăloratb> (đesfăloratăb>) (mn. đesfălorațb>, đesfăloraćeb>) [akc. đesfălorab>t] (prid.) — raspojasan, razuzdan, bahat ◊ kînd are bań, ńima nuĭe așa đesfălorat ka ĭel — kad ima para, niko nije tako razuzdan kao on ◊ đesfălorat ĭe uom kare nuĭe înbrakat kum trăbe: mĭarźe fara bumbĭ, fara kurauă, đișkiptorat — raspojasan je čovek koji nije obučen kako treba: ide bez kaiša, bez dugmeta, raskopčan ♦ var. đesfîluratb> (Rudna Glava) [Por.] ♦ dij. var. dăspăluratb> [Hom.] [Vidi]
1486 đesfira desfira расукати đesfirab> (ĭuo đesfirb>, ĭel đesfirăb>) [akc. đesfirab>] (gl.) — rasukati, razvijati ili razmotavati niti; parati; rasparati ◊ tuată pîătura ńi s-a đisfirat, pućem s-o puńem numa la prag, đi șćiers piśuariļi — sva ponjava nam se rasparala, možemo samo da je stavimo kod praga, za brisanje nogu ♦ var. đisfirab> [Por.] [Vidi]
1904 đesfrînźa desfrânge скршити (се) đesfrînźab> (ĭuo ma đesfrîngb>, ĭel sa đesfrînźeb>) [akc. đesfrînźab>] (gl.) — 1.b> skršiti (se), prelomiti (se), skrljati (se) ◊ kaḑuĭ pi gĭață, șî ma đesfrînsîăĭ tuot — padoh na led, i sav se skrših [GPek] ◊ vižuļiĭa a đesfrînt krĭanźiļi la puomĭ — oluja je skršila granje na voćkama 2.b> (psih.) klonuti duhom; krahnuti ◊ fara lukru, uomu sa đesfrînźe ĭuta — bez posla, čovek brzo krahne [Por.] [Vidi]
1424 đesîș desiș честар đesîșb> (mn. đesîșurĭb>) [akc. đesîb>ș] (i. m.) — čestar, gustiš, šibljak ◊ mînă kapriļi sî mezdrĭaskă în đesîșo-la — teraj koze da brste u onom čestaru [Crn.] ◊ đi kînd s-a mutat lumĭa-n orașă, śuośiļi s-a umplut đi đesîș — otkad su se ljudi preselili u gradove, brda su obrasla gustišom ♦ sin. tufarișb>, gustîșb> ♦ supr. rarișb> [Por.] ∞ đesb> [Vidi]
1681 đeskînćik descântec бајалица đeskînćikb> (mn. đeskînćiśеb>) [akc. đeskîb>nćik] (i. s.) — (mag.) bajalica, basma, vradžbina 1.b> a.b> tekst koji se izgovara prilikom bajanja ◊ đeskînćiśiļi đi dragusta au măĭ frumuasă vuorbe — ljubavne basme imaju najlepše reči b.b> čin bajanja ◊ s-a dus la vrîžîtuare să-ĭ fakă đeskînćik đi durĭarĭe la burtă — otišao je kod vračare da mu baje protiv bolova u stomaku 2.b> vrste bajanja ◊ ĭastă đeskînćiśe în tuaće fĭelurĭ — ima bajalica svih vrsta ◊ đeskînćik ku al kurat — čista magija ◊ đeskînćik ku al rîău — zla magija, bajanje uz pomoć zle sile ◊ măĭ tare ĭe đeskînćiku ku al rîău, ama aĭa nu kućaḑă tot nat să lukrĭe — najače bajanje je sa zlim silama, ali to ne sme svako da radi ◊ đeskînćik đi skrisa — (dosl.) bajanje za zapisano, tj. da se ostvari zapisana sudbina ◊ đeskînćik đi dragusta — ljubavna basma ◊ đeskînćik đi naluś — basme protiv priviđenja ♦ var. điskînćikb> [Por.] ∞ đeskîntab> [Vidi]
1679 đeskînta descânta бајати đeskîntab> (ĭuo đeskîntb>, ĭel đeskîntăb>) [akc. đeskîntab>] (gl. p.) — bajati, vračati ◊ dakă ĭe lumĭa astîḑ măĭ șkolaită, șî ĭastă duokturĭ în tuaće pîărțîļi, mulț sa duk la vrîžîtuorĭ să ļi sa đeskînće đi fiĭe śe — iako su ljudi danas školovaniji, i ima lekara na sve strane, mnogi idu kod vračara da im se baje za bilo šta ♦ var. điskîntab> ♦ sin. vražîb> [Por.] [Vidi]
1682 đeskîntat descântat уврачан đeskîntatb> (đeskîntatăb>) (mn. đeskîntațb>, đeskîntaćeb>) [akc. đeskîntab>t] (prid.) — uvračan, prebajan, nad kojim je izvršena magijska radnja bajanja, vračanja, koji je lečen na magisjki način, koji je izlečen ili zaštićen magijom ◊ uoĭļi mi sînt đeskîntaće, șî nu mi s-a bulnavit ńiś una pănă akuma — ovce su mi prebajane, i do sada mi se nije razbolela nijedna ♦ var. điskîntatb> [Por.] ∞ đeskîntab> [Vidi]
1680 đeskîntatuorĭ descântător врач đeskîntatuorĭb> (mn. đeskîntatuorĭb>) [akc. đeskîntatuob>rĭ] (i. m.) — vrač, osoba koja se bavi vračanjem, bajanjem; bajač ◊ la rumîń ĭastă uamiń đeskîntatuorĭ, ama sînt măĭ mulće muĭerĭ đeskîntatuare, kî aăla ĭe lukru muĭerĭesk đi kînd ĭe lumĭa șî pomîntu — kod Vlaha ima muškaraca vračeva, ali više ima žena vračara, jer je to ženski posao od kako je sveta i veka ◊ măĭ tare đeskîntatuorĭ în Porĭeśa a fuost vrunu Pătro-l Mik đin Tanda — najjači vrač u Poreču bio je neki Petar Mali iz Tande ♦ var. điskîntatuorĭb> ♦ sin. vrîžîtuorĭb> [Por.] ∞ đeskîntab> [Vidi]
1645 đeskîtaramat descătărămat раседлан đeskîtaramatb> (đeskîtaramatăb>) (mn. đeskîtaramațb>, đeskîtaramaćeb>) [akc. đeskîtaramab>t] (prid.) — (zast.) rasedlan, jahaća životinja kojoj je skinuto sedlo ◊ ĭapa ĭe đeskîtaramată, bago-n koșîărĭe — kobila je rasedlana, vodi je u košaru ♦ var. điskîtaramatb> [Por.] ♦ dij. var. điskataramatb> [Crn.]b> [Vidi]
1607 đespikat despicat расцепан đespikatb> (đespikatăb>) (mn. đespikațb>, đespikaćeb>) [akc. đespikab>t] (predl.) — rascepan, naprsnut, koji se odvojio, odlepio ili otpao od osnove ◊ morśila pi koļiba batrînă ĭe tuată đespikată — blato na staroj kući je svo odlepljeno ♦ var. đispikatb> ♦ sin. đisfakutb>, đizļipitb>, spinćikatb> [Por.] ∞ đespikab> [Vidi]
1484 đeșîra deșira разнизати đeșîrab> (ĭuo đeșîrb>, ĭel đeșîrăb>) [akc. đeșîrab>] (gl.) — 1.b> raznizati, rasturiti niz, skinuti ono što je bilo nanizano; odmotati ◊ muma a đeșîrat pĭarîļi uskaće đi pi ață, șî ńi ļa dat sî mînkăm — majka je skinula suve kruške sa konca, i da la nam ih je da jedemo 2.b> rasparati (se) ◊ s-a slubaḑît lațu la điempir, șî ĭel gata žumataće s-a đeșîrat — popustila je petlja na džemperu, i on se gotovo pola rasparao 3.b> razvući (se) (za tkaninu) ◊ pĭaćiku la kimĭașă s-a đeșîrat đ-atîta spalat — zakrpa na košulji razvukla se od tolikog pranja ♦ var. đișîrab>, đișărab> [Por.] [Vidi]
3226 đeșkiđe deșchide отворити đeșkiđeb> (ĭuo đeșkidb>, ĭel đeșkiđeb>) [akc. đeșkib>đe] (gl. p. ref.) — otvoriti; otvarati ◊ uomu puaće să đeșkidă ușa, drumu, lukru, dugaĭe, uoki, gura, ińima — čovek može da otvori vrata, put, posao, prodavnicu, oči, usta, srce ◊ nu đeșkiđe ińima la fiĭe kare — ne otvaraj srce bilo kom ◊ kînd sa dă bĭare đi pomană la-l muort, kila trăbe sî sa đeșkidă, sî puată al muort sî bĭa — kad se pokojniku namenjuje piće, flaša treba da bude otvorena, da bi umrli mogao da pije ♦ var. đișkiđeb> ♦ supr. înkiđeb> [Por.] [Vidi]
1613 đezbatut dezbătut разбијен đezbatutb> (đezbatutăb>) (mn. đezbatuțb>, đezbatućeb>) [akc. đezbatub>t] (prid.) — a.b> razbijen, odvojen, odvaljen; raskliman ◊ s-a frekat vićiļi đe gard, șî un bunduk a ramas đezbatut — češala se goveda o ogradu, i jedan stub je ostao odvaljen b.b> redak (za tkanje) ◊ kînd muĭerļi țîasă, țîasă batut or đezbatut — kad žene tkaju, tkaju retko ili gusto ♦ var. đizbatutb> (Rudna Glava) [Por.] ∞ đezbaćeb> [Vidi]
1489 đezļina dezlâna лабавити đezļinab> (ĭuo đezļinb>, ĭel đezļinăb>) [akc. đezļinab>] (gl.) — labaviti, biti labav, nedovoljno stegnut (za rad sa vunom) ◊ mama a-nbătrîńit, șî tuot măĭ đes iĭ sa đezļină tuorsu, nu sa țîńe pi fus — baba je ostarila, i sve češće joj se labavi pređa, ne drži se na vretenu (Tanda) ♦ var. đizļinab> ◊ kînd sa fak śarapi, nu-ĭ faś prĭa strîns, numa kîta-ĭ đizļiń, să nu ći bată la piśuor — kada pleteš čarape, ne pleteš ih previše čvrsto, nego ih malo labaviš, da ti ne žuljaju nogu (Rudna Glava) ♦ supr. aļinab> ♦ / đezb>/điz b>+ lînab> [Por.] [Vidi]
1674 đezmira dezmira рашчудити се đezmirab> (ĭuo ma đezmirb>, ĭel sa đezmirăb>) [akc. đezmirab>] (gl. p. ref.) — (folk.) raščuditi se, prestati sa čuđenjem, ne čuditi se više; oterati uroke (u bajalicama) ◊ ma miraĭ, ka kînd vaḑuĭ pi draku, numa fakuĭ kruśe șî ma đezmiraĭ ĭuta — začudih se, k’o da sam ugledao đavola, ali se prekrstih, i raščudih se brzo ♦ var. đizmirab> [Por.] ∞ mirab> [Vidi]
1604 đežgina dejdina расцепити đežginab> (ĭuo đežginb>, ĭel đežginăb>) [akc. đežginab>] (gl. p. ref.) — rascepiti (se), polomiti (se), odlomiti (se), naročito za granu koja se savijanjem prelomi na mestu gde izrasta iz stabla ◊ apļakăm krĭanga ku śerĭașă, numa bagă sama să nu sa đežgińe đi la ļiemn — savij mi granu sa trešnjama, ali pazi da se ne odlomi od stabla [Por.] ♦ dij. var. dîsžginab> (Sige) [Hom.] ♦ dij. var. dăžginab> (Rašanac) [Mlava] [Vidi]
3224 đeșkis deșchis отворен đeșkisb> (đeșkisăb>) (mn. đeșkișb>, đeșkișăb>) [akc. đeșkib>s] (prid.) — otvoren ◊ kînd s-a đeșkis rudńiku, mulț s-a prins la lukru, ș-a skapat đi la sîraśiĭe — kad se otvorio rudnik, mnogi su se zaposlili, i utekli od siromaštva ◊ a ramas ușa đeșkisă, șă puorśi a tunat în koļibă — ostala su vrata otvorena, i svinje su ušle u kuću ◊ kînd saćanu sa duśe în oraș, trăbe să țînă uoki đeșkiș — kad seljak ode u varoš, treba da drži oči otvorene ◊ (u izr.) farbă đeșkisă — svetla boja ◊ vînît đeșkis — svetloplav ◊ lukru đeșkis — otvoren, pošten posao ◊ ĭ-a spus đeșkis în uokĭ aĭa śe ginđașće đi ĭel — otvoreno mu je govorio u oči šta misli o njemu ♦ supr. înkisb> [Por.] ∞ đeșkiđeb> [Vidi]
1740 đida deda навикнути се đidab> (ĭuo ma đidaub>, ĭel sa đidăb>) [akc. đidab>] (gl. ref.) — naviknuti se, privići se, odati se, posvetiti se, predati se ◊ nu ći đida la bĭare, kî ĭe bĭarĭa rîău mare — nemoj se odati piću, jer je piće veliko zlo ♦ var. đedab> [Por.] [Vidi]
1658 điduoĭļa de-a-doilea попречно điduoĭļab> [akc. điduob>ĭļa] (pril.) — poprečno, popreko ◊ s-a frînt ļiemnu đi vînt șă stîă điduoĭļa pista drum, ńima ni puaće sî trĭakă đi ĭel — polomilo se drvo od vetra i leži poprečno na putu, niko ne može da prođe od njega ◊ bat muort, mĭarźe điduoĭļa, numa śe nu kađe — mrtav pijan, hoda poprečke, samo što ne padne [Por.] [Vidi]
1736 điemper pulover џемпер điemperb> (mn. điempereb>) [akc. đieb>mper] (i. s.) — džemper, pulover, gornji deo odeće ispleten od vune ◊ muma mĭ-a-npļećit un điemper frumuos, đi lînă gruasă, să nu-m fiĭe frig — majka mi je isplela lep džemper od debele vune, da mi ne bude hladno ♦ var. đempierb> [Por.] [Vidi]
1735 điezmă ibric џезва điezmăb> (mn. điezmeb>) [akc. đieb>zmă] (i. ž.) — džezva, metalna posuda sa drškom za kuvanje kafe ◊ nu pļeka înga, kă tuman pusîăĭ điezma sî fĭerbĭem kafă — nemoj još da pođeš, upravo sam stavio džezvu da skuvamo kafu ♦ điezbăb> (Tanda) ♦ sin. uolbăb>, ualăb> [Por.] ♦ dij. sin. ualbăb> (brestovac) [Crn.] ♦ / < tur. cezveb> < ar. ğädwä b>— „glavnja, baklja” (Škaljić) [Vidi]
1742 đigrab degrabă ужурбано đigrabb> [akc. đigrab>b] (pril.) — užurbano, brzo, brzopleto ◊ lukru đigrab nuĭe ńiś un lukru — brzopleti posao nije nikakav posao ◊ lukru măĭ đigrab — hitan, važan posao ♦ var. đegrabb> [Por.] [Vidi]
1664 đikît decât него đikîtb> [akc. đib>kît] (pril.) — nego; od; ako ◊ alta nuĭe, frațîluor, đikît sî fuźim đ-aiśa — druge nema, braćo, nego da bežimo odavde ◊ măĭ mare oțoman đikît śi ĭe ĭel, nu ma ĭastă pi lume — većeg lopova nego što je on, nema više na svetu ◊ kum puaće ĭel să fiĭe măĭ bun đikît mińe? — kako on može biti bolji od mene? ◊ đikît va fi aĭa așa, nuoĭ o să perim — ako to bude tako, mi ćemo izginuti [Por.] ∞ kîtb> [Vidi]
1431 đimika dumică дробити đimikab> (ĭuo đimikb>, ĭel đimikăb>) [akc. đimikab>] (gl. p.) — drobiti, udrobiti ◊ kînd îm dă-n gînd kum la baśiĭe đimikam koļașe-n bļidu ku lapće, la burtă ma duare — kad se setim kako sam na bačiji drobio kačamak u zdelu sa mlekom, stomak me zaboli ♦ var. đemikab> [Por.] [Vidi]
1432 đimikat dumicat удробљен đimikatb> (đimikatăb>) (mn. đimikațb>, đimikaćeb>) [akc. đimikab>t] (prid.) — 1.b> udrobljen, usitnjen; smrvljen; sitan ◊ malaĭu ku lapće nuĭe dulśe dakă malaĭu nuĭe đimikat marunt — proja sa mlekom nije slatka ako proja nije udrobljena sitno 2.b> (i. m.) popara ◊ đimikatu sa faśe așa: puń apă ku sarĭe să fĭarbă; kînd fĭarbe apa, puń pîńe zdrumikată, șî mĭastîś; kînd s-angroșîașće, puń brînḑă, șă ĭară mĭastîś — popara se pravi ovako: staviš so u vodu i kuvaš: kad voda provri, staviš udrobljen hleb, i mešaš; kada se zgruša, dodaš sir, i opet mešaš [Por.] ∞ đimikab> [Vidi]
1420 đimińață dimineaţă јутро đimińațăb>¹ (mn. đimińețb>) [akc. đimińab>ță] (i. ž.) — jutro ◊ đimińața ĭe vrĭamĭa đin krapat đi ḑî, pîn la prînḑu al mik, pănă pi la nuauă śasurĭ — jutro je vreme od svitanja do doručka, do oko devet sati [Crn.] ◊ a krapat ḑîua, o să fiĭe o đimińață frumuasă — svanuo je dan, biće lepo jutro [Por.] [Vidi]
1462 đimult demult давно đimultb> [akc. đimub>lt] (pril.) — davno, nekad; mnogo vremena unazad ◊ đimult lumĭa a trait în borđeĭ — nekada su ljudi živeli u zemunici ♦ / đib> — od + multb> — mnogo [Crn.] ◊ đimult, măĭ đimult, șî măĭ đimult — (komp.) davno, davnije, najdavnije ♦ var. đemultb> [Por.] [Vidi]
1836 đinafară dinafară споља đinafarăb> [akc. đinafab>ră] (pril.) — spolja, izvana; napolju; sa spoljne strane ◊ tună đinafară ku opinśiļi pļińe đi morśilă, șî nu sa đeskulță — ulazi spolja sa opankama punim blata, i neće da se izuje ♦ supr. đinuntrub> [Por.] ∞ afarăb> [Vidi]
1833 đindarîăt dendărăt отрага đindarîătb> [akc. đindarîăb>t] (pril.) — otraga, otpozadi, sa zadnje strane ◊ ma karat ĭel pi ruată, numa ma pus đindarîăt — vozio me je na biciklu, ali me je stavio otraga ♦ sin. đinapuoĭb>, đinurmăb> ♦ supr. đinainćeb> [Por.] [Vidi]
1715 đinkît din cât умало đinkîtb> [akc. đinkîb>t] (pril.) — umalo, zamalo ◊ ma grabiĭ ĭuta să trĭek pi punće, șă đinkît sî kad în apă — žurio sam da brzo pređem preko brvna, i umalo da padnem u vodu ♦ var. đinkîtab> ♦ / đib> — za + înb> — u + kîtab> — malo [Por.] ∞ kîtb> [Vidi]
1466 đinkoluo dincolo оданде đinkoluob> [akc. đinkoluob>] (pril.) — odande, odonud, sa one strane (ka nama), na onoj strani (u odnosu na nas) ◊ kasa luĭ ĭe đinkoluo đi drum — njegova kuća je sa one strane puta [Crn.] ◊ tu dăĭ pi đinkoluo, ĭuo dau pi đinkuaśa șî veđem kare drum ĭe măĭ bun — ti idi odonud a ja ću odovud, pa ćemo videti koji je put bolji ♦ var. đinkoļab> ◊ șî đinkoluo șî đinkoļa arată kî ĭe śeva đeparće đi nuoĭ, numa đinkoluo ḑîśem kînd nu sa vĭađe, da đinkoļa kînd sa vĭađe, șî kînd ĭe măĭ apruape — i „đinkolo” i „đinkolja” pokazuju da je nešto udaljeno od nas, samo „đinkolo” kažemo kada to ne vidimo, a „đinkolja” kada vidimo i kad nam je bliže [Por.] ♦ dij. var. dînkoluob> (bačevica, Dobro Polje) [Crn.] / đi — „za; od” + în — „u; na” + koluo — „tamo” ♦ up. koluob>, înkoluob> ♦ supr. đinkuaśb> [Por.] ∞ akoluob> [Vidi]
2352 đinkotruo dincotro откуда đinkotruob> [akc. đinkotruob>] (pril.) — otkuda, sa koje strane ◊ pazîaće bińe, nu șćiĭ rîău đinkotruo vińe — čuvaj se dobro, ne znaš zlo otkuda dolazi [Por.] ∞ kotruob> [Vidi]
2353 đinkotruova dincotrova однекуда đinkotruovab> [akc. đinkotruob>va] (pril.) — odnekuda, neznano sa koje strane ◊ nu lukră ńimika, numa sa uĭtă la drumol mare, nu-ĭ va veńi mînkarĭa sîngură đinkotruova — ne radi ništa, samo gleda na put, ne bi li mu hrana došla sama odnekuda [Por.] ∞ kotruob> [Vidi]
1467 đinkuaś dincoace одовуд đinkuaśb> [akc. đinkuab>ś] (pril.) — odovud, odavde, sa ove strane; ovamo, na ovoj strani ◊ đinkuaś đi ogaș n-a ploĭat — sa ove strane potoka nije padala kiša [Crn.] ♦ dij. var. đinkuaśab> ◊ vîntu baće đinkuaśa-n koluo — vetar duva odavde na tamo ◊ trĭeś đinkuaśa, kî ĭe măĭ kald — pređi ovamo, jer je toplije [Por.] ♦ dij. var. đinkośab> [buf.]♦ dij. var. dînkuaśb> (bačevica, Dobro Polje) [Crn.] / đi — „za; od” + înkuaś — „ovamo ” [Vidi]
1544 đintîń dintâi спочетка đintîńb> [akc. đintîb>ń] (pril.) — spočetka, u prvi mah, na prvi pogled; prvi po redu ◊ đintîń mi s-a împarut kî ĭe uom đi trĭabă, pĭe urmă vaḑuĭ kî ĭe ĭel o žîguare putrîdă — spočetka mi se činilo da je dobar čovek, kasnije videh da je on jedna pokvarena džukela ◊ lapćiļi đintîń alu vakă nu sa manînkă — prvo kravlje mleko se ne jede ◊ s-a-npins ku tuot, numa să fiĭe al đintîń în rînd — gurao se iz sve snage, samo da bude prvi u redu ♦ / đib> + întîńb> [Por.] ∞ întîńb> [Vidi]
1739 đintođeuna dintotdeauna одувек đintođeunab> [akc. đintođeub>na] (pril.) — (ret.) oduvek, od najranijeg vremena, odvajkada ◊ țîn minće, mama puvesta kă đintođeuna a durait în śierĭ la Svićiļiĭa — pamtim, baba je pričala da je oduvek je grmelo na svetoga Iliju ♦ up. întođeunab> [Por.] [Vidi]
1547 đinuntru dinăuntru изнутра đinuntrub> [akc. đinub>ntru] (pril.) — iznutra, sa unutrašnje strane ◊ a tunat în butuoń, să-l kurîță đinuntru — ušao je u bure da ga očisti iznutra ♦ / đib> + înuntrub> ♦ supr. đinafarăb> [Por.] ♦ var. đinluntrub> [Crn.] ∞ înuntrub> [Vidi]
1709 điodată deodată одједном điodatăb> [akc. điodab>tă] (pril.) — odjednom, iznenada ♦ skr. đodatăb> ◊ fu mĭarńik, șî đodată sari la mińe, vrĭa sî sa bată — beše miran, i odjednom skoči na mene, hoće da se bije ♦ / đib> +odatăb> [Por.] ∞ odatăb> [Vidi]
1686 điokĭat deocheat урекнут điokĭatb> (điokĭatăb>) (mn. điokĭațb>, điokĭaćeb>) [akc. điokĭab>t] (prid.) — ureknut, pod dejstvom magije urokljivih očiju ◊ puaće fi điokĭat tuot śi ĭe viu, șî tuot aĭa śe faśe uomu ku mîńiļi luĭ, đi la ļingură, dakă ĭe fakută frumuasă, pănă la kasă, dakă ĭe mare șî pļină đi gluaće norokuasă — može biti ureknuto sve što je živo, i sve što je čovek stvorio svojom rukom, od kašike, ako je lepo izrađena, do kuće, ako je velika i puna srećnih ljudi [Por.] ∞ điokĭb> [Vidi]
1684 điokĭatură deochetură урочица điokĭatură b>(mn. điokĭaturĭb>) [akc. điokĭatub>ră] (i. ž.) — (mag.) 1.b> uročica, biće koja ima magijsku moć uricanja ◊ điokĭatură ĭe muĭarĭa ku uokĭ urîț, kare sa miră kînd sa uĭtă la śuava — uročica je žena sa ružnim očima, koja se čudi kada nešto gleda 2.b> bajalica, basma koja se izgovara kao lek protiv uroka ◊ tuata mumă ćinîră trîabe să șćiĭe vro điokĭatură, să apire kopilu iĭ đi điokĭ — svaka mlada majka treba da zna neku uročicu, da bi zaštitila svoje dete od uroka [Por.] ∞ điokĭb> [Vidi]
1469 đipartat depărtat удаљен đipartatb> (đipartatăb>) (mn. đipartațb>, đipartaćeb>) [akc. đipartab>t] (prid.) — udaljen; dalek; odvojen, odeljen ◊ kînd ĭe uomu đipartat đi kasă, dorĭașće dupa ĭa — kad je čovek udaljen od kuće, tuguje za njom [Crn.] ◊ a fuost prĭaćiń buń, akuma sînt đipartaț ka śerĭu ku pomîntu — bili su dobri prijatelji, sada su udaljeni ko nebo i zemlja ◊ traĭașće đipartat đi lume — živi odvojen od sveta [Por.] ∞ đipartab> [Vidi]
1720 đirĭeptaće dreaptate правда đirĭeptaćeb> (mn. đirĭeptîățb>, đirĭeptîățurĭb>) [akc. đirĭeptab>će] (i. ž.) — pravda ◊ nuĭe đirĭeptaće-n lume, ńiś la sud, ńiś la bisîarikă — nema pravde u svetu, ni na sudu, ni u crkvi ◊ fara bań, grĭeu o sî ĭeș la đirĭeptaće — bez para, teško ćeš ostvariti pravdu [Por.] ∞ înđirĭeptab> [Vidi]
5133 đirĭeźe drege зачинити đirĭeźeb>² (ĭuo đirĭegb>, ĭel đirĭaźeb>) [akc. đirĭeźe] — (nutr.) začiniti, zgotoviti čorbu ◊ ḑama sa đirĭaźe ku uou batut șă ku oțăt — čorba se začinjava umućenim jajetom i sirćetom ◊ kînd sa đirĭaźe ḑama, dakă uou batut sa tuarnă îń ḑamă ferbinće, uou sa prîvarĭașće ș-în ḑamă s-a fak torofloanță — kada se začinjava čorba, ako se umućeno jaje sipa u vrelu čorbu, jaje se zapari i u čorbi se naprave dronjci ◊ sî nu sa prîvarĭskă uou kînd sa đirĭaźe ḑama, măĭ întîń uala sa ĭa đi pi fuok, sî sa raśiaskă — da se ne bi zaparilo jaje kad se začinjava čorba, lonac se skida sa vatre, da se ohladi [Por.] [Vidi]
1691 đisag desag бисага đisagb> (mn. đisaźb>) [akc. đisab>g] (i. m.) — bisaga, dvostruka torba ◊ a umplut đisaźi ku grîu, ļ-a pus pi kal șî s-a dus ku ĭiĭ la muară — napunio je bisage žitom, bacio ih na konja, i odneo na vodenucu ♦ var. bisagb> [Por.] ∞ sakb> [Vidi]
1551 đisfaśa desface расформирати đisfaśab> (ĭuo đisfakb>, ĭel đisfaśeb>) [akc. đisfaśab>] (gl. p. ref.) — rasformirati, rasklopiti, raskinuti, rasparati 1.b> (za naprave) rasformirati, rasklopiti ◊ đisfakuĭ grapa đi s-o pućem înkarka-n kar — rasklopio sam drljaču da bismo je mogli natovariti na kola [Crn.] 2.b> (za odeću) rasparati ◊ baba đisfaśe điemper batrîn să îmļerćiaskă manuș đi ńepuot — baka para stari džeper da isplete unuku rukavice 3.b> (za odnose) raskinuti, razvrgnuti ◊ śe god faś, puoț să đisfaś; aĭ batrîń ku vuorba-ĭa a-nsamnat șî kînd s-a lasat đi vro vuorbă: a đisfakut vuorba đi vinḑare, đi nuntă, đi vrun lukru — što god praviš, možeš da pokvariš; stari su ovu reč koristili da označe i raskid nekog dogovora: raskinuli su dogovor o prodaju, o svadbi, o nekom poslu (Rudna Glava) ♦ sin. rasfaśab> [Por.] [Vidi]
1722 đisfășura desfășura одмотавати (се) đisfășurab> (ĭuo đisfîășurb>, ĭel đisfîășurăb>) [akc. đisfășurab>] (gl. p. ref.) — odmotavati (se), odvijati (se), raspovijati ◊ đisfășură skućiku la kopil, sî nu sa nîparĭaskă — raspovij benkice detetu, da se ne ojede ◊ tata đisfășură kuraua, șî ma luvă la bataĭe — otac je odmotao kaiš, i počeo da me mlati ♦ supr. înfășurab> [Por.] ♦ dij. var. đisfașurab> [Crn.] [Vidi]
1723 đisfășurat desfășurat одмотан đisfășuratb> (đisfășuratăb>) (mn. đisfășurațb>, đisfășuraćeb>) [akc. đisfășurab>t] (prid.) — odmotan, odvijen, raspovijen (za nešto što je bilo uvijeno, zavijeno, zamotano i sl.) ◊ mĭarźe ka Nasta Suļi, ku braśir-ļi đisfășuraće — ide kao Nasta Suljina sa odmotanim tkanicama ♦ var. đisfîșuratb> ♦ supr. înfîșuratb> [Por.] ♦ dij. var. đisfașuratb> [Crn.] ∞ đisfășurab> [Vidi]
1608 đisfîrșî începe начети đisfîrșîb> (ĭuo đisfîrșîăskb>, ĭel đisfîrșîașćeb>) [akc. đisfîrșîb>] (gl. p.) — načeti, početi koristiti zalihe hrane za stoku ili ljude ◊ la sat sa đisfîrșîașće klańa ku fîn, frunḑarĭu, saku ku fańină, śubăru ku brînḑă — na selu se načinje plast sa senom, lisnik, džak sa brašnom, čabar sa sirom ♦ var. đizvîrșîb> [Por.] [Vidi]
1669 đisfoĭat desfoiat разлистан đisfoĭatb> (đisfoĭatăb>) (mn. đisfoĭațb>, đisfoĭaćeb>) [akc. đisfoĭab>t] (prid.) — razlistan, rasklopljen, rascvetan, raskupusan, raskopčan ◊ mĭarźe pin vînt ku burka đisfoĭată, puaće ļesńe sî sa bulnavĭaskă — ide po vetru sa raskopčanim kaputom, može lako da se razboli ♦ supr. înfoĭatb> [Por.] ∞ fuaĭeb> [Vidi]
1581 đisfrîna desfrâna разуздати đisfrînab> (ĭuo ma đisfrîńeḑb>, ĭel sa đisfrîńaḑăb>) [akc. đisfrînab>] (gl. p. ref.) — razuzdati se, postati neobuzdan ◊ dakă kopiĭi nu struogîĭ păn’ sînt miś, iĭ sa đisfrîńaḑă kînd krĭesk, șî sa duk în lumĭa albă — ako decu ne pritegneš dok su mala, razuzdaju se kad porastu, i odlaze u beli svet [Por.] ∞ frîub> [Vidi]
1582 đisfrînat desfrânat разуздан đisfrînatb> (đisfrînatăb>) (mn. đisfrînațb>, đisfrînaćeb>) [akc. đisfrînab>t] (prid.) — razuzdan ◊ a luvat mau, mĭarźe đisfrînat pin sat da kopiĭ bat kanta dupa ĭel — pomahnitao, ide razuzdan kroz selo a deca lupaju kantu za njim ♦ var. đesfrînatb> [Por.] ∞ đisfrînab> [Vidi]
1726 đisfunda desfunda отчепити đisfundab> (ĭuo đisfundb>, ĭel đisfundăb>) [akc. đisfundab>] (gl. p.) — 1.b> otčepiti, otpušiti ◊ mi sa đisfundară urĭekiļi, ș-akuma aud bińe — otčepile mi se uši, i sada čujem dobro 2.b> (za predmete koji imaju dno) ostati bez dna, izgubiti dno ◊ kaldarĭa ruźińită ĭuta sa đisfundă — zarđali bakrač brzo ostaje bez dna ♦ înfundab> [Por.] ∞ fundb> [Vidi]
1728 đisfundare desfundare отчепљивање đisfundareb> (mn. đisfundîărĭb>) [akc. đisfundab>re] (i. ž.) — otčepljivanje, otpušavanje ◊ barbațî-mĭu s-a dus la lukru, kă astîḑ înśape đisfundarĭa țîăvilor đi apă — muž mi je otišao na posao, jer danas počinje otčepljivanje vodovodnih cevi [Por.] ∞ đisfundab> [Vidi]
1727 đisfundat desfundat отчепљен đisfundatb> (đisfundatăb>) (mn. đisfundațb>, đisfundaćeb>) [akc. đisfundab>t] (prid.) — 1.b> otčepljen, otpušen; kome je otpalo dno, koji je bez dna ◊ țîăviļi sănt đisfundaće, șî apa akuș vińe — cevi su otčepljenje, i voda će uskoro doći 2.b> (za svirače) sviranje melodije na visokim tonovima ◊ bun lăutarĭ kare kîntă đisfundat, ka kînd îț dîă îăripĭ pănă žuoś — dobar violinista koji svira visoko, kao da ti daje krila dok igraš ♦ supr. înfundatb> [Por.] ∞ đisfundab> [Vidi]
1706 điskatarama descătărăma откопчати (се) điskataramab> (ĭuo điskataramĭeḑb>, ĭel điskataramĭaḑăb>) [akc. điskataramab>] (gl. p. ref.) — otkopčati (se), raskopčati (se) ◊ kînd ĭe katarama bună, nu sî puaće điskatarama ļesńe — kad je kopča dobra, ne može se otkopčati lako ♦ up. kataramăb> [Crn.] ♦ dij. var. đeskataramab> [Por.] [Vidi]
1705 điskataramat descătărămat раскопчан điskataramatb> (điskataramatăb>) (mn. điskataramațb>, điskataramaćeb>) [akc. điskataramab>t] (prid.) — raskopčan, otkopčan ◊ n-am bagat sama, am mĭers ku opinka đi gumă điskataramată pin naruoĭ, șî opinka mĭ-a pikat đi pi piśuor — nisam obratio pažnju, išao sam sa otkopčanim opankom kroz blato, i opanak mi je spao s noge ♦ up. kataramăb> [Crn.] ♦ dij. var. đeskîtaramatb> [Por.] ∞ điskataramab> [Vidi]
1631 điskărkatuorĭ descărcător истоваривач điskărkatuorĭb> (mn. điskărkatuorĭb>) [akc. điskărkatuob>rĭ] (i. m.) — istovarivač, osoba koja radni na istovaru ◊ ḑîaśe ań am lukrat ku lopata, am fuost điskărkatuorĭ la stańița đi vuoz — deset godina sam radio sa lopatom, bio sam istovarivač na železničkoj stanici ♦ supr. înkărkatuorĭb> [Por.] ∞ điskarkab> [Vidi]
1692 điskolaśi descolaci расклупчати điskolaśib> (ĭuo ma điskolaśieskb>, ĭel sa điskolaśiașćeb>) [akc. điskolaśib>] (gl. p. ref.) — 1.b> rasklupčati se, odmotati se, ne biti više sklupčan ◊ kum, drakuluĭ, mi sa điskolaśi žîța-sta đi pi mosuor? — kako mi se, dođavola, razmotala ova žica sa kalema? ♦ sin. disfakub> 2.b> (psih.) razrogačiti, iskolačiti oči ◊ kînd ļi auḑî pi tuaće śe ļi am fakut, muma atîta điskolaśi uoki đi ma spumîntaĭ k-o sî krîape — kad je čula sve šta sam uradio, majka je toliko razrogačila oči da sam se uplašio da će svisnuti ♦ supr. înkolaśib> [Por.] [Vidi]
1648 điskuasă descoasă рашити điskuasăb> (ĭuo ma điskuosb>, ĭel sa điskuasăb>) [akc. điskuab>să] (gl. p. ref.) — rašiti, rasparati ◊ țuala sa điskuasă ĭuta dakă kroĭtuorĭu n-a kusut bun — odelo se brzo rašije ako krojač nije dobro šio ♦ var. đeskuasăb> [Por.] [Vidi]
1584 điskulț desculţ бос điskulțb> (điskulțăb>) (mn. điskulțb>, điskulćeb>) [akc. điskub>lț] (prid.) — bos, bosonog, bez obuće ◊ în vrĭamĭa lu opinś đi puork, tuata vara lumĭa a mĭers điskulță — u vreme svinjskih opanaka, ljudi su celog leta išli bosi ♦ var. đeskulțb> ♦ ? / skr. < điskulțatb> [Por.] ♦ dij. var. dăskulțb> [Mlava][Hom.] ∞ điskulțab> [Vidi]
1585 điskulțat desculţat босоног điskulțatb> (điskulțatăb>) (mn. điskulțațb>, điskulțaćeb>) [akc. điskulțab>t] (prid.) — bosonog, bez obuće, bos; izuven ◊ nu vrĭeu să tun, kă mis điskulțat, d-am trĭekut pin ńișći morśilarĭ, șî ma ćĭem k-ăț im puodu — neću da uđem jer sam bos, a prošao sam kroz neko blatište, pa se bojim da ću ti isprljati pod ◊ uomu ĭe điskulțat kînd sa điskulță — čovek je bos kada se izuje ♦ var. đeskulțatb> ♦ var. skr. điskulțb> [Por.] ∞ điskulțab> [Vidi]
1635 điskurka descurca распетљати điskurkab> (ĭuo ma điskurkb>, ĭel sa điskurkăb>) [akc. điskurkab>] (gl. p. ref.) — 1.b> raspetljati, razmrsiti ◊ am aļergat ku furka-n mînă pin ńișći tufe dupa viće, șî abĭa pĭe urmă am điskurkat kairu đi spińamă — trčala sam sa preslicom u ruci kroz neko žbunje za stokom, pa sam posle jedva razmrsila kudeljku od trnjaka 2.b> (fig) ratosiljati se; osloboditi se ili izvući iz neke neprijatne situacije ◊ feĭmĭa ku naruok đ-al mare sa do điskurkat đi bĭețîoso-la a iĭ — ćerka mi se uz veliku sreću konačno ratosiljala one njene pijandure ♦ sin. điskîlśib>, đizvîrḑîb>, điznodab> ♦ supr. înkurkab> [Por.] [Vidi]
1636 điskurkat descurcat ослобођен điskurkatb> (điskurkatăb>) (mn. điskurkațb>, điskurkaćeb>) [akc. điskurkab>t] (prid.) — oslobođen, rasterećen ◊ tuma kînd am întuors împrumutu, am putut trai điskurkat đi tuaće grižîļi — tek kad sam vratio dug, mogao sam živeti oslobođen svih briga ♦ sin. ușuratb> [Por.] ∞ điskurkab> [Vidi]
1687 đispana despăna расклинити đispanab> (ĭuo đispańeḑb>, ĭel đispańaḑăb>) [akc. đispanab>] (gl. p. ref.) — 1.b> raskliniti, izvaditi klinove ◊ ma duk să đispańeḑ karu, kî mi s-a slabit șîna pi drum, ș-a fuost muara s-o înpańeḑ sî nu-m piśe đi pi ruată — idem da „rasklinim” kola, jer mi se olabavila šina na putu, pa sam morao da joj stavim klinove da ne spadne sa točka 2.b> ogoliti (se), skinuti oteću, raspasati se ◊ kînd će duś la ibomńikă, nu ći đispana uodma, kă dakă ći prispĭașće barbatî-su, fuź în pĭaļa guală — kad odeš kod ljubavnice, nemoj se raspasati domah, jer ako te zbrza muž, bežiš nag do gole kože [Por.] [Vidi]
1688 đispanat despănat расклињен đispanatb> (đispanatăb>) (mn. đispanațb>, đispanaćeb>) [akc. đispanat] (prid.) — 1.b> rasklinjen, kome su skinuti klinovi, klipovi ili izvađeni čepivi ◊ am spart gĭața la fusu mori, ș-akuma muara lukră bun, đispanată — razbio sam led sa vodeničnog vretena, i sada vodenica radi dobro, raščepljena 2.b> razgolićen, raspasan, raščupan, razdrljan, neurednog izgleda — n-a-nkiptorat bumbi kum trîabe, șî mĭarźe ku kamașa đispanată — nije dobro zakopčao dugmad, pa ide sa razdrljanom košuljom [Por.] ∞ đispanab> [Vidi]
1632 đisparțî despărţî раздвојити đisparțîb> (ĭuo đispartb>, ĭel đisparćeb>) [akc. đisparțîb>] (gl. p. ref.) — razdvojiti, odvojiti, rastaviti ◊ parințî mi s-a đisparțît înga kînd am fuost kopil — roditelji sumi se rastavili još dok sam bio dete ◊ đisparće kopiĭe-ĭa pănă nu sa ĭau la bataĭe — razdvoji tu decu dok se ne pobiju [Por.] [Vidi]
1633 đisparțît despărţit раздвојен đisparțîtb> (đisparțîtăb>) (mn. đisparțîțb>, đisparțîćeb>) [akc. đisparțîb>t] (prid.) — razdvojen, rastavljen, odvojen, odeljen ◊ mult am fuost đisparțîț, ama nu ń-am zuĭtat unu đi altu — dugo smo bili razdvojeni, ali nismo zaboravili jedno drugo [Por.] ∞ đisparțîb> [Vidi]
1480 đispiđekat despiedecat откочен đispiđekatb> (đispiđekatăb>) (mn. đispiđekațb>, đispiđekaćeb>) [akc. đispiđekab>t] (prid.) — 1.b> otkočen ◊ pi drumo-l bun mîń karu đispiđekat, numa la stîrmină ăl înpĭađiś — po ravnom putu teraš kola otkočena, samo ih na nizbrdici zakočiš 2.b> (fig.) raspasan, razuzdan ◊ aș ḑîśa kî ĭe đi plaku mĭeu baĭato-la prĭa đispiđekat — rekao bih da je za moj ukus taj momak previše razuzdan [Por.] ∞ đispĭađikab> [Vidi]
1479 đispĭađika despiedica откочити đispĭađikab> (ĭuo đispĭađikb>, ĭel đispĭađikăb>) [akc. đispĭađikab>] (gl.) — otkočiti, otpustiti kočnicu, skinuti objekat kojim su kola bila zakočena ◊ đispĭađikă karu, kî ažunsărîm la luok bun — otkoči kola, jer smo stigli na ravan put ♦ var. đispiđikab> [Por.] [Vidi]
1481 đispļeći despleti расплести đispļećib> (ĭuo đispļećieskb>, ĭel đispļećiașćeb>) [akc. đispļećib>] (gl. p. ref.) — rasplesti, rasplitati, razdvojiti ono što je bilo upleteno ◊ nu đispļeći bîrțîļi la fată, kă frumuos iĭ stau — nemoj rasplitati kike devojčici, jer joj lepo stoje ♦ spr. împlećib> [Por.] [Vidi]
1696 đispodobi despodobi растронтати се đispodobib> (ĭuo ma đispodobĭeskb>, ĭel sa đispodobĭașćeb>) [akc. đispodobib>] (gl. p. ref.) — rastrontati se, skinuti višak odeće ◊ ĭarna kînd pļakă la drum, uomu sa-npodobĭașće ku trankuće în tot fĭeļu sî nu-ĭ fiĭe frig, da kînd vińe la koļibă, ĭel sa đispodobĭașće — zimi kad čovek krene na put, natronta se svim i svačim da mu ne bude hladno, a kad dođe kući on se rastronta (Tanda) ◊ țîn minće kum mama Ļița ńi zbera ĭarna kînd tunam în kasă, sî ńi đispodobim, să nu duśem zapadă-n suobă — sećam se kako je baba Lica vikala na nas zimi kada smo ulazili u kuću, da se rastrontamo, da ne unosimo sneg u sobu (Rudna Glava) ♦ sin. đizbrakab> ♦ supr. înpodobib> [Por.] ∞ poduabăb> [Vidi]
1590 đispoĭat despuiat распојасан đispoĭatb> (đispoĭatăb>) (mn. đispoĭațb>, đispoĭaćeb>) [akc. đispoĭab>t] (prid.) — 1.b> (zast.) raspojasan, razgolećen; sa razvezanom odećom ◊ sa tîvaļiașće bat șî đispoĭat — valja se pijan i raspasan 2.b> (fig.) raspusan, razuzdan ◊ fata-sta ĭe pļesńită șî đispoĭată — ova devojka je blesava i raspusna [Por.] ∞ đispoĭab> [Vidi]
1655 đispre despre наспрам đispreb> [akc. đib>spre] (predl.) — 1.b> naspram, naprema; preko puta; ispred, pred ◊ kînd a fuost đispre kasă, s-a pus kîńi sî latre, șî ĭel a fuźit — kad je bio naspram kuće, zalajali su psi i on je pobegao ◊ a trĭekut pista Dunîrĭe la ĭuț, đispre Porĭeśa — prelazili su Dunav kod brzaka, naspram Poreča ◊ aĭa fu la un śas đispre zuorĭ — to beše na jedan sat pred zoru 2.b> o kome ili o čemu ◊ vorbim đispre lukru nuostru — govorimo o našem poslu ♦ / < đib> — od, na+ spreb> — prema, ka [Por.] ♦ dij. var. dăsprăb> [bran.] [Vidi]
1672 đispreunat despreunat растављен đispreunatb> (đispreunatăb>) (mn. đispreunațb>, đispreunaćeb>) [akc. đispreunab>t] (prid.) — rastavljen, razdvojen; odvojen, otkačen, odvaljen ◊ tuata ḑîua stă baskiĭa-ĭa đispreunată đi la șćiump, șă puorśi sluobîd tună-n bașćauă — ceo dan stoji ona baskija odvaljena od stuba, i svinje slobodno ulaze u baštu [Por.] ∞ đispreunab> [Vidi]
1600 đisprins desprins одвојен đisprinsb> (đisprinsăb>) (mn. đisprinșb>, đisprinsăb>) [akc. đisprib>ns] (prid.) — odvojen, otcepljen, odlepljen, rastavljen ◊ đi kînd stîă taraba đisprinsă đi baskiĭe, mîńiļi sî-ț piśe đi śe n-o prinḑ — otkad stoji taraba otkačena od baskije, ruke ti otpale što je ne zakuješ ♦ var. đesprinsb> ♦ sin. đisparțîtb>, đizļipitb>, đisfakutb> [Por.] ∞ đisprinđeb> [Vidi]
1694 đispripońi despriponi одвезати đispripońib> (ĭuo đispripońieskb>, ĭel đispripońiașćeb>) [akc. đispripońib>] (gl. p. ref.) — odvezati govedo vezano priponom ◊ vaka s-a đispripońit șî s-a bagat în kukuruḑ — krava se odvezala sa pripona, i ušla u kukuruz ♦ supr. înpripońib> [Por.] [Vidi]
1695 đispripońit despriponit одвезан đispripońitb> (đispripońităb>) (mn. đispripońițb>, đispripońićeb>) [akc. đispripońib>t] (prid.) — odvezan sa pripona (za govedo) ◊ vaka pașće đispripońită, bagă sama sî nu sa dukă în luok — krava pase odvezana sa pripona, pazi da ne ode u njivu ♦ supr. înpripońitb> [Por.] ∞ đispripońib> [Vidi]
1638 đisputkovi despotcovi распоткивати đisputkovib> (ĭuo đisputkovĭeskb>, ĭel đisputkovĭașćeb>) [akc. đisputkovib>] (gl. p. ref.) — raspotkivati, skidati potkov sa kopita životinja, ili obuće; gubiti potkov; ostati bez potkova ◊ s-a đisputkovit un buou, șî ma duk ku ĭel la putkovarĭu să-l în putkovĭaskă ĭară — otpao je potkov jednome volu pa idem sa njim kod potkivača da ga ponovo potkuje [Por.] [Vidi]
1639 đisputkovit despotcovit распоткован đisputkovitb> (đisputkovităb>) (mn. đisputkovițb>, đisputkovićeb>) [akc. đisputkovitb>] (prid.) — raspotkovan, koji je bez potkova, kome su ispale ili su skinute potkovice ◊ vaka đisputkovită nu traźe bińe în žug — raspotkovana krava ne može dobro da vuče u jarmu ♦ sin. điskulțb> [Por.] ∞ đisputkovib> [Vidi]
1597 đistîrna desprinde откачити đistîrnab> (ĭuo đistîrnb>, ĭel đistîrnăb>) [akc. đistîrnab>] (gl. p. ref.) — otkačiti, skinuti nešto što je okačeno ili zakačeno; odvojiti što je prikačeno ◊ nu puot đistîrna kutarița đi la grindă fara skamn, kă mis mikă — ne mogu skinuti korpu sa tavanske grede bez stoličice, jer sam mala ♦ var. đestîrnab> ♦ supr. atîrnab> [Por.] [Vidi]
1591 đistrama destrăma распарати đistramab> (ĭuo đistrîămb>, ĭel đistramăb>) [akc. đistrama] (gl. p. ref.) — rasparati, parati nešto što je pleteno ili tkano ◊ kimĭașă batrînă, s-a đistramat tuată — stara košulja, sva se rasparala ◊ đistrîăm điemperu — param džemper ♦ sin. đispļećib>, đisfîșurab>, đeșîrab> [Por.] ∞ tramăb> [Vidi]
1595 đistruka destruca открити đistrukab> (ĭuo đistrukb>, ĭel đistrukăb>) [akc. đistrukab>] (gl. p. ref.) — otkriti, skinuti pokrivač ◊ bagă sama, kopiĭi nuapća sa đistrukă, puot sî raśiaskă — obrati pažnju, deca se noću otkrivaju, mogu da se prehlade ♦ supr. astrukab> [Por.] [Vidi]
1596 đistrukat descoperit откривен đistrukatb> (đistrukatăb>) (mn. đistrukațb>, đistrukaćeb>) [akc. đistrukab>t] (prid.) — otkriven, bez pokrivača ◊ kînd duormĭ đistrukat lînga ferĭastă đeșkisă, ći prinđe tusă — kad spavaš otrkiven pored otvorenog prozora, uhvati te kijavica ♦ supr. astrukatb> [Por.] ∞ đistrukab> [Vidi]
2842 đistul destul доста đistulb> [akc. đistub>l] (pril.) — (ret.) dosta, dovoljno ◊ đistul a fuost odată să-ĭ spună — dovljno je bilo jednom da mi kaže ◊ var. đestulb> [Por.] ∞ đestulb> [Vidi]
1702 đișćepta deștepta пробудити (се) đișćeptab> (ĭuo ma đișćept, ĭel sa đișćaptă) [akc. đișćeptab>]b> (gl. p. ref.) — probuditi (se), otrezniti (se), osvestiti (se) ◊ đișćaptîće, kî ĭe vrĭamĭa sî pļeś la lukru — probudi se, jer je vreme da pođeš na posao ◊ sî va đișćepta saraka, șî nu va mîĭ rabda așa barbat — valjda će se osvestiti jadna, pa više neće trpeti takvog muža [Crn.] [Vidi]
1703 đișćeptarĭe deșteptare буђење đișćeptarĭeb> (mn. đișćeptîărĭb>) [akc. đișćeptab>rĭe] (i. ž.) — buđenje, osvešćenje, otrežnjenje ◊ grieu îm kađe đișćeptarĭa đimińața — teško mi pada buđenje ujutru [Crn.] ∞ đișćeptab> [Vidi]
1652 đișkiptora deschiotora раскопчати đișkiptorab> (ĭuo đișkĭepturb>, ĭel đișkĭepturăb>) [akc. đișkiptorab>] (gl. p. ref.) — raskopčati, otkopčati dugme na odeći ◊ kum ma luvă-n brață, pokńi urĭakĭa la kiptuarĭe, șî kimĭașa mi sa đișkiptoră singură — čim me zagrli, puče ušica na petlji, i košulja se sama raskopča [Por.] ∞ kiptuareb> [Vidi]
1616 đișkuńa descuia откључати đișkuńab> (ĭuo đișkuńb>, ĭel đișkuńeb>) [akc. đișkuńab>] (gl. p. ref.) — otključati (se); otvoriti vrata koja su bila zatvorena klinom ◊ ku kĭaĭa-sta nu sa puaće đișkuńa ușa — sa ovim ključem ne mogu se otključati vrata ♦ var. đeșkuńab> (Tanda), đeșkuĭab> (Crnajka) ♦ sin. đișkiđab> ♦ supr. înkuńab> ♦ / đisb>/đes b>+ kuńb>/kuĭb> [Por.] ∞ kuńb> [Vidi]
1828 đivrĭame devreme раније đivrĭameb> [akc. đivrĭab>me] (pril.) (komp.) — 1.b> ranije, pre nekog određenog vremenskog momenta, bez obzira na doba dana ◊ vinu śe guod puoț măîĭ đivrĭame, kă avĭem mult đi lukru — dođi što god ranije možeš, jer imamo mnogo posla 2.b> predveče, pre nego što padne mrak ◊ oguaĭe vićiļi măĭ đivrĭame, să nu ńegurĭeḑ ku ĭaļe — izmiri stoku malo ranije, da ne omrkneš sa njom (Tanda) ♦ sin. învrĭameb> [Por.] [Vidi]
1666 đizdoi dezdoi расукати đizdoib> (ĭuo đizdoĭeskb>, ĭel đizdoĭașćeb>) [akc. đizdoib>] (gl. p. ref.) — rasukati, razdvojiti, raspolutiti ◊ sa đizdoĭașće śeva ś-a fuost îndoĭit, kînd sa đisparće în dua — razdvaja se nešto što je bilo udvojeno, kada se razdvaja na dva dela [Por.] [Vidi]
1667 đizdoit dezdoit расукан đizdoitb> (đizdoităb>) (mn. đizdoițb>, đizdoićeb>) [akc. đizdoib>t] (prid.) — rasukan, razdvojen, rastavljen na dva dela ◊ sfuara đizdoită nuĭe bună đi ļegat sarśina — rasukan konopac nije dobar za vezivanje naramka ♦ sin. đisfakutb> [Por.] ∞ đizdoib> [Vidi]
1611 đizgoļit dezgolit разголићен đizgoļitb> (đizgoļităb>) (mn. đizgoļițb>, đizgoļićeb>) [akc. đizgoļib>t] (prid.) — razgolićen, ogoljen, otkriven, sa koga je skinut pokrivač; nag; go ◊ m-am învațat ku kîrpa-n kap, șî kînd mis ku kapu guol, parke mis đizgoļită — navikla sam na maramu, i kada sam gologlava, kao da sam razgolićena ◊ pluaĭa a fakut ogaș pin građină, șî krîmpiĭi mĭ-a ramas đizgoļiț ku rîdaśińiļi la suare — kiša je napravila potok kroz baštu, i krompiri su mi ostali ogoljeni, sa korenjem na suncu (Tanda) ♦ sin. đizbrakatb>, đistrukatb> [Por.] ∞ đizgoļib> [Vidi]
1643 đizgrađit dezgrădit неограђен đizgrađitb> (đizgrađităb>) (mn. đizgrađițb>, đizgrađićeb>) [akc. đizgrađib>t] (prid.) — neograđen, prostor koji bi trebalo da bude ograđen i zaštićen, a nije ◊ nu lasa bașćauă đizgrađită, kă tună vićiļi șî fak șćietă — ne ostavljaj baštu neograđenu, jer ulazi stoka i pravi štetu [Por.] ∞ đizgrađib> [Vidi]
1624 đizgropa dezgropa откопати đizgropab> (ĭuo đizgruopb>, ĭel đizgruapăb>) [akc. đizgropab>] (gl. p. ref.) — otkopati ◊ krumpiĭ sa đizgruapă ku sapa — krompir se vadi iz zemlje motikom ◊ a sapat ku furiș ḑîua-nuapća, ș-a đizgropat uala ku bańi — kopali su krišom dan i noć, i iskopali ćup sa parama ♦ supr. îngropab> [Por.] ♦ dij. var. dăzgropab> [Hom.] [Vidi]
1725 đizgropare dezgropare откопавање đizgropareb> (mn. đizgropîărĭb>) [akc. đizgropab>re] (i. ž.) — otkopavanje, iskopavanje, raskopavanje ◊ rumîńi în Omuoļ sa lasat đi đizgroparĭa morțîlor — Vlasi u Homolju napustili su otkopavanje pokojnika ◊ sapă bunarĭu, șă kată lukratuorĭ la đizgropare — kopa bunar, i traži radnike za iskopavanje ♦ supr. îngropareb> [Por.] ∞ đizgropab> [Vidi]
1474 đizļegatură dezlegătură одвезивање đizļegaturăb> (mn. đizļegaturĭb>) [akc. đizļegatub>ră] (i. ž.) — 1.b> odvezivanje, razvezivanje; oslobađanje od obaveze; raskid ugovora ◊ s-a dus la sud, ș-akolo a fakut đizļegatură la vuorbă ś-a fuost întra iĭ — otišli su na sud, i tamo obavili raskid ugovora koji je bio među njima 2.b> (mag.) bajanje za vraćanje oduzete moći, najčešće seksualne ◊ kînd nu măĭ puoț sî aĭ trĭabă ku muĭarĭa, će duś la vro vîržîtuare să-ț fakă đi đizļegatură — kad više ne možeš da imaš posla sa ženom, ideš kod neke vračare da ti baje za odvezivanje [Por.] ∞ đizļegab> [Vidi]
1476 đizļipi dezlipi одлепити đizļipib> (ĭuo đizļipĭeskb>, ĭel đizļipĭașćeb>) [akc. đizļipib>] (gl. p. ref.) — odlepiti (se), odlepljivati (se), odvajati ili razdvajati ono što je bilo slepljeno ◊ mi s-a đizļipit morśila đi pi parĭeț la koļibă, șî tună frugu-n suobă — odlepilo mi se blato sa zidova kolibe, i ulazi hladnoća u sobu [Por.] ∞ ļipib> [Vidi]
1477 đizļipit dezlipit одлепљен đizļipitb> (đizļipităb>) (mn. đizļipițb>, đizļipićeb>) [akc. đizļipib>t] (prid.) — odlepljen, razlepljen ◊ tutkalo-la nuĭe đi ńimika, ĭut mi s-a đizļipit blana la astal — tutkal nije ni za šta, brzo mi se odlepila daska na stolu [Por.] ∞ đizļipib> [Vidi]
1478 đizļipitură dezlipitură одлепак đizļipiturăb> (mn. đizļipiturĭb>) [akc. đizļipitub>ră] (i. ž.) — 1.b> odlepak, komad koji se odlepio ◊ supt strĭeșîna koļibi o gramadă đi đizļipitură đi pi parĭeț — pod nadstrešnicom kolibe gomila odlepaka sa zidova 2.b> mesto sa koga se odvojio odlepak ◊ am fakut morśilă ku pļauă, să astup đizļipituriļi la konak — umesio sam blato i plevu da zatvorim mesta na kući na kojima se odlepio zid [Por.] ∞ đizļipib> [Vidi]
5871 đizmećiśală dezmeticire освешћивање đizmećiśalăb> (mn. đizmećiśaļeb>) [akc. đizmećiśală] (i. ž.) — (psih.) osvešćivanje, povratak svesti ◊ kînd auḑîĭ kă kopilu a kaḑut amețît, aļergaĭ ku sufļitu-n gură, șă înśepuĭ ĭuta ku đizmećiśala kum am șćut măĭ bińe — kad sam čuo da je dete palo u nesvest, potrčah kao bez daha, i započeh sa osvešćivanjem kako sam najbolje znao [Por.] ∞ đizmećiśib> [Vidi]
1930 đizmĭaćiśi dezmetici застранити đizmĭaćiśib> (ĭuo ma đizmĭaćiśieskb>, ĭel sa đizmĭaćiśiașćeb>) [akc. đizmĭaćiśib>] (gl. p. ref.) — zastraniti, skrenuti (psih.), odvojiti (se) ◊ nu înțaļeg đi śe ĭel așa sa đizmĭaćiśiașće ku bĭețîluko-la luĭ — ne razumem zašto on toliko zastranjuje sa tim svojim pijančenjem [Por.] ∞ đizmećiśib> [Vidi]
1493 điznoda deznoda развезати điznodab> (ĭuo điznuodb>, ĭel điznuadăb>) [akc. điznodab>] (gl. p.) — razvezati, odvezati nešto što je bilo vezano u čvor ◊ điznuadă sfuară, ļagă vaśiļi đi par, șî pļakă — razveži konopac, veži krave za kolac, i kreni ♦ supr. nodab> [Por.] ♦ dij. var. ďeznodab> [Kmp.] [Vidi]
2754 điznou deznou ? изнова điznoub> [akc. điznob>u] (pril.) — iznova, nanovo, iz početka ◊ ńimik nuĭe bun, trăbe tuot fakut điznou — ništa ne valja, treba sve nanovo uraditi ♦ / đ[e]b> + (srb.) izb> + noub> [Por.] ∞ noub> [Vidi]
1622 đizumfla dezumfla испумпати (се) đizumflab> (ĭuo ma đizumflub>, ĭel sa đizumflăb>) [akc. đizumflab>] (gl. p. ref.) — ispumpati (se), splasnuti, izduvati (se) ◊ skosăĭ đinćiļi, șî mi sa đizumflă obrazu ĭuta — izvadih zub, i otok na obrazu je brzo splasnuo [Por.] [Vidi]
1602 đizvațat dezvăţat одвикнут đizvațatb> (đizvațatăb>) (mn. đizvațațb>, đizvațaćeb>) [akc. đizvațab>t] (prid.) — odviknut, odučen, koji je promenio naviku, ili koji je zaboravio neko znanje, veštinu ◊ vaśiļi sînt đizvațaće đi tras în žug — krave su odučene od vučenja u jarmu ◊ s-a ļikuit, ș-akuma traĭașće kuminće, đizvațat đi bĭare — lečio se, i sada živi mirno, odviknut od pića [Por.] ∞ đizvațab> [Vidi]
1906 đizvîrći dezvârti (a) одвртати đizvîrćib> (ĭuo đizvîrćieskb>, ĭel đizvîrćiașćeb>) [akc. đizvîrćib>] (gl. p.) — odvrtati nešto što je zavrtano ◊ nu kućeḑ sî đizvîrćiesk șrafu, k-a ruźinit, șî ma ćiem k-ăl rup — ne smem da odvrnem šraf, jer je zarđao, pa se bojim da ću ga slomiti ♦ supr. învîrćib> [Por.] ♦ dij. var. đezvîrćib> [GPek] [Vidi]
1907 đizvîrćit dezvârtit одврнут đizvîrćitb> (đizvîrćităb>) (mn. đizvîrćițb>, đizvîrćićeb>) [akc. đizvîrćib>t] (prid.) — odvrnut, odvijen (za zavrtanj, vijak) ◊ n-am bagat sama, mi s-a lîbovit șrafurļi la ruată, șî ĭuo ku ĭaļe așa đizvîrćiće am karat gata un śias șî măĭ bińe — nisam primetio, olabavili su mi se zavrtnji na točku, i ja sam sa njima tako odvrnutim vozio gotovo sat i nešto [Por.] ♦ dij. var. đezvîrćitb> [GPek] ∞ đizvîrćib> [Vidi]
1908 đizvîrḑî dezvârzi размрсити đizvîrḑîb> (ĭuo đizvîrḑîăskb>, ĭel đizvîrḑîașćeb>) [akc. đizvîrḑîb>] (gl. p. ref.) — 1.b> razmrsiti nešto što je zamršeno; razvezati; raspetljati ◊ mi sa đizvîrḑîră kurîaļiļi la opinś — razvezali su mi se kaiševi na opankama 2.b> (fig.) razmotriti i razreštiti neki problem; raspetljati ◊ atîća înkîlśiturĭ întra iĭ nu măĭ đizvîrḑîașće ńiś dumńeḑîu — tolike petljancije među njima ne može da razmrsi ni gospod bog ♦ sin. điskîlśib> [Por.] ♦ dij. var. đezvîrḑîb> [GPek] [Vidi]
1731 đižuga dejuga испрегнути đižugab> (ĭuo đižugb>, ĭel đižugăb>) [akc. đižugab>] (gl. p.) — ispregnuti, osloboditi se jarma; skinuti jaram ◊ đižugă buoĭi sî ođińaskă, șî dîăļe kîta uruĭală — ispregni volove da se odmore, i daj im malo jarme ♦ supr. înžugab> [Crn.] [Vidi]
1733 đižugarĭe dejugare испрезање đižugarĭeb> (mn. đižugîărĭb>) [akc. đižugab>rĭe] (i. ž.) — isprezanje zaprege, oslobađanje zaprege jarma ◊ pućem sî mîĭ traźem kîćiva brĭažđe pin luok, pînă nu vińe vrĭamĭa đi đižugarĭe — možemo povući još koju brazdu na njivi, dok ne dođe vreme za isprezanje ♦ supr. înžugarĭeb> [Crn.] ∞ đižugab> [Vidi]
1732 đižugat dejugat испрегнут đižugatb> (đižugatăb>) (mn. đižugațb>, đižugaćeb>) [akc. đižugab>t] (prid.) — ispregnut, vučno grlo oslobođeno jarma ◊ vaka ĭe đižugată, ș-akuma ođińiașće — krava je ispregnuta, i sada odmara [Crn.] ◊ a lasat buoĭi đižugaț în marźina luokuluĭ, șî iĭ s-a bagat în kukuruḑ — ostavio je ispregnute volove na ivici njive, i oni su ušli u kukuruz ♦ var. đežugatb> (Tanda) [Por.] ♦ supr. înžugatb> ∞ źugb> [Vidi]
1712 điźaba degeaba бадава điźabab> [akc. điźab>ba] (pril.) — badava, za džabe, bez para ili bez neke koristi; uzalud; budzašto ◊ điźaba a mĭers la șkuală — badava je išao u školu ◊ dakă vinḑ, nu da điźaba — ako prodaješ, nemoj davati za badava ◊ điźaba źabuță — banbadava [Por.] ♦ / đib> — za + źabab> — badava [Vidi]
2189 Đuĭkă Giuică Ђујко Đuĭkăb> [akc. Đub>ĭkă] (i. m.) — (antr.) Đujko, l.i. u Crnoj Reci ◊ Ĭanku Đuĭkă a fuost kińez în sat, șî uom vaḑut — Janko Đujka je bio seoski knez, i viđen čovek [Crn.] [Vidi]
2765 đurđiță lăcrimioară ђурђевак đurđițăb> [akc. đurđib>ță] (i. ž.) — (bot.) đurđevak (Convallaria majalis) ◊ đurđița ĭe fluare padurĭană kare dă în primovară, șî are fluorĭ albe, marunće șî fakuće ka klopațăļiļi — đurđevak je šumsko cveće koje niče u proleće, i ima sitne bele cvetove, nalik na zvončiče ♦ sin. kukuruḑu-uoib> (Tanda) [Por.] [Vidi]
1823 e e е eb> (uzv.) — 1.b> (često sa ponavljanjem) za iskazivanje ili pojačavanje nekog osećanja ◊ numa „e”, or „eee”, sa ḑîśe kînd će mirĭ đi śauva, kînd îț pare rău k-aĭ auḑît vrun rîău, kînd iș ńisufarat or mîńiuos — samo „e”, ili „eee”, kaže se kada se čudiš nečemu, kada ti je žao zbog nečeg lošeg što si čuo, kada si nestrpljiv ili ljut ◊ eee, kopiĭ, ńimik n-o sî fiĭe đin vuoĭ, kă durmiț pănă-n amńaḑîț — eee, deco, ništa neće biti od vas, jer spavate do podne 2.b> za izražavanje pitanja sa sumnjom (zar?) ◊ kînd vrĭeĭ s-întrîăbĭ, kî nu baș do krĭeḑ în aĭa ś-aĭ-uḑît — kad želiš da (se) pitaš, jer ne veruješ sasvim u ono što si čuo ◊ e, măĭ ḑî odată, pă sî krĭed în urĭekiļi mĭaļe — e, kaži još jednom, pa da poverujem svojim ušima 3.b> a.b> za dozivanje ◊ kînd kĭem pi vrunu, or kaț sî sa-ntuarkă kîtra ćińe — kada zoveš nekog, ili tražiš da se okrene prema tebi ◊ e, auḑ tu śe-ț vorbĭesk, or sî-ț trag o palmă — e, čuješ li šta ti govorim, ili da ti razvučem jednu šamarčinu b.b> za poštapanje u govoru ◊ kînd înśĭepĭ vuorba, da nu iș baș đi tuot sigirat śe trîabe să spuń — kad počneš rečenicu, a nisi baš siguran šta treba da kažeš ◊ e, pă ĭuo atîta am șćut, atîta v-am spus — e, pa ja sam toliko znao, toliko sam vam kazao [Por.] [Vidi]
2468 fa fa девојче fab> (uzv.) — devojko! devojče! ženska! ◊ „fa” puaće să ḑîkă fiĭekare la o famĭaĭe, numa dakă sînt baș prĭaćiń buń, șî nuĭe ńiś-o mîńiĭe întra iĭ — „fa” može da kaže bilo ko ženskoj osobi, samo ako su baš dobri prijatelji, i ako među njima nema nikakve ljutnje ◊ fa, Mariĭo, m-auḑ tu, ba, or ći faś surdă? — devojče, Marija, čuješ li ti mene, bre, ili se praviš gluva? ◊ „fa” arată mare dragusta întra duauă muĭerĭ — „fa” pokazuje veliku bliskost između dve žene ♦ / (skr.) < fatăb> — devojka, ženska osoba [Por.] ∞ fatăb>¹ [Vidi]
2043 față faţă лице fațăb> (mn. fĭațăb>) [akc. fab>ță] (i. ž.) — lice; prednja strana 1.b> (anat.) ljudsko lice ◊ fața uomuluĭ kuprinđe frunća, uoki, nasu, obrazu, gura șî barba — lice kod čoveka obuhvata čelo, oči, nos, obraz, usta i bradu ◊ kare ĭe vićaz, întuarśe fața kîtra uom, șî-ĭ tuot đeșkis în uokĭ b>— onaj ko je hrabar, okreće lice prema čoveku, i kaže mu sve otvoreno u lice (Rudna Glava) [Por.] ◊ sî-ntuarsă ku fața kîtră mińe, șî roșî ka raku — okrenu se licem prema meni i pocrvene kao rak (Osnić) [Crn.] 2.b> gornja ili prednja strana predmeta ◊ puńe pîătura pi pat ku fața-n sus — stavi ponjavu na krevet sa licen na gore 3.b> (reljef) osunčana, prisojna strana ◊ fața ĭe pomîntu întuors kîtra suare — „faca” je zemljište okrenuto suncu (Tanda) [Por.] ◊ în față mîĭ îndată rasîarĭe kukuruḑu, kî ĭe pomîntu mîĭ kalduruos — u prisoju ranije niče kukuruz, jer je zemlja toplija (Osnić) [Crn.] 4.b> (prostor) lice mesta ◊ a ĭeșît în fața luokuluĭ, adunat marturi, ș-aratat k-a vorbit đ-adaverĭe — izašao je na lice mesta, okupio je svedoke, i dokazao da govori istinu (Rudna Glava) 5.b> (top.) šumska parcela na prisojnoj strani, označena imenom vlasnika, veličinom, ili nekim karakterističnim objektom ◊ Fața mikă (or mare) — Malo (ili veliko) prisoje ◊ Fața lu Ĭuon — Jonovo prisoje (Tanda) ◊ Fața muori — Vodenično prisoje (prisojna strana iznad vodenice) (Crnajka) 6.b> (za doba dana) osvit, praskozorje ◊ aĭa a fuost în față đi ḑîuă — to je bilo u osvitu dana (blizna) ♦ up. firĭeb> ♦ supr. duosb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1799 fag fag буква fagb> (mn. faźb>) [akc. fab>g] (i. m.) — (bot.) bukva (Fagus silvatica) ◊ padurĭa ĭe bună, numa faź dau pin ĭa — dobra je šuma, samo bukve rastu u njoj [Por.] [Vidi]
4403 faĭn fain добро faĭnb> [akc. fab>ĭn] (pril.) — dobro, odlično, fino, lepo ◊ tuot a fuost faĭn, ń-am pitrekut rău frumuous — sve je bilo dobro, proveli smo se vrlo lepo ◊ a fakut koļașă bună, a śinat faĭn, șî s-a kulkat să duarmă — napravili su dobar kačamak, večerali lepo, i legli da spavaju ♦ var. faĭnob> ♦ sin. bunb> [Por.] [Vidi]
1798 fakļiĭe făclie бакља fakļiĭeb> (mn. fakļiĭb>) [akc. fakļib>ĭe] (i. ž.) — baklja, faklja, buktinja ◊ fakļiĭe aĭ nuoștri a fakut đin skuarță đi śerieș — naši su baklje pravili od trešnjine kore [Por.] [Vidi]
2196 faļi făli фалити faļib> (ĭuo faļieskb>, ĭel faļiașćeb>) [akc. faļib>] (gl.) — faliti, nedostajati; manjkati ◊ nu-m faļiașće ńimika — ne fali mi ništa ◊ pļesńit, iĭ faļiașće śuava-n kap, nuĭe întrĭeg — blesav, fali mu nešto u glavi, nije ceo ◊ am uoptsuće, măĭ îm faļiașće duauăsuće pă să am omiĭe — imam osamsto, fali mi još dvesta pa da imam hiljadu ◊ đeșkiđe uoki șî pazîa bińe: numa-m va faļi fiĭe śe, tu iș gata — otvori oči i pazi dobro: samo li mi bude falilo bilo šta, ti si gotov [Por.] [Vidi]
1814 faļiĭe felie кришка faļiĭeb> (mn. faļiĭb>) [akc. faļib>ĭe] (i. ž.) — kriška, velija ◊ dupa śe strîkurăm kașu, taĭem brînḑa-n faļiĭe, șă ļi puńem în śubăr — kada se kaša iscedi, tada isečemo sir na kriške, i položimo ih u čabar [Por.] [Vidi]
2197 faļinkă fălincă фалинка faļinkăb> (mn. faļinśb>) [akc. faļib>nkă] (i. ž.) — falinka, nedostatak; mana ◊ n-a kumparat vaka kî ĭa gasît vro faļinkă la đinț — nije kupio kravu jer joj je našao neku falinku na zubima ◊ kînd kaț fată să ći-nsuorĭ, uĭće prĭa bińe să fiĭe fara faļinkă — kad tražiš devojku za ženidbu, predobro gledaj da bude bez mane [Por.] ∞ faļib> [Vidi]
1815 faļiuos felios кришкаст faļiuosb> (faļiuasăb>) (mn. faļiuoșb>, faļiuasăb>) [akc. faļiuob>s] (prid.) — kriškast, kriškolik, koji ima oblik kriške, velije ◊ faļiuos sa ḑîśe đi śeva śe ĭe fakut ka faļiĭa, da n-ar trăbuĭa să fiĭe așa — kriškasto se kaže za nešto što je napravljeno kao kriška, a ne bi trebalo da bude takvo [Por.] ∞ faļiĭeb> [Vidi]
1850 famĭaĭe femeie жена famĭaĭeb> (mn. famĭeĭb>) [akc. famĭab>ĭe] (i. ž.) — žena, ženska osoba; osoba ženskog pola ◊ kînd vĭeḑ pi drum o insă-n suknă, da nu șćiĭ kare ĭe șî śi ĭe, spuń kî vĭeḑ o famĭaĭe — kad vidiš na putu osobu u suknji, a ne znaš ni ko je ni šta je, kažeš da vidiš jednu žensku osobu ◊ famĭaĭe ćinîră, ńimîritată sa kĭamă fată — ženska osoba, mlada i neudata, zove se devojka ◊ famĭaĭe mîritată ĭe muĭarĭe — udata ženska osoba je žena ◊ famĭaĭe batrînă sa kĭamă babă — stara žena zove se baba ♦ var. famĭeĭeb> (Tanda) [Por.] [Vidi]
5717 fańină fanină брашно fańinăb> (mn. fańińb>) [akc. fańib>nă] (i. ž.) — (nutr.) brašno ◊ fańina sa maśină la muară đin buobe đi mărințîș — brašno se melje u vodenici od semena žitarica ◊ đi kum sa ogođașće pĭatra muori, fańina puaće fi măĭ maruntă, or măĭ mare — od toga kako se namešta vodenični kamen, brašno može biti finije i krupnije ♦ var. fainăb> (Crnajka, deo Tande) [Por.] [Vidi]
5718 fańinuos făinos брашњав fańinuosb> (fańinuasăb>) (mn. fańinuoșb>, fańinuasăb>) [akc. fańinuob>s] (prid.) — brašnjav ◊ tuot morarĭu ĭe fańinuos, kă lukră ku fańina — svaki mlinar je brašnjav, jer radi sa brašnom ♦ var. făńinuosb> ♦ var. fainuosb> (Crnajka, deo Tande) [Por.] ∞ fańinăb> [Vidi]
1810 fara fără без farab> [akc. fab>ra] (predl.) — bez ◊ fara ĭel sa puaće — bez njega se može ◊ fara ńimika — bez ičega, siromah ◊ (izr.) Nuĭe muarće fara rîs, nuĭe nuntă fara plîns. — Nema pogreba bez smeha, nema svadbe bez plača. [Por.] [Vidi]
1839 farbă farbă фарба farbăb> (mn. farbeb>, fărburĭb>) [akc. fab>rbă] (i. s.) — (color) 1.b> farba, obojeni pigment ◊ đimult fărburļi a fakut muĭerļi đin buĭeḑ, d-akuma fiĭe śe farbă-ț trîabe, o gasîășć în dugaĭe — nekada su farbe pravile žene od biljaka, a sada koja god ti farba zatreba, nađeš je u prodavnici ◊ mĭ-a mînžît tumobilu ku farbă ńagră la vo doă-triĭ luokurĭ — namazali su mi kola crnom farbom na dva-tri mesta 2.b> boja (šara) ◊ farbă albă, galbină, ruoșîĭe, bilovinkă — boja bela, žuta, crvena, ljubičasta ◊ farbă đeșkisă, farbă înkisă — svetla boja, tamna (zagasita) boja ◊ fărburļi pi pîătură, ś-a țasuto mama đimult, nu sa ogođesk prĭa bińe — boje na ponjavi, koju je davno izatkala baba, ne slažu se najbolje [Por.] [Vidi]
2238 farmikă farmec враџбина farmikăb> (mn. farmiśeb>) [akc. fab>rmikă] (i. ž.) — (mag.) vradžbina, čini, mađija ◊ ĭ-a fakut vrîžîtuarĭa șî vro farmikă, s-o labiđe în drumu fĭeći, pi unđe ĭa sa duśe la apă, șî ĭar’ ńimika, fata n-a prins drag đi ĭel — napravila mu je vračara i neku vradžbunu, da je baci na put kud devojka ide na vodu, i opet ništa: devojka ga nije zavolela ◊ faśe farmiśe — pravi čini, mađije; vrača ◊ labdă farmiśe — baca čini ♦ sin. mamutăb>, momuatăb>, fîkaturăb>, trîmisaturăb>, nîpraćiturăb> ♦ up. farńikăb> [Por.] [Vidi]
2239 farńikă farmică врачара farńikăb> (mn. farńiśeb>) [akc. fab>rńikă] (i. ž.) — (zast.) (mag.) vračara ◊ farńikă faśe la farmiśe — vračara pravi čini ◊ kam s-a pĭerdut farńiśiļi aļi batrîńe, kare a ļikuit lumĭa ku đeskînćiśe șî ku buĭeḑ, așća śe s-a înpuĭat akuma măĭ mult mint lumĭa đikît să șćiu śieva — dosta su se izgubile stare vračare, koje su lečile ljude bajanjem i travama, ove koje su se sada ispilile, više lažu ljude nego što nešto znaju [Por.] ∞ vražîb> [Vidi]
2241 farńiśiĭe farniciie врачање farńiśiĭeb> (mn. farńiśiĭb>) [akc. farńiśib>ĭe] (i. ž.) — (zast.) (mag.) vračanje, bajanje ◊ în farńiśiĭe akuma krĭed numa muĭeriļi aļi batrîńe — u vračanje sada veruju samo starije žene [Por.] ∞ farmikăb> [Vidi]
4373 fașîĭe fâșie трака fașîĭeb> (mn. fașîĭb>) [akc. fab>șîĭe] (i. ž.) — traka ◊ ku fașîĭe đe pînḑă a ļegat piśuariļi la kopiĭ miś pănă a fuost în ļagîn, să nu sa strîmbe — platnenom trakom vezivali su noge maloj deci dok su bila u kolevci, da se ne iskrive ◊ (izr.) n-a ĭeșît đin fașîĭe, da a pļekat dupa fĭaće — nije izašao iz pelena, a krenuo po devojke ♦ up. skućikb> [Por.] [Vidi]
3169 fașîu fășiu пашеног fașîub> (mn. fașîĭb>) [akc. fașîb>u] (i. m.) — 1.b> pašenog ◊ fașîĭ sînt barbațî alu duauă suruorĭ — pašenozi su muževi dveju sestara 2.b> (pej.) ženin ljubavnik ◊ kînd vro muĭare are măĭ mulț ibuomńiś, lumĭa ḑîśe kî sînt iĭ unu la altu fașîĭ — kad neka žena ima više ljubavnika, narod kaže da su oni jedan drugom pašenozi [Por.] ∞ ńamb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
1795 faśe face чинити faśeb> (ĭuo fakb>, ĭel faśeb>) (gl. p.) — 1.b> činiti, praviti; rađati ◊ uomu faśe tuot śe-ĭ plaśe — čovek čini (sve ono) što mu prija ◊ fakură ś-o fakură, akuma ĭe amînat — učiniše što učiniše, sad je kasno ◊ muma a fakut triĭ kopiĭ — majka je rodila troje dece 2.b> naterati, primorati ◊ nu ma măĭ baća, kă ma faś să pļek đi la ćińe — nemoj me više tući, jer ćeš me naterati da pođem od tebe ◊ atîta ku ańi a nîkažîto fara ńiśkotrĭabă, đ-a fakuto la urmă sî sa spînḑure đi rău — toliko ju je godinama mučio bez razolga, da ju je na kraju primorao da se zbog zla obesi [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1797 faśiare facere стварање faśiareb> (mn. faśierĭb>) [akc. faśiab>re] (i. ž.) — stvaranje, izrada; rađanje; delo ◊ faśiare guală — prazno delo ◊ ńiś o faśiare bună nu-ț ažută, iș păkatuos đi tot — nijedno dobro delo ti neće pomoći, sav si grešan [Por.] ∞ faśeb> [Vidi]
1871 fata făta рађати fatab> (ĭuo fîătb>, ĭ-a fatăb>) [akc. fatab>] (gl.) — a.b> (za životinje) (vet.) rađati, donositi mladunče na svet ◊ fată tuata žuavina: vaka, skruafa, ĭapa, ursuaĭka, lupuaĭka; rumîńi nau vuorbĭe adînsă đi tuata suartă đi viće — rađa svaka životinja: krava, krmača, kobila, medvedica, vučica; Vlasi nemaju posebne reči za pojedine životinje b.b> (za ljude) (med.) (pej.) rađati; porađati (se) ◊ đi la žuaviń, vuorba a trĭekut la muĭerĭ, ama aĭ batrîń a vorbit kî ĭe rușîńe șî pakat sî sa ḑîkă đi vro muĭarĭe kî fată, a ḑîs: „Vaka fată, da muĭarĭa sa nașće!” — sa životinja, reč se prenela na žene, ali su stari govorili da je sramota i greh reći tako za neku ženu, govorili su: „Krava se teli, a žena se porađa!” ◊ feĭma a fatat a sară, a fakut duoĭ kopiĭ đi źiamîn — ćerka mi se sinoć porodila, dobila je dva deteta blizanaca ♦ sin. faśab>, nașćeb> [Por.] [Vidi]
1869 fată fată девојка fatăb>¹ (mn. fĭaćeb>) [akc. fab>tă] (i. ž.) — devojka, moma ◊ fată ĭe famĭaĭe ńimăritată — devojka je neudata ženska osoba ◊ fată ćinîră — mlada devojka ◊ fată batrînă — baba devojka; usedelica ◊ fată frumuasă — lepa devojka ♦ sin. (izob.) fiĭkăb> ♦ supr. baĭatb> [Por.] [Vidi]
1870 fată fatum усуд fatăb>² [akc. fab>tă] (i. ž.) — (izob.) (demon.) usud, sudbina; demon sudbine ◊ lumĭa s-a zuĭtat đ-asta vuorbă, s-a pastrat numa pin žuramînće șî blastîame — ljudi su zaboravili ovu reč, sačuvala se samo u psovkama i kletvama [Por.] ∞ fatăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
1800 faźiet făget буквик faźietb> (mn. faźiaćeb>) [akc. faźieb>t] (i. s.) — (bot.) bukvik, bukova šuma ◊ kît sa vĭađe ku uoki, numa faźiet guol — koliko se očima vidi, samo goli bukvik ◊ faźiet ĭe padure đi fag — bukvik je bukova šuma ◊ faźiet đies — gusti bukvik ♦ var. faźetb> [Por.] ∞ fagb> [Vidi]
5792 Fașanź fașang Фашник Fașanźb> (mn.) [akc. Fașab>nź] (i. m.) — (kal.) Fašnik ◊ Fașanź au fost ađet la bufań la Măĭdan în tot anu, în ḑîļiļi đi zîpostît — Fašnik je bio običaj kod bufana u Majdanpeku u vreme poklada ◊ đi vrĭamĭa Fașanźilor mulț bufań au făkut ļorfe — u vreme Fašnika mnogi bufani su izrađivali maske ◊ a fost Fașanź-aĭ miś la Zîpostîto-l mik, șî Fașanź-aĭ marĭ kare a kaḑut la Zîpostîto-l mare — bili su Mali Fašnici na Mesne poklade, i Veliki Fašnici koji su padali na bele poklade [buf.] [Vidi]
2198 făduļi fuduli хвалити făduļib> (ĭuo făduļieskb>, ĭel făduļiașćeb>) [akc. făduļib>] (gl. p. ref.) — hvaliti (se) ◊ sa făduļiașće parke a prins pi dumńeḑîu đi kuaĭe — hvali se kao da je uhvatio boga za muda ◊ n-am đi śe sî ma făduļiesk, vîăd tuoț k-am fakut lukru bun — nemam zašto da se hvalim, vide svi da sam uradio dobar posao ♦ var. fuduļib> ♦ sin. labdab> [Por.] [Vidi]
2199 făduļiĭe fudulie хвалисање făduļiĭeb> (mn. făduļiĭb>) [akc. făduļib>ĭe] (i. ž.) — 1.b> (pej.) hvalisanje ◊ kată lukru tĭeu, n-askulta făduļiĭļi luor, kă nau marźină — gledaj svoja posla, ne slušaj njihova hvalisanja, jer nemaju granicu 2.b> pohvala, hvala, dika, ponos ◊ a gaćit șkuala șă puaće ku făduļiĭe să ĭasă-n lume — završio je školu, i može s ponosom da izađe u svet ◊ nu țîńerîț lukrușală ku ĭel, kî ĭel ĭe baĭat đi tuata făduļiĭa — ne zbijajte šalu s njim, jer je on momak za svaku pohvalu ♦ var. făduļiturăb> ◊ făduļitură guală — golo hvalisanje ♦ sin. labdaturăb> [Por.] ∞ făduļib> [Vidi]
2200 făduļituorĭ fudulitor хвалисавац făduļituorĭb> (mn. făduļituorĭb>) [akc. făduļituob>rĭ] (i. m.) — hvalisavac ◊ tuoț sînt iĭ numa făduļituorĭ fara ńiś k-o trĭabă — svi su oni samo hvalisavci bez i jednog razloga ♦ sin. labdatuorĭb> [Por.] ∞ făduļib> [Vidi]
1801 făgăńiță făgulean буквић făgăńițăb> (mn. făgăńițb>) [akc. făgăńib>ță] (i. ž.) — (bot.) 1.b> bukvić, mlado stablo bukve ◊ făgăńiță ĭe un ļiemn đi fag, ćinăr, supțîrĭe șî nalt — „faganica” je jedno bukovo stablo, mlado, tanko i visoko [Por.][GPek] 2.b> bela bukva ◊ făgăńiță ĭe un fieļ dă fag alb, kare ĭe bun dă blîăń, kî sa sparźe frumuos șî n-are nuodurĭ pră ĭeal — „faganica” je jedna posebna vrsta bele bukve, koja je dobra za daske, jer se lepo cepa, i nema čvorove (Kladurovo) [Mlava] ∞ fagb> [Vidi]
5720 făinarĭ făinar брашнар făinarĭb> (mn.) [akc. făinab>rĭ] (i. m.) —(zast.) brašnar ◊ făinarĭu la nuoștri aĭ batrîń a fuost o butuarkă adîns taĭată șî ńićeḑată đi țînut fańina — brašnar je kod naših starih bila šupljika posebno isečena i izglačana za držanje brašna [Por.] ∞ fańinăb> [Vidi]
5719 făńinat făinat брашнаст făńinatb> (făńinatăb>) (mn. făńinațb>, făńinaćeb>) [akc. făńinab>t] (prid.) — brašnast ◊ kađe o zapadă făńinată, ka kînd s-a rupt saku śĭeruluĭ ku fańină — pada neki brašnast sneg, kao da se pocepao nebeski džak s brašnom ♦ var. făinatb> (Crnajka i deo Tande) [Por.] ∞ fańinăb> [Vidi]
1844 fărbariĭe fărbarie фарбара fărbariĭeb> (mn. fărbariĭb>) [akc. fărbab>riĭe] (i. ž.) — (color) farbara, mesto gde se prave ili prodaju boje ◊ a lukrat mulț ań în Mńemțîĭe, într-o fărbariĭe mare — radio je mnogo godina u Nemačkoj, u nekoj velikoj farbari ◊ oraș mik, nare ńiś o fărbariĭe adînsă, ku tuaće fărburļi kare ar trăbui la lume — mala varoš, nema ni jednu specijalnu prodavnicu boja, sa svim farbama koje bi zatrebale ljudima ♦ var. farbarńițăb> [Por.] ∞ farbăb> [Vidi]
1840 fărbui fărbui фарбати (се) fărbuib> (ĭuo ma fărbuĭb>, ĭel sa fărbuĭeb>) [akc. fărbuib>] (gl. p. ref.) — 1.b> farbati (se), bojiti, obojiti (se) ◊ ĭuo nu dau la feĭmĭa sî fărbuĭe buḑîļi, kă ĭe prĭaćinîră, șî numa sa buskofĭașće — ja ne dam ćerki da farba usne, jer je premlada, i samo se razmaže 2.b> (fig.) lagati, varati; „mazati” oči ◊ n-askulta tuaće-tuaćiļi śe-ț vorbĭașće baĭatu, kî puaće-fi vrĭa numa s-ț fărbuĭe uoki, șî sî ći lasă-nkarkată — ne slušaj sve i svašta što ti govori momak, jer možda hoće samo da ti namaže oči, i da te ostavi trudnu [Por.] ∞ farbăb> [Vidi]
1841 fărbuit fărbuit офарбан fărbuitb> (fărbuităb>) (mn. fărbuițb>, fărbuićeb>) [akc. fărbuib>t] (prid.) — (color) 1.b> ofarban, obojen ◊ vinu sî vĭeḑ kum đi fumuos am fărbuit gardu — dođi da vidiš kako sam lepo ofarbao ogradu 2.b> (fig.) lažov, namazanko ◊ fuź đi ĭel, kî ĭe fărbuit đin tuaće părțîļi — beži od njega, jer je namazan sa svih strana (=svim bojama) [Por.] ∞ farbăb> [Vidi]
1843 fărbuitu fărbuire фарбање fărbuitub> (mn. fărbuiturĭb>) [akc. fărbub>itu] (i. s.) — 1.b> farbanje, bojenje ◊ am fuost la maĭstur, șî ma tokmiĭ ku ĭel đi fărbuito-la đi kare ț-am puvestît đimult — bio sam kod majstora, i pogodio sam se s njim za ono farbanje, o kome sam ti pričao odavno 2. b>(fig.) laganje, varanje ◊ a luvato ku vuorbe dulśe, șî ĭa a kaḑut la fărbuitu luĭ kopilarĭesk — spopao je slatkim rečima, i ona je pala na njegovo detinjasto farbanje [Por.] ∞ farbăb> [Vidi]
3339 făsuĭ făsui пасуљ făsuĭb> [akc. făsub>ĭ] (i. m.) — (izob.) (bot.) pasulj (Phaseolus vulgaris) ◊ dakă nu-ĭ alta ńimik dă mînkare, bun ĭe șî făsuĭ d-asară — ako nema ničeg drugog za jelo, dobar je i pasulj od sinoć ♦ var. păsuĭb> [Rom.] ♦ dij. var. pasuĭb> [Por.] ∞ pasuĭb> [Vidi]
4317 fećesk fetesc девојачки fećeskb> (fećaskăb>) (mn. fećeșćb>) [akc. fećeb>sk] (prid.) — devojački ◊ a fuost bun lăutarĭ kare a șćut mulće kînćiśe fećeșć — bio je dobar violinista koji je znao mnoge devojačke pesme ◊ dragu fećesk ĭe măĭ adînk — devojačka ljubav je najdublja ♦ var. većieskb> [Por.] ∞ fatăb> [Vidi]
1873 fećiță fetiţă девојчица fećițăb> (mn. fećițb>) [akc. fećib>ță] (i. ž.) — 1.b> (demin.) devojčica ◊ fećița ĭe fată mikă, kopil — devojčica je mala devojka, dete ◊ fećițîļi ažuns đi șkuală — devojčice su stasale za školu 2.b> (fig.) (hip.) (folk.) devočje; moma ◊ trĭeku un baĭețîăl ku fećița đi supt mînă — prođe jedno momče, s devojčetom ispod ruke ◊ am o fećiță ku dulśe guriță — imam devojče sa slatkim ustašcem ♦ (demin.) < fatăb> [Por.] ∞ fatăb> [Vidi]
1877 fećinźiĭe feciorie невиност fećinźiĭeb> (mn. fećinźiĭb>) [akc. fećinźib>ĭe] (i. ž.) — (anat.) nevinost ◊ fata kare s-a lasat la vrun baĭat, ș-a pĭerdut fećinźiĭa, a putut sî sa mariće numa dupa vrun văduvuoń batrîn șî sarak — devojka koja se dala nekom momku i izgubila nevinost, mogla je da se uda samo za nekog starog i siromašnog udovca ♦ var. fećiĭeb> [Por.] ∞ fatab> [Vidi]
5766 fedeleș fedeleș ћутурица fedeleșb> (mn. fedeleșurĭb>) [akc. feb>deleș] (i. s.) — ćuturica, buklija ◊ fedeleșu ĭeste vas de lemn în kare se duče apa și alta bere — buklija je drveni sud u kome se nosi voda i drugo piće ◊ la lok kînd ń-am dus la săpat, am dus apa ku fedeleșu, kî ĭeste vas de lemn în kare apa sta mult reče — kad smo išli da kopamo njivu, nosili smo vodu u bukliji, jer je sud od drveta u kome voda dugo ostaje hladna [Tim.] ♦ dij. sin. pluoskăb> [Por.] ∞ vasb> [Vidi]
2262 Feļeșana Feleșan Фелешана Feļeșanab> [akc. Feļeșab>na] (i. ž.) — (hidr.) Felešana, rečica u ataru sela Debeli Lug, leva pritoka Crne reke ◊ Feļeșana ĭe un rîurĭel, izvorĭaḑă supt Pĭatra roșîĭe, la izvuor are un bobît mik; sa-npreună ku brĭeza, șî la gura văĭu tună-n Țrna; Țîrnă măĭ amînat, la kapu satuluĭ, tună-n Pĭek — Felešana je rečica, izvire ispod Crvenog krša, na izvoru ima mali vodopad; sastaje se sa brezom, i na izlazi iz doline uliva se u Crnu reku; Crna reka se kasnije, na kraju sela, uvire u Pek [GPek] ♦ var. Fiļișanab> (Rudna Glava) [Por.] [Vidi]
1957 ferbĭa fierbe врети ferbĭab> (ĭuo fĭerbb>, ĭel fĭarbeb>) [akc. ferbĭab>] (gl. p. ref.) — 1.b> (za tečnosti) vreti, provreti, ključati usled zagrevanja na visokoj temperaturi ◊ va ferbĭa apa-sta odată, or nu? — hoće li ova voda već jednom provreti, ili ne? 2.b> (nutr.) spremati kuvanu hranu ◊ la tuata muĭarĭa măĭ întîń s-a katat să șćiĭe să fĭarbă uala — od svake žene se najpre tražilo da zna da „kuva lonac” (=sprema kuvanu hranu) 3.b> (psih.) biti napet, vreti od uzbuđenja ◊ fĭarbe tuot đi mîńiĭe, numa śe nu krapă — kipti sav od besa, samo što ne prsne ♦ var. fĭerbĭab>, ferbib> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2307 feri feri штитити ferib> (ĭuo ferĭeskb>, ĭel ferĭașćeb>) [akc. ferib>] (gl. p. ref.) — (ret.) (zast.) štititi, čuvati ◊ ńi feri dumńeḑîu đi rîău — bog nas je sačuvao od zla [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1925 feriku ferice срећа ferikub> (mn. ferikurĭb>) [akc. ferib>ku] (i. s.) — (psih.) sreća, zadovoljstvo, blagostanje, spokojstvo, mir ◊ feriku đi mińe — blago meni ◊ feriku șî blagu đi ćińe kînd aĭ skapat đi la muarće — sreća tvoja i blago tebi što si utekao od smrti ♦ var. ferigub> [Por.] [Vidi]
1922 feriśiĭe fericie срећа feriśiĭeb> (mn. feriśiĭb>) [akc. feriśib>ĭe] (i. ž.) — (zast.) sreća, blagostanje, zadovoljstvo ◊ ma ruog la dumńeḑîu sî va đia feriśiĭe șî sînataće — molim se gospodu bogu da vam da sreću i zdravlje [Por.] ∞ ferikub> [Vidi]
2397 ferĭastă ferastră прозор ferĭastăb> (mn. ferĭeșćb>) [akc. ferĭab>stă] (i. ž.) — (tehn.) prozor ◊ ferĭasta ĭe gaura-n parĭaće pin kare tună viđiarĭa — prozor je otvor u zidu kroz koji ulazi svetlost ◊ kînd lumĭa a trait ăn borđiĭe, n-așćut đi ferĭeșć — kada su ljudi živeli u zemunicama, nisu znali za prozore ◊ kînd s-a dus turśi, a-nśeput sî fakă bîrnarĭață, ku ferestuĭś miś, la kare în luok đi stîklă a pus pĭaļe đi ĭed, kare a raso, a raso pănă nu s-a supțîĭat atîta đi s-a vaḑut pin ĭa — kada su Turci otišli, počeli su da dižu brvnare, sa malim prozorima, na koje je se stavljala jareća koža, koju su drali, drali dok se nije istanjila toliko da je postala providna ◊ la ferĭastă astăḑ sa pun feruanke — na prozor se danas stavljaju zavese ◊ a dat ku pĭatra, a spart ferĭasta — bacio kamen, razbio prozor ◊ ferĭasta đeșkisă, ferĭasta înkisă — prozor otvoren, prozor zatvoren ◊ sa uĭtă pi ferĭastă — gleda kroz prozor ◊ ḑînḑîĭe đi frig supt ferĭastă, kă ńima no-l lasă înuntru — cvokoće od hladnoće pod prozorom, jer ga niko ne pušta unutra [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2140 fertuare fiertoare запара fertuareb> (mn. ferturĭb>) [akc. fertuab>re] (i. ž.) — (met.) zapara, jara, velika vrućina ◊ kum înśapu ḑîua, sa vĭađe kă o să fiĭe mare fertuare, n-o să pućem să lukram în kîmp — kako je počeo dan, vidi se da će biti velika zapara, nećemo moći da radimo u polju [Por.] ∞ ferbĭab> [Vidi]
2261 feruaĭkă ceaun котлић feruaĭkăb> (mn. feruoĭśb>) [akc. feruab>ĭkă] (i. ž.) — (tehn.) kotlić, mali sud liven od tuči ◊ în feruaĭkă, atîrnată pi ḑalarĭ la kamin, sa fĭarbe măĭ dulśe koļiașă — u kotliću na verigama iznad ogništa, kuva se najslađi kačamak ◊ ĭastă feruaĭkă, șî ĭastă kaldare: feruaĭka ĭe turnată đin tuś, da kaldarĭa ĭe fakută đin pļiek đi aramă — ima kotao, i ima bakrač: kotao je liven od tuča, a bakrač je napravljen od bakarnog lima ♦ / fĭerb> + suf. -uaĭkă — (dosl.) „gvozden+ka, metal+ka” ♦ sin. tuśuaĭkăb> (Tanda) [Por.] ♦ dij. sin. kotaub> [GPek][Mlava][Hom.][Zvizd] ♦ dij. sin. ćenakb> (Laznica) [Hom.] ∞ fĭerb> [Vidi]
2256 feruankă firang завеса feruankăb> (mn. feruankeb>) [akc. feruab>nkă] (i. ž.) — zavesa ◊ đemult n-a fuost ferĭeșć la borđiĭe, đ-aĭa aĭ nuoștri n-așćut đi feruanke — na burdeljima nije bilo prozora, pa zato naši stari nisu znali za zavese ♦ var. firuangăb> (Tanda) [Por.] [Vidi]
2306 fi fi бити fib> (ĭuo sîntb>, ĭel ĭeb>) (gl. n.) — biti, postojati; (skr.) bi ◊ fi śe vrĭeĭ, ama fi uom — budi šta hoćeš, ali budi čovek ◊ va fi, nu va fi — može biti, ili ne biti ◊ ma ginđiĭ ĭuo: śe sî fiĭe akuma, ama takuĭ, nu spusăĭ ńimika — pomislio sam: šta će biti sada, ali zaćutah, ne rekoh ništa ◊ fi-va așa, or nu va fi, nu puot a șći — da li je tako, ili nije tako, ne mogu znati ◊ tu nu vi fi, da ĭuo sînt — ti nećeš biti, a ja jesam ◊ basanka n-a fuost să fiĭe, nuĭe ursat — valjda nije bilo da bude, nije suđeno ◊ nuĭe la kasă, puaće fi dus vrunđeva — nije kod kuće, možda je nekud otišao ◊ va fi veńit kopilu pănă akuma, s-a fi fuost vrunu đ-aĭ batrîń ku ĭel — došlo bi dete do sada, da je neko od starijih bio sa njim ◊ kînd ĭerarăm ćińirĭ, fusăsărăm zburdaț ka ńima pi lume — kad bejasmo mladi, besmo razuzdani ko niko na svetu ♦ var. firĭeb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1276 fifă nai панова фрула fifăb> (mn. fifeb>) [akc. fib>fă] (i. ž.) — 1.b> (muz.) fifa, panova frula ◊ kînd muĭerļi a kîntat-n fifă, ińima-n pĭept s-a topit đi milă — kada su žene svirale „fifu”, srce u grudima se topilo od miline [GPek] ◊ dî fifă s-a șćut șî-n buļećin; aiśa fluĭerļi a fuost fakuće dîn kovragu alu duļeaće — za „fifu” se znalo i u boljetinu; ovde su se frulice pravile od dulekove vreže (boljetin) [Por.] 2.b> (bot.) biljka od koje su se pravile „fife” (Jasikovo) [GPek] ♦ dij. sin. buśińișb> (Rudna Glava) [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2305 fiĭekare fiecare било ко fiĭekareb> [akc. fiĭekab>re] (zam.) — bilo ko, makar ko ◊ ma sî vib>nă fiĭekab>re, nu mi sa pab>să — ma nek dođe bilo ko, nije me briga ♦ var. fiĭeśińeb> ♦ / fiĭeb> + kareb> [Por.] ∞ fib> [Vidi]
4838 fiĭekînd fiecând било кад fiĭekîndb> [akc. fiĭekînd] (pril.) — bilo kad ◊ ĭa-m spus să vină fiĭekînd kînd luĭ iĭ vińe — rekao sam mu da dođe bilo kad kad je njemu zgodno [Por.] ∞ fib> [Vidi]
4840 fiĭekum fiecum било како fiĭekumb> [akc. fiĭekub>m] (pril.) — bilo kako ◊ maĭsturu n-a fakut sokoată buna kînd a ginđit kă poaće o afuma fiĭekum, șî sî sa dukă — majstor se preračunao kad je mislio da je može smandrljati bilo kako, i da ode [Por.] ∞ fib> [Vidi]
4839 fiĭeśe fiece било шта fiĭeśeb> [akc. fiĭeśeb>] (pril.) — bilo šta ◊ nu kređa în fiĭeśe, șă o să će petrĭeś bun — ne veruj u bilo šta, i dobro ćeš proći [Por.] ∞ fib> [Vidi]
4841 fiĭeśińe fiecine било ко fiĭeśińeb> [akc. fiĭeśińe] (pril.) — bilo ko ◊ să vină fiĭeśińe, iĭ nu-ĭ sa pasă kă ĭe kasa ńisîruită — da dođe bilo ko, nju nije briga što joj je kuća nesređena [Por.] ∞ fib> [Vidi]
2691 fikat alb plămîn плућа fikat albb> (mn. fikaț albĭb>) [akc. fikab>t alb] (i. m.) — (anat.) pluća, bela džigerica ◊ măĭ grĭa buala lu fikaț-ăĭ albĭ a fuost uskatura — najteža plućna bolest bila je sušica [Por.] ∞ fikatb> [Vidi]
2693 fikat ńegru ficat negru црна џигерица fikat ńegrub> (mn. fikaț ńegrib>) [akc. fikab>t ńeb>gru] (i. m.) — (anat.) crna džigerica, jetra ◊ đi bĭare la uom puot s-ă putraḑaskă fikaț-aĭ ńegri — od pića čoveku može da istruli crna džigerica [Por.] ∞ fikatb> [Vidi]
2284 fin fin кумче finb> (mn. fińb>i) (i. m.) — kumče ◊ dakă mi ĭel naș, kî ma bućeḑat, ĭuo sînt luĭ fin — ako je on meni kum, jer me je krstio, ja sam njemu kumče ◊ mîńe-m vin fińi miĭ în gostîĭe — sutra mi dolazi kumčad u goste ♦ supr. nașb> [Por.] [Vidi]
2285 fină fină кумица finăb> (mn. fińeb>) [akc. fib>nă] (i. ž.) — kumica ◊ fina ĭe famĭaĭe kare a bućeḑato nașu, or muĭarĭa lu finu, or ĭe ńam apruape alu finu mĭeu — kumica je žena koju je krstio kum, ili je kumčetova žena, ili je blizak kumčetov rod ◊ sa ḑîśe fină șî la ńamu apruape lu nașu mumi, or alu tata — sa kumicom se oslovljava i blizak rod majčinog ili očevog kuma ◊ fină ĭe una, da nașîța alta, ama ĭaļe sînt insă ļegaće ku bućeḑatu — kumica je jedno, a kuma drugo, ali su one osobe povezane krštenjem ♦ supr. nașăb> [Por.] ∞ finb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
2246 fir fir нит firb> (mn. firĭeb>) (i. s.) — 1.b> nit, konac, vrpca ◊ fir đi ață — končana nit ◊ mĭarźe ka pi fir — ide kao pod konac ◊ s-a rupt firu — pokidao se konac ◊ fir supțîrĭe, gruos — konac tanak, debeo ◊ nu șćiĭe sî țîasă, numa-nvîrḑîașće fir-ļi — ne zna da tka, samo mrsi konce 2.b> struk cveta ◊ fir đi busuĭuok — struk bosiljka 2.b> dlaka ◊ nu-ĭ faļiașće fir đi pîăr đin kap — ne fali joj dlaka kose sa glave 3.b> generacija; potomstvo ◊ șî fir đi firu luĭ o să tragă pakaćiļi luĭ — i daleki potomci će nositi njegov greh 4.b> (geogr.) istaknuta i uska kosa, čijom ivicom vodi put ◊ pļekăm đin sat șî pi fir în sus, ńi duśem la Śuaka uokńi-n rudńik la lukru — pođemo iz sela i kosom na gore, idemo na Čoka okni u rudnik, na posao [Por.] [Vidi]
2255 firiśiel firicel кончић firiśielb> (mn. firiśiaļeb>) [akc. firiśieb>l] (i. s.) — (demin.) 1.b> končić, tanak konac; tanka nit u tkanini ◊ pînḑa ĭe țasută đin firiśiaļe đi sîrmă — platno je satkano od tankih srebrnih niti 2.b> stručić cveta ◊ am kuļes firiśiaļe đi busuĭuok, sî đeskînt ku ĭaļe — nabrala sam stručiće bosiljka, da bajem sa njima ♦ / firb> + suf. -iśiel ♦ var. firișuorb> [Por.] ∞ firb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
2391 firizană firizană стругара firizanăb> (mn. firizăńb>) [akc. firizab>nă] (i. ž.) — (tehn.) strugara ◊ la firizană sa taĭe blîăń đin tutuśe gruasă — na strugari se režu daske iz debelih trupaca ◊ firizańiļi batrîńe a foust la un luok ku muorîļi, șă pi ĭaļe a mînat apa tuot într-un fĭeļ ka pi muară — stare strugare su bile na istim mestima sa vodenicama, i njih je pokretala voda na isti način kao i vodenicu [Por.] ♦ dij. var. stružńițăb> [GPek] ∞ firizb> [Vidi]
2058 firĭe fire лице firĭeb> [akc. fib>rĭe] (i. ž.) — lice, ten ◊ pînă nu s-a bolnavit, a fuost ruoșu la firĭe, da akuma ĭe galbin ka śara — dok se nije razboleo, bio je rumen u licu, a sada je žut kao vosak [Crn.] ♦ dij. var. fireb> [akc. fib>re] ◊ față ĭe parća đi-nainće alu kapu uomuluĭ, da fire ĭe faktura fĭețî: puaće-fi ruoșu la fire, alb, ńegru, pusumorît, tras ... — „faca” je prednja strana čovekove glave, a „fire” je izgled njegovog lica: može biti crven u licu, beo, crn, natmuren, ispijen ... (Rudna Glava) [Por.] ♦ up. fațăb>, obrazb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
1916 firoćină fierotină гвожђурина firoćinăb> (mn. firoćińb>) [akc. firoćib>nă] (i. ž.) — (augm.) 1.b> gvožđurina, naročito predmet od gvožđa nejasne namene ◊ gasîĭ o firoćină ruźińită-n drum, ș-o luvaĭ ku mińe s-o pun bińe, îm va trîbui đi śuava — nađoh na putu jednu zarđalu gvožđurinu, i ponesoh je da je sačuvam, možda će mi zatrebati za nešto 2.b> gvožđurija, gomila gvožđa ◊ pļină ĭe kuzńița đi firoćiń — puna je kovačnica gvožđurije [Por.] ∞ fĭerb> [Vidi]
2268 firoĭkă firoică врпца firoĭkăb> (mn. firoĭkeb>) [akc. firob>ĭkă] (i. ž.) — (augm.) vrpca, uzica ◊ firoĭka ĭe ață rasuśită, s-a pus la braśire, dă ĭa a fuost ļegată bripta, kare babiļi a duso-n pungă la braśirĭ, a bripta a fuost kîrśură, șî pusă-n kuorn dă berbĭek — „firojka ” je vrpca od upredenog konca, stavljala se na tkanice, o nju je bila vezana britva, koju su babe držale u kesi, a britva je bila kukasta, i udenuta u ovnujski rog ♦ / firb> + -oĭkă [Mlava] ∞ firb> [Vidi]
1955 fișîk fișag фишек fișîkb> (mn. fișîkurĭb>) [akc. fișîb>k] (i. s.) — fišek, papirna kesa levkastot oblika ◊ kumparaĭ đi kopiĭ bobuanță, șî dugaĭașîța ļe-nvăluĭi într-un fișîk đi arćiĭe — kupio sam bombone za decu, i prodavačica ih je uvila u fišek od hartije [Por.] [Vidi]
1956 fișîkļiĭe fișeclie фишеклија fișîkļiĭeb> (mn. fișîkļiĭb>) [akc. fișîkļib>ĭe] (i. ž.) — fišeklija, kožna kesa za metke ◊ fișîkļiĭa ĭe kĭes đi pĭaļe đi țînut plumbi, kare sa puartă la brîu — fišeklija je kožna kesa za držanje metaka, koja se nosi o pojasu [Por.] ∞ fișîkb> [Vidi]
2293 fiu fiu син fiub> (mn. fiĭb>) (i. m.) — (zast.) (srod.) sin, muško dete ◊ am vorbit đi mik la fiu-mĭu să poarće griža śe fată-n suară, nu ma askultat — od malena sam mom sinu govorio da vodi računa kakvu devojku ženi, nije me slušao ◊ akuma vĭađe șî ĭel kă đin fiu-su n-o sî fiĭe ńimika — sad vidi i on da od njegovoga sina neće biti ništa ◊ Fiu-Vaśi, numiļi alu un kopil đi-ntr-o povastă, pi kare la fakut vaka — Sin Krave, ime dečaka iz jedne pripovetke, koga je rodila krava (Tanda) ♦ sin. kopilb>, fiśuorb> ♦ up. fiĭkăb> [Por.] [Vidi]
1787 fiulare fiulare полица ? fiulareb> (mn. fiulîărĭb>) [akc. fiulab>re] (i. ž.) — 1.b> polica, donja letva na jarmu ◊ źugu a fuost slab, șî buoĭi kînd a tras, a pokńit fiularĭa — jaram je bio slab, i kad su volovi povukli, pukla je polica 2.b> (anat.) podgušnjak kod goveda ◊ fiulare sa kĭamă șî pĭaļa đi supt gît la viće, aĭa kare spînḑură đi la buot, păn-la pĭept — „fiulare” je naziv za kožu ispod goveđeg vrata, ona koja visi od njuške do grudi ♦ var. făulareb> ♦ up. źugb> [Por.] [Vidi]
1849 fîmeļaz slujitor послужитељ fîmeļazb> (mn. fîmeļažb>) [akc. fîmeļab>z] (i. m.) — poslužitelj u školi, domar; famuluz ◊ moșu Mika Gĭermîn a fuoust fîmeļaz la șkuală mulț ań — čika Mika German je bio školski poslužitelj mnogo godina [Por.] [Vidi]
1845 fîmeļiĭe familie фамилија fîmeļiĭeb> (mn. fîmeļiĭb>) [akc. fîmeļib>ĭe] (i. ž.) — familija, grupa srodnika; rodbina; rođaci; porodica ◊ nu mis fîmeļiĭe ku ĭel — nisam u srodstvu sa njim ◊ fîmeļiĭe buna, fîmeļiĭe apruape — blizak rod ◊ adunat mulće fîmeļiĭ đin sat — okupio je mnogo rođaka iz sela ◊ ĭa ĭe đin fîmeļiĭa lu Trifuļeșći, ńam ku Florĭeșći — ona je izi familije Trifunovića, rod sa Florićima ◊ poļikra lu fîmeļiĭa a nuastră ĭe Urșîkańi — nadimak naše familije je Uršikani ◊ đi rău boĭerilor, a fuźit đin Rumîńiĭe ku fîmeļiĭa întrĭagă — od bojarskog zla, pobegao je iz Vlaške sa celom familijom ♦ sin. ńamb>, țîkăb>, vîărb> [Por.] ♦ dij. sin. rudăb> [Kmp.] [Vidi]
1811 fîn fân сено fînb> (mn. fînurĭb>) (i. s.) — seno ◊ fînuĭe ĭarba kuaptă; pănă ĭarba nu sa kuaśe nu sa ḑîśe fîn, numa ĭarbă — seno je dozrela trava; dok trava ne dozri ne zove se seno, nego trava ◊ kînd fînu sa kosîașće, dupa kosîtuorĭ ramîn otkuoș — kad se seno kosi, iza kosaca ostaju otkosi ◊ kînd fînu în otkuoș sa uskă, otkuoșu sa-ntuarśe ku furka sî sa ușće bińe șî pi parća-ĭa pi kare fînu a fuost kulkat pi pomînt — kad se seno u otkosu osuši, otkos se okreće vilama da se osuši i sa one strane kojom je seno ležalo na zemlji ◊ fînu în otkuoș uskat bińe, sa adună în gramĭeḑ kare sa kĭamă kupițîaļe, da lukro-la sa kĭamă kupițît la fîn — seno u dobro osušenom otkosu skuplja se na gomile koje se zovu naviljci, a taj posao se zove naviljanje sena ◊ kupițaua sa faśe atîta đi mare kît puaće uomu să dukă pi furkă pănă la luok unđe sa porkońașće porkuońu — naviljak se pravi toliko veliki koliko može čovek da nosi na vilama, do mesta gde se plasti plast ◊ porkuońi sa trag ku vićiļi, or ku mîńiļi pi tîrș pănă la luok adîns aļes đi grîmađit klańa — plast se prevlače stokom, ili rukama na pruću, do mesta posebno određenog za dene stog [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1812 fînariĭe fânărie сениште fînariĭeb> (mn. fînariĭb>) [akc. fînarib>ĭe] (i. ž.) — (augm.) senište; gomila sena; mnogo sena; livada bogata senom ◊ ano-sta a ploĭat la vrĭame, pî ĭastă șî fînariĭe đestulă — ove godine je kiša padala na vreme, pa ima i dosta sena ◊ a slubaḑît vićiļi-n țarku ku fîn, ș-akuma ĭe akoluo fînariĭe în tuaće pîărțîļi — pustili su stoku u ogradu sa senom, i sada je tamo senište na sve strane [Por.] ∞ fînb> [Vidi]
1816 fînkă fiindcă пошто fînkăb> [akc. fîb>nkă] (pril.) — pošto, budući dа, kako ◊ ma ginđiĭ: fînkă m-am amînatat đi lukru, măĭ bińe ĭe sî ma duk în kafană, đikît sî ma-ntuork la kasă — pomislih: pošto sam zakasnio za posao, bolje je da odem u kafanu nego da se vratim kući [Por.] [Vidi]
4268 fîntînar fântânar бунарџија fîntînarb> (mn. fîntînarĭb>) [akc. fîntînab>r] (i. m.) — bunardžija ◊ tata a fost fîntînar țapîn, l-a șćut șă-n lăturĭ dă Mlaoa — otac mi je bio jak bunardžija, znali su ga i izvan Mlave ◊ fîntînarĭu a fuost muara să șćiĭe să gasaskă apa pă tuma prăurmă să săpe bunarĭu — bunardžija je morao da zna da nađe vodu pa tek posle toga da iskopa bunar [Mlava] ∞ fîntînăb> [Vidi]
2181 fîntînă fântână извор fîntînăb> (mn. fîntîńb>) [akc. fîntîb>nă] (i. ž.) — uređen izvor pijaće vode a.b> kladenac ◊ kînd în padure daĭ pista izvuor đi apă, șă-l ćistășć đi luomurĭ, șă-ĭ faś la fund kîta kroviț đi s-aduńe apa đi baut, aĭe ĭe fîntînă — kada u šumi naiđeš na izvor vode, pa ga očistiš od trunja, pa mu napraviš malo udubljenje na dnu da može da se sakupi voda za piće, to je kladenac b.b> česma ◊ alta fuarmă đi fîntînă ĭe kînd îngrađieșć izvuoru, ăl zîđeșć șă-ĭ puń śuśur, aĭa vińe un fieļ đi śieșmă — druga vrsta izvora je kad ogradiš izvor, kad ga ozidaš i staviš točur, to mu dođe neka vrsta česme ♦ sin. izvuorb> [Por.] [Vidi]
1813 fînuos fânos сеносан fînuosb> (fînuasăb>) (mn. fînuoșb>, fînuasăb>) [akc. fînuob>s] (prid.) — (prid.) senosan, bogat senom ◊ am o ļivađe fînuosă kare n-o are ńima-n arito-sta — imam jednu livadu bogatu senom kakvu nema niko u ovoj okolini [Por.] ∞ fînb> [Vidi]
2299 fîrțai fârţăi врцкати fîrțaib> (ĭuo fîrțîĭb>, ĭel fîrțîĭеb>) [akc. fîrțaib>] (gl.) — 1.b> vrckati, vrteti zadnjicom ◊ nu fîrțai pi skamn, stăĭ mĭarńik sî puot sî će tung — ne vrckaj mi se na stolici, budi miran da mogu da te ošišam 2.b> (pej.) (za ženu) skitati, uličariti ◊ ĭară fata-ĭa a pļekat đi la parinț, șî fîrțîĭe pi vaļa mare — opet je ona devojka pošla od roditelja, i vrti guzu po dolini [Por.] [Vidi]
1846 fîrdamĭez briceag ? федермесер fîrdamĭezb> (mn. fîrdamĭazăb>) [akc. fîrdamĭeb>z] (i. s.) — (ret.) federmeser, britva, nožić na sklapanje ◊ pîkurari a mĭers dupa viće ku fîrdamĭezu dupa brîu — pastiri su išli za stokom, sa federmeserom o pojasu ♦ sin. bîrśagb> [Por.] ♦ dij. sin. briptăb> [Hom.] [Vidi]
2229 fîrfai forfăi фрфљати fîrfaib> (ĭuo fîrfîĭb>, ĭel fîrfîĭeb>) [akc. fîrfaib>] (gl.) — (onom.) frfljati, trtljati, brbljati ◊ uomu fîrfîĭe kînd are vro faļinkă, or kînd vorbĭașće ńințaļies — čovek frflja kada ima neku manu, ili kada govori nerazumno ◊ fîrfîĭe aăla kare nare đințî đinainće, șî nu-l înțaļieź śe vorbĭașće — frflja čovek koji nema prednje zube, i ne razumeš ga šta govori ◊ baba s-a mîńiĭat pi muoșu, șî numa fîrfuańe pin kasă — baba se naljutila na dedu, i samo frflja po kući ♦ var. fîrfońab> [Por.] [Vidi]
2230 fîrfońală forfoteală фрфљање fîrfońalăb> (mn. fîrfońielurĭb>) [akc. fîrfońab>lă] (i. ž.) — (onom.) frfljanje, trtljanje, brbljanje ◊ nu măĭ puot să sufăr fîrfońala luĭ — ne mogu više da podnosim njegovo frfljanje ♦ var. fîrfaĭalăb> [Por.] ∞ fîrfaib> [Vidi]
2231 fîrfuoșńiță fârfoșniţă торокуша fîrfuoșńițăb> (mn. fîrfuoșńițb>) [akc. fîrfuob>șńiță] (i. ž.) — torokuša, blebetuša, osoba koja po selu ogovara ljude pričajući svašta ◊ fîrfuoșńiță ka ĭa nu ma ĭastă pi lume — torokuše poput nje nema na svetu ◊ s-a fakut đin ĭa o fîrfuoșńiță grozauă, kî nare gazdă s-îĭ đa pista fļit — pretvorila se u jednu groznu torokušu, jer nema gazdu da je tresne po gubici [Por.] ∞ fîrfaib> [Vidi]
2469 fîrfută fârfută превртљивац fîrfutăb> (mn. fîrfuțb>) [akc. fîrfub>tă] (i. s.) — (pej.) prevrtljivac, lažljivac; čovek bez karaktera ◊ fĭrfută ĭe uom kare una ḑîśe, alta lukră, da śe ginđiașće, aĭa ńiś draku nu șćiĭe — „frfuta” je čovek koji jedno kaže, drugo radi, a šta misli, to ni đavo ne zna [Crn.] ∞ fîrfaib> [Vidi]
1807 fîrîma fărâma озледити (се) fîrîmab> (ĭuo ma farîmb>, ĭel sa farîmăb>) [akc. fîrîmab>] (gl. p. ref.) — ozlediti (se), povrediti (se), polomiti (se) ◊ a kaḑut đin ļiemn șî s-a fîrîmat tuot — pao sa drveta, i sav se polomio ◊ baće kopilu, ama nu-l fîrîma — tuci dete, ali nemoj ga ozlediti ♦ var. farmab> (Tanda) ♦ var. fîrmab> (Crnajka) ♦ sin. lovib>, vîtamab> [Por.] [Vidi]
5607 fîrkońa ? фрктати fîrkońab> (ĭuo fîrkuonb>, ĭel fîrkuańeb>) [akc. fîrkońab>] (gl.) — (onom.) frktati ◊ kalu fîrkuańe, a sîmțît ĭapa pin apruape — konj frkće, osetio je kobilu u blizini [Por.] [Vidi]
2923 fîrșî fârșî завршити fîrșîb> (ĭuo fîrșîăskb>, ĭel fîrșîașćeb>) [akc. fîrșîb>] (gl. p.) — završiti, dovršiti neku aktivnost ◊ dupa śe fîrșîăsk sapatu la mińe, vin sî ț-ažut șî fîrșîșć șî tu — kad završim kopanje kod mene, doći ću da ti da pomognem da završiš i ti ◊ đi pi fuga s-a fîrșît luna — brzo je protekao mesec ◊ ma mir kînd a fîrșît ĭel kil-aĭa ku rakiu, kă ĭerĭ în kilă a fuost măĭ mult đi žumataće — čudi me kad je on dovršio taj litar rakije, jer je juče u flaši bilo više od pola ◊ ăl fîrșîașće frika, kînd triĭaśe nuapća pi lînga morminț — preseče ga strah, kad noću prolazi pored groblja ♦ var. (inov.) sfîrșîb> ♦ sin. gaćib> [Por.] [Vidi]
1985 fîrtațî fârtaţi братимити се fîrtațîb> (ĭuo ma fîrtațîăskb>, ĭel sa fîrtațîașćeb>) [akc. fîrtațîb>] (gl. p. ref.) — bratimiti se, sprijateljivati se, sklapati pobratimstvo, prijateljstvo, drugarstvo; ortakluk ◊ m-a-ntrabă sî ma fîrtațîăsk ku ĭel, ama miĭe nu-nd-o fi pi vuoĭe, ș-așa am ramas numa ka duoĭ kunoskuț — pitao me je da se pobratimimo, ali meni nije bilo baš po volji, pa smo tako ostali samo dva poznanika ♦ var. fîrtașîb> (fîrtașîăskb>, fîrtașîașćeb>) [Por.] ∞ fîrtatb> [Vidi]
1984 fîrtat fârtat побратим fîrtatb> (mn. fîrtațb>) [akc. fîrtab>t] (i. m.) — (fam.) pobratim, prijatelj, drugar ◊ ĭel ĭe fîrtatu mĭeu înga đi la ćińerĭață — on je moj pobratim još od mladosti ◊ fîrtaț buń — dobri prijatelji [Por.] ♦ dij. var. furtatb> [Crn.][Mlava] [Vidi]
5835 fîșćemal peștiman парче fîșćemalb> (mn. fîșćemaļeb>) [akc. fîșćemab>l] (i. s.) — (o tkanini) parče, traka; peštemalj ◊ kosîtuori a dus dupa brîu un fîșćemal đi pînḑă, șî ku ĭel a șćers apa đi pi frunće — kosači su nosili parče tkanine za pojasom, i njime su brisali znoj sa čela ♦ var. fîșmalb>, fîșćikb> [Por.] [Vidi]
1919 fĭare fiere жуч fĭareb> (mn. fĭerib>) [akc. fĭab>re] (i. ž.) — (anat.) žuč ◊ amară ka fĭarĭ — gorko kao žuč ◊ ĭ-a krapat fĭarĭa — puk’o mu je žuč ◊ kînd taĭ puorku, fĭarĭa sa lapîdă, kî ĭe amară — kad kolješ svinju, žuč se baca jer je gorka ♦ var. fĭerĭeb> (Tanda) [Por.] [Vidi]
1920 fĭarigă ferigă папрат fĭarigăb> (mn. fĭariźb>) [akc. fĭab>rigă] (i. ž.) — (bot.) paprat, bescvetna biljka senovitih šuma (Aspidium filix-mas) ◊ fĭarigă măĭ đies krĭașće pi duos, pin krovańe apatuasă, șî apruape đi faźet — paprat najčešće raste na osoju, po vodnjikavim uvalama, i u blizini bukvika ◊ ku fĭarigă s-a astrukat borđiĭiļi — papratom su se pokriovali burdelji [Por.] [Vidi]
1918 fĭerariĭe fierărie гвожђурија fĭerariĭeb> (mn. fĭerariĭb>) [akc. fĭerarib>ĭe] (i. ž.) (zb.) — (pej.) gvožđurija, gomila bačenih delova od gvožđa, gvozdeni otpad, krš ◊ a veńit ku karu ș-adunat fĭerariĭļi luĭ tuaće đin pîrvaļiĭa-mĭa — došao je kolima i pokupio je svu svoju gvožđuriju iz moga dvorišta [Por.] ∞ fĭerb> [Vidi]
1917 fĭerarĭ fierar гвожђар fĭerarĭb> (mn. fĭerarĭb>) [akc. fĭerab>rĭ] (i. m.) — gvožđar, osoba koja se bavi obradom gvožđa, ili prometom predmeta od gvožđa; kovač ◊ moșu Ĭanku Ferarĭu a fuost maĭstur mare, aăla ś-a vaḑut ku uoki a putut sî fakă đi fĭer — čiča Janko Gvožđar bio je veliki majstor, taj što je video očima mogao je da napravi od gvožđa [Por.] ∞ fĭerb> [Vidi]
2309 fĭes fes фес fĭesb> (mn. fĭesurĭb>) [akc. fĭeb>s] (i. s.) — fes, vrsta ženskog oglavlja ◊ đemult rar a fuost kîrpĭe șî muĭeriļi vara a mĭers ku kapu guol; pîăru l-adunat în muoț la vîru kapiluĭ, șî pista ĭel a pus fĭesu — nekada su marame bile retke i žene su išle gologlave; kosu su skupljale u ćubu na vrh glave, i preko nje stavljale fes ◊ fĭesu muĭeriļi a-npļećit ku kukița đin ață đi mosuor, kumparată đi la dugaĭe — fes su žene plele kukicom od konca sa kalema, kupljenog u prodavnici [Por.] [Vidi]
6206 flakău flăcău бећар flakăub> (mn. flakăĭb>) [akc. flakăb>u] (i. m.) — (izob.) bećar, momak ◊ ka pin vis, țîńem minće kî đemult s-a kîntat pi la visaļiĭ: „Aĭ la uară, măĭ flakăĭ!” — kao kroz san, sećamo se da se nekad na igrankama pevalo: „Haj u kolo, bećarine!” ♦ sin. baĭat, bekĭarb> [Por.] [Vidi]
1337 flăkău flăcău момак flăkăub> (mn. flăkăĭb>) [akc. flăkăb>u] (i. m.) — momak, neoženjen mlad muškarac; bećar ◊ ș-a găsît pe vrun flăkău, ku zăče ań măĭ ťinăr ďekît ĭa — našla je sebi nekoga momka, koji je deset godina mlađi od nje [Kmp.] ♦ dij. var. (zast.) flakăub> ◊ avut șî ĭa un flakău, ama a fuost putuare đi ńitrîbuit — imala je i ona jednoga momka, ali je bio smrdljiva lenčuga [Por.] [Vidi]
3175 flămînd flămânzare гладна јама flămîndb> (mn. flămînḑb>) [akc. flămîb>nd] (i. m.) — (anat.) gladna jama ◊ flămîndu ĭe un krîu la șăļe kare-l are vaka, bou, kalu, uaĭa șî kapra — gladna jama je jedno udubljenje na leđima koje ima krava, vo, konj, ovca i koza ◊ kînd ĭe vita flămîndă or bolnavă, flămîndu ĭe adînk, ka kînd ĭe ļipit đi burtă — kad je stoka gladna ili bolesna, onda je gladna jama uvučena, kao da je slepljena za stomak ♦ sin. adînkaturăb>, krîub> [Por.] ∞ flomîndb> [Vidi]
2052 flokan flocan четник flokanb> (mn. flokańb>) [akc. flokab>n] (i. m.) — 1.b> (pej.) četnik, pripadnik četničkog pokreta za vreme Drugog svestkog rata ◊ rău a fuost đi vrĭamĭa đi rat, vin mńamțî: fuź, vin flokańi: fuź, vin părtizańi: fuź, nu șćiĭ đi kare s-ći pazășć — zlo je bilo za vreme rata, idu Nemci: bež’, idu četnici: bež’, idu partizani: bež’, ne znaš s koje strane da se čuvaš 2.b> (za čoveka) bradonja, koji pušta bradu i kosu ◊ đi bătrîńață uamińi nu sa ras șă nu sa tuns numa kînd a fuost în vrun žăļ mare, đi flokań lumĭa s-a ćemut — nekada se ljudi nisu brijali i šišali samo kada su bili u nekoj velikoj žalosti, od bradonja ljudi su se bojali 2.b> (za dlakavog psa) rundov ◊ nu m-am ćemut să fiu sîngur ku uoĭļi-n munće, kă am avut duoĭ flokań ku mińe — nisam se bojao da budem sam sa ovcama u planini, jer sam imao dva rundova sa sobom [Por.] ∞ fluokb> [Vidi]
2050 flokuos flocos длакав flokuosb> (flokuasăb>) (mn. flokuoșb>, flokuasăb>) [akc. flokuob>s] (prid.) — dlakav, kosmat, zarastao u kosu; čupav ◊ baĭețî đi astîḑ nu-ĭ razńeșć đin fĭaće, kî tuoț sînt flokuoș, șî iĭ puartă păru lung — današnje momke ne razlikuješ od devojaka, jer su svi kosmati, i oni nose dugu kosu [Por.] ◊ uaĭe flokuasă ĭe aĭa la kare ĭa pikat lîna, ș-a ramas numa fluoś koļa-koļa — olinjala ovca je ona kojoj je opala vuna, pa su ostali samo pramenovi ovde-onde (Debeli Lug) [GPek] ∞ fluokb> [Vidi]
3173 flomînḑî flămânzi гладовати flomînḑîb> (ĭuo flomînḑăskb>, ĭel flomînḑîașćeb>) [akc. flomînḑîb>] (gl.) — gladovati ◊ ĭel flomînḑî kît flomînḑî, la urmă sa rapusă đi fuame — on je gladovao koliko je gladovao, na kraju je umro od gladi ◊ sî flomînḑaskă nu șću kît, ĭară o să fiĭe gras ka puorku — da gladuje ne znam koliko, opet će biti debeo ko svinja ♦ sin. fomĭab> [Por.] ∞ flomîndb> [Vidi]
2295 floran floran багрем floranb> (mn. florańb>) [akc. florab>n] (i. m.) — (bot.) bagrem (Rabinia pseudacacia) ◊ floran sa ḑîśe la bagrĭem or salkim, în Tanda, Gorńiana, Topuoļńița [Por.], Tuopla, Lukĭa, buśa; Lugńița șî-n Gînzîgrad [Crn.] — „floran” se za bagrem kaže u Tandi, Gornjani, Topolnici [Por.], Toploj, Luki, bučju, Lubnici i Gamzigradu [Crn.] ♦ dij. sin. salkimb> [Por.] ∞ bagramb> [Vidi]
2566 florarĭ florar мај florarĭb> [akc. florab>rĭ] (i. m.) — (kal.)(izob.) maj ◊ florarĭu a fuost la rumîńi aĭ batrîń luna śinśiļa în an — „florar” je kod starih Vlaha bio peti mesec u godini [Por.] ◊ florarĭ ku fluorĭ marĭ — maj sa velikim cvećem [Hom.] ∞ lunăb> [Vidi]
2028 florință florinţă багремар florințăb> (mn. florințb>) [akc. florib>nță] (i. ž.) — (bot.) bagremar, područje pod bagremom ◊ slubaḑîĭ uoĭiļi șî pin florința-ĭa, ama nuĭe ńimik đi paskut — pustih ovce i u bagremar, ali nema ništa za pašu ♦ up. floranb> (Tanda) ♦ sin. bîgremarĭb> (Rudna Glava) [Por.] [Vidi]
1890 floriśikă floricică цветић floriśikăb> (mn. floriśiaļeb>) [akc. floriśib>kă] (i. ž.) — (demin.) 1.b> (bot.) cvetić, mali cvet kao deo biljke; naziv za biljku cvetnicu ◊ arźintuaĭka are floriśikă albă — kičica ima beli cvetić 2.b> mala šara, naročito cvetnog oblika ◊ kînd am fuost baĭat, muma mĭ-a-npuĭat kimĭașa ku floriśaļe în tuaće fĭelurĭ — kad sam bio momak, majka mi je izvezla košulju sa raznim cvetićima 3.b> (folk.) čest epitet za lepu i mladu devojku ◊ fećiță frumuasă ka floriśika đin građină — devojče lepo k’o cvetić iz bašte [Por.] ∞ fluareb> [Vidi]
1889 fluare floare цвет fluareb> (mn. fluorĭb>) [akc. fluab>re] (i. ž.) — 1.b> (bot.) a.b> cvet, deo biljke cvetnice koji sadrži organe za rasplođavanje ◊ fluarĭa ĭe un parśel đi buĭađe în kare sa fak samînțîļî — cvet je deo biljke u kome se pravi seme b.b> biljka cvetnica ◊ arĭe o građină pļină ku fluorĭ — ima baštu punu cveća 2.b> (med.) boginja, plik na bolesnoj koži ◊ kopilu ĭe pļin đi fluorĭ — dete je puno boginja 3.b> šara; ukras na nošnji ◊ a țasut o pîătură ku fluorĭ — izatkala je ponjavu sa cvetovima ♦ (demin.) floriśikăb> [Por.] [Vidi]
2025 Fluarĭa Flora Цвета Fluarĭab> [akc. Fluab>rĭa] (i. ž.) — (antr.) Cveta, omiljeno vlaško žensko ime ◊ baba Fluarĭa a traĭit o sută đi ań — baba Flora je živela sto godina ♦ up. Fluorĭab> [Por.] ∞ fluareb> [Vidi]
4902 fluarĭa mare crăiță кадифица fluarĭa mareb> [akc. fluab>rĭa mab>re] (sint.) — (bot.) kadifica (Tagetes) ◊ fluarĭa mare ĭe fluare đin građină, sa puńe numa pintru dus la morminț — kadifica je baštensko cveće, gaji se samo radi nošenja na groblje ◊ fluarĭa mare sa kuļaźe șî sa atîrnă ku rîdaśina-n sus sî sa ușće, sî puată duśa șî ĭarna la morminț — kadifica se bere i kači sa korenjem na gore da se osuši, da bi se mogla nositi i zimi na groblje ◊ fluarĭa mare are un miruos kare nu puaće tot nat să-l sufire, așa lumĭe lasă rugamînt să nu ļi sa dukă la morminț kînd va muri — kadifica ima miris koji ne može svako da podnese, takvi ostavljaju amanet da im se ne nosi na groblje kad budu umrli [Por.] [Vidi]
1898 fluarĭa suariluĭ floarea-soarelui сунцокрет fluarĭa suariluĭb> [akc. fluab>rĭa suab>riluĭ] (sint.) — (bot.) suncokret (Helianthus annuus) ◊ rumîńi aĭ batrîń rar a pus fluarĭa suariluĭ; dakă a vi șî puso, a puso pi marźina luokuluĭ, ka un fĭeļ đi gard — stari Vlasi su retko sejali suncokret; ako su ga i sejali, sejali su ga po obodu njive, kao neku vrstu ograde ◊ samînțîļi alu fluarĭa suariluĭ ļ-a uskat, ļ-a fĭert șî ku ĭaļe s-a ļegat la luok unđe sa vi uśis — seme suncokreta se sušilo i kuvalo, i stavljalo kao oblog na ubijeno mesto [GPek] ∞ fluareb> [Vidi]
2286 fluarĭa turśiaskă ruși-de-toamnă лепа Ката fluarĭa turśiaskăb> [akc. fluab>rĭa-turśiab>skă] (sint.) — (bot.) lepa Kata (Callistephus chinensis), šimirezla, (dosl.) „turski cvet” ◊ fluarĭa turśiaskă krĭașće în bașćauă, înfuare tuamna — lepa Kata raste u bašti, cveta u jesen ♦ var. fluarĭa turkuluĭb> ◊ fluarĭa turkuluĭ sa kuļiaźe, sa uskă, șî kînd trîabe sa duśe la morminț, unđe sa dîă đi pomană la-ĭ muorț — lepa Kata se bere, suši, i kad zatreba nosi se na groblje, gde se namenjuje mrtvima [Por.] ∞ fluareb> [Vidi]
2289 fluĭera fluiera звиждати fluĭerab> (ĭuo fluĭerb>, ĭel fluĭerăb>) [akc. fluĭerab>] (gl.) — zviždati, duvati, svirati na fruli ◊ kopilaș-o-la tuota ḑîua fluiră într-o dudă, ăl traźe ińima să fiĭe fluĭeraș ka dĭedî-su — ono detence po ceo dan duva u neku cevku, vuče ga srce da bude frulaš k’o njegov deda [Por.] ∞ fluirb> [Vidi]
2290 fluĭeraș fluieraș фрулаш fluĭerașb> (mn. fluĭerașb>) [akc. fluĭerab>ș] (i. m.) — (muz.) frulaš, svirač na fruli ◊ đemult a fuost mulț fluĭeraș, akuma s-a rarit — nekada je bilo mnogo frulaša, sada su se proredili [Por.] ∞ fluirb> [Vidi]
2291 fluĭeruț fluieraș фрулица fluĭeruțb> (mn. fluĭeruțăb>) [akc. fluĭerub>ț] (i. s.) — (muz.)(demin.) frulica ◊ are șî kopilu un fluĭeruț, dakă învață ĭută, o sî-ĭ kumparăm fluir măĭ mare — ima i dete jednu frulicu, ako bude brzo učilo, kupićemo mu veću frulu ♦ var. fluĭerĭelb> [Por.] ∞ fluirb> [Vidi]
2026 Fluorĭa Floria Цветко Fluorĭab> [akc. Fluob>rĭa] (i. m.) — (antr.) Cvetko, muško ime, omiljeno kod starih Vlaha ◊ pi tata la bućeḑat Fluorĭa, ama la karće la pus Svĭetku — oca su krstili kao Floru, ali je u knjigu upisan kao Cvetko ♦ up. Fluarĭab> [Por.] ∞ fluareb> [Vidi]
1992 fluturat fluturat проветрен fluturatb> (fluturatăb>) (mn. fluturațb>, fluturaćeb>) [akc. fluturab>t] (prid.) — (za zrnevlje) provetren, izložen vetru da bi se očistio od prljavštine ◊ buabiļi ći kukuruḑ sînt fluturaće đi gîrgariț — zrnevlje kukuruza očišćeno je od gagrica (=gagrice su „odlepršale” nošene vetrom) [Por.] ∞ fluturb> [Vidi]
1991 fluturuos fluturos лептираст fluturuosb> (fluturuasăb>) (mn. fluturuoșb>, fluturuasăb>) [akc. fluturuob>s] (prid.) — 1.b> leptirast, koji ima oblik leptirovih krila ili je ljuspičast ◊ ḑama đi varḑă a fĭert prĭa mult, akuma ĭe tuată fluturuasă pi đi supra — kupus se predugo kuvao, sada je čorba sva leptirasta na površini ◊ (color) đimult pin dugăĭ a fuost fîărburĭ în duauă fĭelurĭ: farbă făńinuasă, șî farbă fluturuasă, asta aduoĭļa într-o fuarmă đi ļaspiḑ miś, supțîrĭe, șî ļikuratuare — nekada je u prodavnicama bilo dve vrste farbe: „brašnjava” boja, i „leptirasta” boja, ova druga u obliku malih, tankih i svetlucavih ljuspica (Tanda) 2.b> (fig.) lakouman, prevrtljiv; nestalan; vetropir ◊ m-am lasat đi baĭat kă đi sokoćala mĭa a fuost uom tare fluturuos — napustila sam momka jer je za moj račun bio jako prevrtljiv čovek [Por.] ∞ fluturb> [Vidi]
5484 fļekaći flecăti блебетати fļekaćib> (ĭuo fļekaćeskb>, ĭel fļekaćașćeb>) [akc. fļekaćib>] (gl.) — blebetati, lupetati, brbljati ◊ fļekaćașće aăla kare vorbĭașće mult, da ńimika nu spuńe — blebeće onaj koji mnogo priča, a ništa ne kaže [Por.] [Vidi]
5485 fļekariĭe flecărie бљувотина fļekariĭeb> (mn. fļekariĭb>) [akc. fļekarib>ĭe] (i. ž.) — bljuvotina, ogavnost ◊ đi la ĭa aĭ să auḑ numa fļekariĭ guaļe — od nje imaš da čuješ samo gole bljuvotine [Por.] ∞ fļekaćib> [Vidi]
5486 fļekarĭ flecar блебетало fļekarĭb> (mn. fļekarĭb>) [akc. fļekab>rĭ] (i. m.) — (ret.) blebetalo, laprdalo ◊ fļekarĭ ĭe însa kare fļekaćiașće, kare vorbĭașće la fļekariĭ — blebetalo je osoba koja blebeće, koja govori bljuvotine [Por.] ∞ fļekaćib> [Vidi]
2048 fļeś fleci сасвим fļeśb> [akc. fļeb>ś] (pril.) — sasvim, načisto, potpuno, skroz ◊ a batut pĭatra grîu, l-a fakut fļeś — grad je tukao žito, smlatio ga je načisto ◊ ma prins pluaĭa, m-am udat fļeś — uhvatila me je kiša, pokisao sam skroz ♦ var. fļieśb> ♦ up. fļuarkăb> [Por.] [Vidi]
2462 fļintă flintă дроца fļintăb> (mn. fļinćeb>) [akc. fļib>ntă] (i. ž.) — droca ◊ fļintă ĭe muĭarĭa kare a pļekat đi la uom, șî mĭarźe ka uļimișńița, nu puartă griža kum ĭe-nbrakată, ńiś śe vorbĭașće, or ku kare duarme — droca je žena koja je pošla od muža, ide kao uličarka, ne vodi računa o oblačenju, niti šta govori, ili s kim spava [Por.] ◊ fļintă ĭe o žîguare dă muĭare — droca je džukela od žene (Manastirica, Mlava) [Mlava] ◊ fļinta ĭe muĭare fara rînd, kare fļikaćiașće mult, șî vorbĭașće lumĭa đe rău fara ńiśkotrĭabă — flinta je žena koja nema reda, koja mnogo blebeće, i ogovara ljude bez ikakvog razloga (Jasikovo) [GPek] [Vidi]
1865 fļit flit њушка fļitb> (mn. fļiturĭ) (i. s.) — (anat.) njuška, rilo; (pej.) nos; labrnja; gubica ◊ blîstamaĭ puorko-la să-ĭ piśe fļitu dakă va măĭ rîmuĭi pin fluoriļi mĭaļe — proklela sam onu svinju da joj otpadne njuška, ako još bude rila po mome cveću ◊ fa, prĭa mult aĭ rîđikat fļitu, slubuaḑîl kîta — (pej.) ženska, previše si digla nos, spusti ga malo ♦ sin. buotb> [Por.] [Vidi]
1861 fļonkańiĭe fleancănir лапрдање fļonkańiĭeb> (mn. fļonkańiĭb>) [akc. fļonkańib>ĭe] (i. ž.) — (pej.) laprdanje, blebetanje, lupetanje ◊ rar kare va puća sî măĭ sufire fļonkańiĭe kare ĭasă đin gura iĭ — retko ko će moći da podnese laprdanje koje izlaze iz njenih ustiju ♦ var. fļonkańialăb>, fļonkaĭalăb> [Por.] ∞ fļonkańib> [Vidi]
1863 fļuarță fleoarţă курвештија fļuarțăb> (mn. fļuorțb>) [akc. fļuab>rță] (i. ž.) — 1.b> (pej.) kurveštija, skitara, „laka” žena ◊ s-a lasat đi șkuală, șî s-a fakut o fļuarță guală — napustila je školu, i postala gola kurveštija 2.b> (fig.) mekušac, slabić; kilavko, „krpa” ◊ fļuarță đi uom, ar vinđa pi tatî-su đi duauă parîaļe — „krpa” od čoveka, prodao bi rođenog oca za dve pare ♦ var. fļuarkăb> [Por.] [Vidi]
1864 fļuarkă fleoarcă мокар fļuarkăb> (fļuarkăb>) (mn. fļuorśb>, fļuarśeb>) [akc. fļuab>rkă] (prid.) — 1.b>b> mokar, ukvašen ◊ ud fļuarkă — potpuno mokar, mokar do kože ◊ ńi prinsă pluaĭa fara umbrĭelurĭ, șî ńi udarîm fļuarkă — uhvatila nas je kiša bez kišobrana, pa smo pokisli do gole kože 2.b>b> (fig.) gnjida, šljam, govno od čoveka ◊ fļuarkă đi uom, nu țîńe vuorba, minće đi uskă, fură đi rupe — šljam od čoveka, ne drži reč, laže pa suši, krade pa cepa ♦ var. fļuarțăb> ♦ sin. udb> [Por.] ∞ udb> [Vidi]
1988 fļuță fliuţe пљуска fļuțăb> (mn. fļuțb>) [akc. fļub>ță] (i. ž.) — pljuska, šamar ◊ fi bun, să nu kapiț o fļuță đi la mińe — budi dobar, da ne dobiješ jednu pljusku od mene [Por.] ∞ fļuțb> [Vidi]
1903 foameluk foameluc гладна година foamelukb> (mn. foamelukurĭb>) [akc. foamelub>k] (i. s.) — (augm.) (fig.) gladna godina, dug period velikog gladovanja ◊ a puvestît aĭ batrîń kă kînd tună sîaśita mare, țîńe șapće ań una-ntruuna, șî dupa ĭa tună foameluku đi lumĭa nare alta-śe mînka, numa skuarță đi śaruoń — pričali su stari, da kad nastupi velika suša, drži sedam godina neprekidno, za njom ide gladna godina kad ljudi nemaju drugi šta da jednu, nego samo cerovu koru ♦ var. fomălukb>, fuamećeub> [Por.] ∞ fuameb> [Vidi]
1996 fofik fofic праменак fofikb> (mn. fofiśeb>) [akc. fofib>k] (i. s.) — 1.b> (demin.) pramenak, čuperak kose, dlake ili vune ◊ fofik ĭe atîta lînă kît puoț sî prinḑ ku triĭ źiaĭśće — „fofik” je toliko vune koliko možeš da uhvatiš sa tri prsta ◊ a pus un fofik đi lînă la furkă, șî sa faśe maruasă, parke ĭe torkatuare mare — stavila pramenak vune na preslicu, i digla nos kao da je neka velika predilja (Tanda) 2.b> (fig.) a.b> polni nagon ◊ la skruafă ĭa trĭekut fofiku, nu-ĭ măĭ đi verît — krmači je prošla „frka”, ne traži više vepra (Rudna Glava) [Por.] ◊ fofiku vińe o parĭake ku vuorba „kĭef”: or iĭ vińe fofiku, or iĭ kĭefu đi futaĭ, tot una țî — reči „fofik” i „ćef” su par: il’ joj dođe „fofik”, ili joj „ćefne” da se jebe, isto ti je (Jasikovo) [GPek] b.b> polni organ, sikilj ◊ i s-a înflat fofiku, ș-a pļekat în lumĭa albă dupa pulă — (vulg.) natek’o joj je sikilj, pa je krenula u beli svet za kurcem (blizna) ◊ pļuadă đi muĭarĭe: ĭuo, ḑîk, sî ma glumesk kîta ku ĭa, da ĭa miĭe să-ĭ manînk fofiku — kurvetina od žene: ja reko’ da se malo našalim s njom, a ona meni da joj izjedem sikilj (Rudna Glava) [Por.] c.b> strasna želja ◊ baba-ntr-o vrĭame a trait ku nuoĭ, numa odată ĭ-a veńit fofiku, șî sa-ntuors la feĭ-sa — baba je jedno vreme živela kod nas, a onda ju je svladala želja, i vratila se ćerki (Topla) [Crn.] ♦ / fofikb> (demin.) < fofoluokb> var. < fofoloankăb> — (euf.) ženski polni organ, vagina ∞ fofoluokb> [Vidi]
1997 fofikă fofică хистеруша fofikăb> (mn. fofiśb>) [akc. fofib>kă] (i. ž.) — (zast.) (pej.) histeruša, žena strasna u seksu; vatrena ljubavnica ◊ fusăĭ ku ĭa asară, ńiś în vis n-a fi krĭeḑut kă ĭe o fofikă întrĭagă, ma supsă, ma măśină ka muară, șî ma frînsă tuot — bio sam s njom sinoć, ni u snu ne bih verovao da je ona jedna prava histeruša, isisala me je, samlela kao vodenica, i svog me polomila ♦ skr. fikăb> ♦ up. fofikb> [GPek] ∞ fofoluokb> [Vidi]
3311 fofĭaḑă fofeze крило fofĭaḑăb> (mn. fofĭeḑb>) [akc. fofĭab>ḑă] (i. ž.) — 1.b> (tehn.) krilo vrteške ◊ kînd sa faśe trăkăĭtuarĭa în luok să spomînće păsîrļi, măĭ întîń iĭ sa faśe vîrćańița ku doă fofĭaḑă — kad se pravi trakalica u njivi da plaši ptice, prvo se pravi vrteška sa dva krila ◊ fofĭaḑîļi la trăkătuare-s pusă-n kostîș ka śuoiļi la muară, să prindă bataĭa vîntuluļ kum prind śuoiļi vîžuoĭu api đin butuońu muori — krila trakalice postavljene se ukoso kao kašike na vodenici, da uhvate udar vetra kao što kašike hvataju mlaz vode iz vodeničnog bureta (Tanda) [Por.] 2.b> (anat.) usmine vagine ◊ dar așa fuost đe đemult, or ĭe bažuokură đe kurînd, nu șću, ama đe kînd mis ĭuo kopilandru, la nuoĭ fofĭaḑă sa ḑîśe șî la buḑîļi pižđi — da li je tako bilo od davnina, ili je neka skorašnja šala, ne znam, ali otkako sam se ja zamomčio, kod nas se „fofjadza” kaže i za pičkine usmine (Topla) [Crn.] [Vidi]
1994 fofoluankă fofoloancă пичка fofoluankăb> (mn. fofoluonśb>) [akc. fofoluab>nkă] (i. ž.) — (zast.) (euf.) pička, pizda; vulva ◊ đi źaba ći kinuĭ, ĭ-a pazîașće fofoluanka iĭ bińe, n-o dă la ńima — uzalud se trudiš, ona čuva svoju pizdu dobro, ne daje je nikom ◊ muĭarĭa „fofoluankă” ĭe în alt fĭeļ „pizdoșćină”, kurvă — žena „fofolonka” je drugim rečima „pizdurina”, kurva ◊ l-aļi batrîńe muĭerĭ nu sa ḑîs „fofoluankă”, numa l-aļi măĭ ćińire — stare žene nisu nazivane „fofolonkama”, samo mlađe ♦ var. popoluankăb> [GPek] ◊ baĭețîlor, țîńețî-va bińe, ăći vińe o fofoluankă mare pista vuoĭ — momci, drž’te se dobro, ide na vas jedna dlakava pizdurina (Rudna Glava) [Por.] ∞ fofoluokb> [Vidi]
2308 foĭenfiu fonfiu винка foĭenfiub> (mn. foĭenfiĭeb>) [akc. foĭenfib>u] (i. ž.) — (bot.) vinčica (Vinca major) ◊ ku foĭenfiu babiļi dăskîntă — sa vinčicom babe vračaju [Zvizd] ∞ fonfiub> [Vidi]
1899 fomĭa foma гладовати fomĭab> (ĭuo fomĭeḑb>, ĭel fomĭaḑăb>) [akc. fomĭab>] (gl.) — (ret.) gladovati ◊ grĭeu a fuost puostu kînd a trăbuit fomĭa în vrĭamĭa đi kosît — težak je bio post kada je trebalo gladovati u vreme kosidbe ◊ n-a fomit tuot nat đi vrĭamĭa đi rat — nije gladovao svako za vreme rata [GPek] dij. sin. flomînḑîb> [Por.] ∞ fuameb> [Vidi]
2147 fonfăi fonfăi уњкати fonfăib> (ĭuo fonfăĭb>, ĭel fonfăĭeb>) [akc. fonfăib>] (gl.) — unjkati, govoriti kroz nos ◊ baba fonfîĭe kînd vrobĭașće, grĭeu o-nțaļeź śe ḑîśe; muoșu s-a-nvațat ku ĭa, șă iĭ duoĭ frumuos sa-nțaļieg — baba unjka kad govori, teško je razumeš ša kaže; čiča se navikao na nju, i njih dvoje se lepo razumeju ♦ sin. fîrnaib> [Por.] [Vidi]
2165 fonfiu fonfiu винка fonfiub> (mn. fonfiĭeb>) [akc. fonfib>u] (i. s.) — (bot.) vinka, vinčica, baštensko cveće (Vinca major) ◊ fonfiu ĭe fluare đin građină, ku fluorĭ vînîće șî ku frunḑă tare ka alu ĭađiră — vinka je baštensko cveće, sa plavim cvetovima i tvrdim listovima kao kod bršljana ♦ var. foĭonfiub> (istočni deo Tande) ◊ țîn minće kă a fuost mult foĭonfiu pi lînga gard întraușa șkuoļi, da șî sa kînta un kînćik „Frunḑă vĭarđe, foĭonfiu” — sećam se da je mnogo vinke bilo pored ograde školskog dvorišta, a i pevala se jedna pesma „Zelen listak od vinčice”. [Por.] ♦ dij. var. foĭenfiub> (Leskovo) [GPek] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1937 Forfik Forfic Маказа Forfikb> [akc. Forfib>k] (i. m.) — (antr.) Makaza, Makazica, nadimak ljudi koji su se bavili oštrenjem makaza ◊ Žarku Forfik a fuost poļikrit pintru kă avut kovaśiĭe, ș-ă a askuțît la saćiań fuarfiśiļi, śe ĭe kam lukru țîgańiesk — Žarko Forfika („makaza”) dobio je takav nadimak jer je imao kovačnicu i oštrio je seljacima makaze, što je pomalo ciganski posao ♦ var. Forfikăb> [GPek] ∞ fuarfikăb> [Vidi]
4498 frațăsk frățesk братски frațăskb> (frațaskăb>) (mn. frațășćb>) [akc. frațăb>sk] (prid.) — bratski ◊ s-a-nvațat ku ažutuarĭa frațaskă, sîgnur nu măĭ puaće trai — navikao je na bratsku pomoć, sam više ne može živeti ◊ la-ĭ batrîń furaluku a fuost lukru frațăsk — kod starih, lopovluk je bio bratski posao ◊ luazîļi frațășć nu măĭ đizvîrḑîașće ńiś draku — bratske mutljavine ni đavo ne raspetlja [Por.] ∞ fraćeb> [Vidi]
4499 frațîașće frătește братски frațîașćeb> [akc. frațîab>șće] (pril.) — bratski, na bratski način ◊ ar fi bun fraćiļi să ći bată ka pi uom, da nu frațîașće, k-atunśa îț vo măĭ rămîńa vrun uos întrĭeg — bilo bi dobro da te brat bije kao čoveka a ne bratski, jer bi ti tada neka koska ostala čitava ◊ a mințițo k-o țukă frațîașće, a fuost amînat kînd a-nțaļes kă minće ka kîńiļi — slagao je da će je ljubiti bratski, bilo je kasno kad je shvatila da laže ko pas [Por.] ∞ fraćeb> [Vidi]
4500 frațîĭe frăție братство frațîĭeb> (mn. frațîĭb>) [akc. frațîb>ĭe](i. ž.) — bratstvo ◊ frațîĭa ĭe adunatura frațîlor, alu ńam apruape, or alu prĭaćiń buń kare traĭesk ka frațî — bratstvo je društvo braće, bliskih rođaka ili dobrih prijatelja koji žive kao braća ◊ ar fi bun tuota lumĭa să traĭaska într-o frațîĭe mare — bilo bi lepo da svi ljudi žive u jednom velikim bratstvu ◊ (zdrav.) Să fiĭe frațîĭe păn la veśiĭe! — Neka nam bratstvo traje do veka! [Por.] ∞ fraćeb> [Vidi]
4497 frațîĭuor frățior братић frațîĭuorb> (mn. frațîĭuorĭb>) [akc. frațîĭuob>r](i. m.) — (demin.) bratić ◊ frațîĭuor ĭe fraćiļi al mik, kînd ăl pumeńim đin milă șî ku drag — bratić je mlađi brat, kad ga pominjemo iz milošte i ljubavi [Por.] ∞ fraćeb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
4496 fraće frate брат fraćeb> (mn. frațb>) [akc. frab>će] (i. m.) — (srod.) brat ◊ fraće ĭe kopil voĭńiśesk, or đintr-o mumă or đintr-un tată — brat je muško dete, ili od iste majke, ili istog oca ◊ fraće bun ĭe ăla kare ĭe naskut đin o mumă șî đin un tată — rođeni brat je onaj koji je rođen od iste majke i istog oca ◊ fraće dăorat ĭe fraće numa đi pi mumă or đi pi tată — polubrat je brat samo po majci, ili po ocu ◊ la fraći-ļa-l mare sa ḑiśe nană — stariji brat se oslovljava sa bato ◊ (mag.) fraće đi kruśe — pobratim ♦ supr. suorăb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2988 fragă frag јагода, шумска fragăb> (mn. fraźb>) [akc. frab>gă] (i. m.) — (bot.) šumska jagoda (Fragaria vesca) ◊ kopiĭi primovara sa duk în padure, să kuļagă fraź, șî pănă kuļeg, bagă kîć-o fragă-n gură — deca u proleće idu u šumu da beru jagode, i dok beru, stavljaju po neku jagodu u usta [Por.] [Vidi]
2125 frasîn frasin јасен frasînb> (mn. frasîńb>) [akc. frab>sîn] (i. m.) — (bot.) jasen, beli (Fraxinus excelsior) ◊ ĭastă duauă fĭelurĭ đi frasîn, dupa kum ĭe mńieḑu: alb șî ruoșu, ama l-al ku mńeḑu ruoșu iĭ ḑîśem frasîn ńiegru — ima dve vrste jasena, prema tome kakva je sredina stabla: beli i crveni, ali onaj sa crvenim središtem zovemo crni jasen ◊ frasînuĭe ļiemn žîlau, đin ĭel sa fakut dîržală đi kuasă — jasen je žilavo drvo, od njega se pravila držalja za kosu ◊ blană đi frasîn — daska od jasenovog drveta [Por.] [Vidi]
2274 fraźit fraged свеж fraźitb> (fraźităb>) (mn. fraźițb>, fraźićeb>) [akc. frab>źit] (prid.) — 1.b>b> svež, taze ◊ taĭarăm puorku, fusă kam batrîn, ama karńa nuĭe žîlao, numa baș fraźită, ku dulśață s-o manînś — zaklali smo svinju, beše malo matora, ali meso nije žilavo, nego baš sveže, u slast da ga pojedeš 2.b>b> krt, lomljiv ◊ nu lasa kopilu sî sa opinćiaskă ku lukru grĭeu, kî înga iĭ uasîļi fraźiće, șă puaće sî sa farîmĭe — ne daj detetu da se napreže na teškom poslu, jer su mu koske još krte, i može da se povredi ◊ kovragu lu suarta-sta đe plotoźeńe așa ĭe đe fraźit, đi sa frînźe kum kîta ăl atîrń — stablo ove sorte patlidžana toliko je krto da se lomi čim ga malo zakačiš ♦ sin. pruaspîdb> [Por.] [Vidi]
1806 frekat frecat истрљан frekatb> (frekatăb>) (mn. frekațb>, frekaćeb>) [akc. frekab>t] (prid.) — istrljan, natrljan ◊ blanuța-sta nuĭe frekată đestul, înga nuĭe ńiaćidă kum trîabe — ova daščica nije dovoljno istrljana, još nije glatka kako treba ♦ supr. ńifrekatb> [Por.] ∞ frekab> [Vidi]
1805 frekatuor frecător трљач frekatuorb> (mn. frekatuorĭb>) [akc. frekatuob>r] (i. m.) — 1.b> trljač, predmet kojim se trlja ◊ ĭară vrunđiva mi s-a pĭerdut frekatuorĭu, dakă no-l gasîăsk, o sî frĭek ku mîń-ļi guaļe păn’ ma ĭa draku — opet mi se negde zagubio trljač, ako ga ne nađem, trljaću golim rukama do me ne odnese đavo 2.b> (zast.) radnik na trljanju konoplje ◊ ĭerĭa lume sarakă, kare mĭerźa đi la kasă la kasă ku o blană, șî frĭeka la kîńipă, skoća samînța pănă nu sa murĭaḑă kîńipa; ļa ḑîs frekatuorĭ — behu siromašni ljudi, koji iđaše od kuće do kuće sa jednom daskom, i trljaše konoplju, odvajaše seme pre potapanja; zvali su ih „trljači” (Jasikovo) [GPek] ∞ frekab> [Vidi]
1804 frekatură frecătură трљање frekaturăb> (mn. frekaturĭb>) [akc. frekatub>ră] (i. ž.) — 1.b> trljanje, češanje ◊ țuala s-a imat, du-će ku ĭa la śuśur, șî dăĭ o frekatură bună — odelo se isprljalo, odnesi ga na točur i udri mu jedno dobro trljanje 2.b> trljotina, trag od trljanja ili češanja ◊ sa vĭeđa pi fag o frekatură adînkă, krĭed kă vrun puork sîrbaćik a trĭekut pĭ-aśiĭa, pî s-a frekat — vidi se duboka trljotina na bukvi, verujem da je neka divlja svinja tuda prolazila, pa se češala ♦ var. frĭekalăb> [Por.] ∞ frekab> [Vidi]
2277 frengau frengau френгав frengaub> (frengauăb>) (mn. frengațb>, frengaćeb>) [akc. frengab>u] (prid.) — (med.) frengav, koji ima frengu, koji boluje ili je bolovao od frenge ◊ țîn minće, am fuost mik kînd a veńit la muma o babă fara nas; kînd sa dus, am întrabat pi muma đi śe baba-ĭa n-are nas, muma mĭ-a spus kî ĭe baba frengauă, șî đ-aĭa ĭ-a pikat nasu — pamtim, bio sam mali kad je kod majke došla jedna baba bez nosa; kada je otišla, pitao sam majku zašto baba nema nos, majka mi je rekla da je baba frengava, i da joj je zato otpao nos [Por.] ∞ frĭengab> [Vidi]
2378 friguruos friguros зимогрожљив friguruosb> (friguruasăb>) (mn. friguruoșb>, friguruasăb>) [akc. friguruob>s] (prid.) — 1.b>b> (med.) zimogrožljiv, osetljiv na hladnoću ◊ kînd m-aș însura pĭ-adauară, numa m-aș uĭta muĭarĭa-ĭa să nu fiĭe friguruasă kum mi ĭe asta đ-akuma — kada bih se ponovo ženio, samo bih gledao da ta žena ne bude zimogrožljiva kao što mi je ova sadašnja 2.b>b> (tehn.) hladan, hladnjikav, prohladan; promajan ◊ tuot ĭe bun în kasa noă, numa ĭe soba mare friguruasă, kată să faś fuok una într-una — sve je dobro u novoj kući, samo je dnevna soba hladnjikava, traži da ložiš vatru neprekidno ♦ supr. kalduruosb> [Por.] ∞ frigb> [Vidi]
2374 fript fript печен friptb> (friptăb>) (mn. fripțb>, fripćeb>) [akc. frib>pt] (prid.) — (nutr.) pečen ◊ purśelu ĭe fript bun, da ĭedu nu — prase je dobro pečeno, a jare nije ◊ fript, ńidofript — pečen, nedopečen ◊ ļipiĭa friptă la suare — lepinja pečena na suncu [Por.] ∞ friźeb> [Vidi]
2373 friźe frige пећи friźeb> (ĭuo frigb>, ĭel friźeb>) [akc. frib>źe] (gl. p. ref.) — peći, izlagati jelo ili što drugo vatri, odnosno visokoj temperaturi ◊ mńelu pi frigare măĭ bun ăl frig pi karbuń đi prun — jagnje na ražnju najbolje pečem na žaru od šljive ◊ ćińerișu sa friźe la suare kînd sa duśe la rîu sî sa skalđe, da kînd lukră, fuźe đi suare ka đi draku — mladež se peče na suncu, kad odlazi na reku da se kupa, a kad radi, beži od sunca kao od đavola ◊ uoțî a fript lumĭa la fuok, numa să skuată đi la iĭ unđe a pitulat puoļi — hajduci su ljude pekli na vatri, samo da im odaju gde su sakrili zlatnike [Por.] [Vidi]
1972 frîmînta frământa месити frîmîntab> (ĭuo framîntb>, ĭel framîntăb>) [akc. frîmîntab>] (gl. p.) — 1.b> mesiti, gnječiti, mrviti, sitniti, drobiti ◊ koaža đi malaĭ ĭe tare șî gruasă, nu sa framîntă ļesńe, d-aș vrĭa sî fak kîta „pufă” đin ĭa — projina kora je tvrda i debela, ne mrvi se lako, a hteo bih da napravim malo „pufe” od nje 2.b> (fig.) lomiti batinama, prebiti ◊ numa sî nu kadă în mîńiļi lu tatî-su, k-ăĭ framîntă uasîļi ku bataĭa — samo da ne padne u očeve ruke, jer će mu samleti kosti batinama ♦ var. frămîntab> ♦ sin. plumađab>, đimikab>, măśinab>, zdrumikab> [Por.] [Vidi]
1974 frîmîntare frământare мешење frîmîntareb> (mn. frîmîntîărĭb>) [akc. frîmîntab>re] (i. ž.) — mešenje, gnječenje, sitnjenje, drobljenje ◊ dăĭ o frîmîntare rîapiđe la aluvato-la șî bagăl în śirińe, kopiĭi sînt tare flomînḑ șî nu puot să așćiaće mult — udri jedno brzo mešenje tom testu i turi ga pod crepulju, deca su jako gladna i ne mogu dugo da čekaju ♦ var. frămîntareb> ♦ var. frîmîntatub>, frămîntatub>, frîmîntaturăb> [Por.] ∞ frîmîntab> [Vidi]
1973 frîmîntat frământat мешен frîmîntatb> (frîmîntatăb>) (mn. frîmîntațb>, frîmîntaćeb>) [akc. frîmîntab>t] (prid.) — 1.b> mešen, izmešen, mleven, samleven, gnječen, izgnječen, sitnjen, usitnjen, drobljen, izdrobljen ◊ pîńa ĭe bună kînd ĭe aluvatu frîmîntat bińe — hleb je dobar kada je testo dobro izmešeno 2.b> (fig.) zlostavljen, mučen, slomljen (batinama), umoran, fizički smoren teškim radom ◊ am lukrat tuata nuapća, ș-akuma mis atita đi frîmîntat đi nu puot sta în piśuare — radio sam celu noć, i sada sam tako slomljen da ne mogu stajati na nogama ◊ sînt frîmîntat parke ma mîśinat muara — slomljen sam kao da me je mlela vodenica ♦ var. frămîntatb> ♦ sin. plumađitb>, đimikatb>, zdrobit b>[Por.] ∞ frîmîntab> [Vidi]
3080 frîntură frântură прелом frînturăb> (mn. frînturĭb>) [akc. frîntub>ră] (i. ž.) — 1.b> (med.) prelom, fraktura ◊ a frînt mîna șî ku frîntura-ĭa nu s-a dus la dupturĭ, șî ĭ-a ramas mîna sakă — polomio je ruku i sa tim prelomom nije otišao lekaru, pa mu je ruka ostala kljasta ◊ are frîntură đeșkisă la piśuor — ima otvoreni prelom noge 2.b> (tehn.) odlomak; ulomak; starudija; krnjak ◊ sa vaĭtă kă n-are kuasă bună, śkă, are numa o frîntură — žali se da nema dobru kosu, veli, ima samo neki krnjak [Por.] ∞ frînźeb> [Vidi]
3079 frînźe frânge ломити frînźeb> (ĭuo frîngb>, ĭel frînźeb>) [akc. frîb>nźe] (gl. p. ref.) — lomiti, prelomiti; slomiti ◊ atîta a rođit puomi anu-sta, đi sa frîng înkarkaț ku puame — toliko su voćke rodile ove godine, da se lome pretovarene plodovima ◊ a dat ku kuasa în bușćan, ș-a frînto đin kalkîń — zakačio kosom panj, i polimio je u kolenu ◊ la frînt đi bataĭe — plomio ga je od batina ◊ a frînt držaļa la sakurĭe — slomio je držalje na sekiri [Por.] [Vidi]
2276 frĭenga frenție френга frĭengab> (mn. frĭengieb>) [akc. frĭeb>nga] (i. ž.) — (med.) frenga, francuska bolest, sifilis ◊ frĭenga ĭe buală ibomńiśiaskă; đi buala-ĭa la muĭerĭ a pikat nasu — frenga je ljubavnička bolest; od te bolesti ženama su otpadao nos ♦ var. frengab> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2000 frumoșață frumuseţe лепота frumoșațăb> (mn. frumoșîățurĭb>) [akc. frumoșab>ță] (i. ž.) (pril.) — lepota, krasota, divota I.b> (i. ž.) a.b> (za ljude) fizička lepota ◊ đi frumoșața iĭ mi sa-nvîrćiașće-n kap — od njene lepote vrti mi se u glavi b.b> (za predmete) ukras ◊ kînd faś zakuańe đi pomană, puń pi ĭaļe frumoșîățurĭ kum am învațat đi la babiļi-nuaștre — kada mesiš „zakončiće” za daću, stavljaš na njih ukrase kakve smo naučili od naših baba c.b> (za društvo) mir, napredak, sreća ◊ paśe-n țară, traĭ fara raturĭ: frumoșața lumi — mir u zemlji, život bez ratova: divota jedna d.b> (psih.) divljenje, ushićenje ◊ mare frumoșață ĭe kă vorbarĭu nuostru ažuns la doa miĭe đi vuorbe numa la ḑîaśe-unsprîaśe sluove — velika je divota da je naš rečnik stigao do dvehiljade reči, i to na svega deset-jedanaest slova II.b> (pril.) (uzv.) ironično, za nešto što je ispalo naopako ◊ Frumoșață! — (iron.) Lepota! ♦ sin. mîndrĭațăb> [Por.] ∞ frumuosb> [Vidi]
1999 frumuos frumos леп frumuosb> (frumuasăb>) (mn. frumuoșb>, frumuasăb>) [akc. frumuob>s] (prid.) — lep a. b>(za čoveka) osoba lepog izgleda ◊ fata mare ĭe frumuasă, a mîžlośină ĭe măĭ frumuasă đi kît ĭa, da a mikă șî măĭ frumuasă, kî ĭe măĭ frumuasă đi kît ĭaļe amîndoă, da asta śe are numa șapće ań, mi sa-m pare k-o sî fiĭe măĭ frumuasă pista tuoț — starija ćerka je lepa, srednja lepša od nje, najmlađa je najlepša, jer je lepša od obe, ali ova koja ima samo sedam godina, čini mi se biće najlepša od svih b.b> (za predmete) lep, ukrašen, skladnog oblika, koji pored funkcije ima i lep izgled ◊ am avut un kuțît ku plasîaļe frumuasă, adîns înfrumoșaće pi plaku mĭeu, ama mi l-a furat — imao sam jedan nož sa lepim kanijama, posebno ukrašenim po mom ukusu, ali su mi ga ukrali c. b>(za posao) dobro, kvalitetno i stručno urađen posao ◊ ma duk la un barbarĭ sî ma ratungă, k-am uḑît kă tunźe frumuos — idem kod jednog brice da me podšiša, jer sam čuo da lepo šiša d.b> (za vreme) lepo, vedro vreme ◊ sa razbună, o sî fiĭe ḑîua frumuasă — razvedrilo se, biće lep dan ◊ mi sa-m pare kî ĭerńiļi a fuost măĭ frumuasă în kopilariĭa-mĭa, đi kît śe sînt akuma — čini mi se da su zime bile lepše u mom detinjstvu, nego što su sada e.b> (za osećanja) lepo, prijatno, milo, drago, slatko ◊ mult mi frumuos kînd ma ginđiesk la ĭa, kînd îm dîă-n gînd kît ĭe đi dulśe șî frumuos țukatu ku ĭa, ma topĭesk tuot — mnogo mi je lepo kad mislim na nju, kad se setim koliko je slatko i lepo ljubljenje sa njom, sav se istopim ◊ (komp.) tare frumuos — jako lepo ◊ mult frumuos — mnogo lepo ♦ sin. mîndrub> [Por.] ♦ dij. var. frumosb> [buf.] [Vidi]
1817 frunće fruncea чело frunćeb> (mn. frunțb>) [akc. frub>nće] (i. ž.) — 1.b>b> (anat.) čelo ◊ frunća ĭe la uom parća kapuluĭ đi-nainće, đisupra đi uokĭ — čelo je kod čoveka prednji deo glave, iznad očiju 2.b>b> (objekti) prednja, čeona strana ◊ kasa ĭe ku frunća întuarsă kîtra drum — kuća je čeonom stranom okrenuta ka putu 3.b>b> (reljef) prisojna strana; strana okrenuta ka istoku ◊ Frunća Șășki — (top.) (dosl.) „Čelo Šaške”, čeona strana brda iznad reke Šaške, okrenut ka istoku (zaseok blizna, Rudna Glava) ♦ sin. fațăb> [Por.] ∞ kapb> [Vidi]
2403 frunḑarĭ frunzar лисник frunḑarĭb> (mn. frunḑarĭeb>) [akc. frunḑab>rĭ] (i. s.) — lisnik ◊ frunḑarĭu ĭe un fĭeļ đi klańe, grîmađită đin krĭanźe ku frunḑă, dîrîmaće đi pi ļiamńe, kare sa pazîașće să fiĭe ĭernaćik đi viće — lisnik je jedna vrsta plasta, sadenutog od grana sa lišćem, okresanih sa drveća, koji se čuva kao zimnica za stoku ◊ la nuoĭ frunḑarĭu sa faśe đin frunḑă đi gorun, śaruoń șî fag, kî aļa ļiamne măĭ mult ĭastă — kod nas se lisnik pravi od lišća hrasta, cera i bukve, jer toga drveća najviše ima [Por.] ∞ frunḑăb> [Vidi]
2401 frunḑă frunză лист frunḑăb> (mn. frunḑb>, frunḑăb>) [akc. frub>nḑă] (i. ž.) — (bot.) list, deo biljke ◊ tuata buĭađa are frunḑ — svaka biljka ima lišće ◊ frunḑă vĭarđe — zelen list ◊ frunḑă uskată — suvi list ◊ tuamna frunḑa pikă đin ļiemn — ujesen lišće opada s drveća ◊ frunḑa a-ngălbińit — lišće je požutelo [Por.] [Vidi]
2402 frunḑuļiță frunzuliţă листић frunḑuļițăb> (mn. frunḑuļițeb>) [akc. frunḑuļib>ță] (i. ž.) — (demin.) (bot.) listić, mali list biljke ◊ fluarĭa a rîsarit, ș-a slubaḑît frunḑuļița, ginđesk kî o sî sa prindă — cvet je iznikao i pustio listić, mislim da će se primiti ♦ var. frunḑîșuarăb> ♦ / frunḑăb> + suf. -uļiță [Por.] ∞ frunḑăb> [Vidi]
1819 fruntaș fruntaș челник fruntașb> (mn. fruntașb>, ž.r. fruntașîțăb>) [akc. fruntab>ș] (i. m.) — čelnik, predvonik, vođa; rukovodilac; političar ◊ rumîńi ńiśkînd n-avut ńiskaĭ fruntaș a luor kare ar fi đi vro trĭabă sî sa pumeńiaskă — Vlasi nikad nisu imali neke svoje vođe, koje bi bile vredne pomena ◊ fruntașî ar trăbuĭa să mĭargă înainća lumi, să-ĭ puarće kîtra bunataće đi tuoț — rukovodstvo bi trebalo da ide ispred naroda, da ga vodi ka opštem dobru [Por.] ∞ frunćeb> [Vidi]
5556 fruștuk fruștuk доручак fruștukb> (mn. fruștukurĭb>) [akc. fruștub>k] (i. s.) — (nutr.) doručak ◊ vuorba fruștuk ĭe nuauă, a duso saćańi kare a fuost prinș la lukru, kă numa la lukru a kîpatat ođină đi fruștuk — reč fruštuk je nova, doneli su je seljaci koji su bili zaposleni, jer samo na poslu se dobijala pauza za doručak ◊ aĭ nuoștri aĭ batrîń mînkarĭa a đintîń đimińața n-a kĭemat fruștuk, numa prînḑîșuor — našti stari prvi jutarnji obrok nisu zvali fruštuk, nego ručkić ♦ sin. prînḑb> [Por.] [Vidi]
5557 fruștukui fruștuca доручковати fruștukuib> (ĭuo fruștukuĭb>, ĭel fruștukuĭeb>) [akc. fruștukuib>] (gl. p.) — (nutr.) doručkovati ◊ vrĭamĭa đi fruștuk, trăbe să fruștukuim măĭ îndată, kă murim đi fuame, da iĭ puaće kă a fruștukuit șă nu ļi sa pasă — vreme je doručku, treba da doručkujemo što pre, jer ćemo umreti od gladi, a oni su možda doručkovali pa ih nije briga [Por.] ∞ fruștukb> [Vidi]
1933 fuaĭe foaie лист fuaĭeb> (mn. fuoĭb>) [akc. fuab>ĭe] (i. ž.) — list 1.b> (bot.) list biljke ◊ fuaĭe đi kukuruḑ — list kukuruza 2.b> stranica knjige, novine ◊ s-a rupt duauă fuoĭ đin karće — pocepale su se dve stranice knjige 3.b> stav, odluka ◊ am întuors fuaĭa, ș-akuma sînt alt uom — okrenuo sam list, i sada sam drugi čovek [Por.] [Vidi]
606 fuaļe foale мешина fuaļeb> (mn. fuoĭb>) [akc. fuab>ļe] (i. ž.) — 1.b> mešina, meh ◊ fuaļe đi apă — mešina za vodu ◊ fuaļe în karĭe pakurari a dus fańina — mešina u kojoj su čobani nosili brašno ◊ fuaļe la karîăbĭ — mešina na gajdama ◊ fuaļe đi fuok la kaminu đi lukrat la fĭer — mehovi za kovačku vatru [Crn.] 2.b> (anat.) stomak; trbuh ◊ s-a umflat fuaļiļi — naduo se stomak [Por.] ◊ ļikitău astrukă muĭera dă la fuaļe pănă la źenunkĭ — kecelja pokriva ženu od stomaka do kolena (Rečica) [Stig] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1953 fućićuos futetos јебуљав fućićuosb> (fućićuasăb>) (mn. fućićuoșb>, fućićuasăb>) [akc. fućićuob>s] (prid.) — (vulg.) jebuljav, opsednut seksom ◊ a dus o pļuadă đin lumĭa albă, o ĭapă fućićuasă fara parĭake în aritu nuostru — doveo je jednu uspaljenicu iz belog sveta, jednu kobilu jebuljavu bez para u našem kraju [Por.] ∞ fućeb> [Vidi]
2251 Fufu Fufu Фуфу Fufub> [akc. Fub>fu] (i. m.) — (antr.) Fufu, vlaški nadimak nejasnog značenja i porekla ◊ Fufu ĭe poļikră batrînă la Gorńana, da ĭastă șî pin alće saće rumîńeșć — Fufu je stari nadimak u Gornjani, ali ga ima i u drugim vlaškim seliama ◊ măĭ batrîn Fufu đi kare sa șćiĭe ĭe vrun Pîătru Fufu, ĭastă apruape la doăsuće đi ań đi kînd a trait ĭel — najsatriji Fufu o kome se zna je neki Petar Fufu, ima blizu dvesta godina otkad je on živeo [Por.] [Vidi]
2252 Fufuļieșći Fufulești Фуфуловић Fufuļieșćib> [akc. Fufuļieb>șći] (i. m.) — (antr.) Fufulović, Fufuljević, porodični nadimak familija u Gornjani i Rudnoj Glavi, nastao od nadimka Fufu ◊ Fufuļieșći traĭesk în Saļișće; sa puvestîașće kî akolo sînt iĭ ku Pipiĭuońi măĭ batrîń — Fufulovići žive u Selištu; priča se da su oni tamo sa Pipićima najstariji ◊ Fufuļieșći puvestîăsk k-a luor aĭ batrîń în Gorńana a veńit đin buśa — Fufulovići pričaju da su njihovi stari u Gornjane došli iz bučja ◊ Fufuļieșći în Arnaglaua sînt veńiț đi la Gorńana; a luor rudă sa stîns, a ramas numa poļikra la o krĭangă đi bîlańeșći, kare sînt mutaț đi la Kîrșe la śuaka Rnaglîăvi, ș-a nîsļeđit moșîĭa lu Fufuļieșći — Fufulovići u Rudnoj Glavi su došli iz Gornjana; njihova se loza ugasila, ostao je samo nadimak u jednoj grani balanovića, koji su se sa Krša preselili na Rudnoglavsko brdo, i nasledili imanje Fufulovića [Por.] ∞ Fufub> [Vidi]
3375 fufuļikă cipcină типац fufuļikăb> (mn. fufuļiśeb>) [akc. fufuļib>kă] (i. ž.) — (bot.) tipac (Festuca glauca) ◊ ĭarba fufuļikă a dat pin padurĭ șî pi kîrșuaće, șî uoĭļi a paskuto numa pănă a fost vĭarđe, kă dupa śe s-a uskat n-a măĭ fost đi ńimika — tipac je rastao po šumama ili ostenjacima, i ovce su ga pasle samo dok je bio zelen, jer kad bi se osušio, nije više bio ni za šta [Por.] ♦ dij. var. fufuļiśeb> [Crn.] ∞ ćipșînăb> [Vidi]
2045 fuga fuga хитро fugab> [akc. fub>ga] (pril.) — hitro, brzo ◊ ț-a kriśit muma să viń fuga pănă la ĭa — poručila ti je majka da hitro dođeš do nje ◊ (u izr.) într-o fuga — na brzaka; u jednom dahu ◊ kosîtuorĭ bun șî vrĭańik, puaće să kosaskă kîmpuțo-la đi pi fuga — dobar i vredan kosac može da pokosi tu livadicu o čas ♦ sin. ĭutab> ♦ up. fugăb> [Por.] [Vidi]
2046 fugariĭe fugarire бежанија fugariĭeb> (mn. fugariĭb>) [akc. fugarib>ĭe] (i. ž.) — (augm.) bežanija ◊ đi vrĭamĭa đi rat a fuost fugariĭe mare în tuaće părțîļi — za vreme rata bilo je bežanije na sve strane [Por.] ∞ fuźib> [Vidi]
638 fugarĭ fugar бегунац fugarĭb> (mn. fugarib>) [akc. fugab>rĭ] (i. m.) — 1.b> begunac ◊ fugarĭ đi puoćiră — begunac pred poterom 2.b> izbeglica, lice koje je pobeglo sa svoje teritorije da bi se spasilo ◊ a fuost fugarĭ đi vrĭamĭa đi namț — bio je izbeglica za vreme nemačke okupacije 3.b> dezerter ◊ fugarĭ đin vuoĭskă — dezerter iz vojske [Crn.] ♦ dij. var. fugașb> [Por.] ∞ fuźib> [Vidi]
3288 fugă fugă бег fugăb> (mn. fuźiĭb>) [akc. fub>gă] (i. ž.) — beg, begstvo; bežanje; tutanj ◊ a dat fuga đi frikă kă-l prind — udario u beg od straha da će ga uhvatiti ◊ kînd auḑît kîńi kî latră, s-a pus pi fugă, șî ĭel, șî fîrtatî-su — kad su začuli pse, uhvatili tutanj i on, i njegov kompanjon ♦ up. fugab> [Por.] [Vidi]
2477 fuma fuma пушити fumab> (ĭuo fumĭeḑb>, ĭel fumĭaḑăb>) [akc. fumab>] (gl. p.) — pušiti, dimiti; duvaniti ◊ am fumat într-o vrĭame, pănă a fuost tutunuĭepćin, pĭe urmă m-am lasat — pušio sam jedno vreme, dok je duvan bio jeftin, posle sam batalio [Por.] ∞ fumb> [Vidi]
2826 fumărikă fumărică димњача fumărikăb> (mn. fumăriśb>) [akc. fumărib>kă] (i. ž.) — (zast.) (bot.) dimnjača, rosopas (Fumaria officinalis) ◊ fumărika ĭe buĭađe ku fluare bilovinkă, kare are vîr ka kînd ĭe afumat — dimnjača je biljka sa ljubičastim cvetom, koji ima vrh kao da je zadimljen [Por.] ∞ fumb> [Vidi]
2827 fumuriu fumuriu пепељав fumuriub> (fumuriĭeb>) (mn. fumuriĭb>, fumuriĭeb>) [akc. fumurib>u] (prid.) — (zast.) (color) pepeljav, siv ◊ fumuriu a ḑîs babiļi đi śeva śi ĭe sur, ka śanușa — pepeljavo su nazivale babe nešto što je sivo, kao pepeo ♦ var. fumărăb> ♦ sin. surb> [Por.] ∞ fumb> [Vidi]
1867 fund fund дно fundb> (mn. fundurĭb>) (i. m.) — dno 1.b> a.b> dno posude ◊ fundu uaļi — dno lonca ◊ s-a prins đi fund — o jelu: zagorelo jelo, uhvatilo se za dno posude b.b> poklopac, zaklopac ◊ puńe fundu pi kuafă, sî nu piśe luomurĭ în apă — poklopi kofu, da ne padne trunje u vodu 2.b> lopar ◊ pîńa sa plumađiașće pi fund, șî ku ĭel sa bagă-n koptuorĭ — hleb se mesi na loparu, i njime se unosi u pećnicu ◊ vrîžîtuarĭa dă ku bobiļi pi fund — vračara baca zrna na loparu 3. b>tur na pantalonama ◊ s-a karat pi gĭață pi kur, ș-a rupt śuariśi la fund — klizao se na ledu na zadnjici, pa je pocepao pantalone na turu 4.b> (geog.) dno vodotoka; dubodolina ◊ fundu boruźi, ogașuluĭ, rîuluĭ — dno dubodoline, potoka, reke 5.b> (fig.) najniži društveni nivo ◊ a kaḑut la fund, ńima nu-l măĭ fuarmîĭe đi ńimika — pao je na dno, niko ga više ne ferma ni za šta 5.b> (rel.) najdublji deo pakla ◊ ku atîta pakaće, ńiś la fundu ĭaduluĭ n-o sî fiĭe luok đi ĭel — sa tolikim gresima, ni na dnu pakla neće biti mesta za njega [Por.] [Vidi]
1940 fundamĭent fundament темељ fundamĭentb> (mn. fundamĭeńćеb>) [akc. fundamĭeb>nt] (i. s.) — temelj, osnova; fundament ◊ kasa mare, da fundamĭentu skund, n-o sî fiĭe bun — velika kuća, a plitak temelj, neće biti dobro ◊ a triĭļa ḑî sapăm la fundamĭentu kășî, șî înga nuĭe gata — treći dan kopamo temelj kuće, i još nije gotov [Por.] ∞ fundb> [Vidi]
2195 Fundîrĭ Fundir Дупиш Fundîrĭb> [akc. Fub>ndîrĭ] (i. m.) — (antr.) Dupiš, Dupište, Zadnjić, lik iz vlaške bajke ◊ Fundîrĭu ĭe kopilu al măĭ mik đintr-o povastă ku muĭarĭe kare avut mulț kopiĭ, șî iĭ a pļekat în lume, da Fundîru, kînd a krĭeskut, a pļekat să-ĭ kaće — Dupiš je najmlađe dete u jednoj bajci o majci koja je imala mnogo dece koja su sva pošla u svet, a Dupiš je, kad je odraso, krenuo za njima da ih traži ♦ var. Fundișb> [Por.] ∞ fundb> [Vidi]
2270 fuńe funie штранга fuńeb> (mn. fuńib>) [akc. fub>ńe] (i. ž.) — štranga; uže 1.b> štranga; povodac ◊ fuńe ĭe sfuară skurtă la kapăstru, ku kare sa puartă vaka — štranga je kratko uže na ularu, kojim se vodi krava 2.b> slamnati povez na žitnom snopu ◊ fuńe đi ļegat snuopi s-a fakut đin paĭe đi ovăsk — uže za vezivanje snopova pravila se od ovsene slame (Tanda) 3.b> (fig.) kontrola nad ženom ◊ țîńe muĭarĭa strîns đi fuńe, las-o ku fuńa skurtă, să fiĭe kuminće, să nu sa zburđaḑă, șî sî sa dukă la altu — drži ženu čvrsto na užetu, daj joj kratak povodac da bude krotka, da se ne pomami i ode kod drugoga ♦ sin. frengiĭeb>, sfuarăb> [Por.] [Vidi]
2328 fuok foc ватра fuokb> (mn. fuokurĭb>) [akc. fuob>k] (i. s.) — I.b> vatra 1.b>b> (za materiju) sagorevanje praćeno plamenom i toplotom ◊ sa aprins fuoku — vatra se upalila ◊ fuoku arđe ku bîlbataĭe — vatra gori plamenom ◊ fuok tare — jaka vatra ◊ ațîțîĭatu fuokuluĭ — džaranje vatre ◊ fuok stîns — ugašena vatra ◊ fuok putoļit — potuljena vatra ◊ vatra fuokuluĭ — ognjište, ložište; kamin 2.b> (med.) temperatura ◊ kopilu a raśit, ș-a kîpatat fuok — dete se prehladilo, i dobilo temperaturu II.b> toplota, vrelina, sparina ◊ arđe suariļi đi friźe, atîta ĭe fuok đi tare afară đi puoț sî friź pîńa pi pĭatră — gori sunce pa prži, tolika je sparina napilju da možeš hleba da ispečeš na kamenu III.b> paljba, plotun ◊ a tras fuok đin tun — opalili plotun iz topa [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2456 fuolśa foltea трбоња fuolśab> (mn. fuolśb>) [akc. fuob>lśa] (i. m.) — (anat.) trbonja, škembonja ◊ đemult rar a fuost fuolśe pin sat, kă s-a lukrat mult, da mînkarĭa a fuost slabă — nekada je bilo malo trbonja po selu, jer se radilo mnogo, a hrana je bila slaba ♦ sin. burćab> ♦ / (augm.) < fuaļeb> — meh, mešina [Por.] ∞ fuaļeb> [Vidi]
2145 fuonf fonf безуб fuonfb> (fuonfăb>) (mn. fuonfib>, fuanfeb>) [akc. fuob>nf] (prid.) — (anat.) bezub, koji nema nijedan zub u glavi ◊ dĭeda a trait o sută đi ań, ș-a murit ku tuoț đințî-n kap, d-akuma lumĭa ćinără ramîńe fuanfă — deda je živeo sto godina, i umro je sa svim zubima u glavi, a danas mladi ljudi ostaju bezubi ♦ up. șćirbb> ◊ șćirb măĭ are vrun đinće, da fuonfu n-are ńiś unu — krezub i ima neki zub, a bezub nema nijedan ♦ var. fuanfulb> (Rudna Glava) ♦ up. fîrnaub>, îrnaub> [Por.] ∞ fonfăib> [Vidi]
2208 fura fura красти furab> (ĭuo furb>, ĭel furăb>) [akc. furab>] (gl. p. ref.) — krasti, uzimati bez dozvole, otimati, pljačkati ◊ a veńit uoțî, șî mĭ-a furat tuot đin kasă — došli su lopovi, i ukrali mi sve iz kuće ◊ fă tuot, numa nu fura, kă furaluku ĭe măĭ urîtă trĭaba-n lume — čini sve, samo nemoj krasti, jer je krađa najružnija stvar na svetu ◊ ĭa furat suarļi uoki, ș-a dat ku karu-n ļiemn — sunce ga je zaslepelo, i udario je kolima u drvo ◊ mare oțoman, ći fură la uokĭ — velika lopovčina, krade te na oči ◊ a fuost ustańit, și la furat suomnu — bio je umoran i uhvatio (=ukrao) ga san [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
74 furkă furcă рачва furkăb> (mn. furśb>) [akc. fub>rkă] (i. ž.) — 1.b> raklja, račva; račvast predmet ◊ furkă ĭe fiĭe śe śe are kuadă șî ĭe raklat la vîr — račva je bilo šta što ima dršku i rakljast vrh 2.b> vile, rašljasto oruđe sa dva, tri ili četiri roglja od drveta ili metala, za nabadanje sena, slame, trave i dr. ◊ furkă đi ļiemn — drvene vile ◊ furkă đi fĭer — gvozdene vile ◊ furkă ku triĭ kuarńe đi adunat la fîn — troroge vile za sakupljanje sena ◊ furkă đi tuors — preslica ♦ (augm.) furkuońb> ♦ (demin.) furkuļițăb> [Vidi]
2454 furkă đi tuors Furcă de tors преслица furkă đi tuorb>s (mn. furś đi tuorsb>) [akc. fub>rkă đi tuob>rs] (i. ž.) — (tehn.) preslica ◊ furkă đi tuors — (dosl.) „račka za predenje”, preslica ◊ furka đi tuors akuma sa faśe đin blană, da đimult a fuost fakută đintr-o krĭangă înfurkată — preslica se danas izrađuje od daske, a ranije je bila napravljena od račvaste grane [Por.] ∞ furkăb> [Vidi]
1713 furkuļiță furculiţă виљушка furkuļițăb> (mn. furkuļițb>) [akc. furkuļib>ță] — viljuška, pribor za jelo ◊ đemult n-a fuost furkuļiță la masă, lumĭa a luvat ku mîna — nekada nije bilo viljušaka za sofrom, ljudi su se služili rukom ♦ / (demin.) < furkăb> [Por.] ∞ furkăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
3117 furńika furnica срсити furńika b>(ma furńikăb>, ăl furńikăb>) [akc. furnikab>] (gl. p.) — srsiti, osećati žmarce po telu; svrbeti ◊ sa ḑîśe kî ći furńikă pĭaļa kînd auḑ śuava grozau, șî sîmț ka kînd îț mĭerg furńiśiļi pi pĭaļe — kaže se da te prolaze srsi kada čuješ nešto grozno, i osećaš kao da ti mravi mile po koži ◊ a trekut pin buĭeḑar, șî akuma sa vaĭtă k-ăl furńikă tuata pĭaļa — prošao je kroz budžak, i sad se žali da mu prolaze žmarci po celoj koži ♦ sin. mînkab> [Por.] ∞ furńikăb> [Vidi]
75 furśiļi pomîntuluĭ furcile pământului сохе земаљске furśiļi-pomîntuluĭb> [akc. fub>rśiļi-pomîb>ntuluĭ] (i. ž.) — (mitol.) furśiļi pomîntuluĭb> sînt ńiskar ļamńe marĭ, raklaće la vîr, kare țîn Pomîntu să nu sa suduamă. Pi ĭaļe s-a pus Draku să ļi ruadă, mîńiuos pi Dumńeḑîu, ku kare a fuost fîrtat pănă s-a fakut Pomîntu. Ļ-ar vi dorođa ĭel, șî pomîntu ar kađa, șî lumĭa s-ar zatri tuată, numa kînd vińe vrĭamĭa la ńikruśatu să rađiśe kapu, să vadă śe sa-ntîmplă pi pomînt, vĭađe muĭeriļi kum înkonđeĭe uauļi đi Pașć, șî pănă ĭel înbļezńașće în lukro-la muĭerĭesk - furśiļi pomîntuluĭ sa mîldarĭesk, șî lumĭa skapă đi la storăńe pănă la Pașćiļi alalalt. Furśiļe-ļa sa mîldarĭesk șî ku rugamînće. Đ-aĭa aĭ nuoștri aĭ batrîń la prazńik s-a-nkinat pintru furśiļi pomîntuluĭ, da pi la pomeń babiļi ļ-a nîmeńit șî kîći un kolak, adîns fakut đ-așa trĭabă ka o krĭanguță ku o furkiță la vîr. — Sohe zemaljske su nekakva drveta velika, sa račvama na vrhu, koja drže Zemlju da se ne prevrne; na njih se okomio Đavo da ih pregrize, ljut na boga s kojim je bio ortak dok se stvarala Zemlja. Oglodao bi ih on, i Zemlja bi pala i ljudi bi se zatrli, da ne diže glavu da osmotri šta se zbiva na zemlji, baš u vreme kada žene šaraju uskršnja jaja. Dok on tako zblenuto gleda šta žene rade, sohe se podmlade, i ljudski rod se spasi do sledećeg Uskrsa. Sohe se obnavljaju i molitvama ljudi. Zato su naši stari metanisali na slavi za zemaljske sohe, a babe su im na daćama namenjivale poseban kolač, izrađen u obliku grančice sa račkom na vrhu. [Por.] (Prema različitim kazivačima iz Porečke Reke, zapis: Durlić, poč. XXI veka.) up. skărîļi pomîntuluĭb> ∞ furkăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
2459 furtat fârtat побратим furtatb> (mn. furtațb>) [akc. furtab>t] (i. m.) — pobratim, veliki prijatelj ◊ am un furtat, măĭ bun ĭe dăkĭt fraćiļe al mĭeu — imam jednog pobratima, bolji je od mog brata [Mlava] ♦ dij. var. fîrtatb> [Por.] ∞ fîrtatb> [Vidi]
2833 furună forună пећ furunăb> (mn. furuńb>) [akc. furub>nă] (i. ž.) — (tehn.) peć, obično limena ili tučana ◊ aĭ nuoștri aĭ batrń n-așćut đi furuń, iĭ sa-ngalḑît la kamin — naši stari nisu znali za furune, oni su se grejali na kaminu [Por.] [Vidi]
2216 fus fus вретено fusb> (mn. fusăb>) (i. s.) — 1.b> (tehn.) vreteno ◊ fiĭe śe śe ĭe fakut lunguĭat șî sa supțîrĭaḑă la kîpatîńe da la mîžluok ĭe măĭ gruos — bilo šta što je napravljeno duguljasto, što se sužava na krajevima a na sredini je deblje ◊ fiĭe śe śe sa învrćiașće ka uosiĭa — bilo šta što se okreće kao osovina ◊ fus đi tuors — vreteno za predenje ◊ fusu muori — vodeničko vreteno, osovina koja pokreće kamen ◊ fusu purikuluĭ, la žukariĭa kopilarĭaskă — osovina čigre, dečje igračke ◊ fusu pomîntuluĭ — zemljina osa ◊ țîgańi fak fusă la traksă — Cigani izrađuju vretena na strugu ♦ (demin.) fusuļiețb>, fusuļikb> ♦ (augm.) fusulanb> 2.b> (fig.) (vulg.) muški ud ◊ fi bună, kî ći pun pi fus — budi dobra, jer ću te nabiti na „vretenio” ♦ akcenat množine: fub>să [Por.] [Vidi]
2218 fusuļik fusulic вретенаст fusuļikb> (fusuļikăb>) (mn. fusuļițb>, fusuļićeb>) [akc. fusuļib>k] (prid.) — (demin.) vretenast, koji ima izgled vretena; usukan; tanan ◊ are șî ĭel, saraku, o fećiță fusuļikă, supțîrikă ka blana uskată, numa śe nu pikă țuaļiļi đi pi ĭa — ima i on, siroma, jedno usukano devojče, tanano k’o sasušena daska, samo što odeća ne spadne sa nje ♦ / fusb> + -uļik [Por.] ∞ fusb> [Vidi]
2217 fusuļiuluĭ fusuliului вретенасто fusuļiuluĭb> [akc. fusuļib>uluĭ] (pril.) — vretenasto 1.b> (za izgled) usakano, nalik na vreteno ◊ fakută fusuļiuluĭ, supțîrĭe, înaltă, fara țîță și fara kuriț — sva je vretenasta, tanka, visoka, bez sisa i dupenceta 2.b> (za kretanje) okretanje u mestu ◊ sa rupsă ruata ku uosiĭa ku tuot, șî înśepu sî sa-nvîrćiaskă sîngură pi drum, fusuļiuluĭ, ka kînd draku a tunat în ĭel — otkide se točak sa osovinom, i poče sam da se vrti po putu, vretenasto, kao da je đavo ušao u njega ♦ skr. fusuļiub> [Por.] ∞ fusb> [Vidi]
1950 futaĭuos futaios јебежљив futaĭuosb> (futaĭuasăb>) (mn. futaĭuoșb>, futaĭuasăb>) [akc. futaĭuob>s] (prid.) — (vulg.) jebežljiv, potentan; opsednut seksom ◊ barbatol futaĭuos no-l țîńe luoku, luĭ nu-ĭ đestul numa o muĭarĭe — jebežljivog muža ne drži mesto, njemu nije dovoljna samo jedna žena [Por.] ∞ fućeb> [Vidi]
3108 futaluk futăluc јебачина futalukb> (mn. futalukurĭb>) [akc. futalub>k] (i. m.) — 1.b> (vulg.) jebačina; kurvanje ◊ futaluk ĭe futaĭ đ-al mare, șî ku pula, șî fara pulă — jebačina je veliko jebanje, s kurcem i bez kurca 2.b> (fig.) podvala, spletka; prljavština ◊ politika đi astîḑ ĭe un futaluk mare — današnja politika je jedna velika prljavština [Por.] ∞ fućeb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
1949 futanźiu futangiu јебежљивко futanźiub> (mn. futanźiĭb>) [akc. futanźib>u] (i. m.) — (vulg.) jebežljivko, dugojebac, potentan ljubavnik; seksualni manijak ◊ tuoț aĭ nuoștri aĭ batrîń a fuost futanźiĭ țapiń, kînd avut kîći ḑîaśe-unsprîaśe kopiĭ — svi naši stari su bili jaki jebežljivci, čim su imali po desetoro-jedanaestoro dece [Por.] ∞ fućeb> [Vidi]
1945 futaș futaș јебач futașb> (mn. futașb>) [akc. futab>ș] (i. m.) — (vulg.) jebač, muški seksualni partner ◊ ĭel a fuost futașu mĭeu mulț ań, da ĭuo nu l-am spus la ńima — on je dugo godina bio moj jebač, ali ja ga nisam otkrila nikom ◊ futaș bun șî kî pîntaluońi ļegaț prinđe muĭarĭa măĭ bună — dobar jebač i sa zavezanim pantalonama osvaja najbolju žensku [Por.] ♦ var. futńikb> (Ranovac) [Mlava] ∞ fućeb> [Vidi]
1951 futașîuluĭ futașiului јебено futașîuluĭb> [akc. futașîb>uluĭ] (pril.) — (vulg.) jebeno, raditi što na jebački način, bez razmišljanja, ofrlje ◊ zîdarĭo-la lukră đ-a futașîuluĭ: numa-ț mînžîașće uoki ku vuorbe dulśe, da zîdu sa duśe drakuluĭ — onaj zidar radi jebeno: samo ti maže oči slatkim rečima, a zid ode dođavola ♦ var. futașîuļab> [Por.] ∞ fućeb> [Vidi]
1943 futut futut јебан fututb> (fututăb>) (mn. futuțb>, futućeb>) [akc. futub>t] (prid.) — (vulg.) 1.b>b> (za ljude) jeban, izjeban, koji je bio predmet seksualnog čina ◊ futută șî batută, o lasară saraka lînga drum — jebanu i prebijenu, ostaviše je sirotu pored puta 2.b>b> (za poslove) komplikovan, opasan, težak, rizičan, zajeban ◊ lukru mĭ-a fuost futut șî grĭeu, șî m-am lasat đi ĭel — posao mi je bio zajeban i težak, pa sam ga napustio ♦ supr. ńifututb>, ńidofututb> [Por.] ∞ fućeb> [Vidi]
2044 fuźi fugi бежати fuźib> (ĭuo fugb>, ĭel fuźeb>) [akc. fuźib>] (gl. n.) — bežati ◊ tot nat fuźe đi nakazu luĭ — svako beži od svoje muke (na svoj način, iz svog razloga) ◊ fuź înkoluo! — (uzv.) beži tamo! (skloni se) ◊ fuźe ka mîța udă — beži kao pokisla mačka (kukavički) ◊ fuźe ku kuada-n șîaļe — beži dignuta repa (poređenje sa govedom koje beži od obada) ◊ fuźe đi krapă — beži pa cepa [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2759 gaći găti готовити gaćib> (ĭuo gaćeskb>, ĭel gaćiab>șće) [akc. gaćib>] (gl. p. ref.) — 1.b> (nutr.) gotoviti, spremati, pripremati jelo ◊ muma are lukru mare, gaćiașće đi prazńik — majka ima veliki posao, sprema (jela) za slavu 2.b> (za posao) završiti, svršiti, okončati ◊ dakă nu va gaći îndată ku lukro-la, n-o sî fiĭe bun đi nuoĭ — ako ne bude skoro svršio s tim poslom, neće biti dobro za nas ◊ nu ĭ-ažutat ńima, șî ĭel sîngur a gaćit lukru — nije mu pomogo niko, i on je sam završio posao [Por.] ◊ kînd ĭeal a veńit, n-a fuost tuot konaku gatat — kad je on došao, nije bio sav konak završen (Manastirica, Mlava) 3.b> (za seks) svršiti, ejakulirati ◊ nuĭe ńiś un ibuomńik, prĭaĭuta gaćiașće — nije nikakav ljubavnik, prebrzo svršava ◊ kînd sa puńe bat pi muĭarĭe, nu gaćiașće tuota nuapća — kad legne pijan na ženu, ne svršava cele noći ♦ sin. fîrșîb> [Por.] ∞ gatab> [Vidi]
3276 gaćit gătit завршен gaćitb> (gaćităb>) (mn. gaćițb>, gaćićeb>) [akc. gaćib>t] (prid.) — 1.b> (o poslu) završen, svršen; gotov ◊ ăl așćată lukru gaćit — čeka ga svršen posao 2.b> (o jelu) zgotovljeno, skuvano, zaprženo ◊ mînkarĭa a fuost đemult gaćită, ama ĭel n-a veńit la vrĭame, șî mînkarĭa s-a raśit — jelo je odavno bilo zgotovljeno, ali on nije došao na vreme, pa se jelo ohladilo [Por.] ♦ dij. var. gatatb> (Manastirica, Mlava) [Mlava] ♦ sup. ńigaćitb>, ńidogaćitb> [Por.] ∞ gatab> [Vidi]
2034 gagauz găgăuzi незнанац gagauzb> (mn. gagaužb>) [akc. gagaub>z] (i. m.) — (pej.) neznanac; beskućnik, skitnica; stranac; nezvan gost ◊ a veńit đi-nkotrova un gagauz, șî ń-a strîkat visaļiĭa — došao odnekud neki neznanac, i pokvario nam veselje [Por.] [Vidi]
5047 gaină porîmbakă găină грахорка gaină porîmbakăb> (mn. gaiń porîmbaśeb>) [akc. gaib>nă porîmbab>kă] (sint.) — (ornit.) grahorka ◊ gaiń proîmbaśe aĭnoștri aĭ batrîń a țînut kă a fuost tare ovatuare — grahorke su naši stari držali jer su bile dobre nosilje [Por.] ∞ porîmbb> [Vidi]
5757 gaĭkă gaică гајка gaĭkăb> (mn. găĭśb>) [akc. gab>ĭkă] (i. ž.) — gajka, petlja ◊ tuota kuraua đi pîntaluoń dupa kîtaramă are gaĭkă kare țîńe vîru kurăļi să nu kadă-n źuos — svaki kaiš na pantalonama posle kopče ima gajku koja drži vrh kaiša da ne spadne ◊ pin găĭśiļi la pîntaluoń sa traźe kuraua sî țînă pîntaluońi strînș la brîu trupuluĭ — kroz gajke na pantalonama provlaći se kaiš, da drži pantalone čvrsto uz telo [Por.] [Vidi]
3123 galbin galbin жут galbinb>¹ (galbinăb>) (mn. galbińb>, galbińeb>) [akc. galb>bin] (prid.) — 1.b> (color) žut ◊ farbă galbină — žuta boja ◊ galbin đeškis — svetlo žuto ◊ galbin înkis — tamno žuto ◊ galbin ku vînît dau vĭarđe — žuto i plavo daju zeleno ◊ fîrbuit ku galbin — obojeno u žuto ◊ galbin la fire ka śiara — žut u licu kao vosak 2.b> (num.) (mon.) dukat ◊ sapă dupa galbiń — kopaju za dukatima ◊ ļikură ka galbinu — sija kao dukat [Por.] [Vidi]
3457 galbin galben дукат galbinb>² (mn. galbińb>) [akc. gab>lbin] (i. m.) — (mon.) dukat ◊ galbinu a fuost ban skump, ku kapu lu Frańa Ĭosif — dukat je bio vredan novac, sa likom Franje Josifa ◊ kare avut mulț galbiń a purtat kapu-n trastă đi frika uoțîlor — ko je imao mnogo dukata, nosio je glavu u torbu u strahu od hajduka ♦ up. puolb> [GPek] ∞ banb> [Vidi]
3124 galbinuș gălbinuș жуманце galbinușb> (mn. galbinușăb>) [akc. galbinb>uș] (i. m.) — (nutr.) žumance ◊ galbinușu ĭe parśelol galbin đin uou, alalt ĭe albușu — žumance je žuti deo jajeta, drugi je belance ♦ supr. albușub> [Por.] ∞ galbinb> [Vidi]
2496 galuată galuată колеснице galuatăb> (mn. galuaćeb>) [akc. galuab>tă] (i. ž.) — (tehn.) kolesnice, primitivne dvokolice; taljige ◊ galuată ĭe žumataće ći kar đi viće, are numa driko-l đinainće — „galota” je polutka zaprežnih kola, ima samo prednji trap ◊ galuată a fakut aĭ saraś, kare n-a putut să aĭbă kar — „galotu” je pravila sirotinja, koja nije mogla da ima kola ◊ ku galuată s-a dus tovar mik, pi drumurĭ rîaļe, unđe n-a putut să trĭakă karol đi buoĭ — sa „galotom” se prevozio manji tovar, lošim putevima, gde nisu mogla da prođu volovska kola ♦ sin. karĭetăb>, taļigăb> [Por.] ∞ karb> [Vidi]
2213 gaļețuĭkă găleţușă ципун gaļețuĭkăb> (mn. gaļețuĭśb>) [akc. gaļețub>ĭkă] (i. ž.) — (zast.) (tehn.) cipun, cifun, manja cev, šupalj drveni trupac koji se uglavljuje u kablinu na dnu vodeničkog badnja kada treba da se umanji protok vode koja bije u vitlo ◊ gaļețuĭka ĭe o țauă tolśerată la butuońu đi muară — cipun je levkasta cevka na vodeničnom badnju ◊ gaļețuĭkă sa skobĭașće ku o skuabă adînsă kare sa kĭamă gin — cipun se dubi jednim posebnim dletom koje se zove gin ♦ / (demin.) < gaļiatăb> = gaļb>[iată] + -ețuĭkăb> [Por.] ∞ gaļiatăb> [Vidi]
2212 gaļiată găleată кабао gaļiatăb> (mn. gaļiețb>) [akc. gaļiab>tă] (i. ž.) — (tehn.) kabao, drvena posuda za tečnost; vedro; kofa ◊ gaļiata ĭe vas skobit în ļiemn muaļe, în kare s-a dus apă pi kobilkă, în kare s-a muls uoiļi or s-a-nkĭegat lapćiļi la baśiĭe — kabao je drveni sud izdubjen u mekom drvetu, u kome se na obramici nosila voda, u kome se muzle ovce ili se sirilo mleko na bačiji ◊ gaļiată la butuońu đi muară — kablina, drvena cev na kraju vodeničkog badlja, kroz koju voda pada na vitlo ◊ (zast.) (demin.) gaļețuĭkăb>, gaļiată mikă la butuońu đi muară, kare sa baće-n gaļiată kînd trîabe sî sa mićikuļiaḑă apa śe kađe pi ruata muori — cipun, cifun šuplja drvena cev na donjem delu vodeničnog badlja, koja se umeće u kablinu kada treba da se umanji protok vode na vodenično vitlo ♦ var. gaļatăb> ♦ sin. vadrăb> [Por.] ∞ vasb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
2629 gard gard ограда gardb> (mn. gardurĭb>) [akc. gab>rd] (i. s.) — (tehn.) ograda ◊ gard đi nuĭaļe — ograda od pruća ◊ gard đi spiń — ograda od trnja ◊ gard đi parĭ — ograda od kolja ◊ gard đi tarabă — ograda od tarabe ◊ gard đi bîrńe — ograda od greda ◊ țark, gard pi lînga klańe — senik, ograda oko plasta ◊ gard đi fĭer — gvozdena ograda (Rudna Glava) ◊ gard đi vurgiń — ograda od cepanih greda (Tanda) [Por.] (Krivelj) [Crn.] (Jasikovo) [GPek] ♦ dem. garduļețb> [Por.] ♦ sin. săśb>, ćeirb>, [Por.] ćairb> [GPek] [Vidi]
3012 garđin gardin жљеб garđinb> (mn. garđinb>) [akc. gab>rđin] (i. m.) — 1.b> (tehn.) žljeb, utor ◊ garđin la butuoń ĭe žgĭab, însamnat ku garđinarĭu, șî skobit ku rĭenda adînsă — utor na bureti je žljeb obeležen podutorom, i iskopan specijalnom rendom 2.b> ograda; pregrada; ograđeni prostor ◊ garđin la źuban ĭe luoko-l guol đi la fundo-l đisupra pănă la vîru daoźilor — garđin na žbanu je prazan prostor od gornjeg danca do vrhova doga 3.b> mera za kvaliet komine i količinu rakije ◊ kînd ĭe komina bună, sa faśe rakiĭe multă đi trĭaśe pista źuban șă umpļe garđinu, atunśa sa ḑîśe kă s-a fript doă or kă triĭ garđińe đi rakiĭe — kad je komina dobra, peče se dosta rakije koja prelije žban, pa se kaže da je ispečeno dva ili tri „garđina” rakije 4.b> (fig.) mera, obzir ◊ vorbĭașće fara garđin la gură — govori bez mere (bez „ograde” na ustima) [Por.] ∞ gardb> [Vidi]
3011 garđinarĭ gardinar подуторањ garđinarĭb> (mn. garđinarib>) [akc. garđinab>rĭ] (i. m.) — (tehn.) podutoranj, podutor; obeleživač utora ◊ garđinarĭu ĭe alatu lu pintărĭ đi însamnat žgĭabu la butuoń — podutoranj je pinterski alat za obeležavanje žljeba na buretu ◊ pi sîmnatura garđinarĭuluĭ sa skobĭașće žgĭab, în kare sa bagă fundu butuońuluĭ — po tragu podutora dubi se utor, u koji uleže buretovo dance [Por.] ∞ gardb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
2624 garînă gărînă чистина garînăb> (mn. garîńb>) [akc. garîb>nă] (i. ž.) — (geogr.) čistina, zemljište sa proređenim rastinjem; trebežina ◊ garînă sa ḑîśe đi luok în padure unđe sînt ļiamńe rare — „garina” se kaže za mesto u šumi gde je drveće retko ◊ garîna, or pogara, ĭe luok unđe lumĭa a taĭat padurĭa tuată, sî sa fakă ĭarbă đi viće — „garina”, ili „pogara”, je mesto gde su ljudi posekli svu šumu da bi iznikla trava za stoku ♦ sin. pogarăb>, pîrluagăb> [Por.] [Vidi]
3208 gasî găsi наћи gasîb> (ĭuo gasăskb>, ĭel gasîașćeb>) [akc. gasîb>] (gl. p. ref.) — naći, pronaći, otkriti ◊ așa uom nu sa puaće gasî în țara întrĭagă — takav se čovek ne može naći u celoj zemlji ◊ la gasît muort — našli ga mrtvog ◊ uom vikļan, a gasît kum să lukre aĭa măĭ ușuor, fara nakaz — mudar čovek, otkrio je kako to da radi lakše, bez muke ◊ a sapat, ș-a gasît bańi îngropaț înka-n ćimpu turśiluor — kopali, i našli pare zakopane još u tursko vreme ◊ gasăo kînd ĭe sîngură — nađi je kad je sama ♦ dij. var. găsîb> (Manastirica, Ključ) [Pad.] ♦ sin. aflab>, zaflab> [Por.] [Vidi]
3209 gasît găsit нађен gasîtb> (gasîtăb>) (mn. gasîțb>, gasîćeb>) [akc. gasîb>t] (prid.) — nađen, pronađen, otkriven ◊ bańi, gasîț pitulaț în kasă, ĭ-a înparțît kopiĭi — novac, nađen sakriven u kući, podelila su deca [Por.] ∞ gasîb> [Vidi]
2273 gata gata готов gatab> [akc. gab>ta] (prid.) (nepr.) — 1.b> (o poslu) gotov, završen ◊ kosîtu ĭe gata, akuma ńi puńem pi sîśarat — kosidba je gotova, sada se bacamo na žetvu 2.b> (o pripravnosti) spreman; pripravan ◊ ĭo mis gata, numa muĭarĭa nu sa măĭ pipćenat — ja sam spreman, ali se žena još nije očešljala [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1970 gavană găvan гаванка gavanăb> (mn. gavieńb>) [akc. gavab>nă] (i. ž.) — gavanka, velika drvena kašika sa dugačkom drškom; kutljača ◊ gavana a fuost ļingură mare đi ļiemn, đi mistakat mînkarĭa kînd s-a sprimit pi la nunț, la prazńiśe or pi la pomeń — gavanka je bila velika drvena kašika za mešanje jela kada se spremalo za svadbe, slave ili daće ◊ gavana a fuost fakută đin ļiemn adîns, kum ĭe palćinu, or źugastru, măĭ rar đin alće ļiamńe — gavanka je bila izrađena od posebnog drveta, kao što je javor ili klen, ređe od druge vrste drveta ◊ pi gavana a duso pîkurari ļegată la brîu, atunśa ĭa ḑîs „śobană” — gavanku su čobani nosili okačenu o pojas, tada su je zvali „čobanka” ♦ var. gavanb> (Tanda) ♦ sin. śobanăb> [Por.] [Vidi]
5898 gazdă gazdă газда gazdăb> (mn. găžđb>) [akc. gab>zdă] (i. ž.) — gazda; vlasnik, starešina; staratelj ◊ gazdă ĭe insă alu kuĭ ĭe averĭă — gazda je osoba čija je imovina ◊ gazda kășî — starešina kuće ◊ kopiĭ fara gazdă — deca bez staratelja ◊ gazdă mare — bogataš ◊ ĭut a ĭeșît sî fiĭe gazdă — brzo se obogatio ♦ sin. stapînb> [Por.] [Vidi]
2761 găćituare gătătoare куварица găćituareb> (mn. găćituorĭb>) [akc. găćituab>re] (i. ž.) — (nutr.) kuvarica, naročito žena koja priprema obredna jela na daći ili svadbi, (dosl.) „gotovuša” ◊ la pomană ĭastă kă ći triĭ găćituare, puaće șî măĭ mulće, ama nu kućaḑă să fiĭe parĭake — na daći ima po tri kuvarice, može i više, ali ne sme da ih bude paran broj ♦ / găćituareb> < gaćib> — gotoviti + -oare [Por.] ∞ gatab> [Vidi]
3122 gălbinare gălbinare жутица gălbinareb> (mn. gălbinărĭb>) [akc. gălbinab>re] (i. ž.) — (med.) žutica (Icterus) ◊ gălbinare ĭe buală đi kare la uom măĭ întîń îngalbińiașće albușu uokĭuluĭ — žutica je bolest od koje čoveku najpre požute beonjače [Por.] ∞ galbinb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
5899 găzdui găzdui газдовати găzduib> (ĭuo găzduĭb>, ĭel găzduĭeb>) [akc. găzduib>] (gl. p.) — gazdovati, upravljati ◊ paradĭeda a kuprins moșîĭe la luok bun, ș-a găzduit bun ku ĭa, șî tare s-a-nbogațît — pradeda je zauzeo imanje na dobrom mestu, upravljao je dobro sa njim, i veoma se obogatio ◊ nuĭe dat lu tuot nat să găzduĭe ku moșîĭa— nije sposoban svako da upravlja imanjem [Por.] ∞ gazdăb> [Vidi]
3448 german german Герман germanb> (mn. germîńb>) [akc. germab>n] (i. m.) — (zast.) German, Nemac ◊ puvesta paradĭeda kă aĭa a fuost în vrĭamĭa đi razbălu ku germîńi — pričaše pradeda da je to bilo u vreme rata sa Germanima ♦ sin. ńamțb>, mńamț [Por.] ∞ ńamțb> [Vidi]
3449 German Gherman Герман Germanb> [akc. Germab>n] (i. ž.) — (antr.) (zast.) German, lično ime ◊ đi bîtrńață a fuost rumîń ku nume German, đin iĭ sînt astîḑ Germańeșći — u starini je bilo Vlaha sa imenom German, od kojih su danas Germanovići ◊ Mika Germîn ĭe kopilu lu Meilă Germîn, iî sînt țîka germańaskă đin babaluk — Mika Germanović je sin Mihajla Germanovića, oni su germanovićka loza od starina [Por.] [Vidi]
2505 gibură ghibur гребенац giburăb> (mn. giburĭb>) [akc. gib>bură] (i. ž.) — grebenac, ogreb; paškulj, otpadak vune ◊ gibura ĭe zmuaćiku dă lînă kare a ramas pră darak dupa dîraśit — grebenac je pramen vune koji je ostao na grebenu posle grebenanja ♦ up. zgribĭențb> [Mlava] ◊ gibura nu sa labdă: sa pastrĭaḑă, șî sa puńe în kîpatîń, ĭarna întra źeĭśće în opinś să nu źeźire, or în papușă kopilarĭeșć đi trĭanță — grebenac se ne baca: čuva se i stavlja u jastuke, zimi u opanke između prstiju da ne zebu, ili u dečje lutke od krpa (Tanda) ♦ up. zgrĭabînb> [Por.] [Vidi]
5102 Giță Kîtańiță Ghiță Cătănuță Гица Катаница Giță Kîtańițăb> [akc. Gib>ță Kîtańib>ță] (sint.) — (mitol.) Gica Katanica ◊ Giță Kîtańiță ĭe insă đin kînćik bătrîńesk alu rumîń, kare s-a luptat ku Florĭa Florirol, arambașa uoțîlor — Gica Katanica je lik iz stare vlaške balade, koji se rvao sa Florom Florićem, hajdučkim harambašom ◊ Giță Kîtańîța a fuost uom viu, naskut în sat Kurĭače, în komuna lu Građișće — Gice Katanica je bio isrtorijska ličnost, rođen je u selu Kurjači, u opštini Veliko Gradište ◊ Giță a fuost katană la Milenko Stojković, în razbălu ku turśi kare a rîđikatu Karađorđe — Gice je bio vojnik kod Milenka Stojkovića, u ustanku protiv Turaka koji je podigao Karađorđe [Por.] ∞ katanăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
2649 gindă ghindă жир gindăb> (mn. ginḑb>) [akc. gib>ndă] (i. ž.) — (bot.) žir ◊ gindă au gorunu, śaruońu, fagu — žir imaju hrast, cer, bukva ◊ đemult s-a mînat puorśi în padure la munće, sî sa arańiaskă ku gindă — nekada su se svinje terale u šumu na planini, da se hrane žirom ♦ sin. žîrb> ♦ up. gorunb>, fagb>, śaruońb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2651 ginđi gândi мислити ginđib> (ĭuo ginđeskb>, ĭel ginđașćeb>) [akc. ginđib>] (gl. p. ref.) — (psih.) 1.b> misliti, razmišljati ◊ nu ginđi kî ĭe lukru-șală — nemoj misliti da je šala ◊ ma ginđesk ĭo đemult să-ț spun — mislim se ja odavno da ti kažem ◊ a ginđit bun, numa a fakut opaśit — mislio je dobro, ali je uradio naopako 2.b> premišljati, dvoumiti se ◊ nu ći măĭ ginđi, kă ḑîļiļi trĭek șî mîńe o sî fiĭe amînat — nemoj se više premišljati, jer dani prolazi pa će sutra biti kasno [Por.] ∞ gîndb> [Vidi]
2654 ginđituorĭ gânditor мислилац ginđituorĭb> (mn. ginđituorĭb>) [akc. ginđituob>rĭ] (i. m.) — (psih.) (ret.) mislilac, mudrac ◊ saćianu nuĭe fakut să fiĭe ginđituorĭ, ĭel ĭe numa đi uoĭ șî đi sapă — seljak nije rođen da bude mislilac, on je samo za ovce i motiku [Por.] ∞ gîndb> [Vidi]
2914 giśi ghici одгонетати giśib> (ĭuo giśeskb>, ĭel giśașćeb>) [akc. giśib>] (gl.) — odgonetati 1.b> odgonetati zagonetke ◊ la șîḑîtuorĭ đemult, la tuoț măĭ mult ļ-a fuost drag sî giśaskă la śumĭelś — na sedeljkama nekad, svi su najviše voleli da odgonetaju zagonetke 2.b> pogađati, otkrivati ◊ giśașće, śe ța-m dus în trastă — pogodi, šta sam ti doneo u torbi 3.b> predviđati, prognozirati vreme ◊ pi zovîrńitu suariluĭ aĭ batrîń a giśit kum o să fiĭe vrĭamĭa mîńe ḑî — po zalasku sunca, stari su pogađali kakvo će biti vreme sutradan ◊ dupa kum zbuară gîrluźiļi tuamna, lumĭa a giśit kum o să fiĭe ĭarna — prema letu gusaka ujesen, ljudi su pogađali kakva će biti zima 4.b> (mag.) gatati, vračanjem otkrivati budućnost, ili uzrok bolesti ◊ vrîžîtuarĭa giśașće-n buobe đi kukuruḑ — vračara gata u zrna kukuruza ♦ (u izr.) giśu-miśu — abrakadabra ♦ var. giśieskb> [Por.] [Vidi]
2915 giśituare ghicitoare загонетка giśituareb> (mn. giśituorĭb>) [akc. giśituab>re] (i. ž.) — zagonetka 1.b> umotvorina ◊ giśituarĭa ĭe un fĭeļ đi minśună: una spuń, da la alta ći ginđeșć — zagonetka je jedna vsrta laži: jedno kažeš, a na drugo misliš 2.b> (mag.) gatalica, žena koja bajanjem otkriva nepoznato ◊ ĭastă muĭerĭ giśituorĭ, kare numa sa uĭtă în buobe, în kărț, or în paru ku kafă, da ĭastă muĭerĭ vrăžîtuorĭ kare đeskîntă đi sî ļekuĭe lumĭa bolnauă — ima žena gatalica, koje samo gledaju u zrna, u karte ili u šoljicu kafe, a ima žena vračara koje vračaju da izleče bolesne ljude ♦ sin. śumalkăb> [Por.][GPek] ∞ giśib> [Vidi]
2916 giśitură ghicire загонетање giśiturăb> (mn. giśiturĭb>) [akc. giśitub>ră] (i. ž.) — zagonetanje, odgonetanje ◊ măĭ frumuasă giśitură a fuost ĭarna la șîḑîtuorĭ, unđe a fuost mistakaț aĭ ćińirĭ ku aĭ batrîń — najlepše zagonetanje bilo je zimi na sedeljkama, na kojima su bili pomešani mladi i stari [Por.] ∞ giśib> [Vidi]
3125 gîlbińi gălbini жутети gîlbińib> (ĭuo gîlbińeskb>, ĭel gîlbińașćeb>) [akc. gîlbińib>] (gl. nesvrš.) — žuteti; žutiti 1.b>b>b>b> (color) žuteti, dobijati žutu boju ◊ frunḑa tuamna gălbińașće șî roșașće, șî pikă đin ļemn pi pomînt — lišće u jesen žuti i crveni, i pada s drveta na zemlju 2.b>b>b>b> (med.) bledeti, gubiti krv u licu ◊ muma, kînd auḑî kî ĭ-a perit kopilu, înkrîmeńi, înśepu să gălbińaskă, șî kaḑu pi pomînt — majka, kad ču da joj je poginuo sin, zanemi, poče da bledi, i pade na zemlju ♦ var. gălbińib> ♦ up. îngîlbińib> [Por.] ∞ galbinb> [Vidi]
2724 gîlkă gâlcă гука gîlkăb> (mn. gîlśb>) [akc. gîb>lkă] (i. s.) — 1.b> (med.) a.b> guka, izraslina na telu ◊ baba a fuost gușată, avut o gîlkă mare la gît — baba je bila gušata, imala je veliku guku na vratu b.b> upala krajnika b>◊ s-a umflat la kopil gîlśiļi — detetu su natekli krajnici 2.b> (tehn.) a.b> neravnina, čvor ◊ blana nuĭe đi ńimika, pļină đi gîlś — daska nije ni za šta, puna je neravnina b.b> mehur ◊ s-a fakut o gîlkă la guma đi ruată, trîabe să-ĭ pun un baĭluog — iskočio mehur na točku bicikla, treba da mu stavim zakrpu ♦ sin. bubăb>, bĭeșîkăb>, nuodb> [Por.] ♦ dij. sin. modîlkăb> [Zvizd] [Vidi]
2725 gîlkuos gâlcos гукав gîlkuosb> (gîlkuasăb>) (mn. gîlkuoșb>, gîlkuasăb>) [akc. gîlkuob>s] (prid.) — 1.b> (med.) gukav, pun guka ◊ mi sa aprins pĭaļa, șă mis tuot gîlkuos pi la uńiluokurĭ — upalila mi se koža, i na nekim mestima sam sav gukav 2.b> (tehn.) neravan, čvornovat ◊ un fĭeļ đi fag ĭe atîta đi gîlkuos, đi ńiś draku no-l măĭ sparźe — neka vrsta bukve je toliko čvornovata, da je ni đavo ne iscepa [Por.] ∞ gîlkăb> [Vidi]
2716 gîlśauă gâlceavă свађа gîlśauăb> (mn. gîlśevĭb>) [akc. gîlśab>uă] (i. ž.) — svađa ◊ gîlśaua ĭe kînd duoĭ or măĭ mulț uamiń, zbĭară mîńiuos uńi pi alțî — svađa je kad dvoje ili više ljudi, viču ljutito jedni na druge ◊ gîlśauă ĭe kînd sînt uamińi mîńiuoș șî vorbĭesk intro vrĭame; atunśa zbĭară unu pi altu kă ńima pi ńima nu askultă — svađa je kad su ljudi ljuti i govore u isto vreme, tada viču jedan na drugog, jer niko nikog ne sluša ◊ đi mulće uorĭ, đin gîlśauă uomu ĭasă ku kapu spart, kî dupa ĭa vińe bataĭa — više puta, čovek iz svađe izađe sa razbijenom glavom, jer iza nje dolazi tuča ♦ var. gîlśavăb> ♦ sin. zgomîtb>, sfadăb>, śartăb>, śarkăb> [Por.] [Vidi]
2717 gîlśavi gâlcevi свађати gîlśavib> (ĭuo gîlśavîeskb>, ĭel gîlśavĭașćeb>) [akc. gîlśavib>] (gl. p. ref.) — svađati (se), posvađati, zavaditi ◊ iĭ drag să baźe bruś în uamiń, șî să-ĭ gîlśavĭaskă — voli da podbada ljude, i da ih posvađa ◊ rar sa gasîașće uom sumĭarńik, kare nu sa gîlśavĭașće ku ńima — retko se nađe smiren čovek, koji se ni s kim ne svađa [Por.] ∞ gîlśauăb> [Vidi]
2718 gîlśaviĭe gâlcevire свађање gîlśaviĭeb> (mn. gîlśaviĭb>) [akc. gîlśavib>ĭe] (i. ž.) — svađanje, prepiranje ◊ nuĭe kasă fara gîlśaviĭe — nema kuće bez svađanja [Por.] ∞ gîlśauăb> [Vidi]
2723 gîlśavituare gâlceavitoare ? свадљивица gîlśavituareb> (mn. gîlśavituorĭb>) [akc. gîlśavituab>re] (i. ž.) — svadljivica, svadljiva ženska osoba, žena koja se često svađa ◊ nu s-a însurat ku ĭa, kă đi mikă a fuost o gîlśavituare ka șî mumî-sa — nije se njome oženio, jer je od malena bila svadljivica kao i njena majka ♦ up. m.r. gîlśaviturăb> [Por.] ∞ gîlśauăb> [Vidi]
826 gîltînă gâldău вир gîltînăb> (mn. gîltîńb>) [akc. gîltînăb>] (i. ž.) — vir, duboko mesto u reci ◊ gîltînă la rîu ĭe măĭ bun luok đi skaldat, dakă șćiĭ să nuoț — vir na reci je najbolje mesto za kupanje, ako znaš da plivaš ◊ în gîltînă adînkă ĭastă pĭeșć marĭ — u dubokom viru ima velikih riba ♦ (augm.) gîltuońb>, gîltuopb> ◊ s-a-ńekat într-un gîltuop — udavio se u jednoj viretini ♦ (demin.) gîltînuțăb> ◊ a sakat rîu, a ramas numa ńișći gîltînuță koļa-koļa, ńiś piśuariļi nu puoț sî spĭeļ în ĭaļe — presušila je reka, ostali su samo neki virići ovde-onde, ni noge ne možeš da opereš u njima ♦ sin. baltăb>, ćișnăb> [Por.] [Vidi]
2650 gînd gând мисао gîndb> (mn. gîndurĭb>) [akc. gîb>nd] (i. s.) — (psih.) 1.b> misao ◊ ĭut ka gîndu — brz kao misao ◊ ăĭ vińe la uom gînd urît, șî faśe aĭa śe n-ar trăbui — dođe čoveku ružna misao, i čini ono što ne bi trebalo 2.b> zamisao, ideja; namera; plan ◊ ĭ-a dat în gînd — setio se; dobio je ideju ◊ înga đi la ćińerĭață avut đi gînd sî fakă kasă, ama ńiśkînd n-a putut să aduńe bań đestuĭ — još od mladosti je imao nameru da napravi kuću, ali nikad nije mogao da sakupi dovoljno para ◊ are đi gînd sî sa însuare — ima nameru da se ženi 3.b> um; pamet ◊ nu puaće uomu să tuńe în gîndu lu muĭare — ne može čovek da uđe u ženski um ◊ nu ći purta dupa gîndu lu tuoĭa — ne povedi se za tuđom pameću 4.b> sećanje, pamćenje ◊ kînd îĭ dă-n gînd kum a trait la ćińerĭață, îĭ vińe sî sa plîngă — kad se seti kako je živeo u mladosti, dođe mu da plače ◊ batrîn, ama țîńe bińe-n gînd tuot ś-a-nvațat đi la parinț — mator, ali pamti dobro sve što je naučio od roditelja 5.b> zaboravaljanje ◊ ĭ-a luvat vuorba, ama ĭel n-a pĭerdut đin gînd ś-a vrut să spună — oduzeo mu je reč (prekinuo ga u govoru), ali on nije zaboravio šta je imao na umu da kaže ◊ ĭartă ma, tu mĭ-aĭ spus frumuos, ama m-am bulnavit, șî mĭ-a ĭeșît đin gînd — oprosti mi, ti si mi lepo rekao, ali ja sam se razboileo, pa sam zaboravio ♦ sin. minćeb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2124 gîndak gândac гундељ gîndakb> (mn. gîndaśb>) [akc. gîndab>k] (i. m.) — (ent.) gundelj, insekt ◊ gîndaku al vînît traĭașće supt skuarța lu frasîno-l alb, ku ĭel aĭ batrîń a ļekuit buaļiļi ibomńiśieșć: frĭenga, konkau șî vrun șenger kare a fuost măĭ rău — plavi gundelj živi pod korom belog jasena, njime su stari lečili polne bolesti: sifilis, triper i neki „šenger” koji je bio najgori [Por.] [Vidi]
2642 gîngai gângâi муцати gîngaib> (ĭuo gîngîĭb>, ĭel gîngîeb>) [akc. gîngaib>] (gl.) — (med.) mucati, zamuckivati; zapinjati u govoru ◊ nu-m gîngai aśiĭa, numa spuńe đirĭept kum a fuost — nemoj mi tu zamuckivati, nego mi kaži pravo kako je bilo ◊ đi rușîńe, înśepu sî gîngîĭe — od stida, počeo je da zamuckuje [Por.] [Vidi]
2641 gîngau gângav муцав gîngaub> (gîngauăb>) (mn. gîngavĭb>, gîngaveb>) [akc. gîngab>u] (prid.) — (med.) muțav, koji zamuckuje pri govoru ◊ muoșu a fuost gîngau, kopiĭi ĭa fuost gîngavĭ, da akuma sînt șî ńepuaćiļi tuaće gîngave — stari je bio mucav, deca su mu bila mucava, a sada su mu i sve unuke mucave [Por.] ∞ gîngaib> [Vidi]
2644 gîngavĭelă gângăvelă муцавац gîngavĭelăb> (mn. gîngavĭelurĭb>) [akc. gîngavĭeb>lă] (i. ž.) — (med.) mucavac, mucavko, osoba koja boluje od mucavosti ◊ s-a mîritat dupa o gîngavĭelă, muorĭ đi rîs kînd ăl askulț kum vorbĭașće — udala se za jednog mucavca, umireš od smeha kada ga slušaš kako govori [Por.] ∞ gîngaib> [Vidi]
5089 gînž gânj уже gînžb> (mn. gînžăĭeb>) [akc. gîb>nž] (i. s.) — (zast.) uže od like ili lijana ◊ gînž a fuost sfuară skurtă fakută đin kurpiń, đin ćiĭ, or kă đin nuĭaļe — ganž je bilo kratko uže napravljeno od lijana, like ili pruća ◊ vorba gînž s-a pĭerdut, a skimbato vuorba gužbă, ama șî ĭa sa pĭarđe, kă ńima nu măĭ faśe sfuorĭ đi kurpiń — reč ganž se izgubila, zamenila je reč gužba, ali se i ona gubi, jer niko više ne plete užad od lijana ♦ sin. gužbăb> [Por.] [Vidi]
4936 gînžăĭ gânjei тулац gînžăĭb> (mn. gînžăĭeb>) [akc. gînžăb>ĭ] (i. s.) — (tehn.) tulac, toce ◊ gînžăĭ ĭe țauă đi ļemn, înțapată în gaura lu pĭatra muori a đi žuos, pin kare trĭaśe stăńu alu fusu muori — tulac je drvena cevka, uglavljena u rupu donjeg vodeničnog kamena, kroz koju prolazi senj vodeničnog vretena ◊ gînžăĭu ĭe fakut đin salkă ruoșe, kî ĭa ĭe muaļe đi lukru, da nu sa tośașće ĭuta — tulac je napravljen od crvene vrbe, jer je ona meka za obradu, a ne troši se brzo ◊ kînd stăńu manînkă gînžăĭu, șî gaura îĭ sa faśe ovat, îĭ sa bat pĭańe în parća-ĭa pănă gaura nu sa totîrļaḑă ĭară — kad senje ojede tulac, i rupa postane jajolika, udaraju se klinovi sa te strane dok rupa ponovo ne postane okrugla ♦ var. grinžăĭb> [Por.] ∞ gînžb> [Vidi]
1993 gîrgariță gărgăriţă гагрица gîrgarițăb> (mn. gîrgarițăb>) [akc. gîrgarib>ță] (i. ž.) — (ent.) gagrica (Dermestes larderius), insekt koji napada zrnastu hranu ◊ gîrgarița ĭe guangă ńagră, sa faśe đin buob đi grîu, đi pasuĭ or đi kukuruḑ, kînd sînt buabiļi batrîńe, kînd nu-s proîmblaće șî kînd sa-nśintă đi kaldură — gagrica je crna buba koja se izleže iz zrna žita, pasulja ili kukuruza, kada je zrnevlje staro, kada se ne premeće i kada je sparno vreme ◊ gîrgarița manînkă ińima buobuluĭ, șî ĭel nuĭe đi ńimika, giuakă guală — gagrica jede „srce” zrna, i ono nije ni za šta, prazna ljuska ◊ ļak đi gîrgariță n-a fuost, a śerkat aĭ batrîń șî ku fańină đi var ńistîmparat, ńimika n-ažutat, numa să-l țîn la luok vîntuos, șî đes să-l proîmbļi — leka za gagricu nije bilo, probali su stari i „brašnom” od negašnog kreča, nište nije pomagalo, sem držanja zrna na promajnom mestu, i često premetanje (kaz. Janko blagojević) [GPek] [Vidi]
1417 gîrgaunar gărgăunar стршљеново гнездо gîrgaunarb> (mn. gîrgaunarĭeb>) [akc. gîrgaunab>r] (i. s.) — (ent.) stršljenovo gnezdo ◊ kuĭbu lu gîrgaun ĭe fakut ka un kîśulan, atîrnat đi vro grindă în puod, or ļipit pi vrun ļiemn, da sa kuĭbarĭesk gîrgauńi șî-n butuarkă — stršljenovo gnezdo je kao neka šubara, okačena o gredu na tavanu, ili zalepljena na drvo, a stršljeni se gnezde i u šupljlem stablu [Por.] ♦ dij. var. gargaunarĭb> [Crn.] ∞ gîrgaunb> [Vidi]
2645 gîrgă cârcă кркача gîrgăb> (mn. gîrgĭeb>) [akc. gîb>rgă] (i. ž.) — (anat.) krkača, leđa; hrbat ◊ kînd aĭ fuost mik, ć-am dus-n gîrgă — kad si bio mali, nosi sam te na krkači ♦ sin. spinareb>, șîaļeb> [Por.] [Vidi]
2677 gîrlă gîrlă огрлица gîrlăb> (mn. gîrļeb>) [akc. gîb>rlă] (i. ž.) — ogrlica ◊ gîrlă ĭe o șļingă îngustă đi pînḑă, înfrumoșată ku rîurĭ, kare a duso fĭaćiļi marĭ la gît — ogrilica je uska platnena traka, ukrašena vezom, koju su devojke nosile oko vrata ◊ la gîrlă a fuost atîrnaț bań, unu or măĭ mulț, ku kare fata aratat bogațîĭa a iĭ — na ogrlici su bili okačeni novčići, jedan ili više, kojima je devojka pokazivala svoje bogatstvo ♦ up. salbăb>, guļirb> [Por.] [Vidi]
2495 gîrliță gârliţă гушобоља gîrlițăb> (mn. gîrlițb>) [akc. gîb>rliță] (i. ž.) — (vet.) gušobolja, upala grla kod svinja ◊ gîrliță ĭe buală porśaskă — „grlica” je svinjska bolest ◊ puorku bolnau đi gîrliță nu manînkă, nu măĭ mĭarźe, kađe žuos, are fuok, suflă grĭeu, fîrfuanje, șî la urmă ļipsîașće — svinja obolela od „grlice” ne jede, ne kreće se, pada, ima temperaturu, teško diše, krklja, i na kraju lipše ◊ puorśi bolnavi s-a ļikuit ku o buĭađe adînsă, kare a kĭemato „buĭađe đi gîrliță” — bolesne svinje lečile su se posebnom travom, koja se zvala „trava za grlicu” [GPek] ∞ puorkb> [Vidi]
2665 gîrlugă gârliţă дивља гуска gîrlugăb> (mn. gîrluźb>) [akc. gîrlub>gă] (i. ž.) — (ornit.) divlja guska (Anser anser, Anser albifrons, Anser minutus) ◊ gîrlugă ĭe pasîrĭe, gîskă sîrbaćikă — „grluga” je ptica, divlja guska (Rudna Glava) ◊ trĭeku un șuk đi gîrluźi, vińe vrĭamĭa rîa — prođe jato divljih gusaka, ide loše vreme (Tanda) [Por.] ◊ trĭek gîrluźiļi pi sus, fug đi vrĭamĭa rîa — lete „grluge” nebom, beže od lošeg vremena (bučje) [Crn.] ∞ gîskăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
2648 gîrńiță gârniţă сладун gîrńițăb> (mn. gîrńițb>) [akc. gîb>rńiță] (i. ž.) — (bot.) hrast sladun, granica, krupna granica, ploskač, blagun (Quercus frainetto) ◊ gîrńița ĭe un fĭeļ đi gorun, numa sănt frunḑîļi a iĭ kîta măĭ marunće șî măĭ lunguĭaće đi kît alu gorun — sladun je vrsta hrasta, samo su mu listovi malo sitniji i malo duži od gorunovih ◊ gîrńița nuĭe bună đi građe, numa đi fuok șî đi bunduś đi gard ku tarabă — hrast sladun nije dobar za građu, samo za vatru i za stubove na ogradi od taraba (Tanda) [Por.] ∞ gorunb> [Vidi]
3998 gîržab gârjob грбав gîržabb> (gîržabăb>) (mn. gîržabĭb>, gîržabeb>) [akc. gîržab>b] (prid.) — (med.) grbav ◊ gîržab ĭe uom kare đin vro buală ĭ-a krĭeskut șauă-n șîaļe, șî ĭel s-a-ngržobat într-o parće — grbav je čovek koji je od neke bolesti dobio grbu na leđima, pa se nakrivio na jednu stranu ♦ var. gîržobatb>, îngîržobatb> [GPek] ♦ dij. var. gîžabb> (Tanda) ♦ dij. sin. kokoșatb> (Rudna Glava) [Por.] [Vidi]
2659 gîskă gâscă гуска gîskăb> (mn. gîșćb>) [akc. gîb>skă] (i. ž.) — (ornit.) guska domaća (Anser domesticus) ◊ gîșć țîn aăĭa kare sînt apruape đi rîu — guske drže oni koji su u blizini reke ◊ gîska gîgîĭe — guska gače ◊ gîska are gît lung, șî pĭańe albe — guska ima dug vrat i belo perje [Por.] [Vidi]
2728 gît gât врат gîtb> (mn. gîturĭb>) [akc. mn. gîb>turĭ] (i. s.) — 1.b> (anat.) a.b> vrat ◊ tuata žuavina kare are kap, are șî gît — svaka životinja koja ima glavu, ima i vrat ◊ avut gît skurt șî gruos, ș-a vorbit ku un glas rogoșît — imao je kratak i debeo vrat, i govorio je promuklim glasom ◊ stîrku are gît lung — roda ima dugačak vrat b.b> guša ◊ sa luvară đi gît, șî sa batură pănă-pănă — uhvatiše se za gušu, i žestoko se potukoše c.b> grlo ◊ a mĭers ku gura kaskată, șî ĭ-a skapat vro guangă pi gît — išao otvorenih ustiju, i upala mu neka buba u grlo d. b>deo penisa iza glavića ◊ sa ḑîśe kî tuot śe are kap are șî gît, fînka pula are kap, are șî ĭa, saraka, gît, ama-ĭ stă strîmb — kaže se da sve što ima glavu ima i vrat, pošto kurac ima glavu, ima i on, siroma, vrat, ali mu stoji krivo ◊ gîtu puļi — kurčev vrat 2.b> (med.) razne bolesti grla ◊ ăl strînźe-n gît, nu puaće să îngită — steže ga u grlu, ne može da guta ◊ vrodată, kînd la kopil s-a fi unflat în gît, s-a dus ku ĭel la vro babă sî-ĭ đa în gît — nekada, kada bi detetu natekli krajnici, odveli bi ga kod neke babe da mu ih prstima izgnječi 3.b> (tehn.) grlo, grlić, izduženi otvor na sudovima za tečnost ◊ gît au vasurļi: kila, kîrśagu șî baluonu — grlo imaju sudovi: flaša, krčag i balon [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
5903 gîzdariță găzdăriță газдарица gîzdarițăb> (mn. gîzdarițb>) [akc. gîzdarib>ță] (i. ž.) — gazdarica, domaćica ◊ gîzdarița ĭe soțîĭa găžđi — gazdarica je gazdina žena ◊ tota kasa kađe pi muĭare, șî ĭa trăbe să fiĭe gîzdariță sprimită — svaka kuća pada na ženu, i ona treba da bude sposobna domaćica ♦ sin. stapîńasăb> [Por.] ∞ gazdăb> [Vidi]
5900 gîzdariĭe avere газдинство gîzdariĭeb> (mn. gîzdariĭb>) [akc. gîzdarib>ĭe] (i. ž.) — 1.b> (augm.) gazdinstvo, imovina; posed ◊ makra kît să fiĭe gîzdariĭa saćanuluĭ, đin ĭa saćanu astîḑ nu puaće trai — makar koliko bilo seljakovo gazdinstvo, od njega seljak danas ne može živeti ◊ a dat gîzdariĭa pi bĭețîĭe — proćerdao imovinu na pijanstvo ♦ var. gîzdalukb> 2.b> gazdovanje ◊ gîzdariĭa luĭ n-a țînut mult, l-a skimbat aĭ măĭ ćińirĭ — njegovo gazdovanje nije trajalo dugo, smenili ga mlađi [Por.] ∞ gazdăb> [Vidi]
5901 gîzdoćin găzdoi газдетина gîzdoćinb> (mn. gîzdoćińb>) [akc. gîzdoćib>n] (i. m.) — (augm.) gazdetina, bogataš ◊ gîzdoćin mare — veliki gazda, gazdetina ◊ gîzdoćińi nu sa măĭ satură đi bogațîĭe — gazdetine se nikad ne nasite bogatstva [Por.] ∞ gazdăb> [Vidi]
2413 gĭemuit ghemuit склупчан gĭemuitb> (gĭemuităb>) (mn. gĭemuițb>, gĭemuićeb>) [akc. gĭemuib>t] (prid.) — (o predivu) sklupčan, namotan u klube ◊ urḑala ĭe gĭemuită, da baćala înka nu — osnova je namotana, a potka još nije ♦ sin. gimotuokb> [Por.] ∞ gĭemb> [Vidi]
2341 gĭep ghep вршалица gĭepb> (mn. gĭepurĭb>) [akc. gĭeb>p] (i. s.) — (tehn.) gep, vršalica na konjski pogon ◊ gĭepu ĭe o fuarmă dă mașînă dă trăirat, kare a mînato kalu — gep je jedna vrsta vršalice koju je pokretao konj ♦ var. gĭebb> [Mlava] ◊ gĭepu a fuost la nuoĭ întra trăirat la arĭe ku vînt, șî trăirat la mașîń ku motuară — gep je kod nas bio između vršidbe na guvnu, sa vetrom, i vršidbe na vršalicama sa motorom (Rudna Glava) ♦ up. arĭeb>, drĭeșb> [Por.] [Vidi]
2704 gĭorțaĭală ghiorţaială крчање gĭorțaĭalăb> (mn. gĭorțaĭaļeb>) [akc. gĭorțaĭab>lă] (i. ž.) — (onom.) krčanje praznih creva ◊ nu mis flomînd, da s-a pus o gĭorțaĭală pi mińe, puaće fi vro buală — nisam gladan, a spopalo me je krčanje creva, možda je neka bolest ♦ var. gĭorțońalăb> [Por.] ∞ gĭorțb> [Vidi]
1965 glađe cute гладило glađeb> (mn. glîăḑb>) [akc. glab>đe] (i. ž.) — (zast.) gladilo, kameni brus za oštrenje, od kvarcnog peščara ◊ ku glađe s-a askuțît kuasa, kuțîćiļi, briśu șî alta — gladilom se oštrila kosa, noževi, brijači i drugo ◊ pĭatra đi glađe a gasîto uamińi pin stîăń, a fuost vînîtă-n kisă — kamen za gladilo muškarci su nalazili u stenama, bio je tamnoplave boje ♦ sin. kućeb>, brusb> ♦ / < srb. gladiti, glačati [Por.] [Vidi]
6256 glas glas глас glasb> (mn. glasurĭb>) (i. s.) — glas ◊ sa krĭađe kă glasu kînćikuluĭ dupa-l muort strabaće pi lumĭa-ĭa, șa-l muort ăl auđe — veruje se da se glas pesme za pokojnikom probija na onaj svet, i da ga pokojnik čuje ◊ glas adînk — dubok glas ◊ ku glas mare pănă-n śierĭ, ku lăkrîmĭ pănă-npomînt (đin šeskînćik)— sa glasom do neba, sa suzom do zemlje (iz bajalice) [Por.] [Vidi]
6258 glasańe glasare гласање glasańeb> (mn. =b>) [akc. glasab>ńe] (i. ž.) — glasanje, izbor ◊ la glasańe dupa rat a fuost mult furaluk — na glasanju posle rata bilo je mnogo krađe [Por.] ∞ glasb> [Vidi]
6257 glăsui glăsui гласати glăsuib> (ĭuo glăsuĭb>, ĭel glăsuĭeb>) [akc. glăsuib>] (gl. p. ref.) — glasati, birati ◊ dupa rat tuoț nuoĭ am glăsuit đi Tita, kî ĭel nu ń-a mînat la kazan ka Staļin pi Rușî — posle rata svi smo glasali za Tita, jer nas nije terao na kazan kao Staljin Ruse [Por.] ∞ glasb> [Vidi]
2301 glugă glugă копа glugăb> (mn. gluźb>) [akc. glub>gă] (i. ž.) — 1.b>b> kopa, stog šaše ◊ glugă ĭe gramada dă tuļeĭ, kare sa faśe dupa kuļiesu kukuruḑuluĭ — kopa je gomila tuluzine, koja se pravi posle berbe kukuruza [Mlava] ◊ kînd kuļieź kukuruḑu, taĭ tuleńi șî faś măldarĭ; măldari ļeź ku nuĭaļe, șî-ĭ aduń ăn glugă — kad obereš kukuruz, posečeš stabljike i napraviš snop; snopove vežeš vrbljikom, i sakupiš ih u kopu (Topla) [Crn.] ◊ gluźiļi đi pi luok, traź la kasă șă ļi grămađieșć — kope sa njive dovezeš kući, i sadeneš (Tanda) ◊ kîć-o dată, gluźiļi ramîn pi luok, șă kînd înśiape să ńingă — ponekad, kope ostanu na njivi i kad počne da pada sneg (Crnajka) ♦ dij. sin. stupb> (Rudna Glava), țuțăb> (Topolnica) [Por.] ♦ dij. sin. țoță b> (Malajnica), țuțăb> (Plavna) [Pad.] 2.b>b> smotuljak, umršena gužva nečega ◊ vĭek nu măĭ đizvîrḑășć gĭemo-sta, kî l-a-nvîrḑît mîțu tuot, l-a fakut glugă — nećeš nikad rasplesti ovo klube, jer ga je mačka svog umrsila (Rudna Glava) [Por.] [Vidi]
4991 glumă glumă шала glumăb> (mn. glumeb>) [akc. glub>mă] (i. ž.) — šala ◊ uom ponćur, nu șćiĭe đi glumă — namćor, ne zna za šalu ◊ (u izr.) đin glumă — od šale, bez zle namere ◊ uom kare ĭe dat đi glumă ĭe bun uom, are bun sufļit — čovek koji ima smisla za šalu je dobar čovek, ima dobru dušu [Por.] ∞ glumib> [Vidi]
4992 glumăț glumeț шаљивиџија glumățb> (glumățăb>) (mn. glumățb>, glumățăb>) [akc. glumăb>ț] (prid.) — šaljivčija, duhovit čovek ◊ đi uom vĭasîl șî glumăț lu tuoț ļi drag — veselog čoveka i šaljivdžiju svi vole ◊ frumuos ĭe să fîĭ glumăț, numa să aĭ marźină — lepo je da budeš šaljivdžija, ali da imaš meru [Por.] ∞ glumib> [Vidi]
3047 gļiĭe glie бусен gļiĭeb> (mn. gļiĭb>) [akc. gļib>ĭe] (i. ž.) — busen, grudva zemlje ◊ gļiĭa ĭe bukată đi pomînt, skuasă ku ĭarbă — busen je komad zemlje, uzvučen zajedno sa travom [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
3061 gļuonț glonţ куршум gļuonțb> (mn. gļuanțăb>) [akc. gļuob>nț] (i. s.) — (zast.) 1.b> a.b> kuršum, metak ◊ a luvat lupu la uokĭ, a pokńit, șî gļuonțu a putrîvit lupu đirĭept în kap — nanišanio je vuka, opalio, i metak je pogodio životinju pravo u glavu b.b> vrh metka ◊ gļuonțu ĭe vîru plumbuluĭ, bagat în țaurikă — gljonc je vrh metka, nabijen u čauru ♦ sin. plumbb> 2.b> (zast) municija ◊ în mižluoku batăĭ a ramas făra gļuonț — usred bitke ostali su bez municije (Ranovac) [Mlava] 3.b> a.b> šiljak, oštar vrh predmeta ◊ a sarit pista gard, șî s-a înbrukat în gļuonțu lu un par frînt — preskakao je ogradu, i nabio se na šiljak jednog polomljenog koca b.b> oštre izbočine na zemljištu ◊ a-ngețat pomîntu șî građina ĭe pļină đi gļuonțurĭ askuțîće — smrzla je zemlja, i bašta je puna oštrih šiljaka [Por.] [Vidi]
2258 gogonat gogonat јајолик gogonatb> (gogonatăb>) (mn. gogonațb>, gogonaćeb>) [akc. gogonab>t] (prid.) — jajolik, ovalan; sferičan; ispupčen ◊ kapu uomuluĭ nuĭe totîrlat, numa gogonat — ljudska glava nije okrugla, nego jajolika ◊ fundu kaldîări ĭe gogonat, nuĭe ńiaćid, numa are kîta burtă — dno bakrača je sferično, nije ravno, nego ima mali trbuh ♦ var. gogońiețb> ♦ sin. bobonatb> [Por.] ♦ up. guguńețb> [GPek] ∞ guagăb> [Vidi]
2259 gogoș gogoașă лепиња gogoșb> (mn. gogoașăb>) [akc. gogob>ș] (i. s.) — 1.b> (nutr.) lepinja ◊ gogoșu ĭe pîńe aḑîmă, kuaptă pră tabla lu șporĭet, a sa faśe dîn fańină ku apă șî ku sare, fîr dă olațăl, șî sa mursîkă ku mîńiļi spalaće — gogoš je beskvasna lepinja, pečena na tabli šporeta, pravi se od brašna sa vodom i solju, bez kvasca, i mesi se opranim rukama [Mlava] 2.b> (med.) kvrga na glavi, aterom ◊ kapu-ĭ pļin đu gogoașă, no-l măĭ tunź vĭek — puna mu glava kvrga, ne možeš ga ošišati vavek (Tanda) [Por.] [Vidi]
3882 golaĭe goliște голет golaĭeb> (mn. golăĭb>) [akc. golab>ĭe] (i. ž.) — (geog.) golet, pustara ◊ pomînt rău, numa golaĭe fara padure șî fara ĭarbă — loše zemljište, samo golet bez šume i trave [Por.] ∞ guolb> [Vidi]
3880 golan golan гоља golanb> (mn. golańb>) [akc. golab>n] (i. m.) — (pej.) golja, siromah ◊ golan ĭe uom sarak, fara ńimik — golja je čovek siromah, bez ičega ◊ s-a mîritat dupa vrun golan đi la munće — udala se za nekog golju sa planine ♦ (augm.) goļimanb>, goļișmanb> ♦ sin. sarakb> [Por.] ∞ guolb> [Vidi]
5395 golaș golaș голаћ golașb> (golașăb>) (mn. golașb>, golașăb>) [akc. golab>ș] (prid.) — (folk.) golać, golišav; žgoljav ◊ golaș ĭe kîńe fara păr ș-atît đi uskat đi-ĭ sa văd uasîļi — golać je pseto bez dlaka i toliko mršavo da mu se vide rebra ◊ s-a luvat la ramaș pi un kîńe golaș — uzeli se u opkladu u žgoljavo pseto [Por.] ∞ guolb> [Vidi]
1533 golîmb hulub голуб golîmbb> (mn. golîmbĭb>) [akc. golîb>mb] (i. m.) — (ornit.) golub (Columba palumbus) ◊ golîmb sîrbaćik — divlji golub ◊ đemult a fuost pļină padurĭa đi golîmbĭ, akuma s-a rarit, sa vîăd numa pi la munće — nekada je šuma bila pun golubova, sada su se proredili, vide se samo u planini ◊ golîmbu ku golîmbița fak kuĭb în butuarkă — golub i golubica prave gnezdo u duplji [Por.] ◊ a fuost la nuoĭ golîmbĭ lupĭeșć, kĭemaț așa kî a kîntat „un-lup! un-lup!", șî golîmbĭ popĭeșć, guļeraț — kod nas je bilo „vučjih” golubova, tako nazvani jer su se oglašavali sa „un-lup” (dosl.) „jedan-vuk”, i golubova gušana (Jasikovo) [GPek] [Vidi]
4987 golokrak cu picioarele goale голоног golokrakb> (golokrakăb>) (mn. golokraśb>, golokraśeb>) [akc. golokrab>k] (prid.) — golonog ◊ golokrak ĭe tot nata kare n-are pîntaluoń or suknă pi ĭel — golonog je svako koji nema pantalone ili suknju na sebi ◊ kînd am fuost kopiĭ miś, tota vara am mĭers golokraś — kad smo bili mala deca, celog leta smo išli golonozi ♦ / < guolb> — golo + krakb> — noga [Por.] ∞ krakb> [Vidi]
801 goloprĭeșńiță coropișniţă ровац goloprĭeșńițăb> (mn. goloprĭeșńițb>) [akc. goloprĭeb>șńiță] (i. ž.) — (ent.) rovac, mrmak (Gryllotalpa vulgaris) ◊ goloprĭeșńiță ĭe guangă mare kare traĭașće în tuor — rovac je krupan insekt koji živi u đubrištu ◊ goloprĭeșńiță ĭe bună momĭală đi pĭeșć, kînd sa prind ku ungița — rovac je dobar mamac za ribe, kada se lovi udicom [Por.] [Vidi]
3884 goļi goli празнити goļib> (ĭuo goļeskb>, ĭel goļașćeb>) [akc. goļib>] (gl. p. ref.) — prazniti, izbacivati sadržaj ◊ a baut rakiu tuata ĭarna, șî butuońu s-a goļit — pili su rakiju cele zime, i bure se ispraznilo ◊ saku nu sa goļașće sîngur — džak se ne prazni sam [Por.] ∞ guolb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
4337 gońală goneală гоњење gońalăb> (mn. gońaļeb>) [akc. gońab>lă] (i. ž.) — (vet.) gonjenje, polni nagog kod rogatih životinja ◊ vaśiļi săr una pe alta, vrĭamĭa ĭe sî sa dukă la bik la gońală — krave naskaču jedna na drugu, vreme je da idu na gonjenje kod bika [Por.] ∞ gońib> [Vidi]
4335 gońi goni гонити gońib> (ĭuo gońeskb>, ĭel gońașćeb>) [akc. gońib>] (gl. p. ref.) — goniti, ganjati, terati ◊ rău kińez a fuost, a gońit lumĭa ka pi buoĭ — loš knez je bio, ganjao je ljude kao volove ◊ (vet.) a veńit vrĭamĭa žuńinka sî sa gońaskă la bik — došlo je vreme da se junica tera kod bika [Por.] [Vidi]
4436 gorńak gorneac горњак gorńakb> [akc. gorńab>k] (i. m.) — gornjak, vrsta vetra ◊ gorńaku ĭe vînt tare șî răśe kare baće đi la mńaḑa nopțî — gornjak je vetar jak i hladan, koji duva sa severa [Por.] ∞ vîntb> [Vidi]
2646 gorun gorun храст gorunb> (mn. goruńb>) [akc. gorub>n] (i. m.) — (bot.) hrast (Quercus petraea) ◊ gorun ĭe ļiemn bun đi građe — hrasta je dobro drvo za građu ◊ gorunu are gindă — hrast ima žir [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
4406 gostî ospăta ? гостити gostîb> (ĭuo gostăskb>, ĭel gostîașćeb>) [akc. gostîb>] (gl. p. ref.) — gostiti, ugostiti ◊ sa gostîașće uomu kănd stapînu kășî ăl kĭamă la vro gostîĭe, șî-ĭ dă bĭare șî mînkare — ugosti se čovek kad ga domaćin kuće pozove na neku svetkovinu, pa ga poji i hrani ◊ munćeńi ku drag a gostît drumașî ńikunoskuț, kă s-a kreḑut kă iĭ puot să fiĭe dumńeḑîu profakut să vadă kum ĭe omeńiĭa-n lumĭe — planinci su rado gostili nepoznate putnike, jer se verovali da oni mogu biti bog koji se maskirao da vidi kakvo je poštenje među ljudima [Por.] ∞ guostb> [Vidi]
4407 gostuoń ? изјелица gostuońb> [akc. gostuob>ń] (i. m.) — (augm.) (iron.) izjelica, nezvani gost ◊ gostuońu ĭe uom kare vińe la nuntă ńikemat, numa sî manînśe șî sî bĭa — izjelica je čovek koji dolazi na svadbu nepozvan, samo da jede i da pije ♦ sin. ļingăub> [GPek] ∞ guostb> [Vidi]
3462 grab grabă журба grabb> ([akc. grab>b] (i. m.) — žurba, jurnjava ◊ l-aĭ găzdoćiń tuot s-a lukrat ku grab — kod bogataša sve se radilo u žurbi ◊ kînd lukri đin grab îț ĭasă pi nas, kî śuava-ț skapă, șă ći mînă să-l faś pĭadauară — kad brzaš u poslu izađe ti na nos, jer nešto ispustiš, pa te tera da ga radiš nanovo ◊ (u izr.) nu mi đi grab — nije mi hitno; ne žuri mi se ♦ sin. zortb>, vuraĭalăb> [Por.] ∞ grabib> (Ima umotvorina!) [Vidi]
3461 grabi grăbi журити grabib> (ĭuo grabĭeskb>, ĭel grabĭașćeb>) [akc. grabib>] (gl. p. ref.) — žuriti, hitati, brzati ◊ nu grabi atîta, ĭastă vrĭame đestulă — ne žuri toliko, ima dosta vremena ◊ ma grabĭesk să ažung đi prînḑ — žurim da stignem za ručak ♦ sin. rîpeḑîb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
3463 grabiuluĭ grăbiului ? ужурбано grabiuluĭb> [akc. grabib>uluĭ] (pril.) — užurbano, žurno, u žurbi, na brzinu ◊ nuvără, șî kosîtuori sa pusîră grabiuluĭ pi kosît, n-ar vi gaći pănă nu dă pluaĭa — naoblačilo se, pa su kosci navalili užurbano da kose, ne bi li završili dok ne udari kiša [Por.] ♦ up. gramńikb> [GPek] ∞ grabib> [Vidi]
10 građină grădină башта građinăb> (mn. građińb>) [akc. građib>nă] (i. ž.) — bašta, gradina ◊ građină ku fluorĭ — bašta sa cvećem ◊ građină îngrađită — ograđena bašta [Por.] ♦ dij. var. grăďinăb>, garđinăb> [Kmp.] ♦ dij. var. garđinăb> [buf.] ∞ gardb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
15 graĭ grai наречје graĭb> (mn. graĭurĭb>) (i. s.) — 1.b>b> narečje, dijalekat ◊ nuoĭ ku vuoĭ nu vorbim tuot un graĭ — mi i vi ne govorimo istim narečjem 2.b>b> (ret.) razgovor, govor ◊ mi sa-mparu kă sa uḑî un graĭ pi kulmĭe — učinilo mi se da sam čuo neki razgovor na brdu [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
3464 gramńik gramnic брз gramńikb> (gramńikăb>) (mn. gramńiśb>, gramńiśeb>) [akc. grab>mńik] (prid.) — brz, nagao, naprasan; iznenadan, neočekivan ◊ n-a ḑakut ńiś o ḑî, a murit gramńik — nije bolovao ni dan, umro je naprasno [GPek] ♦ up. grabiuluĭb> [Por.] ∞ grabib> [Vidi]
4851 grapa grăpa дрљати grapab> (ĭuo grăpb>, ĭel grapăb>) [akc. grapab>] (gl. p. ref.) — (agr.) drljati ◊ saćanu grapă luoku ku grapa dupa arat, să mărunțaskă pomîntu, să fiĭe măĭ ļesńe đi sîmanat — seljak drlja njivu drljačom posle oranja, da bude lakše za sejanje [Por.] ∞ grapăb> [Vidi]
4853 grapiș grăpiș дрљаво grapișb> [akc. grapib>ș] (pril.) — (o kretanju) drljavo, kao drljača ◊ sa ḑîśe kă vrunu mĭarźe grapiș, kînd sa traźe pi burtă, sprižińit numa în kuaće — kaže se da neko ide drljavo, kad se vuče na stomaku, oslonjen samo na laktove [Por.] ∞ grapăb> [Vidi]
4822 gras gras гојазан grasb> (grasăb>) (mn. grașb>, grasăb>) [akc. grab>s] (prid.) — gojazan, debeo ◊ uom gras ĭe totodată șî burtanuos — gojazan čovek je u istovremeno i trbušast ◊ atîta ĭe đi gras, đi nu puaće sî sa apļaśe sî sa-nkalță — toliko je debeo da se ne može sagnuti da se obuje ◊ are duoĭ puorś graș, unu-l taĭe đi Iginat — ima dve debele svinje, jednu će zaklati za Ignjatijevdan [Por.] [Vidi]
4821 grasîme grăsime дебелина grasîmeb> (mn. grasîmĭb>) [akc. grasîb>me] (i. ž.) — debelina, gojaznost; masnoća; slanina ◊ a pus în lăturĭ karńa fara grasîme — odvojio je na stranu meso bez slanine ♦ sin. slańinăb>, unturăb> [Por.] ∞ grasb> [Vidi]
4138 grasun grăsun назиме grasunb> (mn. grasuńb>) [akc. grasub>n] (i. m.) — nazime ◊ grasun ĭe purśel đi un an đi batrîn — nazime je prase od jedne godine starosti ◊ grasună — nazimica ♦ var. grăsunb> (Tanda) [Por.] ∞ grasb> [Vidi]
2710 graśin păcătos грешан graśinb> (graśinăb>) (mn. graśińb>, graśińeb>) [akc. grab>śin] (prid.) — (zast.) 1.b> (rel.) grešan, koji ima greh ◊ nu sa ćiame atîta đi graśină, kî pi lumĭa-ĭa puaće să kadă în ĭad — ne boji se toliko grešna da na onom svetu može otići u pakao 2.b> uklet, proklet ◊ a fuost graśin đi la ursa înga în śasu kînd s-a naskut — bio je proklet od sudbine još u času kad se rodio 3.b> (za život) mučan, težak ◊ aĭ miĭ a fuost saraś, ș-am avut o kopilariĭe graśină — moji su bili siromašni, pa sam imao mučno detinjstvo ♦ sin. pacatuosb> [Por.] ∞ graśinab> [Vidi]
2709 graśina grăcina грешити graśinab> (ĭuo graśinb>, ĭel graśinăb>) [akc. grab>śina] (gl.) — (zast.) (rel.) grešiti, činiti greh, ogrešiti se ◊ lumĭa n-ar graśina atîta kînd ar kređa tuoț în dumńeḑîu — ljudi ne bi toliko grešili, kada bi svi verovali u boga ♦ var. greșîb> [Por.] [Vidi]
2778 gražđ grajd штала gražđb> (mn. gražđeb>) [akc. grab>žđ] (i. s.) — štala, ograđeni i zazidani prostor za goveda ◊ bufańi noștri ar avut gata toț viće, ș-ar avut gražđe đi bîrńe, astrukaće ku șîndră — naši bufani su gotovo svi imali stoku, i imali su štale od brvana, pokrivene šindrom ◊ omeńi kar ar avut vaś mulće, ar avut șă păkurar, kare ar pazît vićiļe pe bań — ljudi koji su imali više krava, imali su i pastire, koji su stoku čuvali za pare [buf.] ♦ dij. sin. toblarĭb> [Por.] [Vidi]
14 grăďină grădină градина grăďinăb> (mn. grăďińb>) [akc. grăďib>nă] (i. ž.) — gradina, bašta ◊ s-a dus kopiĭi ďe a kas, n-a pus ńimik în graďină — deca otišla od kuće, u gradini nije posađeno ništa [Kmp.] ♦ dij. var. građinăb> ◊ građina ĭe bașćauă lînga kasă, îngrađită pintru viće șî puorś — gradina je bašta pored kuće, ograđena zbog stoke i svinja [Por.] ♦ dij. var. garđinăb> [buf.] ∞ bașćauăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
3185 grăunťe grăunte грумен grăunťeb> (mn. grăunțb>) [akc. grăub>nťe] (i. m.) — grumen, komad, grudva ◊ grăunťe ďe usturoĭ — čen belog luka ◊ grăunťe ďe pămînt — grudva zemlje ◊ grăunťe ďe sare — krupica soli [Kmp.] ♦ dij. var. grunđinb> [Por.] [Vidi]
4994 grețuos grețos покварен grețuosb> (grețuasăb>) (mn. grețuoșb>, grețuasăb>) [akc. grețuob>s] (prid.) — (nutr.) pokvaren, odvratan, gadljiv ◊ ḑama strîkată, are gust grețuos, ma mînă să vărs — čorba je pokvarena, ima gadan ukus, tera me na povraćanje ◊ numa mînkarĭa puaće să fiĭe grețuasă — samo hrana može biti pokvarena [Por.] ∞ grĭațăb> [Vidi]
2711 greșî greși грешити greșîb> (ĭuo greșăskb>, ĭel greșîașćeb>) [akc. greșîb>] (gl. n.) — grešiti 1.b> (o poslu) grešiti, činiti pogreške ◊ nu s-a învațat bińe să skriĭe, înga greșîașće koļa-koļa — nije naučio dobro da piše, još uvek greši ovde-onde 2.b> (o odlučivanju) doneti pogrešnu odluku, pogrešno postupiti ◊ dakă vĭađe kă mult greșîașće, ĭel vrĭa sî sa însuare ku ĭa, șî gata — iako vidi da mnogo greši, on hoće da se oženi njome, i gotovo 3.b> (rel.) činiti greh, kršiti moralnu ili versku normu ◊ kređințuosu nu kućaḑă să greșaskă, kă a luĭ pakat ĭe măĭ grĭeu đi kît pakatu alu aĭlalalț — vernik ne sme da greši, jer je njegov greh teži od grehova drugih ♦ sin. zminćib> [Por.] [Vidi]
3223 greuańe greoaie трудна greuańeb>¹ [akc. greuab>ńe] (pril.)(prid.) — (med.) trudna ◊ șî kînd a fuost greuańe, muĭeriļi đemult a lukrat tuot, pănă la nașćire — i kad su bile trudne, žene su nekad radile sve poslove, sve do porođaja ◊ (u izr.) a pļeka greuańe — zatrudneti ◊ nu sa șćiĭe ku kare a pļekat greuańe — ne zna se s kim je zatrudnela ◊ muĭare greuańe — trudna žena ♦ sin. înkarkatăb> [Por.] ∞ grĭeub> [Vidi]
2712 greșală greșală грешка greșalăb> (mn. greșîaļeb>, greșălurĭb>) [akc. greșab>lă] (i. ž.) — greška ◊ mare greșală a fakut kînd s-a lasat đi șkuală — veliku grešku je napravio kad je napustio školu ◊ a fuost ćinîr șî naruod, ș-a mĭers đin greșală în greșală — bio je mlad i lud, i išao je iz greške u grešku ◊ kînd minț, furĭ șă înžurĭ, or ći țîń ku muĭarĭa lu tuoĭa, aĭa nuĭe greșală numa pakat — kad lažeš, kradeš i psuješ, ili imaš vezu sa tuđom ženom, to nije greška nego greh ◊ ńiś un lukru nuĭe fara greșală — nijedan posao nije bez greške ♦ sin. zmintăb>, sminćalăb> [Por.] ∞ greșîb> [Vidi]
2392 grindă grindă греда grindăb> (mn. grinḑb>) [akc. grib>ndă] (i. ž.) — (tehn.) 1.b> greda ◊ grindă ĭe o bîrnă lungă đi ļiemn, śopļită-n patru mukĭe la masură — greda je dugačko drveno stablo, otesano ravnomerno sa četiri strane 2.b> plafon ◊ grinda la koļibĭ a fost fakută đin grinḑ, pusă bîrabar una ku alta, da întra ĭaļe a fuost pusă valurĭ — plafon na kolibama bio je iuzgrađen od paralelnih greda, između koji su bili podvaljci ◊ la grindă a fuost mulće kare-śe: kîrļiźe slobîđe, đ-atîrnat trășćiļi or kutarițîļi, pražîń đ-atîrnat skimburļi — na plafonu je bilo mnogo koje-čega: kuka slobodnih za kaćenje torbi ili korpi, motki za vešanje svečanog odela ◊ kopilu a krĭeskut pănă-n grindă — dete je izraslo do plafona [Por.] [Vidi]
6189 grinđiĭ grindei гредељ grinđiĭb>¹ (mn. grinđiĭeb>) [akc. grinđib>ĭ] (i. s.) — (tehn.) gredelj ◊ grinđiĭ ĭe un parśel alu plugu đi arat — gredelj je deo oraćeg pluga ◊ la plugu đi ļemn, kum a fuost đi bîtrîńață, grinđiĭu a fuost đi ļemn — na drvenim plugovima, kakvi su bili starinski, gredelj je bio od drveta ♦ up. grindăb> [Por.] ∞ plugb> [Vidi]
6234 grinđiĭ masa moaşei ? гринђиј grinđiĭb>² (mn. grinđiĭeb>) (i. s.) — (ver.) grinđij ◊ pănă kopilu n-a-npļińit triĭ ań, rumîńi la Sînvasîĭ ĭ-a țînut ađet kare la kĭemat grinđiĭ — dok dete nije navršilo tri godine, Vlasi su mu priređivali običaj koji se zvao ’grinđij’ ◊ la grinđiĭ a veńit muașa ku trasta în kare a dus un puĭ fript, kolaś șî alće dulśețurĭ — na grinđij je dolazila babica sa torbom u koju je donosila pečeno pile, kolače i druge poslastice ◊ mižluoku ađetuluĭ a fuost kînd muașa a pus kopilașu pi trastă șă đi triĭ uorĭ la rîđikat pănă la grinda puoduluĭ, rugîndu-sa să krĭaskă șî să traĭaskă în sînataće pănă nu-nkarunțașće — središte običaja bio je kad je babica stavljala detence na torbu i dizala ga do tavanske grede, moleći se da raste i živi u zdravlju dok ne osedi [Por.] [Vidi]
6142 grižă grijă брига grižăb> (mn. grižb>) [akc. grib>žă] (i. ž.) — briga, zabirnutost; pažnja ◊ avut kopilariĭe fara ńiś o grižă — imao je detinjstvo bez i jedne brige ◊ ku atića griž pi kap, nușću kum nu noroḑîașće — sa tolikim brigama na glavi, ne znam kako ne poludi ◊ ku grižă mare trăbe sî mĭerź pin padure điasă, kînd iș sîngur — sa velikom pažnjom treba da ideš kroz gustu šumu, kad si sam [Por.] [Vidi]
6143 grižî griji бринути grižîb> (ĭuo grižăskb>, ĭel grižîașćeb>) [akc. grižîb>] (gl. p. ref.) — brinuti, starati se ◊ mult ma grižăsk đi śe n-a veńit pănă akuma — mnogo brinem zašto nije došao do sada ◊ muoșî a ramas sîngurĭ, n-are kare să grižîaskă đi iĭ — starci su ostali sami, nema ko da se stara o njima [Por.] ∞ grižăb> [Vidi]
4729 grîmađit grămădit саденут grîmađitb>² (grîmađităb>) (mn. grîmađițb>, grîmađićeb>) [akc. grîmađib>t] (prid.) — sadenut; nagomilan ◊ klańa nuĭe bun grîmađită, kînd sa vo puńa vro vižuļiĭe, o s-o trînćaskă — plast nije dobro sadenut, kad bude udarila neka oluja, ima da ga obori [Por.] ∞ gramadăb> [Vidi]
2669 grîu grâu жито grîub> (mn. grîurĭb>) [akc. grîb>u] (i. s.) — (bot.) žito, pšenica (Triticum aestivum) ◊ đin grîu sa faśe pîńe — od žita se pravi hleb ◊ buob đi grîu — zrno žita ◊ spik đi grîu — klas žita ◊ fańină đi grîu — pšenično brašno ◊ samînță đi grîu — seme žita ◊ grîu s-a sîmanat numa pintru pîńe đi prazńik — žito se gajilo samo za slavske hlebove ◊ suarta batrînă đi grîu la Tanda s-a kemat rumînka — stara sorta žita u Tandi se zvala rumunka [Por.] ◊ grîu ĭe la nuoĭ ćinîr marunțîș, în Isîkuava ažuns tuma dupa rato-l đintîń — žito je kod nas mlada žitarica, u Jasikovo je stiglo tek posle Prvog svetskog rata (Jasikovo) [GPek] [Vidi]
2032 grĭangur grangur вуга grĭangurb> (mn. grĭangurĭb>) [akc. grĭab>ngur] (i. m.) — (ornit.) vuga, zlatna vuga (Oriolus oriolus) ◊ grĭanguru ĭe o pasîrikă ku pĭańe galbińe ka auru — vuga je jedna ptičica sa perjem žuitim kao zlato ◊ grĭanguru ĭe pasîrĭe măĭ frumuasă la nuoĭ, đ-aĭa sa ḑîśe đi vrun baĭat kare ĭe înbrakat frumuos kî ĭe înbrakat ka grĭanguru — zlatna vuga je najlepša ptica kod nas, zato se kaže za nekog momka koji je lepo obučen, da je običen kao zlatna vuga (Tanda) [Por.] [Vidi]
4641 grĭeu greu тешко grĭeub>² [akc. grĭeb>u] (pril.) — teško ◊ la muoș nuĭe bun: grĭeu suflă șî grĭeu vorbĭașće — čiči nije dobro: teško diše, i teško govori ◊ grĭeu o sî ĭasă ku ĭel în kîpatîń — teško će izaći s njim na kraj [Por.] [Vidi]
2663 grosîme grosime дебљина grosîmeb> (mn. grosîmĭb>) [akc. grosîb>me] (i. ž.) — debljina ◊ s-a puvestît kă-n padure vrodată a fuost faź ku atîta grosîmĭe đi n-a putut śinś inș să-ĭ kuprindă — pričalo se da je nekada u šumi bilo bukvi tolike debljine, da ih nisu mogli petoro ljudi obuhvatiti [Por.] ∞ gruosb> [Vidi]
2334 groșală grosoală густа каша groșalăb> (mn. groșălurĭb>) [akc. groșab>lă] (i. ž.) — (nutr.) gusta kaša, hrana za pse ◊ groșala sa faśe đin lapće fĭert ku fańină đi kukuruḑ — kaša se pravi od kuvanog mleka i brašna ◊ groșală ĭe mînkare țapînă șî dulśață mare đi kîń kare pazîăsk uoiļi la munće — kaša od mleka i brašna je jaka hrana i velika poslastica za pse koji čuvaju stoku u planini ♦ up. śirb> [Por.] ∞ gruosb> [Vidi]
3431 grozau grozav грозан grozaub> (grozauăb>) (mn. grozavĭb>, grozaveb>) [akc. grozab>u] (prid.) — grozan, odvratan ◊ rău grozau lukru are, sa gînđiașće sî sa lasă — jako grozan posao ima, misli da ga napusti ◊ așa grozavĭ baĭeț nu sa măĭ însuară ńiśkînd — tako odvratni momci neće se oženiti nikad ♦ var. grozavb>, gruzaviĭeb> [Por.] [Vidi]
2785 gruapă groapă рупа gruapăb> (mn. gruopĭb>) [akc. gruab>pă] (i. ž.) — 1.b>b> rupa, udubljenje u zemlji ◊ tata sapă gruopĭ đi șćumpĭ — otac kopa rupe za stubove ◊ drumu dupa pluaĭe pļin ĭe đi gruopĭ — put posle kiše pun je rupa 2.b>b> grob ◊ la gruapa muortuluĭ sapă triĭ or śinś groparĭ — grob kopaju tri li pet grobara 3.b> trap ◊ krumpiĭi đi ĭarnă s-angrupă în gruapă, kare adîns sa sapă vrunđiva pin građină apruape đi kasă — krompir za zimnicu čuva se u trapu, koji se posebno kopa negde u bašti blizu kuće ♦ sin. gaurăb> [Por.] [Vidi]
3434 gruază groază грозота gruazăb> [akc. gruab>ză] (i. ž.) — grozota; mučnina ◊ atîta puće în kurĭańik, đi vĭerș đi gruază, kînd će duś să ĭaĭ vrun uou — toliko smrdi u kokošarniku, da povraćaš od mučnine kad odeš da uzmeš neko jaje ◊ kînd iĭ vĭeḑ kum sînt, fuź đi gruaza luor đi rupĭ — kad ih vidiš kakvi su, bežiš od njihove grozote pa cepaš [Por.] ∞ grozaub> [Vidi]
2668 grumaz grumaz потиљак grumazb> (mn. grumazăb>) [akc. grumab>z] (i. s.) — (anat.) potiljak ◊ grumazu ĭe luoku la trupu uomuluĭ đinapuoĭ, unđe sa-npreună gîtu ku kapu — potuljak je zadnji deo ljudskog tela gde se spaja vrat sa lobanjom ◊ ĭ-a dat ku buata dupa kap, șî ĭ-a rupt grumazu — udario ga motkom za vrat, i otkinuo mu glavu ♦ var. gurmazb> ♦ up. śafab> [Por.] [Vidi]
3184 grunđin grunz грумен grunđinb> (mn. grunđińb>) [akc. grub>nđin] (i. m.) — grumen, grudva ◊ uoĭļi a ļins krușîțu đi sare, a ramas numa ńiśći grunđiń đin ĭel — ovce su olizale kamen soli, ostalo je samo neko grumenje od njega ◊ ĭ-a kumparat la bîlś baĭatu un grunđin đi miriśikă, șî ĭa, saraka, đi drag ĭ-a-nbunat sî sa mariće dupa ĭel — kupio joj je momak na vašaru kocku šećera, i ona je, sirota, sva srećna pristala da se uda za njega [Por.] ♦ dij. var. grăunb>, grăunťeb> (Prahovo) [Kmp.] [Vidi]
2661 gruos gros дебео gruosb>¹ (gruasăb>) (mn. gruoșb>, gruașăb>) [akc. gruob>s] (prid.) — 1.b> (za meru) debeo ◊ ļiemn gruos — debelo drvo ◊ blană gruasă — debela daska ◊ ață gruasă — debeo konac 2.b> (za tečnost) gust ◊ lapće gruos — gusto mleko 3.b> (za zvuk) dubok ◊ glas gruos șî spîrćiguos — dubok i rapav glas 4.b> (psih.) a.b> tvrdokoran, neosetljiv ◊ gruos đi kap — tvrdoglav; tup b.b> bezosećajan ◊ gruos đi obraz — tvrd na obrazu 5.b> (za bogatstvo) (pej.) bogat ◊ gruos la pungă — ima debeo novčanik ♦ supr. supțîreb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2662 gruos gros трупац gruosb>² (mn. gruoșb>) [akc. gruob>s] (i. m.) — trupac, panj, deblo ◊ a dus đi fuok numa ńișći gruoș, nu-ĭ măĭ sparźe ńima — doneo je za vatru samo neke panjeve, neće ih iscepati niko ◊ s-a dus în padurĭe sî skuată ńiskaĭ gruoș đin borugă — otišao je u šumu, da izvuče neke trupce iz potoka ♦ sin. tutukb> [Por.] [Vidi]
3432 gruzavi grozăvi згадити gruzavib> (ĭuo gruzavĭeskb>, ĭel gruzavĭașćeb>) [akc. gruzavib>] (gl. p. ref.) — zgaditi, gaditi se ◊ kînd a vaḑut guanga-n ḑamă, iĭ s-a gruzavit mînkarĭa — kad je video bubu u čorbi, zgadilo mu se jelo ◊ kînd s-a luvat, nu ļ-a fuost drag unu đi altu, da akuma spun kă ļi sa gruzavĭașće traĭu đin ḑî în ḑî — kad su se uzeli, nisu voleli jedno drugo, a sada kažu da im se zgađuje život iz dana u dan [Por.] ∞ grozaub> [Vidi]
3433 gruzaviĭe grozăvie грозота gruzaviĭeb> (mn. gruzaviĭb>) [akc. gruzavib>ĭe] (i. ž.) — grozota, odvratnost, mučnina ◊ nu șćiĭe ś-a fuost în mînkare pă sa pus pi ĭel o gruzaviĭe grĭa đi numa varsă — ne zna šta je bilo u jelu te ga je spopala takva mučnina da samo povraća ◊ s-a-nsurat k-o gruzaviĭe đi fată — oženio se jednom grozotom od devojke [Por.] ∞ grozaub> [Vidi]
889 guagă gogă ? лобања guagă b> (mn. guaźeb>) [akc. guab>gă] (i. ž.) — (anat.) lobanja ◊ a gasît în padurĭe o guagă đi žuavină ńikunoskută — našao je u šumi lobanju nepoznate životinje ♦ (augm.) gogolaĭeb> — lobanjište ◊ la morminț-aĭ batrîń s-a gasît ńiskar gogolaĭe boznakîće, s-a puvestît kî sînt kîpațîń đi žîdań — kod starog groblja nađene su neke ogromne lobanje, pričalo se da su to lobanje džinova ♦ (demin.) gogițăb> — „glavica” ◊ aldrakuluĭ ĭe koplio-sta, trasńirĭar dumńeḑîu gogița naruadă! — đavolastog li deteta, bog mu zgromio ludu glavicu! [Por.] ♦ dij. var. gоgоļаĭеb> (mn. gоgоļеĭb>) [akc. gоgоļаb>ĭе] (i. ž.) ◊ ĭa pikat pîăru șî ĭa ramas gogoļaĭa guală — otpala mu kosa, i ostala mu je gola lobanja ◊ a fuost kulkat ku gogoļaĭa spartă — ležao je sa razbijenom lobanjom [Crn.] [Vidi]
4334 guană goană гоњење guanăb> (mn. guańeb>) [akc. guab>nă] (i. ž.) — gonjenje, ganjanje, teranje; ubrzanje ◊ ńiś o guană ku lukratuori n-a fuost, da iĭ sa vaĭtă kă sînt mînaț ka lupi — nikakvo ganjanje radnika nije bilo, a oni se žale da su terani kao kurjaci ◊ (vet.) s-a pus guana pi vakă — kod krave se javilo gonjenje ◊ (u izr.) dăĭ guană! — daj gas, poteraj, ubrzaj! [Por.] ∞ gońib> [Vidi]
4154 guangă goangă буба guangăb> (mn. guonźb>) [akc. guab>ngă] (i. ž.) — (ent.) buba, insekt ◊ đintr-o vrĭame sara ĭasă ńișći guonź ńagre, đimińața nus — od nekog vremena uveče izlaze neke crne bube, ujutru ih nema ◊ puomi sînt pļiń đi guonź, s-a dus muoș să-ĭ afume — voćke su pune buba, otišao je čiča da ih zadimi [Por.] [Vidi]
3879 guol gol празан guolb> (gualăb>) (mn. guoĭb>, guaļeb>) [akc. guob>l] (prid.) — 1. b>prazan ◊ vas guol — prazan sud ◊ kapu guol — gologlav, bez kape ili marame ◊ burta guală — prazan stomak; glad ◊ luok guol — prazno ili slobodno mesto ◊ ḑamă guală — čorba bez ičega 2.b> go, nag ◊ în pĭaļa guală — nag, bez odeće ◊ ku kuru guol — gologuz 3.b> (fig.) praznoslovlje; laž ◊ a gaćit șkuala, ama tuot ĭ-a ramas kapu guol — završio je školu, ali je mu je glava ostala prazna; praznoglav ◊ vuorbă guală — praznoslovlje, laž ◊ minśună guală — gola laž ♦ supr. pļinb> [Por.] [Vidi]
3883 Guol Gol Дели Јован Guolb> [akc. Guob>l] (i. m.) — (top.) Deli Jovan, planina u istočnoj Srbiji ◊ Guolu ĭe munće mare, otar întra Kraĭna șî Porĭeśa — Deli Jovan je velika planina, međa između Negotinske Krajine i Poreča ◊ supt Guol sînt duauă saće rumîńeșć: Tanda șî Țîrnaĭka — pod Deli Jovanom su dva vlaška sela: Tanda i Crnajka ◊ Guolu pi kuamă ĭe o golaĭe, fara ńiś un fĭeļ đi verđeț — Deli Jovan je na hrbatu golet, bez ikakve vegetacije ◊ mama spuńa: am opḑăś đe ań, șî đi kînd țîn minće, nuoĭ Țrnaśeńi śuaka-sta kĭemăm Guol, akuma aud kă uńi iĭ ḑîk Dăļi-Ĭovan — baba je govorila: imam osamdeset godina, i otkad pamtim, mi Crnajčani ovo brdo zovemo „Gol”, sada čujem da ga neki zovu Deli-Jovan [Por.] ∞ guolb> [Vidi]
4404 guost gost гост guostb> (mn. guoșćb>) [akc. guob>st] (i. m.) — gost, zvanica ◊ guost ĭe insă kare vińe kemată la vro gostîĭe — gost je osoba koja dolazi pozvana na neku svečanost ◊ numa la prazńik ĭe bun să vină guost ńikemat, kă sa krĭađe kă pi ĭel ăl duśe prazńiku, șî ĭe aratare kă prazńiku ažută lu kasa-ĭa — samo na slavu je dobro da dođe nazvani gost, jer se veruje da njega dovodi slava, i znak je da slava pomaže toj kući ◊ înkinaśuńa la prazńik înśape ku „Ĭertaț, guoșć la masă!” — metanisanje na slavi počinje sa „Praštajte, gosti za sofrom!” [Por.] [Vidi]
3257 guove govie млада guoveb> (mn. guovĭb>) [akc. guob>ve] (i. ž.) — mlada ◊ vuorba guove ĭe nuauă, a tunat în ļimba nuastră pi dupa ratu ku mńamțî — reč „gove” je nova, ušla je u naš govor negde posle rata s Nemcima ◊ guovĭa đi bătrîńață s-a kĭemat mirĭasă — mlada se nekad zvala „mirjasa” ♦ var. govĭeb>, goveb>, guovĭeb> ♦ sin. mirĭasăb> [Por.] ∞ nuntăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
2184 gura lupuluĭ gura-lupului бесниче gura lupuluĭb> [akc. gub>ra lub>puluĭ] (sint.) — (bot.) besniče, škripavac (Digitalis lanata) ◊ gura lupuluĭ ĭe buĭađe ku fluarĭe kare la lume iĭ sa-m pare kî samînă la gura lupuluĭ kaskată — besniče je biljka sa cvetom koji se ljudima čini da liči na razjapljena vučja usta [Por.] ∞ gurăb> [Vidi]
2171 gura șărpilor iarba-șarpelui лисичина gura șărpilorb> [akc. gub>ra șăb>rpilor] (sint.) — (bot.) lisičina, lisičji rep (Echium vulgare) ◊ gura șărpilor ĭe o buĭađe naltă, ku fluare vînîtă, kare samînă la gura șărpilor đeșkisă, ku ļimba skuasă — lisičina je visoka biljka sa plavim cvetom, koji liči na otvorena zmijska usta sa izbačenim jezikom [Por.] ∞ gurăb> [Vidi]
3362 guridarĭ vinicer септембар guridarĭb> [akc. guridab>rĭ] (i. m.) — (kal.) (izob.) septembar ◊ guridarĭu ĭe luna a đi noă pi an, vrĭamĭa kînd s-a kuļes viĭa — guridar je deveti mesec u kalednaru, vreme kada se bralo grožđe ♦ / < guridă Por.] ∞ lunăb> [Vidi]
3353 guridă aguridă дивље грожђе guridăb> (mn. guriḑb>) [akc. gurib>dă] (i. ž.) — (bot.) divlje grožđe (Vitis sylvestris) ◊ gurida ĭe un fĭeļ đi viĭe sîrbaćikă, kare dă pi duos, are buobe miś vînîće, kare kînd sa kuok sînt atîta akre đi gura sa strînźe đi tuot đi akrĭală — gurida je vrsta divljeg grožđa, koja raste po šumi, ima mala plava zrnca, koja su toliko kisela kad sazru da ti se usta sva stegnu od kiselosti ♦ up. strugurb> [Por.] ∞ viĭeb> [Vidi]
3354 gust gust укус gustb> (mn. gusturĭb>) [akc. gub>st] (i. s.) — (zast.) (nutr.) ukus ◊ ḑama ĭe bun gaćită, are gust bun — čorba je dobro spremljena, ima dobar ukus ◊ (u izr.) fara gust — bez ukusa ♦ sin. dulśațăb> ♦ up. plakb> [Por.] ∞ gustab> [Vidi]
3352 gusta gusta пробати gustab> (ĭuo gustb>, ĭel gustăb>) [akc. gustab>] (gl. p.) — (nutr.) probati, kusati hranu ili piće ◊ kînd sa gustă, sa ĭa numa kîta mînkare or bĭare în gură, sî sa vadă kum ĭe — kad se kusa, uzme se samo malo hrane ili pića u usta, da se vidi kakvo je ◊ măĭ đes sa gustă mînkarĭa pănă sa gaćiașće — najčešće se proba hrana dok se gotovi [Por.] [Vidi]
3351 gustarĭ agust август gustarĭb> [akc. gustab>rĭ] (i. m.) — (kal.) (hip.) (izob.) avgust, (dosl.) „probalo” ◊ fînkă în agusta tuot sa gustă, aĭ batrîń a kĭemat luna đi uopt șî gustarĭ — pošto se u avgustu sve proba, stari su osmi mesec zvali i „probalo” ♦ / < gustab> — probati ♦ up. agustab> [Por.] ∞ lunăb> [Vidi]
3014 gușă gușă ? водени црв ? gușăb> (mn. gușb>) [akc. gub>șă] (i. ž.) — (zool.) vodeni crv (Paragordius tricuspidatus) ◊ gușă ĭe vĭarme đin apă, alb, lung șî supțîre ka păru đin kap — vodeni crv je beo, dugačak i tanak kao vlat kose ◊ unđe traĭașće gușă, apa ĭe kurată — gde živi vodeni crv, voda je čista ◊ dakă uomu nu bagă sama șă bĭa vro gușă, puaće sî sa bulnavĭaskă, pă șî sî muară — ako čovek ne pazi i popije vodenog crva, može da se razboli, pa i da umre ◊ (ver.)b> kare nu bagă sam kînd bĭa apă đin vrun ogaš đin padure, șî bĭa gușă, iĭ sa faśe nuod pi gît, kare sa kĭamă gușă — ko ne vodi računa kad pije vodu sa šumskog potoka, i popije vodenog crva, napravi mu se čvor na vratu, koji se zove guša [Por.] ♦ dij. var. gușăĭb> ♦ sin. șărpuțb>, tuortu tarturuĭb> (Kobilje) [Stig] ∞ vlașb> [Vidi]
3033 gușăĭ gușei ? очни црв gușăĭb> (mn. gușăĭib>) [akc. gușăb>ĭ] (i. m.) — (zool.) očni crv (Loaloa ?) (Filaria bancrofti ?) (Paragordius tricuspidatus ?) ◊ (vet.) gușăĭi sa fak la viće în uoki, măĭ mult la vaś șî la buoĭ — očni crvi se javljaju kod stoke, najčešće kod krava i volova ◊ (med.) kînd a vaḑut gușăĭu în uokĭu buoluĭ, aĭ batrîń l-a ļegat țapîn în razbuoĭu dă potkovit, șî ku ļingura ĭ-a skuos uokĭu a fară; a prins gușăĭu ku aku șî la lupadat, a uokĭu a spalat ku mĭare, șî la prontuors înapuoĭ — kada su videli očnog crva u očima vola, stari su vola vezali čvrsto u potkivačkom ramu i kašikom mu vadili oko napolje; crva su hvatali iglom i bacali, a oko bi namazali medom i vratili nazad ♦ up. gușăb> ♦ sin. șărpuțb>, tuortu tarturuĭb> [Stig] ∞ vlașb> [Vidi]
2921 gutînă gutuie дуња (плод) gutînăb> (mn. gutîńeb>) [akc. gutîb>nă] (i. ž.) — (bot.) dunja, plod ◊ gutîna ĭe puama lu gutîn, galbină șî fakută ka para — dunja je plod voćke dunje, žute je boje nalik na krušku [Por.] ♦ dij. var. gutîĭeb> [Kmp.] ∞ gutînb> [Vidi]
1738 gužbă gujbă гужва gužbăb> (mn. gužbĭeb>) [akc. gub>žbă] (i. ž.) — gužva, karika, veza od upletenog pruća, lijana, slame i sl. ◊ gužbă ĭe înpļećitură đi kurpiń ku kare s-a ļegat gardu — gužva je upletena lijana kojom su se vezivale ograde ◊ gužba îmļećită đi kurpiń vrodată a fuost un fĭeļ đi proțap, ļegatura întra plugu đi ļiemn șî źugu, kare l-a tras buoĭi — gužva upletena od lijana bila je nekada vrsta rude, veza između drvenoga pluga i jarma, koji su vukli volovi [Por.] [Vidi]
2224 gușćiră gușter зелембаћ gușćirăb> (mn. gușćerĭb>) [akc. gub>șćiră] (i. ž.) — (ret.) (zool.) zelembać, zeleni gušter (Lacerta viridis) ◊ gușćira ĭe un fĭeļ đi șopîrlă; vĭarđe ĭe, traĭașće pi ļivĭeḑ șî pin buźakurĭ; manînkă guonź, kare ļi prinđe ku o ļimbă lungă — zelembać je vrsta guštera, zelene je boje, živi po livadama i budžacima; hrani se bubama, koje hvata dugačkim jezikom (Tanda) ◊ ku vrun parśel đin gușćiră a fakut aĭ batrîń kĭag: a omorît șopîrla, a luvat ś-a luvat đi la ĭa, a mistakat ku porîmb șî ku rînḑă đi mńiel, șă ku aĭa a-nkĭegat lapćiļi — sa nekim delom zelembaća stari su pravili sirište: ubijali su gušter, uzimali od njega šta su uzimali, mešali sa trnjinama i jagnjećim sirištem, i time podlivali mleko ♦ sin. șopîrlă vĭarđeb> (Rudna Glava) [Por.] [Vidi]
6165 gvint ghivnet навој gvintb> (mn. gvinturĭb>) [akc. gvib>nt] (i. s.) — (tehn.) navoj, loza na zavrtnju ◊ đi vuorbă gvint aĭ nuoștri auḑît đi la bufańi aĭ batrîń, lukrînd ku îĭ în rudńiśe — za reč gvint naši su čuli od starih bufana, radeći sa njima u rudnicima ♦ sin. șăĭteĭeb> [Por.] [Vidi]
5429 hat hat коњ hatb> (mn. haturĭb>) [akc. hab>t] (i. m.) — (folk.) konj, hat ◊ hatu tare ăl mîna, mjerźa hatu đe zbura șî la salkă ažunźa (đin đeskînćik) — hata jako teraše, hat mi prosto leteše i kod vrbe stizaše (iz bajalice) ♦ sin. kalb>, armasarĭb> [Por.] ∞ kalb> [Vidi]
2479 hoĭ! hoi! хој! hoĭ!b> (uzv.) — hoj! ◊ mînă buoĭ, șî zbĭară: „Hoĭ! Hoĭ”, rasună vaļa tuată — tera volove i viče: „Hoj! Hoj!”, odjekuje cela dolina [Por.] [Vidi]
5875 ibomńiśi ibovnici љубависати ibomńiśib> (ĭuo ibomńiśeskb>, ĭel ibomńiśașćeb>) [akc. ibomńiśib>] (gl.) — ljubavisati, švalerisati se ◊ puot a ibomńiśi numa doă insă đin kare makra una ĭe kăsătorită — mogu ljubavisati samo dve osobe od kojih je makar jedna u braku ♦ sin. dragostîb>, țîńab> [Por.] ∞ ĭubib> [Vidi]
5874 ibomńiśiĭe ibovnicire љубависање ibomńiśiĭeb> (mn. ibomńiśiĭb>) [akc. ibomńiśib>ĭe] (i. ž.) — ljubavisanje, švaleracija ◊ uarkă batrînă, da nu sa lasă đi ibomńiśiĭe — matora drtina, ali švaleraciju ne ostavlja ◊ ibomńiśiĭa ĭe dragosta pitulată — švaleracija je tajna ljubav ♦ sin. fućeriĭeb> [Por.] ∞ ĭubib> [Vidi]
5876 ibuomńik ibovnik љубавник ibuomńikb> (mn. ibuomńiśb>) [akc. ibuob>mńik] (i. m.) — ljubavnik ◊ muĭare frumuasă kare n-are ibuomńik ĭe ka buĭađa fara fluare — lepa žena koja nema ljubavnika je kao biljka bez cveta ♦ sin. draguțb>, futașb> [Por.] ∞ ĭubib> [Vidi]
5877 ibuomńikă ibovnică љубавница ibuomńikăb> (mn. ibuomńiśeb>) [akc. ibuob>mńikă] (i. ž.) — ljubavnica ◊ tuot barbatu în ań sa labdă kă are or a avut o gramadă đi ibuomńiśe — svaki muškarac u godinama hvali se da ima ili da je imao gomilu ljubavnica ♦ sin. ĭubităb>, draguțăb> [Por.] ∞ ĭubib> [Vidi]
2486 iț iţ цуг ițb> (mn. ițurĭb>) (i. s.) — cug; ubrzanje, brzina; bocka, bockanje ◊ fă fuoku, dăĭ iț la kazan să fĭarbă țuĭka măĭ ĭuta — pojačaj vatru, ubrzaj kazan da se rakija brže ispeče ◊ kînd vrunu la prazńik țîńe bardaku ku rakiĭe, șî puvestîașće, aĭ-lalalț zbĭară: „Lasî-će đi povĭeșć, numa dăĭ un iț, șî mînă bardaku-nainće!” — kada neko na slavi drži bardak sa rakijom, i priča, ostali mu dobacuju: „Mani se priča, nego cugni, i teraj bardak dalje!” ◊ la buou kare sa traźe ļenuos, iĭ daĭ un iț sî trîkńaskă, șî sî sa ĭuțîaskă — volu koji se lenjo vuče, udariš jednu bocku da se trgne i ubrza ◊ șporĭetu nu kuaśe, kă n-are iț bun — šporet ne peče dobro, jer nema dobar cug ♦ akcenat množine: ib>țurĭ [Por.] [Vidi]
2614 iț iţ нит ițb>¹ (mn. ițăb>, îțurĭb>) (i. ž.) — (tehn.) nit, konac; žica pređe ◊ un laț, un uokĭ la iță lu razbuoĭ sa kĭamă iț — jedna omča, jedno okce na nitima razboja, zove se nit ◊ kînd sa nuvađiașća urḑala pin ițăļi lu razbuoĭ, sa ĭa kîći un iț ku źeĭśtu, ăĭ sa kaskă lațu, șî sa trĭaśe o žîță lu baćală pin ĭel — kad se navodi osnova kroz niti na razboju, uzme se prstom jedna nit, napravi se zev u omči, i kroz njega se provuče žica osnove ♦ akcenat množine: ib>țurĭ ♦ up. ițăb> [Por.] ∞ razbuoĭb> [Vidi]
2503 iță iţă нити ițăb> (mn. ițăb>) [akc. ib>ță] (i. ž.) — (tehn.) niti, deo tkačkog razboja ◊ iță sînt ață ļegaće în lață, kare sînt înșîraće pi doa bîće, bagaće pin kîpatîńiļi lu lață — niti su konci uvezani u omče, koje su nanizane na dva štapa, provučena kroz krajeve omči ◊ bîtu kare ĭe bagat đintr-o parće în lațu lu iță sa kĭamă fuśiĭu đi iță — štap koji se provlaći kroz jedan kraj omče na nitima, zove se nitnjača ◊ razbuoĭu puaće să aĭbă đi la doă pănă la șasă iță, număru luor mĭarźe dupa fĭeļu đi țasut — razboj moža da ima od dve do šest niti, njihov broj zavisi od vrste tkanja ◊ đi la fuśiu đisupra, ițăļi sînt ļegaće đi brîglarĭu lu iță, da đi la-l đi žuos sînt ļegaće ku talpițîļi — sa gornje nitnjače, niti su vezane za prečagu, a sa donje vezane su za potplace ◊ lukru lu iță a fuost kînd țîsatuarĭa kalkă pi talpiță să sa skimbĭe, șî sî fakă ruost la urḑală, đi sî puată să trĭakă sovĭeĭka pin ĭa — posao niti bio je da se smenjuju kad tkalja nagazi potplace, i da prave zev u osnovi, da bi mogla da prođe snovaljka kroz nju [Por.] ∞ razbuoĭb> [Vidi]
3390 iĭ ei они iĭb> (zam.) — oni ◊ iĭ nu-s rumîń đin parća nuastră, iĭ vorbĭesk alt graĭ, ama ĭară pućem ńi înțăļeźa — oni nisu Vlasi iz našeg kraja, oni govore drugo narečje, ali se opet možemo razumeti ◊ a mĭers ku iĭ la șkuală — išao je s njima u školu ◊ nu s-a ćemut đi iĭ ńiśkînd — nije se bojao njih nikada ◊ vĭeḑ đi iĭ, kă iĭ sînt miś — pazi na njih, jer su oni mali ◊ đi iĭ ļi drag lu toț — njih svi vole ♦ var. ĭeĭb> ♦ up. ĭaļeb> (ž.r.) — one [Por.] ∞ ĭuob> [Vidi]
4099 ikļan viclean мудар ikļanb> (ikļanăb>) (mn. ikļeńb>, ikļańeb>) [akc. ikļab>n] (prid.) — mudar, bistar; promućuran ◊ uom ikļan pazĭașće bińe śe vorbĭașće — mudar čovek pazi dobro šta govori [GPek] [Vidi]
25 iļiļak liliac јоргован iļiļakb> (mn. iļiļaśb>) [akc. iļiļab>k] (i. m.) — 1.b> (bot.) jorgovan (Syringa) ◊ muĭerļi s-a dus să kuļagă iļiļak — žene su otišle da beru jorgovan 2.b> (ornit.) slepi miš (Plecotus auritus, Nyctalus noctula) ◊ kopiĭi s-a dus în pĭeșćiră, să prindă iļiļaś — deca su otišla u pećinu, da hvataju slepe miševe [Por.] up. pîtpalakb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
5147 imală imală блато imalăb> (mn. imălurĭb>) [akc. imab>lă] (i. ž.) — blato; prljavština; nečistoća ◊ a trekut pin morśilă, ș-a tunat în kasă ku imală pi opinś — prošao je kroz kaljugu, i ušao u kuću sa blatom na opankama ◊ țuaļiļi lukratuare sa spală đi sî sa dubuare imala đi pi ĭaļe — radna odeća se pere da bi se skinula prljavština sa njih ♦ sin. morśilăb> [Por.] [Vidi]
5148 imuos imos прљав imuosb> (imuosăb>) (mn. imuoșb>, imuasăb>) [akc. imuob>s] (prid.) — prljav; blatnjav ◊ apa nuĭe skumpă, șă n-ar trăbuĭa ńima să ĭasă imuos în lume — voda nije skupa, i ne bi trebalo niko da izlazi prljav među ljude ♦ var. imatb> [Por.] ∞ imalăb> [Vidi]
3379 insă ins особа insăb> (mn. inșb>) [akc. ib>nsă] (i. s.) — osoba, čovek ili žena ◊ a trĭekut pi drum o insă ńikunoskută — prošla je putem jedna nepoznata osoba ◊ a veńit ńișći inș đi la vaļe, nu sa batură la nuoĭ, numa spusîră kî sînt ńigustuorĭ kare sa duk vrunđiva la bîlś — došli su neki ljudi sa istoka, nisu navraćali kod nas, samo rekoše da su trgovci koji putuju nekuda na vašar ◊ đi insă muĭerĭaskă, șî kănd ĭe una, șî kînd sînt măĭ mulće, tot una sa ḑîśe - insă: vaḑuĭ o insă muĭerĭaskă, vaḑuĭ o gramadă đi insă muĭerĭeșć — za žensku osobu, i kad je jedna, i kad ih je više, isto se kaže - insa: video sam jednu žensku osobu (o insăb>, video sam gomilu ženskih osobab> (o gramadă đi insăb>) [Por.] [Vidi]
3559 ińeluș ineluș прстенчић ińelușb> (mn. ińelușăb>) [akc. ińelub>ș] (i. s.) — (dem.) prstenčić ◊ a kumparat la bîlś đi la sarafĭ un ińeluș ĭepćin, la dat la fećiță să-l pună la źeĭśtu papușî — kupio na vašarau od prstendžija jeftin prstenčić, i dao ga kćerkici da ga stavi svojoj lutkici na prst ♦ var. ińeluțb> [Por.] ∞ ińelb> [Vidi]
1548 iskaļi iscăli потписати iskaļib> (ĭuo ma iskaļieskb>, ĭel sa iskaļiașćeb>) [akc. iskaļib>] (gl. p. ref.) — (zast.) potpisati, pismeno potvrditi ♦ var. skr. skaļib> ◊ nu șću sî skriu, șî m-am skaļit ku źeĭśtu — ne znam da pišem, pa sam se potpisao prstom ◊ nu iskaļi fiĭe-śe pănă nu śećieșć bińe śi ĭe — ne potpisuj ništa, dok dobro ne pročitaš šta je ◊ l-a prins đi martur, ama ĭel a spus kă nu iskaļiașće ńimika la fața luokuluĭ, pănă nu ažung źindari — uzeo ga je za svedoka, ali on je rekao da ne potpisuje ništa na licu mesta, dok ne stignu žandari ◊ vuorba „iskaļi” șî đe mult a fuost rară, kă aĭ batrîń ńiś n-avut multă trĭabă ku skripsuoriļi — reč „potpisati” je i ranije bila retka, jer stari nisu ni imali mnogo posla sa pisanijama [Por.] [Vidi]
4604 iskaļit iscălit потписивање iskaļitb>¹ (mn. iskaļiturĭb>) [akc. iskaļib>t] (i. s.) — (zast.) potpisivanje, overavanje ◊ dupa rat, adunat părtizańi găzdoćińiļi la un luok, șî ĭ-a mînat gramadă la iskaļit să tuńe-n kolkuoz — posle rata, pokupili partizani gazde na jedno mesto, pa ih terali na kolektivno potpisivanje ulaska u zadrugu ◊ moșu Pau nu s-a dus la iskaļito-la, ș-a fuost o lună đi ḑîļe la-nkisuare — čiča Pau nije otišao na to potpisivanje, pa je bio mesec dana u zatvoru [Por.] ∞ iskaļib> [Vidi]
4605 iskaļit iscălit потписан iskaļitb>² (iskaļităb>) (mn. iskaļițb>, iskaļićeb>) [akc. iskaļib>t] (prid.) — (zast.) potpisan, overen ◊ kînd ĭ-a fakut đirĭept pi moșîĭe, tatî-su a fuost tare bolnau, șî nu ĭ-a lasat ńiś o arćiĭe iskaļită ku mîna luĭ — kada mu je zaveštao imanje, otac je bio teško bolestan, pa mu nije ostavio nikakav papir potpisan sopstvenom rukom ◊ tuată arćiĭa đi la țară trabe să fiĭe iskaļită — svaki papir od države treba da bude overen ♦ supr. ńiiskaļitb> [Por.] ∞ iskaļib> [Vidi]
3280 iskaļitură iscălitură потпис iskaļiturăb> (mn. iskaļiturĭb>) [akc. iskaļitub>ră] (i. ž.) — (zast.) potpis, overa ◊ ĭ-a dus o rașăńe fara iskaļitură, șî ĭel n-a vrut s-o primĭaskă — doneli mu rešenje bez potpisa, i on nije hteo da ga primi [Por.] ∞ iskaļib> [Vidi]
2768 ispravit isprăvit завршен ispravitb> (ispravităb>) (mn. ispravițb>, ispravićeb>) [akc. ispravib>t] (prid.) — (za posao) završen, svršen, okončan ◊ lukru înga nuĭe ispravit, da îĭ s-a dus la kasă — posao još nije završen, a oni su otišli kući ◊ kusîtura ispravită, a ramas numa bumbi sî sa prindă — šivenje je završeno, ostala su samo dugmad da se prišiju ◊ (izr.) a ispravit griža — prebrinuo brigu ♦ sin. gaćitb>, sfîrșîtb> [Por.] ∞ ispravib> [Vidi]
4989 ivenk vâslă евењка ivenkb> (mn. ivenkurĭb>) [akc. iveb>nk] (i. s.) — (bot.) evenjka, venjka ◊ ivenk sa kĭamă krĭenguța đi viĭe ku doĭ-triĭ strugurĭ, taĭată đin bușćan șî atîrnată supt strĭeșînă sî sa ușće đi ĭarnă — evenjka je grančica sa dva-tri grozda, odsečena iz čokota i stavljena pod strehu da se suši za zimu [Por.] ♦ dij. sin. vîzlăb> [Tim.] ∞ vîzlăb> [Vidi]
6381 izdat izdat иzдат izdatb> (mn. izdaćeb>) (i. s.) — (med.) izdat, infarkt ◊ izdatu ĭe buala ińimi, kînd pi uom ăl lovĭașče-n pĭept, șî ĭel krapă đintr-odată — izdat je bolest srca, kad čoveka cepne u grudima, i on umre naprasno ◊ đeskînćiku đi izdat înśape ku „fuź izdaće, blîstamaće” — bajalica od izdata počinje sa „bež izdate prokleti” [Por.] [Vidi]
5751 izgori izgorî упалити се izgorib> (ĭuo izgorĭeskb>, ĭel izgorĭașćeb>) [akc. izgorib>] (gl. p. ref.) — (zast.) (o semenju) upaliti se ◊ kînd marunțîșu sa săśiră ńidokuopt, or sa puńe în ambarĭ uđiluos, buobiļi izgorĭesk — kad se žitarice požanju nedozrele, ili se u ambar stave vlažne, zrnevlje se upali ♦ sin. aprinđeb> [Por.] [Vidi]
5092 izlaz izlaz испаша izlazb> (mn. izlazurĭb>) [akc. izlab>z] (i. s.) — ispaša, popaša; pašnjak; izlaz za stoku ◊ izlaz ĭe luok unđe pask vićiļi — ispaša je mesto gde pase stoka ◊ rumîńi aĭ batrîń kînd sa kăsătorit aiśa, s-a uĭtat să fiĭe apa apruape, șă să fiĭe đestul izlaz đi viće — kad su se stari Vlasi naseljavali ovde, gledaliu su da bude voda blizu, i da bude dovljno ispaše za stoku ♦ sin. pașćuńeb> [Por.] [Vidi]
4020 izmĭană izmană гаће izmĭanăb> (mn. izmĭańeb>) [akc. izmĭab>nă] (i. ž.) — gaće ◊ Rumîńi aĭ batrîń n-a purtat izmĭańe, ńiś uamińi, ńiś muĭeriļi — stari Vlasi nisu nosili gaće, ni muškarci, ni žene [Por.] [Vidi]
4879 ișîtoare ieșitoare клозет ișîtoareb> (mn. ișîtorĭb>) [akc. ișîtoab>re] (i. ž.) — klozet ◊ ișîtoarĭa a fuost afară, aproape đi kasă — klozet je bio napolju, u blizini kuće ♦ sin. kăkaĭnăb> (Kladušnica) [Dun.] [Vidi]
5885 îmbata îmbăta опити îmbatab> (ĭuo îmbătb>, ĭel îmbatăb>) [akc. îmbatab>] (gl. p. ref.) — opiti, napiti ◊ sa îmbată ĭuta, đestul iĭ numa doă-triĭ parușăļe — brzo se opije, dovoljno mu je samo dve-tri čašice ◊ a rașît țapîn sî sa îmbĭaće ka kurka — čvrsto je rešio da se napije kao ćurka ♦ var. înbatab> [Por.] ∞ bĭab> [Vidi]
5887 îmbatare îmbătare опијање îmbatareb> (mn. îmbatărĭb>) [akc. îmbatab>re] (i. ž.) — opijanje, pijanstvo ◊ îmbatarĭa ĭe urîtă învățatură, tare grĭa buală — pijanstvo je ružna navika, jako teška bolest ♦ var. înbatareb> [Por.] ∞ bĭab> [Vidi]
5886 îmbatat îmbătat опијен îmbatatb> (îmbatatăb>) (mn. îmbatațb>, îmbataćeb>) [akc. îmbatab>t] (prid.) — opijen ◊ n-a sîmțît ńimika kînd la taĭat duolturi, k-afuost îmbatat — nije osetio ništa kad su ga operisali doktori, jer je bio opijen ♦ var. înbatatb> [Por.] ∞ bĭab> [Vidi]
2997 îmbătrîńi îmbătrîni остарити îmbătrîńib> (ĭuo îmbătrîńieskb>, ĭel îmbătrîńiașćeb>) [akc. înbătrîńib>] (gl. p. ref.) — ostariti, postati star ◊ parințî mĭ-a îmbătrîńit, nu măĭ puot să lukrĭe, da ĭuo nu puot sî vîăd đi iĭ — roditelji su mi ostarili, ne mogu više da rade, a ja ne mogu da brinem o njima ♦ var. înbătrîńib> [Por.] ∞ batrînb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
1516 îmblînḑî îmblânzi питомити îmblînḑîb> (ĭuo îmblînḑîăskb>, ĭel îmblînḑîașćeb>) [akc. înblînḑîb>] (gl. p.) — pitomiti, činiti pitomim; pripitomiti ◊ purśelo-l sîrbaćik sa îmblînḑîașće ļesńe — divlje prase se lako pripitomi ♦ var. înblînḑîb> [Por.] ∞ blîndb> [Vidi]
5888 îmbrațîșa îmbrățișa загрлити îmbrațîșab> (ĭuo îmbrațîșăḑb>, ĭel îmbrațîșaḑăb>) [akc. îmbrațîșab>] (gl. p. ref.) — zagrliti ◊ nu s-a vaḑut mult, șî kînd s-a-ntîńit, așa đi tare s-a îmbrațîșat đi uasîļi ļ-a pokńit — nisu se videli dugo, i kad su se sreli, tako su se jako zagrlili da su im kosti pucale ♦ var. înbrațîșab> [Por.] ∞ brațb> [Vidi]
5889 îmbrațîșare îmbrățișare грљење îmbrațîșareb> (mn. îmbrățîșărĭb>) [akc. îmbrațîșab>re] (i. ž.) — grljenje ◊ dakă ļi va fi pi vuoĭe îmbrațîșarĭa, parințî n-o sî-ĭ puată opri — ako im bude po volji grljenje, roditelji ih neće moći sprečiti ♦ var. înbrațîșareb> [Por.] ∞ brațb> [Vidi]
5890 îmbrațîșat îmbrățișat загрљен îmbrațîșatb> (îmbrațîșatăb>) (mn. îmbrațîșațb>, îmbrațîșaćeb>) [akc. îmbrațîșab>t] (prid.) — zagrljen ◊ măĭ întîb>ń s-a batub>t, da piub>rmă a veńib>t la kab>să îmbrațîșab>ț ka frab>țî — prvo su se tukli, a posle su dišli kući zagrljeni kao braća ♦ var. înbrațîșatb> [Por.] ∞ brațb> [Vidi]
5881 îmbraka îmbrăca облачити îmbrakab> (ĭuo îmbrakb>, ĭel îmbrakăb>) [akc. îmbrakab>] (gl. p. ref.) — oblačiti, odevati ◊ ĭarnă kînd pļakă la drum, uomu trăbe sî sa îmbraśe bińe — zimi kad polazi na put, čovek treba da se obuče dobro ◊ đi lukru uomu îmbrakă țuaļe purtarĭață — za posao čovek oblači radno odelo ♦ var. înbrakab> ♦ sin. aćeĭab> ♦ supr. đizbrakab> [Por.] [Vidi]
5884 îmbrîkamînt hainele одело îmbrîkamîntb> (mn. îmbrîkamînćeb>) [akc. îmbrîkamîb>nt] (i. s.) — odelo ◊ îmbrîkamînt kuprinđe tuot śe uomu înbrakă: đi la kimĭașă șî izmĭańe, pănă la burkă șî kaśulă — odelo čini sve što čovek oblači: od košulje i gaća, do kaputa i šubare ◊ afară ĭe tare frig, da ĭel a pļekat ku îmbrîkamînt supțîre — napolju je jako hladno, a on je pošao u tankoj odeći ♦ var. înbrîkamîntb> [Por.] ∞ îmbrakab> [Vidi]
5906 îmbuka îmbuca загристи îmbukab> (ĭuo îmbukb>, ĭel îmbukăb>) [akc. îmbukab>] (gl. p.) — zagristi, gutati ◊ uomu îmbukă kînd înțapă đințî-n bukatură đi mînkare — čovek zagrize kad zarije zube u zalogaj hrane ♦ var. înbukab> [Por.] ∞ bukăb> [Vidi]
5907 îmbukatură îmbucătură залогај îmbukaturăb> (mn. îmbukaturĭb>) [akc. îmbukatub>ră] (i. ž.) — zalogaj, komad hrane ◊ a luvat îmbukatură prĭa mare, șî sa-ńekat ku ĭa — uzeo je preveliki zalogaj, i zadavio se njime ♦ var. înbukaturăb> ♦ var. bukaturăb> [Por.] ∞ bukăb> [Vidi]
4945 împaka împăca мирити împakab> (ĭuo împăkb>, ĭel împakăb>) [akc. împakab>] (gl. p. ref.) — miriti, izmiriti, pomiriti ◊ tuota ḑîua numa sa svađesk, nu-ĭ măĭ împakă ńiś draku — ceo dan samo se svađaju, neće ih pomiriti ni đavo ◊ spuńe kă nu vrĭa să ńi împakăm fara bań — kaže da neće da se mirimo bez para ♦ var. înpakab> [Por.] ∞ paśeb> [Vidi]
3858 împalma împelma смешати împalmab> (ĭuo împălmĭеḑb>, ĭel împalmĭаḑăb>) [akc. împalmab>] (gl.) — smešati, pomešati ◊ împalmĭaḑă sa ḑîśe kînd mistakăm śeva bun, śe n-avĭem đi ažuns, ku śeva măĭ rău, ś-avĭem đestul — smešavati se kaže kad mešamo nešto dobro, što nam ne dostiže, sa nečim lošijim, čega imamo dovoljno ◊ fîn muśeḑît vićiļu nu manînkă, ama kînd ăl împalmĭeḑ ku kîta đ-al bun, ăl manînkă tuot — buđavo seno stoka ne jede, ali kad se pomeša sa malo dobrog sena, pojede ga svog ♦ var. pĭelmeḑab> (Rudna Glava) [Por.] [Vidi]
6343 împarat împărat цар împaratb> (mn. împarațb>) (i. m.) — (folk.) car, vladar, imperator ◊ împarat ĭe vuorbă batrînă kare măĭ mult s-a pastrat pin povĭeșć kopilarĭeșć, șă pin kînćiśe batrîńe śe ļ-a kîntat lîutari pi lă șîḑîtuorĭ — car je stara reč koja se najviše očuvala u dečjim bajkama, i u starim pesmam koje su pevali lautari na sedeljkama ♦ sin. țarb> [Por.] [Vidi]
5512 împarțît împărțit подељен împarțîtb> (împarțîtăb>) (mn. împarțîțb>, împarțîćeb>) [akc. împarțîb>t] (prid.) — podeljen ◊ moșîĭa ĭe împarțîtă kalumĭa la kopiĭ, șî tuoț sînt bukuruoș — imanje je dobro podeljeno na decu, i svi su zadovoljni ♦ var. înparțîtb> [Por.] ∞ împarțîb> [Vidi]
5514 împarțîtuorĭ împărțitor делилац împarțîtuorĭb> (mn. împarțîtuorĭb>) [akc. împarțîtuob>rĭ] (i. m.) — 1.b>b>b> delilac ◊ împarțîtuorĭ ĭe aăla kare împarće śuava — delilac je onaj koji nešto deli 2.b>b>b> (mitol.) usud ◊ sa krĭađe kî tuot uomu are vro insă kare la nașćire iĭ împarće śe ursă o să aĭbă în traĭu luĭ — veruje se da svaki čovek ima neko biće koje mu na rođenju deli sudbinu kakvu će imatu kroz život 3.b> (rel.) delilac pomane ◊ în raĭ ĭastă împarțîtuorĭ kare primĭașće pomĭeńiļi, șî ļe-nparće lu kuĭ sînt nîmeńiće — u raju postoji delilac koji prima pomane, i deli ih kome su namenjene ♦ var. înparțîtuorĭb> [Por.] ∞ împarțîb> [Vidi]
5915 împarekĭa împerechea упарити împarekĭab> (ĭuo împarekĭb>, ĭel împarĭakeb>) [akc. împarekĭab>] (gl. p. ref.) — upariti, spariti ◊ kînd învĭeț bou ćinîr la žug, ăl împarekĭeḑ ku bou batrîn, pă-ĭ mîń să tragă đampreuna — kad navikavaš mladog vola na jaram, upariš ga sa starim volom, pa ih teraš da vuku zajedno [Por.] ∞ parĭakeb> [Vidi]
3244 împăkaśuńe împăcăciune мирење împăkaśuńeb> (mn. împăkaśuńb>) [akc. împăkaśub>ńe] (i. ž.) — mirenje, pomirenje ◊ împăkaśuńe ĭe ađet nunțăsk, kare fak parințî kînd baĭatu fură fata, or kînd fata fuźe dupa baĭat — mirenje je svadbeni običaj koji prave roditelji kada momak ukrade devojku, ili kad devojka pobegne za momka ◊ împăkaśuńe puaće fi șî întra duoĭ inș, or doa kăș, kare a fuost mult în vro sfadă grĭa — mirenje može biti i između dve osobe, ili dve kuće, koje su bile dugo u nekoj teškoj svađi ◊ (u izr.) nu stau đi împăkaśuń — ne zamajavam se mirenjima (nemam vremena za gubljenje na mirenja) ♦ var. înpîkaśuńeb>, înpăkaśuńeb> [Por.] ∞ paśeb> [Vidi]
5156 împețăńe pețire просидба împețăńeb> (mn. împețăńb>) [akc. împețăb>ńe] (i. ž.) — prosidba ◊ avut śinsprăśe ań kînd aiĭ parinț ĭ-a fakut împețăńe — imala je petnaest godina kad su joj roditelji priredili veridbu ◊ kare a fuost kîta măĭ gazdă, a fakut împețăńe fĭaći ku lăutarĭ — ko je bio malo bogatiji, priredio je ćerkinu prosidbu sa muzikom ♦ var. înpețăńeb> ♦ var. pețăńeb> [Por.] ∞ împețîb> [Vidi]
5154 împețî împeți запросити împețîb> (ĭuo împețăskb>, ĭel împețașćeb>) [akc. împețîb>] (gl. p. ref.) — zaprositi, isprositi ◊ a trait mult ku un baĭat, șî kînd a trăbuit s-o-mpețaskă, vro varuĭka aiĭ ĭ-a fakut momuaće, șî ĭel s-a pișmańit,, saraku — zabavljala se dugo sa jednim momkom, i kad je trebalo da je zaprosi, neka njena prijateljica bacila je čini, i on se predomislio, siroma ◊ kînd s-a-mpețîț fata, parințî baĭatuluĭ a dăruito ku bań, kare ĭ-a-ntuors dakă împețîĭa s-a rupt — kad se prosila devojka, momkovi roditelji su je darivali novcem, koje je devojka vraćala ako se veridba raskidala [Por.] [Vidi]
5155 împețîtuor pețitor просац împețîtuorb> (mn. împețîtuorĭb>) [akc. împețîtuob>r] (i. m.) — (zast.) prosac ◊ la-mpețăńe ka împețîtorĭ s-a dus ńamu baĭatuluĭ — na prosidbu kao prosci išli su momkovi rođaci ◊ întra împețîtuorĭ a fuost uamiń đin ńam adîns aļeș numa pintru kă a fuost buń vorbituorĭ — među proscima bilo je rođaka koji su posebno odabrani samo zato što su bili dobri govornici ◊ taĭna la împețăńe n-a fuost ușuară, măĭ greu a fuost vorba đi mirazu fĭeći — razgovor na prosidbi nije bio lak, najteži je bio pregovor o devojčinom mirazu ♦ var. înpețîtuorb> [Por.] ∞ împețîb> [Vidi]
5935 împiđeka împiedica закочити împiđekab> (ĭuo împĭađikb>, ĭel împĭađikăb>) [akc. împiđekab>] (gl. p. ref.) — zakočiti; saplesti ◊ n-a bagat sama, s-a împiđekat în tro rîdaśină ș-a kaḑut ku nasu în urḑîś — nije pazio, sapleo se o neki koren i pao nosem u koprive ◊ dakă nu sa puaće karu împiđeka bińe, nu sa kućaḑă pļeka ku ĭel pi pripur în vaļe — ako se kola ne mogu dobro zakočiti, ne sme se njime krenuti niz nizbrdicu ◊ kopiĭi dau pĭađikă la fĭaće, numa sî sa rîdă đi ĭaļe kum kad în prașînă — dečaci sapliću devojčice, samo da im se smeju kako padaju u prašinu [Por.] [Vidi]
5936 împiđekat împiedicat закочен împiđekatb> (împiđekatăb>) (mn. împiđekațb>, împiđekaćeb>) [akc. împiđekab>t] (prid.) — zakočen, sapet ◊ karu ń-a fuost numa împiđekat ku lanțu pista șînă, kă pivă atunśa înga n-am avut — kola su nam bila samo zakočena lancem preko šine, jer ločku tada još nismo imali ◊ kalu împiđekat ku sfuara ļegată la piśuariļi đinainće, nu sa puaće duśa đeparće — konj sapet konopcem, vezanim na prednjim nogama, ne može otići daleko ♦ sin. înpiđekatb> [Por.] ∞ împiđekab> [Vidi]
5931 împinsuare împinsătură гурање împinsuareb> (mn. împinsurĭb>) [akc. împinsuab>re] (i. ž.) — guranje ◊ nu sa puaće tuna akoluo fara împinsuare đin tuata pućarĭa— ne može se ući tamo bez guranja iz sve snage ♦ var. înpinsuareb> [Por.] ∞ împinźeb> [Vidi]
5932 împistri împistri шарати împistrib> (ĭuo împistrĭeskb>, ĭel împistrĭașćeb>) [akc. împistrib>] (gl. p. ref.) — šarati, ukrašavati ◊ muma mĭ-a țasut kimĭașă, ș-akuma o împistrișaḑă ku braḑ — majka mi je izatkala košulju i sada je ukrašava vezom ♦ var. înpistrib> [Por.] [Vidi]
5933 împistrit împistrit украшен împistritb> (împistrităb>) (mn. împistrițb>, împistrićeb>) [akc. împistrib>t] (prid.) — ukrašen, šaren ◊ kînd a fuost nuauă, kimĭașa a fuost tuată împistrită, ama đi vrĭame a albit la suare — kad je bila nova, košuljma je bila sva ukrašena, ali je vremenom izbledela na suncu ♦ var. înpistritb> [Por.] ∞ împistrib> [Vidi]
4491 împĭetrit împetrit окамењен împĭetritb> (împĭetrităb>) (mn. împĭetrițb>, împĭetrićeb>) [akc. împĭetrib>t] (prid.) — okamenjen, stvrdnut ◊ n-a putut lumĭa să are, atîta a fuost pomîntu împĭetrit — nisu mogli ljudi da oru, toliko je zemlja bila stvrdnuta ♦ var. înpĭetritb> [Por.] ∞ pĭatrăb> [Vidi]
5592 împļeći împleti уплести împļećib> (ĭuo împļećieskb>, ĭel împļećiașćeb>) [akc. împļećib>] (gl. p. ref.) — uplesti, uplitati ◊ fata are păr lung, șî frumuos iĭ sa împļećiesk bîrțîļi — devojčica ima dugu kosu, i lepo joj se upliću kike ◊ pănă sa svađesk, nuĭe bun să ći împļećieșć în trĭaba luor — dok se svađaju, nije dobro da se uplićeš u njihovu raspravu ♦ supr. đispļećib> ♦ var. înpļećib> [Por.] [Vidi]
5593 împļećit împletit уплетен împļećitb> (împļećităb>) (mn. împļećițb>, împļećićeb>) [akc. împļećib>t] (prid.) — upleten ◊ a veńit ku o bîrță împļećită, ku una đispļećită — došla je sa jednom kikom upletenom, a sa drugom raspletenom ◊ mult a fuost împļećit în lukru lu toĭa — dugo je bio upleten u tuđ posao ♦ supr. đispļećitb> [Por.] ∞ împļećib> [Vidi]
5964 împļińi împlini навршити împļińib> (ĭuo împļińeskb>, ĭel împļińașćeb>) [akc. împļińib>] (gl. p.) — (o brojevima) navršiti ◊ fata a împļińit numa șasă ań, da o să pļaśe la șkuală kînd va împļińi șapće ań — devojčica je napunila samo šest godina, a poći će u školu kad navrši sedam godina ◊ măĭ o lună, șî sa împļińașće anu — još jedan mesec, i navršava se godina ♦ up. umpļeb> [Por.] ∞ pļinb> [Vidi]
5163 împrĭaćińi împrieteni спријатељити се împrĭaćińib> (ĭuo ma împrĭaćińeskb>, ĭel sa împrĭaćińașćeb>) [akc. împrĭaćińib>] (gl. p. ref.) — sprijateljiti se ◊ kopiĭi ĭut sa-nprĭaćińesk, șî kînd nu sa kunuosk bińe — deca se brzo sprijatelje, i kad se ne poznaju dobro [Por.] ∞ prĭaćinb> [Vidi]
5968 împrumut împrumut зајам împrumutb> (mn. împrumuturĭb>) [akc. împrumub>t] (i. s.) — zajam, pozajmica ◊ nu sa puaće traĭi fara împrumuturĭ, kî ĭe tuot skump, da plățîļi sînt miś — ne može se živeti bez zajmova, jer je sve skupo, a plate su male ◊ đes a luvat împrumut đi la mińe, śikă, numa să arańaskă kopiĭi — često je uzimao zajam od mene, veli, samo da prehrani decu ♦ var. înprumutb> ♦ var. prumutb> [Por.] ∞ împrumutab> [Vidi]
5967 împrumuta împrumuta зајмити împrumutab> (ĭuo împrumutb>, ĭel împrumutăb>) [akc. împrumutab>] (gl. p. ref.) — zajmiti, pozajmiti ◊ sa împrumută măĭ đes bańi, da sa puaće împrumuta șî ažutarĭa la lukru, gostîĭa la nuntă, șî alta — pozajmljuju se najčešće pare, ali se može zajmiti i pomoć u poslu, gošćenje na svadbi, i drugo ◊ aăla kare ĭa înprimut, datuorĭ ĭe să-l întuarkă pi vuorbă — onaj ko uzima zajam, dužan je da ga vrati po dogovoru [Por.] [Vidi]
5969 împrumutat împrumutare позајмљивање împrumutatb>¹ (mn. împrumutărĭb>) [akc. împrumutab>t] (i. s.) — pozajmljivanje ◊ akuma sa șćiĭe numa đi împrumutărĭ la bań, da vrodată a fuost împrumutarĭe în tuaće fĭelurĭ — danas se zna samo za pozajmljivanje novca, a nekada je bilo pozajmljivanja raznih vrsta ♦ var. înprumutatb> [Por.] ∞ împrumutab> [Vidi]
5970 împrumutat împrumutat позајмљен împrumutatb>² (împrumutatăb>) (mn. împrumutațb>, împrumutaćeb>) [akc. împrumutab>t] (prid.) — pozajmljen, iznajmljen ◊ n-are ĭel bańi luĭ, tuot śe are ĭe împrumutat, ĭel đi alta ńiś nu șćiĭe numa đi dîtoriĭ — nema on svoj novac, sve što ima je pozajmljeno, on za drugo i ne zna sem za dugove ♦ var. înprumutatb> [Por.] ∞ împrumutab> [Vidi]
5323 împuțî împuțî усмрдети împuțîb> (ĭuo ma împuțăskb>, ĭel sa împuțîașćeb>) [akc. împuțîb>] (gl. p. ref.) — usmrdeti se, pokvariti se ◊ karńa ńisarată ĭut sa împuće — nesoljeno meso brzo se usmrdi [Por.] ∞ puțîb> [Vidi]
2935 împuțîna împuţina умањити împuțînab> (ĭuo împuțîńeḑb>, ĭel împuțîńaḑăb>) [akc. împuțînab>] (gl. p.) — umanjiti, smanjiti iznos nečega ◊ s-a înkis șkuala, kî s-a înpuțînat kopiĭi — škola se zatvorila, jer se smanjio broj dece ◊ împuțîńaḑă mînkarĭa kîći kîta, dakă vrĭeĭ sî slabĭeșć — smanjuj pomalo hranu, ako želiš da oslabiš ◊ bań ĭastă, numa ļi s-a împuțînat vrĭadu — novaca ima, ali im se smanjila vrednost ◊ n-am ku śe să ud bașćaua, kî s-a împuțînat apa în rîu — nemam čime da zalijem baštu, jer se smanjila voda u reci ♦ var. înpuțînab> ♦ supr. mulțîb> [Por.] ∞ puțînb> [Vidi]
5971 împuĭa împuia украшавати împuĭab> (ĭuo împuĭb>, ĭel împuĭeb>) [akc. împuĭab>] (gl. p. ref.) — 1.b> ukrašavati, šarati ◊ mĭ-a țasut muma kimĭașă đi in, ș-akuma o împuĭe ku puĭ kare au tuoț baĭețî — izatkala mi mati košulju od lana, a sada je ukrašava šarama kakve imaju svi momci 2.b> izleći mladunce, ispiliti se ◊ în șărpariĭa a mare vara-sta atîta s-a împuĭat balauri đi fiuorļi ći ĭau kînd iĭ vĭeḑ kum ḑak la suare — u velikom zmijarniku ovog leta toliko su se ispilili smukovi, da te jeza hvata kad ih vidiš kako se izležavaju na suncu ♦ var. înpuĭab> [Por.] ∞ puĭb> [Vidi]
5973 împuĭatură împuitură шара împuĭaturăb> (mn. împuĭaturĭb>) [akc. împuĭatub>ră] (i. ž.) — 1.b> šara, vez; ukras ◊ kimĭeșîļi lu Rumîńśiļi đi la Kraĭna au împuĭaturĭ măĭ mulće șî măĭ frumuasă đi kît anuaștre — košulje Vlajni iz Krajine imaju više i lepše šare od naših 2.b> ukrašavanje ◊ fĭaćiļi marĭ đemult tare a bagat sama să-nvĭață śe guod măĭ bun împuĭatură, kă măĭ mare katare avut aļa kare a împuĭat frumuos țuaļiļi — udavače su nekad mnogo vodile računa da što bolje savladaju ukrašavanje, jer su na većoj ceni bile one koje su lepše ukrašavale odeću ♦ var. înpuĭaturăb> [Por.] ∞ puĭb> [Vidi]
5895 împurpađit îmbrobodit забрађен împurpađitb> (împurpađităb>) (mn. împurpađițb>, împurpađićeb>) [akc. împurpađib>t] (prid.) — zabrađen ◊ muĭare împurpađită sa kunuașće pi kîrpă ku kare astrukat păru, să nu sa vadă — zabrađena žena poznaje se po marami kojom je pokrila kosu, da se ne vidi ◊ muĭeriļi sa împurpađesk în măĭ mulće fĭelur, pi kum ļagă kuarńiļi kîrpi: supt barbă, la ćiame or la śafă đinapuoĭ — žene se zabrađuju na više načina, prema tome kako vezuju krajeve marame: ispod brade, na temenu ili na potiljku pozadi [Por.] ∞ împurpađib> [Vidi]
5975 împușka împușca упуцати împușkab> (ĭuo împușkb>, ĭel împușkăb>) [akc. împușkab>] (gl. p. ref.) — upucati, ubiti puškom; raniti ◊ pi muoșu a împușkat veśinu luĭ kînd a fuost în urk dupa lupĭ — dedu je upucao njegov komšija kad su bili u hajci na vukove ♦ var. înpușkab> [Por.] ∞ pușkăb> [Vidi]
2 înainće înainte напред înainćeb> [akc. înaib>nće] (pril.) — 1.b> (za kretanje) napred ◊ ĭel luvă înainće, pin namĭeț pănă-n brîu, da alalț dupa ĭel — on je krenuo napred, kroz smetove do pojasa, a ostali za njim ◊ la prazńik stapînu kășî sa înkină sî đa tuot înainće — na slavi domaćin metaniše da krene sve napred 2.b> (za položaj) pred, ispred ◊ sa ćiame rău đi ĭel, nu kućaḑă sî ĭasă înainća luĭ — boji ga se strašno, ne sme da izađe pred njega 3.b> (za vreme) a.b> pre, ranije; nekad ◊ a veńit la lukru înainća lu tuoț — došao je na posao pre svih ◊ s-a luvat đi gît pintru vro luază śe s-a întîmplat înainće — uhvatili se za gušu zbog neke gluposti koja se desila ranije b.b> ubuduće, na tamo ◊ m-am žurat la lumanarĭe kă đi astîḑ înainće nu măĭ bĭeu — zakleo sam se na sveću da od danas na tamo više neću piti ♦ var. nainćeb> [Por.] ♦ dij. var. înăinťeb> [Kmp.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
4054 înapuoĭ înapoi уназад înapuoĭb> [akc. înapuob>ĭ] (pril.) — (o kretanju) unazad; naopako ◊ a stokńit buoĭi înapuoĭ, kă n-a putut să trĭakă ku karu pista rîu — terao je volove unazad, jer nije mogao da pređe kolima preko reke ◊ parke ĭe blîstamat, tuot iĭ mĭarźe înapuoĭ — kao da je proklet, sve mu ide naopako ♦ var. înapuoĭșab> ♦ sin. îndarătb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
5978 înarma înarma наоружати înarmab> (ĭuo înarmĭeḑb>, ĭel înarmĭaḑăb>) [akc. înarmab>] (gl. p. ref.) — (zast.) naoružati ◊ țara nuastră a înarmat baĭețî șî ĭ-a trîmĭes în razbăl — naša država je naoružala mladiće i poslal ih u rat [Por.] ∞ armab> [Vidi]
1524 înbaloșa îmbăloșa балавити înbaloșab> (ĭuo înbaloșîăḑb>, ĭel sa înbaloșîaḑăb>) [akc. înbaloșab>] (gl.) — balaviti, praviti bale; izbalaviti, zabalaviti ◊ mă țukă, șî tuot mă înbăloșă — poljubi me, i svu me izbalavi [Por.] ∞ baļeb> [Vidi]
3903 înbufnat îmbufnat надурен înbufnatb> (înbufnatăb>) (mn. înbufnațb>, înbufnaćeb>) [akc. înbufnab>t] (prid.) — naduren, ljutit ◊ rău narau are kopilo-sta, sa mîńiĭe ļesńe đi fiĭe śe, șî stă înbufnat tuota ḑîua — lošu narav ima ovo dete, naljuti se lako za bilo šta, i po ceo dan stoji naduren ♦ var. bufanatb> (Tanda) [Por.] ∞ înbufnab> [Vidi]
3994 înbuĭba îmbuiba кркати înbuĭbab> (ĭuo înbuĭbĭeḑb>, ĭel înbuĭbĭaḑăb>) [akc. înbuĭbab>] (gl. p. ref.) — (iron) krkati, ždrati, prekomeрno jesтi i piti ◊ o ala flomînźuasă, sa înbuĭbĭaḑă ku mînkare șî bĭare pănă nu pokńașće — ala nezasita, nakrka se hranom i pićem dok ne pukne ◊ să no-l laș la masă, kă nu sa lasă đi mînkare pănă nu sa va înbuĭba ka puorku — da ga ne pustiš za sto, jer neće prestati da jede dok se ne bude naždrao kao svinja [GPek] ♦ sin. îndopab> [Por.] [Vidi]
5426 înbuna aproba одобрити înbunab> (ĭuo înbunb>, ĭel înbunăb>) [akc. înbunab>] (gl.) — (zast.) odobriti, obećati, dodeliti ◊ nu înbuna ńimika śe nu puoț să țîń — ne obećavaj ništa što ne možeš da ispuniš ◊ tatî-su ĭ-a înbunat un luok đi miraz — otac joj je obećao njivu za miraz ◊ mĭ-a-nbunat kă-m dă bań înprimut — obećao je da će mi dati novac na zajam [Por.] ∞ bunb> [Vidi]
5670 înțărușa înțărușa набости се înțărușab> (ĭuo ma înțărușb>, ĭel sa înțărușăb>) [akc. înțărușab>] (gl. ref.) — (med.) nabosti se na šiljat predmet ◊ uomu sa înțarușă kînd kalkă în śuava askuțît — čovek se nabode kad nagazi na nešto oštro ◊ s-a înțărușat în spińe, aļergînd đeskulț dupa viće — naboo se na trn, trčeći bosonog za stokom [Por.] ∞ țarușb> [Vidi]
2006 înțîpeńi înțăpeni јачати înțîpeńib> (ĭuo înțîpeńieskb>, ĭel înțîpeńiașćeb>) [akc. înțîpeńib>] (gl. p. ref.) — 1.b> jačati, snažiti ◊ prînḑă bińe, sî puoț a-nțîpeńi đi kosît, kî ĭe kosîtu lukru grĭeu — ručaj dobro, da možeš ojačati za kosidbu, jer je košenje težak posao 2.b> ukrutiti se, izgubiti elastičnost; stegnuti se; smrznuti se; zalediti se ◊ a statut mult la źier, ș-a-nțîpeńit atîta đi nu puaće sufla — stajao je mnogo na mrazu, i toliko se ukrutio da ne može disati 3.b> učvrstiti, stabilizovati; fiksirati ◊ ĭa rangu, șî baće pomîntu pi lînga șćump sî sa înțîpeńaskă gardu, sî nu măĭ kadă kînd sa va frĭeka puorśi đi ĭel — uzmi ćuskiju i nabij zemlju oko stuba da se učvrsti ograda, da više ne pada kada se svinje budu češale o nju ♦ supr. slabib> [Por.] [Vidi]
4187 înćingatuare încingătoare опасивач înćingatuareb> (mn. înćingatuorĭb>) [akc. înćingatuab>re] (i. ž.) — opasivač, predmet koji se vezuje oko pojasa ◊ înćingatuare ĭe fiĭe śe înśins pista brîu — opasivač je bilo šta što opasano oko pojasa ◊ braśirļi a fuost un fĭeļ đi înćingatuare — tkanice su bile jedna vrsta opasivača [Por.] ∞ înśinźeb> [Vidi]
5190 înćins întins испружен înćinsb> (înćinsăb>) (mn. înćinșb>, înćinsăb>) [akc. înćib>ns] (prid.) — 1.b>b>b> ispružen ◊ a gasît balauru, gros ka mînă, ḑaśe înćins supt skărĭ, nu l-a omorît kă aĭa ĭe vilva kășî — našli su smuka, debelog ko ruka, leži ispružen pod stepeništem, nisu ga ubili jer je to duh kuće 2.b>b> nastavljen, produžen ◊ lukru n-a fuost nou numa înćins aăla đin ḑîua đi-ntîń — posao nije bio nov nego samo nastavljen onaj od prethodnog dana (Tanda) [Por.] ∞ înćinźeb> [Vidi]
4321 îndamînă îndemână доступно îndamînăb> [akc. îndamîb>nă] (pril.) — dostupno, na dohvat ruke, pri ruci ◊ kînd uomu traĭașće la munće, trăbe să țînă întođeuna kuțît or sakure îndamînă — kad čovek živi u planini, treba uvek da drži nož ili sekiru na dohvat ruke ◊ s-a omorît katînd, șî n-a gasît, basama a ursat să nu-ĭ fiĭe luĭ îndamînă — ubio se tražeći, ali nije našao, verovatno je suđeno da njemu ne bude dostupno ◊ nu ĭ-a fuost kuțîtu îndamînă, da la fi taĭat ka pi puork — nije mu bio nož pri ruci, a zaklao bi ga ko svinju [Por.] ∞ mînăb> [Vidi]
2432 îndată îndată скоро îndatăb> [akc. îndab>tă] (pril.) — (za vreme) skoro ◊ ț-a kriśit mum-ta să n-o așćieț, kă nu vińe îndată — poručila ti je majka da je ne čekaš, jer neće doći skoro ◊ (pej.) numa tu așćiată-l, îndată-ț vińe — samo ga ti čekaj, skoro će ti doći (=dockan, ili nikad) ◊ (komp.) măĭ îndată — skorije ◊ uĭtî-će să viń măĭ îndată śe puoț, kă avĭem lukru mult — gledaj da dođeš što skorije možeš, jer imamo mnogo posla ◊ (u izr.) đi-ntadă — šro pre, što ranije ◊ ar fi bun să vină kît đi-ndată — bilo bi dobro da dođe što pre [Por.] [Vidi]
6103 îndoi îndoi удвојити îndoib> (ĭuo îndoĭeskb>, ĭel îndoĭașćeb>) [akc. îndoib>] (gl. p. ref.) — 1.b> udvojiti, udvostručiti ◊ kînd a trîbuit ață măĭ gruasă, muĭarĭa a luvat doă gĭame ku ață supțîrĭe, șî, torkînd, ļ-a-ndoĭit în tr-o ață gruasă — kad je bio potreban deblji konac, žena je uzimala dva kalema tankog konca, i, predući, udvojila ih u jedan deblji konac 2.b> (psih.) premišljati se, lomiti, biti u dilemi ◊ mult s-a îndoĭit, pănă n-a rașît dupa kare baĭat sî sa mariće — mnogo se lomila dok nije odlučila za kog momka da se uda [Por.] [Vidi]
3895 înđemna îndemna нагонити înđemnab> (ĭuo înđemnb>, ĭel înđamnăb>) [akc. înđemnab>] (gl. p. ref.) — nagoniti, nagovarati, podsticati, podbadati; mamiti, namamiti ◊ n-a fakut aĭa đi vuoĭa luĭ, numa ka kînd la înđemnat draku sî fakă așa nîsarîmbă — nije to učinio svojom voljom, nego kao da ga je nagovorio đavo da učini takvu glupost ◊ draku înđamnă uomu sî fakă rîaļe — đavo nagoni čoveka da čini zlo ◊ la bîlś tuot ńigustuorĭu ći înđamnă să kumpirĭ numa đi la ĭel — na vašaru svaki trgovac te mami da kupiš samo kod njega [Por.] [Vidi]
5959 înđesa îndesa притискати înđesab> (ĭuo înđesb>, ĭel înđasăb>) [akc. înđesab>](gl. p. ref.) — pritiskati, zbiti, nabiti; naprezati se ◊ s-a rugat đi ĭel să n-o înđasă atîta, ama ĭel n-askultato — molila ga je da je ne pritiska toliko, ali on je nije poslušao ◊ đi źaba sa înđesat atîta să rađiśe saku, n-a putut kî ĭe înga slab — badava se naprezao troliko da podigne džak, nije mogao jer je još uvek slab ◊ înđasă bińe grîu în sak, să-nkĭape măĭ mult — nabij dobro žito u džak, da stane više ♦ sin. pisab> [Por.] [Vidi]
5961 înđesat îndesat набијен înđesatb> (înđesatăb>) (mn. înđesațb>, înđesaćeb>) [akc. înđesab>t] (prid.) — nabijen, sabijen ◊ saku ku vańină nuĭe înđesat bińe, maĭ trăbe înđesat să-nkĭape fańină măĭ multă — džak sa brašnom nije dobro nabijen, treba ga još nabiti da stane više brašna [Por.] ∞ înđesab> [Vidi]
1716 înđirĭepta îndrepta исправити înđirĭeptab> (ĭuo înđirĭeptb>, ĭel înđirĭaptăb>) [akc. înđirĭeptab>] (gl. p. ref.) — ispraviti ◊ kînd ĭasă đin kļanță, ogașu sa-nđirĭaptă, ș-așa țîńe đirĭept pănă la rîu în vaļe — kada izađe iz klisure, potok se ispravlja, i tako teče pravo sve do reke u dolini ◊ înđirĭaptî-će, nu mĭerźa kokoșat ka muoșo-l batrîn — ispravi se, nemoj ići pogrbljen kao starac ♦ / înb> — u + đirĭeptb> — prav [Por.] [Vidi]
1717 înđirĭeptat îndreptat исправљен înđirĭeptatb> (înđirĭeptatăb>) (mn. înđirĭeptațb>, înđirĭeptaćeb>) [akc. înđirĭeptab>t] (prid.) — ispravljen, koji više nije kriv ◊ drumo-l batrîn a fuost pļin đi kovĭaĭe, al nuou ĭe înđirĭeptat, mîndriĭe ĭe să mîń karu pi ĭel — stari put je bio pun krivina, novi je ispravljen, milina je da voziš kola po njemu [Por.] ∞ înđirĭeptab> [Vidi]
1754 înfireka fereca оковати (се) înfirekab> (ĭuo ma înfĭarikb>, ĭel sa înfĭarikăb>) [akc. înfirekab>] (gl. p. ref.) — (zast.) okovati (se), dopasti okova ◊ la prins bugari, șî la înfirekat în lanță la piśuare — uhvatili ga bugari i okovali mu noge lancima [Por.] ♦ dij. var. înferekab> (Slatina, bor) [Crn.] [Vidi]
1753 înfirekat înferecat окован înfirekatb> (înfirekatăb>) (mn. înfirekațb>, înfirekaćeb>) [akc. înfirekab>t] — (zast.) okovan gvožđem, bačen u gvožđe ◊ ăl purtară pin sat ļegat șî înfirekat — provedoše ga kroz selo vezanog i okovanog ♦ supr. đisfirekatb> [Por.] ∞ înfirekab> (Ima umotvorina!) [Vidi]
1892 înflurit înflorit расцветан înfluritb> (înflurităb>) (mn. înflurițb>, înflurićeb>) [akc. înflurib>t] (prid.) — (bot.) rascvetan, koji je procvetao, koji je pun cvetova ◊ rumîńi l-aĭ muorț dau đi pomană građină înflurită — Vlasi namenjuju pokojnicima rascvetanu baštu [Por.] ∞ fluareb> [Vidi]
1893 înfluritu înflorire цветање înfluritub> (mn. înfluriturĭb>) [akc. înflurit] (i. s.) — (bit.) cvetanje, rascvetavanje ◊ primovara ĭe șî kald, bună vrĭamĭa đi înfluritu fluorilor, akuș înfluor kîmpiĭiļi tuaće — proleće je i toplo, pravo je vreme za cvetanje cveća, uskoro će procvetati sva polja [Por.] ∞ fluareb> [Vidi]
1894 înfluritură înfloritură украс înfluriturăb> (mn. înfluriturĭb>) [akc. înfluritub>ră] (i. ž.) — ukras, šara; (pej.) mrlja; brljotina ◊ a umplut arćiĭĭa đi-nfluriturĭ, śkă, daskulu așa ĭ-a-nvațat — ispunila je papir šarama, veli, učitelj ih je tako učio [Por.] ∞ fluareb> [Vidi]
1934 înfoĭa înfoia накострешити се înfoĭab> (ĭuo ma înfuoĭb>, ĭel sa înfuaĭeb>) [akc. înfob>ĭa] (gl. p. ref.) — nakostrešiti se, naduvati se, nadimati se, rasklopiti se ◊ bagă sama kă kurkanu-la înśepu sî sa înfuaĭe, îț sîare-n șîaļe — obrati pažnju jer se onaj ćuran nakostrešio, skočiće ti na leđa ♦ supr. đisfoĭab> [Por.] ∞ fuaĭeb> [Vidi]
1935 înfoĭat înfoiat накострешен înfoĭatb> (înfoĭatăb>) (mn. înfoĭațb>, înfoĭaćeb>) [akc. înfoĭab>t] (prid.) — nakostrešen 1.b> (za životinje) a.b> raširenih krila ◊ kokuoșu a sarit pi gard șă, tuot înfoĭat, s-a pus sî kînće — petao je skočio na ogradu i, raširenih krila, počeo da kukuriče b.b> (ret.) nakostrešene dlake ◊ kațaua-ĭa, înfoĭată, latră đi sa rupĭe — ona kučka, nakostrešena, laje pa se kida 2.b> (za predmete koji imaju lisnatu strukturu) rasklopljen, razlistan; naduvan; nadignut ◊ batu vîntu șî-m înfoĭe krețanu, statuĭ o vrĭame așa ku ĭel înfoĭat, parke mis ku kuru guol — dunu vetar i naduva mi krecan, stajala sam neko vreme tako sa njim nadignutim, kao da sam gologuza 3.b> (fig.) naljućen, naduvan od ljutnje; spreman na svađu ◊ muoșu ĭară stă-nfoĭat, or la mîńiĭat vrunu, or ĭară a tras vro țuĭkă — čiuča je opet naduvan, ili ga je neko naljutio, ili je opet trgnuo neku rakijicu ♦ supr. đisfoĭatb> [Por.] ∞ fuaĭeb> [Vidi]
4501 înfrațî înfrăți братимити înfrațîb> (ĭuo înfrațăskb>, ĭel înfrațîașćeb>) [akc. înfrațîb>] (gl. p. ref.) — (mag.) bratimiti, pobratimiti ◊ atîta đi bun a traĭit iĭ duoĭ înga đi la kopilariĭe, đi la urmă sa do înfrațît în bisîarikă — toliko su dobro živeli još od detinjstva, da su se na kraju pobratimili u crkvi ◊ (mag.) fraț đi pi kruśe s-a înfrațăsk pintru vro buală la vro kruśe la morminț đi kare sa ļagă, pănă vro babă ļi đeskîntă — braća po krstu bratime se zbog neke bolesti kod nekog krsta na groblju, dok im neka baba baje ◊ (bot.) đintr-un buob đi grîu, înfrațăsk măĭ mulće firurĭ — iz jednog zrna žita, proklija više stabljika [Por.] ∞ fraćeb> [Vidi]
4503 înfrațîĭe înfrățire братимљење înfrațîĭeb> (mn. înfrațîĭb>) [akc. înfrațîb>ĭe] (i. ž.) — (ret.)(mag.) bratimljenje ◊ a gasît muma un kopil đin ńam bun kare vrĭa sî sa înfrațîaskă ku nana, șî s-a dus la înfrațîĭe la morminț — našla je majka jednog dečka iz dobre familije koji hoće da se bratimi sa mojim batom, pa su otišli do groblja na bratimljenje [Por.] ∞ fraćeb> [Vidi]
4502 înfrațît înfrățit збратимљен înfrațîtb> (înfrațîtăb>) (mn. înfrațîțb>, înfrațîćeb>) [akc. înfrațîb>t] (prid.) — zbratimljen, pobratimljen ◊ a traĭit tare bun, așa înfrațîț înga đi la kopilariĭe — živeli su jako dobro, tako zbratimljeni još od detinjstva ♦ var. înfrațîșatb> [Por.] ∞ fraćeb> [Vidi]
2404 înfrunḑî înfrunzi олистати înfrunḑîb> (ĭuo înfrunḑîăskb>, ĭel înfrunḑîașćeb>) [akc. înfrunḑîb>] (gl. p.) — (za biljke) olistati ◊ duosu înfrunḑîașće, a veńit primovara, — šuma lista, došlo je proleće [Por.] ∞ frunḑăb> [Vidi]
1820 înfrunta înfrunta увредити înfruntab> (ĭuo ma înfruntb>, ĭel sa înfruntăb>) [akc. înfruntab>] (gl. p. ref.) — uvrediti (se), izgrditi (se); govoriti nekom otvoreno u lice neprijatne stvari ◊ uomu sa-nfruntă kînd iĭ spuń śeva đeșkis, śe-ĭ nuĭe pi vuoĭe, ș-aĭa iĭ spuń đirĭept în frunće — čovek se vređa kada mu kažeš nešto otvoreno, što mu nije po volju, i to mu kažeš direktno u čelo (=lice) ◊ nu-ĭ spuńa aĭa ś-aĭ auḑît đi ĭa, kî sa-nfruntă đi muarće — nemoj joj reći to što si čula o njoj, jer će se na smrt uvrediti ◊ baba țîfnuasă, sa-nfruntă ĭuta șî ļesńe — baba je prznica, vređa se brzo i lako ◊ nu măĭ vrĭeu să am trĭabă ku ĭel, kă numa ma-nfruntă đi fiĭ śe — ne želim više da imam posla s njim, jer me samo grdi za bilo šta [Por.] ∞ frunćeb> [Vidi]
5060 îngalḑî încălzi загрејати îngalḑîb> (ĭuo îngalḑăskb>, ĭel îngalḑașćeb>) [akc. îngalḑîb>] (gl. p. ref.) — zagrejati, zagrejavati ◊ a fakut fuoku la kamin, ș-a îngalḑît oźaku bińe kă vin kopiĭi đ-a fară îngețaț đi frig — naložila je vatru na kaminu, i dobro zagrejala odžak, jer dolaze deca spolja smrznuta od hladnoće ◊ tare sa îngalḑît sî sa prindă la lukru șî sî sa muće în oraș — jako se zagrejao da se zaposli i preseli u grad ♦ / < în+kalḑî [Por.] ∞ kaldb> [Vidi]
5061 îngalḑît încălzit загрејан îngalḑîtb> (îngalḑîtăb>) (mn. îngalḑîțb>, îngalḑîćeb>) [akc. îngalḑîb>t] (prid.) — 1.b>b>b> (o toploti) zagrejan, topao ◊ nuĭe bun să laș kopilu, îngalḑît lînga fuok, să ĭasă afară, kî sa bulnavĭașće — nije dobro da pustiš dete, zagrejano pored vatre, da izađe napolje, jer će se razboleti 2.b>b> (fig.) zainteresovan; zaljubljen ◊ am fuost ĭuo mult îngalḑît đi ĭa, ama m-a trekut kînd am vaḑut ku kare am trĭabă — bio sam ja jako zagrejan za nju, ali me je prošlo kad sam video s kim imam posla [Por.] ∞ kaldb> [Vidi]
5897 îngalḑîtură încălzitură грејање îngalḑîturăb> (mn. îngalḑîturĭb>) [akc. îngalḑîtub>ră] (i. ž.) — (ret.) grejanje ◊ ku ļamńe vĭerḑ nu sa puaće vorbi đi vro îngalḑîtură bună — sa sirovim drvima ne može se gvoriti o dobrom grejanju [Por.] ∞ kaldb> [Vidi]
5000 îngețat înghețat залеђен îngețatb> (îngețatăb>) (mn. îngețațb>, îngețaćeb>) [akc. îngețab>t] (prid.) — zaleđen, sleđen, smrznut ◊ a trekut ku vićiļi pista rîu îngețat, numa a bagat sama să nu đa pista gĭață supțîre — prešli su sa stokom preko zaleđene reke, samo su pazili da ne nalete na tanak led ◊ ļimba rumîńaskă ḑaśe pi moarće, kînd ćińerișu dă s-o vorbĭaskă, parke ļi gura îngețată, da ińima guală — vlaški jezik je na samrti, kad ga mladi govore, kao da su im usta zaleđena, a srce prazno ♦ supr. đižgețatb> [Por.] ∞ gĭațăb> [Vidi]
5371 îngițî înghiți гутати îngițîb> (ĭuo îngitb>, ĭel îngićeb>) [akc. îngițîb>] (gl. p. ref.) — gutati, progutati ◊ dupa śe sa mĭastîkă bun în gură, mînkara sa îngiće — kad se dobro sažvaće u ustima, hrana se proguta ◊ balauru puaće să îngită șokîćiļi întrĭeg — smuk može da proguta celog miša [Por.] ∞ gîtb> [Vidi]
5372 îngițît înghițit прогутан îngițîtb>² (îngițîtăb>) (mn. îngițîțb>, îngițîćeb>) [akc. îngițîb>t] (prid.) — progutan ◊ gaina fuźe pin traușă ku o rîmă îngițîtă, da alalće gaiń aļargă dupa ĭa — kokoška beži po dvorištu sa progutanom glistom, a ostale kokoške je jure [Por.] ∞ îngițîb> [Vidi]
5373 îngițît înghițit гутање îngițîtb>¹ (mn. îngițîturĭb>) [akc. îngițîb>t] — gutanje ◊ kînd pi uom ăl duare în gît, luĭ ĭe îngițîtu tare dureruos— kad čoveka boli grlo, njemu je gutanje jako bolno ♦ var. îngițalăb> [Por.] ∞ îngițîb> [Vidi]
5374 îngițîtură înghițitură гутљај îngițîturăb> (mn. îngițîturĭb>) [akc. îngițîtub>ră] (i. ž.) — gutljaj ◊ ăl duare gîtu, șă tuata îngițîtura trĭaśe ku durerĭ — boli ga grlo, i svaki gutljaj prolazi sa bolovima [Por.] ∞ îngițîb> [Vidi]
5559 îngimpa înghimpa грепсти îngimpab> (ĭuo îngimpb>, ĭel îngimpĭeb>) [akc. îngimpab>] (gl. p. ref.) — grepsti, bosti ◊ kopilu a raśit, sa vaĭtă kă-l îngimpă śuava în gît — dete se prehladilo, žali se da ga nešto grebe u grlu [Por.] [Vidi]
3129 îngîlbińit îngălbenit пожутео îngîlbińitb> (îngîlbińităb>) (mn. îngîlbińițb>, îngîlbińićeb>) [akc. îngîlbińib>t] (prid.) — 1.b> (color) požuteo, postao žut ◊ bolnau đi gîlbinare, a-ngîlbińit ka śara — bolestan od žutice, požuteo je kao vosak ◊ a veńit tuamna, a-ngîlbińit frunḑa în duos — došla je jesen, požutelo je lišće u šumi ♦ var. îngîlbeńitb>, îngălbińitb>, ăngălbińitb> 2b>. (med.) prebledeti, izgubiti krv u licu ◊ kînd îĭ spusîră k-a murit mumî-sa, ĭel sa pĭerdu, șî statu într-o vrĭame îngîlbińit șî luvat, fara pik đi sînźe în firĭe — kad mu rekoše da mu je majka umrla, on se izgubi, i stajaše jedno vreme bled i oduzet, bez kapi krvi u licu [Por.] ∞ galbinb> [Vidi]
2087 îngîna îngâna подражавати îngînab> (ĭuo îngînb>, ĭel îngînăb>) [akc. îngînab>] (gl.) — (pej.) podražavati nečiji govor, imitirati, oponašati ♦ (fig.) rugati se nekom, ponavljajući njegov način govora, začikivati ga ◊ nu m-a-ngîna, kî kapiț bataĭe! — nemoj me imitirati (=nemoj mi se rugati), jer ćeš dobiti batine! [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2088 îngînat îngânat подражаван îngînatb> (îngînatăb>) (mn. îngînațb>, îngînaćeb>) [akc. îngînab>t] (prid.) — podražavan, podvrgnut imitiranju, ruganju, podsmehu ♦ (fig.) ismejan ◊ ĭuo am vrut măĭ bun, la urmă am ĭeșît kornut: întra lume sînt îngînat șî fakut đi rîs — ja sam hteo najbolje, na kraju sam ispao rogonja: pred ljudima sam imitiran i ismejan [Por.] ∞ îngînab> [Vidi]
3380 îngļimpa înghimpa пробадати îngļimpab> (ĭuo îngļimpb>, ĭel îngļimpăb>) [akc. îngļimpab>] (gl. p. ref.) — (med.) probadati, grepsti, čupkati ◊ a baut apă rîaśe, śă-l îngļimpă-n gît, a raśit sî ĭară o sî-ĭ sa umfļe śerbiśi — pio je hladnu vodu i grebe ga u grlu, prehladio se i opet će mu nateći krajnici ◊ sa vaĭtă kă-l îngļimpă în pĭept — žali se da ga probada u grudima ♦ (skr.) gļimpab> (gļimpb>, gļimpăb>) [Por.] [Vidi]
4326 îngrađit îngrădit ограђен îngrađitb> (îngrađităb>) (mn. îngrađițb>, îngrađićeb>) [akc. îngrađib>t] (prid.) — (tehn.) ograđen ◊ konaśiļi la munće a fuost îngrađiće ku parĭ — konaci u planini bili su ograđeni koljem ◊ măĭ bun ĭe kînd ĭe traușa kășî îngrađită ku zîd đi pĭatră, kă nu măĭ putraḑîaśe ńiśkînd — najbolje je kad je kućno dvorište ograđeno zidom od kamena, jer ne truli nikada ◊ đi źaba ĭe luoku îngrađit, ĭară puorśi aĭ sîrbaćiś a tunat ș-a zatrit kukuruḑu — badava je njiva ograđena, opet su divlje svinje provalile i satrle kukuruz [Por.] ∞ gardb> [Vidi]
4826 îngrașa îngrășa угојити îngrașab> (ĭuo îngrasb>, ĭel îngrasăb>) [akc. îngrașab>] (gl. p. ref.) — gojiti, ugojiti, udebljati ◊ ș-akuma lumĭa mînă puorśi în padure la žîr, kă akolo măĭ bun sa îngrașă — i sada ljudi teraju svinje u šumu na žir, jer se tamo najbolje ugoje ◊ kînd parințî nu bagă sama kîće dulśețurĭ dau la kopiĭ, iĭ sa îngrașă ka pĭapińi — kad roditelji ne vode računa koliko slatkiša daju deci, on se ugoje ko lubenice ♦ up. îngroșab> [Por.] ∞ grasb> [Vidi]
4827 îngrașat îngrășat угојен îngrașatb> (îngrașatăb>) (mn. îngrașațb>, îngrașaćeb>) [akc. îngrașab>t] (prid.) — ugojen, gojazan, debeo ◊ đemult gata n-a fuost ńima să fiĭe așa îngrașat, kum ĭastă akuma gata în tota kasa — nekada nije bilo nikog da je tako ugojen, kao što ima sada gotovo u svakoj kući ◊ đemult uom îngrașat s-a sokoćit kî ĭe gazdă, da akuma sa vĭađe kî ĭe grasîmĭa buală — nekada su se gojazni ljudi računali u bogataše, ali sada se vidi da je gojaznost bolest [Por.] ∞ grasb> [Vidi]
6183 îngreona îngreuna оптеретити îngreonab> (ĭuo îngreońeḑb>, ĭel îngreońaḑăb>) [akc. îngreonab>](gl. p. ref.) — opteretiti, postati teži ◊ śeva sa îngreońaḑă kînd iĭ sa marĭașće tovaru — nešto se opterećuje kad mu se povećava teret ◊ atîta grasîmĭa la îngreonat, đi nu puaće đi burta sî sa apļaśe — toliko ga je gojaznost opteretila, da ne može od stomaka da se saginje ♦ var. îngreunab> [Por.] ∞ grĭeub> [Vidi]
6184 îngreonat îngreunat отеžан îngreonatb> (îngreonatăb>) (mn. îngreonațb>, îngreonaćeb>) [akc. îngreonab>t] (prid.) — otežan, opterećen ◊ sa miră tuoț kum ĭel va puća trai, îngreonat ku atîta pakat — svi se čude kako on može živeti, opterećen sa tolikim grehom ◊ dakă trasta ku buobe n-a fuost grĭa, dukindo în șîaļe pănă la muară, ĭa tare mi sa îngreonat — iako torba sa zrnevljem nije bila teška, noseći je na leđima do vodenice, ona mi je jako otežala ♦ var. îngreunatb> [Por.] ∞ grĭeub> [Vidi]
6144 îngrižî îngrijî забринути îngrižîb> (ĭuo ma îngrižăskb>, ĭel sa îngrižașćeb>) [akc. îngrižîb>] (gl. p. ref.) — zabrinuti se, nasekirati ◊ atîta s-a îngrižît pintru sînataća kopiluluĭ, đi s-a bulnavit — toliko se zabrinula za sinovljevo zdravlje, da se razbolela [Por.] ∞ grižăb> [Vidi]
6145 îngrižît îngrijit забринут îngrižîtb> (îngrižîtăb>) (mn. îngrižîțb>, îngrižîćeb>) [akc. îngrižîb>t] (prid.) — zabrinut ◊ s-a dus ćińerișu în rat, aĭ batrîń a ramas sîngurĭ la kasă, tare îngrižîț la śe o să ĭasă beļaua-ĭa — mladići su otišli u rat, a stari su ostali sami kod kuće, jako zabrinuti na šta će izaći taj belaj [Por.] [Por.] ∞ grižăb> [Vidi]
2789 îngropa îngropa закопати îngropab> (ĭuo îngruopb>, ĭel îngruapăb>) [akc. îngropab>] (gl. p. ref.) — 1.b> zakopati, zakopavati ◊ kînd pi vrunu ăl lovĭașće trîasńitu, trăbe ĭuta să-l đizbraśe, șî să-l îngruape în pomînt — kad nekog udari grom, treba brzo da ga svuku i da ga zakopaju u zemlju 2.b> sahraniti pokojnika ◊ n-avut kînd ńiś să-ĭ îngruape pi aĭ muorț, numa așa ĭ-a lasat, pi kîmpiĭa ratuluĭ — nisu imali kad ni da zakopaju mrtve, nego su ih tako ostavili na ratnom polju ♦ supr. đizgropab> [Por.] ∞ gruapăb> [Vidi]
2792 îngropamînt îngropamânt погреб îngropamîntb> (mn. îngropamînturĭb>) [akc. îngropamîb>nt] (i. s.) — (rel.) pogreb, sahrana, ukop ◊ la tuot îngropamîntu baće arîngu la bisîarikă, șî ĭasă puopa ku litiĭļi — na svakom pogrebu lupa crkveno zvono, i izlazi pop sa litajama [Por.] ∞ gruapăb> [Vidi]
2790 îngropat îngropat закопан îngropatb>¹ (îngropatăb>) (mn. îngropațb>, îngropaćeb>) [akc. îngropab>t] (prid.) — zakopan, zatrpan zemljom ◊ aĭ batrîń, kare avut bań, ĭ-a țînut îngropaț în pomînt — stari, koji su imali pare, držali su ih zakopane u zemlji ◊ ńimik đin uom nuĭe, numa putraḑîașće îngropat în pomînt — ništa od čoveka nema, samo truli zakopan u zemlji ♦ supr. đizgropatb> [Por.] ∞ gruapăb> [Vidi]
2791 îngropat îngropat сахрана îngropatb>² (mn. îngropaturĭb>) [akc. îngropab>t] (i. s.) — 1.b> (rel.) sahrana, pogreb ◊ multă lume a fuost la îngropatu muĭeri — mnogo je ljudi bilo na ženinoj sahrani 2.b> (bot.) sađenje ◊ akuma ĭe bună vrĭamĭa đi îngropat pruńi — sad je dobro vreme za sađenje šljiva ♦ var. îngropamîntb> [Por.] ∞ gruapăb> [Vidi]
6147 îngroșa îngroșa згуснути се îngroșab> (ĭuo îngruosb>, ĭel îngruasăb>) [akc. îngroșab>] (gl. p. ref.) — 1.b>b> (o tečnosti) zgusnuti se; zgrušati se ◊ lapćiļi đi uaĭe tuamna ĭe tare îngroșat, mult ĭe dulśe đi mînkare, ama nuĭe đi brînḑă — ovčije mleko s jeseni je jako zgrušeno, mnogo je slatko za jelo, ali nije za sir 2.b>b> (o materiji) udebljati, podebljati ◊ sămnu tras ku bîtu pi pomînt trăbe îngroșat, kă nu sa vĭađe kalumĭa unđe trăbe strîbatut drumu — znak povučen štapom po zemlji treba podebljati, jer se ne vidi dobro kuda treba prokopati put 3.b> (o šali) preterati u šegačenju na nečini račun ◊ s-a îngroșat gluma ku ĭel, s-a mîńiĭat rău, o sî sa bată pănă la urmă — preteralo se u šegačenju sa njim, jako se naljutio, na kraju će se i potući ♦ up. îngrașab> [Por.] ∞ gruosb> [Vidi]
4030 înkalțat încălţat обувен înkalțatb> (înkalțațăb>) (mn. înkalțațb>, înkalțaćeb>) [akc. înkalțab>ț] (prid.) — obuven ◊ muma nu lasă kopiĭi să tuńe înkalțaț în suobă, kă duk morśilă — majka ne pušta decu da uđu obuvena u sobu, jer unose blato [Por.] ∞ înkalțab> [Vidi]
5378 înkăļikat încălecat јашући înkăļikatb> (înkăļikatăb>) (mn. înkăļikațb>, înkăļikaćeb>) [akc. înkăļikab>t] (prid.) — jašući ◊ mĭarźe pista kulmĭe înkăļikat pi kal, ku fluarĭa dupa urĭake ka baĭețălu — ide brdom jašući konja, sa cvetom iza uveta kao momčić [Por.] ∞ kalb> [Vidi]
5409 înkeĭa încheia спојити înkeĭab> (ĭuo înkĭeĭb>, ĭel înkĭaĭeb>) [akc. înkeĭab>] (gl. p. ref.) — 1.b> zaključati ◊ înkeĭa însamnă kă śuava sa înkiđe ku kĭaĭa — zaključati znači nešto zatvoriti ključem ♦ sin. înkuńab> 2.b> spojiti, uklopiti ◊ dakă sa masură kalumĭa, bļăńiļi în astal sa înkĭaĭe ļesńe — ako se izmeri dobro, daske stola se lako uklope 3.b> sklopiti ◊ doă țărĭ a înkeĭat paśa kînd s-a vaḑut kă ratu nu duśe ńimika — dve države sklopile su mir kad se videlo da rat ne donosi ništa ♦ sin. înkuńab>, înkiđab> [Por.] ∞ kĭaĭeb> [Vidi]
2615 înkeĭat încheiat спајање înkeĭatb>¹ (mn. înkeĭaturĭb>) [akc. înkeĭab>t] (i. s.) — (tehn.) spajanje, spoj ◊ kînd a veńit la rînd înkeĭatura grinḑîlor, lukratuori s-a dus — kad je došlo na red spajanje greda, radnici su otišli ◊ înkeĭato-sta nuĭe bun — ovaj spoj nije dobar [Por.] ∞ kĭaĭeb> [Vidi]
3283 înkeĭat încheiat спајање înkeĭatb>¹ (mn. înkeĭaturĭb>) [akc. înkeĭab>t] (i. s.) — 1.b> (tehn.) spajanje, sastavjlanje, sklapanje ◊ asta fĭeļ đi înkeĭat blăńiļi nuĭe bun — ovaj način spajanja dasaka nije dobar 2.b> (za kalendar) (zast.) kraj, svršetak vremenskog ciklusa ◊ abĭa așćetarîm înkeĭatu anuluĭ — jedva dočekasmo svršetak godine [Por.] ∞ înkeĭab> [Vidi]
3284 înkeĭat încheiat спојен înkeĭatb>² (înkeĭatăb>) (mn. înkeĭațb>, înkeĭaćeb>) [akc. înkeĭab>t] (prid.) — 1.b> (tehn.) spojen, sastavljen iz delova ◊ grinḑîļi n-a fuost înkeĭaće kum trăbe, șî koļiba s-a strîmbat đi pi fuga — grede nisu bile dobro spojene, i koliba se brzo nakrivila 2.b> (za brave i katance) zaključan ◊ borđiĭu n-avut ńiś ușă, ńiś ferĭeșć, șî lumĭa ńiś n-avut śe sî-nkĭaĭe — zemunica nije imala ni vrata ni prozore, pa ljudi nisu ni imali šta da zaključavaju 3.b> (kal.) svršen, istekao ◊ luna, anu, stamîna înkeĭată — svršeni mesec, nedelja, godina [Por.] ∞ înkeĭab> [Vidi]
5987 înkeĭat încheiat спојен înkeĭatb>² (înkeĭatăb>) (mn. înkeĭațb>, înkeĭaćeb>) [akc. înkeĭab>t] (prid.) — (tehn.) spojen, sastavljen; zaključan ◊ blăńiļi în astal sînt înkeĭaće bińe, șî înțîpeńiće ku piruańe lunź — daske na stolu su dobro sastavljene, i učvršćene dugačkim ekserima [Por.] ∞ kĭaĭeb> [Vidi]
3282 înkeĭatură incheietură зглоб înkeĭaturăb> (mn. înkeĭaturĭb>) [akc. înkeĭatub>ră] (i. ž.) — 1.b> (anat.) zglob ◊ înkeĭatură ĭe luok unđe la žuaviń sa-nkĭaĭe uasîļi — zglob je mesto gde se kod životinja spajaju kosti ◊ înkeĭatură la mînă — ručni zglob ◊ înkeĭatură la piśuor — nožni zglob 2.b> (tehn.) spoj, sastav ◊ fundu la kadă s-a đizlipit la înkeĭatură blăńilor — dance na kaci razlepilo se na sastavu dasaka [Por.] ∞ kĭaĭeb> [Vidi]
5581 înkiđa închide затворити înkiđab> (ĭuo înkiđb>, ĭel înkiđeb>) [akc. înkiđab>] (gl. p. ref.) — 1.b> zatvoriti ◊ s-a dus đemult să înkidă vićiļi, șî nuĭe sî sa-ntuarkă — otišao je odavno da zatvori stoku, i nema ga da se vrati ◊ muĭare lîtratuare, nu măĭ înkiđe gura — žena lajavica, usta ne zatvara 2.b> (o boji) zatamniti ◊ alba ĭuta sa imă, sa puńe în ĭa kîta ńegru sî sa înkidă — belo se brzo prlja, stavlja se u nju malo crne da se zatamni [Por.] [Vidi]
4057 înkina închina метанисати înkinab> (ĭuo ma înkinb>, ĭel sa înkinăb>) [akc. înkinab>] (gl. p. ref.) — 1.b> (rel.) metanisati, klanjati se ◊ stapînu kășî sa înkină la prazńik — domaćin kuće metaniše na slavi ◊ pănă-nkuaśa, rumîńi la prazńik s-a înkinat în kuot, la țîțînă dupa ușă — do nedavno, Vlasi su na slavi metanisali u ćošku, kod šarki iza vrata 2.b> proklinjati, kleti ◊ înkinul să-l înkin, nu măĭ puot traĭi ku ĭel — proklet bio da je proklet, ne mogu više živeti s njim ◊ înkinu-će, kopiļe, lasî-će đi noroḑîĭ — prokleto bilo, dete, mani se ludorija ♦ var. ănkinab> [Por.] [Vidi]
5582 înkis închis затворен înkisb> (înkisăb>) (mn. înkișb>, înkișăb>) [akc. înkib>s] (prid.) — 1.b> zatvoren ◊ a pośit kîmpu, a înkis drumu — zapotkao polje, zatvorio put ◊ a înkis ușa ku paru, a ramas koļiba pustîńe — zatvorio vrata kocem, ostala je kuća pusta 2.b> (o boji) taman ◊ vînît înkis, ruoșu înkis — tamnoplav, tamnocrven 3.b> ćutljiv, namćorast ◊ nu șću la kare va sîmana așa înkisă șă ponćură — ne znam na koga liči tako ćutljiva i zatvorena [Por.] ∞ înkiđab> [Vidi]
4028 înkîlțamînt încălțămînt обућа înkîlțamîntb> (mn. înkîlțamînćeb>) [akc. înkîlțamîb>nt] (i. s.) — obuća ◊ đemult, tuata vara lumĭa a mĭers đeskulț, fara înkîlțamînće — nekada, celo leto ljudi su išli bosi, bez obuće ◊ tuaće înkîlțamînćiļi, fiva đi kopiĭ, fiva đ-aĭ batrîń, lumĭa a fakut sîngură, la kasa luor — svu obuću, bilo za decu, bilo za odrasle, ljudi su izrađivali sami, kod svojih kuća [Por.] ∞ înkalțab> [Vidi]
5411 înkîrļiga încârliga погрбити се înkîrļigab> (ĭuo înkîrļigb>, ĭel înkîrļigăb>) [akc. înkîrļigab>] (gl. p. ref.) — pogrbiti se, saviti ◊ uomu sa înkîrļigă or đi durĭare or đi bătrîńața — neko se pogrbi ili od bola ili od starosti [Por.] ∞ kîrļigb> [Vidi]
5412 înkîrļigat încârligat погрбљен înkîrļigatb> (înkîrļigatăb>) (mn. înkîrļigațb>, înkîrļigaćeb>) [akc. înkîrļigab>t] (prid.) — pogrbljen, presamićen ◊ đi druĭare a mĭers o stamînă înkîrļigat ka lula — od bolova išao je nedelju dana pogrbljen kao lula ♦ sin. kokoșatb> [Por.] ∞ kîrļigb> [Vidi]
5880 înkît încât уколико înkîtb> [akc. înkîb>t](pril.) — ukoliko ◊ am să ć-așćet pi ćińe să viń sî ma karĭ, înkît nu va veńi tata înainća tĭa — čekaću tebe da dođeš da me voziš, ukoliko otac ne bude došao pre tebe ♦ var. întrukîtb> ♦ / în + kît [Por.] ∞ kîtb> [Vidi]
5985 înkĭega închega сирити înkĭegab> (ĭuo înkĭegb>, ĭel înkĭagăb>) [akc. înkĭegab>] (gl. p. ref.) — siriti, zgusnuti, zgrušati ◊ la baśiĭe înkegasăm kîći un śubăr la ḑî — na bačiji smo sirili po jednu čabricu na dan ◊ lu kare sînźiļi nu sa înkĭagă ĭuta, trăbe sî sa pazaskă đi loviturĭ — kome se krv ne zgrušava brzo, treba da su čuva povreda [Por.] ∞ kĭagb> [Vidi]
5986 înkĭegat închegat сасирен înkĭegatb> (înkĭegatăb>) (mn. înkĭegațb>, înkĭegaćeb>) [akc. înkĭegab>t] (prid.) — sasiren, zgrušen, gust ◊ sînźiļi înkĭegat s-a uskat pi blană — sasirena krv osušila se na dasci [Por.] ∞ kĭagb> [Vidi]
1749 înkļeștare încleștare укљештавање înkļeștareb> (mn. înkļeștîărĭb>) [akc. înkļeștab>re] (i. ž.) — uklještavanje, stezanje ◊ fiva vrun đeskînćik sî ma skuată đi înkļeștare, kî đi tri-patru uorĭ pi an mi sa-nkļeșćiaḑă șîaļiļi — ima li neko bajanje da me spasi uklještavanja, jer mi se po tri-četiri puta godišnje uklještavaju leđa [Por.] ∞ kļeașćeb> [Vidi]
5829 înkolțî încolți исклијати înkolțîb> (ĭuo înkolțăskb>, ĭel înkolțașćeb>) [akc. înkolțîb>] (gl. p. ref.) — (bot.) isklijati ◊ kînd va înkolțî grîu, o sî sa vadă śe birekĭet o să fiĭe — kad bude isklijalo žito, videće se kakav će rod biti ◊ krumpiĭi a înkolțît în gruapă — krompir je proklijao u trapu [Por.] ∞ kuolțb> [Vidi]
6062 înkondorat închiondorat намргођен înkondoratb> (înkondoratăb>) (mn. înkondorațb>, înkondoraćeb>) [akc. înkondorab>t] (prid.) — (o pogledu) namrgođen ◊ uom înkondorat ĭe tare mîńios, sa uĭtă kĭorđiș, gata să sară la bataĭe — namrgođen čovek je jako ljut, gleda ispod oka, spreman da započne tuču [GPek] ∞ înkondorab> [Vidi]
5588 înkonveĭa încoveia искривити înkonveĭab> (ĭuo înkonveĭb>, ĭel înkonveĭeb>) [akc. înkonveĭab>] (gl. p. ref.) — iskriviti, savijati ◊ uom batrîn sa înkonveĭe đi bătrîńață — star čovek iskrivi se zbog starosti ◊ baće la fĭer să-l înkonveĭe đi plug — kuje gvožđe da ga savije za plug [Por.] ∞ koveĭb> [Vidi]
2421 înkotruo încotro куда înkotruob> [akc. înkotruob>] (pril.) — kuda, kud; gde ◊ înkotruo să fug, în śe parće? — kuda da bežim, na koju stranu? ◊ înkotruo će uĭț, tuot pustîșag — kud pogledaš, svuda pustoš ◊ n-aĭ înkotruo, aĭ dat în laț — nemaš kud, upao si u zamku [Por.] ∞ kotruob> [Vidi]
2874 înkrețî încreţi наборати înkrețîb> (ĭuo înkrețîăskb>, ĭel înkrețîașćeb>) [akc. înkrețîb>] (gl. p. ref.) — naborati, praviti bore na tkanini; nabrati ◊ kînd sa înkrețîașće krețanu, lukri pănă nu ći ĭa Ĭuda — kad se naborava krecan, radiš dok te ne odnese Juda [Por.] ∞ kriețb> [Vidi]
2875 înkrețît încreţit наборан înkrețîtb> (înkrețîtăb>) (mn. înkrețîțb>, înkrețîćeb>) [akc. înkrețîb>t] (prid.) — naboran, pun bora ◊ krețanu, kare l-a fakut baba Ĭuana, ku ańi stă înkrețît — krecan koji je izradila baba Jona, godinama ostaje naboran [Por.] ∞ kriețb> [Vidi]
2357 înkroșńat încrosnat упрћен înkroșńatb> (înkroșńatăb>) (mn. înkroșńațb>, înkroșńaćeb>) [akc. înroșńab>t] (prid.) — 1.b> uprćen, koji je uprtio teret, natovaren ◊ nu sta aśiĭa înroșńat, ku trasta-n șîaļe, numa dubuarĭo șî șăḑ ku nuoĭ — ne stoj tu uprćen, sa torbom na leđima, nego je skini, i sedi s nama 2.b> (fig.) opterećen brigom ◊ nu măĭ puot, mi sînt înkroșńat ku atîća gîndurĭ grĭaļe đi îm vińe s-îm fak storăńe — ne mogu više, toliko sam uprćen teškim mislima da mi dođe da se ubijem [Por.] ∞ kruoșnă b> [Vidi]
2913 înkuaśa încoace овамо înkuaśab> [akc. înkuab>śa] (pril.) — ovamo 1.b> (za pravac u prostoru) ka meni, ovamo, naovamo ◊ vinu-n kuaśa, nu ći faśa surd — dođi ovamo, nemoj da se praviš gluv ◊ fuź înkuaśa, dakă vrieĭ sî skăpĭ đi potîrńiś — beži ovamo, ako hoćeš da utekneš poteri 2.b> (za vreme) događaj bliži nama ◊ tomobilu a ĭeșît înkuaśa, în vrĭamĭa lu dĭeda n-a șćut đi ĭel — automobil se pojavo ovamo, u dedino vreme nisu znali za njega ◊ dupa rat, înkuaśa — posle rata, naovamo ♦ (komp.) măĭ înkuaśa — još ovamo, još bliže nama ♦ supr. înkoluob> [Por.] [Vidi]
4241 înpreuna împreuna саставити înpreunab> (ĭuo înpreunb>, ĭel înpreunăb>) [akc. înpreunab>] (gl. p. ref.) — sastaviti, spojiti, povezati, sabrati; sastati se, skupiti se ◊ aăla kare va înpreuna pi iĭ duoĭ, mare lukru o să fakă — taj koji bude spojio njih dvoje, veliki će posao uraditi ◊ kînd sa înpreună șapće ku triĭ, sa kapîtă ḑîaśe — kad se sabere sedam i tri, dobija se deset ◊ în tota dumińika, or la vro ḑî mare, sa înpreuna baĭețî la trînćală — svake nedele, ili na neki praznik, sastajaše se momci na rvanju ♦ var. împreunab> [Por.] [Vidi]
4243 înpreunat împreunat спојен înpreunatb> (înpreunatăb>) (mn. înpreunațb>, înpreunaćeb>) [akc. înpreunab>t] (prid.) — (o živom biću) spojen, sastavljen, udružen; ujedinjen ◊ mĭerg înpreunaț pin sat, șî kîntă — idu udruženi kroz selo, i pevaju ◊ sîrbi ku rumîńi înpreunat a tunat în razbăl ku turśi — Srbi i Vlasu su ujedinjeno ušli u rat sa Turcima [Por.] ∞ înpreunab> [Vidi]
3889 înpuns înpuns бодење înpunsb>¹ (mn. înpunsurĭb>) [akc. înpub>ns] (i. m.) — bodenje, ubadanje 1.b> (o igli) šivenje, ušivanje ◊ ĭastă sîrbatuorĭ grĭaļe kînd nuĭe bun đi înpuns ku aku — ima teških praznika kada nije dopušteno ubadanje iglom 2.b> (o rogatoj stoci) bodenje rogovima ◊ trasńirĭa boĭi-ĭa, ĭară s-a pus pi înpuns, s-a luvat la kuarńe pî sa mînă pi kîm — grom spalio one bikove, opet su započeli bodenje, ukrstili rogove pa se ganjaju niz polje [Por.] ∞ înpunźe b> [Vidi]
3890 înpuns împuns убоден înpunsb>² (înpunsăb>) (mn. înpunsăb>, înpunșb>) [akc. înpub>ns] (prid.) — uboden, probušen ◊ a trekut ku ruata pista vro pĭatră, a-nbrukat guma ș-a-mpins ruata pănă la kasă ku guma înpunsă — prešao je biciklom preno nekog kamena, probušio je gumu pa je gurao bicikl do kuće tako sa probušenom gumom ◊ pi muoșu an la înpuns berbĭeku, șî ĭel, saraku a măĭ trait kîta așa înpuns, ș-a murit — starca je lani uboo ovan, pa je on, siroma, živeo još malo tako uboden, i umro ♦ var. împunsb> [Por.] ∞ înpunźeb> [Vidi]
3887 înpunźe împunge бости înpunźeb> (ĭuo înpungb>, ĭel înpunźeb>) [akc. înpub>nźe] (gl. p. ref.) — 1.b> (o rogatoj stoci) bosti, napadati rogovima ◊ buou blînd, nu-npunźe, da pîrdańiku đi berbĭek înpunźe ku furișu, đi la șîaļe — vo je pitom, ne bode, a prokleti ovan bode iz potaje, s leđa ◊ đemult munćeńi a țînut buoĭ marĭ, șî mulț inș a fuost înpunș pănă la muarće — nekada su planinci imali velike bikove, i mnogo je ljudi bilo izbodeno na smrt 2.b> (o šiljatim predmetima) šivenje, bušenje, probijanje, probadanje materijala ◊ a kroit pĭaļa đi opinś, a ramas numa să înpungă găurļi — skrojio je kožu za opanke, ostalo je samo da izbuši rupe 3.b> (med.) angina ◊ sa vaĭtă kă o înpunźe śuava în pĭept, duare ka kînd vrunu înpunźe ku kuțîtu — žali se da je nešto probada u grudima, boli kao da neko probada nožem ♦ var. impunźeb> ♦ sin. înbrukăb> [Por.] [Vidi]
4603 însamnat însemnat означен însamnatb> (însamnatăb>) (mn. însamnațb>, însamnaćeb>) [akc. însamnab>t] (prid.) — označen, obeležen ◊ ginđind kă la luok însamnat ku kruśiță ĭastă bań îngropaț, s-a frînt sapînd în pĭatră guală — misleći da na mestu označenom krstićem ima zakopanog blaga, polomili se kopajući u golom kamenu ◊ kînd a fuost fată mare s-a țînut ku uamiń însuraț, ș-a ramas în sat pănă la muarće însamnată ka kurveșćina — kad je bila devojka, išla je sa oženjenim muškarcima, pa je u selu ostala do smrti obeležena kao kurveština [Por.] ∞ sămnb> [Vidi]
3936 însańina însenina разведрити се însańinab> (ĭuo ma însańińeḑb>, ĭel sa însańińaḑăb>) [akc. însańinab>] (gl. p. ref.) — (o vremenu) razvedriti se, razvedravati se, razbistriti se ◊ pi la amńaḑîț a-nśeput să bată vîntu, nuviri sa sparsîră șî śĭerĭu s-a însańinat đi la rîsarit pănă la zovîrńit — oko podneva počeo je da duva vetar, oblaci su se razišli i nebo se razvedrilo od istoka do zapada [Por.] ∞ sańinb> [Vidi]
4377 însîtoșa însetoșa жеднети însîtoșab> (ĭuo însîtoșăḑb>, ĭel însîtoșaḑăb>) [akc. însîtoșab>] (gl.) — žedneti ◊ a mînkat brînḑă sarată, șî kînd a-nśeput însîtoșa, un krśag đi apă nu la sîturat — jeo je slani sir, i kad je počeo žedneti, krčag vode ga nije zasitio ◊ măĭ rău ĭe kînd însîtoșaḑă vićiļi, da ogașîļi a sakat — najteže je kad stoka ožedni, a potoci presušili [Por.] ∞ sîaćeb> [Vidi]
4870 înspina înspina набости се înspinab> (ĭuo ma înspinb>, ĭel sa înspinăb>) [akc. înspinab>] (gl. ref.) — nabosti se na trn ◊ kum kopiĭi să nu sa înspińe, kînd mĭerg đeskulț dupa viće — kako deca da se ne nabodu na trn, kad idu bosi za stokom ◊ pi muoșu nu-l duare kînd s-a-nspină-n vrun țaruș, kî luĭ ĭe pĭaļa la talpă gruasă ka źeĭśtu — čiču ne boli kad se nabode na neki šiljak, jer je njemu koža na stopalu debela ko prst [Por.] ∞ spińeb> [Vidi]
5998 însurat însurat ожењен însuratb> (însuratăb>) (mn. însurațb>, însuraćeb>) [akc. însurab>t] (prid.) — (o muškarcima) oženjen ◊ uomu kare ĭe însurat ku fata mĭa, miĭe vińe źińire — čovek koji je oženjen mojom ćerkom, meni je zet ◊ traĭu ĭ-a trĭekut ku nasu-n kărț, parke a fuost însurat ku ĭaļe, atîta ĭ-a fuost drag đi ĭaļe — život je proveo sa nosom u knjigama, kao da je bio oženjen njima, toliko ih je voleo [Por.] ∞ însurab> [Vidi]
5981 înśepĭa începe почети înśepĭab> (ĭuo înśepb>, ĭel înśiapeb>) [akc. înśepĭab>] (gl. p.) — početi, započeti, načeti ◊ kînd a înśeput viskulu, n-avut unđe să fugă numa s-a pićit dupa un fag gruos — kad je počela mećava, nisu imali gde da pobegnu, nego su čučnuli iza jedne debele bukve ◊ nu înśepĭa pîńa pănă nu sa dă đi pomană la-ĭ muorț — ne načinji hleb dok se ne nameni mrtvima [Por.] [Vidi]
5982 înśeput început започет înśeputb>¹ (înśeputăb>) (mn. înśepuțb>, înśepućeb>) [akc. înśepub>t] (prid.) — započet, načet ◊ mulće lukrurĭ înśepuće s-a oprit pintru ńistoțală đi bań — mnogo započetih poslova je stalo zbog nestašice novca [Por.] ∞ înśepĭab> [Vidi]
5983 înśeput început почетак înśeputb>² (mn. înśeputurĭb>) [akc. înśepub>t] (i. s.) — početak ◊ đi la înśeput pănă la kîpatîń — od početka do kraja ◊ la înśeput a fuost tuot bun, ama pĭeurmă a tunat draku î-ńiĭ — na početku je bilo dobro, ali je posle ušao đavo u njih [Por.] ∞ înśepĭab> [Vidi]
4048 înśet încet тихо înśetb> [akc. înśeb>t] (pril.) — (o zvuku) tiho, polako, lagano ◊ a mĭers înśet, nu ĭ-a uḑît ńima — išli su polako, nije ih čuo niko ◊ kîntă măĭ înśet, să nu pumeńeșć kopilu — pevaj malo tiše, da ne probudiš dete ◊ or stînźe radio-la, or dăĭ măĭ înśet, ma duare kapu đi ĭel — ili gasi taj radio, ili ga utišaj, boli me glava od njega ♦ (demin.) înśetuńelb>, înśetuļețb> ♦ sin. merĭeub>, bińișorb> [Por.] [Vidi]
4049 înśetuńel încetinel лагано înśetuńelb> [akc. înśetuńeb>l] (pril.) — (demin.) lagano, tiho, nežno ◊ duarme ușuor, kît đi înśetuńel să puvestîm, kopilu sa pumeńașće șî plînźe — lako spava, koliko god tiho da pričamo, dete se budi i plače ♦ / (demin.) < înśetb> [Por.] ∞ înśetb> [Vidi]
4892 înśețoșat încețoșat замагљен înśețoșatb> (înśețoșatăb>) (mn. înśețoșațb>, înśețoșaćeb>) [akc. înśețoșab>t] (prid.) — zamagljen ◊ ferĭeșćiļi tuaće a fuost înśețoșaće đi aburĭ, nu s-a vaḑut ńimika pin ĭaļe — prozori su svi bili zamagljeni od pare, ništa se nije videlo kroz njih [Por.] ∞ śațăb> [Vidi]
4186 înśins încins опасан înśinsb> (înśinsăb>) (mn. înśinșb>, înśinsăb>) [akc. înśib>ns] (prid.) — opasan, vezan nečim oko pojasa ◊ aĭ batrîń n-avut kurauă, da vruńi ńiś braśirĭ, pă a mĭers înśinș ku ćiĭ șă ku kurpiń — stari nisu imali kaiš, a neki ni tkanice, pa su išli opasani likom ili lijanom [Por.] ∞ înśinźeb> [Vidi]
4185 înśinźe încinge опасати înśinźeb> (ĭuo ma înśingb>, ĭel sa înśinźeb>) [akc. înśib>nźe] (gl. p. ref.) — opasati, vezati pojas oko pasa ◊ n-a putut sî sa înśingă, kă kuraua ĭ-a fuost skurtă — nije mogao da se opaše, jer mu je kaiš bio kratak ◊ nu sa înśins kalumĭa, șî braśirļi iĭ sa đisśins — nije se opasala dobro, i tkanice su joj se otpasale ♦ var. înśinźab> ♦ supr. đisśinźeb> [Por.] [Vidi]
4622 înśudat înciudat љутит înśudatb> (înśudatăb>) (mn. înśudațb>, înśudaćeb>) [akc. înśudab>t] (prid.) — ljutit, ljut ◊ vorba înśudat ĭe pastrată într-un kînćik batrîn, kare înga-l kînta moșu Miroslau Śuļin đin Șarbanuț — reč inčudat sačuvana je u jednoj staroj pesmi, koju peva čiča Miroslav Čulin iz Šarbanovca ♦ sin. mîńiuosb> [Crn.] ◊ n-aĭ ku ĭel trĭabă, kî ĭe rău înśudat — nemoj da imaš posla s njim, jer je jako ljut (Jasikovo) [GPek] [Vidi]
5826 întarit întărit појачан întaritb> (întarităb>) (mn. întarițb>, întarićeb>) [akc. întarib>t] (prid.) — pojačan, učvršen, stvrdnut ◊ a măĭ pus o bîrnă la punće, ș-akuma poț trĭśa ku tovaru-n șîaļe pi ĭa kă ĭe punća întarită bun — stavili su još jednu gredu na brvnu, i sada možeš preći sa tovarom na leđima, jer je brvno dobro pojačao ◊ a batut parĭ pi lînga țapă, akuma ĭe întarită bińe să nu sa măĭ klaćińe — nabilli su kočeve pored stožera, sada je dobro učvršćen da se više ne klati ◊ în pomînt întarit ka pĭatră, nu sa puaće sapa — u zemlji stvrdnutoj kao kamen, ne može se kopati [Por.] ∞ tareb> [Vidi]
3157 întămpina întâmpina саставити întămpinab> (ĭuo îb>ntămpinb>, ĭel îb>ntămpinăb>) [akc. întămpinab>] (gl. p. ref.) — (tehn.) sastaviti, spojiti ◊ așa bun ĭel întămpina doă blăń, dă întămpinala nu s-a vaḑut — tako je dobro sastavljao dve daske, da se spoj nije primećivao [Stig] [Vidi]
3158 întămpinare întâmpinare састав întămpinareb> (mn. întămpinărĭb>) [akc. întămpinab>re] (i. ž.) — (tehn.) sastav, spoj ◊ bun s-a-nkeĭat blăńiļi, întămpinarĭa gata nu sa vĭađe — dobro su se spojile daske, spoj se gotovo ne vidi ◊ numa sî sa măĭ ńićeḑaskă întămpinărĭļi, șî astalu ĭe gata — samo da se još izglade spojevi, i sto je gotov [Stig] ∞ întămpinab> [Vidi]
3159 întămpinat întâmpinat састављен întămpinatb> (întămpinatăb>) (mn. întămpinațb>, întămpinaćeb>) [akc. întămpinab>t] (prid.) — (tehn.) sastavljen, spojen ◊ blăńiļi în astal sînt întămpinaće ku șîpurĭ — daske u stolu spjene su šipovima [Stig] ∞ întămpina b> [Vidi]
4307 întîmpla întâmpla десити се întîmplab> (ĭuo ma întîmplub>, ĭel sa întîmplăb>) [akc. întîmplab>] (gl.) — (zast.) desiti se, dogoditi se, zbivati se ◊ đintr-odab>tă s-a pĭerdut, śe s-a fi întîmplat ku ĭel, ńima nu șćiĭe — iznenada je nestao, šta li se desilo sa njim, niko ne zna ◊ śe sa întîmplă-n satu vuostru pă lumĭa pļină đi mîrză sa baće în tuota ḑîua? — šta se zbiva u vašem selu pa se ljudi puni mržnje biju svaki dan? ♦ sin. slućib>, desîb>, împiskab> [Por.] [Vidi]
5337 întîń întâi прво întîńb> [akc. întîń] (br.) — prvo ◊ întîń șî-ntîń, aĭa nu puaće fi așa kum sa puvestîașće — prvo i prvo, to ne može biti tako kako se priča ◊ aĭde întiń să veđem śi ĭe adavarat đin aĭa — hajde prvo da vidimo šta je istinito od toga ◊ măĭ întîń ažuns kopiĭi luĭ, pă aĭ miĭ — prvo su stigla njegova deca, pa moja ◊ nu sa șćiĭe kare ĭe întîń la rînd — ne zna se ko je prvi na redu [Por.] ♦ dij. var. întîĭb> [Kmp.] [Vidi]
3207 întîńală întâlniire сусрет întîńalăb> (mn. întîńelurĭb>) [akc. întîńab>lă] (i. ž.) — susret, sretanje; sastanak ◊ s-a dus în sat, la întîńală ku ńiskaĭ ńigustuorĭ — otišao je u selo, na susret sa nekim trgovcima ◊ đemult, la întîńală ku aĭ batrîń, aĭ ćińirĭ ļ-a țukat mîna — nekad, pri susretu sa starijima, mladi su im ljubili ruku ◊ întîńala fu skurtă, kă tuoț a grabit — susret beše kratak, jer su svi žurili ♦ var. întîńitb> [Por.] ∞ întîńib> [Vidi]
2880 întođeuna întotdeauna увек întođeunab> [akc. întođeub>na] (pril.) — uvek, svakad, u bilo koje vreme ◊ întođeuna, kînd ma duk la ĭel, ĭel sa skuală șî-n dă mînă — uvek, kad idem kod njega, on ustaje i pruža mi ruku ♦ var. întuđiunab> ◊ dăĭ pi la mińe întuđiuna kînd puoț — navrati kod mene uvek kad možeš ♦ var. întotđeunab> ♦ / înb> + tob>[t] + đeb> + unab> [Por.] ∞ toutb> [Vidi]
5618 întrista întrista растужити întristab> (ĭuo ma întrișćeḑb>, ĭel sa întrișćaḑăb> [akc. întristab>] (gl. p. ref.) — rastužiti se ◊ kînd a vaḑut kopilu rupt șî krunt, s-a întristat, șî s-a pus pi plîns — kad je videla pocepano i krvavo dete, rastužila se i briznula u plač ◊ mult ma întrișćaḑă kînćiśiļi nuaștre aļi batrîńe — mnogo me rastužuju naše stare pesme [Por.] ∞ tristb> [Vidi]
3835 întrĭeg întreg цео întrĭegb> (întrĭagăb>) (mn. întrĭeźb>, întrĭaźeb>) [akc. întrĭeb>g] (prid.) — 1.b> ceo, sav, potpun ◊ lukru întrĭeg n-a țînut ńiś un śas — ceo posao nije trajao ni jedan sat ◊ bĭețîuosu, a vindut moșîĭa întrĭagă, ș-a ramas pi drumol mare — pijandura, prodao celo imanje i ostao na ulici ◊ pănă a fuost măĭ ćinîr, a țînut minće kînćiśiļi întrĭeg, d-akuma ļ-a zuĭtat đi tuot — dok je bio mlađi, pamtio je cele pesme, a sada ih je potpuno zaboravio 2.b> (fig.) normalan ◊ uom pļesńit, nuĭe întrĭeg — blesav čovek, nije normalan [Por.] [Vidi]
2530 întrokĭat întreochiat оболелих очију întrokĭatb> (întrokĭatăb>) (mn. întrokĭațb>, întrokĭaćeb>) [akc. întrokĭab>t] (prid.) — (zast.) (med.) obolelih očiju (za goveda) ◊ buou vro stamînă mĭarźe întrokĭat: uoki-ĭ sînt sînźaruoș, pļińe đi lîăkrîmĭ ... sa kunuașće kă nu vĭađe kalumĭa — vo već nedelju ide obolelih očiju: oči su mu krvave, pune suza ... primećuje se da ne vidi dobro [Por.] ∞ întrokĭab> [Vidi]
3718 întruuna întruna једнако întruunab> [akc. întruub>na] (pril.) — 1.b> (o vremenu) jednako, neprekidno, neprestano ◊ đi kînd iĭ s-a rapus mumî-sa, plînźe întruuna ḑîua, nuapća — od kad joj je umrla majka, jednako plače danju, noću 2. b>(o predmetu) ujedno, ucelo ◊ parśelo-sta ku blana-ĭa mĭerg întruuna — ovaj komad sa tom daskom idu ujedno (čine celinu) ♦ var. întrunab> ♦ var. ăntrăunab> (Tanda) ♦ up. una-ntruunab> [Por.] ∞ unab> [Vidi]
3131 întuarśe întoarce враћати întuarśeb> (ĭuo întuorkb>, ĭel întuarśeb>) [akc. întuab>rśe] (gl. p. ref.) — 1.b> vraćati se ◊ tuot sa întuarśe, ćińerĭața ńiśkînd — sve se vraća, mladost nikad ◊ s-a mîńiĭat pi parinț, ș-a pļekat în lumĭa albă, a spus kă ńiś muort nu sa întuarśe la kasă — naljutio se na roditelje i krenuo u beli svet, rekao je da se ni mrtav neće vratiti kući ◊ sa faśe șuop, sa labdă kă nu-m întuarśe bańi — pravi se mutav, hvali se da mi neće vratiti novac 2.b> vrteti se, okretati se u mestu ◊ s-a mînkat fusu, șî ruata sa întuarśe în luok — ojela se osovina, i točak se okreće u mestu 3.b> okretati na stranu ◊ s-a zuĭtat baba să întuarkă malaĭu-n śirińe, șî tuot a ars pi o parće — zaboravila baba da okrene proju u crepulji, pa je sva izgorela sa jedne strane [Por.] [Vidi]
2918 întuńerik întuneric мрак întuńerikb> (mn. întuńeriśeb>) [akc. întuńeb>rik] (i. m.) — 1.b> mrak, tama; pomrčina ◊ mare pakat kînd uomu muare la întuńerik, fara lumanare — veliki je greh kad čovek umre u mraku, bez sveće [Zvizd] ♦ sin. ńegurab> [Por.] 2.b> sever ◊ dă la întuńerik baće vîn kare-l kĭamă pîșļa or dunarĭanu — sa severa duva vetar koji se zove pišlja ili dunavac (Ranovac) [Mlava] [Vidi]
2814 învața învăţa учити învațab> (ĭuo învîățb>, ĭel învațăb>) [akc. învațab>] (gl. p. ref.) — učiti, obrazovati se, sticati nove navike ◊ daskulu învață kopiĭi — učitelj uči decu ◊ baț vita sî sa învĭață să nu sa dukă în luok — biješ stoku da nauči da ne ide u njivu ◊ frumuos kîntă, ama grĭeu învață kînćik nou — lepo peva, ali teško uči novu pesmu ♦ supr. đizvațab> [Por.] [Vidi]
2816 învațat învăţat учење învațatb>²(mn. învațaturĭb>) [akc. învațab>t] (i. s.) — učenje, obrazovanje ◊ gata ku žuaka, a veńit vrĭamĭa đi învațat — gotovo sa igrom, došlo je vreme za učenje ◊ învațatu ĭe grĭeu la bîtrîńață — učenje je teško pod starost ◊ s-a lasat đi învațat, kî ăl duare kapu — batalio je učenje, jer ga boli glava ♦ var. învațaturăb>, învațamîntb> [Por.] ∞ învațab> [Vidi]
2818 învațatură învăţătură учење învațaturăb> (mn. învațaturĭb>) [akc. învațatub>ră] (i. ž.) — učenje, bubanje; biflanje ◊ iĭ sa miră lumĭa kum nu noroḑîașće đ-atîta învațatură — čude mu se ljudi kako ne poludi od tolikog učenja [Por.] ∞ învațab> [Vidi]
3038 învargat învărgat пругаст învargatb> (învargatăb>) (mn. învargațb>, învargaćeb>) [akc. învargab>t] (prid.) — prugast, išaran prugama ◊ muma a țasut o pîătură tuată învargată — majka je izatkala jednu ponjavu potpuno prugastu ◊ saku ĭe țasut învargat alb ku ńegru — džak je izatkan crnim i belim prugama [Por.] ∞ vargăb> [Vidi]
2524 învăļituare învălitoare сноваљка învăļituareb> (mn. învăļituorĭb>) [akc. învăļituab>re] (i. ž.) — (tehn.) snovaljka ◊ învăļituarĭa ĭe sulu pus pi duauă furś la vro rîpă — snovaljka je vratilo posavljeno na dve raklje na nekoj padini ◊ ku învăļituarĭa puńe kuarda pi sulu đi țasut — sa snovaljkom se snuje pređa na vratilo razboja ◊ đi sî fiĭe pusă strîns pi sul, kuarda ĭe ku kîpatîńu đinvaļe ļegată đi vulpĭe, kare ĭe-ngreonată ku petruańe — da bi se čvrsto namotala na vratilo, osnova je na donjem kraju vezana za vlačeg, koji je opterećen kamenjem ◊ kuarda pănă sa învaļiașće, nu kućaḑă să ažungă đi pomînt, da puaće să fiĭe lungă șî o sută đi mĭetîre — osnova dok se navija na vratilo, ne sme da dodirne zemlju, a može biti duga i sto metara [Por.] ∞ învaļib> [Vidi]
5635 învermena înviermăna уцрвљати се învermenab> (ĭuo ma învermeńeḑb>, ĭel sa învermeńaḑăb>) [akc. învermenab>] (gl. p. ref.) — (helm.) ucrvljati se ◊ karńa la kaldură ĭuta învermeńaḑă — meso se na toploti brzo ucrvlja ◊ kînd va-nśepĭa învermena, o să sa priśapă pi putuare — kad se bude počelo ucrvljavati, osetiće se po smradu [Por.] ∞ vĭermeb> [Vidi]
5689 învreńiśi învrednici провреднити се învreńiśib> (ĭuo ma învreńiśeskb>, ĭel sa învreńiśașćeb>) [akc. învreńiśib>] (gl. ref.) — provredniti se ◊ đikînd ăl frînsă tatî-su ku bataĭe, ĭel sa învreńiśit đi nu sa puaće kunoșća — otkad ga je otac prebio, on se provrednio da se ne može prepoznati ♦ supr. înļenoșab> [Por.] ∞ vrĭańikb> [Vidi]
5460 înžurat înjurat опсован înžuratb> (înžuratăb>) (mn. înžurațb>, înžuraćeb>) [akc. înžurab>t] (prid.) — opsovan, uvređan ◊ a kreskut slugă, đes înžurat șă-n kur, șă-n kap — odrastao je kao sluga, često psovan i u dupe, i u glavu ◊ la muĭare înžurată nu ĭ-a fuost ļesńe, kă ńima nu ĭ-a țînut parća — opsovanoj ženi nije bilo lako, jer joj niko nije držao stranu ♦ sin. suduitb> [Por.] ∞ suduib> [Vidi]
5459 înžuratură înjuratură псовка înžuraturăb> (mn. înžuraturĭb>) [akc. înžuratub>ră] (i. ž.) — psovka ◊ înžuratura ĭe vuorbă urîtă kare ușuor ĭasă đin gura lumi, șî kînd trăbe, șî kînd nu trăbe — psovka je ružna reč koja lako izlazi iz ljudskih usta, i kad treba, i kad ne treba ◊ ĭastă înžuratură omeńaska, muĭerĭskă, kopilarĭaskă șî babĭaskă, tot nat înžură đi trĭaba luĭ — ima psovka muška, ženska, dečja i bapska, svako psuje na svoj način ♦ var. înžuramîntb> ♦ sin. suduĭalăb> [Por.] ∞ suduib> [Vidi]
6139 înźuga înjuga ујармити înźugab> (ĭuo înźugb>, ĭel înźugăb>) [akc. înźugab>] (gl. p. ref.) — ujarmiti, upregnuti u jaram ◊ buoĭi ćińirĭ nuĭe ļesńe înźuga, trăbe koźa sî sa đa la źug — mlade volove nije lako ujarmiti, reba vremena da se naviknu na jaram ◊ žunku întîń s-a-nźugă ku buou batrîn, pănă nu sa-nvață sî tragă źugu-n parĭake — junac se prvo preže sa starim volom, dok ne nauči da vuče jaram u paru ♦ var. înžugab> [Por.] ∞ źugb> [Vidi]
6140 înźugat înjugat ујармљен înźugatb> (înźugatăb>) (mn. înźugațb>, înźugaćeb>) [akc. înźugab>t] (prid.) — ujarmljen, upregnut u jaram ◊ buoĭi înźugaț abĭa trag în plug, kî ĭe pomîntu uskat șî tare — upregnuti volovi jedva vuku plug, jer je zemlja suva i tvrda ◊ la pripur mare, ku tovar grĭeu în kar, sa înźugă măĭ mulće parĭake đi buoĭ — na velikom usponu, sa teškim teretom u kolima, prežu se više pari volova ♦ var. înžugatb> [Por.] ∞ źugb> [Vidi]
5254 înșala înșela оседлати înșalab>¹ (ĭuo înșaļeḑb>, ĭel înșaļaḑăb>) [akc. înșalab>] (gl. p. ref.) — 1.b> osedlati ◊ n-a putut să-nșaļaḑă kalu, k-a fuost ńimĭarńik — nije mogao da osedla konja, jer je bio nemiran 2.b> (fig.) uzeti pod svoje, zajahati ◊ prostavĭela, nu vĭađe kă fîrtatu l-a înșalat bińe, șă-l puartă ka pi kal — budala, ne vidi da ga je prijatelj zajahao, i vodi kao konja [Por.] ∞ șauăb> [Vidi]
5908 îńeka neca давити îńekab> (ĭuo îńekb>, ĭel îńakăb>) [akc. ńekab>] (gl. p. ref.) — 1.b> daviti u vodi ◊ tuoț sa miră kum s-a îńekat în apă skundă — svi se čude kako se udavio u plitkoj vodi 2.b> zadaviti se hranom ◊ nu-ndopa așa ĭuta bukatură mare, kă ći îńeś — ne gutaj tako halapljivo krupne zaloga, jer ćeš se zadaviti 3.b> (o životinjama) klati se ◊ kînd sa îńakă kîńi ku lupi, iĭ prind uńi pi alțî ku đințî đi gît — kad se psi kolju sa vukovima, oni hvataju jedni druge zubima za gušu ♦ var. ńekab> [Por.] [Vidi]
5022 îrće hârte миш îrćeb> (mn. îrțb>) [akc. îb>rće] (i. m.) — (zool.) miš (Mus musculus) ◊ am înkis pĭatra muori în sanduk dă blăn, să nu tuńe îrtî — obložio sam vodenični kamen drvenim sanudkom, da ne uđu miševi ♦ up. sobolb> [Mlava] ♦ dij. sin. șokîćeb> [Por.] [Vidi]
5730 îrkońală hîrcîială хркање îrkońalăb> (mn. îrkońaļeb>) [akc. îrkońab>lă] (i. ž.) — (med.) (onom.) hrkanje ◊ îrkońală ĭe buală kînd kađe śerĭu guri pi ļimburuș în gît, șă astupă uomu kînd suflă adurmit — hrkanje je bolest kad padnu nepca na jezičak u grlu, i guše čoveka dok diše u snu ◊ îrkońală măĭ đes sa puńe pi uom kînd duarme întuors pi șîaļe — hrkanje najčešće spopadne čoveka kad spava ležeći na leđima ♦ var. îrkońitb> [Por.] ∞ îrkońab> [Vidi]
5879 ĭad iad пакао ĭadb> (mn. ĭadurĭb>) (i. m.) — (rel.) pakao, jad ◊ Rumîńi aĭ batrîń a kreḑut kî ĭe ĭadu o baltă vĭarđe, pļină đi aļe, kare stă supt punća raĭuluĭ — stari Vlasi su verovali da je pakao zelena bara, puna ala, koja se nalazi ispod rajskog brvna ◊ în ĭad kađe insa muarta kare nu puaće să trĭakă pi punća raĭuluĭ kî ĭe îngreonată ku pakaće grĭaļe — u jad pada pokojnik koji ne može preći preko rajskog brvna, jer je opterećen teškim gresima ◊ kińezu ĭaduluĭ ăl kĭamă Ĭadaț, șî ĭel sîare đin baltă sî spomînće pîkatuoșî sî kadă đi pi punća raĭuluĭ — knez pakla zove se Jadac, i on iskače iz bare da uplaši grešnike, da padnu sa rajskog brvna ◊ la fundu ĭaduluĭ traĭașće Satuana, muma draśiluor — na dnu pakla živi Sotona, đavolja mati ♦ supr. raĭb> [Por.] [Vidi]
2096 ĭađiră iedera бршљан ĭađirăb> (mn. ĭađireb>) [akc. ĭab>điră] (i. ž.) — (bot.) bršljan (Hedera helix) ◊ ĭađira krĭașće pi ļiemn, sa-nvăluĭe pi lînga ĭel, ăl kutruapîĭe păn la vîr, șî ļiemnu la urmă sa uskă, kî ĭađira ăl manînkă — bršljan se pužee uz drvo, obavija se oko njega, pokrije ga sve do vrha i drvo se na kraju osuši, jer ga bršljan jede ◊ ĭađiră ĭe vĭarđe vara-ĭarna — bršljan je zelen i leti i zimi [Por.] [Vidi]
3308 ĭakă iacă ено ĭakăb> [akc. ĭab>kă] (uzv.) — eno; evo ◊ fi bun, kă ĭakă vińe mum-ta, șî kapiț bataĭe — budi dobar, jer eno, dolazi ti mati, pa ćeš dobiti batine [Crn.] ◊ (u izr.) ĭak-așa — evo ovako, tako ◊ akuma minće, da șćiu bińe kî ń-am vorbit ĭak-așa să fiĭe — sada laže, a znam dobro da smo se dogovorili evo ovako da bude (Rudna Glava) ♦ var. ĭakîtăb> [Por.] ∞ ăćeb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
3391 ĭaļe ele оне ĭaļeb>¹ [akc. ĭab>ļe] (zam.) — one ◊ ĭaļe a fuost vrĭańiśe ș-a gaćit lukru ĭuta — one su bile vredne i svršile posao brzo ◊ numa ku ĭaļe sî n-aĭ trĭabă — samo sa njima da nemaš posla ◊ kînd iĭ s-a luvat ku ĭaļe, tuot s-a dus drakuluĭ — kad su se združili oni i one, sve je otišlo dođavola ♦ var. ĭiaļeb>, ĭeaļeb> [Por.] ∞ ĭuob> [Vidi]
3392 ĭaļe iele оне ĭaļeb>² [akc. ĭab>ļe] (i. ž.) — (demon.) (hip.) one, zaštitno ime za zla mitska bića ženskog roda ◊ ĭaļe sa ḑîśe la măĭ mulće sĭļe kare [Vidi]
3245 ĭară iară опет ĭarăb> [akc. ĭab>ră] (pril.) — opet, ponovo ◊ ĭară a veńit bat la lukru — opet je došao pijan na posao ♦ skr. var. ĭarb> [Por.] [Vidi]
2168 ĭarbă iarbă трава ĭarbăb> (mn. ĭerburĭb>) [akc. ĭab>rbă] (i. ž.) — (bot.) trava, travka (Herba) ◊ ĭarbă ḑîśem la buĭađe śe krĭașće pi ļivĭeḑ, śe sa kosîașće đi arańit vićiļi — travom zovemo onu biljku koja raste po livadama, i koja se kosi za ishranu stoke ◊ ĭarba kînd sa kuaśe đi kosît, or kînd sa do kosîașće, sa kĭamă fîn — kad trava sazri za kosidbu, ili kada se pokosi, zove se seno ◊ ĭarbă vĭarđe — zelena trava ◊ ĭarbă uskată — suva, osušena trava ◊ ĭarbă-n ćinsă — polegla trava ◊ fir đi ĭarbă — vlat trave, travka [Por.] [Vidi]
2877 ĭarbă krĭață iarbă-creaţă нана ĭarbă krĭațăb> (mn. ĭarbe krĭațăb>) [akc. ĭab>rbă krĭab>ță] (sint.) — (bot.) nana, menta (Mentha piperita) ◊ ĭarbă krĭață aĭnuoștri a kuļes, a uskat, ș-a baut kînd a fuost bolnavi — nanu su naši brali, sušili, i pili kada su bili bolesni [Por.] ∞ kriețb> [Vidi]
4178 ĭarbuos iarbos травнат ĭarbuosb> (ĭarbuosăb>) (mn. ĭarbuoșb>, ĭarbuasăb>) [akc. ĭarbuob>s] (prid.) — travnat; bogat travom ◊ kîmp ĭarbuos, ku ĭarbă pănă-n brîu — travnato polje, sa travom do pojasa [Por.] ∞ ĭarbăb> [Vidi]
3725 ĭardum tragere вуча ĭardumb> (mn. ĭardumurĭb>) [akc. ĭardub>m] (i. s.) — (zast.) vuča, vučenje lađe uz Dunav ◊ aĭ măĭ saraś baĭeț a lukrat la ĭardum: a tras ku sfuara la vopuară pi Dunîrĭe la đal — najsiromašniji mladići radili su na jardumu: vukli su konopcima lađe uz Dunav [Por.] [Vidi]
2985 ĭarnă iarnă зима ĭarnăb> (mn. ĭerńb>) [akc. ĭab>rnă] (i. ž.) — zima, godišnje doba ◊ ĭarna ĭe vrĭamĭa friguruasă, ku zapadă multă, întra tuamnă șî primovară — zima je hladno vreme, sa mnogo snega, između jeseni i proleća ◊ ĭarna ĭe vrĭamĭa ku zapadă mare, kă ńinźe gata în tuota ḑîua — zima je vreme sa velikim snegom, jer sneg pada gotovo svakog dana ◊ đi ĭarnă măĭ mult s-a ćemut oĭeri aĭ batrîń, k-a putut să ramînă fara ĭernaćik, kînd a fuost ĭarna lungă — zime su se najviše bojali stari stočari, jer su mogi da ostanu bez hrane za stoku, kad je zima trajala dugo ◊ ĭarnă lungă — duga zima ◊ ĭarnă grĭa — teška zima [Por.] [Vidi]
4156 ĭaskă iască труд ĭaskăb> (mn. ĭaskeb>) [akc. ĭab>skă] (i. ž.) — (mik.) trud (Fomes fomentarius) ◊ ĭaska sa faśe đin burĭaće kare krĭașće pi fag șă-l kĭamă kopitarĭ— trud se pravi od gljive koja raste na bukvi i koja se zove „kopitar” ◊ ĭaska ĭe kopitarĭ taĭat în parśaļe, șă uskat bińe la suare — trud je „kopitar” isečen na komade i dobro osušen na suncu ◊ ku ĭaskă uskată șî ku amnarĭu șî krĭamińa tutunźiĭi aprins lula ku tutun — suvim trudom, ognjilom i kremenom pušači su palili lulu sa duvanom ◊ ku ĭaskă aprinsă albinari afumă la albiń — upaljenim trudom pčelari dime kod pčela ♦ up. kopitarb>, ĭaskă galbinăb> [Por.] ∞ burĭaćeb> [Vidi]
3344 ĭașkĭe așchie ивер ĭașkĭeb> (mn. ĭeșkĭb>) [akc. ĭab>șkĭe] (i. ž.) — iver, treska ◊ ĭeșkĭ măĭ mult sa fak kînd sa śopļașće, sa taĭe, sa askuće or sa sparźe vrun ļemn — iverje se najviše pravi kada se teše, seče, šilji ili cepa neko drvo ◊ ku ĭașkĭe uskată ĭuta sa ațîțîĭe fuoku — suvom treskom se brzo potpaljuje vatra ♦ sin. țandîrăb> [Por.] ♦ dij. var. așkieb> [Kmp.] ♦ dij. var. ășkeb> [Tim.] [Vidi]
3232 ĭel el он ĭelb> (mn. iĭb>) [akc. ĭeb>l] (zam.) — on ◊ ĭel a fuost bun, ama iĭ la înđemnat să fakă rîaļe — on je bio dobar, ali su ga oni naterali da čini zla ◊ am ažuns într-o vrĭame ku ĭel — stigao sam istovremeno sa njim ◊ ĭel ku ĭa a fuost o parĭake bună înga đi miś — on i ona bili su dobar par još od malena ◊ pouodu vińe ku tuot, da iĭ stau la marźină înkrîmeńiț đi frikă — poplava nadolazi, a oni stoje na obali okamenjeni od straha ◊ (u izr.) s-a dus đin ĭel, đi rău luĭ — otišla je zbog njega, zbog njegovog zlostavljanja ♦ up. ĭab> [Por.] ∞ ĭuob> [Vidi]
4142 ĭemț acord јемство ĭemțb> (mn. ĭemțăb>) [akc. ĭeb>mț] (i. s.) — jemstvo, ugovor; prinuda ◊ n-a luvat lukru la ĭemț, pă să lukre ka bou tota ḑîua — nije uzeo posao pod jemstvom, pa da radi kao vo celog dana ♦ var. emțb> [Por.] [Vidi]
5817 ĭepćikă oftică туберкулоза ĭepćikăb> (mn. ĭepćiśb>) [akc. ĭepćib>kă] (i. ž.) — (med.) tuberkuloza; jeftika ◊ s-a bulnavit đi ĭepćikă, ș-a murit ćinîr — oboleo je od tuberkuloze, i umro mlad [Por.] [Vidi]
6126 ĭepćikuos ofticos туберкуозан ĭepćikuosb> (ĭepćikuasăb>) (mn. ĭepćikuoșb>, ĭepćikuasăb>) [akc. ĭepćikuob>s] (prid.) — (med.) tuberkulozan ◊ ĭepćikuos ĭe uom kare ĭe bolnau đi ĭepćikă, buală kare mult n-avut ļak — tuberkulozan je čovek koji boluje od tuberkuloze, bolesti koja dugo nije imala leka [Por.] ∞ ĭepćikăb> [Vidi]
5013 ĭepur iepure зец ĭepurb> (mn. ĭepurĭb>) [akc. ĭeb>pur] (i. m.) — (zool.) zec ◊ ĭepur ĭe žuavină sîrbaćikă, ku urĭekiļi lunź da ku kuada skurtă — zec je divlja životinja, sa dugim ušima i kratkim repom ◊ karńa ĭepuruluĭ ĭe dulśe, da ĭepuru rumîńi aĭ batrîń a prins măĭ mult ku lațu, nu ļ-a trîbuit pușka — zečje meso je slatko, a zeca su stari Vlasi lovili najčešće samo sa omčom, nije im trebala puška [Por.] [Vidi]
5335 ĭepuri iepuri зечарити ĭepurib> (ĭuo ĭepurĭeskb>, ĭel ĭepurĭașćeb>) [akc. ĭepurib>] (gl.) — (zast.) zečariti, ići u lov na zečeve ◊ vînatuori aĭ batrîń kînd s-a dus să prindă la ĭepurĭ, a spis kă sa duk să ĭepurĭaskă — stari lovci kad su išli u lov na zečeve, govorili su da idu da zečare [Por.] ∞ ĭepurb> [Vidi]
5339 ĭepuriuluĭ iepurește зечеће ĭepuriuluĭb> [akc. ĭepurib>uluĭ] (pril.) — zečeće, na zečiji način ◊ s-a-nvațat să nuaće numa ĭepuriuluĭ, kă notatu kîńiuluĭ ĭ-a fuost grĭeu — naučio je da pliva samo zečeći, jer mu je pseće plivanje bilo teško [Por.] ∞ ĭepurb> [Vidi]
6069 ĭerĭ đimińață ieri-dimineáță јуче ујутру ĭerĭ đimińațăb> [akc. ĭerĭ đimińață] (sint.) — juče ujutru ◊ aĭa, śe puvestășć tu, a fuost ĭerĭ đimińață — to, što ti pričaš, bilo je juče ujutru [Por.] ∞ ĭerĭb> [Vidi]
6068 ĭerĭ sara ieri-seara синоћ ĭerĭ sarab> [akc. ĭeb>rĭ sab>ra] (sint.) — sinoć ◊ aĭa fu ĭerĭ sara — to beše sinoć [Por.] ∞ ĭerĭb> [Vidi]
2986 ĭerna ierna зимовати ĭernab> (ĭuo ĭerńeḑb>, ĭel ĭerńiaḑăb>) [akc. ĭernab>] (gl.) — zimovati ◊ nu măĭ sa puaće ĭerna ku vićiļi în Munțîļi măĭdanuluĭ, kă nu măĭ lasă șumarĭu să sa skuata vićiļi la mugur — ne može se više zimovati u majdanpečkim planinama, jer šumari više ne daju da se stoka izvodi na brst [Por.] ∞ ĭarnăb> [Vidi]
2699 ĭernaćik iernatic² зимница ĭernaćikb> (mn. ĭernaćiśeb>) [akc. ĭernab>ćik] (i. s.) — zimnica za stoku ◊ ĭernaćik ĭe mînkarĭa đi viće, sprimită đi ĭarnă: fîn, frunḑă, tuļeń — zimnica je stočna hrana spremljena za zimu: seno, lisnik, tuluzina ◊ ĭerńiļi a fuost đemult lunź șî grĭaļe, ș-aĭ batrîń măĭ mult s-a ćemut kî n-o să fiĭe ĭernaćik đestul, ș-o sî muară vićiļi đi fuame — zime su bile duge i hladne, i stari su se najviše bojali da neće biti dovoljno zimnice, i da će stoka polipsati od gladi [Por.] ∞ ĭarnăb> [Vidi]
3965 ĭerta ierta опростити ĭertab> (ĭuo ĭertb>, ĭel ĭartăb>) [akc. ĭertab>] (gl. p. ref.) — (zast.) oprostiti ◊ ĭartă-l kî s-a amînatat, dă vuorbă kă nu măĭ faśe așa — oprosti mu što je zakasnio, obećava da to više neće činiti ◊ așa pakaće grĭaļe ńiś dumńeḑîu nu puaće ĭerta — tako teške greohove ni bog ne može oprostiti ◊ muĭare ĭertată — žena bez menstruacije ◊ ĭartî-ma — oprosti mi ◊ śare ĭertare — traži oproštaj ♦ sin. prostîb> [Por.] [Vidi]
3966 ĭertare iertare опроштај ĭertareb> (mn. ĭertărĭb>) [akc. ĭertab>re] (i. ž.) — (zast.) (rel.) oproštaj; opraštanje ◊ s-a dus baba la bisîarikă sî sa spoveđeaskă, șî sî kaće ĭertare đi pakaće śe ļi are — otišla je baba u crkvu da se ispovedi i da traži oproštaj za grehova koje ima ◊ numa dakă țîń tuaće posturļi puoț sî ći nadăĭ đi ĭertare, altfeļ nu — samo ako držiš sve postove možeš da se nadaš oproštaju, drugačije ne [Por.] ∞ ĭertab> [Vidi]
2118 ĭordaș iordaș зебраст ĭordașb> (ĭordașăb>) (mn. ĭordașb>, ĭordașăb>) [akc. ĭordab>ș] (prid.) — (za boje) (ret.) zebrast, prugast; šaren ◊ la nuoĭ numa đi mîț or đi uoĭ sa ḑîśe kî sînt ĭordașă, đi alta žuavină n-am auḑît — kod nas se samo za mačke ili ovce kaže da su prugaste, za druge životinje nisam čuo [Por.] [Vidi]
5077 ĭuće iute љут ĭućeb> (mn. ĭuțb>) [akc. ĭub>će] (prid.) — (nutr.) ljuto ◊ a pus baba doă pipărś ĭuț în ḑamă, đ-aĭa ĭe ĭa atîta đi ĭuće — stavila je baba dve ljute paprike u čorbu, zato je ona toliko ljuta ♦ up. mîńiuosb> [Por.] [Vidi]
5076 ĭut iute брз ĭutb> (ĭutăb>) (mn. ĭuțb>, ĭućeb>) (prid.) — (o kretanju) brz ◊ ĭut, măĭ ĭut, șîmăĭ ĭut — brz, brži, najbrži ◊ uomo-l vrĭańik ĭe ĭut la lukru — vredan čovek je brz na poslu ◊ (izr.) ĭut ka sfulđiru — brz kao munja ◊ (izr.) ĭut ka gîndu — brz kao misao ♦ sin. rîapiđeb>, grabb> [Por.] [Vidi]
5078 ĭuțală iuțeală брзина ĭuțalăb> (mn. ĭuțaļeb>) [akc. ĭuțab>lă] (i. ž.) — 1.b>b> (o kretanju) (izob.) brzina; ubrzanje ◊ s-a rîpeḑît prĭamult, șî kînd a kîpatat ĭuțală mare, s-a-npiđekat ș-a kaḑut — zaleteo se previše, i kad je dostigao veliku brzinu, sapleo se i pao 2.b>b> (o ukusu hrane) ljutina ◊ la rumîń-aĭ batrîń mult ļ-a plakut să manînśe ĭuće, pućem să ḑîśem kă a kreskut ku ĭuțală — stari Vlasi su mnogo voleli da jedu ljuto, možemo da kažemo da su rasli sa ljutinom ◊ piparkă ĭuće — ljuta paprika [Por.] ∞ ĭutb> [Vidi]
2912 ka ca као kab> (pril.) (predl.) — kao ◊ s-a puvestît kă paradĭeda a fuost mare șî tare ka ursu — pričalo se da je pradeda bio velik i jak kao medved ◊ sa kîntă ka kînd ăl skopĭeșć — vrišti kao da ga štrojiš ◊ pluaĭe ka đin gaļiată — (kiša) lije kao iz kabla ◊ ĭut ka gîndu, tare ka pomîntu — brz kao misao, jak kao zemlja [Por.] [Vidi]
3439 kadă cadă каца kadăb> (mn. kăḑb>) [akc. kab>dă] (i. ž.) — kaca ◊ vas mare đi ļemn, înkeĭat đin duoź lunź, în kare sa țîn pruńiļi, pănă nu fĭerb đi kazan — veliki drveni sud, sklopljen od dugačkih doga, u koji se drže šljive dok ne provru za pečenje na kazanu ◊ la nuoĭ marimĭa kăḑî sa sokoćiașće ku kazanu: șkă, am o kadă đi doăsprăśe kazańe, śe vińe kă are kadă în kare înkĭapă pruńe đi doăspraśe kazańe đi rakiu — kod nas se veličina kace meri brojem kazana: veli, imam kacu od dvanaest kazana, što znači da ima kacu u koju staju šljive za dvanaest kazana rakije ♦ sin. pućinăb> [Por.] [Vidi]
3416 kadîr cădar способан kadîrb> (kadîrăb>) (mn. kadîrĭb>, kadîrĭeb>) [akc. kadîb>r] (prid.) — sposoban, kadar; spreman ◊ sa faśe kî ĭe uom đi trĭabă, da nuĭe kadîr ńiś vuorba sî țînă — pravi se da je čovek na mestu, a nije sposoban ni reč da održi ◊ l-a lasat muĭarĭa ćinîră, kă n-a fuost kadîr să-ĭ fakă trĭaba — napustila ga je mlada žena, jer nije bio kadar daje zadovolji ◊ nu ći prinđa đi lukru držăvi dakă nuĭeș kadîr să-l gaćeșć ku ispravă — ne hvataj se državnog posla ako nisi kadar da ga završiš po propisu [Por.] [Vidi]
2453 kair caier кудељка kairb> (mn. kaireb>) [akc. kab>ir] (i. s.) — kudeljka, kudeljča; svojak ◊ kairu ĭe un zmuaćik đi lînă, skîrmanat șî spalat, sprimit đi pus în furkă sî sa tuarkă — kudeljka je svežanj vune, opran i očešljan, spreman da se stavi na preslicu i oprede ◊ đi mult n-aĭ putut să vĭeḑ muĭarĭe kare mĭarźe pi drum fara kair în furkă — nekada nisi mogao da vidiš ženu koja ide putem bez kudeljke u preslici [Por.] [Vidi]
5169 kaka căca срати kakab> (ĭuo ma kakb>, ĭel sa kakăb>) [akc. kakab>] (gl. p. ref.) — (vulg.) srati, kenjati ◊ pănă ĭerĭa kopil, sa kaka-n izmĭańe — dok je bio dete, srao je u gaće ◊ kaku-ma în gura iĭ minśinuasă, — poserem joj se u usta lažljiva ◊ nu ći kaka pi pragu kășî, kă aĭa măĭ rău puće — ne seri na kućnom pragu, jer to najviše smrdi [Por.] [Vidi]
2684 kalapuod calapod калуп kalapuodb> (mn. kalapuađeb>) [akc. kalapuob>d] (i. s.) — (tehn.) kalup ◊ kalapuod đi kaśuļe a fuost fakut đi ļiemn — kalup za šubare bio je napravljen od drveta ♦ var. galapuodb> (Rudna Glava), (ret.) gălăpîărb> (Tanda) [Por.] ◊ kalapuod, kalup pus în kap supt śapsă, la portol batrîn, muĭeresk în Mlaoa — kalapod je kalup koji stavljen na oglavlju ispod kape, na staroj ženskoj nošnji u Mlavi [Mlava] [Vidi]
3292 kalbeźuos gălbegios метиљав kalbeźuosb> (kalbeźoasăb>) (mn. kalbeźuoșb>, kalbeźoasăb>) [akc. kalbeźuob>s] (prid.) — (vet.) metiljav, koji je oboleo od metlja ◊ an mĭ-a fuost toaće kapriļi kalbeźoasă — prošle godine su mi sve koze bile metiljave [Zvizd] ∞ kalbĭaḑăb> [Vidi]
3291 kalbĭaḑă gălbează метиљ kalbĭaḑăb> (mn. kalbĭeḑb>) [akc. kalbĭab>ḑă] (i. ž.) — (vet.) metilj, bolest ovaca i koza ◊ uaĭa ĭe bolnauă đi kalbĭaḑă kînd pi fikaț-aĭ albĭ sa fak ńiskaĭ vĭermĭ marĭ, kare iĭ manînkă; la uaĭe pļakă muśi pĭe nas, nu manînkă șî sa uskă ĭuta; dakă stapînu nu-ĭ dă ļak, ĭa muare — ovca je bolesna od metilja kad joj se na plućima stvore neki veliki crvi koji ih jedu; ovca počne da slinavi, ne jede i brzo slabi; ako joj gazda ne da lek, ona lipše [Por.] ◊ mulće uoĭ ano-sta au kalbĭaḑă — mnogo ovaca ove godine imaju metilj (Sige) [Hom.] [Vidi]
4031 kalțuoń colţun калчина kalțuońb> (mn. kalțuańeb>) [akc. kalțuob>ń] (i. s.) — kalčina ◊ kalțuoń ĭе un fĭeļ đi śarap fakut đin śuarik, kare a-nkalțat muĭeriļi pănă nu s-a skuos śarapi — kalčina je vrsta čarape od sukna, koje su žene obuvale pre nego što su se pojavile čarape ◊ kalțuońu muĭeriļi a-nkalțat pista śuarik — kalčinu su žene obuvale preko suknene dokolenice ◊ kalțuońu ku śuariku avut kruoĭ într-un fĭeļ, numa śe kalțuońu a fuost măĭ skurt — kalčina i dokolenica imale su isti kroj, samo što je kalčina bila kraća [Por.] ∞ înkalțab> [Vidi]
5055 kald cald топло kaldb> (kaldăb>) (mn. kalḑb>, kalđeb>) [akc. kab>ld] (prid.) — toplo ◊ a ĭeșît suariļi, afară ĭe tare kald — izašlo je sunce, napolju je jako toplo ◊ apa-n rîu ĭe kaldă, pućem ńi skalda kînd gaćim ku lukro-sta — voda u reci je topla, možemo se kupati kad svršimo s ovim poslom ◊ kînd sa uĭtă la mińe, ku uoki-ĭa aiĭ vînîț, miĭe îm fu kald la ińimă — kad me je pogledala tim njenim plavim očima, meni bi toplo oko srca ♦ supr. frigb> [Por.] [Vidi]
5057 kaldare caldare бакрач kaldareb> (mn. kaldărĭb>) [akc. kaldab>re] — bakrač, kotao ◊ kaldarĭa ĭe vas đi aramă, or đi fĭer, kare s-a atîrnat pi ḑîaļe la kamin, đi fĭerta apa — kotao je sud od bakra, ili gvožđa, koji se kačio o verige na kaminu, za kuvanje vode [Por.] ∞ kaldb> [Vidi]
5056 kaldură căldură топлота kaldurăb> (mn. kaldurĭb>) [akc. kaldub>ră] (i. ž.) — toplota ◊ în koļibă, kaldura vińe đi la kamin, da afară đi la suare — u kolibi, toplota dolazi sa kamina, a napolju od sunca ◊ koļiba ļipită ku baļigă țîńe kaldura măĭ mult đikît aĭa ļipită numa ku morśilă — koliba oblepljena balegom, drži toplotu duže od one oblepljene samo blatom ♦ supr. raśalăb> [Por.] ∞ kaldb> [Vidi]
2234 kalu puopi calul-popii вилин коњиц kalu puopb>i (mn. kaĭi puopib>) [akc. kab>lu puob>pi] (i. m.) — (ent.) vilin konjic (Anisoptera) ◊ kalu puopi ĭe o guangă ku trupu lung, ku kap mare șî ku duauă rîndurĭ đi ăripĭ — vilin konjic je buba sa dugim trupom, velikom glavom i dvostrukim krilima ◊ kalu puopi traĭașće numa pi lînga apă; vĭermi luĭ sînt pi supt pĭetre, bună momĭală đi pĭeșkarĭ kare prind ku ungița — vilin konjic živi samo pored vode; njegove larve su ispod kamenja, dobar mamac za ribare koji pecaju udicom [Por.] ∞ kalb> [Vidi]
4661 kaļe cale пут kaļeb> (mn. kăļb>) [akc. kab>ļe] (i. ž.) — (zast.) put ◊ kaļa pista kuastă ĭe măĭ đirĭept drum đi sat — put preko prevoja je nakraća prečica za put do sela ◊ (ver.) nuĭe bun kînd mîțu ńegru îț trĭaśe kaļa — nije dobro kad ti crna mačka pređe put ◊ kînd vrunu a pļekat la drum, aluĭ ĭ-a spus: „Să-ț fiĭe bună kaļa!” — kad bi neko polazio na put, njegovi su ga pratili rečima: „Nek ti je dobar put!” ♦ sin. drumb> [Por.] [Vidi]
5558 kameńeće căminete камин kameńećeb> (mn. kameńețb>) [akc. kameńeb>će] (i. m.) — (izob.) kamin ◊ în kasa bătîrnă am avut kameńeće — u staroj kući imao sam kamin [Pad.] ♦ dij. var. kaminb> [Por.] [Vidi]
5062 kap cap глава kapb> (mn. kapićeb>) [akc. kab>p] (i. s.) — 1.b> (anat.) glava, deo tela ◊ la prefirat bińe đi la kap pănă la piśuare, șî kînd a bagat sama kî ĭe măĭ tare, s-a-ntuors șî s-a dus — odmerio ga je pažljivo od glave do pete, i kad je shvatio da je jači, okrenuo se i otišao 2.b> (o položaju) početak, čelo ◊ la pomană kapu mĭesî sa lasă guol, kă a kolo șađe al muort kare vińe la pomană — na daći se čelo stola ostavlja prazno, jer tu sedi pokojnik kad dođe na pomanu 3.b> (ver.) zloslutnja ◊ kînd uomu kobĭașće la vrun rău, sa spuńe kî-ĭ s-a fakut đi kap — kad čovek priziva neko zlo, kaže se da radi sebo o glavi 3.b> (o intelektu) tvrdoglav; glup ◊ grĭeu ĭa la kap — teško pamti [Por.] [Vidi]
5644 kapak capac поклопац kapakb> (mn. kapaśeb>) [akc. kapab>k] (i. s.) — 1.b> poklopac ◊ kapak ĭe lukru ku kare sa-nkiđe śuava guol śе аре gaură la vîr — poklopac je stvar kojom se zatvara nešto šuplje što ima otvor na vrhu ◊ kapak đi ļemn are bunarĭu or vro gaură-n pomînt, are lada or sanduku, da puaće avĭa șî vadra đi apă — drveni poklopac imaju bunar ili neka rupa uzemlji, imaju ladica ili sanduk, a može imati i vedro sa vodom 2.b> kapak na prozoru ◊ mulće kăș kare sînt fakuće în vînt, au kapaśe đi ļemn la ferĭeșć — mnogo kuća koje su podignute na vetrometini, imaju drvene kapke na prozorima [Por.] [Vidi]
3387 kapră capră коза kaprăb>¹ (mn. kapreb>) [akc. kab>pră] (i. ž.) — (zool.) koza (Capra hircus hircus) ◊ aĭ nuoștri aĭ batrîń a fuist oĭarĭ, ama tot nat a țînut șî kîć-o kapră đi lapće — naši stari su bili ovčari, ali je svako držao i po neku kozu zbog mleka ◊ kapra n-a baut apă đi fiĭe-unđe, numa đi la izvuară aļi măĭ kuraće — koza nije bilo vodu bilo gde, nego na najčistijim izvorima ◊ kînd aĭ batrîń s-a mutat đes đin luok în luok, s-a mutat kă kapriļi n-a vrut să bĭa apă đin loko-la unđe iĭ a ginđit sî sa kăsătorĭaskă — kad su se stari često selili iz mesta u mesto, selili su se jer koze nisu htele da piju vodu sa mesta gde su oni mislili da se nastane ◊ aĭ batrîń a puvestît kî ĭe kapra žuavina drakuluĭ, kă are kuarńe șî barbă ka draku — stari su pričali da je koza đavolja životinja, jer ima rogove i bradu kao đavo ♦ up. ĭedb>, pîrśb>, țapb> [Por.] [Vidi]
5063 kapu vakuluĭ moartea lumii смак света kapu vakuluĭb> [akc. kab>pu vab>kuluĭ] (sint.) — (rel.) smak sveta ◊ s-a strîkat lumĭa, ńima nu măĭ krĭađe-n dumńeḑîu, ńima nu țîńe posturļi, ka kînd s-a apropiĭat kapu vakuluĭ — svet se pokvario, niko više ne veruje u boga, niko ne drži postove, kao da se približio smak sveta [Por.] ∞ kapb> [Vidi]
2673 kapușă căpușă крпељ женка kapușăb> (mn. kapușurĭb>) [akc. kapub>șă] (i. ž.) — (ent.) krpelj ženski ◊ kapușa ĭe kîrśuabă muĭerĭaskă, kare suźe sînźe, șî sa unflă boznakît — „kapuša” je ženka krpelja, koja siše krv, i naduva se bogznakoliko ◊ kapușa traĭașće pin ĭarbă, înviĭe đin uauă învăluiće în panžîn, ka omida — krpelj živi u travi, rađa se iz jajašca koja su uvijena u paučinu, kao gusenica ♦ up. grapițăb>, kîrśuabăb> [Por.] [Vidi]
3489 kar đi buoĭ car de boi воловска кола kar đi buoĭb> (sint.) — (tehn.) volovska, zaprežna kola ◊ đe mult n-a fuost kasă fara kar đi buoĭ, da akumă kare ăl măĭ are, la fîrbuit, la kićit ku fluorĭ șă-l țîńe đi frumoșață în avļiĭa kășî — nekada nije bilo kuće bez volovskih kola, a sada ko ih još ima, ofarbao ih, okitio cvećem i drži ih kao ukras u dvorištu kuće ◊ karîļi đi buoĭ a skimbat trakturu — zaprežna kola zamenio je traktor ◊ atîrnat în vrun bușćan, ș-a rîsturnat karu pļin đi fîn — zakačio neki panj, i preturio kola puna sena [Por.] ∞ karab> [Vidi]
3490 kara căra возити karab> (ĭuo karb>, ĭel karăb>) [akc. karab>] (gl. p. ref.) — 1.b> voziti, upravljati vozilom ◊ fata mi tare frikuasă, nu vrĭa sî sa kare ku fiĭe kare — kćerka mi je jako plašljiva, neće da se vozi sa bilo kim ◊ đi kurînd sa-nvațat sî kare, înga nu kućaḑă sîngur la drum măĭ lung — skoro je naučio da vozi, još uvek ne sme sam na duži put ◊ ćińerișu nu numa śe kară ĭuta, numa ĭastă kare kară bĭeț muorț — omladina ne samo što vozi brzo, nego ima ih koji voze mrtvi pijani ♦ sin. mînăb> 2.b> (fig.) vozati, navlačiti; okoristiti; vući za nos ◊ prostavĭela, amînat a vaḑut kî ĭel o kară kum vrĭa — glupača, kasno je uvidela da je on voza kako hoće [Por.] [Vidi]
37 karabaș cimpoier гајдаш karabașb> (mn. karabașb>) [akc. karabab>ș] (i. m.) — (muz.) gajdaš ◊ karabașu ĭe uom kare kîntă-n karăbĭ — gajdaš je čovek koji svira gajde ◊ vrodată a fuost în tuot satu kîć-un kîrabaș, șî ku iĭ sa pitrekut tuaće visaļiĭļi, d-akuma s-a pĭerdut gata đi tuot — nekad je u svakom selu bio po neki gajdaš, i sa njima se provodilo svako veselje, a sada su se gotovo sasvim izgubili [Por.] ∞ karabăb> [Vidi]
4272 Karabaș Carabaș Карабаш Karabașb> [akc. Karabab>ș] (i. m.) — (antr.) Karabaš, Karabašević ◊ Karabaș ĭe poļikra lu uom kare mult a kîntat în karăbĭ, ș-a fuоst kunoskut đ-arîndu pi karăbĭ, da nu pi numiļi luĭ bućeḑat — Karabaš je nadimak čoveka koji je dugo svirao gajde, i bio poznat svuda po gajdama, a ne po svom krštenom imenu ◊ unđe đi uom s-a prins poļikra Karabaș, așa lumĭa a kĭemat șî pi aĭ luĭ đin kasă — gde se nadimak Karabaš primio za čoveka, tako su ljudi nazivali i njegove ukućane ◊ đin poļikra Karabaș s-a fakut la karće prezimiļi Karabašević — od nadimka Karabaš nastalo je prezime Karabašević ♦ var. Kîrabașb> [Por.] ∞ karabăb> [Vidi]
3492 karare cărare стаза karareb>¹ (mn. karărĭb>) [akc. karab>re] (i. ž.) — (zast.) staza, puteljak ◊ întra koļibiļi luor la munće a fuost o karare, a mĭers pin padure đasă, akuma a-nkiso dudău, kă nuĭe ńima să trĭakă pi ĭa — između njihovih koliba u planinii bila je jedna staza, vodila je kroz gustu šumu, sada je zarasla u korov, jer nema nikoga da njome prolazi ◊ tuată kararĭa ĭe drum đirĭept — svaka staza je prečica ♦ var. kalareb> ♦ sin. poćakăb> [Por.] ∞ karab> [Vidi]
3491 karatură cărătură вожња karaturăb> (mn. karaturĭb>) [akc. karatub>ră] (i. ž.) — (izob.) vožnja, prevoženje ◊ am înbunat la fata mĭa triĭ karaturĭ pi kîrauș kînd o fi bîlśu, ma iĭ i kaḑu munkă la a đintîń, șî abĭa a sufarat numa o karatură — obećao sam svojoj devojci tri vožnje na ringišpilu kad bude vašar, ali njoj pripade muka već kod prve, pa je jedva podnela samo jednu vožnju ♦ var. kîraturăb> ◊ nu puot să sufîr kîratură lungă ku tumobilu — ne mogu da podnesem dugu vožnju automobilom [Por.] ∞ karab> [Vidi]
78 kare care ко kareb> [akc. kab>re] (zam.) — a.b> ko, koji, koja ◊ kare să duče după apă? — ko ide po vodu? ♦ sin. čińeb> [Kmp.] ◊ kare vińe dupa nuoĭ? — ko dolazi po nas? b.b> koga ◊ la kare va sîmana kopilo-sta — na koga li liči ovo dete? ◊ n-aĭ đi kare să ći ćiemĭ — nemaš koga da se bojiš ◊ la kare aĭ vaḑut aĭa? — kod koga si to video? c.b> sa kim, sa kojim ◊ ku kare ć-aĭ țukat? — s kim si se ljubila? [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2907 kareguod oricare когод kareguodb> [akc. kareguob>d] (pril.) — kogod, bilo ko ◊ să vină kareguod vrĭa, ĭuo đ-aiśa nu ma mut — nek dođe kogod hoće, ja se odavde ne pomeram ♦ var. karegudb> ♦ sin. fiĭekareb> [Por.] ∞ guodb> [Vidi]
5706 karnuos cărnos меснат karnuosb> (karnuasăb>) (mn. karnuoșb>, karnuasăb>) [akc. karnuob>s] (prid.) — mesnat ◊ puork karnuos, bun đi-ngrașat — mesnata svinja, dobra za tov ∞ karńeb> [Vidi]
3450 karpin carpen граб karpinb> (mn. karpińb>) [akc. kab>rpin] (i. m.) — (bot.) grab, crni grab (Carpinus betulus) ◊ karpin ĭe ļemn tare, bun đi fakut držăļe, alaturĭ kare au dĭelurĭ đi ļemn, șî tare bun ļiemn ĭe đi fakut fuoku — grab je jako drvo, dobro za izradu držalja i alata koji imaju drvene delove, i jako je dobro drvo za loženje vatre ♦ up. sfińakb> [GPek] [Vidi]
3453 karpińel cărpinel грабић karpińelb> (mn. karpińeĭb>) [akc. karpińeb>l] (i. m.) — (bot.) (demin.) grabić, mali grab, lastar od graba ◊ kînd sa faśe žuardă đi mînat vićiļi, măĭ bună ĭe s-o taĭ đin vro krĭanguță đi karpińel ćinîr, kî ĭa ĭe ușuară, supțîrĭe șî žîlao — kad se pravi prut za teranje stoke, najbolje je da je odsečeš od grančice nekog mladog grabića, jer je laka, tanka i žilava ♦ var. karpinușb> [Por.] ∞ karpinb> [Vidi]
5979 karunt cărunt сед karuntb> (karuntăb>) (mn. karunțb>, karunćeb>) [akc. karub>nt] (prid.) — sed, sedokos ◊ ćinîr uom, ama ĭe tuot karunt — mlad čovek, ali je sav sed ◊ muoșu ku barba karuntă — čiča sa sedom bradom [Por.] [Vidi]
4883 karuță căruță каруце karuțăb> (mn. karuțăb>) [akc. karub>ță] (i. ž.) — (demin.) karuce ◊ karuța ĭe kar ușuor ku patru ruoț, kare-l trag kaĭi, unu or duoĭ, șî ku kare sa kară gîzdoćińiļi kînd ĭasă la vro visaļiĭe — karuce su lagana kola sa četiri točka, koje vuku konji, jedan ili dva, i kojim se voze bogataši kad izlaze na neku svetkovinu ♦ / (demin.) < karb> ♦ sin. kośiĭeb> [Por.] ∞ karb> [Vidi]
3892 kasar căsar чуваркућа kasarb> (mn. kasarĭb>) [akc. kasab>rĭ] (i. m.) — čuvarkuća, osoba koja čuva kuću ◊ a lasat kasa fara kasar — ostavili su kuću bez čuvara [Por.] ∞ kasăb> [Vidi]
3727 kasatuorńik om de casă кућаник kasatuorńikb> (mn. kasatuorńiśb>) [akc. kasatuob>rńik] (i. m.) — (zast.) kućanik, dobar domaćin; ukućanin ◊ dakă soțu nuĭe kasatuorńik, kasa sa pîrasîașće ĭuta — ako muž nije dobar domaćin, kuća se brzo rastura ♦ var. kîsatuorńikb> [Por.] ∞ kasăb> [Vidi]
3052 kasă casă кућа kasăb> (mn. kîășb>) [akc. kab>să] (i. ž.) — kuća ◊ kasă ĭe zîđitură în kare traĭașće uomu — kuća je zidani objekat u kome živi čovek ◊ kasă mare — velika kuća ◊ kasă ku patru odăĭ — kuća sa četiri odeljenja ◊ kasă đi pĭatră — kamena kuća ◊ kasă la doă spraturĭ — kuća na dva sprata ◊ kasă đi bîrńe, bîrnarĭață — kuća od brvana, brvnara ◊ kasă đi morśilă — blatara ◊ kare traĭașće șî-n sat, șî la munće, în sat are kasă da la munće koļibă — ko živi i u selu i na planini, u selu ima kuću, a na planini kolibu ♦ sin. koļibăb> [Por.] [Vidi]
3600 kaș caș каш kașb> (mn. kașurĭb>) (i. s.) — (nutr.) kaš, podliveno mleko, sladak ili mlad sir ◊ kaș ĭe lapće înkegat, kare ĭe pin strîkatuare străkurat đi ḑăr, șî kare s-a fakut brînḑă muaļe șî dulśe — kaš je podliveno mleko, koje je kroz cediljku oceđeno od surutke, i koje je postalo mek i sladak sir ◊ kașu sa puńe pi fund șî sa taĭe în faļiĭ, kare sa sarĭaḑă șî sa pun în śubăr — kaš se stavlja na lopar i seče na velije, koje se posole i stavljaju u čabar ♦ up. brînḑăb>, kĭagb> [Por.] [Vidi]
3680 kaśulă căciulă шубара kaśulăb> (mn. kaśuļb>) [akc. kaśub>lă] (i. ž.) — 1.b> šubara ◊ kaśulă ĭe astrukamîntu kapuluĭ; kaśulă đi bîtrîńață a fuost fakută đi pĭaļe đi uaĭe, ku bițurĭ marĭ, ĭarnă să țînă đi źer, da vara sî fakă rakuare — šubara je pokrivač glave; starinska šubara bila je od ovčjeg kože, sa dugačkim pramenovima, zimi da štiti od mraza, a leti da pravi hladovinu ◊ a fuost patru fĭelurĭ đi kaśuļ batrîńe: kaśulă ku bițurĭ, kalabăț, kaśulă ku urĭekĭ, șî stragană — bilo je četiru vrste starinskuh šubara: vlasnata šubara, kupasta šubara, šubara sa naušnicama i astragana 2.b> kapa uopšte ◊ dupa rat, kînd s-a prins lumĭa pi la lukru pin preduzeće, a-nśeput sî puarće șî alće kaśuļ: kașkĭet, barĭetă, șăĭkaće, pîlariĭe — posle rata, kad su ljudi počeli da se zapošljavaju po preduzećima, počeli su da nose i druge kape: kačket, beretku, šajkaču, šešir [Por.] [Vidi]
5384 kata căuta тражити katab> (ĭuo katb>, ĭel katăb>) [akc. katab>] (gl. p.) — 1.b>b>b> tražiti, tragati ◊ nu kata bań đi la ĭel, kă nu-ț dă — nemoj tražiti pare do njega, jer ti neće dati ◊ kată pi draku — traži đavola 2.b>b> gledati, posmatrati ◊ śe kaț așa la mińe? — što me tako gledaš? 3.b> izgledati, biti tužan ◊ fata-sta kată rău, sigurat a lasato baĭatu — ova devojka izgleda tužno, sigurno ju je ostavio momak [Por.] ♦ dij. var. kăutab> [buf.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
5099 katană cătană солдат katanăb> (mn. katăńb>) [akc. katab>nă] (i. s.) — (folk.) soldat, vojnik ◊ vuorba katană s-a pastrat numa pin kînćiśe aļi batrîńe, însamnă pi uom soldat, în armată — reč katana sačuvala se samo u starim pesmama, označava soldata u vojsci ♦ sin. soldatb> [Por.] [Vidi]
3702 katușă cătușă клапуша katușăb> (mn. katub>ș) [akc. katub>șă] (i. ž.) — klapuša, držač jarma ◊ katușa ĭe un parśel đi fĭer înstrînbat, prins đi vîru lu proțapu karuluĭ or alu tînžală, kare țîńe źugu — klapuša je iskrivljeni komad metala, pričvršćen za vrh kolske rude ili potegljice, koji drži jaram [GPek] ◊ katușa đe bîtrîńață a fuost fakută đi ļiemn, șî prinsă đe proțap k-o tăńikĭauă đi fĭer — starinska klapuša bila je izrađena od drveta, i pričvršćena za rudu metalnim prstenom (Tanda) ◊ abĭa sa țîńe minće kă vrodată în luok đi katușă a fuost o gužbă đi kurpiń, or đi ćiĭ — jedva se pamti da je nekad, umesto klapuše, bila gužva od lijana ili like (Rudna Glava) ♦ up. tînžalăb>, źugb> [Por.] ∞ karb> [Vidi]
6371 kazan cazan каzан kazanb> (mn. kazańeb>) (i. s.) — kazan, kotao ◊ kazanu ĭe vas mare đi aramă, în kare sa fĭarbĭe rakiu, or mînkare đi mulț inș, kum ĭe nunta — kazan je veliki sud od bakra, u kome se kuva rakija, ili sprema jelo za mnogo osoba, kao što je svadba ♦ sin. kaldareb> [Por.] [Vidi]
2445 kă că јер kăb> (vez.) — 1.b> jer ◊ nu puot să vin, kă mis kuprins ku lukru — ne mogu da dođem, jer sam zauzet poslom ◊ vunu ĭuta, kă mum-ta țî rău bolnavă — dođi brzo, jer ti je majka teško bolesna 2.b> te ◊ ăl luvară đin skurt, da ĭel, saraku: kă v-o fi, kă nu v-o fi, șî la urmă do spusă tuot — pritisnuli ga sasvim, a on, jadan; te oće biti, te neće biti, na kraju je priznao sve 3.b> da ◊ ma mir kum nu vĭeḑ tu kă ĭel minće — čudi me kako ne vidiš da on laže ♦ var. kîb> ◊ am uḑît kî tu n-aĭ fuost akoluo — čuo sam da ti nisi bio tamo [Por.] [Vidi]
4662 kăńală căneală црнило kăńalăb> (mn. kăńeļeb>) [akc. kăńab>lă] (i. ž.) — (izob.) 1.b>b>b>b> (color.) crnilo, crna boja ◊ a mĭers țîgańi pi đal ku kăneļe đi fărbuit lîna — išli su Cigani po brdima sa crnilom za bojenje vune ◊ țîgańi a vindut kăńală đi păr la muĭerĭ kare s-a fărbuit — Cigani su prodavali crnilo za kosu ženama koje su se farbale 2.b>b>b>b> zagoretina ◊ kăńala kare s-a prins pi fundu ćipsîĭi, s-a kurațat ku ļingura or ku kuțîtu — zagoretina koja se nahvatala na tepsiji strugala se kašikom ili nožem ♦ sin. śerńalăb> [Por.] ∞ kăńib> [Vidi]
5363 kăok cauc камилавка kăokb> (mn. kăośb>) [akc. kăob>k] (i. m.) — kamilavka ◊ kînd au vińit părtizańi, a skoborît kăoku đi la popa đin kap, șă l-a lăpădat în morśilă — kad su partizani došli na vlast, skinuli su popu kamilavku s glave, i bacili u blato [buf.] [Vidi]
4006 kăpiĭa căpia брљавити kăpiĭab> (ĭuo ma kăpiĭeḑb>, ĭel sa kăpiĭaḑăb>) [akc. kăpiĭab>] (gl. p. ref.) — (vet.) (o ovcama) brljaviti, pobrljaviti, oboleti od brlja ◊ kîća uoĭ la baśiĭe a kăpiĭat ĭuta, ama n-a fost mărveńak apruape, șî uoĭļi a ļipsît — nekoliko ovaca je na bačiji brzo pobrljalo, ali veterenira nije bilo u okolini, pa su ovce lipsale [GPek] [Vidi]
4004 kăpiĭală căpială брљ kăpiĭalăb> (mn. kăpiĭeļb>) [akc. kăpiĭab>lă] (i. ž.) — (vet.) brlj, brljavost, ovčja bolest (Cenuroza, Vertigo) ◊ uaĭa bolnauă đe kăpiĭală uđașće đe kîrd, pașće sîngură șî đes sa suśașće în luok — ovca obolela od brlja zaostaje za stadom, pase sama i često se okreće u mestu ◊ aĭ batrîń uaĭa kăpiĭată a taĭat ku briśu la kap, șî ĭ-a skuos đin kriĭir vro guangă, gaura a uns ku său ș-a-nkiso ku katran — stari su brljivim ovcama otvarali lobanju brijačem, iz mozga vadili neku bubu, ranu mazali lojem i zatvarali je katranom ♦ var. kăpiĭaturăb> [GPek] ♦ dij. var. kîpiĭaturăb> [Por.] ∞ kăpiĭab> (Ima umotvorina!) [Vidi]
4005 kăpiĭat căpiat ошамућен kăpiĭatb> (kăpiĭatăb>) (mn. kăpiĭațb>, kăpiĭaćeb>) [akc. kăpiĭab>t] (prid.) — 1.b> (med.) ošamućen, opijen, koji ima vrtoglavicu ◊ kînd ĭ-a dat o palmă, a mĭers kăpiĭată măĭ mult đi un śas — kad joj je udario šamar, išla je ošamućena više od sata 2.b> (vet.) brljiv, oboleo od brlja ♦ uaĭa kăpiĭată, s-a suśașće-n luok, đisparțîtă đe kîrd — brljiva ovca, vrti se u mestu odvojena od stada ♦ sin. șukĭatb> [GPek] ♦ dij. var. kîpiĭatb> ∞ kăpiĭab> [Vidi]
3574 kăpriĭață căprăriște козарица kăpriĭațăb> (mn. kăpriĭețb>) [akc. kăpriĭab>ță] (i. ž.) — kozarica, kozarnik ◊ kăpriĭață ĭe koćeț, adîns fakut lînga strungă, în kare să bășkuĭe kapriļi đin stînă uoilor — kozarica je ograda, posebno podignuta kraj tora, u koju se odvajaju koze iz ovčjeg stada ◊ kapriļi sa-nkid în kăpriĭață kî bat uoiļi, ļi-npung ku kuarńiļi, ļi muśkă đi urĭekĭ, șî uoĭļi nu puot în paśe mînka đi ĭaļe — koze se odvajaju u kozarnik jer biju ovce, bodu ih rogovima, ujedaju za uši, i ovce ne mogu na miru jesti od njih [GPek] ♦ dij. var. kîpriĭațăb> (Rudna Glava) ◊ uoĭļi s-a puot țîńa șă supt plășć kă au lînă, da kapriļi n-au șă đ-aĭa ĭe kîpriĭața înkisă ka toblarĭu — ovce se mogu držati pod sklonom jer imaju vunu a koze nemaju, pa se zato kozarnik gradi zatvoren kao tor (Topolnica) [Por.] ∞ kaprăb> [Vidi]
3726 kăsători căsători венчати се kăsătorib> (ĭuo ma kăsătorĭeskb>, ĭel sa kăsătorĭașćeb>) [akc. kăsătorib>] (gl. p. ref.) — (zast.) venčati se, sklopiti brak, udati se, oženiti se, skućiti se ◊ kînd s-a kăsătorit ku uomu đintîń, n-avut ńiś masă, ńiś ļingură — kad se udala za prvog muža, nije imala ni sofru, ni kašiku ◊ are numa un fiśuor, ažuns đi kăsătorit — ima samo jednog sina, stigao za ženidbu ♦ var. kîsîtorib> ♦ sin. kununab> [Por.] ∞ kasăb> [Vidi]
5667 kășćig căștig добитак kășćigb> (mn. kășćigurĭb>) [akc. kășćib>g] (i. s.) — (zast.) dobitak, zarada; korist ◊ bîlśu a fuost slab, șă n-avut ńiś un kășćig đin provinḑarĭa vićiluor — vašar je bio slab, i nije imao nikakav dobitak od preprodaje stoke ◊a lukrat điźaba, fara ńiśun kășćig — radio je badava, bez ikakve koristi ♦ sin. dobîndăb> [Por.] [Vidi]
4341 keltui cheltui трошити keltuib> (ĭuo keltuĭeskb>, ĭel keltuĭașćeb>) [akc. keltuib>] — (folk.) trošiti, rasipati ◊ vuorba „keltui” la nuoĭ s-auḑît pin kînćiśe lautarĭeșć — reč „keltui” kod nas se čula kroz lautarske pesme ◊ lautari a kîntat kum vrunu Ĭanśo-l bat a keltuit bańi pin Țăļigrad — lautari su pevali o nekom Janku pijanici koji je trošio pare po Carigradu ♦ sin. motîrśib>, strîvib> [Por.] [Vidi]
4342 keltuĭală cheltuială трошење keltuĭalăb> (mn. keltuĭaļeb>) [akc. keltuĭab>lă] (i. ž.) — (folk.) trošenje, rasipanje ◊ ḑîua-nuapća pin kafeń, nu sa lasă đi keltuĭală pănă nu va rămîńa fara ńimik ka kuku — vazdan po kafanama, ne bataljuje rasipanje dok ne ostane bez ičega kao kukavica [Por.] ∞ keltuib> [Vidi]
5034 kiđe chidă иње kiđeb> (mn.) [akc. kib>đe] (i. ž.) — inje ◊ kiđe sînt aburĭ đi apă îngețaț pi krĭanźiļi ļemnuluĭ, kînd dă źer uskat — inje je vodena para smrznuta na granama drveća, u vreme suvomrazice ◊ kiđe sa prinđe pi ļemn đin parća-ĭa đin kare baće vîntu — inje se hvata na drveće sa one strane sa koje duva vetar ◊ kiđe ĭe un fĭeļ đi brumă — inje je vrsta slane [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
3138 kikă chică плетеница kikăb> (mn. kikeb>) [akc. kib>kă] (i. ž.) — 1.b> (oglavlje) pletenica, kika ◊ kikă ĭe păr muĭerĭesk înpļećit în bîrțâ — kika je ženska kosa upletena u pletenicu ◊ đemult tuaće șkolarițîļi a dus păr înpļećit în kike — nekada su sve učenice nosile kosu upletenu u kike ♦ sin. bîrțăb> 2.b> (zast.) pramen kose koji se seče prilikom krštenja deteta ◊ ĭerĭ ĭ-a luvat đin kikă la kopil, la bućeḑat, ș-a fakut visaļiĭe mare — juče su detetu isekli pramen kose, krstili ga, i napravii veliko veselje 3.b> (bot.) svila na kukuruzu ◊ druga a slubaḑît kikă, kukuruḑu ĭe bun đi fiert — klip je pustio svilu, kukuruz je dobar za kuvanje [Por.] ∞ kukuruḑb> [Vidi]
3062 kimîtă imita имитација kimîtăb> (mn. kimițb>) [akc. kib>mîtă] (i. ž.) — imitacija, podržavanje ◊ n-a fakut la kopil țuală kum trăbe, numa o kimîtă đi țuală, ka đi papușă kopilarĭaskă — nije izradila detetu odelce po meri, nego neku imitaciju od odela, kao za dečju lutku ◊ s-a lasat đi bĭare, akuma numa ĭe o kimîtă đi bĭețîuos — ostavio piće, sad je samo imitacija pijanice [Por.] [Vidi]
5051 kin chin мука kinb> (mn. kinurĭb>) (i. s.) — muka, trud; napor ◊ ku mare kin sa do suit în puod fara skară — sa velikom mukom se popeo na tavan bez merdevina ◊ nu sa puaće fara kin gaći șkuala — ne može se bez truda dovršiti škola ♦ sin. nakazb> [Por.] [Vidi]
6300 kingă chingă колан kingăb> (mn. kinźb>) [akc. kib>ngă] (i. ž.) — 1.b> kolan, pojas; kaiš ◊ kingă ĭe o kurauă đi pĭaļe kare ļagă șaua strîns đi trupu kaluluĭ — kolan je kožni kaiš koji vezuje sedlo čvrsto za telo konja ♦ sin. kurauăb> 2.b> (tehn.) prečaga ◊ kingă ĭe o blană lungă șă îngustă kare s-a prins đi duoĭ puopĭ kînd s-a fakut koļibiļi — prečaga je dugačka i uska letva koja se prikivala za dva direka kad se gradila koliba [Por.] [Vidi]
3571 kińez cneaz кнез kińezb> (mn. kińežb>) [akc. kińeb>z] (i. m.) — (zast.) knez, starešina sela ili opštine ◊ kińez đemult a fuost stapînu satuluĭ, da đi dupa ratu ku mńamțî, așa-ĭ ḑîk șî la fruntașu uopșîńi — knez je nekada bio starešina sela, a nakon rata sa Nemcima, tako zovu i predsednika opštine ◊ kińez đemult a putut să fiĭe numa al măĭ mare stapîn în sat — knez je nekada mogao biti samo najveći gazda u selu ◊ uom vaḑut: la ĭel șî kińezu đin oraș vińe la prazńik — ugledan čovek: kod njega i predsednik opštine dolazi na slavu [Por.] [Vidi]
3573 kińežîĭe cnezie кнежина kińežîĭeb> (mn. kińežîĭb>) [akc. kińežîb>ĭe] (i. s.) — (zast.) knežina ◊ kińežîĭa a fuost țînutu kińezuluĭ, unđe ĭel a domńit — knežina je bila kneževa oblast, u kojoj je on gospodario [Por.] ∞ kińezb> [Vidi]
1651 kiptuare cheotoare копча kiptuareb> (mn. kiptuorĭb>) [akc. kiptuab>re] (i. ž.) — kopča, petlja za zakopčavanje odeće ◊ kiptuorĭ la țuaļe a purtat aĭ nuoștri pănă n-a ĭeșît bumbi — kopče su naši nosili na odeći sve dok se nisu pojavila dugmeta [Por.] [Vidi]
2689 kișnat chisnovat занет kișnatb> (kișnatăb>) (mn. kișnațb>, kișnaćeb>) [akc. kișnab>t] (prid.) — (psih.) zanet mislima, duhom odsutan ◊ vĭeḑ kî ĭe kișnat, đ-aĭa nu ć-auđe — vidiš da je zanet, zato te ne čuje ◊ bandașî kîntă, rasună vaļa, da ĭel źuakă kișnat, nu vĭađe pi ńima — trubači sviraju, odjekuje dolina, a on igra zanet, ne vidi nikoga ♦ sin. luvatb>, dusb> [Por.] [Vidi]
4715 kîći câte по kîćib> [akc. kîb>ći] (pril.) — po ◊ kîći unu, kîći unu, șă tuoț tunară înuntru — jedan po jedan, i svi uđoše unutra ◊ sa duk la bîlś đi soțîĭe, kîći doĭ, kîći triĭ — idu na vašar u društvu, po dva, po trij [Por.] ∞ kîtb> [Vidi]
4617 kîćikîta câticâta ? помало kîćikîtab> [akc. kîćikîta] (pril.) — pomalo, malo-pomalo ◊ dakă a fuost lovit, s-a tras kîćikîta, kîćikîta pi kuaće, pănă n-a ĭeșît la șļau — iako je bio ranjen, vukao se malo pomalo na laktovima, dok nije izašao na put [Por.] ∞ kîtab> [Vidi]
4942 kîfadarńik cafadar гостопримљив kîfadarńikb> (kîfadarńikăb>) (mn. kîfadarńiśb>, kîfadarńiśeb>) [akc. kîfadab>rńik] (prid.) — (zast.) gostoprimljiv, ljubazan ◊ kîfadarńik a fuost uom kare a primit lumĭa-n kasă ku drag, șă pi tuot nat ambiĭat să bĭa șî să mănînśe — gostoprimljiv je bio čovek koji je rado primao goste u kuću, i svakoga je nudio da jede i pije [Zvizd] (Ima umotvorina!) [Vidi]
5172 kîkalare căcare срање kîkalareb> (mn. kîkalărĭb>) [akc. kîkalab>re] (i. ž.) — (vulg.) sranje, kenjanje; sraćkavica ◊ a strîkat burta, șî s-a pus kîkalarĭa grĭa pi ĭel — pokvario je stomak, i spopala ga teška sraćkavica ◊ a fakut vro kîkalare pi la lukru, kum l-a dudait — napravio je neko sranje na poslu, čim su ga isterali ♦ sin. kufurĭalăb> [Por.] ∞ kakab> [Vidi]
5376 kîlarĭaće călăreț јахач kîlarĭaćeb> (mn. kîlarĭețb>) [akc. kîlarĭab>će] (i. m.) — jahač ◊ kîlarĭețî a fuost numa uamiń kare avut kaĭ — jahači su bili samo ljudi koji su imali konje ◊ muĭarĭa kare a mĭers pi kal, s-a kĭemat kîlarĭață — žena koja je jahala konja zvala se jahačica ♦ var. kîlarĭețb> [Por.] ∞ kalb> [Vidi]
2992 kîlțan câlţan ? клцан kîlțanb> (mn. kîlțańeb>) [akc. kîlțab>n] (i. s.) — klcan, muška košulja ◊ kîlțan ĭe kimĭașă omeńiaskă đi kîlț, đeșkis la pĭept ka śupagu ăl muĭerĭesk, unđe avut vro tri-patru kiptuorĭ, kă bumbĭ n-a fuost — klcan je muška košulja od konoplje, sa preklopom na grudima kao ženski čupag, gde je imao tri-četiri petlje za zakopčavanje, jer dugmeta nije bilo ◊ kîlțan vrodată s-a ḑîs la tuaće fĭelurĭ đi kimĭeș omeńieșć — klcan je nekad bio naziv za sve vrste muških košulja ◊ în Tanda vuorba kîlțan nuĭe kunoskută — u Tandi reč klcan nije poznata ♦ up. kimĭașăb>, kamașăb> ♦ sin. drîsmanb> [Por.] ∞ kîlțb> [Vidi]
5058 kîldarar căldărar бакрачар kîldararb> (mn. kîldararĭb>) [akc. kîldarab>r] (i. m.) — (erg.) bakračar, kotlokrpa ◊ kîldarar ĭe uom kare faśe or ogođașće la kaldîărĭ — bakračar je čovek koji izrađuje ili popravlja bakrače ◊ kîldararĭ la nuoĭ măĭ mult a fuost țîgańi, ama a fuost șî đ-aĭ nuoștri kare a șćut să kîrpĭaskă la kaldărĭ — bakračari su kod nas obično bili Cigani, ali je bilo i naših koji su znali da krpe bakrače ♦ var. kîldararĭb> [Por.] ∞ kaldb> [Vidi]
5080 kîmp câmp поље kîmpb> (mn. kîmpurĭb>) [akc. kîb>mp] (i. s.) — (geog.) polje, ravnica ◊ kîmp ĭe luok putrîvit șî đeșkis, fara padure, măĭ đes ku ĭarbă đi paskut șă đi kosît — polje je ravno i otvoreno mesto, bez drveća, najčešće sa travom za pašu i košenje ◊ kîmp sa ḑîśe șî la luok lukrat ku bukaće — polje se kaže i za obrađeno mesto sa usevima ◊ (izr.) ano-sta kîmpu slab a rođit — ove godine polje je slabo rodilo [Por.] [Vidi]
5081 kîmpiĭe câmpie пољана kîmpiĭeb> (mn. kîmpiĭb>) [akc. kîmpib>ĭe] (i. ž.) — (geogr.) poljana ◊ kîmp ĭe luok unđe nuĭe padure, da kîmpiĭe ĭe kîmp lung — polje je mesto bez drveća, a poljana je dugačko polje [Por.] ∞ kîmpb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
5309 kînćik cântec песма kînćikb> (mn. kînćiśeb>) [akc. kîb>nćik] (i. s.) — (muz.) pesma ◊ kînćiśiļi đ-akuma nu puot să fiĭe niśkînd frumuasă kum sînt kînćiśiļi aļi batrîńe, kare ļ-a kîntat aĭ nuoștri stramuoș — današnje pesme ne mogu nikada biti lepe kao što su stare pesme, koje su pevali naši preci ◊ kînćik đi duor — ljubavna pesma ◊ kînćik fećiesk — devojačka pesma ◊ kînćik dupa-l muort — posmrtna pesma [Por.] ∞ kîntab> [Vidi]
6302 kînćiku braduluĭ cântecul bradului песма јеле kînćiku braduluĭb> (sint.) — (izob.) jelina pesma ◊ kînćiku braduluĭ s-a kîntat pănă s-a kićit prunu lu al muort, kă brad n-a fuost în Poreśa — jelina pesma se pevala dok se kitila pogrebna šljiva, jer jele nije bilo u Porečju [Por.] ∞ bradb> [Vidi]
5311 kînćiśiel cântecel песмица kînćiśielb> (mn. kînćiśiaļeb>) [akc. kînćiśieb>l] (i. s.) — (muz.)(demin.) pesmica ◊ a-nvațat șî fata un kînćiśiel, șî tota ḑîua ăl kîntă, pazînd uoiļi pi-o śokiță đi la đal đi sat— naučila je i devojčica jednu pesmicu, pa je ceo dan peva, čuvajući ovce na jednom brdašcu iznad sela ♦ / < (demin.) kînćikb> + -śiel ♦ var. kînćiśelb>, kînćikuțb> [Por.] ∞ kîntab> [Vidi]
2426 kînd când кад kîndb> (pril.) — 1.b> kad ◊ kînd am uḑît kum a putut să pĭară, frika ma taĭat — kad sam čuo kako su mogli da stradaju, strah me je presekao ◊ s-a dus đemult, ńima nu șćiĭe kînd va veńi — otišli su davno, niko ne zna kad li će doći ◊ ńi vorbim kînd o veńi tata — razgovaraćemo kad bude došao otac 2.b> (u izr.) kad-kad, ponekad ◊ sa-uđe kînd-kînd șî vîntu kînd baće pin krianźe — čuje se kad-kad i vetar kad bije kroz granje ◊ kînd șî kînd — s vremena na vreme, ponekad [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2909 kîndguod oricând кадгод kîndguodb> [akc. kîndguob>d] (pril.) — kadgod, bilo kad ◊ kîndguod îm dă-n gînd đi mumă, îm vińe sî ma plîng — kadgod se setim majke, dođe mi da plačem ♦ sin. fiĭekîndb> [Por.] ∞ guodb> [Vidi]
2427 kîndva cândva некад kîndvab> [akc. kîb>ndva] (pril.) — nekad, nekada, neki put ◊ aĭa a fi fuost, puaće fi, kîndva, ama astîḑ aĭa sigurat nuĭe — toga je bilo, može biti, nekada, ali danas toga sigurno nema ◊ ăl așćetăm, va veńi kîndva — čekamo ga, možda će doći nekad ♦ sin. vrodatăb> [Por.] ∞ kîndb> [Vidi]
5307 kînta cânta певати kîntab>¹ (ĭuo kîntb>, ĭel kîntăb>) [akc. kîntab>] (gl. p. ref.) —1.b> pevati ◊ pănă a pazît vićiļi la śuakă, fĭaćiļi kînta kînćiśe đi duor đ-a răsunat vaļa tuată — dok su čuvale stoku na brdu, devojke su pevale ljubavne pesme da je odjekivala cela dolina ◊ fećița kîntă đin gură ka prigivituarĭa — devojčica peva kao slavuj ◊ babiļi sa kîntă la-l muort, sa ruagă sî sa skuaļe — babe pevaju nad pokojnikom, mole se da ustane 2.b> vajkati se, kukati ◊ đi śe sa va kînta veśina atîta, sigurat vrun rău sa slućit — zašto li se vajka toliko komšika, sigurno se neko zlo desilo [Por.] [Vidi]
5308 kînta cânta свирати kîntab> (ĭuo kîntb>, ĭel kîntb>ă) [akc. kîntab>] (gl. p. ref.) — (muz.) svirati ◊ s-a-nvațat đi mik să kînće-n bandă — naučio je od malena da svira trubu ◊ tota ḑîua dupa viće kîntă-n fluir — ceo dan za stokom svira frulu ◊ uomî-su kîntă đin laută, da ĭa kîntă đin gură — muž svira violinu, a ona peva [Por.] ♦ dij. sin. ḑîśab> [Crn.][Hom.] [Vidi]
2078 kîntariuon sunătoare кантарион kîntariuonb> (mn. kîntariuońb>) [akc. kîntariuob>n] (i. m.) — (bot.) kantarion, gospin cvet, bljuzgavac, ivanjčica, krvavac, marina ručica, gospino zelje (Hypericum perforatum) ◊ kîntariuonu krĭașće pi față, are fluare galbină; mult sa kuļaźe șî sa uskă, ļiak đi mulće bualje — kantarion raste na prisoju, ima žuti cvet; mnogo se bere i suši, lek je za mnoge bolesti [Por.] [Vidi]
5312 kîntat cântat певање kîntatb>¹ (mn. kîntaturĭb>) [akc. kîntab>t] (i. s.) — (muz.) 1.b> pevanje ◊ kîntatu lu fĭaće marĭ a fuost măĭ frumuos — devojačko pevanje bilo je najlepše ◊ muĭeriļi s-a pus pi kîntat lînga patu muortuluĭ — žene su započele pevanje kraj pokojnikovog odra 2.b> sviranje ◊ kîntatu lu bandașî aĭ batrîń pi la nunț a țînut triĭ ḑîļe șă triĭ nuopț — sviranje starih trubača na svadbama trajalo je tri dana i tri noći [Por.] ∞ kîntab> [Vidi]
5313 kîntat cântat опеван kîntatb>² (kîntatăb>) (mn. kîntațb>, kîntaćeb>) [akc. kîntab>t] (prid.) — (muz.) opevan, stavljen u pesmu ◊ kare avut bań, a plaćit la lăutarĭ să-l pună-n kînćik, kî uomo-l kîntat traĭașće măĭ mult în minća lumi — ko je imao pare, plaćao je lautarima da ga stave u pesmu, jer opevani čovek traje duže u ljudskom sećanju ◊ mulț uoț a fuost kîntaț, ș-aluor kînćiśe s-a kĭemat dupa numiļi luor — mnogi hajduci su bili opevani, i njihove pesme nosile su njihova imena [Por.] ∞ kîntab> [Vidi]
5310 kîntatuorĭ cântareț певач kîntatuorĭb> (mn. kîntatuorĭb>) [akc. kîntatuob>rĭ] (i. m.) — (muz.) pevač ◊ lautari aĭ batrîń a kîntat đin gură sîngurĭ, n-avut kîntatuorĭ adîns în taĭfă — stari svirači su pevali sami, nisu imali posebne pevače u grupi ♦ var. kîntarĭețb> [Por.] ∞ kîntab> [Vidi]
3620 kîńe câine пас kîńeb> (mn. kîńb>) [akc. kîb>ńe] (i. m.) — (zool.) pas (Canis familiaris) ◊ la nuoĭ ĭastă kîń đe kasă, kîńi đe uoĭ, șî kîń đe vînat — kod nas ima kućnih pasa, ovčarskih pasa, i lovačkih pasa ◊ kîńi đe kasă sa țîn ļegaț în kîrtuog, aĭ đi uoĭ înga đin kațăl sa-nvață sî mĭargă sluobîd ku uoiļi, da kopuoĭ țîn numa vînatuori — kućni psi drže se vezani u brlogu, ovčarski se još od kučenceta uče da idu slobodni za ovcama, a kerove drže samo lovci ◊ kîńiļi latră, urlă șî țîpă — pas laje, zavija i skiči ◊ đe ńișće kîń sa ḑîśe kă źavļesk, kînd latră fara trĭabă, sa ḑîśă đin glumă đi iĭ kă latră la stîaļe — za neke pse se kaže da laju bez veze kad laju bez potrebe, kaže se u šali za njih da laju na zvezde ◊ un fĭeļ đi kîń au narau rău, kă muśkă lumĭa ku furișu — neki psi imaju zlu ćud jer ujedaju ljude podmuklo [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
3110 kîńipă cânepa конопља kîńipăb> (mn. kîńipĭb>) [akc. kîb>ńipă] (i. ž.) — (bot.) konoplja (Cannabis) ◊ kîńipa ĭe buĭađe kare mult s-a sîmanat, kă đin ĭa a fuost mare dobîndă la țăsatură — konoplja je biljka koja se mnogo sejala, jer od nje bilo velike koristi u tkanju [GPek] ◊ kînd sa kuaśe, kîńipa sa žumuaļe, pî sa bagă în topilă sî sa murĭaḑă — kada sazri, konoplja se čupa i na topilu potapa u vodi ♦ up. inb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
5579 kîpata căpăta добити kîpatab> (ĭuo kapîtb>, ĭel kapîtătb>) [akc. kîpatab>] (gl. p. ref.) — dobiti, primiti ◊ ś-a katat, a kîpatat — što je tražio, to je i dobio ◊ buala a kîpatato la lukru — bolest je dobio na poslu ◊ la urmă, do kîpatară bańi kare a katat — na kraju, dobiše novac koji su tražili ◊ fuź, să nu kapiț șă tu bataĭe — beži, da ne dobiješ i ti batine ◊ penzîĭa kapîtă la vrĭame — penziju prima na vreme [Por.] [Vidi]
5580 kîpatare căpătare добитак kîpatareb> (mn. kîpatărĭb>) [akc. kîpatab>re] (i. ž.) — (ret.) dobitak ◊ điźaba așćată, đin aĭa n-o să fiĭe ńiś o kîpatare — uzalud čeka, od toga neće biti nikakav dobitak ♦ var. kîpatatb> ♦ sin. dobîndăb> [Por.] ∞ kîpatab> [Vidi]
5578 kîpatîń căpătâi јастук kîpatîńb> (mn. kîpatîńeb>) [akc. kîpatîb>ń] (i. s.) — 1.b> jastuk ◊ măĭ batrîn kîpatîń la rumîń kînd a trait în borđiĭe, a fuost tutuku — najstariji jastuk kod Vlaha kad su živeli u zemunicama, bio je trupac ◊ kînd în koļibĭ a-nśeput să fakă paturĭ, rumîńi kîpatîńiļi a umplut ku gižă — kad su u kolibama počeli da prave krevete, Vlasi su jastuke punili komušinom 2.b> a.b> početak ◊ prospuńe kuma fuost, ama înśape đi la kîpatîń — ponovi kako je bilo, ali počni od početka b.b> (fig.) kraj, svršetak ◊ atîta ĭe muĭarĭa tare đi kap, đi ku ĭa ńima nu puaće ĭeșî la kîpatîń — toliko je žena tvrdoglava, da sa njom niko ne može izaći na kraj ◊ kînd ažunsă la kîpatîńu drumuluĭ, sa batu la stînga — kad je stigao na kraj puta, skrenuo je levo [Por.] [Vidi]
38 kîrabuoĭ caraboia карабоја kîrabuoĭb> (mn. kîrabuаĭeb>) [akc. kîrabuob>ĭ] (i. m.) — (color) zelena galica; sastojak koji se dodaje crnoj boji za tekstil da bi boja bila postojana ◊ fara kîrabuoĭ śuariku al śerńit n-a putut sî țînă ńegriala — bez zelene galice, platno ofarbani u crno nije bilo postojano ♦ / < (tur.) kara boya „crna boja” ♦ up. śerńaļeb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
3098 kîramidă cărămidă ћерамида kîramidăb> (mn. kîramiḑb>) [akc. kîramib>dă] (i. ž.) — ćeramida ◊ kîramida ĭe un fieļ đi țrĭep bătrîńiesk, ku kare s-a astrukat koļibiļi — ćeramida je vrsta starinskog crepa kojim su se pokrivale kolibe ◊ kîramida s-a fakut đin pomînt adîns — ćeramida se pravila od posebne zemlje ◊ luok unđe s-a fakut kîramida sa kĭamă kîrîmidariĭe, da lukratuori kîrîmidarĭ — mesto gde se pravila ćeramida zove se ćeramidarnica, a radnici ćeramidari [Por.] [Vidi]
3494 kîrauș carusel рингишпил kîraușb> (mn. kîraușăb>) [akc. kîraub>ș] (i. m.) — 1.b> (tehn.) ringišpil, vrteška, okretaljka sa korpama za zabavu mladeži ◊ dragu ćińerișuluĭ ĭerĭa kînd pi la bîlśurĭ a veńit țîgańi ku kîrauș — mladi su se mnogo radovali kada bi na vašare dolazili Cigani sa ringišpilom ◊ kîraușu đi bîtrîńață a fuost tuot đi ļemn, șî la-nvîrćit baĭețî, kare a vrut sî sa kare điźaba — starinski ringišpil je bio sav od drveta, i okretali su ga momci koji su želeli da se voze badava 2.b> klizalište ◊ slubaḑîndu-sa ku săĭńiļi, kopiĭi a fakut un kîrauș lung întra gardurĭ — spuštajući se sankama, deca su napravila jedno dugo klizalište između ograda ♦ up. rîkabușb> [Por.] ∞ karab> [Vidi]
2843 kîraveĭ cărăvei кривак kîraveĭb> (mn. kîraveĭeb>) [akc. kîraveb>ĭ] (i. s.) — krivak, kratka i kriva grana drveta ◊ kîraveĭu ĭe darap đi krĭangă strîmbă, ku kare daĭ dupa vro žuavină, or dupa alta śe sa slbuađe la ćińe — krivak je komad krive grane, kojim gađaš neku životinju, ili bilo šta drugo što te napadne ♦ var. kîravĭeĭb> [Por.] [Vidi]
5109 kîraveĭ cărăvei палија kîraveĭb> (mn. kîravĭaĭeb>) [akc. kîraveb>ĭ] (i. s.) — palija ◊ kîraveĭ ĭe o frîntură đi krĭangă, gruos đi vro doă źeĭśće, da lung đi un lakît đi mînă — palija je krnjak od grane, debele oko dva prsta i duge ko ruka do lakta ◊ ku kîraveĭu kopiĭi a batut puomi kînd a vrut să dubuară puame đin ļemn în kare n-a kućeḑat sî sa suĭe — palijom su deca mlatila voćke kad su htela da skidaju plodove sa drveta na koje nisu smela da se penju ◊ pîkurari ku kîraveĭ a dat dupa viće kînd ĭaļe s-a bagat în vrun luok — palijom su pastiri gađali stoku kad bi ova ušla u neku njivu ♦ var. kîravĭeĭb>, kărăveĭb> [Por.] [Vidi]
6304 kîrćițarĭ cârtițar кртичњак kîrćițarĭb> (mn. =b>) [akc. kîrćițab>rĭ] (i. m.) — krtičnjak ◊ kîrćițarĭu ĭe mușuruoń đi pomînt kare l-a sapat kîrćița — krtičnjak je gomila zemlje koju je iskopala krtica ◊ (ver.) kînd tuamna pi ļivĭeḑ kîrćițîļi skuot mulće kîrćițuaĭe, o să fiĭe ĭarna bună — kad s jeseni po livadama krtice izbiju mnoge krtičnjake, biće blaga zima ♦ var. kîrćițuaĭeb> ♦ sin. mușuruińb> [Por.] ∞ kîrćițăb> [Vidi]
6303 kîrćiță cârtiță кртица kîrćițăb> (mn. kîrćițb>) [akc. kîb>rćiță] (i. ž.) — (zool.) krtica (Talpa europea) ◊ kîrćița ĭe žuavină ńagră, samînă ku șobuolu, kare traĭașće supt pomînt, unđe sapă la kuoś, katînd mînkare — krtica je crna životinja, slična pacovu, koja živi pod zemljom, gde kopa tunele u potrazi za hranom ◊ kîrćița đes sa gasîașće pin građiń în kare, sapînd dupa guonź, faśe mare șćetă — krtica se često nađe u baštama u kojima, kopajući za insektima, prave veliku štetu [Por.] [Vidi]
2635 kîrd cârd крдо kîrdb> (mn. kîrdurĭb>) [akc. kîb>rd] (i. s.) — krdo, veći broj ovaca ili goveda koje poseduje jedno domaćinstvo ◊ kîrdu đi uoĭ sînt uoiļi kare ļi avĭem în strunga nuastră — krdo ovaca su ovce koje imamo u našem toru ◊ kîrd đi viće — krdo stoke ◊ kîrd đi uoĭ — krdo ovaca ◊ kîrd đi vaś — krdo krava ◊ kîrd đi kaprĭe — krdo koza ◊ tot nat mînă kîrdu luĭ đi uoĭ, kînd faśe stîna ku vrunu la baśiĭe — svako tera svoje krdo ovaca, kad sa nekim pravi smešu ovaca na bačiji ◊ la munće ĭastă luok sî sa fakă stînă mare, đin patru-śinś kîrdurĭ đi uoĭ — u planini ima mesta da se napravi velika smeša ovaca, od četiri-pet krda ♦ sin. śopîrb>, turmăb> ♦ up. stînăb> [Por.] [Vidi]
3100 kîrîmidariĭe cărămidărie ћерамидарница kîrîmidariĭeb> (mn. kîrîmidariĭb>) [akc. kîrîmidarib>ĭe] (i. ž.) — 1.b> ćeramidarnica ◊ kîrîmidariĭa ĭe luoku unđe kîrîmidari a fakut la kîramiḑ đi astrukat koļibiļi — ćeramidarnica je mesto gde su ćeramidari izrađivali ćeramide za pokrivanje koliba 2.b> (top) zvano mesto ◊ în Arnagalua, în aritu beglukuluĭ, ĭastă luok Kîrîmidariĭe, unđe vro śinḑăś đi ań în urmă, a fuost kîrîmidariĭa lu vrun Piroćan — u Rudnoj Glavi, na području begluka, ima zvano mesto Karamidarija, gde je pre pedesetak godina bila ćeramidarnica nekog Piroćanca [Por.] ∞ kîramidăb> [Vidi]
2859 kîrļig cârlig кука kîrļigb> (mn. kîrļiźeb>) [akc. kîrļib>g] (i. s.) — kuka ◊ kîrļigu ĭe kuń ku vîru strîmbat — kuka je klin za savijenim vrhom ◊ kîrļig în parĭaće, đi atîrnat đituaće — kuka na zidu, za kačenje svačega ◊ kîrļig la ćuakă đi rîḑîmat — kuka na štapu za poštapanje ◊ kîńiļi đi fuame s-a fakut kîrļig — pas se od gladi savio k’o šipka ◊ măĭ kunoskut kîrļig a fuost aăla đi skuos la paĭe — najpoznatija kuka bila je ona za izvlačenje slame ♦ sin. kukăb>, kîrļuombb>, kîrļuonțb> [Por.] [Vidi]
2674 kîrśuabă cârcioară крпељ мужјак kîrśuabăb> (mn. kîrśuabeb>) [akc. kîrśuab>bă] (i. ž.) — (ent.) krpelj mužjak ◊ kîrśuabă ĭe kapușă voĭńiśiaskă, aĭa ĭe o guangă tare mikă — krčoba je mužjak krpelja, to je jedna jako mala buba ♦ dij. var. skîrśuabăb> (Plavna) [Pad.] ♦ up. grapițăb> [Por.][Zvizd] ∞ kapușăb> [Vidi]
6358 kîrśur cârciur крив kîrśurb> (kîrśurăb>) (mn. kîrśurĭb>, kîrśurĭeb>) (prid.) — kriv, iskrivljen; savijen ◊ saĭńețî sînt kîrśurĭ la vîr, sî puată saĭna aluńeka pin zapadă — saonici su savijeni na vrhu, da bi sanke mogle da kližu po snegu ♦ sin. strîmbb> [Por.] [Vidi]
3641 kîrtuog cârtog брлог kîrtuogb> (mn. kîrtuaźeb>) [akc. kîrtuob>g] (i. s.) — (zast.) brlog, leglo ◊ kîrtuog ĭe luok unđe duorm kîńi, puorśi, lupi or urșî — brlog je mesto gde spavaju psi, svinje, kurjaci ili medvedi ◊ s-a dus în vînat, ș-a dat pista kîrtuogu alu puorś-aĭ sîrbaćiś; măĭ mult sa spumîntat ĭel đikît puorśi — otišao je u lov, i naleteo na brlog divljih svinja; više se uplašio on nego svinje ♦ sin. bîrluogb>, kulkușb> [Por.] [Vidi]
5408 kîržîĭe cârjă штап kîržîĭeb> (mn. kîržîĭb>) [akc. kîb>ržîĭe] (i. ž.) — krža, štap za poštapanje ◊ kîržîĭa ĭe un feļ đi ćuakă, fakut măĭ domńesk, ku kare sa sprižuon uamińi aĭ batrîń — kržija je vrsta štapa za poštapanje, izrađen finije, kojim se pomažu starije osobe ◊ maĭsturi kare a fakut numa la kîržîĭe s-a kĭemat kîržań — majstori koji su izrađivali samo krže zvali su se kržani ♦ var. kîržĭeb> ♦ sin. ćuakăb>, ćuankăb> [Por.] [Vidi]
3729 kîsîtorit căsătorit ожењен kîsîtoritb> (kîsîtorităb>) (mn. kîsîtorițb>, kîsîtorićeb>) [akc. kîsîtorib>t] (prid.) — (zast.) 1.b> oženjen (o muškarcu), udata (o ženi) ◊ tata đintîń a fuost kîsîtorit ku o fată đin Lazńița, ama n-a trait mult șî s-a đisparțît — otac je prvo bio oženjen sa devojkom iz Laznice, ali nisu živeli dugo pa su se razveli 2.b> nastanjen, naseljen ◊ stramuoșî nuoștri a fuźit đin Rumîńiĭe đi rău boĭerilor, șî s-a kîsîtorit în Sîrbiĭe, în luokurĭ kare s-a pustîșît — naši precu su pobegli iz Vlaške zbog bojarskog zla, i naselili su se u Srbiji, u mestima koja su bila opustela ♦ var. kăsătoritb> [Por.] ∞ kasăb> [Vidi]
2438 kît cât колико kîtb>, kîtăb> (pril.) (predl.) (zam.) — 1.b> (pril.) koliko ◊ kît a fi măĭ ramas pănă la urmă? — koliko li je još ostalo do kraja? ◊ spuńe kît mis datuorĭ, să plaćiesk șî sî ma duk bĭestrîga? — kaži koliko sam dužan, da platim i da odem bestraga? ◊ uĭće, kîtă lume s-adunat, ka la bîlś — gle, koliko se ljudi skupilo, kao na vašaru ◊ kîtă bańamă a fi strîvit, ńiś ĭel, saraku, nu șćiĭe — koliko li je novaca spljiskao, ni on, siroma, ne zna 2.b> (predl.) koliko ◊ śiare kît îț trîabe, nu măĭ mult — traži koliko ti treba, ne više ◊ pătura trăbe să fiĭe kît ĭe patu đi lung — ponjava treba da bude koliko je krevet dug ◊ să kumpirĭ moșîĭe pi kulme kît vĭeḑ ku uoki — da kupiš imanje na kosi koliko vidiš očima ◊ sî aļerź atîta kîtă pućarĭe aĭ — da trčiš toliko koliku snagu imaš 3.b> (zam.) koliko ◊ la kît sî vină (la kîće śasurĭ, pi śe vrĭame)? — u koliko da dođe (u koliko sati, u koje vreme)? ◊ kîtă vrĭame a trekut, da ĭel tuot țîńe minće — koliko je vremena prošlo, a on sve (=i dalje, još uvek) pamti ◊ a śerkat ĭel kît șî măĭ kît, ama nu ĭ-a mĭers la mînă — pokušao je on koliko puta, ali mu nije pošlo za rukom [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2439 kîta câta мало kîtab> [akc. kîb>ta] (pril.) — (za količinu) malo ◊ am kîta vrĭame đi tăĭnuit — imam malo vremena za razgovor ◊ fuź kîta măĭ înkoluo, sî puot șî ĭuo sî șîăd — beži malo još na tamo, da mogu i ja da sednem ◊ (u izr.) kîta-kîta — malo-malo; makar malo, bar malo ◊ în luok să fiĭe mĭarńik, ĭel kîta-kîta pă sa uĭtă pi ferĭastă — umesto da bude miran, on malo-malo pa gleda kroz prozor ◊ makra kîta-kîta să fi bagat sama, n-a fi perit — da je barem makar malo obratio pažnju, ne bi poginuo ♦ up. kîtvab> [Por.] ∞ kîtb> [Vidi]
5683 kîtamoĭa molatic млитавко kîtamoĭab> (mn. kîtamuoĭb>) [akc. kîtamob>ĭa] (i. s.) — mlitavko, lenčuga ◊ kîtamoĭa ĭe uom ļenuos, fara pućare, kare sa traźe ka kînd ĭe sîbarît — mlitavko je lenjivac, bez snage, koji se vuče kao da je kilav [Por.] ∞ kîtab> [Vidi]
5101 kîtańiță cătăniță катаница kîtańițăb> (mn. kîtańițb>) [akc. kîtańib>ță] (i. ž.) — (folk.) (hip.) (demin.) katanica, katandžija ◊ kîtańiță ĭ-a spus la vrun soldat đi kare la lumĭe a fuost drag — katanicom su ljudi nazivali nekog vojnika koji im je bio drag ◊ măĭ kunoskut kîtańiță đin kînćiśe rumîńeșć a fuost vrunu Giță — najpoznatiji katanica u vlaškim pesmamam bio je neki Gice [Por.] ∞ katanăb> [Vidi]
1707 kîtaramă cataramă копча kîtaramăb> (mn. kîtaramĭеb>) [akc. kîtarab>mă] (i. ž.) — kopča, spojnica ◊ kîtarama-sta nuĭe đi ńimika, n-a țînut duauă ḑîļe, șî s-a rupt — ova kopča nije ni za šta, nije držala dva dana pa se pokidala ◊ kîtarama sa puńe đarîndu unđe sa înkĭaptură śeva — kopča se stavlja svuda gde se nešto zakopčava ◊ đemult lumĭa n-a șćut đi kîtaramă, sa-nćins ku brăśinarĭ — nekada ljudi nisu znači za kopče, opasivali su se učkurom ◊ unđe ĭe akuma kîtarama, vrodată a fuost tuaka — gde je sada kopča, nekada je bila toka (Tanda) [Por. [Vidi]
2423 kîtra către према kîtrab> [akc. kîb>tra] (pril.) — prema, ka ◊ mĭarźe lupu pi pîrće kîtra mińe, da ĭuo ku mîńiļi guaļe — ide vuk prtinom prema meni, a ja goloruk ◊ nu vińe la mińe-n brață, numa spaĭmată sa traźe kîtra duos — ne dolazi meni u naručje, nego se prestrašena vuče prema šumi [Por.] [Vidi]
5628 kîtrańi cătrăni катранити kîtrańib> (ĭuo kîtrańeskb>, ĭel kîtrańiașćeb>) [akc. kîtrańib>] (gl. p. ref.) — katraniti, mazati katranom ◊ s-a kîtrańit vićiļi pi la pulpĭe, pi la burik, pi la urĭekĭ șî pi la uokĭ — stoka se mazala katranom oko vimena, oko pupka, oko ušiju i oko očiju ◊ kîtrańitu a fakut ku mustafĭeļńiku, kare l-a bagat în kîtrańiță sî sa umpļe đi katran — katranisanje su radili pomoću čapkala, koji su uvlačili u katranicu da se natopi katranom ◊ ku mustafĭeļniku kîtrańit a fakut kruśe pi la ușa kășî în kare vrunu a murit đi kurînd, să pazaskă kasatuorńiśi đi ĭel dakă sa va faśa moruoń — sa nakatranisanim čapkalom crtao se krst na vratima kuća u kojima je neko skoro umro, da zaštiti ukućane od njega ako bi se povampirio ♦ var. kătrăńib> (Tanda) [Por.] ∞ katranb> [Vidi]
5626 kîtrańiță cătrăniță катраница kîtrańițăb> (mn. kîtrańițb>) [akc. kîtrańib>ță] (i. ž.) — katranica ◊ kîtrańița a fuost vas đi ļemn în kare s-a dus katranu kînd ku ĭel s-a uns vićiļi đi mușć— katranica je bio drveni sud u koji se nosio katran, kad se njime mazala goveda od mušica [Por.] ∞ katranb> [Vidi]
2748 kîtva câtva мало kîtvab> (kîtîvab>), (mn. kîțîvab>, kîćevab>) [akc. kîb>tva] (prid.) — malo, u maloj količini; nekoliko ◊ a-nbîtrîńit, abĭa kîtva miśkă — ostareo, jedva se malo miče ◊ kîtîva vrĭame trĭeku, ĭel ažunsă – malo vremena prođe, on stiže ◊ kîtîva guoșć la mîne, kîtiva la ćińe, șî pitreśiem nunta — malo gostiju kod mene, malo kod tebe, pa ćemo pregurati svadbu ◊ đin aĭ kĭemaț, kîțîva baĭeț a veńit, kîțîva nu — od pozvanih, nekoliko momaka je došlo, nekoliko nije ◊ kîćiva muĭerĭ tumu dupa rat a gaćit șkuala — nekoliko žena je tek posle rata završilo školu [Por.] ∞ kîtb> [Vidi]
6373 kîzańiĭe ? казаница kîzańiĭeb> (mn. kîzańiĭb>) (i. ž.) — kazanica ◊ kîzańiĭa a fuost pi la gîzdoćiń konak în aritu kăşî, unđe s-a ţînut kăḑîļi ku kuomînă, ku kazanu kînd kazańiļi a fuost zîđiće — kazanica je bila zgrada u dvorištu bogataških kuća, u kojoj su se čuvale kace sa kominom, i sa kazanom u vreme kad je kazan bio zidan [Por.] ∞ kazanb> [Vidi]
5984 kĭag cheag сириште kĭagb> (mn. kĭagurĭb>) [akc. kĭab>g] (i. s.) — (nutr.) sirište ◊ ku kĭagu sa înkĭagă brînḑa — sirištem se siri sir [Por.] [Vidi]
2616 kĭaĭe cheie кључ kĭaĭeb> (mn. kĭeĭb>) [akc. kĭab>ĭe] (i. ž.) — 1.b>b> (tehn.) ključ ◊ lumĭa đemult a trait în borđiĭ, șî n-avut kĭaĭe la ușă kă borđiĭu gata ńiś n-avut ușă — ljudi su nekada živeli u zemunici, i nisu imali ključ na vratima, jer zemunica gotovo da nije ni imala vrata ◊ kĭaĭe lu bîrnarĭață a fuost tot una ku kĭaĭa đi muară — ključ za brvnaru bio je isti kao i ključ za vodenicu 2.b>b> (geog.) usek na prevoju ◊ (top.) Kĭaĭa Vrațuluĭ — Vrata, usek na prevoju između Gornjana i Vlaola [Por.] [Vidi]
6119 kĭemat chemat позван kĭematb> (kĭematăb>) (mn. kĭemațb>, kĭemaćeb>) [akc. kĭemab>t] (prid.) — pozvan ◊ n-a fuost tuoț kĭemaț la lukru, a fuost kĭemat numa un numîr đ-aĭ ćińirĭ — nisu svi bili pozvani na posao, bio je pozvan samo jedan broj mladih ♦ supr. ńikĭematb> [Por.] ∞ kĭemab> [Vidi]
6048 kĭorîtură chiorâtură слепило kĭorîturăb> (mn. kĭorîturĭb>) [akc. kĭorîtub>ră] (i. ž.) — (med.) slepilo ◊ ĭastă în sat kasă în kare tuoț s-a bulnavit đi kĭorîtură — ima kuće u selu u kojoj su svi oboleli od slepila [Por.] ∞ kĭuorb> [Vidi]
2400 klanfă clemă кланфа klanfăb> (mn. klanfeb>) [akc. klab>nfă] (i. ž.) — (tehn.) klanfa, klamfa ◊ klanfă ĭe o kukă đi fĭer, ku vîrurļi întuarsă-n afară ș-askuțîće ka piruońu, ku kare sa prind tutuśi or bîrńiļi — klamfa je metalna kuka, sa vrhovima okrenuti spolja, oštrim kao ekser, kojom se sastavlju trupci ili grede ♦ var. klamfăb> [Por.] [Vidi]
3335 klańe claie пласт klańeb> (mn. klăńb>) [akc. klab>ńe] (i. ž.) — plast sena ◊ klańa sa grîmađiașće đin porkuoń đi fîn, kare sînt adunaț đin kupițaļe đi pi otkuoș — plast se sadeva od stogova sena, koji su skupljeni od naviljaka sa otkosa ◊ klańa puaće să fiĭe grîmađită đi fîn or đi paĭe — plast može biti plašćen od sena ili slame ◊ klańa grîmađită în ļemn sa kĭamă patul — plast sadenut na drvetu, zove se patul ◊ klańe sa grîmađiașće pinga țapă, kare o țîńe să nu sa strîmbe đi vînt or đi pluaĭe, șî sî nu kadă — plast se dene oko stožera, koji ga drži da se ne krivi od vetra ili kiše, i da ne padne ◊ klańa đemult sa fakut în ļivađe, șî a koluo s-a dat la uoĭ đi mînkarĭe, kî đin tuoru luor sa torît ļivađa — plast se nekad pravio na samoj livadi, i stoka se tamo ranila jer se od njihovog gnojiva đubrila livada ◊ tuota klańa fakută în ļivađe, a fuost îngrađită ku țarku, să nu puată vićiļi s-o śupă đin tuaće părțîļi — svaki plast sadenut na livadi bio je ograđen senikom, da ne može stoka da ga čupka sa svih strana ◊ la vîru klăńi sa puńe panžînu, fakut đin patru tîrșurĭ ļegaće la vîr, kare țîńe fînu să no-l zbuare vîntu — na vrhu plasta meće se lemez, napravljen od četiri grane svezane vrhovima, koji drži seno da ga ne razveje vetar ♦ var. klaĭeb> (Crnajka, deo Tande) [Por.] ∞ fînb> [Vidi]
4285 klăćina clătina клатити klăćinab> (ĭuo klaćinb>, ĭel klaćinăb>) [akc. klăćinab>] (gl. p. ref.) — klatiti (se), ljuljati (se) ◊ đi kînd iĭ sa klăćină un đinće, ama ĭa sa ćiamĭe să-l skuată — od kad joj se klati jedan zub, ali se ona plaši da ga izvadi ◊ gardu pi lînga koļibă tuot a putraḑît, șî rău sa klaćină kum ažunźe fiĭe śe žuavină đi ĭel — ograda od kolibe je sva istrulela, i mnogo se klati čim je dotakne bilo koja životinja ♦ sin. zgîțaib>, ļiganab> [Por.] [Vidi]
4286 klăćinat clătinat клаћење klăćinatb> (mn. klăćinareb>) [akc. klăćinab>t] (i. s.) — klaćenje, ljuljanje ◊ s-a lasat đi klăćinat pi punće, șî s-a dus la skaldat — batalio je klaćenje na brvnu, i otišao na kupanje [Por.] ∞ klăćinab> [Vidi]
5006 klopoțăl clopoțel звончић klopoțălb> (mn. klopoțăļeb>) [akc. klopoțăb>l] (i. s.) — (demin.) zvončić ◊ la buoĭ șî la berbĭeś sa pun klopîće marĭ, da la mńiĭ sa pun klopoțăļe miś, să puată să ļi dukă — volovima i ovnovima stavljaju se velika zvona, a jagnjićima se stavljaju mali zvončići, da mogu da ih nose [Por.] ∞ kluopîtb> [Vidi]
4299 klośitură clocitură мућак klośiturăb> (mn. klośiturĭb>) [akc. klośitub>ră] (i. ž.) — 1.b> (ornit.) mućak, pokvareno jaje ◊ klośitură ĭe uou kare s-a strîkat supt kloță — mućak je jaje koje se pokvarilo pod kvočkom 2.b> (o vodi) ustajalost, bljutavost ◊ klośitură ĭe apa kare stă mult în vas — ustajala je voda koja dugo stoji u sudu [Por.] ∞ klośib> [Vidi]
4297 kluoță cloţă квочка kluoțăb> (mn. kluoțb>) [akc. kluob>ță] (i. ž.) — (ornit.) kvočka ◊ kluoța ĭe gaină kare șîađe pi uauă sî sa skuată puĭi — kvočka je kokoška koja leži na jajima da se izlegnu pilići ◊ kluoța klośiașće pi uauă — kvočka leži na jajima ◊ supt kluoța sa pun trisprîăśe or śinsprîaśe uauă, dupa kît ĭe gaina đi mare — pod kvočku se stavlja trinaest ili petnaest jaja, prema tome koliko je kokoška velika ◊ kluoța a skuos numa śinś puĭ, ḑîaśe uauă a fuost klośiturĭ — kvočka je izlegla samo pet pilića, deset jaja su bila mućak ◊ kînd la gaină iĭ vińe vrĭamĭa să kadă kluoță, ĭa kļuompîńe pin traușă în tuaće părțîļi — kad kokoški dođe vreme da se nasadi, ona se raskvoca po dvorištu na sve strane [Por.] [Vidi]
5005 kluopît clopot звоно kluopîtb> (mn. kluopîćeb>) [akc. kluob>pît] (i. s.) — zvono, klepetuša ◊ klopîtu ĭe un tolśerĭ đi fĭer ku un bobik mik, kare sa atîrnă la viće la gît, sî bată đi sî sa audă unđe vićilļi pask — zvono je metalni levak sa jezičkom, koji se kače stoci oko vrata, da lupa da bi se čulo gde stoka pase ♦ (demin.) klopațălb> [Por.] [Vidi]
5354 kļan clean клен kļanb> (mn. kļeńb>) [akc. kļab>n] (i. m.) — (iht.) klen (Leuciscus cephalus) ◊ kļan ĭe pĭașće kare la nuoĭ sa puaće gasî în tuot rîu — klen je riba koja se kod nas može naći u svakoj reci ◊ kļanu nu sa prinđe ļesńe kă đin đeparće sîmće peșkarĭu, șă ka sfulđiru fuźe đi ungiță — klen se ne lovi lako, jer izdaleka oseća ribolovca, i kao munja beži od udice [Por.] [Vidi]
4890 kļență clanță клис kļențăb> (mn. kļențeb>) [akc. kļeb>nță] (i. ž.) — klis ◊ kļență a fost un bît măĭ gros și skurt, askuțît la amîndoă kapeťe — klis je bio kratak deblji štap, zašiljen na oba kraja ◊ kļență s-a batut ku bîtu — klis se udarao štapom ◊ la kļență daĭ ku bîtu într-un vîr s-o răďič đi pĭe pămînt, ș-o proloveșťi pănă ĭeste răďikată, sî se dukă kît măĭ ďeparťe poaťe — klis udaraš štapom u vrh da ga digneš sa zemlje, i ponovo ga udariš dok je dignut, da ode što dalje može [Dun.] ♦ dij. sin. kļisb> [Por.] [Vidi]
4249 kļet clet остава kļetb> (mn. kļeturĭb>) (i. s.) — (zast.) ostava, špajz, šupa, klet ◊ kļetu la nuoĭ a fuost o kośobiță pi la duosu kășî, în kare s-a țînut aĭa śe akuma țîńem pin podrumurĭ, or supt șupă, or în șpaĭz — klet je bio sklepani objekat iza kuće, u kome se držalo ono što danas držimo u podrumu, šupi ili špajzu ◊ kînd a-nśeput sî sa fakă koļibĭ măĭ marĭ, kļetu s-a mutat î-ńaļe, ș-așa s-a kĭemat șpaĭzu într-o vrĭame — kad su počele da se dižu veće kolibe, klet se preselio u njih, i tako se zvao špajz jedno vreme ◊ akuma kļet ḑîśem la odăĭ unđe sa țîn budonuoasîļi — sada klet zovemo odaje u kojima se drži starudija [Por.] ∞ kasăb> [Vidi]
3056 kļiĭ clei смола kļiĭb> (mn. kļiĭurĭb>) [akc. kļib>ĭ] (i. m.) — smola; masnoća; gustiš 1.b> ušna smola ◊ kļiĭ ĭe unsura kare o are tuot uomu în urĭake — klij je masnoća koju svaki čovek ima u uvu 2.b> gusta i lepljiva kaša ◊ kînd uala fĭarbe prĭa mult, șă đin mînkarĭe ramîńe numa groșală, atunśa sa ḑîśe kî mînkarĭa s-a fakut kļiĭ — kad lonac vri predugo i od jela ostane samo kaša, tada se kaže da se jelo pretvorilo u klij [Por.] 3.b> ♦ dij. var. kļeĭb> ◊ kļeĭ ĭe smuala dă pră prun, śe o manînkă păkurari — klej je smola sa šljive, koju jedu pastiri (Voluja) [Zvizd] ◊ kļeĭ dă pră prun ĭe bun dă ļipit fluĭeru — smola sa šljive je dobra za lepljenje frula [Mlava] ♦ dij. sin. mńareb> [Por.] [Vidi]
3057 kļisă clisă сланина kļisăb> (mn. kļisăb>) [akc. kļib>să] (i. ž.) — (nutr.) slanina ◊ bufańi ku bună poftă mînkă kļisă — bufani sa apetitom jedu slaninu [buf.] ♦ dij. sin. slańinăb>, slainăb> [Por.] [Vidi]
4032 kobi cobi призивати kobib> (ĭuo kobĭeskb>, ĭel kobĭașćeb>) [akc. kobib>] (gl. n.) — (rel.) prizivati zlu kob, slutiti ◊ lumĭa batrînă a kreḑut kă kînd vrun rău spuń pi nume, ăl kobĭeșć să-ț vină — stari ljudi su govorili da kad neko zlo pominješ po imenu, ti ga prizivaš da ti dođe ◊ pumeńeșć muarća, o kobĭeșć să-ț vină, pumeńeșć pi draku, ăl kobĭeșć să-ț vină — pominješ smrt, prizivaš je da dođe, pominješ đavola, prizivaš ga da dođe ◊ śe gud ĭe rău pi lumĭe, no-l pumeńi pi nume, kă-l kobĭeșć să-ț vină — što god je zlo na svetu, ne pominji ga po imenu, jer ga prizivaš da ti dođe ◊ nu numa kînd ḑîś, numa șî kînd faś śuava śe samînă la vrun rău, tu răo-la-l kobĭeșć — ne samo kad kažeš, nego i kad napraviš gest koji podseća na neko zlo, ti to zlo prizivaš ◊ kînd ći faś kĭoroman, kobĭeșć să kĭorășć, șî puaće șî sî kĭorășć — kad izigravaš slepca, prizivaš slepilo, i možeš da oslepiš [Por.] [Vidi]
5325 kobilkă cobilcă обрамица kobilkăb>¹ (mn. kobilśb>) [akc. kobib>lkă] (i. ž.) — obramica ◊ kare n-avut apă apruape, a dus apă đi la fîntînă đipartaće în gaļieț pi kobilkă — ko nije imao vodu u blizini, nosio je vodu sa udaljnih izvora na obramici u vedricama [Por.] [Vidi]
3394 kobîrļeu cobârlău легало kobîrļeub> (mn. kobîrļeĭb>) [akc. kobîrļeb>u] (i. m.) — legalo, primitivan objekat za smeštaj domaćih životinja ◊ n-avut kînd să fakă obuor dă puorś kare numa śe ĭ-a dus, numa a fakut un kobĭrļeu lîngă gard, să fiĭe puorśi înkiș numa prăsta noapće — nije imao kad da napravi obor za svinje koje je tek doterao, pa im je sklepao legalo uz ogradu, da svinje budu zatvorene samo preko noći [Stig] [Vidi]
1553 koțuabă coţoabă женскарош koțuabăb> (mn. koțuabеb>) [akc. koțuab>bă] (i. s.) — ženskaroš; hvalisavac ◊ kare a fi ḑîs đi ĭel kă o să fiĭe așa koțuabă đi mare — ko bi rekao za njega da će biti tako veliki ženskaroš [Por.] [Vidi]
5088 koćeļi coteli претурати koćeļib> (ĭo koćeļeskb>, ĭel koćeļeșćeb>) [akc. koćeļib>] (gl. nesvrš.) — preturati, premetati po stvarima ◊ pănă noĭ am fost duș, a veńit vrunu șî ńe a koćeļit pin kasă — dok smo mi bili odsutni, neko je došao i preturao nam po kući [Pad.] [Vidi]
3585 koćeț coteţ котац koćețb> (mn. koćațăb>) [akc. koćeb>ț] (i. s.) — kotac, ograđeno mesto za manje domaće životinje ◊ koćeț đi mńiĭ s-a fakut în kuotu koļibi, șî oĭari đi vrĭamĭa ĭerńi a trait la un luok ku mńiĭi — kotac za jagnjad pravio se u kutku kolibe, i ovčari su u vreme zime živeli zajedno sa jagnjićima ◊ koćeț s-a fakut șî-n strungă, șî-ńel a bagat mńiĭi kînd ĭ-a bășkuit đi uoĭ mulgatuare — kotac se pravio i u toru, i u njega su terali jagnjad kad su je odvajali od muznih ovaca [GPek] ◊ koćeț đi mńiĭ — kotac za jagnjad [Por.] ∞ kuotb> [Vidi]
2407 kodrĭan codrean шумски kodrĭanb> (kodrĭanăb>) (mn. kodrĭanțb>, kodrĭanćeb>) [akc. kodrĭab>n] (prid.) — (zast.) šumski, ono što pripada šumi, što potiče iz šume ◊ buĭađe kodrĭană — šumska biljka [Por.] ∞ kuodrub> [Vidi]
6383 kođi codi шишати овчји реп kođib> (ĭuo kođieskb>, ĭel kođiașćeb>)(gl. p. ref.) — (o vuni) šišati ovčji rep ◊ uaĭa sa kođiașće kînd iĭ sa tunźe lîna pi lînga kuadă, șă đi pi piśuariļi aļi đinapuoĭ — ovca se „kodi” kad joj se šiša vuna oko repa i sa zadnjih nogu ◊ uaĭa sa kođiașće tuamna, sî puata sî sa mîrļiaskă, șî primovara, în vrĭamĭa đi muls, să nu-ĭ piśe usuku đi pi lînă udă în lapće — ovci se šiša rep ujesen, da bi mogla da se mrči, i u proleće, u vreme muže, da joj ne upadne sera sa vlažne vune u mleko [Por.] ∞ kuadăb> [Vidi]
2866 koĭuos cios килав koĭuosb> (koĭuasăb>) (mn. koĭuoșb>, koĭuasăb>) [akc. koĭuob>s] (prid.) —1.b> (med.) kilav, trapav ◊ koĭuos, nu puaće kuru sî-ș rađiśe, da ar vrĭa șî ĭel sî žuaśe-n uară — kilav, ne može dupe da podigne, a hteo bi i on da igra u kolu 2.b> (fig.) mudonja ◊ numa vrun koĭuos puaće sî sa ĭa ku iĭ la bataĭe — samo neki mudonja može s njim da započne tuču [Por.] ∞ kuoĭb> [Vidi]
4227 kokaĭe cocaie кокаја kokaĭeb> (mn. kokăĭb>) (i. ž.) — kokaja, velika kuka za držanje kotla na vatri ◊ kokaĭa ĭe o krĭangă țapînă ku o kukă đ-o parće — kokaja je jaka grana sa kukom na strani ◊ kokaĭe fak păkurari la munće kînd trăbe să fĭarbă koļașă — kokaju prave čobani u planini kad treba da skuvaju kačamak ◊ păkurari la munće îngruapă kokaĭa în pomînt șî lîngă ĭa fak fuok — čobani u planini ukopavaju kokaju u zemlju i kraj nje lože vatru ◊ pi kokaĭe sa atîrnă kaldarĭa đi fakut koļașă — na kokaju se kači kotao za spremanje kačamaka ◊ kokaĭa fak păkurari la munće kînd sînt ku uoĭļi đepartaț đe baśiĭe, șî fak đi mînkare unđe-ĭ prinđe vĭasta — kokaju izrađuju pastiri u planini kad su sa stokom udaljeni od bačije pa spremaju hranu gde se zateknu ◊ pi kokaĭe a fakut koļașa șî uoțî, kare a fuźit în padure đi vrĭamĭa đi turś or alu bugarĭ — na kokaji su pravili kačamak i hajduci, koji su se odmetnuli u šumu u vreme Turaka ili bugara ♦ / (augm.) < kukăb> [Por.] ∞ kukăb> [Vidi]
4235 Kokazar cocăzar Боровњак Kokazarb> [akc. Kokazab>r] (i. m.) — (top.) Kokazar, borovnjak, brdo u Majdanpeku ◊ Kokazar ar fost o śokă în Măĭdan, pļină đi kokĭază — Kokazar je bilo brdo u Majdanpeku, puno borovnica ◊ Kokazaru ar fost baș unđe ĭe akuma gaura kopuluĭ alu rudńik — Kokazar se nalazio tačno gde je danas Dnevni kop rudnika ◊ śoka Kokazaru ar skoborît rudari đi vrĭamĭa lu Tita kînd a larźit Kopu đi sî skotă ruda măĭ ușor — brdo Kokazar su skinulu rudari za vreme Tita kad su širili Dnevni kop da bi lakše vadili rudu ♦ var. Kokĭezarb> [buf.] ∞ kokĭazăb> [Vidi]
4228 kokiĭe cochie кокија kokiĭeb> (mn. kokiĭb>) [akc. kokib>ĭe] (i. ž.) — kokija, obredni hleb sa motivom svastike ◊ kokiĭa ĭe kolak đi pomană, fakut ka kruśa ku vîrurĭ înkîrśuraće — kokija je obredni hleba na pomanama, napravljen kao krst sa uvojitim vrhovima ◊ (ver.) sa krĭađe kă kokiĭa puartă pĭ-al muort đi pi lumĭa-sta pi lumĭa-ĭa — veruje se da kokija vodi pokojnika sa ovoga sveta na onaj svet ◊ ku kokiĭe mikă fakută đi śară în mînă, đemult s-a-ngropat tuot muortu — sa malom kokijom od voska u ruci, nekada se sahranjivao svaki pokojnik ◊ în Peko-l đe Sus la pomana đe patruḑăś sa fak patruḑăś șî patru đe kokiĭ — u Gornjem Peku na pomanama četrdesetnicama pravi se četrdeset i četiri kokija ◊ în Ļiskuauă kokiĭa la pomĭeń sa kĭamă șî patruḑăśiļi, kă atunśa ĭa petrĭaśe pĭ-al muort pista punća raĭuluĭ în raĭ — u Leskovu se kokija na pomanama zove i četrdesetnica, jer tada ona prevodi pokojnika preko rajskog brvna u raj [Por.] ∞ kukăb> [Vidi]
2864 kokîrță cocârţă кокрца kokîrțăb> (mn. kokîrțăb>) [akc. kokîb>rță] (i. ž.) — (nutr.) kokrca, čobansko jelo ◊ kokîrță a fuost mînkare păkurarĭaskă, fakută đin kaș șî ḑăr — kokrca je bilo čobansko jelo, napravljeno od kaše i surutke ♦ (pej.) kokîrțuoĭb> [Por.] [Vidi]
4234 kokĭază coacăză боровница kokĭazăb> (mn. kokĭezb>) [akc. kokĭab>ză] (i. ž.) — (bot.) borovnica (Vaccinium myrtillus) ◊ kokĭază la Măĭdan a dat pi o śokă aprope đi oraș — borovnice su u Majdanpeku rasle na jednom brdu u blizini naselja ◊ kokĭază ĭe pomă sîrbaćikă, o tufă ku boabe miś șî ńagre — borovnica je divlja voćka, žbun sa malim i crnim bobicama ◊ kînd s-ar kopt kokĭezîļi, kopiĭi bufańilor a ĭeșît đin kokazar ńegri ka draśi — kad se borovnice dozrele, bufanska deca su iz borovnjaka izlazila crna ko đavoli ♦ var. kokezarăb> [buf.] [Vidi]
2858 kokļanță cocleanţă моркиња kokļanțăb> (mn. kokļențb>) [akc. kokļab>nță] (i. ž.) — (ornit.) morkinja, biserka (Numida meleagris) ◊ kokļanța ĭe un fĭeļ đi gaină, are pĭańe sure ku pĭaće albe — morkinja je vrsta kokoši, ima sivo perje sa belim pegama [Por.] ♦ dij. var. kokință b>◊ la Praova ĭestă și famiļiĭe ku poļikra „kokință”: bișa lu Kokință — u Prahovu ima familija sa nadimkom „morkinja”: Ljubiša Morkin [Kmp.] [Vidi]
4269 kokoluoș cocoloș грудува kokoluoșb> (mn. kokoluașăb>) [akc. kokoluob>ș] (i. s.) — grudva, klupče ◊ s-a-ngroșat lapćiļi, pļin ĭe đi kokoluașă — sgrušalo se mleko, puno je grudvica ◊ kopiĭi ĭarna fak kokoluașă đi zapadă, șî s-a bat ku ĭaļe tuota ḑîua — deca zimi prave grudve od snega, i biju se njima po ceo dan ◊ păkurari s-adunat la un lok, s-a luvat la trînćală șî sa tîvaļesk kokoluoș pi pașuńe — čobani su se skupili na jedno mesto, započeli rvanje i kao klube se valjaju po pašnjaku [Por.] [Vidi]
5521 kokoșa cocoșa погрбити се kokoșab> (ĭuo kokoșăḑb>, ĭel kokoșăḑăb>) [akc. kokoșab>] (gl. p. ref.) — 1.b>b> (o položaju) pogrbiti, saviti ◊ uomu sa kokoșășće kînd đi bătrîńață iĭ sa strîmbă uosu spinări da kapu iĭ kađe în źuos — čovek se pogrbljuje kad mu se od starosti iskrivi kičma a glava mu padne ♦ sin. gîržobib> 2.b>b> (zool.) naskakaiti, nagaziti ◊ kokuoșu kokoșaḑă gaińiļi kînd sîare pi ĭaļe șă ļi kalkă pi đinapuoĭ — petao naskače kokoške kad skoči na njih i nagazi ih otpozadi [Por.] ∞ kokuoșb> [Vidi]
2966 kokuoș cocoș петао kokuoșb>¹ (mn. kokuoșîb>) [akc. kokuob>ș] (i. m.) — (ornit.) petao, mužjak kokoške (Gallus bankiva domestica) ◊ kokuoșu ĭe măĭ mare đikît gaina, are krĭastă mare ruoșîĭe, kukurigîĭe la vrĭame, șî nu duśe uauă, numa sîare pi gaiń, đi sî dukă ĭaļe — petao je veći od kokoške, ima veliku crvenu krestu, kukuriče u određeno vreme, ne nosi jaja, nego naskače kokoške, da bi one nosile ♦ up. gainăb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
5991 kolomaz unsură коломаст kolomazb> [akc. kolomab>z] (i. m.) — (tehn.) kolomast ◊ kolomazu a fuost unsură gruasă ku kare s-a mînžît uosîĭļi la karu đi buoĭ — kolomast je bila gusta mast kojom su se podmazivale osovine volovskih kola ◊ kolomazu s-a kumparat pi la bîlśurĭ — kolomast se kupovala na vašarima [Por.] ∞ unsurăb> [Vidi]
5297 kolovuoz colovoz ? коловоз kolovuozb> (mn. kolovuozurĭb>) [akc. kolovuob>z] (i. s.) — (ret.) kolovoz, kolski put ◊ kolovuoz ĭe drum đi kar đi buoĭ pista vrun krak lung — kolovoz je put za volovksa kola preko neke duge kose ◊ luok kare sa kĭamă ’kolovuoz’ ĭastă la bļizńe în kotunu Arnaglăvi, șî-n Țîrnaĭka, kînd sa ĭasă đin sat la kulmĭa Vîrbi — mesto koje se zove ’kolovoz’ ima u blizni, zaseoku Rudne Glave, i u Crnajki, kad se iz sela izlazi na kosi Vrbe [Por.] [Vidi]
2009 koļașă coleașă качамак koļașăb> (mn. koļieș) [akc. koļab>șă] (i. ž.) — (nutr.) kačamak, jelo od tvrdo skuvanog kukuruznog brašna ◊ koļașă sa faśe đin fańină đi kukuruḑ — kačamak se pravi od kukuruznog brašna ◊ vasu în kare sa fĭarbe koļașa sa kĭamă feruaĭkă — sud u koji se kuva kačamak zove se kotao ◊ koļașa în feruaĭkă sa mĭastîkă ku kuļeșărĭu — kačamak se u kotliću meša kačamalom ◊ dupa śe ĭe gata, koļașa sa tuarnă pi fund — kada je gotov, kačamak se sipa na lopar ◊ koļașa ĭe mistakată bun dakă nu sa prinđe đi źeĭśće — kačamak je dobro promešan ako se ne lepi za prste [Por.] ♦ dij. sin. mamaļigăb> [Kmp.] [Vidi]
4901 koļeră colilie ковиље koļerăb> (mn. koļerĭb>) [akc. koļeb>ră] (i. ž.) — (bot.) kovilje (Stipa pennata) ◊ koļera ĭe o paĭugă lungă șî supțîre, kare krĭașće đin gļiĭe pi la marźina ļivĭeḑî, la luokurĭ tufișă — kovilje je tanka i dugačka slamkasta travka, koja raste iz busena u žbunjarima po ivici livade ◊ ku koļera s-a kićit fĭaćiļi pi la kap, kînd s-a dus pi la visaļiĭ — koviljem su devojke kitile oglavlje, kada su odlazile na veselja [Por.] [Vidi]
3055 koļibă colibă колиба koļibăb>¹ (mn. koļibĭb>) [akc. koļib>bă] (i. ž.) — koliba ◊ koļiba a fuost kasă pruastă, măĭ đes đi bîrńe, ļipită ku morśilă — koliba je bila prosta kuća, najčešće od brvana, oblepljena blatom ◊ koļibĭ avut lumĭa kare a trait pi śuoś — kolibe su imali ljudi koji su živeli po brdima ◊ kare avut moșîĭe șî-n sat șî la munće, în sat avut kasă, da la munće koļibă — ko je imao imanje i u selu i na planini, u selu je imao kuću a na planini kolibu ◊ koļiba avut doa odăĭ: oźak șî suobă — koliba je imala dve prostorije: odžak i sobu [Por.] ∞ kasăb> [Vidi]
5516 koļinda colinda обигравати koļindab> (ĭuo koļindb>, ĭel koļinḑb>) [akc. koļindab>] (gl.) — obigravati, obilaziti ◊ un uom ńikunoskut tota ḑîua ku furiș koļindă pi lînga kasa nuastră— neki nepoznati čovek po ceo dan krišom obigrava oko naše kuće ◊ mîțo-la koļindă pi lînga karńe friptă, o să fure vro bukatură dakă nu baź sama — mačka obigrava oko pečenog mesa, ukrašće neko parče ako ne paziš [Por.] ∞ koļindăb> [Vidi]
5037 koļindă colindă колинда koļindăb> (mn. koļinḑb>) [akc. koļib>ndă] (i. ž.) — (kal.) kolinda, badnjidanski štap ◊ koļindă ĭe bît înkonđeĭat adîns kare sa faśe numa đi Aźun — kolinda je posebno ukrašen štap koji se izrađuje samo za badnji dan ◊ koļinda sa faśe numa đi alun — kolinda se izrađuje isključivo od leske ◊ bît đi koļindă sa župuaĭe đi kuažă, sa-nfășură ku kurîaļe đin kuaža-ĭa șî s-afumă la fuok, la urmă vińe șurguĭat ka nopîrka ku obrańe — štap za kolindu oguli se od kore, uvije kaiševima od te kože i nadimi kraj vatre, na kraju ispadne šaren kao zmija šarka ◊ koļinda duk koļindrețî în mînă kînd în sara lu Aźun mĭerg đi la kasă la kasă — kolindu nose kolindreci u ruci kad uveče na badnji dan idu od kuće do kuće [Por.] [Vidi]
6363 komșîĭe comșie сусед komșîĭeb> (mn. komșîĭb>) (i. s.) — sused, komšija ◊ sînćem komșîĭ apruape, șă traim bun — bliski smo susedi, i živimo dobro ♦ sin. veśinb> [Por.] [Vidi]
6339 konak conac конак konakb> (mn. konaśeb>) (i. s.) — 1.b> kuća, stan, stanište ◊ pi Kulmĭa mare pļin đi konaśe, tuaće alu Avramuońi, vinośiț đin Rumîńiĭe — Velika kulma puna je kuća, sve pripadaju Avramovićima, doseljenicima iz Vlaške [Por.] 2.b> konačište, bivak, prenoćište ◊ a mînat vićiļi tuota ḑîua, ș-a fakut konak la Pĭatra galbină, întra Rnaglaua șă Ļiskuaua — terali su stoklu ceo dan, i napravili konačište na Žutom kamenu, između Rudne Glave i Leskova ♦ sin. toprakb> [GPek] [Vidi]
55 konđeĭ condei писаљка konđeĭb> (mn. konđaĭeb>) [akc. konđeb>ĭ] (i. m.) — (zast.) pisaljka; kondelj [Crn.] ◊ ku konđeĭu babiļi înkonđeĭe uauļi đi Pașć, da ĭastă muĭerĭ adînsă kare șî-n ḑî đi astîḑ șćiu să-nkonđeĭe bîće đi alun kare sa dau l-aĭ muorț đi pomană — kondeljom su babe šarale uskršnja jaja, a ima posebnih žena koje i danas znaju da šaraju leskove štapove, koji se na daćama namenjuju pokonicima (Jasikovo) [GPek] (Ima umotvorina!) [Vidi]
3676 kopilandru copilandru момчић kopilandrub> (mn. kopilandrib>) [akc. kopilab>ndru] (i. m.) — momčić ◊ kopilandru ĭe kopil, krĭeskut întra kopilariĭe șî baĭețîĭe — momčić je dečak uzrastа između dečaštva i momaštva ◊ am fuost kopilandri dupa viće, șî măĭ drag ń-a fuost să baćem puarka, đikît să aļergăm dupa fĭaće — bili smo momčići za stokom, i više smo voleli da igramu svinjicu, nego da jurimo za devojkama ♦ sin, țopîrlanb> [Por.] ∞ kopilb> [Vidi]
2952 kopilariĭe copilărie детињство kopilariĭeb> (mn. kopilariĭb>) [akc. kopilarib>ĭe] (i. ž.) — 1.b> (za uzrast) detinjstvo ◊ kopilariĭa trĭaśe ĭuta, ama mult sa țîńe-n gînd — detinjstvo brzo prolazi, ali se dugo pamti 2.b> (fig.) detinjarije ◊ uarkă batrînă, da faśe la kopilariĭe — matora drtina, a pravi detinjarije [Por.] ∞ kopilb> [Vidi]
2953 kopilarĭesk copliăresc детињаст kopilarĭeskb> (kopilarĭaskăb>) (mn. kopilarĭeșćb>) [akc. kopilarĭeb>sk] (prid.) — detinjast, koji je svojstven detetu, ili detinjstvu ◊ kļisu ĭe žuakă kopilarĭaskă, nuĭe đi uamiń batrîń — klis je detinjasta igra, nije za matore ljude [Por.] ∞ kopilb> [Vidi]
4165 kopitar copitariţă труд kopitarb> (mn. kopitarĭb>) [akc. kopitab>r] (i. m.) — (mik.) trud, gljiva (Fomes fomentarius) ◊ kopitar ĭe burĭaće kare krĭașće pi fag, șă đin kare sa faśe ĭaskă đi aprins fuoku — trud je gljiva koja raste na bukvi, i od koje se pravi trud za paljenje vatre ♦ var. kupitarb> [Por.] ∞ burĭaćeb> [Vidi]
3369 koptuorĭ cuptor октобар koptuorĭb>² (mn. koptuareb>) [akc. koptuob>rĭ] (i. s.) — (kal.) oktobar ◊ koptuorĭu l-aĭ nuoștri aĭ batrîń, pi kîļindarĭ babĭesk, a fuost lună tomnaćikă — oktobar je kod naših starih, po bapskom kalendaru, bio jesenji mesec ◊ uńi spun kă luna-ĭa a kĭemato koptuorĭ, alțî spun kî s-a kĭemat brumarĭ — jedni kažu da se mesec zvao koptor, a drugi pričaju da se taj mesec zvao brumar [Por.] ∞ lunăb> [Vidi]
5520 koptură coptură гној kopturăb> (mn. kopturĭb>) [akc. koptub>ră] (i. ž.) — (med.) gnoj ◊ kînd buba pi pĭaļe sa kuaśe, sa umpļe đi koptură — kad plik na koži sazri, napuni se gnojem [Por.] ∞ kuoptb> [Vidi]
2451 koraś capră ногаре koraśb> (mn. koraśeb>) [akc. korab>ś] (i. s.) — (tehn.) nogare za rezanje drva ◊ koraśu ĭe o mîkarauă fakută đin patru truș, lunź đi un mĭetîr șî măĭ śuava, śopļiț în patru mukĭe, prinș în kruśiș, șî ļegaț ku ļietve să fiĭe strînș, să nu sa klaćińe — nogare su naprava izrađena od četiri trupca, dužine metar i nešto, otesana sa četiri strane, spojena unakrst, i povezana letvama da budu čvrsti, i da se ne klate ◊ pi koraś sa taĭe ļiamńe ku firizu, sa skurtă să puată să înkiape-n șporĭet — na nogarama se režu drva testerom, krate se da bi mogla da stanu u šporet ♦ sin. magarĭb> [Por.] ◊ koraś n-a fost dămult, ļ-a skuos înkuaśa — nogare nisu bile nekada, pojavile su se ovamo ♦ dij. var. kraśb> ◊ kraś dă kurmat ļieamńe — nogare za rezanje drva (Manastirica, Mlava) ♦ dij. sin. kaluonb> ◊ kaluon dă taĭat la ļiamńe, fakut dă skîndurĭ — nogare za rezanje drva, naprvaljene od dasaka (Kobilje) [Stig] [Vidi]
3997 korńet cornet остењак korńetb> (mn. korńeturĭb>) [akc. korńeb>t] (i. s.) — (geogr.) ostenjak, kamena golet oštrog vrha ◊ korńet ĭe vîr askuțît pi kļanțu kîrși — ostenjak je oštri vrh na steni krša ◊ pi korńeće nu dau kuorńi, korńetu ĭe đarîndu golaĭe petruasă, fara ļiamńe, kîrșîĭe guală — na ostenjacima ne raste drenje, ostenjak je svuda goli kamenjar, bez rastinja, goli krš ♦ up. kļanțb> [GPek] ∞ kuornb> [Vidi]
3908 korožî coroji скорити korožîb> (ĭuo ma korožăskb>, ĭel sa korožîașćeb>) [akc. korožîb>] (gl. p. ref.) — skoriti se, hvatati koru ◊ dupa śe sînźerĭaḑă, sînźiļi sa-ngroșaḑă șî buba sa korožîașće, șî sa faśe zgaĭbă, kare la urmă pikă sîngură — posle krvarenja krv se zgruša, rana se skori i napravi se krasta, koja na kraju otpada sama [Por.] [Vidi]
3331 kosî cosi косити kosîb> (ĭuo kosîăskb>, ĭel kosîașćeb>) [akc. kosîb>] (gl. p. ref.) — kositi, naročito travu za ishranu stoke ◊ fînu sa kosîașće ku kuasa — seno se kosi kosom ◊ fînka sînt ļivĭeḑîļi pi śuośiļi nuaștre grĭaļe, kî ĭe ĭarba mare șî fînuasă, la nuoĭ ĭe kosîtu măĭ grĭeu lukru saćeńesk — pošto su livade na našim brdima teške, zbog velike i guste trave, kod nas je kosidba najteži seoski posao ◊ kopil voĭńiśesk sa ĭa în sama kî ĭe krĭeskut voĭńik, kînd înśiape să kosaskă în rînd ku kosîtuorĭ aĭ batrîń — muško dete smatra se odraslim muškarcem, kad počne da kosi u grupi sa starim koscima [Por.] [Vidi]
3332 kosîtuorĭ cositor косач kosîtuorĭb> (mn. kosîtuorĭb>) [akc. kosîtuob>rĭ] (i. m.) — kosač, kosac, osoba koja kosi ◊ kosîtuorĭ ĭe uom kare kosîașće ļivĭeḑîļi ku fîîn — kosač je človek koji kosi livade sa senom ◊ kosîtuorĭu ĭe uom kare puaće să mîńe otkuoșu đirĭept, kît đi grĭa să fiĭe ļivađa, șî kît đi tîvaļiș să fiĭe luoku în kare sa kosîașće — kosač je čovek koji može pravo da tera otkos, koliko god teška da je livada, i kolika god da je strmo mesto na kome se kosi ◊ kosîtuorĭu trăbe să șćiĭe să askută kuasa ku kuća, șî s-o bată bińe ku śokanu pi ńikovală — kosač treba da zna dobro da naoštri kosu brusom, i da je dobro okuje čekićem na nakovnju [Por.] ∞ kosîb> [Vidi]
4930 kostîș costiș [Mold.] кос kostîșb> (kostîșăb>) [akc. kostîb>ș] (prid.) — (o položaju) kos, iskošen, nakošen; nagnut ◊ klańa ĭe grîmađită kostîș, are să kadă kînd va baća vrun vînt măĭ tare — plast je koso sadenut, ima da padne čim dune neki jači vetar [Por.] ◊ kuń dă ļemn sa baće kostîș lînga tuată lopețauă în buśimu lu ruata muori — drveni klin nabija se koso pored svake lopatice na glavčini vodeničnog točka (Manastirica, Mlava) [Mlava] ∞ kuastăb>² [Vidi]
4932 kostîșat costișat искошен kostîșatb> (kostîșatăb>) (mn. kostîșațb>, kostîșaćeb>) [akc. kostîșab>t] (prid.) — (o položaju) iskošen, nakrivljen; nagnut; kos ◊ taĭatura ĭe kostîșată, da a trăbuit să fiĭe đirĭaptă — rez je iskošen, a trebalo je da bude prav [Por.] ∞ kuastăb> [Vidi]
4127 kośină cocină свињац kośinăb> (mn. kośińb>) [akc. kob>śină] (i. ž.) — svinjac ◊ kośina ĭe măĭ đes zîđită đi pĭatră, da sa faśe șă đi bîrńe — svinjac je najčešće zidan od kamena, a pravi se i od brvana ◊ gardu înainća kośińi sa kĭamă gîrļiu — ograda ispred svinjca zove se obor ♦ sin. porkarĭațăb> [Por.] [Vidi]
3054 kośomandă cociomeagă потлеуша kośomandăb> (mn. kośomĭenḑb>) [akc. kośomab>ndă] (i. ž.) — potleuša, sirotinjski kućerak ◊ kośomandă ĭe un fĭeļ đi kośuabă, kîta măĭ mare șî măĭ bună đi kît kasa kĭńiluor — potleuša je kućerak, malo veći i malo bolji od pseće kućice [Por.] ∞ kasăb> [Vidi]
3053 kośuabă cocioabă кућерак kośuabăb> (mn. kośuabeb>) [akc. kośuab>bă] (i. ž.) — kućerak, straćara ◊ kośuabă ĭe kasă mikă, afumată numa đi sî puată uomu trai, da să nu fiĭe afară — kućerak je mala kuća, sklepana samo da čovek može živeti, a da ne bude napolju [Por.] ∞ kasăb> [Vidi]
4453 kotoĭ cotoi батак kotoĭb> (mn. kotoaĭeb>) [akc. kotob>ĭ] (i. m.) — (anat.) batak, but; komad koske s mesom ◊ đin tota karńa đi gaină, măĭ dulśe ĭe kotoĭu fript — od sveg kokošjeg mesa, naslađi je pečeni batak ♦ var. kotuoĭb> [Por.] [Vidi]
4267 kotorĭanță cotoroanţă рага kotorĭanțăb> (mn. kotorĭențb>) [akc. kotorĭab>nță] (i. ž.) — raga, stara mršava krava ◊ avut vaś buńe, akuma a skaḑut la doă kotorĭanță kare sa trag prăn obuor ka umbra — imao je dobre, krave, sada je spao na dve rage koje se vuku po oboru kao senke [Mlava] ∞ vakăb> [Vidi]
2845 kotun cotun заселак kotunb> (mn. kotuńeb>) [akc. kotub>n] (i. m.) — 1.b>b> (zast.) zaselak, deo sela naseljen jednom familijom ◊ veńiră la bîlś Kuśuĭdańi ku kotunu lor întrĭeg — dođoše na vašar Kučujdani, sa zaseokom svojim celim ◊ nuoĭ kînd vorbim đi kotun, ńi ginđim la munćeń kare traĭesk pi vro vaļe întra śuoś — mi kad govorimo o kotunu, pomislimo na planince koji žive u nekoj udolji između brda (Rudna Glava) 2.b>b> kutak, ugao, ćošak teritorije ◊ kotunu ĭe un kuot đi sat — kotun je jedan ugao sela ◊ kotun are șî luoku, șî ļivađa — ćošak imaju i njiva, i livada (Tanda) [Por.] ♦ dij. sin. malauăb> [Zvizd] [Vidi]
3050 kovată covată ковата kovatăb> (mn. kovĭețb>) [akc. kovab>tă] (i. ž.) — kovata 1.b>b> tikva, zdela od bundevine kore ◊ kovata ĭe vas đin kuaža lu duļiaće — kovata je sud od bundevine kore [Por.] 2.b> naćve za mešenje testa ◊ turta să plumađeașće în kovată — projara se mesi u naćvama (Rečica, Požarevac) [bran.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
6045 kovrag covrag врежа kovragb> (mn. kovraźb>) [akc. kovrab>g] (i. m.) — (bot.) vreža ◊ kovrag au duļețî, șî krîstavĭețî — vreže imaju bundeve i krastavci ◊ măĭ lung kovrag slubuod duļețî — najdužu vrežu puštaju bundeve ♦ sin. vrĭežb> [Por.] [Vidi]
4011 koźa cogea прилично koźab> (pril.) [akc. koźab>] — prilično, dosta ◊ aĭa a fuost koźa đemult — to je bilo prilično davno ◊ kam koźa minće — poprilično laže [Por.] [Vidi]
6375 koșărĭe coșar кошара koșărĭeb> (mn. koșărĭb>) (i. ž.) — košara ◊ koșărĭe ĭe ştala đi viće đi bîtrîńață, kare a fuost înplećită đi nuĭaļe pănă n-a-nśeput să sa fakă đi tuobļe od đi bîrńe, or sî sa zîđiaskă đi pĭatră or đi tuglă — košara je starinska štala za stoku, koja je bila izgrađena od pletenog pruća, pre nego što su počele štale da se grade od polutki, greda, ili da se zidaju od kamena ili cigle [Por.] ∞ kuoșb> [Vidi]
1535 koțofană coţofană сврака koțofanăb> (mn. koțofieńb>) [akc. koțofab>nă] (i. ž.) — (ornit.) svraka (Pica pica) ◊ kînd koțofană kîntă în aritu kășî, ĭe aratare rîa — kada svraka peva u bliuzini kuće, loše je predskazanje ♦ var. kuțofanăb> [Por.] ♦ dij. sin. śorobarăb> (Voluja) [Zvizd] (Sige) [Hom.] ♦ dij. sin. śuară pistrițăb> — (dosl.) „šarena vrana” (Isakovo) [Mor.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
4236 krak crac нога krakb> (mn. kraśb>) [akc. krab>k] (i. m.) — 1.b> (anat.) noga ◊ a kaḑut đin ļemn, ș-a frînt kraśi amînduoĭ — pao je sa drveta i polomio obe noge ◊ bat muort, nu stă în kraś — mrtav pijan, ne stoji na nogama ◊ stă-n kraśi uamińiluor, nu puot sî trĭakă đi ĭel — stoji ljudima na putu, ne mogu da prolaze od njega ♦ sin. piśuorb> 2.b> (geog.) ogranak, deo kose, povijarca; krak ◊ la luok đaluos rar sa gasîașće kulmĭe fara kraś — u planinskom kraju retko se nađe kosa bez ogranaka ◊ kulmĭa ĭe lungă, ku kăș șî drum đi kar, da kraku ĭe skurt, șă are numa poćeś fara kăș — kosa je duga, sa kućama i kolskim putem, a ogranak je kratak, ima samo staze bez kuća ◊ kînd ĭe śuaka naltă, are kulmĭe mulće, da tuata kulmĭa ĭe pļină đi kraśe — kad je brdo visoko, ima mnogo kosa, a svaka kosa ima mnogo ogranaka ◊ rar ĭastă krak fara nume — redak je ogranak kose bez imena ◊ kraku puaće sî sa kĭame dupa aĭa kum ĭe fakut: Krako-l skurt, Krako-l lung, Krako-l lat — ogranak kose može se zvati po izgledu: Kratak krak, Dugački krak, Široki krak ◊ măĭ đes numiļi krakuluĭ ĭe dupa uom în a kuĭ ĭe moșîĭa: Kraku Dăńi, Kraku Marku, Kraku Śovrći — najčešći naziv ogranka kose je prema čoveku na čijem je imanju: Danin krak, Markov krak, Čevrtanov krak ◊ buot đi krak — vrh, kraj ogranka kose ♦ up. kulmĭeb> 3.b> (fig.) (za količinu nečega što se kreće i ostavlja trag) ni traga, bez traga ◊ a pĭerdut puorśi în munće, ĭ-a katat triĭ ḑîļe șă ńiś krak đi puork n-a gasît — izgubio je svinje u planini, tražo ih je tri dana i ni trag od svinja nije našao ♦ (demin.) krakuļețb> [Por.] [Vidi]
5455 krapa crăpa пукнути krapab> (ĭuo krăpb>, ĭel krapăb>) [akc. krapab>] (gl. p. ref.) — 1.b>b>b>b> (o materijalu) puknuti, raspuknuti se ◊ blana uskată a krapat la suare — suva daska raspukla se na suncu ◊ o sî krîape parĭeți ku așa malter — puknuće zidovi sa takvim malterom 2.b>b>b>b> (o biću) pući, presvisnuti ◊ ĭ-a krapat ińima đi duor dupa parînț — puklo mu je srce od želje za roditeljima ◊ krapă purśiĭi đi fuame — crknuće prasad od gladi ◊ (u izr.) krăpĭ! — crkni! ♦ sin. sparźab>, pļusńib> [Por.] [Vidi]
2873 krețan creţan крецан krețanb> (mn. krețańeb>) [akc. krețab>n] (i. s.) — krecan, suknja sa gustim i sitnim naborima ◊ krețanu a ĭeșît înainća lu rato-l đi-ntîń — krecan se pojavio pre Prvog svetskog rata ♦ krețanu n-a putut să-l fakă fiĭekare muĭare — krecan nije mogla da izradi bilo koja žena [Por.] ◊ krețan ĭe un fĭaļ đi țuală muĭerĭaska ku krĭețurĭ marunće — krecan je vrsta ženske odeće, sa sitnim naborima [Crn.] ♦ dij. var. krățanb> (Prahovo) [Kmp.] ∞ kriețb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
6121 kreḑamînt crezământ поверење kreḑamîntb> (mn. kreḑamînćeb>) [akc. kreḑamîb>nt] (i. s.) — (zast.) poverenje ◊ nuĭe uom đi kreḑamînt — nije čovek od poverenja ◊ avut tare kreḑamînt numa în fraći-su — imao je jako poverenje samo u brata [Por.] ∞ kređab> [Vidi]
6113 kređință credință веровање kređințăb> (mn. kređințb>) [akc. kređib>nță] (i. ž.) — (rel.) verovanje ◊ a fuost kređința batrînă đimult kî ĭe pomîntu ļaspiđe — bilo je nekad staro verovanje da je zemlja ravna ploča ◊ kređință în dumńeḑîu gata s-a pĭerdut în lumĭe, akuma ĭe măĭ mare kređință în bań — verovanje u boga se gotovo izgubilo u narodu, sada je najveće verovanje u novac ♦ var. kreḑutb>, kređareb>, kreḑamîntb> [Por.] ∞ kređab> [Vidi]
6114 kređințuos credincios верник kređințuosb> (kređințuasăb>) (mn. kređințuoșb>, kređințuasăb>) [akc. kređințuob>s] (prid.) — (rel.) vernik ◊ numa pi la ḑî marĭ sa aduna kređințuoșî pi la bisîarikă, da ș-atunśa măĭ mult babiļi veńa să ĭa moļidvă — samo se o praznicima skupaljahu vernici kod crkve, pa i tada više je baba dolazilo da uzmu svetu vodicu [Por.] ∞ kređab> [Vidi]
4292 krîkńi crâcni писнути krîkńib> (ĭuo krîkńeskb>, ĭel krîkńașćeb>) [akc. krîkńib>] (gl. n.) — (o govoru) pisnuti, zucnuti ◊ kînd am fuost mik, n-am kućeḑat să krîkńesk đi muma, da akuma kopiĭi sa suĭe în vîru kapuluĭ la parinț — kad sam bio mali, nisam smeo da pisnem od majke, a sada se deca penju roditeljima na vrh glave ♦ var. kîrkńib> [Por.] ∞ kîrkb> [Vidi]
4911 krîu crou удубљење krîub> (mn. krîurĭb>) [akc. krîb>u] (i. s.) — (o formi) udubljenje, plića rupa, jama; bara ◊ krîu ĭe o adînkatură în pomînt, în kare sa adună apa — krou je udubljenje u zemlji u kome se skuplja voda ◊ tuoț stramoșî miĭ avut krîu în barba, numa ĭuo nam — svi moji preci su imali rupicu u bradi, samo ja nemam ♦ (augm.) krovanb> ♦ (demin.) krovițb> ♦ var. kroub> [Por.] [Vidi]
6054 krĭamińe cremene кремен krĭamińeb> (mn.) [akc. krĭab>mińe] (i. ž.) — (min.) kremen ◊ ku krĭamińa, în kare a skîparat ku amnarĭu, stramuoșî nuoștri aprins fuoku — kremenom, o koji su kresali ocilom, naši preci su palili vatru ◊ krĭamińa, amnarĭu șî ĭaska a dus aĭ nuoștri aĭ batrîń într-un kĭes đi pĭaļe dupa brîu — kremen, ocilo i trud nosili su naši stari u jednoj kožnoj kesi za pojasom [Por.] [Vidi]
5029 krĭasta kokuoșuluĭ creasta-cocoșului петлова креста krĭasta kokuoșuluĭb> [akc. krĭab>sta kokuob>șuluĭ] (sint.) — (bot.) petlova kresta (Celosia cristata) ◊ krĭasta kokuoșuluĭ ĭe fluare đin građină, sa puńe kî ĭe frumuasă șă puaće să sa ușće đi ĭarnă — petlova kresta je baštensko cveće, sadi se jer je lepo i može da se suši za zimu ◊ ku krĭasta kokuoșuluĭ sa fak kiț đi fluor đi dus la morminț — od petlove kreste se prave kitice cveća za nošenje na grolje ♦ sin. ĭarbă krĭațăb> [Por.] ∞ krĭastăb> [Vidi]
3685 krop crop кроп kropb> (mn. kropurĭb>) [akc. krob>p] (i. s.) — (zast.) krop, vrela voda ◊ krop ĭe vuorbă batrînă, așa s-a kĭemat apa fĭartă, ku kare s-a ļimpeḑît vasurļi or țuaļiļi — krop je stara reč, tako se zvala vrela voda kojom su se ispirali sudovi ili odeća [GPek] ♦ dij. var. klopb> (Češljeva bara) [bran.] [Vidi]
3686 kropîĭa cropia ? испирати kropîĭab> (ĭuo kropîĭb>, ĭel kropîĭeb>) [akc. kropîĭab>] (gl. p. ref.) — (zast.) ispirati, kropiti ◊ sa kropîĭe vasurļi or țuaļiļi, fiva ku apă fĭartă, fiva ku apă rîaśe, totuna — ispiraju se sudovi ili odeća, bilo vrelom, bilo hladnom vodom, svejedno ♦ var. kropiĭab> ◊ s-a dus la rîu să kropiĭaskă rufiļi — otišli su na reku da ispiraju rublje [GPek] ∞ kropb> [Vidi]
5584 krovan crovan рупчага krovanb> (mn. krovańeb>) [akc. krovab>n] (i. s.) — (augm.) (o reljefu) rupčaga, rupetina ◊ krovan ĭe gaură mare pi pomînt ka tolśerĭu, adînkatură, ama fara apă — rupčaga je velika rupa na tlu u obliku levka, udubljenje, ali obično bez vode ◊ krovan sa faśe la luok unđe sa skufundă pomîntu — rupčaga nastaje na mestu gde se sleže zemljište ♦ up. vîrkanb> [Por.] ∞ krîub> [Vidi]
5425 krstavĭaće castravete краставац krstavĭaćeb> (mn. krstavĭecb>) [akc. krstavĭab>će] (i. m.) — (bot.) krastavac (Cucumis sativus) ◊ krstavĭaćiļi ĭe bun krud, ama șî măĭ bun ĭe kînd akrĭașće în turșîĭe — krastavac je dobar sirov, ali je još bolji kad se ukiseli u turšiji ♦ var. krîstavĭaćeb>, kîrstavĭaćeb> b> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
5208 kruța cruța штедети kruțab> (ĭuo kruțb>, ĭel kruțăb>) [akc. kruțab>] (gl. p.) — (o jelu) štedeti, malo jesti; grickati ◊ nu ń-a dat parințî prĭamult să mînkăm, ń-a mînat la tuata mînkarĭa să kruțăm — nisu nam davali roditeji previše da jedemo, terali su nas kod svakog jela da štedimo ◊ ș-akuma aud pi mama kare đi vrĭamĭa prînḑuluĭ ńi vorbĭa „kruțaț, kopiĭ, kruțaț, kî ĭe fuamića mare” — i sada čujem babu koja nam je za vreme ručka govorila „štedite, deco, štedite, jer je glad velika” ♦ sin. pastrab> [Por.] [Vidi]
5500 krud crud незрео krudb> (krudăb>) (mn. kruḑb>, kruđeb>) [akc. krub>d] (prid.) — 1.b>b>b> (o voću) nezreo; nedozreo ◊ đin puama krudă sa strapeđaḑă đințî — od nezrelog voća trnu zubi 2.b>b>b> (o ljudima) (fig.) nezrelo, nedoraslo ◊ tuot śe ĭe astîḑ ļegat đi Rumîń în Sîrbiĭe, tuot ĭe krud șî putrîd — sve što je danas u Srbiji vezano za Vlahe, sve je nedozrelo i trulo ◊ a furat o fată krudă, ńidokreskută, făra țiță șî făra minće — oženio je nezrelu devojku, bez sisa i bez pameti ♦ supr. kuoptb> [Por.] [Vidi]
2621 krumpĭel crumpănă кромпир krumpĭelb> (mn. krumpiĭb>) [akc. krumpĭeb>l] (i. m.) — (bot.) (nutr.) krompir ◊ krumpĭelu ĭe o bukată đi mînkare kare sa samînă în građină — krompir je jestiva biljka koja se seje u bašti ♦ var. krîmpĭelb>, mn. krîmpiĭb> (Tanda) ♦ sin. bruobdăb>, mn. bruobđeb>, (Gornjane) [Por.] ♦ dij. var. krumpirb>, mn. krumpib> (Samarinovac) [Kmp.] ♦ dij. var. krumpĭer, b>mn. krumpĭerĭb> (Sige) [Hom.] (Rašanac) [Mlava] (Kobilje) ♦ dij. var. krompĭer, b>mn. krompĭerĭb> (Rečica, Požarevac) [Stig] ♦ dij. var. krîmpĭelb>, mn. krîmpiĭb> (Krivelj) ♦ dij. var. krumpĭelb>, mn. krumpĭerĭ b>(brestovac) ♦ dij. var. krumpĭerb>, mn. krumpĭerĭb> (Valakonje) ♦ dij. var. grămpĭerb>, mn. grămpĭerĭb> (Dobro Polje)[Crn.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2355 kruoșnă croșnă крошња kruoșnăb> (mn. kruoșńeb>) [akc. kruob>șnă] (i. ž.) — 1.b> a.b> (bot.) krošnja, deo drveta sa granama ◊ kruoșnă lu ļiemn sînt krĭanźiļi luĭ — krošnju drveta čine njegove grane b.b> naramak, gomila granja ◊ kruoșnă ĭe gramadă đi krĭanźe, sprimită đi dus în șîaļe — krošnja je gomila granja, spremljena da se nosi na leđime ♦ var. kruoșńab> 2.b> teret koji se u torbi nosi na leđima ◊ kînd puń trasta-n șîaļe șî ļieź obrăńiļi la pĭept, șî pļieś vrunđeva, makra ńimika să nu fiĭe-n trastă, sa ḑîśe kă mĭerź ku kruoșńa-n șîaļe — kad staviš torbu na leđa i vežeš uprte na grudima, makar ništa ne bilo u torbi, kaže se da ideš sa krošnjom na leđima [Por.] [Vidi]
5028 kuada kaluluĭ coada calului раставић kuada kaluluĭb> [akc. kuab>da kab>luluĭ] (sint.) — (bot.) rastavić (Equisetum) ◊ kuada kaluluĭ ĭe buĭađe kare samînă la kuada lu kal — rastavić je biljka koja liči na konjski rep ♦ sin. păru puorkuluĭb> [Por.] ∞ kuadăb> [Vidi]
2844 kuada vaśi coada-vacii дивизма kuada vaśib> [akc. kuab>da vab>śi] (sint.) — (bot.) divizma (Verbascum phlomoides) ◊ kuada vaśi — kravlji rep ◊ kuada vaśi ĭe buĭađe înaltă, ku fluorĭ galbińe — divizma je visoka biljka, sa žutim cvetom ◊ ku kuada vaśi aĭ batrîń a prins pĭeșć đi pazńik, kînd ļ-a tîbuit pĭeșć măj mulț — sa divizmom su stari lovili ribu za slavu, kad im je trebala veća količina ribe ◊ kuada vaśi fara rîdaśiń a puso în vrun sak, șa batuto pista sako-la ku buata, măĭ la đal đi luoku ku pĭeșć mulț — divizmu bez korena stavljali su u džak, i motkom je mlatili preko tog džaka, uzvodno od mesta gde je bilo dosta ribe ◊ pĭeșći kare a-ngițît apa ku lapćiļi đi kuada vaśi, numa sa-ntuors pi șîaļe, ș-a mĭers pi rîu ka kînd sînt otraviț — ribe koje su se nagutale vode sa mlekom divizme, prevrtale su se na leđa, i plivale površinom reke kao da su otrovane ♦ up. vakăb>, pĭașćeb> [Por.] ∞ kuadăb> [Vidi]
2996 kuadă coadă реп kuadăb> (mn. kuoḑb>) [akc. kuab>dă] (i. ž.) — 1.b> (anat.) a.b> rep kod životonja ◊ žuavińiļi șî pîsărļi au kuadă, da uomu nu — životinje i ptice imaju rep, a čovek ne b.b> delovi ljudskog tela ◊ kuada uokĭuluĭ — krajičak oka 2.b> (kal.) svršetak vremenskog ciklusa ◊ kuada luńi, anuluĭ — kraj meseca, godine ◊ kuada prazńikuluĭ — paterice 3.b> (tehn.) deo predmeta ◊ kuada karuluĭ — srčanica ◊ kuada lu topuor, sakure — držalje sekirčeta, sekire ◊ kuada ćigăńi — drška tiganja 4.b> (bot.) imena raznih biljaka koja imaju repast oblik ◊ kuada vaśi — (dosl.) „kravlji rep”, divizma (Verbascum phlomoides) ◊ kuada kokuoșuluĭ — (dosl.) „petlov rep”, mirišljava pokosnica, zaliz (Polygonatum) ◊ kuada kaluluĭ — (dosl.) „konjski rep”, preslica (Equisetum) 5.b> (fig.) a.b> glasine ◊ s-a mutat, ama înga sa măĭ trag kuoḑ dupa ĭel, înga-l vorbĭașće lumĭa đi rău — iselio se, ali se još uvek vuku repovi za njim, još ga ogovaraju zli jezici b.b> poniznost ◊ baće đin kuadă — maše repom, umiljava se c.b> gordost; prepotencija ◊ prĭa mult a rîđikat kuada — previše je digao rep [Por.] [Vidi]
1550 kuaĭļi popi coaiele-popii клокочика kuaĭļi popib> [akc. kuab>ĭļi pob>pi] (sint.) — (bot.) klokočika, klokoč (Staphylea pinnata) (dosl.) „popova muda” ◊ țîn minće kă mama a kuļes klopațîaļe, șî ļ-a uskat la suare, ama đi śe ĭ-a trîbuit, nu șću; đimult a fuost — pamtim da je baba brala klokočiku, i da je sušila na suncu, ali za šta joj je trebalo, ne znam, davno je bilo (blizna) ◊ kînd kosîtuori a taĭat buĭađa-sta ku kuasă, sa-ș batut žuok kă a taĭat kuaĭļi la puopa — kad bi kosci posekli ovu travku, zbijali su šalu da su posekli popu muda (Tanda) ♦ sin. klopațîaļeb> — (dosl.) zvončići [Por.] ◊ muĭerļi a kuļeso, a uskato șî a duso la morminț, a dato đi pomană l-aĭ muorț — žene su je brale, sušile i nosile na groblje, gde su je namenjivale pokojnicima (Jasikovo) [GPek] ◊ șî la nuoĭ ĭe kunoskută buĭađa kuaĭļi popi, dă prîn ńivă — i kod nas je poznata travka klokočika, raste po njivi (Žitkovica) [bran.] ♦ dij. var. koaĭļi popib> (Samarinovac) [Kmp.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2781 kuamă coamă грива kuamăb> (mn. kuameb>) [akc. kuab>mă] (i. ž.) — 1.b> (anat.) griva, kosa na konjskom vratu ◊ kalu sari sî ma labiđe, da ĭuo-l prinsăĭ đi kuamă, șî rîmasăĭ în șauă — konj poskoči da me zbaci, a ja ga uhvatih za grivu, i ostadoh u sedlu 2.b> (geogr.) greben, hrbat, vrh; horizont ◊ ala a fuost pîržuol mare, a ĭeșît tumu la kuama Vizakuluĭ — to je bio veliki požar, izbio je čak na greben Vizaka 3.b> (tehn.) (zast.) sljeme kuće ◊ kînd sa gaćiașće kasa, pi kuama iĭ sa pun darurĭ — kada se kuća završi, na njeno sljeme kače se darovi 4.b> ostatak nepokošene trave ◊ a ramas o kuamă ńikosîtă întra kosîtuorĭ, ma duk s-o do kosîăsk — ostala je griva nepokošene trave između kosaca, idem da je pokosim ♦ var. koamăb> [Por.] [Vidi]
6031 kuardă coardă основа ткања kuardăb>² (mn. kuorḑb>) [akc. kuab>rdă] (i. ž.) — (tehn.) osnova ◊ kuarda đi țasut la razbuoĭ sa urḑîașće pi gard đi parĭ ku aļergatuarĭa đi pi kare sa đizvîrḑăsk mosuarîļi pļińe đi tuors — osnova za tkanje na razboju snuje se na ogradi od kolja pomoću motovila sa kojeg se odmotavaju kalemovi puni pređe ◊ grosîmĭa șî lunźimĭa kuorḑî ĭasă đin lukru kare trăbe fi gaćit în razbuoĭ, ăće, đi o pătură kuardă sa lasă patru mĭetîrĭe șî žumataće — debljina i dužina osnove zavisi od posla koji treba da se odradi u razboju, za jednu ponjavu, na primer, osnova se pušta do četiri i po metara ◊ đimult lunźimĭa kuorḑî s-a sokoćit la rîșkituorĭ, da akuma la mĭetîrĭe — dužina osnove se nekad određivala prema motovilu, a sada na metar ◊ kuarda sa adună đi pi gard în bîrță, pazîndu-să să nu sa învîrḑaskă, șî sa puńe bășka pănă nu vińe vrĭamĭa șî sa pună pi sul ku învaļituarĭa — osnova se skida sa ograde u pletenice, vodeći računa da se ne umrsi, i skloni se u stranu dok ne dođe vreme da se snuje na vratilo preko snovaljke [Por.] razbuoĭb> [Vidi]
3075 kuasă coasă коса kuasăb> (mn. kuasăb>) [akc. kuab>să] (i. ž.) — (tehn.) kosa, oruđe za košenje trave ◊ kuasa ĭe un kuțît lung, înkîrļombat la vîr, pus în dîržaļe đi ļemn, ku kare sa kosîașće ĭarba — kosa je dugačko povijeno sečivo, stavljeno na drveno držalje, kosište, kojim se kosi trava ◊ kuțîtu ĭe pînḑă supțîrĭe đi fĭer, pi gură batută ku śokanu șî askuțîtă ku kuća, să taĭe ĭarba măĭ ușuor — sečivo kose ima tanko čelično platno, čije je sečivo otkovano čekićem i naoštreno brusom, da lakše seče travu ◊ pi marźina đin lăturĭ kuțîtu lu kuasa ĭe întarit ku o vargă, fakută đin o dungă đi pînḑă, ku śokanu întuarsă-n sus — sa leđa kosa je ojačano rebrom, napravljenog od uskog dela platna koji je kovanjem okrenuto na gore ◊ kuasa la botur are kalkîń, ku un kîrļig întuors în vaļe — nasuprot vrhu kosa ima petu, sa jednim jezičkom okrenutim na dole ◊ ńișći kuasă, unđe sînt ļivĭeḑîļi grĭaļe, sînt întariće ku un kîrļig đi fĭer, kare înkostiîș ļagă brațarĭa șî pînḑa la kalkîń — neke kose, gde su livade teške, ojačane su metalnom šipkom koja popreko spaja grivnu i petu kose ◊ kuasa sa prinđe đi dîržală ku un ińel đi fĭer kare-l kĭamă brațare — kosa se za držalje pričvršćuje pomoću jednog metalnog prstena koji se zove grivna ◊ dîržaļa đi kuasă sa faśe đin ļiemn ușuor șî žîlau — kosište se pravi od lakog i žilavog drveta ◊ pi lînga žumataća kuoḑî, sa puńe un kîrļuomb đi ļiemn, pi kare kosîtorĭu-l țîńe ku mîna đirĭaptă kînd mînă otkuoșu, da ku stînga țîńe kuada dîržăļi apruape đi vîr — negde oko polovine kosišta stavlja se drvena ručka, koju kosac drži desnom rukom kada tera otkos, a levom rukom drži kosište blizu vrha [Por.] ∞ kosîb> [Vidi]
4929 kuastă coastă косина kuastăb>² (mn. kuașćeb>) [akc. kuab>stă] (i. ž.) — (geogr.) kosina, padina; nagnuta strana brda ◊ kusta ĭe pođina alu kulmĭe — kosina je padina kose ◊ drumu đi kar într-o vrĭame mĭarźe pi kuastă, pĭeurmă ĭasă la kulme șă pi vîru kulmi țîńe pănă la baśiĭe la munće — kolski put jedno vreme ide kosinom, posle izlazi na kosu i grebenom kose vodi do bačije u planini ◊ (u izr.) đa kuasta — ukoso, kosinom ♦ sin. kostîșb> [Por.] [Vidi]
3363 kuaśe coace пећи kuaśeb> (ĭuo kuokb>, ĭel kuaśab>) [akc. kuab>śe] (gl. p. ref.) — peći, biti pod delovanjem visoke temperature 1.b> (nutr.) peći namirnice od testa ◊ śe guod sa plumađiașće, sa kuaśe pi fuok: în śirińe la kamin, or în rĭernă la șporĭet — sve što se mesi od testa, peče se na vatri: ili u crepulji na kaminu, ili u rerni šporeta ◊ măĭ dulśe ĭe pîńa śe sa kuaśe în śirińe supt țîăst — najslađiji je hleb koji se peče u crepulji ispod sača 2.b> (bot.) (o plodu) zreti, sazreti, dozreti ◊ anu a fuost bun, șî puamiļi s-a kuopt măĭ ćimpuriu — godina je bila dobra, i voće je ranije dozrelo ◊ pîkurarĭu n-așćetat pruńiļi sî sa kuakă bińe, numa ļ-a mînkat kruđe, șî l-a lovit pîșku — čobanin nije sačekao da šljive dobro sazru, nego ih je jeo nedozrele, pa ga je spopao proliv 3.b> (o suncu) žariti, jako grejati ◊ uamińi sapă în luok, da la amńaḑîț suariļi nu kî arđe, numa kuaśe đi kriĭri țî s-a topĭesk în kap — ljudi kopaju u njivi, a u podne sunce ne da greje, nego peče da ti se mozak topi u glavi 4.b> (psih.) goreti od želje, tuge, bola ◊ s-a koaśe viĭe đi žăļ dupa kopilu śi ĭ-a perit đi kurînd — živa gori od tuge za sinom koji joj je skoro poginuo [Por.] [Vidi]
4357 kuțît cuțât нож kuțîtb> (mn. kuțîćeb>) [akc. kuțîb>t] (i. m.) — nož ◊ kuțîtu ĭe alat đi taĭat tuot fiĭe śe guod va fi — nož je alat za sečenje svega šta god bilo ◊ ĭ-a-nțapat kuțîtu-n pĭept, șî luĭ ĭuta ĭ-a ĭeșît sufļitu — zario mu je nož u grudi, i on je brzo izdahnuo ◊ askuțît ka kuțîtu — oštar kao nož ♦ sin. bîrśagb>, kusturăb> [Por.] [Vidi]
4466 kuțîtuaĭe cuțitoae макља kuțîtuaĭeb> (mn. kuțîtuoĭb>) [akc. kuțîtuab>ĭe] (i. s.) — (tehn.) maklja ◊ în sat n-a fuost kasă fara sakure, kisărĭ șî kuțîtuaĭe — u selu nije bilo kuće bez sekire, tesle i maklje ♦ sin. mezdrĭalăb> (Rudna Glava) [Por.] ∞ kuțîtb> [Vidi]
3310 kućińel cătinel тихо kućińelb> [akc. kućińeb>l] (pril.) — tiho, sporo, polako ◊ vorbăsk măĭ kućińel ku ĭeal, kă auđe bińe — govorim tiše sa njim, jer čuje dobro ♦ var. kućuńelb> (Žitkovica, Dvorište) [bran.] ♦ up. înkućinatb> (Vrbica) [Pom.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
3194 kufuri cufuri сраћкати kufurib> (ĭuo kufurĭeskb>, ĭel kufurĭașćeb>) [akc. kufurib>] (gl. p. ref.) — 1.b> (med.) sraćkati, imati sraćkavicu, proliv; seruckati ◊ dupa așa mînkare guală, lukratuori numa sa va kufuri, alta ńimika nu puot lukra — posle takve slabe hrane, radnici će samo sraćkati, drugo ništa ne mogu raditi ◊ uoĭļi sînt bolnave, đi ĭerĭ numa sa kufurĭesk — ovce su bolesne, od juče samo seruckaju 2.b> (fig.) površno, ofrlje raditi, brljaviti; mrljati ◊ niśkînd n-o s-învĭață să skriĭe, numa điźaba kufurĭașće arćiĭa — nikad neće naučiti da piše, samo badava mrljavi hartiju [Por.] [Vidi]
3193 kufurĭală cufureală сраћкавица kufurĭalăb> (mn. kufurĭelurĭb>) [akc. kufurĭab>lă] (i. ž.) — 1.b>b>b> (med.) sraćkavica, proliv ◊ dupa durĭarĭe la burtă, s-a pus șî o kufurĭală ku tuot pi ĭel — posle bolova u stomaku, spopala ga je i teška sraćkavica ♦ sin. pîșkub>, kîkalarĭeb> 2.b>b>b> (fig.) (o radu) brljotina, sranje, zamazotina ◊ avut bun lukru, ama ĭel numa a fakut ńiskaĭ kufurĭelurĭ, șî la urmă la do dudait — imao je dobar posao, ali je on pravio samo neka sranja, pa su ga na kraju oterali ♦ var. kufuriturăb> ♦ sin. pîșkub>, pîșkab>, kîkalareb> [Por.] ∞ kufurib> [Vidi]
2962 kuĭb cuib гнездо kuĭbb> (mn. kuĭburĭb>) [akc. kub>ĭb] (i. s.) — (ornit.) gnezdo ◊ kuĭbu ĭe kasa păsîrilor — gnezdo je ptičja kuća ◊ tuata pasîrĭa faśe kuĭb đi trĭaba iĭ, uńiļi pi krĭeînź, alćiļi pin butuorś, a triļa pin mușuruaĭe pi ļivĭeḑ, a patruļa pin kuoś pi kîrșuaće — svaka ptica pravi gnezdi na svoj način, jedne na granama, druge u šupljikama, treće u busenima po livadama, četvrte po rupama u krševima ◊ stîrku sa kuĭbarĭaḑă în vîru kuoșuluĭ, da rîndurika supt streșînă — roda se gnezdi na vrhu dimnjaka, a lastavica pod nadstrešnicom ◊ păsîrļi uauă-n kuĭb, ļi klośesk vro vrĭame, șî la urmă skuot puĭi — ptice u gnezdu nose jaja, legu ih neko vreme, a na kraju se iz njih izlegu pilići ◊ kuĭbu gaińilor — kokošje gnezdo ◊ kuĭb ibomńiśiesk — ljubavno gnezdo ♦ up. uoub>, pasîrĭeb>, gainăb>, uorăb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2961 kuĭbar cuibar полог kuĭbarb> (mn. kuĭbareb>) [akc. kuĭbab>r] (i. s.) — (ornit.) polog, jaje koje se ostavlja u gnezdu ◊ kuĭbar ĭe uou kare sa lasă în kuĭb, đi sî gaina outuare fakă învățu sî uave întođeuna-n loko-la — polog je jaje koje se ostavlja u gnezdu, da bi koka nosilja navikla da nosi jaja uvek na tom mestu ♦ up. uoub> [Por.] ∞ kuĭbb> [Vidi]
2963 kuĭbari cuibări гнездити kuĭbarib> (ĭuo ma kuĭbarĭeskb>, ĭel sa kuĭbarĭașćeb>) [akc. kuĭbarib>] (gl. p. ref.) — (ornit.) gnezditi se, izrađivati gnezdo, smestiti se u gnezdo ◊ păsîrļi sa kuĭbarĭesk primovara — ptice se gnezde u proleće ◊ golîmbi sa kuĭbarĭesk în butuarkă — golubovi se gnezde u duplji ◊ kînd sa kuĭbarĭaḑă, păsîrļi lukră înparekĭaće — kada se gnezde, ptice rade upareno ◊ (u izr.)b> kuĭbari gaina outuare — nasaditi kvočku nosilju [Por.] ∞ kuĭbb> [Vidi]
3893 kuĭbiț cuibiţ гнездашце kuĭbițb> (mn. kuĭbițăb>) [akc. kuĭbib>ț] (i. s.) — (demin.) gnezdašce, malo gnezdo ◊ a fakut pîsarika un kuĭbiț supt streșînă la kasa batrînă — napravila ptičica gnezdašce pod nadstrešnicom stare kuće ♦ var. kuĭbișuorb>, kuĭbuļețb> ♦ supr. kuĭbuońb> [Por.] ∞ kuĭbb> [Vidi]
3862 kuk cuc кукавица kukb> (mn. kuśb>) (i. m.) — (ornit.) kukavica (Cuculus canorus) ◊ kuku vińe primovara, șî kînd ĭel înśape să kînće, ĭarna ĭe gata — kukavica dolazi u proleće, i kada ona počne da peva, zima je gotova ◊ kuku ĭe pasîrĭe spurkată — kukavica je nečista ptica ◊ kuku spurkă uomu kare ĭe ku ińima guală kînd ăl auđe măĭ întîń — kukavica opogani čoveka koji ima prazan stomak kad je čuje prvi put ◊ uomu pi kare la spurkat kuku, pista tuot anu are să fiĭe sumnoruos, șî are numa să kukîĭe — čovek koga opogani kukavica, preko cele godine ima da bude sanjiv, i ima samo da kunja ◊ kuku spurkă șî vićiļi, kînd sa kîntă đimińața apruape đi strungă, pănă vićiļi flomînđe așćată să fiĭe slubaḑîće la pașuńe — kukavica opoganjuje i stoku, kad zapeva ujutru u blizini tora, dok gladna stoka čeka da bude puštena na pašu ◊ vićiļi đi spurkatu kukuluĭ sa đispurkă la Sînźuorḑ, kînd la mulsuarĭa đin tîń ļi sa faśe „kuku-raskuku”— stoka se od kukavičje pogani očisti na Đurđevdan, kad joj se prilkom prve muže obaje „kuku-raskuku” [Por.] [Vidi]
4226 kukă cucă кука kukăb> (mn. kuśb>) [akc. kub>kă] (i. ž.) — 1.b> kuka, okačaljka ◊ kuka ĭe tuot śi ĭe fakut ka gĭara, șî sa puaće atîrna fiĭe śe î-ńa — kuka je sve što ima oblik kandže, i može se okačiti bilo šta o nju ◊ a batut în parĭaćiļi muori doă kuś đi kuorn uskat — zakucao u vodeninični zid dve kuke od suvoga drena ♦ up. kokiĭeb>, kokăĭeb> ♦ (demin.) kukițăb> [Por.] 2.b> ljuljaška (Jasikovo) [GPek] [Vidi]
4230 kukiță ţiţeică љуљашка kukițăb> (mn. kukițb>) [akc. kub>kiță] (i. ž.) — ljuljaška ◊ kukița a fuost un fĭeļ đi žukariĭe, đi kopiĭ da șă đi baĭeț ku fĭaće marĭ — ljuljaška je bila vrsta zabave za decu, ali i za mladiće i devojke ◊ sa puvestîașće kă vrodată a fuost o ḑî adînsă în kapu primovĭeri, kînd s-a fakut kukița șî s-a ļiganat ćińerișu kî ĭe bun đi birekĭet — priča se da je nekad bio poseban dan na početku proleća, kad se pravila ljuljaška i ljuljala se omladina za dobar rod u polju [Por.] ♦ var. kukăb> (Jasikovo) [GPek] ♦ sin. țițăĭkăb>, dădăușb> (Šipikovo) [Tim.] ∞ kukăb> [Vidi]
6198 kukumau guguștiuc гугутка kukumaub> (mn. kukumăĭb>) [akc. kukumab>u] (i. m.) — (ornit.) gugutka (Streptopelia decaocto) ◊ kînd kukumau kîntă apruape đi kasă, kobĭașće la pustînataća kășî — kad gugutka peva u blizini kuće, sluti pustoš u toj kući [Por.] [Vidi]
5017 kukurigu cucurigu кукурику kukurigub> [akc. kukurigu] (uzv.) — (onom.) kukuriku, oglašavanje petla ◊ în tota ḑîua pi lînga amńaḑîț, kokuoșu nuostru sa suĭe pi gard, baće đin ăripĭ đi doa-triĭ uorĭ șă kîntă „kukurigu! kukurigu!” — svakog dana u podne, naš petao se penje na ogradu, lupne dva-tri puta krilima i zhapeva „kukuriku! kukuriku!” ♦ var. kutkurigub> ♦ up. kutkudĭețb> [Por.] ∞ kokuoșb> [Vidi]
3135 kukuruḑ cucuruz кукуруз kukuruḑb> (mn. kukuruḑăb>) [akc. kukurub>ḑ] (i. m.) — (bot.) kukuruz ◊ înainća đi kukuruḑ, la nuoĭ s-a pus miĭu — pre kukuruza kod nas se gajio proso ◊ kînd krĭașće, kukuruḑu măĭ întîń slubuađe papușă, đin kare krĭașće druga — kad izraste, kukuruz najpre pušta lutkicu, iz iz koje se razvije klip ◊ kukuruḑ optak, kukuruḑ ku uopt rîndurĭ đi buobe — kukuruz osmak, kukuruz sa osam redova zrna ♦ dij. sin. porumbb> [Kmp.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
5349 kulka culca лећи kulkab> (ĭuo kulkb>, ĭel kulkăb>) [akc. kulkab>] (gl. p. ref.) — leći, poleći; položiti ◊ tuoț s-a kulkat pi rugožînă, kă pat n-a fuost — svi su legli na rogozinu, jer kreveta nije bilo ◊ l-a kulkat mum-sa-n ljagîn — položila ga je mati u kolevku [Por.] [Vidi]
5351 kulkuș culcuș легало kulkușb> (mn. kulkușăb>) [akc. kulkub>ș] (i. s.) — legalo, brlog; spavalište ◊ kulkuș ĭe luok unđe sa kulkă žuavinjilji, da sa puaće ḑîśa șî đi uom — legalo je mesto gde spavaju životinje, ali se može reći i za čoveka ◊ l-a prins la kulkuș — uhvatili ga na legalu [Por.] ∞ kulkab> [Vidi]
2183 kulmău hamei хмељ kulmăub> (mn. kulmăurĭb>) [akc. kulmăb>u] (i. s.) — (bot.) (nutr.) hmelj (Humulus lupulus) ◊ đin kulmău babiļi a fakut olațăl — od hmelja su babe pravile kvasac [Por.] [Vidi]
4221 kulmĭe culme коса kulmĭeb> (mn. kulmĭb>) [akc. kub>lmĭe] (i. ž.) — (geogr.) kosa, povijarac ◊ kulmĭa ĭe koamă lungă pi śuakă, pi kare ĭastă drum đi kar, șî unđe lumĭa are kîăș șî moșîĭe lukratoare — kosa je dugačak povijarac na brdu, po kome vodi kolski put, i gde ljudi imaju kuće i obradivo zemljište ♦ (demin.) kulmițăb> ♦ up. krakb> [Por.] [Vidi]
2444 kum cum како kumb> (pril.) — kako ◊ nu șću kum — ne znam kako ◊ kum va fi, va fi — kako bude, biće ◊ lasă sî fiĭe kum ḑîśe ĭel — pusti nek bude kako kaže on ◊ nu faśa așa kum nu faśe ńima — ni čini tako kako niko ne čini [Por.] [Vidi]
2908 kumguod oricum какогод kumguodb> [akc. kumguob>d] (pril.) — kakogod, bilo kako ◊ kumguod daĭ să faś, luĭ nuĭe pi vuoĭe — kakogod da uradiš, njemu nije po volji ♦ sin. fiĭekumb> [Por.] ∞ guodb> [Vidi]
3974 kuminće cuminte миран kuminćeb> (kuminćeb>) (mn. kumințb>, kuminćeb>) [akc. kumib>nće] (prid.) — miran, pristojan; razuman ◊ l-a învațat parințî la șkuală să fiĭe kuminće, șî s-askulće daskîlu — učili ga roditelji da u školi bude miran, i da sluša učitelja ◊ kînd tuń în kasa domńiluor, fi kuminće — kad uđeš u gospodsku kuću, budi pristojan ◊ kopil kuminće șî-nțaļes — razumno i bistro dete ♦ sin. mĭarńikb> ♦ / < kub> + minćeb> — „sa razumom” [Por.] ∞ minćeb> [Vidi]
3164 kumnat cumnat шурак kumnatb> (mn. kumnațb>) [akc. kumnab>t] (i. m.) — šurak ◊ kumnat ĭe fraćiļi alu muĭarĭa mĭa — šurak je brat moje žene ♦ kumnat đi mînă — dever na svadbi ♦ up. kumnatăb> [Por.] ∞ ńamb> [Vidi]
3165 kumnată cumnată свастика kumnatăb> (mn. kumnaćeb>) [akc. kumnab>tă] (i. ž.) — 1.b> svastika ♦ kumnată ĭe suora alu muĭeri-mĭa — svastika je sestra moje žene 2.b> šurnjaja ◊ kumnată ĭe muĭarĭa alu kumnatî-mĭu — šurnjaja je žena moga šuraka 3.b> jetrva ◊ muĭeriļi lu duoĭ fraț sînt kumnaće una la alta — žene dvojice braće su jedna drugoj jetrve [Por.] ♦ dij. sin. ļeĭkăb> (Slatina, bor) [Crn.] ♦ up. kumnatb> [Por.] ∞ ńamb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
5859 kumpara cumpăra купити kumparab> (ĭuo kumpîrb>, ĭel kumpîrăb>) [akc. kumparab>] (gl. p. ref.) — kupiti, kupovati ◊ sa kumpîră șî sa vinđe în ńigostoriĭe — kupuje se i prodaje u trgovini ◊ parințî ń-a kumparat bobuanță numa pi la bîlśurĭ — roditelji su nam kupovali bombone samo na vašarima ♦ sup. vinđab> [Por.] [Vidi]
5861 kumparat cumpărat купљен kumparatb>² (kumparatăb>) (mn. kumparațb>, kumparaćeb>) [akc. kumparab>t] (prid.) — kupljen ◊ în koļibiļi batrîńe rar s-a putut gasî śeva kumparat, tuot a fuost fakut đi mîna luor — u starim kućama retko se moglo naći nešto kupljeno, sve je bilo urađeno njihovom rukom [Por.] ∞ kumparab> [Vidi]
6322 kundak pat кундак kundakb> (mn. kundaśb>) [akc. kundab>k] (i. m.) — (tehn.) kundak ◊ kundaku ĭe parća pușći kare ĭe fakut đi ļiemn, șî ĭel sa raḑîmă đi umîr kînd sa nișańașće șî sa pokńașće — kundak je deo puške izrađen od drveta, i on se naslanja na rame kad se nišani i puca ◊ ku kundaku žîndari a batut lumĭa đi fiĭe śe — kundakom su žandari tukli ljude za bilo šta [Por.] [Vidi]
3984 kunoskut cunoscut познат kunoskutb>¹ (kunoskutăb>) (mn. kunoskuțb>, kunoskućeb>) [akc. kunoskub>t] (prid.) — poznat, ugledan ◊ înainća đi rat, iĭ a fuost găzdoćiń, kunoskuț în tuota Porĭeśa — pre rata oni su bili bogataši, poznati u celom Poreču ◊ kînd s-a-ntuors đin rat, nu l-a kunoskut ńiś kîńi, ńiś kopiĭi — kad se vratio iz rata, nisu ga prepoznali ni psi, ni deca [Por.] ∞ kunoșćab> [Vidi]
3983 kunoșća cunoaște познавати kunoșćab> (ĭuo kunuoskb>, ĭel kunoașćeb>) [akc. kunoșćab>] (gl. p. ref.) — poznavati; upoznati ◊ a vrut sî sa kunuaskă ku mińe, ama miĭe baĭatu nu mi sa-mparut — hteo je da se upozna samnom, ali se meni momak nije dopao ◊ ńi kunoșćem înga đi miś — poznajemo se još od malena ◊ dakă nu sa kunuosk akuma, sa va kunoșća vrodată sigurat — ako se ne znaju sada, jednom će se upoznati sigurno [Por.] [Vidi]
5571 kunună cunună венац kununăb> (mn. kunuńeb>) [akc. kunub>nă] (i. ž.) — *venac, niska* ◊ kunună đi usturoĭ or đi śapă — *venac belog i crnog luka* ◊ [Vidi]
2599 kuń cui клин kuńb> (mn. kuńeb>) (i. s.) — (tehn.) klin ◊ kuń ĭe o bukată lungă đi ļiemn, la vîr askuțîtă, la botur tîmpită, or are krļig — klin je duguljast drveni predmert, zašiljen na vrhu, a na debljem kraju je zatupast, ili ima kuku ◊ kuń đi ļiemn — drveni klin ◊ kuń đi fĭer — gvozdeni klin ◊ kuń đi ļiemn la rumîń-aĭ batrĭń avut lukru la mulće luokurĭ, măĭ mult đi-nkeĭat, đi-nțîpeńit, șî đi atîrnat — drveni klin se kod starih Vlaha koristio za mnoge stvari, najviše za spajanje, za učvršćivanje, ili za kačenje ◊ kuńu đi ļiemn a ļegat źugu đi tînžală, mulće kuńe a fuost batuće pin parĭeț, pi ĭaļe s-atîrnat țuaļiļi, trășćiļi, kutarițîļi — drvenim klinom spajao se jaram sa potegljicom, mnogo klinova je bilo zabijeno po zhidovima, na njih se kačilo odelo, torbe, korpe ◊ pi kuń la kamin s-a uskat karńa, kîći vrun kuń s-a gasît la plug, la kar, la skamn, la razbuoĭ, da șî koļiba sa înkis ku kuńu — o klinu na kaminu sušilo se meso, po neki klin se nalazio na plugu, na kolima, na šamlici, na razboju, a i koliba se zatvarala klinom ◊ (fig.) kuń đi ćiĭ — vrbov klin ◊ (nutr.) ḑamă đi kuńe — klin čorba ◊ (fig.) kasa-nkuńată — zatvorena, napuštena kuća ♦ var. kuĭb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2406 kuodru codru комад kuodrub> (mn. kuodrib>) [akc. kuob>dru] (i. m.) — 1.b> komad, deo nečega ◊ kuodru đi pîńe — komad hleba 2.b> (zast.) šuma ◊ vorba „kuodru” s-a pĭerdut đin ļimbă, a ramas numa pin kînćiśe batrîńe; a skimbato vuorba „padure”, fînka aļa duauă vuorbe tot una a-nsamnat: padure — reč „kodru” se igubila iz jezika, ostala je samo u starim pesmama; zamenila je reč „padure”, budući da su obe reči isto označavale: šumu ♦ sin. padureb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2955 kuopil copil копиле kuopilb> (mn. kuopiļb>) [akc. kuob>pil] (i. m.) — kopile, vanbračno dete ◊ a fakut un kopil đi kuopil, n-a fuost kununată — rodila je jedno dete kopile, nije bila venčana ◊ (folk.) kopil đin fluorĭ — (dosl.) dete iz cveća; kopile ♦ var. kopiļakb> [Por.] ∞ kopilb> [Vidi]
3365 kuopt copt печен kuoptb> (kuaptăb>) (mn. kuopțb>, kuapćeb>) [akc. kuob>pt] (prid.) — pečen 1.b> (nutr.) (o jelu od testa) ispečen ◊ pîńa ĭe kuaptă, prînḑu ĭe gata — hleb je ispečen, ručak je gotov 2.b> (bot.) (o plodu) zreo, sazreo ◊ pruńiļi sînt kuapće, trăbă să ļi baćem șî să ļi adunăm sî friźem rakiu — šljive su zrele, treba da ih otresemo i sakupimo, da ispečemo rakiju 3.b> (fig.) (o naravi) razdražen, nervozan, netrpeljiv, preosetljiv ◊ ka o bubă kuaptă ĭe, nu kućeḑ să-l dîrășć, or să-ĭ ḑîś śuava, uodma săre la sfadă or la bataĭe — ko gnojna bubuljica je, ne smeš da ga diraš, ili da mu kažeš nešto, odmah skače da se svađa ili da se bije ◊ ńidokuopt — nedopečen, nedozreo ♦ supr. krudb> [Por.] ∞ kuaśeb> [Vidi]
3996 kuorn corn рог kuornb>¹ (mn. kuarńeb>) [akc. kuob>rn] (i. s.) — (zool.) rog, koštana izraslina na glavi nekih životinja ◊ vićiļi ku kuarńe — rogata stoka ◊ kuarńe are buou, pîrśu, śerbu — rogove ima vo, jarac, jelen ◊ mĭ marĭ kuarńe are śerbu — najveće rogove ima jelen ♦ (demin.) kornuțb> [Por.] [Vidi]
6219 kuot cot лакат kuotb>¹ (mn. kuaćeb>) [akc. kuob>t] (i. s.) — (anat.) lakat ◊ kuotu ĭe înkeĭatură la mîna uomuluĭ, întra umîr șî palmă — lakat je zglob na čovekovoj ruci, između ramena i šake ◊ a kaḑut, ș-a skļinćit mîna đin kuot — pao je, i uganuo ruku u laktu ◊ a bagat mîna în rîu pănă-n kuot, șă n-ažuns la fund — nabio je ruku u reku do lakta, i nije dotakao dno [Por.] [Vidi]
4940 kuoș coș угрк kuoșb>² (mn. kuoșurĭb>) [akc. kuob>ș] (i. s.) — (vet.) ugrk, čvor na ledjima goveda (bovine hypodermosis) ◊ kînd pi vită o prinđe pluaĭa, iĭ sa fak pi șîaļe kuoșurĭ: dulurĭ ku vĭermĭ albĭ ka duđiļi — kad govedo uhvati kiša, izbiju joj po leđima ugrci: čvorovi sa crvima belim kao dudinke (Tanda) ◊ mîrveńaśi spun kă kuoșurĭ sa fak pi viće đin muśkatură alu dauń or alu străke — veterinari kažu da ugrci na govidima nastaju od ujeda obada ili štrklja (Rudna Glava) [Por.] [Vidi]
2849 kupițauă căpiţă навиљак kupițauăb> (mn. kupițăļeb>) [akc. kupițab>uă ] (i. ž.) — naviljak, baglja ◊ kupițauă ĭe o bală đi fîn uskat, adunată ku furka pi otkuoș, đin kare sa faśe porkuoń — naviljak je bala osušenog sena, sakupljena vilom na otkosu, iz koje se sadeva stog ♦ var. kupițaoăb> (Rudna Glava) ♦ var. kopițaoăb> (Tanda) [Por.] ∞ kupițăb> [Vidi]
2850 kupițî copiţi навиљчити kupițîb> (ĭuo kupițĭăskb>, ĭel kupițîașćeb>) [akc. kupițîb>] (gl. p. ref.) — naviljčiti, skupljati otkos sena u naviljke ◊ ļivađa ĭe mare, kînd vi kupițî fînu, o sî-ț trăbe mulț lukratuorĭ — livada je velika, kad budeš naviljao seno, biće ti potrebno dosta radnika ♦ var. kopițîb> (Tanda) [Por.] ∞ kupiță b> [Vidi]
6107 kurațat curățat комишање kurațatb>² (mn. kurațaturĭb>) [akc. kurațab>t] (i. s.) — komišanje ◊ dupa śe s-a kuļes kukuruḑu, lumĭa a fakut șăḑîtuorĭ adînsă, la kare la kurațat đi giž, da kare s-a kĭemat „kurațat” — posle berbe kukuruza, ljudi su pravli posebne sedeljke, na kojima se on čistio od kumušine, a koje su se zvale komišanje [Por.] ∞ kurațab> [Vidi]
2841 kurastă curastă грушавина kurastăb> (mn. kurașće) [akc. kurab>stă] (i. ž.) — grušavina, prvo kravlje mleko; gruševina ◊ kînd fată vaka, lapćiļi đintîń sa kĭamă kurastă, ĭel nu sa manînkă, kî trĭabă să-l bĭa vițălu ka un ļak măĭ mare đi sînataća luĭ — kad se krava oteli, prvo mleko se zove grušavina, ono se ne jede jer treba tele da ga pije kao najveći lek za svoje zdravlje [Por.] ∞ lapćeb> [Vidi]
3905 kurauă curea каиш kurauăb> (mn. kurîaļeb>) [akc. kurab>uă] (i. ž.) — kaiš ◊ kurauă đi pĭaļe — kožni kaiš ◊ kurauă đi gumă — gumeni kaiš ◊ akuma pîntaluońi sa ļagă ku kuraua, da đemult s-a ļegat ku bîrnaș — danas se pantalone vežu kaišem, a nekad su se vezivale gajtanom [Por.] [Vidi]
2700 kurđisală curdisală курблање kurđisalăb> (mn. kurđisălurĭb>) [akc. kurđisab>lă] (i. ž.) — (tehn.) kurblanje, navijanje ◊ fara kurđisală adîns la vrĭame, śasu đin parĭaće n-a lukrat bun: or a grabit, or s-a amînatat — bez navijanja tačno na vreme, zidni sat nije radio dobro: ili je žurio, ili je kasnio ♦ var. kurđisîreb> [Por.] ∞ kurđisîb> [Vidi]
4807 kure cure цурити kureb> (ĭuo kurb>, ĭel kureeb>) [akc. kub>re] (gl.) — (o tečnosti) curiti, teći ◊ apa kure ku vîžuoĭu — voda curi u mlazu ◊ lovitura ĭe grĭa, dakă nu-l ļagă ĭuta, șî dakă va-nśepĭa kurĭa sînźiļi măĭ tare, ĭel ĭe gata — povreda je teška, ako ga brzo ne previju, i ako krv bude počela curiti jače, on je gotov ♦ up. skurĭab> [Por.] [Vidi]
2509 kurfutńik homosexual педер kurfutńikb> (mn. kurfutńiśb>) [akc. kurfub>tńik] (i. m.) — (vulg.) peder, (dosl.) dupojebac ◊ kurfutńiś a fuost rar prăn saćiļi nuaștre, a kînd s-a gasît vrodată, s-a puvăstuit kă muĭeriļi ĭa omorît ka pră kîń — dupojebaca je bilo retko u našim selima, a nekada, kad bi se otkrili, pričalo se da su ih žene ubijale kao pse ♦ sin. izămb> ♦ / kurb> — dupe + futńikb> ( < futaș ) — jebač [Mlava] ∞ kurb> [Vidi]
5434 kurgatuorĭ curgător текући kurgatuorĭb> (kurgatuareb>) (mn. kurgatuorĭb>, kurgatuareb>) [akc. kurgatuob>rĭ] (prid.) — (o vodi) tekući ◊ ogașu la baśiĭe ĭe ku apă kurgatuare — potok na bačiji ima tekuću vodu [Por.] ∞ kurźeb> [Vidi]
6052 kuriț curiț ? дупенце kurițb> (mn. kurițăb>) [akc. kurib>ț] (i. s.) — (demin.)(anat.) dupence ◊ fata are kuriț mik șî sumĭarńik, șî adîns fîrțuańe ku ĭel înainća baĭețîlor, đi iĭ sî noroḑaskă, uĭtîndu-să dupa ĭa — devojka ima malo i zgodno dupence, i namerno njime meša pred momcima da bi ovi puludeli, gledajući za njom ◊ (pej.) futu-me-l în kuriț, đi naruod — u dupence li ga jebem, blesavo ♦ / (demin.) < kurb> + ițb> [Por.] ∞ kurb> [Vidi]
3907 kurimanuos curimănos гузат kurimanuosb> (kurimanuasăb>) (mn. kurimanuoșb>, kurimanuasăb>) [akc. kurimanuob>s] (prid.) — guzat, debeloguz, koji ima veliku zadnjicu ◊ burtanuos șî kurimanuos, duamńe pazîașće śe rîtatură — trbat i guzat, bože sačuva kakva nakaza ◊ kurimanuasă ĭe kă nu lukră ńimika, numa șîađe șî manînkă — debeloguza je jer ne radi ništa, samo sedi i ždere [Por.] ∞ kurb> [Vidi]
2683 kurișkapiće curișcapete наглавачке kurișkapićeb> (pril.) — naglavačke, strmoglavce ◊ s-a-nbatat, ș-a kaḑut pi o stîrmină, s-a tîvaļit kurișkapiće pănă-n fundu boruźi — napio se i pao niz neku strminu, valjao se naglavačke sve do dna jarka ♦ / < dupeb> — kur + kapb> — glava — (dosl.) dupeglavce [Por.] [Vidi]
3364 kurînd curând скоро kurîndb> [akc. kurîb>nd] (pril.) — skoro, u bliskoj prošlosti, nedavno (uz predlog „đi”) ◊ a luvat đi kurînd bań înprumut đi la mińe, ș-akuma ĭară a veńit sî măĭ kaće — skoro je od mene uzeo novac na zajam, a sada je opet došao da traži još ◊ tuot ĭe ku rînd akuma, ama numa đi kurînd, înainće nu s-a șćut kare śe lukră — sve je u redu sada, ali samo od nedavno, ranije se nije znalo ko šta radi ♦ var. đi kurîndb>, îndatăb>, đindatăb> [Por.] [Vidi]
2965 kurĭańik curelnic кокошарник kurĭańikb> (mn. kurĭańiśb>) [akc. kurĭab>ńik] (i. m.) — kokošarnik, kokošinjac ◊ kurĭańik ĭe koćeț đi gaiń, kulkuș, kasuță în traușă, fakută đi blăń, đi bîrńe, or înplećită đi nuĭaļe — kokošarnik je kutak za kokoške, legalo, kućica u dvorištu izgrađena od dasaka, greda, ili ispletena od pruća ◊ đimult, lumĭa n-a fakut kurĭańiśe, kă gaińiļi vor să duarmă sus, pi krĭanźiļi lu vrun puom, în aritu kășî — nekada, ljudi nisu pravili kokošarnike, jer kokoške hoće da spavaju gore, na granama neke voćke, u blizini kuće [Por.] ◊ ńiś în kurĭańik gaińiļi nu duorm žuos, numa pi bîće, țînîndu-sa ku gĭarîļi đi ĭeaļe — ni u kokošinjcu kokoške ne spavaju dole, već na prečkama, držeći se kandžama za njih ◊ koćețu kurĭańikuluĭ ku kuĭburļi, unđe gaińiļi uauă, đisparțît ĭe đi kulkuș, or ĭe la o parća lu kurĭańik, or ĭe supt puodu luĭ — deo kokošarnika sa gnezdima, u koja koke nose jaja, odvojen je od legala, ili je sa strane kokošarnika, ili je pod njegovim krovom ◊ vulpĭa a tunat în kurĭańik, ș-a mînkat gaińiļi — lisica je upala u kokošarnik, i pojela kokoške [GPek] ♦ dij. var. kuńerikb> (Voluja) [Zvizd] ♦ sin. kulkușb> ♦ up. gainăb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2870 kurkan curcan ћуран kurkanb> (mn. kurkańb>) [akc. kurkab>n] (i. m.) — 1.b> (ornit.) ćuran, mužjak ćurke ◊ numa sa umflă ka kurkanu, ginđiașće kî sa ćiame vrunu đi ĭel — samo se naduva ko ćuran, misli da ga se neko boji 2.b> (fig.) (folk.) muški ud ◊ fuź, fa, đi lînga mińe, kă nu șćiĭ, kum ĭe kurkanu-sta-l mĭeu, kînd sa îmflă — beži, sele, od mene, jer ne znaš kakav je ovaj moj „ćuran” kad se nakostreši [Por.] ♦ dij. var. kurkuońb> (Jasikovo) [GPek] ∞ kurkăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
2861 kurkubău curcubău дуга kurkubăub> (mn. kurkubăĭeb>) [akc. kurkubăb>u] (i. s.) — duga, pojava u atmosferi posle kiše ◊ kurkubău ĭasă numa dupa pluaĭe — duga se javlja samo posle kiše ◊ kurkubău are doă kapiće, șî ku amîndoă bĭa apă đin doă ogașă or doă rîurĭ — duga ima dve glave, i sa obe pije vodu sa dva potoka ili dve reke ◊ kurkubău are noă fărburĭ: vînît, bilovink, galbin băl, galbin înkis, vĭarđe băl, vĭarđe înkis, ruoșu, ruoșu măĭ băl șî ruoșu înkis — duga ima devet boja: plavu, ljubičastu, svetlo žutu, tamno žutu, svetlo zelenu, tamno zelenu, crvenu, svetlo crvenu i tamno crvenu [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
4543 kurma curma преломити kurmab> (ĭuo kurmb>, ĭel kurmăb>) [akc. kurmab>](gl. p. ref.) — prelomiti ◊ a-nkoveĭat bîtu, pănă nu l-a kurmat pista mižluok — savijao je štap, dok ga nije prelomio preko sredine ♦ sin. frînźab> [Por.] [Vidi]
4544 kurmat curmat преломљен kurmatb> (kurmatăb>) (mn. kurmațb>, kurmaćeb>) [akc. kurmab>t] (prid.) — prelomljen, izlomljen savijanjem ◊ ĭ-a frînt kopiĭi koļinda, șî ĭel ku ĭa așa kurmată a veńît plîngînd đin koļindrĭeț — polomila mu deca božićni štap, i on je sa njim tako izlomljenim došao plačući iz kolindreca [Por.] ∞ kurmab> [Vidi]
4545 kurmatură curmătură превој kurmaturăb> (mn. kurmaturĭb>) [akc. kurmatub>ră] (i. ž.) — (geog.) prevoj na kosi brda, sedlo ◊ kurmatura la śuakă samînă la șaua kaluluĭ, înkonveĭata la mižluok întra duauă vîrurĭ — prevoj na brdu liči na konjsko sedlo, savijeno na sredini između dva vrha ♦ sin. samarb> [Por.] ∞ kurmab> [Vidi]
5541 kurpin curpăn лијана kurpinb> (mn. kurpińb>) [akc. kub>rpin] (i. m.) — (bot.) lijana, pavit (Clematis vitalba) ◊ kurpinu ĭe buĭađe lungă șî țapînă ka sfuara, đ-aĭa đin ĭa sa fak ļigaturĭ đi mulće treburĭ — lijana je dugačka biljka jaka kao konopac, zato se koristi za izradu vezova za razne potrebe ◊ aĭ saraś sa-nćins ku kurpińi în luok đi kurauă — siromašni su se pasali lijanom umesto kaiša ♦ up. gužbăb> [Por.] [Vidi]
3438 kurt curt кус kurtb> (kurtăb>) (mn. kurțb>, kurćeb>) [akc. kub>rt] (prid.) — (o životinji) kus, bezrep, kratkorep ◊ kînd la vro žuavină ku kuadă sa taĭe kuadă, or sa skurtă, đi ĭa sa ḑîśe kî ĭe kurtă — kad se nekoj životinji koja sa repom iseče ili skrati rep, za nju se kaže da je kusa ◊ kokuoș kurt — kusi petao ◊ kațauă kurtă — kusa kučka [Por.] [Vidi]
6053 kuru đi gaină cur-de-găină лиша kuru đi gainăb> [akc. kub>ru đi gaib>nă](sint.) — (med.) liša (Tinea corporis) ◊ kuru đi gaină ĭe buală đi pĭaļe, măĭ đes pi la kopiĭ — liša je kožna bolest, najčešće kod dece ◊ luoku pi pĭaļe ku peśinźina babiļi a-nćinat ku koļașă, kare a lupadat la gaiń s-o manînśe — mesto na koži sa lišom babe su umakale kačamkom, koji su bacale kokoškama da ga pokljucaju (Tanda) ♦ up. peśinźinăb> [Por.] ∞ kurb> [Vidi]
1848 kustură custură кустура kusturăb> (mn. kusturĭb>) [akc. kustub>ră] (i. s.) — kustura, star i tup nož ◊ kustură ĭe kuțît batrîn, ruźińit — kustura je star i zarđao nož [Crn.] ◊ kustură ĭe frîntură đi kuțît batrîn — kustura je ulomak starog noža (Rudna Glava) ◊ kustură ĭe fiĭe śe kuțît tîmpit, kuțît bļau — kustura je bilo koji neoštar nož, tup nož (Tanda) [Por.] [Vidi]
5153 kutare cutare неко kutareb> [akc. kutab>re] (zam.) — neko, taj ◊ tare s-a spumîntat kă vińe kutare, ș-a fuźit — jako se uplašio da ide neko, pa je pobegao ◊ kînd nu sa spuńe śeva pi nume, sa ḑîśe „să fiĭe la kutare șî kutare” — kad se nešto ne kazuje po imenu, kaže se „neka bude tome i tome” ♦ dij. var. kutaruĭab> (brestovac) [Crn.] [Vidi]
2840 kutariță cotăriţă котарица kutarițăb> (mn. kutarițb>) [akc. kutarib>ță] (i. ž.) — (tehn.) kotarica, korpa od pletenog pruća ◊ țîgańi a împļećit kutariță ku nuĭaļe đi salkă — Cigani su u selu pleli korpe sa vrbovim prućem ◊ a fuost kutariță în tot fĭeļu: măĭ miś, đi dus pi mînă, șî đ-aļi marĭ, đi kuļes la kukuruḑ — bilo je korpi raznih vrsta: manjih, za nošenje preko ruke, i onih velikih, za berbu kukuruza ◊ kînd am fuost kopiĭ, am prins pĭeșć la rîu ku kutarițîļi — kada smo bili mali, lovili smo ribu na reci kotaricama [Por.] ♦ dij. var. kotarițăb> ◊ moșu mĭeu a fuost mare maĭstur dă-npļećit ku bîće dă rakită, ș-a fakut kotariță pră kare muĭeriļi a dus la morminț, kotariță dă kuļes la kukuruḑ, kotariță dă mîna, kare a fuost înpistriće, șî măĭ mulće fĭelurĭ — moj deda je bio veliki majstor za pletenje vrbovim prućem, pa je pravio korpe koje su žene nosile na groblje, korpe za berbu kukuruza, ručne korpe, koje su bile posebno ukrašene, i mnoge druge (Vrbnica) [Pom.] ♦ dij. var. kotărițăb> (Samarinovac) [Kmp.] ♦ dij. sin. tîrnăb> [Rom.] [Vidi]
2097 kutkurĭegĭ cucurig кукурек kutkurĭegb>ĭ (mn. kutkurĭegĭurĭb>) [akc. kutkurĭeb>gĭ] (i. m.) — (bot.) kukurek (Helleborus odorus) ◊ kutkurĭegĭu măĭ întîń înfluare primovara — kukurek prvi cveta u proleće ◊ ku kutkurĭegĭu sa ĭarbĭaḑă vićiļi kînd sa bulnavĭesk — kukurekom se leči stoka kada se razboli ♦ up. ĭarbeḑab> [Por.] ♦ dij. sin. spînḑb> (Ranovac) [Mlava], spînḑăb> (Krivača) [bran.] [Vidi]
3166 kuzńiță fierărie ковачница kuzńițăb> (mn. kuzńițb>) [akc. kub>zńiță] (i. ž.) — 1.b> kovačnica ◊ dĭedî-mĭu a fuost kovaś, avut kuzńiță într-o kośuabă lînga kasă — deda mi je bio kovač, imao je kovačnicu u jednoj straćari pored kuće ◊ în kuzńița lu tata a fuost fuaļiļi, ńikovala șî alat în tuot fĭeļu — u kovačnici moga oca bio je meh, nakovanj i alat svake vrste ♦ sin. kovaśiĭeb> [Por.] 2.b> radionica ◊ kuzńiță sa ḑîśe la odaĭe unđe sa lukră ku alatu, măĭ mult pi la fĭer — kuznjica se zove odaja u kojoj se radi sa alatom, najviše na gvožđu (Topla) [Crn.] 3.b> dim; pušnica; zadimljena prostorija ◊ țîn minće, muma zbera: lălă, sa umplu kasa dă fum, sa faku kuzńiță-n kasă! — sećam se, majka je vikala: lele, napuni se kuća dima, napravila se pušnica u kući! (Voluja) [Zvizd] (Ima umotvorina!) [Vidi]
6283 kușak cușac пречага kușakb> (mn. kușakurĭb>) [akc. kușab>k] (i. s.) — (teh.) prečaga, kosnik ◊ kușaku ĭe o scîndură îngustă în patru mukĭe, prinsă ku kuĭe dă doă prăsta blăń să ļi ļiaźe șă să ļi țînă adunaće — prečaga je uska četvrtasta letva, prikovana ekserima preko dasaka, da ih veže i drži spojene [Mlava] ♦ dij. sin. brăśinarĭb> [Crn.] [Vidi]
6127 labă labă шапа labăb> (mn. labeb>) [akc. labă] (i. ž.) — (anat.) šapa ◊ numa žuavińiļi au labe — samo životinje imaju šape ◊ lăbiļi žuavińiluor au gĭară— životinjske šape imaju kandže ◊ (izr.) a pus lăbiļi pi punga ku bań — stavio šape na kesu s parama [Por.] [Vidi]
6252 labăv labil лабав labăvb> (labîvăb>) (mn. labivb>, labiveb>) [akc. lab>băv] (prid.) — 1.b> (tehn.) labav, opušten, nezategnut ◊ kuraua la mașînă đi trăirat a fuost labîvă, a zburat đi pi sulu motuoruluĭ, ș-atîrnat o muĭare — kaiš na vršalici je bio labav, spao je sa valjka motora, i zakačio jednu ženu 2.b> (fig.) neoprezan ◊ nu fi atîta đi labăv, kă nu șćiĭ pista śe daĭ — ne budi toliko neoprezan, jer ne znaš na šta ćeš naići ♦ sin. afanatb> [Por.] [Vidi]
4180 labda lăuda хвалити labdab> (ĭuo labdb>, ĭel labdăb>) [akc. labdab>] (gl. p. ref.) — hvaliti, uzdizati, veličati ◊ nuĭe frumuos să sa labđe uomu sîngur, bun ĭe kînd ăl labdă alțî — nije lepo da se čovek hvali sam, dobro je kad ga hvale drugi ◊ nu labda kopilu prĭa mult, kă labda-l strîkă — ne hvali dete previše, jer ga pohvala kvari [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
4182 labdat lăudat похваљен labdatb> (labdatăb>) (mn. labdațb>, labdaćeb>) [akc. labdab>t] (prid.) — pohvaljen; viđen, ugledan ◊ a-nvațat bun, ș-a gaćit șkuala labdat đi la daskîl — učio je dobro, i završio je školu pohvaljen od učitelja ◊ a fuost uom labdat șă kunoskut — bio je čovek ugledan i poznat [Por.] ∞ labdab> [Vidi]
3999 labdă laudă похвала labdăb> (mn. lăbḑb>) [akc. lab>bdă] (i. ž.) — pohvala ◊ sa omuară ku lukru, fara ńiś o labdă — ubija se od posla, bez ikakve pohvale ◊ la kopiĭi miś trăbe șî žuđikă șî labdă, să învĭață śi ĭe rău, da śi ĭe bińe — maloj deci treba i kritika i pohvala, da nauče šta je zlo a šta je dobro ◊ luĭ nu-ĭ trăbe ńiś o labdă, kă lukră aĭa śe-ĭ drag — njemu ne treba nikava pohvala, jer radi ono što voli ♦ var. labdaturăb> [Por.] ∞ labdab> [Vidi]
4183 labduruos lăudăros хвалисав labduruosb> (labduruasăb>) (mn. labduruoșb>, labduruasăb>) [akc. labduruob>s] (prid.) — hvaliasav, nadmen ◊ uom labduruos șă minśinuos tuot đi o buală boļașće — hvalisav i lažljiv čovek boluje od iste bolesti [Por.] ∞ labdab> [Vidi]
3916 ladă ladă сандук ladăb> (mn. lăḑb>) [akc. lab>dă] (i. ž.) — 1.b>b> sanduk, kovčeg, škrinja ◊ lada ĭe kućiĭe đi blănuță ku kapak, în kare s-a țînut skimburĭ đi ḑîļe marĭ, đi nuntă, or đi muarće — lada je drvena kutija sa poklopcem u kojoj se čuvalo novo odelo za svečane dane, svadbu ili sahranu ♦ sin. sandukb> [Por.] 2.b>b> mućnjak ◊ faina la moră, đi supt pĭatră pikă-n lada, đin kare s-adună ku lopata șî sa puńe-n sak — brašno u vodenici ispod kamena pada u mućnjak, odakle se skuplja isponom i sipa u džak [buf.] [Vidi]
5738 lagĭer lagăr логор lagĭerb> (mn. lagereb>) [akc. lagĭeb>r] (i. s.) — logor ◊ în ratu-ļ đintîń ĭ-a-ntăļirit bugari, șî ĭ-a mînat în lagĭer în bugariĭe — u Prvom svetskom ratu interniralih ih bugari i oterali u logore u bogarskoj [Por.] [Vidi]
5736 laĭe laie црн laĭeb> [akc. lab>ĭe] (prid.) (nepr.) — (color) (zast.) crn ◊ în turmă a fuost numa o uaĭe laĭe, alalće tuaće albe — u stadu je sam jedna ovca bila crna, sve ostale su bile bele ♦ sup. albb>, bălb> [Por.] [Vidi]
5739 lak lac бара lakb> (mn. lakurĭb>) (i. m.) — (hidr.) 1.b>b> bara ◊ vaśiļi adapă la un lak kare nu sakă ńiśkînd — krave poji na bari koja nikad ne presušuje 2.b>b> jezero ◊ kînd a fuost în armată, ažuns la vrun lak pista kare a trĭekut ku orańițîļi — kad je bio u vojsci, naišli su na neko jezero koje su preplovili na čamcima 3.b> kladenac, izvor ◊ supt un fag în moșîĭa nuastră, în adînkatură đi pĭatră s-a skure apă rîaśe, țîńe șă vara șă ĭarna, lak țapîn đi apă bautuare đi doă-triĭ kăș veśińe — pod jednom bukvom na našem imanju, u kamenom udubljenju, skuplja se hladna voda, ima je i leti i zimi, jak izvor pijaće vode za dve-tri susedne kuče [Por.] [Vidi]
5988 lakît lacăt катанац lakîtb> (mn. lakîćeb>) [akc. lab>kît] (i. s.) — (tehn.) katanac ◊ lakîtu ĭe bukată đi înkeĭat kare a ĭeșît la nuoĭ dupa rat — katanac je predmet za zaključavanje koji se kod nas pojavio posle rata ◊ lakîtu sa îńkiđe ku kĭaĭa kare ĭe adîns fakută đi ĭel — katanac se zaključava ključem koji je specijalno napravljen za njega [Por.] [Vidi]
4574 Laku Sînźeriș Lacu Sângeriș Пасдреново Језеро Laku Sînźerișb> [akc. Lab>ku Sînźerib>ș] (sint.) — (top.) Pasdrenovo Jezero, zvano mesto u okolini Majdanpeka ◊ Laku Sînźeriș ĭe un lak koźa mare pi Vaļa Prerastuluĭ, kîtra rîsarit đi La Măĭdan, pi lînga kare ĭastă mulț sînźeriș — Pasdrenova Jezero je poveća bara u Dolini Prerasta, istočno od Majdanpeka, oko koje ima mnogo pazdrena ♦ up. sînźerișb> [Por.] ∞ lakb> [Vidi]
6226 lakuț lăcuț барица lakuțb> (mn. lakuțăb>) [akc. lakub>ț] (i. s.) — (demin.) barica; jezerce ◊ a sakat rîurļi, a ramas koļa-koļa numa ńișći lakuță, n-avĭem unđe să adapăm vićiļi — presušile reke, ostale su samo tu i tamo po neke barice, nemamo gde da napojimo stoku ♦ var. lakuļețb> ♦ / lakb>+uț [Por.] ∞ lakb> [Vidi]
5740 lakuļeț lăculeț барица lakuļețb> (mn. lakuļețăb>) [akc. lakuļeb>ț] (i. s.) — (demin.) barica; jezerce ◊ dupa pluaĭe, în urmiļi vaśiluor, pi unđ-a mĭers pin pomîntarĭ muaļe, đ-arîndu a ramas lakuļeț ku apă — posle kiše, na kravljim tragovima, kud god su išle preko mekog zemljišta, svuda su ostale barice sa vodom ♦ var. lakuțb> ♦ var. lakșuorb> [Por.] ∞ lakb> [Vidi]
2085 lakustă lăcustă скакавац lakustăb> (mn. lakusćeb>) [akc. lakub>stă] (i. ž.) — (ent.) (zast.) skakavac (Pachytylus migratorius) ◊ puvesta aĭ batrîń kă vrodată a veńit đi la Kraĭna lakusta ka nuvîru, ș-a zatrit padurĭe fļeś — pričali su stari da je nekad iz Krajine dolazila najezda skakavaca poput oblaka, i da su satirali šumu sasvim ◊ kît lumĭa s-a ćemut đi lakustă, sa vĭađe pin ađet la Kraśun, kînd a lasat o bukatură đi karńe pi frigarĭe „đi merćigu kășî”, șî l-a dat đi pomană „la lakustă” — koliko su se ljudi bojali skakavaca, vidi se po običaju za božić, kad su ostavljali jedan komad mesa na ražnjiću „za kućni izdatak” i namenjivali ga skakavcima ♦ sin. skalușb> [Por.] ∞ skalușb> [Vidi]
2836 lapće lapte млеко lapćeb> (mn.) [akc. lab>pće] (i. m.) — (nutr.) mleko ◊ kopilu suźe lapće đi la mumî-sa, da nuoĭ mînkăm lapće đi vakă, đi uaĭe, or đi kapră — dete siše mleko od majke, a mi jedemo kravlje, ovčje ili kozje mleko ◊ alb ka lapćiļi — belo kao mleko ◊ lapćiļi înkĭegat — sasireno mleko ◊ lapće dulśe — slatko mleko ◊ lapće akru — kiselo mleko ◊ buĭeḑ ku lapće — mlečne biljke [Por.] [Vidi]
5357 lapćiļi kîńiluĭ laptele cânelui млечика lapćiļi kîńiluĭb> (sint.) — (bot.) mlečika ◊ ku lapćiļi kîńiluĭ aĭ batrîń în rîu a-nbatat pĭeșći kînd a trăbuit să-ĭ prindă đi prazńik — sa mlečikom Vlasi su u reci opijali ribu kad je trebalo da je love za slavu [Crn.] ∞ lapćeb> [Vidi]
2848 laptar lăutar виолиниста laptarb> (mn. laptarĭb>) (i. m.) — (muz.) violonista ◊ Milan Rașanțanu dîn Mlaoa a fuost măĭ kunoskut laptar, l-a șćut tuoț dăn Stig pănă-n Omuoļ — Milan Rašančanin iz Mlave bi je najpoznatiji violinista, znali su ga svi, od Stiga do Homolja ♦ dij. var. lîutarĭb> [Por.] ∞ lautăb> [Vidi]
2160 laptukă lăptucă маслачак laptukăb> (mn. laptuśb>) [akc. laptub>kă] (i. ž.) — (bot.) maslačak (Taraxacum officinale) ◊ buĭađa-sta sa kĭamă laptukă, kî are lapće-n dudă — ova trava se zobe „laptuka” ĭer ima mleka (=lapće) u stablu ◊ (muz.) kînd am fuost pîkurarĭ, am kuļes laptuka, am spinćikato ku ungĭa đi un lat đi duauă źeĭśće la mižluok, ș-am luvat țaua-ĭa-n gură, ș-am suflat în ĭa: a ĭeșît un glas đin ĭa kare a răsunat pista ļivĭeḑ; am vrut să m-audă pîkurarițîļi đin okuol — kad sam bio čobanin, brao sam maslačak, pravio noktom prorez na sredini u širini od dva prsta, stavljao sam tu cevčicu u usta, i duvao sam u nju: izlazio je iz nje glas koji se širio preko livada; hteo sam da me čuju čobanice iz okoline [Por.] ∞ lapćeb> [Vidi]
2837 laptuos lăptos млечан laptuosb> (laptuasăb>) (mn. laptuoșb>, laptuasăb>) [akc. laptuob>s] (prid.) — mlečan, koji ima ili daje mnogo mleka ◊ vaśiļi đemult n-a fuost nu șću kît đi laptuosă, ama a putut să fomĭaḑă mult, să duarmă afară, sî rabđe fara apă — krave nekada nisu bile ne znam koliko mlečne, ali su mogle dugo da gladuju, da spavaju napolju, da trpe žeđ [Por.] ∞ lapćeb> [Vidi]
2975 larźit lărgit раширен larźitb> (larźităb>) (mn. larźițb>, larźićeb>) [akc. larźib>t] (prid.) — raširen, proširen ◊ împușkat, golîmbu kaḑu ku ăripiļi larźiće — upucan, golub pade raširenih krila ◊ patu ĭe măĭ bun đi durmit kînd ĭe larźit — krevet je bolji za spavanje, kad je raširen ◊ drumu pista munće ĭe larźit, puoț sî trĭeś șî ku karu înkarkat — put preko planine je proširen, možeš da prođeš i sa natovarenim kolima [Por.] ∞ largb> [Vidi]
3917 lasa lăsa оставити lasab> (ĭuo lasb>, ĭel lasă) [akc. lasab>] (gl. p. ref.) — 1.b> ostaviti, pustiti, bataliti ◊ la lasat muĭarĭa — ostavila ga je žena ◊ dakă nu sa lasă đi bĭare, o sî muară — ako ne batali piće, umreće ◊ dakă tatî-su no va lasa sî sa mariće, ĭa o sî fugă dupa ĭel — ako je otac neće pustiti da se uda, ona će pobeći za njega 2.b> (med.) onemoćati, popustiti; izdati ◊ ĭastă triĭ ań đi kînd l-a lasat piśuariļi, șî numa ḑaśe-n pat — ima tri godine kako su ga izdale noge, i samo leži u krevetu 3.b> (psih.) svideti se, dopadati se, želeti nešto, žudeti za nečim ◊ a spus đeșkis k-ăĭ sa lasă la baĭato-la, șî traźe sî sa mariće dupa ĭel — priznala je da joj se taj momak sviđa, i da želi da se uda za njega ◊ kopilu mîngă, plînźe k-ăĭ sa lasă la dulśețurĭ — razmaženo dete, plače od želje za slatkišima ◊ (u izr.) mi sa lasă la aĭa șî aĭa — sviđa mi se to i to, žudim za tim [Por.] [Vidi]
2313 lastav albinărel пчеларица lastavb> (mn. lastavib>) [akc. lab>stav] (i. m.) — (ornit.) pčelarica (Merops apiaster) ◊ zburară lastavi șî ńi zatriră albińiļi — doleteše pčelarice, i zatreše nam pčele ◊ am omarît lastavi dă la stupi — ubio sam pčelarice sa pčelinjaka [Mlava] ♦ dij. sin. priguruĭb> [Rečica, Stig] ◊ priguruĭu sa kuĭbaḑă prîn găurĭ, fakuće în pomînt muaļe, măĭ đes în taĭatura drumuluĭ, unđe drumu taĭe țărmu — pčelarica se gnezdi u rupama, napravljenim u mekoj zemlji, najčešće u usecima puta, gde put proseca breg [Stig] [Vidi]
2982 lat lat широк latb> (latăb>) (mn. lațb>, laće) (prid.) — (za površi) širina ◊ blană lată žumataće đi mĭetîr, da đi lungă, ḑîaśe — daska široka pola metra, a dugačka deset ◊ kît ĭe śeva đi lat, s-a mîsurat vrodată ku palma, șî s-a spus: o palmă đi lat, doă pălmĭ ... — koliko je nešto široko, merilo se nekada dlanom, pa se govorilo: jedan dlan širine, dva dlana ... ◊ lat ku larg nuĭe tuot o masură: đi lațîmĭa pînḑî or a blăńi, sa ḑîśe „lat”, da đi larźimĭa drumuluĭ, or alu gaura vasuluĭ, sa ḑîśe „larg” — „lat” i „larg” nisu iste mere: za širinu platna ili daske, kaže se „lat”, a za širinu puta, ili otvora nekog suda, kaže se „larg” ♦ supr. îngustb> ♦ up. largb> [Por.] [Vidi]
2838 laută lăută виолина lautăb> (mn. lauțb>) [akc. laub>tă] (i. ž.) — violina, gudački muzički instrument ◊ lauta are patru kuorḑ, pista kare lăutarĭu traźe ku arku — violina ima četiri žice, preko kojih violinista prevlači gudalom ◊ în laută măĭ frumuos sa kîntă źuokurļi aļi batrîńe — na violini se najlepše sviraju starinska kola ♦ up. lîutuarĭb> [Por.] ♦ dij. var. laptăb> [Mlava] [Vidi]
4925 laviță laviță полица lavițăb> (mn. lavițb>) [akc. lab>viță] (i. ž.) — (izob.) polica za sudove ◊ lavița ĭe o blană pusă pi doĭ truș dupa ușă la oźak, pi kare stau vasurļi ku apă — lavica je daska stavljena na dva trupca iza vrata kamina, na kojoj se drže sudovi za vodu ◊ uńi ḑîk laviță șî la postavița đi supt kuoșu muori — neki lavicom zovu i korice ispod voideničnog koša [Por.] ∞ kasăb> [Vidi]
5016 laț laț омча lațb> (mn. lațurĭb>) (i. s.) — omča, zamka ◊ lațu ĭe nuod larg đi ață, đi sfuară or đi žîță kare puaće ĭuta sî sa aduńe, șă să strîngă tare aĭa śi ĭe prins în ĭel — omča je široki čvor od konca, užeta ili žice koji može brzo da se skupi, i da čvrsto stegne ono što je uhvaćeno u njemu ◊ (u izr.) a dat în laț — upao, uhvatio se u zamku ◊ laț đi ĭepurĭ — zamka za zečeve [Por.] [Vidi]
6040 lăkomiță zăgaz ? устава lăkomițăb> (mn. lăkomițb>) [akc. lăkomib>ță] (i. ž.) — (tehn.) ustava, brana ◊ lăkomița ĭe ușă fakută pi marźîna ĭaruźi, kare sa înkiđe ku blăń, kînd trăbe sî sa oprĭaskă or sa porńaskă muara — ustava je prolaz na obali jaruge, koji se zatvara daskama, kad treba da se zaustavi ili pokrene vodenica ◊ kînd lăkomița sa înkiđe, apa mĭarźe pi ĭarugă șă umpļe butuońu, șî muara lukră — kad se ustava zatvori, voda teče jarugom, puni badanj i vodenica radi ◊ kînd lăkomița sa đeșkiđe, apa nu kure kîtra butuoń, numa sa duśe ĭară în rîu, înapuoĭ, șî muara stă — kad se ustava otvori, voda ne teče ka badnju, nego se vraća nazad u reku, i vodenica stoji ♦ var. lîkovițab> [Por.] ♦ dij. sin. zapuorb> (Plavna)[Pad.] ∞ muarăb> [Vidi]
2839 lăutar lăutar виолиниста lăutarb> (mn. lăutarĭb>) [akc. lăutab>r] (i. m.) — (muz.) violonista, svirač na violini ◊ lăutari đemult avut mare katare: fara iĭ n-a trĭekut ńiś o visaļiĭe, đi la șîḑîtuare pănă la nuntă mare — violinisti su nekad imali veliku tražnju: bez njih nije prošlo ni jedno veselje, od sedeljke do velike svadbe ♦ var. lautarb>, lăutarĭb>, lîutarĭb> [Por.] ♦ dij. var. laptarb> [Mlava] ∞ lautăb> [Vidi]
5956 lînă lână вуна lînăb> (mn.) [akc. lîb>nă] (i. ž.) — vuna ◊ măĭ multă lîna sa kapîtă kînd sa tung uoĭiļi — najviše vune se dobija kada se šišaju ovce ◊ ĭastă lînă albă șî lînă ńagră, đi kum ĭe uaĭa — ima bela vuna i crna vuna, po tome kakva je ovca ◊ lîna sa tuarśe — vuna se prede [Por.] [Vidi]
4632 lokșuor locșor постељица lokșuorb> (mn. lokșuarăb>) [akc. lokșuob>r] (i. s.) — (anat.)(izob.) posteljica, placenta ◊ lokșuoru sa faśe în ruodu muĭeri, kînd ĭa ramîńe greuańe — posteljica se formira u ženinoj materici, kad ona zatrudni ◊ în lokșuor în burta mumi traĭașće șî krĭașće kopilu pănă la noă luń — u posteljici u majčinoj utrobi živi i raste dete do devetog meseca ◊ (ver.) ĭastă kopiĭ kare s-a fak în lokșuor, đi iĭ sa ḑîśe kî sînt fakuț „în kimĭașă”, șă sa krĭađe kă sînt vîlvuoș — ima dece koja se rađaju u posteljici, za njih se kaže da su rođeni „u košulji”, i veruje se da imaju natprirodnu moć ◊ vita are suarće, da muĭarĭa lokșor — stoka ima „soarće” a žena „lokšor” ♦ sin. suarćeb>, kimĭașăb> [Por.] ◊ (mag.) dupa nașćire, lokșuoru să-ngruapă supt vrun puom rođituorĭ, muĭarĭa sî măĭ rođaskă ka pomo-la, da kopîĭi să krĭaskă sînatuoș — posle porođaja, posteljica se zakopa pod nekom rodnom voćkom, da žena rađa i dalje, a da deca rastu zdrava (Leskovo, kaz. Milica Adamović, r. 1954) [GPek] ♦ dij. var. lokșorb> [buf.] [Vidi]
4867 lovi lovi ударити lovib> (ĭuo lovĭeskb>, ĭel lovĭașćeb>) [akc. lovib>] (gl. p. ref.) — 1.b> (med.) udariti, povrediti, ozlediti; zaboleti ◊ aļergat pin padure, șî l-a lovit krĭanga pista uokĭ — trčao je kroz šumu, i udarila ga je grana preko očiju ◊ s-a lovit la lukru — povredio se na poslu ◊ sa vaĭtă kă đintr-odab>tă l-a lovit la burtă — žali se da ga je iznenada zaboleo stomak ♦ sin. fîrîmab>, vîtamab> 2.b> (muz.) slagati se ◊ kînd kîntă măĭ mulț fluĭeraș, ku fluirĭ măĭ miś șî măĭ marĭ, fluiriļi trăbe să fiĭe așa fakuće đi sî sa lovĭaskă kalumĭa — kad svira grupa frulaša, sa manjim i većim frulama, frule treba da budu tako izrađene da se lepo slažu ♦ sin. ogođib> 3.b> (o gađanju) pogoditi ◊ avut mare naruok kă plumbu la lovit lînga ińimă, ș-a ramas viu — imao je veliku sreću da ga je metak pogodio blizu srca, pa je ostao živ ◊ bun vînatuorĭ đi tuot, unđe sa uĭtă ku uokĭu, akolo lovĭașće ku plumbu — odličan lovac, gde pogleda okom, tu pogodi metkom 4.b> (u kletvama) spopasti, stići, strefiti, umreti ◊ (klet.) lovila-r muarća, dabuogda — strefila ga smrt, dabogda ♦ sin. putrîvib> 4. (u kletvama) [Por.] [Vidi]
4869 lovit lovit ударен lovitb> (lovităb>) (mn. lovițb>, lovićeb>) [akc. lovib>t] (prid.) — (med.) udaren, povređen; pogođen ◊ a fuost lovit în kap đintîń, minće kî s-a lovit la lukru — bio je udaren u glavu od ranije, laže da se povredio na poslu ◊ puorku sîrbaćik ĭe lovit ku pușka, nu puaće sî sa dukă đeparće — divlja svinja je pogođena puškom, ne može da ode daleko ◊ (u izr.) lovit ku ļeuka, pļesńit — udaren levčom, blesav ♦ sin. fîrîmatb>, vîtamatb>, uśisb> [Por.] ∞ lovib> [Vidi]
2812 lozî lozi глупавити lozîb> (ĭuo lozăskb>, ĭel lozîașćeb>) [akc. lozîb>] (gl.) — 1.b> (psih.) glupaviti, gubiti razum; tupaviti; lapiti ◊ baba a-nśeput să lozîaskă, nu măĭ șćiĭe śe vorbĭașće — baba je počela da lapi, više ne zna šta govori 2.b> (fig.) govoriti gluposti; spletkariti; glupirati se; lupati, lupetati ◊ nu sa ćiame đi ńima, mĭarźe pin sat șî lozîașće — ne boji se nikoga, ide selom i spletkari [Por.] ∞ luazăb> [Vidi]
2811 luază loază глупост luazăb> (mn. luazăb>) [akc. luab>ză] (i. ž.) — 1.b> glupost, nepromišljena reč, ili postupak ◊ vorbĭașče la luază — lupa gluposti ◊ luază đi gruază — grozne gluposti ◊ atîća luază sa puvestăsk đi ĭa pin sat, da ĭa nu dă doă parîaļe — tolike glupost se pričaju o njoj po selu, a ona ne da dve pare ♦ var. lozîĭeb> 2.b> starudija, otpad ◊ podrumu s-a umplut đi luază, kînd îm vińe odată, pi tuaće ļi labîd în borugă — podrum je pun starudija, kad mi jednom dođe, sve ću ih baciti u potok 3.b> (tehn.) deo nekog sklopa, kome se ne zna ime ◊ muoșu Ļikă a fuost kovaś bun, dupa rat la luvat partizańi sî fakă la luază đi plug — čuča Ilija je bio dobar kovač, posle rata vlast ga je unajmila da pravi delove za plug ◊ nu s-a dus la muară, kî-ĭ s-a frînt vro luază la kar — nije otišao na vodenicu, jer mu se polomio neki deo na kolima ♦ up. lauzăb> [Por.] [Vidi]
5679 lukra lucra радити lukrab> (ĭuo lukrub>, ĭel lukrăb>) [akc. lukrab>] (gl.) — raditi, vršiti neki posao ◊ așćată să înśapă lukra aĭ măĭ batrîń îńtîń, pă dupa aĭă sî sa pună pi lukru șî aĭ măĭ ćińirĭ — čekaju da prvo počnu raditi stariji, a onda da počnu i mlađi ◊ đemult greu s-a lukrat, kă tuot s-a lukrat ku mîńiļi șî ku pućarĭa guală — nekada se teško radilo, jer se sve radilo rukama i golom snagom [Por.] [Vidi]
5680 lukratuorĭ muncitor радник lukratuorĭb> (mn.) [akc. lukratuob>rĭ] (i. m.) — radnik ◊ mulț lukratuorĭ a pĭerdut lukru, șî katînd alt lukru, s-a dus în strinataće — mnogo je radnika izgubilo posao, i tražeći drugi posao, otišli su u tuđinu ◊ a fuost lukratuorĭ bun, ku plată bună — bio je dobar radnik, sa dobrom platom ♦ sin. munćituorĭb> [Por.] ∞ lukrab> [Vidi]
6370 lulă lulă лула lulăb> (mn. luļeb>) (i. ž.) — lula ◊ 1.b> lulă sa ḑîśe la tuata țauă strîmbă — lulom se naziva svaka iskrivljena cev 2.b>b> lula la kazan — kazanska lula ◊ lula lu kazan ĭe o țauă đi aramă, lungă șî strîmbă, pin kare rakiu ĭasă đin kazan ka aburu, șă trĭaśe pin kada ku apă rîaśe, unđe đin abur sa faśe bĭeutură, śe kure pi luļiu în źuban — kazanska lula je jedna bakarna cev, duga i kriva, kroz koju rakija izlazi iz kazana kao para, i koja prolazi kroz kadu sa hladnom vodom, gde se iz pare pretvara u piće, koje kroz lulište curi u žban 3.b>b> lula đi tutuńit — pušačka lula ♦ var. luļiub> — lulište [Por.] [Vidi]
3239 lume lume свет lumeb> (mn. =) [akc. lub>me] (i. ž.) — svet 1.b>b>b> (o prostoru) ekumena, svet nastanjen ljudima ◊ kînd guod sa ḑîśe lume, sa ginđașće la uamiń, sprînžîț în tuaće părțîļi — kad god se kaže „lume”, misli se na ljude, raširene na sve strane ◊ (u izr.) lumĭa albă — beli svet ◊ s-a dus în lumĭa albă — otišao u beli svet 2.b>b>b> (o čoveku) ljudi, manja ili veća skupina ◊ a fuost uom bun, tuata lumĭa s-a plîns dupa ĭel — bio je dobar čovek, svi su ljudi plakali za njim ◊ multă lume a omorît Ńamțî fara ńiśkotrĭabă — mnogo ljudi su ubili Nemci bez ikakve potrebe 3.b>b>b> onaj svet ◊ (ver.) lumĭa-ĭa ĭe lumĭe unđe s-a duk aĭ muorț, șî în kare iĭ traĭesk đi veśiĭe — onaj svet je svet u koji odlaze umrli, i u kome oni žive večno ♦ var. lumĭeb> ♦ sin. vilaĭtb> [Por.] [Vidi]
3372 lunarĭ lunar децембар lunarĭb> [akc. lunab>rĭ] (i. m.) — (kal.) (izob.) decembar ◊ astîḑ rar đin-tra-ĭ batrîń kare măĭ țîńe minće kă luna đi la urmă pi kîļindarĭo-l babĭesk s-a kĭemat, pi lînga andrĭauă, șî lunarĭ — danas se retko ko među starijima seća da se poslednji mesec bapskog kalendara, pored „andreje”, zvao i „lunar” ◊ a tunat lunarĭu, sa-nkĭaptură anu — počeo je decembar, završava se godina ♦ / < lunăb> — mesec [Por.] ∞ lunăb> [Vidi]
2983 lună lună месец lunăb> (mn. luńb>) [akc. lub>nă] (i. ž.) — (kal.) mesec, vremenska jedinica, dvanaesti deo godine ◊ în an ĭastă doasprîaśe luń — u godini ma dvanaest meseci ◊ luńiļi în Omuoļ sa kĭamă: ĭanuar, faurar, marțîșuor, beļituor, maĭ (florar), flurar, sîmanatuor, gustar, pikatuor (koptuor), kuļesator, brumar, andriauă — u Homolju meseci se zovu: januar, februar, mart, april, maj, jun, jul, avgust, septembar, oktobar, novembar, decembar [Hom.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2324 lunguț lunguţ дугуљаст lunguțb> (lunguțăb>) (mn. lunguțb>, lunguță) [akc. lungub>ț] (prid.) — (dem.) duguljast, neznatno izdužen ◊ a frînt un bît lunguț đin đin ļiemn, șî s-a pus ku bataĭa pi kopilașo-la — odlomio je jedan poduži prutić sa drveta, i navalio batinama na ono detence ♦ / lungb> + -uț [Por.] ∞ lungb> [Vidi]
2326 lunguļiaće lungulete дугајлија lunguļiaćeb> (mn. lunguļiețb>) [akc. lunguļiab>će] (i. m.) — (pej.) dugajlija, dugonja ◊ a pļekat ku un lunguļiaće đi baĭat, nalt șî supțîrĭe ka pražîna — pošla je sa jednim dugajlijom od momka, visokim i tankim kao motka [Por.] ∞ lungb> [Vidi]
2325 lunguļieț lunguleţ подужи lunguļiețb> (lunguļiațăb>) (mn. lunguļiețb>, lunguļiaćeb>) [akc. lunguļieb>ț] (prid.) — (dem.) poduži, podugačak ◊ șî să fiĭe păru kîta măĭ lunguļieț, nu sa kată, akuma ĭe așa puortu — i da bude kosa malo poduža, nije važno, danas je takva moda ♦ up. lunguțb> ♦ / lungb> + -uļieț [Por.] ∞ lungb> [Vidi]
2318 lunźi lungi издужити lunźib> (ĭuo lunźieskb>, ĭel lunźiașćeb>) [akc. lunźib>] (gl. p. ref.) — 1.b> (za materiju) a.b> izdužiti, povećati meru rastezanjem ◊ mi sa lunźi kuraua, o să-m piśe pîntaluońi — izdužio mi se kaiš, pašće mi pantalone b.b> produžiti, dodavanjem nove količine ◊ dakă ĭe o sfuară skurtă, ļeź duauă, șă ļi lunźieșć sî aĭ lunźime kît îț trăbe — ako je jedan konopac kratak, vežeš dva, pa ih produžiš da imaš dužinu koliko ti treba 2.b> (za vreme) produžiti trajanje ◊ s-a lunźit ḑîua, akuma ĭe mult măĭ lung đi kît ĭarna — produžio se dan, sad je mnogo duži nego zimi ◊ dakă puorț griža đi mînkare, ăț lunźieșć traĭu — ako vodiš računa o ishrani, produžićeš sebi život 3.b> (fig.) a.b> potkradati ◊ i s-a lunźit mîna, pănă la gramada ku bań — produžila mu se ruka, do gomila sa novcem b.b> ogovarati, spletkariti ◊ nu lunźi ļimba dupa lume, kî ț-o skurtă vrunu — ne izdužuj jezik za ljudima (=ne ogovaraj), jer će neko da ti ga skrati ♦ supr. skurtab> [Por.] ∞ lungb> [Vidi]
2323 lunźime lungime дужина lunźimeb> (mn. lunźimĭb>) [akc. lunźib>me] (i. ž.) — dužina ◊ la lunźime, drumu pista śuakă ĭe măĭ skurt — po dužini, put preko brda je kraći ◊ a masurat lunźimĭa ku pașu — izmerio je dužinu korakom ◊ lunźimĭa viĭețî s-a marit — dužina života se povećala ◊ trasta faś să-ĭ fiĭe tuot una lunźimĭa ku lațîmĭa — torbu praviš da joj bude jednaka dužina i širina ♦ supr. skurțîmĭab> [Por.] ∞ lungb> [Vidi]
2320 lunźit lungit продужен lunźitb> (lunźităb>) (mn. lunźițb>, lunźićeb>) [akc. lunźib>t] (prid.) — 1.b> (za materiju) produžen, povećao meru dodavanjem, istezanjem, rašćenjem ◊ a ļegat ață la ață, ș-akuma ĭe ața lunźită, ama are nuodurĭ — vezao konac na konac, i sada je konac produžen, ali ima čvorove 2.b> (za vreme) produžen dodavanjem vremena, trajanjem ◊ đi kînd a ĭeșît ļekurĭ đi tuata buala, traĭu lu uom ĭe lunźit — otkad su se pojavili lekovi za sve bolesti, život čoveka je produžen ♦ supr. skurtatb> [Por.] ∞ lungb> [Vidi]
3856 luok loc место luokb>² (mn. luokurĭb>) [akc. luob>kurĭ] (i. s.) — mesto ◊ a gasît luok frumuos đi ođină supt un ļemn ku umbră gruasă — našao je lepo mesto za odmor pod jednim drvetom sa debelim hladom ◊ asta luok ĭe bun đi kasă — ovo mesto je dobro za kuću ◊ s-a dus să kuprindă un luok đi fata luĭ — otišao je da zauzme mesto za svoju devojku ◊ luok rău — loše mesto ◊ luok bun — dobro mesto, ravnica ◊ luok pitulat — skriveno mesto ◊ luok poļažńik — ravno mesto (o terenu) [Por.] [Vidi]
6316 lupada lepăda бацити lupadab> (ĭuo lapîdb>, ĭel lapîdăb>) [akc. lupadab>] (gl. p. ref.) — baciti ◊ vuorbiļi lu muma nu măĭ zauĭt ńiśkînd: am vaḑut kă đin vuoĭ n-o sî fiĭe ńimika, kă lupadaț pîńa — reči moje majke neću zaboraviti nikad: videla sam da od vas neće biti ništa, jer bacate hleba ◊ lupadaĭ đi pi mińe țuaļiļi imuasă, șî tunaĭ în rîu sî ma skald — bacih sa sebe prljavu odeću, i uđoh u reku da se okupam ♦ var. lîpadab> [Por.] [Vidi]
6317 lupadare lepădare бацање lupadareb> (mn. lupadărĭb>) [akc. lupadab>re] (i. ž.) — bacanje, odbacivanje ◊ vara a fuost vrĭamĭa đi lupadarĭa kalabățîluor, ama ĭară a fuost muoș kare ļ-a dus șă pin zăpușală — leto je bilo vreme za bacanje šubara, ali je opet bilo staraca koji su ih nosili i po vrućini ♦ var. lîpadareb> [Por.] ∞ lupadab> [Vidi]
5150 lupta lupta борити се luptab> (ĭuo luptb>, ĭel luptăb>) [akc. luptab>] (gl. p. ref.) — (zast.) boriti se, takmičiti se ◊ kînd am fuost ku pîkurari, ńi luptasîm ḑîua întrĭagă — kad sam bio sa čobanima, obarasmo se celi dan ◊ ńi luvasîm la trînćală brață-n brață șă luptasîm ku pućarĭa tuată pănă vrunu nu kađa pi șîaļe— hvatali smo se u koštac, i borili se svom snagom dok neko ne bi pao na leđa ♦ baćab>, trînćab> [Por.] ∞ luptăb> [Vidi]
5149 luptă luptă борба luptăb> (mn. lupćeb>) [akc. lub>ptă] (i. ž.) — (zast.) borba, nadmetanje ◊ rumîńi aĭ batrîń a kreḑut kî ĭe lupta la trînćală lukru sfînt, dat đi la dumńeḑîu — stari Vlasi su verovali da je borba rvanjem sveta stvar, data od boga ♦ sin. bataĭeb>, trînćalăb> [Por.] [Vidi]
4720 luśafur luceafăr сјајница luśafurb> (mn. luśafurĭb>) [akc. luśab>fur] (i. m.) — (astr.) sjajnica, sjajna zvezda ◊ la tuota staua pi śĭerĭ kare a fuost măĭ luśituare đikît alalće, aĭ batrîń ĭ-a ḑiś luśafur — svaku zvezdu na nebu, koja je bila sjajnija od ostalih, stari su zvali ’sjajnica’ ◊ aĭ batrîń a kunoskut mulț luśafurĭ: đi sară, đi zuorĭ, đi đimińață, đi ḑîuă, porkarĭeț, șî alțî — stari su poznavali mnogo ’sjajnica’: Večernaču, Zornjaču, Danicu, Svinjaricu, i druge ♦ var. luśafîrb> ♦ up. Luśafur đi sarăb>, Luśafur đi ḑîuăb>, Luśafuru al porśeskb> [Por.] ∞ stauăb> [Vidi]
4744 Luśafuru porśesk luceafărul-porcesc Свињаруша ? Luśafuru porśeskb> [akc. Luśab>furu porśeb>sk] (sint.) — Svinjaruša, svinjska zvezda, (astr.) Aldebaran ◊ kînd rasîare Luśafuru porśesk, sa pumeńesk puorśi șî sa mînă-n duos, șî tumu dupa iĭ sa mîna alalće viće la pașuńe — kad izađe Svinjaruša, bude se svinje i teraju u šumu, a tek posle njih goni se na pašu ostala stoka [Zvizd] ♦ up. luśafurb> ♦ dij. sin. Porkarușăb>, Porkarĭațăb> [Por.] ∞ stauăb> [Vidi]
4719 Luśin Lucin Лучиндан Luśinb> [akc. Luśib>n] (i. m.) — (kal.) Lučindan, Sv. Luka ◊ Luśinu a fuost sîrbatuarĭa lupilor, nu s-a lukrat ńimika să nu manînśe lupi vićiļi — Lučindan je bio vučji praznik, nije se radilo ništa da vuci ne bi klali stoku ◊ đi la Luśin s-a slubaḑît kîmpu, a putut sî sa paskă vićiļi đarîndu pin sat, fara ńiśun otar — na Lučindan su se oslobađala polja, mogla je stoka da se napasa svuda po selu, bez ikakve ograde [Por.] ∞ luśib> [Vidi]
4718 luśituor lucitor сјајан luśituorb> (luśituareb>) (mn. luśituorĭb>, luśituareb>) [akc. luśituob>r] (prid.) — sjajan, svetao, koji svetli, sjaji, svetluca, blješti ◊ śerĭu sańin, pļin đi stăļe luśituare — nebo vedro, puno sjajnih zvezda ♦ sin. luminuosb> [Por.] ∞ luśib> [Vidi]
4941 ļagîn leagăn колевка ļagînb> (mn. ļagîńeb>) [akc. ļab>gîn] (i. m.) — (tehn.) 1.b>b> kolevka ◊ kopiĭi rumîńeșć a kreskut în ļagîńe đi ļemn, kare mumîn-ļi ļ-a dus în șîaļe — vlaška deca rasla su u drvenim kolevkama, koje su majke nosile na leđima 2.b>b> kovčeg ◊ kînd uomu muare, ăl îngruapă în ļagîn, fakut đi blăń kare tot stapînu a pastrat numa đ-așa trĭabă — kad čovek umre, ukopaju ga u kovčegu, sklopljenog od dasaka koje svaki domaćin čuva samo za takvu priliku [Por.] ∞ ļeganab> [Vidi]
5488 ļaspiđe lespede плоча ļaspiđeb> (mn. ļaspiḑb>) [akc. ļab>spiđe] (i. ž.) — ploča, obično kamena; pljoska ◊ ļaspiđa ĭe pĭatră lată, spuțîrĭe șî totîrlată— ploča je pljosnat, širok i okrugao kamen ◊ mormînțî aĭ batrîń, a fuost astrukaț ku ļaspiḑ — stari grobovi bili su pokriveni kamenim ploča [Por.] [Vidi]
3460 ļau leu леј ļaub> (mn. ļeĭb>) [akc. ļab>u] (i. m.) — 1.b> (mon.) lej, rumunska nacionalna moneta ◊ nu vreaduĭe ńiś un ļau — ne vredi ni jedan lej 2.b> (fig.) (u izr.) o svom trošku; za svoj groš; po svom ćefu ◊ mă duk unđe vreau dă ľau mieu — idem gde hoću za svoj groš ◊ s-a-nbatat șî kată să-ĭ kînće una numa dî ľau luĭ — napio se, i traži da mu otpeva jednu samo po njegovom ćefu [bran.] ♦ dij. var. ļiub> [GPek][Por.] ∞ banb> [Vidi]
4332 ļega lega везати ļegab> (ĭuo ļegb>, ĭel ļagăb>) [akc. ļegab>] (gl. p. ref.) — vezati, spojiti ◊ baba a ļegat saku ku ață slabă, șî grîu s-a varsat — baba je vezala džak slabim koncem, pa se žito prosulo ◊ aĭa trăbe ļegat strîns, țapîn — to treba vezati čvrsto, jako ◊ aĭa śe nuĭe ļegat bun, sa đizļagă ĭuta — ono što nije vezano dobro, razveže se brzo ♦ var. ļigutuĭab> ♦ supr. đizļegab> [Por.] [Vidi]
4939 ļegana legăna љуљати ļeganab> (ĭuo ļagînb>, ĭel ļagînăb>) [akc. ļeganab>] (gl. p. ref.) — ljuljati, njihati ◊ muma ļagînă kopilu în ļagîn să-l adoarmă — majka ljulja dete u kolevci da ga uspava ◊ vîntu ļagînă krĭanźîļi în ļemn — vetar njiše grane na drveću ◊ uomo-l bĭețîuos traźe piśuariļi dupa ĭel șî sa ļagînă kînd mĭarźe — pijan čovek vuče noge za sobom i ljulja se dok ide ♦ var. ļiganab> [Por.] [Vidi]
5743 ļegatuorĭ legător везивач ļegatuorĭb> (ļegatuarĭeb>) (mn. ļegatuorĭb>, ļegatuarĭeb>) [akc. ļegatuob>rĭ] (prid.) — vezivač ◊ ļegatuorĭ măĭ đes a fuost lukratuori la săśerat, kare a ļegat la snuopĭ dupa săśeratuorĭ — vezivači su najčešće bili radnici na žetvi, koji su za žeteocima vezivali snoplje [Por.] ∞ ļegab> [Vidi]
1321 ļeĭkă leică јетрва ļeĭkăb> (mn. ļeĭśb>) [akc. ļeb>ĭkă] (i. ž.) — (srod.) (izob.) jetrva, naročito starija ◊ muĭerĭ mîritaće dupa fraț, una la alta ḑîk ļeĭkă — žene udate za braću oslovljavaju se sa „lejka” (Rudna Glava, Tanda) ♦ var. ļieĭkăb> [Por.] ♦ dij. var. ļaĭkăb> [akc. ļab>ĭkă] (Slatina, bor) [Crn.] ∞ ńamb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
3095 ļekuĭală lecuială лечење ļekuĭalăb> (mn. ļekuĭaļeb>) [akc. ļekuĭab>lă] (i. ž.) — (ret.) (med.) (iron.) lečenje ◊ ku așa ļekuĭală n-o sî tragă mult — sa takvim lečenjem neće dugo ◊ ļekuĭala babilor a fuost măĭ bună đikît alu duopturĭ — bapsko lečenje bilo je bolje od lekarskog [Por.] ∞ ļikuib> [Vidi]
5685 ļenoșa lenoșa олењити се ļenoșab> (ĭuo ma ļenoșăḑb>, ĭel sa ļenoșaḑăb>) [akc. ļenoșab>] (gl. ref.) — olenjiti se ◊ pĭerduĭ vuoĭa đi lukru, ma ļenoșaĭ ka ńima — izgubio sam volju za posao, olenjio sam se kao niko ◊ baće kopilu kînd vĭeḑ kî sa ļenoșaḑă, kă đi ļańe bataĭa ĭe măĭ bun ļak — tuci dete kad vidiš da se olenjilo, jer je za lenjost batina najbolji lek ♦ var. înļenoșab> [Por.] ∞ ļeńab> [Vidi]
5686 ļenuos lenos лењ ļenuosb> (ļenuasăb>) (mn. ļenuoșb>, ļenuasăb>) [akc. ļenuob>s] (prid.) — lenj ◊ kum să nu fiĭe saraś kînd ĭe uomu ļenuos, muĭarĭa ļenuasă da șî kopiĭi tuoț ļenuoș — kako da ne budu siromašni kad je muž lenj, žena lenja i sva deca lenja ♦ supr. vrĭańikb> [Por.] ∞ ļeńab> [Vidi]
5684 ļeńa lene лењост ļeńab> (mn.) [akc. ļeb>ńa] (i. ž.) — lenjost ◊ ļeńa ĭe o buală kare nu duare, sa kapîtă kînd sa pĭarđe vuoĭa đi fiĭe-śe lukru — lenjost je bolest koja ne boli, dobija se kad se izgubi volja za bilo kakav posao ♦ var. ļańeb> [Por.] [Vidi]
2941 ļesńe lesne лако ļesńeb> [akc. ļeb>sńe] (pril.) — lako, bez napora ◊ tare đi kap, nu ĭeș ļesńe ku ĭel în kîpatîń — tvrdoglav, nećeš lako s njim izaći na kraj ◊ ļesńe sa goļașće saku, amunka sa umplă — lako se džak prazni, teško se puni ◊ ažuns vrĭamĭa grĭa, la ńima nuĭe ļesńe — stiglo je zlo vreme, nikom nije lako ◊ măĭ ļesńe ĭe țîĭe, kî ĭeș ćinîr — lakše je tebi, jer si mlad ♦ sin. ușuorb> ♦ supr. amunkab> [Por.] [Vidi]
2525 ļetkă letcă летка ļetkăb> (mn. ļetkeb>) [akc. ļeb>tkă] (i. ž.) — (tehn.) letka, ručni čekrk za namotavanje pređe na kalemove ◊ ļetka ĭe o brukă đi fĭer, kare sa supțîĭaḑă kîtra vîr — letka je jedna metalna šipka koja je tanja prema vrhu ◊ ļetka ĭe pusă pi un skamn đi ļiemn, întuors ku kraśi-n sus — letka je stavljena na drvenu hoklicu, okrenutoj naopako (sa nogama na gore) ◊ ļetka đi stînga are o roćiță da dupa ĭa, đi kîtra kîpatîńo-l gruos, pi brukă ĭe înțapat un mîńiĭ đi ļiemn — letka s desna ima točkič a iza njega, sa debljeg kraja, na šipku je nabijena jedna drvena drška ◊ kînd trăbe sî sa pună mosuoru pi ļetkă, ĭa sa skuaće în sus đi pi piśuoro-l stîng alu skamn — kada treba da se stavi kalem na letku, ona se desnim krajem povuče na gore sa noge hoklice ◊ ļetkă sa skuaće șî ku vîru, șî pi ĭel sa bagă mosuoru, șî sa traźe pănă lînga roćiță — letki se izvuče i vrh, i na njega se nabije kalem, koji se navuče sve do točkića ◊ ļetka sa-nvîrćiașće ku palma, kare sa traźe pista mîńiĭ — letka se okreće šakom, koja se prevlači preko drške ◊ kare muĭare avut uom măĭ vrĭańik, ĭel ĭ-a fakut șagîrt, sî nu sa nîkažîaskă ku ļietka, kă ku ĭa lukru a fuost grĭeu — koja žena je imala vrednog muža, on joj je pravio čekrk, da se ne bi mučila letkom, jer je rad na njoj bio težak ♦ var. ļietkăb> ♦ up. șagîrtb>, sukalăb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
4327 ļeșîna leșina онесвестити ļeșînab> (ĭuo ļeșînb>, ĭel ļeșînăb>) [akc. ļeșînab>] (gl. n.) — (med.) onesvestiti se, izgubiti svest, onemoćati ◊ a ļeșînab>t đi rîs — onesvestio se od smeha, zacenio se ◊ đi vrĭab>mĭa đi rat, ńi ļeșînab> kopib>ĭi đi fuab>me — za vreme rata onesvešćivala su nam se deca od gladi ◊ la batub>t, la batub>t, șî nu s-a lasab>t ńiś kîb>nd l-a ļeșînab>t ku batab>ĭa — tukao ga je, tukao, i nije prekidao ni kad ga je onesvestio batinama [Por.] [Vidi]
4329 ļeșînatură leșinătură мрцина ļeșînaturăb> (mn. ļeșînaturĭb>) [akc. ļeșînatub>ră] (i. ž.) — (ret.) (fig.) mrcina, lenčuga ◊ s-a bulnavit đi ļiańe, șî numa ḑaśe ka ļeșînatura — razboleo se od lenjosti, i samo leži kao mrcina ◊ n-ol kĭamă ńima la lukru, kă đarîndu s-a aratat ka o ļeșînatură mare — niko ga više ne zove na posao, jer se svuda pokazao kao velika lenčuga [Por.] ∞ ļeșînab> [Vidi]
3091 ļiak leac лек ļiakb>¹ (mn. ļiakurĭb>) [akc. ļiab>k] (i. s.) — (med.) lek ◊ đi buala rîa ļiak ĭastă numa la vrîžîtuorĭ — od padavice leka ima samo kod vračara ♦ var. ļakb> ♦ sin. momuatăb> [Por.] ∞ ļikuib> (Ima umotvorina!) [Vidi]
705 ļifuri laf лапрдати ļifurib> (ĭuo ļifur,b> ĭel ļifurăb>) [akc. ļifurib>] (gl.) — 1.b> laprdati, govoriti nejasno, nerazgovetno ◊ ļifură, k-așa-ĭ vuorba — brblja, jer mu je takav govor ◊ ĭuo ńimik nu înțaļeg śe ļifură uomo-sta? — ja ništa ne razumem šta ovaj čovek brblja ? 2.b> govoriti nepristojnosti ◊ ļifură śe nu-ĭ mĭarźe-n rînd — brblja što ne treba [Crn.] ♦ dij. var. ļafurib> ♦ var. ļuafuĭib> ♦ sin. latrab> ◊ ļuafîĭe lozaĭturĭ — lupeta koješta, baljezga; (fig.) laje [Por.] [Vidi]
706 ļifuritură lifuitură ? лапрдање ļifuriturăb> (mn. ļifuriturĭb>) [akc. ļifuritub>ră] (i. ž.) — laprdanje, brbljarija, izgovorena glupost ◊ o gramadă đi ļifuriturĭ aĭ s-auḑ đi la ĭel — čitavu gomilu brbljarija možeš čuti od njega ◊ mĭ-a spus o lifuritură prĭa marĭe — rekao mi je jednu preveliku glupost [Crn.] ♦ var. dij. ļofaĭturăb> [Por.] ∞ ļifurib> [Vidi]
5741 ļiganat legănat отегнут ļiganatb> (ļiganatăb>) (mn. ļiganațb>, ļiganaćeb>) [akc. ļiganab>t] (prid.) — (o muziciranju) otegnut, lagan, razvučen; melodičan ◊ kînćik fećesk, batrîn, kîntat dupa viće, sa kînta ļiganat, trîganat, ku glas supțîrĭel sî sa audă la đeparće — devojačka pesma, stara, pevana za stokom, peva se otegnuto, treperavo, visokim glasom da se čuje nadaleko ◊ kînćiśe or vĭarsîśe đi duor, tuaće sa kîntă ļiganat șî trîganat — sve pesme i melodije čežnje, pevaju se otegnuto i treperavo [Por.] ∞ ļiganab> [Vidi]
5744 ļigatuare legătore ? везачица ļigatuareb> (mn. ļigatuorĭb>) [akc. ļigatuab>re] (i. ž.) — (tehn.) vezačica ◊ ļigatuarĭa a fuost o mîkarauă adîns fakută đi ļegat la snuopĭ — vezačica je bila naprava specijalno urađena za vezivanje snopova ◊ uńi ļigatuarĭa fakut đi ļemn, da uńi đi țăvĭ đi fĭer — neki su vezačicu pravili od drveta, a neki od metanih cevi [Por.] ∞ ļegab> [Vidi]
4331 ļigatură ligatură веза ļigaturăb> (mn. ļigaturĭb>) [akc. ļigatub>ră] (i. ž.) — 1.b> (tehn.) veza između dva elementa ◊ a fakut ļigatură đi ćiĭ, șî ku ĭa a ļegat snuopi đi grîu — pravili su vezu od like, i njome su vezivali snopove žita ◊ kîńi a ļegat sara ku lanțu, fakuț đi țîgań, kă aĭa a fuost ļigatură țapînă — pse su uveče vezivali lancem, koji su pravili Cigani, jer je to bila najjača veza 2.b> povez, bošča ◊ baba a pitulat bańi într-o ļigatură đi kîrpă batrînă, ama kopiĭi a gasît șî ĭ-a luvat — baba je krila novac u jednom povezu od stare marame, ali su ga deca našla i uzela 3.b> (soc.) (ret.) odnos, veza među ljidima ◊ ĭa s-a źurat în kopiĭ kă întra iĭ n-a fuost ńiś o ļigatură — ona se zaklela u decu da među njima nije bilo nikakve veze [Por.] ∞ ļegab> [Vidi]
3092 ļikui lekui лечити ļikuib> (ĭuo ļiekuĭb>, ĭel ļiekuĭeb>) [akc. ļikuib>] (gl. p. ref.) — (med.) lečiti, izlečiti ◊ n-a putut duokturi ńimika, da vrîžîtuarĭa ma ļikui đi pi fuga — lekari nisu mogli ništa, a vračara me je izlečia na brzinu ♦ var. ļekuib> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
3093 ļikuit lecuit лечен ļikuitb> (ļikuităb>) (mn. ļikuițb>, ļikuićeb>) [akc. ļikuib>t] (prid.) — (med.) lečen, izlečen ◊ fara mită, nup puoț fi ļikuit bun ńiśunđe — bez mita, ne možeš biti dobro lečen nigde ♦ var. ļekuitb> [Por.] ∞ ļikuib> [Vidi]
6204 ļikura licura сјајити ļikurab> (ĭuo ļikurb>, ĭel ļikurăb>) [akc. ļikurab>] (gl. p.) — sjajiti, svetleti ◊ ļikură stăļiļi pi śĭer sańin — sjaje zvezde na vedrom nebu ◊ kînd vĭađe gramada đi bań, iĭ ļikură uoki ka la mîț — kad vidi gomilu novca, sjaje joj oči kao mački ♦ sin. viđerab> [Por.] [Vidi]
6205 ļikuriś licurici свитац ļikuriśb> (mn. ļikuriśb>) [akc. ļikurib>ś] (i. m.) — (ent.) svitac (Lampyris noctiluca) ◊ ļikuriś ĭe guangă kare zbuară sara, pi vrĭamĭa đi kosît or đi sîśarat, da kuru iĭ ļikură ka lumanarĭa aprinsă — svitac je buba koja leti uveče, u doba kosidbe ili žetve, a zadnjica mu svetli kao upaljena sveća ◊ ļikuriśi nu ļikură una-ntruuna, numa s-a stîng, s-aprind, s-a stîng, s-aprind — svici ne svetle neprekidno, nego se pale i gase, pale i gase [Por.] ♦ dij. var. likuričb> (Šipikovo) [Tim.] ∞ ļikurab> [Vidi]
2150 ļimba uoi limba-oii боквица ļimba uoib> [akc. ļib>mba uob>i] (i. ž.) — (bot.) bokvica (Plantago major) ◊ ļimba uoi ĭe buĭađe kare krĭașće pi pomînt petruos — bokvica je biljka koja raste po kamenjaru ◊ ļimba uoi — ovčji jezik ♦ sin. potlađinăb> [Por.] ∞ ļimbăb> [Vidi]
3000 ļimbă limbă језик ļimbăb> (mn. ļimbĭb>) [akc. ļib>mbă] (i. ž.) — jezik 1.b> (anat.) govorni organ ◊ ļimbă ĭe un parśel đi karńe, lunguĭat, kare îmblă pin gură, ș-ažută la uom să vorbĭaskă înțaļes — jezik je duguljasto parče mesa, koje se kreće po ustima, i pomaže čoveku da govori razgovetno 2.b> (tehn.) delovi naprava nalik na jezik, jezičak ◊ ļimbă la kîtaramă, la kĭaĭa đi bîtrîńață đi koļibă șî đi muară, la kîrļig đi lanț đi fĭer, șî alta — jezičak na kopči kaiša, na starinskim ključevima za kolibe i vodenice, na kukama metalnih lanaca, i dr. 3.b> (bot.) jezikolike biljke ◊ ļimba-uoi — bokvica (Plantago major) 4.b> (fig.) sredstvo komunikacije ◊ în strinataće, zauĭț ĭuta șî ļimba mumi — u tuđini, brzo zaboraviš i maternji jezik ◊ ļimba nuastră sa kĭamă, đi kînd ĭe vaku șî aminu, ļimba rumîńaskă — naš jezik se zove, od kad je sveta i veka, vlaški jezik ◊ ļimba ĭe viĭe numa păn’ sa vorbĭașće ku ĭa — jezik je živ samo dok se njime govori ◊ rumîńi aĭ nuoștri s-a kakat pi ļimbă, ļi rușîńe s-o vorbĭaskă, ș-a lasato s-o pisaḑă ļimba sîrbĭaskă — naši Vlasi su posrali svoj jezik, srame se da ga govore, pa su pustili da ga pregazi srpski jezik [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
3162 ļinđik lindic сикиљ ļinđikb> (mn. ļinđiśeb>) [akc. ļinđib>k] (i. s.) — (anat.) sikilj, dražica; klitoris ◊ ļinđiku ĭe un ruonț vermișuor mik șî muaļe, đisupra đi pizdă, tras întra buḑîļi a ĭeĭ — sikilj je mali, hrskavičavi crvuljak iznad pičke, uvučen među njene usmine ◊ kînd uomu pipiļașće ļinđiku ku mîna, or ăl ļinźe ku ļimba, lu muĭare ĭe tare frumuos — kada muškarac rukom miluje sikilj, ili ga liže jezikom, ženi je jako lepo [Por.] ∞ pizdăb> [Vidi]
4409 ļinźa linge лизати ļinźab> (ĭuo ļingb>, ĭel ļinźeb>) [akc. ļinźab>] (gl. p. ref.) — 1.b> lizati, olizati; oblizivati se ◊ vaka dupa śe fată, ĭa măĭ întîń îș ļinźe vițălu — krava po teljenju prvo oliže svoje tele ◊ kum a vaḑut friptura pi masă, înśepu sî sa ļingă pi buḑă — čim je video pečenje na stolu, poče da oblizuje usne 2.b> (fig.) — slizati se, biti blizak, povezan, slagati se dobro ◊ s-a ļing uńi pi alțî, ș-akuma nu puaće ńiś draku să-ĭ đispartă — slizali se jedni s drugima, i sada ni đavo ne može da ih razdvoji [Por.] [Vidi]
3021 ļipi lipi лепити ļipib> (ĭuo ļipĭeskb>, ĭel ļipĭașćeb>) [akc. ļipib>] (gl. p. ref.) — 1.b> lepiti (se), zalepiti (se) ◊ ma duk să-ĭ ļipĭesk o palmă — idem da mu zalepim jedan šamar ◊ guma imuasă nu sa ļipĭașće bińe — prljava guma ne lepi se dobro ♦ supr. đizļipib> 2.b> osloniti se, nasloniti se ◊ nu ći ļipi đi parĭaće, kî ĭe vîruit đi kurînd — ne naslanjaj se na zid, jer je okrečen skoro [Por.] [Vidi]
3022 ļipit lipit лепљен ļipitb> (ļipităb>) (mn. ļipițb>, ļipićeb>) [akc. ļipib>t] (prid.) — lepljen, oblepljen, zalepljen ◊ koļibă batrînă, ļipită ku morśilă — stara koliba, oblepljena blatom [Por.] ∞ ļipib> [Vidi]
3024 ļipituare lipitoare пијавица ļipituareb> (mn. ļipituorĭb>) [akc. ļipituab>re] (i. ž.) — (zool.) pijavica (Hirundo) ◊ ļipituarĭa ĭe o žuavină ļigauă, samînă ku rîmă șî traĭașće în apă — pijavica je ljigava životinja, liči na glistu i živi u vodi ◊ ku ļipituoriļi đemult s-a ļikuit lumĭa, ļ-a pus la luok dureruos, să sugă sînźiļi pin pĭaļe — sa pijavicama su se nekad lečili ljudi, stavljali su ih na bolno mesto da kroz kožu sišu krv [Por.] ∞ ļipib> [Vidi]
3023 ļipitură lipitură лепило ļipiturăb> (mn. ļipiturĭb>) [akc. ļipitub>ră] (i. ž.) — lepilo, lep; blato ◊ ļipitură đi kasă s-a fakut đin morśilă, mistakată ku pļauă — lep za kuću pravio se od blata, pomešanog sa plevom [Por.] ∞ ļipib> [Vidi]
2797 ļiskovĭan liscovean ? Лесковљанин ļiskovĭanb> (mn. ļiskovĭeńb>) [akc. Ļiskovĭab>n] (i. m.) — (etn.) Leskovljanin, stanovnik sela Leskovo u opštini Majdanpek ◊ ļiskovĭeńi au vuoz, ku kare puot să drumîĭe đi Măĭdan, or đi buor — Leskovljani imaju voz, kojim mogu da putuju za Majdanpek, ili bor ◊ mulț ļiskovĭeń au kăș șî-n sat, șî pi śuoś — mnogi Leskovljani imaju kuće i u selu, i po brdima ♦ up. ļiskovĭanăb> — Leskovljanka [GPek] ∞ Ļiskuauăb> [Vidi]
3467 ļiu leu леј ļiub> (mn. ļiĭb>) [akc. ļib>u] (i. m.) — (mon.) lej ◊ ļiĭ sînt bań duș đin Rumîńiĭe, ama, pin povĭeșćiļi lu aĭ batrîń, ku iĭ s-a kumparat ș-aiśa, în Sîrbiĭe — leji su novci doneti iz Vlaške, ali, prema pričanju starih, sa njima se trgovalo i ovde, u Srbiji ◊ un ļiu avut doaḑăś đi parîaļe — jedan lej je imao dvadeset para [GPek] ♦ dij. var. ļaub> (bran.) ∞ banb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
6298 ļivađe livadă ливада ļivađeb> (mn. ļivĭeḑb>) [akc. ļivab>đe] (i. ž.) — livada ◊ ļivađe ĭe kîmp ku ĭarbă đi kosît șî đi paskut — livada je polje sa travom za košenje i ispašu ◊ oĭari aĭ batrîń, kare a trait pi munț, n-avut ļivĭeḑ đi fîn șî đi popașî đi ažuns, șî ļ-a fakut ku pîržuaļe — stari stočari, koji su živeli po planinama, nisu imali dovoljno livada za seno i ispašu, pa su ih pravili paljevinama [Por.] [Vidi]
2031 ļordarĭ leurdar сремужњак ļordarĭb> (mn. ļordarĭeb>) [akc. ļordab>rĭ] (i. s.) — (bot.) sremužnjak, područje gde uspeva sremuž, divlji luk ◊ ļordarĭļi sînt loukurĭ rare, kă ļuorda kată pomînt adîns, nu krĭașće fiĭe unđe — sremužnjaci su retka mesta, jer sremuž traži posebno zemljište, ne raste bilo gde ◊ în aritu nuostru, kît ĭuo șćiu, ļordarĭ ĭastă la Dîbiļug lînga Măĭdan, la Tanda la Guol, la Miruoś șî la Țrnivîr kîtra Lazńița — u našem kraju, koliko ja znam, sremušnjaka ima samo u Debelom Lugu kod Majdanpeka, u Tandi na Deli-Jovanu, na Miroču i na Crnom Vrhu prema Laznici (Jasikovo) [GPek] ∞ ļuordăb> [Vidi]
3366 ļoșćan leoștean селен ļoșćanb> (mn. ļoșćeńb>) [akc. ļoșćab>n] (i. m.) — (bot.) selen (Levisticum officinale) ◊ ļoșćanuĭe buĭađe naltă ku fluorĭ galbińe, înkrĭengaraće, kare krĭașće numa pin bașćiaļe — selen je visoka biljka sa razgranatim žutim cvetom, koja raste samo po baštama ◊ ļoșćanu, ku alće buĭeḑ, sa puńe în uruĭala uoiluor la Sînźuorḑ, să aĭbă uoĭļi lapće măĭ mult la mîsurat — selen se, sa drugim biljkama, stavlja ju jarmu kojom se krme ovce na Đurđevdan, da imaju više mleka pri merenju ◊ kînd sa mulg uoļi la Sînźuorḑ ļoșćanu sa ļagă la gura gaļețî, ș-aśiĭa ramîńe pămă nu sa mulg uoiļi tuaće — kad se ovce muzu na Đurđevdan, selen se vezuje za obod vedra, i tu stoji dok se sve ovce ne pomuzu ♦ var. oļeșćanb> [Por.] [Vidi]
2030 ļuordă leurdă сремуж ļuordăb> (mn. ļuorḑb>) [akc. ļuordăb>] (i. ž.) — (bot.) sremuž, cremuž; sremuš, divlji luk (Allium ursinum), samonikla šumska biljka iz porodice ljiljana ◊ ļuorda nu krĭașće fiĭe unđe, numa pi padurĭe în kîrșuaće — sremuž ne raste bilo gde, već samo u šumi po krševima ◊ ļuordă ĭe un fĭeļ đi usturuoĭ sĭrbaćik — sremuš je vrsta divljeg luka ◊ la nuoĭ ļuorda dă numa ăn Dîbiļug, la Kîlgarița — kod nas sremuš raste samo na Kaluđerici u Debeliom Lugu (Debeli Lug) [GPek] ◊ ļuorda krĭașće șî la Tanda, la munće la Golol Mik, la luok kare sa kĭamă Pađina ku ļuordă — sremuš raste i u Tandi, u planini na Malom Golu, na mestu koje se zove Padina sa sremušom ◊ ļuorda sa manînkă numa pănă-n fluarĭe — sremuš se jede samo dok ne procveta (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. ļordăb> [buf.] [Vidi]
2172 maḑîre mazere дивљи грашак maḑîreb> (mn. maḑîrĭb>) [akc. mab>ḑîre] (i. ž.) — (bot.) divlji grašak (Pisum arvense) ◊ maḑîrĭa are fluorĭ bilovinś, sa kunuosk đin đeparće: stau înșîraće kîći patru-śinś ka marźeļiļi, da kînd sa kuaśe, maḑîrĭa faśe postăĭś — divlji grašak ima ružičaste cvetove, prepoznaju se sa daljine: stoje nanizani po pet-šest kao minđuše, a kada sazri, divlji grašak pravi mahune [Por.] [Vidi]
6020 magńit măgnituta замишљен magńitb> (magńităb>) (mn. magńițb>, magńićeb>) [akc. magńit] (prid.) — (psih.) zamišljen, zabrinut, setan ◊ mĭarźe sîngur trist șî magńit, sigurat are vro grižă mare pi kap — ide sam i zamišljen, sigurno ima neku veliku brigu na umu ♦ sin. tristb> [Por.] [Vidi]
5331 maĭkă maică свекрва maĭkăb> [akc. mab>ĭkă] (i. ž.) — (srod.) svekrva ◊ maĭka mĭ-a fuost muĭare rîa, n-am putut ńiśkînd să ma ogođesk ku ĭa — svekrva mi je bila zla žena, nisam mogla nikad da se složim sa njom ◊ (u izr.) taĭkă șî maĭkă — svekar i svekrva ◊ ku maĭkî-sa nu s-a ogođit, da ku taĭkî-su s-a ogođi tare bińe — sa svekrvom se nije slagala, a sa svekrom se slagala jako dobro ♦ (hip.) maĭab> ♦ up. mumăb> ♦ sin. suakrăb> [Por.] ∞ ńamb> [Vidi]
5097 malaĭ mălai проја malaĭb> (mn. malaĭeb>) [akc. malab>ĭ] (i. s.) — (nutr.) proja ◊ malaĭ sa faśe đin fańină đi kukuruḑ, în kare sa puńe kîta fańină đi grîu, șî sa plumađașće în apă fĭartă — proja se pravi od kukuruznog brašna, u koje se doda malo pšeničnog, i mesi se u vreloj vodi ◊ pin povĭeșćiļi lu aĭ batrîń, pănă n-ažuns kukuruḑu, malaĭu s-a fakut đin fańină đi miĭ — prema pričanju starih, dok nije stigao kukuruz, proja se pravila od brašna prosa ♦ up. turtăb> [Por.] [Vidi]
5939 malter maltă малтер malterb> [akc. malter] (i. m.) — malter ◊ malter sa faśe đin var, pĭesîk șî apă, kare sa mĭastîkă pănă nu sa faśe kaș alb șî gruos ka lapćiļi — malter se pravi od kreča, peska i vode, koji se mešaju sve dok se ne stvori kaša bela i gusta kao mleko [Por.] [Vidi]
28 mamaļigă mămăligă качамак mamaļigăb> (mn. mamaļiźb>) [akc. mamaļib>gă] (i. ž.) — kačamak, vrsta jela od kuvanog kukuruznog brašna ◊ la noĭ să fače mămăļigă ďe porumbĭ ď-aĭ albi — kod nas se pravi kačamak od belog kukuruza ◊ mămăļiga s-a mesťekat înainťe în kăldărușe în vatră — kačamak se ranije mešao u kotliću na ognjištu ♦ var. mămăļigăb> [Kmp.] ♦ dij. sin. koļașăb> [Por.] ∞ koļașăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
3199 mamă bunica баба mamăb> (mn. mameb>) [akc. mab>mă] (i. ž.) — baba 1.b> (srod.) roditeljeva majka, baka ◊ nuoĭ ḑîśem mamă la muma lu muma șî la muma lu tata — mi kažemo baba majčinoj i očevoj majci ◊ baba ĭe tuata muĭarĭa kare are ńepuoț — baba je svaka žena koja ima unuke ◊ mama mĭa ĭe babă — moja baka je baba ◊ pi mamî-mĭa a kemato Stanka — moja baba se zvala Stanka [Por.] ◊ mamă ĭe muma mumi, ore muma lu tata — baba je majčina majka, ili očeva majka (Osnić) ◊ baba Nata ĭe mama lu Drăgomir šî mumă lu mumă-sa Kăla — baba Nata je Dragomirova baba i majka njegove majke Kele (Krivelj) [Crn.] 2.b> (fam.) stara žena, starica ◊ „mamă” ḑîśe, în taĭnă, al ćinîr la tuata famĭaĭa batrînă — „baka” kaže, u razgovoru, mlađi svakoj starijoj ženi [Por.] sin. babă ◊ ∞ ńamb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
2302 marak marac бедан marakb> (marakăb>) (mn. maraśb>, maraśeb>) [akc. marab>k] (prid.) — bedan, veoma siromašan ◊ (u izr.) sarak-marak — jadan-bedan ◊ Tu ǐeș akuma, maǐko, sarak-marak, da la doǐ, triǐ ań kînd ći duś đ-alta držao, aǐ să fiǐ ăć-așa, muǐkă, ăć-așa! — Ti si sada, majkino, jadan-bedan, a za dve tri godine, kad odeš u drugu državu, imaš da budeš samo tako, majkino, samo tako! ♦ up. sarakb> [Por.] [Vidi]
2987 marț marţi уторак marțb> (mn. marțăb>) [akc. mab>rț] (i. s.) — (kal.) utorak ◊ marț ĭe adoĭļa ḑî în stamînă, kađe întra luńa șî mĭerkurĭa — utorak je drugi dan u nedelji, pada između ponedeljka i srede ◊ marț ĭe ḑîua în stamînă, da marta ĭe luna în an — utorak je dan u sedmici, a mart je mesec u godini ◊ (ver.) tota marța dupa Kraśun, Zîpostîtol mik, Pașć șă Rusaļe sa sîrbĭaḑă pintru buala rîa — svaki utorak posle božića, Malih poklada, Uskrsa i Rusalja se praznuje zbog padavice ♦ up. Marța draśiaskăb>, Marța vasîlorb>, Marța-nkuńatăb>, Marța naruadăb> [Por.] ∞ stamînăb> [Vidi]
3319 Marțuĭka Marţuica Уторкиња Marțuĭkab> [akc. Marțub>ĭka] (i. ž.) — (zast.) (mit.) Utorkinja, krava rođena u utorak ◊ Marțuĭka ĭe poļikră bătrîńaskă đi vakă, fakută într-o marță adînsă pi an, ama nu sa măĭ țîńe minće śe marța ĭe aĭa, șî kînd kađe — Utorkinja je starinski naziv za kravu, rođenu u neki posebni utorak u toku godine, ali se više ne pamti koji je to utorak, niti kad pada (Rudna Glava) [Por.] ◊ uńi ginđesk kî ĭe „marțuĭka” vakă kare mult n-a ļins sare, vakă tare mărțînuasă — jedni misle da je „utorkinja” krava koja nije dugo lizala so, koja je jako željna soli (Topla) [Crn.] ♦ up. mărțînuosb> ∞ marțb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
3370 marćiń brumar новембар marćińb> [akc. marćib>ń] (i. m.) — (kal.) (izob.) novembar ◊ abĭa sa țîńe minće kă babiļi vorbĭa đi vro lună kare a kĭemato marćiń kă pi ĭa a kaḑut Marćino-l Mare — jedva se pamti da su babe govorile o nekom mesecu koji se zvao „marćin” jer su u njemu padali Veliki Mratinci ◊ marćińi aĭ babĭeș sa ogođesk ku novembru đi pi kîļindarĭu ăl bisăriśesk — bapski „marćinj” podudara se sa novembrom iz crkvenog kalendara ◊ alt nume alu luna unsprăśiļa pi an, a fuost „rîpśuń” — drugi naziv za jedanaesti mesec u godini bio je „rapčun” ♦ sin. rîpśuńb> [Por.] ♦ dij. sin. brumarĭb>, brumarĭol mareb> [Crn.]∞ lună b> [Vidi]
2739 mardafĭală mardă ситница mardafĭalăb> (mn. mardafĭelurĭb>) [akc. mardafĭab>lă] (i. ž.) — sitnica, nevažna ili bezvredna stvar ◊ mĭerg țîgańi đi la ușă la ușă ku ńișći mardafĭelurĭ în sak — idu Cigani od vrata do vrata sa nekim sitnicama u džaku [Por.] [Vidi]
2940 mare mare велики mareb> (mn. marĭb>) [akc. mab>re] (prid.) — veliki ◊ uom mare, da faśe noroḑîĭ — odrastao čovek, a pravi gluposti ◊ mare uom, mulće bunatățurĭ a fakut đi lume — veliki čovek, mnoga dobra dela je učinio za narod ◊ atita uom đi mare n-a măĭ vaḑut, kapu ka mĭerńica, da piśuariļi ka karļița — toliko velikog čoveka još nisam video: glava ko merica, a noge ko korito ◊ uom mare are muĭare mare — veliki čovek ima veliku ženu ◊ amarĭelurĭ marĭ a tras în traĭu luĭ — velike je muke propatio u svom životu ◊ a veńit apa mare, ș-a luvat punća — nadošla je velika voda, i odnela brvno ◊ asta ĭe fraćiļi mĭeu al mare — ovo je moj stariji brat ♦ supr. mikb> [Por.] [Vidi]
4023 mari păsa марити marib> (ĭuo marĭeskb>, ĭel marĭașćeb>) [akc. marib>] (gl. n.) — mariti, brinuti ◊ sî zbĭare kît vrĭa, ĭuo nu marĭesk, da ńiś sorî-mĭa nu marĭașće đ-aĭa ńiśkum — nek viče koliko hoće, ja ne marim, a ni sestra ne mari za to nikako ◊ nu marim, ńiś nu ńi grižă kă sînćem saraś, pănă ĭastă omeńiĭe — ne marimo, niti nas je briga što smo siromașni, dok je poštenja ♦ sin. pasab> [Por.] [Vidi]
5999 marĭeț măreț свечан marĭețb> (marĭațăb>) (mn. marĭețb>, marĭațăb>) [akc. marĭeb>ț] (prid.) — 1.b> (o izgledu) svečan, doteran ◊ fĭaćiļi sa înbrakat marĭeț, șî s-a dus la źuok — devojke su se svečano obukle, i otišle na igranku 2.b> (psih.) ponosan, gord ◊ Rumîńi ar trăbuĭa să fiĭe tare marĭeț kă sa gasît kă ļimba luor are pista șasă miĭe đi vuorbe — Vlasi bi trebalo da budu jako ponosni što se otkrilo da njihov jezik ima preko šest hiljada reči [Por.] ∞ mareb> [Vidi]
3356 markuș morcov-porcesc чичока markușb> (mn. markușăb>) [akc. markub>ș] (i. s.) — (bot.) čičoka (Helianthus tuberosus) ◊ markușu ĭe buĭađe mare, ku fluare galbină, în pomînt are krumpĭel ku kuaža roșkaćikă, or gălbinaćikă — čičoka je visoka biljka, sa žutim cvetom, u zemlji ima krtolu sa crvenkastom ili žućkastom korom ◊ nu sa țîńe minće kî markușu vrunđiva a krĭeskut sîrbaćik, numa lumĭa a luvat đi la uńi la alțî, șî la pus pin luokurĭ — ne pamti se da je čičoka negde rasla divlje, samo su je ljudi uzimali jedni od drugih, i sadili po njivama ◊ krumpĭelu lu markuș nu źeźiră, ramîńe în pomînt pista ĭarnă șî ano-lalalt markușu krĭașće sîngur — krtola čičoke se ne smrzava, ostaje u zemlji preko zime i sledeće godine čičoka niče sama ◊ s-a mînkat krumpĭelu markușuluĭ ka un fĭeļ đi dulśață, numa-l spĭeļ đi pomînt șă-l manînś ka pi puamă — krtola čičoke se jela kao vrsta poslastice, samo je opereš od zemlje i jedeš kao voćku ◊ markușu mult iĭ plaśe șî la puorś, șî kînd ăl sîmćesk pi vrun luok, iĭ tuot ăl sparg đi rîmuĭală dupa ĭel — čičoku mnogo vole i svinje, i kad ga nanjuše u nekoj njivi, one je svu raskopaju rijući za njim ◊ tumu în vrĭamĭa nuastră s-auḑît kî ĭe markușu tare bun ļak đ-aășća kare au șećer — tek u naše vreme se saznalo da je čičoka dobar lek za one koji imaju šećer ♦ var. morkuș [akc. morkuș] (Tanda) [Por.] ♦ dij. sin. napb> (Rakova bara) [Zvizd] [Vidi]
6056 marmur marmur мермер marmurb> (mn.) [akc. mab>rmur] (i. m.) — (geol.) mermer ◊ Rumîńi aĭ batrîń adunat parśaļe đe marmur numa đe fakut momuaće — stari Vlasu su skupljali komadiće mermera samo za izradu vradžbina ♦ up. marmurib> [Por.] [Vidi]
6310 marturisî mărturisi сведочити marturisîb> (ĭuo marturisăskb>, ĭel marturisașćeb>) [akc. marturisîb>] (gl.) — (zast.) svedočiti ◊ s-a rugat đi ĭel sî marturisîaskă kum a fuost, ama ĭel prĭa mult s-a ćemut, șă sa źurat pi strîmb kă n-a vaḑut ńimika — molili su ga da svedoči kako je bilo, ali se on previše bojao, pa se krivo zakleo da nije video ništa [Por.] ∞ marturb> [Vidi]
2971 maruț măruţ невелик maruțb> (maruțăb>) (mn. maruțb>, maruțăb>) [akc. marub>ț] (prid.) — (dem.) nevelik, malo ili neznatno velik ◊ maruț ĭe un kopil mik kare a kreskut kîta măĭ mult đikît vrsta luĭ — „maruc” je malo dete koje je izraslo nešto više od svojih vršnjaka ◊ avut un lukru maruț, șî ĭuta la gaćit — imalo su nevelik posao, i brzo su ga svršili ♦ / (dem.) mareb> + sif. -uț [Por.] ∞ mareb> [Vidi]
2978 marunțî mărunţî ситнити marunțîb> (ĭuo marunțîăskb>, ĭel marunțîașćeb>) [akc. marunțîb>] (gl. p.) — sitniti, rasitniti; smanjiti količinu ◊ kată vrunđeva să marunțîaskă bańi, să kumpire tutun — traže negde da rasitni novac, da kupi duvan [Por.] ∞ maruntb> [Vidi]
2977 marunt mărunt ситан maruntb> (maruntăb>) (mn. marunțb>, marunćeb>) [akc. marub>nt] (prid.) — sitan ◊ dugaĭașu n-are marunt, nu-ntuarśe kusuru la lume — prodavac nema sitno, ne vraća kusur ljudima ◊ kukuruḑu ano-sta are buobe tare marunće — kukuruz ove godine ima zrna jako sitna ◊ sare maruntă — sitna so [Por.] ♦ dij. var. manuntb> [Zvizd] [Vidi]
5560 marźină margină обала marźinăb> (mn. marźińb>) [akc. mab>rźină] (i. ž.) — 1.b>b> obala ◊ rîu a sapat supt marźină șî s-a fakut mare rađină — rekao je potkopala obalu, i napravila duboku redinu 2.b>b> strana ◊ kînd s-a luvat la bataĭe, ĭel s-a tras la marźină — kad su počeli da se biju, on se povukao u stranu ♦ sin. parćeb> 3.b>b> okrajak ◊ a fakut învățu sî taĭe kodru mare đin marźina pîńi — navikao je da odseče veliko parče od okrajka hleba 3.b> granica, mera ◊ atîta ĭe puork đi mare, đi puort ļuĭ n-are ńiś-o marźină kînd ĭasă-n lumĭe — toliko je velika svinja da njegovo ponašanje nema nikakvu granicu kad izađe među ljude [Por.] [Vidi]
2017 mastak mesteacăn бреза mastakb> (mn. mastaśb>) [akc. mastab>k] (i. m.) — (bot.) breza (betula pendula) ◊ đin mastak aĭ batrîń a fakut faulare la žug, kî ĭe ļiemn ușuor da žîlau — od breze stari su pravili poličicu na jarmu, jer je lako a žilavo drvo (Tanda) ◊ mastaku krĭașće unđe ĭe pomîntu gras ku aramă — breza raste na zemljišu koje je bogato bakrom ♦ sin. brĭezăb> [Por.] [Vidi]
3589 masură măsură мера masurăb> (mn. masurĭb>) [akc. masub>ră] (i. ž.) — mera, veličina određena u nekoj mernoj jedinici ◊ masura đi lapće la baśiĭe a fuost vadra șî okaua — mera za mleko na bačiji bila je vedrica ◊ (u izr.) la masură — po meri; na broju [Por.] ∞ măsurab> [Vidi]
6306 maśukă măciucă мочуга maśukăb> (mn. maśuśb>) [akc. maśub>kă] (i. ž.) — močuga, tojaga, batina ◊ maśukă ĭe bît gruos la un kap — močuga je štap zadebljan na jednom kraju ♦ sin. buatăb> [Por.] [Vidi]
3314 maśuok mârtan мачак maśuokb> (mn. maśuośb>) [akc. maśuob>k] (i. m.) — (zool.) mačak ◊ maśuoku ĭe parĭakĭa mîțî barbațîaskă, vuorba ĭe pastrată pin kînćiśe — mačak je mačkin muški parnjak, reč je sačuvana u pesmama ◊ sin. mîrtanb> [Por.] ∞ mîțb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
4308 matană unealtă алат matanăb> (mn. matańeb>) [akc. matab>nă] (i. ž.) — (tehn.) alat, pribor, oprema ◊ maĭsturu s-a dus mîńios, ș-a lasat matańiļi luĭ sprînžîće în tuaće părțîļi — majstor je otišao ljut, i ostavio svoj alat rasturen na sve strane ◊ spuńe maĭsturu kă puaće să ogođaskă, ma n-a luvat vro matană adînsă fara kare nu puaće să lukre — kaže majstor da može da popravi, ali nije poneo neku posebnu alatku bez koje ne može da radi [Por.] ∞ mîtańib> [Vidi]
2990 matasă matasă свила matasăb> (mn. matăsurĭb>) [akc. matab>să] (i. ž.) — svila ◊ matasă ĭe pînḑă luśituare, supțîrĭe, ńaćidă șî muaļe, țasută đin ață kare ļi faśe o guangă śe s-arańiaśće ku frunḑa đi dud — svila je meko, tanko, glatko i sjajno platno, izatkano od konca koji pravi jedna buba, koja se hrani dudovim lišćem ◊ đin matasă măĭ mult s-a fakut kimĭeș đi baĭeț măĭ gîzdoćiń, șî śupaźe șî kîrpe muĭerĭeșć, ama ĭară đi aļi gîzdoćiń — od svile se najviše pravile košulje za bogatije momke, i ženske čupage i marame, ali opet za one bogatije [Por.] [Vidi]
2617 mazarat măzărat крупнозрнаст mazaratb> (mazaratăb>) (mn. mazarațb>, mazaraćeb>) [akc. mazarab>t] (prid.) — krupnozrnast ◊ brînḑa sa sarĭaḑă ku sare mazarată — sir se soli sa krupnozrnastom solju ◊ a dus pĭesîk mazarat, nuĭe bun đi mîltîresît — doneo je krupan pesak, nije dobar za malterisanje ♦ supr. maruntb> [Por.] ∞ maḑîreb> [Vidi]
5850 mașînă đi trăirat mașină de treierat вршалица mașînă đi trăiratb> [akc. mașîb>nă đi trăirab>t] (sint.) — (tehn.) vršalica ◊ mașîń đi trăirat ažuns la nuoĭ mult dupa rat — vršalice su se kod nas pojavile dugo posle rata ◊ mașîńiļi đi trăirat a fuost marĭ șî grĭaļe, da drumurļi nuaștre pi śuoś a fuost prĭa-ngușće đi ĭaļe — vršalice su bile velike i teške, a naši planinski putevi preuski za njih ◊ mașîna đi trăirat a mînato pista o kurauă lungă un motuor la naft, kare l-a kĭemat „aran” — vršalicu je terao preko dugačkog kaiša jedan motor na naftu, koji se zvao „aran” ♦ sin. drĭeșb> ♦ up. gĭepb> [Por.] ∞ mașînăb> [Vidi]
6017 mă mă бре măb> (part.) — bre ◊ auḑ tu, mă, śe-ț spun ĭuo, nu ći faśa surd — čuješ ti, bre, šta ti ja govorim, nemoj da se parviš gluv ◊ fi, mă, kopiļe mĭarńik, să nu kapiț bataĭe — budi, bre, dete, mirno, da ne dobiješ batine ♦ sin. măreb> [Por.] [Vidi]
5410 măĭdo aproape ? скоро măĭdob> [akc. măb>ĭdo] (pril.) — skoro, blizu, gotovo ◊ măĭdo a grîmađit klańa, kînd s-a pus pluaĭa — skoro su sadenuli plast, kad je grunula kiša ◊ trăbe sî sa mariće, kă măĭdo ĭ-a trekut vrĭamĭa đi măritat — treba da se uda, jer joj je gotovo prošlo vreme za udaju [Por.] ♦ dij. var. moĭdob> (Slatina) [Crn.] [Vidi]
2489 măldar maldăr сноп măldarb> (mn. măldarĭb>) [akc. măldab>r] (i. m.) — snop, uvezani naramak tuluzine ◊ dupa śe kuļieź kukuruzu, tuļeńi iĭ taĭ șî faś măldar, kăt puoț să ĭaĭ ăn brață, șă-l ļieź ku nuĭauă đi salkă — posle berbe kukuruza, poseku se stabljike i napravi snop, koliko možeš da poneseš u naručju, i povežeš ga vrbovim prutom ◊ dupa śe gaćieșć luoku, aduń măldari, șî-ĭ faś glugă — kad požanješ njivu, sakupiš snoplje, i napraviš kopu [Crn.] ◊ sa adună vro ḑăśe-unsprăś măldarĭ șî sa faśe o glugă — skupi se deset-jedanaest snopova i napravi se jedna kopa šaše (Plavna) [Pad.] ◊ țîn minće, kînd am fuost mik, m-am dus ku tata la muară, șî ĭel ăn spuńe: „Dăĭ un mîldarĭ đi tuļeń la o vakă, alalt mîldarĭ la laltă!” — pamtim, kad sam bio mali, išao sam sa ocem na vodenicu, i on mi kaže: „Daj jedan snop tuluzine jednoj kravi, a dugi snop drugoj!” (Tanda) ♦ sin. valb> (Crnajka), brațb> (Rudna Glava) [Por.] [Vidi]
1650 mărăčińe mărăcine трн mărăčińeb> (mn. mărăčińb>) [akc. mărăčib>ńe] (i. m.) — trn, bodljika ◊ pļin ďe mărăčiń pe kîmp — polje je puno trnja [Kmp.] ♦ dij. sin. spińeb> [Por.] ∞ spińeb> [Vidi]
2809 mărțînuos mărţânos ускраћен mărțînuosb> (mărțînuasăb>) (mn. mărțînuoșb>, mărțînuasăb>) [akc. mărțînuob>s] (prid.) — 1.b> uskraćen, osujećen, ometen u zadovoljenju neke potrebe a.b> (o stoci) koji nema soli, kome nije data so ◊ oaĭa mărțînoasă nu puaće mult să rabđe — ovca bez soli ne može dugo da trpi (Krivelj) [Crn.] b.b> (o čoveku) kome je osujećena neka jaka potreba ◊ mărțînuos ĭe uomu kare n-avut multă vrĭame trĭabă ku muĭarĭa, au ku ibuomńika — osujećen je čovek koji nije imao duže vreme posla sa ženom, ili ljubavnicom (Tanda) 2.b> željan, koji ima jaku potrebu ◊ uoĭļi sînt mărțînuasă dupa sare — ovce su željne soli (Jasikovo) [GPek] ◊ am fuost baĭat, ńinsurat, șă am fuost rău mărțînuos dupa pîrdańika-ĭa, muĭerĭaskă — bio sam momak, neoženjen, i bio sam jako željan one proklete ženske stvari (Tanda) ♦ dij. var. mîrțanuosb> [Por.] [Vidi]
6018 măre măre море măreb> [akc. măb>re](uzv.) — more ◊ măre, kînd ĭe așa mîńiĭat, măĭ bun fuź tu đin uoki luĭ pănă aĭ vrĭame — more, kad je tako ljut, bolje je beži mu ti ispred očiju dok imaš vremena ♦ sin. măb> [Por.] [Vidi]
4261 mărgăritar mărgărit ђурђевак mărgăritarb> (mn. mărgăriťeb>) [akc. mărgăritab>r] (i. s.) — (bot.) đurđevak (Loranthus europaeus) ◊ în Praova la sveći Gĭorge feťiļi kuļeđa mărgăritar și faťa kunuń — u Prahovu su na Đurđevdan devojke brale đurđevak i plele vence [Kmp.] [Vidi]
5304 mărita mărita удавати măritab> (ĭuo măritb>, ĭel mărităb>) [akc. măritab>] (gl. p. ref.) — udavati ◊ om mărita fata kînd va gasî baĭat đi trĭabă — ćerku ćemo udati kad bude našla pogodnog momka ◊ sa măritat đi triĭ uorĭ, șî nu-ĭ đestul — udavala se tri puta, i nije joj dosta [Por.] [Vidi]
5305 măritat măritat удаја măritatb> [akc. măritab>t] (i. s.) — udaja; udavanje ◊ fata ažuns đi măritat — devojka je dospela za udaju ◊ măritatu ĭe ađet frumos — udaja je lep običaj ◊ măritatu ĭe kînd fata mare s-anpreună ku baĭatu, șî-nśep a trai la un luok — udavanje je kad se devojka spoji sa momkom, i počnu živeti zajedno ♦ sin. kîsîtoritb> [Por.] ∞ măritab> [Vidi]
2979 mărunțîș mărunţiș ситниш mărunțîșb> (mn. mărunțîșăb>) [akc. mărunțîb>ș] (i. m.) — sitniš ◊ am pļin puzanarĭu đi mărunțîș — imam pun džep sitniša ◊ sa ḑîśe mărunțîș șî la grîu, sakară, ovăsk, uorḑ, kă au buobe marunće — kaže se „sitniš” i za žito, raž, ovas, ječam, jer imaju sitno zrno [Por.] ∞ marunt b> [Vidi]
5096 măsuratu uoilor măsuratu oilor мерење оваца măsuratu uoilorb> [akc. măsurab>tu uob>ilor] (sint.) — merenje ovaca prema mlečnosti ◊ măsuratu uoilor ĭe ađet kare sa țîńe în ḑîua lu Sînźuorḑ, kînd sa mulg uoiļi sî sa masură lapćiļi sî sa vadă kît lapće au uoiļi alu un baś — merenje ovaca je običaj koji se drži na Đurđevdan, kad se muzu ovce i meri mleko da se vidi koliko mleka imaju ovce jednog bačijara ◊ ađetu măsuratu uoilor sa kĭamă șî măsuratu lapćiluĭ — običaj merenja ovaca zove se još i merenje mleka ◊ dupa kare kît lapće a muls, sa rînduĭe kîće ḑîļe un baś o să mulgă uoiļi lu tuoț kare s-a adunat la o baśîĭe — prema količini izmuženog mleka, određuje se koliko će dana jedan bačijar musti ovce svih koji su se skupili u bačiju ◊ kare kît lapće a măsurat, s-a-nsamnat pi rabuș — ko je kolio mleka izmerio, beležilo se na rabošu [Por.] ∞ măsurab> [Vidi]
3120 măśiĭaș măceș шипурак (стабло) măśiĭașb> (mn. măśiĭașîb>) [akc. măśiĭab>ș] (i. m.) — (бот.) stablo šipurka, divlje ruže ◊ măśiĭașu ĭe žuarda lu skubikur — maćijaš je stabljika šipurka ◊ ku žuarda lu măśiĭaș đe mult s-a luvat masura lu trupu muortuluĭ, đi fakut ļagînu șî gruapa — prutom šipurka nekada se uzimala mera pokojnikovog tela, za izradu sanduka i rake ◊ măśiĭașu faśe skubikurĭ, puame ruoșîĭe — šipurak pravi šipurke, plodove crvene boje [Por.] ∞ skubikurb> [Vidi]
3929 mătkă mătcă чуркало mătkăb> (mn. mătkeb>) [akc. măb>tkă] (i. ž.) — čurkalo, mešalica ◊ mătka ĭe un fĭeļ đi mistakatuorĭ, ku kuadă kare sa-nvîrćeașće-n palme, șî kare are la vîr doa blanuță prinsă înkruśișat — čurkalo je vrsta mešalice, sa drškom koja se okreće dlanovima, i koja na vrhu ima dve dašćice pričvršćene unakrst ◊ ku mătka sa mătkîĭe koļașa pănă ĭe śir, urḑîśiļi șî drîgaviĭu kînd sa fĭerb, șî alta — čurkalom se meša kačamak dok je kašast, i koprive i zelje kad se kuvaju, i drugo [Por.] [Vidi]
6180 măturat măturat почишчен măturatb> (măturatăb>) (mn. măturațb>, măturaćeb>) [akc. măturab>t] (prid.) — počišćen, očišćen metlom ◊ la muĭare sîrńikă n-a putut să trĭakă dumińika, să nu fiĭe traușa măturată, ku mătură mare đi krĭenź — kod uredne žene nije mogla da prođe nedelja, da dvorište ne bude počišćeno velikom metlom od granja [Por.] ∞ măturăb> [Vidi]
6178 mătură mătură метла măturăb> (mn. măturĭb>) [akc. măb>tură] (i. ž.) — metla ◊ mătura đi măturat kasa sa faśe đin tatarĭ, da đi măturat avļiĭa, đin krĭenź đi svińak — metla za čišćenje kuće pravi se od siraka, a za čišćenje dvorišta, od grana belog graba ◊ mătura în kasă sa țîńe dupa ușă, șî aĭa întođeuna ku kuada în sus — metla se u kući drži iza vrata, i to uvek sa drškom na gore ◊ (ver.) ku mătură ńiśkînd nu s-a batut kopiĭi, kă s-a krĭeḑut kă nu măĭ krĭesk — metlom se nikad nisu tukla deca, jer se vrovalo da neće odrasti ♦ up. tatarĭb> [Por.] [Vidi]
5036 merćig mertic мертик merćigb> (mn. merćiźeb>) [akc. merćib>g] (i. m.) — mertik, mera; komad ◊ merćigu s-a kĭemat un parśel đi bukatură đi pi frigare, kare la Kraśun s-a dat đi pomană la lakustă, să nu fakă șćetă — mertik se zvao komad mesa sa ražnjića, koji se na božić namenjivao skakavcima, da ne prave štetu [Por.] [Vidi]
4050 merĭeu mereu полако merĭeub> [akc. merĭeb>u] (pril.) — (o kretanju) polako, sporo, bez žurbe ◊ mĭarźe merĭeu kă nu sa grabĭașće ńiśunđe — ide polako jer se ne žuri nigde ◊ merĭeu, măĭ merĭeu, șîmăĭ merĭeu — sporo, sporije, najsporije ♦ sin. înśetb> ♦ supr. ĭutb>, rîapiđeb> [Por.] ♦ dij. sin. aļinb>¹ [Kmp.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2498 mezdri mezdri дељати mezdrib> (ĭuo mezdrĭeskb>, ĭel mezdrĭașćeb>) [akc. mezdrib>] (gl. p.) — (tehn.) 1.b> deljati, strugati ◊ moșu lukră ku mezdrĭala đi đesńață, mezdrĭașće dîržălurĭ đi sîape šă đi sakurĭ — deda od jutros radi sa makljom, delje držalja za motike i sekire 2.b> (za koze i dr. životinje) brstiti, glodati ◊ Tita a zatrit kaprîļi, kă a mezdrit padurĭ — Tito je uništio koze jer su brstile šumu [Por.] [Vidi]
2499 mezdrit mezdrit огуљен mezdritb> (mezdrităb>) (mn. mezdrițb>, mezdrićeb>) [akc. mezdrib>t] (prid.) — (o drevnom objektu) oguljen, odeljan, obršćen ◊ ļiamńiļi mezdrîće đi kapre, ĭuta s-a uskat — drveće obršćeno od koza, brzo se sušilo [Por.] ∞ mezdrib> [Vidi]
2098 miksă micsă никсица miksăb> (mn. miksurĭb>) [akc. mib>ksă] (i. ž.) — (bot.) niksica, divlju zumbul (Scilla bifolia L.) ◊ miksă are mirus frumuos, puaće fi măĭ frumuos mirusă đin tuaće fluoriļi — niksica ima lep miris, možda najlepši među svim cvetovima [Por.] [Vidi]
2099 mikșună micșunea шебој mikșunăb> (mn. mikșuńb>) [akc. mikșub>nă] (i. ž.) — (bot.) šeboj, baštensko cveće zlatno-žute boje (Cheiranthus cheiri) ◊ mikșună dă numa-n građină — šeboj raste samo u bašti [Por.] [Vidi]
3973 minće minte разум minćeb> (mn. mințb>) [akc. mib>nće] (i. ž.) — razum, pamet; pamćenje ◊ pi muoșu înga-l țîńe minća, da baba a pĭerdut minća đemult — čiču još drži pamet, a baba je izlapela odavno ◊ înga țîńe minće tuot ś-a învațat la șkuală — još pamti sve što je učio u školi ◊ ușuor la minće șî ĭut înțaļiaźe — lako pamti i brzo shvata ♦ sin. gîndb> ♦ up. mințîb> [Por.] [Vidi]
3976 minśună minciună лаж minśunăb> (mn. minśuńb>) [akc. minśub>nă] (i. ž.) — laž, neistina ◊ a-nvațato parințî đi mikă să nu krĭadă în minśuna baĭețîluor — naučili je roditelji od malena da ne veruje u momačke laži ◊ minśună guală șî grĭa — gola i teška laž ◊ la prins la minśună — uhvatili ga u laži ◊ mare ĭe minśună kă rumîńi n-au ļimba luor, șî đ-aĭa vorbĭesk ļimba sîrbĭaskă opaśită — velika je laž da Vlasi nemaju svoj jezik, pa zato govore izopačenim srpskim jezikom [Por.] ∞ mințîb> [Vidi]
1500 mirare mirare чудо mirareb> (mn. mirărĭb>) [akc. mirab>re] (i. ž.) — čudo ◊ mare mirare kît lukru a gaćit îĭ, fara ńiś o ažutoriĭe — pravo je čudo koliki su posao oni završili, bez ikakve pomoći ◊ uamiń đi mirare, unđe tuoț a ginđit kî nuĭe ńimika, iĭ a skuos o bogațîĭe mare — čudesni ljudi, tamo gde su svi mislili da nema ničeg, oni su otkrili veliko bogatstvo [Por.] ∞ mirab> [Vidi]
5415 mire mire младожења mireb> [akc. mib>re] (i. m.) — (zast.) mladoženja ◊ mire ĭe la nuntă baĭat kare sa însuară ku mirĭasa — mladoženja je momak koji se na svadbi ženi sa mladom ♦ up. mirĭasăb> [Por.] ∞ nuntăb> [Vidi]
4051 miriuor mereor полагано miriuorb> [akc. miriuob>r] (pril.) — (o kretenju) polagano ◊ a mĭers miriuor, paș dupa paș — išao je polagano, korak za korakom ◊ muoșu mĭarźe merĭeu, da baba sa traźe miriuor dupa ĭel — čiča ide polako, a baba se polagano vuče za njim ♦ / (demin.) < merĭeub> [Por.] ∞ merĭeub> [Vidi]
3259 mirĭasă mireasă млада mirĭasăb> (mn. mirĭasăb>) [akc. mirĭab>să] (i. ž.) — (izob.) mlada, na svadbi ◊ vuorba „mirĭasă” s-a pĭerdut, a ramas numa pin kînćiśe batrîńe, kare nu sa măĭ kîntă — reč „mirjasa” se izgubila, ostala je samo u starim pesmama, koje se više ne pevaju ◊ în vrĭamĭa-ĭa kînd rumîńi la guovĭe ĭ-a ḑîs „mirĭasă”, la mlîdožăńe ĭ-a ḑîs „mirĭe” — u ono vreme kada su Vlasi mladu zvali „mirjasa”, mladoženju su zvali „mire” ◊ măĭ întîń đin ļimbă s-a pĭerdut „mirĭe”, s-a skimbat ku vuorba sîrbĭaskă „mlîdožăńe”, da pi urmă sa do pĭerdu șî „mirĭasa”, pi ĭa a skimbato „guovĭa” — najpre se iz jezika izgubila reč „mire”, zamenila je srpska reč „mladoženja”, a posle se izgubila i „mirjasa”, nju je zamenila je „govja” ♦ sin. guoveb> [Por.] ◊ mirĭasă ḑîśem la muĭare văḑută, la gospîđe — „mirjasa” je naziv za viđenu ženu, za gospođu (Luka) [Crn.] ∞ nuntăb> [Vidi]
5379 mistaka mesteca жвакати mistakab> (ĭuo mĭastîkb>, ĭel mĭastîkăb>) [akc. mistakab>] (gl. p.) — žvakati, sažvakati, prežvakati ◊ kare are đinț trăbe tuota bukatura să mĭastîśe tare bińe — ko ima zube, treba da žvaće svaki zalogaj jako dobro ◊ uomu mĭastîka da vita rugumă — čovek žvaće a goveda preživaju ♦ up. rugumab> [Por.] [Vidi]
5380 mistakat mestecat сажвакан mistakatb> (mistakatăb>) (mn. mistakațb>, mistakaćeb>) [akc. mistakab>t] (prid.) — sažvakan ◊ numa bukatura kare ĭe bun mistakată trăbe îngițî — samo dobro sažvakan zalogaj treba progutati ♦ up. rugumatb> [Por.] ∞ mistakab> [Vidi]
3132 mișăl mișăl пабирак mișălb> (mn. mișăĭb>) [akc. mișăb>l] (i. m.) — (bot.) (za klip kukuruza) pabirak ◊ mișăl ĭe kukuruḑ ku drugă mikă, ńidokuaptă șî fara buobe — pabirak je mali klip kukuruza, nedozreo i bez zrna [Por.] ∞ kukuruḑb> [Vidi]
6087 mitokosî mitocosi преокренути се mitokosîb> (ĭuo ma mitokosăskb>, ĭel sa mitokosașćeb>) [akc. mitokosîb>] (gl. p. ref.) — (zast.) preokrenuti se, preobraitii se, poremetiti se ◊ ĭeļ nuĭe măĭ om kum a fost, fu bolnav kîta, ama atîta iĭ s-a mitokosît śeva în kap đe nu măĭ kunoașće pe ńima — on više nije čovek kao što je bio, beše malo bolestan, ali toliko mu se nešto preokrenulo u glavi da više nikoga ne prepoznaje ♦ sin. sminćib> [Pad.] [Vidi]
2886 mižlokar mijlocar средњи mižlokarb> (mižlokarăb>) (mn. mižlokarĭb>, mižlokarĭeb>) [akc. mižlokab>r] (prid.) — srednji, koji je u sredini ili između ◊ ĭuo mis kopil mižlokar, fakut întra fraće, măĭ batrîn, șî soră, măĭ ćinîră — ja sam srednje dete, rođen između starijeg brata, i mlađe sestre ♦ var. mižlokarĭb> [Por.] ∞ mižluokb> [Vidi]
2884 mižluok mijloc средина mižluokb> (mn. mižluaśeb>) [akc. mižluob>k] (i. s.) — sredina 1.b> mesto na polovini nečega ◊ nu mînă karu pin mižluoku drumuluĭ — nemoj voziti kola sredinom puta ◊ a fakut gaura la mižluoku blăńi — izbušio je rupu na sredini daske ◊ balta ĭe la mižluok măĭ adînkă — bara je na sredini najdublja 2.b> položaj između dve strane ◊ muma a durmit đi đirĭapta, tata đi stînga, da ĭuo la mižluok, întra iĭ — majka je spavala sa desne strane, otac sa leve, a ja u sredini, između njih [Por.] [Vidi]
3316 mîță mâţă мачка mîțăb>¹ (mn. mîțăb>) [akc. mîb>ță] (i. ž.) — 1.b> (zool.) mačka, ženka iz porodice mačaka ◊ am parĭake đi mîț: am un mîț ku o mîță — imam par mačaka: imama jednog mačka i jednu mačku 2.b> (bot.) cvetovi nekih biljaka ◊ salka măĭ întîń primovara faśe mîță — vrba prva s proleća pušta mace [Por.] 3.b> (tehn.) mišolovka (Topla) ◊ [Crn.] ∞ mîțb> [Vidi]
4724 mîglă mâglă бусен ? mîglăb> (mn. mîgļeb>) [akc. mîb>glă] (i. ž.) — (bot.) busen, žbun; gomila nečega ◊ mîglă ĭe kînd đintr-un luok rasăr măĭ mulće fire đ-o buĭađe — žbun je kad iz jednog mesta iznikne više strukova jedne biljke ♦ var. mîklăb> (Tanda) ♦ sin. gramadăb> [Por.] [Vidi]
5168 mîlaĭeț mălăieț сочан mîlaĭețb> (mîlaĭațăb>) (mn. mîlaĭețb>, mîlaĭećeb>) [akc. mîlaĭeb>ț] (prid.) — (o plodu) sočan, mek; ukusan ◊ mîlaĭață puaće să fiĭe numa vro puamă kuaptă — sočno može biti samo neko zrelo voće ♦ sin. muaļeb> [Por.] ∞ muaļeb> [Vidi]
4202 mîndră mândră драга mîndrăb> (mn. mîndreb>) [akc. mîb>ndră] (i. ž.) — (folk.) draga, ljubavnica; mila osoba ◊ mare ibomńik a fuost, în tuot satu avut kîć-o mîndră — veliki ljubavnik je bio, u svakom selu je imao po jednu ljubavnicu ◊ ĭ-a spus đeșkis: mîndra mĭa, draga mĭa ĭubită, ńimika đin dragu nuostru — rekao joj je otvoreno: mila moja, draga moja voljena, mišta od naše ljubavi ♦ (demin.) mîndruțăb> ♦ sin. ibomńikăb> [Por.] ∞ mîndrub> [Vidi]
4201 mîndru mândru дивно mîndrub> (mîndrăb>) (mn. mîndrib>, mîndreb>) [akc. mîb>ndru] (prid.) — divno, krasno ◊ muma a țasut mîndre đi păturĭ, ama la kopiĭi n-a fuost pi vuoĭe să ļi pazîaskă — majka je tkala divne ćilimove, ali deca nisu bila voljna da ih sačuvaju ◊ fata mare are mîndru đi baĭat — devojka ima divnog momka ♦ sin. frumuosb> [Por.] [Vidi]
4060 mînka mânca јести mînkab> (ĭuo manînkb>, ĭel manînkăb>) [akc. mînkab>] (gl. p. ref.) — 1.b> (nutr.) jesti, uzimati hranu ◊ ăl mînă gazda ka pi lup, da śe va mînka, nu șćiĭe — tera ga gazda k’o kurjaka, a šta će jesti, ne zna 2.b> (tehn.) ojesti se, otanjiti usled trenja ◊ s-a mînkat uosiĭa la kar, s-a supțîĭat șî s-a frînt în mižluoku drumuluĭ — ojela se osovina na kolima, otanjila se i slomila na sred puta 3.b> (med.) svrbeti ◊ ăl manînkă pĭaļa, sa skarpină, saraku, ka kînd are rîńe — svrbi ga koža, češe se, siroma, kao da ima šugu 4.b> (psih.) nasekirati, zabrinuti ◊ sa vaĭtă kă barbatî-su ku bețîĭa luĭ o sî-ĭ manînśe sufļitu — žali se da će joj muž sa svojim pijanstvom pojesti dušu [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
4062 mînkare mâncare јело mînkareb> (mn. mînkărĭb>) [akc. mînkab>re] (i. ž.) — 1.b> (nutr.) jelo, hrana ◊ muoșu numa șîađe ș-așćată baba să-ĭ fakă śuava đi mînkare — čiča samo sedi i čeka da mu baba spremi nešto za jelo ◊ a fuost fuamiće mare, n-avut alta đi mînkare, numa a mînkat kuažă đi śaruoń — bila je velika glad, nisu imali ništa drugo za jelo, nego su jeli cerovu koru ◊ śuparka-sta ĭe bună đi mînkare — ova pečurka je dobra za jelo 2.b> obed, obrok ◊ a veńit vrĭamĭa đi mînkare, da muĭarĭa n-a gaćit prînḑu — došlo je vreme obeda, a žena nije zgotovila ručak [Por.] ∞ mînkab> [Vidi]
4065 mînkat mâncat изуједан mînkatb> (mînkatăb>) (mn. mînkațb>, mînkaćeb>) [akc. mînkab>t] (prid.) — izujedan, nagrižen, pojeden ◊ kopilu a veńit tuot mînkat đi puriś — dete je došlo svo izujedano od buva ◊ pĭarîļi a kaḑut, mînkaće đi păsîrĭ — kruške su popadale, nagrižene od ptica [Por.] ∞ mînkab> [Vidi]
4063 mînkatură mâncătură оједина mînkaturăb> (mn. mînkaturĭb>) [akc. mînkatub>ră] (i. ž.) — 1.b> (tehn.) ojedina, mesto koje se ojelo od tarenja; žljeb ◊ ruata s-a strîmbat ș-a fakut mînkatură ĭn uosiĭe adînkă đi un źeĭśt întrĭeg — točak se iskrivio i napravio ojedinu u osovini duboku ceo prst 2.b> (geog.) potkop, udubljenje ◊ a batut apa-n mal ș-a fakut mînkatură adînkă în prund — udarala je voda u obalu, i napravila dubok potkop u sprudu [Por.] ∞ mînkab> [Vidi]
5438 mîńeḑî mînezi сутрадан mîńeḑîb> [akc. mîńeḑîb>] (pril.) — sutradan ◊ tuma mîńeḑî a vaḑut iĭ kă fata nuĭe la kasă, a fuźit pista nuapće dupa baĭatu iĭ al đintîń — tek sutradan su primetili da devojke nema kod kuće, pobegla je preko noće za svog prvog momka ♦ / mîńeb> + ḑîuab> [Por.] ∞ mîńeb> [Vidi]
5641 mîńekarĭ mânecar горњак ? mîńekarĭb> (mn. =) [akc. mîńikab>rĭ] (i. s.) — gornjak ? ◊ mîńekarĭ ĭe țuală skurtă muĭerĭaskă ku mîńiś lunź, făra guļir, śe sa-nkĭaptură la pĭept — gornjak je kratak ženski haljetak sa dugim rukavima bez kragne, koji se zakopčava na grudima ◊ mîńikarĭu sa faśe đe pînḑă đe kîńipă, kă sa puartă kînd ĭe frig pista kimĭașă da supt băĭbarak — gornjak se izrađuje od konoplje, jer se nosi kad je hladno preko košulje, a ispod prsluka ♦ var. mîńekarĭb> ♦ sin. bluzăb>, rĭeklăb> [Por.] ♦ dij. var. mîńiśarĭb> (Lubnica) [Crn.] ∞ țualăb> [Vidi]
5809 mîńiĭa mânia љутити се mîńiĭab> (ĭuo ma mîńiĭb>, ĭel sa mîńiĭeb>) [akc. mîńiĭab>] (gl. p. ref.) — (psih.) ljutiti se ◊ sa mîńiĭe ĭuta șă đi fiĭe śe — ljuti se brzo i za bilo šta ♦ supr. đizmîńiĭab> [Por.] ∞ mîńiĭeb> [Vidi]
5810 mîńiuos mânios љут mîńiuosb> (mîńiuasăb>) (mn. mîńiuoșb>, mîńiuasăb>) [akc. mîńiuob>t] (prid.) — (psih.) ljut ◊ muĭarĭa ĭe tare mîńiuasă pi uom kă ĭară a veńit bat la kasă — žena je jako ljuta na muža jer opet došao pijan kući ♦ var. mîńiĭatb> [Por.] ∞ mîńiĭeb> [Vidi]
2810 mîrțuagă mârţoagă мрцина mîrțuagăb> (mn. mîrțuaźeb>) [akc. mîrțuagăb>] (i. ž.) — 1.b> (zool.) mrcina, mršava životinja, kljusina ◊ am o mîrțuagă đi kal, nuĭe đi ńimika, đi źaba ăl arańesk — imam jednu mrcinu od konja, nije ni za šta, badava ga hranim 2.b> (fig.) lenčuga ◊ ĭel ĭe tare vrĭańik uom, da muĭari-sa ĭe o mîrțuagă guală, nu șću numa đi śe va țîńao — on je jako vredan čovek, a ona je jedna gola mrcina, ne znam samo zašto li je drži ♦ var. îrțuagăb> [Por.] [Vidi]
3030 mîrkulă mârculă ? каљуга mîrkulăb> (mn. mîrkuļeb>) [akc. mîrkub>lă] (i. ž.) — kaljuga ◊ mîrkulă ĭe baltă skundă, tare imuasă — kaljuga je jako prljava plitka bara ◊ laku vićilor s-a fakut mîrkulă — goveđe pojilo pretvorilo se u kaljugu ♦ sin. morśilăb> [Por.] [Vidi]
2174 mîrļi mârli мркати mîrļib> (ĭuo mîrļieskb>, ĭel mîrļiașćeb>) [akc. mîrļib>] (gl. p. ref.) — mrkati, pariti ovcu ◊ uoĭļi s-a mîrļit pi lînga Vińirĭa mare — ovce su se mrkale oko Petkovice ◊ pănă la vrĭamĭa đi mîrļit, berbĭeśi sa oprĭesk ku un pĭaćik đi pînḑă kare ļi sa ļiagă pista burtă, đi sî nu puată sî mîrļiaskă uaĭa kînd ļi vińe sî sîară pi ĭa — do mrkanja ovnovi se obuzdavaju jednim parčetom tkanine koji im se vezuje preko stomaka, da ne mogu da mrče ovcu kad im dođe da skaču na nju [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2177 mîrļitu pomîntuluĭ mârlitu-pământului мркање земље mîrļitu pomîntuluĭb> [akc. mîrļib>tu pomîb>ntuluĭ] (expr.) — (kal.) mrkanje zemlje ◊ mîrļitu pomîntuluĭ a fuost un ađet batrîn la Žuoĭ marĭ, kare gata s-a pĭerdut șă đin minće; akuma sa pumeńiașće unđe șî unđe numa kînd uamińi zbat žuok — mrkanje zemlje bio je stari običaj na Veliki četvrtak, koji se gotovo izgubio i iz pamćenja; danas se pominje samo ponegde kada ljudi zbijaju šalu (Tanda) ◊ am uḑît đi vrun mîrļitu-pomîntuluĭ, puvesta aĭ batrîń, ama n-am înțaļies bińe śi ĭe — čula sam za neko mrkanje zemlje, pričalu su stari, ali nisam dobro razabrala šta je ◊ ĭerburļi primovara slubuod spumă, atunśa pomîntu lukră, sa mîrļiașće đi sî puată sî rođaskă — trave u proleće puštaju penu, tada zemlja radi, mrka se da bi mogla da rodi (Rudna Glava) [Por.] ◊ ĭastă o buĭađe kare slubuađe spumă, mi sa-m pare kă ĭe pula bĭelśi or ruodu pomîntuluĭ, ș-aĭ batrîń kînd a vaḑut aĭa, a ḑîs kî s-a mîrļit pomĭntu, șî ĭe vrĭamĭa đi lukru la pomînt — ima jedna biljka koja ispušta penu, čini mi se da je kozlac, i stari kada su to videli, govorili su da se zemlja mrkala, i da je vreme za poslove u poljoprivredi (Plavna) [Pad.] ♦ up. žuoĭb>, žoĭb>, źuoĭb>, Žuoĭ marĭb> ∞ mîrļib> [Vidi]
4660 mîrveńak veterinar марвењак mîrveńakb> (mn. mîrveńeśb>) [akc. mîrveńab>k] (i. m.) — (zast.) (vet.) marvenjak, veterinar ◊ mîrveńak ĭe duoltur đi viće — marvenjak je lekar za stoku ◊ mîrveńeśi în saćiļi nuaștre a veńit dupa ratu ku mńamțî — marvenjaci su u naša sela došli posle rata sa Nemcima ◊ aĭ batrîń n-a șćut đi mîrveńeś, tot nat a șćut sîngur să ļekuĭe tuaće buaļiļi în viće — stari nisu znali za marvenjaka, svako je sam znao da leči sve bolesti stoke [Por.] [Vidi]
4017 mîrzî urî мрзети mîrzîb> (ĭuo mîrzăskb>, ĭel mîrzîașćeb>) [akc. mîrzîb>] (gl. p. ref.) — mrzeti ◊ đi śe sa va mîrzî atîta, ńima nu șćiĭe — zašto li se toliko mrze, niko ne zna ◊ sa vaĭtă k-o mîrzăsk tuoț ńiś k-o trĭabă — žali se da je svi mrze bez razloga [Por.] [Vidi]
5703 mîtahală matahală монструм mîtahalăb> (mn. mîtahaļeb>) [akc. mîtahab>lă] — (mit.) monstrum ◊ mîtahală ĭe insă đi pin povĭeșć, śuava mare, urît șî ku narau rău — matahala je biće iz priča, nešto veliko, ružno i zle naravi ◊ a visat kă a prinso o mîtahală, ș-astupato pănă nu ĭ-a sarit uoki đin kap — sanjala je da je šćepao neki monstrum, i davio dok joj nisu iskočile oči iz glave ♦ var. mătakalăb> (Tanda) [Por.] [Vidi]
4311 mîtańi repara мајсторисати mîtańib> (ĭuo mîtańeskb>, ĭel mîtańașćeb>) [akc. mîtańib>] (gl.) — (iron) majstorisati, petljati ◊ a veńit maĭsturu, a mîtańit pi lînga kar un śas șî măĭ bińe, șî s-a lasat, śkă, karu ĭe rău strîkat — došao majstor, petljao oko kola sat i više i batalio, kaže, kola su u teškom kvaru [Por.] [Vidi]
4112 mîtaśină mătăcină матичњак mîtaśinăb> (mn. mîtaśińb>) [akc. mîtaśib>nă] (i. ž.) — (bot.) matičnjak, pčelinja metvica (Melissa officinalis) ◊ mîtaśina ĭe buĭađe ku fluare albă, șî ku mirus frumuos — matičnjak je biljka sa belim cvetom i lepim mirisom ◊ đin mîtaśină sa fĭarbe ćaĭ tare bun đi ińimă kînd zbaće, đi durĭerĭ la burtă, đi ustańală, șî đi alće durĭerĭ — od matičnjaka se kuva čaj jako dobar za srce kad lupa, za bolove u stomaku, za umor i drugo bolesti [Por.] [Vidi]
6320 mîzgă mâzgă меzгра mîzgăb> [akc. mîb>zgă] (i. ž.) — (bot.) mezgra, biljni sok (Succus arboris), beljika ◊ buśinu sa faśe đin kuažă đi ćiĭ kînd ĭe ćiĭu în mîzgă — bušin se pravi od lipove kore kad je lipa u mezgri [Por.] [Vidi]
4887 mîșńik mâșnic мучњак mîșńikb> (mn. mîșńiśeb>) [akc. mîb>șńik] (i. s.) — (tehn.) mućnjak ◊ mișńiku ĭe sanduk đi ļemn în muară, în kare kađe fańina, mîśinată supt pĭatra muori — mučnjak je drveni sanduk u vodenici, u koji pada brašno, samleveno pod vodeničnim kamenom [Por.] ♦ dij. sin. ladăb> [buf.] ∞ muarăb> [Vidi]
6019 mĭarńik liniștit миран mĭarńikb> (mĭarńikăb>) (mn. mĭarńiśb>, mĭarńiśeb>) [akc. mĭab>rńik] (prid.) — miran, smiren ◊ kopilu ĭe mĭarńik șî takut, ama nu sa șćiĭe fiva đi bunataće or kî ĭe pruost la kap — dete je mirno i ćutljivo, ali se ne zna je li od dobrote, ili što je priprost ◊ stăĭ mĭarńik — budi miran [Por.] [Vidi]
42 mĭenge menghină менгеле mĭengeb> (mn. mĭengiļeb>, mĭenźb>) [akc. mĭeb>nge] (i. ž.) — mengele, zanatlijska sprava za stezanje i presovanje ◊ la strîns bińe, ka-n mĭenge — stegao ga je dobro, kao u mengelama [Por.] ♦ /< (grč. magganon, tur. mengene, Вујаклија1980) [Vidi]
4079 mĭerkurĭ mercuri среда mĭerkurĭb> (mn. mĭerkureb>) [akc. mĭeb>rkurĭ] (i. ž.) — (kal.) sreda ◊ mĭerkurĭ ĭe ḑîua a trĭļa în stamînă, kađe întra marța șî žuoĭa — sreda je treći dan u nedelji, pada između utorka i četvrtka ◊ rumîńi aĭ batrîń tuoț a postît mĭerkurĭa — stari Vlasi su svi postili sredom ♦ up. Mĭerkurĭa șubĭaļilorb> [Por.] ♦ dij. var. mńerkurĭb> (Osnić) [Crn.] ∞ stamînăb> [Vidi]
5780 Mĭerkurĭa șubĭaļilor Mercurea șubialilor Шибљина среда Mĭerkurĭa șubĭaļilorb> [akc. Mĭeb>rkurĭa șubĭab>ļilor] (sint.) — (kal.) Šibljina sreda ◊ Mĭerkurĭa șubĭaļilor ĭe ḑîua înainća lu Žuoĭ marĭ, kînd muĭeriļi adună șubĭaļe đi mîńeḑî đi fuok la morminț — Šibljina sreda je dan uoči Velikog četvrtka, kada žene sakupljaju šiblje za sutrašnju vatru na groblju ◊ s-a frîng numa uskaturĭ đi buož, đ-alun or đi fag, șî s-a pun pe traĭstă kă nuĭe bun să ažungă đe pomînt — lome se samo suvarci od burjana, leske ili bukve, i stavljaju na torbu, jer nije dobro da dođu u dodir sa zemljom ◊ sarśina đe șubĭaļe s-atîrnă supt strĭešîn, șî đ-akolo muĭeriļi o ĭau pe traĭstă mîńeḑî đimińața đinuapće, ș-o duk la morminț — naramak šiblja okači se pod nadstrešnicu, i odande je žene uzimaju sutradan rano ujutru, i na torbi nose na groblje ♦ up. Žuoĭ marĭb> [GPek] ∞ mĭerkurĭb> [Vidi]
2618 Mlađen Mlagen Младен Mlađenb> [akc. Mlađeb>n] (i. m.) — (antr.) (inov.) l.i. Mladen ◊ dakă vrun Mlađen are kopiĭ șî ńepuoț, șî dakă đin iĭ sa mulțăsk brîńe, firu luĭ kapîtă poļikră Mlăđeńieșći — ako neki Mladen ima decu i unuke, i ako se od njih namnože generacije, njegovi potomci dobiju nadimak Mladenovići ◊ kînd nume Mlađen sa skurtă đin milă, sa kapîtă poļikră Đenă, or Đenkă — kada se ime Mladen od milja skrati, dobija se nadimak Đena, ili Đenka ♦ var. Mlađienb> [Por.] [Vidi]
2619 Mlađeńeșći Mlagenești Младеновићи Mlađeńeșćib> [akc. Mlađeńeb>șći] (i. m.) — (antr.) Mladenovići, vlaški nadimak i prezime mnogih rodova, nastao od l.i. Mlađen ◊ Mlađeńeșći sînt firu alu Mlađen — Mladenovići su potomci Mladena ♦ var. Mlađeńieșćib>, Mlîđeńieșćib> (ḑîśe lumĭa batrînă — izgovaraju stariji ljudi) ◊ unu đin Mlîđeńeșći are poļikră Mlîđeńiesku: Truță Mlîđeńiesku ĭe đin Mlîđeńieșći, đi la Ļiskuauă — jedan od Mladenovića ima nadimak Mlađenjesku: Truce (Petar) Mlađenjesku je od Mladenovića iz Leskova [Por.] ∞ Mlađenb> [Vidi]
3442 mńamț neamţ Немац mńamțb> (mn. mńemț) [akc. mńab>mț] (i. m.) — (zast.) Nemac, pripadnik nemačkog naroda ◊ în ratu ku mńamțî, pi dĭeda la întîļerit în Rumîńiĭe, ș-akolo kînd a spus kî ĭe rumîn ș-a vaḑut kă vorbĭașće bun rumîńașće, iĭ la slubaḑît la kasă — za vreme rata sa Nemcima, dedu su internirali u Rumuniju, i tamo kad je rako da je Vlah i kad su videli da dobro govori vlaški, oni su ga pustili ♦ var. ńamțb> [Por.] ∞ ńamțb> [Vidi]
3182 mńare miere мед mńareb> (mn. mńareb>) [akc. mńab>re] (i. ž.) — 1.b> (nutr.) med ◊ mńarĭa fak albińiļi — med prave pčele ◊ mńarĭa ĭe măĭ mare dulśață — med je najveći slatkiš [Por.] ◊ la bubuoń sa puńe mńarĭe đi stup, mestakată ku fańină đi uorḑ — na čir se stavlja pčelinji med, pomešan sa ječmenim brašnom (Osnić) [Crn. ] 2.b> smola sa voćki ◊ prunu faśe mńare, kare lumĭa o manînkă, kî ĭe dulśe — šljiva pravi smolu koju ljudi jedu, jer je slatka ♦ var. mńiareb> [Por.] ♦ dij. sin. kļeĭb> (Ranovac) [Mlava] ♦ dij. var. mĭereb> (Majdanpek) [buf.] 3.b> šećer ◊ s-a dus kopilu în sat sî kumpirĭe kîta mńarĭe, sî fak vro dulśață đi prînḑ, șî înga nuĭe — otišlo je dete u selo da kupi malo šećera, da napravim neki slatkiš za ručak, i još ga nema (Osnić) [Crn.] ♦ up. albinăb> [Vidi]
2109 modur modur модар modurb> (modurăb>) (mn. modurĭb>, modurĭeb>) [akc. modub>r] (prid.) — (color) modro, tamnoplavo ◊ a kaḑut, ș-akuma ĭe tuată modură pi șuold — pala je, i sada je sva modra po butini ◊ fluorĭ modurĭe — modro cveće [Por.] [Vidi]
6115 moļidvă agheazmă света водица moļidvăb> (mn. moļidveb>) [akc. moļib>dvă] (i. ž.) — (rel.) sveta vodica ◊ moļidva ĭe apă kare la boćaḑă o śećașće popa, ș-o-nparće la kređințuoșî kare în ḑîua-ĭa vin adîns dupa ĭa — sveta vodica je voda koju na bogojavljanje očita sveštenik, i deli vernicima koji tog dana dolaze posebno zbog nje ◊ aĭ miĭ ńiśkînd nu s-a dus la bisîarikă, numa kîćodată mama sa duśa dupa moļidvă, să stropĭaskă vićiļi đi buaļe — moji nikad nisu išli u crkvu, samo je baba ponekad odlazilla da uzme svetu vodice, da škropi stoku protiv bolesti ♦ sin. apă sfîntăb> [Por.] [Vidi]
3426 momĭent moment тренутак momĭentb> (mn. momĭenturĭb>) [akc. momĭeb>nt] (i. s.) — trenutak, tren; čas; prilika; momenat ◊ sa-ntuors, kă a vaḑut kă nuĭe bun momĭent đ-așa lukru — vratio se, jer je video da nije dobar trenutak za takav posao ◊ în momĭent bun aĭ veńit, tuman vorbim đi ćińe — u pravi čas si došao, upravo pričamo o tebi [Por.] [Vidi]
5723 momuată vrăjitură вражбина momuatăb> (mn. momuaćeb>) [akc. momuab>tă] (i. ž.) — (mag.) vražbina, nagaznica ◊ momoată ĭe vro lomană đeskîntată șă lupadată în drum unđe trĭek aĭ đeskîntaț, or atîrnată vrunđeva sî sa vadă ka un sămn kare trăbe să ļi dukă rău — vražbina je neka prebajana stvar, bačena na put kojim prolaze prebajane osobe, ili okačena negde da se vidi kao znak koji treba da im donese zlo ♦ var. mamutăb> ♦ sin. vražîturăb>, sămnb> [Por.] ∞ vražîb> [Vidi]
4909 morariță morăriță воденичарка morarițăb> (mn. morarițb>) [akc. morarib>ță] (i. ž.) — vodeničarka ◊ morarița ĭe muĭarĭa morarĭuluĭ, kare đes lukra ku ĭel la muară, or a ramas văduva șî sîngură puartă griža đi muară — vodeničarka je žena vodeničara, koja često sa njim radi na vodenici, ili koja je ostala udovica pa sama vodi brigu o vodenici ♦ supr. morarĭb> [Por.] ∞ muarăb> [Vidi]
5652 morțîașće morțește смртни morțîașćeb> [akc. morțîab>șće] (pril.) — smrtni, samrtni ◊ ĭ-a veńit śasol morțăsk — došao mu je smrtni čas ◊ l-a prins buala morțaskă, nu măĭ are ļak — stigla ga je smrtna bolest, nema mu više leka [Por.] ∞ muarćeb> [Vidi]
2793 mormînt mormânt гроб mormîntb> (mn. mormînțb>) [akc. mormîb>nt] (i. m.) — (rel.) grob ◊ s-a dus sorîmĭa să tamîńe mormîntu mumi — otišla je sestra da okadi majčin grob ◊ mormințî satuluĭ sînt pi o śuakă đi la vaļ’ đi sat — seosko groblje je na jednom brdu na istočnoj strani sela [Por.] ◊ în Zvižd tuoț au mormînće prînga kasă, îngruapă pr-aĭ muorț în moșîĭa luor — u Zviždu svi imaju groblje oko kuće, sahranjuju mrtve na svome imanju [Zvizd] ♦ dij. sin. gruopișćeb> [Por.] ∞ muarćeb> [Vidi]
3026 morśilarĭ mocirlari блатиште morśilarĭb> (mn. morśilarĭeb>) [akc. morśilab>rĭ] (i. s.) — blatište, blatno mesto ◊ s-a tras apa, ș-a ramas numa un morśilarĭ boznakît — voda se povukla, i ostalo je samo jedno ogromno blatište [Por.] ∞ morśilăb> [Vidi]
3025 morśilă mocirlă блато morśilăb> (mn. morśiļb>) [akc. morśib>lă] (i. ž.) — blato; kaljuga ◊ kopiĭi tună în kasă înkalțaț, șî duk morśilă pi opinś — deca ulaze obuvena u kuću, i unose blato na opankama ◊ tata faśe morśilă đi ļipit ștala — otac pravi blato da oblepi štalu ◊ đemult șî kășîļi a fuost ļipiće ku morśilă — nekad su i kuće bile oblepljene blatom ♦ sin. imalăb>, mîrkulăb> [Por.] ♦ dij. sin. naroĭb> (Lubnica) [Crn.] [Vidi]
3027 morśiluos mocirlos блатњав morśiluosb> (morśiluasăb>) (mn. morśiluoșb>, morśiluasăb>) [akc. morśiluob>s] (prid.) — blatnjav, kaljav, prljav ◊ a kaḑut în baltă, ș-a veńit la kasă tuot morśiluos — pao je u baru, i došao kuči sav blatnjav ♦ sin. imuosb> [Por.] ∞ morśilăb> [Vidi]
3028 morśiļi mocirli прљати morśiļib> (ĭuo morśiļieskb>, ĭel morśiļiașćeb>) [akc. murśiļib>] (gl. p. ref.) — prljati (se), isrpljati (se), blatnjaviti (se) ◊ rîu a sakat, șî kopiĭi nu puot sî sa skalđe, numa sa morśiļiesk ka puorśi — reka je spala, i deca ne mogu da se kupaju, nego samo se prljaju ko svinje ♦ sin. imab> [Por.] ∞ morśilăb> [Vidi]
3509 mortaśină mortăcină лешина mortaśinăb> (mn. mortaśińb>) [akc. mortaśib>nă] (i. ž.) — lešina, truplo umrlog bića ◊ a ramas o mortaśină kîńaskă în mižluoku drumuluĭ, nu sa puaće treśa đi putuare — ostala je pseća lešina na sred puta, ne može se proći od smrada ♦ var. mortaśuńeb> [Por.] ∞ muarćeb> [Vidi]
5833 moruaĭkă moroaică вампирица moruaĭkăb> (mn. moruaĭśeb>) [akc. moruab>ĭkă] (i. ž.) — (demon.) vampirica ◊ moruaĭka ĭe moruoń fămeĭesk, ama sa pumeńașće numa pin đeskînćiśe, ka parĭakĭa lu muruoń, alće povĭeșć đi ĭa nus — vampirica je ženski vampir, ali se pominje samo u bajalicama kao vampirov par, drugih priča o njoj nema [Por.] ∞ moruońb> [Vidi]
4348 morugă morugă преслан morugăb> [akc. morub>gă] (prid.) — (nutr.) (o soli) preslan ◊ baba a sarat ļegumĭa đi dîdauorĭ, șî mînkarĭa ĭe sarat morugă, ka otraua sarată, nu sa puaće mînka — baba je solila čorbu dva puta, i jelo je preslano, kao otrov slano, ne može se jesti [Por.] ∞ sareb> [Vidi]
3714 moruoń moroi вампир moruońb> (mn. moruońb>) [akc. moruob>ń] (i. m.) — (demon.) vampir ◊ moruońu ĭe un fĭeļ đi ală, vrun sufļit în kare sa profaśe uomo-l muort, dakă a fakut vrun pakat greu pănă a fuost viu — vampir je neka vrsta ale, neki duh u koji se pretvara umrli čovek, ako je učinio neki težak greh dok je bio živ ◊ trupu moruońuluĭ n-are ńiś karńe ńiś uasă, numa ĭe vrun sufļit muaļe ka pipćiĭu — vampirovo telo nema ni meso ni kosti, nego je neki duh, mekan kao pihtije ♦ var. moruoĭb> ♦ sin. striguońb>, prikoļiśb> [Por.] ∞ alăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
4481 moșćeńituorĭ moștenitor баштинаш moșćeńituorĭb> (mn. moșćeńituorĭb>) [akc. moșćeńituob>rĭ] (i. m.) — (zast.) baštinaš, naslednih ◊ moșćeńituorĭ ĭe fiu kare moșćeńeașće moșîĭa đi la parinće — baštinaš je sin koji nasleđuje imanje od roditelja ◊ fata a putut să fiĭe moșćeńituare numa kînd n-avut fraț — ćerka je mogla biti baštinašica samo ako nije imala braće ♦ up. moșîĭeb> [Por.] [Vidi]
4338 motîrśi mătrăși трошити motîrśib> (ĭuo motîrśeskb>, ĭel motîrśașćeb>) [akc. motîrśib>] (gl. p. ref.) — (zast.) trošiti, potrošiti proćerdati ◊ ma mir đi śe va motîrśi vrĭamĭa điźaba ku lukru đin kare n-are ńiś o dobîndă? — čudim se zašto li troši vreme na posao od koga nema nikakvu korist? ◊ ku pîrdańika đi bĭare a motîrśit moșîĭa tuată — sa prokletim pićem proćerdao je celo imanje [Por.] [Vidi]
4339 motîrśiĭe cheltueală трошење motîrśiĭeb> (mn. motîrśiĭb>) [akc. motîrśib>ĭe] (i. ž.) — (zast.) trošenje, razbacivanje; luksuz ◊ la iĭ a fuost prĭa mare motîrśiĭe șî zburdațîĭe, đ-aĭa akuma n-au ńimika — kod njih je bilo previše razbacaivanja i bahatosti, zato sada nemaju ništa ♦ var. motîrśalăb> [Por.] ∞ motîrśib> [Vidi]
5702 motofļață motoflete будалина motofļațăb> (mn. motofļețb>) [akc. motofļab>ță] (i. s.) — budalina, gluperda ◊ s-a vaḑut ḑiua đintîń la șkuală kî ĭe kopilu o motofļață mare — videlo se prvog dana u školi da je dete velika budala ♦ var. mîtafļațăb> ♦ sin. nîtafļațăb> [Por.] [Vidi]
2636 motrună matrună матруна motrunăb> (mn. motruńeb>) [akc. motrub>nă] (i. ž.) — (bot.) matruna (Acanthus longifolius); popanak, medveđa stopa ◊ ku motruna babiļi afumat vićiļi șî kasa — matrunom su babe kadile stoku i kuću ♦ sin. talpa-ursuluĭb> [Por.] [Vidi]
2106 možđi mojdi мождити možđib> (ĭuo možđieskb>, ĭel možđiașćeb>) [akc. možđib>] (gl. p.) — možditi, gnječiti, muljati; žvakati; sitniti, drobiti ◊ ușć rîdaśina đi popiļńik, șî kînd pļeś la źuok, možđieșć un părśeluț în gură șă-l șkipĭ, să nu-ț pută sufļitu — osušiš koren kopitnjaka, i kad pođeš na igranku, sažvaćeš i ispljuneš jedno parčence, da ti dah ne bi smrdeo iz usta [Por.] [Vidi]
4482 moșîĭe moșie дедовина moșîĭeb> (mn. moșîĭb>) [akc. moșîb>ĭe] (i. ž.) — (zast.) dedovina; imovina, posed; nasledstvo ◊ moșîĭa ĭe averĭa uomuluĭ kare a moșćeńito đi la stramoșî luĭ — dedovina je čovekova svojina, koju je nasledio od predaka ◊ đimult s-a purtat griža să nu sa pĭardă đin moșîĭe ńiś o brĭazdă đi pomînt — nekad se vodilo računa da se od dedovine ne izgubi ni brazda zemlje ♦ sin. averĭeb> [Por.] [Vidi]
4731 moțîkluoĭ ridicătură издигнуће moțîkluoĭb> (mn. moțîkluaĭeb>) [akc. moțîkluob>ĭ] (i. s.) — (geog.) izdignuće, ispupčenje; neravnina; budža ◊ drumu nuĭe putrîvit, nu l-a batut bun, a ramas pļin đi moțîkluaĭe — put nije ravan, nije dobro nabijen, ostalo je mnogo ispupčenja ♦ sin. skobîlțb> ♦ / (augm.) < muoțb> [Por.] ∞ muoțb> [Vidi]
4027 muakă moacă ђока muakăb> (mn. muaśeb>) [akc. muab>kă] (i. ž.) — (hip.) (vulg.) đoka, izgovor uz pokazivanje lakta ◊ e, muaka ăl măĭ prinđe, ĭut ĭe ka sfulđeru — e, đoka će ga uhvatiti, brz je kao munja ◊ ăći-ț muaka! — evo ti kurac! ♦ sin. pulăb>, pulaĭkăb>, mokafelb>, mokarb>, ńetkub> [Por.] ∞ pulăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
2162 muaļe moale мек muaļeb> (mn. muoĭb>) [akc. muab>ļe] (prid.) — mek 1.b> (za materijal) mek, savitljiv ◊ pļiek muaļe — meki pleh, koji se lako savija ◊ žîță muaļe — meka žica ◊ ļiemn muaļe — meko drvo ◊ pîńe muaļe — meki hleb 2.b> (za čoveka) mlitav; slab, slabašan — ◊ uom muaļe, fara pućiare — slab čovek, bez snage ◊ am ḑakut đi apukat, șî înga mis muaļe, fara pućiare — preležao sam griup, i još uvek sam mlitav, bez snage 3.b> (fig.) slabić, bez karaktera ◊ muaļe, n-are vuorba luĭ, sa dă dupa tuot nat kum baće vîntu — slabić, nema svoju reč (=stav, mišljenje), povodi se za svakim kako vetar duva [Por.] [Vidi]
2215 muară moară воденица muarăb> (mn. muorĭb>) [akc. muab>ră] (i. ž.) — (tehn.) vodenica ◊ lumĭa n-a putut să traĭaskă fara muară — ljudi nisu mogli da žive bez vodenice ◊ muară la apă — vodenica potočara ◊ muară la vînt — vodenica na vetar; vetrenjača ◊ pănă nu s-a fakut muorĭ la apă, tuota kasa avut rîșńiță, kare a-nvîrćito muĭeriļi ku mîna — dok se nisu napravile vodenice potočare, svaka kuća je imala žrvanj, koji su žene okretale rukom ◊ morarĭ — vodeničar ◊ muară la vînt — vetrenjača ◊ rînd la muară — red, raspored korišćenja vodenice ◊ rîndaș la muară — deoničar koji ima udeo u vodenici ◊ (ver.)b> kînd dumńeḑîu a lasat muară la uom, rîndașî aĭ đintîń a fuost draku, sĭntuađiri, șî vrîžîtuoriļi kare fak ku al rîău — kada je bog dao čoveku vodenicu, prvi redaši su bili đavo, todorovci, i vračare koje se bave crnom magijom [Por.] ♦ dij. var. morăb> [buf.] ♦ dij. var. moarăb> [Dun.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
3508 muarće moarte смрт muarćeb> (mn. muorțb>) [akc. muab>rće] (i. ž.) — smrt ◊ muarća ĭa uomu kînd iĭ ĭasă sufļitu — smrt uzima čoveka kad mu izađe duša ◊ muarće ușuară are uomu kare n-a fakut ńiś un pakaće, ș-a krĭeḑut în dumńeḑîu — laku smrt ima čovek koji nije počinio ni jedan greh, i verovao je u boga ◊ muarće grĭa are pîkatuosu — tešku smrt ima grešnik ◊ muarće fîră lumanarĭe ĭe mare pakat đi aĭ viĭ, kare nu l-a pazît pĭ-al muort, sî-ĭ aprindă lumanarĭa kînd a vaḑut kî-ĭ ĭasă sufļitu — smrt bez sveće je veliki greh za žive, jer nisu čuvali samrtnika, da mu upale sveću kad su videlu da mu duša izlazi ◊ muarće ku zuort — brza, naprasna smrt ◊ (u izr.) kobĭașće la muarće — priziva smrt [Por.] [Vidi]
3546 muașă moașă бабица muașăb> (mn. muașăb>) [akc. muab>șă] (i. ž.) — babica ◊ muașă ĭe muĭare kare nașće muĭerĭ greuańe — babica je žena koja porađa trudnice ◊ n-a putut să fiĭe tuata muĭare muașă, în sat đemult puaće-fi a fuost numa doă-triĭ sprimiće đ-așa lukru — nije mogla da bude svaka žena babica, u selu je nekad bilo svega dve-tri žene sposobne za takav posao ◊ tot nat a șćut kare a fuost muașa luĭ, șa poștoito păna la muarće — svako je poznavao svoju babicu, i poštovao je sve do smrti ◊ muașa a taĭat buriku la kopil pi rastău đi žug, să fiĭe kopilu sînatuos — babica je detetu sekla pupak na palici jarma, da dete bude zdravo ♦ / < muoșb> [Por.] ∞ muoșb> [Vidi]
79 mugaĭală muget мукање mugaĭalăb> (mn. mugaĭеlurĭ) [akc. mugaĭab>lă] (i. ž.) — (izob.) običaj za „isterivanje” suše iz sela ◊ mugaĭală ĭe ađet batrîn kare a fuost pastrat în Osńiśa — „mukanje” je bio običaj koji se sačuvao u Osniću ♦ up. muźalăb> [Crn.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
5538 mugur mugur пупољак mugurb> (mn. mugurĭb>) [akc. mub>gur] (i. m.) — (bot.) *pupoljak, mladica, brst* ◊ muguru ĭe lăstarĭel kare krĭașće đin kațălu lu frunḑa ļemnuluĭ — *pupoljak je mladica koja izrasta iz klice mladog lista drveta* [Vidi]
4642 muĭare muiere жена muĭareb> (mn. muĭerĭb>) [akc. muĭab>re] (i. ž.) — žena; supruga ◊ satu ĭe pļin đi muĭerĭ ńimîritaće — selo je puno neudatih žena ◊ uomu a dat dumńeḑîu, da muĭarĭa draku — bog je stvorio čoveka, a ženu đavo ◊ o gramadă đi muĭerĭ sa dusîră la morminț — gomila žena ode na groblje ◊ asta ĭe muĭarĭa mĭa — ovo je moja žena ◊ muĭarĭa lu tuoĭa ĭe întođiuna măĭ bună đikît anuastră — tuđa žena je uvek bolja od naše ◊ muĭare greuańe, muĭare înkarkată — trudnica ♦ sin. soțîĭeb> [Por.] [Vidi]
2640 muĭerĭesk muieresc женски muĭerĭeskb> (muĭerĭaskăb>) (mn. muĭerĭeșćb>) [akc. muĭeb>rĭesk] (prid.) — ženski, koji se odnosi na žene, koji ima osobine žena, koji pripada ženama ◊ kîrpă muĭerĭaskă — ženska marama ◊ lukru muĭerĭesk — ženski posao ◊ kînćiśe muĭerĭeșć — ženske pesme ◊ puort muĭerĭesk đi batrîńață — starinska ženska nošnja [Por.] ∞ muĭarĭeb> [Vidi]
2638 muĭerușkă muierușcă женица muĭerușkăb> (mn. muĭerușkĭb>) [akc. muĭerub>șkă] (i. ž.) — (demin.) ženica, mala žena ◊ s-a-nsurat șî ĭel, saraku, a luvat o muĭerșkă fara parinț — oženio se i on, siroma, uzeo jednu ženicu bez roditelja ♦ / muĭarĭeb> + suf. ușkă [Por.] ∞ muĭarĭeb> [Vidi]
2605 mukĭe muche телуће mukĭeb> (mn. mukĭb>) [akc. mub>kĭe ] (i. ž.) — 1.b> (tehn.) teluće, tupa strana sečiva ◊ mukĭe au sakurĭa, tîrnakuopu șî sapa — ušice imaju sekira, trnokop i motika 2.b> ivica, obod; okrajak ◊ marźina pîńi, kare ĭe kuaptă-n śirińe șî ĭe totîrlată, sa kĭamă mukĭe — obod hleba, koji je pečen u crepulji pa je okrugao, zove se „mukja” ◊ kînd sa śopļiașće bîrna, dunga-ĭa đirĭaptă sa kĭamă mukĭe — kada se teše greda, ona prava ivica zove se „mukja” ◊ držaļa đi kuasă sa śopļiașće în patru mukĭe — držalje za kosu teše se četvrtasto [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
5610 mulțami mulțumi захваљивати mulțamib> (ĭuo mulțamĭeskb>, ĭel mulțamĭașćeb>) [akc. mulțamib>] (gl.) — zahvaljivati ◊ sa-nkină șî mulțamĭașće la sfîntu prazńikuluĭ pintru sînataća alu tuoț đin kasă — klanja se i zahvaljuje slavskom svecu za zdravlje svih ukućana ◊ ma-nvațat muma să ḑîk „mulțamĭesk” la tot nat kare-m faśe vro bunataće — naučila me je majka da kažem „hvala” svakom ko mi učini neko dobro [Por.] ∞ multb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
2832 mulgar mulgar музар mulgarb> (mn. mulgarĭb>) [akc. mulgab>r] (i. m.) — muzar, onaj koji muze ◊ mînăm uoiļi la muls, da la ușa strunźi ļi așćată mulgari ku gaļețîļi sprimiće — teramo ovce na mužu, a na ulazu u tor čekaju ih muzari sa spremljenim vedricama ♦ var. mulgarĭb> ◊ un mulgarĭ bun, mulźe stîna đi pi fuga — jedan dobar muzar, pomuze stado brzo ♦ var. mulgatuorĭb> [Por.] ∞ mulźeb> [Vidi]
3578 muls muls мужа mulsb> (mn. mulsurĭb>) [akc. mub>ls] (i. s.) — muža ◊ uoĭļi s-a mulg la ușa strunźi — ovce se muzu na vratima tora ◊ mulsu ĭe lukru grĭeu, kă đi ĭa ći duor mîńiļi — muža je težak posao, jer od nje bole ruke ♦ var. mulsuareb> ◊ mulsuare la baśiĭe arată kare o să fiĭe baśol mare ku măĭ mult lapće — muža na bačiji pokazuje ko će biti veliki bač sa najviše mleka [Por.] ∞ mulźeb> [Vidi]
5282 mult mult много multb> (multăb>) (mn. mulțb>, mulćeb>) [akc. mub>lt] (prid.) — mnogo ◊ mulće kare-śe a pitrekut pista kap — mnogo koje-šta je preturio preko glave ◊ nu ĭ-a trăbuit mult đi sî sa mîńiĭe rău— nije mu trebalo mnogo pa da se opasno naljuti ◊ multă vină ĭ-a bagat lumĭa — ljudi su ga mnogo krivili ♦ supr. puțînb> [Por.] [Vidi]
2829 mulźe mulge мусти mulźeb> (ĭuo mulgb>, ĭel mulźeb>) [akc. mub>lźe] (gl. p. ref.) — 1.b> musti, izvlačiti prstima mleko iz vimena životinja ◊ am învațat să mulg vaśiļi înga pănă am fuost mik — naučio sam da muzem krave još dok sam bio mali 2.b> (fig.) iskorišćavati nekoga, izvlačiti iz njega neku korist ◊ o prostavĭelă đi uom, nu vĭađe kît ăl mulźe ibuomńika — prostačina od čoveka, ne vidi koliko ga ljubavnica muze ♦ up. smulźeb> [Por.] [Vidi]
3197 mumă mumă мама mumăb> (mn. mumeb>) [akc. mub>mă] (i. ž.) — mama, majka ◊ mumă ćinîră — mlada majka ◊ mumă vitrîgă — maćeha ◊ mumă đi sufļit — pomajka ◊ muma lu mama — babina majka, baba ◊ mumîńiļi nuaștre sînt đi o samă — naše majke su vršnjakinje ◊ a lasat uomu, șî s-a prontuors la mumî-sa — ostavila je muža i vratila se svojoj majci ◊ kopiļe, śe lukră mum-ta? — dete, šta ti radi majka? ◊ mumî-ta ĭe aldrakuluĭ muĭare — majka ti je vragolasta žena ◊ (demon.) Muma Paduri — Šumska Majka ♦ var. muĭkăb>, maĭkăb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
4104 Munț-aĭ albĭ Carpaţi Карпати Munț-aĭ albĭb> [akc. Mub>nț-aĭ ab>lbĭ] (i. m.) — (top.) Karpati; bele planine ◊ moș-aĭ batrîń sa uĭta đe la vîru Vîrtăś-aĭ marĭ kîtra Rumîńiĭe, șî spuńa kă vîrurļi supt zapadă kare s-a vaḑut pin sańin, sînt Munț-aĭ albĭ, lu kare sîrbi ĭ-a ḑîs „Karpaț” — starci su gedali sa vrha Velikog vrteča prema Rumuniji, i govorili da vrhovi koji se bele pod snegom u daljini, jesu bele planine, koje Srbi zovu Karpati [GPek] ◊ pi Karpaț aĭ batrîń ĭ-a kĭemat Munț-aĭ albĭ kă đe la Vizak ĭ-a vaḑut supt zapadă — Karpate su stari zvali bele planine jer su ih sa Vizaka viđali pod snegom (Tanda) ♦ dij. sin. Munț-aĭ karunțb> (Rudna Glava) [Por.] ∞ munćeb> [Vidi]
5232 Munćan Muntean Мунћан Munćanb>² (mn. Munćeńb>) [akc. Munćab>n] (i. m.) — Munćan, Planinac ◊ Munćan ĭe poļikra lu rumîń kare kasatorĭesk țînutu Porĭeśi — Munćan je nadimak Vlaha koji naseljava oblast Poreča ◊ kînd rumîńi ńigoćinuluĭ ĭ-a bužukurit pi Poreśeń kă sînt Ungurĭeń, ășća s-a batut ku iĭ, spunînd kă sînt Munćeń da nu Ungurĭeń — kad su negotinski Vlasi ismevali Porečane da su Ungurjani, ovi su se tukli sa njima, govoreći da su Munčani a ne Ungurĭani ♦ sin. Padurĭanb> [Por.] ∞ munćeb> [Vidi]
4103 munće munte планина munćeb> (mn. munțb>) [akc. mub>nće] (i. m.) — (geog.) planina ◊ kum sa fi luvat zapada, a mînat uoĭļi la munće — čim bi se otopio sneg, terali su ovce u planinu ◊ tuoț aĭ batrîń a trait pi munće — svi stari su živeli u planini ♦ sin. padureb> [Por.] [Vidi]
5230 muntuos muntos планински muntuosb> (muntuasăb>) (mn. muntuoșb>, muntuasăb>) [akc. muntuob>s] (prid.) — (geog.) planinski ◊ đi la luok putrîvit s-a mîritat în sat muntuos, șî numa blastîmă ariśu đi śe a fakut atîća śuoś — udala se iz ravnice u planinsko selo, i kune ježa što je napravio tolika brda ◊ Porĭeśa ĭe țînut muntuos — Poreč je planinska oblast [Por.] ∞ munćeb> [Vidi]
2161 muoișće moiște ушна ресица muoișćeb> (mn. muoișćb>) [akc. muob>ișće] (i. ž.) — (anat.) meko mesto na telu, mekoća 1.b> ušna resica (Auricular lubule) ◊ muoișća urĭeki ĭe luok pi urĭake unđe sa pun marźieļiļi — ušna resica je mesto na uvu gde se stavljaju minđuše 2.b> unutrašnja strana butine, deo od prepona do kolena ◊ kînd fata ći lasă să-ĭ puń mina la muoișće, ĭa arată kî vrĭa să țî sa lasă đe tuot — kad te devojka pusti da joj staviš ruku na butinu, ona pokazuje da hoće da ti se prepusti sva [Por.] ∞ muaļeb> [Vidi]
4167 muoșî moși задушнице muoșîb> [akc. muob>șî] (i. m.) — (kal.) zadušnice ◊ muoșî sînt ḑîua muorțîlor — zadušnice su dan mrtvih ◊ rumîńi, dupa kăļindaru babĭesk, kunuosk patru muoș pi anu đi ḑîļe — Vlasi, prema bapskom kalendaru, znaju za četiri zadušnice u toku godine ◊ muoșî rumîńilor sînt: muoșî đi pipćiĭ, đi Rusaļe, đi fraź, șî đi grîu — vlaške zadušnice su: pihtijne, rusalne, jagodne i žitne ◊ (ver.) muoșî sînt ḑîļe buńe în an, da babiļi sînt ḑîļe rîaļe — zadušnice su dobri dani u godini, a babe su zli dani ♦ up. babiļib> [Por.] ∞ muoșb> [Vidi]
500 Muoșu Kraśun Moș Crăciun Старац Крачун Muoșu Kraśunb> [akc. Muob>șu Kraśub>n] (i. m.) — (mitol.) Starac Kračun („božić”), mitološko biće iz božićnog ciklusa običaja i verovanja ◊ Muoșu Kraśun a fuost vrun muoș rău, đi kare sa puvestîașće kă a taĭat mîńiļi lu baba luĭ în ḑîua lu Kraśun, pintru kă nu ĭ-a dat ĭut đi mînkare — Starac Kračun je bio neki zli starac, koji je na dan božića isekao ruke svojoj babi, zato što mu nije brzo postavila ručak [Por.] ∞ Kraśunb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
4166 muoș moș старац muoșb>¹ (mn. muoșîb>) [akc. muob>ș] (i. m.) — starac, deda; čiča ◊ muoșu ĭe uom batrîn, uom în ań — čiča je starac, čovek u godinama ◊ parĭakĭa lu muoș ĭe baba — čičin par je baba ◊ traĭașće ku muoșî într-o kasă — živi sa starcima zajedno ◊ muoșu n-avut fiśuorĭ, ș-a skris moșîĭa la un veśin, să vadă đi ĭel păn la muarće — starac nije imao decu, pa je prepisao imanje jednom komšiji, da ga čuva do smrti ♦ (augm.) moșoćeub> [Por.] [Vidi]
5790 muoș moș маска muoșb>² (mn. muoșurĭb>) [akc. muob>ș] (i. s.) — (zast.) maska ◊ muoșurĭ a fakut ćińerișu pi la șîḑîtuorĭ — maske su pravili mladi na sedeljkama ◊ la șîḑîtuorĭ uńi sa profaśa în muoș lu kal, uńi sa profaśa Țîgań, a trîĭļa uoț — na sedeljkama neki su se maskirali u konje, neki u Cigane, treći u lopove ◊ muoș s-a fakut đin pĭaļe đi uaĭe, barba đin lînă, da đințî đin buobe đi pasuĭ — maske su se pravile od ovčje kože, brada od vune, a zubi od zrna pasulja [Por.] ♦ dij. sin. ļorfăb> [buf.] ♦ dij. sin. zastoragb> (Kobilje) [Stig] [Vidi]
3115 mura mura натапати murab> (ĭuo murĭeḑb>, ĭel murĭaḑăb>) [akc. murab>] (gl. p.) — 1.b> natapati, potapati, kiseliti konoplju ◊ muĭeriļi s-a dus la topilă să murĭaḑă kîńipa — žene su otišle na topilo da potope konoplju ◊ kîńipa sa murĭaḑă în apă sî sa muaĭe pazdărĭu șî măĭ ușuor sî sa razńiaskă fuĭuoru — konoplja se potapa u vodi da bi smekšao pozder i lakše se odvojilo povesmo 2.b> natapati, „kiseliti” odeću ◊ kînd sa spală țuaļiļi imuasă, sa lasă o vrĭame topiće în apă, sî sa murĭaḑă, kî măĭ ușuor sa spală usuku — kad se pere prljava odeća, ostavlja se jedno vreme potopljena u vodi, da nakisne, kako bi se lakše sprala masnoća [Por.] 3.b> kiseliti kupus ◊ ĭerĭ am pus varḑa, krĭed kă sa va mura đi Kraśun — juče sam potopio kupus, verujem da će se ukiseliti do božića [Crn.] ∞ kîńipăb> [Vidi]
5383 mură mură купина murăb> (mn. murĭb>) [akc. mub>ră] (i. ž.) — (bot.) kupina (Mora) ◊ mura ĭe puama ruguluĭ, ńagră șî bobată — kupina je znast i crn plod trna ♦ up. rugb> [Por.] [Vidi]
2919 murg murg мрк murgb> (murgăb>) (mn. murźb>, murźeb>) [akc. mub>rg] (prid.) — 1.b>b> (color) mrk, mrke boje, murgav; braon ◊ murg ĭe farbă înkisă — mrko je tamna boja ◊ ĭerĭa uoĭ ku lâna murgă — behu ovce sa mrkom vunom 2.b>b> (za doba dana) mrak, noć ◊ grabim, să nu ńe prindă murgu pi drum — žurimo, da nas mrak ne uhvati na putu ◊ (u izr.) kap đi murg — sumrak, prvi mrak 3.b>b> (zool.) nadimak za domaće životinje mrke boje, najčešće za konje i pse ◊ Murgu, Murguļeț — Mrkov, Mrkovče, konj mrke boje ◊ a sarit pi Murgu ńinșalat, șî s-a dus kîlarînd — skočo je na neosedlanog Mrkova, i otišao jašući ◊ Murźa — Mrki, naziv za pastirskog psa mrke boje [Por.] [Vidi]
5533 muri muri умрети murib> (ĭuo muorb>, ĭel muareb>) [akc. murib>] (gl. p.) — umreti ◊ muor đi duor dupa ĭa — umirem od želje za njom ◊ înga nuĭe vrĭamĭa đi murit — još nije vreme za umiranje ◊ baba a murit ĭerĭ đimińață — baba je umrla juče ujutru ◊ a murit ku zuortu — umro je naprasno [Por.] ∞ muarćeb> [Vidi]
4102 Muriș Mureș Мориш Murișb> [akc. Mub>riș] (i. m.) — (hidr.) Moriš, reka u Erdelju ◊ păkurari aĭ batrîń a zberat uaĭa kare avut ađet sî sa đispartă đi kîrd: „Duśa-ća-ĭ la Muriș!” — stari pastiri su vikali na ovcu koja je imala običaj da se odvaja od krda: „Idi u Moriš!” [Por.] [Vidi]
6035 Murźa Murg Мрки Murźab> [akc. Mub>rźa] (i. m.) — Mrki ◊ Murźa ĭe nume đes dat la kîńe păkurarĭesk kare ĭe murg la păr — Mrki je često ime čobanskog psa koji ima dlaku braonkaste boje ◊ Murźa ĭe kîńe rău, șî đi ĭel nu sa ćem numa lupî, numa șî uoțî — Mrki je opasan pasan, i njega se ne boje samo vukovi, nego i lopovi ♦ up. Dorśab>, Rapśab> [Por.] ∞ murgb> [Vidi]
5506 muskă muscă мува muskăb> (mn. mușćb>) [akc. mub>skă] (i. ž.) — (ent.) muva ◊ muska ĭe guangă mikă kare are ăripĭ șî puaće să zbuare — muva je mala buba koja ima krila i može da leti ◊ muskă kaĭaskă — konjska muva (Hippobosca equi) [Por.] ♦ dij. sin. bîzăb> [Crn.] [Vidi]
6182 muskuri muscuri ? омусавити muskurib> (ĭuo ma muskurĭeskb>, ĭel sa muskurĭașćeb>) [akc. muskurib>] (gl. ref.) — omusaviti ◊ muskurit ĭe uom kare a mînkat, șă nu s-a șćers bińe la gură, numa ĭ-a ramas urmă đi mînkare pi obrază — musav je čovek koji je jeo, a nije dobro obrisao usta, pa mu se vide tragovi hrane na obrazima ◊ kînd am fuost pîkurarĭ, mînkam mură ku gura pļină, și merźam, fara rușîńe, tuota ḑîua muskurit — kad sam bio čobanče, jeo sam kupine punih ustiju, i išao sam, bez stida, po ceo dan sav musav ♦ sin. imuosb> [Por.] [Vidi]
6186 muskuruos muscuros мусав muskuruosb> (muskuruasăb>) (mn. muskuruoșb>, muskuruasăb>) [akc. muskuruob>s] (prid.) — musav ◊ muskuruos ĭe uom kare dupa mînkare nu sa șćarźe bińe la gură — musav je čovek koji posle jela lepo ne obriše usta ♦ var. muskuritb> [Por.] ∞ muskurib> [Vidi]
6267 must must шира mustb> (mn. musturĭb>) (i. s.) — šira ◊ mustu ĭe vin dulśe, kare a putut să bĭa șî kopiĭi— šira je slatko vino, koje su mogla da piju i deca ◊ Rumîńi đin Porĭeśa s-a dus la Kraĭna să lukre la kuļesu viĭi, nu pi bań, numa pi must kare ļ-a trăbuit ka vinu đi prazńik — porečki Vlasi išli su u Krajinu da rade na berbi grožđa, ne za pare, nego za širu, koja im je trebala kao vino za slavu [Por.] [Vidi]
2450 mustafĭeļńik mostofâlcă чапкало mustafĭeļńikb> (mn. mustafĭeļńiśb>) [akc. mustafĭeb>ļńik] (i. m.) — (tehn.) čapkalo ◊ mustafĭeļńik ĭe un bît skurt, ku krîpatură la vîr, în kare ĭe înțapat un darap đi rîză — čapkalo je jedan kratak štap, sa procepom na vrhu, u koji je uvučeno parče krpe ◊ ku mustafĭeļńiku sa mînžiașće untura pi pripaș păn’ sa friźe pi frigarĭe — čapkalom se maže mast na pečenici, dok se vrti na ražnju [Por.] ♦ sin. rîzîaļńikb> (Leskovo) [GPek] [Vidi]
2188 mustarĭ muștar слачица mustarĭb> (mn. mustarĭb>) [akc. mustab>rĭ] (i. m.) — (bot.) slačica, gorčica, muštarda (Sinapis arvensis) ◊ mustarĭu krĭașće pin luok, are fluare galbină, faśe postaĭkă ku buobe ńiagre — slačica raste po njivi, ima žuti cvet i pravi mahune sa crnim bobicama [Crn.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
4153 mușkĭ mușchi маховина mușkĭb> (mn. mușkĭurĭb>) [akc. mub>șkĭ] (i. m.) — (bot.) mahovina (bryophyta) ◊ mușkĭu ĭe un fĭeļ đi buĭađe kare kată luok umbruos șî ku răveńală — mahovina je vrsta biljke koja traži hladovito i vlažno mesto ◊ mușkĭu măĭ đes sa prinđe pi ļemn, pitulat đe suare pi parća lu mńaza nuopțî — mahovina se najčešće hvata za drvo, skrivena od sunca sa severne strane ◊ ĭastă mușkĭu kare dă pi ļivađe, ăla ĭe dragu păkurarilor kă ĭe muaļe șî sa puaće ođińi pi ĭel — ima mahovina koja raste po livadi, to je radost čobana jer je meka i može se odmarati na njoj [Por.] [Vidi]
5251 muśi muci обрађивати muśib> (ĭuo muśeskb>, ĭel muśiașćeb>) [akc. muśib>] (gl. p.) — (izob.) (o poljoprivredi) obrađivati, obdelavati ◊ lumĭa batrînă, stramuoșî noștri, s-a omorît ku lukru, muśind la kîmp — stari ljudi, naši preci, ubijali se od posla obrađujući polje ◊ lumĭa a lasat satu, kîmpiĭļi a ramas pusta, nu ļi măĭ muśașće ńima — ljudi su napustili selo, polja su opustela, ne obrađuje ih više niko ♦ sin. lukrab> [Por.] ∞ munkăb> [Vidi]
5638 mutat mutat померен mutatb> (mutatăb>) (mn. mutațb>, mutaćeb>) [akc. mutab>t] (prid.) — pomeren; izmešten; preseljen ◊ sa vĭađe kî ĭe mutat, nuĭe la luoku luĭ — vidi se da je pomeren, nije na svom mestu ◊ đi vrĭamĭa đi bugarĭ tuota lumĭa đi pi śuoś a fuost mutată în sat — za vreme bugara svi ljudi sa brda bili su preseljeni u selo [Por.] ∞ mutab> [Vidi]
5020 mușmulă mușmulă мушмула mușmulăb> (mn. mușmuļeb>) [akc. mușmub>lă] (i. ž.) — (bot.) mušmula ◊ mușmula ĭe puama lu mușmulă, kare fuost mare dulśață đi kopiĭ pista ĭarnă — mušmula je plod mušmule, koja je bila velika poslastica za decu preko zime [Por.] [Vidi]
2835 mușuruoń moșoroi хумка mușuruońb> (mn. mușuruańeb>) [akc. mușuruob>ń] (i. m.) — (geog.) humka, gomila zemlje ◊ mușuruoń fak kîrćițîļi șî furńiśiļi, da puaće să fiĭe șî vro gramadă đi pomîntarĭ, pista kare a dat ĭarba — humke prave krtice i mravi, a može biti i neka gomila zemljišta, koja je zarasla u travu ♦ var. mușoruońb> ♦ up. kîrćițarĭb>, furńikarĭb> [Por.] [Vidi]
3210 nainće nainte некад nainćeb> [akc. naib>nće] (pril.) — (za vreme) nekad, nekadašnje, ranije, pre; nedavno ◊ nainće vrĭame parke măĭ bun s-a trait — u nekadašnje vreme kao da se bolje živelo ◊ a veńit nainće pi la mińe, șî sa vaĭtă kă ĭe bolnau grĭeu — došao je nedavno k meni, i žalio se da je teško bolestan ♦ / (skr.) < înainćeb> [Por.] ∞ înainćeb> [Vidi]
3503 naĭbă naiba ђаво naĭbăb> (mn. naĭbeb>) [akc. nab>ĭba] (i. ž.) — (demon.) (euf.) đavo ◊ sa ḑîśe naĭba să nu-l pumeńeșć pe draku pe nume, kî draku kînd auđe numiļi luĭ, vińe șî-ț faśe răļe — kaže se „najba” da ne pomeneš đavola po imenu, jer đavo kad čuje svoje ime, dolazi i pravi ti zlo ◊ fi bun, să nu će ĭa naĭba — budi dobar, da te ne odnese đavo ♦ sin. markub> [buf.] ∞ drakb> [Vidi]
2055 naĭmit naimit унајмљен naĭmitb> (naĭmităb>) (mn. naĭmițb>, naĭmićeb>) [akc. naĭmib>t] (prid.) — (zast.) unajmljen, angažovan za nešto ◊ la găzdoćiń multă lume a fuost naĭmită la lukru în kîmp — kod bogataša je mnogo ljudi bilo unajmljeno za rad u polju [Por.] ∞ năĭmib> [Vidi]
5674 naklă năclaie масноћа, густа naklăb> (mn. naklăĭb>) [akc. nab>klă] (i. ž.) — (o materiji) gusta masnoća ◊ naklă puaće fi unsură vîrtuasă, kare grĭeu sa mînžîașće, dar șî morśilă grĭa kare sa ļipĭașće đi înkălțamînt, șî nu sa puaće kurața ļesńе — gusta masnoća može biti gusto mazivo, koje se teško razmazuje, ali i teško blato koje se lepi za obuću, i ne može se lako očistiti [Por.] ∞ nîklaib> [Vidi]
4761 nalbă nalbă црни слез nalbăb>¹ (mn. nalbeb>) [akc. nab>lbă] (i. ž.) — (bot.) crni slez (Malva silvestris) ◊ nalbă ĭe buĭađe ku fluorĭ rozave — crni slez je biljka sa ružičastim cvetovima ◊ (med.) ku nalba muĭeriļi đemult s-a starpit, kînd a pļekat greuańe, da n-a vrut sî sa nașće — sa crnim slezom su žene nekada izazivale pobačaj, kad su zatridnele, a nisu želele da rode ◊ (med.) kînd a vrut sî starpĭaḑă, muĭarĭa greuańe a bagat nalba în ruod, ama kare n-a șćut kît kućaḑă s-o țînă, s-a-nveńinat, ș-a murit — kad je htela da pobaci, trudnica je uvlačila crni slez u matericu, ali koja nije znala koliko sme da je drži, otrovala bi se, i umrla [Por.] [Vidi]
5781 nalbă iapă кобила nalbăb>² (mn. nalbeb>) [akc. nab>lbă] (i. ž.) — (folk.) kobila ◊ baț samaru să priśapă nalba (okoļeșć ku vuorba) — biješ samar da oseti kobila (govoriš izokola) ♦ sin. ĭapăb> [Por.] ∞ kalb> [Vidi]
2968 nalt nalt висок naltb> (naltăb>) (mn. nalțb>, nalćeb>) [akc. nab>lt] (prid.) — visok ◊ padure naltă șî điasă — šuma visoka i gusta ◊ are fată, ama mult măĭ naltă đikît ĭel, șî nus parĭake bună — ima devojku, ali je mnogo višlja od njega, pa nisu dobar par ♦ var. înaltb> ◊ s-a suit pi ļiemn înalt, ș-a kaḑut — popeo se na visoko drvo, i pao ◊ a fakut puod înalt, sî no-l ĭa apa mare — napravili su visok most, da ga ne odnese veliko voda ♦ (komp) nalt, măĭ nalt, șîmăĭ nalt, măĭ nalt đin tuot — visok, višlji, još višlji, najvišlji (višlji od svega) [Por.] [Vidi]
2970 naltuț năltuţ повисок naltuțb> (naltuțăb>) (mn. naltuțb>, naltuăb>) [akc. naltub>ț] (prid.) — (dem.) povisok, ne mnogo visok, neodređeno visok; nevisok ◊ naltuț ĭe aăla kare ĭe kîta măĭ nalt đi kît alalț đin vrsta luĭ — povisok je onaj koji je nešto višlji od ostalih iz njegove vrste ◊ pi drumu pista munće, ĭastă numa o śuakă naltuță, șî alta ńimika — na putu preko planine, ima samo jedno nevisoko brdo, i drugo ništa ♦ / (dem.) naltb> + suf -uț ♦ var. înaltuțb> [Por.] ∞ naltb> [Vidi]
3540 naluśi năluci привиђати се naluśib> (ĭuo naluśeskb>, ĭel naluśiașćeb>) [akc. naluśi] (gl. p. ref.) — (zast.) (psih.) priviđati se, pričiniti, halucinirati ◊ spuńe k-a fuost pumeńit, kînd la gaura poduluĭ iĭ s-a naluśit vrun kîńe ńegru — kaže da je bio budan kao mu se na tavanskom otvoru prividio crni pas [Por.] [Vidi]
4777 namĭețî nămețî навејати namĭețîb> (ĭuo namĭețăskb>, ĭel namĭețașćeb>) [akc. namĭețîb>] (gl. p. ref.) — (ret.) navejati ◊ dakă va măĭ kađa așa zapada ku vînt tare kum kađe akuma, pănă la ḑîuă are sî sa namețaskă tuaće drumurļi pin munće — ako bude dalje padao ovakav sneg sa jakim vetrom kao što pada sada, do zore ima da naveje sve puteve kroz planinu [Por.] ∞ namĭaćeb> [Vidi]
5672 namuol nămol муљ namuolb> (mn. namuolurĭb>) [akc. namuob>l] (i. s.) — mulj ◊ dupa pluaĭe, adus ogașu namuol ku kare ń-a umplut bașćaua ś-a fuost la marźina ogașuluĭ — posle kiše naneo je potok mulj kojim nam je napunio baštu što je bila na obali potoka ♦ sin. morśilăb> [Por.] [Vidi]
3155 nană nană бата ? nanăb> (mn. nańb>) [akc. nab>nă] (i. m.) — bata; oslovljavanje starijeg brata ◊ șî suroriļi aļi măĭ ćińirĭe, șî frațî aĭ măĭ ćinîrĭ, ḑîk la frațî luor aĭ măĭ batrîń nană — i mlađe sestre i mlađa braća oslovljavaju svoju stariju braću sa „nana” ♦ skr. var. nab> ◊ kînd vorbĭesk ĭuta or sa mîngîĭe, nu ḑîk „nană” numa „na”, șî în luok đi nana Lazîr ḑîk na-lazîr, în luok đi nana Ĭanku ḑîk na-Ĭanku, ș-așa ramîńe păn’ la muarće — kada govore brzo, ili se maze, ne kažu „nana” nego samo „na”, i umesto nana Lazar, kažu na-Lazar, umesto nana Janko, kažu na-Janko, i tako ostaje sve do smrti ◊ suora mĭa are duoĭ nań — moja sestra ima dva starija brata ♦ var. nanob>, nańib> ♦ up. dadăb> (Rudna Glava) ◊ nană sa ḑîśe șî la vrun uom strin, kare ĭe đ-o vrstă ku nana-l tĭeu — „nana” kažeš i stranom čoveku, ako je vršnjak sa tvojim starijim bratom (Tanda) [Por.] ∞ ńamb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
3408 napastă năpastă клевета napastăb> (mn. napașćeb>) [akc. napab>stă] (i. ž.) — kleveta, lažna optužba ◊ napastă ĭe kînd a ĭevi baź vina la vrunu kare nuĭe đevină — kleveta je kada javno okriviš nekog ko nije kriv ◊ đi napașće grĭaļe șî la sud amunka đi apirĭ — od teških kleveta i na sudu se s mukom braniš (Rudna Glava) ◊ napasta ĭe măĭ rîa đikît ś-o faś — kleveta je teža od dela (Topolnica) [Por.] ∞ napastîb> [Vidi]
5246 napastî năpasti клеветати napastîb> (ĭuo napăstuĭb>, ĭel napăstuĭeb>) [akc. napastîb>](gl. p.) — klevetati ◊ iĭ drag să napăstuĭe pi alțî, da kînd va napăstui vrunu pi ĭa, o să vadă kît ĭe aĭa đi urît— voli da kleveće druge, a kad bude neko oklevetao nju, videće kako je to ružno [Por.] ∞ napastăb> [Vidi]
5245 napastîĭe năpastie клеветање napastîĭeb> (mn. napastîĭb>) [akc. napastîb>ĭe] (i. ž.) — (izob.) klevetanje, sumnjičenje ◊ napastîĭe ĭe kînd baź vină la-l ńevinuit — klevetanje je kad bacaš krivicu na nevinoga [Por.] ∞ napastîb> [Vidi]
5242 napustî năpustî кидисати napustîb> (ĭuo ma napustăskb>, ĭel sa napustîașćeb>) [akc. napustîb>] (gl. ref.) — kidisati, sjuriti se, napasti ◊ muma paduri fakută ka porkuońu a trĭekut pi kulme, da kîńi s-a napustît la ĭa, latrînd ka naruoḑî — šumska majka je prolazila kosom pretvorena u stog sena, a psi su kidisali na nju, lajući kao ludi ◊ ĭel s-a napustît ku buata la mińe, ĭo ĭ-am dat ku pumnu în buot — on se sjurio sa motkom na mene, ja sam ga tresnuo pesnicom u nos ♦ sin. slubaḑîb> [Por.] [Vidi]
3957 naroduos nerodoi будаласт naroduosb> (naroduasăb>) (mn. naroduoșb>, naroduasăb>) [akc. naroduob>s] (prid.) — budalast, koji se ludira ◊ la fire frumuos, la narau naroduos — lep u licu, al mu narav budalasta [Por.] ∞ noroḑîb> [Vidi]
5009 naroĭ noroi блато naroĭb> (mn. naroaĭeb>) [akc. narob>ĭ] (i. s.) — blato, kaljuga ◊ după ploaĭe sa faśe atîta naruoĭ đe mare, đe nu puoț mĭerźa — posle kiše napravi se toliko veliko blato, da ne možeš ići [Crn.] ♦ dij. sin. morśilăb> [Por.] [Vidi]
3428 naruod nărod луд naruodb> (naruodăb>) (mn. naruoḑb>, naruađeb>) [akc. naruob>d] (prid.) — (med.) (psih.) lud, blesav, umno poremećen; ludak ◊ s-a dus în rat ka uom la luoku luĭ, da s-a-ntuors naruod đi tuot — otišao u rat kao čovek na svom mestu, a vratio se potpuno lud ♦ sin. ńeșmaĭńik,b> lozîtb> [Por.] ∞ noroḑîb> [Vidi]
6220 naruok noroc срећа naruokb> (mn. naruokurĭb>) [akc. naruob>k] (i. s.) — sreća ◊ avut mare naruok sî s-antuarkă viu đin rat — imao je veliku sreću da se vrati živ iz rata ◊ naruok șî bukuriĭe sî đa dumńeḑîu la tuot nat — sreću i radost da da bog svakom [Por.] [Vidi]
3104 naslap năslap слап naslapb> (mn. naslapĭb>) [akc. naslab>p] (i. m.) — slap, talas ◊ a ńegrit śerĭu, vińe pluaĭa ku naslap — potamnelo je nebo, dolazi kiša u slapovima ◊ spulbură ku śasurĭ, șî vîntu duśe naslapurĭ đi zapadă pi drumurĭ — veje već satima, i vetar nanosi slapove snega na puteve ◊ naslap đi apă; buobît — slap vode; vodopad [Por.] [Vidi]
2600 natră natră натра natrăb> (mn. natreb>) [akc. nab>tră] (i. ž.) — I.b> (tehn.) natra, tkačka osnova stavljena u razboj 1.b> osnova na zadnjem vratilu ◊ natra ĭe urḑala pusă pi sulo-l đi napuoĭ — natra je osnova namotana na zadnje vratilo 2.b> deo osnove ◊ natra ĭe urḑala în razbuoĭ, đi la brîgļe, pănă la sulu đi napuoĭ — natra je deo osnova u razboju, između brdila i zadnjeg vratila [Por.] II.b> površ zemljišta, sa vegetacijom različitom od okolne ◊ pră poĭană mĭ-a krîeskut o natră dă spiń, trăbe să-ĭ skuot — na livadi mi je iznikla „natra” trnja, treba da ih izvadim (Manastirica, Mlava) [Mlava] ∞ razbuoĭb> [Vidi]
6292 naș naș кум nașb> (mn. nașîb>) (i. m.) — kum ◊ nașu ĭe insă kare boćaḑă kopilu, șî kare ăl kunună la nuntă — kum je osoba koja krsti dete, i koji ga venčava na svadbi ◊ soțîĭa nașuluĭ ĭe nașîța — kumova žena je kumica ♦ up. finb> [Por.] [Vidi]
3543 nașće naște родити nașćeb> (ĭuo naskb>, ĭel nașćeb>) [akc. nab>șće] (gl. p. ref.) — (zast.) roditi, poroditi se ◊ bagă sama, muĭarĭa ĭe greuańe, akuș trăbe sî sa nașće — obrati pažnju, žena je trudna, uskoru treba da se porodi ◊ paramamiļi nuaștre sa nașćirit sîngure, dupa viće, pi drum la muară, pi luok în mižluoku sapatuluĭ — naše prabake su se porađale same, za stokom, na putu u vodenicu, na njivi usred kopanja ◊ muĭeriļi la nuoĭ s-a naskut stînd în piśuare pănă dupa ratu ku mńamțî — žene su se kod nas porađale stojeći na nogama sve do posle rata sa Nemcima ♦ sin. ușurab> ♦ sin. inov. fatăb> [Por.] [Vidi]
3544 nașćire naștere порођај nașćireb> (mn. nașćirĭb>) [akc. nab>șćire] (i. ž.) — (zast.) (med.) porođaj ◊ mama mi s-a nașćirit đi noă uorĭ, a fakut ḑaśe kopiĭ, șî dumńeḑîu va șći kîț a fi măĭ nașćirit, să n-a fi murit la nașćire ku al đi ḑăśe — baka mi se porađala devet puta, rodila je devetoro dece, i bog zna koliko bi još rodila, da nije umrla na porođaju sa desetim ◊ muĭerļi đemult avut nașćire ușuară — žene su nekad imale lak porođaj [Por.] ∞ nașćeb> [Vidi]
5394 nădăĭeļńik nădăielnic досетљив nădăĭeļńikb> (nădăĭeļńikăb>) (mn. nădăĭeļńițb>, nădăĭeļńićeb>) [akc. nădăĭeb>ļńik] (prid.) — (folk.) dosetljiv, pametan ◊ pin povĭeșć sa pumeńașće vrun Stoĭan Nădăĭeļńiku kare a șćut tuot ș-a fuist uom vikļan — u pričama se pominje neki Dosetljivi Stojan koji je znao sve i bio mudar čovek ♦ up. Pătru Proumblatub> [Por.] ∞ nădăib> [Vidi]
4778 nămĭețît nămețît завејан nămĭețîtb> (nămĭețîtăb>) (mn. nămĭețîțb>, nămĭețîćeb>) [akc. nămĭețîb>t] (prid.) — zavejan ◊ într-o ĭarnă, atîta a ńins ḑîua-nuapća, đe șî koļiba ń-a fuost nămĭețîtă pănă-n kuoș — jedne zime, toliko je padao sneg dan-noć, da je i koliba bila zavejana sve do dimnjaka [Por.] ∞ namĭaćeb> [Vidi]
3409 năpăstui năpăstui клеветати năpăstuib> (ĭuo năpăstuĭeskb>, ĭel napăstuĭeb>) [akc. năpăstuib>] (gl. p. ref.) — klevetati, oklevetati, iznositi neistinu o nekome ◊ rîa ļimbă are, năpăstuĭașće pi fiĭe kare đi fiĭe śe, fara vină, fara ńimika — opak jezik ima, oklevetaće svakog za bilo šta, bez krivice, bez razloga [Por.] ∞ napastăb> [Vidi]
3410 năpăstuit năpastăuit оклеветан năpăstuitb> (năpăstuităb>) (mn. năpăstuițb>, năpăstuićeb>) [akc. năpăstuib>t] (prid.) — oklevetan ◊ atîta đi greu a fuost năpăstuit đin parća veśińilor, đi nu ĭ-a ramas alta ńimika, numa să-ĭ tužaskă — toliko je teško bio oklevetan od strane suseda, da mu nije ostalo ništa drugo, nego da ih tuži [Por.] ∞ napastă b> [Vidi]
3538 nîkažală necăjală мучење nîkažalăb> (mn. nîkažălurĭb>) [akc. nîkažab>lă] (i. ž.) — mučenje, teškoća, tegoba ◊ a sufarat mulće nîkažălurĭ đi vrĭamĭa đi rat în lageru bugarĭesk, șî abĭa a ramas viu — istrpeo mnoga mučenja za vreme rata u bugarskom logoru, i jedva ostao živ [Por.] ∞ nakazb> [Vidi]
3536 nîkažî necăji мучити nîkažîb> (ĭuo nîkažăskb>, ĭel nîkažîașćeb>) [akc. nîkažîb>] (gl. p. ref.) — mučiti, kinjiti ◊ lasă-l, nu-l măĭ nîkažî, kă nuĭe ĭel đivină — pusti ga, nemoj ga više mučiti, jer nije on kriv ◊ aĭ batrîń s-a nîkažît măĭ mult đikît nuoĭ, kă tuot a lukrat la snagă — stari su se mučili više od nas, jer su sve radili na snagu [Por.] ∞ nakazb> [Vidi]
5675 nîklai năclăi замастити nîklaib> (ĭuo nîklaĭeskb>, ĭel nîklaĭașćeb>) [akc. nîklaib>] (gl. p. ref.) — zamastiti, napuniti gustom prljavštinom ◊ s-a nîklait plugu đi morśilă gruasă, ńiś ku pana nu sa puaće kurață — napunio mi se plug blatnjave zemlje, ni otigom ? se ne može skinuti [Por.] ∞ naklăb> [Vidi]
5808 nîmeńi numeni наменити nîmeńib> (ĭuo nîmeńeskb>, ĭel nîmeńașćeb>) [akc. nîmeńib>] (gl. p. ref.) — (rel.) namenjivati na daći; deliti ◊ la pomană sa nîmeńașće la-l muort tuot śi ĭe sprimit đi ĭel, đi la kolaś pănă la țuaļe — na daći se pokojniku namenjuje sve što je za njega spremljeno, od kolača do odeće ◊ śe guod sa nîmeńașće, sa ĭa-n mînă, sa țukă șî sa ḑîśe să fiĭe la-l muort, în śaso-la să vină șî să primĭaskă — šta god se namenjuje, uzme se u ruku, poljubi i kaže se neka to bude pokojnikovo, u taj čas da dođe i da to primi [Por.] ♦ dij. var. numib> (Malajnica) [Pad.] ♦ dij. var. meńib> (Jasikovo) [GPek] [Vidi]
6249 nîparĭală opăreală оједица nîparĭalăb> (mn. nîparĭaļeb>) [akc. nîparĭab>lă] (i. ž.) — (med.) ojedica (Inflamacija) ◊ kopiĭ miś đes kapîtă nîparĭală pi la burćiță, kînd mult ḑak uḑ șî ńiskimbaț — bebe često dobiju ojedicu na stomačiću, kad dugo leže nepresvučene i mokre ◊ nîparĭala la kopiĭ babiļi a mînžît ku unt — ojedine kod dece babe su premazivale maslom [Por.] ∞ nîparib> [Vidi]
5721 nîpraći năprăti ? напратити nîpraćib> (ĭuo nîpraćeskb>, ĭel nîpraćașćeb>) [akc. nîpraćib>] (gl. p. ref.) — (mag.) 1.b> napratiti, nabaciti čini ◊ a plaćit la vrîžîtuare să-ĭ nîpraćiaskă rău, numa să-l zatrĭaskă nu ĭa-r fi luva kumva moșîĭa — platili su vračaru da mu naprati zlo, samo da ga zatru ne bi li mu nekako uzeli imanje 2.b> spopasti, obuzeti ◊ a vaḑut vrîžîtuarĭa-n buobe kî s-a nîpraćit śe s-a nîpraćit pi ĭel, ș-aĭa nîpraćit ku mîna muĭerĭaskă — videla je vračara u zrnima da ga je nešto spopalo, i to da je nabačeno od ženske ruke ♦ var. năpraćib> (Tanda) [Por.] [Vidi]
5722 nîpraćitură năprătitură напратница nîpraćiturăb> (mn. nîpraćiturĭb>) [akc. nîpraćitub>ră] (i. ž.) — (mag.) napratnica, čini ◊ nîpraćitura ĭe farmika śe faśe vrîžîtuarĭa șî labdă pi vrunu lu kare iĭ đeskîntă ku al ńikurat — napratnica je vražbina koju pravi vračara i baca je na nekog kome baje sa nečistim silama ◊ nîpraćitura puaći fi numa vuorbă guală, ḑîsă în đeskînćik, or vro momuată lupadată în drum — napratnica može biti samo prazna reč, izgovorena u toku bajanja, ili neka vražbina bačena na put ◊ nîpraćitura, đeskîntată șî lupadată la vrunu în drum pi unđe trĭaśe đes, sa kĭamă nîgazîtură — napratnica, prebajana i bačena nekome na put kojim često prolazi, zove se nagaznica [Por.] ∞ nîpraćib> [Vidi]
5701 nîtafļață nătăfleață будала nîtafļațăb> (mn. nîtafļețb>) [akc. nîtafļab>ță] (i. s.) — budala, prostak; lenčuga ◊ baĭatu nuĭe ńiś đ-o trĭabă, kî ĭe o nîtafļață întrĭagă — momak nije ni za šta, jer je kompletna budala ♦ var. nîtăfļațăb>, nătăfļațăb>, mîtafļațăb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2493 nîtarău nătărâu шепртља nîtarăub> (mn. nîtarăĭb>) [akc. nîtarăb>u] (i. m.) — (med.) šeprtlja, slabić, mekušac; kilavko ◊ nîtarău, saraku, nu-l primĭesk ńiś baĭețî-n soțîĭe, ńiś fĭaćiļi-n uoră — šeprtlja, siroma, ne primaju ga ni mladići u društvo, ni devojke u kolo [Por.] [Vidi]
6038 nîvađală năvădeală увођење nîvađalăb> (mn. nîvađeļeb>) [akc. nîvađab>lă] (i. ž.) — (tehn.)(o razboju) uvođenje ◊ nîvađala urḑăļi în spată șă iță ĭe lukru muĭerĭesk, ļegat đi razbuoĭ đi țasut— uvođenje osnove u brdo i nite je ženski posao, vezan za razboj za tkanje ♦ up. nîvađib> [Por.] ∞ razbuoĭb> [Vidi]
6037 nîvađi năvădi уводити nîvađib> (ĭuo nîvađeskb>, ĭel nîvađașćeb>) [akc. nîvađib>] (gl. p.) — (tehn.) (o tkanju) uvoditi ◊ kînd la razbuoĭ sa nîvađesk firiļi urḑăļi pin spată șă iță, trăbă să lukre doă muĭerĭ — kad se na razboju uvodi osnova u brdo i nite, treba da rade dve žene [Por.] ∞ razbuoĭb> [Vidi]
2577 noasprîaśe nouăsprece деветнаест noasprîaśeb> [akc. noab>sprîaśe] (br.) — devetnaest ◊ đi noasprîaśe ań s-a dus pin țîăriļe strińe — sa devetnaest godina otišao je u strane zemlje ◊ numîru noasprîaśe ĭe đi unu măĭ mik đikît număru doaḑîăś — broj devetnaest je za jedan manji od broja dvadeset [Por.] ∞ nuauăb> [Vidi]
2580 noasprîaśiļa nauăsprecelea деветнаести noasprîaśiļab> [akc. noasprîab>śiļa] (br.) — devetnaesti ◊ astîḑ ĭe noasprîaśiļa în marțîșuor, măĭ o ḑî-duauă șî tunăm în primovară — danas je devetnaesti mart, još dan-dva i ulazimo u proleće ◊ numaraĭ uoiļi, kînd trĭekuĭ pĭ-a noasprîaśiļa, în luok să ḑîk doaḑîăś, sminćiĭ đin număr, șî ma zuĭtaĭ kîć-a fuost — brojao sam ovce, i kad sam prešao devetnaestu, umesto da kažem dvadeset, ja se zabrojah i zaboravih koliko ih je bilo [Por.] ∞ nuauăb> [Vidi]
3041 nopîrkă napîrcă змија nopîrkăb> (mn. nopîrśb>) [akc. nopîb>rkă] (i. ž.) — (zool.) zmija (Vipera berus) ◊ nopîrkă veńinuasă — zmija otrovnica ◊ nopîrkă ku obrańe — zmija šarka ◊ ala kășî — kućna zmija ◊ nopîrkă đi apă — vodena zmija, belouška ◊ nopîrkă moțată, puĭkă moțată — poskok ◊ în marta în luok đi „nopîrkă” sa ḑîśe „đ-aļi lunź” — u martu se umesto „zmija” kaže „one duge” ◊ măĭ grĭa sîrbatuare alu nopîrś ĭe Pobražîmĭa, atunśa nu kućaḑă ńiś ața sî sa ļiaźe đi rău luor — najstrožiji zmijski praznik je Preobraženje, tada ne sme ni konac da se uveže u strahu od njih ◊ alunu ĭe nașu nopîrśilor, șî kînd o lovĭeșć ku bîtu đ-alun, nopîrka muare đi rușîńe — leska je zmijski kum, i kad je udariš leskovim štapom, ona umre od stida ♦ up. șîarpeb>, balaurb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
3956 noroḑî nerozi ? лудети noroḑîb> (ĭuo noroḑăskb>, ĭel noroḑîașćeb>) [akc. noroḑîb>] (gl.) — ludeti, umno oboleti ◊ a-nśeput noroḑî înga đi mik — počeo je ludeti još od malena ◊ dakă nu ći vi lasa đi bĭare, o să noroḑășć ĭuta — ako se ne budeš manuo pića, poludećeš brzo [Por.] [Vidi]
3430 noroḑîașće nerozește ? лудачки noroḑîașćeb> [akc. noroḑîab>șće] (pril.) — ludački, mahnito ◊ a mînat karu noroḑîașće, șă la vrun koveĭ a zburat đin drum afară — vozio je kola ludački, i na nekoj krivini sleteo sa puta ◊ a prinso ku ibuomńiku la gramadă, ș-a batuto așa noroḑîașće đi, tuată frîntă, ku ḑîļiļi nu s-a skulat đin pat — uhvatio je sa ljubavnikom na gomili, i tuka je tako ludački da, sva slomljena, danima nije mogla da ustane iz kreveta [Por.] ∞ noroḑîb> [Vidi]
3429 noroḑîĭe nărozie лудило noroḑîĭeb> (mn. noroḑîĭb>) [akc. noroḑîb>ĭe] (i. ž.) — 1.b> (med.) ludilo, stanje obolelog od ludila ◊ la prins pi kopil noroḑîĭa kare șćiĭe đin śe, da lumĭa pîrîașće stramuoșî luĭ k-a fakut ńiskaĭ rîaļe, șî pi kopil akuma l-a ažuns blastămurļi — poludelo je dete ko zna zbog čega, a ljudi optužuju njegove pretke da su počinili nekakva zla, pa su dete sada stigle kletve 2.b> (fig.) ludost, ludorija, nestašluk; preterano radovanje ◊ kopiĭi fak la noroḑîĭe, kă n-au alt lukru — deca prave ludosti jer nemaju druga posla ◊ așa visaļiĭe n-a fuost đemult la zavĭećină-n sat, noroḑîĭe mare pănă-n zuorĭ — takvo veselje odavno nije bilo na seoskoj zavetini, veliko ludilo sve do zore [Por.] ∞ noroḑîb> [Vidi]
3839 nota înota пливати notab> (ĭuo nuotb>, ĭel nuatăb>) [akc. notab>] (gl.) — plivati ◊ am krĭeskut la munće đeparće đi rîu, đ-aĭa nu șću să nuot — odraso sam u planini daleko od reke, zato ne znam da plivam ◊ ĭel nuată tare bińe, kućaḑă șî la Dunîrĭe sî nuaće — on pliva jako dobro, sme i na Dunavu da pliva ◊ kare nu șćiĭe sî nuaće, puaće sî sa-ńaśe șîn apă skundă — ko ne zna da pliva, može da se udavi i u plitkoj vodi ◊ kînd a trĭekut Dunîrĭa, fugari đin Rumîńiĭe a notat ku truaśiļi la brîu — kad su prelazili Dunav, begunci iz Vlaške su plivali sa tikvama o pojasu [Por.] [Vidi]
3840 notat înotat пливање notatb> (mn. notaturĭb>) [akc. notab>t] (i. s.) — plivanje ◊ s-a dus kopiĭi śuardă la rîu, k-a gasît ćișńe buńe đi notat — deca su otišla džumle na reku, jer su našla dobre tišake za plivanje ◊ nu șću să nuot, kă la munće nuĭe apă ńiś đi skaldat, ńiś đi notat — ne znam da plivam, jer na planini nema vode ni za kupanje, ni za plivanje [Por.] ∞ notab> [Vidi]
5668 nou nou нов noub> (noăb>) (mn. noĭb>, noĭb>) [akc. nob>u] (prid.) — nov ◊ s-a dat bășka, ș-a fakut koļibă noă — odelili se, i podigli novi kolibu ◊ (u izr.) đin nou — iznova ♦ var. nuoub> [Por.] [Vidi]
3550 nu nu не nub> (pril.) — ne ◊ nu puaće așa kum ginđiț — ne može tako kako mislite ◊ nu sa puaće faśa ńimika — ne može se učiniti ništa ◊ kum đe nu — kako da ne ◊ nu măĭ sa puaće — ne može se više ◊ nu, nu șă nu — ne, ne i ne ◊ nu kî sa ćiame, numa krapă đi frikă — ne da se boji, nego puca od straha ♦ supr. dab> [Por.] [Vidi]
2579 nuauļa nouălea девети nuauļab> [akc. nuab>uļa] (br.) — deveti ◊ vrîžîuarĭa a spus kă trăbe să-m đeskînće ši nuauă uorĭ, dakă n-ažută đeskînćiku a nuauļa, ļiak n-o sî fiĭe— vračara je rekla da treba da mi baje devet puta, ako deveto bajanje ne pomogne, leka neće biti [Por.] ∞ nuauăb> [Vidi]
3666 nuĭauă nuia прут nuĭauăb> (mn. nuĭaļeb>) [akc. nuĭab>uă] (i. ž.) — prut, šiba ◊ nuĭauă ĭe bît supțîre, frînt đin vro krĭangă șî kurațat đi frunḑă — prut je tanka šiba, odlomljena od neke grane i očišćena od lišća ◊ ku nuĭauă s-a bat vaśiļi, kînd sa mînă vrunđiva — prutom se biju krave kada se negde teraju ◊ ku nuĭaļe đemult s-a-npļećit gardurļi — prućem su se nekada plele ograde ◊ gard đi nuĭaļe — ograda od pruća ◊ ku nuĭaļe țîgańi îmļećiesk kutariță șî baluańe — prućem Cigani pletu korpe i balone ♦ var. nuĭab> [Por.] [Vidi]
5391 nuĭe nu este није nuĭeb> [akc. nub>ĭe] (pril.) — nije ◊ nuĭe așa — nije tako ◊ nuĭe ńima pusta, s-a dus tuoț — nema nikog više, svi su otišli ◊ nuĭe bun — nije dobro ◊ ĭastă-nuĭe — nije-nego; ima-nema ♦ / skr. nuĭb> ♦ supr. ĭastăb> [Por.] [Vidi]
2425 numa numa само numab> [akc. nub>ma] (pril.) (vez.) — 1.b> (pril.) samo ◊ s-a dus tuoț, a ramas numa unu — otišli su svi, ostao je samo jedan ◊ traĭesk bun, am numa o grižă: să fak nunta la kopil — živim dobro, imam samo jednu brigu: da sinu napravim svadbu 2.b> (vez.) nego ◊ șćim kum ĭe ĭel, numa spuńe noa kum ĭeș tu — znamo kakav je on, nego kaži nama kakav si ti [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
3569 numara număra бројати numarab> (ĭuo numîrb>, ĭel numîrăb>) [akc. numarab>] (gl. p. ref.) — brojati ◊ la baśiĭe în tota sara s-a numarat uoiļi, đi frikă k-a mînkat lupi vruna — na bačiji su se ovce brojale svake večeri, u strahu da vuk nije pojeo neku ◊ puțîńe ḑîļe numîră pănă la urmă — malo dana broji do kraja [Por.] ∞ numîrb> [Vidi]
3570 numarat numărat избројан numaratb> (numaratăb>) (mn. numarațb>, numaraćeb>) [akc. numarab>t] (prid.) — izbrojan ◊ mĭ-a dat o ļegatură ku bań numaraț, să-ĭ pazăsk pănă ĭel sa-ntuarśe — dao mi je jedan povez sa izbrojanim novcem, da ga čuvam dok se on ne vrati ◊ luĭ sînt ḑîļiļi numaraće — njemu su dani izbrojani [Por.] ∞ numîrb> [Vidi]
4197 numaratură numărătură бројалица numaraturăb> (mn. numaraturĭb>) [akc. numaratub>ră] (i. ž.) — (mag.) brojalica ◊ [Por.] ∞ numîrb> [Vidi]
5789 nume nume име numeb> [akc. nub>me] (i. s.) — ime, naziv ◊ nu las pi ńima să lukre fiĭe śe în numiļi mĭeu — ne dam nikom da radi bilo šta u moje ime ◊ nume bućeḑat — kršteno ime ◊ nume la karće — ime upisano u matičnu knjigu [Por.] [Vidi]
3568 numîr număr број numîrb> (mn. numireb>) [akc. nub>mîr] (i. s.) — broj ◊ măĭ mare numîr kare l-a șćut mamî-mĭa a fuost o sută — najveći broj koji je moja baka znala bio je sto ◊ numîr mik, numîr mare — mali broj, veliki broj ◊ nu țîńe minće kîț ań are la numîr — ne zna koliko godina ima na broju [Por.] [Vidi]
3268 nunțî nunti свадбарити nunțîb> (ĭuo nunțăskb>, ĭel nunțîașćeb>) [akc. nunțîb>] (gl. p.) — (zast.) svadbariti, svadbovati, prirediti svadbu, učestvovati u svadbenom običaju ◊ a nunțît vro șapće ḑîļe, șî ĭar nu ļa fuost đestul — svadbovali sedam dana, i opet im je bilo malo ◊ a nunțît, șî s-a kîsîtorit — svadbovali, i skućili se [Por.] ∞ nuntăb> [Vidi]
3256 nuntaș nuntaș свадбар nuntașb> (mn. nuntașb>) [akc. nuntab>ș] (i. ž.) — svadbar, gost na svadbi ◊ a fakut nuntă mare, a fuost pista doasuće đi nuntaș — napravio je veliku svadbu, bilo je preko dvesta svadbara [Por.] ∞ nuntăb> [Vidi]
3551 nuod nod чвор nuodb> (mn. nuodurĭb>) [akc. nuob>d] (i. s.) — čvor a.b> na koncu ◊ nuod ĭe un fĭeļ đi ļigatură la ață — čvor je jedna vrsta veze na koncima b.b> na drvetu ◊ ļemn rău, pļin đi nuodurĭ, nuĭe bun đi blăń — loše drvo, puno čvorova, nije dobro za daske [Por.] ♦ dij. var. nodb> [Kmp.] ♦ (demin.) nođițb> [Por.] [Vidi]
3388 nuoĭ noi ми nuoĭb> [akc. nuob>ĭ] (zam.) — mi ◊ nuoĭ am ažuns amînat, șî đ-aĭa ńa întuors — mi smo kasno stigli, zato su nas vratili ◊ tare rău ĭe în țară, śe va fi ku nuoĭ, nu șću — jako je loše u državi, šta će biti s nama, ne znam ◊ sa puvestîașće kă în țăriļi strińe rău urît sa vorbĭașće đi nuoĭ — priča se da se u stranim državama veoma loše govori o nama ◊ la nuoĭ — kod nas ◊ ku nuoĭ — sa nama ◊ đi nuoĭ — za nas ◊ pintru nuoĭ — zbog nas ◊ đispre nuoĭ — o nama ◊ ku nuoĭ — sa nama ◊ întra nuoĭ — među nama [Por.] ∞ ĭuob> [Vidi]
2037 nușća niște неки nușćab> [akc. nub>șća] (zam.) — neki (neka, neko) ◊ mĭ-a uđit în kap kă fĭaćiļi kare a źukat, a fuost kićiće ku nușća kunuń dă fluorĭ — ostalo mi je u sećanju da su devojčice, koje su igrale, bile okićene nekim vencima od cveća [Mlava] ♦ dij. var. ńișćib> [Por.] [Vidi]
3237 nut nut спој nutb> (mn. nuturĭb>) (i. m.) — (tehn.) spoj, žljeb ◊ nut ĭe un fĭeļ đi înkeĭatură întra doă blăń: în una ĭe în lung vižluit žgĭab, da-n alaltă skuos ļimburuș, kare sa bagă pasent în žgĭabo-la — nut je jedna vrsta spoja između dve daske: u jednoj je uzduž iskopan žljeb, a u drugoj izvučen jezičak koji pasent ulazi u žljeb [Crn.] ♦ up. vižlăb> [Por.] ∞ înkeĭab> [Vidi]
3149 ńam neam род ńamb>¹ (mn. ńamurĭb>) [akc. ńab>m] (i. s.) — rod, rođak; srodnik, srodstvo; familija ◊ la nuoĭ ĭastă ńam apruape, ńam đipartat șî ńam đi bătrîńață — kod nas ima blizak rod, dalek rod i rod od starina ◊ ńamu sa sokoćiașće pi brîńe, kare înśep đi la kopiĭi alu un uom ku o muĭarĭe — srodstvo se računa po pasovima, koji počinju od dece jednoga muža i žene ◊ kopiĭi kare-ĭ fak uomu ku muĭari-sa sînt fraț, or kă ńam đin brîu al đintîń — deca koju rađaju muž i žena su braća, ili rod u prvom kolenu ◊ ńepuoțî đi la kopiĭi luor sînt vĭerĭ đin fraț, or brîu adoĭļa — unuci od rođene dece su braća od stričeva, ili drugo koleno ◊ ńepuoț đi ńepuoț sînt vĭerĭ a doĭļa, or brîu a triĭļa — praunuci su srodnici u trećem kolenu ◊ pănă la vĭerĭ adoĭļa sa țîńe ńam apruape — do trećeg kolena računa se blizak rod ♦ var. (zast.) ńemeńab> ♦ sin. fîmeļiĭeb>, țîkăb>, vîărb> [Por.] ♦ dij. sin. rudăb> [Kmp.] [Vidi]
3443 Ńamț neamţ Немац Ńamțb> (mn. Ńb>emțb>) [akc. Ńab>mț] (i. m.) — Nemac, pripadnik nemačkog naroda ◊ đi vramĭa đi ratu-sta, nuoĭ am fuźit đi tuoț: vin Ńamțî - fuź, vin flokańi - fuź, vin partizańi - ĭară fuź — za vreme ovog rata, mi smo bežali od svih: dođu Nemci - beži, dođu četnici - beži, dođu partizani - opet beži ♦ var. Mńamțb> ♦ sin. Gĭermînb> ♦ up. Ńemțîĭeb>, Ńemțuaĭkăb> [Por.] [Vidi]
3105 ńavă nea снег ńavăb> (mn. ńevĭb>) [akc. ńab>vă] (i. ž.) — sneg ◊ ńinźe ńavă albă — pada beli sneg ◊ spulbură ku tuot, vîntu rađikă ńava șî faśe naĭmĭeț pră drum — veje uveliko, vetar podiže sneg i pravi smetove na putu ♦ up. zapadăb> [Zvizd] [Por.] ♦ dij. var. ńaob> [Mlava] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2448 ńe ne се ńeb>¹ (zam.) — 1.b> se ◊ ńe adunăm — skupljamo se ◊ ńe faśem kî ĭe tuot bun — pravimo se da je sve u redu ♦ var. ńib> ◊ ńi veđem mîńe — vidimo se sutra ◊ ńi proîmblîăm pin bîăĭ — provodimo se po banjama ◊ ńi đipartăm đi kasă — udaljavamo se od kuće 2.b> nas, nam ◊ fuź, kă ńi prinđe — beži, jer će nas uhvatiti ♦ var. ńab>, ńi a, ń-ab> ◊ nu ń-a fuost đestul — nije nam bilo dosta ◊ nu ń-a batut đestul — nisu nas tuklo dovoljno [Por.] [Vidi]
5469 ńegină neghin кукољ ńeginăb> (mn. ńegińb>) [akc. ńegib>nă] (i. ž.) — (bot.) kukolj (Agrostema githag) ◊ ńegina ĭe buĭađe kare krĭașće pin grîu, șî dakă grîu nu sa kurîță đi ĭa numa sa maśină la un luok, fańina ĭe tare amară — kukolj je biljka koja raste u žitu, i ako se žito ne očisti od njega nego se samelje zajedno, brašno je veoma gorko ◊ buobiļi đi ńegină sa kunuosk pin buobiļi đi grîu kă sînt ńagre — seme kukolja se prepoznaje u zrnevlju žita po crnoj boji ◊ pin kînćiśiļi rumîńeșć, uoki lu fĭaće frumuasă sînt ńegri ka ńegina — u vlaškim pesmama, oči lepih devojaka su crne kao kukolj [Por.] [Vidi]
6100 ńegraĭkă negraică црна жуна ńegraĭkăb> (mn. ńegrăĭśb>) [akc. ńegrab>ĭkă] (i. ž.) — (ornit.) crna žuna (Dryocopus martius) ◊ ńegraĭkă ĭe un fĭeļ đi vîrdarĭe, ku trup ńegru întrĭeg, numa are în vîru kapuluĭ un muoț ruoșu — crna žuna je jedna vrsta detlića, čije je telo celo crno, samo ima na vrh glave crvenu ćubu ◊ ńegraĭka sa arańașće ku vĭermĭ kare, ku ćuok tare, skuaće đi supt kuaža ļemnuluĭ — crna žuna se hrani crvima koje, snažnim kljunom, vadi ispod kore drveta ◊ ńegraĭka sa kuĭbĭaḑă pin butuorś — crna žuna se gnezdi po šupljim stablima [Por.] ∞ ńegrub>¹ [Vidi]
6094 ńegri negri црнети ńegrib> (ĭuo ńegrĭeskb>, ĭel ńegrĭașćeb>) [akc. ńegrib>] (gl.) — (color) crneti, tamniti ◊ kînd auḑîĭ ś-a fakut kopilu, tuot îm ńegri înainća uokiluor — kad sam čuo šta je dete uradilo, sve mi je pocrnelo pred očima ◊ baĭat frumuos, ama kam ńegru la fire, puaće-fi a fi ńegrit lukrînd la suare — lep momak, al je malo tamnije puti, možda je pocrneo radeći na suncu [Por.] ∞ ńegrub>¹ [Vidi]
6101 ńegritură negritură зацрњење ńegriturăb> (mn. ńegriturĭb>) [akc. ńegritub>ră] (i. ž.) — (color) zacrnjenje, crnilo ◊ pi parĭaće lînga kamin a ĭeșît koļa-koļa o ńegritură, kakînd nuĭe văruit bińe parĭaćiļi kare a fuost pļin đi fuńiźină — po zidu kraj kamina izbilo je ovde-onde neko zacrnjenje, kao da nije dobro okrečen zid koji je bio pun gareži ♦ sin. ńegrĭațăb>, ńegrĭalăb> [Por.] ∞ ńegrub>¹ [Vidi]
6102 ńegrișuor negrișor црномањаст ńegrișuorb> (ńegrișuarăb>) (mn. ńegrișuorĭb>, ńegrișuarĭeb>) [akc. ńegrișuob>r] (prid.) — (color)(demin.) crnomanjast, crnkast ◊ avut baĭat frumuos, ńegrișuor, ku mustîață ńegrișuare — imala je momka, crnomanjastog, s brčićima crnkastim ♦ sin. ńegruțb> [Por.] ∞ ńegrub>¹ [Vidi]
6099 ńegru negru црнина ńegrub>² [akc. ńeb>gru] (i. m.) — (rel.) crnina ◊ ńegru ĭe țuală ńagră kare înbrakă žăļniku dupa vrun ńam muort — crnina je crna odeća koju oblači ožalošćeni za nekim umrlim rođakom ◊ ńegru muĭerĭesk ĭe kîrpă ńagră, da barbațăsk kimĭașă ńagră— ženska crnina je crna marama, a muška crna košulja ◊ ńegru sa puartă un an đi ḑîļe, da dupa kopiĭ ćińirĭ mumîńiļi puartă șî pană la triĭ ań, or, kîćodată, pănă la muarće — crnina se nosi godinu dana, a za mladom decom majke nose i do tri godine, ili, ponekad, do smrti ◊ în Porĭeśa kînd sa înkĭaĭe anu, ńegru sa lapîdă dupa ușă, șî sa lasă să putraḑaskă a koluo — u Poreču kad istekne godina, crnina se baca iza vrata, i ostavi tamo da istrune ◊ (ver.) pănă ńamu duśe ńegru, șă al muort pi lumĭa-ĭa ĭe žăļnik — dok rodbina nosi crninu, i pokojnik je u žalosti na onom svetu ◊ (ver.) kînd žăļńiku labîdă ńegru șă înbrakă alb, ăl muort kapîtă uokĭ șă đin ńigurĭață ĭasă la viđarĭe — kad ožalošćeni baca crninu i oblači belo, pokojnik dobija oči, i iz tame izlazi na videlo [Por.] ∞ ńegrub>¹ [Vidi]
6123 ńegura negura смркавати се ńegurab> (ĭuo ńegurĭeḑb>, ĭel ńegurĭaḑăb>) [akc. ńegurab>] (gl. ref.) — smrkavati, smračiti se ◊ s-a amînatat, ș-ažuns la kasă dupa śe a ńegurat bińe — zakasnio je, i stigao je kući tek kad se dobro smračilo ◊ uoțî nu pļakă în furaluk pănă nu ńegurĭaḑă — lopovi ne polaze u pljačku dok se ne smrkne ♦ var. ńigurab> [Por.] ∞ ńegrub> [Vidi]
2917 ńegură negură тама ńegurăb> (mn. ńigurĭețb>) [akc. ńeb>gură] (i. ž.) — 1.b> tama, tmina, pomrčina; mrak ◊ đintr-odab>tă sa nuvară, șî sa pusă o ńegură grĭa, parke a kaḑut nuapća pi pomînt — iznenada se naoblači, i nastade teška tama, kao da je noć pala na zemlju ◊ adu lumanarĭa, kă în podrum ĭe ńegura, nu sa vĭađe ńimik — donesi sveću, jer je u podrumu mrak, ne vidi se ništa 2.b> (fig.) neznanje, beda, teško siromaštvo, slepilo ◊ nu m-a dat tata la șkuală, am krĭeskut în ńegura — nije me dao otac u školu, odras’o sam u mraku 3.b> (fig.) (psih.) teška tuga, bol, patnja — kînd am-uḑît kî mĭ-a perit tata, mĭ-a kaḑut o ńegură grĭa pi kap — kad sam čuo da mi je poginuo otac, neki težak mrak mi je pao na glavu 4.b> (rel.) umiranje bez sveće ◊ kînd uomu muare fara lumanare aprinsă în mînă, sa ḑîśe k-a murit în ńegura, șî pi lumĭa-ĭa đi veśiĭe o să traĭaskă în ńegura — kad čovek umre bez upaljene sveće u ruci, kaže se da je umro u mraku, i na onome svetu će večno boraviti u mraku ♦ sin. ńegurĭațăb> ♦ var. ńagurăb> [Por.] ♦ dij. sin. întuńerikb> [Zvizd] [Vidi]
3446 ńemțîașće nemţește немачки ńemțîașćeb> [akc. ńemțîab>șće] (pril.) — nemački ◊ a-nvațat ńemțîașće parke l-a fakut ńemțuaĭka — naučio je nemački kao da ga je rodila Nemica ◊ dakă sînt aiśa aĭ nuoștri kam ļenuoș, în Ńemțîĭe ĭuta skimbă narau, șî tuoț lukră pi ńemțîașće đi tuot pîrîĭe — iako su ovde naši kao lenji, u Nemačkoj brzo menjaju navike, i svi rade po nemački da sve pršti [Por.] ∞ ńamțb> [Vidi]
3445 Ńemțîĭe Nemţie Немачка Ńemțîĭeb> (mn. Ńemțîĭb>) [akc. Ńemțîb>ĭe] (i. ž.) — Nemačka ◊ Ńemțîĭa ĭe mare țară, da ńamțî sînt lumĭe tare vrĭańikă — Nemačka je velika zemlja, a Nemci su jako vredni ljudi ◊ pănă đi kurînd a fuost duauă Ńemțîĭ, șî ĭaļe s-a adunat, ș-akuma ĭe numa una — do skoro su bile dve Nemačke, i one su se ujedinile, i sada je samo jedna [Por.] ∞ ńamțb> [Vidi]
3170 ńemui neamui орођавати се ńemuib> (ĭuo ma ńemuĭb>, ĭel sa ńemuĭeb>) [akc. ńemuib>] (gl. p. ref.) — (zast.) 1.b> orođavati se, postati srodnik ◊ kînd s-ansuară baĭatu ku fata, fîmeļiĭiļi luor sa ńemuĭe — kada se oženi momak sa devojkom, njhove familije se orode 2.b> računati, paziti srodstvo ◊ đemult sa ńemuit lumĭ pănă la vĭerĭ a triĭļa — nekad su ljudi pazili na srodstvo sve do četvrtog kolena [Por.] ♦ dij. sin. ruđib> [Crn.] ∞ ńamb> [Vidi]
6222 ńenarokuos nenorocos несрећан ńenarokuosb> (ńenarokuasăb>) (mn. ńenarokuoșb>, ńenarokuasăb>) [akc. ńenorokuob>s] (prid.) — nesrećan ◊ śe gud dă să lukrĭe, nu mĭarźe, parke ĭe blîstamat să fiĭe ńenarokuos — što god pokuša da uradi, ne ide, kao da je proklet da bude nesrećan ♦ var. ńenorokuosb> ♦ supr. narokuosb> [Por.] ∞ naruokb> [Vidi]
3130 ńentorkatuor neîntorcător неповратан ńentorkatuor b>(ńentorkatuareb>) (mn. ńentorkatuorib>, ńentorkatuarĭeb>) [akc. ńentorkatuob>r] (prid.) — nepovratan ◊ apa ĭe ńentorkatuare kă kure tuot înainće — voda je nepovratna jer stalno teče napred ◊ kaļe ńentorkatuare — put bez povratka ♦ supr. întorkatoareb> [Por.] ∞ întuarśeb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
5237 ńepază nepază непажња ńepazăb> (mn. ńepazălurĭb>) [akc. ńepab>ză] (i. ž.) — nepažnja ◊ nu sa puaće trĭeśa bun ku ńepază — ne može se dobro proći sa nepažnjom [Por.] ∞ pazăb> [Vidi]
5164 ńeprĭaćin neprieten непријатељ ńeprĭaćinb> (mn. ńeprĭaćińb>) [akc. ńeprĭab>ćin] (i. m.) — neprijatelj ◊ đi kînd lumĭa iĭ duoĭ a fuost ńeprĭaćiń grĭeĭ — od pamtiveka njih dvoica su bili teški neprijatelji ◊ traĭașće într-o kasă ku ńeprĭaćinu — živi u istoj kući sa neprijateljem [Por.] ∞ prĭaćinb> [Vidi]
3730 ńetku sulă ђока ńetkub> (mn. ńetkurĭb>) [akc. ńeb>tku] (i. s.) — (vulg.) „đoka”, „stojko”, euf. za muški polni organ ◊ a lukrat ka kalu ḑîua-nuapća, da la urmă a kîpatat pi ńetku — radio kao konj danju-noću, a na kraju dobio „đoku” ◊ śe gođe uomu iĭ spuńe, sa faśe kă n-auđe, or ăl duare ńetku — što god mu čovek kaže, pravi se da ne čuje, ili ga boli „stojko” ♦ sin. pulăb> [Por.] [Vidi]
3167 ńevastă nevastă супруга ńevastăb> (mn. ńevĭașćeb>) [akc. ńevab>stă] (i. ž.) — 1.b> supruga; udata žena ◊ s-a kîsatorit ćinîr, ama ku ńevasta luĭ s-a ogođit bun — oženio se mlad, ali se sa svojom suprugom slagao dobro 2.b> (u titulisanju među jetrvama) snaja ◊ „ńevastă” ḑîśe kumnata măĭ ćinîră la a măĭ batrînă — „snaja” kaže mlađa jetrva starijoj [Por.] ∞ ńamb> [Vidi]
5247 ńevinuit nevinovat невин ńevinuitb> (ńevinuităb>) (mn. ńevinuițb>, ńevinuićeb>) [akc. ńevinuib>t] (prid.) — (ret.) nevin ◊ ńevinuit ĭe uom fara vină — nevin je čovek bez krivice ♦ up. vinăb> [Por.] [Vidi]
5463 ńevuoĭe nevoie невоља ńevuoĭeb> (mn. ńevuoĭb>) [akc. ńevuob>ĭe] (i. ž.) — nevolja, nesreća; zlo; muka ◊ s-a pus mare ńevuoĭe pi mîńe, m-am bulnavit rău, da n-am bań đi ļekurĭ — stigla me je velika nevolja, teško sam oboleo, a nemam para za lekove ♦ sin. nakazb> [Por.] [Vidi]
4954 ńibaut nebăut непопијен ńibautb> (ńibautăb>) (mn. ńibauțb>, ńibaućeb>) [akc. ńibaub>t] (prid.) — (o tečnosti) nepopijen ◊ a fuost guoșć măĭ puțîń đikîț śe s-a așćetat, ș-a ramas multă bĭare ńibaută — bilo je manje gostiju nego što se očekivalo, pa je ostalo dosta pića nepopijeno ♦ supr. bautb> [Por.] ∞ bĭab> [Vidi]
6367 ńidośopļit nedocioplit неотесан ńidośopļitb> (ńidośopļităb>) (mn. ńidośopļiţb>, ńidośopļićeb>) (prid.) — (psih.) neotesan, nevaspitan, tupav, glup ◊ uom ńidośopļit nu bagă sama śe vorbĭașće, șă nu-ĭ sa pasă dar aĭa śe faśe ĭe la luok or nu — neotesan čovek ne vodi računa šta govori, i nije ga briga da li je to što čini na mestu, ili nije [Por.] ∞ śopļib> [Vidi]
1962 Ńiđelku Nigelcu Недељко Ńiđelkub> [akc. Ńiđeb>lku] (i. m.) — (antr.) l.i. Nedeljko ◊ Ńiđelku ĭe nume sîrbĭesk, kare aĭ nuoștri l-a dat la kopiĭ naskuț dumińika — Nedeljko je srpsko ime, koje su naši davali dečacima rođenim u nedelju ◊ Ńiđelku Draguoĭ ĭe bun lîutarĭ — Nedeljko Dragoj je dobar violinista [Por.] [Vidi]
6146 ńigrižă negrijă небрига ńigrižăb> (mn. ńigrižb>) [akc. ńigrib>žă] (i. ž.) — nebriga ◊ ńimik nuĭe măĭ urît đikît ńigriža fiśuorilor đi parinț-aĭ batrîń, kare ĭ-a lasat să traĭaskă sîngurĭ — ništa nije ružnije nego nebriga sinova za stare roditelje, koje su ostavlili da žive sami [Por.] ∞ grižăb> [Vidi]
6105 ńigustoriĭe negustorie трговина ńigustoriĭeb> (mn. ńigustoriĭb>) [akc. ńigustorib>ĭe] (i. ž.) — trgovina ◊ Țînțari a fuost kuprinș ku ńigustoriĭa: đi la nuoĭ a kumparat marfă ĭepćină, ș-a provinduto în orașă unđe ĭa a fuost skumpă — Cincari su se bavili trgovinom: kod nas su kopovali jeftinu robu, i preprodavali je u varošima gde je ona bila skupa [Por.] ∞ ńigustuorĭb> [Vidi]
6104 ńigustuorĭ negustor трговац ńigustuorĭb> (mn.) [akc. ńigustuob>rĭ] (i. m.) — trgovac stokom; preprodavac; nakupac ◊ ńigustuori vin đin lumĭa albă la nuoĭ pi la bîlśurĭ, kumpîră viće ĭepćin, șă ļi mînă unđe ļi va mîna, unđe ļi vind măĭ skump — trgovci dolaze iz belog sveta kod nas na vašare, kupuju stoku jeftino, i teraju je ko zna gde, gde je prodaju skuplje ♦ var. ńegustuorĭb> [Por.] [Vidi]
6109 ńikurat necurat нечист ńikuratb> (ńikuratăb>) (mn. ńikurațb>, ńikuraćeb>) [akc. ńikurab>t] (prid.) — 1.b>b>b> (o higijeni) nečist, prljav ◊ lukru ńikurat — prljav posao ♦ sin. imuosb> 2.b>b>b> (demon.) (hip.) đavo ◊ nu pumeńi pĭ-al ńikurat pi nume, kă vińe șă-ț faśe vrun rău — ne pominji nečistog po imenu, jer će doći i učiniće ti neko zlo ◊ (mag.) đeskînćik ku al ńikurat — bajanje sa nečistim, vrsta bajalica u kojima se đavo priziva u pomoć ♦ sin. ńikruśatb> ♦ supr. kuratb> [Por.] ∞ drakb> [Vidi]
5549 ńiļiu nelei велики левак ? ńiļiub> (mn. ńiļiĭb>) [akc. ńib>ļiu] (i. m.) — veliki levak ◊ ńiļiu ĭe tolśerĭ mare đi ļemn, fakut ka postaua ku țauă la fund, șî ku ĭel sa împlă butuoĭ mare ku vin or ku rakiu — veliki levak je napravljen od drveta u obliku korita sa cevkom na dnu, i služi da se u veliko bure sipa vino ili rakija [Por.] ♦ dij. var. ńeleĭb> (Korbovo) [Dun.] ∞ tolśerĭb> [Vidi]
2446 ńimik nimic ништа ńimikb> [akc. ńimib>k] (zam.) — ništa, nimalo ◊ ĭuo mis mik, nu șćiu ńimik — ja sam mali, ne znam ništa ◊ ĭa zatrit đi tuot, n-a măĭ ramas ńimik đin iĭ — zatrli su ih sasvim, nije ostali ništa od njih ◊ ńimik, ńimik, vorbim đi aĭa altadată — ništa, ništa, pričaćemo o tome drugi put ♦ var. ńimikab> ◊ bauș tuot, ńimika nu lasaș đi mińe — sve si popio, ništa nisi ostavio za mene [Por.] ∞ mikb> [Vidi]
3103 ńinźe ninge снежити ńinźeb> (ĭuo ńingb>, ĭel ńinźeb>) [akc. ńib>nźe] (gl. p.) — (o snegu) snežiti, padati ◊ kađe zapada, ńinźe, dragu kopiilor đ-al mare — pada sneg, sneži, velika dečja radost ◊ n-a ńins đemult — nije padao sneg odavno ◊ nu ńinźe zapadă, numa mĭarźe đin śierĭ o șļapiță — ne pada sneg, nego ide s neba neka bljuzgavica [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
6111 ńipumeńit nepomenit непоменик ńipumeńitb> (ńipumeńităb>) (mn. ńipumeńițb>, ńipumeńićeb>) [akc. ńipumeńib>t] (prid.) — (demon.) nepomenik, đavo ◊ ńiśkînd nuĭe bun sî sa ḑîkă „draku” pi nume, kî ĭel auđe numiļi luĭ șă vińe, numa sa ḑîśe al ńipumeńit — nikad nije dobto da se kaže „đavo” po imenu, jer on čuje svoje ime i dođe, nego se kaže nepomenik ♦ sin. drakb>, ńikruśatb>, al mikb>, ńikuratb> [Por.] ∞ drakb> [Vidi]
5815 ńiras neras необријан ńirasb> (ńirasăb>) (mn. ńirașb>, ńirasăb>) [akc. ńirab>s] (prid.) — 1.b> (o bradi) neobrijan ◊ baĭat ńiras ĭe urît, șî fĭaćiļi nu sa uĭta la ĭel — neobrijani momak je ružan, i devojke ga ne gledaju 2.b> (o životinjskoj koži) neodran ◊ đimult sa purtat opinś đi pĭaļe đi puork ńirasă — nekad su se nosile opanke od neodrane svinjske kože ♦ supr. rasb> [Por.] ∞ rađeb> [Vidi]
4349 ńisarat nesărat неслан ńisaratb> (ńisaratăb>) (mn. ńisarațb>, ńisaraćeb>) [akc. ńisarab>t] (prid.) — (nutr.) neslan ◊ ńisarată ĭe mînkarĭa în kare nu sa puńe sare kît trăbe — neslano je jelo u koje se ne stavlja so koliko treba ◊ brînḑă ńisarată — neslani sir ♦ supr. saratb> [Por.] ∞ sareb> [Vidi]
5471 ńisîmanat nesemănat непосејан ńisîmanatb> (ńisîmanatăb>) (mn. ńisîmanațb>, ńisîmanaćeb>) [akc. ńisîmanab>t] (prid.) — (agr.) neposejan ◊ s-a bulnavit, șî ļ-a ramas lokurļi ńisîmanaće — razboleli se, i ostale im njive neposejane ♦ supr. sîmanatb> [Por.] ∞ samînțăb> [Vidi]
2442 ńiskaĭ niscai неки ńiskaĭb> [akc. ńib>skaĭ] (zam.) — neki, nekakvi ◊ a veńit ńiskaĭ uamiń ńikunoskuț, ș-a-npuļito — došli su neki nepoznati ljudi, i silovali je ◊ duor nu sînt iĭ ńiskaĭ uamiń kum ar trăbuĭa să fiĭe, numa sînt ńișće pugańiĭ kum nu ĭastă pi lume — ma nisu oni nekakvi ljudi kakvi bi trebalo da budu, nego su poganci kakvih nema na svetu ♦ var. ńiskarb> ♦ up. ńișćib> [Por.] [Vidi]
6116 ńiśđikît nicidecât николико ńiśđikîtb> [akc. ńiśđikîb>t] (pril.) — nikoliko, nimalo ◊ n-a marit ńiśđikît k-o s-o bată uomu, a mînat tuot pĭ-a iĭ — nije marila nikoliko da će je muž prebiti, terala je sve po svom ♦ var. ńiśkîtb> [Por.] ∞ kîtb> [Vidi]
2441 ńiśkare nicicare нико ńiśkareb> [akc. ńib>śkare] (zam.) — niko ◊ spuńe kă n-a vaḑuto ńiśkare, șî đ-aĭa n-are đi śe să-ĭ fiĭe frikă — kaže da je niko nije video, i zato nema čega da se boji ♦ var. ńișkareb> ♦ sin. ńimab> Por.] ∞ kareb> [Vidi]
2431 ńiśkînd nicicănd никад ńiśkîndb> [akc. ńib>śkînd] (pril.) — nikad ◊ șî sî ma frîngă đi bataĭe, ńiśkînd n-o să-l spun — i da me polome od batina, nikad ga neću odati ♦ sin. ńiśodatăb> [Por.] ∞ kîndb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
4019 ńiśkotrĭabă inutil непотребно ńiśkotrĭabăb> [akc. ńiśkotrĭab>bă] (pril.) — nepotrebno, bez potrebe, badava, džabe ◊ s-a dus în sat ńiśkotrĭabă, numa điźaba a pĭerdut vrĭamĭa — otišao je u selo nepotrebno, samo je badava gubio vreme ♦ / ńiśkotrĭabăb> < ńiśb> + kub> + ob> + trĭabăb> [Por.] ∞ trĭabăb> [Vidi]
2430 ńiśodată niciodată ниједном ńiśodatăb> [akc. ńiśodab>tă] (pril.) — nijednom, nikad ◊ vrodată a fi șî fuost așa, ama đi kînd ĭuo țîn minće, n-a fuost ńiśodată — nekad je možda i bilo tako, ali otkako ja pamtim, nije bilo nijednom ♦ / ńiś + odată [Por.] ∞ odatăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
5152 ńișći niști неки ńișćib> [akc. ńib>șći] (čl.) — neki ◊ veńiră ńișći uamiń ńikunoskuț, șă luvară pi tata fara vĭastă — dođoše neki nepoznati ljudi, i odvedoše oca bez najave ◊ ńișći uamiń, ńișći muĭerĭ șî ńișći kopiĭ, tuoț la gramadă a mĭers pi drum — neki ljudi, neke žene i neka deca, svi su u gomili išli putem ♦ var. ńișćeb> ♦ var. ńișćab> (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. nușćeb> (Šarbanovac) [Crn.] [Vidi]
6289 obadă obadă обруч obadăb> (mn. obĭeḑb>) [akc. obab>dă] (i. ž.) — obruč, cilindar ◊ sîta đi śernut fańina are sîtă đi žîță strînsă în obadă đi ļemn tare supțîre — sito za sejanje brašna ima žičano sito koje je zategnuto u obruč od jako tankog drveta [Por.] [Vidi]
3273 obîrkat aburcat успентран obîrkatb> (obîrkatăb>) (mn. obîrkațb>, obîrkaćeb>) [akc. obîrkab>t] (prid.) — uspentran, koji se negde popeo i nesigurno stoji; popet ◊ sa miră kum kapra s-a suit în vîru tufi, stă obîrkată șî manînkă la frunḑă ka kînd ĭe žuos pi pomînt — čudi se kako se koza popela na vrh grma, stoji uspentrana i brsti lišće kao da je na zemlji ♦ up. urkatb> [Por.] ∞ obîrkab> [Vidi]
5832 obĭală obială обојак obĭalăb> (mn. obĭaļeb>) [akc. obĭab>lă] (i. ž.) — obojak ◊ obĭala ĭe parśel đi śuarik ku kare uamińi a-nfășurat talpa guală pănă nu sa skuos śarapi — obojak je komad tkanine kojim su muškarci uvijali golo stopalo pre nego što su se pojavile čarape ◊ barbațî s-a-nkalțat în obĭaļe, da muĭeriļi în kalțuoń — muškarci su obuvali obojke, a žene kalčine [Por.] [Vidi]
2364 obļiagă obleagă обложина obļiagăb> (mn. obļieźb>) [akc. obļiab>gă] (i. ž.) — 1.b> obložina*, obradivo zemljište ostavljeno da leži, da odmara ◊ obļiagă ĭe pomînt, lasat un ań ńimuśit — obložina je zemljište, ostavljeno godinu dana neobrađeno ◊ luoku sa faśe obļiagă kînd uomu nu puaće să-l are, kî n-a fuost vrĭamĭa bună (a ploĭat una-ntruuna), or n-ažuns, or a murit śińiva đin kasă pă n-avut ku kare — njiva se pretvara u obložinu kada čovek ne može da je obradi, zato što nije bilo dobro vreme (neprekidno je padala kiša), ili nije stigao, ili mu je neko umro iz kuće pa nije ima s kim ◊ ano-la kînd nu sa muśiașće, obļiaga ĭe pașuńe; dakă sa lasă măĭ mulț ań, ĭa sa înļiveḑîașće; la urmă, porńiesk spińi, vin pănă la pragu kășî — one godine kada se ne obrađuje, obložina je pašnjak; ako se ostavi više godine, ona postane livada; na kraju, nikne trnjak, koji dođu do kućnog praga 2.b> čest toponim, zvano mesto ◊ mulće luokurĭ la rumîń sa kĭamă obļiagă, măĭ đies: Obļaga Mikă, Obļaga Mare — mnoga mesta se kod Vlaha zovu Obložina, najčešće: Mala Obložina, Velika Obložina [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2358 obrańe obrame упртача obrańeb> (mn. obrîăńb>) [akc. obrab>ńe] (i. ž.) — 1.b> uprtača ◊ obrańa ĭe o sfuară skurtă, kare sa înpļećiașće đin viță đi ață đi lînă fărbuită; sa uĭtă să fiĭe gruasă ka un źeĭśt, đi sî puate să țînă greotaća — uprtača je jedan kratak konopac, koji se upliće od končanih niti obojene vune; gleda se da bude debela kao prst, da bi mogla da drži težinu ◊ obrańa sa puńe la tuot śe sa duśe-n șîaļe: la trastă, la ļagîn đi kopiĭ, la kĭasă lu șkolarĭ, da șî la kĭasă kare sa duk numa pista umîr — uprtača se stavlja na sve što se nosi na leđima: na torbu, na dečju kolevku, na školske torbice, ali i na kese koje se nose samo preko ramena [Por.] ♦ sin. baĭerăb> (Topla) [Crn.] 2.b> šara, ukras ◊ un fĭeļ đi noprś au pi șîaļe pistrițură ka obrańa, șă ļi kĭemăm: nopîrś ku obrańe — jedna vrsta zmija ima na leđima šaru nalik na pletenicu-uprtaču, pa je zovemo šarka [Por.] ◊ nopîrka pistriță pi șîaļe la nuoĭ sa kĭamă nopîrka ku baĭeră — zmija sa šarenim leđima kod nas se zove zmija „bajerka” (Topla) [Crn.] [Vidi]
5657 obrăț obraț узвратиште obrățb> (mn. obrățurĭb>) [akc. obrăb>ț] (i. s.) — (agr.) uzvratište ◊ obrăț ĭe kîpatîńu luokuluĭ śe nu puoț să-l arĭ în lung, kă întuorś plugu pista ĭel să tuń ĭară în aratură— uzvratište je kraj oranice koji ne možeš da izoreš, jer okrećeš plug na njemu da ponovo uđeš u oranicu ◊ kînd sa gaćașće luoku ku aratura, atunśa sa ară șî obrățu ku brăžđ đ-apuanka — kad se svrši oranje njive, tada se izore i uzvratište poprečnim brazdama [Por.] ∞ araturăb> [Vidi]
3230 oćeșî oteși отићи oćeșîb> (ĭuo oćeșăskb>, ĭel oćeșîașćeb>) (gl. p. ref.) — otići, napustiti, skloniti ◊ tuma kînd Mńamțî s-a oćeșît đ-akoluo, iĭ a kućeḑat sî ĭasă đin borugă, unđ-a fuost pitulaț — tek kad su Nemci otišli odande, oni su smeli da izađi iz potoka, gde su bili skriveni ◊ stau, șî ma ruog la dumńeḑîu să-l oćeșaskă đin drumu mĭeu, sî puot sî trĭek — stojim, i molim se bogu da mi ga skloni s puta, da mogu da prođem ♦ up. oćinśib> ♦ sin. duśab> [Por.] [Vidi]
2368 oćig otic отикач oćigb> (mn. oćiźeb>) [akc. oćib>g] (i. s.) — (tehn.) otikač, otik na oraćem plugu ◊ oćigu ĭe un bît măĭ lung đi kuorn, bagat la grinđiĭ, unđe sînt ruaćiļi pluguluĭ — otikač je poduži drenov štap, nabijen u gredelj, na mestu gde su točkovi pluga ◊ ku oćigu lukră uom adîns, ažutuorĭ la arat, kare ku oćigu puartă plugu să nu sa fakă pîrśurĭ — otikačem upravlja poseban čovek, pomoćnik na oranju, koji otikačem vodi plug da se izbegnu oplazine [Por.] ♦ up. orităkb> [Mlava] ∞ plugb> [Vidi]
48 oćinśi otinci кротити oćinśib> (ĭuo oćinśeskb>, ĭel oćinśiașćeb>) [akc. oćinśib>] (gl. p. ref.) — 1.b>b> krotiti, smanjiti snagu, uravnotežiti ◊ kînd trag în žug vaka ku buou, fînka ĭe buou măĭ tare, ăl oćiśașće: iĭ ļagă lanțu đi žug șî đi tînžală, șî ĭel ĭe oćiśit, traźe bîrabar ku vaka — kada su zajedno upregnuti vo i krava, vola krote tako što ga vežu lancem za jaram i rudu; on je ukroćen, vuče naporedo sa kravom 2.b>b> olakšavati ◊ kînd aĭ să rađiś śeva greu, ĭaĭ pîrgu să oćinśeșć, să rađiś măĭ ļesńe — kad treba da podigneš nešto teško, koristiš polugu da olakšaš dizanje ♦ var. oćiśib>, ućiśib>, ućinśib> ♦ up. oćeșîb> ♦ sin. ușurab> [Por.] [Vidi]
2429 odată odată једном odatăb> [akc. odab>tă] (pril.) — 1.b> jednom, jedanput ◊ ĭel sufîră, sufîră, ama odată kînd va pokńi, o să fiĭe beļauă mare — on trpi, trpi, ali jednom kad bude pukao, biće veliki belaj ◊ fuźe ĭel akuma, ama odată tuot vrunu o să-l prindă — beži on sada, ali će ga jednom već neko uhvatiti ◊ la uom înțaļies odată iĭ spuń, da luĭ s-îĭ spuń đi osută đi uorĭ, ńimika nu vrĭeduĭe — razumnom čoveku jedanputa kažeš, a njemu da kažeš sto puta, ništa ne vredi 2.b> (u izr.) zajedno, istovremeno ◊ ĭuo ku ĭa ńis fakuț tuot odată, șî đ-aĭa tuot odată am mĭers la șkuală — ja i ona smo rođeni istovremeno, i zato smo zajedno išli u školu [Por.] [Vidi]
3829 ogașăl ogașăl ? поточић ogașălb> (mn. ogașîaļeb>) [akc. ogașăb>l] (i. s.) — (demin.) potočić ◊ ogașăl ĭe ogaș mik, apă kurgatuare đi pi pođiń, kare tună în vrun ogaș — potočić je mali potok, tekuća voda koja se sliva sa padina i uliva u neki potok ◊ ogașîăļiļi đes sakă pista vară — potočići često presuše preko leta ◊ în ogașîaļe nus pĭeșć, puaće sî sa gasîaskă numa bulobrĭeț — u potočićima nema ribe, mogu da se nađu samo rakušci ♦ / < ogașb> + -ăl [Por.] ∞ rîub> [Vidi]
1543 ogaș ogaș поток ogașb> (mn. ogașăb>) [akc. ogab>ș] (i. s.) — 1.b>b> (hidr.) potok ◊ lumĭa s-a uĭtă kînd guod puaće să sa kîsîtorĭaskă apruape đi vrun ogaș țapîn — ljudi gledaju kad god mogu da se nastane u blizini nekog jakog potoka ◊ ogașol săk — suvi potok, potok koji preko leto presušuje ◊ ogașol mik — mali potok ◊ ogașol mare — veliki potok ◊ ogașol rău — zli potok, potok sa strmim, uskim i teško pristupačnim koritom ◊ ogașol petruos — kameniti potok, potok koji teče preko kamenjara ♦ (demin.) ogașălb> [Por.] 2.b>b> a.b> potok b.b> reka (Plavna) [Pad.] 3.b>b> usek u zemljištu (Dupljane) [Kmp.] ♦ dij. sin. pîrîub> [Kmp.] ∞ rîub> [Vidi]
2452 ogluoń grămadă гомила ogluońb> (mn. ogloańeb>) [akc. ogluob>ń] (i. s.) — 1.b> gomila, hrpa ◊ a lasat ogluoń dă ļeamńe-n mižluoku drumuluĭ — ostavili gomilu drva na sred puta 2.b> (fig.) klada ◊ stă ogluoń la umbră, nu ĭasă la suare să lukrĭe — leži kao klada u hladu, ne izlazi na sunce da radi ◊ bolnăv, ḑaśe ogluoń pră pat — bolestan, leži kao klada u krevetu [Mlava] [Vidi]
4271 ogļindă oglindă огледало ogļindăb> (mn. ogļinḑb>) [akc. ogļib>ndă] (i. ž.) — 1.b> ogledalo, glatka površina u kojoj se odražavaju likovi ◊ mulț rumîńi aĭ batrîń n-avut ogļindă, s-a uĭtat în vrun vas ku apă — mnogi stari Vlasi nisu imali ogledalo, ogledali su se u nekom sudu sa vodom ◊ ogļinḑ miś, kare fĭaćiļi a dus în kutariță đi mînă, ļ-a kumparat baĭețî pi la bîlśurĭ — mala ogledalca, koje su devojke nosile u ručnim korpicama, kupovali su im momci na vašarima ◊ kînd muare vrunu în kasă, ogļinda sa astrukă, or sa-ntuarśe la parĭaće — kad neko umre u kući, ogledalo se pokriva, ili okreće ka zidu ◊ faśe ku ogļinda — šalje signal ogledalom 2.b> (fig.) odraz, slika nekog ili nečega ◊ kopiĭi sînt ogļinda parințîlor — deca su slika roditelja ◊ lukro-sta ĭe ogļinda nuastră adăvărată — ovaj posao je naše verno ogledalo ♦ var. ogļinđaob> [Por.] ♦ dij. var. ogrnđaob> (Voluja) [Zvizd] (Sige) [Hom.] [Vidi]
3877 ogoi ogoi завршити ogoib> (ĭuo oguoĭb>, ĭel oguaĭeb>) [akc. ogoib>] (gl. p. ref.) — 1.b> (o poslu) završiti, svršiti ◊ să nu ĭ-a fi aźutat veśińi, lukru n-a fi ogoit îndată — da mu nisu pomogli susedi, posao ne bi skoro završio ◊ ano-sta ĭuta a ogoit ku kosîtu — ove godine brzo je završio sa kosidbom ◊ a ogoit vićiļi, șî s-a dat pi o parće să uđińaskă — namirio je stoku, i prilegao da se odmori ♦b> sin. gaćib> 2.b> (o duševnom stanju) smiriti se, odmoriti se; upokojiti se, umreti ◊ sa mîńiĭe ĭuta, da grĭeu sa ogoaĭe — brzo se ljuti, a teško smiruje ◊ sa ogoit baba — upokojila se baba ♦ sin. uśuĭab> [Por.] ∞ oguoĭb> [Vidi]
6004 ogrinkă motcă ? штрингла ogrinkăb> (mn. ogrinśb>) [akc. ogrib>nkă] (i. ž.) — štringla, povesmo ◊ ogrinka ĭe un gĭem lunguĭat ku ață đi lînă đi kusut braḑurļi pi pînḑă — štringla je duguljast kalem sa vunicom za vez na platnu ◊ ogrinś ĭastă în tuaće fĭelurĭ đi farbă — štringli ima u svim bojama [Por.] [Vidi]
3116 ogrișćană ogrișteană невен ogrișćanăb> (mn. ogrișćeńeb>) [akc. ogrișćab>nă] — 1.b>b> (bot.) neven (Calendula officinalis) ◊ ogrișćana sa kuļiaźe la Sĭnźuorḑ — neven se bere na Đurđevdan ◊ đin ogrișćană la Sînźuorḑ sa faśe kunună kare sa puńe la gira gaļețî kînd sa mulźe uaĭa đintîń — od nevena se na Đurđevdan plete venac koji se stavlja na vedro kad se muze prva ovca 2.b>b> (ret.) (zast.) starinsko žensko ime ◊ (antr.) Ogrișćana — Nevenka [Por.] ♦ dij. sin. nokoțab> (Šipikovo) [Tim.] [Vidi]
3584 oĭar oier овчар oĭarb> (mn. oĭarĭb>) [akc. oĭab>r] (i. m.) — (zast.) ovčar ◊ stramoșî nuoștri tuoț a fuost oĭarĭ țapiń — svi su naši preci bili dobri ovčari ♦ sin. pîkurarb> [Por.] ∞ uaĭeb> [Vidi]
3583 oĭariĭe oierie овчарство oĭariĭeb> (mn. oĭariĭb>) [akc. oĭarib>ĭe] (i. ž.) — (zast.) ovčarstvo ◊ aĭ batrîń s-a țînut ku vićiļi, da-r măĭ mult ku oĭariĭa — stari su se bavili stokom, a najviše ovčarstvom ◊ oĭariĭa l-aĭ nuoștri ļ-a dat tuot śe ļ-a trăbuit — ovčarstvo je našima davalo sve što im je trebalo [Por.] ∞ uaĭeb> [Vidi]
3059 okituare ochitoare осматрачница okituareb> (mn. okituorĭb>) [akc. okituab>re] (i. ž.) — (zast.) osmatračnica, stražara ◊ dă vreamĭa dă turś a fuost okituare la măĭ mulće luokurĭ pră lîngă Rănovăț — za vreme Turaka bilo je vriše osmatraćnica oko Ranovca ◊ luoku unđ-a fuost o okituare în aritu Rănovăluĭ, a probućeḑato bugarĭi în rato-l dă-ntîń în Karaulă — mesto gde je bila jedna osmatračnica u okolini Ranovca, bugari su u Prvom svestkom ratu prekrstili u Karaulu ◊ uom kare a fuost pus dă okituorĭ, a fuost aļes adîns — čovek koji je bio postavljen za osmatrača, bio je posebno biran ◊ okituarĭa a fuost tămîńată în vîru lu vrun ļemn înalt — osmatračnica je bila uređena na vrhu nekog visokog drveta [Mlava] ∞ uokĭb> [Vidi]
3060 okituor ochitor осматрач okituorb> (mn. okituorĭb>) [akc. okituob>r] (i. m.) — (zast.) osmatrač, stražar; nišandžija; strelac ◊ okituorĭu a fuost în ćimpol turśiesk uom adîns aļes să șadă la okituare, să prăfiră în tuaće părțîļi șî să ivaskă kînd bagă sama kă vin turśi — osmatrač je bio u tursko vreme čovek posebno izabran da sedi na osmatračnici, da osmatra na sve strane, i da javi kad primeti da dolaze Turci ◊ okituor a putut să fiĭe numa uom vićaz, kare avut uokĭu uļuluĭ, fuga kaluluĭ, sama ĭepurluĭ, șî zbĭerîtu śerbuluĭ — osmatrač je mogao biti samo hrabar čovek, koji je imao oko orla, brzinu konja, oprez zeca, i riku jelena [Mlava] ∞ uokĭ b> (Ima umotvorina!) [Vidi]
6247 okĭeț ocheț наочаре okĭețb> (mn.) [akc. okĭeb>ț] (i. m.) — (med.) naočari ◊ șî mumî-mĭa șî tatî-mĭu la bîtrîńață a purtat okĭeț — i moja majka i moj otac su u starosti nosili naočari [buf.] ♦ dij. sin. zîrțăb> [Por.] ∞ zîrțăb> [Vidi]
3049 okroći ocroti чувати okroćib> (ĭuo okroćeskb>, ĭel okroćiașćeb>) [akc. okroćib>] (gl. p. ref.) — čuvati, paziti, štititi ◊ frațî kată bińe la visaļiĭe să okroćeaskă pră sorî-sa dă baĭeț bĭețîuoș — braća dobro paze na veselju da sačuvaju svoju sestru od pijanih momaka [Hom.] ◊ n-am đi śe-l okroći atîta, kînd ĭe mangă mare — nemam ga zašto toliko štititi, kad je veliki mangup (Tanda) ♦ sin. pazîb> [Por.] [Vidi]
3051 okroćituor ocrotitor чувар okroćituorb> (mn. okroćituorĭb>) [akc. okroćituob>r] (i. m.) — (zast.) čuvar, pazitelj ◊ la fiĭe śe să fiĭ okroćituor, trăbe să đeșkiḑ patru uokĭ — bilo čega da budeš čuvar, treba da otvoriš četvoro očiju [Por.] ∞ okroćib> [Vidi]
4966 olar olar грнчар olarb> (mn. olarĭb>) [akc. olab>r] (i. m.) — grnčar ◊ olarĭu ĭe uom kare faśe șî vinđe vasurĭ đi pomînt — grnčar je čovek koji pravi i prodaje sudove od zemlje ◊ olar kare a trait mult ș-a fuost kunoskut, a lasat poļikră „olar” la ńepuoțî luĭ — grnčar koji je živeo dugo i bio poznat, ostavio je nadimak „olar” svome potomstvu [Por.] ∞ ualăb> [Vidi]
93 oltan altoi калем, навртак oltanb> (mn. oltańb>) [akc. oltab>n] (i. m.) — 1.b> mladica koja se kalemi na biljku; kalem; navrtak 2.b> nakalemljenа biljka [Por.] [Vidi]
1 oltańi altoi калемити oltańib> (ĭuo oltańesk,b> ĭel oltańiașćeb>) [akc. oltańib>] (gl. p) — 1.b> kalemiti ◊ đemult a fuost ađet sî sa oltańaskă puomi pi lînga drum, sî đa drumașî đi pomană puamiļi la sufļitu lu oltanđiu — nekada je bio običaj da se kaleme voćke pored puta, da putnici namene voće duši kalemara 2.b> (fig.) poseći, povrediti prst ◊ a oltańit źeĭśtu — zbog sličnosti u načinu previjanja prsta na ruci i kalema na voćki [Por.] ♦ dij. var. altuib> [Kmp.][Pad.] [Vidi]
3515 oļigńi oligni уганути oļigńib> (ĭuo oļigńeskb>, ĭel oļigńeșćeb>) [akc. oļigńib>] (gl. p. ref.) — (o udovima) uganuti, polomiti, slomiti, povrediti ◊ n-a bagat đe sama, și a oļigńit pićoru — nije pazio, i uganuo je nogu ◊ fug, kă ma ćem kă ma baće și ma oļigńeșće đe tot — bežim, jer se bojim da će me tući i svog polomiti ♦ sin. skļinćib> [Tim.] [Vidi]
3267 omeńi omeni уљудити omeńib> (ĭuo ma omeńieskb>, ĭel sa omeńiașćeb>) [akc. omeńib>] (gl. p. ref.) — uljuditi, očovečiti, učiniti ljudskim, moralnim, poštenim i sl. ◊ așa uom sîrbaćik nuĭe-n lumĭa întrĭagă, n-o-l măĭ omeńi ńima, numa vro buată grĭa — takvoga divljaka nema u celom svetu, niko ga ne uljudi, sem neke teške motke [Por.] ∞ uomb> [Vidi]
3265 omeńiĭe omenie људскост omeńiĭeb> (mn. omeńiĭb>) [akc. omeńib>ĭe] (i. ž.) — ljudskost, čovečnost, čast, obraz; moral; ugled; poštenje ◊ fi uom ku lumĭa, să nu daĭ đi rușîńe șî sî pĭerḑ omeńiĭa — budi čovek sa ljudima, da se ne obrukaš i izgubiš obraz ◊ astîḑ omeńiĭa a pus supt piśuare — danas su obraz bacili pod noge ◊ đimult ku omeńiĭa a fakut măĭ mult đikît ku o gramadă đi bań akuma — nekad se poštenjem više činilo nego gomilom novca danas ◊ kînd pĭerḑ omeńiĭa điźaba traĭeșć — kad izgubiš čast, badava živiš ♦ var. uomeńitb> [Por.] ∞ uomb> [Vidi]
3266 omeńit omenit човечан omeńitb> (omeńităb>) (mn. omeńițb>, omeńićeb>) [akc. omeńib>t] (prid.) — čovečan, pošten, moralan, uljudan ◊ fi omeńit, șî nu ći ćemĭa đi ńima — budi čovečan, i nikog se ne boj ◊ muĭarĭa țîńe kasa, șî dakă ĭa nuĭe omeńită, kasa sa suduame — žena drži kući, i ako ona nije poštena, kuća se urušava ◊ muĭarĭa omeńită — (zast.) poštena žena [Por.] ∞ uomb> [Vidi]
5140 omidă omidă гусеница omidăb> (mn. omiḑb>) [akc. omib>dă] (i. ž.) — (ent.) gusenica ◊ omida ĭe vĭarme flokuos, kare sa faśe đin uauļi fluturluĭ, da manînkă frunḑa đin ļemn atîta đi ĭuta đi zatrĭașće padurĭa-ntrĭagă — gusenica je dlakavi crv, koji nastaje iz leptirovih jaja, a jede lišće drveća toliko brzo da satire celu šumu [Por.] [Vidi]
5001 omoćeu om mare људина omoćeub> (mn. omoćeĭb>) [akc. omoćeb>u] (i. m.) — (augm.) ljudina ◊ omoćeu ĭe uom mare șî țapîn — ljudina je krupan i jak čovek ◊ a murit moșu Ļubi, să-ĭ fiĭe țarîna ușoră, a fost un omoćeu ku tot — umro je čiča Ljuba, nek mu je laka zemlja, bio je prava ljudina [buf.] ∞ uomb> [Vidi]
6006 opinkarĭ opincar опанчар opinkarĭb> (mn. opinkarĭb>) [akc. opinkab>rĭ] (i. m.) — opančar ◊ opinkarĭu ĭe uom kare ĭe maĭstur să fakă la opinś đi gumă — opančar je čovek koji je majstor za izradu gumenih opanaka ◊ opinkari a trait ș-a lukrat pin orașă, da opinśiļi a vindut pi la bîlśurĭ pin saće — opančari su živeli i radili po varošima, a opanke su prodavali na vašarima po selima [Por.] ∞ opinkăb> [Vidi]
6005 opinkă opincă опанак opinkăb> (mn. opinśb>) [akc. opib>nkă] (i. ž.) — opanak ◊ opinka ĭe înkîlțamînt batrîńesk alu saćeń, fakută đin pĭaļe đi puork — opanak je starinska seljačka obuća, izrađen od svinjske kože ◊ opinśiļi đi puork a fakut tot nat la kasa luĭ — svinjske opanke izrađivao je svako kod svoje kuće ◊ opinśiļi đi puork s-a ļegat ku urḑîaļe îndoiće đin păr đi kapră, or ku kurauă îngustă đi pĭaļe đi puork — svinjske opanke su se vezivale uzicom upredenom od kozje dlake, ili uskim kaišem od svinjske kože ◊ dupa ratu a doĭļa, opinkari a înśeput să fakă șî opinś đi gumă — posle drugog svetskog rata opančari su počeli da prave i opanke od gume [Por.] [Vidi]
6007 opinkuță opincuță опанчић opinkuțăb> (mn. opinkuțb>) [akc. opinkub>ță] (i. ž.) — (demin.) opančić ◊ a fakut fraćiļi la sora mikă papușă ku puort batrîńesk, șî ku opinkuță đi puork, kum a purtat mamî-sa — napravio je brat maloj sestrici lutku sa starinskom nošnjom, i sa svinjskim opančićima kakve je nosila nena baka [Por.] ∞ opinkăb> [Vidi]
2511 opri opri зауставити oprib> (ĭuo oprĭeskb>, ĭel oprĭașćeb>) [akc. oprib>] (gl. p. ref.) — 1.b> zaustaviti (se); stati; prestati ◊ oprĭașće karu sî ĭeșîm, k-am ažuns — zaustavi kola da izađemo, jer smo stigli ◊ kînd sa va puńa pi bĭare, triĭ ḑîļe n-o sî sa oprĭașkă — kad bude počeo da pije, tri dana neće prestajati ◊ muoșu s-a dus să oprĭaskă muara, kă apa a sakat — čiča je otišao da zaustavi vodenicu, jer je voda presušila 2.b> zadržati (se) ◊ s-a oprit ku ĭel în taĭnă, șî s-a amînatat đi lukru — zadržao se s njim u razgovoru, i zakasnio za posao ◊ am oprit kopilu đi la șkuală, kă n-are kare să-m pazîaskă vićiļi — zadržao sam dete od škole, jer nemo ko da mi čuva stoku ♦ sin. zăđinab> (Tanda) [Por.] [Vidi]
2512 oprit oprit заустављен opritb> (oprităb>) (mn. oprițb>, oprićeb>) [akc. oprib>t] (prid.) — (za kretanje) 1.b> zaustavljen, prekinut u radu ◊ muara stă oprită triĭ ḑîļe, kă nuĭe apă — vodenica stoji zaustavljena tri dana, jer nema vode ◊ kopiĭi opriț đi la șkuală ramîn kĭuorĭ la uokĭ — deca prekinuta u školovanju ostaju slepa kod očiju ◊ mńiĭi sînt opriț đi supt, nu măĭ sug — jagnjići su prekinuti u sisanju, ne sišu više (odvojeni su od ovaca) 2.b> zadržan ◊ nu sufăr să fiu prĭa mult oprit pi drum numa la taĭnă guală — ne podnosim da budem previše zadržan na putu sami radi praznog razgovora [Por.] ∞ oprib> [Vidi]
3989 optak optac осмак optakb> (mn. optaśb>) [akc. optab>k] (i. m.) — (bot.) osmak, vrsta kukuruza ◊ optak ĭe un fĭeļ đi kukuruḑ đa-l nuostru, kare are uopt rîndurĭ đi buobe pi drugă — optak je vrsta domaćeg kukuruza koji ima osam redova zrna na klipu ◊ đin optako-l alb koļașa ĭe măĭ dulśe — od belog optaka kačamak je najslađi ♦ up. kukuruḑb>, porumbb> [Por.] ∞ uoptb> [Vidi]
2434 or ori или orb> (vez.) — ili ◊ ći duś, or nu ći duś? — ideš, ili ne ideš? ◊ do faś lukru, or ći laș? — dovršavaš posao, ili bataljuješ? ♦ sin. aub> [Por.] ♦ dij. var. oreb> ◊ mama ĭe muma mumi, ore muma lu tata — baba je majčina ili očeva majka (Osnić) [Crn.] ♦ up. uorĭb> [Vidi]
3721 orańiță oraniţă чамац orańițăb> (mn. orańițb>) [akc. orańib>ță] (i. ž.) — čamac, oranica ◊ stramuoșî nuoștri a trĭekut Dunîrĭa ku orańița, da mulț a notat pista rîu ku truaśiļi la brîu — naši preci prelazili su Dunav na oranicama, a mnogi su preplivali reku sa tikvama oko pasa [Por.] ♦ sin. barkăb> [Kmp.] [Vidi]
5054 oraș oraș варош orașb> (mn. orașăb>) [akc. orab>ș] (i. m.) — varoš, administrativni centar ◊ oraș ĭe luok unđe ĭe șađarĭa lu žîndarĭ ș-alu sud, șă unđe ĭastă dugăĭ marĭ șă unđe s-a țîńe piĭaț mare — varoš je mesto gde je sedište žandara i suda, gde ima velikih trgovina i gde se održava velika pijaca ◊ orașu a kuprins măĭ mulće saće đintr-un țînut, șî țînuto-la s-a kĭemat srez — varoš je obuhvatala više sela u jednoj oblasti, i ta oblast se zvala srez ◊ orașu lu Poreśa mult a fuost Milanovțu, ș-akuma lumĭa a batrînă îĭ ḑîśe ’oraș’ — porečka varoš dugo je bio Donji Milanovac, i sada ga stariji ljudi zovu varoš ◊ oraș sa ḑiśe șî la tot luok măĭ mare, ku kăș măĭ mulće șă adunaće la un luok, unđe lumĭa nu traĭașće đin oĭariĭe or đin munćit la pomînt, numa au vro službă — varoš se zove i svako veće mesto, sa mnogo kuća zbijenih na jednom mestu, gde ljudi ne žive od stočarstva ili zemljoradnje, nego imaju neku službu ◊ oraș ĭe sat mare, în kare traĭesk duomń marĭ alu kuĭ muĭerĭ nu lukră ńimika — varoš je veliko selo u kome živi velika gospoda čije žene ne rade ništa [Por.] [Vidi]
2240 orbiuluĭ orbiului слепачки orbiuluĭb> [akc. orbib>uluĭ] (pril.) — (pej.) slepački, raditi nešto kao osoba bez vida ◊ a-ļergat la ĭa orbiuluĭ, n-avut parinț să-ĭ đeșkidă uoki — trčao je kod nje slepački, nije imao roditelje da mu otvore oči ♦ var. uorbiuluĭb> [Por.] ∞ uorbb> [Vidi]
2232 orbĭaće năpârkă слепић orbĭaćeb> (mn. orbĭețb>) [akc. orbĭab>će] (i. m.) — 1.b> (zool.) slepić (Anguis fragilis) ◊ orbĭaće ĭe un fĭeļ đi nopîrkă, ama nare kuadă askuțîtă, ka nopîrka or șopîrla, numa ĭe la kuadă botoșat; orbĭaćiļi nu vĭađe; traĭașće pin luok uđiluos — slepić je vrsta zmije, ali nema rep kao zmija ili gušter, nego je na repu zatupljen; slepić ne vidi; živi na vlažnim mestima 2.b> (fig.) a.b> slepac, čovek koji ne vidi dalje od nosa; prostak ◊ orbĭaće, nu vĭađe kă muĭarĭa-l traźe đi nas — slepac, ne vidi da ga žena vuče za nos b.b> siromah, bez igde ičega ◊ kînd a veńit la mińe, a fuost orbĭaće, fara ńimik pi lumĭa albă — kada je došao kod mene, bio je slepac, bez ičega na belome svetu [Por.] ∞ uorbb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
5436 orna răsuna одзвањати ornab> (ĭuo uornăĭb>, ĭel uornăĭeb>) [akc. ornab>](gl.) — (zast.) 1.b> odzvanjati, odjekivati ◊ pănă kînd va orna atîta klopîćiļi aļi marĭ, nu sa șćiĭe — dokle će toliko odzvanjati velika zvona, ne zna se ◊ uarnîĭe kluopićiļi pi duos, kîntă tare șă frumuos — odzvanjaju zvona u šumi, zvone jako i lepo 2.b> galamiti, dizati buku; urlati ◊ đi śe atîta uornîĭe kî ĭ-a fuźit fata, kînd s-a dus dupa uom bun — zašto toliko urla što mu je pobegla ćerka, kad je otišla za dobrog čoveka (Tanda) ♦ sin. rasunăb> [Por.] [Vidi]
3498 osîndă osândă малер osîndăb> (mn. osînđeb>) [akc. osîb>ndă] (i. ž.) — (rel.) maler, prokletstvo, kletva ◊ nu faśa aĭa, kă o să će bată osînda — ne čini to, jer će te biti maler [bran.] [Vidi]
5660 otar otar међа otarb> (mn. otarăb>) [akc. otab>r] (i. s.) — međa, ograda ◊ otar ĭe luok kare đisparće duauă moșîĭ alu duoĭ stapîń — međa je mesto koje razdvaja dva imanja dvojice domaćina ◊ otar đe mult a fuost ļemn mare, kurațat đi kuažă la o parće— međa je nekada bilo veliko drvo oguljeno od kože na jednoj strani [Por.] [Vidi]
5662 otarî otări граничити се otarîb> (ĭuo ma otarăskb>, ĭel sa otarîașćeb>) [akc. otarîb>] (gl. p. ref.) — graničiti se ◊ a fuost veśin apruape, s-a otarît ku moșîĭa — bili su bliski susedi, graničili su se imanjem [Por.] ∞ otarb> [Vidi]
5661 otarńik hotarnic отарџија otarńikb> (otarńikăb>) (mn. otarńiśb>, otarńiśeb>) [akc. otab>rńik] (prid.) — otardžija, sused ◊ fraț buń, ama otarńiś răĭ, tuot ļ-a fuost puțînă moșîĭa ś-a kîpatato đi la parinț — rođena braća, ali loše otardžije, sve im je bilo malo imovine koju su dobili od roditelja [Por.] ∞ otarb> [Vidi]
5478 otrauă otravă отров otrauăb> (mn. otrăvurĭb>) [akc. otrab>uă] (i. ž.) — otrov ◊ ĭ-a dat muĭari-sa otrauă să bĭa, ama ĭel a priśeput la vrĭame, ș-a ramas viu — dala mu je žena otrov da popije, ali je on primetio na vreme, i ostao živ ♦ sin. veńinb> [Por.] [Vidi]
5480 otravit otrăvit отрован otravitb> (otravităb>) (mn. otravițb>, otravićeb>) [akc. otravib>t] (prid.) — otrovan, zatrovan ◊ a gasît doltori k-a murit otravit, napasta a kaḑut pi muĭare — našli doktori da je umro otrovan, sumnja je pala na ženu ◊ apa ĭe otravită, mînkarĭa ĭe otravită, kum va fi pănă la kîpatîń ku lumĭa, ńiś draku nu șćiĭe — voda je zatrovana, hrana je zatrovana, šta će biti sa svetom do kraja, ni đavo ne zna [Por.] ∞ otrauăb> [Vidi]
2960 oua oua снети јаје ouab> (ĭuo ovĭeskb>, ĭel uauăb>) [akc. ouab>] (gl. p.) — (ornit.) (ent.) sneti, izbaciti jaje, nositi ◊ o gaină kutkurĭaḑă, akușa o sî uave — jedna kokoš kokodače, uskoro će sneti jaje ◊ dakă gaina-sta îndată nu va înśepe oua, ĭuo o taĭ, ș-o bag în ḑamă — ako uskoro ova kokoš ne počne nositi, ja ću je zaklati, i metnuti u čorbu ◊ gaina uauă în kurĭańik — kokoš nosi jaja u kokošarniku ◊ tuaće gaińiļi a ouat, în kuĭb am gasît șasă uauă, śinś am luvat, da unu am lasat đi kuĭbarĭ — sve su koke snele, u gnezdu sam našao pet jaja, četiri sam uzeo, a jedno sam ostavio za polog ♦ var. ovab> [Por.] ∞ uoub> [Vidi]
4926 oźak ogeac оџак oźakb> [akc. oźab>k] (i. s.) — (zast.) odžak, odaja kolibe sa ognjištem; iža ◊ oźak ĭe odaĭe în koļibiļi batrîńe, în kare s-a tunat đirĭept đ-afară, șî-n kare a fuost vatra fuokuluĭ ku kaminu șî gaura đi fum în puod — odžak je odaja u starim kolibama u koju se ulazilo ravno spolja, i u kojoj je bilo ognjište sa kaminom i otvorom za dim na tavanu ◊ la oźak într-un kuot a fuost kaminu đi fakut fuoku, în alalalt lavița ku vasurļi đi apă — u jednom delu odžaka bilo je ložište, u drugom polica sa sudovima za vodu ◊ la oźak s-a țînut skamńiļi đi șaḑut, ku masa șî vasurļi đi mînkare — na odžaku su se držali tronošci za sedenje, sa sofrom i priborom za jelo ◊ pi parĭețî oźakuluĭ șî la grindă a fuost kuńe đ-atîrnat țuaļiļi, trășćiļi, kutarițîļi, kiț ku buĭeḑ în tuaće fĭelurĭ, șî măĭ mulće lomańe — po zidovima odžaka i na gredama plafona bili su klinovi za kačenje odeće, torbi, korpi, kitica raznog bilja, i koje šta drugo ◊ rumîńi aĭ batrîń măĭ multă vrĭamĭa a pitrekut în odaĭe kare a kĭemato oźak — stari Vlasi su najveći deo svoga vremena provodili u odaji koju svu zvali odžak ♦ sin. kaminb> [Por.] ∞ kasăb> [Vidi]
5004 oțăl oțel челик oțălb> (mn. oțîaļeb>) [akc. oțăb>l] (i. s.) — čelik ◊ oțălu ĭe măĭ tare fĭer kare a kunoskut rumîńi aĭ batrîń — čelik je najjači metal koji su poznavali stari Vlasi [Por.] [Vidi]
2892 pabir pobir пабирак pabirb> (mn. pabirĭb>) [akc. pabib>r] (i. m.) — pabirak, otpadak ◊ pabir ĭe drugă starpă, or ńikuaptă, or kare a ramas ńikuļasă — pabirak je nedozreli klip kukuruza, ili klip bez zrna, ili koji je ostao neobran ◊ kînd kuļeg la kukuruḑ, druźiļi marĭ lapîd într-o parće, da pabir în alta — kad berem kukuruz, dobre klipove bacam na jednu stranu, a pabirak na drugu [Zvizd] ∞ kukuruḑb> [Vidi]
4314 padukĭe păduche вашка padukĭeb> (mn. padukĭb>) [akc. padub>kĭe] (i. m.) — (ent.) vaška (Phthiraptera) ◊ padukiļi ĭe o gongiță kare traĭașće la uom în păr — vaška je bubica koja živi u čovekovoj kosi ◊ lumĭa đemult rău a pațît đi padukĭ — ljudi su nekad mnogo patili od vašiju ◊ padukiļi sa faśe đin ļinđină — vaška se rađa iz gnjide [Por.] [Vidi]
5209 Paduruoń Păduroni Шумац Paduruońb> (mn. Paduruońb>) [akc. Paduruob>ń] (i. m.) — (demon.) Šumac, šumski demon ◊ Paduruońu ĭe parĭakĭa lu Paduruańe, vîlvă rîă ku kare mîraśașće vrăžîtuarĭa a ńikurată — Šumac je par Šumice, zli demon sa kojim petlja vračara koja se bavi crnom magijom ◊ tuata ala đin padurĭe are parĭakĭa iĭ, ńiśuna nuĭe sîngură — svaki šumski demon ima svog parnjaka, nijedan nije sam [Por.] ∞ padureb> [Vidi]
5228 paduruos păduros шумовит paduruosb> (paduruasăb>) (mn. paduruoșb>, paduruasăb>) [akc. paduruob>s] (prid.) — šumovit ◊ țînutu măĭdanuluĭ ĭe tare paduruos, tuot ĭe krĭeskut ku padure batrînă — majdanpečka oblast je jako šumovita, sva je obrasla starom šumom [Por.] ∞ padureb> [Vidi]
5158 paftă pafta пафта paftăb> (mn. pafćeb>) [akc. pab>ftă] (i. ž.) — (izob.) pafta, metalna kopča ◊ pafta a fuost un fĭeļ đi kîtaramă la brîu lu puortu muĭerĭesk — pafta je bila vrsa kopče na pojasu ženske nošnje ♦ sin. tuakăb>, poptalăb> [Por.] [Vidi]
4904 paĭ pai сламка paĭb> (mn. paĭeb>) [akc. pab>ĭ] (i. s.) — (bot.) slamka; (u mn.) slama ◊ adunat la fîn ku grĭebla, șî n-a lasat ńiś un paĭ dupa iĭ — sakupljali su seno grabuljom, i nisu ostavljali ni slamku iza sebe ◊ pîkurari prinđa dauń, ļi baga paĭ în kur șî-ĭ slubaḑa sî zbuare ku paĭo-la — čobani su hvatali obade, nabijali ih na slamku i puštali ih da lete sa tom slamkom ◊ supțîre ka paĭu — tanko kao slamka ◊ ușuor ka paĭu — lagano ko slamka [Por.] [Vidi]
4905 paĭe paie слама paĭeb> (mn.) (i. ž.) — slama ◊ paĭiļi ramîn dupa śe sa trăiră mărunțîșu — slama ostaje posle vršidbe žitarica ◊ klańa đi paĭe — plast slame ◊ ku paiļi s-a umplut slamńaśiļi pi kare lumĭa a durmit — slamom su se punile slamarice na kojima su ljudi spavali ◊ paĭiļi s-a pus ĭarna șă-n kośina porśilor, să nu muară puorśi đi źer — slama se zimi prostirala i u svinjce, da svinje ne bi pocrkale od mraza [Por.] ∞ paĭb> [Vidi]
4876 Pakală Păcală Угурсуз Pakalăb> [akc. Pakab>lă] (i. m.) — (folk.) Pakala, Ugursuz ◊ Pakală ĭe nume đin povĭeșć bužukuruasă, uom kare a lukrat tuot îndîrećișļa — Pakala je ime iz šaljivih priča, čovek koji sve radio naopako [Por.] ∞ pakatb> [Vidi]
3007 pakută patoca ? патока pakutăb> [akc. pab>kută] (i. ž.) — patoka, poslednja, slaba rakija pri pečenju na kazanu ◊ pakută ĭe rakiĭa kare măĭ kure kîta dupa śe sa mută źubanu — patoka je rakija koja curi još malo posle sklanjanja džbana ◊ pakută ĭe rakiĭe slabă șî rîa, n-o bĭa ńima — patoka je slaba i loša rakije, ne pije je niko [Por.] ∞ rakiub> [Vidi]
4147 palćin paltin јавор palćinb> (mn. palćińb>) [akc. pab>lćin] (i. m.) — (bot.) javor (Acer pseudoplatanus) ◊ đin palćin rumîńi a fakut sulurĭ đi razbuoĭ da pîkurari a luor ļingurĭ marĭ kare ļ-a purtat la brîu — od javora Vlasi su izrađivali vratila za razboj, a njihovi pastiri velike kašike koje su nosili o pojasu ♦ up. arțarb> [Por.] ◊ palćinuĭe bun dă or śe — javor je dobar za bilo šta (Ranovac) [Mlava] [Vidi]
5248 paļi păli венути paļib> (ĭuo ma paļeskb>, ĭel sa paļașćeb>) [akc. paļib>] (gl. p. ref.) — (bot.) venuti ◊ kînd kukuruḑu sa paļașće đin sîaśită, sa-ntuarśe kînd dă pluaĭa, da kînd sa uskă, nu măĭ sa-ntuarśe ńiśkînd — kad kukuruz uvene od suše, povrati se kad padne kiša, a kad se osuši, ne povrati se nikad ◊ buĭađa sa paļașće đi suare au đi sîaśită — biljka vene od sunca ili od suše [Por.] [Vidi]
5327 pană pană перо panăb>¹ (mn. pĭańeb>) [akc. pab>nă] (i. ž.) — (anat.) pero, pokrivač tela pernatica ◊ ku pană đi gîskă s-a skris vrodată — guščijim perom se nekad pisalo ◊ să naĭbă pĭańe în ăripĭ, pasîrĭa n-ar puća zbura — da nema perje u krilima, ptica ne bi mogla leteti ◊ ușuor ka pana — lak kao pero [Por.] [Vidi]
5328 pană pană клин panăb>² (mn. pĭańeb>) [akc. pab>nă] (i. ž.) — (tehn.) klin ◊ pană đi spart la ļiamńe ĭe un alat mik đi ļiemn or đi fĭer, askuțît la vîr đi sî puată tuna-n ļemn, șă tîmpit la botur, unđe sa baće ku mukĭa sakuri — klin za cepanje drva je mala alatka od drveta ili metala, oštra na vrhu da bi mogla da uđe u drvo, a tupa na kraju, gde se udara ušicama sekire ◊ ku pană sa sparźe ļemn tare or nodoruos kare nu sa puaće sparźa ku sakurĭa — klinom se cepa tvrdo ili čvornovato drvo koje se ne može cepati sekirom [Por.] [Vidi]
2632 panžîn păianjen паук panžînb>¹ (mn. panžîńb>) [akc. pab>nžîn] (i. m.) — (ent.) pauk (Araneae) ◊ panžîń sa fak pin kuoturĭ, pi la ferĭeșć, la kăș batrîńe, în kare nu măĭ traĭașće ńima, pin padure unđe ĭe frunḑa mukurită, șî đarîndu unđe uomu nu ćistîașće, or nu traĭașće — pauci se javljaju po ćoškovima, oko prozora, u starim kućama u kojima više niko ne živi, u šumi sa buđavim lišćem, i svuda gde čovek ne čisti, ili ne živi [Por.] [Vidi]
2634 panžîńiș păianjeniș паучина panžîńișb> (mn. panžîńișurĭb>) [akc. panžîńib>ș] (i. s.) — 1.b> paučina ◊ puodu s-a umplut đi panžîńiș, nu puoț merźa đi iĭ pin ĭel — tavan je pun paučine, ne možeš se kretati od njih po njemu ♦ var. panžîńb> 2.b> (med.) očna skrama ◊ baba sa vaĭtă kî-ĭ s-a fakut ńiskaĭ panžîńiș la uokĭ, șî nu vĭađe ńimika, sa ćiame kă kĭorîașće — baba se žali da joj je pala neka skrama na oči, i ne vidi ništa, boji se da ne oslepi [Por.] ∞ panžînb> [Vidi]
2558 pańivuos ponivos слабовид pańivuosb> (pańivuasăb>) (mn. pańivuoșb>, pańivuașăb>) [akc. pańivuob>s] (prid.) — (med.) slabovid, poluslep; ćorav ◊ am kumparat o vakă, n-am bagat sama kă ĭe pańivuasă, nu vĭađe kalumĭa — kupio sam kravu, nisam primetio da je slabovida, ne vidi dobro ◊ la ăla kare nu vĭađe, măĭ bun să-ĭ ḑîś kî ĭe pańivuos, đikît kî ĭe kĭuor — onome koji ne vidi, bolje je da kažeš da je slabovid, nego da je slep ♦ sin. kĭuorb>, uorbb> [Por.] [Vidi]
5053 paparudă paparudă додола paparudăb> (mn. paparuđeb>) [akc. paparub>dă] (i. ž.) — (kal.) dodola ◊ paparudă a fuost ađet țîgańesk, kare s-a țînut vara kînd a fuost săśită mare — dodole su bile ciganski običaj koji se priređivao leti, kad je vladala velika suša ◊ paparudă a žukat śopîr đi țîgănś, mĭergînd đi la ușă la ușă — dodole je igrala grupa Ciganki, idući od vrata do vrata ◊ pănă a źukat paparuda, țîgănśiļi a kîntat, da muĭeriļi nuaștre a tuarnat apă pi ĭaļe đin gaļiată — dok su igrale dodolu, Ciganke su pevale, a naše žene su sipale na njih vodu iz vedrice [Por.] [Vidi]
2131 papură papură рогоз papurăb> (mn. papurĭb>) [akc. pab>pură] (i. ž.) — (bot.) rogoz, širokolisni (Typha latifolia) ◊ papura ku fuoiļi laće krĭașće pi lînga bĭelț — širokolisni rogoz raste pored bara ◊ đin papură a fuost împlećiće rugožîńiļi, pi kare am durmit kînd am fuost kopiĭ — od rogoza su bile ispletene rogozine, na kojima smo spavali kad smo bili deca [Por.] [Vidi]
3136 papușă păpușă лутка papușăb>¹ (mn. papușb>) [akc. papub>șă] (i. ž.) — lukta 1.b> dečja igračka ◊ papușă ĭe žukariĭa fĭaćilor, fakută đi kîrpĭe, măĭ đes samînă la kopil mik đi kare fĭećițîļi grižăsk — lutka je igračka devojčica, napravljena od krpa, najčešće liči na malo dete o kome devojčice brinu 2.b> mlad klip kukuruza ◊ papușă ĭe druga fara buobe la kukuruḑo-l ćinîr — lutka je klip bez zrna na mladom stablu kukuruza 3.b> (fig.) prelepa mlada žena ◊ đi fată frumuasă sa ḑîśe kă ĭe frumuasă ka papușa — za lepu devojku kaže se da je lepa kao lutka 4.b> (pej.) (zast.) osoba bez karaktera, figura u tuđim rukama ◊ l-a luvat pi uomî-su đin skurt, șă-l învîrćașće ka pi papușă — zauzdala je muža, i okreće ga kao lutku [Por.] ∞ kukuruḑb> [Vidi]
5093 par par колац parb>¹ (mn. parăb>) (i. s.) — kolac ◊ par ĭe un parśel đi ļemn măĭ lung, śopļit șă askuțît la un kîpatîń ku kare sa baće-n pomînt — kolac je komad podužeg otesanog drveta, zašiljenog na jednom kraju kojim se nabija u zemlju ◊ đi par sa ļagă śuava să nu kadă — za kolac se nešto vezuje da ne padne ◊ parĭ đi gard — kočevi za ogradu ◊ tata baće parĭ đi ļegat gard — otac nabija kočeve za vezivanje ograde [Por.] [Vidi]
5094 par pahar чаша parb>² (mn. parăb>) (i. s.) — čaša ◊ par ĭe vas mik đi bĭare, fara kuadă — čaša je mali sud za piće, bez drške ◊ a baut numa doă-triĭ pară đi rakiu, șî sa-mbatat ka kurka, kă n-a mînkat ńimika — popio je samo dve-tri čaše rakije, pa se napio ku ćurka, jer nije jeo ništa ♦ (demin.) parușălb> ♦ sin. śuoĭb> [Por.] ∞ vasb> [Vidi]
3456 parauă parao пара parauăb> (mn. parîaļeb>) [akc. paraub>ă] (i. ž.) — (mon.) para, parica, novčić ◊ lukru nuĭe đi ńimik, ńiś śinś parîaļe nu kapîtă pi ĭel — posao nije ni za šta, ni pet para neće dobiti za njega ◊ o parauă, doă parîaļe — jedna para, dve pare [Por.] ◊ un ļiu avut doaḑăś đi parîaļe — jedan lej je imao 20 para [GPek] ∞ banb> [Vidi]
27 parazol parasolar кишобран parazolb>, (mn. parazoļeb>), [akc. parazob>l] (i. m.) — kišobran, suncobran ◊ domńi a dus parazolu ku ĭeĭ întotđeuna kînd a mers la șpațîr, ka un sămn domńesk — gospoda je nosila kišobran sa sobom uvek kad bi išla u šetnju, kao znak otmenosti [buf.] ♦ dij. sin. umrbrĭelb> [Por.] ♦ dij. sin. čedîrb> [Tim.] ∞ umbrĭelb> [Vidi]
3181 parĭa părea чинити се parĭab> (?) [akc. parĭab>] (gl.) — (zast.) 1.b> činiti se, pričiniti se; svideti se, dopadati se; ◊ mi sa-m pare kă nu sa ogođiașće una ku alta — čini mi se da se ne slaže jedno s drugim ◊ ĭel aĭa a fakut, ama miĭe nu mi s-a-m parut ńiśkum — on je to uradio, ali se meni nije dopalo nikako ◊ tare mi sa-m pare — jako mi se sviđa 2.b> radovati se, biti srećan, zadovoljan; tugovati, žaliti ◊ mult îm pare bińe pintru ĭa — mnogo se radujem zbog nje ◊ iĭ pare rău đi feĭ-sa, kă nu traĭașće bun ku uomî-su — žali ćerku, jer ne živi dobro sa mužem ◊ uom fara ińimă, nu-ĭ pare rău đi ńima — čovek bez srca, ne žali ni za kim [GPek] [Vidi]
5914 parĭake pereche пар parĭakeb> (mn. parĭekĭb>) [akc. parĭab>ke] (i. ž.) — par, parnjak ◊ pi pripurļi nuaștre munțășć, karu înkarkat sa puaće skoća numa ku doă parĭake đi buoĭ — na našim planinskim usponima, natovarena kola mogu se izvući samo sa dva para volova ◊ baĭatu ku fata sînt parĭake bună, kî amînduoĭ sînt înalț — momak i devojka su dobar par, jer su oboje visoki ♦ sin. suoțb>, đampreunab> [Por.] ♦ dij. var. pareĭkeb> (Radujevac) [Kmp.] [Vidi]
3955 parĭare părere пажња parĭareb> (mn. parărĭb>) [akc. parĭab>re] (i. ž.) — (zast.) 1.b> pažnja ◊ pin padure sa mĭarźe ku parĭare mare — kroz šumu se ide sa velikom pažnjom 2.b> žalost ◊ mare parĭare a fuist kînd auḑît k-a perit uom ćinîr — velika žalost je bila kad se čulo da je poginuo mlad čovek [Por.] ∞ parĭab> [Vidi]
5249 parśel bucată парче parśelb> (mn. parśiaļeb>) [akc. parśeb>l] (i. s.) — parče, komad; deo ◊ ma trîmeća parințî dupa viće numa ku un parśel đi koļașă ku brînḑă în trastuță — slali su me roditelji za stokom samo sa parčetom kačamaka i sira u torbici ◊ a spart mașîna în parśaļe marunće, șă nu șćiĭe s-o aduńe — razbio je mašinu na sitne delove, i ne zna da je sastavi ◊ parśel kapiț kînd împarț śeva đin întrĭeg în parśaļe — parče dobijaš kad podeliš neku celinu na delove ♦ sin. krîmputb>, bukaturăb> [Por.] ∞ împarțîb> [Vidi]
4171 partaļe părtali прње partaļeb> (mn.) [akc. partab>ļe] (i. ž.) — prnje, pinkle; stvari ◊ a luvat partaļiļi șî s-a dus drakuluĭ — pokupio prnje i otišao dođavola ◊ adună-ț partaļiļi șă fuź, să nu ći măĭ văd — pokupi pinkle i briši, da te više ne vidim ♦ sin. zdrĭanțăb> [Por.] [Vidi]
2063 paskarĭ pescar водени кос paskarĭb> (mn. paskarĭb>) [akc. paskab>rĭ] (i. m.) — (ornit.) vodeni kos ili brljak, vrsta ptice koja živi pored vode i hrani se ribama (Cinclus cinclus) ◊ paskarĭ la nuoĭ ĭe o pasîrĭe mikă, ńiagră, kare traĭașće pi lînga rîu, stă pi pĭatră șî baće đin kuadă, șî sa arańiașće ku pĭeșć — vodeni kos je kod nas mala, crna ptica koja živi pored reke, stoji na kamenu, mlati repom i hrani se ribom [Por.] [Vidi]
5205 pastra păstra штедети pastrab> (ĭuo pastrĭeḑb>, ĭel pastrĭaḑăb>) [akc. pastrab>] (gl. p.) — štedeti, sačuvati ◊ kopiĭi nu șćiu pastra ńimika, parințî trăbe să-ĭ învĭață — deca ne umeju štedeti ništa, roditelji treba da ih nauče [GPek] ◊ n-am pastrat ńimika đin bătrîńață, tuot am pĭerdut śe ń-a lasat stramuoșî — nismo sačuvali ništa od starine, sve smo izgubili što su nam ostavili preci ♦ sin. kruțab> [Por.] [Vidi]
4015 pastramă pastramă пастрма pastramăb> (mn. pastrameb>) [akc. pastrab>mă] (i. ž.) — pastrma ◊ pastrama ĭe karńa du pe pork, taĭată bukaturĭ, pusă să știa ku usturoĭ și ku sare, și du pe tri zile sa friğe îm untură, sa puńe la urmă în tulumbe ku untură pistă ĭa kă să țîĭe toata vara — pastrma je svinjsko meso isečeno na komade, posoljeno i sa belim lukom ostavljeno da stoji, posle tri dana peče se u masti, na kraju se stavlja u kačicu i prelije mašću da se koristi celog leta [Tim.] ♦ dij. var. pastîrmăb> (Rudna Glava) ♦ var. păstrîmăb> (Tanda) [Por.] [Vidi]
5207 pastrat pastrat уштеђен pastratb>² (pastratăb>) (mn. pastrațb>, pastraćeb>) [akc. pastrab>t] (prid.) — ušteđen, pošteđen, sačuvan ◊ s-a-ntuors đin razbăl ku kapu pastrat — vratio se iz rata sa sačuvanom glavom ◊ a murit fara ńiśun ban pastrat — umro je bez ijednog ušteđenog dinara [Por.] ∞ pastrab> [Vidi]
5949 pastrăv păstrăv шкрипавац pastrăvb> (mn. păstrăvĭb>) [akc. pab>străv] (i. m.) — (mik.) škripavac (Agaricus ostreatus) ◊ pastrăv ĭe un fĭeļ đi burĭaće kare dă numa pi nuk, źugastru, salkă șă palćin — škripavac je gljiva koja raste samo na orahu, klenu, vrbi i javoru ◊ (ver.) dakă vrĭeĭ să kuļeź pastrăvu, nu kućeḑ să vorbĭeșć pănă nu puń mîna pi ĭel, kă no-l măĭ sprimĭeșć đi mînkare ńiśkînd — ako hoćeš da bereš škripavac, ne smeš da progovoriš dok ne staviš ruku na njega, jer ga nikad nećeš spremiti za jelo [Por.] [Vidi]
3350 pasuļiță iulie јули pasuļițăb> [akc. pasuļib>ță] (i. ž.) — (kal.) (izob.) juli ◊ pasuļița a fuost luna a șapćiļa pi an, ćimpu kînd sa kuopt pasuĭu — pasuljica je bio sedmi mesec u godini, vreme kad je dozrevao pasulj ♦ sin. koptuorĭb> [Por.] ∞ lunăb> [Vidi]
2881 Pașć Paști Ускрс Pașćb> [akc. Pab>șć] (i. m.) — (kal.) Uskrs ◊ đi Pașć sa konđeĭe uauļi — za Uskrs se šaraju jaja ◊ la Pașć sa ĭa pașćaua, șî sa sîare đi pi gļiĭe pista prag — na Uskrs se uzima uskršnja pričest, i skače sa busena preko praga ♦ up. pașćauăb>, pașćițăb>, konđeĭb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2882 pașćauă pască ускршња причест pașćauăb> (mn. pașćiaļeb>) [akc. pașćab>uă] (i. ž.) — (rel.) 1.b> uskršnja pričest ◊ pașćaua ĭe mistakatură đi urḑîkă, uou fĭert, fluare đi kuorn, pîńe șî vin, fakută într-un par — uskršnja pričest je mešavina koprive, kuvanog jajeta, drenovog cveta, hleba i vina, spravljena u jednoj čaši ◊ pașćaua sa ĭa đi triĭ uorĭ pi gļiĭe, pusă đinuntru dupa pragu kășî — uskršnja pričest uzima se tri puta, na busenu trave stavljenog sa unutrašnje strane kučnog praga ◊ faś kruśe, ĭaĭ pașćaua ku ļingura șă ći-ntuorś pi gļiĭa-ĭa đi la đirĭapta la stînga; așa faś đi triĭ uorĭ — prekrstiš se, uzmeš uskršnju pričest kašikom i okreneš se na busenu s leva udesna; tako učiniš tri puta ◊ kînd ĭaĭ pașćaua șă ći-ntuorś a triļa uorĭ, sărĭ đi pi gļiĭe pista prag kît puoț măĭ mult, să-ț mĭargă tuot înainće — kad uzmeš uskršnju pričest i okreneš se treći put, skočiš sa busena preko praga koliko možeš više, da ti sve ide u napredak 2.b> uskršnji kolač ◊ pașćaua sa plumađiașće sîmbîta, înainća lu Pașć — uskršnji kolač se mesi u subotu pre Uskrsa ◊ pașćaua are śerk, pi kolak ĭe pusă kruśa ku un uou fîrbuit în tuot kîmpu, da-n mižluok ĭe pus un uou pruaspîd — uskršnji kolač ima obruč, na kolaču je krst sa po jedim ofarbanim jajetom u svakom polju, i jednim sirovim jajetom u sredini ◊ pașćaua în ḑîua Pașćuluĭ sa dă đi pomană la Ḑîna lu Pașć, la Dumńeḑîu, la Maĭka Prĭastîśe șî la Isukrst — uskršnji kolač se na dan Uskrsa namenjuje boginji Uskrsa, Gospodu bogu, Majci Prečistoj i Isusu Hristu ◊ pașćaua sa manînkă a triĭļa ḑî dupa Pașć, kînd sa dă kîta đin ĭel șî la viće — uskršnji kolač jede se treći dan po Uskrsu, kada se od njega malo nakrmi i stoci [Por.] ∞ Pașćb> [Vidi]
3215 pașće paște пасти pașćeb>¹ (ĭuo paskb>, ĭel pașćeb>) [akc. pab>șće] (gl. p.) — (o stoci) pasti, napasati, jesti travu ◊ ļivađa are ĭarbă bună șî vićiļi pask frumuos — livada ima dobru travu i stoka lepo pase ◊ pîkurarĭu đinuapće a slubaḑît vićiļi, să ļi pașće bińe șî sî sa dukă la bîlś — čobanin je rano isterao stoku, da je napase dobro i da ode na vašar [Por.] [Vidi]
4944 paśe pace мир paśeb> [akc. pab>śe] (i. m.) — mir, spokojstvo ◊ nuoĭ ku tuoț traim în paśe — mi sa svima živimo u miru ◊ rumîńi kînd sa-ntîńesk, dau mîna șî ḑîk „în paśe”, arată kă vin ńiarmaț, în vuoĭa bună — Vlasi kad se sretnu, pružaju ruku i kažu „u miru”, što znači da dolaze nenaoružani, s dobrom namerom ◊ kopiĭi miś nu măĭ stau pi paśe — mala deca nikad ne miruju [Por.] [Vidi]
5008 pat pat кревет patb> (mn. paturĭb>) (i. s.) — krevet, ležaj; postelja ◊ rumîńi aĭ batrîń, kare a trait pin borđeĭe, n-avut paturĭ, numa a durmit pi rugožînă, așćernută pi pomînt guol — stari Vlasi, koji su živeli u burdeljima, nisu imali krevete, nego su spavali na rogožini, prostrtoj na goloj zemlji ◊ dupa śe a-nśeput să fakă koļibĭ, rumîńi sa-nvațat să fakă șă paturĭ đi ļemn — kada su počeli da dižu kolibe, Vlasi su naučili da prave drvene krevete ◊ întra raturĭ, gîzdoćińiļi s-a momit la paturĭ đi fĭer ku madraț, kare ļ-a kumparat pin orașă — između ratova, bogataši su se namamili na gvozdene krevete sa madracima, koje su kopovali po varošima ◊ patu muorțî — samrtna postelja ◊ pat muaļe — meka postelja ♦ sin. kulkușb> [Por.] [Vidi]
6321 patrat pătrat четвртаст patratb> (patratăb>) (mn. patraţb>, patraćeb>) [akc. patrab>t] (prid.) — (tehn.) četvrtast ◊ kînd ĭe o blană taĭată đîn patru părț, da tuaće părțîļi sînt la masură tuot una, sa spuńe kî ĭe blana patrată — kad je daska isečena na sa četiri strane, a sve strane su jednake po meri, kaže se da je daska četvrtasta [Por.] ∞ patrub> [Vidi]
2556 patruḑăśiļa patruzecilea четрдесети patruḑăśiļab> [akc. patruḑăb>śiļa] (br.) — četrdeseti ◊ a patruḑăśiļa ḑî pluaĭa a statut — četrdesetog dana kiša je stala ◊ kînd va ĭeșî a patruḑăśiļa ḑî đi la muarće, treabe sî sa pună pomana l-al muort — kad bude četrdeseti dan od smrti, treba da se postavi pomana umrlom [Por.] ∞ patrub> [Vidi]
2553 patruļa patrulea четврти patruļab> [akc. pab>truļa] (br.) — četvrti ◊ ț-am spus đi triĭ uorĭ, đ-a patruļa uorĭ nu măĭ spun, numa o sî bat — govorio sam ti tri puta, četvrti put više neću govoriti, nego ću da bijem ◊ triĭ lukratuorĭ trĭekură, pĭ-al a patruļa-l opriră, kă n-avut alat la ĭel — troje radnika je prošlo, četvrtog zaustaviše, jer nije imao alat kod sebe [Por.] ∞ patrub> [Vidi]
2555 patrusprăśiļa patrusprezecelea четрнаести patrusprăśiļab> [akc. patrusprăb>śiļa] (br.) — četrnaesti ◊ patrusprăśiļa ḑî a fuost măĭ grĭa — četrnaesti dan bio je najteži ◊ mulsă faećița trisprăśe uoĭ, a patrusprăśiļa nu măĭ putu — pomuzla je devojčica trinaest ovaca, četrnaestu više nije mogla [Por.] ∞ patrub> [Vidi]
5235 pază pază пажња pazăb> (mn. pazălurĭb> ?) [akc. pab>ză] (i. ž.) — (folk.) pažnja, čuvanje ◊ (izr.) Ku pază bună petrĭeś primĭežđa rîa. — budnom pažnjom izbegneš najveće zlo. ♦ supr. ńepazăb> [Por.] ∞ pazîb> [Vidi]
3113 pazdărĭ puzdere поздер pazdărĭb> (mn. pazdărĭeb>) [akc. pazdăb>rĭ] (i. m.) — 1.b> pozder a.b> stabljika konoplje ◊ kîńipa are bît, pazdărĭ, șî fuĭuor, ață kare sa đispart đi țasut — konoplja ima stablo, pozder, i niti, konce koji se odvaju za tkanje b.b> otpadak ◊ pazdărĭ ĭe aĭa śe kađe đin kîńipă or đin in, kînd sa bat ku nabuoĭńiku în proțap — pozder ĭe ono što otpada od konoplje ili lana, kada se nabojnikom mlate u trlici ◊ ku pazdărļi đe mult s-a aprins lumanarĭa, or lampa đi gas, ku fuoku đi la kamin — sa pozderom se nekada palila sveća ili petrolejka, vatrom sa kamina 2.b> krhotina, ulomak ◊ kînd sa sparźe vrun vas đi pomînt în parśiaļe marunće, sa ḑîśe kî s-a fakut pazdărĭ đin ĭel — kad se neki zemljani sud razbije na sitne parčiće, kaže se da se napravio pozder od njega [Por.] ∞ kîńipăb> [Vidi]
5234 pazî păzi чувати pazîb> (ĭuo pazăskb>, ĭel pazîașćeb>) [akc. pazîb>] (gl. p. ref.) — čuvati, sačuvati, paziti ◊ ma ruog în tota ḑîua să-l pazaskă dumńeḑîu đi tuaće rîaļiļi — molim se svakog dana da ga bog sačuva od svakoga zla ◊ pazîa bińe, đeșkiđe patru uokĭ — čuvaj se dobro, otvori četvero očiju ◊ nu s-a pazît, ș-a dat đi beļauă grĭa — nije se čuvao, i zadesila ga je golema nevolja [Por.] [Vidi]
5165 paș paș корак pașb> (mn. pașurĭb>) (i. s.) — korak ◊ numa măĭ un paș să vi faśa, sa fi dus în borugă ku tuot — samo još jedan korak da je učinio, surduknuo bi se ceo u provaliju ◊ paș dupa paș, mirekuț, pă o să ažunź șă tu la kasă — korak po korak, lagano, pa ćeš stići i ti kući [Por.] [Vidi]
4084 pașćiță păștiţă жута шумарица pașćițăb> (mn. pașćițb>) [akc. pașćib>ță] (i. ž.) — (bot.) žuta šumarica (Anemone ranunculoides) ◊ la Pașći domaćinu să spală pe okĭ șî să duśe șî ĭa o floarĭe đe măr, ș-o urḑîkă, șî floarĭe đe kuorn, ș-o buruĭană, pașćiță o kĭamă — na Uskrs domaćin se umije, i ode da uzme cvet jabuke, jednu koprivu, cvet drena i jedan cvet koji se zove žuta šumarica ◊ șî ĭa un ou roșu șî puńe aśi în strakină, șî puńe kîta vin, șă mursîkă, șî tokĭaḑă tot, sî să fakă papară în strakină — i uzme jedno crveno jaje i stavi ga u panicu i sipa malo vina, i sve to zgnječi da se u panici napravi kaša ◊ dupa aĭa puńe un ou roșu în sîn, ĭa sakurĭa șî sa duśe în livađe, puńe sakurĭa žos, stă pe ĭa ku piśoarļi, sa întoarśe kătră răsărit șî faśe kruśe — posle toga stavi jedno crveno jaje u nedra, uzme sekiru i ode na livadu, stavi sekiru na zemlju, stane na nju nogama, okrene se ka istoku i prekrsti ◊ șî pļakă un paș înainće ku piśoru ăl đirept șî ĭar faśe kruśe, đe tri orĭ așa — i krene jedan korak napred desnom nogom, i opet se prekrsti, i tako tri puta [Crn.] ∞ Pașćb> [Vidi]
3214 pașćuńe păștiune испаша pașćuńeb> (mn. pașćuńb>) [akc. pașćub>ńe] (i. ž.) — ispaša ◊ pașćuńe ĭe luok unđe pask uoĭļi — ispaša je mesto gde pasu ovce ◊ pi munț, unđ-a trait rumîń-aĭ batrîń kînd s-a kăsătorit în Sîrbiĭe, rar a fuost pașćuńe, uoiļi s-a paskut pin padurĭ — u planinama, na kojima su živeli stari Vlasi po doseljavanju u Srbiju, retko je bilo pašnjaka, ovce su se napasale po šumama ◊ pașćuńe đi viće s-a fakut ku pîržuol — pašnjaci za stoku pravili su se paljevinom ◊ aĭ batrîń a vorbit kă nuĭe pașćuńe fara pîržuol — stari su govorili da nema pašnjaka bez požara ♦ var. pașuńeb>, pașăb>, izlazb> [Por.] ∞ pașćeb>¹ [Vidi]
5166 pașî păși корачати pașîb> (ĭuo pașăskb>, ĭel pașașćeb>) [akc. pașîb>] (gl.) — koračati ◊ m-a-nvațat parințî să pașăsk pin traĭ ku kapu rîđikat, makra kît đi sarak să fiu — učili me roditelji da koračam kroz život dignute glave, ma koliko siromah bio [Por.] ∞ pașb> [Vidi]
5167 pașît pășitură корачање pașîtb> (mn. pașîturĭb>) [akc. pașîb>t] (i. s.) — koračanje, hodanje ◊ la bîtrîńață șî pașîtu al măĭ ușuor kađe grĭeu — pod starost i najlaganije koračanje teško pada ♦ var. pașîturab> [Por.] ∞ pașb> [Vidi]
4315 pădukĭuos păduchios вашљив pădukĭuosb> (pădukĭuasăb>) (mn. pădukĭuoșb>, pădukĭuasăb>) [akc. pădukĭuob>s] (prid.) — vašljiv, koji ima vaške ◊ đi vrĭamĭa đi rat, tuata lumĭa a fuost pădukĭuasă — za vreme rata svi su ljudi bili vašljivi ♦ var. padukĭatb> [Por.] ∞ padukĭeb> [Vidi]
3250 păĭtaș păitaș друг păĭtașb> (mn. păĭtașb>) [akc. păĭtab>ș] (i. m.) — drug, prijatelj; saučesnik ◊ s-a dus ku-n păĭtaș în pĭeșkariĭe — otišao je sa jednim drugom u ribolov ◊ a fuost buń păĭtaș — bili su dobri drugari ♦ (i. ž.) păĭtașîțăb> [bran.] ♦ dij. sin. prĭaćinb>, fîrtatb> [Por.] [Vidi]
3252 păĭtașî păitași удружити се păĭtașîb> (ĭuo ma păĭtașăskb>, ĭel sa păĭtașîașćeb>) [akc. păĭtașîb>] (gl. p. ref.) — udružiti se, stvorati grupu ◊ muĭeriļi sa păĭtașîăsk, să-l kînće pĭ-al muort la îngropamînt — žene se udružuju, da opevaju pokojnika na sahrani ◊ bun ĭe kî kopiĭi nuoștri sa păĭtașîăsk, ama să nu fakă vrun rău — dobro je što se naša deca druže, samo da ne naprave neko zlo ♦ sin. adunab>, înpreunab> [bran.] ∞ păĭtașb> [Vidi]
3253 păĭtașîță păitașiţe другарица păĭtașîțăb> (mn. păĭtașîțb>) [akc. păĭtașîb>ță] (i. ž.) — drugarica, prijateljica ◊ a fuost buńe păĭtașîță đi la kopilariĭe, pănă la muarće — bile su dobre prijateljice od detinjstva, do smrti [bran.] ∞ păĭtașb> [Vidi]
5693 păkurarĭașće păcurarește чобански păkurarĭașćeb> [akc. păkurarĭașće] (pril.) — čobanski, pastirski ◊ l-a lovit păkurarĭașće, đintr-o dată, fara vĭastă — udario ga je čobanski, iznenada, bez najave ♦ var. pîkurarĭașćeb> [Por.] ∞ păkurarĭb> [Vidi]
5694 păkurarĭesk păcurăresc пастирски păkurarĭeskb> (păkurarĭaskăb>) (mn. păkurarĭeșćb>) [akc. păkurarĭeb>sk] (prid.) — pastirski, čobasnki ◊ tuoț nuoĭ am avut kopilariĭe păkurarĭaskă — svi smo mi imali pastirsko detinjstvo ◊ traĭ păkurarĭesk ĭe măĭ frumuos — čobanski život je najlepši ◊ dupa uoĭ s-a kîntat kînćiśe păkurarĭeșć, kare gata tuaće a fuost đi rușîńe — za ovcama su se pevale čobanske pesme, koje su gotovo sve bile bezobrazne ♦ var. pîkurarĭeskb> [Por.] ∞ păkurarĭb> [Vidi]
5696 păkuraș păcuraș чобанче păkurașb> (mn.) [akc. păkurab>ș] (i. m.) — (demin.) čobanče, pastirče ◊ n-am îmļińit noă ań, da parințî ma dat să fiu păkuraș la baśiĭe ku o sută đi uoĭ — nisam napunio devet g odina, a roditelji su me dali da budem čobanče na bačiji sa stotinu ovaca ♦ var. pîkurașb> [Por.] ∞ păkurarĭb> [Vidi]
6012 păļiță viciu, gărgăuni ? бубица păļițăb> (mn. păļițb>) [akc. păb>ļiță] (i. ž.) — (psih.) bubica, loša narav ◊ sa dzâśe că vrunu are păļiț kînd vorbĭașće naĭurļa, or faśe nîsarîmbe, kînd sa puartă ka kînd ie ćokńit — kaže se da neko ima bubice kad govori gluposti, ili pravi ujdurme, kad se ponaša kao da je ćaknut ◊ uom ku mulće păļiță — čovek sa mnogo bubica; ćaknut, blesav [Por.] [Vidi]
5253 pănă pănă док pănăb> [akc. păb>nă] (predl.) — 1.b>b>b> dok ◊ pănă nu sa adună tuoț, nu înśepĭem ku prînḑu — dok se ne skupe svi, nećemo početi sa ručkom ◊ a spus kă pănă ĭel nu sa lasă đi bĭare, ĭa nu sa-ntuarśe la kasă — rekla je da dok se on ne mane pića, ona se ne vraća kući 2.b>b>b> do određene mere ili granice ◊ ļ-a spus pănă kînd să așćaće, șî ĭ-a trîmĭes la kasă — rekli su im do kada treba da čekaju, i poslali ih kući ◊ n-a șćut pănă unđe kućaḑă să mĭargă — nisu znali dokle smeju da idu 3.b>b> raditi što preko mere, preterano ◊ kînd a vaḑuto kum s-a pipćenat, s-a rîs pănă-pănă — kad su videli kako se očešljala, pukli su od smeha ◊ a lukrat pănă-pănă, fara ńiś o dobîndă — ubili se od posla, bez ikakve koristi ♦ var. pînăb> [Por.] [Vidi]
2697 păpuk dă kar păpuc de car ? лочка păpuk dă karb> (mn. păpuś dă karăb>) [akc. păpub>k dă kab>r] (i. m.) — (tehn.) ločka, kočnica za zaprežna kola, (dosl.) „cipela za kola” ◊ păpuk dă kar să faśe dîn ļiemn dă băgram — kolska kočnica se pravi od bagremovog drveta ◊ dîn băgram să taĭe un tutuśiel dă lung vro źumătaće dă mĭetîr — iz bagrema se iseče jedan trupčić dužine oko pola metra ◊ papuku pră mižluok are un žgĭab, în kare tună rouata dă kar — kolska kočnica ima po sredini žljeb, u koji ulazi kolski točak ◊ papuku dîn-nainće are o alkă, dă kare să ļagă sănźiru, șî dîn parće-ĭa ĭe ćeșît — kočnica s prednje strane ima jednu alku, o koju se veže lanac, i na toj strani je otesana ◊ papuku ĭe măĭ bun dă ļieamn, dă kît dă fĭear, kă ļieamnu să ruoađe, șî așa karu să înpĭeđikă măĭ bińe — kočnica je bolja od drveta nego od gvožđa, jer se drvo tare, i tako se kola bolje koče ♦ var. papukb> [Mlava] ♦ dij. sin. pivăb> [Por.] ♦ dij. sin. pĭađikăb> [GPek][Crn.] ∞ pĭađikăb> [Vidi]
3044 păr păr коса părb>² (mn. pĭerĭb>) [akc. păb>r] (i. m.) — (anat.) kosa, dlaka na glavi ◊ ĭ-a albit păru đin kap, a înkarunțît — pobelela mu je kosa na glavi, osedeo je ◊ pļeșîu, fara păr pi kap — ćelav, bez kose na glavi ◊ păru puorkuluĭ — svinjska dlaka ◊ supțîrĭe ka păru đin kap — tanko kao vlat kose sa glave ◊ a fuost rușîńe suokru să vadă păru lu nuora ćinîră, șî ĭa întra ĭel ńiśkînd n-a fuost đispurpađită — bilo je sramota da svekar vidi kosu mlade snajke, i ona pred njim nikada nije išla razbrađena ♦ var. pîărb> [Por.] [Vidi]
5764 păru puorkuluĭ părul - porcului раставић păru puorkuluĭb> [akc. păb>ru puob>rkuluĭ](sint.) — (bot.) rastavić (Equisetum telmateia) ◊ ku păru puorkuluĭ babiļi a ļikuit mulće buaļe, pintra ĭaļe șă raku — rastavićem babe su lečile mnoge bolesti, među njima i rak ♦ sin. kuada kaluluĭb> [Por.] ∞ puorkb> [Vidi]
5418 păs păs брига păsb> (mn. păsurĭ b>?) (i. s.) — briga ◊ nu mi păs vrĭava ĭel să vină or nu — nije me briga hoće li on doći, ili ne [Stig] ♦ dij. sin. grižăb> [Por.] [Vidi]
5220 pătrînșăl pătrunjel першун pătrînșăl b> (mn. pătrînșăĭb>) [akc. pătrînşăb>l ] (i. m.) — (bot.) peršun (Petroselinum crispum) ◊ pătrînșăl sa krĭașće pin građină, kă ĭe bun đi mînkare — peršun se gaji u bašti, jer je dobar za jelo [GPek] ♦ dij. var. perșînb> (Topolnica) [Por.]ș [Vidi]
4476 Pătru Pătru Петар Pătrub>¹ [akc. Păb>tru] (i. m.) — (antr.) Petar ◊ nume Pătru s-a dat la mulț kopiĭ voĭńiśeșć kă să fiĭe tarĭ ka pĭatra, să fiĭe sînatuoș, șă să traĭaskă mult — ime Petar davalo se velikom broju muške dece da budu jaki kao kamen, da budu zdravi i da dugo žive ◊ fînka nume Pătru a fuost mulțît, să puată să-ĭ razńaskă șî sî-ĭ kunuaskă ļesńe, lumĭa a proskuos mulće fuarme đi poļikre đin nume Pătru — pošto je ime Petar bilo mnogobrojno, da bi mogli da ih razlikuju i lako prepoznaju, ljudi su iz imena Petar izveli mnoge forme ◊ đin Pătru a ĭeșît Petrikă șî Patruț, đin Petrikă Trikă, da đin Patruț Truța, đin Truță ĭară Truĭa, ș-așa-nainće — od Petra su nastala imena Petrika i Patruc, od Petrike Trika, a od Petruca Truce, od Truca opet Truja, i tako dalje ◊ parĭaka muĭerĭaskă alu nume voĭńiśesk Pătru a fuost Petriĭa, or Pĭetra — par muškom imenu Petar bilo je žensko ime Petrija, ili Petra [Por.] ∞ pĭatrăb> [Vidi]
5002 Pătru Petru Петар Pătrub>² [akc. Păb>tru] (i. m.) — (mitol.) Petar, l.i. Sunca ◊ sa țîńe minće kă aĭ bătrîń, kînd a vorbit đi Suare, nu ĭ-a spus „Suare”, numa ĭ-a ḑîs „Pătru”: a rîsarit Pătru, a zăvîrńit Pătru, ș-așa — pamti se da stari, kad bi pominjali Sunce, nisu govorili „Sunce” nego „Petar”: izašao je Petar, zašo je Petar, i tako ◊ Pătru la Suare ĭ-a ḑîs ș-aĭ bătrîń în Șarbanuț șî-n Metońița — Petrom su Sunce zvali i stari u Šarbanovcu i Metovnici [Crn.] ♦ dij. sin. Paub> [Por.] ∞ suareb> [Vidi]
4037 pećaĭkă piceaică шлиц pećaĭkăb> (mn. pećeĭśb>) [akc. pećab>ĭkă] (i. ž.) — šlic, prorez ◊ pećaĭkă ĭe taĭatură la śuariś đinainće — šlic je prorez na prednjoj strani čakšira ◊ śuariśi alu rumîńi aĭ batrîń avut duauă pećeĭś — čakšire starih Vlaha imale su dva šlica ◊ pećaĭka la śuariś rumîńeșć a fuost kusută pi marźină ku bîrnaș ńegru — šlic na vlaškim čakširima bio je opšiven crnim gajtanom [Por.] [Vidi]
4125 peļag peleag ћелав peļagb> (peļagăb>) (mn. peļaźb>, peļaźeb>) [akc. peļab>g] (prid.) — ćelav, bez kose ◊ peļag ĭe uom fara păr, or ku păru rar — ćelav je čovek bez kose, ili sa retkom kosom ♦ var. pipiļagb> (Topolnica) ♦ sin. pļeșîub> [Por.] [Vidi]
3565 peșkariĭe pescărie риболов peșkariĭeb> (mn. peșkariĭb>) [akc. peșkarib>ĭe] (i. ž.) — (iht.) ribolov, ribarstvo ◊ peșkariĭa a fuost măĭ mult zabaoa kopilarĭaskă, șî aĭa alu ăĭa ku kășîļi pi-nga rîu — ribolov je najviše bio dečja zanimacija, i to onih sa kućama pored reke ◊ aĭ batrîń s-a dus în peșkariĭe numa dupa pĭeșć đi prazńik kare a kaḑut în ḑîļiļi đi puost — stariji su išli u ribolov samo za slavu koja je padala u posne dane ◊ în peșkariĭe aĭ batrîń s-a dus nuapća, ș-a prins pĭeșć ku uostiĭa la vapaĭț — u ribolov stariji su odlazili noću, i lovili su ribu ostima uz baklju [Por.] ∞ pĭașćeb> [Vidi]
2122 peśinźină rostopască руса peśinźinăb> (mn. peśinźińb>) [akc. peśib>nźină] (i. ž.) — (bot.) rusa (Chelidonium majus) ◊ peśinźina rar sa gasîașće, la nuoĭ dă numa pi pĭetruańe, pi lînga rîu — rusa se retko nalazi, kod nas niče samo na kamenjaru, pored reke ◊ (med.) peśinźină are lapće galbin șî amară, kare ĭe tare bun ļiak đi ńiźiĭ: numa dupa duauă-triĭ unsurĭ, ńiźielu sa pĭarđe ka kînd ńiś n-a mîĭ fuost — rusa ima žut i gorak sok, koji je jako dobar lek za bradavice: samo posle dva-tri mazanja, bradavica nestaje kao da nije ni bilo ♦ up. kuru đi gainăb> [Por.] [Vidi]
5214 petrekatură petrecătură испраћај petrekaturăb> (mn. petrekaturĭb>) [akc. petrekatub>ră] (i. ž.) — 1.b>b> ispraćaj, rastanak ◊ đi vrĭamĭa lu Tita kînd s-a dus baĭațî-n vuoĭskă, s-a fakut marĭ petrekaturĭ ku bandașî — u Titovo vreme kad su mladići odlazili u vojsku, pravljeni su veliki ispraćaji sa trubačima 2.b>b> (rel.) pesma za ispraćaj pokojnika ◊ petrekatura, kare a kîntato patru muĭerĭ kînd s-a pitrekut muortu, s-a pĭerdut gata đ-a rîndu la rumîń — pesma, koju su pevale četiri žene kad se pratio pokojnik, izgubila se kod Vlaha gotovo svuda [Por.] ∞ treśab> [Vidi]
5212 petreśe petrece провести petreśeb> (ĭuo petrĭekb>, ĭel petrĭaeśeb>) [akc. petreb>śe] (gl. p. ref.) — 1.b>b>b> (o provodu) provesti se, zabaviti se ◊ la nunta fĭeći ń-am pitrekut tare frumuos — na ćerkinoj svadbi smo se proveli jako dobro 2.b>b>b> (o ispraćaju) ispratiti ◊ s-a dus baba ku fluorĭ să petrĭakă muortu — otišla je baba sa cvećem da isprati pokojnika ◊ kînd a pļekat đi la iĭ, l-a pitrekut pănă n-a ĭeșît đin sat — kada je pošao od njih, ispratiliu su ga sve dok nije izašao iz sela 3.b> (o meri) preteći, preostati ◊ bańî śe ĭ-a pitrekut, ĭ-a-ngropat supt vrun nuk — novac koji mu je preostao, zakopao je pod nekim orahom 4.b> (o odnosu) mimoići se; prestići ◊ a fuost nuapća șî ńiś n-a vaḑut kînd s-a pitrekut — bila je noć, i nisu ni videli kad su se mimoišli ◊ tuoț aĭ măĭ țapiń kopiĭ l-a pitrekut la aļergatură — sva jača deca prestigla su ga na trčanju ♦ var. pitreśeb> [Por.] ∞ treśab> [Vidi]
4472 petriśikă petricică каменчић petriśikăb> (mn. petriśiaļeb>) [akc. petriśib>kă] (i. ž.) — (demin.) kamenčić ◊ kînd s-a dus la vrîžîtuare sî sa đeskînće đi „suare săk”, bolnavu ĭ-a dus noă petriśiaļe đi la noă izvorĭaļe — kad se išlo kod vračare za bajanje od „suvog sunca”, nosilo se devet kamenčića od devet izvorčića ♦ var. petriśauăb>, (mn. petriśeļeb>) [Por.] ∞ pĭatrăb> [Vidi]
3246 pi pe по pib> (predl.) — po, na, sa, iz 1.b> po ◊ pi tuată ļivađe a dat spiń — po celoj livadi izniklo je trnje ◊ nu ĭ-a fakut pi plaku luĭ, șî ĭel s-a mîńiĭat — nije mu učinio po volji, i on se naljutio 2.b> na ◊ n-a bagat sama kî ĭe gĭață pi drum — nisu primetili da je led na putu ◊ tuot a kaḑut numa pi kapu luĭ — sve je palo samo na njegovu glavu 3.b> sa ◊ s-a batut ku ńiskaĭ uamiń đi pi munće — tukao se sa nekim ljudima sa brda 4.b> iz ◊ s-a mutat ku vićiļi đi pi vaļe la munće, kă a koluo ĭe pașuńa măĭ bună — premestio se sa stokom iz doline u planinu, jer je tamo paša bolja 5.b> (u izr.) nekog, k nekom, kod nekog ◊ a vaḑut pi vrun kopil kum fură — video je neko dete kako krade ◊ n-a vrut să đa pi la mińe — nije hteo da navrati kod mene ♦ var. pĭeb> (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. peb> (Majdanpek) [buf.], (Krivelj) [Crn.] ♦ dij. var. prăb> (Voluja) [Zvizd] [Vidi]
5517 pițarău pițărău коледар pițarăub> (mn. pițarăĭb>) [akc. pițarăb>u] (i. m.) — (kal.) koledar ◊ pițarăĭi la bufańi în Măĭdan a mers ku rîndu đimińața la Ažun — koledari su kod bufana u Majdanpeku išli u ophod prepodne na badnji dan ◊ a fost kopiĭ la bufań, kare la ușă a žukat pi Țar Irod, glumă śe ĭ-a-nvațat popi în biserikă — bilo je dece kod bufana koji su pred vratima igrali Cara Iroda, skeč koji su učili u crkvi od popova [buf.] ♦ dij. sin. koļindrĭețb> [Por.] ∞ koļindăb> [Vidi]
5364 pićik pitic патуљак pićikb> (mn. pićițb>) [akc. pićib>k] (i. m.) — (anat.) patuljak ◊ a puvestît aĭ batrîń kă în vrĭamĭa đi rimļeń în rudńiśe a lukrat numa pićițî, kă uoknă rimļeńilor a fuost mikă — pričali su stari da su u vreme Rimljana u rudnicima radili samo patuljci, jer su rimska okna bila mala [Por.] [Vidi]
6278 piglaĭs piglais [Ban.] пегла piglaĭsb> (mn. piglaĭsăb>) [akc. piglab>ĭs] (i. s.) — pegla ◊ ku piglaĭsu s-a pigluit tot śe au fost đe pînḑă — peglom se peglalo sve što je bilo od tekstila [buf.] [Vidi]
5139 pildă pildă такмичење pildăb> (mn. pilḑb>) [akc. pib>ldă] (i. ž.) — (zast.) takmičenje, nadmetanje; dokazivanje ◊ la un bîlś s-a luvat doa rîndurĭ đi bandaș la pildă, să vadă kare măĭ bun kînta, șă nu s-a lasat păna nu ļ-a pļekat sînźe đin buḑă — na jednom vašaru, započela su dve grupe trubača nadmetanje, da se vidi ko bolje svira, i nisu prestali dok im usnice nisu prokrvarile [Por.] [Vidi]
5141 pilđi pizmi ? надметати се pilđib> (ĭuo ma pilđeskb>, ĭel sa pilđașćeb>) [akc. pilđib>] (gl. ref.) — (izob.) nadmetati se, takmičiti se ◊ măĭ frumos ĭera pi la bîlśurĭ, kînd sa pilđit kîći doa-triĭ rîndurĭ đi bandaș, da lumĭa sa visaļa șî źuka điźaba pi lînga iĭ — najlepše je bivalo na vašarima, kada su se nadmetale dve-tri grupe trubača, a narod se veselio i igrao besplatno oko njih ♦ sin. pizmib> [Por.] ∞ pildăb> [Vidi]
2784 pinćin pinten оструга pinćinb> (mn. pinćińb>) [akc. pib>nćin] (i. m.) — 1.b> (ornit.) ostruga, rožnata izraslina na zadnjem delu petlovih nogu ◊ kokouș bun, are tare pinćiń la piśuare — dobar petao, ima jake ostruge na nogama 2.b> pramen bele dlake na zadnjem delu konjskog kopita ◊ kalu ku pinćiń la piśuare — konj sa belom kiticom na kopitama ♦ sin. kișițăb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
4872 pintru pentru због pintrub> [akc. pib>ntru] (predl.) — zbog, za ◊ pintru śe or pintru kare ĭel a fakut așa noroḑîĭe, ńima astîḑ nu șćiĭe — zbog čega, ili zbog koga je on učinio takvu ludost, niko danas ne zna ◊ a-nśeput ćinîr să lukre pintru bań, a ginđit tatî-su k-o să fiĭe bun đi ĭel — počeo je mlad da radi zbog novca, mislio je otac da će to biti dobro za njega ◊ a fakut bun șî pintru mińe, șî pintru ćińe — učinio je dobro i za mene, i za tebe [Por.] [Vidi]
5216 pipaĭală pipăială пипање pipaĭalăb> (mn. pipaĭaļeb>) [akc. pipaĭab>lă] (i. ž.) — pipanje, dodirivanje ◊ kînd iș în ńegura bîznă, puoț să mĭerź numa la pipaĭală — kad si u mrklom mraku, možeš da ideš samo na pipanje [Por.] ∞ pipăib> [Vidi]
5219 piparka pipărca заљутити piparkab> (ĭuo piparkaĭb>, ĭel piparkăb>) [akc. piparkab>] (gl. p. ref.) — (mag.) zaljutiti paprikom ◊ în đeskînćik: ku piparka-ĭ piparkaĭ, ku glogin ńegru i-nbrukaĭ — u bajalici: paprikom ih zaljutih, crnim glogom ih izbodoh [Por.] ∞ piparkăb> [Vidi]
5217 piparkă piparcă паприка piparkăb> (mn. pipărśb>) [akc. pipab>rkă] (i. ž.) — (bot.) paprika (Capsicum) ◊ piparka ĭe buruĭană kare sa sađașće-n građină, șî sa krĭașće đi mînkare — paprika je biljka koja se sadi u bašti, i neguje zbog jela ◊ ĭastă măĭ mulće fĭelurĭ đi pipărś, da la lumĭe măĭ mult ļi plaśe piparkă ĭuće — ima više vrsta paprika, ali ljudi najviše vole ljutu papriku ◊ piparkă aļină — aleva paprika [Por.] ♦ dij. sin. arďib> [Kmp.] [Vidi]
5261 pipćena pieptăna чешљати pipćenab> (ĭuo pĭapćinb>, ĭel pĭapćinăb>) [akc. pipćenab>] (gl. p. ref.) — češljati ◊ lu fată ĭ-a fuost tare drag să pĭapćińe papușa, dakă păru papușî a fuost đi kîlț — devojčica je mnogo volela da češlja lutku, iako je lutkina kosa bila od kučine [Por.] [Vidi]
5262 pipćenat pieptănat очешљан pipćenatb>² (pipćenatăb>) (mn. pipćenațb>, pipćenaćeb>) [akc. pipćenab>t] (prid.) — očešljan ◊ în tođeuna a fuost frumuos pipćenată — uvek je bila lepo očešljana ♦ supr. ńipipćenatb> [Por.] ∞ pipćenab> [Vidi]
5715 pipćiĭ piftie пихтије pipćiĭb> (mn. pipćiĭeb>) [akc. pipćib>ĭ] (i. ž.) — (nutr.) pihtije ◊ pipćiĭi sînt un fĭeļ đi mînkarĭe kare sa faśe măĭ đes ĭarna — pihtije su vrsta jela koje se najčešće spremaju zimi ◊ pipćiĭļi sa fak đin piśuariļi puorkuluĭ, kare sa fĭerb șî sa lasă sî sa raśiaskă — pihtije se spremaju od svinjskih nogica, koje se skuvaju i ostave da se ohlade ◊ ĭastă o ḑî adînsă în an kînd sa sprimĭesk pipćiĭli sî sa đa đi pomană la-ĭ muorț — ima poseban dan u godini kada se spremaju pihtije da bi se namenile mrtvima [Por.] [Vidi]
5222 pipîtă pipotă бубац pipîtăb> (mn. pipîćeb>) [akc. pib>pîtă] (i. ž.) — (anat.) bubac ◊ pipîta ĭe rînḑa la păsîrĭ șî la uoră — bubac je želudac kod ptica i živine ◊ (izr.) vînît ka pipîta — modar od besa [GPek] [Vidi]
3065 piroćit pirotit поспан piroćitb> (piroćităb>) (mn. piroćițb>, piroćićeb>) [akc. piroćib>t] (prid.) — pospan, sanjiv ◊ tuata nuapća a batut la kărț, ș-akuma sînt piroćiț șî ustańiț — celu noć su lupali karte, i sada su pospani i umorni ♦ sin. obosîtb>, somnoruosb>, ustańitb> ♦ var. pirośitb> (Tanda) [Por.] ∞ piroćib> [Vidi]
4783 pisarĭ pisar писар pisarĭb> (mn. pisarĭb>) [akc. pisab>rĭ] (i. m.) — (zast.) pisar, ćata ◊ pisarĭu a fuost skriĭatuorĭ în kînțalarĭa lu kińezu — pisar je bio ćata u kneževoj kancelariji ◊ sa țîńe mińća k-a fuost pisaro-l mik șă pisarĭo-l mare — pamti se da su postojali mali pisar i veliki pisar ♦ sin. skriĭatuorĭb> [Por.] [Vidi]
6185 pisk pisc оплен piskb> (mn. piskurĭb>) [akc. pib>sk] (i. s.) — (ten.) oplen, deo zaprežnih kola ◊ pisku ĭe parśelu karuluĭ đi buoĭ, înkeĭat în tri muke șî învîrat în driko-l đinainće, đi kare ĭe ļegat proțapu — oplen je trouglasti deo volovskih kola, ugrađen i prednji trap, u koji je uvučena kolska ruda [Por.] ♦ dij. sin. opļanb> (Osanica) [Hom.] [Vidi]
5195 pista peste преко pistab> [akc. pib>sta] (predl.) — preko 1.b>b>b>b> (o pložaju u prostoru) preko, iznad ◊ a śerkat să trĭakă pista puod ku karu pļin, ama n-a putut, kă puodu s-a frînt — pokušali su da pređu preko mosta sa natovarenim kolima, ali nisu mogli, jer je most pukao ◊ trĭaśe pista śuakă kî ĭe măĭ aprupe — prelazi preko brda jer je bliže 2.b>b>b>b> (o trajanju u vremenu) duže, preko, više ◊ a trait în strinataće pista ḑîaśe ań đi ḑîļe — živeo je u tuđini preko deset godina ◊ pista nuapće a veńit uoțî șî ĭ-a apaurît păn-la pĭaļă guală — preko noći došli lopovi i opljačkali ih do gole kože 3.b>b>b>b> (fig.) granica psihičke podnošljivosti ◊ pista tuot puaće trĭeśa, ama pista înfruntaśuńe nu — preko svega može preći, ali preko uvreda ne [Por.] ♦ dij. var. peșćeb> (brodica) [Rom.] ♦ dij. var. prăstab> (Voluja) [Zvizd] [Vidi]
5045 pistriț pestriț шарен pistrițb> (pistrițăb>) (mn. pistrițb>, pistrițăb>) [akc. pistrib>ț] (prid.) — (color) 1.b>b>b>b>b> (o boji) šaren, šarolik ◊ sa ḑîśe đi śeva kă ĭe pistriț dakă ĭe fărbuit în măĭ mulće fărburĭ — kaže se za nešto da je šareno ako je ofarbano u više boja ◊ pistriț ĭe aĭa ś-a-npistrișat vrunu — šareno je ono što je neko ušarenio 2.b>b>b>b> (o karakteru) prevrtljivac, lažljivac ◊ la uom pistriț nu-ĭ rușîńe să ći mintă la uokĭ — lažljivca nije sram da te gleda u oči i laže ◊ muĭare pistriță — laka ženska, kurva [Por.] ∞ împistrib> [Vidi]
2514 piśoroagă piciorong штула piśoroagăb> (mn. piśoroaźeb>) [akc. piśoroab>gă] (i. ž.) — (tehn.) štula, pomagalo za prelazak preko vode ◊ kînd vrodată a trekut pista apă unđe n-a fuost punće, a trekut ku piśoroaźe — nekada kada su prelazili preko vode gde nije bilo brvna, prelazili su na štulama ◊ piśoroaźiļi stau lînga rîu, șă kînd trĭeś înapuoĭ ļe prolaș dă unđe ļ-aĭ luvat, kă vińe altu, pă trăbe să trĭakă șî ĭel — štule stoje pored vode, i kad se vratiš ti ih ostaviš gde si ih našao, jer dolazi drugi, pa treba da pređe i on [Mlava] ∞ piśuorb> [Vidi]
6214 pită pită хлеб pităb> (mn. pițb>) [akc. pib>tă] (i. ž.) — (nutr.) hleb ◊ pita a skumpit, kă grîu n-a rođit ano-sta — hleb je skup, jer žito nije rodilo ove godine [buf.] ◊ nuĭe pită făra sapă — nema hleba bez motike (Urovica) [Pad.] ∞ pîńeb> [Vidi]
2688 pivă piuă лочка pivăb>² (mn. pivĭb>) [akc. pib>vă] (i. ž.) — (tehn.) ločka, breov; kočnica ◊ piva đi kar ĭe un tutuk skobit kît ĭe larźimĭa alu șîna lu ruata karuluĭ, șî ku ĭa sa înpĭađikă karu kînd mĭarźe-n vaļe, înkarkat ku tovar grĭeu — ločka je jedan trupac izdubljen za širinu šine kolskog točka, kojim se koče kola kada pod teškim teretom idu nizbrdo ◊ piva la vîr are o buată, đi kare sa ļagă lanțu ku un kîpatîń, da ku alalalt lanțu ĭe ļegat đi ruda karuluĭ — ločka ima na vrhu jednu budžu, o koju je vezan lanac jednim krajem, a drugim je lanac vezan za kolsku rudu ◊ piva astîḑ sa faśe đi fĭer, șî fînka karurļi đi buoĭ gata s-a pĭerdut, akuma sa puńe la prikoļița đi traktur — ločka se danas pravi od metala, i pošto su se zaprežna kola gotovo izgubila, sada se stavlja na traktorsku prikolicu (Crnajka) [Por.] ♦ dij. sin. pĭađikăb> ◊ la nuoĭ nuĭe kunoskută vuorba „pivă”, aĭa la nuoĭ sa kĭamă pĭađikă — kod nas nije poznata reč „piva”, kod nas se to zove kočnica (Jasikovo) [GPek], pĭađikăb> (Sige) [Hom.] ♦ dij. sin. oprituareb> (Kobilje) [Stig] ♦ dij. sin. înpeđekatuareb> (Kladurovo), păpuk dă karb> (Ranovac), papuk dă roată dă karb> (bošnjak, Mlava) [Mlava], papuk dă karb> (Isakovo) [Mor.] ◊ papuku s-a pus la ruata dă kar kînd a mĭers ku karu pră pripor învale, să inpĭađiśe karu, să nu ĭa mau — ločka se stavljalala na kolski točak kad se kolima išlo nizbrdo, da zakoči kola, da ne uhvate maju (Vrbnica, Pomoravlje) [Pom.] ∞ pĭađikăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
2687 pivă pivă аван pivăb>¹ (mn. pivĭb>) [akc. pib>vă] (i. ž.) — (tehn.) avan, stupa ◊ pivă đi bătrîńață a fuost skobită-n tutuk đi śerieș — starinski avan bio je izdubljen u panju od trešnje ◊ în pivă a fakut mînkare đi uară: ku maĭu s-a batut vrĭežî, mistakaț ku kîta fańină, șî s-a dat la puĭ, la gaiń, la rîață — u avanu se pravila hrana za živinu: maljem se tucale vreže, pomešane sa malo brašna, i davalo se pilićima, kokoškama, plovkama ♦ up. maĭb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
6202 pizdă pizdă пизда pizdăb> (mn. pižđeb>) [akc. pib>zdă] (i. ž.) — (anat.)(vulg.) pizda, pička (Vagina) ◊ pizda ĭe trĭabă muĭerĭaskă — pička je ženska stvar ◊ pizda la muĭare ĭe pitulată întra piśuare — pička kod žene je skrivena među nogama ◊ pizda are buḑă, ļinđik, fluoś șî gaură — pička ima usmine, sikilj, dlake i rupu ◊ în parĭețî lu gaura pižđi ĭastă ńiskaĭ dulurĭ kare sa kĭamă „kîrțmiĭe”, șî kare duk la muĭare măĭ mare dulśață — na zidovima pičkine rupe nalaze se neki čvorići koji se zovu „krcmije”, i koji ženi donose najveće zadovoljstvo ◊ pizdă flokuasă — dlakava pička ◊ (izr.) duće în pizda mînta — idi u pizdu materinu ♦ sin. pupăb>, bežgĭaurăb> [Por.] [Vidi]
5726 pișatură pișătură пишање pișaturăb> (mn. pișaturĭb>) [akc. pișatub>ră] (i. ž.) — pišanje, uriniranje ◊ s-a bulnavit muoșu, șă are tare nakaz ku pișatura — razboleo se čiča, i ima težak problem sa pišanjem ♦ var. pișatb> [Por.] ∞ pișab> [Vidi]
5955 pîlariĭe pălărie шешир pîlariĭeb> (mn. pîlariĭb>) [akc. pîlarib>ĭe] (i. ž.) — šešir ◊ pîlariĭa n-a fuost kaśulă batrînă la Rumîńi nuoștri, kă iĭ tuoț a dus kăśuļ đi lînă șî vara șî ĭarna — šešir nije bila stara kapa kod naših Vlaha, jer su oni nosili svi šubare i leti i zimi ◊ pîlariĭe a dus măĭ întîń gîzdoćińi, kare s-a domńit dukîndu-să đes pin oraș — šešir su prvi nosili bogataši koji su se pogospodili idući često u varoš ◊ ađet a fuost pîlariĭa sî sa dukă numa pănă la Sîntamariĭa Mikă — običaj je bio da se šešir nosi samo do Male Gospojine [Por.] [Vidi]
5548 pîlńiĭe pâlnie левак pîlńiĭeb> (mn. pîlńiĭb>) [akc. pîlńib>ĭe] (i. ž.) — (zast.) levak ◊ în Tanda supt Guol aĭ batrîń la tolśerĭ a ḑîs pîlńiĭe — u Tandi pod Deli Jovanom stari su levak zvali plnjije ♦ sin. tolśerĭb>, finkăb> [Por.] ∞ tolśerĭb> [Vidi]
5074 pîńa uoilor părăluță бела рада pîńa uoilorb> [akc. pîb>ńa uob>ilor] (sint.) — (bot.) bela rada (bellis perennis) ◊ pîńa uoilor ĭe buĭađe đi ļivađe, ku fluarĭa albă șî mižluoku galbin — bela rada je livadska biljka sa belim cvetom i žutim središtem ◊ đin pîńa uoilor fĭaćiļi a-mpļećit kunună ș-a duso în kap pi la Sînźorḑ — od bele rade devojčie su plele venac i nosile ga na glavi oko Đurđevdana [Por.] ∞ pîńeb> [Vidi]
5073 pîńe pâine хлеб pîńeb> (mn. pîńb>) [akc. pîb>ńe] (i. ž.) — (nutr.) hleb; pogača ◊ pîńa sa faśe đin fańină đi grîu, da đimult s-a fakut șî đi sakară șî uorḑ — hleb se pravi od pšeničnog brašna, a nekad se pravio i od raži i ječma ◊ rumîńi aĭ batrîń n-a mînkat đes pîńe, n-a fuost grîu șî pîńa s-a plumađit numa pi la prazńiśe șî la pomĭeń — stari Vlasi nisu često jeli hleb, žita nije bilo i hleb se mesio samo za slave i daće ◊ dupa grîu đi prazńik lumĭa đin Poreśa s-a dus pi piśuare la Kraĭna ș-a dus grîu în trășć pi șîaļe — po žito za slavu ljudi su išli peške u Krajinu, i donosili žito u torbama na leđima ◊ pîńa s-a kuopt în śirińe la kamin, da kînd a trăbuit măĭ mult, s-a kuopt la koptuorĭ — hleb se pekao u crepulji na kaminu, a kad je trebalo više, pekao se u hlebnoj peći ◊ bun ka pîńa — dobar kao hleb ◊ fańină đi pîńe — hlebno brašno [Por.] ♦ dij. var. pîĭneb> (Šipikovo) [Tim.] ♦ dij. sin. pităb> [buf.] [Vidi]
47 pîraulă paraulă курва pîraulăb> (mn. pîrauļb>) [akc. pîraub>lă] (i. ž.) (pej.) — kurva, žena lakog morala ◊ pîraula ĭe kurveșćină, muĭare đi pi drumol mare; nare ńiś un lukru, mĭarźe đi la uom la uom — paraula je kurvetina, uličarka, bez ikakvog posla; ide od čoveka do čoveka [Por.] [Vidi]
4075 pîrdańik pârdalnic проклет pîrdańikb> (pîrdańikăb>) (mn. pîrdańiśb>, pîrdańiśeb>) [akc. pîrdab>ńik] (prid.) — (rel.) proklet; đavolast ◊ pîrdańiku đi kopil, ĭară faśe nîsarîmbe — đavolasto dete, opet pravi vragolije ◊ śe să fakă, sîrmanu, kînd pîrdańika đi ursă așa l-a ursat — šta da radi, jadnik, kad ga je prokleta sudbina tako osudila ◊ pîrdańika đi vakă, ĭară s-a bagat în dîtaļină — prokleta krava, opet je ušla u detelinu ♦ sin. blîstamatb> [Por.] [Vidi]
6356 pîrlomaće ? преламача pîrlomaćeb> (mn. pîrlomăśb>) (i. ž.) — prelamača ◊ pîrlomaće a ḑîs Rumîńi aĭ batrîń la fĭeļ đi pușkă kare s-a frînźe pista mižluok, kînd sa umpļe ku gļuonțurĭ — prelemačom su stari Vlasi zvali vrstu puške koja se prelamala preko polovine, kad se punila mecima [Por.] ∞ pușkăb> [Vidi]
5319 pîrļi pârli опрљити pîrļib> (ĭuo pîrļeskb>, ĭel pîrļiașćeb>) [akc. pîrļib>] (gl. p. ref.) — oprljiti, osmuditi; spaliti ◊ a șaḑut apruape đi fuok, șî s-a pîrļit pi o parće koźa bińe — sedeo je blizu vatre i oprlio je jednu stranu prilično dobro ♦ sin. arđeb> [Por.] [Vidi]
2680 pîrpak pălpag полуга pîrpakb> (mn. pîrpaśeb>) [akc. pîrpab>k] (i. s.) — poluga, motka, tojaga; palija ◊ pîrpak ĭe o palugă đi ļiemn skurtă șî gruasă, ku kare s-a-npiđekat karu đi vaś, kînd a mĭers înkarkat pi stîrmină — prpak je kraća i jača motka kojom su se zaprežna kola kočila na nizbrdici ◊ kînd vrĭeĭ s-înpĭađiś karu, pîrpaku ăl petrĭeś pin spiță lu ruoțîļi đi-napuoĭ, bîrabar ku uosiĭa, șă-l ļieź ku sfuara să nu piśe — kad hoćeš da zakočiš kola, prpak gurneš kroz spice zadnjih točkova, uporedo sa osovinom, i vežeš ga konopcem da ne spadne ◊ ku pîrpak ć-ažuț kînd trăbe să mișć đin luok śuava grĭeu — prpakom se pomažeš kada treba da pomeriš s mesta nešto teško ◊ đin patru krĭenź ļegaće la vîr șă pusă pista porkuoń, sa faśe pîrpak kare țîńe porkuońu să nu-l sprînžaskă vîntu — od čeiri grane vezane na vrhu i stavljene preko stoga, pravi se lemez koji drži stog da ga ne rasturi vetar[Por.] ◊ pîrpaku a fuost un fĭeļ đe pĭađikă bătrîńaskă đe karu đe viće — prpak je bila jedna vrsta starinske kočnice za zaprežna kola (bučje) [Crn.] ◊ pîrpak ĭe śumag mare ku kare puoț să baț śe vrĭeĭ — prpak je velika motka sa kojom možeš da mlatiš šta hoćeš (Debeli Lug) [GPek] ♦ var. părtakb> ♦ sin. dorîngăb>, palugăb>, parb>, pîrgb>, pražînăb>, śumagb> [Por.] [Vidi]
2221 pîrporiță pârpăriţă паприца pîrporițăb> (mn. pîrporițb>) [akc. pîrporib>ță] (i. ž.) — (tehn.) paprica 1.b> drvena ili metalna poluga na vrhu vodeničkog vretena ◊ pîrporița sa puńe supt pĭatra muori a đi sus, într-o gaură skobită pi masura ĭeĭ în pĭatră, șî-n ĭa sa bagă vîru fusuluĭ, șă învîrćiașće pĭatra — paprica se stavlja pod gornji vodenički kamen, u jedno ležište izdubljeno u kamenu po njenoj meri, i u nju ulazi vrh vodeničkog vretena i okreće kamen ◊ pîrporița akuma sa faśe đi fĭer, da đimult a fuost đi ļiemn, șî aĭa la uńi luokurĭ đin duauă blanuță pusă-n kruś, să fiĭe măĭ țapîn — paprica se danas pravi od gvožđa, a ranije je bila od drveta, i do od dve drvene daščice postavljene unakrst, da bude jače (Rudna Glava) ♦ sin. gižăĭb> (Tanda) 2.b> korice, drveni žljeb ispod vodeničnog koša ◊ pîrporița ĭe žgĭab đi ļiemn ļegat supt kuoš, în kare vin buobiļi đin kuoș, șî pi kare ăl zgîndură śuokîtu sî piśe buobiļi-n gaura pĭetri — paprica je drveni žljeb vezan ispod koša, u koji dolaze zrna iz koša, i koga trese čeketalo da bi zrna padala u otvor vodeničnog kamena (Tanda) [Por.] ∞ muarăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
2380 pîrś pârci оплазина pîrśb>¹ (mn. pîrśurĭb>) [akc. pîb>rś] (i. m.) — oplazina ◊ pîrś sa faśe la aratură kănd ĭe pomîntu tare, da plugarĭu n-are țăpeńiĭe să țînă la kuarńe kum trăabe, șî plugu sîare đin brĭazdă ka pîrśu, ș-o șļingă đin brĭazdă đi vrun paș-duoĭ ramîńe ńiarată — oplazina nastaje na oranju kada je zemlja tvrda, a orač nema snagu da vodi plug kako valja, pa plug iskače iz brazde kao jarac, i jedan deo brazde od korak-dva ostaje nepooran [Por.] [Vidi]
2381 pîrś pârci јарац pîrśb>² (mn. pîrśb>) [akc. pîb>rś] (i. m.) — (zool.) jaracb> ◊ am șapće kapre, ama mi pîrśu o mîrțuagă, n-o să fiĭe ĭeḑ ano-sta — imam sedam koza, ali mi je jarac jedna mrcina, neće biti jarića ove godine [Por.] [Vidi]
3008 pîrviță frunte првенац pîrvițăb> (mn. pîrvițăb>) [akc. pîb>rviță] (i. ž.) — prvenac, prva rakija koja potekne iz kazana ◊ pîrviță ĭe rakiĭa-ĭa kare kure măĭ întîń kînd pļakă kazanu — prvenac je ona rakija koja prva potekne kada krene kazan ◊ pîrviță ĭe tare ka otraoa, nu sa bĭa numa sa lasă să kure în źuban, kă dupa kîta vrĭame înśiape să mĭargă rakiĭa măĭ muaļe, pă ĭa sa muaĭe — prvica je jaka kao otrov, ne pije se nego se pušta da curi u džban, jer iza nje počne da teče mekša rakija, pa se ona ublaži [Por.] ♦ dij. var. pîrveńakb> (Topla) [Crn.] ∞ rakiub> [Vidi]
5127 pîržîtură prăjitură запршка pîržîturăb> (mn. pîržîturĭb>) [akc. pîržîtub>ră] (i. ž.) — (nutr.) zaprška ◊ ku pîržîtura sa gaćașće ļegumĭa — zaprškom se gotovi jelo ◊ pîržîtura sa faśe đin śapă, fańină șî piparkă aļină — zaprška se pravi od luka, brašna i aleve paprike [Por.] ∞ pîržîb> [Vidi]
4124 pîržuol pârjol пожар pîržuolb> (mn. pîržuaļeb>) [akc. pîržuob>l] (i. s.) — požar, paljevina ◊ tuamna sa fak pîržuaļe în grîńișće, sî sa torîaskă pomîntu — u jesen se pale strništa da se nađubri zemljište ◊ ku pîržuaļe s-a fakut pi munće pașćuńe ku ĭarbă bună đi viće — sa požarima su se u planini pravili pašnjaci sa dobrom travom za stoku ♦ up. fuokb> [Por.] ∞ pîržoļib> [Vidi]
5917 pîsaruoĭ păsăroi птичурина pîsaruoĭb> (mn. pîsaruaĭeb>) [akc. pîsaruob>ĭ] (i. s.) — (rel.) ptičurina, pasaroj ◊ pîsaruoĭ ĭe pasîrĭe ńagră ku ćuoku đi fĭer, kare sîare la-l muort pi drumu đi raĭ — pasaroj je crna ptica sa gvozdenim kljunom, koja napada pokojnika na putu za raj ◊ în pîsaruoĭ s-a profak aĭ muorț kare a murit ńibućeḑaț, dupa iĭ kopiĭ lupadaț, șî insă lu kare ńima nu dă đi pomană — u pasaroje se pretvaraju oni koji su umrli nekršteni, zatim pobačena deca, i osobe kojima niko ne daje pomane ◊ đi sî nu spomînće pĭ-al muort, la păsîrĭ ńagre în Porĭeśa sa dă kolak đi pomană, adîns fakut ’đi pîsaruoĭ’ — da ne bi plašili pokojnika, crnim pticama se u Poreču na pomanama namenjuje kolač, posebno napravljen ’za pasaroje’ ◊ kolaku đi pîsaruoĭ ĭe fakut đin šapće boboluașă fara ńiś un sămn pi ĭaļe — kolač za ’pasaroje’ sastoji se od sedam kuglica, bez ikakvih šara na njima ◊ kolaku ’đi pîsaruoĭ’ kînd sa dă đi pomană, nu sa dă la ńima-n mînă, numa sa lapîdă pista kap în traușă, să-l manînśe kîńi or gaińiļi — kolač ’za pasaroje’ kad se namenjuje, ne daje se nikom u ruke, nego se baca preko glave u dvorište, da ga pojedu psi ili kokoške ♦ var. păsaruoĭb> [Por.] ∞ pasîreb> [Vidi]
4258 pîșļa pâșlea северац pîșļab> [akc. pîb>șļa] (i. m.) — severac ◊ pîșļa ĭe în Mlaoa vînt kare baće dă la întuńerik — pišlja je u Mlavi vetar koji duva sa severa ◊ pîșļa ĭe un vînt dă kare îngĭață ińima în uom dă ĭeal — pišlja je vetar od koga se ledi srce u čoveku ◊ kînd baće pîșļa șuiră krĭanźiļi în ļemn — kad duva pišlja sviraju grane na drvetu ♦ sin. dunărĭanțub> [Mlava] ♦ dij. sin. đi țîganub> [Por.] ∞ vîntb> [Vidi]
23 pîtpalak pitpalac препелица pîtpalakb>¹ (mn. pîtpalaśb>) [akc. pîtpalab>k] (i. m.) — (ornit.) (onomat.) prepelica (Coturnix communis) ◊ pîtpalaku fuźe pin ļivađe, n-o-l prinḑ fara pușkă — prepelica beži po livadi, ne možeš je uloviti bez puške [GPek] ◊ pîtpalaku ĭe o pasîrĭe mikă, sa kuĭbarĭaḑă prăn ļiveḑ — prepelica je mala ptica, gnezdi se po livadama (boljetin) ◊ đemult s-a adunat uauļi lu pîtpalak, a fuost ļak đi ńiskaĭ buaļe kopilarĭeșć — nekad su se skupljala prepeličina jaja, bila su lek za neke dečje bolesti (Tanda) ♦ sin. potrńiśeb> [Por.] ♦ dij. var. piptălakăb> (Mala Kamenica) [Dun.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
24 pîtpalak liliac слепи миш pîtpalakb>² (mn. pîtpalaśb>) [akc. pîtpalab>k] (i. m.) — (ornit.) slepi miš (Plecotus auritus, Nyctalus noctula) ◊ pîtpalaśi traĭesk pin pĭeșćire, ḑîua duorm da sara ĭasă șî zbuara să prindă mușć — slepi miševi žive po pećinama, danju spavaju a uveče izlaze i lete da hvataju mušice (Rudna Glava, Crnajka) [Por.] up. iļiļakb>, potrńiśeb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
5724 pîșļaće pâș пух pîșļaćeb> (mn. pîșļețb>) [akc. pîșļab>će] (i. m.) — (zoo.) puh (Glis glis) ◊ pîșļaćiļi ĭe o žuavină padurĭaļńikă śe samînă la șobuol ku kuada ka vîrveriță — puh je šumska životinja koja liči na pacova sa repom veverice ◊ pîșļaćiļi faśe kuĭb în ļemn — puh se gnezdi na drvetu ◊ pîșļaćiļi ĭe žuavină nopțaskă, ka șî ćușu — puh je noćna životinja, kao i sova ◊ pîșļețî sa arańesk ku puĭ đi pasîrĭ, ku mugur, ku samînțîșu buĭeḑîlor, ku puame sîrbaćiśe — puhovi se hrane mladuncima ptica, pupoljcima, semenjem biljaka, divljim voćkama ◊ pîșļaćiļi faśe în tuot fĭeļu — puh se ogašava na razne načine ◊ fakînd kimîta ka pîșļaćiļi, Sîrbi a rîźîļit Rumîńi, zberînd dupa iĭ ’Vla-Vla-pîș-pîș!’, pintru śe Rumîńi întođeuna s-a batut ku iĭ — imitirajući puhove, Srbi su se sprdali sa Vlasima, vičući za njima ’Vla-Vla-piš-piš!’, zbog čega bi se Vlasi redovno potukli sa njima [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
5595 pĭaćik petic закрпа pĭaćikb> (mn. pĭaćiśeb>) [akc. pĭab>ćik] (i. s.) — zakrpa, parče ◊ a fuost atîta đi sarak đi țuaļiļi luĭ a fuost numa pĭaćik pi pĭaćik — bio je toliko siromašan da je njegovo odelo bilo samo zakrpa na zakrpu [Por.] [Vidi]
2679 pĭađikă piedică кочница pĭađikăb> (mn. pĭađiśb>) [akc. pĭab>đikă] (i. ž.) — 1.b>b> (tehn.) kočnica ◊ nu kućeḑ sî mĭerź ku karu pi rîpiļi nuaștre, dakă n-aĭ sprimită vro pĭađikă — ne možeš da ideš kolima po našim vrletima, ako nemaš spremnu neku kočnicu ◊ pĭađikă la kar đi vaś a fuost đemult: pîrpak, pivă șî prenț — kočnice na volovskim kolima nekada su bile: prečka, piva i prenc 2.b>b> zapletka ◊ pĭađikă ĭe kînd tu mĭerź, or aļerź, da vrunu ăț puńe piśuoru, șă tu daĭ în piśuoru luĭ șă kaḑ în kurișkapće — zapletka j kada ti ideš, ili trčiš, a neko ti podmetne nogu, pa ti udariš u nju i padneš naglavačke ♦ up. pivăb>, pîrpakb>, prențb>, oprituareb> [Por.] ∞ împiđekab> [Vidi]
600 pĭaļe piele кожа pĭaļeb> (mn. pĭeĭb>) [akc. pĭab>ļe] (i. ž.) — 1.b> koža (kod ljudi i životinja) ◊ đizbrakat în pĭaļe — go, nag ◊ ud pîn-la pĭaļe — mokar do kože ◊ ĭî sa zbrśit pĭaļa — naborala mu se koža ◊ ț-a roșît pĭaļe đi suarĭe — pocrvenela ti je koža od sunca ◊ pĭaļe đi karîăbĭ — koža za gajde ◊ la tuobă sî puńe o pĭaļe đi ĭed, șî una đi mńel — na bubanj se stavlja jedna jareća, i jedna jagnjeća koža 2.b> (fig.) ◊ a ramas în pĭaļa guală — ostao je samo sa golom kožom, osiromašio je, propao ◊ a pus pĭaļa în luoku luĭ — podmetnuo je kožu umesto njega: preuzeo je tuđu krivicu ◊ ĭa fakut pĭaļa tuobă — od kože mu je načinio bubanj: istukao ga je dobro ◊ ći manînkă pĭaļa — svrbi te koža: hoćeš batine ◊ mi śudă đ-aș ĭașî đin pĭaļe — krivo mi je toliko, da bih iz kože iskočio ♦ var. pĭeļeb> (Valakonja, Savinac) [Crn.] ◊ a dat pĭaļa — „dao kožu”, uhvatili ga, otkrili ga u nekom nedozvoljenom poslu (poređenje sa životinjom kojoj oderu kožu kada je uhvate) ◊ ku pĭaļa gruasă — debelokožac ♦ (demin.) pĭelkuțăb> — kožica ♦ (klet.) Kopiļe, trasńirĭa-n pĭelkuța-tĭa! — Dete, grom ti spalio kožicu! [Por.] ♦ dij. var. pĭeļeb>, pťeļeb> ◊ pťeļe uskată — suva koža ◊ pťeļa ďe pork — svinjska koža ◊ a rămîns în pťeļa goală — (fig.) ostao je go, osiromašio je [Kmp.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
5481 pĭarđe pierde губити pĭarđeb> (ĭuo pĭerđb>, ĭel pĭarđeb>) [akc. pĭarđeb>](gl. p. ref.) — gubiti, izgubiti ◊ tare bun păkurarĭ nu pĭarđe uoiļi đin uokĭ pista tota ḑîua — jako dobar pastir ne gubi iz vida ovce preko celog dana ◊ muoșu a fîntîrezît, kîć-o dată atîta sa pĭarđe đi nu șćiĭe ńimika đi ĭel — čiča je izlapeo, ponekad se toliko gubi da ništa ne zna o sebi ♦ var. perđab> [Por.] [Vidi]
5285 pĭarsîk persic бресква, дрво pĭarsîkb> (mn. pĭarsîśb>) [akc. pĭab>rsîk] (i. m.) — (bot.) breskva, drvo; šeftelija (Prunus persica) ◊ pĭarsîku al batrîn a fuost ļemn slab, mik, supțîre, dakă n-avut rîveńală đestulă, ĭut s-a uskat — naša stara breskva bila je slabo drvo, nisko, tanko, ako nije imalo dovoljno vlage, brzo se sušilo [Por.] [Vidi]
5286 pĭarsîkă persică бресква, плод pĭarsîkăb> (mn. pĭarsîśeb>) [akc. pĭab>rsîkă] (i. ž.) — (bot.) breskva, plod ◊ puama lu pĭarsîka nuastră a batrînă a fuost mikă, galbină șî flokuasă, ama dulśe ka mńarĭa — plod naše stare breskve bio je mali, žut i dlakav, ali sladak kao med [Por.] ∞ pĭarsîkb> [Vidi]
4240 Pĭatra-npreunată Poarta de piatră Камена капија Pĭatra-npreunatăb> [akc. Pĭab>tra-npreunab>tă] (i. ž.) — (geog.) (top.) Kamena kapija, prerast u blizini Majdanpeka ◊ Pĭatra-npreunată ĭe numiļi rumîńesk alu Prerast lînga Măĭdan — Kamena kapija je vlaški naziv Prerasta u blizini Majdanpeka ♦ sin. Prerastb> [Por.] ∞ Prerastb> [Vidi]
4470 pĭatră grindină град pĭatrăb>² (mn. pĭetreb>) [akc. pĭab>tră] (i. ž.) — grad, tuča ◊ pĭatra śe baće đin śerĭ ĭe pluaĭa-ngețată — grad koji bije s neba je zaleđena kiša ◊ kînd baće pĭatra, frînźe tot pi pomînt — kad bije grad, lomi sve na zemlji [Por.] ∞ pĭatrăb> [Vidi]
3219 pĭenđiră fereastră прозор pĭenđirăb> (mn. pĭenđirĭb>) [akc. pĭeb>nđiră] (i. ž.) — prozor ◊ đișkiđe pĭenđira sî ĭasă fumu đin kasă — otvori prozor da izađe dim iz kuće ◊ înkiđe pĭenđira sî nu să baźe bîzîĺi în luntru — zatvori prozor da ne uđu muve unutra [Crn.] ♦ dij. sin. ferĭastăb> [Por.] ♦ dij. sin. ğamb> [Kmp.] ∞ ferĭastăb> [Vidi]
6086 pĭept piept груди pĭeptb> (mn. pĭepturĭb>) [akc. pĭeb>pt] (i. s.) — (anat.) grudi ◊ pĭeptu ĭe parća đinainće alu trupu uomuluĭ, đi la gît pănă la burik — grudi su prednja strana čovekovog trupa, od grla do pupka ◊ (izr.) ma duare în pĭept — bole me grudi ◊ (izr.) ma astupă în pĭept — steže me u grudima ◊ ma îngaură în pĭept — probada me u grudima ◊ muĭarĭa la pĭept are țîță — žena na grudima ima sise [Por.] [Vidi]
5224 pĭeptar peptar пуловер pĭeptarb> (mn. pĭeptarĭb>) [akc. pĭeptab>r] (i. m.) — prsluk, pulovar ◊ pĭeptar ĭe țuală barbațîaskă, fara mîńiś, astrukă numa pĭeptu șî șîaļiļi — pulover je muški haljetak bez rukava, koji pokriva samo grudi i leđa ♦ up. điemperb> [Por.] ∞ pĭeptb> [Vidi]
5483 pĭerđală pierdere губљење pĭerđalăb> (mn. pĭerđaļeb>) [akc. pĭerđab>lă] (i. ž.) — gubljenje, nestajanje; gubitak ◊ kînd mîń vićiļi đinđeparće la bîlś, aĭ mare pĭerđală la kîntarĭ, kî ĭaļe slabĭesk kînd mĭerg mult — kad teraš stoku izdaleka na vašar, imaš veliko gubljenje na meri, jer stoka slabi kad dugo hoda ♦ var. perđalăb> ♦ var. pĭerđareb> [Por.] ∞ pĭarđeb> [Vidi]
3564 pĭeșkarĭ pescar рибар pĭeșkarĭb> (mn. pĭeșkarĭb>) [akc. pĭeșkab>rĭ] (i. m.) — (iht.) ribar, ribolovac ◊ pĭeșkari aĭ batrîń n-a șćut đi ungiță, pĭeșći pi rîu a prins ku mîńiļi, ș-aĭa măĭ đes a fakut kopiĭi — stari ribolovci nisu znali za udicu, ribe su na reci lovili rukama, i to su najčešće činila deca ◊ kînd a trăbuit pĭeșć măĭ mulț, kum a fuost đi prazńiku đi puost, atunśa s-a dus aĭ batrîń dupa pĭeșć, ș-aĭa nuapća — kada je trebalo više ribe, kao za posne slave, onda su u rubolov odlazili stariji, i to noću [Por.] ∞ pĭașćeb> [Vidi]
4824 pĭeśină pecie кртина pĭeśinăb> (mn. pĭeśińb>) [akc. pĭeb>śină] (i. ž.) — (anat.) krtina ◊ pĭeśină ĭe karńe fara ńiśun uos, șî fara slańină — krtina je meso bez kostiju i bez slanine ◊ puorśi kare a țînut aĭ batrîń, s-a arańit în padurĭe, șî kînd s-angrașat, avut numa pĭeśină ćistîtă — svinje koje su držali naši stari, hranile su se u šumi i kad su se gojile, imale su samo čistu krtinu ♦ supr. slańinăb> [Por.] ♦ dij. var. pečiĭeb> (Šipikovo) [Tim.] [Vidi]
5856 plaći plăti платити plaćib> (ĭuo plaćeskb>, ĭel plaćiașćeb>) [akc. plaćib>] (gl. p. ref.) — platiti ◊ prĭaskump l-a plaćit — preskupo ga je platio ◊ n-avut bań să plaćaskă tuaće dătoriĭ — nije imao pare da plati sve dugove [Por.] [Vidi]
5358 plaćikă plătică платница plaćikăb> (mn. plaćiśb>) [akc. plaćib>kă] (i. ž.) — (iht.) platnica, belica (Rutilus pigus virgo) ◊ plaćika ĭe măĭ mik pĭașće în rîurļi nuaștre — platnica je najmanja riba u našim rekama [Por.] [Vidi]
5858 plaćit plătit плаћен plaćitb> (plaćităb>) (mn. plaćițb>, plaćićeb>) [akc. plaćib>t] (prid.) — plaćen, isplaćen ◊ lukro-la nuĭe bun plaćit — taj posao nije dobro plaćen ◊ tuot śe ĭe ļegat đi pomana muortuluĭ, trăbe să fiĭe plaćit — sve što je vezano za pokojnikovu daću treba da bude plaćeno [Por.] ∞ plaćib> [Vidi]
6195 plaśa plăcea допадати се plaśab> (miĭe îm plaśeb>, lu îĭ plaśeb>) [akc. plaśab>] (gl.) — 1.b> (nutr.) dopadati se, biti po ukusu ◊ nora ćinîră s-a ćemut kă lu suakrî-sa nu-ĭ va plaśa mînkarĭa ś-o gaćașće ĭa — mlada snaja se bojala da se svekrvi neće dopasti hrana koju ona sprema 2.b> (psih.) biti po volji ◊ aĭa ś-a fakut ĭel ku bańi, nu ĭ-a plakut la ńima — to što je on uradio sa novcem, nije bilo po volji nikom [Por.] [Vidi]
4151 plaśintă plăcintă плачинта plaśintăb> (mn. plaśințb>) [akc. plaśib>ntă] (i. ž.) — (nutr.) plačinta, pita sa sirom i jajima ◊ plaśinta ĭe mare dulśață alu rumîń — plačinta je velika vlaška poslastica ◊ plaśinta sa faśe đin aluvat ku uauă șî ku brînḑă — plačinta se pravi od testa, jaja i sira ◊ aluvatu đi plaśintă sa plumađașće pi fund șî ku sulu sa înćinźe în fuaĭe — testo za plačinte se mesi na loparu i oklagijom razvlači u list ◊ într-o strakină sa sparg uauă șî sa zdrumikă brînḑă șî sa mĭastîkă ku ļingura sî sa fakă kufîrțău — u jednu panicu razbiju se jaja i zdrobi sira i pomeša se kašikom da se napravi nadev ◊ fuaĭa đi aluvat, înćinsă pi fund đi plaśintă, sa mînžîașće ku kufîrțău, șî sa-npîatură în șasă kuolțurĭ — list testa razvučenog na loparu za plačintu, premaže se nadevom, i preklopi u šestougaonik ◊ plaśinta sa friźe ĭn ćigańe — plačinta se prži u tiganju ◊ tuoț rumîńi fak plaśinț la Sîmbîta lu Lazîr, kă krĭed kă Lazîr-ăla a fuost vrun kopil kare a murit đi duoru lu plaśinț — svi Vlasi spremaju plačinte za Lazarevu subotu, jer veruju da je taj Lazar bio neko dete koje je umrlo od želje za plačintama ◊ kînd guod sa-ntîńit ibuomńiśi, ibuomńika la ubuomńiku iĭ ĭ-a fakut plaśinț șî ĭ-a fript puĭu — kad god su se sastajali ljubavnici, ljubavnica bi svom ljubavniku spremila plačinte i ispržila pile [Por.] [Vidi]
5069 ploĭa ploua кишити ploĭab> (ĭuo pluoĭb>, ĭel pluaĭeb>) [akc. ploĭab>] (gl.) — kišiti, padati kao kiša ◊ dakă nu va ploĭa măĭ îndată, o sî sa ușće tuot — ako ne bude skoro padala kiša, sve će se osušiti ◊ pluaĭe ka kînd tuorń ku gaļata — kiša lije kao iz kabla ◊ pluaĭe maruntă — sitna kiša ♦ (demin.) ploițăb> — kišica ♦ (augm.) ploĭuońb> — kišurina [Por.] ∞ pluaĭeb> [Vidi]
5071 ploĭuoń ploion кишурина ploĭuońb> (mn. ploĭuańeb>) [akc. ploĭuob>ń] (i. s.) — (augm.) kišurina ◊ bun kă ploĭuońo-sta a țînut puțîn, a trekut ĭuta șî n-a fakut mare șćetă la bukaće — dobro je da je ova kišurina kratko trajala, brzo je prošla i nije nanela veliku štetu usevima ♦ sin. sudomb> [Por.] ∞ pluaĭeb> [Vidi]
4058 plokuon plocon поклон plokuonb> (mn. plokuańeb>) [akc. plokuob>n] (i. s.) — (zast.) poklon, dar ◊ s-a fakut đi rușîńe, s-a dus la nuntă fara plokuon — osramotio se, otišao je na svadbu bez poklona ♦ sin. darb> [Por.] [Vidi]
5068 pluaĭe ploaie киша pluaĭeb> (mn. pluoĭb>) [akc. pluab>ĭe] (i. ž.) — kiša ◊ pluaĭa ĭe apă kare kađe đin nuvirĭ în fuarmă đi pikurĭ — kiša je voda koja pada iz oblaka u vidu kapljica ◊ pluaĭa adapă pomîntu sî krĭaskă buĭeḑîļi — kiša natapa zemlju da rastu biljke ◊ ĭastă doa fĭelurĭ đi pluaĭe: a bună, șî a rîa, a rîa vińe ku vînt șî trăsńiće, șî faśe pouađe marĭ — ima dve vrste kiše: dobra i loša, ova loša dolazi sa vetrom i gromovima, i pravi velike poplave (Tanda) [Por.] [Vidi]
749 plug plug плуг plugb> (mn. plugurĭb>) (i. m.) — plug, oruđe za oranje zemlje ◊ plug đi fĭer — gvozdeni plug ◊ plug ku grinđeĭ đi ļiemn — plug sa drvenim gredeljem ◊ plug ku ruoț — plug sa točkovima ◊ plug đi arat pi o parće — plug sa jednim raonikom ◊ plug ku duauă pîărț, plug obrăț — plug sa dva raonika, plug obrtač ◊ plug obrăț avut numa găzdoćińi — plug obrtač imali su samo bogataši ◊ plug đi prașît — plug za preoravanje zemlje između redova posejanih biljaka; plug prašač ◊ kînd daĭ la kukuruḑ ku plugu đi prașît, nu să sapă pintra rîndurĭ — kad koristiš plug prašač, ne treba da se kopa između redova ◊ đi fakut mușuruoń la kukuruḑ, la plugu đi prașît sî pun kormańe — za ogrtanje kukuruza, na plugu prašaču postavljaju se metalna krilca ◊ plug đi zapadă — plug sa raonikom za čišćenje snega na putevima ◊ saćańi a rîńit drumu ku plugu đi zapadă — meštani su očistili put plugom za sneg [Crn.] ◊ atîta am fuost đi saraś, đi ńiś plug n-am avut, l-am luvat înprumut đi la veśiń — toliko smo bili siromašni da ni plug nismo imali, zajmili smo ga od suseda [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
510 plumb plumb олово plumbb>¹ [akc. plub>mb] (i. m.) — (hem.) 1.b> olovo ◊ plumbu ĭe rău grĭeu, ama ĭe muaļe șî sa topĭașće ļesńe — olovo je teško, ali je meko i lako se topi ◊ đin plumb s-a turnat dramļiĭ đi pușkă la krĭamińe — od olova su se lile dramlije za puške kremenjače 2.b> (fig.) oznaka za tvrdoću ◊ s-a-ntărit pîńa ka plumbu — hleb se stvrdnuo kao olovo [Kmp.] 3.b> grudva brašna u kačamaku ◊ koļașa nuĭe mistakată kalumĭa, pļină ĭe đi plumbĭ — kačamak nije dobro mešan, pun je grudvi (grudve imaju oblik metka) [Por.] [Vidi]
4333 plumb plumb метак plumbb>² (mn. plumbĭb>) [akc. plub>mb] (i. m.) — (tehn.) metak, projektil ◊ bugarĭu l-a vaḑut ș-a pokńit, ama ĭel, basama, avut ḑîļe: plumbu numa ĭ-a fiońat pi lînga kap — bugarin ga je video i opalio, ali on je, valjda, imao dane: metak mu je samo fijuknuo pored glave ◊ găuri đi plumbi aĭ ńemțășć ș-akuma sa văd pi parĭețî lu kasa batrînă — rupe od nemačkih metaka i sada se vide na zidovima stare kuće ♦ sin. gļuonțb> [Por.] [Vidi]
3302 pluop plop топола pluopb> (mn. pluopĭb>) [akc. pluob>p] (i. m.) — (bot.) topola (Populus) ◊ pluopu ĭe ļemn înalt, dă pi la luokurĭ ku pomînt marunt — topola je visoko drvo, koje raste na sitnom zemljištu ◊ pluopu ĭe ļemn muaļe kare sa lukră ļesńe, ș-aĭ batrîń đin ĭel a fakut skamńe, mĭasă, ușă đi kasă, șî măĭ mulće kare-śe — topola je meko drvo koje se lako obrađuje, pa su stari od nje pravili stolice, sofre, vrata za kuću, i mnogo koje šta drugo ◊ Poĭana ku pluopĭ — Livada sa topolama (top. u Rudnoj Glavai) ◊ pluop trămuratuorĭ — jasika ♦ var. plopb> [Por.] [Vidi]
5912 pluop ńegru plop negru јагњед pluop ńegrub> (mn. pluopĭ ńegrib>) [akc. pluob>p ńeb>gru] (sint.) — (bot.) jagnjed, crna topola (Populus nigra) ◊ pluop ńegru ĭe ļemn tare bun đi fakut postăv, mĭasă, skamńe, zastruź — crna topola je drvo jako dobro za izradu korita, sofri, stolica, slanika [Por.] ∞ pluopb> [Vidi]
4968 pluoskă ploscă буклија pluoskăb> (mn. pluoșćb>) [akc. pluob>skă] (i. ž.) — buklija, ploska ◊ pluoska ĭe vas đi bĭare pļoskanat, đi ļemn or pomînt, ku kare s-a kĭemat guoșći la nuntă — buklija je pljosnati drveni ili zemljani sud za piće, kojim su se gosti pozivali na svadbu ◊ ĭastă măĭ mulće fĭelurĭ đe pļuoșć: đi ļegat pista umăr, đi dus în mînă, ĭastă șă đe stîklă — ima više vrsta ploski: za nošenje preko ramena, za nošenje u ruci, ima i staklenih ◊ pluoska guovi — mladina buklija ♦ var. pļuoskăb> (Tanda) [Por.] ♦ dij. sin. fedeleșb> [Tim.] ∞ vasb> [Vidi]
5213 pļană pleană грудвица pļanăb> (mn. pļeńeb>) [akc. pļab>nă] (i. ž.) — grudvica, romuljica brašna u testu ◊ kukoluoș đi faină kare ramîńe pi mîna muĭeri śe plămăđașće, sa kĭamă pļană — grudvica brašna koja ostaje na rukama žene što mesi, zove se pljana ♦ var. pļemițăb> ◊ pļemiță sînt parśeluță đe plămad kare ramîn ăn postao đe faină dupa plămăđit — plemice su komadići testa koji ostaju u naćvama sa brašnom posle mešenja ♦ var. pļamiḑăb> (Rudna Glava) [Por.] [Vidi]
5598 pļesńit plesnit ударен pļesńitb> (pļesńităb>) (mn. pļesńițb>, pļesńićeb>) [akc. pļesńib>t] (prid.) — (med.) udaren, ćaknut, blesav ◊ uom pļesńit ĭe lovit đi vro buală — blesav čovek je udaren od neke bolesti ◊ fu kuminće pănă ĭerĭa kopil, da akuma ĭe atîta đi pļesńit đi ńima nu puaće ĭeșî ku ĭel în kîpatîń — beše miran dok je bio dete, a sada je toliko blesav da niko ne može izaći s njim na kraj [Por.] ∞ pļesńib> [Vidi]
5599 pļesńitură plesnitură блесавко pļesńiturăb> (mn. pļesńiturĭb>) [akc. pļesńitub>ră] (i. ž.) — (med.) blesavko ◊ pļesńitură ĭe uom bolnau, kare nuĭe do tuot — blesavko je bolestan čovek, koji nije sasvim ceo [Por.] ∞ pļesńib> [Vidi]
5366 pļimba plimba шеткати се pļimbab> (ĭuo pļimbb>, ĭel pļimbăb>) [akc. pļimbab>] (gl.) — (zast.)(folk.) šetkati se, špacirati; provoditi se, zabavljati ◊ pin oraș, pin Țăļigrad pļimba mi să Janśo-l bat — po varoši Carigradu šetka mi se bekri-Janko ♦ var. proumblab> [Por.] ∞ umblab> [Vidi]
5962 pļin plin пун pļinb> (pļinăb>) (mn. pļińb>, pļińeb>) [akc. pļib>n] (prid.) — pun ◊ saku ĭe pļin đi grîu, șî strîns ļegat la gură să nu sa vĭarsă — džak je pun žita, i čvrsto vezan da se ne prospe ◊ înga đi mik a fuost pļin đi gîndurĭ rîaļe — još od malena bi je pun loših ideja ◊ śĭerĭu ĭe pļin đi nuvirĭ ńegri, o să fiĭe pluaĭe îndată — nebo je puno crnih oblaka, biće kiše uskoro [Por.] [Vidi]
5624 pļușćit pleoștit спљоштен pļușćitb> (pļușćităb>) (mn. pļușćițb>, pļușćićeb>) [akc. pļușćib>t] (prid.) — spljošten ◊ kum să nu ma mîńiĭ, kînd ĭ-am dat lavuru, ĭel a fuost întrĭeg, da kînd ĭa mi la întuors, ĭel a fuost tuot pļușćit — kako da se ne ljutim, kad sam joj dala lavor, on je bio ceo, a kad mi ga je ona vratila, bio je sav spljošten ♦ sin. turćitb> [Por.] ∞ pļușćib> [Vidi]
4093 poaće poate можда poaćeb> [akc. poab>će] (pril.) — možda ◊ poaće o fi șî așa, kum ĭel spuńe — možda je i tako kako on kaže ◊ poaće fi — može biti [GPek] ♦ dij. var. puaćeb> ◊ puaće kă nu puaće, kî ĭe batrîn — možda ne može, jer je star (Rudna Glava) [Por.] ∞ pućab> [Vidi]
5332 Pobražîmĭa Pobreajen Преображење Pobražîmĭab> [akc. Pobrab>žîmĭa] (i. ž.) — (kal.) Preobraženje ◊ Pobražîmĭa ĭe în tot anu în a noăsprîaśiļa ḑî alu gustarĭ, nu sa mută đin aĭa ḑîuă ńiśkînd — Preobraženje je svake godine devetnaestog dana avgusta, ne menja taj datum nikad ◊ la Porbražîmĭa tuot ś-a kreskut or s-a kuopt stă pi stare — na Preobraženje sve što je raslo ili dozrevalo, stoji u mestu ◊ Pobražîmiļi sînt măĭ grĭa sîrbatuare đi nopîrś, ńiś ața nu sa kućaḑă ļega đi rău luor — Preobraženje je najvažniji zmijski praznik, ni konac se ne sme vezati u strahu od njih ◊ Pobražîmiļi sînt ḑîua sfîntă alu alun, kare ĭe nașu nopîrśilor — Preobraženje je sveti dan leske, koja je zmijski kum ◊ la Pobražîmĭa sa kuļaźe șî sa đeskîntă aluna voĭńiśaskă, kare apîră uamińi đi plumbĭ șî fîrîmaturĭ — na Preobraženje se bere i priprema vojnički lešnik, koji štiti muškarce od metka i povreda ♦ var. Pobražîmĭb>, Pobražîmiļib> [Por.] [Vidi]
3771 podgruos батокљун podgruosb> [akc. podgruob>s] (i. m.) ● v. botgruosb> [Por.] ∞ buotb> [Vidi]
6366 podmorît forțat приморан podmorîtb> (podmorîtăb>) (mn. podmorîţb>, podmorîćeb>) (prid.) — primoran, silom nateran ◊ n-a fi fakut ĭel aĭa ńiśkînd, să n-a fi fuost podmorît — ne bi on to uradio nikad, da nije bnio primoran [Por.] ∞ podmorîb> [Vidi]
1698 poduabă podoabă дроњак poduabăb> (poduabeb>) [akc. poduab>bă] (i. ž.) — dronjak, iznošeno ili pocepano odelo ◊ sa vĭađe kî ĭe sarak, kî mĭarźe înbrakat numa în ńișći poduabe — vidi se da je siromah, jer ide obučen samo u nekakve dronjke (Rudna Glava) ◊ poduabă ĭe țuală batrînă, lupadată pi puod — „podoba” je staro odelo, bačeno na tavan (Tanda) [Por.] [Vidi]
3231 pođală podeală шинда pođalăb> (mn. pođaļeb>) [akc. pođab>lă] (i. ž.) — šinda, šindra ◊ pođaļe sînt blăń skurće, pusă în rînd pista grînḑîļi puoduluĭ la bîrnarĭață — šindre su kratke daske, redom zakovane preko tavanskih greda na brvnari ◊ pođaļiļi a fuost astrukaće ku vro doa źeĭće đi pomînt, da đi žuos uńi ļ-a vîruit în alb, da alțî nu, șî ĭaļe a fuost ńegriće đi fum — šindre su bile pokrivene sa jedno dva prsta zemlje, a s donje strane neki su ih krečili u belo, a drugi ne, i one su bile crne od dima ◊ pođaļiļi avut la o parće žgĭab, fakut ku vižlă, đi sî puată sî kalśe una pi alta — tavanske šindre su na jednoj strani imale žljeb, izdubljen rendom ćošterom, da bi mogle da najašu jedna na drugu [Por.] ∞ puodb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
5236 pogară arsură пожаревина pogarăb> (mn. pogărĭb>) [akc. pogab>ră] (i. ž.) — (izob.) požarevina ◊ pogară ĭe padurĭe rară fakută ku pîržuol, đi sî sa fakă luok unđe să đa ĭarba đi paskut vićiļi — požarevina je šuma proređena požarom, da bi se stvorilo mesto gde će nići trava za napasanje stoke ♦ sin. arsurăb> [Por.] [Vidi]
6297 poĭană poiană пољана poĭanăb> (mn. poĭeńb>) [akc. poĭană] (i. ž.) — (geog.) poljana 1.b> proplanak ◊ poĭană ĭe luok kurat în padure ku ĭarbă bună đi paskut, fara ļiamńe — proplanak je čisto mesto u šumi obraslo travom, bez drveća 2.b> poljana, polje; livada ◊ poĭană ĭe luok đeșkis fara ļiamńe, larg șî poļažńik, lasat đi ļivađe or đi aratură — poljana je otvoreno mesto bez drveća, široko i ravno, ostavljeno za livadu ili oranicu [Por.] [Vidi]
2526 poklad pocladă подседлица pokladb> (mn. poklađeb>) [akc. poklab>d] (i. s.) — podsedlica, pokrovac pod konjskim sedlom ◊ pokladu sa faśe đin măĭ mulće pîăturĭ, kusuće unđe-unđe să nu sa đisfakă, șî sa puńe la kal supt șaua, sî nu-l bată șaua pi șîaļe — podsedlica se pravi od više ponjava, prišivenih ovde-onde da se ne bi rašile, i stavlja se konju pod sedlom, da ga sedlo ne žulja ♦ up. pokrouțb> [Por.] ∞ kalb> [Vidi]
5225 poļažńik polejnic раван poļažńikb> (poļažńikăb>) (mn. poļažńiśb>, poļažńiśeb>) [akc. poļab>žńik] (prid.) — (geog.) ravan ◊ kînd a kuprins moșîĭa, stramoșî a katat să fîĭe luok poļažńik, șă apruape đi apă — kad su preci zauzimali zemljište, gledali su da bude ravno i blizu vode ♦ sin. putrîvitb> [Por.] [Vidi]
4631 poļimi polimi проклијати poļimib> (ĭuo ma poļimĭeskb>, ĭel sa poļimĭașćeb>) [akc. poļimib>] (gl. ref.) — proklijati, niknuti ◊ numa śe s-a poļimit kuolțî lu kukuruḑ, a dat bruma șî ń-a zatrit ruodu — samo što je proklijala klica kukuruza, pala je slana i zatrla nam rod [Por.] [Vidi]
5669 pomană pomană даћа pomanăb> (mn. pomĭeńb>) [akc. pomab>nă] (i. ž.) — (rel.) daća, pomana ◊ pomana ĭe ađet kare sa țîńe șapće ań dupa muarća uomuluĭ — daća je običaj koji se drži sedam godina posle smrti čoveka ◊ pomana kuprinđe pîń șî kolaś fakuț adîns đi pomana muortuluĭ, șî sa ļagă đi ĭel đispre aĭa śi ĭe ĭel șă kum șî kînd a murit — pomana sadrži hlebove i kolače izrađene posebno za određenog pokojnika, i određuju se prema tome ko je bio on i kako i kada je umro ◊ ĭastă un fĭeļ đi kolaś kare sa kĭamă zakuańe — ima jedna vrsta kolača koja se zove zakoni [Por.] [Vidi]
77 pomînćan pământean земљорадник pomînćanb> (mn. pomînćeńb>) [akc. pomînćab>n] (i. m.) — (zast.) 1.b> zemljoradnik, obrađivač zemlje ◊ aĭ nuoștri aĭ batrîń n-a fuost ńiskaĭ pomînćeń, a trait la munće, kuprinș ku viće, măĭ mult ku oĭariĭa — naši stari nisu bili neki zemljoradnici, živeli su u planini, zauzeti stokom, najviše ovčarstvom 2.b> seljak, žitelj sela ◊ a fuost tare frumuasă ș-a katato baĭețî đin oraș, ama ĭa la urmă s-a mîritat dupa un pomînćan — bila je jako lepa i tražili su je momci iz grada, ali ona se na kraju udala za jednog seljaka ♦ /< pomîntb> + suf. -ĭan [Por.] ∞ pomîntb> [Vidi]
76 pomînt pământ земља pomîntb> (mn. pomînturĭb>) [akc. pomîb>nt] (i. s.) — 1.b> zemlja; tle, zemljište ◊ la Kraĭna ĭe pomînt bun, rođituorĭ, da la nuoĭ numa petruańe șî kîrșuaće — u Krajini je zemlja dobra i rodna, a kod nas samo kamenje i krševi 2.b> imovina ◊ kînd s-a-nparțît, ăl mik a kîpatat măĭ mult pomînt, kă a ramas ku parințî sî traĭaskă — kad su se odelili, mlađi je dobio više imovine, jer je ostao sa roditeljima da živi 3.b> svet ◊ așa furaluk ka la nuoĭ, nu m-a-ĭastă pi pomînt — takav lopovluk kao kod nas, nema nigde na svetu ♦ sin. țarînăb> [Por.] [Vidi]
3555 pomîntarĭ pământar земљурина pomîntarĭb> [akc. pomîntab>rĭ] (i. m.) — (augm.) zemljurina, blatište ◊ a tunat ku opinśiļi imuasă, ș-a umplut oźaku đi pomîntarĭ — ušao je sa prljavim opankama, i napunio kamin zemljurinom [Por.] ∞ pomîntb> [Vidi]
4118 pomńată pomneată крпа pomńatăb> (mn. pomńaćeb>) [akc. pomńab>tă] (i. ž.) — (rel.) krpa, komad obrednog platna ◊ pomńata ĭe pĭaćik dă pînḑă albă pră kare sa sloboađe apa dă al muort — pomnjata je bela krpa, na koju se izliva voda za pokojnika [Crn.] ◊ pomńata s-a țăsut la razboĭ și s-a atîrnat la umăru ăl stîng la tot barbatu kare a veńit la înmormîntare — pomnjata se tkala na razboju i kačila o levo rame svakom muškarcu koji je dolazio na sahranu (Šipikovo) ◊ pomńata ĭe kîrpă ku kare să dăruĭește lumńa če duče ļagînu ku al mort — pomnjata je marama kojom se daruju ljudi koji nose sanduk sa pokojnikom (Gradskovo) [Tim.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
4229 ponou ponov берићет ponoub>² (mn. ponoaveb>) [akc. ponob>u] (i. s.) — (agr.) (zast.) berićet, rod; prinos; prihod; korist ◊ anu a fuost săkuos, șî a dat slab ponou — godina je bila sušna, i dala je slab rod ◊ lukru fara ponou — rad bez koristi ♦ sin. birekĭetb> [GPek] [Vidi]
4252 popașńiță popașniţă пољска штета popașńițăb> (mn. popașńițb>) [akc. popab>șńiță] (i. ž.) — 1.b> poljska šteta koju načini stoka ◊ păkurarĭu s-a dat la źuakă, da uoĭļi s-a slubaḑît în luoku lu tuoĭa, ș-a fakut popașńiță boznakît đi mare — čobanin sa dao u igru, a ovce su se sjurile u tuđu njivu, i napravile bogzna koliku štetu ♦ sin. șćetăb> (Rudna Glava) 2.b> nestašluk ◊ ka kînd a tunat draku ăn kopiĭi đe astîḑ, nu lukră ńimika, numa fak la popașńiț — kao da je ušao đavo u današnju decu, ne rade ništa, samo prave nestašluke (Tanda) [Por.] ∞ pașćeb> [Vidi]
5532 popći pofti желети popćib> (ĭuo popćieskb>, ĭel popćiașćeb>) [akc. popćib>] (gl. p.) — (izob.) želeti, izvoljevati ◊ kînd ma duk la mumă, măĭ mult popćesk să-m frigă plaśinț — kad odem kod majke, najviše želim da mi ispeče plačinte ◊ ń-a-ntrabat śe popćim đi śină, ama noă ń-a fuost rușîńe să spuńem — pitala nas je šta želimo za večeru, ali nas je bilo stid da kažemo [Por.] ♦ dij. var. poftib> [buf.] [Vidi]
3312 popik popic ? обртушка ? popikb>¹ (mn. popiśb>) [akc. popib>k] (i. m.) — (tehn.) 1.b> obrtuška, ringlo, zasunica ◊ popik ĭe un parśel đi ļemn skurt, taĭat în patru muke, kare ĭe ku un kuń batut în mižluok, prins đi șćump în gard śe țîńe vrakńița — obrtuška je komad kratkog drveta, obrađen četvorostrano, koji je jednim klinom kroz sredinu pribijen za ogradski stub, koji drži vratnice ◊ popiku are doa kuarńe, kare sa-nvîrćesk pi lînga kuń, batut pin mižluoku luĭ — obrtuška ima dva roga, koji se okreću oko klina, nabijenog kroz njegovu sredinu ◊ popiku sa-nvîrćiașće pi lînga kuń, șă ku un kuorn prinđe aripa ușî, ș-o țîńe strîns înkisă — obrtuška se okreće oko klina, jednim vrhom hvata krilo kapije, i čvrsti je drži zatvorenu ◊ ku popiku sa-nkis ușîļi la dolap ku vasurĭ — obrtuškom su se zatvarala vrata na dolapu sa sudovima (Rudna Glava) 2.b> klin za učvršćivanje spoja na daskama ◊ dakă doă blăń înkeĭaće sa uskă, șî sa larźesk, aĭ batrîń în îkeĭatură a batut un kuń đi ļiemn kare la kĭemat popik — ako se dve sposjene daske suše, i šire, stari su u spoj udarali drveni klin koji su zvali „popik” 3. vršak na zasuku [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
4889 popik titirez чигра popikb>² (mn. popiśeb>) [akc. popib>k] (i. s.) — čigra ◊ popiku a fost žukariĭa kopiĭilor ku drag, în vremĭa a mĭa — čigra je bila omiljena dečja igra u moje vreme ◊ am avut bič, și ku biču bačam popiku, mînam popiku să-nvirćaskă — imali smo bič, i bičem smo udarali čigru, terali je da se vrti ◊ un kopil numără pănă kît mĭarğe popiku, ș-așa să veđe kare ĭeste măĭ bun — jedan dečka broji dok se čigra vrti, i tako se vidi ko je najbolji [Dun.] ♦ dij. sin. purikb> [Por.] [Vidi]
2981 popiļńik popilnic копитњак popiļńikb> (mn. popiļńiśb>) [akc. popib>ļńik] (i. m.) — (bot.) kopitnjak (Asarum europaeum) ◊ popiļńiku ĭe buĭađe paduruańe, krĭașće în tufariș umbruos, frunḑîļi luĭ sînt tarĭ, ļikuruasă, fakuće ka rarunkĭu, da fluarĭe ĭe bilovinkă șî flokuasă — kopitnjak je šumska biljka, raste u senovitom žbunjaru, lišće mu je tvrdo, sjajno, oblika bubrega, a cvet mu je ljubičast i dlakav ◊ popiļńiku ĭe ļakuruos, dar dakă nu sa lukră kum trăbe ku ĭel, puaće fi șî veńinuos — kopitnjak je lekovit, ali ako se sa njim ne radi kako valja, može biti i otrovan ◊ popiļńiku ĭe măĭ bun đi spalat pi kap, kă ažută l-aĭ pļeșîĭ să ļi prokrĭaskă pîăru — kopitnjak je najbolji za pranje glave, jer pomaže proćelavima da obnove kosu [Por.] [Vidi]
2077 porîmb porumbar трњина porîmbb> (mn. porîmbĭb>) [akc. porîb>mb] (i. m.) — (bot.) trnjina (biljka, drvo), trn crni, trnovina, drača, kukinja (Prunus spinosa) ◊ porîmbu ĭe tufă spinuasă, ku kuaža ńagră; porîmbiļi kînd sa kuok sînt vîniće șî amară — trnjina je trnovit grm, sa crnom korom; trnjine kada sazru plave su boje i gorke ◊ đin porîmbe, mistakaće ku rînḑă đi mńel șî ku șopîrlă vĭarđe aĭ batrîń a fakut kĭag — od trnjina, pomešanih sa jagnjećim sirištem i delovima zelembaća, stari su pravili sirište ◊ porîmbă — trnjina (plod) [Por.] ♦ up. porumbb> [Kmp.] [Vidi]
5046 porîmbak porumbac граораст porîmbakb> (porîmbakăb>) (mn. porîmbaśb>, porîmbaśeb>) [akc. porîmbab>k] (prid.) — (color) graorast, sivkast; šaren ◊ porîmbak ĭe alb ku pĭaće ńjagre or sure — graorasto je belo sa crnim ili sivim pegama ◊ gaină porîmbakă — grahorka [Por.] ∞ porîmbb> [Vidi]
5048 porîmbă porumbă трњина (плод) porîmbăb> (mn. porîmbĭeb>) [akc. porîb>mbă] (i. ž.) — (bot.) trnjina (plod) ◊ porîmba ĭe puama lu porîmb, puamă mikă, buboloșată ka pruna, șî amară — trnjina je plod trnjine, mala voćka, okrugla kao šljiva, i gorka [Por.] ∞ porîmbb> [Vidi]
4131 porkar porcar свињар porkarb> (mn. porkarĭb>) [akc. porkab>r] (i. m.) — svinjar ◊ porkar a fuost uom kare a pazît puorśi satuluĭ — svinjar je bio čovek koji je čuvao soske svinje [Por.] ∞ puorkb> [Vidi]
2139 porkiță porchiţă броћ porkițăb> (mn. porkițb>) [akc. porkib>ță] — (bot.) broć, broćika, prilepača, torica (Galium aparine) ◊ porkiță ku turiță ĭe tuot o buĭađe — porkica i turica je ista biljka ♦ / < puorkb> — „svinja” + -iță — nastavak za deminutiv: „svinjče, mala svinja” [Por.] ∞ turițăb> [Vidi]
3336 porkońi porcoi саденути porkońib> (ĭuo porkońeskb>, ĭel porkońiașćeb>) [akc. porkońib>] (gl. p. ref.) — sadenuti, skupiti seno u stog ◊ kînd sa uska fînu în kupițîaļe, lumĭa înśiape să porkońaskă — kad se seno u naviljcima osuši, ljudi počinju da sadevaju stogove ◊ porkońitu sa lukră ku furśiļi đi ļemn au đi fĭer — sadevanje stogova vrši se gvozdenim ili drvenim vilama ◊ marimĭa porkuońuluĭ sa ĭa dupa aĭa kum ăl trag pănă la klańe — veličina stoga određuje se prema tome kako će ga prevući do plasta ◊ dakă ĭe ļivađa mare ku fîn grĭeu, sa fak șî porkuońi măĭ marĭ, șî sa înžugă vićiļi kă așa porkouń sa traźe ku tînžala — ako je livada velika sa tešklim senom, prave se i veći stogovi, pa se preže stoka jer se takav stog prevlači potegljicom ◊ dakă ĭe ļivađa pi pođină, or ĭe măĭ mikă ku fîn măĭ ușuor, șî porkuońi sînt măĭ miś kî sa trag ku mîńiļi pi tîrș, or iĭ duk duoĭ inș pi duoĭ parĭ lunź, bagaț supt porkuoń — ako je livada na padini, ili je manja sa lakšim senom, i stogovu su manji jer se prevlače rukama na granju, ili ih nose dve osobe između sebe, na dve dugačke motke, podmetnute pod stog [Por.] ♦ dij. var. porkoib> (Malajnica) [Pad.] ∞ fînb> [Vidi]
3334 porkuoń porcoi стог porkuońb> (mn. porkuańeb>) [akc. porkuob>ń] (i. s.) — stog sena ◊ porkuoń ĭe gramadă đi fîn în ļivađe kosîtă, fakut đin kupițîaļe — stog je gomila sena na pokošenoj livadi, napravljena od skupljenih naviljaka ◊ dakă ĭe ļivađa pi pođină kostîșată, porkuońu sa faśe pi tîrș, șî lumĭa ăl traźe pănă la klańe tragînd tîrș-aĭa ku mîńiļi — ako je livada na kosoj padini, stog se pravi na granju, i ljudi ga prevlače do plasta vukući to granje rukama ◊ dakă nu puot porkuońu să-l tragă pi tîrș, lumĭa bagă un par supt ĭel, ļegat ku lanțu đi tînžală, șî pănă la klańe ăl trag ku vaśiļi înžugaće — ako ne mogu stog da prevuku na granju, ljudi nabiju pod njega jedan kolac koji je lancem vezan za potegljicu, i do plasta prevuku ga zapregom ◊ đin porkuoń đi fîn sa grîmađiașće klańa — od stogova sena pravi se plast ◊ prorkuońu nu aduśe ku klańa kă ĭe mult măĭ mik, șî n-are țapă în mižluok — stog ne liči na plast jer je mnogo manji, i nema stožer u sredini [Por.] ∞ porkońib> (Ima umotvorina!) [Vidi]
3137 porumb porumb кукуруз porumbb> (mn. porumbĭb>) [akc. porub>mb] (i. m.) — (bot.) kukuruz ◊ boabiļi ďe porumb să mačină și să fače făină ďe porumb — kukuruzna zrna se melju i pravi se kukuruzno brašno ◊ ďin făina ďe porumb lumĭa fače mălaĭ ši mămăļigă — od kukuruznog brašna ljudi prave proju i kačamak ♦ up. porîmbb> [Kmp.] ♦ dij. sin. kukuruḑb> [Por.] ∞ kukuruḑb> [Vidi]
5298 pospaĭ pospai паспаљ pospaĭb> (mn. pospaĭeb>) [akc. pospab>ĭ] (i. s.) — paspalj ◊ pospaĭ ĭe fańina a măĭ marunt măśinată la muară, marunt ka pulburu — paspalj je najsitnije samleveno brašno na vodenici, sitno kao prah ◊ morarĭu ĭe alb kî ĭe pļin đi pospaĭ — vodeničar je beo jer je pun paspalja [Por.] ∞ muarăb> [Vidi]
1765 postaĭkă păstaie махуна postaĭkăb> (mn. postîăĭś) [akc. postab>ĭkă] (i. ž.) — mahuna ◊ în postaĭkă sînt bubiļi đi pasuĭ — u mahuni su zrna pasulja ◊ postîăĭśiļi đi pasuĭ sa bat ku maĭu — mahune pasulja mlate se maljem ♦ up. pasuĭb> [Por.] [Vidi]
5300 postată postată захват postatăb> (mn. postățb>) [akc. postab>tă] (i. ž.) — zahvat, postata, deo zemljoradnje u jednom zahvatu ◊ kînd sa sapă pasuĭu or sa săśiră grîu, postata ĭe un kuprins đi lukru kare ăl ĭau lukratuori đintr-un mau — kad se kopa pasulj ili se žanje žito, postata je zahvat koji radnici odrađuju u jedan mah ◊ a sapat țapîn tota ḑîua, ama ĭară ļ-a ramas o postată đi luok ńigaćită — kopali su žestoko ceo dana, ali im je opet ostao jedan deo njive nedovršen ◊ kukuruḑu nu sa sapă la postată numa la rîndurĭ, da bașćaua la straturĭ — kukurudz se ne okopava na postate, nego na redove, a bašta na leje ♦ up. stratb> [Por.] [Vidi]
4924 postaviță postăviță корице postavițăb> (mn. postavițb>) [akc. postavib>ță] (i. ž.) — (tehn.) korice, korito na vodenici ◊ postavița ĭe un vas mik miśkatuorĭ, ļegat supt kuoșu mori în kare pikă buobiļi mîśińișuluĭ — korice su mali pokretan sud, vezan ispod vodeničnog koša u koji padaju zrna meljave ◊ đi postaviță ĭe ļegat śokîtu kare totoroskîĭe pi pĭatra muori, ș-o zgîndîră đi sî piśe buobiļi đin kuoș îń gaura pĭetri — za korice je vezano čeketalo koje skakuće po vodeničnom kamenu, i trese ga da zrna iz koša padnu u rupu kamena ♦ sin. lavițăb> ♦ / (demin.) < postauăb> [Por.] ♦ dij. sin. lupețaob> (Manastirica) [Mlava] ∞ muarăb> [Vidi]
5552 postî posti постити postîb> (ĭuo postăskb>, ĭel postașćeb>) [akc. postîb>] (gl.) — (rel.) (nutr.) postiti ◊ sa postîașće kînd nu sa manînkă ku slastă — posti se kad se ne jede mrsno ◊ postîașće liumĭa kare krĭađe în dumńeḑîu — poste ljudi koji veruju u boga [Por.] ∞ puostb> [Vidi]
5937 postîrmă pastramă пастрма postîrmăb> (mn. postîrmĭeb>) [akc. postîb>rmă] (i. ž.) — (nutr.) pastrma ◊ postîrma ĭe karńe uskată șî afumată la kamin — pastrma je meso sušeno i dimljeno na kaminu ◊ đi postîrmă s-a aļes đin karńe numa pĭeśina — za pastrmu birala sa od mesa samo krnetina ♦ var. păstrîmăb> (Tanda) [Por.] [Vidi]
5258 potlađină pătlagină боквица potlađinăb> (mn. potlađińb>) [akc. potlab>đină] (i. ž.) — (bot.) bokvica (Plantago major) ◊ potlađina ĭe tare bun ļak đi mulće buaļe, da măĭ bun đi mînkarime — bokvica je jako dobar lek za mnoge bolesti, a najbolji je za svrabež [GPek] ◊ ku potlađina viĭe a învăluit înkeĭaturiļi kînd ĭ-a durut — živom bokvicom previjali su bolesne zglobove (Tanda) ♦ sin. ļimba uoib> [Por.] [Vidi]
20 potluog potlog уложак potluogb> (mn. potluaźe) b> [akc. potluob>g] (i. m.) — 1.b> uložak, umetak (u obuću); ◊ a pus potluog în papuś, să no-l bată — stavio uložak u cipele, da ga ne žuljaju 2.b> zakrpa ◊ s-a rupt guma la ruată, șî n-avut potluog s-o krpĭaskă — probušila se guma na biciklu, i nije imao zakrpu da je zalepi 3.b> (fig.) čovek bez samopoštovanja, koji dozvoljava da ga svi gaze ◊ am pļekat, kă n-am vrut să măĭ fiu potluogu luor, sî ma gazîaskă kare kum vrĭa — pošao sam, jer nisam više želeo da budem njihov podmetač, da me gazi kako ko hoće ♦ var. plotuog b>[Por.] [Vidi]
5301 povastă poveste прича povastăb> (mn. povĭeșćb>) [akc. povab>stă] (i. ž.) — priča, povest, pripovetka ◊ muoșu nuostru a șćut rău mulće povĭeșć đi bătrîńață — naš čiča je znao veoma mnogo starinskih priča ◊ povĭeșć đi vrodată — starinske priče ◊ povĭeșć kopilarĭeșć — dečje priče, bajke ◊ povĭeșć adăveraće — istinite priče [Por.] [Vidi]
6271 povîrńiș povârniș косина povîrńișb> (mn. povîrńișurĭb>) [akc. povîrńib>ș] (i. s.) — (geog.) kosina, padina, nagib ◊ tuaće luokurļi nuaștre a fuost pi povîrńișurĭ rîaļe, n-a fuost đi arat ku plugu numa đi sapat ku sapa — sve naše njive bile su na kosim padinama, nisu bile pogodne za plug već samo za kopanje motikom [Por.] [Vidi]
4629 prapur prapur марамица prapurb> (mn. prapurĭb>) [akc. prab>pur] (i. m.) — (anat.) maramica (lat. omentum) ◊ prapuru ĭe o pĭaļe unsuruasă prinsă pi mață — maramica je masna opna slepljena za creva ◊ ku prapuru đi mńel, pus pi pĭeptu kopiĭiluor, s-a skuos fuoku đi la kopiĭi aĭ bolnavĭ— sa jagnjećom maramicom, stavljenom na dečje grudi, skidala se temperatura bolesnoj deci [Por.] [Vidi]
4139 prasîlă prăsîlă приплод prasîlăb> (mn. prasîļeb>) [akc. prasîb>lă] (i. ž.) — (o svinji) priplod ◊ nu sa taĭe ńiś nu sa-ngrașă tuoț purśiĭi śe-ĭ fată skruafa, aĭ măĭ buń sa lasă đe prasîlă — ne kolju se i ne tove svi prasići koje oprasi krmača, najbolji se ostavljaju za priplod [Por.] ∞ puorkb> [Vidi]
5184 prauț pravăț јама prauțb> (mn. prauțurĭb>) [akc. prab>uț] (i. s.) — (zast.) jama, šahta ◊ prauț ĭe o gruapă adînkă-n pomînt, strîbatută đirĭept în vaļe — jama je duboka rupa u zemlji, probijena vertikalno ◊ prauțurĭ a sapat rudari aĭ batrîń, șa đin prauț a skuos rudă ku sulu — jame su kopali stari rudari, i iz nje su vadili rudu sa vitlom ♦ sin. gruapăb> [Por.] [Vidi]
5143 pražînă prăjină мотка pražînăb> (mn. pražîńb>) [akc. pražîb>nă] (i. ž.) — motka ◊ pražîna ĭe bît lung đi doă-triĭ pașurĭ șă gruos đi v-o doă-triĭ źeĭśće — motka je štap dug oko dva-tri koraka i debeo oko dva-tri prsta ◊ pi pražînă s-a uskat skimburļi — na motki se sušio veš ♦ sin. suopăb> [Por.] [Vidi]
6281 prădăzgropat dezgropat поновно ископавање prădăzgropatb> (mn. prădăzgropaturĭb>) [akc. prădăzgropat] (i. s.) — (ver.) ponovno iskopavanje pokojnika ◊ prădăzgropat ĭe ađet batrîn kare kuprinđe dăzgropatu șă prăngropatu pră al muort la patruḑăś dă ḑîļe dîpă îngropatu al dă-ntîń — ponovno iskopavanje je prastari običaji koji obuhvata iskopavanje i ponovno sahranjivanje pokojnika na četrdeset dana od prve sahrane [Hom.] ∞ gruapăb> [Vidi]
4239 Prerast Poarta de piatră Прераст Prerastb> [akc. Prerab>st] (i. m.) — (geog.) (top.) Prerast, Kamena kapija u blizini Majdanpeka ◊ Prerast ĭe numiļi lu pĭatra-npreunată în rîsarit đi la Măĭdan, în parća đirĭapta a șļauluĭ kîtra Arnaglaua — Prerast je naziv kamene kapije istočno od Majdanpeka, sa desne strane putu ka Rudnoj Glavi ◊ supt poarta Prerastuluĭ trĭaśe ogașu Vaļa prerast — ispod kamene kapije Prerasta protiče potok Valja prerast ◊ đi Prerast sînt ļegaće mulće povĭeșć, măĭ mult đi vîlve kare aśiĭa s-a bat ș-astupă poarta să ńaśe lumĭa pi vaļa Șășki — za Prerast su vezane razne priče, najviše o zduhaćima koji se tu biju i zatvaraju kapiju da podave ljude u dolini Šaške ♦ sin. Pĭatra-npreunatăb> [buf.] [Vidi]
5026 presăk topor cu brațele în cruci просек presăkb> (mn. presăśb>) [akc. presăb>k] (i. m.) — (tehn.) prosek, tesarska alatka ◊ presăku ĭe un fĭeļ dă alat ku taișurĭ d-amîndoă părț, întuarsă înkruś, ku kare sa skobit găurĭ la bîrńață — prosek je vrsta tesarske alatke sa oštricama na obe strane, okrenute unakrst, s kojom su se dubile rupe na brvnarama [Mlava] [Vidi]
6293 preskură prescură проскура preskurăb> (mn. preskurb>ĭ) [akc. preskub>ră] (i. ž.) — (rel.) proskura, prosfora ◊ preskura ĭe un kolak đi pomană, totîrlat șî îngrađit ku śerk, șă ku uopt bobe în kîmpu garduluĭ, kare insamnă șapće ḑîļe în stamînă, ku suariļi în mižluok — proskura je kolač za daću, okrugao i ograđen obručem, sa osam kuglica u ograđenom polju, koje označavajju sedam dana u nedelji, i sa suncem u sredini ◊ la Rumîń ḑîļiļi în stamîă sînt ļegaće đi stîaļe pi śerĭ: luń ĭe ḑîua Luńi, marța ĭe alu Mars, mĭekruĭ ĭe alu Merkur, vińirĭa alu Venera — kod Vlaha su dani u nedelji vezani za planete: ponedeljak za Mesec, utorak za Mars, sreda za Merkur, Petak za Veneru [Por.] [Vidi]
6314 preuoț preot поп preuoțb> (mn. =) [akc. preuob>ț] (i. m.) — (zast.) pop, paroh, sveštenik ◊ vuorba preuoț, śe însamnă insă kare služașće în bisîarikă, b> s-a pastrat numa pin povĭeșće — reč preoc, koja označava osobu što služi u crkvi, sačuvala se samo u pripovetkama ♦ sin. puopăb> [Por.] [Vidi]
2128 pribuoĭ priboi здравац pribuoĭb>¹ (mn. pribuaĭeb>) [akc. pribuob>ĭ] (i. s.) — (bot.) zdravac (Geranium macrorrhizum) ◊ am pus pribuoĭ în građină dă miruos șî dă frumoșață — posadio sam zdravac u bašti zbog mirisa i ukrasa [Hom] ◊ pribuoĭu ĭe buĭađa vĭarđe kare măĭ întîń dă primovara; babiļi ăl kuļieg să-l đa đi pomană l-aĭ muorț, kă iĭ sînt duorńiś đi fluorĭ mirosîaļe — zdravac je prva zelena biljka koja niče u proleće; babe ga beru da bi ga namenile pokojnicima, jer su oni željni mirisnog cveća (Rudna Glava) [Por.] ◊ pribuoĭu sa kuļiaźe numa pintru mirus frumuos — zdravac se bere samo zbog lepog mirisa (Topla) [Crn.] [Vidi]
2129 pribuoĭ priboi² пробојац pribuoĭb>² (mn. pribuaĭeb>) [akc. pribuob>ĭ] (i. s.) — (tehn.) probojac, metalni klin za bušenje rupa ◊ ku pribuoĭu sa îngăura fĭeru dă potkuave, îngaurĭ pļieku, șî alće ferariĭ — probojcem bušiš rupe u potkovici, u plehu, i u drugim metalima [Hom.] ◊ tata a lukrat la rudńik în Arnaglaua șî la pribuoĭ ĭa măĭ ḑîs șî duorn — otac je radnio u rudniku u Runoj Glavi, i probojac je zvao i „dorn” (Rudna Glava) [Por.] [Vidi]
4984 primĭažđe primejdie опасност primĭažđeb> (mn. primĭežđb>) [akc. primĭab>žđe] (i. ž.) — opasnost, nesreća; zlo ◊ nu s-a dus kî ĭ-a spus o vrîžîtuare să nu pļaśe la drumo-la, kă-l așćată vro primĭažđe rîa — nije otputovao jer mu je jedna vračara rekla da ne polazi na taj put, jer ga čeka neka velika opasnost ◊ đi primĭažđa ursată uomu nu puaće skapa ńiśkum — od zle sudbine čovek ne može uteći nikako ◊ (u izr.) are primĭažđe — preti mu opasnost ◊ (u izr.) ažuns la primĭažđe grĭa — doživeo je tešku nesreću ◊ (ver.) rumîn-aĭ batrîń tare a kreḑut kî ĭe tuata primĭažđa lupadată đi la vrîžîtuorĭ kare lukră ku al rău — stari Vlasi su čvrsto verovali da je svaka nesreća nabačena od vračara koje se bave crnom magijom ♦ var. primĭežđeb> ♦ sin. răub> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
4322 primĭeḑ primez преграда primĭeḑb> (mn. primĭeḑurĭb>) [akc. primĭeb>ḑ] (i. s.) — 1.b> (tehn.) pregrada ◊ sanduku ku fańină avut primĭeḑ đi blană, kare a đisparțît fańina đi grîu đ-a đi kukuruḑ — sanduk sa brašnom imao je pregradu od daske, koja je razdvajala pšenično od kukuruznog brašna ◊ koļiba avut un soboćeu đi žuokurĭ, tata pi urmă a dozîđit un primĭeḑ ș-a fakut doă odăĭ măĭ miś — koliba imala je jednu sobetinu za igranke, otac je posle dozidao pregradu i napravio dve manje prostorije 2.b> (anat.) međica kod žene (perineum) ◊ primĭeḑu la muĭare ĭe karńa întra gaura pižđi șî gaura kuruluĭ — međica kod žene je tkivo između vaginalnog zida i debelog creva ◊ a fuost uom sîrbaćik, a-npuļit vro fećiță șî ĭ-a rupt primĭeḑu — bio je divljak, silovao je neku devojčicu i pocepao joj međicu [Por.] [Vidi]
3261 prioćasă preuteasă попадија prioćasăb> (mn. prioćesb>) [akc. prioćab>să] (i. ž.) — (izob.) popadija ◊ prioćasă a fuost numiļi al batrîn đi muĭarĭa lu puopa, kînd pi puopa lumĭa a kĭemat preuoț — preotesa je bio stari naziv za popovu ženu, kad su ljudi popa zvali preoc ♦ var. preoćasăb>, priućasăb>, priośasă b>♦ sin. popađiĭab> [Por.] ∞ puopăb> [Vidi]
5417 pripă pripă журба pripăb> (mn. pripeb>) [akc. prib>pă] (i. ž.) — (ret.)(o poslu) žurba, brzanje ◊ în lok să lukre înśet șî să ginđeaskă bińe, ĭel a lukrat ku pripă, șî a greșît đe tot — umesto da radi polako i da razmišlja, on je radio u žurbi, i sasvim je pogrešio ◊ ńiśun lukru nuĭe bun kînd să lukră ku pripă — nijedan posao nije dobar kad se radi u žurbi ♦ sin. grabb> [Pad.] ∞ pripib> [Vidi]
5416 pripi pripi брзати pripib> (ĭuo pripeskb>, ĭel pripeșćeb>) [akc. pripib>] (gl.) — (ret.) (o poslu) brzati, žuriti ◊ ńiśkînd nu pripi kînd lukri śeva măĭ întîĭ — nikad nemoj brzati kad nešto radiš prvi put ♦ sin. grăbib> [Pad.] [Vidi]
4458 priskopală prișcopală пуцаљка priskopalăb> (mn. priskopĭaļeb>) [akc. priskopab>lă] (i. ž.) — pucaljka, dečja igračka od zove ◊ priskopală ĭe žukariĭa kopilarĭaskă, fakută đin țauă đi suok, în kare s-a pus plumb fakut đin valuș đi kîlț — pucaljka je dečja igračka napravljena od zovine cevi, u koju se stavljao metak napravljen od valjutka kučine ◊ đi pokńit ku priskopala s-a fakut duauă valușurĭ, șî s-a udat bun ku șkipĭeț să aluńiśe pi țauă — za pucanje pucaljkom pravila su se dva valjutka od kučine, i dobro nakvasila pljuvačkom, da lako klize niz cev ◊ valușurļi s-a-npins în priskopală ku răzbiku đin žuardă đi kuorn — valjuci su se u pucaljku gurali pomoću arbije od drenovine ◊ un văluș s-a-npins pin priskopală pănă la vîru țăvi, da lalalt s-a bagat dupa ĭel șî ku razbiku s-a-npins măĭ tare ś-a putut — jedan valjutak se gurao kroz pucaljku sve do vrha cevi, a drugi se ubacivao za njim i arbijom gurao najjače što se moglo ◊ kînd țaua astupată s-a-nflat đin înđesală, valușu al đi la vîr a izbit đin priskopală ka plumbu đin pușkă — kad je začepljena cev nabrekla od pritiska, prednji valjutak je izbiajao iz pucaljke kao metak iz puške ◊ kînd valușu a izbit, s-a-uḑît puakńit ka đin-tro pușkuļița, ama dragu kopiĭilor a fost mare pănă-n śĭerĭ — kada je valjutak izbijao iz pucaljke, čuo se prasak kao iz neke puščice, ali je dečja radost bila je do neba ♦ up. țîșńituareb> [Por.] ♦ dij. var. pușkalăb> (Šipikovo) [Tim.] [Vidi]
5257 priśepĭa pricepe приметити priśepĭab> (ĭuo priśepb>, ĭel priśapĭeb>) [akc. priśepĭab>] (gl. p. ref.) — primetiti, predosetiti; osetiti, naslutiti ◊ a priśeput mumî-sa kă śeva nuĭe bun ku kopilu — primetila je majka da nešto nije u redu sa deteteom ◊ kare a putut priśepĭa kă o să fiĭe atîća răotăț în lume — ko je mogao naslutiti da će biti tolika zla u svetu ◊ n-a priśeput ńimika — nije predosetio ništa ♦ sin. sîmțîb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
5448 prînḑ prânz ручак prînḑb> (mn. prînḑurĭb>) [akc. prîb>nḑ] (i. s.) — (nutr.) ručak ◊ l-aĭ rumîń-aĭ batrîń prînḑu a fuost pi la noă śasurĭ — kod starih Vlaha ručak je bio oko devet sati ◊ kînd s-a lukrat în kîmp, prînḑu sa dus la luok unđ-a lukrat lumĭa — kad se radilo u polju, ručak se donosio na mesto gde su ljudi radili [Por.] [Vidi]
5449 prînḑî prânzi ручати prînḑîb> (ĭuo prînḑăskb>, ĭel prînḑașćeb>) [akc. prînḑîb>] (gl. n.) — (nutr.) ručati ◊ la gîzdoćiń ku mulće sluź, sluźiļi a prînḑît bășka — kod velikih bogataša sa mnogo slugu, sluge su ručavale obaška [Por.] ∞ prînḑb> [Vidi]
5132 prîvari inchega ? запарити prîvarib> (ĭuo ma prîvarĭeskb>, ĭel sa prîvarĭașćeb>) [akc. prîvarib>] (gl. p. ref.) — (nutr.) zapariti se ◊ kînd sa đirĭaźe uala, șă dakă sa puńe uou batut în ḑamă ferbinće, uou sa prîvarĭașće șî-n ḑamă sa fak torofļoanță — kad se začini jelo, i ako se umućeno jaje ulije u vrelu čorbu, jaje se zapari i u čorbi se naprave dronjci ♦ var. pîrvarib> [Por.] [Vidi]
5160 prĭaćin prieten пријатељ prĭaćinb> (mn. prĭaćińb>) [akc. prĭab>ćin] (i. m.) — prijatelj ◊ mĭ-a fuost prĭaćin bun înga đi la kopilariĭe — bio mi je dobar prijatelj još od detinjstva ◊ așća sînt tuoț prĭaćińi miĭ — ovo su sve moji prijateji ♦ supr. ńeprĭaćinb> [Por.] [Vidi]
5161 prĭaćină prietenă пријатељица prĭaćinăb> (mn. prĭaćińeb>) [akc. prĭab>ćină] (i. ž.) — prijateljica ◊ ńima nu-nțaļaźe kum ĭa puaće trai fara ńiś o prĭaćină — niko ne shvata kako ona može živeti bez ijedne prijateljice [Por.] ∞ prĭaćinb> [Vidi]
2762 prĭežbă preajmă околина prĭežbăb> (mn. prĭežbeb>) [akc. prĭeb>žbă] (i. ž.) — okolina, neposredno okruženje; vidokrug; nadomak nečega; u blizini nečega ◊ kînd sa întuors đin rat, ažuns în prĭežba kășî, șî aśiĭa la lasat piśuariļi — kad se vratio iz rata, došao je nadomak kuće, i tu ga izdale noge ◊ (u izr.) vuź đin prĭežba mĭa — beži mi se s očiju ♦ var. prĭažmăb> (blizna), prĭežmăb> (Tanda) [Por.] [Vidi]
1782 proțap proţap процеп proțapb>¹ (mn. proțapurĭb>) [akc. proțab>p] (i. s.) — procep, ruda na volovskim kolima, spojena procepom za prednji trap ◊ proțapu ĭe o pražînă lungă, śopļită kalumĭa, raklată la un kîpatîń ku kare ĭe prinsă la drikol đinainće la kar, da alalalt are katușă pin kare sa bagă kuńu alu źug — procep je otesana dugačka motka, rakljasta na jednom kraju kojim je povezana za prednji trap volovskih kola, a na drugom ima okov kroz koji prolazi klin i spaja je sa jarmom ♦ up. rudăb>, tînžalăb>, źugb> [Por.] [Vidi]
4086 proćilă procilă прочило proćilăb> (mn. proćiļeb>) [akc. prob>ćilă] (i. ž.) — pročilo, spojene daščice u koje se umeću zupci na brdu razboja ◊ proćilă ĭe doă blanuț lunź kare țîn đințî spĭeći, ļegaće strîns ku ață dă kîńipă śeruită — pročilo čine dve daščice koje drže zupce brda, čvrsto uvezane uvoštenim koncem od težine ◊ spata are doă proćiļe, una đi žuos, una đisupra, kare sînt ļegaće la kîpatîń ku ață đ-o blanuță skurtă — brdo ima dve pročile, jednu ispod, drugu uznad, koje su povezane na krajevima koncem za jednu kratku daščicu ♦ up. spatăb> [Mlava] ♦ dij. sin. kuardăb> (Jasikovo) [GPek] ∞ razbuoĭb> [Vidi]
5203 propćală propeală подупирање propćalăb> (mn. propćaļeb>) [akc. propćab>lă] (i. ž.) — podupiranje ◊ a śerkat ku măĭ mulće fĭelurĭ đi propćaļe, tuot a fuost điźaba — pokušali su sa raznim načinima podupiranja, sve je bilo uzalud [Por.] ∞ propćib> [Vidi]
5200 propći propti подупрети propćib> (ĭuo propćeskb>, ĭel propćiașćeb>) [akc. propćib>] (gl. p. ref.) — 1.b> podupirati ◊ a propćit zîdu ku blăń supțîrĭ kare n-a țînut, șî zîdu s-a sudumit — poduprli su zid tankim daskama koje nisu izdržale, i zid se obrušio 2.b> osloniti se ◊ baĭatu rușînuos, vińe la fată șî numa sa propćașće đi gard, ńiś în traușă nu tună — sramežljiv momak, dolazi devojci i samo se oslanja na ogradu, ni u dvorište ne ulazi [Por.] [Vidi]
5202 propćit proptit подупрт propćitb> (propćităb>) (mn. propćițb>, propćićeb>) [akc. propćib>t] (prid.) — poduprt; oslonjen ◊ mult a statut un păr pus đi stramoșî, propćit đin tuaće părțîļi ku propće în tuot fĭeļu — dugo je stajala jedna kruška posađena od predaka, poduprta sa svih strana svakojakim podupiračima ◊ s-a strîmbat klańa, ma n-a kaḑut kă a fuost propćită în trun ļemn đin aprape — nakrivio se plast, ali nije pao jer je bio oslonjen na jedno drvo u bizini [Por.] ∞ propćib> [Vidi]
5893 propuadă broboadă забрадача propuadăb> (mn. propuađeb>) [akc. propuab>dă] — 1.b>b>b>b>b>b>b> zabradača, zabratka ◊ propuada a fuost o pînḑă-n gustă șî lunguĭată, lupadată pista śapsă șî pļećirĭ șî ļegată supt barbă — zabradača je bila usko i dugo platno, prebačeno preko čepeca i pletera, i vezano ispod brade 2.b>b>b> b>b>b>marama ◊ propuada ĭe în Mlaua kîrpă în patru kuolțurĭ, ku kare muĭeriļi sa-npurpađesk — propoda je u Mlavi naziv za četvrtastu maramu kojom se žene zabrađuju 3.b>b>b>b>b>b> prevez ◊ propuadă s-a ḑîs la un peșkirĭel în triĭ kuornurĭ la vîr, kare a dus guovĭa la nuntă, slubaḑît pista frunće pănă la nas, să nu-ĭ sa vadă uoki — prevez je bio trouglasti peškirić koji je mlada nosila na svadbi, spuštenog preko čela do nosa, da joj se oči ne vide ♦ sin. popuonb> [Por.] [Vidi]
5820 prorupe prorupe застати prorupeb> (ĭuo prorupb>, ĭel prorupeb>) [akc. prorub>pe] — (o toku vode) 1.b>b> zastati ◊ pluaĭe ka kînd tuorń ku gaļată, ma să prorupă numa kîta, nuoĭ ĭuta o să aļergăm la kasă — kiša lije kao iz kabla, ali samo malo da zastane, mi ćemo brzo otrčati kući 2.b>b> probiti, izliti se ◊ a prorupt apa, șă nu măĭ mĭarźe pi ĭаrugă în građina lu veśin, numa kure în ogaș — voda je probila, i ne ide više jarugom u komšijsku baštu, nego se izliva u potok ♦ up. pro rupĭab> Por.] ∞ rupĭab> (Ima umotvorina!) [Vidi]
3961 prostî prosti опростити prostîb> (ĭuo prostăskb>, ĭel prostîașćeb>) [akc. prostîb>] (gl. p. ref.) — oprostiti ◊ sî ma prostaskă uamińe-șća, nu puot să spun ńimika, kă n-am fuost martur — neka mi oproste ovi ljudi, ne mogu ništa reći, jer nisam bio svedok ◊ prostîașće-ma, kî ț-am fakut rău, da n-am vrut — oprosti mi, jer sam ti učinio zlo, a nisam hteo ◊ să-l prostaskă dumńeḑîu, ĭuo nu vrieu — nek mu oprosti bog, ja neću ♦ sin. ĭertab> [Por.] ∞ pruostb> [Vidi]
3964 prostîĭe prostie простота prostîĭeb> (mn. prostîĭb>) [akc. prostîb>ĭe] (i. ž.) — prostota, prostakluk; glupost ◊ nu ĭ-a fuost rușîńe să vorbĭaskă la prostîĭ întra kopiĭ — nije ga bilo sramota da govori prostote pred decom ◊ prostîĭe mare — velika glupost [Por.] ∞ pruostb> [Vidi]
5864 provindut revândut препродат provindutb> (provindutăb>) (mn. provinduțb>, provindućeb>) [akc. provindub>t] (prid.) — preprodat ◊ provindut ĭe fiĭe śe śe ĭe kumparat đi la unu șî ĭe vindut la altu — preprodato je bilo šta što je kupuljeno od jednog i prodato drugome [Por.] ∞ vinđeb> [Vidi]
5863 provinḑare revindere препродаја provinḑareb> (mn. provinḑărĭb>) [akc. provinḑab>re] (i. ž.) — preprodaja, preprodavanje ◊ ńigustuori kumpîră vićiļi nuaștre la bîlśurĭ numa đi provinḑare — trgovci kupuju našu stoku na vašarima samo za preprodaju [Por.] ∞ vinđeb> [Vidi]
5952 pruń prunet шљивар pruńb> (mn.) [akc. prub>ń] (i. m.) — (bot.) šljivar ◊ pruń sa kĭamă luoku unđe sa krĭesk pruńi — šljivar se zove mesto gde se gaje šljive ◊ pruń ku bĭeșîkuță — šljivar sa dženarikom [Por.] ∞ prunb> [Vidi]
5194 pruoptă proptă подупирач pruoptăb> (mn. pruopćeb>) [akc. pruob>ptă] (i. ž.) — podupirač ◊ atîta ruodu đi mare a fuost, đ-a pus pruopće supt pomĭ să nu sa frîngă — toliko je veliki rod bio, da su stavili podupirače pod voćke da se ne bi slomile [Por.] ∞ propćib> [Vidi]
3960 pruost prost наиван pruostb> (pruastăb>) (mn. pruoșćb>, pruașćeb>) [akc. pruob>st] (prid.) — 1. b>(o čoveku) naivan, priprost; priglup ◊ nu fi pruost, nuĭe aĭa așa kum țî sa-m pare țîĭe — ne budi naivan, nije to tako kako se tebi čini ◊ nu învață bińe la șkuală kî ĭe, saraku, pruost đi kap — ne uči dobro u školi jer je, siroma, priglup 2.b> (o poslu) jednostavan, lak ◊ a fuost mik ș-a putut să lukre numa vrun lukru pruost — bio je mali, i mogao je da radi samo neki jednostavan posao [Por.] [Vidi]
4172 puală poală крило pualăb> (mn. puaļeb>) [akc. puab>lă] (i. ž.) — 1.b> (anat.) krilo ◊ țîńe kopilu în puală, șă-l ļagînă sî-l aduarmă — drži dete u krilu, i ljulja ga da ga uspava 2.b> (o nošnji) podsuknja ◊ muĭeriļi supt krețan a dus puaļiļi întariće — žene su pod krecanom nosile uštirkane pole 3.b> (geog.) podnožje ◊ ažuns la puaļiļi munțî, ș-a đižugat buoi să-ĭ uđińaskă — stigli su do podnožja planine, i raspregli volove da ih odmore ♦ up. polakăb> [Por.] [Vidi]
2808 puankă poancă наопако puankăb> [akc. puab>nkă] (pril.) — naopako, suprotno; poprečno ◊ śe gođe lukră, lukră a puanka — sve što radi, radi naopako ◊ obrățu luokuluĭ sa ară la urmă ku brăžđiļi đ-a puanka — uzvratište na njivi se ore na kraju, poprečnim brazdama [Por.] [Vidi]
4917 puarnă poarnă уранак puarnăb> [akc. puab>rnă] (i. ž.) — (izob.) stočarski uranak ◊ la Sînźuorḑ pîkurari mînă uoiļi la puarnă, să ăĭbă măĭ mult lapće la mîsurat — na Đurđevdan čobani teraju ovce na uranak, da bi imale više mleka na merenju ◊ puarna ĭe kînd la Sînźuorḑ pîkurari ĭasă ku uoiļi la pașuńe pănă nu sa faśe ḑîua, înga pănă ĭe nuapća — uranak je kada pastiri na Đurđevdan izlaze sa ovcama na pašu pre svanuća, još dok je noć [Por.] ∞ Sînźuorḑb> [Vidi]
2934 puțîn puţin мало puțînb> (puțînăb>) (mn. puțîńb>, puțîńeb>) [akc. puțîb>n] (prid.) — malo ◊ puțîn a sapat, măĭ mult a ḑakut la umbră — malo je kopao, više se izležavao u hladu ◊ pi mulț a kĭemat, ama puțîń a veńit — mnoge je zvao, ali ih je malo došlo ◊ puțîń bań avut, n-a putut să kumpire ļak — malo je novaca imao, nije mogao da kupi lek ◊ puțîn a măĭ ramas pănă la śină, rabdațî-va kîta — malo je još ostalo do večere, strpite se malo ◊ s-a lasat đi ńigustoriĭe, kî avut puțînă dobîndă đin ĭa — napustio je trgovinu, jer je imao malo vajde od nje ◊ (komp.) puțîn, măĭ puțîn, șî măĭ puțîn — malo, manje, najmanje ♦ supr. multb> [Por.] [Vidi]
5283 puțînataće puținătate немаштина puțînataćeb> (mn. puțînatățb>) [akc. puțînatab>će] (i. ž.) — (zast.) nemaština ◊ ńimik n-avut, a fuost mare puțînataće — ništa nisu imali, bila je velika nemaština ♦ sin. ńistoțalăb>, sîraśiĭeb> [Por.] ∞ puțînb> [Vidi]
3248 puća putea моћи pućab> (ĭuo puotb>, ĭel puaćeb>) [akc. pućab>] (gl.) — moći, biti sposoban ◊ să veđem, om puća rîđika aĭa numa nuoĭ, or sî măĭ katăm pi vrunu — da vidimo, hoćemo li moći da dignemo to sami, ili da potražimo još nekog ◊ puot, nu puot, aĭa mi, alta nuĭe — mogu, ne mogu, to mi je, drugo nema ◊ śe sa puaće, sa puaće, śe nu sa puaće, nu sa puaće, șî gata — što se može, može, što se ne može, ne može, i gotovo [Por.] ◊ nu poś să vin kă mis bolnăv [akc. bob>lnăv] — ne mogu doći jer sam bolestan (Mustapić) [Zvizd] [Vidi]
5529 pućerńik puternic моћан pućerńikb> (pućerńikăb>) (mn. pućerńiśb>, pućerńiśeb>) [akc. pućeb>rńik] (prid.) — moćan, jak, snažan ◊ a fuost uom sus, a fuost pućerńik ș-ĭ s-a putut đi tuaće — bio je čovek na položaju, bio je moćan i moglo mu se sve ◊ amparațîĭa turśilor a fuost pućerńikă, ș-a kuprins țara nuastră ku tuot — tursko carstvo je bilo moćno, i okupiralo je svu našu zemlju ◊ (u izr.) tare pućerńik — jako moćan, premoćan ◊ vînt pućerńik — jak vetar ♦ supr. ńipućerńikb> [Por.] ∞ pućab> [Vidi]
4014 pućińiu budăi бућка pućińiub> (mn. pućińieb>) [akc. pućińib>u] (i. s.) — bućka ◊ în pućińiu s-a batut laptili sî sa aleğe untu — u bućku se bućkalo mleko da se odvoji maslo [Tim.] ♦ dij. sin. badîńb> [Por.] [Vidi]
5519 puf puf ? пуф pufb>² (mn. pufeb>) (i. s.) — (nutr.) puf ◊ puf ĭe mînkare kare sa făśe đin kodri đi turtă rîaśe, zdrumikaț ku kîta brînḑă, șî fripț în untură — puf je jelo koje se sprema od ostataka hladne projare, mrvljenih sa malo sira, i prženih na masti ◊ puf ĭe mînkare alu aĭ saraś — puf je sirotinjsko jelo ♦ var. pufăb> [Por.] [Vidi]
5503 puĭ pui пиле puĭb> (mn. puĭb>) [akc. pub>ĭ] (i. m.) — 1.b>b>b> (zool.) pile; mladunče ◊ puĭ măĭ đes sa ḑîśe la-ĭ śe sa klośesk đin uauă — piletom se najčešće zovu mladunci koji se legu iz jaja ◊ kluoța ku puĭi — kvočka s pilićima ◊ mîța are patru puĭ — maca ima četiri mladunca (mačića) ◊ žuavińiļi aļi sîrbaćiśe au puĭ, kare tare pazăsk pănă nu krĭesk să puată sîngurĭ sî sa arańaskă — divlje životnje imaju mladunce koje jako čuvaju dok ne odrastu, da mogu sami da se hrane 2.b>b>b> (folk.)(fig.) dete; devojka, draga osoba; ljubavnica ◊ vin la naĭka, puĭu mĭeu, să vĭeḑ kum naĭka țukă (folk.)— dođi bati, pile moje, da vi’š kako baja ljubi 3.b>b> (folk.) šara, ornament ◊ s-a țasut pătura au trasta ku puĭ în tuaće fĭelurĭ — tkale su se ponjave ili torbe sa šarama raznih vrsta ♦ sin. braḑb> [Por.] [Vidi]
5504 puĭ-puĭ pui-pui пи-пи puĭ-puĭb> [akc. pub>ĭ-pub>ĭ] (uzv.) — (onom.) pi-pi, vabljenje živine ◊ ku ’puĭ-puĭ’ sa kĭamă uarîļi sî sa aduńe, să ļi sa labđe mînkare — sa ’pi-pi’ se vabi živina da se skupi, da im se baci hrana [Por.] ∞ puĭb> [Vidi]
5505 puĭkă puică кока puĭkăb> (mn. puĭśb>) [akc. pub>ĭkă] (i. ž.) — 1.b>b>b> (ornit.) koka, kokica, mlada kokoška ◊ puĭkă ĭe puĭ đi gaină muĭerĭesk, kare a kreskut, ama înga n-anśeput sî uave — kokica je žensko kokošje pile, koje je odraslo, ali još nije počelo da nosi jaja 2.b>b>b> (fig.) devojče ◊ a krĭeskut fećița, akuma ĭe puĭkă, bună đi țukat șî dragaļit — poraslo devojče, sad je koka, dobra za ljubljenje i milovanje ♦ (demin.) puĭkițăb> [Por.] ∞ puĭb> [Vidi]
2163 pula-bĭelśi rodul-pământului козлац pula-bĭelśib> [akc. pub>la-bĭeb>lśi] (i. ž.) — (bot.) kozlac (Arum maculatum) ◊ pula-bĭelśi ĭe buĭađe kare krĭașće pin buźak pi lînga apă — kozlac je biljka koja raste po budžaku pored reke ◊ buĭađa l-aĭ nuoștri aĭ batrîń n-a fuost đi alta trĭabă, numa-n ĭa sî vadă kum o să fiĭe birekĭetu pi vara śe vińe — biljka našim starima nije služila za drugo, nego da po njoj gataju kakav će biti rod u toku narednog leta ♦ / pula-bĭelśib> — (dosl.) (vulg.) belčin kurac ♦ sin. ruodu-pomîntuluĭb> — rod zemlje; berićet [Por.] ◊ pula-bĭelśi or ruodu-pomîntuluĭ dă șî pi ļivĭeḑ, samînă la frunḑă ku drîgaviĭu, șî kînd ńi duśam dupa drîgaviĭ, aĭ batrîń sa rîđa đi fĭaće kare n-a șćut să ļi kunuaskă — kozlac ili zemljin rod raste i po livadama, lišćem podseća na zelje, i kada bismo išli po zelje, stari su se podsmevali devojkama koje nisu umele da ih razlikuju (Plavna) [Pad.] ∞ pulăb> [Vidi]
4173 pulă pulă курац pulăb> (mn. puļeb>) [akc. pub>lă] (i. ž.) — (anat.) (vulg.) kurac ◊ (u izr.) śe pula mĭa vrĭa? — šta koj moj hoće? ◊ pula beļită — zaguljen kurac ◊ pula muartă — mlitav kurac ◊ bag pula-n ĭel — nabijem ga na kurac ◊ (izr.) pulă đi uaĭe — ovčji kurac ◊ (izob.) pul-uaĭe! — uzvik kojim su stari čobani terali ovce ♦ (augm.) pulaĭkăb>, puluońb> ♦ (demin.) puļițăb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
4771 pulbur pulbere прашина pulburb> (mn. pulburĭb>) [akc. pub>lbur] (i. m.) — 1.b> prašina ◊ kînd sa mătură koļiba, să nu sa rađiśe pulbur, întîń sa stropĭașće puodu ku apa — kad se metli koliba, da se ne digne prašina, pod se prvo poprska vodom ◊ la trăirat sa rađikă măĭ mare pulbur — na vršidbi se diže najveća prašina 2.b> prah ◊ fańina đi grîu ĭe pulbur alb marunt — pšenično brašno je sitan beli prah ◊ în puf kuopt ĭastă pulbur ku kare păkurari a oprit sînźiļi kînd a kurs đin lovitură — u zreloj puhari ima prah kojim su čobani zaustavljali krv kad je curila iz rane ♦ sin. pufb> [Por.] [Vidi]
6377 pulpĭe pulpă виме pulpĭeb> (mn. pulpĭb>) (i. ž.) — (anat.) 1.b>b> (kod goveda) vime ◊ vaka, uaĭa șî kapra au pulpĭe în kare sa adună lapćiļi — krava, ovca i koza imaju vimena u koja se skuplja mleko ◊ la pulpĭe vaka are patru, da uaĭa ku kapra kîći doă țîță — na vimenu krava ima četiri, a ovca i koza po dve sise ◊ la vakă s-a fakut ńiźiĭ la pulpĭe, așćetăm să vină vrăžîtuarĭa să-ĭ đeskînće ku lînă ńispalată — kod krave su se napravile bradavice na vimenu, čekamo vračaru da dođe da joj baje neopranom vunom 2.b>b> (kod čoveka) (anat.) list potkolenice ◊ pulpĭa piśuoruluĭ ĭe parća karnuoasă la piśuor đi la źanunkĭe pănă la nođiț — list potkolenice je mesnati deo noge od kolena do gležnja [Por.] [Vidi]
6378 pulpuos pulpos сисат pulpuosb> (pulpuasăb>) (mn. pulpuoșb>, pulpuasăb>) (prid.) — (anat.) sisat, koji ima velika vimena ◊ kînd sa kumpîra vaka đi lapće, sa kată să fiĭe pulpuasă, să aĭbă pulpĭe marĭ, kă atunśa dă lapće măĭ mult — kad se kupuje krava za mužu, gleda se da bude sisata, da ima velika vimena, jr tada daje više mleka [Por.] ∞ pulpĭeb> [Vidi]
3817 pumeńală pomenire буђење pumeńalăb> (mn. pumeńelurĭb>) [akc. pumeńab>lă] (i. ž.) — buđenje ◊ kîntă kokuoșî, ažuns vrĭamĭa đi pumeńală — pevaju petlovi, došlo je vreme za buđenje ◊ dupa taĭatură avut pumeńală rău grĭa — posle operacije, imao je jako teško buđenje ♦ var. pumeńitb>² ♦ var. pumeńireb> ◊ numa pumeńa-ma tu ka nuapća trekută, ș-o sî țîșńaskă đin ćińe așa pumeńire — samo me ti probudi kao prošle noći, pa će ti presesti takvo buđenje [Por.] ∞ pumeńib> [Vidi]
3815 pumeńi pomeni будити pumeńib> (ĭuo pumeńeskb>, ĭel pumeńașćeb>) [akc. pumeńib>] (gl. p. ref.) — 1.b> buditi ili probuditi nekoga iz sna; buditi se, probuditi se ◊ s-a dus să pumeńaskă lukratuori, kî s-a varsat zuoriļi — otišao je da probudi radnike, jer je svanulo ◊ kopilu s-a pumeńit șî plînźe — dete se probudilo i plače 2.b> pominjati nekoga, sećati ga se ◊ ńi luvarîm la taĭnă, șî pumeńirîm pi tuoț aĭ nuоștri aĭ batrîń — započesmu priču, i pomenusmo sve naše stare ◊ kînd uomu sugiță, vrunu ăl pumeńașće, șî dakă giśașće kare, sugițatu stă — kada čovek štuca, neko ga pominje, i ako pogodi ko je, štucanje prestaje [Por.] [Vidi]
3816 pumeńit pomenit будан pumeńitb>¹(pumeńităb>) (mn. pumeńițb>, pumeńićeb>) [akc. pumeńib>t] (prid.) — 1.b> budan, probuđen ◊ ḑaśe pumeńit în pat, nu puaće mult s-aduarmă đi grižă — leži budan u krevetu, ne može dugo da zaspi od brige 2.b> spomenut, imenovan ◊ ćeĭka a dat đi pomană la tuoț, ama paramama n-a fuost pumeńită ș-a veńit la ćeĭka-n vis mîńiuasă — tetka je na daći namenjivala svima, ali prababa nije pomenuta pa je došla tetki u san ljutita ♦ supr. ńipumeńitb> [Por.] ∞ pumeńib> [Vidi]
5277 punća raĭuluĭ puntea raiului рајско брвно punća raĭuluĭb> [akc. pub>nća rab>ĭuluĭ] (sint.) — (rel.) rajsko brvno ◊ Rumîńi krĭed kă uomu ăl muort, drumaind în raĭ, trĭaśe prăsta o punće dă pră kare puaće kađa în ĭad, dakă ĭe păkătuos — Vlasi veruju da pokojnik, putujući u raj, prelazi preko jednog brvna sa koga može pasti u pakao, ako je grešan [Por.] ∞ punćeb> [Vidi]
5087 pungă pungă кеса pungăb> (mn. punźb>) [akc. pub>ngă] (i. ž.) — kesa, torbica za nošenje novca ◊ pungă a fuost kesauă în kare s-a purtat bańi, înfimtă dupa brîu — kesa je bila torbica u kojoj se nosio novac, zadenuta za pojasom ◊ la gîzdoćiń punga a fuost pļină đi bań — kod bogataša kesa je bila puna novca ♦ sin. kĭes, kĭesauăb> [Por.] [Vidi]
5273 puod pod таван puodb>² (mn. puodurĭb>) [akc. puob>d] (i. s.) — (tehn.) tavan, plafon ◊ kare n-a vut ambarĭ, a țînut kukuruḑu pi puod — ko nije imao ambar, držao je kukuruz na tavanu ◊ la puod a fuost atîrnaće doă pražîń pista kare s-a țînut țuaļiļi đi skimbat — o plafon su bile okačene dve motke, preko kojih je bila prebačena nova odeća [Por.] [Vidi]
3458 puol pol наполеон puolb> (mn. puoļb>) [akc. puob>l] (i. m.) — (mon.) napoleon, francuski novac ◊ puoļi, ka șî galbińi, a fuost bań skumpĭ; ĭ-avut numa gîzdoćińiļi — napoleoni, kao i dukati, bili su vredan novac; imali su ih samo bogataši ◊ puoļi s-a kunoskut kă avut kokuoș pi duos — napoleoni su se prepoznavali po petlu na reversu ♦ sin. năpăļiuonb> ♦ up. galbinb> [Por.] ◊ șî la puoļ șî la galbiń aĭ nuoștri ĭ-a ḑîs tuot galbiń, kă a fuost đin aur galbin — i napoleone i dukate naši su sve zvali dukatima, jer su bili od žutog zlata [GPek] ∞ banb> [Vidi]
4251 puop scripcăraș попац puopb>² (mn. puopĭb>) [akc. puob>p] (i. m.) — (ent.) popac (Gryllus campestris) ◊ puopi sînt guonź miś șî ńagre, sa gasăsk mulț vara pi luokurĭ — popci su male crne bube, kojih ima puno leti po njivama ♦ up. griĭirb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
6313 puop pop стуб puopb> (mn. puopĭb>) (i. m.) — (arh.) stub, podupirač ◊ puop ĭe bîrnă kare ku vîru al điźuos sa-nțapă în bulvanu koļibi, da pi kapu al đisupra să kulkă grindă, đi tuot parĭaćiļi bîrnarĭețî să șća țapîn — stub je uspravna greda čiji se donji delo usađuje u temeljaču, a na gornji deo se nasadi tavanjača, da bi ceo zid brvnare stajao čvrsto ♦ sin. dărĭekb>, proptăb>, stîlpb> [Por.] [Vidi]
4130 puork porc свиња puorkb> (mn. puorśb>) [akc. puob>rk] (i. m.) — (zool.) svinja ◊ nuĭe kasă în sat fara puorś — nema kuće u selu bez svinja ◊ puorśi sa arańesk șî sa-ngrașă ku ĭarbă, duļeț șî laturĭ — svinje se hrane i tove travom, dulecima i pomijama ◊ puorko-l gras sa taĭe la Iginatu — utovljena svinja kolje se na sv. Ignjatija ◊ đemult puorśi tuamna s-a mînat la munće la gindă — nekada su se svinje u jesen terale u planinu na žir ◊ đin pĭaļa đi puork s-a fakut opinś — od svinjske kože pravili su se opanci ◊ puork sîrbaćik — divlja svinja ♦ up. vĭerb>, purśelb>, purśauăb>, skruafăb>, maskurb> [Por.] [Vidi]
5565 puort port ношња puortb> (mn. puorturĭb>) [akc. puob>rt] (i. s.) — nošnja, svečana odeća ◊ puortu barbațăsk alu rumîńi aĭ batrîń a fuost kunoskut măĭ pult pi kaśulă mare, kare a purtato șî ĭarna șî vara — muška nošnja starih Vlaha bila je poznata po velikoj šubari, koju su nosili i zimi i leti ◊ puort muĭerĭesk — ženska nošnja ◊ puort rumîńesk — vlaška nošnja [Por.] ∞ purtab> [Vidi]
5551 puost post пост puostb> (mn. puosturĭb>) [akc. puob>st] (i. s.) — (rel.) (nutr.) post ◊ puost ĭe kînd nu manînś ku slastă kă așa kată kređința tĭă — post je kad ne jedeš mrsno jer tako traži tvoje verovanje ◊ mînkarĭa đi puost ĭe mînkarĭe fara karńe — posna hrana je hrana bez mesa ◊ ḑîļiļi đi puost — posni dani ♦ supr. slastăb> [Por.] [Vidi]
5343 pupa pupa љубити pupab> (ĭuo pupb>, ĭel pupăb>) [akc. pupab>] (gl. p. ref.) — ljubiti ◊ baĭatu ku fata mare sa pupă kînd prind drag unu đe altu — momak i devojka se ljube kad zavole jedno drugo ♦ sin. sarutab> [buf.][Tim.] ♦ dij. sin. țukab> [Por.] ∞ pupb> [Vidi]
3318 pupîḑă pupăză пупавац pupîḑăb> (mn. pupîḑb>) [akc. pub>pîḑă] (i. ž.) — (ornit.) pupavac (Upupa epops) ◊ pupîḑa ĭe pasîre pistriță, ku muoț în kap șî ku ćik lung — pupavac je šarena ptica sa ćubom na glavi i dugačkim kljunom ◊ pupîḑa sa kuĭbĭaḑă pin butuorś — pupavac se gnezdi u dupljama ◊ pupîḑa sa arańașće ku guonź — pupavac se hrani insektima ◊ pupîḑa sa kĭamă așa đi śe kînd kîntă faśe „pup!-pup!-pup!” — pupavac se tako zove zato što kad peva, pravi „pup!-pup!-pup!” [Por.] [Vidi]
5562 purta purta водити purtab> (ĭuo puortb>, ĭel puartăb>) [akc. purtab>] (gl. p. ref.) — 1.b> voditi ◊ nu kată lukru luĭ, numa puartă griža lu alțî — ne gleda svoja posla, nego vodi tuđu brigu ◊ puartă vaśiļi đi fuńe, sa duśe ku ĭaļe l-a paskut — vodi krave za štrangu, ide sa njima na pašu ◊ puartă griža bińe śe faś — dobro vodi računa šta radiš 2.b> ponašati se ◊ kînd će duś în gostîĭe la prazńik, nu ći purta fiĭe kum, numa fi kum trăbe — kad ideš u goste na slavu, ne ponašaj se bio kako, nego budi pristojan [Por.] [Vidi]
5564 purtarĭeț purtăreț радна purtarĭețb> (purtarĭațăb>) (mn.) [akc. purtarĭeb>ț] (prid.) — (o odeći) radna odeća ◊ țuaļiļi purtarĭață sînt țuaļe kare uomu ļi duśe în tuota ḑîua — radna odeća je odelo koje čovek nosi svaki dan ◊ a fuost ađet la-ĭ nuoștri aĭ batrîń să-ngruape ku al muort șî țuaļili luĭ purtarĭață — bi je običaj kod naših starih da sa pokojnikom sahranjuju i njegovu radnu odeću [Por.] ∞ purtab> [Vidi]
5563 purtatuorĭ purtător водећи purtatuorĭb> (purtatuarĭeb>) (mn.) [akc. purtatuob>rĭ] (prid.) — vodeći, koji predvodi, prednjači ◊ l-a lasat să strabată î-nainće pin namĭaće, să fiĭe purtatuorĭ în śopîr đi kopiĭ kare pista munće s-a-ntuork la kasă — pustili ga da se probije napred kroz smet, da bude vodeći u grupi dece koja se preko planine vraća kući [Por.] ∞ purtab> [Vidi]
6199 pustînataće pustietate пустош pustînataćeb> (mn. pustînatățb>) [akc. pustînatab>će] (i. ž.) — pustoš ◊ pustînataća ĭe luok unđe a fuost traĭ, șî s-a pĭerdut, unđe nu ma ĭastă ńimik — pustoš je mesto gde je bio život, pa se izgubio, gde više nema ničeg [Por.] ∞ pustîńb> [Vidi]
3970 pustîń pustiu пуст pustîńb> (pustîńeb>) (mn. pustîńb>, pustîńeb>) [akc. pustîb>ń] (prid.) — (o prostoru) pust, bez ičega ◊ luok pustîń, kăș pustîńe, nuĭe ńima pusta — pusto mesto, puste kuće, nema nigde nikog ♦ var. pustîĭb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
5266 putlaźană pătlăgea парадајз putlaźanăb> (mn. putlaźańeb>) [akc. putlaźab>nă] (i. ž.) — (bot.) paradajz (Lycopersicum esculentum) ◊ putlaźeńiļi s-a kuļes vĭerḑ, șî s-a akrit đi ĭarnă, mistakaće ku krstavĭeț șî piparkă — paradajz se brao zelen, i kiselio se za zimu, zajedno sa krastavcem i paprikom ♦ var. plutaźanăb>, plătăźanăb>, plotoźanăb> [Por.] [Vidi]
5107 putragań putregai труловина putragańb> (mn. putragańb>) [akc. putragab>ń] (i. m.) — 1.b> (o materiji) trulovina ◊ ļemnu are kuažă, albăț șî roșăț, kînd ļemnu sa uskă, iĭ putraḑîașće albățu și sa faśe putragań — drvo ima koru, beljiku i srž, kad se drvo osuši, beljika se pretvara u trulovinu ◊ ku putragań aprins șă astrukat ku śanușă, muĭerļi sa duk la morminț să tamîńe, kă putragańu țîńe fuoku mult — sa upaljenom trulovinom i zagrnuto pepelom, žene idu na groblje da kade, jer trulovina dugo tinja 2.b> (fig.) pokvarenjak, pokvarenština ◊ amînat a bagat sama kî ĭe uomo-la un putragań grĭeu — kasno je primetila da je taj čovek jedan težak pokvarenjak [Por.] ∞ putrîdb> [Vidi]
3323 putrîvi potrivi погодити putrîvib> (ĭuo putrîvĭeskb>, ĭel putrîvĭașćeb>) [akc. putrîvib>] (gl. p. ref.) — pogoditi, potrefiti ◊ n-a putrîvit drumu, ș-a rîtaśit — nisu pogodili put, pa su zalutali ◊ a fuost arkaș bun, a putut ku pĭatra să putrîvĭaskă pasîrĭa pănă zbuară — bio je dobar strelac, mogao je kamenom da pogodio pticu dok leti [Por.] [Vidi]
3324 putrîvit potrivit погодан putrîvitb> (putrîvităb>) (mn. putrîvițb>, putrîvićeb>) [akc. putrîvib>t] (prid.) — pogodan; dobro urađen; pogođen; potrefljen; usklađen ◊ aĭ batrîń a șćut să aļiagă luok putrîvit đi sapat borđiĭu — stari su znali da izaberu pogodno mesto za kopanje zemunice ◊ a țasut bun, ma n-a do șćut să aļiagă fărburĭ putrîviće, kă nu mĭarźe tuota farba una ku alta — dobro je tkala, ali nije najbolje umela da odabere usklađene boje, jer ne ide svaka boja jedna s drugom [Por.] ∞ putrîvib> [Vidi]
5333 putuare putoare ленчуга putuareb>² (mn. putuorĭb>) [akc. putuab>re] (i. ž.) — (zast.) lenčuga, lenština, lenj čovek ◊ ĭ-a spus lumĭa frumos să nu sa mariće dupa putuarĭa-ĭa đi baĭat, kă o să muară đe fuame — lepo su joj govorili ljudi da se ne udaje za tu lenštinu od momka, jer će umreti od gladi ◊ la rumîńi aĭ batrîń a fuost kunoskută povasta li vro Mariĭe Puturuasă — kod starih Vlaha bila je popularna priča o nekoj Mariji Lenjivici ♦ sin. ļenuosb>, žîguareb> [Por.] [Vidi]
5303 puvestîtuorĭ povestitor приповедач puvestîtuorĭb> (mn. puvestîtuorĭb>) [akc. puvestîtuob>rĭ] (i. m.) — (ret.) pripovedač, kazivač ◊ dĭeda Iļiĭa a fuost măĭ bun puvestîtuorĭ la șăḑîtuorĭ în satu nuostru — deda Ilija je bio najbolji pripovedač na sedeljkama u našem selu ◊ astîḑ puvestîtuori s-a pĭerdut, nu kă nus, numa lumĭa n-are kînd să-ĭ askulće — danas su se pripovedači izgubili, ne da ih nema, nego ljudi nemaju vremena kad da ih slušaju [Por.] ∞ povastăb> [Vidi]
5226 puzanarĭ buzunar џеп puzanarĭb> (mn. puzanareb>) [akc. puzanab>rĭ] (i. s.) — džep na odeći ◊ puzanarĭ ĭe un fĭeļ đi pungă kusută pi țuală în kare sa țîn mîńiļi kînd ĭe frig, or kĭesu ku bań, or alt marunțîș — džep je vrsta kese ušivene na odeći u koju se drže ruke kad je hladno, ili kesa s novcem, ili druge sitnice ◊ puzanarĭ guol — prazan džep ◊ puzanarĭu lu toĭa — tuđi džep ◊ puzanarĭ la pîntaluoń — džep na pantalonama ◊ puzanarĭu lu burkă — džep kaputa ♦ var. pîzanarĭb>, păzînarb>; (Tanda: pazanarĭb>, păznarĭb>) [Por.] [Vidi]
5974 pușkă pușcă пушка pușkăb> (mn. pușćb>) [akc. pub>șkă] (i. ž.) — puška ◊ pușka ĭe o bukată în kare sa puńe gļonțu șî prau, șî sa pokńașće dupa žuaviń, or dupa uamiń în razbălurĭ — puška je predmet u koji se stavlja metak i barut, i puca na životinje, ili ljude u ratovima ◊ pușkă ku krĭamińe — kremenjača ◊ pușkă ku o țauă — jednocevka ◊ pușkă pîrlomaće — puška prelamača ♦ sin. armăb> [Por.] [Vidi]
4024 rabĭelă rebel бунџија rabĭelăb> (mn. rabĭeļeb>) [akc. rabĭeb>lă] (i. ž.) — bundžija, baraba, neposlušna osoba ◊ țîn minće bińe kînd întorśam vuorba la mama, ĭa ńi žuđika: „Rabĭelo tu śi ĭeș!” — pamtim dobro, kad bismo babi prigovarali, ona bi nas grdila: „bundžijo jedna što si!” ♦ var. rabilăb> [Por.] [Vidi]
5812 rađe rade бријати rađeb> (ĭuo radb>, ĭel rađeb>) [akc. rab>đe] (gl. p. ref.) — 1.b> (o bradi) brijati ◊ barbațî đemult sa ras ku briśu, da akuma ku žîļetu — muškarci su se nekad brijali brijačem, a sada žiletom ◊ uamińi în žăļ nu s-a ras pănă la patruḑăśiļi — muškarci u žalosti nisu se brijali do četrdesetnice 2.b> (o koži životinje) odrati ◊ muoșu rađe pĭaļa đi puork, kă are đi gînd să ńi fakă opinś đin ĭa — čiča dere svinjsku kožu, jer namerava da nam napravi opanke od nje [Por.] [Vidi]
2203 rađină radină редина rađinăb> (mn. rîăđińb>) [akc. rab>đină] (i. ž.) — (geog.) redina, živa obala; potkop na obali vodotoka; čkalja ◊ rađina sa faśe la malu rîuluĭ, unđe apa sapă da pomîntu nu sa suduame kî ăl țîn rîdaśińiļi alu ļiamńe kare krĭesk pi lînga apă — redina nastaje na obali reke, gde voda podlokava, ali zemlja ne klizi jer je drži korenje drveća koje raste pored vode ◊ în rađină sa bagă pĭeșći aĭ măĭ marĭ — u redinu se uvlače najkrupnije ribe [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2180 ragaz răgaz пауза ragazb> (mn. ragazurĭb>) [akc. ragab>z] (i. s.) — (ret.) a.b> pauza, odmor, prekid ◊ kum n-o duare gura, kînd puvestîașće atîta făra ragaz — kako je ne bole usta, kada priča toliko bez prekida (Tanda) ◊ fakuĭ kîta ragaz la lukru, să pun śuava-n gură — napravio sam malu pauzu u radu, da stavim nešto u usta (Rudna Glava) b.b> prilika ◊ am fuost la șîḑîtuare, tuoț puvestîră una-ntruuna, șă nu-m đațîră ragaz să ḑîk șî ĭuo śeva — bio sam na sedeljci, svi su neprekidno pričali i nisu mi dali priliku da i ja nešto kažem ◊ dăm șî miĭe kîta ragaz să ḑîk śe am, kî đ-asară numa tu puvestîășć — daj i meni malo prilike da kažem šta imam, jer od sinoć samo ti pričaš (Tanda) [Por.] [Vidi]
4010 raĭ rai рај raĭb> (mn. raĭurĭb>) (i. s.) — (rel.) raj ◊ raĭu ĭe luok pi lumĭa-ĭa unđe sa duk aĭ muorț, șî unđe traĭesk đi veśiĭe — raj je mesto na onom svetu na koje idu mrtvi, i gde žive večno ◊ în raĭ uomu are numa aĭa ś-a dat đi viĭață sîngur luĭ đi pomană, kînd ĭ-a fuost măĭ frumuos — u raju čovek ima samo ono što je sebi namenjivao za života, kada mu je bilo najlepše ◊ raĭu ĭe un kîmp în padure mare, ku un ļemn mare în mižluok ku umbră gruasă, supt kare izvorĭaḑă ogașăl ku apă rîaśe — raj je proplanak u velikoj šumi, usred koga raste veliko drvо sa debelim hladom, ispod koga izvore potočić sa hladnom vodom ◊ în raĭ sa duśe tot nat kare trĭaśe pista punća raĭuluĭ — u raj ide svako ko pređe preko rajskog brvna ♦ supr. ĭadb> [Por.] [Vidi]
4567 rakită răchită врба црвена rakităb> (mn. rakițb>) [akc. rakib>tă] (i. ž.) — (bot.) crvena vrba (Salih purpurea), rakita ◊ rakita ĭe ļemn tufăruos kare krĭașće la luok uđiluos, măĭ đes pi lînga rîurĭ — crvena vrba je žbunasta biljka koja raste na vlažnom mestu, najčešće pored reka ◊ rakita are krĭenź supțîriśe, kare ļesńe sa-nkonvĭaĭe da nu sa frîng — crvena vrba ima tanke grane, koje se lako savijaju a ne lome ◊ đi nuĭaļiļi lu rakită sa-nplećesk kutarițîļî — od pruća crvene vrbe pletu se korpe ♦ sin. salkăb> [Por.] ∞ salkăb> [Vidi]
2897 rakiu rachiu ракија rakiub> (mn. rakiĭeb>) [akc. rakib>u] (i. s.) — rakija ◊ rakiu ĭe bĭare kare sa faśe măĭ mult đin pruńe, da puaće sî sa fakă șî đin alće puame — rakija je piće koje se pravi najviše od šljiva, a može da se pravi i od drugog voća ◊ rakiu sa friźe la kazan — rakije se peče na kazanu ◊ rakiĭe đi prună — šljivovica ◊ Arnaglavĭańi frig rakiu la kazan, da Tanđeńi o kuok — Rudnoglavci „prže” rakiju na kazanu, a Tanđani je „peku” ♦ sin. țuĭkăb> [Por.] [Vidi]
5126 rakuare răcoare свежина rakuareb> (i. ž.) — (o klimi) svežina; hladovina ◊ țîńe ușa đeșkisă să vină rakuare đ-afară — drži vrata otvorena da uđe svežina spolja ◊ umbra supt ļemn faśe rakuare bună đi ođińit — senka pod drvetom pravi hladovinu dobru za odmor [Por.] ∞ rîaśeb> [Vidi]
2167 ramńik coada-șoricelului хајдучка трава ramńikb> (mn. ramńiśb>) [akc. rab>mńik] (i. m.) — (bot.) hajdučka trava, hajdučica, kostrijet, ravan, roman, romonika (Achillea millefolium) ◊ la ramńik sa kuļiaźe fluarĭa, șî đin ĭa sa fĭarbe ćiaĭ, kare ĭe bun đi măĭ mulće buaļe — od hajdučke trave bere se cvet, i od njega se kuva čaj, koji je dobar za razne bolesti ◊ đemult ku ramńiku a vinđikat fîrîmaturĭ: taĭatură, lovitură, frîntură, da uoțî șî înpușkatură — nekada su hadjučkom travom zaceljivane rane: posekotinu, povredu, prelom, a hajduci i puščanu ranu ♦ sin. ĭarba-uoilorb> — ovčja trava (Rudna Glava) [Por.] [Vidi]
5293 rană rană рана ranăb> (mn. răńb>, rănurĭb>) [akc. rab>nă] (i. ž.) — (med.) rana, ozleda ◊ l-a batut papuku, ĭ-a fakut rănurĭ la piśuor — stezala ga je cipela, napravila mu je rane na nozi ◊ rană viĭe — živa rana ◊ rană la sufļit — rana u duši ◊ rană đeșkisă — otvorena rana ◊ rană vermanuasă — zagađena rana ♦ sin. loviturăb> [Por.] ∞ rańib> [Vidi]
4933 rang rangă ћускија rangb> (mn. rangurĭb>) [akc. rab>ng] (i. s.) — (tehn.) ćuskija, štangla, poluga ◊ rangi ĭe o șćangă lungă șî supțîre đi oțăl, ku un kîpatîń askuțît đi sapat, șî ku unu tîmpit đi batut ku boruosu — ćuskija je poduža štanga od čelika, sa jednim oštrim krajem za kopanje i jednim tupim u koji se udara maljem ◊ ku rangu măĭ mult sa sapă găurļi adînś đi șćumpĭ điu gard — ćuskijom se najčešće kopaju duboke rupe za stubove za ogradu ♦ sin. șćangăb> [Por.] ♦ dij. var. arangb> (Leskovo) [GPek] ♦ dij. sin. surgiĭeb> (Ranovac) [Mlava] [Vidi]
5294 rańit rănit рањен rańitb>¹ (rańităb>) (mn. rańițb>, rańićeb>) [akc. rańib>t] (prid.) — (med.) ranjen, ozleđen ◊ dakă a fuost rańit la doă luokurĭ, kumva a skapat ș-a ramas viu — iako je bio ranjen na dva mesta, nekako je utekao i ostao živ [Por.] ∞ rańib> [Vidi]
5989 rarunkĭe rărunche бубрег rarunkĭeb> (mn. rarunkĭb>) [akc. rarub>nkĭe] (i. m.) — (anat.) bubreg ◊ uomu are duoĭ rarunkĭ — čovek ima dva bubrega ◊ rarunkĭu puorkuluĭ ĭe măĭ dulśe kînd sa friźe pi karbuń — svinjski bubreg je najslađi kad se peče na žaru [Por.] [Vidi]
5813 ras ras обријан ras²b> (rasăb>) (mn. rașb>, rasăb>) (prid.) — 1.b>b> obrijan ◊ tuot barbatu kare nu duśe barbă, kînd ĭasă-n lume trăbe să fiĭe ras — svaki muškarac koji ne nosi bradu, kad izlazi u svet treba da bude obrijan 2.b>b> (o koži) odran ◊ pĭaļa rasă a fuost înćinsă pi gard sî sa ușće, ama ažunso kîńi ș-a rupto tuată — odrana kože je bila raširena na ogradi da se sušu, ali su je dohvatili psi i svu rastrgli ♦ supr. ńirasb> [Por.] ∞ rađeb> [Vidi]
5814 ras ras бријање rasb> (mn. rasurĭb>) (i. s.) — brijanje ◊ în vuoĭskă kînd vińe rîndu đi ras, ći rad fara sapun șă ku apă rîaśe — u vojsci kad dođe red na brijanje, brijaju te bez sapuna i hladnom vodom [Por.] ∞ rađeb> [Vidi]
6216 raskuaśe răscoace допећи raskuaśeb> (ĭuo raskuokb>, ĭel raskuaśeb>) [akc. raskuab>śe] (gl. p. ref.) — (nutr.) dopeći; prepeći ◊ pîńa nu s-a kuopt bun, șă baba a lasato supt śirińe sî sa raskuakă — hleb se nije dobro ispekao, i baba ga je ostavila pod crepuljom da se dopeče [Por.] ∞ kuaśeb> [Vidi]
5019 raskuoļ crivală рачва ? raskuoļb> (mn. raskuaļeb>) [akc. raskuob>ļ] (i. s.) — (zast.) račva za krupicu ◊ raskuoļ ĭe o furkă đi ļemn ku tri-patru kuarńe la vîr — račva za krupicu je grana drveta sa tri-četiri roga na vrhu ◊ raskuoļu a fuost sapat în strungă, da-n furśiļi la vîr a fuost înțapat krușîțu đi sare — račva za krupicu bila jer ukopana u toru, a u raklje na vrhu bila je uglavljena krupica soli ◊ stapîn kare avut stînă măĭ mare, avut în strungă kîći doă-triĭ raskuaļe — domaćin koji je imao veliko stado, imao je u toru dve-tri račve sa krupicom ♦ sin. furkăb> (Tanda) [Por.] ♦ dij. sin. źamîńăb> (Jasikovo) [GPek] ♦ up. krușățb> [Vidi]
1788 rastău răsteu палица rastăub> (mn. rastîaĭeb>) [akc. rastăb>u] (i. s.) — palica, drveni ili metalni štap kojim se zatvara jaram prilikom prezanja grla ♦ var. rastîăub> ◊ rastău đimult a fuost fakut đin bît đi ļiemn — palica je nekada bila izrađena od drvenog štapa ◊ la źug ĭastă duauă rastîaĭe, la tuata parća kîći unu — na jarmu ima dve palice, sa svake strane po jedna [Por.] ♦ dij. var. răsťiub> [Kmp.] ∞ źugb> [Vidi]
6348 rastuakă răstoacă растока rastuakăb> (mn. rastauăśeb>) (i. ž.) — (hidr.) rastoka, rastočje; rukavac ◊ rastuaka ĭe luok unđe apa kurgatuarĭe sa-nparće în doă — rastoka je mesto gde se tekuća voda račva u dva toka ◊ luok unđe ĭazu muori sa đisparće đi ogaš, sa kĭamă rastuakă — mesto gde se vodenični jaz odvaja od potoka, zove se rastoka ◊ (mag.) la rastuakă sa labdă momuaćiļi lu đeskînćik đi-ntorsură, kî sî sa đispartă trîmisaturļi đi uom kum sa đisparće rastuaka đi matka api, șă sî sa dukă rău pi apă — na rastoci se bacaju vradžbine protiv napratnice, da bi se bačene čini odvojile od čoveka kao što se rukavac odvaja od matice, i da zlo odu niz vodu [Por.] ∞ răstośib> [Vidi]
4759 rasunăt răsunăt одјек răsunătb> (mn. răsunăćeb>) [akc. răsub>năt] (i. s.) — odjek, jeka, eho ◊ pokńi śe pokńi vrunđiva đeparće, da pănă la nuoĭ la śuakă veńi numa răsunătu — puče šta puče negde daleko, a do nas na brdu dođe samo odjek [Por.] ∞ răsunab> [Vidi]
2369 raśi răci хладити raśib> (ĭuo raśieskb>, ĭel raśiașćeb>) [akc. raśib>] (gl. p. ref.) — 1.b> (o temperaturi) hladiti, hladiti se; ohladiti, ohladiti se ◊ bĭarĭa măĭ ĭuta sa raśiașće la fîntînă ku apă rîaśe — piće se najbrže hladi na izvoru sa hladnom vodom 2.b> (med.) prehladiti se ◊ nu sta guol în frig, kă raśieșć — nemoj stajati go na hladnoći, jer ćeš se prehladiti 3.b> (fig.) lenčariti ◊ nu lukră ńimika, numa raśiașće kuru, îmblînd înđal-învaļe — ne radi ništa, samo ’ladi dupe, šetajući gore-dole [Por.] ∞ rîaśeb> [Vidi]
2371 raśială răceală хладноћа raśialăb> (mn. raśielurĭb>) [akc. raśiab>lă] (i. ž.) — 1.b> (tehn.) a.b> hladnoća ◊ s-a pus mare raśială, vrĭamĭe ĭe să faśem fuoku — nastupila je velika hladnoća, vreme je da naložimo vatru b.b> promaja ◊ înkiđeț ușa, kî traźe raśială đi afară — zatvorite vrata, jer vuče promaja spolja 2.b> (med.) prehlada ◊ s-a pus raśiala pi ĭa, ș-akuma numa stranută — uhvatila je prehlada, pa sada samo kija 3.b> (izob.) (nutr.) jelo od hladnog kačamka ◊ raśiala ĭe un fĭeļ đi mînkare đi bătrîńață: zdrumiś koļiașa rîaśe-n apă kaldă, o sparź ș-o mĭastîś ku ļingura, puń sare șî oțăt, ș-o manînś — „rašiala” je vrsta starinskog jela: zdrobiš hladan kačamak u toplu vodu, razbiješ ga i promešaš kašikom, dodaš so i sirće, i jedeš [Por.] ∞ rîaśeb> [Vidi]
2529 raśiao răcilă рачило raśiaob> (mn. raśiaļeb>) [akc. raśiab>o] (i. ž.) — račilo, mamac za rakove ◊ raśiao ĭe momĭală đe prins raśi — račilo je mamac za hvatanje rakova ◊ raśiao ĭe un bît lu kare-ĭ un kapatîĭ învăluit ku lîna, da-n ĭe sînt bagaće rîme; baź bîto-la în apă ku raś, ĭeĭ vin la rîme șî sa-nkîlśesk în lînă — račilo je štap čiji je jedan kraj uvijen u vunu, a u nju su stavljene gliste; nabiješ taj štap u vodu sa rakovima, oni dođu na gliste, i upetljaju se u vunu [buf.] ∞ rakb> [Vidi]
2372 raśit răcit хладан raśitb> (raśităb>) (mn. raśițb>, raśićeb>) [akc. raśib>t] (prid.) — 1.b> (tehn.) hladan; ohlađen ◊ fĭer raśit nu puoț să baț ku śokanu — hladno gvože ne možeš da kuješ ◊ ńima nu șćiĭe đi kînd muoșu ḑaśe în pat muort, raśit, înțîpeńit — niko ne zna od kada starac leži u krevetu mrtav, hladan, ukočen 2.b> (med.) prehlađen ◊ nu ma duk la lukru, kî mis đi ĭer tare raśit — ne idem na posao jer sam od juče jako prehlađen [Por.] ∞ rîaśe b> [Vidi]
5767 ravĭež rebej ђокица ravĭežb> (mn. ravĭežurĭb>) [akc. ravĭeb>ž] (i. s.) — (pej.) (o dečjem penisu) đokica ◊ ravĭež ĭe nume blînd đi puļița kopiluluĭ — đokica je kulturan naziv za dečji kurčić ◊ pazîțî-va fećițîlor, kî la kopilașu nuostru ĭ-a krĭeskut ravĭežu — čuvajte se devojčice, jer je našem dečkiću porastao đokica ◊ ĭ-a skapat ravĭežu đin izmĭańe — ispao mu đokica iz gaća ♦ var. răvežb> [Por.] [Vidi]
4489 razbik răzbici арбија razbikb> (mn. razbiśb>) [akc. razbib>k] (i. m.) — (tehn.) arbija ◊ razbik ĭe bît đi kuorn uskat ku kare s-a fakut țăvi đi suok đi razbuoĭ, a pokńit kopiĭi ku priskopala, da đimult ku ĭa s-a unplut pușćiļi ku prau — arbija je štap od suvog drena kojim se probijala cev od zove za razboj, kojim su deca pucala iz zovine pucaljke, a nekad su se njome puške nabijale barutom ◊ razbiku đi priskopală avut un umăruș kare nu ĭ-a dat să skîape îń țaua priskopĭeļi — pucaljkina arbija imala je jedan graničnik koji joj nije dao da upadne u cev pucaljke ♦ sin. verźauăb> [Por.] ∞ razbib> [Vidi]
4463 razbiśi răzbici пробушити razbiśib> (ĭuo razbiśeskb>, ĭel razbiśașćeb>) [akc. razbiśib>] — 1.b>b> probušiti, prosvrdlati ◊ kînd îngăurĭ blana șă trĭeś ku sfrĭađiru pin ĭa, ḑîś k-aĭ razbiśito — kad bušiš dasku i prođeš svrdlom kroz nju, kažeš da si je probušio b>◊ s-a rîs lumĭa đemult đi ńișći fĭaće marĭ kă tuaće a fuost razbiśiće în vramĭa đi mîritat — smejali se ljudi nekada nekim devojkama da su sve bile „probušene” u vreme udaje 2.b>b> nabijati, puniti pušku ◊ la pușkă ku krĭamińe, țaua pușći s-a razbiśit ku razbiku — kod puške kremenjače puščana cev nabijala se arbijom [Por.] ∞ razbib> [Vidi]
6334 razbuna răzbuna осветити се razbunab>² (ĭuo razbunb>, ĭel razbunăb>) (gl. p. ref.) — (ret.) osvetiti se ◊ pe ađeturĭ đe bătrîńață, uomu are đirĭept sî sa razbună lu ăla kare ĭ-a fakut vrun rău mare, da la aĭ marĭ nu ļi sa pasă, or țîn parća ku ăla ś-a fakut rău — prema starim običajima, čovek ima pravo da se osveti onom ko mu je naneo neko veliko zlo, ako vlast za to ne mari, ili tome zločincu drži stranu [Por.] [Vidi]
2424 razbuoĭ război разбој razbuoĭb> (mn. razbuaĭeb>) [akc. razbuob>ĭ] (i. s.) — (tehn.) razboj 1.b> sprava za tkanje ◊ în razbuoĭ muĭerļi vrodată a țasut gata tuot śe-n kasă a trîbuit đi înbrîkamînt șî astrukamînt — u razboju su žene nekada tkale gotovo sve što je u kući trebalo za odevanje i pokrivanje ♦ sin. arźab> [Por.] ♦ dij. sin. kaluońb> (Laznica) [Hom.], (Stamnica)[Mlava] 2.b> ram za potkivanje goveda ◊ razbuoĭu dă potkovit vaśiļi șî buoĭi l-ar fakut kovaśi în avļiĭe prîngă kovaśiĭe — razboj za potkivanje krava i volova pravili su kovači u dvorištu pored kovačnice (Kobilje) [Stig] ♦ dij. sin. raćkăb> (Tanda) [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
3594 razna razna обашка raznab> [akc. rab>zna] (pril.) — obaška, odelito, odvojeno ◊ a veńit ku nuoĭ la źuok, ama śuava s-a-nbufnat, șî tuata vrĭamĭa stă đi razna — došao je sa nama na igranku, ali se nešto nadurio i sve vreme stoji obaška ◊ în strungă, kapriļi trăbe să fiĭe đ-a razna, kă bat uoĭļi kînd ļi sa labîdă fîn — u toru, koze treba da budu obaška, jer biju ovce kad im se baca seno [Por.] [Vidi]
3593 razńi răzni одвојити razńib> (ĭuo razńeskb>, ĭel razńașćeb>) [akc. razńib>] (gl. p. ref.) — odvojiti (se), razdvojiti (se), odeliti (se) ◊ s-a luvat la bataĭe întra tuoț, da ńima n-a kućeḑat să-ĭ razńaskă — tukli se pred svima, a niko nije smeo da ih razdvoji ◊ a veńit vrĭamĭa sî sa spargă baśiĭa, trîabe a razńi uoiļi đi tot nat să ĭa kîrdu luĭ — došlo je vreme da se rasturi bačija, treba odvojiti ovce da svako uzme svoje stado [Por.] ∞ raznab> [Vidi]
3595 razńit răznit одвојен razńitb> (razńităb>) (mn. razńițb>, razńićeb>) [akc. razńib>t] (prid.) — odvojen, odeljen ◊ s-a dus la munće, să mîńe uoĭļi, razńiće đin stîna a baśiĭi — otišao je u planinu, da dotera ovce, odvojene iz bačijske smeše ◊ stă trist în kuot, razńit đi tuoț — stoji tužan u ćošku, odvojen od svih [Por.] ∞ raznab> [Vidi]
5508 raș aș бих rașb> bbr title="Pomoćni glagol/v. auxiliar">(gl. pom.)bbr> — bih, bi ◊ ĭuo raș vrĭa kal kuminśuor, să ma dukă miriuor — ja bih hteo mirnog konja, da me nosi polagano (iz narodne pesme) [Mlava] ♦ dij. var. așb> [Por.] ∞ așb> [Vidi]
6009 răbiźi rebegi смрзнути се răbiźib> (ĭuo ma răbiźĭeskb>, ĭel sa răbiźĭașćeb>) [akc. răbiźib>] (gl. p. ref.) — smrznuti se ◊ atîta źer a fuost đi uomu s-a răbiźit păn’ la uos — toliki mraz je bio da se čovek smrznuo do kosti ♦ sin. îngețab> [Por.] [Vidi]
6011 răbiźit rebegit смрзнут răbiźitb> (răbiźităb>) (mn. răbiźițb>, răbiźićeb>) [akc. răbiźib>t] (prid.) — smrznut ◊ mult s-a nîkažît, ud șă răbiźit, să aprindă fuok în borđiĭu rîaśe, fara ļiamńe uskaće — mnogo se mučio, mokar i promrzo, da upali vatru u hladnoj sibarr, bez suvih drva ♦ sin. îngețatb> [Por.] ∞ răbiźib> [Vidi]
6201 rămîńa rămânea остати rămîńab> (ĭuo ramînb>, ĭel ramîńeb>) [akc. rămîńab>] (gl.) — ostati ◊ puaće ńima nu va rămîńa în saćiļi nuaștre, dakă sa va duśa tuoț în țărîļi strińe — možda niko neće ostati u našim selima, ako budu svi otišli u strane države ◊ (izr.) a ramas sîngur ka kuku — ostao je sam samcit ♦ sin. uđib> [Por.] [Vidi]
6084 răsturna răsturna претурити, превртати răsturnab> (ĭuo rastuornb>, ĭel rastuarnăb>) [akc. răsturnab>] (gl. p. ref.) — preturiti se, prevrtati ◊ prĭa a-nkarkat karu ku fîn, ma ćem kă-l va răsturna vrunđiva pănă aźunźe la kasă — pretovario je kola sa senom, bojim se da će ih negde preturiti dok stigne kući [Por.] [Vidi]
4210 răsuśi răsuci упрести răsuśib> (ĭuo răsuśeskb>, ĭel răsuśașćeb>) [akc. răsuśib>] (gl. p. ref.) — upresti, ispresti od više niti jednu; sukati, obrtati, saviti ◊ muoșu șîađe la kamin, tutuńașće, șî kînd-șî-kînd, răsuśașće mustîațîļi — čiča sedi kraj kamina, puši, i kat-kad suče brkove ◊ baba răsuśașće doă fire, îndoĭașće, đin doă fire faśe unu — baba upreda dva konca, udvostručuje, od dva konca pravi jedan ◊ kînd ĭ-a tras o palmă, ĭel, saraku, đe triĭ uorĭ s-a răsuśit în luok — kad mu je opalio šamar, on se, siroma, tri puta okrenuo u mestu ◊ žîndarĭu l-a prins, ĭ-a răsuśit mîńiļi la șîaļe, șî ĭ-a pus fĭarîļi — žandar ga je uhvatio, savio mu ruke na leđa, i stavio mu lisice ♦ / ră + suśi < ĭară suśi ♦ up. suśib> ♦ var. rîsuśib> [Por.] ∞ suśib> [Vidi]
4211 răsuśit răsucit упреден răsuśitb> (răsuśităb>) (mn. răsuśițb>, răsuśićeb>) [akc. răsuśib>t] (prid.) — upreden, uvijen, uvrnut, usukan ◊ s-a dus muoșu la babă ku mustîațîļi răsuśiće, ka kokuoșu ku kuada rîđikată — otišao čiča kod babe sa usukanim brkovima, kao petao sa dignutim repom ♦ up. suśitb> [Por.] ∞ suśib> [Vidi]
3851 rău rău лош răub>¹ (rîab>) (mn. răĭb>, rîaļeb>) [akc. răb>u] (prid.) — loš, zao, opasan ◊ uomo-la ĭe rău, da fiśuorî-su șî măĭ rău — taj čovek je loš, a brat mu je još lošiji ◊ turśi a fuost uamiń răĭ — Turci su bili zli ljudi ◊ drumu pista śuakă ĭe tare rău — put preko brda je jako loš ◊ are kîńe rău — ima opasnog psa ◊ rău traĭ avut ku uomu đintîń — loš život je imala sa prvim mužem ◊ rîa ursă avut — zlu sudbinu je imao ◊ (med.) buala rîa — zla boljka, padavica, epilepsija [Por.] [Vidi]
3852 rău rău зло răub>² (mn. rîaļeb>) [akc. răb>u] (i. s.) — zlo, nesreća, zverstvo ◊ mare rău a dat pista ĭel — veliko zlo mu se desilo ◊ razbălu ĭe măĭ mare rău kare puaće să fiĭe pi lume — rat je najveće zlo koje može da bude na svetu ◊ bugari la nuoĭ a fakut mare rîaļe đi vrĭamĭa đi rato-l đin tîń — bugari su kod nas učinili velika zverstva za vreme Prvog svetskog rata ♦ var. răotaćeb> ♦ supr. bińeb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
5576 reklă reclă џемпер reklăb> (mn. rekļeb>) [akc. reb>klă] (i. ž.) — džemper ◊ rekla ĭeste țoala ku mîńeś kare să împļećeșće đin lînă, šî să poartă kând ĭe frig — džemper je odeća sa rukavima koja se plete od vune, i nosi se kad je hladno ◊ sînt doă feluri đe rekļe, una ĭe la bumbi şî să înkeptură înăinće, şî alta ĭe ku gură šî să îmbrakă pistă kap — ima dve vrste džempera, jedna sa dugmetima i zakopčava se spreda, a druga sa otvorom i navlači se preko glave [Pad.] [Vidi]
4040 rîapiđe repede брзо rîapiđeb> [akc. rîab>piđe] (pril.) — brzo, hitro, žurno ◊ ĭ-a spus sî mĭargă rîapiđe, da ĭel sa traźe ka śĭața — rekli su mu da ide brzo, a on se vuče kao magla ◊ unu mĭarźe rîapiđe, da altu șî măĭ rîapiđe đikît ĭel — jedan ide bzo, a drugi ide brže od njega ♦ sin. ĭutab> [Por.] ∞ rîpeḑîb> [Vidi]
2370 rîaśe rece хладан rîaśeb> (mn. rîăśb>) [akc. rîab>śe] (prid.) — 1.b>b> (za temperaturu) hladan ◊ tună tuamnă, nuopțîļi sînt rîăś, nu sa măĭ puaće durmi afară — dođe jesen, noći su hladne, više se ne može spavati napolju ◊ apă rîaśe — hladna voda ◊ vrĭamĭa rîaśe — hladno vreme ◊ bĭare rîaśe — hladno piće ◊ mînkare rîaśe — hladno jelo 2.b>b> (psih.) bezosećajan ◊ astîḑ lumĭa are ińimă rîaśe, la ńima nu-ĭ sa pasă đi ńima — danas ljudi imaju hladno srce, nikoga nije briga ni za koga ♦ supr. kaldb> [Por.] [Vidi]
5334 rîćeḑa reteza пререзати rîćeḑab> (ĭuo raćeḑb>, ĭel raćiaḑăb>) [akc. rîćeḑab>] (gl. p.) — (tehn.) prerezati, obrezati, ravno iseći jednim potezom ◊ kînd sa ḑîśe kî śuava sa raćaḑă, sa ginđașće kî sa taĭe đintr-odab>tă, ku taĭatură đirĭaptă — kad se kaže da se nešto prerezuje, misli se da se seče odjednom, ravnim rezom ◊ a trĭekut pin puomĭ, șî spuńe kă pruńi ar trabui rîćeḑat — prošao je kroz voćnjak, i kaže da bi šljive trebalo obrezati ♦ sin. taĭab>, kurtab> [Por.] [Vidi]
5601 rîgîi râgăi подригивати rîgîib> (ĭuo rîgîĭb>, ĭel rîgîĭeb>) [akc. rîgîib>](gl.) — (med.) podrigivati ◊ uomu rîgîĭe măĭ đes dupa vro mînkare, kare-ĭ înflă burtă — čovek podriguje najčešće posle nekog jela, koje mu nadima stomak [Por.] [Vidi]
3034 rîkabuș răcăbuș клизалиште rîkabușb> (mn. rîkabușăb>) [akc. rîkabub>ș] (i. s.) — klizalište; brazda; trag na nizbrdici iza nečega što se vuče po zemlji ◊ rîkabușu ĭe luok unđe kopiĭi ĭarna sa kară ku saĭna — klizalište je mesto gde se deca zimi sankaju ♦ ◊ rîkabuș ĭe dîră în pomînt kare ramîńe dupa śeva śe sa traźe pi pađină-n vaļe — „rikabuš” je brazda u zemlji koja ostaje iza nečega što se vuče nizbrdo ♦ var. rîpagușb> (Tanda) ♦ sin. kîraușb> [Por.] [Vidi]
3495 rîkai râcâi чепркати rîkaib> (ĭuo rîkîĭb>, ĭel rîkîĭb>) [akc. rîkaib>] (gl. p.) — (onom.) a.b> (o živini i pticama) čeprkati, kopkati, grepsti tlo da se što iskopa ◊ gaińiļi rîkîĭe ku gĭarîļi pin građină, maĭka kată rîme — kokoške čeprkaju kandžama po bašti, valjda traže gliste b.b> (o čoveku) površno kopati ◊ n-a putut altfĭeļ, numa s-a pus să rîkîĭe ku mîń-ļi guaļe pomîntarĭu đi pi lînga rîdaśină, șî kumva do skoasă buĭađa întrĭagă đin pomînt — nije mogao drugačije, nego je počeo da čeprka golim rukama zemljište oko korena, i nekako je uspeo da izvuče celu biljku iz zemlje ◊ nu ći plaćiașće să rîkîĭ ka pasîrĭa, numa să rađiś krampu ku tuota pućarĭa, șî să-l înțăpĭ în pomînt pănă-n dîržală — ne plaća te da čeprkaš ko ptica, nego da zamehneš krampom iz sve snage, i zabiješ ga u zemlju do držalja ♦ sin. rîmuĭab> [Por.] [Vidi]
4979 rîkańală răcăneală ? крекетање rîkańalăb> (mn. rîkańelurĭb>) [akc. rîkańab>lă] (i. ž.) — (onom.) kreketanje ◊ frumos ĭe să aĭ kasă lînga rîu, ama nuapća rîkańala bruoșćilor țîńe una-ntruuna, pă-ț vińe să noroḑășć — lepo je imati kuću kraj reke, ali noću žablje kreketanje traje neprekidno, pa ti dođe da poludiš [Por.] ∞ rîkańib> [Vidi]
4980 rîkańel răcănel крекетуша rîkańelb> (mn. rîkańiĭb>) [akc. rîkańeb>l] (i. m.) — (bot.) kreketuša, šumska gatalinka (Hyla arborea) ◊ rîkańel ĭe o bruaskă mikă șî vĭarđe, kare traĭașće pi lînga baltă șî rîkańașće tota ḑîua — kreketuša je mala zelena žaba koja živi pored bare, i krekeće po ceo dan [Por.] ◊ rîkańelu sa suĭe pi ļamńe — kreketuša se penje na drveće (Plavna) [Pad.] ∞ bruaskăb> [Vidi]
4978 rîkańi răcăni крекетати rîkańib> (ĭuo rîkańeskb>, ĭel rîkańașćeb>) [akc. rîkańib>] (gl.) — (onom.) kreketati ◊ bruoșćiļi rîkańesk tuota nuapća, nu sa puaće durmi đi iĭ — žabe krekeću cele noći, ne može se spavati od njih [Por.] ∞ bruaskăb> [Vidi]
5125 rîkorĭală răcoreală освежење rîkorĭalăb> (mn. rîkorĭaļeb>) [akc. rîkorĭab>lă] (i. ž.) — (o klimi) osveženje; zahlađenje ◊ kum s-a bagat suariļi dupa nuvîr, điluok sa sîmțît rîkorĭala — čim je sunce zašlo za oblak, odmah se osetilo osveženje ♦ up. rakuareb> [Por.] ∞ rîaśeb> [Vidi]
5356 rîmuĭa râma рити rîmuĭab> (ĭuo rîmuĭb>, ĭel rîmuĭeb>) [akc. rîmuĭab>] (gl. p.) — riti ◊ puorśi rîmuĭe pomîntu, katînd rîdaśiń kare manînkă — svinje riju zemlju, tražeći korenje koje jedu ◊ đi sî nu rîmuĭe bașćaļiļi, la puorś sa puńe belśug în buot — da ne bi rile bašte, svinjama se stavlja brnjica na njušku [Por.] [Vidi]
4043 rînd rând ред rîndb> (mn. rîndurĭb>) [akc. rîb>nd] (i. s.) — 1.b>b> red, niz ◊ a batut klopîtu, șî tuoț șkolari a statut în rînd — lupalo je zvono i svi đaci su stali u red ◊ mĭarźe tuot pi rînd — ide sve po redu ◊ la urmă șî ĭel a doaźuns la rînd — na kraju je i on konačno došao na red 2.b>b> sređenost, uređenost; sklad ◊ la iĭ în kasă nuĭe ńiś un rînd — u njihovoj kući nema nikakvog reda ◊ muĭarĭa fara rînd — neuredna žena 3.b>b> menstruacija ◊ a kîpatat rîndu muĭerĭesk, nuĭe înkarkată — dobila je menstruaciju, nije trudna 3.b>b> (u izr.) ovaj put, ovom prilikom ◊ đi rîndo-sta a skapat, đ-altadată nu — ovoga puta je utekao, drugi put neće ♦ sin. șukb> [Por.] [Vidi]
4053 rînduĭală rânduială уређивање rînduĭalăb> (mn. rînduĭelurĭb>) [akc. rînduĭab>lă] (i. ž.) — uređivanje, sređivanje, dovođenje u red ◊ rînduĭală ĭe kînd sa faśe rînd la śuava — uređivanje je kad se pravi red u nečemu ◊ tuot ĭe pîrasît, mare rînduĭală trăbe dakă va vrĭa sî sa-ntuarkă înapuoĭ — sve je zapušteno, veliko sređivanje treba ako budu želeli da se vrate ♦ sin. sîruĭalăb> [Por.] ∞ rîndb> [Vidi]
2021 rînḑarĭ rânzar сириштар rînḑarĭb> (mn. rînḑarĭb>) [akc. rînḑab>rĭ] (i. m.) — (zast.) sirištar, jagnje ili jare određeno za klanje i vađenje sirišta ◊ rînḑarĭ s-a ḑîs la mńel, or ĭed, đin kare avut đi gînd, kînd ăl taĭe, sî skuată rînḑa, șî sî fakă kĭag đin ĭa — sirištar je bilo jagnje ili jare od koga su mislili, kad ga zakolju, da izvade sirište i naprave maju [Por.] ∞ rînḑăb> [Vidi]
2020 rînḑă rânză сириште rînḑăb> (mn. rînḑb>) [akc. rîb>nḑă] (i. ž.) — (anat.) 1.b> (kod životinja) sirište, četvrti odeljak želuca kod preživara ◊ rînḑă đi la mńel, purśel, uaĭe or puork sa ĭa șî sa umpļe ku skorușă, karbuńe viu, sare, porîmbĭe, glogińe ńagre șî ku fańină đi kukuruḑ, șî ku ĭa sa înkĭagă lapćiļi — sirište od jagnjeta, praseta, ovce ili svinje uzima se i puni oskorušom, žarom, solju, trnjinom, glogom i kukuruznim brašnom, i time se siri mleko ◊ ĭastă lume kare la rînḑă sprimită đi-nkĭegat iĭ ḑîk rînḑuok — ima ljudi koji sirište spremno za sirenje mleka, zovu sirilo 2.b> (kod ljudi) a.b> želudac (?) b.b> dvanaestopalačno crevo ◊ rînḑa la uom ĭe la burik, șî kînd sa skutură, rînḑa-ĭ fuźe șî muara sî sa dukă la babe s-o tragă la luok; đ-aĭa buală măĭ đes a pațît muĭeriļi — želudac kod čoveka je na pupku, i kad se čovek potrese, želudac se pomeri i čovek mora da ide kod baba da ga masažom vrate na mesto; od toga su najčešće patile žene ♦ (augm.) rînḑuokb> ♦ up. tîrbanb> [Por.] [Vidi]
2022 rînḑuok rânzoc сириште rînḑuokb> (mn. rînḑuośb>) [akc. rînḑuob>k] (i. m.) — 1.b> (augm.) uvećano ili natečeno sirište kod životinja preživara, ili želudac kod čoveka ◊ rînḑuok ĭe rînḑă mare, înflată, or bolnauă — „rndzok” je veliko sirište (želudac), natečeno ili bolesno 2.b> (pej.) naduvenko, prgavko, ljutko ◊ la Trailă lumĭa-ĭ ḑîśe „Rînḑuok” kî ĭe-ntuot đe una umflat șî mîńiuos, da lumĭa krĭađe kî ĭe-n așa uamiń rînḑa bolnauă, înflată, șî đ-aĭa sînt iĭ așa fakuț — Traila zovemo „Rndzok” („Želudac”) zatošto je stalno naduven i ljutit, a svet veruje da je kod takvih ljudi „želudac” bolestan, naduvan, pa su zato oni takvi [Por.] ∞ rînḑăb> [Vidi]
5616 rînkaś râncaci јаловац ? rînkaśb> (mn.) [akc. rînkab>ś] (prid.) — (med.) jalovac, samo sa jednim testisom ◊ rînkaś ĭe bou or berbĭek ku un kuoĭ — jalovac je vo ili ovan samo sa jednim testisom [Por.] [Vidi]
2023 rînsă rânsă реса rînsăb> (mn. rînsă) [akc. rînsă] (i. ž.) — (bot.) resa, duguljasta, obično viseća cvast nekih biljaka, maca (lat. amentum) ◊ rînsa ĭe un fĭeļ đi fluare kare slubuađe nuku, salka, alunu or mastaku — resa je jedna vrsta cveta koji pušta orah, vrba, leska ili breza [Por.] [Vidi]
3241 rîńe râie шуга rîńeb> (mn. rîńeb>) [akc. rîb>ńe] (i. ž.) — (med.) šuga (Scabies) ◊ rîńe ĭe buală đi kare pi uom ăl manînkă pĭaļa — šuga je bolest od koje čoveka svrbi koža ◊ uomu ku rîńe sa skarpină ka naruodu, ama pĭaļa șî măĭ rău ăl manînkă — čovek sa šugom češe se ko lud, ali ga koža još više svrbi ♦ var. rîĭeb> ♦ up. rîpb> [Por.] [Vidi]
5772 rîp râp прљавштина rîpb> (mn. rîpurĭb>) (i. s.) — 1.b>b> prljavština ◊ kopiĭi luor sînt pļiń đi rîp, parke traĭesk în borđiĭ — njihova deca su puna prljavštine, kao da žive u zemunici 2.b>b> (med.) kraste ◊ n-a spalat rîpu đi pi pĭaļe pănă nu s-a fakut zgaĭbe — nije prao prljavštinu sa kože dok se nisu stvorile kraste ♦ up. rîńeb> [Por.] [Vidi]
4039 rîpeḑînă repezină брзак rîpeḑînăb> (mn. rîpeḑîńb>) [akc. rîpeḑîb>nă] (i. ž.) — brzak, ubrzan tok reke ◊ la rîpeḑîń ĭe apa skundă — na brzacima je voda plitka ◊ la rîpeḑînă trĭeś rîu kînd ĭe apa mikă — kod brzaka pređeš reku kad je vodostaj nizak ◊ la rîpeḑînă s-a prins pĭeșći ku ļasa — na brzaku se hvatala riba pomoću lesa [Por.] ∞ rîpeḑîb> [Vidi]
3371 rîpśuń răpciune новембар rîpśuńb> [akc. rîpśub>ń] (i. m.) — (kal.) (izob.) novembar ◊ rîpśuń ĭe numiļi a duoĭļa pi kîļindarĭu al babĭesk đi lună numită ĭar đi babe „marćiń”, da kare pi kîļindarĭu popĭesk sa kĭamă „novembar” — „ripčunj” je drugo ime po bapskom kalendaru za mesec koji je opet od baba nazvan „marćinj”, a koji se po popovskom kalendaru zove „novembar” ♦ sin. marćińb> [Por.] ∞ lunăb> [Vidi]
5210 rîs râs смех rîsb> (mn. rîsurĭb>) [akc. rîb>s] (i. s.) — smeh ◊ kînd ma vaḑu, iĭ i skapă rîsu — kad me je videla, ote joj se osmeh ◊ (u izr.) đi rîs — smešan ◊ ĭel puvestîașće, da lumĭa muare đi rîs — on priča, a ljudi umiru od smeha ◊ (izr.) Iĭ vĭeḑ rîsu! — biće ismejan! (Pući će bruka, i svi će mu se smejati.) [Por.] [Vidi]
1670 rîsfațat răsfăţat насмејан rîsfațatb> (rîsfațatăb>) (mn. rîsfațațb>, rîsfațaćeb>) [akc. rîsfațab>t] (prid.) — nasmejan, sa osmehom na licu; vedar; bistrouman ◊ ńepuotu mĭu ĭe kopil rîsfațat, samînă la dĭedî-su — unuk mi je vedro dete, liči na dedu [Por.] [Vidi]
2201 rîskańat răscrăcănat раскречен rîskańatb> (rîskańatăb>) (mn. rîskańațb>, rîskańaćeb>) [akc. rîskańab>t] (prid.) — a.b> (za položaj nogu) raskrečen, raširenih nogu ◊ fată, nu șađa rîskańată, kî țî sa vĭađe rușîńa — curo, ne sedi raskrečena, jer ti se vidi sramota b.b> (za izgled nogu) krivonog, koji ima „o” noge ◊ kînd înbătrîńim, tuoț o sî fim rîskańaț — kad ostarimo, svi ćemo biti krivonogi ◊ var. rîskanatb> [Por.] ∞ rîskańab> (Ima umotvorina!) [Vidi]
2517 rîșkiĭa rășchia намотавати rîșkiĭab> (ĭuo rîșkiĭb>, ĭel rîșkiĭeb>) [akc. rîșkiĭab>] (gl. p. ref.) — 1.b> namotavati pređu na motovilo ◊ sa rîșkiĭe tuorsu đi pi fus or đi pi gĭem pi rîșkituorĭ, đi sî sa fakă moutke — namotava se rpeđa sa vretena ili klubeta na motovilo, da bi se napravila kanura 2.b> (onom.) škripati ◊ iĭ rîșkiĭe opinśiļi pănă mĭarźe pi drum, kă đi ļiańe nu rađikă piśuariļi, numa ļi traźe pi pomînt — škripe mu opanke dok hoda drumom, jer od lenjosti ne diže noge, nego ih vuče po zemlji ◊ rîșkiĭe ku ļingura pi ćipsîĭe, o kurîță đi kańală kare sa prins pi fund — škripi kašikom po tepsiji, čisti je od masnoće koja se uhvatila na dnu (Tanda) ♦ var. rășkiĭab> [Por.] [Vidi]
3204 rîu râu река rîub> (mn. rîurĭb>) [akc. rîb>u] (i. s.) — 1.b> (vodotok) reka ◊ rîu ĭe apă mare kurgatuarĭe kare mĭarźe pi vaļe, adunînd ogașăļi śe sa skurg đi pi śuoś șî đi pi munț — reka je veći vodotok koji teče dolinom, skupljajući potoke što se slivaju sa brda i sa planina ◊ rîu sakă numa kînd ĭe sîaśită mare, șî aĭa numa akolo unđe ĭe apa măĭ skundă — reka presuši samo kad je velika suša, i to samo tamo gde je voda najplića 2.b> (ukras na haljetku) prugasti vez ◊ kimĭeșîļi șî omeńeșć șî muĭerĭeșć, a fuost înpuĭaće ku rîurĭ — košulje i muške i ženske bile su ukrašene prugastim vezom ♦ (demin.) rîuļețb> ♦ up. ogașb>, parăub> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
6161 rîză râză крпче rîzăb> (mn. rîzb>) [akc. rîb>ză] (i. ž.) — (o tkanini) krpče, dronjak; rita ◊ rîză ĭe un parśel đi kîrpă, tuot rupt — krpče je parče tkanine, sav pocepan ◊ śe guod sî sa lukre ku rîza, dupa śe ĭe lukru gata, ĭa măĭ đes sa labîdă — šta god da se radi sa krpčetom, kad se posao svrši, krpče se baca [Por.] [Vidi]
2518 rîșkituorĭ rășchitor рашак rîșkituorĭb> (mn. rîșkituareb>) [akc. rîșkituob>rĭ] (i. s.) — (tehn.) rašak, motovilo ◊ rîșkituorĭu ĭe un bît lungaćik, ku źamînă la un kîpatîń, da ku o blanuța kare o kĭamă „kuarńiļi”, la alalt — rašak je jedan poduži štap, sa rakljom na jednom kraju, i daščicom koja se zove „rogovi”, na drugom ◊ la rîșkituorĭol mare s-a șćut masura: a fuost ḑîaśe pălmĭ đi lung — za veliki rašak znala se mera: bio je deset dlanova dugačak ◊ pi rîșkituorĭ sa rîșkiĭe muotkiļi đi țasut la razbuoĭ — na rašku se namotavaju kanure za tkanje na razboju ♦ var. rășkituorĭb> ♦ up. frîmbĭeb>, muotkăb> [Por.] ∞ rîșkiĭab> [Vidi]
4627 rođi rodi родити rođib> (ĭuo rođeskb>, ĭel rođiașćeb>) [akc. rođib>] (gl.) — (o polju) roditi, dati bogat plod ◊ kîmpu a rođit ka ńiśkînd pănă akuma — polje je rodilo kao nikad do sada [Por.] ∞ ruodb> [Vidi]
4628 rođituorĭ roditor плодан rođituorĭb> (rođituareb>) (mn. rođituorĭb>, rođituareb>) [akc. rođituob>rĭ] (prid.) — plodan, rodan, izobilan ◊ sa vĭađe kă anu-sta o să fiĭe rođituorĭ — vidi se da će ova godina biri rodna ◊ luok pi lînga rîu ĭe tare rođituorĭ — njiva pore reke je jako plodna [Por.] ∞ ruodb> [Vidi]
5631 roĭbă roibă броћ roĭbăb> (mn. roĭbeb>) [akc. rob>ĭbă] (i. ž.) — (bot.) broć (Rubia tinctorum) ◊ roĭbă ĭe buĭađe ku kare s-a fîrbuit uauļi la Pașć — broć je biljka kojom su se farbala jaja za Uskrs ◊ uauļi la Pașć s-a fîrbuit ku rîdaśina roĭbi kare s-a fĭert în apă, în kare s-a pus șă kîta ćipsă, sî sa ļipĭaskă farba măĭ bun đi uoj — jaja su se na Uskrs farbala korenom broća koji se kuvao u vodi, u koju se stavljalo i malo i stipse da bi se boja bolje lepila za jaje ◊ đin roĭbă fĭartă s-a kîpatat farbă rîgovană — iz broća se dobijala boja jorgovana [GPek] ♦ dij. var. ruoĭbăb> [Por.] [Vidi]
2153 romańiță romaniţă камилица romańițăb> (mn. romańițb>) [akc. romańib>ță] (i. ž.) — (bot.) kamilica (Matricaria chamomilla) ◊ đin romańiță sa fĭarbe ćiaĭ ku kare sa spală muĭeriļi, sa dă la kopiĭi aĭ miś kare sînt ļigăĭ đi mînkarĭe, șî sa bĭa așa, đi sînataća întrĭagă — od romanice se kuva čaj kojim se ispiraju žene, daje se deci koja su ljigava za hranu, i pije se onako, za opšte zdravlje [Por.] [Vidi]
6229 ronțai ronțăi хрскати ronțaib> (ĭuo ronțîĭb>, ĭel ronțîĭeb>) [akc. ronțaib>] (gl.) — hrskati ◊ ĭastă un fĭeļ đi kolaś kare nu kă sînt dulś, numa kînd iĭ baź în gură iĭ ruonțîĭe șî sa topĭesk — ima jedna vrsta kolača koji ne samo da su slatki, nego kad ih staviš u usta, oni hrskaju i tope se [Por.] ∞ ruonțb> [Vidi]
2092 ropan ropan подбел велики ropanb> (mn. ropańb>) [akc. ropab>n] (i. m.) — (bot.) podbel veliki, repuh, repuv (Tussilago farfara) ◊ ropanu krĭașće pi lînga apă; are frunḑă kare sîpatuori đemult a pus în kap în luok đi pîlariĭe, kînd a fuost žîăgĭ mare — podbel raste pored vode; ima veliki list koji su kopači nekada stavljali na glavu umesto šešira, kada je bila velika žega ◊ đin duda ropanuluĭ kopiĭi vrodată a fakut fluir — od podbelove cevke deca su nekada pravila frulu [Por.] [Vidi]
4386 rostît rostit уређен rostîtb> (rostîtăb>) (mn. rostîțb>, rostîćeb>) [akc. rostîb>t] (prid.) — uređen, sređen ◊ ļ-a lasat kasa rostîtă, da kînd sa-ntuors: ka kînd a dat buamba î-ńa — ostavila je kuću sređenu, a kad se vratila: kao da je bomba udarila u nju [Por.] ∞ ruostb> [Vidi]
6163 roșkaćik roșcatic црвенкаст roșkaćikb> (roșkaćikăb>) (mn. roșkaćiśb>, roșkaćiśeb>) [akc. roșkab>ćik] (prid.) — (color) crvenkast, rumen ◊ uom tare mîńiuos ĭe roșkaćik la firĭe — jako ljutit čovek je crvenkast u licu ◊ roșkaćikă ĭe farba ruoșîĭe đeșkisă — rumena boja je svetlocrvena [Por.] ∞ ruoșub> [Vidi]
3485 ruabă roabă колица ruabăb>¹ (mn. ruabeb>) [akc. ruab>bă] (i. ž.) — (tehn.) kolica ◊ ruabă ĭe karuț đi ļemn ku o ruată mikă đinainće, ku kotur mik la mižluok, șî ku doĭ kraś la urmă, kare iĭ țîń in mîń kînd trăbe să-npinź ruaba — drvena kolica su kolica sa jednim točkom spreda, sa malim sandukom na sredini, i sa dve drške pozadi, koje držiš rukama kada guraš kolica ◊ ku ruaba a dus ĭarbă đi puorś, a karat tuor pi luok, ș-a dus alt tovar kare a fuost grĭeu đi dus în șîaļe — kolicima se vozila trava za svinje, razvozilo se đubre po njivi, i vozio se drugi teret koji je bio težak da se nosi na leđima ♦ sin. (inov.) karuțăb> [GPek] ◊ ruaba đi ļiemn a fuost grĭa șî ĭa, da șî lukru kare s-a lukrat ku ĭa, kă ruata ĭ-a fuost pusă đipartat înainće, șî tuota greotaća a kaḑut pi pućarĭa uomuluĭ — drvena kolica bila su sama teška, kao i posao koji se sa njima radio, jer je točak bio stavljen daleko napred, pa je sav teret padao na snagu čoveka (Rudna Glava) ♦ var. roabăb> [Por.] [Vidi]
3487 ruabă roabă робиња ruabăb>² (mn. ruabeb>) [akc. ruab>bă] (i. ž.) — robinja, ženska osoba lišena slobode ◊ mulće fĭaće đi vrĭamĭa turkuluĭ n-a sufarat să fiĭe ruabe la turś, ș-a fakut storăńe sîngure — mnoge devojke u tursko vreme nisu podnosile da budu turske robinje, pa su se same ubijale [Por.] ∞ ruobb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
4914 ruata muori roata morii воденични точак ruata muorib> [akc. ruab>ta muob>ri] (sint.) — (tehn.) vodenični točak; kolo ◊ ruata muori ĭe ka ruata đi kar, numa śe în luok đi șpiță, are ăripĭ fakuće ka ļingura, șî-nțapaće în kîpațînă pin kare trĭaśe fusu muori — vodenični točak je sličan kolskom točku, samo što umesto paoka ima krilca u obliku kašike, uglavljene u glavčinu, kroz koju prolazi vodenično vreteno ◊ ruata muori ĭe întarită ku śerk, kare țîńe ăripiļi strînsă în kîpațînă — vodenični točak je ojačan obručem, koji drži krilca čvrsto na glavčini ◊ în ruata muori baće vîžuoĭu api đin butuoń, șî-nvîrćașće fusu muori, kare întuarśe pĭatră đi sus, śe maśină — u vodenični točak bije mlaz vode iz badnja, i okreće vreteno koje vrti gornji kamen što melje ◊ nuĭe tuot una în śe parće sa-nvîrćașće ruata muori, la muară lu kare pĭatra sa-nvîrćașće în stînga, vin vrăžîtuoriļi șî ĭau apă đi-ntorsură — nije svejedno na koju stranu se okreće vitlo, na vodenicu čiji se kamen obrće u levo, dolaze vračare i uzimaju vodu za vraćanje čini ◊ la mulće muorĭ în vrĭamĭa đi Tita ruata s-a fakut đi fĭer — na mnogim vodnicama u vreme Tita vodenično kolo je izrađeno od gvožda [Por.] ∞ muarăb> [Vidi]
4865 ruată roată точак ruatăb>¹ (mn. ruoțb>) [akc. ruab>tă] (i. ž.) — (tehn.) točak ◊ ruata ĭe un śerk totîrlat pus pi uosîĭe, kare sa-nvîrćașće șî mĭarźe înainće-napuoĭ — točak je okrugao obruč nasađen na osovinu, koji se okreće i ide napred-nazad ◊ karu đi buoĭ are patru ruoț, aļi đinainće sînt măĭ miś, da aļi đinapuoĭ sînt măĭ marĭ — volovska kola imaju četiri točka, prednji su manji, a zadnji veći ◊ ruata đi kar are șînă, naplaț, spiță, kîpațînă șî buśauă — kolski točku ima šinu, naplatak, paok, glavčinu i naglavak ◊ ruata muori — vodenični točak ◊ ruată đi karat — bicikl [Por.] [Vidi]
6008 ruată bicicletă бицикл ruatăb>² (mn. ruоțb>) [akc. ruab>tă] (i. ž.) — (tehn.) bicikl ◊ ruată la nuoĭ în sat măĭ întîń s-a vaḑut đi vrĭamĭa đi rat, a karato voĭńiśi ńemțășć — bicikl se kod nas u selu prvi put video za vreme rata, vozili su ga nemački vojniți ◊ đin aĭnuoștri, ruoț a kumparat măĭ întîń lukratuori kare a drumait la Măĭdan la lukru — od naših, prve bicikle su kupovali radnici koji su putovali u Majdanpek na posao [Por.] [Vidi]
3150 rudă rudă род rudăb>¹ (mn. ruđeb> ?) [akc. rub>dă] (i. ž.) — (zast.) 1.b> (za srodstvo) rod, rođak; srodnik, srodstvo; loza ◊ rudă apruape — blizak rod; blisko srodstvo ◊ rudă đeparće — dalek rod ◊ đin iĭ nu ma ĭastă ńima, ļi s-a stîns ruda — od njih više nema nikog, loza im se ugasila 2.b> (za malu količinu ili nestašicu) nimalo, ni trunke; ničega, nikoga i sl. ◊ murim đi fuame, nuĭe rudă đi fańină în sak — umrećemo od gladi, nema ni trunke brašna u džaku ◊ nu măĭ gasășć rudă đi uom pin saće, s-a pîrasît tuaće — ne možeš naći živoga čoveka po selima, opustela su sva ◊ nuĭe rudă đi ban în lume, mare ńistoțală șî sîraśiĭe — (fig.) ljudi nemaju ni žutu banku (prebijenu paru i sl.), velika nestašica i siromaštvo ♦ up. ńamb>, fîmeļiĭeb> [Por.] ∞ ńamb> [Vidi]
5382 rug rug трн rugb> (mn. ruźb>) [akc. rub>g] (i. m.) — (bot.) trn (Rubus) ◊ rug ĭe o buĭađe tare spinuasă — trn je jako bodljikava biljka ◊ rug dă buabe kare sa kĭamă mură — trn daje plod koji se zove kupina ♦ sin. spińeb> [Por.] [Vidi]
2191 rugožînă rogojină рогозина rugožînăb> (mn. rugožînb>) [akc. rugožîb>nă] (i. ž.) — rogozina, prostirka od upletenog rogoza ◊ rugožîna s-amplećit đin papura lată — rogozina se plela od širokolisnog rogoza ◊ pi rugožînă s-a durmit în borđiĭ, da kînd lumĭa a fakut koļibĭ șî paturĭ, pi rugožîń a durmit kopiĭi — na rogozini se spavalo u burdeljima, a kada su ljudi napravili kolibe i krevete, na rogozinama su spavala deca ◊ rugožîna nu s-a pus pi pomîntol guol, numa supt ĭa s-a pus giž — rogozina se nije prostirala na goloj zemlji, nego se ispod nje stavljala šaša ♦ var. rogožînăb> [Por.] ∞ papurăb> [Vidi]
5198 rugoșît răgușit промукао rugoșîtb> (rugoșîtăb>) (mn. rugoșîțb>, rugoșîćeb>) [akc. rugoșîb>t] (prid.) — (med.) promukao ◊ a treĭ-ļa ḑîvă sînt rugoșît, kă la bîlś am bĭeut pivă rîaśe — treći dan sam promukao, jer sam na vašaru pio hladno pivo [Stig] ∞ rugoșîb> [Vidi]
4626 ruod rod род ruodb>¹ (mn. ruodurĭb>) [akc. ruob>d] (i. s.) — rod, plod, prihod; berićet ◊ ano-sta ruodu a fuost mare — ove godine rod je bio veliki ◊ măru ĭe înkarkat ku ruod, a pus pruopće la krĭanźe să nu sa frîngă — jabuka je puna roda, postavili su raklje pod grane da se ne bi slomile [Por.] [Vidi]
4630 ruod uter материца ruodb>² (mn. ruađeb>) [akc. ruob>d] (i. s.) — (anat.) materica (lat. uterus) ◊ ruodu ĭe luoku în burta muĭeri unđe sa poļimĭesk kopiĭi — materica je mesto u ženinom stomaku, gde nastaju deca ◊ în ruodu muĭeri ĭastă un kĭes panușîuluĭ, pļin đi apuriĭe, kare-l kĭamă apșuor — u ženinoj materici nalazi se opnasta kesa, puna tečnosti, koji se zove vodenjak ◊ ruodu uomuluĭ krĭașće-n apșuor, șî dupa noă luń, apșuoru pokńașće, pi śe sa kunuașće k-a-nśeput nașćirĭa — ljudski plod raste u vodenjaku, i posle deved meseci vodenjak pukne, po čemu se prepoznaje da je počeo porođaj [Por.] [Vidi]
2185 ruodu-pomîntuluĭ rodul-pământului козлац ruodu-pomîntuluĭb> [akc. ruob>du-pomîb>ntuluĭ] (i. m.) — (bot.) kozlac (Arum maculatum) ◊ ruodu-pomîntuluĭ ku pula-bĭelśi ĭe tuot o buĭađe, numa śe ĭe numiļi „ruodu-pomîntuluĭ” măĭ puțîn kunoskut în lume; pi ĭa sa giśiașće kum o să fiĭe ruodu ćimpuluĭ śe vińe — „zemljin rod” i „belčin kurac” je jedna ista biljka, samo što je naziv „zemljin rod” manje poznat u narodu; po njoj se gata kakav će biti rod zemlje u toku leta [Por.] ∞ pula-bĭelśib> [Vidi]
4350 ruost rost ред ruostb> (mn. ruosturĭb>) [akc. ruob>st] (i. s.) — 1.b> (o organizaciji) red, uređenost; sistem; organizacija ◊ muĭare batrînă, ama n-are ńiś un ruost în kasă, la ĭa tuot nat traźe în parća luĭ — matora žena, ali nema nikakav red u kući, kod nje svako vuče na svoju stranu 2.b> (o razboju) zev ◊ ruost la razbuoĭ ĭe kaskatura la urḑală kare o fak ițîļi kînd sa skimbă — zev kod razboja je razmak koji u osnovi prave nite kad se menjaju 3.b> (med.) menstruacija ◊ sa ḑîśe đi muĭare kî ĭe ĭertată kînd pĭarđe ruostu muĭerĭesk — kaže se za ženu da je čista kad izgubi menstruaciju ♦ sin. rîndb> [Por.] ♦ dij. var. rostb> [buf.] [Vidi]
6162 ruoșu roșu црвен ruoșub> (ruoșeb>) (mn. ruoșb>, ruoșeb>) [akc. ruob>șu] (prid.) — (color) crven ◊ ruoșu ĭe farba lu sînźe — crveno je boja krvi ◊ruoșu ĭe śerĭu kînd zovîrńe suariļi — crveno je nebo kad zalazi sunce ♦ var. ruoșîĭeb> ◊ (ver.) đemult s-a kreḑut kî aĭ tare ruoș la fire sînt vîrkolaś, kare manînkă luna șî suariļi — nekad se verovalo da su ljudi, koji su jarko crveni u licu, vukodlaci koji jedu Mesec i Sunce [Por.] [Vidi]
5777 rupćiguos rupcigos дроњав rupćiguosb> (rupćiguasăb>) (mn. rupćiguoșb>, rupćiguasăb>) [akc. rupćiguob>s] (prid.) — 1.b> dronjav, odrpan; pocepan ◊ rupćiguos ĭe uom kare puartă țuaļe rupće — odrpan je čovek koji nosi pocepanu odeću 2.b> (fig.) siromašan, bedan ◊ s-a dus źińirĭe-n kasă la ńișći rupćiguoș, fara mîț șî fara kîńe — prizetio si kod nekih siromaha, koji nemaju ni kučeta ni mačeta [Por.] ∞ rupĭab> [Vidi]
5774 rupĭa rupe цепати rupĭab> (ĭuo rupb>, ĭel rupĭeb>) [akc. rupĭab>] (gl. p. ref.) — cepati, kidati ◊ pînḑa đi kîńipă ĭerĭa tare, nu sa puća ļesńe rupĭa — težinjavo platno beše jako, nije se moglo lako cepati ◊ fluarĭa a rupt đin rîdaśină — cvet je pokidao iz korena ◊ (izr.) l-a rupt ku bataĭa — prebio ga je, premlatio, ubio ga batinama ♦ up. prorupeb> [Por.] [Vidi]
5775 rupt rupt исцепан ruptb> (ruptăb>) (mn. rupțb>, rupćeb>) [akc. rub>pt] (prid.) — iscepan, pocepan, iskidan, pokidan; prekinut ◊ țuaļiļi pi ĭa a fuost tuaće rupće — odeća na njoj bila je sva pocepana ◊ tatî-su ĭ-a rupt kărțîļi șkolarĭeșć, ș-a-nvăluĭit tutun î-ńaļe — otac joj je cepao školske knjige i u njih uvijao duvan ◊ (izr.) ku ruptu — nasilno ◊ (izr.) fuźe đi rupe — beži, pa cepa ◊ (izr.) kînd lumĭa mĭarźe în gramadă, fara rînd, sa ḑîśe kă mĭerg rupt ńiproažuns — kad ljudi idu u grupi, bez reda, kaže se da idu u neredu ◊ s-a rupe ku lukru — kida se od posla [Por.] ∞ rupĭab> [Vidi]
5869 rusaļe rusalie русаље rusaļeb> [akc. Rusab>ļe] (i. ž.) — (demon.) rusalje ◊ sa krĭađe în Porĭeśa kî rusaļiļi sînt șapće însă vîlvuasă kare în sîptamîna luor ĭasă đin vilaĭtu luor șî mĭerg pin lumĭa nuastră — veruje se u Poreču da su rusalje sedam natprirodnih bića koja u njihovoj sedmici izlaze iz svoga sveta i kreću se među ljudima ◊ rusaļiļi kînd dau pista uom kare duarme în drumu luor, or la raspînćiśe pi unđe trĭek, or supt vrun ļemn, ĭaļe ăl ĭau șî ĭel nu sa măĭ pumeńașće ńiśkînd — kad rusalje naiđi na čoveka koji im spava na putu, ili na raskrsnici kroz koju prolaze, ili pod nekim drvetom, one ga uzmu i on se više nikad ne probudi ◊ rusaļiļi sînt la nuoĭ în Porĭeśa mult măĭ puțîn kunoskuće đikît șoĭmańiļi, șă mulće povĭeșć đi ĭaļe sînt luvaće đin povĭeșćiļi lu șoĭmańe — rusalje su kod nas u Poreču mnogo manje poznate nego šojmanke, i mnoge priče o njima su uzete iz priča o šojmankama [Por.] [Vidi]
4214 rușć rușchiu голет rușćb> (mn. rușćurib>) (i. m.) — (geogr.) golet ◊ rușć ĭe pomînt stîrminuos fara verđață — golet je padina bez rastinja ♦ sin. șkarpăb>, golaĭeb> [Por.] [Vidi]
4002 rușîna rușina стидети се rușînab> (ĭuo ma rușîńeḑb>, ĭel sa rușîńaḑăb>) [akc. rușînab>] (gl. p. ref.) — stideti se, sramiti se ◊ nu ći rușîna đi fiĭe śe — nemoj se stideti za bilo šta ◊ nu sa rușîńaḑă đi ńimika — ne stidi se ničega [Por.] ∞ rușîńeb> [Vidi]
4003 rușînat rușinat постиђен rușînatb> (rușînatăb>) (mn. rușînațb>, rușînaćeb>) [akc. rușînab>t] (prid.) — postiđen, posramljen, osramoćen ◊ aĭa ĭe rușîńe mare, tuot satu ĭe rușînat — to je velika bruka, celo selo je osramoćeno ◊ đi śe să fiĭe rușînat, fara ńiś o vină — zašto da bude osramoćen, bez ikakve krivice [Por.] ∞ rușîńeb> [Vidi]
2314 rușînuasă traista-ciobanului русомача rușînuasăb> (mn. rușînuasăb>) [akc. rușînuab>să] (i. ž.) — (bot.) rusomača, hoću-neću (Capsella bursa-pastoris) ◊ ku rușînuasa ćińerișu a giśit kare ļi drag dă ĭeĭ, a lu kare nu — sa rusomačom mladež je gatala ko ih voli, a ko ne [Mlava] ∞ rușîńeb> [Vidi]
4001 rușînuos rușinos срамежљив rușînuosb> (rușînuasăb>) (mn. rușîńuoșb>, rușîńuasăb>) [akc. rușînuob>s] (prid.) — sramežljiv, stidljiv ◊ dakă va fi așa rușînuasă șî ka fata mare, n-o sî sa măĭ mariće ńiśkînd — ako bude ovako stiudljiva i kao devojka, neće se udati nikad ♦ supr. ńirușînuosb> [Por.] ∞ rușîńeb> [Vidi]
5836 ruźină rugină рђа ruźinăb> (mn. ruźińb>) [akc. ruźib>nă] (i. ž.) — 1.b> (o metalu) rđa ◊ ruźina ĭe buala fĭeruluĭ, roșața kare manînkă fĭeru kînd stă mult în suđală — rđa je bolest metala, crvenilo koje jede metal kad stoji dugo na vlazi 2.b>(fig.) (o karakteru) rđav čovek ◊ n-am uokĭ să-l măĭ văd, kî ĭe mare ruźină — nema oči da ga više vidim, jer je velika rđa [Por.] [Vidi]
5837 ruźińi rugini рђати ruźińib> (ĭuo ruźińeskb>, ĭel ruźińașćeb>) [akc. ruźińib>] (gl. p.) — rđati; zarđati ◊ fĭeru kînd stă mult afară la suare șî la suđală, ruźińașće ĭuta — gvožđe koje dugo stoji napolju na suncu i vlazi, brzo rđa [Por.] ∞ ruźinăb> [Vidi]
5838 ruźińit ruginit зарђао ruźińitb> (ruźińităb>) (mn. ruźińițb>, ruźińićeb>) [akc. ruźińib>t] (prid.) — (o metalu) zarđao ◊ kînd a arat, a atîrnat ku plugu gramadă đi bronțoviń ruźińiće — kad je orao, zakačio je plugom gomilu zarđale gvožđurije [Por.] ∞ ruźinăb> [Vidi]
4000 rușîńe rușine срамота rușîńeb> (mn. rușîńb>) [akc. rușîb>ńe] (i. ž.) — 1.b> sramota, bruka; skandal ◊ asta śe fak iĭ ku nuoĭ ĭe numa o rușîńe mare — to što oni čine sa nama je samo jedna velika sramota ◊ đi śe va fi rușîńe la rumîń să spună kă sînt rumîń, rar kare șćiĭe să spună — zašto je Vlahe sramota da kažu da su Vlasi, malo ko zna da objasni ◊ a da đi rușîńe — obrukati se 2.b> stid ◊ la rumîńi aĭ ćińirĭ s-a bagat rușîńa în uasă kă sînt rumîń, đ-așa buală nuĭe ļak — mladim Vlasima stid što su Vlasi ušla je u kosti, i od te boljke leka nema ◊ iĭ rușîńe la oraș să spună kă ĭe rumînă, kî tuoț o sî sa rîdă đi ĭa, ș-o sî zbată žuok — stidi se u gradu da kaže da je Vlajna, jer će joj se svi smejati i rugati ◊ șćiĭe rumîńașće, ama iĭ rușîńe sî vorbĭaskă — zna vlaški, ali se stidi da priča ◊ puțîń rumĭń a măĭ ramas lu kare nuĭe rușîńe kă sînt rumîń — malo je Vlaha ostalo koji se ne stide što su Vlasi ◊ n-are đi śe să ńi fiĭe rușîńe, sa vĭađe frumuos kă ļimba rumăńaskă are pista patru miĭe đi vuorbe, da ĭe rînduită numa o śinśimĭa vorbarĭuluĭ — nema zašto da nas bude stid, lepo se vidi da vlaški jezik ima preko četiri hiljade reči, a obrađena je tek jedna petina rečnika ♦ sin. rîsb> [Por.] [Vidi]
3524 saćesk sătesc сеоски saćeskb> (saćeaskăb>) (mn. saćeșćb>, saćeașćeb>) [akc. saćeb>sk] (prid.) — seoski, koji pripada selu ◊ dămult a fuost kuoș saćesk, în kare s-adunat bukaćiļi dă pră kîmp — nekada je bio seoski koš, u koji su se skupljali poljski proizvodi ◊ mulće ađeturĭ saćeșć s-a pĭerdut, or s-a skimbat — mnogi seoski običaji su se izgubili, ili se promenili [Stig] ∞ satb> [Vidi]
4672 sađi sădi садити sađib> (ĭuo sađeskb>, ĭel sađașćeb>) [akc. sađib>] (gl. p.) — (agr.) saditi ◊ muma sađiașće rasad în bașćauă — majka sadi rasad u bašti ◊ dupa dĭeda a ramas mulće puame sađiće đi mîna luĭ — iza dede su ostale mnoge voćke zasađene njegovom rukom ♦ up. sîmanab> [Por.] [Vidi]
5296 sađină sadină ђиповина sađinăb> (mn. sađińb>) [akc. sab>đină] (i. ž.) — (bot.) đipovina, čelac (Chrysopogon gryllus) ◊ sađină ĭe tare bună ĭarbă đi paskut vićiļi, kare o manînkă ku dulśață, adîns vaśiļi — đipovina je jako dobra trava za napasanje stoke, koja je jede u slast, posebno krave [Por.] [Vidi]
4674 sađit sădit засађен sađitb>² (sađităb>) (mn. sađițb>, sađićeb>) [akc. sađib>t] (prid.) — (agr.) zasađen ◊ ano-sta n-am avut usturuoĭ sađit în bașćaua nuastră, kă ńima-n kasă nu-l manînkă — ove godine nismo imali beli luk zasađen u našoj bašti, jer ga niko u kući ne jede ◊ fluorĭ sađiće — zasađeno, baštensko cveće [Por.] ∞ sađib> [Vidi]
5050 sain sain сив sainb> (sainăb>) (mn. saińb>, saińeb>) [akc. saib>n] (prid.) — (color) siv, sinjav ◊ țîn minće kî veńa pi la nuoĭ ńișći muoș ku śuariś saiń, ama đin śe lînă a fuost śuariku țasuț, nu șću — sećam se da su dolazili kod nas neki starci sa pantalonama od sivog sukna, ali od koje vune je sukno bilo izatkano, ne znam ♦ sin. surb> [Por.] [Vidi]
6065 saiz seiz коњушар saizb> (mn. saižb>) [akc. saib>z] (i. m.) — konjušar, konjovodac ◊ muoșu mĭeu a fuost în armata lu kraļu saiz, a lukrat ku kai — moj deda je u kraljevoj vojsci bio konjušar, radio je sa konjima [Por.] [Vidi]
2510 saĭnă sanie санке saĭnăb> (mn. săĭńb>) [akc. sab>ĭnă] (i. ž.) — (tehn.) sanke 1.b>b> saonice, prevozno sredstvo ◊ saĭnă ĭe fakută đi karat pi zapadă — sanke su napravljene za prevoz po snegu ◊ saĭnă đi viće — sanke za stočnu vuču ◊ saĭnă kopilarĭaskă, saĭnă đi kopiĭ miś — dečje sanke, sanke za malu decu 2.b>b> sanac na razboju ◊ saĭna lu razbuoĭ sînt doă o bîrń đi un lat đi mînă, śopļiće-n patru mukĭe, lunź đi vro doă pașurĭ — sanac na razboju jesu dve grede široke jedan pedalj, otesane sa četiri strane, duge oko dva koraka ◊ saĭna lu razbuoĭ are duoĭ saĭńieț, đi stînga, șă đi đirĭapta — sanac razboja ima dva saonika, levi i desni [Por.] ♦ dij. var. saniĭeb> (Šipikovo) [Tim.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
4670 saĭńaće săniete ? саоник saĭńaćeb> (mn. saĭńețb>) [akc. saĭńab>će] (i. m.) — saonik ◊ saĭńaće ĭe parśelu săĭńi al đi žuos pi kare saĭna aluńikă — saonik je dońi deo sanki po kome sanke kližu ◊ saĭna are doĭ saĭńeț — sanke imaju dva saonika ◊ saĭńaćiļi ĭe kîrśur la vîr, đi saĭna să nu sa-nțăpe în zapadă — saonik je savijen na vrhu, da se sanke ne bi zaglavile u snegu [Por.] ♦ dij. sin. talpăb> (Šipikovo) [Tim.] ∞ saĭnăb> [Vidi]
3179 sak sac џак sakb> (mn. saśb>) (i. m.) — džak, vreća ◊ saku ĭe o trastă mare, țasut đi kîńipă, sî puată sî țînă tovar grĭeu — džak je velika torba, izatkan od konolje, da bi mogao da drži težak teret ◊ în sak s-a dus la muară buobe đi grîu or đi kukuruḑ, da đi la muară s-a-ntuors ku ĭel pļin đi fańină — u džaku se nosilo na vodenicu žito, ili kukuruz, a iz vodenice se vraćali sa njim punim brašna ◊ saku pļin s-a karat ku karu, or pi kal, da kare aĭa n-avut, l-a dus în șîaļe — pun džak vozio se kolima, ili na konjima, a ko to nije imao, nosio ga je na ledjima ◊ kînd s-a dus în șîaļe, saku pļin s-a pus pi trastă ku obrăń, șî s-a rîđikat-n șîaļe, da obrăńiļi ļ-a ļegat đi-nainće, pista pĭept — kad se nosio na leđima, džak se postavljao na torbu sa uprtačima, a uprtači su se vezila spreda, na grudima [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
4427 sakară secară раж sakarăb> [akc. sakab>ră] (i. ž.) — raž (Secale cereale) ◊ aĭ batrîń a puvestît kî ĭe sakara buĭađe măĭ batrînă đikît grîu — stari su pričali da je raž biljka starija od žita ◊ sakara sa samînă tuamna, într-o vrĭame ku grîu — raž se seje ujesen, u isto vreme kad i žito ◊ đimult s-a pus măĭ mult sakară đikît grîu, kare la sîmanat numa să aĭbe đi kolaku prazńikuluĭ — nekad se sejala raž više od žita, koje su sejali samo da imaju za slavski kolač ◊ đin sakară s-a fakut pîńe đi uamiń, șî ku ĭa s-a arańit vićiļi — od raži se pravio hleb za ljude, i njome se krmila stoka ◊ sakara a kreskut mare, ama avut paĭ țapîn, șĭ n-a kaḑut ka grîu — raž je rasla visoko, ali je imala jaku stabljiku pa nije polegala kao žito ◊ sakara a sorbit pomîntu, unđe ĭa sa pus doĭ ań, a triĭļa a dat mușkĭu — raž je ispijala zemlju, gde se ona sejala dve godine, treće je nicala mahovina ◊ sakara a fuost mînkare đ-aĭ saraś, kare avut pomînt rău — raž je bila hrana za siromašne, koji su imali lošu zemlju ◊ în mulće saće sakara a fuost poļikra lu ńișći uamiń saraś — u mnogim selima raž je bila nadimak nekih siromašnih ljudi [Por.] [Vidi]
4444 sakat secat пресушен sakatb> (sakatăb>) (mn. sakațb>, sakaćeb>) [akc. sakab>t] (prid.) — (ret.) presušen, suv, bezvodan ◊ ogașu sakat ĭe ogaș fara apă — presušeni potok je potok bez vode ♦ var. săkb> [Por.] ∞ săkb> [Vidi]
5427 sakuraș securaș ? секираш sakurașb> (mn. sakurașb>) [akc. sakurab>ș] (i. m.) — (folk.) sekiraš ◊ sakuraș ĭe uom ku sakurĭe pin kînćiśe batrîńe — sekiraš je čovek sa sekirom u starim pesmama ◊ a veńit noă rănduĭaš, ku noă firizaš, șî ku noă sakuraș (dîn „petrekatură”) — došlo je devet redaraša, sa devet testeraša i devet sekiraša (iz obredne pesme „petrakature”) ♦ sin. toporașb> [Zvizd] ∞ sakurĭeb> [Vidi]
3077 sakurĭe secure секира sakurĭeb> (mn. sakurĭb>) [akc. sakub>rĭe] (i. ž.) — sekira ◊ ku sakurĭa sa taĭe șî sa sparg ļiamńiļi — sekirom se seku i cepaju drva ◊ ku sakurĭa sa śopļașće grinda — sekirom se teše greda ◊ sakurĭe mikă sa kĭamă topuor — mala sekira zove se sekirče ◊ ku mukĭa sakuri sa bat pari — telućem sekire nabijaju se kočevi ♦ var. sakureb> ♦ up. bardăb>, topuorb> [Por.] [Vidi]
4565 salkă salcă бела врба salkăb> (mn. sălśb>) [akc. sab>lkă] (i. ž.) — (bot.) bela vrba (Salix alba) ◊ salka krĭașće pi lînga rîu — bela vrba raste pored vode ◊ salka are ļemn mare, gruos, înkrengarat, ku rîdaśiń țapîńe — bela vrba ima veliko, debelo i razgranato stablo, sa jakim korenjem ◊ ļemnu sălśi ĭe muaļe, șă đin ĭel s-a fakut postăvi, gaļeț, bļidurĭ — vrbovo drvo je meko, i od njega su se pravila korita, vedrice, tanjiri ◊ (ver.) salka ĭe ļemnu drakuluĭ, supt ĭa, în apă, traĭesk draśi — vrba je đavoļe drvo, pod njom u vodi žive đavoli ♦ up. rakităb> [Por.] [Vidi]
2245 salkim salcâm багрем salkimb> (mn. salkimĭb>) [akc. salkib>m] (i. m.) — (bot.) bagrem (Robinia pseudacacia) ◊ salkimu are fluorĭ, ku miruos kare ći înbată — bagrem ima bele cvetove, sa mirisom koji te opija ♦ sin. bagrĭemb> [Por.] ♦ dij. sin. druogb> [Dun.] ∞ bagramb> [Vidi]
3530 saļișće săliște селиште saļișćeb> (mn. saļișćb>) [akc. saļib>șće] (i. ž.) — selište ◊ saļișće ĭe luok unđe a fuost satu vrodată, pă đ-akolo sa mutat la loko-l đ-akuma, or unđe a ramas urma kă a fuost vrun sat kare s-a pîrasît — selište je mesto gde je nekada bilo selo, pa se preselilo na današnje mesto, ili gde je ostao trag da je bilo neko selo koje se zatrlo [Por.] ∞ satb> [Vidi]
4669 Samar samară Самар Samarb> [akc. Samab>r] (i. m.) — (top) Samar, kosa u Rudnoj Glavi ◊ Samaru ĭe o kuamă pi un krak lung, kare țîńe đi la Drumo-l mik pănă la Śuaka arnaglăvi — Samar je prevoj na jednoj dugačkoj kosi, koja vodi od Malog puta do Rudnoglavskog brda [Por.] ∞ samarb> [Vidi]
5104 samă samă пажња samăb> [akc. sab>mă] (i. ž.) — (zast.) (u izr.) 1.b>b> pažnja; oprez; obzir ◊ bagă sama — obrati pažnju ◊ a mĭers ku sama prîn padure — išli su oprezno kroz šumu [Stig] 2.b>b> vršnjaci, jednaki po godinama ◊ nuoĭ sînćem đ-o samă — mi smo vršnjaci ♦ sin. vîrstăb> [Por.] [Vidi]
4430 samînțuos sămânțos зрнаст samînțuosb> (samînțuosăb>) (mn. samînțuoșb>, samînțuasăb>) [akc. samînțuob>s] (prid.) — zrnast, bogat zrnima ◊ samînțuasă ĭe bukată kare are or mulće samînță, or sînt samînțîļi aiĭ marĭ — zrnast je plod koji ima ili mnogo semena, ili mu je seme veliko [Por.] ∞ samînțăb> [Vidi]
4429 samînță sămânță семе samînțăb> (mn. samînțb>) [akc. samîb>nță] (i. ž.) — (bot.) seme ◊ tota buĭađa are samînță đin kare prokrĭașće fir nou đ-așa buĭađe — svaka biljka ima seme, iz koga ponovo izraste novo stablo takve biljke ◊ kare n-avut samînța đi grîu, s-a dus la Kraĭnă s-o kumpire — ko nije imao seme žita, išao je u Krajinu da ga kupi [Por.] [Vidi]
4368 sanćim ? тобоже sanćimb> [akc. sanćib>m] (pril.) — (zast.) tobože, bajagi ◊ sa źuară kî așa a fuost, sanćim vorbĭașće adîvarat, da sa vĭađe ku uoki-nkiș kă minće đi uskă — kune se da je tako bilo, tobož govori istinu, a vidi se žmureći da laže pa cepa ♦ up. belśimb> [Por.] [Vidi]
3186 sanuńe sărune солило sanuńeb> (mn. sanuńeb>) [akc. sanub>ńe] (i. s.) — solilo ◊ sanuńe ĭe luok pi kîmp unđe sa dă sare la uoĭ, șî ĭaļe ăl ļing ka pi ćipsîĭe — solilo je mesto na livadi gde se ovcama baca so, pa ga one oližu kao tepsiju [Por.] ∞ sareb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
3935 sańin senin ведро sańinb> (sańinăb>) (mn. sańińb>, sańińeb>) [akc. sańin] (prid.) — (o nebu) vedro, bezoblačno ◊ śerĭu ĭe sańin ḑîua kînd nus nuvirĭ, da nuapća kînd ĭe lună șî sa văd tuaće stăļiļi — nebo je vedro danju kad nema oblaka, a noću kad je mesečina i kad se vide sve zvezde ◊ a trasńit đin sańin — udario grom iz vedra neba ♦ sin. razbunatb> [Por.] [Vidi]
4577 sańińață senineață ведрина sańińațăb> [akc. sańińață] (i. ž.) — (o nebu) vedrina ◊ sańińață ĭe kînd ĭe śerĭu ļimpiđe, fara nuvirĭ, ḑîua or nuapća — vedrina je kad je nebo čisto, bez oblaka, danju ili noću ♦ var. sańińișb> [Por.] ∞ sańinb> [Vidi]
58 sapa săpa копати sapab> (ĭuo sîăpb>, ĭel sapăb>) [akc. sapab>] (gl. n.) — 1.b>b> kopati, iskopavati ◊b> sa puaće sapa ku măĭ mulće alaturĭ: ku sapa, ku tîrnakuopu, ku kilavița, ku krampu, pă șî ku bîtu — može se kopati raznim alatkama: motikom, trnokopom, kilavicom, krampom, pa i štapom 2.b>b> (o kukuruzu) okopavati ◊ kînd sa sapă kukuruḑu, sa taĭe ĭarba pintra rîndurĭ, șî sa astrukă kuĭbu bukățî ku pomînt — kad se okopava kukuruz, trsi se korov između redova, i korenje biljke zagrće zemljom ♦ up. tîrsîb> [Por.] [Vidi]
4519 sapun săpun сапун sapunb> (mn. sapunurĭb>) [akc. sapub>n] (i. s.) — sapun ◊ sapunu s-a fĭert đin rîsatură śe s-adună pi kuțît kînd s-a župuit puorku, șî ku alće lupadaturĭ đin karńe, kare n-a fuost đi mînkare — sapun se kuvao od oderotine koja se skupljala na nožu prilikom dranja svinje, i od drugih otpadaka od mesa, koji nisu bili za jelo ◊ kînd s-a fĭert sapunu, la fundu kaldări a ramas śiru kare l-a kĭemat stragĭață — kada se kuvao sapun, na dnu bakrača ostajala je kaša koja se zvala stragjaca [Por.] [Vidi]
4808 sapuńiță săpunițâ сапуњача sapuńițăb> (mn. sapuńițb>) [akc. sapuńib>ță] (i. ž.) — (bot.) sapunjača (Saponaria officinalis) ◊ sapuńiță ĭe buĭađe kare krĭașće pi lînga rîu, șă kînd ći skalḑ ș-o frĭeś đi pĭaļe udă, ĭa faśe spumă măĭ mult đikît sapunu — sapunjača je biljka koja raste pored reke, i kad se kupaš i njome trljaš mokru kožu, ona pravi penu više nego sapun [Por.] ∞ sapunb> [Vidi]
4345 sara săra солити sarab> (ĭuo sarĭeḑb>, ĭel sarĭaḑăb>) [akc. sarab>] (gl. p. ref.) — 1.b> (nutr.) soliti ◊ baba în vrĭamĭa đi la urmă kînd gaćaiașće mînkarĭa, nu sarĭaḑă ļegumĭa pi plaku muoșuluĭ, șî ĭel sa mîńiĭe pi ĭa — baba u poslednje vreme kad gotovi jela, ne soli čorbu po dedinom ukusu, pa se on ljuti na nju 2.b> (fig.) lagati, izmišljati ◊ auḑăl, kum „sarĭaḑă”, da aășća, pruoșć, tuot iĭ krĭed! — slušaj ga kako „soli”, a ovi, prostaci, sve mu veruju! [Por.] ∞ sareb> [Vidi]
5287 sarak sărac сиромашан sarakb> (sarakăb>) (mn. saraśb>, saraśeb>) [akc. sarab>k] (prid.) — siromašan ◊ măĭ đes sarak a fuost aăla kare n-avut đin śe să traĭaskă — najčešće je siromašan bio onaj koji nije imao od čega da živi [Por.] [Vidi]
4651 sară seară вече sarăb> (mn. sărĭb>) [akc. sab>ră] (i. ž.) — veče, deo dana ◊ sara ĭe parća ḑîļi đi la urmă, dupa ĭa tună nuapća — veče je poslednji deo dana, posle nje nastupa noć ◊ sara înśape kînd zovîrńe suariļi — veče počinje kad zađe sunce ◊ sara bună — dobro veče ◊ a sară — sinoć ◊ alaltîsară — preksinoć [Por.] [Vidi]
3321 sarbîd searbăd некисело sarbîdb> (sarbîdăb>) (mn. sarbîḑb>, sarbîđeb>) [akc. sab>rbîd] (prid.) — 1.b> (nutr.) nekiselo ◊ rasurĭ sarbîđe, nus prĭa akre, buńe đi mînkare — surutka je nekisela, nije previše kisela, dobra je za jelo (Rudna Glava) [Por.] ◊ makriș sarbîd, makriș kare nuĭe atîta đi akru șî puoț să-l manînś kîta măĭ mult — kiseljak je nekisao, kiseljak koji nije toliko kiseo pa ga možeš jesti malo više (Topla) [Crn.] 2.b> (za boju) bledunjavo, bez određenog tona ◊ farbă sarbîdă, ńiś galbină, ńiś vĭarđe, ńiś vînîtă — bledunjava boja, niti žuta, niti zelena, niti plava (Rudna Glava) [Por.] 3.b> (nutr.) prokiseo, nakiseo ◊ đi ļegumĭe kare a-nśeput sî sa strîśe șî baće-n akru, sa ḑîśe kî ĭe ļegume sarbîdă, strîkată — za jelo koje je počelo da se kvari pa kisi, kaže se da je nakiselo, pokvareno (Jasikovo) [GPek] [Vidi]
4343 sare sare со sareb> (mn. sărurĭb>) [akc. sab>re] (i. ž.) — (nutr.) so ◊ uomu șî uaĭa nu puot fara sare — čovek i ovca ne mogu bez soli ◊ sarĭa sa pazît în soļńiță — so se čuvala u slaniku ◊ sarĭa đi viće sa kumparat în krușîță — so za stoku kupovala se u krupicama ◊ mînkarĭa sa sarĭaḑă să fiĭe sarată — jelo se soli da bi bilo slano ◊ mînkarĭa fara sare ĭe sarbîdă — jelo bez soli je bljutavo ♦ var. sarĭeb> [Por.] [Vidi]
2625 sarśină sarcină бреме sarśinăb> (mn. sarśińb>) [akc. sab>rśină] (i. m.) — breme, teret koji se nosi na leđima ◊ sarśina la nuoĭ sa ḑîśe numa la gramadă đi frunḑă, đi fîn or đi paĭe, kare sa adună pi sfuară șî sa duśe la koļibă, ka mînkarĭa đi viće — „saršina” se kod nas kaže samo za gomilu lisnika, sena ili slame, koja se skupi i veže konopcem, i nosi kući kao hrana za stoku ◊ s-a-nkoveĭat pănă-n pomînt, ku sarśina mare đi fîn în șîaļe — savio se do zemlje, pod velikim bremenom sena na leđima ♦ up. kruoșńeb> [Por.] [Vidi]
4665 sarut sărut пољубац sarutb> (mn. săruturĭb>) [akc. sarub>t] (i. s.) — poljubac ◊ kată baĭatu, saraku, đi la fată numa un sarut, ama ĭa fu tare đi kap, șî nu ĭ-a dat — tražio je momak, siroma, od devojke samo jedan poljubac, ali je ona bila tvrdoglava, i nije mu dala ♦ sin. pupb>, țukb> [Por.] ∞ sărutab> [Vidi]
3525 sat sat село satb> (mn. saćeb>) (i. s.) — selo ◊ sat ĭe luok în kare traĭașće lumĭa kare are moșîĭa a ĭeĭ, kare ĭe kuprinsă ku muśitu-n kîmp, șî ku viće — selo je mesto u kome žive ljudi koji imaju svoje imanje, i koji se bave radom u polju i stokom [Por.] [Vidi]
3705 saźată săgeată стрела saźatăb> (mn. saźețb>) [akc. saźab>tă] (i. ž.) — strela ◊ saźata a fuost arma vînatorilor, fakută đintr-un bît ku vîr đi fĭer askuțît, kare s-a arunkat đin ark — strela je bila lovačko oružje, napravljena od jednog štapa sa oštrim metalnim vrhom, koja se izbacivala iz luka ◊ ĭut ka saźata — brz kao strela ♦ up. arkb> [Por.] [Vidi]
3357 săčerar săcerar ? српарник săčerarb> (mn. săčerarĭb>) [akc. săčerab>r] (i. m.) — (tehn.) srparnik, nosač srpova ◊ săčeraru ĭe fakut dim lemn ka kruča, kare pe părțili amîndoă are găurĭ să sa bađe săčerli ku vîrfurli în năuntru, să nu sa taĭe ala kare ăl duče — srparnik je izrađen od drveta kao krst, koji na oba kraka ima rupe u koje se umeću srpovi sa vrhovima unutra, da se ne bi posekao onaj koji ga nosi ◊ în săčerar s-a țînut săčerli — u srparniku su se držali srpovi ◊ kînd s-a dus la săčerat, săčeraru pănă la lok l-a dus vrun baĭat pe čumag pe umere — kad se išlo na žetvu, srpalnik je do njive nosio neki momak na štapu preko ramena ◊ kînd s-a furșit ku săčeratu, săčerli ĭară s-a-ntors în săčerar și l-a dus la kasă și l-a atîrnat în lok unde s-a țînut și alta marfă de lukrat în kîmp — kada je žetva bila gotova, srpovi su se vraćali u srparnik koga su donosili kući i kačili ga na mesto gde su se čuvale i druge poljoprivredne alatke [Tim.] ∞ sîśaratb> [Vidi]
4382 săk olog сакат săkb>² (săkăb>) (mn. sakațb>, sakaćeb>) (prid.) —(med.) sakat, kljast ◊ a fuost săk đ-o mînă, i-s-a uskat mîna đi vro buală — bio je sakat u jednu ruku, ruka mu se osušila od neke bolesti ◊ nu ĭ-a fuost ļesńe kînd a zberat kopiĭu dupa ĭel „Săkuļe! Săkuļe!” — nije mu bilo lako kada su deca vikala za njim „Sakati! Sakati!” [Por.] [Vidi]
4566 sălśińiș sălciniș врбак sălśińișb> (mn. sălśińurĭb>) [akc. sălśińib>ș] (i. s.) — (bot.) vrbak ◊ sălśińiș ĭe luok ku mulće sălś — vrbak je mesto sa mnogo vrba ◊ pista ḑîuă vrșĭa ĭe pitulată în sălśińiș, da sara sa puńe în rîu sî să prindă pĭeșći pista nuapće — preko dana vrška je skrivena u vrbaku, a uveče se stavlja u reku da bi se preko noći nahvatala riba ♦ var. sălkarișb> ♦ sin. zavuoĭb> [Por.] ∞ salkăb> [Vidi]
3533 Săļișćană sălișteancă Селиштанка Săļișćanăb> (mn. Săļișćańeb>) [akc. Săļișćab>nă] (i. ž.) — Selištanka ◊ Săļișćană ĭe muĭare dîn Omuoļ, kare ĭa kăsătorită în Săļișće, sat prînga Lazńița — Selištanka je žena Homoljka, koja je nastanjena u Seliištu, selu blizu Laznice [Hom.] ∞ satb> [Vidi]
3531 Săļișće Săliște Селиште Săļișćeb> [akc. Săļib>șće] (i. ž.) — (ojk.) Selište ◊ Săļișće ĭe sat în Omuoļ, aproape dă Lazńița — Selište je selo u Homolje, u blizini Laznice [Hom.] [Vidi]
3894 sămikariță sămicariţă ? покућарица sămikarițăb> (mn. sămikarițb>) [akc. sămikarib>ță] (i. ž.) — pokućarica, žena koja prodaje robu idući od kuće do kuće; torbarka ◊ sămikariță la nuoĭ s-a kĭemat muĭerĭ, rumînke đi la Kraĭna Ńigoćinuluĭ, kare a mĭers đi la kasă la kasă ș-a skimbat marfa — pokućarice su se kod nas zvale žene, Vlajne iz Negotinske Krajine, koje su išle od kuće do kuće, i trampile robu ◊ sămikariță a înđemnat lumĭa ku marfă đi kare la nuoĭ a fuost ńistoțală, da đi la nuoĭ a luvat măĭ mult lînă, kî la Kraĭna n-a fuost uoĭ ka la nuoĭ — pokućarice su nudile robu za koju je kod nas bila nestašica, a od nas su uzimale najviše vunu, jer u Krajini nije bilo ovaca kao kod nas ♦ var. sîmikarițăb>, sîmińikarițăb> [Por.] [Vidi]
4600 sămn semn знак sămnb> (mn. sîamńeb>) [akc. săb>mn] (i. s.) — znak, simbol, predskazanje ◊ nuĭe sămn bun kînd aĭ durĭerĭ grĭaļe la burtă, șă ći țîn ku ḑîļiļi una-ntruuna — nije dobar znak kad imaš jake bolove u stomaku, i drže te danima neprekidno ◊ sămn rău — loš znak ◊ sămn vorbit — dogovoren znak ◊ uomu trăbe să baźe sama prĭabińe la sîamńe, kă sămnu puaće-fi vro aratare — čovek treba veoma dobro da pazi na znakove, jer znak može biti neko predskazanje ◊ ĭastă mulț śe krĭed în sîamńe kare sa arată în visurĭ, ka-n aratărĭ adîvaraće — ima mnogih što veruju u znakove koji se javljaju u snovima, kao u istinita predskazanja ◊ are sămn la burtă đi la nașćire — ima znak na stomaku od rođenja ♦ var. sîămnb> [Por.] [Vidi]
4601 sămnatură sămnătură ознака sămnaturăb> (mn. sămnaturĭb>) [akc. sămnatub>ră] (i. ž.) — oznaka, znak ◊ ku ańi a katat pin pĭeșćirĭ sămnatură đi bańi îngropaț alu vrun Raĭku voĭvoda, șî n-a gasît ńimika — godinama je tražio oznake zakopanog blaga nekog Rajka vojvode, i nije našao ništa ♦ var. sîmnaturăb> [Por.] ∞ sămnb> [Vidi]
4647 sărit sărit скок săritb> (mn. sărićeb>) [akc. săb>rit] (i. s.) — skok ◊ pazînd uoĭļi, nuoĭ pîkurari ńi luvasăm la sarit, șî ĭuo întođeuna am avut kîć-un sărit măĭ lung đikît aĭlalț — čuvajući ovce, mi čobani nadmetasmo smo se u skoku, i ja sam uvek imao poneki skok duži od ostalih ◊ sărit đi pi gļiĭe pista prag la Pașć bun ĭe đi kasa, sî đa tot înainće — skok sa busena preko praga na Uskrs dobar je za kuću, da krene sve u napredak [Por.] ∞ sarib> [Vidi]
4649 sărituorĭ săritor скакутав sărituorĭb>¹ (sărituareb>) (mn. sărituorĭb>, sărituareb>) [akc. sărituob>rĭ] (prid.) — (folk.) skakutav ◊ kînd mînă draku đin baltă să fakă vrun rău, vrăžîtuarĭa iĭ dă „un ĭepur sărituorĭ” să-ĭ fiĭe đi sîmbriĭe — kad tera đavola iz bare da čini neko zlo, vračara mu daje „jednog zeca skakutavog” da mu bude plata [Por.] ∞ sarib> [Vidi]
4650 sărituorĭ săritor скакач sărituorĭb>² (mn. sărituorĭb>) [akc. sărituob>rĭ] (i. m.) — (ret.) skakač ◊ pănă a mĭers la șkuală, a fuost măĭ bun sărituorĭ în sus — dok je išao u školu, bio je najbolji skakač u vis [Por.] ∞ sarib> [Vidi]
2626 sărśińerĭ sărciner бркља sărśińerĭb> (mn. sărśińereb>) [akc. sărśińeb>rĭ] (i. s.) — (tehn.) brklja, drvo sa okresanim granama koje služi za penjanje ◊ sărśińerĭu ĭe un fĭeļ đi skară, fakut đintr-un ļiemn lu kare sînt skurtaće krenźiļi, pi kare ći suĭ kînd trăbe să lukri śuava sus — brklja je vrsta merdevena, napravljena od stabla drveta kome su okraćene grane, i po kome se penješ kada treba nešto da radiš na visini ◊ pi sărśińerĭ s-a suit în frunḑarĭ, or pi klańe sî ĭa fîn đi viće, or în ļiemn unđ-a fuost kuĭbu gaińiluor ku uauă — po brklji se penjalo na lisnik, ili na plast da se uzme seno za stoku, ili na drvo na kome je bilo kokošje gnezdo sa jajima [Por.] ∞ sarśinăb> [Vidi]
4666 sărutat sărutat љубљен sărutatb>² (sărutatăb>) (mn. sărutațb>, sărutaćeb>) [akc. sărutab>t] (prid.) — ljubljen, poljubljen, izljubljen ◊ fata a trait în padure, n-a fuost sărutată pănă nu s-a gasît ku ĭel — devojka je živela u šumu, nije bila ljubljena dok se nije našla s njim ♦ sin. țukatb>, pupatb> [Por.] ∞ sărutab> [Vidi]
4667 sărutat sărutat љубљење sărutatb>¹ (mn. săruturĭb>) [akc. sărutab>t] (i. s.) — ljbljenje ◊ a dat la ibomńikă numa la sărutat, kă s-a grabit, da a fuost tare dorńik đi țukaćiļi iĭ — navratio je kod ljubavnince samo na ljubljenje, jer se žurio, a bio je jako željan njenih poljubaca ♦ sin. țukatb>, pupatb> [Por.] ∞ sărutab> [Vidi]
2455 săś seci живица săśb> (mn. săśurib>) (i. s.) — živica, ograda od šiblja i žbunja ◊ săśu ĭe gard đi tîrș șî đi spiń, în kare s-a slubuod mńiĭi sî paskă sîngurĭ, fara păkurarĭ — živica je ograda od granja i trnja, u koju se puštaju jaganjci da pasu sami, bez čobanina ♦ var. sîăśb> ♦ sin. ćeirb>, gardb> [Por.] [Vidi]
3869 săśetuos secetos сушан săśetuosb> (săśetuasăb>) (mn. săśetuoșb>, săśetuasăb>) [akc. săśetuob>s] (prid.) — sušan, bezvodan ◊ n-a ploĭat doa luń, șî vara a fuost săśetuasă — nije padala kiša dva meseca, i leto je bilo sušno [Por.] ∞ săkb> [Vidi]
5919 săturat săturat нахрањен săturatb> (săturatăb>) (mn. săturațb>, săturaćeb>) [akc. săturab>t] (prid.) — nahranjen, sit, koji se dobro najeo ◊ uoĭļi săturaće bińe, numa ikńesk la ḑîkatuare — ovce dobro napasane, samo dahću na plandištu ◊ lukratuori săturaț lukră măĭ bun đikît aĭ flomînḑ — nahranjeni radnici bolje rade od gladnih ♦ up. satulb> [Por.] ∞ săturab> [Vidi]
4762 sfađi sfădi свађати sfađib> (ĭuo ma sfađeskb>, ĭel sa sfađașćeb>) [akc. sfađib>] (gl. p. ref.) — svađati se, posvađati ◊ bun a trait, nu s-a svađit ńiśkînd — dobro su živeli, nisu se svađali nikad ◊ mult iĭ drag să svađaskă lumĭa — mnogo voli da svađa ljude ♦ sin. gîlśavib> [Por.] ∞ sfadăb> [Vidi]
4635 sfiĭală sfială устручавање sfiĭalăb> (mn. sfiĭaļeb>) [akc. sfiĭab>lă] (i. ž.) — (zast.) ustručavanje, stidljivost ◊ babiļi a puvestît kă la-ĭ muorț ĭe mare sfiĭală să primĭaskă pomana kînd ļ-o dă vro insă kare nuĭe đin ńemeńa lor apruape — babe su pričale da je kod mrtvih veliko ustručavanje da prime pomanu kad im je namenjuju osobe koje nisu iz bliskog srodstva [GPek] ∞ sfiĭib> [Vidi]
4634 sfiĭi sfii устручавати се sfiĭib> (ĭuo ma sfiĭĭeskb>, ĭel sa sfiĭĭașćeb>) [akc. sfiĭib>] (gl. ref.) — (folk.) ustručavati se, snebivati se ◊ kînd muĭarĭa kare puartă rîndu nuĭe đin ńam apruape ku al muort, ĭa kînd iĭ nîmeńașće pomana sa ruagă đe ĭel „s-o primĭaskă, să nu sa sfiĭaskă” pintru śe o dă însă strină — kad žena koja vodi obred nije blizak rod sa pokojnikom, ona ga pri namenjivanju pomane moli da je „primi, da se ne ustručava” što je namenjuje nesrodnik [GPek] [Vidi]
4636 sfiĭuos sfios стидљив sfiĭuosb> (sfiĭuasăb>) (mn. sfiĭuoșb>, sfiĭuasăb>) [akc. sfiĭuob>s] (prid.) — (zast.) stidljiv, sramežljiv ◊ đi mikă a-nvațato să fiĭe sfiĭuasă întra lume ńikunoskută, sî sa uĭće-n pomînt, sî takă, să nu sa rîdă — od malih nogu su je učili da bude stidljiva među nepoznatim ljudima, da gleda u zemlju, da ćuti, da se ne smeje [GPek] ∞ sfiĭib> [Vidi]
3451 sfińak sfineac бели граб sfińakb> (mn. sfińeśb>) [akc. sfińab>k] (i. m.) — (bot.) beli grab (Carpinus orientalis) ◊ sfińaku ĭe ka karpinu, ama ĭe mult măĭ supțîrĭe, bun đi tîrș đi pasuĭ, đi împļećit gardu, đi parĭ, da șî bun arđe-n fuok — beli grab je sličan grabu, ali je mnogo tanji, dobar za pritke, za pletenje ograde od pruća, za kočeve, a i dobro gori u vatri ♦ var. svińakb> ♦ up. karpinb> [Por.] ∞ karpinb> [Vidi]
4584 sfînt sfânt свет sfîntb>¹ (sfîntăb>) (mn. sfînțb>, sfînćeb>) [akc. sfîb>nt] (prid.) — (rel.) svet, čist, uzvišen, božanski ◊ nu sa suduĭe pomîntu, kî ĭe sfînt, arańașće tota lumĭa — ne psuje se zemlja, jer je sveta, hrani ceo svet ◊ bisîarika ĭe kasa sfîntă, kă î-ńa sa-ntîńesk kređințuoșî ku dumńeḑîu luor — crkva je sveta kuća, jer se u njoj sreću vernici sa svojim bogom ◊ tota sîrbatuarĭa a fuost ḑîua sfîntă — svaku praznik je bio sveti dan ♦ var. sîntb> [Por.] [Vidi]
4585 sfînt sfânt светац sfîntb>¹ (mn. sfînțb>) [akc. sfîb>nt] (i. m.) — (rel.) svetac, svetitelj ◊ uomo-la ĭe tare kređințuos, traĭașće ka sfîntu — taj čovek je veliki vernik, živi kao svetac ◊ rumîń-aĭ batrîń đin tuoț sfînțî măĭ mult a puvestît đi svići Pĭetre, kare a purtat lupi — stari Vlasi su od svih svetaca najviše pričali o svetom Petru, koji je vodio vukove [Por.] [Vidi]
4586 sfînțî sfinți освештати sfînțîb> (ĭuo sfînțăskb>, ĭel sfînțașćeb>) [akc. sfînțîb>] (gl. p. ref.) — (rel.) osveštati ◊ puopa a sfînțît kruśa în luok unđe trăbe sî sa fakă bisîarikă — pop je osveštao krst na mestu gde treba da se podigne crkva [Por.] ∞ sfîntb> [Vidi]
4804 sfîr sfâr цврч sfîrb> (uzv.) — (onom.) cvrč, zvuk cvrčanja ◊ auḑît bińe kă uala ku tuot faśe „sfîr! sfîr!”, ama pănă ĭ-a ažuns, ḑama a dat în fuok — čula je dobro da lonac uveliko pravi „cvrč! cvrč”, ali dok je ona stigla, čorba je iskipela [Por.] [Vidi]
4806 sfîraĭală sfârâială цврчање sfîraĭalăb> (mn. sfîraĭaļeb>) [akc. sfîraĭab>lă] (i. ž.) — 1.b> (o zvuku) cvrčanje ◊ ļamńiļi uđe grĭeu ard, tuota nuapća s-auđe numa sfîraĭală đi la vatră — mokra drva teško gore, celu noć se čuje samo cvrčanje sa ognjišta 2.b> (o bolu) sevanje, probadanje; stres ◊ sa vaĭtă baba kă sîmće vro sfîraĭală la burtă, țîńe una-ntru-una, ș-o duare ka kînd o taĭe vrunu ku kuțîtu — baba se žali da oseća neko sevanje u stomaku, drži je neprekidno, i boli je kao da je neko seče nožem [Por.] ∞ sfîrb> [Vidi]
4805 sfîrîi sfârâi цврчати sfîrîib> (ĭuo sfîrîĭb>, ĭel sfîrîĭeb>) [akc. sfîrîib>] (gl. p.) — 1.b> (o zvuku) cvrčati ◊ ļamńiļi vĭerḑ, numa sfîrîĭe pi fuok, da nu-ngalḑăsk ńiśkum — drva zelena, samo cvrče na vatri, a ne greju nikako 2.b> (o bolu) sevati, probadati ◊ kînd uomu auđe đi vrun rău, ăl sfîrîĭe la burtă, ka kînd vrunu dă ku kuțîtu — kad čovek čuje za neko zlo, seva ga u stomaku, kao da ga neko probada nožem [Por.] ∞ sfîrb> [Vidi]
3101 sfîrluagă sfârloagă штраља sfîrluagăb> (mn. sfîrluoźb>) [akc. sfîrluab>gă] (i. s.) — 1.b> štralja ◊ sfîrluagă ĭe înkîlțamînt rupt, batrîn, kare-l duśe uomu al măĭ sarak — sfrloga je stara, pocepana obuća, koju nosi najsiromašniji čovek 2.b> (fig.) dripac; krpa ◊ sfîrluagă sa ḑîśe la uom kare ĭe ļenuos, kare minće, fură, bĭa șî n-are vrĭad ńiś śinś parîaļe — sfrloga se kaže za čoveka koji je lenj, koji laže, krade, pije i ne vredi ni pet para [Por.] [Vidi]
5021 sfîrļaḑă suliță копље sfîrļaḑăb> (mn. sfîrļeḑb>) [akc. sfîrļab>ḑă] (i. m.) — (zast.) koplje ◊ Miluș Kobļiźanu înga dăn kopilariĭe măĭ bun a lovit ku arku, șî măĭ dăparće a lupadat sfîrļaḑa — Miloš Kobiljanin je još od detinjstva najbolje gađao strelom, i najdalje bacao koplje [Mlava] [Vidi]
2608 sfîrśiel sfîrcel штапић sfîrśielb> (mn. sfîrśiaļeb>) [akc. sfîrśieb>l] (i. s.) — (tehn.) štapić u čunku na koji se stavlja cevka sa potkop za tkanje ◊ sfîrśielu lu sovĭaĭkă ĭe fakut đin bît đi kuorn uskat — štapić čunka napravljen je od suvog drenovog pruta ♦ up. surśielb>, sovĭaĭkăb> [Por.] ♦ dij. var. surśielb> (Osnić) [Crn.] ∞ razbuoĭ b> [Vidi]
4390 sfîrșît sfârșit завршен sfîrșîtb> (sfîrșîtăb>) (mn. sfîrșîțb>, sfîrșîćeb>) [akc. sfîrșîb>t] (prid.) — 1.b>b> (o poslu) završen, svršen; gotov ◊ a veńit la lukru sfîrșît — došao je na gotov posao 2.b>b> (med.) iscrpljen, istrošen, bez snage ◊ a sapat tota ḑîua șî sara vińe la kasă sfîrșît, ku o mînă đi sufļit — kopao je celog dana i uveče dolazi kući iscrpljen, sa dušom u nosu ♦ sin. gaćitb>, ispravitb> [Por.] ∞ sfîrșîb> [Vidi]
4811 sforarĭ sforar ужар sforarĭb> (mn. sforarĭb>) [akc. sforab>rĭ] (i. m.) — užar ◊ sforarĭ ĭe maĭsturu kare faśe la sfuorĭ — užar je zanatlija koji pravi užad ◊ sforarĭ a fuost numa pin orașă, đi unđe a veńit pin saće la bîlśurĭ să vindă la sfuorĭ — užara je bilo samo po varošima, odakle su dolazi u sela na vašare da prodaju užad [Por.] ∞ sfuarăb> [Vidi]
3005 sfrĭađir sfredel сврдло sfrĭađirb> (mn. sfrĭađirĭb>) [akc. sfrĭab>đir] (i. m.) — svrdlo, burgija ◊ sfrĭađiru ĭe un fus đi fĭer, ku vîru askuțît șî suśit, đi fakut găurĭ în ļiemn — svrdlo je metalna šipka sa oštrim i uvijenim vrhom, za bušenje rupa u drvetu ◊ sfrĭađiru ĭe bagat în mîńiĭ đi ļiemn, fakut ka kuarńiļi, kare sa învîrćiesk ku mînă kînd sa îngăură — svrdlo je nasađeno na drvenu dršku u obliku rogova, koja se okreće rukom kada se buši ◊ sfrĭađiri a fakut kovaśi — svrdla su izrađivali kovači ♦ var. sfrieźelb> (Tanda) ◊ vîru sfrieźeluĭ sa kĭamă fluare — vrh svrdla zove se cvet ◊ kînd îngăură, sfrieźelu đin ļiemn skuaće rugumatură — kad buši, svrdlo iz drveta izvlači piljevinu ♦ sin. burgiĭeb> [Por.] [Vidi]
3139 sfulđir fulger муња sfulđirb> (mn. sfulđireb>) [akc. sfub>lđir] (i. s.) — munja ◊ sfulđir ĭe lumină tare kare luśașće pi śerĭ înainća duraituluĭ — munja je jako svetlo koje bljesne na nebu pre grmljavine ◊ dupa tuot sfulđiru dă trîasńitu în vrun ļemn mare, șă-l krapă ku saźata pănă la pomînt — iza svake munje udara grom u neko veliko drvo, i strelom ga rascepi sve do zemlje ◊ saźata sfulđiruluĭ ĭe fakută đin krîmput đi krĭamińe askuțît — munjina strela napravljena je od komada oštrog kremena ♦ var. sfulđerb> (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. fulźerb> [Crn.] [Vidi]
3141 sfulđira sfulgera севати sfulđirab> (ĭuo sfulđirb>, ĭel sfulđirăb>) [akc. sfulđirab>] (gl. p.) — sevati 1.b> (o munji) sevati ◊ sfulđiră una-ntruuna, ama đeparće, nu s-auđe duraitu — seva neprekidno, ali daleko, ne čuje se grmljavina 2.b> (o brzini) ići munjevito; (fig.) šišati; leteti ◊ nu kară kum sa kară, numa sfulđiră kînd trĭaśe pin sat — ne vozi kako se vozi, nego leti kao munja kad prođe kroz selo 3.b> (med.) (o bolu) probadati; sevati ◊ đintr-odab>tă anśeput s-o sfulđire tare pista pĭept — odjednom je počelo oštro da je seva preko grudi ♦ var. sfulđerab> (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. fulźerab> [Crn.] ∞ sfulđirb> [Vidi]
4208 sigurațiĭe siguranţie сигурација sigurațiĭeb> (mn. sigurățîĭb>) [akc. sigurab>țiĭe] (i. ž.) — siguracija, sigurnost; bezbednost ◊ nu s-a prins la lukru în rudńik, kă pin uokńe n-a fuost ńiś o sigurațiĭe — nije se zaposlio u rudniku, jer u oknima nije bila nikakva sigurnost ◊ mare sigurațiĭe ĭeș tu! — velika si ti siguracija! [Por.] ∞ siguratb> [Vidi]
4388 sikai sâcâi чикати sikaib> (ĭuo sîkîĭb>, ĭel sîkîĭeb>) [akc. sikaib>] (gl. p. ref.) — čikati, izazivati ◊ kopiĭi đi đesńață numa sa sîkîĭe, ma mir kum n-anśeput sî sa bată — deca od jutros se samo čikaji, čudi me kako već nisu počela da se biju ◊ ăl sîkîĭe, ku adîns iĭ faśe la śudă — začikava ga, ljuti ga namerno [Por.] ∞ sikb> [Vidi]
4492 sî să да sîb> (vez.) — da, neka ◊ aș veńi ĭuo, numa nu vrĭa muma sî ma lasă — došla bih ja, ali majka neće da me pusti ◊ sî spună kare śe vrĭa, ĭa nu dă ńiś doă parîaļe pi povĭeșćiļi luor — neka kaže ko šta hoće, ona ne da ni dve pare na njihove priče ◊ a rugato sî sa muće đin sato-la, n-a vrut ńiś s-audă — molio je da se preseli iz tog sela, nije htela ni da čuje ♦ var. săb> [Por.] [Vidi]
3868 sîaśită secetă суша sîaśităb> (mn. sîaśićeb>) [akc. sîab>śită] (i. ž.) — suša ◊ sîaśită ĭe ćimp fara pluaĭe — suša je vreme bez kiše ◊ mare sîaśită — velika suša ♦ var. săśităb> ♦ sin. uskaturăb> [Por.] ∞ săkb> [Vidi]
4553 sîbarît soborât килав sîbarîtb> (sîbarîtăb>) (mn. sîbarîțb>, sîbarîćeb>) [akc. sîbarîb>t] (prid.) — (med.) kilav ◊ đe uom lu kare mațîļi đen burtă kad în kuaĭe, sa ḑîśe kî ĭe sîbarît, kă are kilă — za muškarca kome se creva iz trbuha spuštaju u muda, kaže se da je kilav, da ima kilu [Por.] [Vidi]
4412 sîgo iuta брзо sîgob> [akc. sîb>go] (uzv.) — brzo, u imitaciji ciganskog govora ◊ sîgo, sîgo! — brzo, brzo! ◊ aĭde, sîgo, sîgo! śe ći traź ka śĭața? — hajde, brzo, brzo! što se vučeš kao magla? ♦ sin. ĭutab> [Por.] [Vidi]
4389 sîkaĭală sâcîială чикање sîkaĭalăb> (mn. sîkaĭelurĭb>) [akc. sîkaĭab>lă] (i. ž.) — čikanje, začikivanje, inaćenje ◊ kum puaće să țînă atîta sîkaĭală întra kopiĭ, da fara bataĭe — kako može da traje ovoliko začikavanje među decom, a bez tuče [Por.] ∞ sikb> [Vidi]
4383 sîkatură stângaci шепртља sîkaturăb> (mn. sîkaturĭb>) [akc. sîkatub>ră] (i. ž.) — šeprtlja, trapavko, nespretnjaković ◊ n-a măĭ vaḑut ńima așa sîkatură đi uom, nu șćiĭe ńiś kuńu să bată-n parĭaće — takvu šeprtlju od čoveka niko još nije video, ne ume ni klin da nabije u zid ♦ / < săk — sakat [Por.] ∞ săkb> [Vidi]
5177 sîļit silit присиљен sîļitb> (sîļităb>) (mn. sîļițb>, sîļićeb>) [akc. sîļib>t] (prid.) — prisiljen, prinudjen ◊ n-a fi fakut ĭel aĭa đi vuoĭa luĭ, tuoț ginđesk kî ĭe sîļit đi vruńi să fakă așa — nije on to uradio od svoje volje, svi misle da je bio prisiljen od nekoga da tako uradi [Por.] ∞ sîlăb> [Vidi]
4592 sîmana semăna личити sîmanab>² (ĭuo samînb>, ĭel samînăb>) [akc. sîmanab>] (gl.) — ličiti, nalikovati ◊ muĭarĭa trăbe să fakă kopiĭ să samińe la tatîsu — žena treba da rodi decu da liče na oca ◊ kopilașî sînt źemanarĭ, đi aĭa atîta samînă — dečica su blizanci, zato toliko liče ♦ sin. aduśab> [Por.] [Vidi]
4598 sîmanatuorĭ semănător сејач sîmanatuorĭb> (mn. sîmanatuorĭb>) [akc. sîmanatuob>rĭ] (i. m.) — sejač, osoba koja seje ◊ sîmanatuorĭ măĭ mult a fuost muĭerĭ — sejači su najviše bile žene ◊ un sîmanatuorĭ ku o sîmanatuarĭe a sîmanat luoku tuot — jedan sejač i jedna sejačica posejali su celu njivu [Por.] ∞ samînțăb> [Vidi]
4105 Sîmbîta albă Sâmbâta albă Велика субота Sîmbîta albăb> [akc. Sîb>mbîta ab>lbă] — (kal.) (dosl.) bela subota, (srb.) Velika subota ◊ Sîmbîta albă la rumîń kađe în sîmbîtă înainća Pașćiluĭ, pi kîļindarĭu sîrbĭesk sa kĭamă „Velika subota” — bela subota kod Vlaha pada u subotu pre Uskrsa, u srpskom kalendaru se zove Velika subota ◊ la Sîmbîta albă svić-Iļiĭa împarće pĭatra: faśe rînd kînd sî-ĭ bată pĭatra pi aăĭa kare iĭ vĭađe kă lukră-n ḑîua-ĭa — na belu subotu sveti Ilija pravi plan kad da bije gradom one koje primeti da rade tog dana ◊ Sîmbîta albă ĭe sîrbatuare kare sa țîńe pintru pĭatră, să nu bată pĭatra ćimpu — bela subota je neradni dan, praznuje se zbog grada, da grad ne bije letinu ◊ la Sîmbîta albă muĭeriļi nu s-a spalat pi kap ńiś nu s-a pipćenat, să nu ļi înkărunțaskă șă să ļi piśe păru — na belu subotu žene nisu prale ni češljale kosu, da im kosa ne bi osedela i opadala ◊ în Tanda Sîmbîta albă ĭe sîmbîta đe la urmă înainća lu Sînźuorḑ — u Tandi je bele subota poslednja subota pre Đurđevdana ♦ up. Sîmbîta pașćilorb> [Por.] ∞ sîmbîtăb> [Vidi]
4123 Sîmbîta ćinără Sâmbăta tineră Млада субота Sîmbîta ćinărăb> [akc. Sîb>mbîta ćib>nără] (i. ž.) — (kal.) Mlada subota ◊ Sîmbîta ćinără ĭe tuota sîmbîta kînd sa puńe luna noă — Mlada subota je svaka subota kad se javi mlad mesec ◊ (mag.) Sîmbîta ćinără ĭe ḑîva bună dă dăskîntat dă noă boaļe — Mlada subota je dan dobar za bajanje od devet boilesti [Mlava] ∞ sîmbîtăb> [Vidi]
3982 sîmbriĭe simbrie плата sîmbriĭeb> (mn. sîmbriĭb>) [akc. sîmbrib>ĭe] (i. ž.) — (izob.) plata, naknada za služenje ◊ sîmbriĭa a fuost plata kare s-a dat la sluź kînd s-a đizļegat la Sîmĭedru — „simbrija” je bila naknada koja se davala slugama kada su otpuštani na Mitrovdan ◊ đi sîmbriĭe s-a tokmit sluga ku stapînu la Sînźuorḑ, da a kîpatato la Sîmĭedru — o naknadi sluga se pogađao sa gazdom na Đurđevdan, a dobijao je na Mitrovdan [Por.] [Vidi]
4493 Sîmțî Sâmți Младенци Sîmțîb> [akc. Sîmțî] (i. m.) — (kal.) Mladenci ◊ Sîmțî sa sîrbĭaḑă ka pomana lu patruḑăś đi kopiĭ kare ĭ-a omorît ĭemrei pintru śe s-a dus în koļindrĭeț în śinsta lu Dumńeḑîu — Mladenci se slave kao pomen na četrdesetoro dece koje su ubili Jevreji zbog učešća u kolindrecima u čast boga (Leskovo) [GPek] ◊ la Sîmț sa întîńesk ĭarna ku vara, șî sa ĭau la bataĭe: vară dă žos ku ĭarna, ama iĭ pĭer patruḑăś șî patru đi baĭeț — na Mladence se sreću zima i leto, i započinju rat: leto pobeđuje, ali joj ginu četrdeset i četiri mladića (Rudna Glava) [Por.] ◊ la Sîmț s-a bat „babiļi”, ḑîļiļi rîaļe đi ĭarnă, ku „muoșî”, ḑîļiļi buńe đi vară; muoșî frîng babiļi șă ļi bagă-n pomînt, șă đi-ńaļe pomîntu pista vară kapîtă rîveńală — na Mladence se biju „babe”, zli zimski dani, sa „starcima”, dobrim letnjim danima; starci pobeđuju i nabiju babe u zemlju, i od njih zemlja preko leta dobije vlagu (Debeli Lug) [GPek] [Vidi]
4494 sîmțî simți осећати sîmțîb> (ĭuo sîmtb>, ĭel sîmćeb>) [akc. sîmțîb>] (gl.) — osećati ◊ amurțît mîńiļi đi źĭer, nu măĭ sîmće ńimika — promrzle mu ruke od mraza, ne oseća više ništa ◊ să ḑîkă uomu k-a fi sîmțît ĭel śuava, nu, așa afuost: uom fara ińimă — da kaže čovek da je nešto osećao, ne, takav je bio: čovek bez srca ◊ gata mis, nu măĭ sîmt ńimika — gotov sam, ne osećam više ništa [Por.] [Vidi]
2237 sîmḑîĭană sânziană ивањски цвет sîmḑîĭanăb> (mn. sîmḑîĭańeb>) [akc. sîmḑîĭab>nă] (i. ž.) — (bot.) ivanjski cvet (Galium verum), broćika ◊ sîmḑîĭańiļi a kuļes fĭaćiļi marĭ la Sîmḑîĭană; s-a dus în kuļes đinuapće, pi ińima guală, șă pi lînga sîmḑîĭană, a kuļes ș-alalće buĭeḑ buńe đi ļiak: romańiță, măturĭaļe, podubiță — ivanjsko cveće brale su devojke na Ivandan; u berbu su išle rano ujutru, na šte srca, i pored ivanjskog cveća brale su i drugo lekovito bilje: kamilicu, kantarion, majčinu dušicu ◊ đin sîmḑîĭańe fĭaćiļi a-nplećit kunuń, șă ļ-a pus đisupra đi ușă, să dukă sînataće șî naruok la kasă, da birekĭet la moșîĭe — od ivanjskog cveća devojke su plele vence i stavljale ih na pročelje kuće, da donesu zadrvlje i sreću ukućanima, a berićet njihovom imanju ♦ var. sînḑîĭanăb> [Por.] [Vidi]
4691 Sîmḑîĭańiļi Sânziană Ивањдан Sîmḑîĭańiļib> [akc. Sîmḑîĭab>ńiļi] (i. ž.) — (kal.) Ivanjdan ◊ (ver.) sa krĭađe kî la Sîmḑîĭańiļi ĭarba stă, nu măĭ krĭașće, đ-aĭa lumĭa sa duśe să kuļagă buĭeḑ în tuaće fĭelurĭ — veruje se da na Ivanjdan trava prestaje da raste, zato ljudi idu da beru razno bilje ◊ đin buĭeḑîļi kuļasă la Sîmḑîĭańiļi sa fak kunuńe ku kare sa kićesk vrăkńițîļi, sî fiĭe în sînataća kăsîtuorilor — od bilja ubranog na Ivanjdan prave se venci kojima se kite vratnice na ogradi dvorišta, za zdravlje ukućana [Por.] ♦ dij. var. Sînzîĭenilib> (Šipikovo) [Tim.] ♦ dij. var. Sîmḑîĭanab> (Kladurovo) [Mlava] ∞ sîmḑîĭanăb> [Vidi]
2075 sîmeńik siminic смиље sîmeńikb> (mn. sîmeńiśb>) [akc. sîmeńib>k] (i. m.) — (bot.) smilje, trajna zeljasta biljka sivkaste boje (Helichrysum arenarium); cmilje; snjeljak ◊ sîmeńik ĭe buĭađe sură, mîțuasă, ku fluorĭ galbińe — smilje je siva biljka, dlakava, sa žutim cvetom ◊ sa uskă, sa duśe la morminț, șî sa dîă đi pomană l-aĭ muorț; ku ĭa sa kićașće lumanarĭa raĭuluĭ — suši se, nosi se na groblje i namenjuje mrtvima; njome se kiti rajska sveća [Por.] [Vidi]
3981 Sîmĭedru Sâmedru Митровдан Sîmĭedrub> (mn. Sîmĭedreb>) [akc. Sîmĭeb>dru] (i. s.) — (kal.) Mitrovdan ◊ Sîmĭedru skimbă ḑîua da datumu nu, în tuot anuĭe a općiļa ḑî pi marćiń — Mitrovdan menja dan ali datum ne, svake godine pada osmog dana novembra ◊ la Sîmĭedru s-a đizļegat sluźiļi, kare a fuost ļegaće la Sînźuorḑ, șă ļi s-a dat sîmbriĭa — na Mitrovdan su se otpuštale sluge koje su bile unajmljene na Đurđevdan, i isplaćivao im se najam [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
4692 Sîmpĭetru Sâmpetru Петровдан Sîmpĭetrub> [akc. Sîmpĭeb>tru] (i. m.) — 1.b> (kal.) Petrovdan ◊ Sîmpĭetru ĭe sîrbatuare kare sa țîńe pintru trîasńiturĭ — Petrovdan je praznik koji se svetkuje zbog groma ◊ (rel.) la Sîmpĭetru măĭ întîń sa dau đi pomană la-ĭ muorț puame kare ažuns, da kare pănă atunśa aĭ viĭ n-a kućeḑat sî manînśe — na Petrovdan se prvi put pokojnicima namenjuje voće koje je dozrelo, a koje do tada živi nisu smeli da jedu 2.b> (mitol.) Sveti Petar, lik iz folklora ◊ în povĭeșć rumîńešć, Sîmpĭetru puartă lupi, țîńe kĭeiļi raĭuluĭ, baće kopiĭi pîkatuoș kare a mînkat mĭară pănă la ḑîua luĭ, șî alta — u vlaškim pričama, Sveti Petar vodi vukove, drži rajske ključeve, bije grešnu decu koja su jela voće pre njegovog dana, i dr. [Por.] [Vidi]
5124 sîmśalat sâmcelat наоштрен sîmśalatb> (sîmśalatăb>) (mn. sîmśalațb>, sîmśalaćeb>) [akc. sîmśalab>t] (prid.) — (zast.) (folk.) (o sečivu) naoštren, oštar ◊ aļergat đeskulț pin sîmśaļe sîmśalaće — trčao je bos kroz bodeže naoštrene [Por.] ∞ sîmśauăb> [Vidi]
4356 sîmśauă sîmcea бритва sîmśauăb> (mn. sîmśaļeb>) [akc. sîmśab>uă] (i. ž.) — ? britva alatljika ◊ sîmśaua ĭe un fĭeļ đi kuțîćel askuțît la vîr, șî-nțapat în plasîaļe đi ļemn, ku kare sa fak găurļi la fluir, la opinś, la măĭ mulće luază đi kasă — britva alatljika je vrsta nožića sa oštrim vrhom, usađen u drvenu dršku, kojim se buše rupe na fruli, opankama, i na drugim stvarima za kučnu upotrebu ♦ sin. kuțîtb> [Por.] [Vidi]
5642 sîmt sfânt ? слава sîmtb> (mn. sîmțb>) [akc. sîb>mt] (i. m.) — (rel.)(kal.) slava ◊ sîmt ĭe sfîntu kare poartă griža dă birekĭetu pomîntuluĭ șî sînataća kășî — slava je svetac koji vodi računa o berićetu imanja i zdravlju ukućana ◊ sîmtu ĭe prazńik kare are tota kasa rumîńaskă — slava je praznik koji ima svaka vlaška kuća ◊ la nuoĭ sîmtu sa sîrbĭaḑă dă kînd ĭe lumĭa șă pomîntu — kod nas se slava svetkuje od kad je sveta i veka ◊ sîmtu țîńe trîĭ ḑîļe — slava traje tri dana ♦ sin. prazńikb> [bran.] [Vidi]
4495 sîmțîĭe simțire осећање sîmțîĭeb> (mn. sîmțîĭb>) [akc. sîmțîb>ĭe] (i. ž.) — osećanje ◊ a kreskut în padure ka žuavina, uom fara ńiś o sîmțîĭe — odraso je u šumi kao životinja, čovek bez ijednog osećanja ♦ var. sîmțîreb>, sîmțalăb> [Por.] ∞ sîmțîb> [Vidi]
4695 sîn sân недра sînb> (mn. sînurĭb>) (i. s.) — nedra ◊ sîn ĭe parća kimĭeșî kare astrukă pĭeptu șî burta — nedra su deo košulje koji pokriva grudi i stomak ◊ mama a fakut pi tata la luok, șî pănă la koļibă l-a dus în sîn — baba je moga oca rodila na njivi, i do kuće ga je nosila u nedrima ◊ sînu kimĭeșî đi bîtrîńață a fuost larg, șî la muĭerĭ askultat ka trastă — nedra starinske košulje bila su široka, i ženama su često služila kao torba [Por.] [Vidi]
4981 sînait bombat испупчен sînaitb> (sînaităb>) (mn. sînaițb>, sînaićeb>) [akc. sînaib>t] (prid.) — (tehn.) ispupčen, trbušast ◊ pĭatra muori a dă źuos trăbe să fiĭe sînaită, kosomită, ku mižluoku bokat în sus — donji vodenični kamen treba da bude ispupčen, trbušast, sa izdignutom sredinom [Zvizd] ∞ sînb> [Vidi]
4693 sînataće sănătate здравље sînataćeb> (mn. sînatățb>) [akc. sînatab>će] (i. ž.) — (med.) zdravlje ◊ sînataće ĭe kînd pi uom nu-l duare ńimika — zdravlje je kad čoveka ne boli ništa ◊ sînataća s-a dorit întođeuna kînd sa đisparțît lumĭa: „Aĭ, ku sînataće!”, „Ramîń ku sînataće!” — zdravlje se želelo uvek kad su se ljudi rastajali: „Ajd’, uzdravlje!”, „Ostaj mi u zdravlju!” [Por.] [Vidi]
4522 sîngur singur сам sîngurb> (sîngurăb>) (mn. sîngurĭb>, sîngureb>) [akc. sîb>ngur] (prid.) — sam, bez društva ◊ sîngur ĭe aăla kare n-are pi ńima — sam je onaj koji nema nikoga ◊ tuoț l-a lasat ș-a ramas în munće sîngur ka kuku — svi su ga napustili, pa je ostao u planini sam kao kukavac ♦ (demin.) sîngurĭelb> [Por.] [Vidi]
4696 sînt sânt свет sîntb> (sîntăb>) (mn. sînțb>, sînćeb>) [akc. sîb>nt] (prid.) — (rel.) svet ◊ sînt nuĭe vrurba sîngură, numa înpreuna ku vro ḑî mare, or vro insă sfîntă: „sînta Dumińika” , „sînta Maĭka Prĭastîśe” — svet nije samostalna reč, ona uvek ide zajedno sa nekim praznikom ili svetim bićem: „sveta Nedelja”, „sveta Majka Prečista” ♦ var. sfîntb> [Por.] ∞ sfîntb> [Vidi]
816 sîntuađir sântoader тодоровац sîntuađirb> (mn. sîntuađirĭb>) [akc. sîntuab>đir] (i. m.) — (mitol.) todorovac, ružno i opako mitsko biće koje ide jašući konja, i kažnjava ljude koji rade noću tokom Todorove nedelje ◊ sîntuađirĭ tuna la marța vasîlor, sara, șî țîn uopt ḑîļe, pănă la marța înkuńată, kînd sa duk — todorovci nastupaju u utorak veče, u prvoj nedelji uskršnjeg posta, i aktivni su osam dana, sve do utorka noću sledeće nedelje, kada odlaze [Por.] ∞ sîntb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
4578 Sînvasîĭ Sânvăsâi Свети Василије Sînvasîĭb> [akc. Sînvasîb>ĭ] (i. m.) — (kal.) Sveti Vasilije ◊ Sînvasîĭ ĭe Anol Nou pi kîļindarĭu al batrîn — Sveti Vasilije je Nova Godina po starom kalendaru ◊ Sînvasîĭu akuma kađe în a patrusprăśi-ļa ḑî în luna ĭanuaruluĭ kare rumîń-aĭ batrîń a kemato kîļindarĭ — Sveti Vasilije sada pada u četrnaesti dan meseca januara, koji su stari Vlasi zvali kalendar ◊ pănă afuost Anol Nou, la Sînvasîĭ s-a fakut ađeturĭ în mulće fĭelurĭ, ku visaļiĭ marĭ pin kafień — dok je Sveti Vasilije bio Nova Godina, priređivali su se razni običaji, sa velikim veseljima po kafanama ♦ sin. Anol Noub> [Por.] [Vidi]
4563 sînźeriș sânger пасдрен sînźerișb> (mn. sînźerișăb>) [akc. sînźerib>ș] (i. m.) — (bot.) pasdren, svibovina (Cornus sanguinea) ◊ sînźerișu ĭe ļemn tufaruos, muaļe șî supțîre, đin ĭel nu sa faśe ńimika đi kasă — pasdren je žbunasto, meko i tanko drvo, od njega se ništa ne pravi za kuću ◊ păkurari sa pazăsk să nu fakă žuardă đin sînźeriș kă dakă baț vićiļi, ĭaļe sînźarĭaḑă la loko-la unđ-aĭ dat — čobani paze da ne prave prut od pasdrena, jer ako njime tučeš stoku, ona će prokrvariti na mestu gde si udario ◊ babiļi a-nvațat kopiĭi să nu frîngă ńiś să nu taĭe sînerișu, kî ĭe pakat — babe su učile decu da ne lome i ne seku pasdren, jer je greh [Por.] ∞ sînźeb> [Vidi]
4562 sînźeruos sângeros крвав sînźeruosb> (sînźeruasăb>) (mn. sînźeruoșb>, sînźeruasăb>) [akc. sînźeruob>s] (prid.) — krvav ◊ s-a batut ku ńiskaĭ kopiĭ, ș-a veńit la koļibă tuot sînźaruos — potukao se sa nekom decom, i došao je kući sav krvav ♦ var. sînźaruosb> ♦ sin. kruntb> [Por.] ∞ sînźeb> [Vidi]
62 sîpaļigă săpăligă мотичица sîpaļigăb> (mn. sîpaļiźb>) [akc. sîpaļib>gă] (i. ž.) — 1.b> (pej.) loše izrađena motika, nepodesna za rad [Rudna Glava] 2.b> posebna vrsta motike, za rad u bašti [Crnajka] 3.b> (ret.) (demin.) mala motika, motičica [Por.] ♦ dij. var sapaļigăb> ◊ sapaļigă ĭe sapă mikă, îngustă, đi sapat la śapă — to je motičica sa uskim sečivom za okopavanje luka (Osnić) [Crn.] ∞ sapab> [Vidi]
61 sîpatuorĭ săpător копач sîpatuorĭb> (sîpatuаorеb>) (mn. sîpatuorĭb>) [akc. sîpatuob>rĭ] (i. m.) — kopač, osoba koja kopa ◊ am avut mulț sîpatuorĭ, șî am gaćit lukru ĭuta — imao sam mnogo kopača, pa sam brzo završio posao [Por.] ∞ sapab> [Vidi]
4418 sîrbaśi sălbătici подивљати sîrbaśib> (ĭuo sîrbaśeskb>, ĭel sîrbaśașćeb>) [akc. sîrbaśib>] (gl. p. ref.) — (ret.) podivljati ◊ žuavina, să n-ar sîrbaśi đi mikă, n-ar puća rămîńa viĭe-n padure întra alće žuaviń sîrbaćiśe — životinja, da ne podivlja od rođenja, ne bi mogla opstati u šumi među ostalim divljim zverima ◊ kopilo-l mik, dakă-l krĭesk parințî răĭ șî bolnavĭ la kap, puaće să sa sîrbaśiaskă ka žuavina — malo dete, ako ga podignu loši i umno poremećeni roditelji, može da podivlja kao životinja ◊ lasă-l drakuluĭ, kă đe kînd a ramas sîngur, a sîrbaśit đe tuot — mani ga dođavola, jer od kada je ostao sam, podivljao je sasvim [Por.] ∞ sîrbaćikb> [Vidi]
4419 sîrbaśiĭe sălbăticie дивљина sîrbaśiĭe b> (mn. sîrbaśiĭb>) [akc. sîrbaśib>ĭe ] (i. ž.) — (ret.) divljina ◊ a puvestît aĭ batrîń kă kînd a veńit aiśa sî sa kăsătorĭaskă, n-a fuost ńima pusta, numa sîrbaśiĭe în tuaće părțĭļi — pričali stari da kad su došli ovde da se nasele, nije bilo nikog nigde, samo divljina na sve strane [Por.] ∞ sîrbaćikb> [Vidi]
4061 sîrbatori sărbători празновати sîrbatorib> (ĭuo sîrbĭeḑb>, ĭel sîrbĭaḑăb>) [akc. sîrbatorib>] (gl. p.) — (kal.) praznovati, uzdržavati se od rada ◊ mulće sîrbatuorĭ babĭeșć ńima nu măĭ sîrbĭaḑă — mnoge bapske praznike niko više ne drži [Por.] ∞ sîrbatuareb> [Vidi]
4059 sîrbatuare sărbătoare празник sîrbatuareb> (mn. sîrbatuorĭb>) [akc. sîrbatuab>re] (i. ž.) — (kal.) praznik, neradan dan ◊ sîrbatuare ĭe ḑîuă kînd nu sa lukră, kă lumĭa sa pazîașće đi vrun rău kare sa-r puńa pi iĭ kînd ar lukra — praznik je dan kad se ne radi, jer se ljudi čuvaju od nekog zla koje bi ih zadesilo kada bi radili ◊ ĭastă sîrbatuorĭ grĭaļe, kînd nu sa lukră ńimika tuota ḑîua, da ĭastă măĭ ușuare, kînd numa ńișći lukrurĭ nu sa kućaḑă lukra — ima teških praznika, kad se ne radi ništa po ceo dan, a ima i lakših, kad se samo neki poslovi ne smeju raditi ◊ a fuost sîrbatuorĭ babĭeșć, șî sîrbatuorĭ popĭeșć, lumĭa măĭ mult a țînut pĭ-aļi babĭeșć — bilo je bapskih praznika, i popovskih praznika, ljudi su više poštovali bapske [Por.] ∞ sîrbatorib> [Vidi]
5290 sîrîkaśuos sărăcăcios јадан sîrîkaśuosb> (sîrîkaśuasăb>) (mn. sîrîkaśuoșb>, sîrîkaśuasăb>) [akc. sîrîkaśuob>s] (prid.) — jadan, bedan, siromašan ◊ s-a mîritat, sîrmana, da baĭatu ĭe sîrîkaśuos đi nu măĭ puać’ să fiĭe — udala se, sirota, a momak joj je jadan da jadniji ne može biti ♦ var. sarîkaśuosb>, sărîkaśuosb>, sărăkaśuosb>, sîrkaśuosb> [Por.] ∞ sarakb> [Vidi]
3567 sîrman sârman сирома sîrmanb> (sîrmanăb>) (mn. sîrmańb>, sîrmańeb>) [akc. sîrmab>n] (prid.) — siroma, sirotan, jadnik ◊ sîrmanu kopilo-la, a ramas șî fara tată, șî fara mumă — siroto ono dete, ostalo je i bez oca, i bez majke ◊ sîrmanu đi ĭel, nu măĭ are pi ńima — siroma on, nema više nikog ♦ sin. sarakb> [Por.] [Vidi]
4352 sîrui rândui уредити sîruib> (ĭuo sîruĭb>, ĭel sîruĭeb>) [akc. sîruib>] (gl. p. ref.) — urediti, srediti ◊ kopiĭi đi miś trăbe învața să sîruĭe paturļi luor dupa skulat — decu od malena treba učiti da sređuju svoje krevete posle ustajanja ◊ urît ĭe kasa ku fată đi mîritat să nu fiĭe sîruită întođeuna — ružno je da kuća udavače ne bude sređena u svako doba [Por.] [Vidi]
4800 sîśara secera жети sîśarab> (ĭuo sîaśirb>, ĭel săśirăb>) [akc. sîśarab>] (gl. p.) — (agr.) žeti, srpom kositi žito ◊ ar fi bun kînd sa-r sîśara luoku pănă astară — bilo bi dobro kad bi se njiva požnjela do večeras ◊ grîu ĭe kaḑut đi vînt, rău grĭeu sa sîăśiră — žito je palo od vetra, jako se teško žanje [Por.] ∞ sîśaratb> [Vidi]
4704 sîta ḑîńi sita-zinelor вилино сито sîta ḑîńib> (mn. sîće ḑîńiluorb>) [akc. sîb>ta ḑîb>ńi] (sint.) — (bot.) vilino sito (Carlina acaulis L.), kravljak ◊ sîta ḑîńi ĭe buĭađe așaḑată șî spinuasă, kare krĭașće pi marźina ļivĭeḑî — vilino sito je niska bodljikava biljka, koja raste po obodima livada ◊ (ver.) rumîńi krĭed kî sîta ḑîńi dă la luokurĭ unđe žuakă ḑîńiļi — Vlasi veruju da vilino sito raste na mestima gde igraju vile [Por.] ◊ (ver.) greuańa kare vrĭa să sa nașće ușuor, trăbe să bĭa apă în kare s-a fĭert sîta ḑîńi — trudnica koja želi da se lako porodi, treba da pije vodu u kojoj se kuvalo vilino sito (Snegotin) [bran.] ∞ sîtăb> [Vidi]
4703 sîtă sită сито sîtăb> (mn. sîćeb>) [akc. sîb>tă] (i. ž.) — sito 1.b>b>b> sito za brašno ◊ sîta đi fańină ĭe o mrĭežă maruntă đi fĭer, strînsă pi o obadă supțîre đi ļemn, ku kare sa śarńe fańina — sito za brašno je jedna sitna metalna mreža, zategnuta na tanak drveni obruč, kojom se prosejava brašno 2.b>b>b> mreža za sejanje ◊ ĭastă șî sîtă đi śernut pĭesîku, ĭa ĭe fakută đin sîtă đi fĭer, prinsă pi un źam đi ļetve — ima i sito za sejanje peska, ono je napravjeno od metalne mreže koja je zategnuta na drveni ram ◊ pănă n-a ĭeșît sîće đi žîță, sîta s-a fakut đin pĭaļe đi śerb, da s-a îngăurit ku brukă đi ļemn — dok se nisu pojavila žičana sita, sito se pravilo od jelenske kože a bušilo drvenim šilom ♦ sin. śurb> ♦ up. sîta ḑîńib> [Por.] [Vidi]
4378 sîtoșală însetoșare жеђање sîtoșalăb> (mn. sîtoșălurĭb>) [akc. sîtoșab>lă] (i. ž.) — žeđanje, stanje u kome se trpi žeđ ◊ numa vićiļii la munće să nu prindă vro sîtoșală mare, đ-aĭa s-a ćemut măĭ mult — samo stoku u planini da ne zahvati neko veliko žeđanje, toga su se najviše bojali [Por.] ∞ sîaćeb> [Vidi]
2137 skaĭ scai чкаљ skaĭb> (mn. skaĭețb>) [akc. skab>ĭ] (i. m.) — (bot.) čkalj (Onopordon acanthium) ◊ skaĭu ĭe buĭađe spinuasă, la vîr are skaĭeće, o buată ku muoț bilovink — čkalj je bodljikava biljka, na vrhu ima čkalju, glavicu sa ružičastom ćubom ♦ var. sin. skaĭećeb>, skaĭaćeb> [Por.] [Vidi]
2138 skaĭeće scaiete чичак skaĭećeb> (mn. skaĭețb>) [akc. skaĭeb>će] (i. m.) — (bot.) čičak (Arctium lappa) ◊ skaĭećiļi ĭe un fĭeļ đi skaĭ, fara spiń pi bît — čičak je vrsta čkalja, bez trnja po stablu ◊ skaĭu ku skaĭećiļi ĭe, mi sa-m pare, tuot o buĭađe, numa skaĭeće iĭ ḑîśem la buata-ĭa spinuasă kare sa prinđe đi țuaļe, da măĭ rău ĭe kînd sa prinđe đi lîna uoilor đi abĭa o skarmîń, dupa śe tunź uoiļi — čičak i čkalj su, čini mi se, iste biljke, samo se „skajaće” zove ona čičkava glava koja se hvata za odeću, a najgore je kad se uhvati za ovče runo da jedva raščešljaš vunu posle striže ◊ ĭastă mulće fĭerlurĭ đi skaĭ, nuoĭ la tuaće ļi ḑîśem spiń — ima više vrsta čkalja, mi ih sve zovemo trnje (Rudna Glava) ♦ var. skaĭaćeb> (Rudna Glava) [Por.] ∞ skaĭb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
3401 skalan scălan вешовка skalanb> (mn. skalańb>) [akc. skalab>n] (i. m.) — 1b>. vešovka*⁾ ◊ skalan sa kĭamă duauă druź đi kukuruḑ ļegaće ku gižîļi una đi alta — vešovka je veza između dva klipa kukuruza, vezana šašom jedan za drugi ◊ kukuruḑu aļes đi samînță s-a ļegat skalan șî s-a atîrnat supt strĭeșînă sî sa ușće măĭ bińe — kukuruz odabran za seme vezivao se u vešovke i kačio pod nadstrešnicu da se bolje suši 2.b> grozd ◊ kopiĭ stau skalan atîrnaț pi gard, șî sa uĭtă la luoptă — deca vise na ogradi okačena ko grozd, i gledaju fudbal ◊ a kuļes viĭa, da n-a dus un skalan đi strugurĭ sî đa la kopiĭ — obrao vinograd, a deci nije doneo ni vezicu grožđa ♦ sin. gramadăb>, șîrb> [Por.] ∞ kukuruḑb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
5178 skalda scălda купати skaldab> (ĭuo skaldb>, ĭel skaldăb>) [akc. skaldab>] (gl. p. ref.) — kupati ◊ s-a dus ku uoĭļi la rîu să ļi skalđe, kă trăbe să ļi tungă ḑîļiļi-șća — otišli su ovcama na reku da ih okupaju, jer treba da ih šišaju ovih dana ◊ kînd am fuost kopil, ma skalda mama într-o karļiță mare, în kara s-a taĭat puorśi — kad sam bio dečak, kupala me je baba u jednom velikom koritu, u kome su se klale svinje ♦ up. spalab> [Por.] [Vidi]
5179 skaldat scăldare купање skaldatb>¹ (mn. skaldaturĭb>) [akc. skaldab>t] (i. s.) — kupanje ◊ kînd ĭerasăm miś, abĭa așćetasăm să gaćim lukruriļi, șă să ńi slubuadă parințî la rîu, la skaldat — kad smo bili mali, jedva bismo dočekali da posvršimo poslove, pa da nas roditelji puste na reku, na kupanje ◊ kît sî fiĭe apa-n rîu đi mikă, kopiĭi gasa ćișnă bună đi skaldat — koliko god da bude voda plitka, deca su na reci nalazila tišak pogodan za kupanje ♦ var. skaldareb> [Por.] ∞ skaldab> [Vidi]
3886 skaluș scăluș скакавац skalușb> (mn. skalușîb>) [akc. skalub>ș] (i. m.) — (ent.) skakavac (Caelifera, Saltatoria) ◊ skalușu ĭe guangă kare traĭașće pin ĭarbă, șî sîare kînd ći apropiĭ đi ĭel — skakavac je buba koja živi u travi, i skače kad joj se približiš ◊ skalușî vara sînt bună momĭală đi prins pĭeșći ku ungița — skakavac je leti dobar mamac za ribolov na udicu ♦ / skalușb> < s + kaluș ♦ sin. lakustăb> [Por.] [Vidi]
4250 skaluș scăluș скакавац skalușb> (mn. skalușb>) [akc. skalub>ș] (i. m.) — (ent.) skakavac (Caelifera) ◊ skalușu ĭe o guangă kare traĭașće pin ĭarbă, are piśuare lunź đinapuoĭ, șî sîare în tuaće părțîļi — skakavac je buba koja živi u travi, ima dugačke zadnje noge, i skače na sve strane ◊ skalușu ĭe bună momĭală đi prins pĭeșć ku ungica — skakavac je dobar mamac za pecanje ribe udicom ♦ sin. lakustăb> [Por.] [Vidi]
3072 skamn scamn хоклица skamnb> (mn. skamńeb>) [akc. skab>mn] (i. m.) — 1.b> (tehn.) hoklica, mala stolica bez naslona; šamlica ◊ la nuoĭ tutuku a fuost măĭ batrîn fĭeļ đi skamn — kod nas je panj bio najstarija vrsta hoklice ◊ skamn đi bătrîńață a fuost fakut đin tutuk ku triĭ krĭanźe în luok đi piśuare — starinska hoklica bila je napravljena od panja sa tri grane, umesto nogu ◊ skamn ku triĭ piśare — tronožac ◊ skamn đi șaḑut — hoklica za sedenje 2.b> sedište na tkačkom razboju; klupica ◊ skamnu la razbuoĭ ĭe blana pi kare șîađe țîsatuarĭa — sedište na tkačkom razboju je daska na kojoj sedi tkalja 3.b> (fig.) (zast.) sedište vlasti; glavni grad; prestonica ◊ biļigradu ĭe skamnu lu Sîrbiĭe — beograd je prestonica Srbije ◊ Țăļigradu ĭe skamno-l turśiesk — Carigrad je turska prestonica [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
4121 skapńik zgârcit тврдица skapńikb> (skapńikăb>) (mn. skapńiśb>, skapńiśeb>) [akc. skab>pńik] (prid.) — (zast.) tvrdica, cicija, škrtica ◊ muoșu a fuost mare skapńik — čiča je bio velika tvrdica ◊ skapńik mare, n-a dat la ńima ńimika — velika škrtica, nije davao nikom ništa ♦ sin. zgîrśitb> [Por.] [Vidi]
3766 skară scară мердевине skarăb> (mn. skărĭb>) [akc. skab>ră] (i. ž.) — 1.b> merdevine, stube ◊ tuata kasa avut skară đi ļemn, pi ĭa s-a suit kînd guod s-a lukrat śuava pi sus — svaka kuća je imala merdevine, na njih se penjalo kad god se radilo nešto na visini 2.b> (u množini) stepenice ◊ skărîļi kășî a fuost fakuće đin doa-triĭ bolovańe marĭ đi pĭatră — kućne stepenice bile su izrađene od dva-tri poveća kamena ♦ sin. bîsamakb>, trĭaptăb> [Por.] [Vidi]
4769 skiĭe schi смучка skiĭeb> (mn. skiĭb>) [akc. skib>ĭe] (i. ž.) — smučka, skija ◊ skiĭe rar kare a karat la nuoĭ đi bătrîńață, s-a vaḑut măĭ întîń dupa rat pin vuoĭskă — skije retko je ko vozio od starina, viđene su prvi put u vojsci posle rata ◊ skiĭ-ļi a fakut ćińerișu đin blăń đi tarabă — skije je pravila omladina od dasaka za tarabu [Por.] [Vidi]
4765 skimba schimba мењати skimbab> (ĭuo skimbb>, ĭel skimbăb>) [akc. skimbab>] (gl. p. ref.) — menjati, promeniti, zameniti, razmeniti; presvući se ◊ n-a fuost aăla luoku luĭ đintîń, numa ĭel l-a skimbat măĭ amînat ku vrunu — nije to bilo njegovo mesto od početka, nego ga je on kasnije zamenio sa nekim ◊ s-a imat ka puorku, șî s-a dus la kasă sî sa skimbe — isprljao se kao svinja, i otišao je kući da se presvuče ◊ a pļekat în bankă să skimbe galbińi, ama pi drum l-a apaurît uoțî — krenuo je u banku da razmeni dukate, ali su ga usput opljačkali lopovi ♦ sin. primeńib> [Por.] [Vidi]
4766 skimbat schimbat промењен skimbatb> (skimbatăb>) (mn. skimbațb>, skimbaćeb>) [akc. skimbab>t] (prid.) — 1.b> promenjen, izmenjen, zamenjen ◊ kînd s-a-ntuors đin rat la kasă, n-a kunoskut ńimika: tuot a fuost skimbat — kad se vratio iz rata kući, nije prepoznao ništa, sve je bilo izmenjeno 2.b> svečano odeven ◊ la nuntă, ka șî la tuată visaļiĭe, uomu sa duśe skimbat în țuaļe nuoĭ — na svadbu, kao i na bilo koje veselje, čovek ide presvučen u novo odelo ♦ sin. primeńitb> [Por.] ∞ skimbab> [Vidi]
4590 skinśońa scânci скичати skinśońab> (ĭuo skinśuonb>, ĭel skinśuańeb>) [akc. skinśońab>] — (o psu) skičati, cvileti ◊ kînîļi đi đesńață skinśuańe una-ntruuna, puaće-fi bolnau, kă nu l-a batut ńima, da mînkare are đestulă — pas od jutros neprestano skiči, možda je bolestan, jer ga niko nije tukao, a hrane ima dovoljno [GPek] [Vidi]
6350 skîpara scăpăra варничити skîparab> (ĭuo skapîrb>, ĭel skapîrăb>) (gl.) — 1.b> varničiti, sevati, bljeskati ◊ sa ḑîśe kă śuava skapîră kînd săr skinćiĭi, ka kînd skapirĭ ku amnarĭu — kaže se da nešto varniči kad iskaču varnice, kao kad krešeš kresivom 2.b> kresati kresivom ◊ muoșu skapîră ku amnarĭu, sa kinuĭe să aprindă lula, ama ĭaska nu-ĭ bună — čiča kreše ocilom, muči se da zapali lulu, ali mu trud ne valja ♦ sin. străluśib> [Por.] [Vidi]
6351 skîparat scăpărare варничење skîparatb> (mn. skîparaturĭb>) (i. s.) — varničenje ◊ fu ńagura bîznă, ama sa vaḑu un skîparat, kakînd dă vrunu ku amnarĭu să aprindă lula — beše mrkli mrak, ali se videlo neko varničenje, kao kad neko pokušava da kresivom zapali lulu ♦ var. skîparaturăb> [Por.] ∞ skîparab> [Vidi]
4455 skîrțaĭală scârțâială шкрипа skîrțaĭalăb> (mn. skîrțaĭaļeb>) [akc. skîrțaĭab>lă] (i. ž.) — škripa, škripanje ◊ uom mare, blăńiļi în patus uskaće, numa skîrțaĭala s-auđe pănă ĭel mîńiuos trăiră pin suobă — čovek kupan, daske u podu suve, samo se škripanje čuje dok on ljutit šeta po sobi ◊ đin skîrțîĭe ĭasă skîrțaĭală, da đin skîrțuańe, skîrțońală — od „škripi” dolazi reč „škripa”, a od „škripnje” ĭe „škripanje” ♦ var. skîrțońalăb> [Por.] ∞ skîrțb> [Vidi]
4588 skîrțaĭkă skârțâitoare чегртаљка skîrțaĭkăb> (mn. skîrțăĭśb>) [akc. skîrțab>ĭkă] (i. ž.) — čegrtaljka ◊ skîrțaĭka a fuost žukariĭa kopiĭiluor đi ļemn, avut o roćiță ku đinț kare s-a-nvrćit, ș-atîrnat un ļimburuș đi blanuță supțîre — čegrtaljka je bila dečja drvena igračka, imala je nazubljeni točkić koji se okretao i kačio drveni jezičak ♦ sin. tărătoareb> [Por.] ∞ skîrțb> [Vidi]
6088 skîrmana scărmăna влачити skîrmanab> (ĭuo skarmînb>, ĭel skarmînăb>) [akc. skîrmanab>] (gl. p.) — (o vuni) vlačiti ◊ dupa śe sa spală șî sa uskă, lîna trăbe skîrmana, đin skurt ḑîs: trăbe trekută pin mîńiļi muĭerilor, kî đemult n-a fuost mașînă đi miță — posle pranja i sušenja, vunu treba vlačiti, u najkraćem rečeno: vuna treba proći koz ženske ruke, jer ranije nije bilo vunovlačara ◊ skîrmanînd lîna, muĭeriļi o kurîță đi lomańe kare s-a nîklait în lînă, pănă uoĭļi s-a tras pin buĭeḑare șî pin tufare, da apa n-a putut să ļi ļimpeḑaskă — vlačeći vunu, žene su je čistile od krhotina koje su se usukale u vuni , dok su se ovce provlačile koz bujad i šipražje, a voda nije mogla da ih spere [Por.] [Vidi]
6089 skîrmanat scărmănat влачан skîrmanatb>² (skîrmanatăb>) (mn. skîrmanațb>, skîrmanaćeb>) [akc. skîrmanab>t] (prid.) — (o vuni) vlačan, obrađen vlačenjem ◊ lînă skîrmanată sa traźe pin darak sî sa skuată đin ĭa bițurĭ aļi tarĭ, sî ramînă numa lîna muaļe, đin kare sa faśe kairu — vlačena vuna se provlači kroz geben da bi se iz nje izvukli tvrdi pramenovi, da ostane samo meka vuna do koje se pravi kudeljka [Por.] ∞ skîrmanab> [Vidi]
4790 skîržală scrijeleală шкработина skîržalăb> (mn. skîržăļb>) [akc. skîržab>lă] (i. ž.) — škrabotina ◊ śe gud skîržală pi pĭatră la Kîrșe gasăsk rumîńi nuoștri, ginđesk kă ĭe sămn đi bań — koju god škrabotinu dađu na kamenu na Kršu naši Vlasi, misle da je znak zakopanog blaga ♦ var. skrižalăb> [Por.] [Vidi]
4791 skîržîĭat scrijelit нашкрабан skîržîĭatb> (skîržîĭatăb>) (mn. skîržîĭațb>, skîržîĭaćeb>) [akc. skîržîĭab>t] (prid.) — naškraban ◊ tuot parĭaćiļi lu kasa nuauă a fuost skîržîĭat đi kopiĭ, șă nu ĭa ramas alta ńimika, numa să-l provăruĭe — sav zid nove kuće je bio naškraban od dece, pa mu nije ostalo ništa drugo nego da ga prekreči [Por.] ∞ skîržalăb> [Vidi]
4447 skobi scobi дубити skobib> (ĭuo skobĭeskb>, ĭel skobĭașćeb>) [akc. skobib>] (gl. p. ref.) — dubiti; čačkati ◊ țîganu skobĭașće ļingura în ļemn muaļe — Ciganin dubi kašiku u mekom drvetu ◊ đimult tot nat avut bîtu luĭ ku kare dupa mînkare a skobit đințî — nekada je svako imao svoj štapić kojim je posle jela čačkao zibe [Por.] ∞ skuabăb> [Vidi]
4452 skobituare scobitoare чачкалица skobituareb> (mn. skobituorĭb>) [akc. skobituab>re] (i. ž.) — čačkalica ◊ skobituarĭa a fuost fakută đin bîćiśel supțîrĭe đi ļemn uskat, a fuost skurtă șă askuțîtă la un kap — čačkalica je bila napravljena od tankog štapića suvog drveta, bila je kratka i zašiljena na jednom kraju ◊ ku skobituarĭa s-a skobit đințî dupa mînkare — sa čačkalicom su se čačkali zubi posle jela ◊ tot nat în kasă avut skobituarĭa luĭ — svako je u kući imao svoju čačkalicu ◊ skobituariļi s-a țînut înțapaće într-un kĭes, atîrnat la kamin, lînga aragu đi mîsurat lapćiļi — čačkalice su se držale ubodene u kesu, okačenu kod kamina, pored raboša za merenje mleka ♦ var. skoabițăb> (Tanda)[Por.] ∞ skuabăb> [Vidi]
4449 skobitură scobitură удубљење skobiturăb> (mn. skobiturĭb>) [akc. skobitub>ră] (i. ž.) — udubljenje, šupljina, rupa nastala dubljenjem; rezbarija ◊ skobiturĭ faśe uomu ku skuaba, faśe apa-n pomînt kînd sa-nvrćașće-n luok, faśe karĭaćiļi kînd ruađe ļemnu — udubljenja pravi čovek dubačem, voda u zemlji kad se okreće u mestu, crv kad nagriza drvo ◊ a ramas đi la mama o furkă đi tuors ku skobituriļi lu dĭeda — ostala je od babe preslica sa dedinim rezbarijama [Por.] ∞ skuabăb> [Vidi]
4738 skobîlțî scobîlțî излокати skobîlțîb> (ĭuo skobîlțăskb>, ĭel skobîlțașćeb>) [akc. skobîlțîb>] (gl.) — (zast.) izlokati, dubiti, bušiti, kopati ◊ sudomu a skobîlțît drumu, ș-a ramas numa ńișći găuruańe đi nu sa puaće treśa ku karu — provala oblaka je izlokala put, ostale su samo neke rupčage da se ne može proći kolima ♦ up. skobib> [Por.] [Vidi]
6073 skoća scoate вадити skoćab> (ĭuo skuotb>, ĭel skuaćeb>) [akc. skoćab>] (gl. p. ref.) — vaditi; pravdati; spasiti, izbaviti ◊ kum sa va skoća đin nakaz în kare s-a-nvîrḑît, ńiś sfîntu dumńeḑîu nu puaće șćiĭa — kako će se vaditi iz problema u koji se upleo, ni bog sveti ne može znati ◊ n-a fuost atît đemult, kînd đințî am skuos la kovaś — nije bilo tako davno, kad smo zube vadili kod kovača ◊ nu ći skoća ku minśuń, spuńe kum a fuost — nemoj se vaditi lažima, kaži kako je bilo ◊ đi triĭ uorĭ l-a skuos đi la muarće — tri puta ga je spasio smrti [Por.] [Vidi]
2878 skofîrļiĭe scăfârlie чашица колена skofîrļiĭeb> (mn. skofîrļiĭb>) [akc. skofîrļib>ĭe] (i. ž.) — (anat.) čašica kolena (Patulla) ◊ skofîrļiĭa ĭe uos mik, totîrlat kare țîńe źanunkiļi să nu sară đin înkeĭatură — čašica je mala, okrugla koska koja drži koleno da ne iskoči iz zgloba ◊ s-a lovit ku sakurĭa în skofîrļiĭe, ș-a noroḑît đi durĭare, pănă n-ažuns la doptur — udario se sekirom u čašicu kolena, i poludeo je od bolova dok nije stigao do lekara ♦ var. skofîrțîĭeb> [Por.] [Vidi]
4654 skopi scopi штројити skopib> (ĭuo skopĭeskb>, ĭel skopĭașćeb>) [akc. skopib>] (gl. p. ref.) — (vet.) štrojiti, škopiti ◊ a rașît tata să skopĭaskă maskuru, ș-a kĭemat komșîĭļi să-ĭ ažuće — rešio otac da štroji vepra, i pozvao komšije da mu pomognu ◊ aĭ nuoștri aĭ batrîń a șćut sîngurĭ să skopĭaskă maskuru, kalu șî berbĭeku — naši stari su znali sami da štroje vepra, konja i ovna [Por.] [Vidi]
4787 skorușă scorușă оскоруша (плод) skorușăb> (mn. skorușb>) [akc. skorub>șă] (i. ž.) — (bot.) oskoruša (plod) ◊ skorușa ĭe puama skorușuluĭ — oskoruša je plod oskoruše ◊ skorușa vĭarđe ĭe amară, akră șă strînźe gura — zelena oskoruša je gorka, kisela i opora ◊ skorușa ĭe bună đi mînkare kînd sa kuaśe bińe șî sa muaĭe — oskoruša je dobra za jelo kad sazri dobro i omekša ◊ ku skorușă vrodată s-a fakut kĭag — sa oskorušom se nekada pravilo sirište ♦ up. skorușb> [Por.] [Vidi]
2335 skovĭardă scovardă палачинка skovĭardăb> (mn. skovĭerḑb>) [akc. skovĭardă] (i. ž.) — (nutr.) palačinka ◊ skovĭarda sa faśe đin faină đi grîu ku apă șî ku lapće — palačinka se pravi od pšeničnog brašna, vode i mleka ♦ var. skovardăb> ♦ up. ćușb>² [buf.] [Vidi]
4779 skriĭa scria писати skriĭab> (ĭuo skriub>, ĭel skriĭeb>) [akc. skriĭab>] (gl. p. ref.) — pisati ◊ vrodată đi bătrîńață s-a skriĭat numa ku konđeĭu — nekada davno pisalo se samo kondeljom ◊ păkurari a skris pi butorśiļi faguluĭ, or kă pi śuperś — pastiri su pisali na stablima bukve, ili na pečurkama ◊ muĭerļi đemult n-a șćut ńiś să skriĭe, ńiś să śećaskă — žene nekad nisu znale ni da pišu, ni da čitaju ♦ sin. konđeĭab> [Por.] [Vidi]
4781 skripsuare scris запис skripsuareb> (mn. skripsuorĭb>) [akc. skripsuab>re] (i. ž.) — (ret.) zapis, spis, tekst, pismo ◊ a fakut vro skripsuare ku furiș, ș-a trîmĭeso pi pîkurarĭ la uoț în padurĭe, să fugă kă vin potîrńiśi bugarilor să-ĭ omuară — napisao je pismo u potaji i poslao ga preko čobana odmetnicima u šumu, da beže jer ide bugarska potera da ih ubije ♦ sin. karćeb> [Por.] ∞ skriĭab> [Vidi]
3864 skrisă buburuză бубамара skrisăb>² (mn. skrisăb>) [akc. skrib>să] (i. ž.) — (ent.) bubamara (Coccinella septempunctata) ◊ skrisa ĭe o guangă ruoșîĭe ka fuoku, ku pĭaće ńagre pi ăripĭ — bubamara je buba jarkocrvena sa crnim pegama na krilima ◊ sa kĭamă „skrisa” kă la ćińeriș zbuară đi pi źeĭśt în parća-ĭa unđe-ļi skrisă însa đi kăsătorit — zove se „zapis” jer mladima leti sa prsta na stranu na kojoj je osoba suđena za brak ♦ / skrisăb> < skris — zapisano; sudbina (expl. Durlić) [Por.] ♦ dij. sin. gongorițb> (Gradskovo), gargarițăb> (Šipikovo) [Tim.] ♦ dij. sin. gongiță pistrițăb> (Debeli Lug) [GPek], (Laznica) [Hom.] ♦ dij. sin. paparudăb> (Jabukovac) [Pad.] ∞ skriĭab> (Ima umotvorina!) [Vidi]
4780 skrisuare scrisoare писање skrisuareb> (mn. skrisurĭb>) [akc. skrisuab>re] (i. ž.) — pisanje ◊ a fuost bun șkolarĭ, adîns la skrisuare ńima nu l-a putut întreśa — bio je dobar đak, naročito ga u pisanju niko nije mogao nadmašiti ♦ var. (skr.) skrisb> ♦ up. skripsuareb> [Por.] ∞ skriĭab> [Vidi]
2081 skrofiță scrofiţă грмуша skrofițăb> (mn. skrofițb>) [akc. skrofib>ță] (i. ž.) — (ornit.) grmuša (Syliva curruca) ◊ skrofița kam aduśe ku bîrbĭaćiļi, ama ĭe măĭ frumuasă pasîrĭe, are trup măĭ fakut — grmuša je nalik na vrapca, ali je lepša ptica, ima skladnije telo ♦ / (demin.) < skruafăb> — „krmača” + -ițăb> [Por.] ∞ skruafăb> [Vidi]
4218 skruafă scroafă крмача skruafăb> (mn. skruafeb>) [akc. skruab>fă] (i. ž.) — 1.b> (zool.) krmača ◊ a avut aĭ miĭ în sat doă skruafe șî un maskur — imali su moji na selu dve krmače i jednog vepra ◊ skruafa are śinś purśiĭ — krmača ima petoro prasadi ◊ la skruafă iĭ s-a fakut đi verît — krmači je vreme za bukarenje 2.b> (pej.) aljkavuša ◊ fata ĭe imuasă ka skruafa — devojčica je prljava kao krmača ◊ sa tîvaļiașće pin morśila ka skruafa — valja se u blatu kao krmača ♦ sin. puarkăb> [Por.] ∞ puorkb> [Vidi]
4705 skuarță scoarță кора skuarțăb> (mn. skuorțb>) [akc. skuab>rță] (i. ž.) — (zast.) (bot.) kora drveta ◊ tuot ļemnu are skuarță, măĭ supțîre, măĭ gruasă, măĭ aspură or măĭ ńaćidă — svako drvo ima koru, tanju, deblju, rapaviju ili glatkiju ◊ đin skuarță đi ćiĭ pîkurari fak buśin — od lipove kore čobani prave rikalo ♦ sin. kuažăb> ◊ (top.) Kraku skuarță — Korina kosa, top. u Majdanpečkoj šumi [Por.] ◊ đin skuarță đi ćiĭ s-a fakut skulă adînśa đi prins pĭeșć — od lipove kore pravile se poseban pribor za hvatanje ribe (Leskovo) [GPek] [Vidi]
3119 skubikur scobituri шипурак skubikurb> (mn. skubikurĭb>) [akc. skubikub>r] (i. m.) — (bot.) šipurak (Rosa canina) ◊ skubikur ĭe trîndafir sîrbaćik — šipurak je divlja ruža ◊ puama lu skubikur sa kĭamă skubikură, șî sa kuļiaźe đi ćaĭ — plod šipurka je šipak, i bere se za čaj ◊ ļiemnu lu skubikur sa kĭamă măśiĭaș, șî ku ĭel babiļi đeskîntă đi gîlbinarĭe, đi lunaćik șî đi înfrațîșat — drvo šipurka zove se maćijaš, i njime babe baju protiv žutice, za razdvajanje jednomesečnika i za bratimljenje ♦ sin. măśiĭașb> [Por.] [Vidi]
3121 skubikură măceașă шипак skubikurăb> (mn. skubikurĭeb>) [akc. skubikub>ră] (i. ž.) — (bot.) šipak, plod šipurka ◊ skubikura sa adună kînd roșîașće, șî sa muaĭe, atunśa ĭe kuaptă — šipak se bere kada pocrveni i smekša, tada je zreo ◊ skubikura sa uskă șîn đin ĭa sa faśe tare bun ćiaĭ — šipak se suši i od njega se pravi jako dobar čaj [Por.] ∞ skubikurb> [Vidi]
4372 skućik scutec пелена skućikb> (mn. skućiśeb>) [akc. skub>ćik] (i. s.) — pelena ◊ skućiku ĭe parśel đe pînză, țasut la razbuoĭ, kare l-a pus în ļagîn supt kurițu lu kopil mik — pelena je komad platna, tkanog na razboju, koji se stavljao u kolevku pod dupence malog deteta ◊ đi bătrîńață kopiĭi nu s-a-nfășurat în skućik, numa piśorițîļ ļ-a ļegat în fașîĭe să nu sa strîmbe — nekada se deca nisu uvijala u pelene, samo su im nogice bile uvezane trakama da se ne iskrive ♦ up. fașîĭeb> [Por.] [Vidi]
4785 skulat sculat усправљен skulatb> (skulatăb>) (mn. skulațb>, skulaćeb>) [akc. skulab>t] (prid.) — 1.b> (o položaju) uspravljen, uspravan, dignut ◊ kînd tună narńiku în suobă, nuoĭ tuoț ăl așćetam, skulaț ka lumanarĭa — kad ulazi narednik u sobu, mi ga svi dočekamo uspravni kao sveća 2.b> (o budnosti) probudjen, budan ◊ kînd uoțî a-nśeput să bată la ușă, ĭuo am fuost skulat șî sprimit să pļek la lukru — kad su lopovi počeli da lupaju na vratima, ja sam bio budan i spreman da pođem na posao [Por.] ∞ skulab> [Vidi]
4689 skulă sculă старудија skulăb> (mn. skuļeb>) [akc. skub>lă] (i. ž.) — (tehn.) 1.b>b>b> starudija, stara upotrebljavana, polovna stvar ◊ skulă ĭe vrun alat or vrun vas kare ĭe batrîn, ma nu-l lapiḑ numa-l puń sus kă-ț va măĭ fi dă trĭabă — stara stvar je neki alat ili sud koji je star, ali ga ne bacaš već ga sklanjaš na stranu, jer ti može zatrebati ◊ ma duk să goļesk podrumu dă skuļe, kă nu ma-ĭiastă luok guol dă ĭiaļe — idem da ispraznim podrum od starih stvari, jer više nema slobodnog mesta od njih [Mor.] ♦ dij. sin. budonuasăb>, bodonoasăb> [Por.] 2.b>b> alatka ◊ sakurĭa ĭe skulă dă lukrat la ļemn — sekira je alatka za obradu drveta ◊ ferarĭu arĭe skuļiļi luĭ adînsă dă lukrat la fĭer — kovač ima svoje posebne alatke za obradu metala (Ranovac) [Mlava] [Vidi]
4786 skumpi scumpi поскупити skumpib> (ĭuo skumpĭeskb>, ĭel skumpĭașćeb>) [akc. skumpib>] (gl. p. ref.) — poskupiti ◊ tuot s-a skumpit, da bań nus — sve je poskupelo, a para nema [Por.] ∞ skumpb> [Vidi]
2135 skumpină scumpină руј skumpinăb> (mn. skumpińeb>) [akc. skumpib>nă] (i. ž.) — (bot.) ruj, rujevina (Cotinus coggyria) ◊ skumpină ĭe buĭađe ku frunḑa ruoșîĭe ka para fuokuluĭ — ruj je biljka sa listom crvenim kao plamen vatre ◊ tare bun ļak đi mulće buaļe — jako dobar lek za mnoge bolesti [Por.] [Vidi]
4085 skund scund плитак skundb> (skundăb>) (mn. skunḑb>, skunđeb>) [akc. skub>nd] (prid.) — (zast.) plitak ◊ aśi ĭe rîu skund, puoț să-l trĭeś ļesńe — tu je reka plitka, možeš lako da je pređeš ◊ strakina ĭe skundă, nuĭe bună đi đimikat lapćiļi — panica je plitka, nije dobra za drobljenje mleka [Por.] ♦ dij. sin. spintb> (Kobilje) [Stig] ♦ supr. adînkb> [Por.] [Vidi]
3016 skuoĭkă scoică шкољка skuoĭkăb> (mn. skuoĭśb>) [akc. skuob>ĭkă] (i. ž.) — (zool.) školjka (Unio) ◊ (vet.) kînd vaka s-a bolnavit đi întrokĭat, aĭ batrîń adunat skuoĭś șî ļ-a batut marunt, șî ļ-a suflat la vakă în uokĭ — kada bi kravi obolele oči, stari su skupljali školjke, tucali ih sitno, i duvali kravi u oči [Por.] [Vidi]
6015 skuok scoc нагиб skuokb> (mn. skuokurĭb>) [akc. skuob>k] (i. m.) — (tehn.) nagib, ugao; pad ◊ skuok ĭe kuot supt kare apa đin buduruoĭ baće în ruata muori — nagib je ugao pod kojim voda iz badnja bije u vodenični točak ◊ skuoku lu buduruoĭu muori kîtra ruata muori, trăbe să fiĭe în žumataća kuotuluĭ stîmpit — nagib vodeničnog badnja prema vodeničnom točku, treba da bude na polovini pravog ugla [Por.] ∞ muarăb> [Vidi]
6074 skuos scos вађење skuosb>¹ (mn. skuosurĭb>) [akc. skuob>s] (i. s.) — vađenje; izvlačenje ◊ vrĭamĭa ĭe đi skuos krumpiĭi — vreme je za vađenje krompira ◊ s-a lasat đi skuos la ļamńe đin borugă, kî ĭe rîpa mult înaltă — napustio je vađenje drva iz potoka, jer je uspon mnogo veliki [Por.] ∞ skoćab> [Vidi]
5646 skurćeĭkă scurteică либада skurćeĭkăb> (mn. skurćeĭśb>) [akc. skurćeb>ĭkă] (i. ž.) — libada ◊ [Pad.] skurćeika ĭe țoală skurtă pănă la brâu šî are mâńeś lunż, să poartă pistă śupag — libada je haljetak kratak do pojasa, sa dugim rukavima, nosi se preko košulje [Pad.] [Vidi]
4809 skurĭa scura отицати skurĭab> (ĭuo ma skurb>, ĭel sa skurĭeb>) [akc. skurĭab>] (gl. ref.) — (o tečnosti) oticati, slivati se; kapati ◊ la trekut apa đi zapuk, șî pikurĭ đi apă sa skurs pi firĭe șî pi gît — probio ga je znoj od vrućine, i grašci znoja slivali su mu se niz lice i vrat ◊ s-a batut đi pluaĭe supt un ļemn, ș-a statut aśiĭa pănă apa đi pi krĭanźe na-nśeput skurĭa luĭ dupa kap — sklonio se zbog kiše pod jedno drvo, i stajao je tu dok mu se voda sa grana nije počela slivati za vrat [Por.] ∞ kureb> [Vidi]
5896 skursură scursură остатак skursurăb> (mn. skursurĭb>) [akc. skub>rsură] (i. ž.) — ostatak ◊ bĭa și mînkă, kă aște sîn skursurile če a ramas de la praznik — pij i jedi, jer ovo su ostaci od slave [Tim.] [Vidi]
2928 skurt scurt кратак skurtb> (skurtăb>) (mn. skurțb>, skurćeb>) [akc. skub>rt] (prid.) — kratak ◊ grabiț ku lukru, kă akuma ĭe ḑîua skurtă, ĭuta kađe nuapća — požurite sa poslom, jer je sada dan kratak, brzo pada noć ◊ păru lung, minća skurtă — duga kosa, kratka pamet ◊ asta nu kî ĭe skurt, numa ĭe skurt đi tuot — ovo ne da je kratko, nego je kratko sasvim ♦ supr. lungb> [Por.] ∞ skurtab> [Vidi]
2932 skurtak scurtac кратеж skurtakb> (mn. skurtaśb>) [akc. skurtab>k] (i. m.) — (ret.) kratež, okratak, krljak, koji je kraći od uobičajene dužine ◊ rîa ĭe padurĭa pi arșîță, numa kîći un skurtak koļa-koļa — slabo je rastinje na pržolju, samo poneki krljak tu i tamo ◊ s-a dus în bataĭe ku vrun skurtak, kare a ramas pitulat đi la dĭedî-su — otišao je u borbu sa nekim kratežom, koji je ostao sakriven od njegovog dede [Por.] ∞ skurtab> [Vidi]
2929 skurtat scurtat скраћен skurtatb> (skurtatăb>) (mn. skurtațb>, skurtaćeb>) [akc. skurtab>t] (prid.) — skraćen ◊ are o blană, skurtată pi masura lu vrakńiță, ama nu șćiĭe unđe a puso — ima jednu dasku, skraćenu po meri kapije, ali ne zna gde je ostavio ◊ grĭeu bolnau, vĭađe șî ĭel kî ĭe traĭu luĭ skurtat — teško bolestan, vidi i sam da mu je život skraćen ♦ supr. lunźitb> [Por.] ∞ skurtab> (Ima umotvorina!) [Vidi]
2931 skurtatură scurtătură ократак skurtaturăb> (mn. skurtaturĭb>) [akc. skurtatub>ră] (i. ž.) — 1.b> (o dužini) okratak, kratež, koji je kraći od uobičajene dužine ◊ a tunat în traușă ku o skurtatură đi bît, șî kînd a sarit kînoćeĭi aĭ miĭ la ĭel, n-avut ku śe sî sa apire — ušao je u dvorište sa jednim kratežom od štapa, i kada su moje psine skočile na njega, nije imao čime da se brani ◊ fĭaćiļi puartă o skurtatură đi sukńe, n-au ku śe ńiś kuru s-astruśe — devojke nose okratak od suknje, nemaju čime ni dupe da pokriju 2.b> (o rastojanju) (zast.) prečica ◊ kînd lumĭa amĭers pi piśuare, s-a katat skurtaturĭ la drum, fiĭe kît đi lung să fiĭe — kad su ljudi išli pešice, tražile su se prečice na putu, ma koliko dug bio ♦ var. skurtakb> [Por.] ∞ skurtab> [Vidi]
2933 skurtuț scurtuţ краћи skurtuțb> (skurtuțăb>) (mn. skurtuțb>, skurtućeb>) [akc. skurtub>ț] (prid.) — kraći ◊ numa să fiĭe kîta măĭ skurtuț, ar înkĭepa în gaură — samo da je malo kraći, stao bi u rupu ♦ / (dem) < skurtb> + uț [Por.] ∞ skurtab> [Vidi]
4559 skutura scutura трести skuturab> (ĭuo skuturb>, ĭel skuturăb>) [akc. skuturab>] (gl. p. ref.) — 1.b>b> (tehn.) tresti, stresti, istresti ◊ tata skutură prunu, da kopiĭi adună pruńiļi đi pu žuos în kuafe, ļi duk în kîzańiĭe șî ļi varsă-n kadă — otac trese šljivu, a dace skupljaju šljive sa zemlje u kofe, nose ih u kazanicu i sipaju u kacu ◊ nu-l lasă în koļibă pănă nu skutură tuata zapada đi pi burkă — ne pušta ga u kući dok ne otrese sav sneg sa kaputa 2.b>b> (med.)(psih.) doživeti stres ◊ spuńe kă la Morminț-aĭ batrîń a vaḑut moruońi, șî atîta s-a skuturat đi frikă đi doă ḑîļe n-a ĭeșît đin koļibă — kaže da je kod Starog Groblja videla vampire, pa se toliko potresla od straha da dva dana nije izlazila iz kuće ♦ sin. zgîndîrab> [Por.] [Vidi]
5142 skuturat scuturat стрес skuturatb> (mn. skuturaturĭb>) [akc. skuturab>t] (i. ž.) — 1.b> (med.) stres ◊ s-a bulnavit tare đi skuturat, kînd auḑîț kî ĭ-a murit mumî-sa — teško je obolela od stresa, kad je čula da joj je umrla majka 2.b> (fizički) trešenje ◊ vrĭamĭa đi skuturat pruńiļi — vreme je za trešenje šljiva [Por.] ∞ skuturab> [Vidi]
4560 skuturatu scuturatu ? струна skuturatub> (mn. skuturaturĭb>) [akc. skuturab>tu] (i. s.) — (med.) struna, spušten želudac ◊ đi skuturatu sa bulnavĭesk muĭeriļi, kînd ļi kađe rînḑa la burta muaļe — od strune oboljevaju žene, kad im se želudac spušta u donji deo stomaka ◊ skuturatu a ļikuit babiļi, kare a șćut să tragă rînḑa napuoĭ — strunu su lečile babe koje su znale masiranjem da vrate želudac na mesto [Por.] ∞ skuturab> [Vidi]
4564 skuturatură scuturătură тресење skuturaturăb> (mn. skuturaturĭb>) [akc. skuturatub>ră] (i. ž.) — tresenje, trešnja ◊ n-avut pruń mulț, ș-a gaćit ĭuta ku skuturatura — nisu imali mnogo šljiva pa su brzo završili tresenje ♦ skr. skuturatb> [Por.] ∞ skuturab> [Vidi]
3859 slamńak saltea cu paie сламарица slamńakb> (mn. slamńaśeb>) [akc. slamńab>k] (i. m.) — slamarica ◊ slamńak ĭe un sak mare, țasut đi kîńipă șî umplut đi paĭe or gižă, pus pi pat đi ļemn să aĭbă lumĭa așćernut muaļe đi durmit — slamarica je jedan veliki džak, tkan od konoplje i napunjen slamom ili komušinom, koji se stvaljao na drveni krevet da bi ljudi imali meku postelju za spavanje ◊ rumîń-aĭ batrîń a trait în borđeĭe, ș-a durmit pi rugožînă așćernută pi pomînt guol, șî n-așćut đi paturĭ ńiś đi slamńaśe — stari Vlasi su živeli u zemunicama, spavali su na rogozini prostrtoj na goloj zemlji, i nisu znali za krevete i slamarice ◊ slamńaku s-a-npuĭat pi la gîzdoćiń, kare pin koļibĭ avut paturĭ đi durmit — slamarica se pojavila kod bogataša, koji su u svojim kolibama imali krevete za spavanje [Por.] ∞ patb> [Vidi]
4818 slańină slănină сланина slańinăb> (mn. slańińb>) [akc. slańib>nă] (i. ž.) — slanina, potkožna masnoća na životinjskom telu ◊ puorśi đi bătrîńață kînd s-a-ngrașat vrodată, avut pĭeśină multă, da slańină puțînă — starinske svinje koje su se nekada tovile, imale su samo krtinu, a slanine malo ◊ slańină uskată — sušena slanina ◊ slańină afumată — dimljena slanina ◊ slańină pîržîtă — pržena slanina ♦ var. slainăb> (Crnajka, Tanda) [Por.] ♦ dij. sin. kļisăb> [buf.]b> [Vidi]
4820 slăńinuță slăninuță сланиница slăńinuțăb> (mn. slăńinuțb>) [akc. slăńinub>ță] (i. ž.) — (nutr.) (demin.) slaninica ◊ ń-a dus șă kîći un parśel đi slăńinuță ku usturoĭ ćinîr, șî pîńe kaldă đin śirińe — doneli nam i po jedno parče slaninice sa mladim belim lukom, i toplim hlebom iz crepulje ♦ / dem < slańinăb> [Por.] ∞ slańinăb> [Vidi]
3910 sluată zloată слота sluatăb> (mn. sluaćeb>) [akc. sluab>tă] (i. ž.) — slota, lapavica ◊ sluată ĭe pluaĭe maruntă, mistakată ku zapadă — slota je sitna kiša, pomešana sa snegom ◊ ńi treku ĭarna fara zapadă, numa ku pîrdańika đi sluată, uđiluasă șî śețuasă — prođe nam zima bez snega, samo sa prokletom lapavicom, vlažnom i maglovitom [Por.] [Vidi]
4347 slubaḑî slobozî пустити slubaḑîb> (ĭuo slubuodb>, ĭel slubuađeb>) [akc. slubaḑîb>] (gl. p. ref.) — 1.b> pustiti, osloboditi ◊ daskulu a slubaḑît șkolari đi la șkuală sî sa dukă la kasă, da iĭ s-a dus đirĭept la rîu la skaldat — učitelj je pustio đake iz škole da idu kući, a oni su otišli pravo na reku na kupanje ◊ kînd trĭaśe amńaḑîțu, vrĭamĭa ĭe sî sa slubuadă vićiļi la pașuńe — kad prođe podne, vreme je da se pusti stoka na pašu ◊ a slubaḑît radionu prĭa tare, da kopiĭi înga duorm — pustio je radio prejako, a deca još spavaju 2.b> sjuriti se, napasti ◊ kîńiļi n-a fuost ļegat, șî s-a slubaḑîț ku furiș la un drumaș đ-a ăla, saraku, abĭa a skapat — pas nije bio vezan, pa se krišom sjurio na putnika da je ovaj, siroma, jedva utekao ♦ var. sluboḑîb> [Por.] [Vidi]
4361 slubaḑît slobozit пуштен slubaḑîtb> (slubaḑîtăb>) (mn. slubaḑîțb>, slubaḑîćeb>) [akc. slubaḑîb>t] (prid.) — pušten, oslobođen ◊ nuĭe bun kîńi pista ḑîuă să fiĭe slubaḑîț đin lanț — nije dobro da psi preko dana budu pušteni sa lanca ◊ kopiĭi, slubaḑîț đi la șkuală, mĭerg śopîr pi drum — đaci, pušteni iz škole, idu grupno putem [Por.] ∞ slubaḑîb> [Vidi]
3919 slući sluti унаказити slućib> (ĭuo slućeskb>, ĭel slućașćeb>) [akc. slućib>] (gl. p. ref.) — unakaziti ◊ a batut muĭarĭa pănă n-a slućito — tukao je ženu dok je nije unakazio ◊ nu la ratuns, numa la slućit đi nu kućaḑă sî ĭasă-n lumĭe — nije ga podšišao, nego ga je unakazio da ne sme da izađe u svet ♦ sin. strămutab> [Por.] [Vidi]
3920 slućit sluţit унакажен slućitb> (slućităb>) (mn. slućițb>, slućićeb>) [akc. slućib>t] (prid.) — unakažen ◊ sa miră babiļi đi fĭaćiļi đi astîḑ, kum puot să mĭargă așa slućiće șî urîće — čude se babe današnjim devojkama, kako mogu da idu tako unakažene i ružne ♦ skr. slutb> [Por.] ∞ slućib> [Vidi]
4817 slugarńik slugarnic услужан slugarńikb> (slugarńikăb>) (mn. slugarńiśb>, slugarńiśeb>) [akc. slugab>rńik] (prid.) — uslužan, poslušan, koristan ◊ kalu đimult a fuost žuavină tare slugarńikă — konj je nekada bio jako uslužna životinja ◊ kopil sarak, kare traĭașće đin lukru pi la găžđ, nu skapă dakă nuĭe uom slugarńik — siromašno dete, koje žive od rada kod bogataša, ne može da opstane ako nije poslušno [Por.] ∞ služîb> [Vidi]
4814 slugă slugă слуга slugăb> (mn. sluźb>) [akc. slub>gă] (i. ž.) — sluga ◊ sluź avut numa gîzdoćińi — sluge su imali samo gazde ◊ am fuost tare saraś, șă tata pi mińe m-a dat să fiu slugă înga đi mik — bili smo jako siromašni, pa je mene otac dao da budem sluga još od malih nogu [Por.] ∞ služîb> [Vidi]
4358 sluobîd slobod слободан sluobîdb>¹ (sluobîdăb>) (mn. sluobîḑb>, sluobîđeb>) [akc. sluob>bîd] (prid.) — slobodan ◊ la Sîmĭedru s-a đizļegat sluźiļi, șî iĭ a fuost sluobîḑ pănă la Sînźuorḑ — na Mitrovdan su se otpuštale sluge, i one su bile slobodne do Đurđevdana ◊ ńima n-a kreḑut kî ĭa puaće să fiĭe așa muĭare sluobîdă — niko nije verovao da ona može biti tako slobodna žena ◊ dupa kosît, vićiļi sînt sluobîđe sî paskă đarîndu — posle kosidbe stoka je slobodna da pase svuda [Por.] ♦ dij. var. slobîdb> [buf.] ∞ slubaḑîb> [Vidi]
4359 sluobîd slobod слободно sluobîdb>² [akc. sluob>bîd] (pril.) — slobodno ◊ pļin satu đi kîńamă, nu puoț sî mĭerź sluobîd đi iĭ — puno selo kučadi, ne možeš da ideš slobodno od njih ◊ a fuost martur la sud, ș-a spus sluobîd tuot kum a fuost — bio je svedok na sudu, i rekao je slobodno sve kako je bilo [Por.] ∞ slubaḑîb> [Vidi]
4813 sluovă slovă слово sluovăb> (mn. sluoveb>) [akc. sluob>vă] (i. ž.) — slovo ◊ muma n-a șćut ńiś o sluovă sî śećaskă, dakă a mĭers kîta la șkuală — majka nije znala ni jedno slovo da pročita, iako je išla malo u školu ◊ sluoviļi a-nvațat đin butvarĭ — slova je naučio iz bukvara [Por.] [Vidi]
4262 slut slut унакажен slutb> (slutăb>) (mn. sluțb>, slućeb>) (prid.) — (o izgledu osobe) unakažen, nakazan, ružan ◊ baĭatu s-a ratuns în oraș, șă sa țîńe maruos, da nu vĭađe kî ĭe slut ka ńima pi lumĭe — momak se podšišao u gradu i pravi se važan, a ne vidi da je unakažen ko niko na svetu ♦ / < skr. slućitb> ♦ sin. urîtb>, strîmoćitb> [Por.] ∞ slućib> [Vidi]
4815 službă slujbă служба službăb> (mn. službĭb>) [akc. slub>žbă] (i. ž.) — služba, posao ◊ s-a dus tot bat la lukru, la urmă a do pĭerdut služba — išao je stalno pijan na posao, na kraju je izgubio službu ◊ đi đemult în bisîarika nuastră puopi n-a țînut služba — odavno u našoj crkvi popovi nisu držali službu [Por.] ∞ služîb> [Vidi]
4816 služî sluji служити služîb> (ĭuo služăskb>, ĭel služașćeb>) [akc. služîb>] (gl. p. ref.) — služiti ◊ rumîńi kare a služît vuoĭska đi vrĭamĭa lu kraļu, grĭeu aļes komanda „leva-desna”, șî ļ-a ļegat la un piśuor paĭe, la alalt fîn, șî ĭ-a mînat „paĭe-fîn!”, „paĭe-fîn!” pănă nu s-a do-nvațat — Vlasi koji su služili vojsku u vreme kralja, teško su razlikovali komandu „leva-desna”, pa su im vezivali na jednu nogu slamu, na drugu seno, i terali ih „seno-slama!”, „seno-slama!”, dok se nisu naučili ◊ moșu Adam a fuost mare kređințuos, șî kînd l-a-ngropat, l-a služît duoĭ puopĭ — čiča Adam je bio veliki vernik, i kad je sahranjen, služili su ga dva popa [Por.] [Vidi]
2315 smidaruĭkă crizantemă хризантема smidaruĭkăb> (mn. smidaruĭśb>) [akc. smidarub>ĭkă] (i. ž.) — (bot.) hrizantema (Chrysanthemum indicum) ◊ smidaruĭka ĭe fluare đin bașćauă; înfulare tuamna, are fluorĭ în tuaće fĭelurĭ: albĭe, vînîće. ruoșîĭe, bilovinś, galbińe — hrizantama je baštensko cveće; cveta u jesen, ima cvetove svih boja: bele, plave, crvene, ljubičaste, žute ◊ babiļi uskă smidaruĭśiļi, sî aĭbe pista ĭarnă fluorĭ đi dus la morminț — babe suše hrizanteme, da imaju preko zime cveće za nošenje na groblje [Por.] ♦ dij. sin. krizantemăb> (Manastirica, Mlava) [Mlava] [Vidi]
4524 smîlț smalț глеђ smîlțb> (mn. smîlțurĭb>) [akc. smîb>lț] (i. s.) — gleđ, emajl ◊ smîlț ĭe mînžîtura ļikuruasă trasă pista vas đi fĭer — gleđ je sjajni premaz prevučen preko metalnih sudova ◊ kînd sa ćokńașće vrunđiva vasu đi fĭer, la loko-la iĭ pikă smîlțu — kad se negde čukne metalni sud, na tom mestu mu otpande gleđ ◊ șî olari aĭ batrîń a șćut đi smîlț, kă ku ĭel a-nfrumoșat vasurļi đe pomînt — i stari grtnčari su znali za gleđ, jer su njime ukrašavali svoje zemljano posuđe [Por.] [Vidi]
6134 smokină smochină смоква smokinăb> (mn. smokińb>) [akc. smokib>nă] — (bot.) smokva (Ficus carica) ◊ smokina ĭe bukată rară la nuoĭ, ama ĭe tare dulśe kînd ĭe kuaptă — smokva je kod nas retka voćka, ali je jako slatka kad je zrela ◊ (stih) uoki ńegri ka ńegina, dulśe gura ka smokina — oči crne kao gar, usta slatka kao smokva [Por.] [Vidi]
4688 snopi snopi снопити snopib> (ĭuo snopĭeskb>, ĭel snopĭașćeb>) [akc. snopib>] (gl. p. ref.) — 1.b>b> snopiti, praviti snopove ◊ s-a dus sîngur să snopĭaskă grîu, kî nuĭe mult — otišao je sam da snopi žito, jer ga nema mnogo 2.b>b> sitniti, komadati, kasapiti ◊ n-avut satară, ș-a snopit karńa ku sakurĭa — nije imao sataru, pa je kasapio meso sekirom 3.b> (fig.) iskasapiti, poseći ◊ đi mulće uorĭ, turśi a tunat în lumĭe adunată la vro visaļiĭe, ș-a snopit pi tuoț kare n-ažuns să fugă — više puta su Turci upadali u skupove ljudi koji su bili okupljeni na veseljima, i iskasapili sve koji nisu stigli da pobegnu [Por.] ∞ snuopb> [Vidi]
4687 snuop snop сноп snuopb> (mn. snuopĭb>) [akc. snuob>p] (i. m.) — snop, svežanj ◊ snupu s-a ļegat đin poluoź đi grîu — snop se vezivao od rukoveti žita ◊ snuopi s-a ļegat ku kurpiń or ku ćiĭ — snopovi su se vezivali lijanom ili likom ◊ snuopi s-a dus pi brukă kîći duoĭ, or dakă uomu a fuost măĭ țapîn, kîći patru — snopovi su se nosili na obramčici po dva, ili ako je čovek bio jači, po četiri [Por.] [Vidi]
4732 sokoată socoată план sokoatăb> (mn. sokoaćeb>) [akc. sokoab>tă] (i. ž.) — plan, namera; račun ◊ kînd aș avĭa vrĭame, ļesńe ĭa-ș afla aluĭ sokoată — kad bih imao vremena, lako bih otkrio njegov plan [bran.] ∞ sokoćib> [Vidi]
4698 sokoći socoti рачунати sokoćib> (ĭuo sokoćeskb>, ĭel sokoćașćeb>) [akc. sokoćib>] (gl. p.) — (zast.) računati ◊ babiļi la źeĭśće a sokoćit kîlindarĭu pi an, întrĭeg, a kunoskut bińe tuaće luńiļi, stamîńiļi șî sîrbatuoriļi — babe su na prste računale ceo godišnji kalendar, poznavale su dobro sve mesece, nedelje i praznike ♦ sin. inov. răśuńib> [Por.] [Vidi]
4699 sokoćit socotit рачунање sokoćitb> [akc. sokoćib>t] (i. m.) — (mat.)(zast.) računanje, planiranje ◊ pi mamî-mĭa n-a putut ńima să trĭakă ku sokoćitu la źeĭśće — moju babu niko nije mogao da nadmaši u računanju na prste ◊ s-a svađit, kă sokoćitu n-a ĭeșît bun — posvađali se, jer računanje nije ispalo dobro ♦ sin. inov. răśuńitb> [Por.] ∞ sokoćib> [Vidi]
3566 solț solz крљушт solțb> (mn. solțîb>) [akc. sob>lț] (i. m.) — (iht.) krljušt ◊ solțu ĭe o ļaspiđe đi uos, mikă, luśituare, ku kare ĭe astrukat trupu pĭeșćilor — krljušt je sjajna pljosnata koščica, kojom je pokriveno riblje telo (Rudna Glava) ◊ șî trupu zmăuluĭ ĭe astrukat ku solț, șî kînd aprind butuarkă, đin zmău ăl ars ramîńe numa untura șî solțî, marunț ka șikiru — i zmajevo telo je pokriveno krljuštom, i kad zapale deblo, od izgorelog zmaja ostaje samo mast, i krljušt sitna kao šečer (Tanda) ♦ var. suolțb> [Por.] ∞ pĭașćeb> [Vidi]
4754 soldat soldat војник soldatb> (mn. soldațb>) [akc. soldab>t] (i. m.) — (folk.) vojnik ◊ soldat a fuost pin kînćiśe lu lîutarĭ uom ćinîr, luvat đi la kasă să služaskă în armată — soldat je u lautarskim pesmama bio mlad čovek, uzet od kuće da služi vojsku ♦ sin. katanăb> [Por.] [Vidi]
4755 soldațîĭe soldăție војска soldațîĭeb> (mn. soldațîĭb>) [akc. soldațîb>ĭe] (i. ž.) — (folk.) vojska, soldateska; vojni rok ◊ vuorba soldațîĭe la nuoĭ a fuost kunoskută numa pin kînćiśe lu lîutarĭ batrîń — reč soldateska je kod nas bila poznata samo kroz pesme starih lautara ♦ sin. armatăb>, kîtańiĭeb> [Por.] ∞ soldatb> [Vidi]
2235 solomîzdră solomâzdră даждевњак solomîzdrăb> (mn. solomîzdrĭeb>) [akc. solomîb>zdră] (i. ž.) — (zool.) daždevnjak (Salamandra salamandra) ◊ solomîzdra ĭe o žuavină ka șopîrla, ama ńagră ku pĭaće galbińe; ĭasă dupa pluaĭe pi lînga boruź — daždevnjak je životinja nalik na guštera, ali je crna sa žutim pegama; javlja se posle kiše pored potoka [Por.] ♦ dij. var. zolomîzdrăb> (bučje) [Crn.] ♦ dij. var. salamîzdrăb> (Gradskovo) [Tim.] ♦ dij. var. șolomîzdrăb> (Radenka) [Zvizd] (Ima umotvorina!) [Vidi]
4616 sorbitură sorbitură чорба sorbiturăb> (mn. sorbiturĭb>) [akc. sorbitub>ră] (i. ž.) — (nutr.) čorba ◊ sorbitură ĭe tuota mînkarĭa apuruasă kare sa puaće sorbi — čorba je svaka vrsta tečnog jela koje se može srkati ◊ uomu fara đinț puaće mînka numa sorbiturĭ — čovek bez zuba može jesti samo čorbe [Por.] ∞ sorbib> [Vidi]
4619 soriță soriță заова sorițăb> (mn. sorițăb>) [akc. sorib>ță] (i. ž.) — (demin.)(hip.)(srod.) zaova ◊ soriță ĭ-a ḑîs nora la suora barbatuluĭ, dakă a fuost măĭ mikă đikît ĭa — soricom je snaja zvala zaovu, ako je bila mlađa od nje ♦ up. duoĭkăb>, kumnatăb> ♦ / (demin.) < suorăb> [Por.] ∞ ńamb> [Vidi]
5144 sorîk șorici кожурица sorîkb> (mn. sorîśeb>) [akc. sorîb>k] (i. s.) — (nutr.) kožurica ◊ sorîk ĭe parśel đi pĭaļe đi pork ku kîta slańină — kožurica je komad svinjske kože sa malo slanine ◊ sorîku măĭ đes sa puńe în ḑamă đi varḑă — kožurica se najčešće stavlja u kuvan kupus ♦ sin. bukaturăb> [Por.] [Vidi]
4551 sorośi soroci предодредити sorośib> (ĭuo sorośeskb>, ĭel sorośașćeb>) [akc. sorośib>] (gl. p. ref.) — (mag.) predodrediti, usloviti; proreći, ureći; prokleti ◊ sa sorośașće ursa la vrunu, dupa ăĭa śe ĭel faśe kînd dă pista momuată — predodređuje se sudbina nekome prema tome šta on radi kad naiđe na vradžbinu ◊ ĭ-a sorośit vro vrîžîtuare dakă sa marită dupa baĭato-la dupa kare s-a mîritat, să nu mă-ĭ aĭbe paśe șî naruok ku ĭel — urekla je neka vračara, ako se uda za toga momka za koga se udala, da nikad nema spokoja i sreću sa njim [Por.] ∞ soruokb> [Vidi]
4550 soruok soroc пророштво soruokb> (mn. soruoaśeb>) [akc. soruob>k] (i. s.) — (mag.)(izob.) proroštvo, urok ◊ soruoku ĭe o momuată kare sa lapîdă kînd sa sorośașće ursa kuĭvi — urok je proroštvo koje se izriče kad se predodređuje nečija sudbina ◊ kare guod vrăžîtuare faśe soruaśe, trăbe arsă-n fuok — koja god vračara pravi uroke, treba da se baci u vatru ♦ var. sorokb> ♦ sin. momuatăb> [Por.] [Vidi]
2609 sovĭaĭkă suveică чунак sovĭaĭkăb> (mn. sovĭeĭśb>) [akc. sovĭab>ĭkă] (i. ž.) — (tehn.) čunak, deo opreme za tkanje na razboju; cevnjak ◊ sovĭaĭkă ĭe un odolan lunguĭat đi ļiemn tare, ku vîrurļi askuțîće șî ku mižluoku skobit, în kare sa puńe țaua ku baćală — čunak je duguljast predmet od čvrstog drveta, sa šiljastim vrhovima i izdubljenom sredinom, u koji se umeće cevka sa potkom ♦ up. țauăb>, sfîrśielb> ♦ var. suvĭaĭkăb> ♦ (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. suvĭaĭkăb> (Manastirica, Mlava) [Mlava] ♦ dij. var. suvĭeaĭkăb> (Kobilje) [Stig] ∞ razbuoĭb> [Vidi]
3260 sovuon sovon вео sovuonb> (mn. sovuańeb>) [akc. sovuob>n] (i. s.) — veo ◊ sovuon ĭe val alb ku kunună, kare mirĭasa la nuntă l-a pus pi kap, șî ĭel a kaḑut răsfirat pi șîaļe — sovon je beli veo sa krunom koji je mlada na svadbi stavljala na glavu, i koji je raširen padao niz leđa ♦ up. popuonb> [Por.] ∞ nuntăb> [Vidi]
4685 soțîĭe soție жена soțîĭeb>¹ (mn. soțîĭb>) [akc. soțîĭb>e] (i. ž.) — žena, supruga, bračna drugarica ◊ muoșu avut duauă soțîĭ, a đintîń ĭ-a murit, șî s-a-nsurat ku alta muĭarĭe — čiča je imao dve žene, prva mu je umrla, pa se oženio drugom ženom [Por.] ∞ suoțb> [Vidi]
4686 soțîĭe societate друштво soțîĭeb>² (mn. soțîĭb>) [akc. soțîb>ĭe] (i. ž.) — društvo, grupa od više ljudi ◊ a mĭers ku ĭa đi soțîĭe, să nu mĭargă sîngură pin padure — išao je sa njom radi društva, da ne ide sama kroz šumu ◊ la lukru avut soțîĭe bună — na poslu je imao dobro društvo ◊ soțîĭa a strîkat kopilu — društvo je pokvarilo dete [Por.] ∞ suoțb> [Vidi]
4858 spartură spărtură крш sparturăb> (mn. sparturĭb>) [akc. spartub>ră] — krš, krhotina; olupina ◊ dupa trămurala pomîntuluĭ, đin kăș zîđiće ku tuglă, a ramas numa sparturĭ, da la bîrnarĭeț n-a fuost ńimika — posle zemljotresa, od kuća zidanih ciuglom ostao je samo krš, a brvnarama nije bilo ništa ◊ a vindut buoĭi, șă-n luok să kumpire kar nuou, ĭel a kumparat o spartură ku tuot đi la ńiska-ĭ țîgań đi la Kraĭna — prodao je volove, i umesto da kupi nova kola, on je kupio jedan potpuni krš od nekih Cigana iz Krajine [Por.] ∞ sparźeb> [Vidi]
4857 sparźare spargere разбијање sparźareb> (mn. sparźerĭb>) [akc. sparźab>re] (i. ž.) — razbijanje, lupanje ◊ bĭat a spart tuot śe ĭ-a fuost îndamînă, șî s-a lasat tumu kînd a ustańit đi sparźare — pijan je razbijao sve što mu je bilo pod rukom, i prestao je tek kad se umorio od razbijanja ◊ uomu puaće noroḑî dakă sparźarĭa kapuluĭ pintru nakazurĭ grĭaļe, ăl va țîńa măĭ multă vrĭame — čovek može poludeti ako ga lupanje glave zbog teških briga, bude držalo duže vremena ♦ var. spartb> [Por.] ∞ sparźeb> [Vidi]
4855 sparźe sparge разбити sparźeb> (ĭuo spargb>, ĭel sparźeb>) [akc. spab>rźe] (gl. p. ref.) — 1.b>b> razbiti ◊ a spart truaka ku vin đi prazńik, da baba a spus kă măĭ bun a fi fuost s-a fi spart kapu đikît truaka — razbio je tikvu sa vinom za slavu, a baba je rekla da je bolje bilo da je razbio glavu nego tikvu 2.b>b> cepati ◊ n-avut lukru grĭeu: a spart pĭatră đi drum, kînd s-a fakut drumu pi Șașka — nije imao težak posao: cepao je kamen za put, kad se gradio put dolinom Šaške 3.b>b> rasturiti skup ◊ dupa amńaḑîț s-a pus pluaĭa, șî bîlśu ĭuta s-a spart — popodne je udarila kiša, i vašar se brzo rasturio 4.b> glasno vikati, drati se iz sveg glasa ◊ a kîpatat o palmă đi la uom, kî s-a spart la kapu-luĭ pănă ĭel a durmit — dobio je šamar od čoveka, jer se drao nad njegovom glavom dok je on spavao 5.b> lupati glavu zbog nekog problema ◊ n-a putut să țînă să spargă kapu în tuota ḑîua ku învățamîntu, șî s-a lasat đi șkuală — nije mogao da izdrži da svaki dan lupa glavu sa učenjem, pa je napustio školu ◊ a fuźit, da miĭe mĭ-a lasat să sparg kapu ku nakazu a ĭiĭ, parke n-am đestul nakazurĭ đ-a mĭaļe — pobegla je, a meni je ostavila da lupam glavu sa njenim problemom, kao da nemam dosta svojih muka [Por.] [Vidi]
2596 spatar spătar брдар spatarb> (mn. spatarĭb>) [akc. spatab>r] (i. m.) — (tehn.) (izob.) brdar, izrađivač brda za tkački razboj ◊ spata n-a șćut fiĭe kare să fakă, a fuost uamîń kare adîns a fakut numa la spĭaće; s-a kĭemat spatarĭ, șî a vindut spĭaćiļi mĭergînd ku ĭaļe đi la kasă la kasă — brdo nije mogao da napravi bilo ko, bilo je ljudi koji se bavili samo time; zvali su se brdari, i prodavali su brda idući od kuće do kuće [Por.] ∞ spatăb> [Vidi]
2594 spată spată брдо spatăb> (mn. spĭaćeb>) [akc. spab>tă] (i. ž.) — (tehn.) brdo, deo tkačkog razboja ◊ spată ĭe pĭapćin ku đinț đi kuorn, supțîrĭ șî đieș, pin kare trĭek źîțîļi lu urḑală, șî kare sînt strînsă-n brîgļe đi sî puată sî bată baćala în urḑală — brdo je češalj sa drenovim zupcima, tankim i gustim, kroz koji prolaze niti osnove, i koji je stegnut brdilom da bi mogao da nabija potku u osnovu [Por.] ◊ pi marźina spĭeći sînt pusă doă kuorḑ, fakuće đin krĭangă đi skubikur, șî spartă ku kuțîtu în doă — na ivicu brda stavljena su dve daščice, napravljene od polutki štapa šipurka, koji je nožem prepolovljen na dvoje [GPek] ♦ up. proćilăb>, masauăb>, vĭerbăb>, papușăb>, đinćeb> ∞ razbuoĭb> [Vidi]
2595 spaț spaţ одељак spațb> (mn. spațurĭb>) [akc. spab>ț] (i. s.) — (tehn.) (za površinu) deo, odeljak ◊ spațu ĭe urḑala ńițasută, întra pĭaćik șî spată — „spac” je neotkani deo osnove između izatkanog platna i brda ◊ la spațu sa faśe ruostu, kînd sa skimbă ițăļi — u delu „spaca” pravi se zev kada se menjaju niti [Por.] ∞ razbuoĭb> [Vidi]
4428 spik spic клас spikb> (mn. spiśeb>) (i. s.) — (bot.) klas ◊ spiku ĭe un darap alu buĭađa marunțîșuluĭ — klas je deo biljke žitarica ◊ spiku are buobe ănvăluiće în pļauă, șî țîape askuțîće ka aku — klas ima zrna uvijena u plevu, i osje oštre kao igla [Por.] [Vidi]
4633 spinare spinare плећа spinareb> (mn. spinărĭb>) [akc. spinab>re] (i. ž.) — (anat.) pleća ◊ spinarĭa ĭe parća alu șăļiļi uomuluĭ a đi sus, đi la lupaćiță pănă la gîrgă — pleća su gornji deo čovekovih leđa, od lopatica do krkače ◊ l-a trînćit pi spinare, șî s-a pus ku bataĭa pi ĭel — oborio ga je na pleća, i počeo da ga mlati ♦ sin. șîaļeb> [Por.] [Vidi]
2751 spinćika spinteca располутити spinćikab> (ĭuo spinćikb>, ĭel spinćikăb>) [akc. spinćikab>] (gl. p. ref.) — raspolutiti, iseći nešto uzduž na dva dela; raseći, cepati; parati, rasporiti ◊ sa spinćikă śeva śe ĭe lunguĭat șî înblanat — raspolućuje se nešto što je duguljasto i pljosnato ◊ nu spinćika pînḑa, pănă nu masurĭ kalumĭa — nemoj parati platno, dok dobro ne izmeriš ◊ blana ku nuodurĭ nu sa spinćikă ļesńe — daska sa čvorovima ne cepa se lako ◊ îm pļak pĭeșći, ama kînd trăbe să-ĭ spinćik, îm kađe grĭață — volim ribu, ali kad treba je rasporim, padne mi muka ♦ var. spinćekab> ♦ var. spinđekab> (Tanda) ♦ up. đispinćikab> [Por.] [Vidi]
2753 spinćikatură spintecătură ? расцеп spinćikaturăb> (mn. spinćikaturĭb>) [akc. spinćikatub>ră] (i. ž.) — rascep, uzdužna napuklina, naprslina ◊ sa vĭađe o spinćikatură în blană, trăbe ļipită să nu krîape đi tuot — vidi se napuklina na dasci, treba da se zalepi dok ne pukne skroz ♦ var. spinćekaturăb> [Por.] ∞ spinćikab> [Vidi]
4860 spinuos spinos трњав spinuosb> (spinuasăb>) (mn. spinuoșb>, spinuasăb>) [akc. spinuob>s] (prid.) — trnjav, trnovit; bodljikav ◊ luok spinuos ĭe luok pļin đi spiń — trnovito mesto je mesto pino trnja [Por.] ∞ spińeb> [Vidi]
4862 spinuț spinuț трнић spinuțb> (mn. spinuțb>) [akc. spinub>ț] (i. m.) — (demin.) trnjić, bodljica ◊ s-a-nspinat într-un spinuț, abĭa-l vĭeḑ ku uoki, da plînźe ka kînd s-a-nbrukat în piruoń — nabola se na jedan trnić, jedva da ga vidiš očima, a plače kao da se nabola na ekser ♦ / dem < spîńeb> [Por.] ∞ spińeb> [Vidi]
4859 spińe spin трн spińeb> (mn. spińb>) [akc. spib>ńe] (i. m.) — (bot.) trn ◊ a mĭers đeskulț, șî s-a-nbrukat într-un spińe — išao je bos, i naboo se na trn ◊ mura ĭe pļină đi spiń — kupina je puna trnja ♦ sin. țapușb> [Por.] ♦ dij. sin. mărăčińeb> [Kmp.] [Vidi]
4863 spiță spiță паок spițăb> (mn. spițb>) [akc. spib>ță] (i. ž.) — (tehn.) paok, spica ◊ spița ĭe un parśel đi ruata karuluĭ đi buoĭ — paok je deo točka volovskih kola ◊ spița ĭe o blanuță kare ĭe ku un kap bagată în naplaț da ku alalt în kîpațina lu ruata karuluĭ — paok je daščica koja je jednim krajem uglavljena u naplatak, a drugim u glavčinu kolskog točka ◊ la tuot naplațu mĭerg kîći doă spiț — na svaki naplatak idu po dva paoka [Por.] [Vidi]
3841 spînḑ spînz кукурек spînḑb> (mn. spînḑurĭb>) [akc. spîb>nḑ] (i. m.) — (bot.) kukurek (Helleborus purpurascens, H. Odorus) ◊ ĭastă măĭ mulće fĭalurĭ dă spînḑă, una, kare ĭe măĭ tare ļak, sa kĭamă spînḑ stărp, kă n-are fluare — ima više vrsta kukureka, jedna, koja je najjači lek, zove se neplodni kukurek, jer nema cveta ◊ spînḑol stărp nu-nfluare; luĭ la Sîmț iĭ sa skuaće rîdaśina, șî sa lasă sî sa ușće — neplodni kukurek ne cveta; njemu se na Mladence vadi koren, i ostavi da se suši ◊ ku rîdaśina uskată alu spînḑol stărp sa ĭarbĭaḑă vićiļi rugumatuare — sa osušenim korenom neplodnog kukureka leče se domaći preživari ◊ spînḑu ĭe buĭađe veńinuasă, șî lumĭa trăbe să baźe sama bińe, kînd miraśiașće ku ĭa — kukurek je otrovna biljka, i ljudi treba dobro da paze kada je upotrebljavaju [Mlava] ♦ dij. var. spînḑăb> (Krivača) [bran.] ♦ dij. sin. kutkurĭegĭb> [Por.] [Vidi]
4610 spînḑura spânzura обесити spînḑurab> (ĭuo spînḑurb>, ĭel spînḑurăb>) [akc. spînḑurab>] (gl. p. ref.) — obesiti ◊ nu sa șćiĭe đi śe, ama la nuoĭ a fuost mulće muĭerĭ kare s-a spînḑurat la bîtrîńață — ne zna se zašto, ali je kod nas bilo dosta žena koje su se obesile pod starost ◊ a gasît baba spînḑurată đi kļanță la ușa koļibi — našli babu obešenu o kvaku na vratima kolibe [Por.] [Vidi]
4611 spînḑurat spânzurat вешање spînḑuratb>¹ (mn. spînḑuraturĭb>) [akc. spînḑurab>t] (i. s.) — vešanje ◊ flokańi adunat lumĭa la spînḑuratu lu un părtizan, nu sa va spumînta kumva, șî sî sa stokńaskă đi la Titu — četnici su okupili ljude da gledaju vešanje jednog partizana, ne bi li se nekako uplašili i odstupili od Tita [Por.] ∞ spînḑurab> [Vidi]
4613 spînḑuratuare spânzurătoare вешала spînḑuratuareb> (mn. spînḑuratuorĭb>) [akc. spînḑuratuab>re] (i. ž.) — vešala ◊ flokańi a fakut în mižluoku satuluĭ spînḑuratuare đi triĭ bîrńe ńiśopļiće, ș-a spînḑurat pi Tuku Strain, kî s-a dus đi la iĭ la părtizań — četnici su u sred sela podigli vešala od tri neotesane grede, i obesili Tiku Straina jer ih je napustio i otišao u partizane [Por.] ∞ spînḑurab> [Vidi]
4770 spļină splină слезина spļinăb> (mn. spļińeb>) [akc. spļib>nă] (i. ž.) — (anat.) slezina ◊ spļina la uom ĭe mare kît pumnu, aduśe ku rarunkĭu șî ĭe pusă supt kuașće la țîța stîngă — slezina je kod čoveka veličine pesnice, slična je bubregu i nalazi se ispod rebara kod leve sise [Por.] [Vidi]
6277 spoi spoi спљескати spoib> (ĭuo spoĭeskb>, ĭel spoĭașćeb>) [akc. spoib>] (gl. p. ref.) — spljeskati, razmackati ◊ trĭekură puorśi pista pruńiļi ńiadunaće, șî tuaće ļi spoiră — pređoše svinje preko nepokupljenih šljiva, i sve ih spljeskaše ◊ kînd a dat ku ĭel đi pomînt, s-a spoit ka baļiga — kad ga je bacio na zemlju, spljeskao se kao balega [Por.] [Vidi]
4640 spomînta spăimânta плашити spomîntab> (ĭuo spomîntb>, ĭel spomîntăb>) [akc. spomîntab>] (gl. p. ref.) — plašiti, uplašiti ◊ am avut daskîl kare ń-a spomîntat ku bataĭe dakă vorbim rumîńașće — imali smo učitelja koji nas je plašio batinama ako govorimo vlaški ♦ sin. spaĭmab> [Por.] [Vidi]
2154 sporiș sporiș љутовница sporișb> (mn. sporișăb>) [akc. sporib>ș] (i. s.) — (bot.) ljutovnica, verbena (Verbena officinalis), sporiš ◊ sporișu krĭașće pi lînga marźina duosuluĭ, pin puomĭ, pin buśińiș pi lînga kasă — ljutovnica raste na ivici šume, po voćnjacima, po budžacima oko kuće [Por.] ∞ spuorĭb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
3968 spoveđeńe spovedanie исповедање spoveđeńeb> (mn. spoveđeńb>) [akc. spoveđeb>ńe] (i. ž.) — (rel.) ispovedanje, priznanje grehova; ispoved ◊ s-a dus în bîsîarikă la spoveđeńe — otišao u crkvu na ispovedanje ◊ ńiś la spoveđeńe n-a spuso — ni na ispovedi je nije odao [Por.] ∞ spoveđib> [Vidi]
3967 spoveđi spovedi исповедати spoveđib> (ĭuo ma spoveđeskb>, ĭel sa spoveđiașćeb>) [akc. spoveđi] (gl. p. ref.) — (rel.) ispovedati se, priznati grehove ◊ kînd ći spoveđeșć, kapiț ĭertare đi pakaće — kad se ispovediš, dobiješ oproštaj grehova ◊ kare ĭe kređințuos, trăbe sî țînă posturļi, șî sî sa dukă-n bisîarikă sî sa spoveđaskă — ko je vernik, treba da drži postove, i da ide u crkvu da se ispoveda ◊ kare nu s-a spoveđit ńiśkînd, kînd sa duśe pi lumĭa-ĭa, svići Pĭetre ăl bagă la fundu ĭaduluĭ — ko se nikada nije ispovedio, kad ode na onaj svet, sveti Petar ga nabije na dno pakla [Por.] [Vidi]
3969 spoveđit spovedit исповеђен spoveđitb> (spoveđităb>) (mn. spoveđițb>, spoveđićeb>) [akc. spoveđib>t] (prid.) — ispoveđen, oslobođen grehova; bezgrešan ◊ a veńit puopa la vrĭame, șî muoșu a murit spoveđit — došao je pop na vreme, i starac je umro ispoveđen ◊ kare muare spoveđit, ĭel sa duśe-n raĭ kî ĭe ușurat đi pakaće — ko umre ispoveđen, ide u raj jer je oslobođen grehova ♦ supr. ńispoveđitb> [Por.] ∞ spoveđib> [Vidi]
4416 spre spre према spreb> [akc. spreb>] (predl.) — prema, ka ◊ nu ĭ-a fakut ńimika spre aĭa ś-a katat ĭa — nije joj uradio ništa prema onom što je ona tražila ◊ spre taĭna luor, a trăbuit să fiĭe lukru gata înga ĭerĭ — prema njuhovog dogovoru, posao je trebalo da bude gotov još juče ♦ var. sprĭeb>, sprĭab> ♦ sin. kîtrab> ♦ up. đispreb> [Por.] [Vidi]
2889 sprinśană sprinceană обрва sprinśanăb> (mn. sprinśeńb>) [akc. sprinśab>nă] (i. ž.) — (anat.) obrva, veđa ◊ sprinśana ĭe păr pi frunće, đisupra đi uokĭ — obrva je dlaka na čelu, iznad oka ◊ babiļi nuaștre n-avut ađet să śupă sprinśańiļi — naše babe nisu imale običaj da čupaju obrve [Por.] ♦ dij. var. sprînśanăb>, mn. sprînśańeb> (Topla) [Crn.] ♦ dij. var. sprînčanăb>, mn. sprînčeńeb> (Prahovo) [Kmp.] ♦ dij. var. spîrśanăb>, spîrśiańeb> (Subotica) [Res.] ∞ uokĭb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
2890 sprinśenat sprincenat обрваст sprinśenatb> (sprinśenatăb>) (mn. sprinśenațb>, sprinśenaćeb>) [akc. sprinśenab>t] (prid.) — (anat.) obrvast, koji ima guste i velike obrve ◊ stramoșî miĭ a fuost tuoț sprinśenaț, ka duamńe pazîașće — moji preci su bili svi obrvasti, kao sačuvaj me bože ♦ var. sprinśanatb>, sprinśanuosb> [Por.] ∞ sprinśanăb> [Vidi]
4749 sprižońală sprijineală придржавање sprižońalăb> (mn. sprižońaļeb>) [akc. sprižońab>lă] (i. ž.) — pridržavanje, oslanjanje; oslonac, podrška ◊ fara sprižońală, ńima n-o sî trĭakă punća — bez pridržavanja, niko neće preći brvno ◊ astîḑ uomu n-are ńiś o sprižońală-n kopiĭ — čovek danas nema nikakav oslonac u deci ♦ var. sprižońitb> [Por.] ∞ sprižońib> [Vidi]
4748 sprižońi sprijăni придржати sprižońib> (ĭuo sprižuonb>, ĭel sprižuańeb>) [akc. sprižońib>] (gl. p. ref.) — pridržati, prihvatiti ◊ baĭatu a sprižońit fata pănă a trekut pista punće — momak je pridržao devojku dok je prešla preko brvna ◊ muoșu điskarkă saśi ku grîu đin kar, da ńepuotu îĭ sprižuańe, șî-ĭ duśe-n muară — deda istovaruje đakove sa žitom iz kola, a unuk ih prihvata, i nosi u vodenicu ◊ a vrut s-o sprižuană, ama slabuț, n-a putut, șă stîkla ĭ-a kaḑut đin mîń, șî s-a spart đi pomînt — hteo je da ga pridrži, ali slabašan, nije uspeo, pa mu je staklo ispalo iz ruku, i razbilo se o zemlju ♦ var. sprižońab> [Por.] [Vidi]
4846 sprînžî sprânji разбацити sprînžîb> (ĭuo sprînžăskb>, ĭel sprînžașćeb>) [akc. sprînžîb>] (gl. p. ref.) — razbaciti, rasturiti ◊ vîntu a sprînžît paiļi în tuaće părțîļi — vetar je razbacio slamu na sve strane ◊ lumĭa la zavĭećină fu adunată în mižluoku satuluĭ, ama kînd đață un ploĭuoń, îĭ sa sprîńžîră ka skalușî kare unđe putu — ljudi na zavetini behu okupljeni u centru sela, ali kad udari pļusak, oni se rasturiše ko skakavci kud koji [Por.] [Vidi]
4848 sprînžîtură răspândire ? разбацивање sprînžîturăb> (mn. sprînžîturĭb>) [akc. sprînžîtub>ră] — razbacivanje ◊ sprînžîtură ĭe kînd sa ĭa śeva śi ĭe la gramadă, șî sa labîdă în tuaće părțîļi — razbacivanje je kad se uzme nešto što je na gomili, i baca na sve strane [Por.] ∞ sprînžîb> [Vidi]
4772 spulbur spulber вејавица spulburb> (mn. spulbureb>) [akc. spub>lbur] (i. s.) — vejavica ◊ spulburu sa faśe kînd ńinźe șă baće vîntu, pă vîntu mînă flotaśi în tuaće părțîļi— vejavica nastaje kada pada sneg i duva vetar, pa vetar tera pahuljice na sve strane ◊ atîta ĭe afară spulburu đi tare, đi nu puoț uoki đeșkiđa — toliko je napolju jaka vejavica, da ne možeš oči otvoriti ◊ kînd spulburu țîńe măĭ mult, sa fak namĭeț marĭ — kad vejavica duže traje, naprave se veliki smetovi ♦ up. viskulb> [Por.] ∞ spulburab> [Vidi]
4773 spulbura spulbera вејати spulburab> (ĭuo spulburb>, ĭel spulburăb>) [akc. spulburab>] (gl.) — vejati, provejavati ◊ spulbură zapadă — veje sneg ◊ pi boruź nu spulbură ka pi śuakă, unđe ĭe luoku đeșkis, șî baće vînt tare đin tuaće părțîļi — po kotlinama ne veje kao na brdu, gde je mesto otvoreno, i duva jak vetar sa svih strana [Por.] [Vidi]
4774 spulburat spulberat развејан spulburatb> (spulburatăb>) (mn. spulburațb>, spulburaćeb>) [akc. spulburab>t] (prid.) — razvejan, oduvan ◊ paĭiļi trăbe adunaće măĭ đi kurînd, kă dakă ramîn spulburaće pi kîmp, are să putraḑaskă — slamu treba što skorije sakupiti, jer ako ostane razvajana po polju, ima da istruli ◊ poćaka pista śuakă ĭe strîbatută, kă zapada ĭe đ-arîndu spulburată đi vînto-sta đ-astanuapće — staza preko brda je prohodna, jer je sneg svuda oduvan od ovog noćašnjeg vetra [Por.] ∞ spulburab> [Vidi]
4520 spumă spumă пена spumăb> (mn. spumĭeb>) [akc. spub>mă] (i. ž.) — pena ◊ kînd sa mulźe lapćiļi, în gaļiată sa faśe spumă multă — kad se muze mleko, u vedrici se pravi dosta pene ◊ la-ĭ bolnavĭ đi buala rîa, kînd a kaḑut, iĭ ș-a fakut spumă albă la gură — bolesnicima od padavice, prilikom napada izbijala je bela pena na usta ◊ kînd sa spală ku sapunu, sa faśe spumă — kad se pere sapunom, pravi se pena [Por.] [Vidi]
4521 spumuos spumos пенушав spumuosb> (spumuasăb>) (mn. spumuoșb>, spumuasăb>) [akc. spumub>os] (prid.) — penušav ◊ sapunurļi nuaștre, aļi batrîńe, na do fuost atîta spumuasă — naš stari sapun nije baš bio toliko penušav ◊ muĭeriļi đ-akuma vor sî sa skalđe în apă spoumuasă șî mirosată — današnje žene vole da se kupaju u penušavoj i mirišljavoj vodi [Por.] ∞ spumăb> [Vidi]
4420 spuńa spune казати spuńab> (ĭuo spunb>, ĭel spuńeb>) [akc. spuńab>] (gl. p. ref.) — 1.b>b>b>b> kazati, govoriti, pričati ◊ ń-a kriśit kă nu măĭ vrĭa să ńi spună ńimika, fînka ń-a spus tuot śe șćiĭe — poručio nam je da više ne želi da nam kaže ništa, pošto nam je ispričao sve što zna ◊ spuńe śe aĭ, șă fuź — kaži šta imaš, i briši 2.b>b>b>b> odati, izdati ◊ s-a rugat đi mińe sî n-o spun k-am vaḑuto kum sa țukă ku alțî — molila me je da je ne odam da sam je video kako se ljubi sa drugima 3.b>b>b> ogovarati ◊ spuńe mulće — ogovara [Por.] ♦ dij. var. spuĭeb> (brodica) [Rom.] [Vidi]
2155 spuorĭ spor напредак spuorĭb> (mn. spuorurĭb>) [akc. spuob>rĭ] (i. m.) — (erg.) napredak u poslu, učinak, uspeh, korist, dobit ◊ rudńiku mulț ań n-avut ńiś un spuorĭ, șî la urmă l-a-nkis, da lukratuori a ramas pi drumo-l mare — rudnik je mnogo godina radio bez ikakve dobiti, i na kraju su ga zatvorili, a radnici su ostali na ulici [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
4413 spurka spurca опоганити spurkab> (ĭuo spurkb>, ĭel spurkăb>) [akc. spurkab>] — 1.b> (rel.) opoganiti, obesvetiti, uprljati, usmrdeti ◊ la rumîń vorba spurka ĭe măĭ mult ļegată đi kuku, kare ăț spurkă gura dakă iș flomînd kînd ăl auḑ măĭ întîń — kod Vlaha je reč opoganiti najviše vezana za kukavicu, koja ti opogani usta ako si gladan kad je prvi put čuješ ◊ puaće sî sa spurśe șî pomana, dakă vrunu đin ńam apruape bagă vro vină kă śuava nuĭe bun, or vrunu înžură — može da se opogani i daća, ako neko od bliskih rođaka nađe neku zamerku, ili neko opsuje 2.b> (fig.) imati pokvarene misli ◊ la naĭkuțu sa spurka gîndurļi kînd god veđa fata luĭ kum fîrțuańe, dukîndu-să la apă ku vasurļi pi kobilkă — momku bi se pokvarile misli kad god bi video svoju devojku kako frcka, idući na vodu sa sudovima na obramici ♦ supr. đispurkab> [Por.] [Vidi]
4421 spus spus казивање spusb> (mn. spusurĭb>) (i. s.) — kazivanje, pričanje, priča; preporučivanje, preporuka ◊ pi spusu lu omo-la kare-l întîńiră, akuma ar trăbuĭa să-ntuarkă la stînga — prema priči onoga čoveka koga su sreli, sad bi trebalo da skrenu levo ◊ aļes fata pi spusu lu un praćin đin sato-la — izabrao je devojku po preporuci jednoga prijatelja iz toga sela ◊ spuso-la nuĭe đi tot nat — ta priča nije za svakoga [Por.] ∞ spuńab> [Vidi]
4507 sta sta стати stab> (ĭuo staub>, ĭel stăb>) [akc. stab>] (gl.) — stati, stajati, prekinuti neku radnju ◊ ma-npinsă în lăturĭ, să nu stau lînga ĭel, kî-ĭ rușîńe — gurnuo me je u stranu, da ne stojim pored njega, jer ga je sramota ◊ nu sta aśiĭa ka țapuońu, duće, lukră śeva — nemoj tu stajati kao stožerčina, idi, radi nešto ◊ la-ntrabat kum stă ku bańi, ama ĭel n-a vrut să-ĭ spună — pitao ga je kako stoji sa parama, ali ovaj nije hteo da mu kaže ◊ (u izr.) nu stau đi aĭa șî aĭa — nisam za to i to, neću da gubim vreme na to i to [Por.] [Vidi]
4750 stag steag барјак stagb> (mn. stagurĭb>) (i. m.) — barjak, zastava ◊ stagu nunțăsk l-a dus în mînă un danak, mĭergînd pi kal în frunća nunțî — svadbarski barjak je nosio u ruci jedan mladić, jašući konja na čelu svadbe ◊ la nuntă ku dîrzarĭ, dîrzari a kîlarit înainća lu danaku ku stagu — na svadbi sa drzarima, drzari su jahali ispred momka sa barjakom [Por.] [Vidi]
4751 stagar stegar барјактар stagarb> (mn. stagarĭb>) [akc. stagab>r] (i. m.) — barjaktar, stegonoša ◊ în vrĭamĭa lu armată ku kaĭ, al măĭ înalt, al măĭ frumos ș-al măĭ țapîn soldat întra kîlarĭeț s-a aļes să fîĭe stagar — u vreme vojske sa konjicom, najviši, najlepši i najjači vojnik među konjanicima birao se za barjaktara ◊ mare mîndrîĭe a fuost đi kutare să fiĭe stagarĭ în armată — velika čast je bila za nekoga da bude barjaktar u vojsci ◊ stagarĭu đin armată a ramas ku așa poļikră șî kînd a veńit la kasă — barjaktar iz vojske nosio je taj nadimak i kad je došao kući [Por.] ∞ stagb> [Vidi]
4849 stalpĭaće stâlp ? стубац камина stalpĭaćeb> (mn. stalpĭețb>) [akc. stalpĭab>će] (i. m.) — stubac kamina ◊ stalpĭaće ĭe un stîlp đi ļemn, pus la o parća kaminuluĭ zîđit đi pĭatră, să țînă pĭatră să nu sa rîsîpĭaskă — stubac kamina je drveni stub, postavljen sa strane kamina zidanog od kamena, da drži kamen da se ne raspe ◊ tuot kaminu în bîrnarĭață avut doĭ stalpĭeț, k-a fuost zîđit đi pĭatră să nu sa aprindă koļiba — svaki kamin u brvnari je imao dva stupca, jer je bio sazidan od kamena da se koliba ne bi upalila [Por.] ∞ stîlpb> [Vidi]
6013 stankuță pară крушка станкуца stankuțăb> (mn. stankuțb>) [akc. stankub>ță] (i. ž.) — (bot.) kruška ◊ stankuța ĭe fĭeļ đi pĭară oltańiće pi ļemn đi păr sîrbaćik — stankuca je vrsta kruške, kalemljena na drvetu divlje kruške ◊ puama stankuțî ĭe kîta măĭ mare đikît para sîrbaćikă, șă mult măĭ dulśe — plod stankuce je malo veći od divlje kruške, i mnogo je slađi ◊ stankuțîļi ažung pi la kuada agustuluĭ — stankuce stižu krajem avgusta ◊ stankuțîļi sînt buńe đi rakiu, mult ļi manînkă șî vićiļi tuamna kînd, ńikuļasă, kad pi pomînt — stankuce su dobre za rakiju, a mnogo ih jede i stoka ujesen kad, neobrane, padnu na zemlju [Por.] ♦ up. ćipsînăb> [Hom.],[Crn.] ∞ părb>¹ [Vidi]
4379 stapîn stăpîn домаћин stapînb> (mn. stapîńb>) [akc. stapîb>n] (i. m.) — (zast.) domaćin, gazda ◊ tatî-su a fuost stapîn kunoskut, da ĭel ĭe bĭețîuos șî strîvĭeļńik — otac mu je bio ugledni domaćin, a on je pijandura i raspikuća [Por.] [Vidi]
4380 stapîńasă stăpâneasă домаћица stapîńasăb> (mn. stapîńasb>ă) [akc. stapîńab>să] (i. ž.) — (zast.) domaćica, gazdarica ◊ stapîńasa ĭe muĭarĭa stapînuluĭ, da puaće-fi șî gazda kășî kînd ĭe văduvă — domaćica je žena domaćina, a može biti i domaćin kuće kad je udovica ♦ var. stapînăb> [Por.] ∞ stapînb> [Vidi]
4509 stare stare стајање stareb> (mn. stărĭb>) [akc. stab>re] (i. ž.) — 1.b> stajanje, prestanak, odmor; mirovanje ◊ vrĭańika muĭare, lukră ḑîua-nuapća fara stare — vredna žena, radi dan-noć bez prestanka ◊ kopilo-sta nu m-a-ĭare stare, numa sa-nvîrćașće ka puriku — ovo dete nema mira, samo se vrti kao čigra 2.b> stanje, situacija ◊ rar kare la nuoĭ a fuost găzdoćin, în stare bună — retko ko je kod nas bio bogataš, u dobrim stanjem ◊ s-a rugat đi ĭel đi măĭ mulće uorĭ, ama ĭel n-a fuost în stare sî-ĭ đa atîta bańamă înprumut — molio ga je više puta, ali on nije bio u stanju da mu da tolike novce na zajam [Por.] ∞ stab> [Vidi]
4511 Starițîu Starețiu Старица Starițîub> [akc. Starițîb>u] (i. m.) — (top.) Starica, ostenjak iznad Majdanpeka ◊ Starițîu ĭe numiļi lu un kîrșot lunguĭat șî nalt la Măĭdan — Starica je ime duguljastog i visokog ostenjka kod Majdanpeka ◊ bufańi kred kă-n Starițîu Raĭku aĭduku a-ngropat șapće tovară đe bań — bufani veruju da je u Starici hajduk Rajko zakopao sedam tovara blaga ♦ var. Starețîub> [buf.] [Vidi]
4366 starpi stârpi јаловити starpib> (ĭuo starpĭeḑb>, ĭel starpĭaḑăb>) [akc. starpib>] (gl. p. ref.) — 1.b> (vet.) jaloviti, izjaloviti, postati neplodan ◊ ĭastă un fĭeļ đi ĭarbă, krĭașće pi kîrșuaće, kare uoĭļu nu kućaḑă s-o manînśe, kî starpĭaḑă tuaće — ima jedna vrsta trave, raste po krševima, koju ovce ne smeju da jedu, jer će se sve izjaloviti 2.b> (med.) pobaciti, abortirati ◊ ĭastă muĭerĭ kare starpĭaḑă đi la dumńeḑîu, da ĭastă kare sa starpĭaḑă sîngure, đi vuoĭa luor — ima žena koje pobacuju od boga, a ima koje pobacuju same, od svoje volje [Por.] ∞ stărpb> [Vidi]
4624 stat stat стас statb> (mn. staturĭb>) [akc. stab>turĭ] (i. s.) — (anat.) (o čoveku) stas čoveka 1.b> telesna figura, celokupan spoljni izgled ◊ baĭatu a iĭ ĭe tare frumuos la stat — njen momak je jako zgodan ◊ așa mik șî gras, n-are ńiś un stat — tako mali i debeo nema nikakav izgled 2.b> (rel.) naročita posmrtna sveća ◊ statu ĭe lumanare fakută pi masura lu trupu muortuluĭ, șă-nkolaśită, pusă pi pĭeptu luĭ — stat je sveća izrađena po meri pokojnikovog tela, i skupljena u zavojnicu, stavljena na njegove grudi [Por.] ∞ stab> [Vidi]
6263 statuorĭ stătător стајаћи statuorĭb> (statuareb>) (mn. =) [akc. statuob>rĭ] (prid.) — (o vodi) stajaći ◊ balta ĭe pļină đi apă statuare — bara je puna stajaće vode [Por.] ∞ stab> [Vidi]
4625 stauă stea звезда stauăb> (mn. stîaļeb>) [akc. stab>uă] (i. ž.) — (astr.) zvezda ◊ staua ĭe un pik đi viđarĭe pi śĭeru nopțăśk — zvezda je mala svetleća tačka na noćnom nebu ◊ stîăļiļi pi śĭerĭ n-au numîr — zvezde na nebu nemaju broja ◊ đin stîaļe, rumîńi a kunoskut Karo-l mik șă-l mare, Kloța ku puĭi, Toldăĭe șî Luśafurĭ đi sara, đi zuorĭ Porkarușa șî Pozdărĭ — od zvezda, Vlasi su poznavali Velika i mala kola, Kvočku s pilićima - Plejade, sazvežđe Orion, i zvezde Večernjaču, Danicu i Svinjaricu, i Kumovu slamu ◊ la stăļe măĭ viđeruasă rumîńi ĭ-a ḑîs luśafur — svetlije zvezde Vlasi su nazivali ’lučafur’ ♦ up. Stauă ku kuadăb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
4745 stauă ku kuadă cometă звезда репатица stauă ku kuadăb> [akc. stab>uă ku kuab>dă] (sint.) — (astr.) zvezda repatica, kometa ◊ (ver.) kînd pi śerĭ să ivĭașće staua ku kuadă, o să fiĭe rat îndată, ș-aĭa rat mare ku mare storăńe — kad se na nebu javi zvezda repatica, biće rata skoro, i to veliki rat sa sa velikim stradanjem [Por.] ∞ stauăb> [Vidi]
4365 stărp sterp јалов stărpb> (starpăb>) (mn. stărpĭb>, stîarpeb>) [akc. stăb>rp] (prid.) — jalov, neplodan ◊ muĭarĭa fara kopiĭ ĭe starpă, pomînt fara ruod ĭe stărp, puom fara puamĭe ĭe ĭară stărp — žena bez dece je jalova, zemlja bez roda je jalova, voćka bez ploda je takođe jalova ◊ măĭ đes sa ḑîśe đi uaĭe șî đi vakă kî sînt stîarpe — najčešće se kaže za ovcu i kravu da su jalove [Por.] [Vidi]
4510 stărui stărui старати се stăruib> (ĭuo ma stăruĭeskb>, ĭel sa stăruĭașćeb>) [akc. stăruib>] (gl. ref.) — starati se, brinuti, paziti ◊ nu s-a stăruit đi viće kum trăbe, șî vićiļi ĭ-a murit — nije se starao o stoci kako treba, pa mu je stoka polipsala ◊ kopiĭi trăbe sî sa stăruĭe đi parințî pănă la muarće — deca treba da se staraju o roditeljima do smrti ◊ nu sa stărue đi ńima, nu-ĭ sa pasă đi ńimika — ne stara se ni o kome, ne brine ni o čemu [Por.] [Vidi]
5647 stîklă sticlă стакло stîklăb> (mn. stîkļeb>) [akc. stîb>klă] (i. ž.) — 1.b>b> staklo ◊ pănă n-ažuns stîkla în dugăĭ, ferĭeșćiļi s-astupat ku vrun fĭeļ đi arćiĭe śețuasă șă unsuruasă — dok nije stiglo staklo u prodavnicama, prozori su se zatvarali nekom mutnom i masnom hartijom ◊ în luok đi stiklă la ferĭeșć alu koļibĭ pi śuoś s-a pus șă pĭaļe đi bĭeșîkă porśaskă — umesto stakla na prozore koliba po brdima stavljala se i koža od svinjske bešike ◊ stîkla ferĭeșći — prozorsko staklo [Por.] ♦ var. șćiklăb> (brodica)[Rom.], țaklăb> [Res.] ♦ sin. oĭagăb> [bran.] 2.b>b> flaša, stakleni sud ◊ a veńit k-o stîklă đi rakiĭe să ńi kĭame la nuntă — došao je sa flašom rakije da nas pozove na svadbu [Por.] [Vidi]
4556 stîlp stâlp стуб stîlpb> (mn. stîlpĭb>) [akc. stîb>lp] (i. m.) — 1.b>b> (bot.) struk, stabljika niske biljke ◊ vićiļi sa stropĭesk ku moļidva ku un stîlp đi busuĭuok — stoka se škropi svetom vodicom pomoću jednog struka bosiljka ◊ nuĭe frumos să će duś la morminț numa ku un stîlp đi fluare — nije lepo da ideš na groblje samo sa jednim strukom cveta 2.b>b> (tehn.) direk; stub, trupac ◊ stîlp ĭe ļemn taĭat, kurațat đi krĭanźe șă skurtat pi masură śe trăbe — direk je drvo isečeno, očišćeno od granja i skraćeno prema potrebnoj meri ♦ sin. bundukb>, șćumpb>, tutukb> [Por.] [Vidi]
4558 Stîlp stâlp Стилп Stîlpb> [akc. Stîb>lp] (i. m.) — (top.) Stilp, mesto u blizini Majdanpeka ◊ Stîlp ĭe luok đi la Măĭdan kîtra rîsarit, la Apa Albă, unđe lukratuori a taĭat la stîlpi đi uokńe la rudńik — Stilp se zove mesto istočno od Majdanpeka, kod belih Voda, gde su radnici sekli trupce za rudarska okna ◊ șćumpi kare s-a taĭat la Stîlp nu s-a mîsurat ku mĭetru, numa ku držala — trupci koji su se sekli na Stiplu nisu se merili metrom, nego držaljem ◊ la Stîlp a fuost un fag atîta đi mare đi s-a puvestît kă ĭe măĭ mare ļemn în munțîļi măĭdanuluĭ — kod Stilpa je bila jedna bukva toliko velika da se pričalo kako je to najveće drvo u majdanpečkim šumama ◊ la Stîlp s-a vaḑut ńiskar zîdoviń batrîńe, șă lumĭa đes a sapat, ginđind kă ĭastă bań îngropaț — na Stilpu su se videle neke stare zidine, i ljudi su često kopali, misleći da ima zakopanog blaga ◊ đin Stîlp nu ma-ĭastă ńimka, ku tuot l-a kutrupit kopu alu rudńiku đi astîḑ — od Stilpa nema više ničeg, celog ga je zatrpao kop današnjeg rudnika [Por.] ∞ stîlpb> [Vidi]
4424 stîmpara stîmpăra хладити stîmparab> (ĭuo stîmpîrb>, ĭel stîmpîrăb>) [akc. stîmparab>] (gl. p. ref.) — hladiti, utuliti, stišati; gasiti ◊ apa đi žumuļit puorku ĭe prĭa ferbinće, trăbe sî sa stîmpîre kîta, să nu ńi arđem — voda za šurenje svinje je prevrela, treba malo da se ohladi, da se ne opečemo ◊ s-a dus tata ku un uom la varńiță, trăbe astîḑ să stîmpîre varu — otišao je otac sa jednim čovekom na krečanu, treba danas da gase kreč ◊ fuoku ĭe prĭa tare, stîmpărăl kîta, să nu sa strîvĭaskă ļamńiļi fara ńiśkotrĭabă — vatra je prejaka, utuli je malo, da se ne troše drva nepotrebno ◊ tuota ḑîua a kosît, da n-avut ku śe sî stîmpîre săća — ceo dan je kosio, a nije imao čime da gasi žeđ ◊ grĭeu duor ĭ-a kaḑut pi ińimă, șî mĭarźe kîpiĭat pin lume, katînd ku śe să-l stîmpîre — težak bol mu je pao na srece, i luta ošamućen po svetu, tražeći čime može da ga stiša ◊ kînd śuava sa stîmpîră, kaldura sa mićikuļaḑă, da kînd sa stînźe, kaldura sa pĭarđe đi tuot — kad se nešto hladi, toplota se smanjuje, a kad se gasi, toplota nestaje sasvim ♦ sin. stînźab> [Por.] [Vidi]
4538 stîngaś stângaci левак stîngaśb> (stîngaśeb>) (mn. stîngaśb>, stîngaśeb>) [akc. stîngab>ś] (prid.) — 1.b> levoruk ◊ kopilu ĭe stîngaś, baće ku pĭatră ku mîna stîngă — dete je levoruko, baca kamen levom rukom 2.b> levak ◊ stîngaś ĭe buou kare-l înžuź đi parća stîngă — levak je vo koga prežež sa leve strane [Por.] ∞ stîngb> [Vidi]
4539 Stîngaśilă Stîngu Стангачиловић Stîngaśilăb> [akc. Stîngaśib>lă] (i. m.) — (antr.) Stangačilović ◊ Stîngaśilă ĭe poļikra ńamuluĭ alu vrun uom kare a fuost stîngaś — Stangačilović je porodični nadimak roda čiji je predak bio levoruk ◊ măĭ mare ńam alu Stîngaśilă ĭe în sat brastouț, lînga buor — najveći rod Stangačilovića je u selu brestovcu kod bora [Por.] ∞ stîngb> [Vidi]
4746 stîngaśit mamită маститис stîngaśitb> [akc. stîngaśib>t] (i. s.) — (vet.) mastitis, upala vimena ◊ uoĭļi sa bulnavĭesk đi stîngaśit kînd pĭerd lapćiļi la o țîță — ovce obole od mastitisa kad izgube mleko u jednom vimenu ◊ am duauă uoĭ stîngaśe — imam dve ovce obolele od upale vimena ◊ aĭ batrîń a ginđit kî uoiļi stîngaśesk kînd ļi muśkă vro ală — stari su mislili da ovce obole od upale vimena kad ih ujede neka zmija ◊ uńi stîngaśala a ļikuit ku frunḑă đ-alun șă sare, ku śe s-a ļikuit đi nopîrś, alțî ku lapis — jedni su upalu vimena lečili leskovim lišćem i solju, kako se lečilo od ujeda zmije, drugi sa lapisom ♦ var. stîngaśalăb> [Por.] ∞ stîngb> [Vidi]
2108 stînžîn stânjen перуника stînžînb> (mn. stînžîńb>) [akc. stîb>nžîn] (i. m.) — (bot.) perunika (Iris germanica) ◊ am građină pļină đi stînžîń, da đemult stînžîńi a dat șî pi ļivĭeḑ — imam baštu punu perunike, a nekad su perunike rasle i po livadama ◊ ĭastă stînžîń vioriĭ, ĭastă albĭ, bilovinś, vînîț, ĭastă în tuaće fĭelurĭ — ima perunika ljubičastih, ima belih, ružičastih, plavih, ima ih svake vrste [Por.] [Vidi]
3299 stîrkomĭaće stârcomete штркља stîrkomĭaćeb> (mn. stîrkomĭețb>) [akc. stîrkomĭab>će] (i. m.) — štrklja, visoka i mršava osoba ◊ kînd a fuost baĭat ćinîr, ĭel a fuost un stîrkomĭaće ku tuot, țuaļiļi pi ĭel s-a țînut ka pi strașură — kad je bio mlad momak, bio je prava štrklja, odeća na njemu visila je kao na strašilu [Por.] ∞ stîrkb> [Vidi]
4363 stîrļezî uita заборављати stîrļezîb> (ĭuo stîrļezăskb>, ĭel stîrļezîașćeb>) [akc. stîrļezîb>] (gl.) — zaboravljati, gubiti pamćenje; ishlapiti ◊ baba a-nśeput înga dă-n ćińerĭață să stîrļezîaskă — baba je počela još od mladosti da zaboravlja [bran.] ♦ dij. var. șturļizab> (Sige) [Hom.] [Vidi]
4364 stîrļuoz uitat излапео stîrļuozb> (stîrļuazăb>) (mn. stîrļuožb>, stîrļuažăb>) [akc. stîrļuob>z] (prid.) — izlapeo, zaboravan ◊ nu puoț ku mama să povăstuĭ dă ńimika, kî ĭe stîrļuază dă tuot, șă aĭa măĭ dămult — ne možeš sa babom da pričaš ni o čemu, jer je sasvim izlapela, i to poodavno [bran.] ∞ stîrļezîb> [Vidi]
2681 stîrmină strămină стрмина stîrminăb> (mn. stîrmińb>) [akc. stîb>rmină] (i. ž.) — (geog.) strmina, nizbrdica, padina ◊ śuośiļi nuaștre sînt numa stîrmiń guaļe — naša brda su samo gole strmine ◊ n-am kosît đ-arîndu, unđ-a fuost stîrmină am lasat fîn đi viće — nisam kosio svuda, gde je bila padina, ostavio sam travu za stoku (Topolnica) ♦ sin. pađinăb>, kuastăb>, nîvaļișb>, tîvaļișb>, rîpăb>, rușćb> [Por.] [Vidi]
6014 stîrnopĭață pară крушка стрнопеца stîrnopĭațăb> (mn. stîrnopĭețb>) [akc. stîrnopĭab>ță] (i. ž.) — (bot.) kruška strnopeca ◊ stîrnopĭață ĭe un fĭeļ đi pĭară batrîn — strnopeca je vrsta starinskih krušaka [Por.] ∞ părb>¹ [Vidi]
4437 stîrńak miriște ? стрњак stîrńakb> (mn. stîrńeśb>) [akc. stîrńab>k] (i. m.) — (geog.) strnjak; kamenjar ◊ stîrńaku ĭe luok petruos ku kļanțurĭ șî padure, fara luokurĭ — strnjak je kamenjar sa ostenjacima i šumom, bez njiva ◊ la nuoĭ ĭastă mulće stîrńaśe ku nume — kod nas ima mnogo strnjaka kao zvanih mesta [Gpek] ◊ stîrńak ĭe petriș ĭarbuos, luok ńemuśituorĭ, bun numa đe kapre — strnjak je kamenjar zaraso u travu, neobradivo mesto, dobro samo za koze (Tanda) [Por.] [Vidi]
3298 stîrśi stârci чучати stîrśib> (ĭuo ma stîrśeskb>, ĭel sa stîrśiașćeb>) [akc. stîrśib>] — čučati, biti u sagnutom položaju; zgrčiti se ◊ kîńi latră ļegaț la ușa strunźi, da oțomanu s-a stîrśit dupa gard, șî taśe — psi laju vezani na ulazu u tor, a lopovčina je čučnula iza ograde, i ćuti ♦ sin. zgîrśib>, pićib> [Por.] [Vidi]
4055 stokńi stucni стукнути stokńib> (ĭuo stokńeskb>, ĭel stokńașćeb>) [akc. stokńib>] (gl. p. ref.) — stuknuti, ustuknuti, kretati se unazad; odstupiti; odvrtatiti; zaustaviti ◊ n-a putut să stokńaskă buoĭi la pripur, ș-a trekut karu pista ĭel — nije mogao da stukne volove na nizbrdici, pa su kola prešla preko njega ◊ kînd vrĭeĭ să stokńeșć buoĭi, zbĭerĭ „stu-napuoĭ”, da la kal zbĭerĭ „țurik” — kad hoćeš da stukneš volove, vikneš „stu-nazad”, a konju vikneš „curik” ◊ vîlvuos uom, nu sa stokńașće la ńima — hrabar čovek, ne uzmiče ni pred kim [Por.] [Vidi]
4581 storî storî уништити storîb> (ĭuo storăskb>, ĭel storașćeb>) [akc. storîb>] (gl. p. ref.) — uništiti, ubiti, istrebiti ◊ ńamțu a vrut să storaskă Sîrbu, kă, śika, Sîrbu a fuost đevină đi tuot — Nemci su hteli da istrebe Srbe, jer su, kažu, Srbi bili krivi za sve ◊ lumĭa astîḑ sa storașće ku buaļe, ku mînkarĭa înveńinată, ku frikă kă o să fiĭe razbăl — ljudi se danas uništavaju bolestima, zatrovanom hranom, strahom da će izbiti rat [Por.] [Vidi]
1837 stragĭață străgheaţă подливено млеко stragĭațăb> (mn. stragĭețb>) [akc. stragĭab>ță] (i. ž.) — 1.b>b> (nutr.) podliveno, podsireno mleko ◊ stragĭața ĭe lapćiļi în kare ĭe pus kĭagu, șî trîabe sî sa strîngă sî sa fakă kaș — „stragjaca” je mleko u koje je stavljena maja, i koje treba da se stegne da bi se dobila kaša [GPek] ◊ stragĭața ĭe lapćiļi kînd s-apukă sî să-nkĭaźe — „stragjaca” je mleko kad počne da se siri (Luka) ◊ șî la nuoĭ ĭe stragĭață tot aĭa, lapćiļi-nkĭegat — i kod nas je „stragjaca” isto, podliveno mleko (Krivelj) [Crn.] 2.b>b> (med.) lek za oči ◊ stragĭața a fuost ļak đi uokĭ — podliveno mleko korisitlo se kao lek za oči (blizna) 3.b> kaša sapuna ◊ kînd s-a fĭert sapunu, la fundu kaldări a ramas śir, la kĭmat stragĭață, ku ĭel s-a spalat pănă nu sa do slait sapunu tuot — kad se kuvao sapun, na dnu bakrača ostajala je kaša, zvala se stragjaca, njome se pralo dok se ne bi stego sav sapun (Tanda) [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
4947 strakină străchină здела strakinăb> (mn. străkińb>) [akc. strab>kină] (i. ž.) — zdela, panica; činija ◊ strakina a fuost vas đi mînkare đi pomînt, da đi dupa rat înkoaśa a ĭeșît șă străkiń đi pļek — panica je bila posuda za jelo od zemlje, a posle rata naovamo pojavile se i panice od pleka ◊ înainća lu străkiń, kare ļ-a fakut olari, șî ļ-a vindut pi la bîlśurĭ, rumîńi a mînkat numa đin bļidurĭ đi ļemn, kare ĭ-a fakut sîngurĭ — pre panica, koje su izrađivali grnčari i prodavali po vašarima, Vlasi su jeli isključivo iz drvenih bljuda, koje su izrađivali sami [Por.] ∞ vasb> [Vidi]
2036 strań strani губер strańb> (mn. strańeb>, străńb>) [akc. strab>ń] (i. m.) — guber, grubo tkan vuneni pokrivač ili prostirka ◊ strańu ĭe fakut dă lînă, ăl țîasă babiļi pră bît — guber je izrađen od vune, tkaju ga babe „na štapu” ◊ fata a kaḑut, luvată dă vînturĭ, ș-a ḑakut pră strań pănă noĭ am źukat pră lînga ĭa s-o pumeńim — devojka je pala, obuzeta vetrom, i ležala je na guberu, dok smo mi igrale oko nje da je povratimo (busur) ◊ pomeńiļi dă bătrîńață s-a-nćins źuos, pră strań — daće su se nekada postavljale na zemlji, na guberu (Rašanac) [Mlava] [Vidi]
5188 strapuns străpuns прободен strapunsb> (strapunsăb>) (mn. strapunșb>, strapunsăb>) [akc. strapub>ns] (prid.) — proboden, probušen ◊ gaura-n blană n-a fuost strapunsă đi tuot — rupa u dasci nije bila skroz probušena [GPek] ∞ strapunźeb> [Vidi]
5187 strapunźe străpunge пробости strapunźeb> (ĭuo strapungb>, ĭel strapunźeb>) [akc. strapub>nźe] (gl. p. ref.) — probosti, probiti; probušiti ◊ kînd bou înpunźe uomu, puaće să-l strapungă ku kuarńiļi — kad vo bode čoveka, može da ga probije rogovima ◊ ku șîla sa strapung găurļi la opinka đi puork — sa šilom sa buše rupe na svinjskim opankama [GPek] ♦ dij. var. strapunźab> (Rudna Glava) [Por.] [Vidi]
4707 strat strat леја stratb> (mn. straturĭb>) [akc. strab>t] (i. s.) — (agr.) leja ◊ stratu ĭe parća bașćeļi în kare sa sađașće śapa, piparka, krîstavĭețî — leja je deo bašte u kome se sadi luk, paprika, krastavac ♦ sin. postatăb> [Por.] [Vidi]
4369 stražăr steajăr стожер stražărb> (mn. stražărĭb>) [akc. stražăb>r] (i. m.) — (tehn.) stožer ◊ stražăr a fuost un par înțapat în mižluoku ări, đi kare a fuost ļegat kalu kare a mĭers în okuol ș-a gazît snuopi la trăiratu đi bătrîńață — stožer je bio kolac nabijen u sred gumna, o koji je bio vezan konj koji je išao u krug i gazio snoplje na starinskoj vršidbi ♦ var. stažărĭb> [Por.] [Vidi]
4709 stražăr străjer стражар stražărb> (mn. stražărĭb>) [akc. stražăb>r] (i. m.) — stražar, čuvar ◊ stražărĭ ĭe uom înarmat kare pazîașće śuava đi uoț — stražar je naoružan čovek koji čuva nešto od lopova ◊ (ver.) raĭu are stražărĭ kare pazîașće să nu tuńe fiĭe kare, șă-l kĭamă Pîndarĭu Raĭuluĭ — raj ima stražara koji pazi da ne uđe bilo ko, i koji se zove Rajski Stražar ♦ sin. pîndarb> [Por.] ∞ stražăb> [Vidi]
5185 străbaća străbate пробити străbaćab> (ĭuo strabatb>, ĭel strabaćeb>) [akc. strabab>će] (gl. p. ref.) — probiti se; prodreti ◊ pin namĭeț pănă-n brîu, abĭa s-a străbatut pănă la koļibă — kroz smetove do pojasa, jedva su se probili do kolibe ◊ a fakut ușa đin blană tare, să n-o poată străbaća ńimika — pravili su vrata od tvrde daske, da je ne može probiti ništa [Por.] ♦ dij. var. strabaćab> (Leskovo) [GPek] [Vidi]
6325 străbaćare străbatere пробијање străbaćareb> (mn. străbaćerĭb>) [akc. străbaćab>re] (i. ž.) — probijanje, prodiranje ◊ străbaćarĭa drumuluĭ đi kară pi śuoś în munće a fuost lukru tare grĭeu, kă tuot lukru a kaḑut numa pi șîaļiļi lu lumĭe kare a trait în arito-la unđe sa strîbatut drumu— probijanje kolskih puteva po brdima u planini bio je jako težak posao, jer je ceo posao padao samo na leđa ljudi koji su živeli u tom kraju gde se put probjao [Por.] ∞ străbaćab> [Vidi]
6150 străluśi străluci бљеснути străluśib> (ĭuo străluśeskb>, ĭel străluśiașćeb>) [akc. străluśib>](gl.) — bljesnuti, sevnuti ◊ măĭ întîń străluśi o viđarĭe tare, dupa aĭa răsună un puakńit fiorĭaļńik, ka kînd śerĭu sa suduame pi pomînt — prvo je bljesnula jaka svetlost, posle toga odjeknu jeziv pucanj, kao da se nebo oburvava na zemlju ♦ sin. sfulđirab> [Por.] ∞ luśib> [Vidi]
2120 străļiță stelniţă стеница străļițăb> (mn. străļițb>) [akc. străb>ļiță] (i. ž.) — (ent.) stenica, insekt (Acanthia lectularia) ◊ străļița traĭașće-n ļiemn, în kasă măĭ mult pin blăń uskaće, kum a fuost aļa đin kare a fuost fakuće paturļi — stenica živi u drvetu, u kući najviše u suvim daskama, kakve su bile one od kojih su bili načinjeni kreveti ◊ străļița ḑua duarme, da kum ńigurĭaḑă, ĭa pļakă — stenica danju spava, a čim omrkne, ona kreće [Por.] [Vidi]
4741 strin străin стран strinb> (strinăb>) (mn. strińb>, strińeb>) [akc. strib>n] (prid.) — stran, tuđ ◊ dupa rato-l đintîń, s-a kîsîtorit la noĭ ńișći țîgań, bandaș, ń-a dus kînćiśe strińe ș-a strîkat pĭ-aļi nuaștre aļi batrîńe — posle prvog rata naselili su se kod nas neki Cigani, trubači, doneli su strane pesme i pokvarili naše stare ◊ a ramas satu pustîń, s-a dus ćińerișu în țară strină — ostalo je selo pusto, mladost je otišla u tuđu zemlju [Por.] [Vidi]
4742 strinataće străinătate туђина strinataćeb> (mn. strinatățb>) [akc. strinatab>će] (i. ž.) — tuđina; inostranstvo ◊ a murit în strinataće đi duoru kășî — umro je u tuđini od tuge za kućom ◊ strinataća șî sîngurataća sînt măĭ grĭaļe buaļe — tuđina i samoća su najteže bolesti [Por.] ∞ strinb> [Vidi]
2822 strîake streche штркаљ strîakeb> (mn. strîakeb>) [akc. strîab>ke] (i. ž.) — (ent.) goveđi štrkalj (Hypoderma bovis) ◊ kînd strîakĭa sa puńe pi vaś, ĭaļe fug đi sa omuară — kad štrkalj napadne krave, one se ubijaju od bežanja [Por.] [Vidi]
3178 strîga striga дозивати strîgab> (ĭuo strîgb>, ĭel strîgăb>) [akc. strîgab>] (gl. p. ref.) — 1.b> dozivati nekog glasno ◊ a strîgat kît a putut măĭ tare, ama ńima nu l-a auḑît đi vînt — dozivao je iz sveg glasa, ali ga niko nije čuo od vetra 2.b> nazivati, imenovati, oslovljavati ◊ tuoț în sat ăl strîgă Pîătru, da ĭel ĭe la karće Ĭanku — svi ga u selu zovu Petar, a on je kršten kao Janko ◊ n-a vrut ńima s-o strîźe kî ĭe kurvă, șî s-a-ntuors la mumî-sa — nije htela da je iko naziva kurvom, pa se vratila majci ◊ baba n-a sufarat pi ńima s-o strîźe „babă” — baba nije trpela nikog da je zove „baba” ♦ sin. kemab>, zberab> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2620 strîgă strigă лептир strîgăb> (mn. strîźb>) [akc. strîb>gă] (i. ž.) — 1.b> (ent.) leptir „mrtvačka glava” (Acherontia lachesis) ◊ strîgă ĭe un fĭeļ đi flutur mare ku kare babiļi a spumîntat kopiĭi aĭ miś kînd sara n-a vrut la vrĭame sî sa kulśe — striga je vrsta velikog leptira, kojim su babe plašile malu decu kada nisu htela uveče na vreme da legnu 2.b> (dem.) krvopija koja deci siše krv ◊ s-a krĭeḑut kă strîga vińe nuapća, șă suźe sînźiļi la kopiĭ miś — verovalo se da striga dolazi noću, i siše krv maloj deci ♦ augm. strîguońb>, strîguoĭb> [Por.] ∞ fluturb> [Vidi]
4439 strîka strica кварити strîkab> (ĭuo strîkb>, ĭel strîkăb>) [akc. strîkab>] (gl. p. ref.) — kvariti, pokvariti ◊ sa strîkă mașîna, sa strîkă lumĭa, sa strîkă vrĭamĭa — kvari se mašina, kvare se ljudi, kvari se vreme ◊ muĭarĭa strîkă śarapu, kî nu l-a-npļećit bun — žena kvari čarapu, jer je nije dobro isplela ◊ păkurari aĭ măĭ marĭ strîka pĭ-aĭ miś ku mulće povĭeșć minśinuasă — stariji čobani kvare mlade čobane raznim izmišljenim pričama [Por.] [Vidi]
4440 strîkaśuńe stricăciune поквареност strîkaśuńeb> (mn. strîkaśuńb>) [akc. strîkaśub>ńe] (i. m.) — pokvarenost ◊ astîḑ lumĭa gata tuată ka kînd s-a bulnavit đi strîkaśuńe, nu sa șćiĭe kare đin kare ĭe măĭ strîkat — danas ljudi gotovo svi kao da su oboleli od pokvarenosti, ne zna se ko je od koga pookvareniji [Por.] ∞ strîkab> [Vidi]
3599 strîkatuare strecurătoare цедиљка strîkatuareb> (mn. strîkatuorĭb>) [akc. strîkatuab>re] (i. ž.) — cediljka ◊ strîkatuare ĭe un parśel đi pînḑă supțîre, pin kare sa străkură kașu đi lapće, sî sa đispartă șî sî ramînă brînḑa — cediljka je parče tankog platna, kroz koje se cedi mlečna kaša, da bi se odvojila surutka i ostao sir ♦ var. străkatuareb>, străkuratuareb> [Por.] ∞ străkurab> [Vidi]
4842 strîkatură stricătură покварењак strîkaturăb> (mn. strîkaturĭb>) [akc. strîkatub>ră] (i. ž.) — pokvarenjak, pokvarenština ◊ draku va șći unđe s-a gasît ku vro strîkatură, șî s-a dus ku ĭel în lumĭa albă — đavo će znati gde je našla nekog pokvarenjaka, i otišla s njim u beli svet ♦ var. strîkaśuńeb> [Por.] ∞ strîkab> [Vidi]
3070 strîmatură strămătură обојени прамен strîmaturăb> (mn. strtrîmaturĭb>) [akc. strîmatub>ră] (i. ž.) — obojeni pramen vune ◊ strîmatura ĭe un biț đi lînă fîrbuită, atîrnată ka kićiĭa la prunu alo-l muort — strimatura je pramen obojene vune, kojim se kiti šljiva pokojnika ◊ prunu kićit ku strîmaturĭ sa duśe înainća muortuluĭ — šljiva okićena obojenim kićankama nosi se na čelu pogrebne povorke [Por.] ∞ tramă b> (Ima umotvorina!) [Vidi]
4442 strîmb strâmb крив strîmbb>¹ (strîmbăb>) (mn. strîmbĭb>, strîmbeb>) [akc. strîb>mb] (prid.) — 1.b>b>b> (o formi) kriv ◊ klańa-sta ĭe strîmbă într-o parće, are să kadă kînd va baća vrun vînt măĭ tare — ovaj stog je kriv na jednu stranu, ima da padne kad bude dunuo neki jači vetar 2.b>b> (fig.) kriv, pogrešan, loš izbor ◊ s-a prins ku ńișći oțomań, ș-a pļekat pi drum strîmb — uhvatio se sa nekim lopovima, i krenuo krivim putem [Por.] [Vidi]
4676 strîmb strâmb криво strîmbb>² [akc. strîb>mb] (pril.) — (o moralu, o pravdi) krivo, lažno ◊ a marturisît pi strîmb, ș-a mînat uomu la robiĭe dakă n-a fuost ńimik đivină — svedočio je krivo, i oterao čoveka na robiju, iako nije bio ništa kriv ◊ (ver.) măĭ greu pakat ĭe kînd uomu sa-nźuară pi strîmb în kopiĭi luĭ — najteži greh je kad se čovek krivo kune u svoju decu ♦ supr. đirĭeptb> [Por.] [Vidi]
4677 strîmba strâmba кривити strîmbab> (ĭuo strîmbb>, ĭel strîmbăb>) [akc. strîmbab>] (gl. p. ref.) — 1.b> (o materiji) kriviti, iskriviti ◊ rangu s-a strîmbat, da kovaśu l-a-ngalḑît la fuaļe, șî l-a-nđireptat — ćuskija se iskrivila, a kovač je zagrejao na mehu, i ispravio 2.b> (o istini) lagati, krivo govoriti, izvrtati istinu ◊ kînd vaḑu k-o să fiĭe prinsă la minśună, ĭa îńśepu a strîmba povasta đin tîn — kad vide da će biti uhvaćena u laži, ona poče izvrtati prvobitnu priču 3.b> (o izrazu) kreveljiti se ◊ đi triĭ uorĭ ĭ-a spus mumî-sa să nu sa strîmbe așa kînd vorbĭașće, da ĭel ńimika, ka kînd ĭe kopilu drakuluĭ — tri puta mu je majka govorila da se ne krevelji tako kad govori, a on ništa, kao da je đavolje dete ♦ supr. đireptab> [Por.] ∞ strîmbb> [Vidi]
4443 strîmbat strâmbat накривљен strîmbatb> (strîmbatăb>) (mn. strîmbațb>, strîmbaćeb>) [akc. strîmbab>t] (prid.) — nakrivljen, iskrivljen, zakrivljen ◊ anțarțuoń a fuost un skuturatu pomîntuluĭ tare, șî đ-atunśa ńi koļiba strîmbată într-o parće — preklane je bio jak zemljotres, i odonda nam je koliba nakrivljena na jednu stranu ◊ a pļekat baĭatu la źuok, ku kaśula strîmbată la urĭakĭe — krenuo momak na igranku sa šubarom nakrivljenom na uvo [Por.] ∞ strîmbb> [Vidi]
4678 strîmbovĭelkă strâmbovelcă ? кривак strîmbovĭelkăb> (mn. strîmbovĭelśb>) [akc. strîmbovĭeb>lkă] (i. ž.) — krivak ◊ strîmbovĭelkă ḑiśem la śua śe ĭe strîmb urît, șă nuĭe đi ńimik, puaće fi o krĭangă frîntă, or vro insă batrînă, strîmbată đi ań — krivak kažemo za nešto što je ružno krivo, što nije ni za šta, može biti slomljena grana, ili starija osoba, iskrivljena od godina [Por.] ∞ strîmbb> [Vidi]
4402 strîmćală strâmteală тесноћа strîmćalăb> (mn. strîmćelurĭb>) [akc. strîmćab>lă] (i. ž.) — tesnoća, teskoba, skučenost ◊ kînd s-a trait în borđiĭe, s-a fakut șăḑîtuorĭ da luok n-a fuost, n-aĭ putut să ći-ntuorś đi strîmćală — kad se živelo u zemunicama, pravile su se sedeljke a mesta nije bilo, nisi mogao da se okreneš od skučenosti [Por.] ∞ strîmtb> [Vidi]
4400 strîmt strâmt узан strîmtb> (strîmtăb>) (mn. strîmțb>, strîmćeb>) [akc. strîb>mt] (prid.) — 1.b> (o prostoru) uzan, uzak, sužen ◊ poćaka pista kuastă ĭe strîmtă kî ĭe luoku kostîșat, șî nu s-a putut sapa măĭ larg la așa rîpă — staza preko padine je uska jer je teren strm, pa se nije moglo kopati šire na takvoj strmini ◊ a fakut drum đi kară pănă la munće, ama drumu ĭe prĭa strîmt la o kĭaĭe, đi nu puot duauă kare sî sa petrĭakă — napravili su kolski put do planine, ali li je put preuzak na jednom useku pa ne mogu dvoja kola da se mimoiđu 2.b> (fig.) (vulg.) tesnilo, zadnjica, guza ◊ la kare ĭ-a fuost kam rușîńe să ḑîkă „futo-l în kur”, ĭel a-nžurat „futo-l în strîmț”, k-a fuost tuot una — kome je bilo malo nezgodno da kaže „jebem ga u dupe”, on je psovao „jebem ga u tesnilo”, jer je bilo isto [Por.] [Vidi]
5925 strîmućit strămutat унакажен strîmućitb> (strîmućităb>) (mn. strîmućițb>, strîmućićeb>) [akc. strîmućib>t] (prid.) — (o izgledu) unakažen; izveštačen; neprirodan; nakazan ◊ baĭațî đi astîḑ mĭerg strîmućiț ku păru lung, ginđind kă sînt frumoș atîta đi fĭaćiļi o să kadă sîngure dupa iĭ — današnji momci idu unakaženi dugom kosom, misleći da su toliko lepi da će devojke same popadati za njima ◊ nuĭe ĭel strîmućit đ-akuma, numa ĭe așa înga đin burta mumi — nije on nakazan od danas, nego je takav još iz majčinog stomaka ♦ sin. slućitb> [Por.] ∞ strămućib> [Vidi]
6130 strîngatuare strângătoare стега strîngatuareb> (mn. strîngatuorĭb>) [akc. strîngatuab>re] (i. ž.) — (tehn.) stega ◊ strîngatuarĭa ĭe alatu tișlerĭesk — stega je stolarski alat ◊ în strîngatuare s-a strîng blańiļi înžgĭebuiće șî tutkaļiće, sî sa aduńe întru-una, șî sî sa înțăpeńaskă — u stegi se stežu tutkalisane i užljebljene daske, da se spoje u jednu, i učvrste ◊ blăńiļi sa adună șî s-a strîng în strîngatuarĭe kînd tișleru faśe blăń đi astaļe, kare trăbe să fiĭe larź, da așa nu puot sî sa skuată đin un tutuk — daske se spajaju i stežu u stegi kada stolar pravu daske za stolove, koje moraju biti široke, a takve se ne mogu izrezati iz jednog trupca [Por.] ∞ strînźab> [Vidi]
4392 strîns strâns стегнут strînsb> (strînsăb>) (mn. strînșb>, strînsăb>) [akc. strîb>ns] (prid.) — 1.b>b> (tehn.) stegnut, pritegnut, zategnut ◊ ļigatura la sak n-a fuost strînsă bińe, șî saku s-a đizļegat șî s-a varsat — povez na džaku nije bio dobro zategnut, pa se džak odvezao i rasuo ◊ a mînat ruata ku lanțu strîns, șî lanțu a pokńit — vozio je bicikl sa stegnutim lancem, i lanac je pukao 2.b>b> (fig.) cicija, tvrdica ◊ au bań kî sînt strînș, zgîrśiț — imaju pare jer su tvrdice, cicije [Por.] ∞ strinźab> [Vidi]
4391 strînźa strânge стезати strînźab> (ĭuo strîngb>, ĭel strînźb>e) [akc. strînźab>] (gl. p. ref.) — stezati ◊ kînd sa taĭe tutuku la firizană, trăbe să fiĭe tare bun strîns ku klanfe đi bîrnă ku kare sa traźe pi șîń — kad se trupac reže na strugari, treba da buda veoma dobro stegnut klanfama za gredu kojom se vuče po šinama ◊ mi sa strîns ińima în pĭept kînd am vaḑut kum traĭesk oĭari nuoștri la munće — srce mi se steglo kad sam video kako žive naši stočari u planini ◊ ažuns rîndu la ĭel să vorbĭaskă, ama kînd sa skulat ș-a vaḑut kîtă lume-l askultă, iî s-a strîns śoa-n gît, șî n-a putut — došao je red na njega da govori, ali kad je ustao i video koliko ga ljudi sluša, nešto mu se steglo u grlu, i nije mogao [Por.] [Vidi]
5927 strîvi strivi расипати strîvib> (ĭuo strîvĭeskb>, ĭel strîvĭașćeb>) [akc. strîvib>] (gl. p.) — rasipati, bacati; arčiti ◊ bańi trăbe sî sa pastrĭaḑă, da nu să sa strîvĭaskă pi fiĭe śe — novac treba da se čuva, a ne da se rasipa na bilo šta ♦ sin. lupadab> [Por.] [Vidi]
6024 stropan stropan капљетина stropanb> (mn. stropańb>) [akc. stropab>n] (i. m.) — (augm.) kaplja, kapljetina ◊ kînd sa pusă pluaĭa đin sańin, atîța stropań đi marĭ ńima n-a maĭ vaḑut pănă atunśa, babiļi spaĭmaće înśepură să-ș fakă kruśe — kad je počela da pada kiša iz vedra neba, tolike kapljetine još niko nije video, preplašene babe počeše da se krste ♦ / < struopb>+an [Por.] ∞ stropib> [Vidi]
6021 stropit stropit покапан stropitb> (stropităb>) (mn. stropițb>, stropićeb>) [akc. stropib>t] (prid.) — pokapan, poškropljen ◊ puopa a stropito ku busuĭuok, șî ĭa a măĭ ḑakut așa stropită un śas întrĭeg, și tumu atunśa s-a skulat — popa je poškropio bosiljkom, i ona je ležala tako poškropljena još ceo sat, i te onda je ustala [Por.] ∞ stropib> [Vidi]
4973 strugur strugure грозд strugurb> (mn. strugurĭb>) [akc. strub>gur] (i. m.) — (bot.) grozd ◊ rumîńi Munćeńi n-avut strugurĭ buń, ș-a fuost muara sî sa dukă la Kraĭna dupa vin đi prazńik — Vlasi Munćani nisu imali dobro grožđe, pa su morali da idu u Krajinu po vino za slavu ◊ a fuost pi la uńi luokurĭ o suartă đi strugurĭ ku buobe miś, tarĭ șă akri, a kĭemato aĭ batrîń ćibrik — bila je na nekim mestima sorta grožđa sa malim zrnima, tvrdim i kiselim, stari su je zvali ćibrik [Por.] ∞ viĭeb> [Vidi]
3577 strungarĭață strungăreaţă сирница strungarĭațăb> (mn. strungarĭețăb>) [akc. strungarĭab>ță] (i. ž.) — (zast.) sirnica ◊ strungarĭață a fuost o vadră đe doăḑăś đe oka, în kare la baśiĭe s-a adunat brînḑa — sirnica je bilo vedro od dvadeset oka, u koje se na bačiji skupljao sir [GPek] ∞ strungăb> [Vidi]
3106 stružńiță strujniţă стругара stružńițăb> (mn. stružńițb>) [akc. strub>žńiță] (i. ž.) — (zast.) (teh.) strugara ◊ stružńița a fuost firiz mare, kare pista dolap șî kurao l-a mînat apa đi pi ĭarugă — strugara je bila velika testera koju je preko dolapa i kaiša pokretala voda sa jaruge [GPek] ♦ up. firizanăb> [Vidi]
4056 stu! stu! сту stu!b> (uzv.) — stu! uzvik kojim se zaprega tera unazad ◊ zberă tare „stu! stu! stu-napuoĭ! ” șî buoĭi sîngurĭ stokńiră îndarăt — viknu jako „stu! stu! stu-nazad!” i volovi sami stuknuše natrag [Por.] ∞ stokńib> [Vidi]
4962 stuomnă stamnă ћуп stuomnăb> (mn. stuomńeb>) [akc. stuob>mnă] (i. ž.) — ćup ◊ stuomna ĭe măĭ mare vas đi pomînt kare l-a avut rumîńi în kășîļi luor — ćup je najveći glineni sud koji su imali Vlasi u svojim kućama ◊ stuomńe a fakut olari, șî ļ-a vindut pi la bîlśurĭ — ćupove su izrađivali grnčari, i prodavali po vašarima ◊ în stuomnă s-a țînut mulće kare-śe, đi la krîstavĭeț akri đi ĭarnă, pănă la untură — u ćupu se držalo mnogo koje-šta, od kiselih krastavaca za zimu, do masti ♦ var. stomnăb> [Por.] [Vidi]
3404 stup stup кошница stupb> (mn. stupĭb>) [akc. stub>p] (i. m.) — košnica ◊ stup đi albiń a fuost înpļećit đi kurpiń, șî ļipit ku morśilă — košnica za pčele bila je ispletena od lijana, i oblepljena blatom ◊ uomu kare a țînut stupĭ măĭ mulț, ș-a fakut mńare multă, s-a kĭemat stuparî — čovek koji je imao više košnica, i pravio mnogo meda, zvao se pčelar ♦ sin. kuoșńițăb> ♦ sin. tîrnăb> (Tanda) ♦ up. stupinăb>, prisakăb> [Por.] [Vidi]
3405 stupină stupină пчелињак stupinăb> (mn. stupińb>) [akc. stupib>nă] (i. ž.) — (zast.) pčelinjak ◊ luoku unđe s-a țînut stupi ku albiń đemult s-a kĭemat stupină — mesto gde su se držale košnice sa pčelama, zvalo se nekad „stupina” ◊ vuorba stupină s-a pĭerdut đin taĭnă, a ramas numa pin ńișći đeskînćiśe đi dragusta, unđe sa ḑîśe „kum traźe albina la stupină, așa să tragă kutare șă kutare la famĭaĭa-ĭa la kare sa đeskîntă” — reč „stupina” se izgubila iz govora, ostala je samo u nekim ljubavnim bajalicama, gde se kaže „kako pčela vuče svome pčelinjaku, tako nek tom i tom bude privlačna osoba kojoj se baje” [Por.] ∞ stupb> [Vidi]
4844 suakră soacră ташта suakrăb> (mn. suakreb>) [akc. suab>kră] (i. ž.) — (srod.) tašta ◊ suakrî-mĭa a fuost muĭare bună — tašta mi je bila dobra žena ◊ șî đi nuoră la rumîń muma barbatuluĭ ĭe ĭară suakră, șî đ-aĭa nuora kĭamă pi suakrî-sa ’maĭkă’ or ’muĭkă’ — i za snajku je kod Vlaha muževljeva majka ’tašta’, pa zato snajka zove svekrvu ’majko’ ili ’mujko’ [Por.] ∞ ńamb> [Vidi]
4623 suarće soarte постељица suarćeb> (mn. suorțb>) [akc. suab>rće] (i. ž.) — (anat.) posteljica (lat. placenta) ◊ suarće ĭe o bĭeșîkă muaļe în burta muĭeri, în kare krĭașće kopilu pănă nu sa nașće — posteljica je meka opna u ženinom stomaku, u kojoj raste dete dok se ne rodi ◊ suarće are-n burtă muĭarĭa greuańe, vaka, uaĭă, ĭapa șă ńișći žuaviń alće — posteljicu ima u stomaku trudna žena, krava, ovca, kobila i druge neke životinje ◊ kopilu krĭașće în apșuară, apșuara stă în suarće, da suarća ĭe în ruod — plod raste u vodenjaku, vodenjak je u posteljici, a posteljica je u materici ♦ sin. lokșuorb> [Por.] [Vidi]
4423 suare soare сунце suareb> (mn. suorĭb>) [akc. suab>re] (i. m.) — sunce ◊ suariļi ĭe stauă kare mĭarźe pi śerĭ, șî viđerĭaḑă pomîntu — sunce je zvezda koja se kreće nebom, i osvetljava zemlju ◊ suariļi rasîare đimińața la rîsarit — sunce se rađa ujutru na ustoku ◊ suariļi ĭe măĭ sus pi śerĭ la amńaḑîț — sunce je najviše na nebu u podne ◊ suariļi sara zavîrńe la apus — sunce uveče zalazi na zapadu ◊ (mag.) rumîń-aĭ batrîń tare a bagat sama să nu-nžure suariļi, pomîntu șî pîńa — stari Vlasi su jako vodili računa da ne psuju sunce, zemlju i hleb [Por.] [Vidi]
3400 sudom sudom потоп sudomb> (mn. suduameb>) [akc. sudob>m] (i. s.) — potop, teška provala oblaka ◊ kînd pluaĭe atîta dă mult șî dă grĭeu, dă lumĭa sa înfrikošaḑă kă s-a dășkis śerĭu șî sa aproapiĭe kapu vakuluĭ, atunś sa spuńe kă ĭe aĭa suduom — kada pada kiša tako mnogo i jako, da ljude uhvati panika kako se nebo otvorilo i da se bliži smak sveta, onda se kaže da je to potop [Mlava] ♦ dij. var. suduomb> [Por.] ∞ pluaĭe b> [Vidi]
4526 sudui sudui псовати suduib> (ĭuo suduĭb>, ĭel suduĭeb>) [akc. suduib>] (gl. p. ref.) — (vulg.) psovati ◊ toț suduĭe, da toț spun kă aĭa nuĭe frumos — svi psuju, a svi kažu da to nije lepo ◊ omińi aĭ bătrîń ńiśkînd n-a pomeńit pi naĭba, să n-a fi suduit să-l fută-n źanunkĭe, or dupa kap, or sî-ĭ sa kaśe-n soļńiță — stariji muškarci nikada nisu pominjali đavola, a da nisu opsovali da će ga jebati u koleno, zavrat ili mu se posrati u slanik ◊ kînd omińi suduĭe ḑîk „futu-l” da muĭeriļi „pișî-ma” — kad muškarci psuju, kažu „jebem ga” a žene „popišam se” [buf.] ♦ dij. sin. înžurab> [Por.] [Vidi]
4528 sudumi sodomi рушити sudumib> (ĭuo suduomb>, ĭel suduameb>) [akc. sudumib>] (gl. p. ref.) — rušiti, urušiti, obrušiti ◊ s-a sudumit parĭaćiļi al kîtra rîsarit la kasa batrînă — urušio se istočni zid na staroj kući [Por.] ∞ suduomb> [Vidi]
4530 sudumitură sodomitură ? рушевина sudumiturăb> (mn. sudumiturĭb>) [akc. sudumitub>ră] (i. ž.) — ruševina ◊ đin kasa batrînă a ramas numa sudumitură — od stare kuće ostala je samo ruševina ♦ sin. șîfîrb> [Por.] ∞ suduomb> [Vidi]
4898 suđină sudină суђеник suđinăb> [akc. sub>đină] (i. ž.) — (rel.) suđenik; suđenica ◊ suđină ĭe voĭńik kare Ursa la ursat kînd s-a fakut să fiĭe barbatu alu vro muĭere adînsă — suđenik je muškarac kome su Suđaje prorekle kad se rodio da će biti muž neke određene žene ◊ baĭat kare moare ńinsurat, gasașće suđina luĭ pi lumĭa-ĭa — momak koji umre neoženjen, nalazi svoju suđenicu na onom svetu ♦ up. Ursăb> [Zvizd] [Vidi]
4758 sufara suferi трпети sufarab> (ĭuo sufărb>, ĭel sufărăb>) [akc. sufarab>](gl. p. ref.) — trpeti, podnositi ◊ nu su sufără înga đi la ćińerĭață — ne trpe se još od mladosti ◊ n-a putut sufara ńiśkum să-ĭ bombońaskă muĭarĭa tota ḑîua, șa dudaito — nije mogao nikako podnosti da mu žena zvoca po ceo dan, pa ju je oterao ◊ n-a vrut s-o măĭ sufere pi suakrî-sa ńiś o ḑî, ș-a pļekat đi la kasă — nije više htela da trpi svekrvu ni jedan dan, pa je pošla od kuće [Por.] [Vidi]
4504 sufla sufla дисати suflab> (ĭuo suflub>, ĭel suflăb>) [akc. suflab>] (gl. p. ref.) — 1.b>b> disati ◊ ma uĭtaĭ bińe la ĭel: nu suflă, ma taĭe frika k-a murit — pogledao sam ga dobro: ne diše, preseče me strah da je umro ◊ nu țîńe muoșu mult, đi ḑî în ḑî tuot măĭ grĭeu suflă — čiča neće dugo, iz dana u dan sve teže diše 2.b>b> duvati ◊ đi mik am înśeput să suflu în bandă — od malena sam počeo da duvam u trubu ◊ suflă în lumanarĭe, stînźo kî ĭe vrĭamĭa đi kulkarĭe — duni u tu sveću, ugasi je jer je vreme za spavanje [Por.] ∞ sufļitb> [Vidi]
4506 sufļețăl suflețel душица sufļețălb> (mn. sufļețăļeb>) [akc. sufļețăb>l](i. s.) — (demin.) (hip.) dušica, mala duša ◊ au, sufļețălu mĭeu, nu puot trai fara ćińe — oh, dušice moja, ne mogu živeti bez tebe ♦ / < sufļitb> + țăl [Por.] ∞ sufļitb> [Vidi]
4505 sufļit suflet душа sufļitb> (mn. sufļićeb>) [akc. sub>fļit] (i. s.) — 1.b>b> duša ◊ la pomană, sa dă la sufļitu lu al muort — na pomani se namenjuje duši pokojnika ◊ kînd uomu are pakaće, la muarće grĭeu iĭ ĭasă sufļitu — kad čovek ima grehove, na samrti teško ispušta dušu 2.b>b> dah ◊ aļergat, pănă nu ĭ-a ĭeșît sufļitu — trčao je, dok nije ostao bez daha ♦ dem. sufļețălb> [Por.] [Vidi]
5747 sugituare plămânăriță плућњак sugituareb> (mn. sugituorĭb>) [akc. sugituab>re] (i. ž.) — (bot.) plućnjak (Pulmonaria officinalis) ◊ sugituarĭa dă pinga ape la boruź, șî-nfluare primovara în vrĭame — plućnjak raste pored vode potoka i cveta rano u proleće ◊ kopiĭi kînd află sugituarĭa, iĭ rup floarĭa ș-o sug kî are tare dulśață — deca kad nađu plućnjak, kidaju mu cvet i sišu ga, jer je jako sladak ◊ sugituarĭa la nuoĭ sa fĭarbe kî ĭe bun sî sa bĭa ka ļak pintru tușît — plućnjak se kod nas kuva i pije jer je dobar lek za kašalj [GPek] [Vidi]
4607 sugițat sughițat штуцање sugițatb> (mn. sugițaturĭb>) [akc. sugițab>t] (i. s.) — (med.) štucanje ◊ kînd iĭ s-a-mparut k-o să-ĭ șća ińima đ-atîta sugițat, s-a dus ĭuta la duoltur — kad mu se učinilo da će mu stati srce od tolikog štucanja, otišao je brzo kod lekara ♦ var. sugițîtb> [Por.] ∞ sugițab> (Ima umotvorina!) [Vidi]
4608 sugițît sughiț штуцавица sugițîtb> (mn. sugițurĭb>) [akc. sugib>ț] (i. s.) — (med.) štucavica ◊ kînd pi uom ăl prinđe sugițîtu, ĭel trăbe să bĭa apă rîaśe, da dakă n-are, să astupe nasu șî să țînă așa kît puaće măĭ mult — kad čoveka spopadne štucavica, treba da pije hladnu vodu, a ako nema, da zatvori nos i izdrži tako što duže može [Por.] ∞ sugițab> [Vidi]
2623 suiș suiș пењање suișb> (mn. suișăb>) [akc. suib>ș] (i. s.) — 1.b> penjanje ◊ đi la un luok înśape suișu đi uoki-ț ĭasă pănă nu ći suĭ la vîru śuośi — od nekog mesta počinje penjanje da ti oči izađu dok se ne popneš na vrh brda 2.b> (geog.) uspon; uzbrdica ◊ mare suiș — velika uzbrdica ◊ nu puoț să skuoț karu akolo, ńiś ku duauă parĭekĭ đi buoĭ, kî ĭe prĭa mare suiș — ne možeš tamo da izvučeš kole ni sa dva para volova, jer je preveliki uspon ♦ sin. pripurb> ♦ supr. kubarîșb> [Por.] ∞ suib> (Ima umotvorina!) [Vidi]
3361 sukuļaće sucăleață оклагија sukuļaćeb> (mn. sukuļețb>) [akc. sukuļab>će] (i. m.) — (izob.) oklagija ◊ sukuļaće ĭe un parśel đi ļemn ńaćid șî susulat, ku kare sa înćinźe plamadu — oklagija je komad glatkog valjkastog drveta, kojim se razvija testo ◊ sukuļaćiļi akuma sa kumpîră-n dugaĭe șî are mîńiĭe đ-amîndoă părț, da đemult a fuost supțîre ka kuada đi mătură — oklagija se danas kupuje u prodavnici i ima rukohvate sa obe strane, a nekada je bila tanka kao drška od metle ♦ sin. toldăub> (Tanda) [Por.] [Vidi]
2957 sumĭarńik sumernic смеран sumĭarńikb> (sumĭarńikăb>) (mn. sumĭarńiśb>, sumĭarńiśeb>) [akc. sumĭarb>ńik] (prid.) — smeran, s merom, po meri 1.b> (za ljude) a.b> (za narav) smeran, odmeren, uljudan, vaspitan, negovan ◊ famĭaĭe sumĭarńikă, muĭare kare lukră tuot la masură — smerna ženska, žena koja sve radi s merom b.b> (za fizički izgled) zgodan, vitak ◊ baĭat sumĭarńik nuĭe ńiś gras, ńiś uskat — zgodan momak nije ni debeo, ni mršav ♦ sin. mustatb> 2.b> (za rad i proizvod rada) fin, doteran, precizan; skladan ◊ tuarśe sumĭarńik, tuortu ĭe supțîre șî ńaćid, fara nuоdurĭ — prede fino, pređa joj je tanana, glatka i bez čvorova 3.b> (za moral i narav) smeran, skroman, čestit, pošten ◊ așa muĭare sumĭarńikă nu gasășć în triĭ saće — tako čestitu ženu nećeš naći u tri sela [Por.] [Vidi]
3944 sumĭat sumet ? подврнут sumĭatb> (sumĭatăb>) (mn. sumĭațb>, sumĭaćeb>) [akc. sumĭab>t] (prid.) — podvrnut, zavrnut ◊ mĭarźe ku śuariśi sumĭaț, dakă a ĭeșît đen morśilarĭ — ide sa zavrnutim nogavicama, iako je izašao iz blata [Por.] ∞ sumĭetab> [Vidi]
3942 sumĭeta sumete завртати sumĭetab> (ĭuo sumĭetb>, ĭel sumĭatăb>) [akc. sumĭetab>] (gl. p. ref.) — (ret.) zavrtati, podvrtati; podvezati; zavezati, uvezati; sukati ◊ ĭuo o să stau, să sumĭet śuariśi pi đe la vaļe, să nu ma im kînd trĭek pin morśilarĭ — ja ću zastati da zavrnem nogavice, da se ne ukaljam kad prođem kroz blato ◊ ažutăĭ la kopil să sumĭată urḑala la opinś, să nu sa tragă dupa ĭel — pomogni detetu da zaveže oputu na opanku, da se ne vuče za njim ◊ mĭ-a-nbunat kă vińe sî mĭ-ažuće să sumĭetăm spiśiļi la fuńe đe grîu đe ļegat snuopi — obećao je da će doći da mi pomogne da sučemo klasje, da pravimo gužvu za vezivanje snopova [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
4756 suna suna јечати sunab> (ĭuo sunb>, ĭel sunăb>) [akc. sunab>] (gl. p.) — ječati, odzvanjati ◊ kîntă bandașî la nuntă, sună tuota vaļa — sviraju trubači na svadbi, ječi cela dolina ◊ sa-ngînă klopîțîļi la stînă, sună śuośiļi da miĭe ińima žuakă đi drag — odzvanjaju zvona na stadima, ječe brda a meni srce igra od radosti ♦ up. rasunăb> [Por.] [Vidi]
4684 suoț soț муж suoțb> (mn. suoțb>) [akc. suob>ț] (i. m.) — 1.b>b>b> muž, bračni drug ◊ a trait bun ku suoțu iĭ đintîń — živela je dobro sa svojim prvim mužem 2.b>b>b> parnjak, drug ◊ daskulu ń-a-nparțît, șî miĭe đi suoț în klupă kađe Truță — učitelj nas je podelio, i meni za parnjaka u klupi pade Petar ♦ sin. parĭakeb> [Por.] [Vidi]
6275 suomină sabină сомина suominăb> [akc. suob>mină] (i. ž.) — (bot.) somina (Juniperus sabina) ◊ somina ĭe buĭađe kare krĭașće numa pi kîrșe, șî nu sa kuļaźe ku mîna, numa sa baće đin pușkă — somina je biljka koja raste samo na kršu, i ne bere se rukom, već se skida pucnjem iz puške [Por.] [Vidi]
4540 suopă sopă сопа suopăb> (mn. suopeb>) [akc. sub>opă] (i. ž.) — sopa, motka ◊ a batut la pruńe ku o suopă lungă — mlatio je šljive jednom dugačkom motkom ♦ sin. pražînăb> [Por.] [Vidi]
4618 suoră soră сестра suorăb> (mn. suruorĭb>) [akc. suob>ră] (i. ž.) — (srod.) sestra ◊ suoră bună — rođena sestra ◊ suoră vitrîgă, suoră numa đi pi tată, or numa đi pi mumă — polusestra, sestra samo po ocu, ili samo po majci ◊ suora mikă — mlađa sestra ◊ suora mare — starija sestra ◊ suoră đi sufļit — posestrima ◊ suoră đi pi lapće, fată đi sama ku mińe kare a supt la muma đampreuna ku mińe, kă mumî-sa n-avut lapće, or a murit la nașćire — sestra po mleku, devojčica vršnjakinja koju je dojila moja majka naporedo sa mnom, jer njena majka nije imala mleka, ili je umrla na porođaju [Por.] ♦ (demin.) sorurikăb> (Slatina) [Crn.] ∞ ńamb> [Vidi]
4158 suorb sorb брекиња suorbb> (mn. suorbĭb>) [akc. suob>rb] (i. m.) — (bot.) brekinja (Sorbus aria) ◊ kînd taĭ suorbu, đin ĭel mĭarźe ḑama ruoșîĭe ka sînźiļi — kad presečeš brekinju, iz nje curi tečnost crvena kao krv ◊ (mitol.) đin suorb țîgańi a fakut kuńe, ku kare ĭemreĭi a prins pi dumńeḑîu pi kruśe — od brekinje su Cigani napravili klinove kojima su Jevreji prikovali boga za krst ◊ (mitol.) đin suorb a fakut sîn-Źuorḑu suļiță ku kare a-npuns ala ś-a vrut să îngită fata lu vrun împarat — od brekinje je sveti Đorđe napravio koplje kojim je probo aždaju koja je htela da proguta kćer nekog cara [Por.] ♦ dij. var. sorbb> (Majdanpek) [buf.] [Vidi]
4760 supara supăra љутити suparab> (ĭuo ma supărb>, ĭel sa supărăb>) [akc. suparab>] (gl. p. ref.) — (zast.) (folk.) ljutiti, naljutiti ◊ mult ĭe bun uom, ama ĭuta sa supără — mnogo je dobar čovek, ali se brzo ljuti ◊ no-l supara atîta, are rău narau kînd sa mîńiĭe — ne ljuti ga toliko, ima lošu narav kad se naljuti ♦ sin. mîńiĭab> [Por.] [Vidi]
3937 supțîre subţire танак supțîreb> (mn. supțîrĭb>) [akc. supțîb>re] (prid.) — 1.b> (o materiji) a.b> tanak ◊ pînḑa supțîre sa kîrpĭașće ku ață supțîre — tanko platno krpi se tankim koncem ◊ tuort supțîre — tanko predivo ◊ ak supțîre — tanka igla b.b> vitak ◊ baĭatu ĭe supțîre la stat — momak je vitak u stasu c.b> oštar, šiljat ◊ kununa kîrși are vîrurĭ supțîĭrĭ, numa kapriļi sa suĭe pi ĭaļe — venac krša ima oštre vrhove, samo se koze pentraju na njih 2.b> (o zvuku) visok, tanak; piskutav ◊ fata kîntă ku glas supțîre, da uomu ku glas gruos, șî sa ogođiesk frumuos — devojka peva visokim glasom, a čovek dubokim, pa se lepo slažu 3. b>(o tečnosti) a.b> redak ◊ ḑamă supțîre, apă guală fara o bukatură đi karńe — retka čorba, gola voda bez komada mesa ◊ lapćiļi uoiluor al đi vară ĭe măĭ supțîrĭe đikît al đi tuamnă — letnje ovčje mleko je ređe od jesenjeg b.b> mek, slab ◊ la kazanu đi-ntîń rakiĭa a ĭeșît supțîre đi tuot, pă am prokuopto — na prvom kazanu rakija je ispala sasvim meka, pa sam je prepekao ♦ (demin.) supțîrikb>, supțîrĭelb> — tanano, tanušno ♦ var. supțîrĭeb> ♦ supr. gruosb> [Por.] [Vidi]
5749 supt subt испод suptb>² [akc. sub>pt] (predl.) — ispod; pod ◊ l-a gasît bat muort supt puod — našli su ga mrtvog pijanog ispod mosta ◊ rușîńe ĭe sî sa uĭće la fĭaće supt suknă — ružno je da se gleda dvojčicama pod suknju ♦ supr. pib> [Por.] [Vidi]
4899 supuńe supune подметнути supuńeb> (ĭuo supuńb>, ĭel supuńeb>) [akc. supb>uńeb>] (gl. p. ref.) — podmetnuti, postaviti ispod ◊ pănă nu sa supuńe șăļiļi, nu sa puaće gaći lukru — dok se ne podmetnu leđa, ne može da se završi posao ◊ unđe ĭel supuńe kapu, mulț nu supun bîtu — gde on podmeće glavi, mnogi ne podmeću štap ♦ / < supt +puńeb> [Por.] ∞ supusb> [Vidi]
4900 supus supus подметнут supusb> (supusăb>) (mn. supușb>, supusăb>) [akc. supub>s] (prid.) — 1.b> (o položaju u prostoru) podmetnut, stavljen ispod ◊ a supus ńișći podvaļe supt kada ku varḑă, ș-a rîđikato kîta đi la pomînt, să nu putraḑaskă — stavio je podvale pod kacu s kupusom, i odigo je malo od zemlje, da ne istrune 2.b> (o položaju u društvu) potčinjen, porobljen ◊ kînd Sîrbiĭa a fuost supusă la bugarĭ, mulț n-a putut să-ĭ sufere, ș-a fuźit în duos — kad je Srbija bila porobljena od bugara, mnogi nisu mogli da ih trpe, pa su se odmetnuli u šumu [Por.] [Vidi]
5049 sur sur сив surb> (surăb>) (mn. surĭb>, sureb>) (prid.) — (color) siv ◊ sur sa kapîtă kînd sa mĭastîkă alb ku ńegru — sivo se dobija kad se pomešaju belo i crno ♦ sin. sainb> [Por.] [Vidi]
4512 surd surd глув surdb> (surdăb>) (mn. surḑb>, surđeb>) [akc. sub>rd] (prid.) — (med.) gluv ◊ surd ĭe uom kare n-auđe bińe — gluv je čovek koji ne čuje dobro ◊ kopilo-la ĭe, saraku, surd đi la nașćire — to dete je, siroma, gluvo od rođenja [Por.] [Vidi]
6295 surdomaș surdomaș [Ban.][Olt.] срдомаси surdomașb> (mn. =) [akc. surdomab>ș] (i. m.) — (helm.) srdomaš, brašneni crv (Tenebrio molitor) ◊ (med.) surdomaș a fuost buală la kopiĭ kare s-a vaĭtat kă-ĭ duare kapu în parća frunțî — srdomaš je bila bolest kod dece koja su se žalila na bolove u čeonom delu glave ◊ vrîžîtuoriļi a ļikuit pĭ-aĭ bolnavĭ đi surdomaș ku đeskînćiśe șî ku nîparitu ku ńiskaĭ ĭerbĭ, dupa śe l-al bolnau pi nas a ĭešît vĭermĭ ka aăĭa đin fańină — vračare su bolesne od srdomaša lečile bajanjem i parenjem pomoću nekih trava, posle čega su bolesniku na nos izlazili crvi slični crvima iz brašna ♦ sin. moļiaćeb> [Por.] [Vidi]
4516 Surduļeșći Surdulești Сурдуловић Surduļeșćib> [akc. Surduļeb>șći] (i. zb.) — (antr.) Surdulović, vlaško prezime ◊ Surduļeșći ĭe poļikră ńamuluĭ lu kare vrun stramoș a fuost surd multă vrĭame — Surdulović je nadimak porodice čiji je predak bio gluv duže vreme ◊ poļikră Surduļeșći are un ńam mare în Țîrnaĭka — prezime Surdulović ima jedna velika familija u Crnajci [Por.] ∞ surdb> [Vidi]
4515 surḑală surzeală глувило surḑalăb> (mn. surḑăļeb>) [akc. surḑab>lă] (i. ž.) — (med.) gluvilo, gluvoća ◊ baba s-a bulnavit đi surḑală ku duoĭ ań măĭ întîń đikît muoșu, ama surḑala luĭ a fuost măĭ grĭa — baba se razbolela od gluvila dve godine pre čiče, ali je negovo gluvilo bilo mnogo teže ♦ var. surḑîĭeb>[Por.] ∞ surdb> [Vidi]
4513 surḑî surzi оглувети surḑîb> (ĭuo surḑăskb>, ĭel surḑașćeb>) [akc. surḑîb>] (gl. p. ref.) — (med.) ogluveti, izgubiti sluh ◊ a surḑît đintr-odab>tă, vrîžîtuarĭa a katat în buobe, șî ĭ-a spus kî ĭ-a fakut o famĭaĭe ku al rău — ogluveo je iznenada, vračara je gledala u zrna, i rekla mu da je neka osoba bacila čini na njega ◊ surḑașć, kît đi tare kîntă bandașî akuma pi la nunț — ogluviš, koliko jako sviraju trubači sada na svadbama ♦ up. surdomutb> [Por.] ∞ surdb> [Vidi]
2805 surśiel surcea шибљика surśielb> (mn. surśieļeb>) [akc. surśeb>l] (i. s.) — (bot.) šibljika, grančica ◊ ku drag ńe duśam să kuļeźem la surśieļe đi fuok la Žoĭ Marĭ — sa radošću smo odlazili da beremo šibljike za vatru na Veliki Četvrtak ♦ sin. șîbĭaob>, șîbiĭaļeb> (Rudna Glava) ◊ țîn minće kă kînta muĭeriļi un kînćik „Să kuļeźem la surśeaļe” — sećam se da su žene pevale pesmu: „Da beremo šibljike” (Tanda) ♦ var. surśelb> ♦ up. sfîrśielb> [Por.] [Vidi]
2756 surupa surpa сурвати surupab> (ĭuo surupb>, ĭel surupeb>) [akc. surupab>] (gl. p. ref.) — (geog.) survati, urušiti, oburvati ◊ puaće fi pomînto-la sa va surupa dupa pluoĭ-ļe-șća, da lumĭa n-are uń să fugă — možda će se to zemljište oburvati posle ovih kiša, a ljudi nemaju gde da beže [Por.] ∞ surupab> [Vidi]
3801 suspin suspin уздах suspinb> (mn. suspińeb>) [akc. suspib>n] (i. s.) — (ret.) (psih.) uzdah, uzdisaj; jecaj ◊ ĭ-a skapat numa un suspin grĭeu, dureruos — oteo mu se samo jedan težak, bolan uzdah [Por.] ∞ suspinab> [Vidi]
5750 suśi suci увијати suśib> (ĭuo suśeskb>, ĭel suśașćeb>) [akc. suśib>] (gl. p. ref.) — uvijati, uvrtati; sukati ◊ ĭ-a suśit mînă ku tuot, numa să-ĭ spună unđ-a pitulat bańi — uvijao mu je ruku svom snagom, samo da prizna gde je sakrio novac ♦ up. rusuśib> [Por.] [Vidi]
6168 suśit sucit увијен suśitb> (suśităb>) (mn. suśițb>, suśićeb>) [akc. suśib>t] (prid.) — uvijen, namotan ◊ tuortu păsîrilor traĭașće suśit pi bîtu dîtaļińi — vilina kosica živi uvijena oko stabljike deteline ◊ la sokală, țîsatuarĭa suśașće tuorsu đi pi gĭem pi sovĭaĭkă — na sukalu, tkalja namotava predivo sa kalema na cevku [Por.] ∞ suśib> [Vidi]
6058 sută sută сто sutăb> (mn. sućeb>) [akc. sub>tă](br.) — (br.) sto, stotinu ◊ pista o sută đi stăpîń s-adunat în sat să șća-n drum la partizań, să nu li ĭa moșîĭ-ļi đi vrun kolkoz — preko stotinu domaćina okupilo se u selu da stane na put komunistima, da im ne uzmu imanje za neki kolhoz ◊ sa krĭađe kă đemult a fuost măĭ multă lume kare a trait pista o sută đi ań — veruje se da je nekad bilo više ljudi koji su živeli preko sto godina ♦ var. o sutăb> [Por.] [Vidi]
2587 șaĭḑăś șaizeci шездесет șaĭḑăśb> [akc. șaĭḑăb>ś] (br.) — šezdeset ◊ număru șaĭḑăś ĭe đi șasă uorĭ măĭ mare đi kît numîru ḑîaśe — broj šezdeset je šest puta veći od broja deset ◊ kînd uomu înpļińiașće șaĭḑăś đi ań, tuna-n bătrîńiață — kad čovek napuni šezdeset godina, ulazi u starost [Por.] ∞ șasăb> [Vidi]
2588 șaĭḑăśiļa șaizecilea шездесети șaĭḑăśiļab> [akc. șaĭḑăb>śiļa] (br.) — šezdeseti ◊ śećiră număru a șaĭḑăśiļa, ama tu nu fusăș aśiĭa — pročitali su šezdeseti broj, ali ti nisi bio tu [Por.] ∞ șasăb> [Vidi]
2547 șapćesprîaśiļa șaptesprecelea седамнаести șapćesprîaśiļab> [akc. șapćesprîab>śiļa] (br.) — sedamnaesti ◊ m-am dus amînat, ș-am fuost tuma șapćesprîaśiļa la rînd — otišao sam kasno, i bio sam tek sedamnaesti na redu ◊ a șapćesprîaśiļa ḑî — sedamnaestog dana [Por.] ∞ șapćeb> [Vidi]
4254 șćetui ștetui штетити șćetuib> (ĭuo șćetuĭb>, ĭel șćetuĭeb>) [akc. șćetuib>] (gl. p. ref.) — štetiti, oštetiti ◊ păkurarĭu mult l-a șćetuit, ama ĭel nu l-a batut, numa ĭ-a dat drumu fara sîmbriĭe — čobanin ga je mnogo oštetio, ali ga on nije tukao, nego ga je oterao bez plate ◊ kum vrodată lakusta đi la Kraĭna a șćetuit padurĭa în Porĭeśa, șî astîḑ sa puvestîașće — kako su nekada skakavci iz Krajine štetili šumu u Poreču, i danas se priča [Por.] ∞ șćetăb> [Vidi]
4255 șćetuit ștetuit оштећен șćetuitb> (șćetuităb>) (mn. șćetuițb>, șćetuićeb>) [akc. șćetuib>t] (prid.) — (ret.) oštećen, kome je naneta šteta ◊ altu sa fi fuost atîta đi șćetuit ka ĭel, ĭa fi frînt uasîļi la șćetuituorĭu-la đi uom — drugi da je bio toliko oštećen kao on, polomio bi kosti toj štetočini od čoveka [Por.] ∞ șćetăb> [Vidi]
4305 șkolai școlari школовати șkolaib> (ĭuo șkuălîĭb>, ĭel șkualîĭeb>) [akc. șkolaib>] (gl. p. ref.) — školovati nekoga ili sebe, obučavati, učiti ◊ parințî n-a șkolaito k-a fuost fată, da ĭaļe rar kînd s-a dat la șkuală — roditelji je nisu školovali jer je bila devojčica, a one su se retko kad slale u školu ◊ traĭu ĭe măĭ mare șkuala uomuluĭ — život je najveća čovekova škola [Por.] ∞ șkualăb> [Vidi]
4303 șkolariță școlăriță ученица șkolarițăb> (mn. șkolarițb>) [akc. șkolarib>ță] (i. ž.) — učenica ◊ mulće fĭaće sa marită înga pănă sînt șkolariță, ama așa kăsătoriĭe nu țîńe mult — mnoge devojke se udaju još dok su učenice, ali takav brak ne traje dugo ◊ muma sa labdă kă a fuost bună șkolariță — majka se hvali da je bila dobra učenica [Por.] ∞ șkualăb> [Vidi]
3466 șkroflă scrofulă скрофула șkroflăb> (mn. șkrofļeb>) [akc. șkrob>flă] (i. ž.) — (med.) (zast.) skrofula, guka, tvrda izraslina na vratu ◊ șkroflă a fuost gîlkă tare kare s-a fakaut la uom la gît, or dupa kap — skrofula je bila tvrda guka koja se javljala kod čoveka na guši ili za vratom ◊ a spus aĭ batrîń kî șkrofla la gît nu sa taĭe, kî đin aĭa sînźiļi sa strîkă șî uomu muare — stari su govorili da se skrofule na vratu ne seku, jer se od toga krv pokvari i čovek umre [Por.] [Vidi]
4301 șkuală școală школа șkualăb> (mn. șkuoļb>) [akc. șkuab>lă] (i. ž.) — škola ◊ mulće rumînś đemult n-a mĭers la șkuală — mnoge Vlajne nekada nisu išle u školu ◊ mama a mĭers la șkuala mare triĭ ḑĭļe în stamînă — baba je išla u više razrede osnovne škole tri dana u nedelji ◊ đemult parințî n-a dat kopiĭi la șkuală să aĭbă kare să ļi pazîaskă vićiļi — nekada roditelji nisu davali decu u školu da bi imali nekog da im čuva stoku ◊ s-a spus: kare nu gaćiașće șkuala, ramîńe kĭuor la uokĭ — govorilo se: ko ne završi školu, ostaje slep kod očiju [Por.] [Vidi]
2223 șopîrlă șopârlă гуштер șopîrlăb> (mn. șopîrļeb>) [akc. șopîb>rlă] (i. s.) — (zool.) gušter (Lacerta muralis) ◊ ĭastă duauă fĭelurĭ đi șopîrļe, una murgă, traĭașće pin luokurĭ petruasă, da alaltă, vĭarđe, măĭ mult sa gasîașće pin buĭeḑarĭ — ima dve vrste guštera, jedna braonkasta, živi po kamenjarima, a druga, zelena, više se nalazi po budžacima ♦ sin. gușćirăb> (Tanda) [Por.] [Vidi]
72 Șovarna șovârna Шоварна Șovarnab> [akc. Șovab>rna] (i. ž.) — (top.) (hidr.) Šovarna, potok na međi Crnajke i Tande u Gornjem Poreču, desna pritoka Crnajke; nađeni tragovi rudarstva iz prve polovine XVIII veka ◊ la Șovarna a fuost ńiskaĭ rudńiśe đi bătrîńață — na Šovarni su u davnini bili neki stari rudnici [Por.] [Vidi]
4300 șovîrnuog șovârnog богаљ șovîrnuogb> (șovîrnuagăb>) (mn. șovîrnuoźb>, șovîrnuaźeb>) [akc. șovîrnuob>g] (prid.) — bogalj ◊ s-a žukat ku buamba ś-a ramas dupa rat, buamba a pokńit, ĭ-a rupt piśuoru șî ĭel pănă la muarće a fuost șovîrnuog — igrao se bombom koja je ostala iza rata, bomba je pukla, pokidala mu je nogu i on je sve do smrti bio bogalj ♦ var. șovîrnogb> ♦ sin. șkĭuopb>, oluogb> [Por.] [Vidi]
4007 șukĭat șucheat блесав șukĭatb> (șukĭatăb>) (mn. șukĭațb>, șukĭaćeb>) [akc. șukĭab>t] (prid.) — (med.) blesav, blentav, umno poremećen ◊ uom șukĭat, prostavĭelă, vorbĭașće naĭurļa, nu șćiĭe đi ĭel — blesav čovek, prostak, govori gluposti, ne zna za sebe ♦ sin. kîpiĭatb> [Por.] [Vidi]
3322 șuop nătang ? глуп șuopb> (șuapăb>) (mn. șuopĭb>, șuapeb>) [akc. șuob>p] (prid.) — (o razumu) glup, priglup; tup, koji teško shvata; tvrdoglav; šašav ◊ sa faśe șuop, sî ginđaskă lumĭa kî n-a șćut śe faśe — pravi se glup, da misle ljudi da nije znao šta radi (Rudna Glava) ◊ nu ći faśa șuop, kă će șćiu bińe — ne pravi se glup, jer te dobro znam ◊ o muĭare șuapă, đe o sută đi uorĭ să-ĭ spuń, nu măĭ ĭa la kap — glupa žena, sto puta da joj kažeš, neće shvatiti (Crnajka) ◊ șuop ĭe uom tare đe kap kare n-askultă đe ńima — „šop” je tvrdoglav čovek koji ne sluša nikoga (Tanda) [Por.] ◊ șuop ĭe uom tare đe kap — „šop” je tvrdoglav čovek (Krivelj) ◊ șuop ĭe uom pruost la kap — „šop” je priglup čovek (Osnić) [Crn.] ♦ dij. var. șopb> ◊ șop la noĭ pe sîrbĭeșťe ar fi „șașăv” — „šop” bi kod nas na srpskom značilo „šašav” (Radujevac) [Kmp.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
3066 śangă ceanga бољка чанга śangăb> (mn. śangeb>) [akc. śab>ngă] (i. ž.) — (med.)(zast.) boljka čanga ◊ śe buală a fuost śanga, astăḑ gata ńima nu șćiĭe — koja je boljka bila čanga, danas gotovo niko ne zna [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
5067 śapa śuarilor ceapa-ciorii врањи лук śapa śuarilorb> [akc. śab>pa śuab>rilor] (sint.) — (bot.) vranji luk, ptičje mleko (Ornithogalum umbellatum) ◊ śapa śuarilor ĭe fluare đi primovară kare krĭașće pi ļivĭeḑ, are buată șî fuoĭ ka śapa đin građină — vranji luk je prolećno cveće koje raste po livadama, ima glavicu i perje kao baštenski crni luk ◊ aĭ batrîń a spumîntat kopiĭi să nu manînśe śapa śuarilor kă ļi sa faśe ļimba buată — stari su plašili decu da ne jedu vranji luk jer će im se udebljati jezik ♦ dij. var. śapa śorib> (Tanda) ◊ śapa śori dă odată ku ĭarba — vranji luk niče u isto vreme kad i trava [Por.] ∞ śapăb> [Vidi]
5066 śapă ceapă црни лук śapăb> (mn. śeapeb>) [akc. śab>pă] (i. ž.) — (bot.) crni luk (Allium cepa) ◊ śapa ĭe un fĭeļ đi buĭađe kare uomu o sađașće în građină, kî fara ĭa nuĭe ńiś o mînkare — crni luk je vrsta biljke koju čovek sadi u bašti, jer bez njega nema ni jednog jela ◊ śapa are kîpațînă, kare krĭașće-n pomînt, șî fuoĭ kare krĭesk đin pomînt în sus — crni luk ima glavicu, koja raste u zemlji, i perje koje raste iz zenlje u vis ◊ đin śapă sa făse pîržîtură ku kare sa gaćașće ļegumĭa — od crnog luka se pravi zaprška, kojom se gotovi jelo [Por.] [Vidi]
3258 śapsă ceapsă чепац śapsăb> (mn. śepsurĭb>) [akc. śab>psă] (i. ž.) — (izob.) čepac, vrsta starinske ženske kape ◊ śapsa a fuost o kaśuļiță lunguĭată șî îngustă ku un kuorn înainće, kare a purtato muĭeriļi vrodată pi kap, prinsă ku kuopśe đi pļećirĭ — čepac je bila uska i duguljasta kapica sa jednim rogom napred, koju su žene nekada nosile na glavi, prikačenu kopčama za pletenice ◊ śapsa a fuost înpistrită ku braḑ — čepac je bio ukrašen vezom ◊ înga sa țîn minće povĭeșćiļi kum žîndari sîrbĭeșć a vurait muĭeriļi kare a dus śapsă, șî pi kare a prins ku ĭa-n kap, a tunso ka pi uaĭe, șî ĭa s-a pĭerdut đin puortu nuostru — još se pamte priče kako su srpski žandari jurili žene koje su nosile čepac, i koju su hvatali sa njime na glavi, strizali bi je kao ovcu, i on se izgubio iz naše nošnje ♦ var. śĭapsăb>, śapțăb> ♦ up. pļećirb> [Por.] [Vidi]
2647 śaruoń ceroi цер śaruońb> (mn. śaruońb>) [akc. śaruob>ń] (i. m.) — (bot.) cer (Quercus cerri) ◊ śaruońu ĭe ļiemn ku skuarța rîpată, bun numa đi fuok — cer je drvo sa hrapav om korom, dobro samo za vatru ♦ up. gorunb>, gîrńițăb> [Por.] [Vidi]
4 śas ceas сат, час śasb> (mn. śasurĭb>) (i. m.) — 1.b>b> čas, vremenska jedinica od šezdeset minuta ◊ đimult lumĭa n-avut śasurĭ, s-a purtat dupa Suare — nekad ljudi nisu imali satove, upravljali se prema Suncu ◊ a fuost đeparće, ń-a trăbuit un śas șî măĭ tare — bilo je daleko, trebalo nam je sat i nešto jače ◊ un śas șî žumataće — sat ipo 2.b>b> sat, naprava za merenje vremena ◊ śasol đi la mînă — ručni sat ◊ śasol muĭerĭesk — ženski sat ◊ śasol đin parĭaće — zidni sat ♦ var. (augm.) śastuorńikb> [akc. śastuob>rńik] ◊ đi kînd ńi s-a strîkat pîrdańiku đi śastuorńik, parke sînćem pĭerduț, kă ń-am învațat ku ĭel pi parĭaće — od kada nam se pokvario prokleti sat, kao da smo izgubljeni, jer smo se navikli sa njim na zidu 3.b>b> vreme, doba ◊ śasol rău — zao čas ◊ śasu muorțî — smrtni čas 3.b>b> (zast.) pozdravna fraza na rastanku ◊ ramîń ku śasol bun — ostaj mi u dobri čas [Por.] ♦ dij. var. časb> [Kmp.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2437 śe ce шта śeb> (zam.) — šta ◊ śe va puća să fiĭe aĭa śe zbuară pi śierĭ, nu șću — šta li može biti to što leti nebom, ne znam ◊ śe ma kuaștîĭe să-l frîng ku bataĭa? — šta me košta da ga prebijem? ◊ đi śe? — zašto? zbog čega? ◊ la śe? — čemu? na šta? [Por.] ♦ dij. var. čeb> [Kmp.] [Vidi]
3582 śețuos ceţos магловит śețuosb> (śețuosăb>) (mn. śețuoșb>, śețuasăb>) [akc. śețuob>s] (prid.) — maglovit, zamagljen ◊ śața ku ḑîļiļi nu sa rađikă đe pe vaļe, așa vrĭame śețuasă n-a fuost đemult — magla se danima ne diže iz doline, takvo maglovito vreme nije bilo odavno [Por.] ∞ śațăb> [Vidi]
2484 śeći citi читати śećib> (ĭuo śećieskb>, ĭel śećiașćeb>) [akc. śećib>] (gl. p.) — čitati ◊ mis kĭuară la uokĭ, nu șću ńiś să skriu, ńiś sî śećiesk — slepa sam kod očiju, ne znam ni da pišem, ni da čitam ◊ am învațat să śećiesk la șkuală, pi sîrbĭașće: mulț ań am śećit, ama n-am înțaļies gata ńimika, kî sîrbĭașće ń-a fuost ļimbă strină — naučio sam da čitam u školi, na srpskom: dosta godina sam čitala, ali nisam razumela gotovo ništa, jer nam je srpski bio strani jezik ◊ nu puaće s-o mintă, k-ăl śećiașće ka pi karće — ne može da je laže, jer ga čita kao knjigu ♦ var. inov. ćituib>, ćităib> [Por.] [Vidi]
5700 śećituorĭ cititor читалац śećituorĭb> (śećituarĭeb>) (mn.) [akc. śećituob>rĭ] (prid.) — (ret.) čitalac ◊ rumîńi aĭ batrîń n-a fuost śećituorĭ, kă n-a șćut să śećaskă — stari Vlasi nisu bili čitaoci jer nisu znali da čitaju ◊ vorbarĭu nuostru are mulț śećituorĭ: pista doa miļiuańe șî žumataće, arată numîratuorĭu — naš rečnik ima mnogo čitalaca: preko dva i po miliona, pokazuje brojač [Por.] ∞ śećib> [Vidi]
4163 śerĭașă cireașă трешња (плод) śerĭașăb> (mn. śerĭașăb>) [akc. śerĭab>șă] (i. ž.) — (bot.) trešnja, plod ◊ ĭastă śerĭeș kare faśe śerĭașă roșîĭe, șî ĭastă śerĭeș kare dă śerĭașă albe — ima trešnja koja daje crvene trešnje, i ima trešnja koja daje bele trešnje [Por.] ∞ śerĭeșb> [Vidi]
3481 śerk cerc обруч śerkb> (mn. śerkurĭb>) [akc. śeb>rk] (i. s.) — 1.b> (tehn.) obruč ◊ tuot śerku ĭe fakut totîrlat — svaki obruč je okruglog oblika ◊ un fĭeļ đi śerk ĭe șînă đi fĭer ku kare sa ļagă dauoźiļi la kadă — jedna vrsta obruča je metalna šina kojom se vezuju doge na kaci ◊ śerk avut șî ruata đi kar, l-a fakut kovaśi la fuaļe șî ĭ-a ḑîs șînă — obruč je imao i kolski točak, izrađivali su ga kovači na mehovima, i zvali ga šina 2.b> (geom.) krug ◊ kînd trăbe sî să fakă fund, măĭ întîń skrižăĭ pi blană un śerk, pă pi urmă sa taĭe ku firizu — kad treba da se napravi lopar, najpre se na dasci nacrta krug, pa se onda izreže testerom [Por.] [Vidi]
3484 śerka încerka покушати śerkab> (ĭuo śerkb>, ĭel śarkăb>) [akc. śerkab>] (gl.) — pokušati, probati ◊ a śerkat sî rađiśe sîngur, ș-a vaḑut kă nu puaće — pokušao je da podigne sam, i video je da ne može ◊ ĭuo śerk ku mare kin să ma las đi bĭare, da ĭel ma mînă ku sîla sî bĭeu — ja pokušavam s velikom mukom da ostavim piće, a on me tera na silu da pijem ◊ numa śarkă să daĭ în mińe, dakă kućeḑ — samo probaj da me udariš, ako smeš ◊ đi o sută đi uorĭ să śarkă, nu skapă đi mińe — sto puta da pokuša, neće uteći od mene ◊ śarkî-ma, pî vĭeḑ sîngur o sînt bună — probaj me, pa vidi sam da li sam dobra ◊ am śerkat, șî m-am lasat, nu mis kadîr đ-ala lukru — probao sam i batalio, nisam sposoban za taj posao ♦ var. înśerkab> [Por.] [Vidi]
3482 śerkănat cercănat обељен śerkănatb> (śerkănatăb>) (mn. śerkănațb>, śerkănaćeb>) [akc. śerkănab>t] (prid.) — obeljen; u vidu obruča obeljena kora na stablu drveta ◊ ļemn śerkănat a fuost ļemn gruos șî nalt, aļes đi trînćit, kuĭ ku sakurĭa ĭ-a kurațat o kurauă đi kuažă đi pi tutuk, la o držală đi sakure đi la pomînt — obeljeno drvo je bilo debelo i visoko stablo, određeno za obaranje, kome je sekirom oguljen pojas kore sa debla, na jedno držalje sekire od zemlje ◊ ļemnu s-a śerkănat în padure kare a trăbuit tîrsîtă, đi sî sa đeșkidă kîmpiĭe đi luok or đi pašćiuńe — drvo se belilo u šumi koja je trebalo da se otrsi, da bi se otvorilo polje za njivu ili pašnjak [GPek] ∞ śerkb> [Vidi]
4101 śerui cerui увоштити śeruib> (ĭuo śeruĭb>, ĭel śeruĭașćeb>) [akc. śeruib>] (gl. p.) — (tehn.) uvoštiti ◊ sa śeruĭașće śeva kînd sa traźe pin śară topită — uvoštava se nešto kad se provlači kroz istopljeni vosak ◊ spatarĭu ku ață śeruită a ļegat đințî la spată đi razbuoĭ — brdar je uvoštenim koncem vezivao zupce na brdu razboja [GPek] ◊ Mila Pļeșî dîn Lazńița ĭe rumîna dăntîń kare a-nśeput să fakă lumanărļi raĭuluĭ ku ață śeruită — Mila Pavlović iz Laznice je prva Vlajna koja je počela da radi rajske sveće od uvoštenog konca (Laznica) [Hom.] ∞ śarăb> [Vidi]
5065 śetaće cetate градиште śetaćeb> (mn. śetățb>) [akc. śetab>će] (i. ž.) — (top.) gradište, ruševine utvrđenja ◊ tuot luok unđe sa văd sudumiturļi alu vrun oraș batrîn, lumĭa kĭamă „śetaće” — svako mesto gde se vide ruševine nekog starog grada, ljudi zovu „gradište” ◊ în Poreśa đi Sus ĭastă vro patru-śinś „śetăț”, șî gata đi tuaće ĭe ļegată vro povastă đi latîń-aĭ batrîń — u Gornjem Poreču ima oko četiri-pet „gradišta”, i za svako je vezana po neka priča o starim Latinima [Por.] [Vidi]
3084 śiarńe cerne просејати śiarńeb> (ĭuo śiernb>, ĭel śiarńeb>) [akc. śiab>rńe] (gl. p. ref.) — prosejati, prosejavati ◊ sa ḑîśe kî sa śiarńe kînd śeva marunt ka pulburu petrĭeś pin sîtă, or pin śur — kaže se da se prosejava kada nešto sitno kao prah proteraš kroz sito, ili rešeto ◊ măĭ đies sa śiarńe fańina șĭ pĭesîku — najčešće se prosejava brašno i pesak ♦ var. śarńeb>, śierńeb> [Por.] [Vidi]
2910 śiguod orice штогод śiguodb> [akc. śiguob>d] (pril.) — štogod, štagod, bilo šta ◊ fak kum am ginđit, pă să fiĭe śiguod va fi — uradiću kako sam naumio, pa nek bude štagod bude ♦ var. śeguodb>, śigudb> [Por.] ∞ guodb> [Vidi]
6091 śikuarĭe cicoare цикорија śikuarĭeb>¹ (mn. śikuorĭb>) [akc. śikuab>rĭe](i. ž.) — (bot.) cikorija, vodopija (Cichorium Intubus) ◊ śikuarĭe ĭe buĭađe ku dudă lungă șî tare, đin kare sa faśe țauă đi skuos rakiĭe — cikorija je biljka sa dugom i jakom stabljikom, od koje se prave cevke za vađenje rakije ◊ (med.) rîdaśină śikuori ĭe bună đi kopiĭ kînd au kufurĭală — koren cikorije je dobar za decu kad imaju proliv [Por.] [Vidi]
3338 śimbur cimbru чубар śimburb> [akc. śib>mbur] (i. m.) — (bot.) čubar, čubrica, čubrika (Satureja hortensis) ◊ la rumîń fara śimbur nu sa faśe ḑamă đi pĭeșć — kod Vlaha se bez čubra ne sprema riblja čorba [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2655 śinstă cinste част śinstăb> (mn. śinsturĭb>) [akc. śib>nstă] (i. ž.) — čast, dar, poklon; čestitka ◊ śinstă la rumîńi aĭ batrĭń a fuost mînkarĭa kare a duso kînd a fuost kĭemaț la vro nuntă — čast je kod starih Vlaha bilo jelo koje su kao pozvani gosti, nosili nekome na svadbu ◊ śinstă la nuntă s-a dus înprumut: astîḑ tu duś luor, mîńe, kînd đin kasa tĭa s-a-nsuară vrunu, duk iĭ țîĭe — čast se na svadbu nosila u zajam: danas nosiš ti njima, sutra, kad se ženi neko od tvojih, nose oni tebi [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2657 śinstît cinstit почашћен śinstîtb> (śinstîtăb>) (mn. śinstîțb>, śinstîćeb>) [akc. śinstîb>t] (prid.) — 1.b> počašćen; ugošćen ◊ ma primit în kasă, șî ma śinstît ku śina — primio me je u kuću, i počastio večerom 2.b> (fig.) častan, čestit, pošten ◊ a fuost uom śinstît, poșćeńit șî kurat ka sfîntu — bio je čovek častan, pošten i čist kao svetac [Por.] ∞ śinstăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
2065 śinś cinci пет śinśb> (br.) — pet ◊ śinś kîăș are kotunu nuostru — pet kuća ima naš zaselak ◊ đi śinś uorĭ ț-am vorbit, ama tu nu-nțaļeź ńimika — pet puta sam ti govorio, ali ti ništa ne razumeš ◊ ćinîră, are numa śinsprîaśe ań — mlada je, ima samo petnaest godina ◊ număru kîășî ĭe śinḑăś șî śinś — kućni broj je pedeset i pet ◊ turśi ń-a țînut śinsuće đi ań — Turci su nas držali petsto godina [Por.] ♦ dij. var. činčb> (Vajuga) [Dun.] [Vidi]
2565 śinśiļa cincilea пети śinśiļab> [akc. śib>nśiļa] (br.) — peti po redu ◊ a śinśiļa lună în an rumîńi aĭ batrîń a kĭemat florarĭ — peti mesec u godini stari Vlasi su zvali „florar” [Por.] ∞ śinśb> [Vidi]
2568 śinśime cincime петина śinśimeb> (mn. śinśimĭb>) [akc. śib>nśime] (i. ž.) — petina ◊ înparțîm bańi în śinś pîărț, șî tuot nat ĭa kîć-o śinśime — delimo novac na pet delova, i svako uzima po jednu petinu [Por.] ∞ śinśb> [Vidi]
4098 śińiva cineva неко śińivab> [akc. śib>ńiva] (zam.) — neko ◊ dakă nu va șći ĭel, va șći śińiva altu — ako on ne bude znao, znaće neko drugi ◊ așćată să trĭakă śińiva pi drum — čeka da neko prođe putem ♦ / < śińeb> + vab> ♦ var. śińevab> [Por.] ∞ śińeb> [Vidi]
2333 śir cir каша śirb> (prid.) (i. m.) — I.b> (prid.) (nepr.) 1.b> (za materiju) kašast, židak; gnjecav; glibav ◊ a dat suariļi, zapada s-a moĭat șî poćaka ĭe tuată śir, nu măĭ mĭerź — udarilo sunce, sneg se smekšao i staza je sva kašasta, ne možeš da ideš II. b>(i. m.) 2.b> blato ◊ nu ći baga-n śiro-la, dăĭ pi đinkuaśa — ne ulazi u to blato, prođi s ove strane 3.b> (nutr.) kaša, hrana za ovčarske pse ◊ śiru đi kîń s-a fakut đin fańină đi kukuruḑ: fĭerbĭ apa, puń kîta fańină, mĭastîś, mĭastîś, ăl laș sî sa raśiaskă șă-l daĭ la kîń — kaša za ovčarske pse pravila se od kukuruznog brašna: skuvaš vodu, staviš malo brašna i mešaš, mešaš, pustiš je da se ohladi i daješ psima ◊ păkurari aĭ batrîń a vorbit kă kîńi măĭ adînk latră kînd manînkă śir — stari čobani su govorili da psi dublje laju kada jedu kašu ♦ sin. morśilăb>, groșalăb> [Por.] [Vidi]
6003 śiviĭe civie чивија śiviĭeb> (mn. śiviĭb>) [akc. śivib>ĭe] (i. ž.) — (tehn.) čivija, zavrtanj ◊ śiviĭa ĭe fiĭe śe đi fĭer or đi ļemn ku śe s-a strîns tare doă parśaļe — čivija je bilo šta gvozdeno ili drveno čime se čvrsto spajaju dva dela nečega ◊ kînd vro nuoră a fuost kam zburdată, parințî a spus la kopil să-ĭ strîngă kîta śiviĭa, s-o dukă în rînd — kad je neka snajka bila malo razuzdanija, roditelji su govorili sinu da joj malo pritegne čivije, da je dovede u red [Por.] [Vidi]
3229 śobană ciobană ? чобанка śobanăb> (mn. śobańeb>) [akc. śobab>nă] (i. ž.) — čobanka, velika čobanska kašika ◊ śobană a fuost o ļingură mare đi ļiemn, ku kuada lungă, kare a purtato śobańi dupa viće, ļegată la kurauă — čobanka je bila velika drvena kašika, sa dugom drškom, koju su čobani nosili za stokom, obešenu o kaiš ◊ śobana a fuost atîta đi mare đi ĭo ma mir kum ļ-a înkepat în gură — čobanka je bila toliko velika da se ja čudim kako su je trpali u usta ◊ śobana pîkurari a purtato întođeuna dupa viće, da ś-a fi fakut ku ĭa, nu șću — čobanku su pastiri stalno nosili za stokom, a šta li su radili sa njom, ne znam ♦ sin. gavanăb> [Por.] [Vidi]
3773 śokiță ciochiţă ? брдашце śokițăb> (mn. śokițb>) [akc. śokib>ță] (i. ž.) — (demin.) (geog.) brdašce ◊ đarîndu luok poļažńik kît vĭeḑ ku uoki, niś unđe ńiś o śokiță sî sa vadă — svud ravnica dokle pogled seže, nigde ni brdašce da se vidi ♦ var. śokaļećeb> [Por.] ∞ śuakăb> [Vidi]
3478 śokîrdar călău џелат śokîrdarb> (mn. śokîrdarĭb>) [akc. śokîrdab>r] (i. m.) — (zast.) dželat ◊ întra Mustapiś șî-ntra Mînastirița, la basara, a trait ńiskaĭ Suruļeșći kare a služît la turś ka śokîrdarĭ — između Mustapića i Manastirice, kod basare, živeli su neki Surulešti koji su služili kod Turaka kao dželati ◊ śokîrdari a taĭat kapiće la lumńe — dželati su ljudima odrubljivali glave ◊ śokîrdarĭu taĭe kapu la uom, șă-l puńe-n brukă șî mĭarźe ku ĭel prîn sat, să vadă lumńa, sî sa spomînće — dželat odrubi čoveku glavu, nabije je na kolac i ide sa njom kroz selo, da vide ljudi, da se uplaše ◊ śokîrdari a taĭat șî nasurļi șî urĭekiļi, dakă turśi așa a žuđekat pră uom prîntu vro vină — dželati su ljudima sekli i noseve i uši, ako su Turci tako presudili za neku krivicu [Mlava] ∞ śukîrćib> [Vidi]
4956 śonći ciunti окрњити śonćib> (ĭuo śonćieskb>, ĭel śonćiașćeb>) [akc. śonćib>] (gl. p. ref.) — okrnjiti, osakatiti, okresati; oštetiti; čuknuti ◊ sa śonćeașće śeva kînd vreĭ să-l taĭ frumuos, da numa-l frînź — okrnji se nešto kad hoćeš lepo da ga isečeš, a samo ga slomiš ◊ kînd uomu sa farîmă, șă-s taĭe vrun źeĭśt, sa ḑîśe k-a śonćit mîna — kad se čovek povredi, i iseče neki prst, kaže se da je osakatio ruku ◊ kînd kumpirĭ vas đi pļek, să baź sama să nu fiĭe śonćit vrunđiva — kad kupuješ plekanu posudu, da paziš da ne bude negde čuknuta [Por.] [Vidi]
5238 śopîr ciopor чопор śopîrb> (mn. śopîrĭeb>) [akc. śob>pîr] (i. s.) — čopor ◊ śopîr đi lupĭ s-a bagat în strungă, ș-a zatrit stîna-n trĭagă — čopor vukova upao je u obor, i zatro celo stado ◊ un śopîr đi uoĭ s-a rupt đin stînă, ș-a rîtaśit în ļivađa lu komșîĭe — čopor ovaca odvojio se od stada, i zalutao u susedovu livadu ♦ sin. kîrdb>, gramadăb> [Por.] [Vidi]
4977 śovańe ciuvan оклоп śovańeb> (mn. śovańb>) [akc. śovab>ńe] (i. ž.) — (anat.) oklop, ljuštura ◊ un fĭeļ đi bruoșć are śovańe đi uos, ș-așa bruoșć sa kĭamă bruoșć ku śovańe — jedna vrsta žaba ima koštani oklop, i takve žabe zovu se kornjače [Por.] ♦ dij. var. śuvanb> (Sige) [Hom.] ♦ dij. var. śovanb> (Osnić) [Crn.] ♦ dij. var. śovańb> [GPek] ∞ bruaskăb> [Vidi]
2351 śovikă ciovică зијавац śovikăb> (mn. śoviśb>) [akc. śovib>ka] (i. ž.) — (onom.) (ornit.) zijavac (Vanellus Cristatus) ◊ śovika ĭe o pasîrĭe ńikunoskută, kare a izaflato babiļi, numa sî spomînće ku ĭa kopiĭi aĭ ńimĭarńiś — zijavac je jedna nepoznata ptica koju su babe izmislile, samo da plaše nemirnu decu sa njom ◊ pasîrĭa ńima n-a vaḑuto, ama ĭastă kare audîto: kîntă urît, șî kîrkîĭe ka kînd uomu traźe sî muară — pticu niko nije video, ali ima onih koji su je čuli: peva ružno, i krklja kao čovek u samrtnom ropcu ◊ mama ńe spumînta sara să taśem, kă vińe śovika să ńi manînśe — baba nas je uveče plašila da ćutimo, jer će doći zijavac da nas pojede ♦ sin. śumaĭkăb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
3772 śuakă cioacă брдо śuakăb> (mn. śuośb>) [akc. śuab>kă] (i. ž.) — (geog.) brdo; čuka ◊ s-a dus la śuakă ku vićiļi — otišao je na brdo sa stokom ◊ s-a mutat ku borđiĭu đin śuakă-n śuakă, kă lumĭa nuastră pi śuoś a trait — selio se sa burdeljem s brda na brdo, jer su naši ljudi na brdima živeli ◊ (u izr.) la śuakă — na brdu ◊ đi la śuakă — sa brda ◊ uom đi la śuakă — čovek sa brda, brđanin [Por.] [Vidi]
4946 śuardă ciurdă крдо śuardăb> (mn. śuarđeb>) [akc. śuab>rdă] (i. ž.) — krdo, gomila ◊ śuardă sa ḑîśe măĭ đes la viće, kare mĭerg gramadă, fara rînd — krdo se najčešće kaže za gomilu stoke koja ide bez reda ♦ sin. śopîrb>, kîrdb> [Por.] [Vidi]
4034 śuarik cioarec сукно śuarikb> (mn. śuariśb>) [akc. śuab>rik] (i. m.) — 1.b> sukno, tkanina ◊ śuarik ĭe pînḑă kare sa țîasă în razbuoĭ — sukno je tkanina koja se tka u razboju 2.b> ženska dokolenica ◊ śuarik ĭe un fĭeļ đi śarap đin śuarik, kare astrukat piśuoru muĭeri pănă la źanunkĭ — dokolenica je vrsta čarape od sukna, koja je pokrivala žensku nogu do kolena ◊ śuariśi muĭeriļi a purtat pănă n-a ĭeșît śarapĭ fakuț ku aśe — dokolenice su žene nosile dok se nisu pojavile pletene ćarape ◊ pista śuariś muĭeriļi a-nkalțat kalțuoń — preko dokolenica žene su obuvale kalčine 3.b> nogavica pantalona ◊ śuarik ĭe o parća lu pîntaluoń, în kare sa bagă piśuoru — nogavica je deo pantalona u koji se uvlači noga [Por.] [Vidi]
4035 śuariś cioareci чакшире śuariśb> (mn.) [akc. śuab>riś] (i. m.) — čakšire, pantalone ◊ śuariś a purtat uamińi, da kîć-odată ĭarna șî muĭeriļi — čakšire su nosili muškarci, a ponekad zimi i žene ◊ śuariśi s-a fakut đin śuarik alb — čakšire su se pravile od belog sukna ◊ lumĭa kare a șćut să koasă śuariś, s-a kĭemat kroituorĭ — ljudi koji su znali da šiju čakšire, zvali su se krojači ◊ rumîńi nuoștri munćeńi a purtat śuariś ku pećeĭś pănă dupa ratu-l đintîń — naši Vlasi planinci nosili su čakšire sa šlicevima sve do posle Prvog svetskog rata ♦ / mn. < śuarikb> — sukno ♦ sin. nadraźb>, pîntaluońb> [Por.] ∞ śuarikb> [Vidi]
2610 śuava ceva нешто śuavab> [akc. śuab>va] (zam.) — nešto ◊ sa puvestîașće śuava șî bun đi ĭel, nu numa rîău — priča se i nešto dobro o njemu, ne samo loše ♦ var. śevab> [Por.] ♦ dij. var. śuab> [buf.] ∞ śevab> [Vidi]
3592 śubăr ciubăr чабар śubărb> (mn. śubĭarăb>) [akc. śubăb>r] (i. s.) — čabar ◊ śubăr ĭe vas đi duoź đi ļemn, đi adunat brînḑă la baśiĭe — čabar je sud od drvenih doga, za skupljanje sira na bačiji [Por.] [Vidi]
3236 śuĭkă ciuică ? бата śuĭkăb> (mn. śuĭśb>) [akc. śub>ĭkă] (i. m.) — (zast.) bata, izraz kojim se oslovljavao stariji brat ◊ śuĭkă a ḑîs fraćiļi au suora ćinîră la fraćiļi al bătrîn — „šujka” su govorili mlađi brat ili sestra starijem bratu ◊ vuorba śuĭkă s-a pĭerdut kînd a murit dĭeḑî nuoștri, în luoku ĭeĭ a veńit nană — reč „šujka” izgubila se kad su pomrli naši dedovi, na njeno mesto došla je „nana” ◊ vuorba śuĭkă în vrĭamĭa-ĭa a mĭers parĭake ku duoĭkă, kum a ḑîs frațĭ la suora măĭ mare — reč „šujka” išla je u paru sa „dojka”, kako su braća oslovljavala stariju sestru ♦ sin. nanăb> ♦ up. duoĭkăb> [Mlava] ◊ la nuoĭ nuĭe vuorbă śuĭkă sî sa ńemuĭe ku ĭa, dar ĭastă Śuĭkă ka poļikra: Ĭoță lu Śuĭkă, Śuĭkońi, ama śe va însamna vuorba-ĭa, nu sa șćiĭe — kod nas nema reči „šujka” da se njome oslovljavaju, ali ima Šujka kao nadimak: Joca Šujkin, Šujkani, ali šta ona znači, ne zna se (Topla) [Crn.] ∞ ńamb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
3734 śulau ciulă чулав śulaub> (śulauăb>) (mn. śulavĭb>, śulaveb>) [akc. śulab>u] (prid.) — (med.) čulav, bez uha ◊
śulau ĭe uom or žuavină fara urĭake, or ku urĭekĭ miś — čulav
je čovek ili žvitonja bez ušiju, ili sa malim ušima ♦ var.
śuļaub> [Por.] ∞ śuļib> (Ima umotvorina!) [Vidi]
4223 śulpan ciolpan пањ śulpanb> (mn. śulpańb>) [akc. śulpab>n] (i. m.) — (bot.) panj, krnjak ◊ śulpanuĭe bușćan kare a ramas în pomînt kînd s-a taĭat or a kaḑut ļemnu — panj je deo drveta koji je ostao u zemlji kad je stablo oboreno ili posečeno ♦ sin. bușćanb> ♦ up. śuplańețb> [Por.] [Vidi]
3735 śuļi ciuli чуљити śuļib> (ĭuo śuļeskb>, ĭel śuļașćeb>) [akc. śuļib>] (gl. p.) — čuljiti, dizati uši da bi se bolje čulo ◊ mîțu rađikă kapu șî śuļașće urĭekiļi, puaće-fi auđe șobuoļu kum urdukîĭe pin puod — mačka diže glavu i čulji uši, možda čuje pacove kako jure po tavanu [Por.] [Vidi]
5518 śumag ciomag чомаг śumagb> (mn. śumĭaźeb>) [akc. śumab>g] (i. s.) — čomag, tojaga ◊ śumag ĭe bît măĭ mare șî măĭ tare đi kît bît đu dus în mînă — čomag je štap veći i jači od štapa koji se nosi u ruci ◊ pi śumag đi bîtrîńață s-a dus fĭaćiļi kînd ļ-a furat baĭeți đi-nsurat — na čomagu su se nekad nosile devojke koje su momci krali za ženidbu [Por.] [Vidi]
3824 śumalkă cimilitură загонетка śumalkăb> (mn. śumĭelśb>) [akc. śumab>lkă] (i. ž.) — (zast.) čumalka, reč kojom je počinjalo svako zagonetanje ◊ măĭ mare rîs la șăḑîtuorĭ a fuost kînd s-a luvat la śumĭelś — najviše smeha je na sedeljkama bilo kada su se hvatali zagonetki [GPek] ♦ dij. var. śumĭelśub> (mn. śumĭelśeb>) ◊ nu puot sî-nțaļeg śumĭelśu-sta, da șî alće śumĭelśe grĭeu înțaļeg — ne mogu da shvatim ovu zagonetku, a i druge zagonetke teško shvatam (Neresnica) [Zvizd] ♦ sin. giśituareb> [Por.] ∞ giśib> (Ima umotvorina!) [Vidi]
5256 śung ciung сакат śungb> (śungăb>) (mn. śunțb>, śunćeb>) [akc. śub>ng] (prid.) — (med.) sakat, bangav ◊ śung ĭe uom kare are o mînă răćeḑată đin kuot — sakat je čovek koji ima ruku odsečenu od lakta [Pad.] [Vidi]
5095 śuoĭ cioi шоља śuoĭb> (mn. śuaĭeb>) [akc. śuob>ĭ] (i. s.) — šolja ◊ śuoĭ ĭe vas mik đi bĭare, ku gura largă șă ku kuadă — šolja je mala posuda za piće, sa širokim otvorom i drškom ♦ sin. parb>² [Por.] ∞ vasb> [Vidi]
2926 śupag ciupag чупаг śupagb> (mn. śupaźeb>) [akc. śupab>g] (i. s.) — čupag, gornji deo ženske košulje ◊ țuaļiļi muĭerĭeșć kare s-a înbrakat pi pĭaļa guală, a fuost śupagu șî puaļiļi — ženski haljeci koji su se oblačila na golo telo, bili su čupag i pole ◊ śupagu a fuost pi pĭept înpistrit ku rîurĭ — čupag je na grudima bio ukrašen vezom ◊ kînd śupagu ku puaļiļi a fuost kusuće întrĭeg, aĭa atunśa a fuost kimĭașă mare, muĭerĭaskă — kada su čupag i pole bili krojeni ucelo, to je onda bila velika ženska košulja ◊ śupagu s-a purtat bagat în puaļe — čupag se nosio uvučen u pole ◊ pista śupag kînd a fuost măĭ frig, s-a purtat rĭeklă, peptarĭ, bîĭbarak, or kožuok — preko čupaga, kada je bilo hladnije, nosila se rekla, grudnjak, prsluk ili kožuh ♦ up. kimĭașăb> [Por.] [Vidi]
4152 śupîrtan ciopârtan вргањ śupîrtanb> (mn. śupîrtańb>) [akc. śupîrtab>n] (i. m.) — (mik.) vrganj (boletus edulis) ◊ śupîrtan ĭe burĭaće pi kare uoiļi ăl manînkă ka o dulśață mare — vrganj je pečurka koju ovce jedu kao veliku poslasticu ♦ sin. vîrgańb> [Por.] ∞ burĭaćeb> [Vidi]
3063 śur ciur решето śurb> (mn. śururĭb>) (i. s.) — rešeto ◊ śuru la nuoĭ a fuost înainća lu sîtă, șî pin ĭel s-a śernut fańina ș-a đi kukuruḑ, ș-a đi grîu — rešeto je kod nas bilo pre sita, i kroz njega se sejalo i kukuruzno i pšenično brašno ◊ śuro-l đi bătrĭńață avut obadă fakută đin kuaža đi ćiĭ, da sîta đi pĭaļe đi śerb — starinsko rešeto imalo je obod od lipove kore, a sito od jelenske kože ♦ var. śĭurb> [Por.] ♦ dij. sin. sîtăb> ◊ la nuoĭ ĭe vuorba śur ńikunoskută, nuoĭ șî la śur ḑîśem sîtă — kod nas je reč „śur” nepoznata, mi i rešeto zovemo sitom (Isakovo) [Mor.] ♦ dij. var. čĭurb> [Dun.] ♦ dij. var. čurelb> (Gradskovo) [Tim.] [Vidi]
5083 śurĭaḑă surleață, șură сибара śurĭaḑăb> (mn. śurĭaḑăb>) [akc. śurĭab>ḑă] (i. ž.) — sibara, pastirska koliba ◊ śurĭaḑa ĭe o bîrnarĭață rotată la pomînt da askuțîtă la vîr, fakută đin tuobļe đi fagańiță, or kă đin alt ļemn kare a fuost îndamînă — sibara je jedna brvnara okrugla pri zemlji a šiljata na vrhu, napravljena od stabala bukvića, ili drugog drveta koje je bilo pri ruci ◊ în śurĭaḑă a durmit pîkurari kînd a fuost ku vićiļi la munće, da șî lumĭa alaltă kînd a trait pin zbăgurĭ — u sibarama su spavali čobani kada su boravili sa stokom u planini, a i drugi ljudi kada su živeli po zbegovima ◊ śurĭaḑa sa faśe ĭuta, șî kind lumĭa sa mută ku vićiļi, o lasă, șî la luoko-l nou fak alta — sibara se lako pravi, i kad se ljudi sele sa stokom, ostave je, i na novom mestu prave drugu [Por.] [Vidi]
3733 śut ciut шут śutb> (śutăb>) (mn. śuțb>, śućeb>) (prid.) — 1.b> (anat.) šut, bez rogova ◊ śută ĭe žuavină kare trăbă să aĭbă kuarńe da n-are, kî ļ-a frînt, or n-a krĭeskut kît trăbe — šuta je životinja koja treba da ima rogove, a nema jer ih je polomila, ili joj nisu izrasli koliko treba 2.b> (fig.) društveno nemoćan, slab ◊ śutu ku kornuțî nu puaće, pănă l-aĭ kornuț nu-ĭ taĭe kuarńiļi — šut sa rogatima ne može, dok se rogatima ne potkrešu rogovi ♦ supr. kornutb> [Por.] [Vidi]
3383 śută ciută кошута śutăb> (mn. śuțb>) [akc. śub>tă] (i. ž.) — (zool.) (zast.) košuta, ženka jelena ◊ akuma rar kare măĭ țîńe minće kă famiĭa śerbuluĭ vînatuori aĭ batrîń vrodată a kemato śută, tuoț astîḑ iĭ ḑîk śerbuaĭkă, dupa śerb — danas još retko ko pamti da su ženku jelena stari lovci nekada zvali košutom, svi je danas zovu „jelenkom”, prema jelenu ◊ puĭu lu śerb șî alu śută sa kĭamă vițăl — mladunče jelena i košute zove se tele ♦ up. śerbb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
4906 śutură ciutură каблина śuturăb> (mn. śutureb>) [akc. śub>tură] (i. ž.) — (tehn.) kablina ◊ śutură ĭe tolśerĭ skobit în ļemn, kare sa bagă-n gura butuońuluĭ la muară, șî sa prinđe đi ĭel ku piruańe — kablina je izdubljeni drveni levak, koji se nabija u vodenični badanj, i za njega se pričvršćuje ekserima ◊ în śutură la gura butuońuluĭ sa-nțapă gaļețuĭka, pin kare baće vîžuoĭu api în ruata muori — u kablinu na vrhu badnja nabija se cipun, kroz koji mlaz vode pada na vodenički točak ◊ śutura nu sa skimbă, da gaļețuĭś ĭastă în măĭ mulće fĭelurĭ, șî sa skimbă pi kum ĭe tarimĭa api — kablina se ne menja, a cipuna ima raznih vrsta i menjaju se prema jačini vode ♦ sin. gaļiatăb> [Por.] ∞ muarăb> [Vidi]
3228 tagîrță tăgîrţă пртљаг tagîrțăb> (mn. tagîrțb>) [akc. tagîb>rță] (i. ž.) — 1.b> prtljag, stvar, prnja, bošča ◊ tagîrță ĭe avĭerĭa saraśilor, kum ĭe o țuală ruptă, vrun vas mik śonćit, o ogļindă, un pĭapćin, or аșa śeva, śe sa puaće duśa în ļigatură pi un bît pi umîr — prtljag je sirotinjska imovina, kao što je neko odelce pocepano, neki mali ulupani sud, ogledalo, češalj ili tako nešto što se može nositi u bošči na jednom štapu, preko ramena ◊ a mĭers ku tagîrțîļi în trastă đin sat în sat — išao je sa prtljagom u torbi od sela do sela ◊ ĭaț tagîrțîļi tĭaļe pi bît, șî fuź să nu ći văd — kupi svoje stvari na štap, i briši da te ne vidim 2.b> (zast.) torba, kufer ◊ mi sa-m pare ka pin vis kă aĭ batrîń a ḑîs tagîrță la vrun fĭeļ đi trastă, or sanduk — čini mi se kao kroz san, da su stari „tagrcom” nazivali neku vrstu torbe, ili kufera ♦ up. trastăb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
5314 taĭfă taifă група taĭfăb> (mn. taĭfeb>) [akc. tab>ĭfă] (i. ž.) — grupa ◊ taĭfă s-a kĭamă un numîr đi inș, adunaț pi-nga vrun lukru adîns — tajfa je grupa ljudi, okupljena oko nekog određenog posla ◊ taĭfe oțășć — hajdučke družine ◊ taĭfa bandașîlor — duvački orkestar ◊ taĭfă đi inș — grupa ljudi [Por.] [Vidi]
4192 taĭnă taină разговор taĭnăb> (mn. taĭńeb>) [akc. tab>ĭnă] (i. ž.) — razgovor, pričanje ◊ taĭna ĭe un fĭeļ đi vorbit ĭntra duoĭ inș kare nu sa gaćașće ku vro vuorbă — pričanje je vrsta razgovora između dve osobe, koji se ne završava nekim dogovorom ◊ a șaḑut ku muoșu la taĭnă, kî muoșu a șćut mulće povĭeșć đi bîtrîńață — zaseo je sa čičom u razgovoru, jer je čiča znao mnoge starinske priče ◊ n-avut vrĭame đi taĭnă multă, kî s-a grabit să nu ńigurĭaḑă — nije imao vremena za dug razgovor, jer se žurio da ne omrkne ♦ sin. vuorbăb> [Por.] [Vidi]
2311 talaz talaz талас talazb> (mn. talazurĭb>) [akc. talab>z] (i. s.) — talas ◊ kînd ĭe vînt șî-n Dunare apa mare, baće talazu șî rupe malu ka la mărĭ — kad je vetar i u Dunavu velika voda, biju talasi i kopaju obalu kao na moru ♦ var. talasb> [Por.] [Vidi]
3281 talpa gîșći talpa gâștii тушањ talpa gîșćib> [akc. tab>lpa gîb>șći] (sint.) — (bot.) tušanj (Portulaca oleracea) ◊ talpa gîșći ĭe buĭađe kare dă đarîndu pi lînga kasă, șî nuoĭ o kuļeźim ka mînkarĭe đi puorś — tušanj je biljka koja raste svuda oko kuće, i mi je beremo kao hranu za svinje [Por.] ♦ dij. sin. ĭarbă grasăb> (Prahovo) [Kmp.]∞ talpăb> [Vidi]
3278 talpă talpă табан talpăb> (mn. tălpĭb>) [akc. tab>lpă] (i. ž.) — (anat.) taban, donji deo stopala ◊ kînd am fuost kopil, vara am mĭers tuot đeskulț, șî mĭ-a fuost pĭaļa pi tălpĭ gruasă șî rîpată ka kuaža đi śaruoń — kad sam bio dete, leti sam stalno išao bos, i bila mi je koža na tabanima debela i rapava kao cerova kora ◊ kopilu fuźe đi frikă đi bataĭe, đi tălpiļi iĭ sfulđiră — dete beži u strahu od batina, da mu tabani sevaju ♦ (augm.) talpuońb> ♦ (demin.) talpuțăb>, talpițăb> ♦ up. talpa gîșćib> [Por.] [Vidi]
2515 talpiță tălpiţă подношка talpițăb> (mn. talpițb>) [akc. talpib>ță] (i. ž.) — 1.b> (tehn.) podnoška, papučica na razboju kojom se podižu niti ◊ talpița ĭe o blanuță supt razbuoĭ, ļegată đi fuśel la iță, pi kare țîsatuarĭa kalkă kînd skimbă ițîļi — podnoška je daščica ispod razboja, vezana za nitnjaču, na koju tkalja nagazi kada menja niti 2.b> (anat.) (demin.) tabančić ◊ talpiță ĭe talpă mikă, ka la kopil — tabančić je mali taban, kao kod deteta ♦ var. talpuțăb> ♦ / (demin.) < talpăb> ♦ up. razbuoĭb> [Por.] ∞ talpăb> [Vidi]
3459 taļir taler талир taļirb> (mn. taļirĭb>) [akc. taļib>r] (i. m.) — (mon.) talir ◊ taļiru a fuost ban đi arźint, ku kapu lu Mariĭa Tereziĭa pi față — talir je bio srebrni novac sa likom Marije Terezije na aversu ◊ kare avut fĭaće marĭ, adunat taļirĭ șî ļ-a dat să-ĭ puarće la gît pi salbă kînd a ĭeșît în sat pi la vro visaļiĭe — ko je imao ćerke udavače, skupljao je talire i davao im da ih nose na niski oko vrata kada su izlazile u selo na neku svetkovinu [GPek] ∞ banb> [Vidi]
6235 tamîńe tămâie тамјан tamîńeb> (i. ž.) — (rel.) tamjan ◊ tamîńa ĭe mirosală smolauă ku kare sa tamîńe — tamjan je mirisna smola kojom se kadi ◊ tamîńa, kînd sa aprinđe, dă miruos frumuos — tamjan, kad se upali, daje lep miris ◊ miruosu đi tamîńe ĭe tare pi vuoĭe la dumńeḑîĭ șî la-ĭ muorț — miris tamjana jako vole bogovi i pokojnici ♦ var. tamîĭeb> (istočni deo Poreča) [Por.] [Vidi]
6243 tamîńerĭ tămâier кадионица tîmîńerĭb> (mn. tîmîńereb>) [akc. tîmîńerĭ] (i. s.) — kadionica ◊ ku tîmîńerĭu muĭeriļi tîmîńesk tuot śi ĭe ļegat đ-aĭ muorț — kadionicom žene kade sve što je vezano za mrtve ◊ tamîńerĭu đi bîtrîńață a fuost în krîmput đi kîramidă spartă — starinska kadionica bila je komad razbijene ćeramide ◊ în tamîńerĭ sa pun duoĭ-triĭ karbuń aprinș, da pi iĭ un buob đi tamîńe — u kadionicu se stave dva-tri upaljena ugarka, a na njih jedno zrno tamjana ♦ var. tîmîĭerĭb> [Por.] ∞ tamîńeb> [Vidi]
3174 tapșan tapșan зараван tapșanb> (mn. tapșańeb>) [akc. tapșab>n] (i. s.) — (geog.) zaravan; plato ◊ a mĭers mult în đal ș-ažuns la un tapșan, unđe a uđińit kalumĭa — išli su dugo uz brdo i stigli do jedne zaravni, gde su se dobro odmorili ♦ sin. prundb> [Por.] [Vidi]
5823 tare tare јак tareb>¹ (mn. tarĭb>) [akc. tab>re] (prid.) — 1.b>b> (o snazi) jak, snažan ◊ ĭel a fuoust tare șî țapîn, ńima n-a putut să-l trînćaskă la luptă — on je bio jak i snažan, niko nije mogao da ga obori na rvanju ◊ a batut vînt tare, ń-a luvat kîramida đi pi kasă — divao je jak vetar, skinuo nam crep sa kuće ◊ đin kuośînă vińe putuare tare — iz svinjca dolazi jak smrad 2.b>b> (o tvrdoći) tvrd ◊ n-a ploĭat đemult, pomîntu ĭe tare șî înga nuĭe đi arat — nije dugo padala kiša, zemlja je tvrda i još nije za oranje ◊ (fig.) tare đi kap — tvrdoglav ◊ tare la înźirĭ — moralan, ispravan, nepovodljiv ◊ (komp.) tare, măĭ tare, șî măĭ tare — jak, jači, najjači [Por.] [Vidi]
5824 tare tare врло tareb>² [akc. tab>re] (pril.) — vrlo, veoma; mnogo; jako ◊ fata-sta ĭe tare frumuasă, măĭ frumuasă đi kît ĭa nuĭe în satu nuostru — ova devojka je vrlo lepa, lepše od nje nema u našem selu ◊ a lukrat tare bun pănă a fuost plata bună — radili su jako dobro dok je plata bila dobra [Por.] [Vidi]
5938 targă targă каната targăb> (mn. tărźb>) [akc. tab>rgă] (i. ž.) — 1.b> kanata ◊ targa ĭe o stramiță đi blăń la sanduku karuluĭ đi buoĭ — kanata je stranice od dasaka na sanduku volovskih kola ◊ sanduku karuluĭ are doă tărź — sanduk zaprežnih kola ima dve kanate 2.b> nosila ◊ ĭastă șî un fĭeļ đi targă, adîns fakută đi zîdarĭ, pi kare duoĭ inș puot duśa o gramadă đi tuglă or đi pĭatră — ima jedna vrsta nosila, posebno napravljena za zidare, na kojima mogu dve osobe nositi veliku gomilu cigle ili kamena [Por.] [Vidi]
5135 tarîță tărâță мекиње tarîțăb> (mn. tarîțb>) [akc. tarîță] (i. ž.) — (nutr.) mekinje ◊ kînd sa maśină grîu, đin albățu bobuluĭ sa faśe fańină, da đin gioakă tariță — kad se melje žito, od zrna se dobija brašno, a od ljuske mekinje ◊ tarîțîļi s-a đispart đin fańină ku śernutu pin sîtă, da đi la o vrĭame în kuaś, a fakut mîkarîaļe pi la ńișći muorĭ đi sa đispart înga pănă sa maśină — mekinje se izdvajaju iz brašna prosejavanjem kroz sito, a novije vreme ima naprava kod nekih vodenice, koje izdvajaju mekinje još u toku meljave ◊ rumîńi aĭ batrîń n-a śernut fańina đi grîu, numa a fakut pîńa đin fańina ku tuot — stari Vlasi nisu sejali brašno, već su hleb mesili od celog brašna ◊ astîḑ lumĭa ku tarîță arańesk vićiļi — danas ljudi mekinjama hrane stoku [Por.] ∞ grîub> [Vidi]
2151 taśuńe taciune пламењача taśuńeb>² (mn. taśuńb>) [akc. taśub>ńe] (i. m.) — (bot.) plamenjača, biljna bolest (puccinia graminus) ◊ taśuńiļi ĭe buala grîuluĭ — plamenjača je žitna bolest [Por.] dij. var. tăčuńeb> [Kmp.] ♦ dij. sin. bastrăb> [Hom.] [Vidi]
6177 tatar tătar сирак tatarb> (mn. tatarĭb>) [akc. tatab>r] (i. m.) — (bot.) sirak (Sorghum vulgare) ◊ tatarĭu s-a sîmanat pi marźina luokuluĭ ku kukuruḑ, numa ku dobîndă đi fakut măturĭ — sirak je sejan po obodu njive sa kukuruzom, i koristio se samo za izradu metli ◊ în tuot kotunu satuluĭ a fuost kîći un uom kare a șćut să fakă măturĭ — u svakom zaselku bio je po neki čovek koji je umeo da izradi metle ♦ sin. măturăb> [Por.] [Vidi]
4833 tată tată тата tatăb> (mn. tățb>) [akc. tab>tă] (i. m.) — (srod.) tata, otac ◊ tata ĭe uomu mumi, ku kare m-a fakut — tata je mamin muž, sa kojom me je rodio ◊ tata ĭe parinćiļi mĭeu — tata je moj roditelj ◊ n-a trait bun ku tatî-su, șî s-a dat bășka kum s-a-nsurat — nije dobro živeo sa svojim ocem, pa se odvojio čim se oženio ♦ up. taĭkăb> [Por.] ∞ ńamb> [Vidi]
4835 tată vitrîg tată vitreg очух tată vitrîgb> [akc. tab>tă vib>trîg] (sint.) — (srod.) očuh ◊ tată vitrîg ĭe uomu mumi a doĭļa, ku kare traĭașće ĭa ku kopiĭî, đin kîsîtoriĭa a đintîń — očuh je drugi majčin muž, sa kojim živi ona sa svojom decom iz prvog braka ◊ tată vitrîg rar kînd a fuost parinće bun — očuh je retko kad bio dobar roditelj [Por.] ∞ ńamb> [Vidi]
33 tăčuńe tăciune пламењача tăčuńeb> (mn. tăčuńb>) [akc. tăčub>ńe] (i. m.) — plamenjača, biljna bolest koja najčešće napada žito (puccinia graminus) ◊ ano-sta grîu ĭeste pļin đe tăčuńe — ove godine žito je puno plamenjače [Kmp.] ♦ dij. var. taśuńeb>, [Por.] ♦ dij. var. bastrăb> [Hom.] [Vidi]
4193 tăĭnui tăinui разговарати tăĭnuib> (ĭuo tăĭnuĭb>, ĭel tăĭnuĭeb>) [akc. tăĭnuib>] (gl.) — razgovarati, pričati ◊ a tăĭnuit đi trĭaba luor, ĭuo nu ĭam askultat — pričali su o svojim stvarima, ja ih nisam slušao ◊ kînd am pazît uoĭļi, ș-am avut ku kare să tăĭnuĭ, ḑîua a trĭekut ĭuta — kad sam čuvao ovce, i imao sa kim da pričam, dan je brzo prolazio ◊ nu puaće tăĭnui un uom sîngur, đi taĭnă trăbe duoĭ — ne može pričati jedan čovek sam, za razgovor je potrebno dvoje [Por.] ∞ taĭnăb> [Vidi]
2112 tămîńuară tămâioară виола tămîńuarăb> (mn. tămîńuareb>) [akc. tămîńuab>ră] (i. ž.) — (bot.) viola, vrsta ljubičice (Viola) ◊ tămîńuară dă pi ļivađe, pi padure nu sa află; are numa o fluare albă, or ka iļiļaku, întuarsă ka kîrļigu ku vîru-n žuos — viola raste na livadi, u šumi je nema; ima samo jedan cvet bele boje, ili boje jorgovana, iskrivljen sa vrhom na dole ◊ tămîńuară măĭ frumuos mirusă đin tuaće fluoriļi în priomovara — viola najlepše miriše od svih prolećnih cvetova ◊ tămîńuară babiļi ku drag o dau đi pomană, șî kĭamă pi aĭ muorț „să vină la primovară, pi miruos đi tămîńuară” — babe je rado namenjuju pokojnicima, pozivajući ih „da dođu u proleće, po mirisu violinom” ♦ var. tîmîńuarăb>, tămîĭuarăb> [Por.] ∞ viorĭauăb> [Vidi]
5570 tăpălagă prostalău ? глупандер tăpălagăb> (mn. tăpălăźb>) [akc. tăpălab>gă] (i. s.) — glupander, budaletina ◊ tăpălagă ĭe uom tare prost șî narod — tepelaga je jako prost čovek i budala [Pad.] [Vidi]
3340 tătămare tatamare ? ујак tătămareb> [akc. tătămab>re] (i. m.) — ujak, ali onaj koji je stariji sestrin brat ◊ tătămare sa zîče la unkĭ, frate lu muma kare e măĭ mare de kît ĭa — tatamare se kaže ujaku, majčinom bratu koji je stari od nje [Tim.] ∞ ńamb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
6342 tîlvă tâlv главица tîlvăb> (mn. tîlvĭb>) (i. ž.) — (geogr.) glavica, loptasto uzvišenje na vrhu brda, čuka; tilva [Por.] ∎ gata nu ĭe sat munțăsk să naĭbă kîć-o tîlvă — gotovo da ne postoji planinsko selo a da nema po neku tilvu ◊ (ver.) nu ĭe tîlvă să nu sa krĭadă kă pi ĭa źuakă ḑîńiļi — nema glavice brda da se ne veruje da na njoj igraju vile [Por.] [Vidi]
590 tîmplă tâmplă слепоочница tîmplăb> (mn. tîmpļeb>) [akc. tîb>mplă] (i. ž.) — slepoočnica, područje glave iznad obraza, između oka i uha ◊ tîmplă ĭe mîĭ muaļe uos la kap — slepoočnica je najmekša kost na glavi ◊ kînd ći duarĭe kapu, frĭakă tîmpļiļi ku bauță đin apă — kad te boli glava, masiraj slepoočnice belucima iz vode [Crn.] ♦ var. uokĭol mourtb> — (dosl.) mrtvo oko (Rudna Glava) [Por.] ♦ var. uokĭu al uorbb> —   (dosl.) slepo oko (Ranovac) [Mlava] [Vidi]
5039 tînguĭală tânguială туговање tînguĭalăb> (mn. tînguĭaļeb>) [akc. tînguĭab>lă] (i. ž.) — (zast.) tugovanje, jadikovanje ◊ tînguĭală grĭa ĭe kînd îț muare parinćiļi, da șî măĭ grĭa, să nu đa dumńeḑîu, kînd îț muare kopilu — teško je tugovanje kad ti umre roditelj, ali je još teže, da ne da bog, kad ti umre dete [Por.] ∞ tînguib> [Vidi]
1784 tînžî tânji венути tînžîb> (ĭuo tînžîăskb>, ĭel tînžîașćeb>) [akc. tînžîb>] (gl.) — venuti, gubiti svežinu, slabiti; usahnuti ◊ puot să tînžîaskă verđețurļi șî žuaviń-ļi, đi uamiń n-am auḑît sî sa ḑîkă — mogu da venu biljke i životinje, za ljude nisam čuo da se kaže ◊ tînžîăsk fluoriļi ńiudaće — vene cveće nezaliveno ◊ tînžîașće vaka kînd ĭe bolnauă șî nu manînkă, kînd slabĭașće — vene i krava kada je bolesna i ne jede, kad slabi ◊ puot ș-aĭ ćińirĭ sî tînžîaskă, kînd iĭ pisaḑă au vro dragustă grĭa — mogu i mladi da venu, kada ih mori neka teška ljubav [Por.] [Vidi]
2692 tîrban târban желудац tîrbanb> (mn. tîrbańb>) [akc. tîrbab>n] (i. m.) — (anat.) želudac ◊ ĭ-a krĭeskut burta ka la vakă, kî-ĭ s-a larźit tîrbanu, saraku, n-are marźină la mînkare — naras’o mu je stomak k’o u krave, jer mu se proširio želudac, siroma, nema meru u jelu ♦ sin. burtanb> ♦ up. rînḑăb> [Por.] [Vidi]
5090 tîrlă târlă трло tîrlăb> (mn. tîrļеb>) [akc. tîb>rlă] (i. ž.) — trlo, staja ◊ tîrla ĭe gard la baśiĭe în kare sa pazăsk uoĭļi — trlo je ograda na bačiji u kojoj se čuvaju ovce ♦ sin. toprakb>, obuorb>, strungăb> [Por.] [Vidi]
3406 tîrnă târnă трмка tîrnăb> (mn. tîrńeb>) [akc. tîb>rnă] — 1.b> (zast.) trmka, košnica za pčele ◊ tîrnă bătrîńaskă đi albiń ku vîru askuțît, împļećită đi nuĭaļe șî ļipită ku morśilă — starinska trmka za pčele šiljatog vrha, ispletena od pruća i oblepljena blatom ♦ up. stupb>, kuoșńițăb> 2.b> korpa pletara ◊ tîrnă ĭe vas împļećit đi nuĭaļe đi salkă, ku fund tare șă gura largă, đ-adunat la bukaće đi pi kîmp — korpa pletara je sud ispleten od vrbovog pruća, sa jakim dnom i širokim otvorom, za sakupljanje poljskih plodova ◊ tîrnă đe kuļes — korpa za berbu ◊ tîrnă đi dus pi mînă — ručna korpa ♦ sin. kutarițăb> [Por.] ∞ stupb> [Vidi]
5816 tîrpiĭa târpie несит tîrpiĭab> (mn. tîrpiĭeb>) [akc. tîrpib>ĭa] (i. ž.) — (med.) nesit, prežderavanje ◊ tîrpiĭa ĭe buălă kînd uomu manînkă una-ntruuna, da ńiśkînd nu sa satură — trpija je bolest kad čovek neprestano jede, a nikad se ne zasiti [Por.] [Vidi]
6193 tîrsî târsî прашити tîrsîb>² (ĭuo tîrsăskb>, ĭel tîrsașćeb>) [akc. tîrsîb>] (gl. p.) — (o kukuruzu) prašiti ◊ kukuruḑu sa tîrsașće pănă ĭe mik: ku sapa sa kurîță pomîntu întra rîndurĭ đi ĭarbă, să nu-l îńașe dudău — kukuruz se praši dok je mali: motikom se čisti zemljište između redova od trave, da ga ne udavi korov ◊ unđe kukuruḑu a fuost sîmanat la luok putrîvit, s-a tîrsît ku raļiță — gde je kukuruz bi posejan u ravnici, prašenje se obavljalo ralicom ♦ v. raļițăb> [Por.] ∞ tîrsîb> [Vidi]
3330 tîrș târș прут tîrșb> (mn. tîrșîb>) [akc. tîb>rș] (i. m.) — (bot.) 1.b> prut, grana, suvarak, šiba ◊ baba s-a dus în duos să aduńe tîrș uskaț, să aĭbă ĭarna đi ațîțîĭat fuoku — baba je otišla u šumu da skuplja suvarke, da ima zimi za potpalu ◊ pi nuoĭ daskulu ń-a batut ku tîrșu, kînd ń-a skapat vro vuorbă rumîńaskă în taĭnă — nas je učitelj udarao prutom, kad bi nam se omakla neka vlaška reč u govoru ◊ fînkă pi śuoś luoku ku ļivĭeḑ a fuost kostîșat, aĭ batrîń a fakut porkuońi pi tîrș, șî ĭ-a tras ku mîńiļi pănă la klańe — pošto je teren sa livadama bio na padini, stari su stogove postavljali na granje, i prevlačili ih rukama do plasta ◊ gard đi tîrș — živica, ograda od šiblja 2.b> pritka ◊ bît adîns taĭat în duos đi pasuĭ în građină, sa kĭamă tîrș — prut posebno isečen u šumi za pasulj u gradini, zove se pritka [Por.] [Vidi]
5771 tîvaļală tăvăleală ваљање tîvaļalăb> (mn. tîvaļelurĭb>) [akc. tîvaļab>lă] (i. ž.) — valjanje, tumbanje ◊ ĭ-a prins barbatu în mižluoku tîvaļeļi pin pat — uhvatio ih je muž usred valjanja po krevetu [Por.] ∞ tîvaļib> [Vidi]
5493 toartă toartă ручка toartăb> (mn. torțb>) [akc. toab>rtă] (i. ž.) — (tehn.) (zast.) ručka, rukohvat ◊ toartă are kaldarĭa, vadra đi lapće, șî kuafa đe apă — ručku imaju bakrač, vedrica za mleko, i kofa za vodu ♦ sin. baĭirb> [Por.] [Vidi]
495 tobașîarĭ toboșar добошар tobașîarĭb> (mn. tobașîărĭb>) [akc. tobașîab>rĭ] (i. m.) — dobošar, bubnjar, bubanjdžija, onaj koji lupa bubanj ◊ Ĭanku lu Andriĭ đin Osńiśa șî Marćin đin baśevița, a fuost anuoștri mîĭ buń tobașîarĭ — Janko Andrijev iz Osnića i Martin iz bačevice, bili su naši najbolji bubnjari [Crn.] ♦ var. tobașîărĭb> [Por.] ∞ tuobăb> [Vidi]
5698 tofloguos toflogos шљампав tofloguosb> (tofloguosăb>) (mn. tofloguoșb>, tofloguasăb>) [akc. tofloguob>s] (prid.) — šljampav ◊ tofloguasă ĭe insă kare are vro zmintă ku piśuariļi: or ĭe flokuasă, or puartă înkîlțamînt ku vrun număr-doă măĭ mare, or mĭarźe ka rața — šljampava je osoba koja ima neke smetnje sa nogama: ili je dlakava, ili nosi obuću za broj-dva veću, ili se gega kao plovka ♦ var. tofloganb> [Por.] ∞ tuofļab> [Vidi]
5663 tokmi tocmi ценкати се tokmib> (ĭuo ma tokmĭeskb>, ĭel sa tokmĭașćeb>) [akc. tokmib>] (gl. p.) — (o trgovini) cenkati se, pogađati se oko cene ◊ la tot bîlśu, kînd sa vind vićiļi, saćańi sa tokmĭesk ku ńegustuori ka Țîgańi — na svakom vašaru, kad se prodaje stoka, seljaci se pogađaju sa nakupcima kao Cigani [Por.] [Vidi]
5664 tokmĭală tocmeală ценкање tokmĭalăb> (mn. tokmĭaļeb>) [akc. tokmĭab>lă] (i. ž.) — (o trgovini) cenkanje, pogađanje oko cene ◊ tokmĭală ĭe kînd sa mînă vinḑatuorĭu ku ńegustuorĭu pi aĭa kîț bań kată unu, da kîț dă alalt — cenkanje je kad se teraju prodavac i nakupac oko toga koliko para traži jedan, a koliko daje drugi ◊ kînd tokmĭala sa gaćașće bun, tokmitori bĭeu aldamaș — kad se cenkanje završi uspešno, cenkatori ispijaju arvaluk [Por.] ∞ tokmib> [Vidi]
5547 tolśerĭ tolcer левак tolśerĭb> (mn.) [akc. tolśeb>rĭ] (i. m.) — levak ◊ tolśerĭu ĭe fakut ka klopîtu, larg la gură, da đi žuos are cauă îngustă kare sa bagă-n vas — levak je napravljen kao zvono, širok na gornjem kraju, a na donjem ima usku cev koja se nabija u sud ◊ ku tolśerĭ sa tośașće bĭeutura đin vas în vas ku gîtu îngust — levkom se pretače tečnost iz suda u sud sa uskim grlom ♦ sin. pîlńiĭeb>, finkăb> (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. turćelb> (brodica) [Rom.] ♦ dij. sin. storśaļb> (Vuković) [bran.] [Vidi]
3958 tontalău tontălâu будалетина tontalăub> (tontalăuăb>) (mn. tontalăĭb>, tontalăĭeb>) [akc. tontalăb>u] (prid.) — (augm.) budaletina, gluperda ◊ nuĭe prostavĭelă kum să fiĭe, numa un tontalău întrĭeg — nije prostak ko što biva, nego jedna celcata budaletina ♦ var. tontaļiaćeb> [Por.] ∞ tuontb> [Vidi]
5853 topit topit топљење topitb> (mn. topiturĭb>) [akc. topib>t] (i. s.) — topljenje ◊ kînd va fi vrĭamĭa đi topit zapada, trăbe lumĭa sî sa pazaskă đi pouađe — kad bude vreme topljenja snega, ljudi treba da se čuvaju poplava ◊ nu s-a topit bun, trăbe măĭ un topit pă să sa ḑîkă kî ĭe topit kum trăbe — nije se dobro istopio, treba još jedno topljenje pa da se kaže da je istopljen kako valja [Por.] ∞ topib> [Vidi]
3083 toporaș topraș дрвосеча toporașb> (mn. toporașb>) [akc. toporab>ș] (i. m.) — (zast.) drvoseča ◊ toporaș ĭe uom kare a lukrat ku toporu, ku sakurĭa — toporaš je čovek koji je radio sa sekirčetom, sa sekirom ◊ s-a pĭerdut vuorba đin taĭnă, a ramas numa pin đeskînćiśe, șî aĭa rar — reč se izgubila iz govora, ostala je jedino u bajalicama, i to retko [Por.] ∞ topuorb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
3082 topuor topor секирче topuorb> (mn. topuarăb>) [akc. topuob>r] (i. s.) — (tehn.) sekirče ◊ topuoru ĭe sakurĭe mikă șî ușuară, đi taĭat ku o mînă — topor je sekirče malo i lagano, za sečenje jednom rukom ◊ ku topuoru măĭ mult aĭ nuoștri a dîrîmat la frunḑă đi viće — sekirčetom su naši najviše kresali lisnik za stoku ◊ n-a fuost pîkurarĭ fara topuor — nije bilo pastira bez sekirčeta [Por.] ∞ sakurĭeb> [Vidi]
5134 torofļoanță torofelac дроњак torofļoanțăb> (mn. torofļoanțăb>) [akc. torofļoab>nță] (i. ž.) — dronjak ◊ tuot rupt, sa trag dupa ĭel numa ńișći torofļoanță — sav je odrpan, vuku se za njim samo neki dronjci ◊ kînd sa đirĭaźe ļegumĭa șî sa tuarnă uou batut în ḑamă fĭartă, uou sa prîvarĭașće șî ḑama sa umpļe đi torofļoanță — kad se začinjava jelo i umućeno jaje sipa u vrelu čorbu, jaje se zapari i čorba se napuni sa dronjcima ♦ sin. trĭanțăb> [Por.] [Vidi]
6169 torśa toarce прести torśab> (ĭuo tuorkb>, ĭel tuarśeb>) [akc. tuorśab>](gl. p.) — presti, upredati ◊ muĭeriļi đemult a tuors ḑîa-nuapća, a mĭers tuot ku furka dupa brîu — žene su nekad presle dan i nić, išle su stalno sa preslicom za pojasom [Por.] [Vidi]
5734 tośi toci точити tośib> (ĭuo tośeskb>, ĭel tośiașćeb>) [akc. tośib>] (gl. p. ref.) — točiti 1.b> oštriti ◊ tośașće sakurĭa la tośilă — oštri sekiru na tocilu 2.b> poteći, šiknuti ◊ l-a tośit sînźiļi pi nas đin zăpușală — potekla mu je krv na noz zbog vrućine 3.b> točiti, natočiti ◊ s-a dus đimult în podrum să tośaskă vin đin butuoń, șî nuĭe înga să vină — otišao je davno u podrum da natoči vino iz bureta, i još ga nema [Por.] [Vidi]
3547 tot tot све totb>¹ (pril.) — I.b> sve 1.b> za vreme: stalno, neprestano ◊ đi vrĭamĭa đi rat nu s-a dus ńiś unđe, a fuost tot în sat — za vreme rata nije otišao nikuda, bio je sve u selu 2.b> za način a.b> ispred brojeva, pokazuje ponavljanje stalnog brojnog odnosa ◊ ușa strîmtă, da iĭ sa-mping tot duoĭ ku duoĭ — prolaz uzan, a oni se guraju sve dva po dva b.b> za isticanje istovetnosti ◊ a lor țîkă tot ńișći oțomań đi kînd lumĭa țîńe minće — njihov rod sve sami lopovi od kad svet pamti c.b> za isticanje brojnosti ◊ śe tot nu la fi întrabat, ama ĭel taśe, kă frika ĭ-a luvat ļimba — šta ga sve nisu pitali, ali on ćuti, jer mu je strah oduzeo jezik 3.b> za pojačavanje stupnja poređenja ◊ iĭ tuarnă apa să stîngă, da fuoku arđe tot măĭ tare șî măĭ tare, pănă nu do arsă koļiba đi tot — oni sipaju vodu da ugase, ali vatra gori sve jače i jače, dok koliba nije izgorela sasvim 4.b> uz neke glagole (misliti, govoriti), za dopuštanje mogućnosti kojoj se u sumnji daje prednost ◊ uńi s-a dus la stînga, da alalț tot ginđesk k-a fi fuost măĭ bun sa fi pļekat la đirĭapta — jedni su otišli na levo, a drugi sve misle da je bolje bilo da su pošli na desno 5.b> za isticanje prostornosti ◊ đ-aiśa pî pănă unđe vĭeḑ ku uoki, tot anuastră moșîĭe a fuost — odavde, pa sve dokle vidiš očima, sve je naše imanje bilo II.b> (u izr.) 1.b> svega, sasvim, potpuno, skroz ◊ kînd s-aduna tri, ku șapće șî ku ḑîaśe, ku tot ĭe doaḑăś — kad se sabere tri, sa sedam i deset, svega je dvadeset ◊ a veńit apa ku tot, șî ļ-a luvat kășîļi — nadošla je voda potpuno, i odnela im kuće ◊ la batut fara milă, șî l-a frînt đi tot — tukao ga je bez milosti, i skroz ga je polomio ◊ muĭarĭa a trekut pista tot, șî sa-ntuors la kasă — žena je prešla preko svega, i vratila se kući 2.b> svako ◊ tot nat vĭađe kă nuĭe bun — svako vidi da to nije dobro ♦ var. tuotb> [Por.] [Vidi]
3548 tot tot сваки totb>² (toatăb>) (mn. toțb>, toaćeb>) (zam.) — svaki ◊ tot uomu, șî toată muĭarĭa sînt tot una în fața ļeźi — svaki čovek i svaka žean jednaki su pred licem zakona ◊ toț kopiĭi șî tuaće fĭaćiļi trăbe sî gaćaskă șkuala — svi dečaci i sve devojčice treba da završe školu ◊ (u izr.) svako ◊ tot nat ku nakazu luĭ — svako sa svojom mukom ◊ fi bun ku tot nat — budi dobar sa svakim ◊ nu trăbe să fugă đi tot nat — ne treba da beži od svakoga [Por.] [Vidi]
5402 tot nat tot natul свако tot natb> [akc. tot nab>t] (sint.) — svako ◊ tot nat kată trĭaba luĭ — svako gleda svoja posla ◊ pazîaće, să nu fiĭ bun ku tot nat, kă nu șćiĭ kare kum ĭe — pazi se, nemoj biti dobar sa svakim, jer ne znaš ko je kakav ♦ var. tot natub> [Por.] ∞ tuotb> [Vidi]
4074 totîrļiuluĭ rotund кружно totîrļiuluĭb> [akc. totîrļib>uluĭ] (pril.) — (o kretanju) kružno, obrćući se ◊ s-a frînt uosiĭa la vîru pođińi, șî ruata a mĭers totîrļiuluĭ pănă-n borugă — polomila se osovina na vrhu padine, i točak je išao obrćući se sve do potoka ♦ skr. totîrļiub> [Por.] ∞ totîrlăb> [Vidi]
5690 totoroskai ? тандркати totoroskaib> (ĭuo totoroskăĭb>, ĭel totoruaskîĭeb>) [akc. totoroskaib>] (gl.) — (onom.) tandrkati; truckati se ◊ s-auđe kum totoroskîĭe karu đi buoĭ pănă mĭarźe guol pi kadîlmă — čuje se kako tandrču volovska kola dok prazna idu kaldrmom [Por.] [Vidi]
2127 tragulă trăgulă натега tragulăb> (mn. traguļeb>) [akc. tragub>lă] (i. ž.) — (bot.) natega, tikva za izvlačenje tečnosti iz bureta (Lagenaria vulgaris); nategača ◊ tragulă ĭe o truakă lungă ku kap mare, ku kare sa skuaće bĭarĭa đin butuaĭe — natega je jedna dugačka tikva sa velikom glavom, kojom se istače piće iz buradi ♦ up. truakăb>, truokb> [Crn.] ♦ up. tragaśb> [Por.] [Vidi]
2534 trai trăi живети traib> (ĭuo traĭeskb>, ĭel traĭașćeb>) [akc. traib>] (gl. p. ref.) — 1.b> živeti, biti živ ◊ nu sa șćiĭe kît v-om măĭ trai — ne zna se koliko ćemo još živeti ◊ ĭa fuost șă luĭ drag đi traĭ, ama s-a bulnavit șă n-a trait mult — voleo je i on život, ali se razboleo i nije živeo dugo 2. biti u pritaljeskoj ili ljubavnoj vezi ◊ s-a luvat ku muĭari-sa, ș-a trait vro triĭ ań pitulaț, pănă nu ĭ-a prins la gramadă — spanđao se sa njegovom ženom, i bili su tajno u vezi jedno tri godine, dok ih nisu uhvatili na gomili 3.b> naseliti se negde, boraviti ◊ śinsprîaśe ań a trait în sat, da pĭe urmă pănă la muarće a trait la munće, ku vićiļi — petnaest godina živeo je u selu, a posle je sve do smrti živeo na planini, sa stokom [Por.] [Vidi]
2535 Trailă Trailă Траило Trailăb> (mn. Traiļb>) [akc. Traib>lă] (i. m.) — (antr.) Trailo, vlaško l.i. veoma rasprostranjeno u XIX veku ◊ kînd nu s-a țînut kopiĭ, kînd a murit đi buaļe, ļ-a dat nume Trailă, s-ă traĭaskă — kada deca nisu preživljavla, kada su umirala od bolesti, davana su im imena Trailo, da traju [Por.] ∞ traib> [Vidi]
3071 tramă stramă дроњчић tramă b>(mn. trameb>) [akc. trab>mă] (i. ž.) — dronjčić, komadić konca ili tkanine ◊ tramă ĭe un krîmput đi ață, or o ruptură đin vro țuală batrînă — trama je komadić konca, ili dronjak sa neke stare odeće ♦ sin. urĭazńikb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
5847 tras tras вучење trasb> (mn. trasurĭb>) [akc. trab>s] (i. s.) — vučenje, povlačenje; nadvlačenje ◊ la tras la sfuară ńima n-a măĭ fuost tare ka ĭel — u nadvlačenju konopca niko nije bio jak kao on [Por.] ∞ traźeb> [Vidi]
3144 trasńit trăsnit згромљен trasńitb> (trasńităb>) (mn. trasńițb>, trasńićeb>) [akc. trasńib>t] (prid.) — (med.) zgromljen, udaren gromom ◊ a fuźit frikoșat đi duraĭală supt vrun ļemn, ș-akolo la gasît trasńit, muort — pobegao je uplašen od grmljavine pod neko drvo, i tamo ga našli zgromljenog, mrtvog ◊ a mĭers pin pluaĭe baĭatu ku fata đi dupa kap șî ĭa trasńit: fata a kaḑut trasńită șî ĭ-a ĭeșît sufļitu, da luĭ n-a fuost ńimika — išli momak i devojka po kiši zagrljeni i udario ih grom: devojka je pala zgromljena i izdahnula, a njemu nije bilo ništa [Por.] ∞ trasńib> [Vidi]
3878 trăbui trebuie требати trăbuib> (ĭuo trĭabeb>, ĭel trĭabeb>) [akc. trăbuib>] (gl.) — trebati ◊ n-ar trăbui așa să lukre — ne bi trebalo tako da radi ◊ are sînataće, nu-ĭ trĭabe alta ńimika — ima zdravlje, ne treba mi drugo ništa ◊ nu ĭ-a trăbuit aĭa — nije mu to trebalo ◊ n-are bań đ-ažuns, o sî-ĭ măĭ trăbuĭe șîmăĭ — nema dovoljno para, trebaće mu još ♦ var. trebuĭab> ♦ up. trĭabăb> [Por.] [Vidi]
5848 trăĭera treiera вршити trăĭerab> (ĭuo trăĭerb>, ĭel trăĭerăb>) [akc. trăĭerab>](gl. p.) — 1.b> (o žitu) vršiti ◊ grîu đimult s-a trăĭerat ku kalu, pănă n-a ĭeșît mașîń đi trîĭerat — žito se dugo vršilo konjima, dok se nisu pojavile vršalice 2.b> (o kretanju) trčkarati okolo, ići u krug ◊ baĭatu đi kînd trăiră pi lînga koļiba fĭeći, ama iĭ nu-ĭ dă-n gînd să ĭasă la-ntîńală ku ĭel — momak otkad trčkara oko devojčine kolibe, ali njoj ne pada na pamet da izađe na sastanak s njim ♦ var. trîĭerab> [Por.] [Vidi]
5849 trăĭerat treierat вршидба trăĭeratb> (mn. trăĭeraturĭb>) [akc. trăĭerab>t](gl. p.) — 1.b>b> (o žitu) vršidba ◊ numa pin povĭeșć alu aĭ batrîń sa șćiĭe kă đimult trăĭeratu a fuost ku kalu la are — samo se kroz prile starih zna da je nekada vršidba bila sa konjem na guvnu 2.b>b> (o kretanju) vršljanje, trčkaranje u krug ◊ kînd pi vrunu n-o-l țîńe luoku, numa mĭarźe rotokol înkolo-nkoluo, sa ḑîśe kă „trăiră”, ka aĭ batrîń kare a mĭers pi lînga are kare a fuost totîrlată — kad nekog ne drži mesto, nego trčkara u krugu okolo, kaže se da „vršlja”, kao stari koji su išli oko gumna koje je bilo okruglo ♦ var. trîĭeratb> [Por.] ∞ trăĭerab> [Vidi]
2563 triĭsuće trei sute триста triĭsućeb> [akc. trib>ĭsuće] (br.) — trista, tri stotine ◊ triĭ suće đi ań fak triĭ vakurĭ — trista godina čine tri veka ◊ triĭ suće đi bîănś a fuost în vrĭamĭa-ĭa bań mulț — trista dinara je u ono vreme bio veliki novac [Por.] ∞ triĭb> [Vidi]
2537 Trikă Trică Трике Trikăb> [akc. Trib>kă] (i. m.) — (antr.) (hip.) Trike, vlaški hipokoristik, izveden od l.i. Dumitru ◊ Trikă ĭe poļikra đin poļikră: pi kopil ăl boćaḑă Dumitru, pă-ĭ ḑîk pănă ĭe mik Dumitrikă, da măĭ amînat, prĭaćińi ăl proboćaḑă ăn Trikă — Trike je nadimak od nadimka: dete krste Dimitrije, pa ga onda dok je mali zovu Dimitrike, a kasnije, prijatelji ga prekrste u Triku ◊ dakă Trikă are fiśuor, lor ļi sa ḑîśe „alu Trikă”, la urmă lumĭa sa-nvață ku iĭ ka ku Trikuońi — ako Trike ima decu, oni se zovu Trikovi, na kraju ljudi naviknu na njih kao na Trikiće ◊ Trikońi sa pun la karće pi sîrbĭașće ka Trikići — Trikovi se upisuju u srpske knjige kao Trikići ♦ Trikăb> < Dumitrikăb> < Dumitrub> [Por.] ∞ Dumitrub> [Vidi]
5617 trist trist тужан tristb> (tristăb>) (mn. trișćb>, trișćeb>) [akc. trib>st] (prid.) — tužan ◊ a lasato baĭatu, șî ĭa ku ḑîļiļi a fuost tristă — ostavio je momak, i ona je danima bila tužna ◊ veńiră doă muĭerĭ trișće, ku duoĭ kopiĭ trișć, sî sa vaĭće kî ļ-a perit uomu — dođoše dve tužne žene, sa dvoje tužne deca, da se žale da su im poginuli muževi ♦ var. întristatb> ♦ sin. magńitb> [Por.] [Vidi]
5399 trîkńi trâcni тргнути се trîkńib> (ĭuo trîkńeskb>, ĭel trîkńașćeb>) [akc. trîkńib>](gl.) — trgnuti se ◊ đintr-odab>tă trîkńi đi frikă lu kîńe, șî sa pusă pi fuga — najednom se trgnuo u strahu od psa, i počeo da beži [Por.] [Vidi]
5396 trîmeća trimete слати trîmećab> (ĭuo trîmĭetb>, ĭel trîmĭaćeb>) [akc. trîmećab>] (gl. p.) — slati, poslati ◊ a trîmĭes la kraļu rugamînt adîns să-l ĭarće đi rău śe l-a fakut, ama điźaba — poslao je kralju posebnu molbu da mu oproste zločin koji je učinio, ali uzalud ◊ ma ruog đi ćińe, nu-m trîmeća atîța bań, kă n-am śe sî fak ku iĭ — molim te, nemoj mi slati toliki novac, jer nemam šta da radim sa njima [Por.] [Vidi]
5397 trîmĭes trimes послат trîmĭesb>² (trîmĭasăb>) (mn. trîmĭeșb>, trîmĭasăb>) [akc. trîmĭeb>s] (prid.) — poslat ◊ s-a kunoskut ku uom kare a fuost trîmĭes adîns să-l frîngă đi bataĭe — upoznao je čoveka koji je bio poslat s namerom da ga prebije ◊ porînka trîmĭasă đi la parinț, n-ažuns la ĭel — poruka poslata od roditelja, nije stigla do njega [Por.] ∞ trîmećab> [Vidi]
5398 trîmĭes trimis слање trîmĭesb> (mn. trîmĭesurĭb>) [akc. trîmĭeb>s] (i. s.) — slanje ◊ a veńit vrĭamĭa đi trîmĭes baĭețî-n armată — došlo je vreme za slanje momaka u vojsku [Por.] ∞ trîmećab> [Vidi]
4284 trînćală trânteală обарање trînćalăb> (mn. trînćeļeb>) [akc. trînćab>lă] (i. ž.) — obaranje; rvanje ◊ l-a kemat la trînćală întra tuoț, kreḑînd kî ĭe măĭ tare đi kît ĭel — izazvao ga je na rvanje pred svima, verujući da je jači od njega ◊ trînćală pi ĭarbă vĭarđe a fuost źukariĭa pîkurarĭska a măĭ frumuasă — rvanje na zelenoj travi bila je nalepša čobanska igra ♦ var. trînćitb>, trînćiturăb> ♦ sin. luptăb> [Por.] ∞ trînćib> [Vidi]
4282 trînći trânti оборити trînćib> (ĭuo trînćeskb>, ĭel trînćașćeb>) [akc. trînćib>] (gl. p. ref.) — oboriti, obarati ◊ kopiĭ s-anpins, ș-a trînćit muoșu đi pi skamn — deca su se gurala, i oborila starca sa tronošca ◊ tuota ḑîua iĭ duoĭ a trînćit la ļiamńe numa ku sakurĭa, fara firiz — ceo dan su njih dvojica obarali stabla samo sekirom, bez testere ◊ atîta đi tare ĭ-a dat un pumn, đi l-a trînćit đin piśuare — toliko ga je jako tresnuo pesnicom, da ga je oborio s nogu [Por.] [Vidi]
4283 trînćit trântit оборен trînćitb> (trînćităb>) (mn. trînćițb>, trînćićeb>) [akc. trînćib>t] (prid.) — oboren, polegnut ◊ tuot grîu în luok ĭe trînćit đi vižuļiĭe, đin sîśarat ano-sta ńimik — svo žito na njivi polegnuto je od oluje, ništa ove godine od žetve ◊ ļamńiļi trînćiće putraḑăsk pi žuos — oborena stabla trule na zemlji ◊ a ḑakut trînćit đi buală apruape o stamînă đi ḑîļe — ležao je oboren od bolesti blizu nedelju dana ♦ sin. kulkatb> [Por.] ∞ trînćib> [Vidi]
3118 trîndafir trandafir ружа trîndafirb> (mn. trîndafirĭb>) [akc. trîndafib>r] (i. m.) — (bot.) ruža (Rosa) ◊ trîndafir ĭe fluare frumuasă, kare sa puńe în građină pi lînga kasă — ruža je lepo cveće koje se sadi u bašti oko kuće ♦ up. măśiĭașb>, skubikurb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
1792 trîpada trepăda акати trîpadab> (ĭuo ma trapîdb>, ĭel sa trapădăb>) [akc. trîpadab>] (gl. p. ref.) — akati se, kretati se bez potrebe ili koristi ◊ nu trîmeća kopilu la atîta drum, kî sa trapîdă điźaba — ne šalji dete na toliki put, samo će se izakati badava [Por.] [Vidi]
1794 trîpadare trepădare акање trîpadareb> (mn. trîpadărĭb>) [akc. trîpadab>re] (i. ž.) — akanje, kretanje bez koristi; trčkaranje ◊ muĭarĭa la sat ĭe blîstamată numa să șćiĭe đi trîpadărĭ — žena na selu je osuđena da zna samo za trčkaranja ♦ sin. aļergaturăb> [Por.] ∞ trîpadab> [Vidi]
3875 trĭabă treabă посао trĭabăb> (mn. trĭeburĭb>) [akc. trĭab>bă] (i. ž.) — 1.b> posao ◊ măĭ bun să n-aĭ ńiś o trĭabă ku așa uom — najbolje je da nemaš nikakva posla s takvim čovekom 2.b> valjanost, vrednost ◊ nuĭe ńiś đ-o trĭabă — ni za šta nije (ništa ne valja) ◊ uom đi trĭabă — valjan čovek; čovek od reči, čovek od poverenja 3.b> razlog; potreba ◊ (u izr.) ńiś k-o trĭabă — bez potrebe ◊ s-a dus fara ńiś k-o trĭabă — otišao je bez ikakvog razloga 4.b> (fig.) o ponašanju: dovesti nekoga u red ◊ l-a trĭekut pin palme, șî l-a dus la trĭabă — propustio ga je kroz šake, i doveo ga u red ♦ sin. lukrub> ♦ up. trăbuĭalăb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
4919 trĭakît treacăt пролаз trĭakîtb> (mn. trĭakîćeb>) [akc. trĭab>kît] (i. s.) — (ret.) prolaz, put ◊ trĭakît ĭe luok pi unđe trĭeśem đes, kînd ńe duśem vrunđiva — prolaz je mesto kojim često prolazimo kad negde idemo ◊ sa miră kum ĭo nu șću kî ĭe muara batrînă în borugă, da ĭuo-ĭ spun kă nu șću đi śe nu mi trĭakîtu pĭ-a kolo — čudi se kako ja ne znam da je stara vodenica u potoku, a ja mu kažem da ne znam jer mi tamo nije put [Por.] ∞ treśab> [Vidi]
4587 trĭam tream стаја trĭamb> (mn. trĭamurĭb>) [akc. trĭab>m](i. s.) — staja, zimovnik ◊ trĭamu ĭe o bîrnarĭață mikă astrukată ku paĭe, rîđikată la koļibă đi ĭernat vićiļi — staja je jedna mala brvnara pokrivena slamom, podigunta na salašu radi zimovanja stoke (Leskovo) ◊ trĭamu s-a fakut la munće, unđe lumĭa a ĭernat ku vićiļi — staja se dizala u planini, gde se zimovalo sa stokom (Jasikovov) [GPek] ♦ dij. sin. toblarĭb> [Por.] [Vidi]
4137 trĭap treap валов trĭapb> (mn. trĭapurĭb>) [akc. trĭab>p] (i. s.) — valov ◊ trĭap ĭe vas lung, skobit în ļemn, or înkeĭat đin blăń, pus ăn gîrļiu puorśilor să manînśe puorśi laturļi đin ĭel — valov je poduži sud, izdubljen u drvetu, ili sklepan od dasaka, postavljen u oboru da svinje iz njega jedu pomije [Por.] [Vidi]
3254 trĭaptă treaptă степеник trĭaptăb> (mn. trĭapćeb>) [akc. trĭab>ptă] (i. ž.) — stepenik ◊ skărļi la kasa batrînă avut numa doa trĭapće, fakuće dîn bolovańe dî pĭatră — stepenice na staroj kući imale su samo dva stepenika, izrađena od kamenih blokova ◊ skărļi kășî la tîvaļiș avut trĭapće măĭ mulće — stepenište kuće na kosini imalo je više stepenika [Zvizd] ◊ baba batrînă a kaḑut đi pi o trĭaptă kare s-a klăćinat, ș-a frînt piśuoru — baba je pala sa jednog stepenika koji se klatio, i polomila nogu ♦ sin. skarăb>, bîsamakb> [Por.] ∞ skarăb> [Vidi]
2090 troskațîăl troscoţel троскот troskațîălb> (mn. troskațîăĭb>) [akc. troskațîăb>l] (i. m.) — (bot.) troskot, troskavac, oputina, ptičja trava (Polycnemum arvense) ◊ troskațîălu ĭe ĭarbă porśiaskă kî măĭ mult sa kuļiaźe đi puorś, iĭ ăl manînkă ku slastă — troskot je svinjska trava jer se najviše bere za svinje, one ga jedu u slast [Por.] [Vidi]
2744 truakă troacă тиква truakăb> (mn. truośb>) [akc. truab>kă] (i. ž.) — Ib> (bot.) tikva (Lagenaria vulgaris) 1.b> prirodni sud za tečnost ◊ đemult n-a fuost alt vas đi apă, or đi bĭare, numa truaka, kare s-a purtat ļegată la brîu — nekad nije bilo drugog suda za vodu, ili za piće, nego se nosila tikva, vezana o pojas 2.b> (anat.) glava čoveka; tintara; lobanja ◊ a dat ku kapu-n parĭaće, ș-a spart truaka — udario glavom u zid, i razbio tikvu 3.b> (fig.) tupavko; tikvan ◊ truakă đi uom, nu-nțaļiaźe ńimika — tikvan od čoveka, ne razume ništa ♦ (demin.) trokițăb> IIb> (tehn.) svetiljka, lampa ◊ truaka đi viđerat a fuost fakută đin truakă ku gît lung, unplută đi său, ku valuș đi kîńipă ka fitiļu — tikva za osvetljenje bila je napravljena od tikve sa dugim vratom, napunjena lojem i sa valjutkom od konoplje kao fitiljem ♦ up. truokb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2745 truok troc врг truokb> (mn. truośb>) [akc. truob>k] (i. m.) — vrg, sud za tečnost od tikvice ◊ babiļi măĭ mult đeskîntă-n truok — babe najviše baju u vrgu ◊ la tuota fîntîna în munće a fuost atîrnat kîći un truok, să aĭbe drumașî ku śe sî bĭa apă — kraj svakog izvora u planini bio je okačen po jedan vrg, da imaju putnici čime da piju vodu ◊ dakă îm sparź truoku, ĭuo țîĭe-ț sparg truaka — ako mi razbiješ vrg, ja ću tebi razbiti tikvu (glavu) ♦ (augm.) trokanb> ♦ up. truakăb> [Por.] [Vidi]
6187 trup trup тело trupb> (mn. trupurĭb>) [akc. trub>p] (i. s.) — (anat.) telo ◊ baĭatu iĭ are trup tare sumĭarńik — njen momak ima jako zgodno telo ♦ sin. statb> [Por.] [Vidi]
2895 truș ciot пањ trușb> (mn. trușăb>) [akc. trub>ș] (i. s.) — 1.b> panj, kratko isečen trupac, pogodan za sedenje ◊ kînd a trait lumĭa-n borđiĭe, a șaḑut pi trușă, kă skamńe rar kare avut, da stoļiță gata ńima — kad su ljudi živeli u burdeljima, sedeli su na panjevima, jer je retko ko imao hoklice, a stolice gotovo niko ◊ pi truș s-a spart șî ļamńiļi đi fuok — na panjevima se cepala i drva za vatru 2.b> (fig.) (pej.) tup, težak, tvrdoglav čovek ◊ nu ći puoț vorbi ku ĭel, kî ĭe grĭeu ka trușu — ne možeš se dogovoriti s njim, jer težak je kao panj (Tanda) ♦ sin. skamnb>, tutukb> [Por.] [Vidi]
3004 tu tu ти tub> (zam.) — ti ◊ tu iș uom bun — ti si dobar čovek ◊ tu kum vrieĭ, fă kum țî măĭ ușuor: uĭtî-će să fiĭe țîĭe bun, nu baga sama la aĭa śe-ț ḑîk alțî — ti kako hoćeš, čini kako ti je najlakše: gledaj da tebi bude dobro, ne obraćaj pažnju na to šta ti govore drugi [Por.] ∞ ĭuob> [Vidi]
5444 tufan tufan жбунчина tufanb> (mn. tufańb>) [akc. tufab>n] (i. m.) — (bot.)(augm.) žbunčina ◊ a krĭeskut papura în baltă în tufan ku tuot, kapra a putut sî sa suĭe pi ĭa — izrasla je paprat u bari u pravu žbunčinu, koza je mogla na njega da se pentra ♦ tufan < (augm.) tufă+an ♦ up. Tufanb> [Por.] ∞ tufăb> [Vidi]
5446 tufarĭață tufăreață ? жбуњарка tufarĭațăb> (mn. tufarĭețb>) [akc. tufarĭab>ță] (i. ž.) — (ret.)(folk.) žbunjarka ◊ tufarĭață a fuost plastă đi viće, fakută đin tufe șî krengaramă — žbunjarka je bio sklon za stoku, napravljen od žbunja i granja ♦ up. kăpriĭațăb> [Por.] ∞ tufăb> [Vidi]
5441 tufă tufă жбун tufăb> (mn. tufeb>) [akc. tub>fă] (i. ž.) — (bot.) žbun ◊ tufă ĭe buĭeḑarĭ đes, krĭeskut la un luok — žbun je gusto rastinje, izraslo na jednom mestu ◊ tufă ĭe măĭ đes buĭeḑarĭ đi un fĭeļ đi buĭađe — žbun je najčešće rastinje od iste vrste biljaka [Por.] [Vidi]
5443 tufiș tufiș жбуниште tufișb> (mn. tufișurĭb>) [akc. tufib>ș] (i. s.) — (bot.) žbunište ◊ ĭepuru a skapat đi kopuoĭ kînd s-a bagat într-un tufiș — zece je utekao kerovima kad je ušao u jedno žbunište ♦ var. tufarișb> [Por.] ∞ tufăb> [Vidi]
5445 tufuos tufos жбунаст tufuosb> (tufuasăb>) (mn. tufuoșb>, tufuasăb>) [akc. tufuob>s] (prid.) — žbunast ◊ tufuasă ĭe aĭa buĭađe kare ĭe mikă da are krĭenź ka tufa — žbunasta je ona biljka koja je niska a ima granje kao žbun ♦ var. tufăruosb> [Por.] ∞ tufăb> [Vidi]
5457 tulpină tulpină стабло tulpinăb> (mn. tulpińb>) [akc. tulpib>nă] (i. ž.) — (bot.) stabljika ◊ tulpină ĭe vorba rară, însamnă numa bușćanu đi viĭe — tulpina je retka reč, označava samo stablo vinove loze ♦ sin. bușćanb> [Por.] [Vidi]
2701 tuļan tulean кочањ tuļanb> (mn. tuļeńb>) [akc. tuļab>n] (i. m.) — 1.b> kočanj, okomak; tuluska; oklasak ◊ tuļan sa kĭamă aĭa śe ramîńe kînd kuriț kukuruḑu đi buobe — kočanj se zove ono što ostane kad okruniš klip kukuruza [Por.] ♦ dij. sin. gluodb> (Urovica) 2.b> tuluzovina ◊ a kuļes kukuruḑu, ș-a ramas numa tuļeńi pi luok — obrali su kukuruz, i ostala je samo tuluzovina na njivi [Por.] ∞ kukuruḑb> [Vidi]
5659 tuļi tuli збрисати tuļib> (ĭuo tuļeskb>, ĭel tuļașćeb>) [akc. tuļib>] (gl. p.) — (o kretanju) zbrisati, klisnuti, šmugnuti ◊ đi frikă, o luvă kraku-n đal, șă o tuļi pista dungă ka ĭepuru înfrikoșat — od straha je potrčao uz brdo, i zbrisao preko kose kao preplašeni zec ♦ sin. fuźib> [Por.] [Vidi]
3947 tuma tuma чак tumab> [akc. tub>ma] (pril.) — čak; tek ◊ s-a suit sîngur tuma la vîru śuośi — popeo se sam čak na vrh brda ◊ a pĭerdut vaśiļi, șî ļ-a gasît tuma a triĭ-ļa ḑî — izgubio je krave, i našao ih je tek trećeg dana ♦ var. tumub>, tumćeb>, tumićeb> [Por.] [Vidi]
2265 tuman tuman таман tumanb> [akc. tumab>n] (pril.) — (srb.) taman, baš ◊ tuman ĭuo șaḑuĭ sî śin, ĭel ažunsă — taman sam ja seo da večeram, on stiže ◊ nu-ĭ dau să fiĭe kum vrĭa ĭel, pî tuman să fiĭe nu șću śe — ne dam mu da bude kako on hoće, pa taman da bude ne znam šta ♦ var. tamanb> [Por.] [Vidi]
5839 tuna intra улазити tunab> (ĭuo tunb>, ĭel tunăb>) [akc. tunab>] (gl.) — ulaziti; upasti, banuti; ulivati se ◊ pănă pîkurarĭu duarme, vićiļi a tunat în luok, ș-a mînkat kukuruḑu tuot — dok je čobanin spavao, stoka je ušla u njivu, i pojela sav kukuruz ◊ a tunat bugari đi pista ușă, șî ĭ-a omorît la kulkuș — upali su bugari na vrata, i ubili ih na spavanju ◊ la luok unđe tună ogașu în rîu, sa faśe rîpeḑînă — na mestu gde se potok uliva u reku, prave se brzaci [Por.] ♦ dij. sin. întrab> (brodica) [Rom.] [Vidi]
6242 tuns tuns ошишан tunsb>² (tunsăb>) (mn. tunșb>, tunsăb>) (prid.) — ošišan ◊ puțîń baĭeț astîḑ sînt ku păru lung, măĭ mulț sînt tunș ku rînd — malo je danas momaka sa dugom kosom, više je uredno ošišanih [Por.] ∞ tunźeb> [Vidi]
494 tuobă tobă бубањ tuobăb> (mn. tuobĭb>) [akc. tuob>bă] (i. ž.) — (muz.) doboš, bubanj ◊ tuobă mikă — mali bubanj ◊ tuobă đi fĭer — metalni bubanj ◊ tuobă ku san — bubanj sa činelom [Crn.] ♦ dij. var. tobăb> [Kmp.] [Vidi]
5239 tuoblă toblă цепаница tuoblăb> (mn. tuobļeb>) [akc. tuob>blă] (i. ž.) — cepanica, drvena polutka ◊ tuoblă ĭe o țapańiță đin ļemn spart în žumataće, șă skurtat la lunźime đestulă đi rîđikat toblarĭu đi viće — tobla je cepanica od polutke drveta, skraćena na dužinu dovoljnu da se podigne tor za stoku ◊ đin tuobļe s-a faśe toblarĭu — od cepanica se gradi tor ◊ ușa śurĭeḑî a fuost înkisă numa ku tuobļe — vrata sibare bila su zatvorena samo cepankama ♦ v. toblarĭb> [Por.] [Vidi]
3512 tuoĭ toi гро tuoĭb> (mn. tuaĭeb>) [akc. tuob>ĭ] (i. s.) — gro, glavnina, najveći deo nečega, snaga ili nivo; središte; jeka ◊ a veńit ńikemat în tuoĭu lukruluĭ, kînd lukru a fuost măĭ mare, șî s-a mîńiĭat kă ńima nu l-a luvat în samă — došao nepozvan u jeku posla, kad je posao bio u najvećem, i naljutio se što niko nije obratio pažnju na njega ◊ a ploĭat șî s-a rîđikat tuoĭu api — padala je kiša i podigao se nivo vode ◊ mńamțî s-a pus pĭ-aĭ nuoștri ku tuoĭu-n trjeg, ama n-a putut sa strabată — Nemci su navalili na naše svom snagom, ali nisu uspeli da se probiju [Por.] [Vidi]
3867 tuont tont глуп tuontb> (tuantăb>) (mn. tuonțb>, tuanćeb>) [akc. tuob>nt] (prid.) — glup, priprost, tup ◊ a fuost tuont la mumî-sa șî tare đi kap la tatî-su, șî đ-aĭa nu ĭ-a mĭers șkuala — bio je glup na majku i tvrdoglav na oca, i zato mu nije išla škola ◊ (u izr.) tuanto! — glupačo! ♦ (augm.) tontalăub> — gluperda ◊ (u izr.) ĭel ĭe un tontalău ku tuot — on je jedna potpuna budala (= velika budala) [Por.] ♦ dij. var. tontoakăb> (Šipikovo) [Tim.] [Vidi]
6170 tuors tors предење tuorsb>¹ (mn. tuorsurĭb>) [akc. tuob>rs] (i. s.) — predenje; prelo ◊ pîkurarița n-a pazît uoiļi fara furkă-n brîu, kî tuorsu ĭ-a fuost măĭ un lukru pi lînga pazîtu vićilor — čobanica nije čuvala ovce bez preslice za pojasom, jer je predenje bio još jedan posao pored čuvanja stoke [Por.] ∞ torśab> [Vidi]
6171 tuors tors предиво tuorsb>² (mn. tuorsurĭb>) [akc. tuob>rs] — predivo, konac, nit ◊ tuorsu puaće-fi măĭ supțîrĭe, or măĭ gruos, kum kată aĭa đi śe-l sprimĭeșć — predivo može biti tanje, ili deblje, kako traži ono za šta ga spremaš ♦ sin. firb> [Por.] ∞ torśab> [Vidi]
6172 tuortu păsîrilor torțel вилина косица tuortu păsîrilorb> [akc. tuob>rtu păb>sîrilor](sint.) — (bot.) vilina kosica (Cuscuta epithymum) ◊ tuortu păsîrilor ĭe o buĭađe fara rîdaśină, kare sa suśașće pi bîtu dîtaļińi, șî traĭașće đi raśunu iĭ — vilina kosica je biljka bez korena, koja se uvija oko stabla deteline, i živi na njen račun ♦ tuortu păsîrilorb> — (dosl.) „ptičja pređa” [Por.] ∞ buĭađeb> [Vidi]
5843 tuot tot исто tuotb>¹ [akc. tuob>t] (pril.) — isto, stalno, još uvek; sasvim, u ceni, potpuno ◊ Rumîńi șî astîḑ tuot fak pomĭeń kum a fakut stramuoșî luor — Vlasi i danas isto prave pomane kao i njihovi preci ◊ în kare guod parće să pļaśe, luĭ a fuost tot una — na koju god stranu da krenu, njemu je bilo isto ◊ (u izr.) ku tuot, đi tuot — potpuno, u celosti; svom snagom, sa svih strana ◊ a veńit apa ku tuot, șî ļ-a luvat kășîļi — nadošla je voda svom snagom, i odnela im kuće ◊ a trekut pista Dunîre ku tuot ś-avut — prešli su Dunav sa svime što su imali [Por.] [Vidi]
5844 tuot tot сав tuotb>² (tuatăb>) (mn. tuoțb>, tuaćeb>) [akc. tuob>t] (prid.) — sav ◊ la bîļś s-adunat tuot vilaĭtu đin tuaće părțîļi — na vašaru se skupio sav svet sa svih strana ◊ tuoț aĭ ćińirĭ a fuźit đin sat în oraș — svi mladi su pobelgli sa sela u grad [Por.] ∞ tuotb> [Vidi]
5490 turći turti спљоштати turćib> (ĭuo turćeskb>, ĭel turćașćeb>) [akc. turćib>] (gl. p. ref.) — spljoštati, spljeskati ◊ a turćito ku bataĭe, a trînćito la pomînt șa gazîto ku kraśi — spljoskao je batinama, oborio je na zemlju i gazio nogama ◊ sa turćașće śeva śe sa pļoskańaḑă, sa faśe ļaspiđe — speljska se sve što se spljoska, što se pretvara u ploču [Por.] ∞ turtăb> [Vidi]
5491 turćit turtit спљескан turćitb> (turćităb>) (mn. turćițb>, turćićeb>) [akc. turćib>t] (prid.) — (o formi) spljeskan, spljoskan, pljosnat ◊ a trekut ku karu pista baļigă, șî ĭa a ramas turćită-n mižloku drumuluĭ — prešao je kolima preko balege, i ona je ostala spljeskana nasred puta ◊ pîńa ĭe turćită — hleb je pljosnat [Por.] ∞ turtăb> [Vidi]
2076 turiță turiţă броћ turițăb> (mn. turițb>) [akc. tub>riță] (i. ž.) — (bot.) broć, broćika, prilepača, torica (Galium aparine) ◊ turița dă pin grîu, are skaĭeț marunț ku kare sa prinđe đi țuaļe kînd trĭeś pin ĭa — broćika raste po žitu, ima sitne čičkove kojima se kači za odeću kad prođeš kroz nju ♦ sin. porkițăb> (Tanda) [Por.] [Vidi]
3576 turmă turmă стадо turmăb> (mn. turmeb>) [akc. tub>rmă] (i. ž.) — (zast.) stado, krdo, buljuk ◊ uńi đin aĭnuoștri aĭ batrîń, a veńit în Omuoļ đin Munța-ĭ Albĭ, mĭergînd dupa turmiļi lor đi uoĭ — neki od naših starih, došli su u Homolje sa Karpata, idući za svojim stadima ovaca ♦ sin. stînăb>, kîrdb>, buļukb> [GPek] ◊ turmă đi uoĭ, turmă đi kapre, turmă đi vaś — stado ovaca, stado koza, krdo krava [Por.] [Vidi]
5489 turtă turtă пројара turtăb> (mn. turțb>) [akc. tub>rtă] (i. ž.) — 1.b>b> (nutr.) projara ◊ turta sa faśe đi fańină đi kukuruḑ, ku apă kaldă — projara se pravi od kukuruznog brašna i tople vode ♦ up. malaĭb> 2.b>b> (o formi) kolač, pogača ◊ turtă ĭe fiĭeśe śe ĭe fakut totîrlat șî pļoskanat — kolač je bilo šta što je okruglo i pljosnato ◊ turtă đi śĭară — pogača od voska [Por.] [Vidi]
2169 turuĭag tulug тулај turuĭagb> (mn. turuĭaźb>) [akc. turuĭab>g] (i. m.) — (bot.) 1.b>b> tulaj, tuluz, šarovina, kukuruzovina, kukuruzna stabljika ◊ a rođit kukuruḑu, turuĭagu-iĭ măĭ nalt đi kît uomu — kukuruz je rodio, tulaj mu je višlji od čoveka (Tanda) 2.b>b> stabljika drvenaste biljke ◊ tuata buĭađa ļiemnuasă are turuĭag: aĭa ĭe ļiemnu a iĭ fara frunḑă, fara vîr șî fara krĭenguță — svaka drvenasta biljka ima tulaj: to je njeno stablo bez lišća, bez vrha i bez grančica (Rudna Glava) ♦ dij. var. tululoĭb> (Šipikovo) [Tim.] ∞ kukuruḑb> [Vidi]
4459 turuĭag torofină шаровина turuĭagb> (mn. turuĭaźeb>) [akc. turuĭab>g] (i. s.) — (bot.) šarovina, kukuruzovina ◊ turuĭag ĭe tuļan đi kukuruḑ guol, făr đi fuoĭ șă druź — šarovina je ogoljeno stablo kukuruza, bez lišća i klipova ◊ a batut pĭatra, ș-a ramas pi luok numa turuĭaźe guaļe — tukao je grad, i na njivi su ostale samo gole šarovine ♦ up. tuļanb> [Por.] ♦ dij. var. tululoĭb> (Šipikovo) [Tim.] ∞ kukuruḑb> [Vidi]
4712 tusă tusă кијавица tusăb> [akc. tub>să] (i. ž.) — (med.) kijavica ◊ kînd uomu stă vrunđeva la frig, raśiașće, șă-l prinđe tusa — kad čovek stoji negde na promaji, prehladi se, i uhvati ga kijavica ◊ uoum prins đi tusă, sa aburĭaḑă ku busuĭuok — čovek kog je uhvatila kijavica, pari se bosiljkom ♦ up. tusa mîgarĭaskăb> ♦ up. tușîtb> [Por.] ♦ dij. sin. străfigaturăb> (Šipikovo) [Tim.] ∞ tușîb> [Vidi]
4713 tusă mîgarĭaskă tuse măgărească магарећи кашаљ tusă mîgarĭaskăb> [akc. tub>să mîgarĭab>skă] (sint.) — (med.) magareći kašalj, hripavac (Pertusis) ◊ tusa mîgarĭaskă ĭe tușît grĭeu đi kare sa bulnavĭesk kopiĭi, kare, kînd tușăsk, suflă grĭeu ka magarĭu kînd rîžașće — magareći kašalj je težak kašalj od koga obolevaju deca, koja, kad kašlju, dišu teško kao kad rže magare ◊ kopiĭi kare a ḑakut đe tusa mîgarĭaskă, s-a afumat ku păr đi magarĭ — deca koja su obolela od magarećeg kašlja, dimila su se magarećom dlakom [Por.] ◊ pănă nu s-a gasît ļak, đi tusa măgarĭaskă a murit mulț kopiĭ, la uńi luokurĭ kîći doĭ-triĭ đintr-o kasă — dok nije pronađen lek, od magarećeg kašlja je umrlo mnogo dece, u nekim mestima i po dvoje-troje iz jedne kuće (Leskovo) [GPek] ∞ tusăb> [Vidi]
5007 tuś tuci туч tuśb>¹ (mn. tuśurĭb>) (i. s.) — tuč ◊ đi tuś a fuost fakuće ńișći vasurĭ kumparaće, ama ĭel a fuost krtuv șî vasu s-a śonćit kum a dat măĭ tare în śuava — od tuči su bili izrađeni neki kupovni sudovi, ali je on bio krt i sud bi se očukao čim bi malo jače udario u nešto [Por.] [Vidi]
2893 tutuk tutuc трупац tutukb>¹ (mn. tutuśb>) [akc. tutub>k] (i. m.) — (bot.) trupac, odsečeni deo stabla ◊ am trînćit ļamńe, ļ-am taĭat tutuśe, da tutuśi am skuos ku buoĭ đin ogaș la drum — obarao sam stabla, sekao sam ih u trupce, a trupce sam volovima izvlačio iz potoka na put [Por.] ♦ dij. var. ćućukb> (Urovica) [Pad.] [Vidi]
5329 tutuk tutuc ? дрвљаник tutukb>² (mn. tutuśeb>) [akc. tutuk] (i. s.) — drvljanik ◊ ļiamńiļi đi fuok dusă đin duos, sa sparg ku sakurĭa la tutuk, în lăturĭ đi kasă — drva doneta iz šume za ogrev, cepaju se sekirom na drvljaniku, podalje od kuće ◊ tutuk puaće fi șî supt șupă, kare o are, kă atunśa pluaĭa or zapada nu udă ļiamńiļi — drvljanik može biti i pod šupom, ko je ima, jer tada kiša ili sneg ne kvase drva ♦ sin. gruosb>, trușb>, ļiamńeb> [Por.] [Vidi]
5404 tutun tutun дуван tutunb> [akc. tutub>n] (i. m.) — (bot.) duvan (Nicotiana tabacum) ◊ đemult lumĭa a sađit tutun în građina lor, șî tutunu n-a fuost otrauă kum ĭe akuma — ranije su ljudi sadili duvan u svojim baštama, i duvan nije bio otrov kao što je sada ◊ tutunu ĭe buĭađa drakuluĭ — duvan je đavolova biljka ◊ a nuoștri aĭ batrîń a tutuńit tutun đin fluarĭa mare, ala tutun a fuost tare șî ĭuće — naši stari pušili su duvan od kadifice, taj duvan je bio jak i ljut [Por.] [Vidi]
5406 tutunźiu tutungiu пушач tutunźib>ub> (mn. tutunźiĭb>) — pušač ◊ la nuoĭ tuoț a fuost tutunźiĭ, ka la țîgań — kod nas su svi bili pušači, kao kod Cigana [Por.] ∞ tutunb> [Vidi]
5403 tutur tutor тутор tuturb> (mn. tutub>rĭ) [akc. tub>tur] (i. m.) — tutor, staratelj ◊ a ramas sarak fara parinț, șî la pis sudu pi uĭkî-su să-ĭ fiĭe tutur — ostao je siroče bez roditelja, pa mu je sud postavio strica za staratelja [Por.] [Vidi]
6347 tușît tușit кашаљ tușîtb> (mn. tușîturĭb>) (i. s.) — (med.) kašalj ◊ aĭa śe s-auđe kînd uomu tușîașće, sa kĭamă tușît — ono što se čuje kad čovek kašlje, zove se kašalj ◊ tușîtu ĭe buală, măĭ đes đin raśială da la tutunźiĭ đin tutun — kašalj je bolest, najčešće od prehlade, a kod pušača i od duvana [Por.] ∞ tușîb> [Vidi]
3580 uaĭe oaie овца uaĭeb> (mn. uoĭb>) [akc. uab>ĭe] (i. ž.) — (zool.) ovca (Ovis aries) ◊ anuaștre uoĭ đe bîtrîńață a fuost miś, ku lînă lungă șă aspură — naše starinske ovce bile su male, sa dugom i oštrom dlakom ◊ uoĭļi nuaștre a putut mult sî rabđe fara mînkare, fara apă șî fara sare — naše ovce su mogle dugo da trpe bez hrane, vode i soli ◊ uńi avut șî uoĭ țîgaĭe, ku lînă muaļe, ama măĭ golańe đikît anuaștre — neki su imali i ovce cigaje, sa mekom vunom, ali su je imale manje nego naše [GPek] ◊ uoĭļi nuaștre a paskut șî pi zapadă: ku buotu șî ku piśuoru a rîkait zapada, ș-a ažuns pănă la ĭarbă đe paskut — naše ovce su pasle i po snegu: njuškom i nogom razgrtale su sneg, i dolazile do trave za pašu ◊ blînd ka uaĭa — pitom kao ovca (Rudna Glava) ◊ sa rîs aĭ batrîń kă uoļi nuaștre avut țîță ka la mîță — stari su zbijali šalu da naše ovce imaju vimena kao mačke (Tanda) [Por.] ◊ uoĭļi nuaștre a-nśeput sî sa pĭardă kînd komuńișći a dus „merinizațiĭe”, pi lînga anu 1958 — naša sorta ovaca počela je da se gubi, kada su komunisti uveli „merinizaciju” oko 1958. godine (Jasikovo) [GPek] (Ima umotvorina!) [Vidi]
4965 uală oală грне ualăb> (mn. uaļeb>) [akc. uab>lă] (i. ž.) — grne, glineni lonac ◊ uala ĭe vas đi pomînt đi fĭert la fuok, larg la burtă șă strîmt la gură, ku o manușă đ-oparće đi țînut — grne je glineni sud za kuvanje na vatri, širokog trbuha i uskog otvora, sa jednom drškom sa strane za držanje ◊ în uală sa fĭarbe ļegumĭa — u grnetu se kuva čorba [Por.] ∞ vasb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
2435 uară oară пута uarăb>² (mn. uorĭb>) [akc. uab>ră] (i. ž.) — put, puta 1.b> (u jednini u izrazima, za broj veći od jedan) drugi put, drugom prilikom; ponovo ◊ îz ḑîk odată ka la uom, đ-aduoĭļa uară dau ku pumnu — kažem ti jednom kao čoveku, a za drugi put (=ako treba da ti ponovim), udaram pesnicom ◊ vin adauară — dolazim idući (sledeći, drugi) put ◊ aț spun a trîĭ-ļa uară — kažem ti po treći put ◊ aĭde akuma să lukrăm, đ-adauară nu puot să vin — hajde sada da radimo, drugi put ne mogu doći 2.b> (u mn.) više puta, veći broj puta ◊ ĭ-am spus đi duaă uorĭ, da iĭ spun șî ḑîaśe uorĭ dakă trăbuĭe — rekao sam mu dva puta, a kazaću mu i deset puta ako treba [Por.] [Vidi]
3688 ućitankă sală de clasă учионица ućitankăb> (mn. ućitănśb>) [akc. ućitab>nkă] (i. ž.) — (inov.) (ret.) učionica ◊ ḑîua đi întîń mama m-a dus la șkuală șî m-a dat la oćitulu kare ma bagă în ućitankă, șî mĭ-arată în śe klupă trăbe sî șăd — prvog dana baba me je odvela u školu i predala učitelju koji me je uveo u učionicu, i pokazao u koju klupu treba da sednem ◊ șkuala nuastră avut doa ućitănś marĭ, ku apruape o sută đi șkolarĭ — naša škola je imala dve velike učionice, sa oko sto učenika [GPek] ∞ șkualăb> [Vidi]
6157 uda uda наквасити udab> (ĭuo udb>, ĭel udăb>) [akc. udab>] (gl. p. ref.) — nakvasiti; zaliti; pokisnuti ◊ mĭergînd pin rîu, katînd rađină ku pĭeșć marĭ, m-am udat pănă la brîu, da pĭeșć n-am gasît — idući rekom, tražeći radine sa velikom ribom, nakvasio sam se do pojasa, a ribu nisam našao ◊ a-nțapat tata o pumpă ku țauă lungă în mižluoku bașćeļi, să pućem uda piparka șî krîstavĭețî kind ĭe sîaśită — zabio je otac mumpu sa dugačkom cevi na sred bašte, da možemo zalivati papriku i krastavce kad je suša ◊ trĭeku o furtună đi pluaĭe, ama numa kîta stropi, n-a udat pomîntu ńiśkît — prođe jedan talas kiše, ali samo je malo poprskao, nije nakvasio zemlju nimalo [Por.] [Vidi]
6156 udat udat заливен udatb> (udatăb>) (mn. udațb>, udaćeb>) [akc. udab>t] (prid.) — zaliven, nakvašen ◊ bašćaua n-a fuost udată ku ḑîļiļi, șî s-a uskat — bašta nije bile zalivena danima, pa se osušila ◊ ku ćiĭu udat s-a ļegat snuopi — sa nakvašenom likom vezivalo se snoplje [Por.] ∞ udab> [Vidi]
6155 uđală udeală мокриш uđalăb> (mn. uđaļeb>) [akc. uđab>lă] (i. ž.) — mokriš, vlažnost ◊ dupa pluaĭe, uđală în tuaće părțîļi, nu sa puaće merźa fara śižmĭe — posle kiše, mokriš na sve strane, ne može se ići bez čizama [Por.] ∞ udab> [Vidi]
6158 uđiluos udilos влажан uđiluosb> (uđiluasăb>) (mn. uđiluoșb>, uđiluasăb>) [akc. uđiluob>s] (prid.) — vlažan ◊ pomîntu dupa pluaĭe ĭe uđiluos — zemlja posle kiše je vlažna ◊ ĭarbă ku ruauă ĭe uđiluasă, șă nuĭe bun șađa pi ĭa kă-ț raśesk rarunki — rosna trava je vlažna, i nije dobro sedeti na njoj jer ti se prehlade bubrezi [Por.] ∞ udab> [Vidi]
4937 uĭdo ui ? уја uĭdob> [akc. uĭdob>] (uzv.) — uja! ◊ kînd kopiĭi sa pitulă žukîndu-să, aăla pi kare nu puot să-l gasîaskă ļesńe kî ĭe pitulat bińe, skuaće kapu đi dupa kuolț, șă zbĭară: „Uĭdoo!” — kad se deca igraju skrivalice, onaj koga ne mogu lako da otkriju jer se sakrio dobro, isturi glavu iza ćoška, i vikne: „Ujaa!” [Por.] [Vidi]
5946 uĭkă uică ујак uĭkăb>¹ (mn. uĭkĭb>) [akc. ub>ĭkă] (i. m.) — ujak ◊ uĭkă ĭe fraćiļi lu muma — ujak je majčin brat [Por.] ∞ ńamb> [Vidi]
5947 uĭkă unchi стриц uĭkăb>² (mn. uĭkb>ĭ) [akc. ub>ĭkă] (i. m.) — stric ◊ Rumîńi ḑîk uĭkă șî la fraćiļi lu tată — Vlasi zovu ujakom i strica, očevog brata [Por.] ∞ ńamb> [Vidi]
3148 uĭnă uină стрина uĭnăb> (mn. uĭńeb>) [akc. ub>ĭnă] (i. ž.) — strina ◊ uĭna ĭe muĭarĭa lu fraćiļi lu tata — strina je žena očevog brata ◊ uomu lu uĭna ĭe uĭkă — strinin muž je stric [Por.] ∞ ńamb> [Vidi]
3285 ukaș rocoș прек ukașb> (ukașăb>) (mn. ukașb>, ukașăb>) [akc. ukab>ș] (prid.) — prek, drzak, naprasit ◊ la uom ukaș nu-ĭ dășkiḑ uoki, să provadă, puoț numa să-ĭ daĭ ku buata întra kuarńe — prekom čoveku ne možeš da otvoriš oči, da uvidi, možeš samo da ga mlatneš močugom posred rogova [Mlava] ♦ dij. var. pîrgaub> (Rudna Glava) [Por.] [Vidi]
3286 ukașĭeļńik rocoșelnic пргав ukașĭeļńikb> (ukașĭeļńikăb>) (mn. ukașĭeļńiśb>, ukașĭeļńiśeb>) [akc. ukașĭeb>ļńik] (prid.) — prgav, prek, drzak ◊ dă Doropĭeșći sa-r puvăstuit dă dămult k-a fuost uamiń ukașĭeļńiś, ĭuta s-a mîńiĭat, a sarit la bataĭe dă fiĭe śe — o Doropeštima se pričalo od davnina da su bili ljudi preki, brzo su se ljutili, skakali da se biju zbog bilo čega [Mlava] ∞ ukaș b> [Vidi]
3264 ulma ulma нањушити ulmab> (ĭuo ulmb>, ĭel ulmăb>) [akc. ulmab>] (gl. p. ref.) — nanjušiti, otkriti ◊ kopuoĭ bun, ĭuta ulmă ĭepuru — dobar ker, brzo nanjuši zeca ◊ đemult vînațî a țînut kîń țapiń, kare a putut ușuor să ulmĭe puorku-l sîrbaćik, or lupu, kînd s-a rîđikat urkașî să-ĭ prindă — nekada su lovci držali jake pse, koji su mogli lako da nanjuše divlju svinju, ili vuka, kada se dizala hajka da ih hvata ◊ oțoman, în tuata nuapća fură, da nu sa ćĭame kă-l ulmă vrunu — lopovčina, svake noći krade, a ne boji se da će ga neko otkriti ♦ sin. gasîb>, aflab> [Por.] [Vidi]
4120 uļikńi alicni уганути uļikńib> (ĭuo uļikńeskb>, ĭel uļikńașćeb>) [akc. uļikńib>] (gl. p.) — (med.) uganuti ruku ili nogu ◊ n-a bagat sama unđ-a pașît, ș-a uļikńit piśuoru — nije pazio gde gazi, pa je uganuo nogu ♦ sin. skļinćib> [Por.] [Vidi]
5365 umbla umbla кретати се umblab> (ĭuo umblub>, ĭel umblăb>) [akc. umblab>] (gl.) — kretati se, ići ◊ kînd ĭerĭa baĭat, umbla đin sat în sat dupa fĭaće — kad beš momak, iđaše iz sela u selo u potrazi za devojkama ◊ đemult, n-a putut lumĭa să umbļe đin sat în sat fara pasuș — nekad ljudi nisu mogli da idu iz sela u selo bez pasoša ♦ var. îmblab>, înblab> [Por.] [Vidi]
22 umbrĭel umbrelă кишобран umbrĭelb> (mn. umbrĭelurĭb>) [akc. umbrĭeb>l] (i. m.) — kišobran, suncobran ◊ umbrĭelu ĭe lukru domńesk, aĭ nuoștri aĭ batrîń n-așćut đi ĭel — kišobran je gospodska stvar, naši stari za njega nisu znali [Por.] ♦ var. umbrarĭb> (Slatina, bor) [Crn.] ♦ dij. sin. parazolb> [buf.] ♦ dij. sin. čedîrb> [Tim.] ∞ umbrăb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
5966 umplut umplut напуњен umplutb> (umplutăb>) (mn. umpluțb>, umplućeb>) [akc. umplub>t] (prid.) — napunjen, ispunjen ◊ a țînut pușka umplută atîrnată-n kuń, să-ĭ fiĭe întođeuna îndamînă — držao je napunjenu pušku okačeno o klin, da mu uvek bude pri ruci ♦ var. împlutb> [Por.] ∞ pļinb> [Vidi]
2592 una una једно unab> [akc. ub>na] (pril.) — 1.b>b> jedno ◊ numa una să-ĭ spun în uoki, pă să fiĭe śe va fi — samo jedno da mu kažem u oči, pa nek bude šta bude 2.b>b> (u izr.) sve jedno, jednako, isto; stalno ◊ grinḑîļi sînt tuot una đi lunź — grede su jednake dužine ◊ kopiĭi sînt tuot una đi rîăĭ la șkuală — deca su jednako loša u školi ◊ una sa pîrăsk kare ĭe măĭ đivină — stalno se prepiru ko je više kriv [Por.] ∞ unub> [Vidi]
3195 unđe unde где unđeb> [akc. ub>nđe] (pril.) — 1.b>b> gde ◊ unđe a fuost pănă akuma, ńima nu șćiĭe — gde je bio do sada, niko ne zna ◊ unđe puaće să audă, kînd ĭe surd? — gde može da čuje, kad je gluv? 2.b>b> odakle, otkuda ◊ đi unđe veńiră nuviri-șća aĭ ńegri, kî fu sańin pănă đinuarļa? — odakle dođoše ovi crni oblaci, kad beše vedro do malopre? ◊ đi unđe ĭeș kopiļe, đin śe sat? — odakle si dečko, iz kog sela? ◊ a veńit ńiś đi unđe — došao niotkuda 3.b>b> dokle ◊ aratat la marturĭ đi unđe pănă unđe ĭe moșîĭa luĭ — pokazao je svedocima odakle dokle je njegovo imanje 3.b>b> kuda ◊ numa draku șćiĭe unđe mĭarźe asta povastă, baș nuĭe bun ńiśkum — samo đavo zna kuda vodi ova priča, baš nije dobro nikako ♦ var. unđib> ◊ unđi ĭe akuma, să-ĭ arăt ĭuo — gde je sada, da mu ja pokažem [Por.] ♦ dij. var. uńeb> (Vajuga) [Dun.] [Vidi]
2911 unđiguod oriunde гдегод unđiguodb> [akc. unđiguob>d] (pril.) — gdegod, bilo gde ◊ unđiguod sa va pitula, ĭuo tuot ăl gasăsk — ma gdegod se bude krio, ja ću ga svejedno naći ♦ var. unđeguodb>, unđigudb> [Por.] ∞ guodb> [Vidi]
863 ungĭaće ungheț рогаљ ungĭaćeb> (mn. ungĭețb>) (i. m.) [akc. ungĭab>će] — rogalj, deo kuće gde se spajaju dva zida i krov [Por.] ◊ ungĭaće ĭe kuolțu kășî, pista kare sa slubuađe vîru lu kalțarĭ, sî sa fakă strĭeșînă — rogalj je ugao kuće, preko koga se pušta vrh roga da bi se dobila nadstrešnica [GPek] [Vidi]
6166 ungĭe unghie нокат ungĭeb> (mn. ungĭb>) [akc. ub>ngĭe] (i. ž.) — (anat.) nokat ◊ la tot źeĭśtu, fiva la mînă or la piśuor, uomu are ungĭe — na svakom prstu, bilo na ruci ili nozi, čovek ima nokat ◊ ungiļi trăbe sî sa taĭe đi la vrĭame la vrĭame, kă dakă nu sa taĭe, ĭale krĭesk ka gĭarîļi la žuaviń sîrbaćiśe — nokti treba da se seku s vemena na vreme, jer ako se ne seku, oni izrastu kao kandže kod divljih žvotinja [Por.] [Vidi]
3156 unkĭ unchi¹ ујак unkĭb>¹ (mn. unkĭb>) [akc. ub>nkĭ] (i. m.) — ujak, majčin brat ◊ și la fraťiļi lu tată și la fraťiļi lu mumă la noĭ să spuńe unkĭ — i očevom bratu i majčinom bratu kod nas se kaže „unkj” ◊ am doĭ unkĭ, unu ďi la tată și unu ďi la mumă — imam dva „unkja”: jednog po majci, drugog po ocu ◊ întrăbaĭ pe unkĭu Pătru, unďe mătușa Stanka — pitao sam ujaka Petra, gde je ujna Stanka [Kmp.] ♦ dij. sin. uĭkăb> [Por.] ∞ ńamb> [Vidi]
5994 unt unt маслац untb> (i. s.) — (nutr.) maslac ◊ untu sa skuaće đin lapće, kare sa baće în badîń — maslac se vadi iz mleka, koje se bućka u badnju [Por.] [Vidi]
2582 unu unu један unub> (ž.r. unab>) [akc. ub>nu] (br.) — jedan ◊ kînd sa numîră, sa înśiape đi la unu — kad se broji, počinje se od jedan ◊ ĭuo număr: unu, duoĭ, triĭ, da vuoĭ la „triĭ” să zburaț, să nu va măĭ vîăd ku uoki — ja brojim: jedan, dva, tri, a vi na „tri” da poletite, da vas više ne vidim očima ♦ supr. ńiśunub> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
5995 unźa unge мазати unźab> (ĭuo ungb>, ĭel unźeb>) [akc. unźab>] (gl. p. ref.) — mazati; podmazati ◊ aĭ nuoștri aĭ batrîń a mistakat katran ku untură ș-a uns pulpiļi vaśilor — naši stari su nešali katran i mast i mazali kravlja vimena ◊ kînd uosîĭa la kar nuĭe unsă bińe, ĭa skîrțuańe — kad osovina na kolima nije dobro podmazana, ona škripi [Por.] ∞ unsurăb> [Vidi]
2433 uńiuorĭ uneori понекад uńiuorĭb> [akc. uńiuob>rĭ] (pril.) — ponekad ◊ uńiuorĭ ĭe blînd ka mńelu, da uńiuorĭ ĭe rău ka kîńiļi-l turbat — ponekad je pitom kao jagnje, a ponekad je zao kao besan pas ♦ sin. kîćodatăb> ♦ / unub> + orĭb> ♦ up. uarăb>¹ [Por.] ∞ unub> [Vidi]
2575 uobḑăś optezeci осамдесет uobḑăśb> [akc. uobḑăb>ś] (br.) — osamdeset ◊ are uobḑăś đi ań, da mĭarźe ka baĭatu — ima osamdeset godina, a ide kao momak [Por.] ∞ uoptb> [Vidi]
5958 uodma odma близу uodmab> [akc. uob>dma] (pril.) — 1.b> (o položaju) blizu, u blizini; odmah do ◊ kasa noă a fakuto uodma lînga kasa batrînă — novu kuću su podigli odmah pored stare kuće 2.b> (o vremenu) odmah, ovog časa, smesta ◊ ĭ-a kriśit parințî sî pļaśe uodma la kasă, ama ĭel n-askultat — poručili su mu roditelji da odmah krene kući, ali on nije poslušao ♦ sin. điluokb> [Por.] [Vidi]
2879 uokĭ ochi око uokĭb> (mn. uokib>) [akc. uob>kĭ] (i. m.) — 1.b> (anat.) oko, organ čula vida ◊ mĭ-a tunat prașu în uokĭo-l stîng — upao mi je trun u levo oko ◊ am vaḑut ku uoki miĭ — video sam svojim očima ◊ fată ku uoki ńegri — crnooka devojka 2b>. vid, vidokrug ◊ ăl vaḑuĭ kalumĭa kum zbuară pi śer, ș-odată mi sa pĭerdu đin uokĭ, da śerĭu sańin, fara nuvirĭ — video sam ga dobro kako leti nebom, i odjednom mi se izgubi iz vida, a nebo vedro, bez oblačka ◊ batrîn, ama înga are uokĭ buń — star, ali još uvek ima dobar vid 3.b> (fig.) pažnja, budnost, opreznost ◊ će duś la ĭel, ama bagă sama, țîńe uoki đeșkiș, kă nu șćiĭ śe ć-așćată — ideš kod njega, ali pazi, drži oči otvorene, jer ne znaš šta te čeka [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
5818 Uolt Olt Олт Uoltb> [akc. Uob>lt] (i. m.) — (hidr.) Olt, reka u Rumujiji ◊ Uoltu ĭe rîu mare în Țara rumîńaskă kare înparće Olćeńiĭa đi Munćeńiĭa — Olt je velika reka u Vlaškoj koja deli Olteniju od Muntenije ◊ la Rumîń în Sîrbiĭe a ramas în minće la oĭarĭ kînd înžură uoiļi „Duśa-ća-ĭ la Uolt!”, ka kînd vrĭa sî ḑîkă „Duśa-ća-ĭ bĭestrîga!” or „La draku!”— kod Vlaha u Srbiji ostala je u sećanju stočara kada psuju ovce „Idi u Olt!”, kao da žele reći „Idi bestraga!” ili „Dođavola!” [Por.] [Vidi]
3270 uom om човек uomb> (mn. uamińb>) [akc. uob>m] (i. m.) — 1.b>b>b> (prema polu) čovek, muškarac ◊ a veńit un uom al nuostru k-o muĭare ńikunoskută — došao je jedan naš čovek, sa jednom nepoznatom ženom ◊ uom înalt — visok čovek ◊ uom gras — debeljko ◊ uom uskat — mršavko 2.b>b>b> suprug, muž ◊ a fuźit đi la uom — pobegla od muža ◊ uomu o baće întota ḑîua — muž je bije svaki dan 3.b>b>b> (za karakter ili moral) čovečna osoba; ličnost ◊ sa kată măĭ întîń să fiĭe uom, pă pĭe urmă tuot alalt — prvo se traži da bude čovek, a posle sve ostalo ◊ nuĭe ńiś un uom — nije nikakav čovek ◊ mamî-mĭa a fuost uom tare rău — baba mi je bila jako loš čovek ◊ kîńe đi uom — pseto od čoveka [Por.] ♦ var. omb> ◊ (augm.) omoćeu — ljudina [buf.] [Vidi]
2572 uopt opt осам uoptb> [akc. uob>pt] (br.) — osam ◊ uopt ĭe număr đi dîdauorĭ măĭ mare đikît patru — osam je broj dvaput veći od četiri ◊ rusaļiļi sînt sîrbatuare kare țîńe uopt ḑîļe — rusalje su praznik koji traje osam dana [Por.] [Vidi]
2574 uoptsprîaśiļa optsprecelea осамнаести uoptsprîaśiļab> [akc. uoptsprîab>śiļa] (br.) — osamnaesti ◊ atîta ĭuta trĭaśe vrĭamĭa đi ĭuo ńiś n-am bagat sama kînd mĭ-a trekut a uoptsprîaśiļa an — toliko brzo prolazi vreme, da ja nisam ni primetio kada mi je prošla osamnaesta godina [Por.] ∞ uoptb> [Vidi]
2233 uorb orb слеп uorbb> (uarbăb>) (mn. uorbĭb>, uarbĭeb>) [akc. uob>rb] (prid.) — 1.b> (med.) slep, koji ne vidi ◊ uom uorb puaće să fiĭe aăla kare a vaḑut da a pĭerdut uoki, da șî aăla kare s-a fakut fara viđiarĭe or fara uokĭ — slep može biti onaj koji je video pa je izgubio vid, a i onaj koji se rodio bez vida ili bez očiju 2.b> (geog.) kosa sa slepim završetkom; zatvorena dolina ◊ Kulmĭa uarbă — (top.) Slepa kulma (Majdanpek) 3.b> (fig.) slepac, naivan, glup čovek ◊ uorb ĭe aăla kare are uokĭ, da nu vĭađe or nu-nțaļiaźe śe sa lukră pi lînga ĭel — slepac je onaj koji ima oči, ali ne vidi ili ne razume šta se radi oko njega ♦ sin. kĭuorb> [Por.] [Vidi]
2958 uou ou јаје uoub> (mn. uauăb>) [akc. uob>u] (i. s.) — (ornit.) (ent.) jaje ◊ tuaće păsîrļi fak uauă — sve ptice nose jaja ◊ uauļi gaińi îs buńe đi mînkare — kokošja jaja su dobra za jelo ◊ uou gaińi are giuakă, albușu șî gîlbinușu — kokoșiĭe ĭaĭe ima ljusku, belanac i žumuanac ◊ la Vińirĭa mare sa fărbuĭe uauļi đi Pașć — na Veliki Petak se farbaju jaja za Uskrs ◊ uauļi sa klośesk, șî đin ĭaļe ĭasă puĭ — jaja se leže, i iz njih se legu pilići ◊ la Pașć lumĭa sa baće ku uauļi fărbuiće — na Uskrs se ljudi tucaju farbanim jajima ◊ păsîrļi uauă-n kuĭb — ptice nose jaja u gnezdu [Por.] [Vidi]
2964 uoutuare ouătoare носиља uoutuareb> (mn. uoutuorĭb>) [akc. uoutuab>re] (i. ž.) — (ornit.) nosilja, kokoška (obično), ili ptica u vreme kada nosi jaja ◊ đin ḑîaśe gaiń, numa una ĭe uoutuare, alalće manînkă buobiļi điźaba — od deset koka, samo mi je jedna nosilja, ostale jedu zrna badava ♦ up. gainăb> [Por.] ∞ uoub> [Vidi]
3914 ura-vura tura-vura наврат-нанос ura-vurab> [akc. ub>ra-vub>ra] (izr.) — navrat-nanos, stani-pani, drž’ ne daj ◊ „ura-vura” sa ḑîśe kînd sa lukră śuava ku vuraĭală mare, fara ńiś un rînd — „navrat-nanos” se kaže kad se nešto radi u velikoj jurnjavi, bez ikakvog reda ◊ nu sa lukră ńimika ku stamîńiļi, da pi urmă ura-vura sî sa lukre pista nuapće — ne radi se ništa nedeljama, a onda stani-pani da se uradi preko noći [Por.] ∞ vuraib> [Vidi]
3927 urduare urdoare крмељ urduareb> (mn. urduorĭb>) [akc. urduab>re] (i. ž.) — krmelj ◊ sa pumeńașće đimińața ku uoki pļiń đi urduorĭ — budi se ujutru sa očima punim krmelja ◊ đes are urduorĭ, da n-are învăț sî-ĭ șćargă — ima često krmelje, a nema naviku da ih briše [Por.] [Vidi]
3738 urdukai hurducăi тутњати urdukaib> (ĭuo urdukîĭb>, ĭel urdukîĭeb>) [akc. urdukaib>] (gl.) — (onom.) tutnjati, jurcati ◊ koļiba batrînă, pļină đi șobuoļ, s-auđe șî ḑîua kum urdukîĭe pin kļeturĭ — koliba stara, puna pacova, čuje se i danju kako tutnje po ćoškovima [Por.] [Vidi]
2520 urḑală urzeală основа urḑalăb> (mn. urḑîaļeb>) [akc. urḑab>lă] (i. ž.) — 1.b> (na razboju) osnova, uzdužne niti tkanja na razboju ◊ urḑală la razbuoĭ sînt firiļi tuortuluĭ, kare đi pi sulu đinapuoĭ mĭerg pin iță șă pin brîgļe, pănă la sulu đinainće — osnova na razboju jesu žice pređe, koje sa zadnjeg vratila idu kroz niti i brdilo, do prednjeg vratila ◊ pi urḑală sa țîasă baćala — na osnovu se protkiva potka ◊ urḑala pi razbuoĭo-l đinurmă, șî đi la ĭel pănă la brîgļe, sa kĭamă natră — osnova na zadnjem vratilu, kao i od njega do brdila, zove se natra ◊ urḑala țasută, đi la sulo-l đinainće pănă la ruostu spĭeći, sa kĭamă pĭaćik — otkana osnova, od prednjeg vratila do zeva ispred brda, zove se „pjaćik” ♦ up. baćialăb>, urḑîb> 2.b> (na opanku) povez ◊ urḑală la opinkă a fuost vrîșćină đi pĭaļe-ngustă, or ață gruasă îndoită đin păr đi kapră, ku kare s-a ļegat opinśiļi đi puork kînd uomu s-a-nkalțat — povez na opanku pravio se od uske kožne trake, ili od konca upredenog od kozje dlake, i njime se vezivao opanak kad se čovek obuvao [Por.] ∞ razbuoĭ b> [Vidi]
4108 urḑîkă urzică коприва urḑîkăb> (mn. urḑîśb>) [akc. urḑîb>kă] (i. ž.) — (bot.) kopriva (Urtica) ◊ unđe ći muśkă urḑîka, ustură ka kînd ć-a pîrļit karbuńiļi — gde te ožari kopriva, peče kao da te je oprljio žar ◊ urḑîka sa kuļaźe primovara — kopriva se bere u proleće ◊ kînd ažung urḑîśiļi, lumĭa skapă đi fuame — kad stignu koprive, ljudi uteknu od gladi ◊ ḑamă đi urḑîś — čorba od koprive ♦ up. urḑîkă muartăb> [Por.] [Vidi]
4110 Urḑîkă Urzică Урзика Urḑîkăb> [akc. Urḑîb>kă] (i. s.) — (antr.) Urzika l.i., „Kopriva” ◊ nume Urḑîkă s-a dat ka poļikra la kopiĭ bolnaviśuoș, să nu sa prindă buaļiļi đi iĭ kum nu sa prind đi urḑîkă — ime Kopriva davalo se kao nadimak bolešljivoj deci, da se bolest ne hvata za njih kao što se ne hvata za koprivu ◊ dupa insă ku poļikra Urḑîkă ńepuoțî sa poļekrĭesk Urḑîkuońi — prema osobi sa nadimkom Urzika, potomci dobiju prezime Urzikić [Por.] ∞ urḑîkăb> [Vidi]
3191 urđina urdina одлазити urđinab> (ĭuo urđinb>, ĭel urđinăb>) [akc. urđinab>] (gl.) — odlaziti negde, naročito više puta uzastopno; šetkatki ◊ baba s-a bulnavit, șî triĭ ḑîļe în stamînă urđină la o vrîžîtuare minśinuasă, kî sa ćiame sî sa dukă la duoltur — baba se razbolela, i tri dana u nedelji odlazi kod neke lažljive vračare, jer se boji da ode lekaru ♦ sin. trîpadab> [Por.] [Vidi]
2159 urekĭańiță urechelniţă ухолажа urekĭańițăb> (mn. urekĭańițb>) [akc. urekĭab>ńiță] (i. ž.) — (ent.) uholaža, uljoš (Forficula auricularia) ◊ urekĭańița ĭe guangă mikă șî lunguĭată, kare tună în urĭake pănă uomu duarme — uholaža je mala duguljasta buba, koja ulazi u uvo dok čovek spava [Por.] ∞ urĭakeb> [Vidi]
3924 urî urî омрзнути urîb> (ĭuo urăskb>, ĭel urîașćeb>) [akc. urîb>] (gl. p. ref.) — omrznuti, namrznuti; poružneti; smučiti se ◊ puaće fi va urî-o ĭuta, ama ĭa nu sa lasă đi ĭel — možda će je omrznuti brzo, ali ona ga neće ostaviti ◊ iĭ s-a urît tuot k-o țuală sî sa dukă la visaļiĭe — smučilo joj se da sve u istoj haljini ide na veselje ◊ muĭare ćinîră, da ći nakaz a urît pista nuapće — mlada žena, a od muka poružnela preko noći ◊ sa țîńe ku baĭeț ćińirĭ, nu sa ćiame k-o urîașće uomu, ș-o dudîĭe — ljubaviše sa momcima, ne boji se da će je muž omrznuti, i oterati ♦ var. urîțîb> [Por.] [Vidi]
2158 urĭake ureche уво urĭakeb> (mn. urĭekĭb>) [akc. urĭab>ke] (i. ž.) — 1.b> (anat.) uvo, organ čula sluha kod čoveka i životinja ◊ uomu are duauă urĭekĭ — čovek ima dva uva ◊ baba ĭe surdă, n-auđe la o urĭake — baba je gluva, ne čuje na jedno uvo ◊ kînd n-am șćut sîrbĭașće la șkuală, daskîlu m-a batut șî m-a tras đi urĭekĭ — kad nisam znao srpski u školi, uičitelj me je tukao i vukao za uši ◊ gaura urĭeki — ušni kanal ◊ muoișća urĭeki, în ĭa sa puńe śerśelu — ušna resa, u nju se stavlja minđuša 2.b> ušice, delovi predmeta ◊ urĭakĭa akuluĭ — iglene uši ◊ vasurļi kare sînt fakuće să ļi ĭa uomu-n mină, or să ļi dukă, au urĭake: uala, șărpĭa, kuafa, kaldarĭa, kazanu — sudovi koji su pravljeni da ih čovek uzima u ruke, ili da ih nosi, imaju ušice: lonac, šerpa, kofa, bakrač, kazan 3.b> (bot.) predmetak u složenim imenima raznih biljaka ◊ urĭakĭa-babi, urĭakĭa-lupuluĭ, urĭakĭa-uoĭi ... — babino uvo, vučje uvo, ovčje uvo ... ♦ var. urĭakĭeb> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2157 urĭakĭa babi urechea-babei бабино уво urĭakĭa-babib> [akc. urĭab>kĭa-bab>bi] (sint.) — (mik.) babino uvo, pečurka jarko crvene boje (Peziza aurantina) ◊ ku urĭakĭa-babi fĭaćiļi s-a rumeńit pi obraz kînd a trîbuit sî sa dukă la visaļiĭe — sa babinom uvom devojke su rumenile obraz kada je trebalo da odu na veselje [Por.] ∞ urĭakeb> [Vidi]
5341 urk goană хајка urkb> (mn. urkurĭ ?b>) [akc. ub>rk] (i. s.) — (zast.) hajka ◊ kînd în ĭarńe grĭaļe lupi sar fi momit la strunź, vînatuori s-ar fi adunat ș-ar fi fakut urk dupa iĭ — kad bi se zbog teških zima vukovi navadili na torove, lovci bi se skupljali i organizovali bi hajku na njih ♦ sin. vînatb> [Por.] [Vidi]
5342 urkaș urcaș ? хајкач urkașb> (mn. urkașb>) [akc. urkab>ș] (i. m.) — (zast.) hajkaš ◊ urkașî a fuost vînatuorĭ kare s-a răđikat la urk dupa lupĭ — hajkaši su bili lovci koji su dizali hajku na vukove ♦ sin. vînatuorĭb> [Por.] ∞ urkb> [Vidi]
2348 urla urla урлати urlab> (ĭuo urlub>, ĭel urlăb>) [akc. urlab>] (gl.) — (onom.) 1.b> (za životinje) urlati, zavijati ◊ dîn žuaviń, urlă lupi, kîńi șî vulpiļi — od životinja, urlaju vukovi, psi i lisice ◊ kînd auḑ lupi kă urlă, să șćiĭ kă s-a apropiĭt duoĭ śopîrĭ unu dă altu, șî lupi aĭ batrîń, kare puartă śopîru sa tăĭnuĭe kum sî sa petrĭakă, da să nu sa îńiaśe — kad čuješ vukove da zavijaju, da znaš da su se dva čopora približila jedan drugom, i stari kurjaci, koji vode čopore, pregovaraju kako da se mimoiđu, a da se ne podave [Mlava] 2.b> (za grmljavinu) grmeti ◊ urlă-n śĭer șî trasńașe în tuaće părțîļi — grmi na nebu, i trešte gromovi na sve strane [Mlava] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2349 urļet urlăt урлање urļetb> (mn. urļețb>) [akc. ub>rļet] (i. m.) — 1.b> (za životinje) urlanje ◊ dămult a fost lupĭ pļină munća, ĭarna nu sa puća durmi dă urļetu luor — nekada je bilo vukova puna planina, zimi se nije moglo spavati od njihovog urlanja 2.b> (za grom) grmljavina ◊ s-a pus mare urļet șĭ pluaĭe — nastala je jaka grmljavina sa kišom [Mlava] ♦ dij. var. urļitb> [Por.] ∞ urlab> [Vidi]
3915 urmă urmă траг urmăb> (mn. urmĭeb>) [akc. ub>rmă] (i. ž.) — trag ◊ urmă ĭe sămn kare ramîńe dupa śuava śe îmblă — trag je znak koji ostaje iza nečega što se kreće ◊ la urmă — na kraju ◊ la urmă nu ļ-a ramas alta ńimika numa sî sa-ntuarkă la kasă — na kraju im nije ostalo ništa drugo nego da se vrate kući ◊ măĭ la urmă — poslednji, zadnji ◊ a ramas fara pućare, șă ažuns măĭ la urmă — ostao je bez snage, pa je stigao poslednji ◊ piurmă — kasnije, docnije ◊ nu puot akuma, vin măĭ piurmă — ne mogu sada, doći ću malo kasnije ◊ în urmă — unazad; naopako ◊ sa uĭtă în urmă, ama nu vĭađe ńimik — gleda unazad, ali ne vidi ništa ◊ tot a dat în urmă — sve je krenulo naopako ◊ đin urmă — otpozadi, odostrag ◊ kîńiļi vińe đin urmă șî će muśkă ku furiș — pas dolazi od pozadi, i ujede te kradom [Por.] [Vidi]
5523 urs urs медвед ursb> (mn. urșb>) [akc. ub>rs] (i. m.) — (zool.) medved (Ursus arctos) ◊ đemult munțîļi nuaștre a fuost pļińe đi urș, da akuma kopiĭi ńiś nu șćiu śi ĭe aĭa — nekada su naše planine bile pune medveda, a sada naša deca i ne znaju šta je to [Por.] [Vidi]
5996 ursat ursit предодређен ursatb> (ursatăb>) (mn. ursațb>, ursaćeb>) [akc. ursab>t] (prid.) — (rel.) predodređen, suđen, izabran ◊ a fuost ursată đi șoĭmań să fiĭe vrăžîtuare — predodređena je od šojmana da bude vračara ◊ luĭ ĭ-a fuost ursat să nu lukre alta ńimika, numa să aduńe la povĭeșć rumîńeșć — njemu je bilo suđeno da ne radi ništa drugo, nego samo da sakuplja vlaške priče [Por.] ∞ ursab> [Vidi]
5525 ursatuare ursitoare суђаја ursatuareb> (mn. ursatuorĭb>) [akc. ursatuab>re] (i. ž.) — (demon.) suđaja, suđenica ◊ ursatuarĭa ĭe însă muĭerĭaskă đi pi lumĭa alaltă kare vińe a triĭļa sărĭ dupa nașćirĭa kopiluluĭ, să-ĭ rînduĭe daćina — suđaja je onostrano žensko biće koje dolazi treće veče po rođenju deteta, da mu odredi sudbinu ◊ ursatuarĭa traĭașće pin pĭeșćirĭ, ș-o puot veđa numa muĭerĭ kare sînt luvaće đi șoĭmań — suđaja živi po pećinama, i mogu je videti samo žene koje su obuzete šojmankama ♦ sin. suđinăb> [Por.] ∞ ursab> [Vidi]
5502 uruĭală uruială јарма uruĭalăb> (mn. uruĭaļeb>) [akc. uruĭab>lă] (i. ž.) — jarma ◊ uruĭala ĭe mînkarĭa đi viće kare sa faśe đin tuot śi ĭe bobat, șî śe sa măśină la muară ku pĭatră rîđikată, sî ĭasă măĭ mare — jarma je hrana za stoku koja se pravi od zrnastih namirnica, i koja se melje na vodenici sa dignutim kamenom, da ispadne krupno ◊ uruĭala sa maśînă la muară — jarma se melje u vodenici [Por.] [Vidi]
2999 uskat uscat сув uskatb> (uskatăb>) (mn. uskațb>, uskaćeb>) [akc. uskab>t] (prid.) — suv 1.b> osušen, sasušen, bez vlage ◊ nuĭe pluaĭe ku luńiļi, șî pi lînga rîu pomîntu ĭe uskat đi tuot — mesecima ne pada kiša, i pored reke zemlja je sasvim suva 2.b> obala, kopno ◊ a notat pi Dunîre, a notat, șî kînd a ĭeșît la uskat, ĭel a kaḑut în źanunkĭ, șî a mulțamit la svići Ńikola kă la skuos la marźină — plivao je Dunavom, plivao, i kada je izašao na suvo, pao je na kolena, i zahvalio se svetom Nikoli što ga je izvukao na obalu 3.b> (med.) mršav, ispijen od bolesti ◊ la supt buala đi tuot, ḑaśe uskat, numa uosu șî pĭaļa a ramas đin ĭel — ispila ga bolest, leži mršav, samo su kost i koža ostali od njega [Por.] ∞ uskab> [Vidi]
2696 uskatură uscătură суварак uskaturăb> (mn. uskaturĭb>) [akc. uskatub>ră] (i. ž.) — 1.b> suvarak ◊ uskatură ĭe ļiemn uskat, da măĭ đes așa sa kĭamă krĭanźe uskaće kare putraḑăsk pi pomînt — suvarak je osušeno drvo, a najčešće se tako zovu osušene grane koje trule po zemlji 2.b> (med.) sušica ◊ đimult mulț a murit đi uskatură — nekada su mnogi umirali od sušice 3.b> (fig.) mršavko; bolešljivko ◊ uskatură ĭe uom înalt, slab șî bolnau — mršavko je čovek visok, mršav i boilestan [Por.] ∞ uskab> [Vidi]
2414 ustańi ostani уморити се ustańib> (ĭuo ustańieskb>, ĭel ustańiașćeb>) [akc. ustańib>] (gl.) — umoriti se, zamarati se ◊ mĭ-a slabit ińima șî rău ĭuta ustańiesk — oslabilo mi je srce i jako brzo se umorim ♦ sin. obnosîb> [Por.] [Vidi]
3294 ustura ustura пецкати usturab> (ma usturăb>, ăl usturăb>) [akc. usturab>] (gl. p. ref.) — (oset na koži ili jeziku) peckati, žariti ◊ ći ustură kînd iș fîrîmat, da aźunź ku śeva sarat or akru đi fîrîmatură — pecka te kad si ozleđen, a dodirneš ranu nečim slanim ili kiselim ◊ unđe će prinđe urḑîka nu će ustură, numa će manînkă șî će arđe — gde te dodirne kopriva, ne pecka te, nego te svrbi i žari (Tanda) ◊ ku usturuoĭu ći ĭuțășć șă ći ustură pin gură — belim lukom se zaljutiš, i peče te u ustima (Rudna Glava) [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
3293 usturuoĭ usturoi бели лук usturuoĭb> (mn. usturuaĭeb>) [akc. usturuob>ĭ] (i. s.) — (bot.) beli luk (Allium sativum) ◊ usturuoĭu ĭe ĭuće, șî puće đi nu puoț sî staĭ apruape đi vrunu kare-l manînkă mult — beli luk je ljut, i smrdi da ne možeš da stojiš pored nekoga ko ga mnogo jede ◊ usturuoĭu are kațăĭ — beli luk ima češnjeve ◊ măĭ dulśe mînkare ĭe usturuoĭu ćinăr ku koļașă kaldă, șî karńe đi mńel — najslađe jelo je mladi luk sa vrućim kačamakom, i jagnjećim pečenjem ◊ kînd uomu manînkă usturuoĭ, sa ĭuțîașće, da ĭastă un fĭeļ kare-ț arđe gura ka kînd manînś fuok viu — kad čovek jede beli luk, on se zaljuti, a ima jedna vrsta koja ti izgori usta kao da jedeš živu vatru [Por.] ♦ dij. sin. aĭb> (Rečica, Topolovnik) [Stig] ∞ usturab> (Ima umotvorina!) [Vidi]
5841 uśis ucis повређен uśisb> (uśisăb>) (mn. uśișb>, uśisăb>) [akc. uśib>s] (prid.) — povređen, ozleđen ◊ kopilu a veńit đi la viće tuot uśis, șă sa vaĭtă kă a kaḑut în vro borugă, aļergînd dupa viće fuźiće — dete je došlo od stoke sav povređen, i žali se da je pao u neku uvalu, trčeći za odbeglom stokom ♦ sin. lovitb> [Por.] ∞ uśiźeb> [Vidi]
5842 uśisură ucisură повреда uśisurăb> (mn. uśisurĭb>) [akc. uśisub>ră] (i. ž.) — povreda, ozleda ◊ kopilu pitulă kă are uśisură la piśuor, sa ćame kă-l zbĭară tatî-su — dete krije da ima povredu na nozi, jer se boji da će ga otac grditi ♦ sin. loviturăb> [Por.] ∞ uśiźeb> [Vidi]
3836 uśuĭa liniști ? смирити uśuĭab> (ĭuo ma uśuĭb>, ĭel sa uśuĭeb>) [akc. uśuĭab>] (gl. p. ref.) — (zast.) smiriti, umiriti; stišati ◊ s-a pus atîta đi rău să rupă păru đin kap șî sî sa zbată, đi lumĭa abĭa a uśuĭato — počela je tako jako da čupa kosu s glave i da se otima, da su je ljudi jedva smirili ◊ lupadară apă pi fuok, ku nađiažđe kî bîlbataĭa fuokuluĭ sa va uśuĭa — baciše vodu na vatru, u nadi da će se sukljanje plamena stišati ◊ a murit muoșu, mult a tras, akuma sa do uśuĭat — umro je čiča, mnogo je patio, sada se konačno smirio ♦ sin. ogoib> [Por.] [Vidi]
3398 uzuoń torenţială ? пљусак uzuońb> (mn. uzuańeb>) [akc. uzob>ń] (i. s.) — pljusak ◊ a lălă, kată kum ploaĭe uzuoń, tuornă ka ku gaļata — lele, vidi kakav pljusak, kao da sipa vedricom [Pom.] ◊ dîntr-odată s-a pus un uzuoń ku tuot, șî tuoț s-a udat fļuarkă — odjednom je udario jak pljusak, i svi su pokisli do gole kože (Ranovac) ◊ s-a lasat dă kosît, k-a veńit un uzuoń tare prăsta ĭeĭ — prekinuli su košenje, jer je udario na njih jedan jak pljusak (Rašanac) [Mlava] ◊ dăsńață a fuost mare uzuoń — jutros je bio jak pljusak (Isakovo) [Mor.] ∞ pluaĭeb> [Vidi]
6282 ușă ușă врата ușăb> (mn. ușb>) [akc. ub>șă] (i. ž.) — vrata ◊ ușa kășî ĭe fakută đi blăń — vrata kuće napravljena su od dasaka [Por.] ♦ dij. sin. poartăb> [buf.] [Vidi]
2942 ușuor ușor лак ușuorb> (ușuarăb>) (mn. ușuorĭb>, ușuareb>) [akc. ușuob>r] (prid.) — lak ◊ astîḑ la ńima nuĭe ușuor — danas nikome nije lako ◊ luĭ lukru mĭarźe ușuor, kă la-nvațat kum trîabe — njemu lako ide posao, jer ga je naučio kako valja ◊ măĭ ușuor kîta, nu va-npinźarîț — lakše malo, nemojte se gurati ◊ ușuor ka pana — lak kao pero ◊ nuapća ușuară — laku noć ◊ a fuost ńipîkatuos, șî avut muarće ușuară — bio je bezgrešan, i imao je laku smrt ◊ lîna ĭe mult măĭ ușuară đi kît pĭaļa — vuna je mnogo lakša od kože ♦ supr. grĭeub> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2944 ușura ușura олакшати ușurab>¹ (ĭuo ușurĭeḑb>, ĭel ușurĭaḑăb>) [akc. ușurab>] (gl. p. ref.) — olakšati ◊ ma durut la burtă, șî m-am tras dupa o tufă sî ma ușurĭeḑ — boleo me je stomak, i sklonio sam se iza jednog žbuna da se olakšam ◊ s-a dubarît đi pi kal, să-ĭ ușurĭaḑă la rîpă — sjahao je s konja, da mu olakša na uzbrdici ◊ mult s-a ușurat învațatu, kînd a veńit kărțîļi — mnogo se olakšalo učenje, kada su stigle knjige ∞ ușuorb> [Vidi]
6181 ușura ușura породити се ușurab>² (ĭuo ma ușuorb>, ĭel sa ușurĭaḑăb>) [akc. ușurab>] — (med.) poroditi se ◊ nora ńi înkarkată, șă nu pućem ĭeșî ku uoĭļi la munće, pănă nu sa va ușura — snajka nam je trudna, i nećemo moći izaći sa stokom u planinu, dok se ne bude porodila ♦ sin. nașćeb> ♦ up. greuańeb> [Por.] ∞ ușuorb> [Vidi]
5948 ușurĭală ușureală олакшање ușurĭalăb> (mn. ușurĭaļeb>) [akc. ușurĭab>lă] (i. ž.) — olakšanje, olakšica ◊ mare ușurĭală đi parinț a fuost kînd nu s-a plaćit kărțîļi șkolarĭeșć — veliko olakšanje za roditelje je bilo kada se nisu plaćale školske knjige [Por.] ∞ ușuorb> [Vidi]
2896 va va ће vab> (gl.) — će ◊ kînd va sta pluaĭa, sa va duśa nuviri, șî va do ĭeșî suariļi odată — kada bude stala kiša, (možda) će otići oblaci, i (valjda) će jednom izaći sunce ♦ up. vomb>, voĭb>, vețb>, vițb> ◊ dakă ń-adunăm tuoț la vrĭame, nuoĭ vom veńi la bîlś — ako se skupimo na vreme, mi ćemo doći na vašar ◊ vuoĭ viț veńi, ama la kasă n-o sî fiĭe ńima — vi ćete (možda) doći, ali kod kuće neće niti nikog ◊ va fi — možda, može biti ◊ (u izr.) va fi, nu va fi — jeste-nije; drž-nedaj; povuci-potegni [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
4907 vad vad газ vadb> (mn. vadurĭb>) (i. s.) — gaz, brod ◊ vad ĭe luok unđe drumu trĭaśe pista apă skundă, șă nu trăbe puod or punće — gaz je mesto gde put prelazi preko plitke vode, pa ne treba most ili brvno [Por.] [Vidi]
6200 vadră vadră ведро vadrăb> (mn. vedreb>) [akc. vab>dră] (i. ž.) — (zast.) vedro ◊ vadra a fuost vas đi ļemn đi măsurat lapćiļi la baśiĭe — vedro je bio drveni sud za merenje mleka na bačiji ◊ kuprinsu vedri s-a măsurat ku okaua — zapremina vedra merila se okama ◊ în Tanda, vadra a fuost vas fakut đi dauoź, da gaļata vas skobit în ļemn muaļe — u Tandi, vedro je bio sud sklopljen od duga, a kabao sud izdubljen u mekom drvetu ♦ sin. gaļatăb> [Por.] ∞ vasb> [Vidi]
3202 vaĭta văita кукати vaĭtab> (ĭuo ma vaĭtb>, ĭel sa vaĭtăb>) [akc. vaĭtab>] (gl. ref.) — kukati, glasno jaukati, žaliti se, vajkati se ◊ n-askultat pi ńima, a fakut aĭa pi mîna luĭ, d-akuma sa vaĭta, saraku, șî baće ku kapu-n parĭaće — nije slušao nikog, uradio je to na svoju ruku, a sada se žali, siroma, i udara glavom o zid ♦ up. văĭkarab>, văĭerab> [Por.] ∞ vaĭb> [Vidi]
6001 vak veac век vakb> (mn. vakurĭb>) (i. s.) — (kal.) vek ◊ vaku țîńe o sută đi ań — vek traje sto godina ◊ aĭa a fuost în vakol trĭekut — to je bilo u prošlom veku ◊ ńimik nu țîńe pănă vaku șî aminu — ništa ne traje doveka [Por.] [Vidi]
3414 valśauă vălcea удолина valśauăb> (mn. valśiaļeb>) [akc. valśab>uă] (i. ž.) — 1.b> (geogr.) udolina, mala uska dolina kojom teče voda ◊ valśaua ĭe vaļe mikă, îngustă șă ku apă puțînă kurgatuare — udolina je mala dolina, uska i sa slabom tekućom vodom ♦ var. valśavăb> 2.b> (top.) ◊ Valśavă, luok așa numit în vaļa Șășki, întra Măĭdan șî Arnaglaua, în apruape đi Rîmna Rĭeka — Valčava, zvano mesto u dolini Šaške, između Majdanpeka i Rudne Glave, u blizini Ravne Reke [Por.] ∞ vaļeb> [Vidi]
3827 Valśava vâlcea Валчава Valśavab> [akc. Valśab>va] (i. ž.) — (top.) Valčava, naziv doline i rečice, leve pritoke reke Šaške, između Majdanpeka i Rudne Glave ◊ Valśava ĭe un rîuļeț în munțîļi măĭdanuluĭ, kare izvorĭaḑă supt Kulmĭa Valśeļi șî la puaļiļi lu Kraku Śerban, đi la stînga, tună-n Șașka — Valčava je rečica u majdanpečkim planinama, koja izvire ispod Valčavskog brda i u podnožju Šerbanove kose, s leva, uliva se u Šašku ♦ up. valśauăb> [Por.] ∞ vaļeb> [Vidi]
3107 vaļe vale долина vaļeb> (mn. văĭb>) [akc. vab>ļe] (i. ž.) — (oron.) dolina; dolja ◊ vaļa ĭe adînśimĭa întra doa śuoś — dolina je udubljenje između dva brda ◊ vaļa adînkă — dubodolina ◊ vaļa mikă — mala dolina ◊ vaļa mare: vaļa ku rîu kare trĭaśe pin sat (nume đies) — velika dolina: dolina sa rekom koja protiče kroz selo (čest toponim) ◊ vaļa sakă, vaļa pin kare vrodată a mĭers apa — suvodolina, dolina kojom je nekada tekla voda ◊ (u izr.) đi vaļe — dolinski ◊ (u izr.) pi vaļe — po dolini; dolinom; u dolinu/dolini ◊ a rașît sî dubuară đi la śuakă, să traĭaskă pi vaļe — rešio je da siđe sa brda, da živi u dolini ◊ (u izr.) la vaļe — nizvodno ◊ kînd rî-o-l mare mĭarźe pin saće kîtra rîsarit, atunśa aĭ nuoștri ku vuorba „la vaļe” însamnă șî rîsaritu — kad glavna reka teče kroz sela ka istoku, onda naši rečima „la valje” označavaju i istok ◊ (u izr.) în vaļe — nizbrdo; na dole [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
4950 vamă vamă ујам vamăb> [akc. vab>mă] (i. ž.) — ujam, ušur ◊ vamă ĭe masura kare sa ĭa la muară đin fańină, pintru śe muara a mîśinat — ujam je deo brašna koji se uzima na vodenici, kao naknada za to što je vodenica mlela ◊ vama sa ĭa ku kapĭaćiļi: un kapĭaće đi fańină la o mĭerńiță đi buobe — ujam se uzima mericom: na jednu mernicu (?) zrna, jedna merica brašna ♦ up. kapĭaćeb> [Por.] ∞ muarăb> [Vidi]
2472 vapaĭță văpaiţă луч vapaĭțăb> (mn. vapăĭțurĭb>) [akc. vapab>ĭță] (i. ž.) — (tehn.) luč, baklja ◊ vapaĭță s-a fakut đin viță đin viĭe — luč se pravio od vinove loze (Tanda) ♦ var. vapaĭțb> (i. m.) (Rudna Glava) ◊ vapaĭțu s-a fakut đin kuažă đi śerĭeș, uskată șî învîluită pi un bît, kare s-a dus în mînă — luč se pravio od trešnjine kore, osušene i obavijne oko jednog štapa, koji se nosio u ruci ◊ ku vapaĭț s-a dus nuapća-n peșkariĭe pi Șașka, kînd ļ-a trăbuit pĭeșć đi prazńik — sa lučom su noćom odlazili u rubolov na Šašku, kada im je trebala riba za slavu (Rudna Glava) ♦ sin. fakļiĭeb> [Por.] ∞ vapaĭeb> [Vidi]
2471 vapaĭe văpaie запах vapaĭeb> (mn. vapăĭb>) [akc. vapab>ĭe] (i. ž.) — zapah jare, talas topline ◊ kînd vîntu învăluĭe para fuokulu, pista ćińe vińe vapaĭe — kad vetar uvija plamen vatre, tebe zapahne jara ◊ vapaĭa fuokuluĭ ći-ńakă, kîćodată nu puoț să sufļi, da ńiś s-auḑ pi vrunu kare sa va gasî dupa vapaĭe đinkoluo — zapah jare te davi, ponekad ne možeš da dišeš, a ni da čuješ nekoga ko bi se našao iza zapaha sa one strane [Por.] ∞ fuokb> [Vidi]
5940 var var креч varb> (i. s.) — kreč, vapno ◊ varu sa faśe în varńiță đin pĭatră đi var — kreč se pravi u krečani od krečnog kamena ◊ varu ĭe alb ka zapada — kreč je beo kao sneg ◊ đin var, mistakat ku pĭesîk șî ku apă, sa faśe malter đi zîđit kășîļi — od reča, pomešanim sa peskom i vodom, pravi se malter za zidanje kuća [Por.] [Vidi]
3088 varḑă varză купус varḑăb> (mn. vĭerḑb>) [akc. vab>rḑă] (i. ž.) — (bot.) kupus (brassica oleracea) ◊ varḑa ĭe un fĭeļ đi buĭađe, kare uomu o puńe-n građină, ș-o sapă, ș-o udă, pănă nu sa kuaśe đi mînkare — kupus je jedna vrsta biljke koju čovek sadi u bašti, i okopava je i zaliva dok ne sazri za jelo ◊ varḑa are o kîpațînă mare, totîrlată, krĭeskută đin śokan, kare ĭe rîdaśina vĭerḑî, krĭașće đin pomînt șî tună adînk în îńima lu kîpațînă — kupus ima veliku okruglu glavicu, izraslu iz korena koji zalazi duboko u središte glavice ◊ luoku unđe sa puńe varḑă măĭ multă sa kĭamă vîrḑariĭe — mesto gde se sadi kupus zove se kupusište ◊ varḑa kată multă apă — kupus traži mnogo vode ◊ varḑă akră — kiseli kupus ◊ varḑă dulśe — slatki kupus ◊ rasad đi varḑă — rasad za kupus [Por.] [Vidi]
3037 vargă vargă трака vargăb> (mn. vărźb>) [akc. vab>rgă] (i. ž.) — (tehn.) 1.b> traka, crta, linija; pruga ◊ a luvat karbuńiļi, ș-a tras o vargă ńagră pi blană, ka un sămn unđe trăbe s-o taĭe — uzeo je ugljen, i povukao jednu crnu crtu na dasci, kao znak gde treba da je preseče ◊ pîătura înpuĭată ku vărź ruoșîĭe — ponjava ukrašena crvenim prugama 2.b> rub, ivica; rebro ◊ kuasa đi kosît are kuțît lung, lu kare ĭe pînḑa întarită ku o vargă îngustă, đi kovaś înkoveĭată-n sus — kosa za košenje ima dugačko sečivo, čije platno ojačano rebrom, uskim delom platna koji je kovački iskrivljeno na gore (Tanda) ♦ sin. dungăb> [Por.] [Vidi]
3948 varsa vărsa просипати varsab> (ĭuo vărsb>, ĭel varsăb>) [akc. varsab>] (gl. p. ref.) — 1.b> prosipati ◊ kîrśagu s-a spart șî apa s-a varsat — krčag se razbio, i voda se prosula ◊ saku ku grîu n-a fuost ļegat bun, șî grîu tuot s-a varsat pi pomînt guol — džak nije bio dobro vezan, i žito se svo prosulo na golu zemlju 2.b> (med.) povraćati ◊ s-a-nbatat ka kurka, ș-akuma numa varsă — napio se ko ćurka, i sada samo povraća ♦ sin. rîsîpib> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
5945 varuĭkă văruică пријатељица varuĭkăb> (mn. varuĭśb>) [akc. varub>ĭkă] (i. ž.) — prijateljica ◊ nuoĭ doă sînćem đ-o samă, am krĭeskut amîndoă, ș-am ramas varuĭke buńe pănă-n ḑî đi astîḑ— nas dve smo vršnjakinje, odrasle smo zajedno i ostale smo dobre prijateljica do današnjeg dana [Por.] ∞ vărb> [Vidi]
4948 vas vas суд vasb> (mn. vasăb>) (i. s.) — sud, posuda ◊ Rumîńi aĭ batrîń, kare a trait în borđiĭe, n-avut mulće vasă — stari Vlasi, koji su živeli u zemunicama, nisu imali mnogo sudova ◊ ĭastă vasă đi fakut mînkarĭa șî vasă đi mînkat, vasă đi apă șă đi spalat, șă vasă đi muls șă đi fakut brînḑă — ima sudova za spremanje jela i sudova za jelo, sudova za vodu i pranje, i sudova za mužu i pravljenje sira ◊ (kal.) la Marța vasîlor s-a spalat tuaće vasurļi în kasă ku ļeșîĭe — na Čisti utorak prali su se svi sudovi u kući ceđom [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
3203 văĭkara văicăra вајкати се văĭkarab> (ĭuo ma văĭkarĭeḑb>, ĭel sa văĭkarĭaḑăb>) [akc. văĭkarab>] (gl. ref.) — vajkati se, jadikovati, naricati, kukati na sav glas ◊ ĭa perit kopilu, șî ĭa ku ańi numa a plîns ḑîua-nuapća, s-a kîntat șî s-a văĭkarat pănă n-a murit đi pare rău — poginuo joj je sin, i ona je godinama samo plakala dan i noć, vajkala se i kukala dok nije presvisla od žalosti ◊ muĭarĭa sa văĭkarĭaḑă đi vrun pare rău mare, atunśa sa kîntă, sa baće-n pĭept șî rupe păru đin kap — žena nariče zbog neke teške žalosti, lupa se u grudi i čupa kosu sa glave ♦ up. vaĭtab>, văĭerab> [Por.] ∞ vaĭb> [Vidi]
5943 văr văr братанац vărb> (mn. verĭb>) (i. m.) — bratanac, bratučed ◊ văr ĭe fiu lu uĭka, đi fraćiļi lu muma or alu tata — bratanac je ujakov ili stričev sin ◊ verĭ a duoĭļa — bratanci drugog kolena ◊ verĭ a triĭļa — bratanci trećeg kolena ◊ ĭel ĭe văru mĭeu, ama nuoĭ nu do traim bińe pintru ńișći otară — on je moj bratanac, ali mi ne živimo najbolje zbog nekih međa [Por.] ∞ ńamb> [Vidi]
2134 vărḑîșuară verzișoară чуваркућа vărḑîșuarăb> (mn. vărḑîșuorĭb>) [akc. vărḑîșuab>ră] (i. ž.) — (bot.) čuvarkuća (Sempervivum tectorum) ◊ vărḑîșuară trebuĭe să aĭbă tuota kasa, s-o țînă pi astrukamîntu ĭeĭ — čuvarkuću treba da ima svaka kući, da je drži na njenom krovu (Tanda) [Por.] ◊ vărḑîșuară ĭe ļiak đi urĭekĭ: kînd pi kopil ăl duare urĭakĭa, ĭaĭ frunḑa, o taĭ șă-ĭ stuorś lapćiļi aĭeĭ đen frunḑă în urĭake la kopil — čuvarkuća je lek za uši: kada dete zaboli uvo, uzmeș list, presečeš ga i ocediš sok iz lista detetu u uvo (Topla, kaz. Ljubiša Petrović) [Crn.] ◊ ĭa ĭe bună șî dă bubuoń la burtă: manînś dă triĭ uorĭ la ḑîvă kîć-o frunḑă viĭe înainća dă mînkare — ona je dobra i za čir u stomaku: pojedeš tri puta dnevno pre jela po jedan sirov list (Laznica, kaz. Petar Njamculović) [Hom.] ∞ varḑăb> [Vidi]
5419 veđa vedea видети veđab> (ĭuo vădb>, ĭel vĭađeb>) [akc. veđab>] (gl. p. ref.) — 1.b> (o čulu) videti ◊ baba a pĭerdut uoki, nu măĭ vĭađe bun ka-ntîń — baba je izgubila oči, ne vidi više dobro kao ranije ◊ dakă va da buog, ńi veđem mîńe — ako da bog, vidimo se sutra ◊ uomu kare nu vĭađe, ĭe kĭuor — čovek koji ne vidi je slep 2.b> (o pažnji) gledati, paziti, brinuti ◊ n-avut kare să vadă đi kopi-ĭa, șî iĭ s-a dus în lumĭa albă — nije imao ko da gleda tu decu, pa su oni otišli u beli svet [Por.] [Vidi]
3152 veńi veni доћи veńib> (ĭuo vinb>, ĭel vińeb>) [akc. veńib>] (gl.) — doći 1.b> (za kretanje) doći, dolaziti, pristizati, ići ka govorniku ◊ akuș ńi vińe muma, ńi duśe mĭnkare — uskoro će nam doći majka, donosi nam hranu ◊ tata đemult a veńit, numa s-a kulkat kî ĭe ustańit — otac je odavno došao, ali je legao jer je umoran 2.b> (za odnose slaganja) slagati se, uklapati se ◊ asta nu vińe la luok, măĭ trăbe lukrat —ovo ne dolazi na mesto (=ne uklapa se), treba još da se obrađuje ◊ nu vin unu ku altu, nu sînt parĭake — ne idu jedno s drugim, nisu par 3.b> (fig.) a.b> ponašati se moralno ili nemoralno, pristojno ili nepristojno ◊ aĭa ś-a fakut iĭ duoĭ bĭeț, întra lume, nu vińe ńiśkum să fakă lumĭa krĭeskută — ono što su njih dvojica uradili pijani, pred svetom, ne ide nikako da rade odrasli ljudi b.b> značiti ◊ ĭ-a spus drumașu śeva, ama ĭel n-a-nțaļes kum vińe aĭa — rekao mu je putnik nešto, ali on nije razumeo šta to znači [Por.] ♦ dij. var. vińib> (Majdanpek) [buf.] (brodica) [Rom.] [Vidi]
5474 veńin venin отров veńinb> (mn. veńinurĭb>) [akc. veńib>n] (i. s.) — (zast.) otrov ◊ ’veńin’ ĭe vorba batrînă pi kare a-npinso vorba sîrbĭaskă ’otraua’ — ’venjin’ je stara reč koju je potisnula srpska reč ’otrov’ ◊ veńin fak ńișći buĭeḑ kare ļi kunuosk numa vrîžîturiļi — otrov prave neke biljke koje poznaju samo vračare ◊ đin žuaviń, veńin faśe numa ńișći nopîrś, lu kare sa ḑîśe nopîrś veńinuasă — od životinja, otrov prave same neke zmije, koje se zovu zmije otrovnice ◊ (u izr.) amară ka veńinu, ĭuće ka veńinu — gorko kao otrov, ljuto kao otrov ♦ sin. otrauăb> [Por.] [Vidi]
5475 veńinuos veninos отрован veńinuosb> (veńinuasăb>) (mn. veńinuoșb>, veńinuasăb>) [akc. veńinuob>s] (prid.) — (zast.) otrovan ◊ buĭeḑ veńinuasă — otrovne biljke ◊ nopîrś veńinuasă — otrovne zmije, otrovnice [Por.] ∞ veńinb> [Vidi]
3153 veńit venit дошљак veńitb> (mn. veńițb>) [akc. veńib>t] (i. m.) — (ret.) došljak, dođoš ◊ nuĭe đin babaluk în sat, a luĭ sînt veńiț — nije od starina u selu, njegovi su došljaci ◊ Rumîńi nuoștri sînt gata tuoț veńiț đin Rumîńiĭe — naši Vlasi su gotovo svi došljaci iz Vlaške ♦ var. vinoćikb> [Por.] ∞ veńib> [Vidi]
6039 verźauă vergea узлењача verźauăb>¹ (mn. verźaļeb>) [akc. verźab>uă] (i. ž.) — (tehn.) uzlenjača, uzlenak, privržanj ◊ verźaua ĭe bît đi ļemn bagat în žgĭabu sululuĭ đinapuoĭ a razbuoĭuluĭ, đi kare ĭe ku ață gruasă ļegată urḑala ku kîpatîńiļi al đinapuoĭ — uzlenjača je drveni štap umetnut u žljeb zadnjega vratila razboja, za koji je debelim koncima vezana osnova svojim zadnjim krajem ◊ kînd sa gaćașće țasutu, verźaua pikă șî fĭaćiļi marĭ o prind ku đințî șî ĭasă a fară, să audă śe nume măĭ întîń o sî sa pumeńaskă, kă dupa așa baĭat o sî sa mariće — kad se tkanje svrši, uzlenjača ispadne, i devojke je hvataju zubima i izlaze napolje da čuju koje će se prvo muško ime pomenuti, jer će se za takvoga momka udati [Por.] ∞ razbuoĭb> [Vidi]
6041 verźauă vergea арбија verźauăb>² (mn. verźaļeb>) [akc. verźab>uă] (i. ž.) — (folk.)(tehn.) arbija, harbija ◊ verźauă a fuost șî un bît đi ļemn or đi fĭer, ku kare s-a umplut pușćiļi aļi batrîńe la krĭamińe — harbija je bio štap od drveta ili metala, kojim se nabijala starinska puška kremenjača ◊ în kînćiśe oțășć s-a kîntat: „luvaĭ pușka șî verźaua, șî ma dusăĭ în aĭduśiĭe” — u hajdučkim pesmama se pevalo: „uzeh pušku i arbiju, pa odoh u ajdučiju” ♦ sin. razbikb> [Por.] ∞ pușkăb> [Vidi]
11 veśin vecin сусед veśinb> (mn. veśińb>) (i. m.) — (zast.) sused, komšija ◊ ĭuo am trait bińe ku veśińi miĭ, numa kîta ku veśina am fuost kam ńibunaćik — ja sam dobro živeo sa mojim susedima, samo sam sa susetkom bio malo nevaljao ♦ sin. komșîĭe, komșîub> [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2166 vetriśe vetrice вратич vetriśeb> (mn. vetriśeb>) [akc. vetrib>śe] (i. ž.) — (bot.) vratič (Chrysanthemum vulgare) ◊ vetriśu ĭe buĭađe rară, kată pomînt sarak, în Tanda krĭașće numa la doa-triĭ luokurĭ; muĭerļi vetriśa pun ăn kiț kînd sa duk la morminț — vratič je retka biljka, traži siromašnu zemlju, u Tandi raste samo na dva-tri mesta; žena ga stavljaju u kitice kada idu na groblje ♦ sin. ramńik đ-al galbinb> [Por.] [Vidi]
6266 viță viță нит vițăb> (mn. vițurĭb>) [akc. vib>ță] (i. ž.) — 1.b> loza, lastar ◊ viță đi viĭe — vinova loza 2.b> pramen kose ◊ viță đi păru iĭ đin kap a purtat în rat în pungă đi tuota vrĭamĭa — pramen njene kose nosio je u novčaniku sve vreme rata 3.b> potomak, rodbina; loza ◊ a murit muoșu făra kopiĭ, șî ku ĭel s-a stîns vița luor a batrînă — umro je čiča bez dece, i sa njim se ugasila njihova stara loza [Por.] [Vidi]
3643 vidră vidră видра vidrăb> (mn. vidreb>) [akc. vib>dră] (i. ž.) — (zool.) vidra (Lutra vulgaris) ◊ vidra ĭe žuavină sîrbaćikă kare traĭașće pi malu api, nuată bińe șî sa arańiașće ku pĭeșć — vidra je divlja životinja koja živi na obali vode, pliva dobro i hrani se ribom ◊ vidra sa prinđe pintru pĭaļe, kare ĭe tare skumpă kî đin ĭa sa fak bunḑ domńeșć — vidra se lovi zbog krzna, koje je jako skupo jer se od njega prave gospodske bunde [Por.] [Vidi]
3393 viḑurină vizurină јазбина viḑurinăb> (mn. viḑurińb>) [akc. viḑurib>nă] (i. ž.) — jazbina ◊ viḑurină ĭe gaură în pomînt, kare o sapă un fĭeļ đi žuaviń sîrbaćiśe, kum ĭe vĭeḑuru șî vulpĭa, șî-n kare ĭaļe sa kuĭbĭaḑă — jazbina je rupa u zemlji, koju kopa jedna vrsta divljih životinja, kao što je jazavac i lisica, i u kojoj se legu ◊ žuavina đin viḑurină sa skuaće ku fum, or ku kopuoĭ bolđiu, adîns sprimiț đ-așa urk — životinja se iz jazbine isteruje dimom, ili kerovima jamarima, posebno dresiranim za takav lov [Por.] ∞ vĭeḑurb> [Vidi]
5420 viđare vedere вид viđareb> (mn. viđearĭb>) [akc. viđab>re] (i. ž.) — 1.b>b>b>b> (anat.) vid, čulo ◊ viđarĭa uokĭuluĭ — očni vid ◊ dakă ĭe batrînă, înga are bună viđarĭe — iako je star, još uvek ima dobar vid ♦ up. uokĭb> 2.b>b>b>b> (optički) videlo, svetlost ◊ tuma kînd ĭeșî đin ńegura la viđare, vaḑură kare ĭe — tek kad je izašao iz mraka na videlo, videli su ko je ◊ viđarĭa đi lumanarĭe sa dă đi pomană la-ĭ muorț, kă iĭ sînt piu lumĭa-ĭa tuot în ńagura — svetlost sveće se namenjuje pokojnicima, jer su oni na onom svetu stalno u mraku ◊ Suraiļi dă măĭ tare viđare — Sunce daje najjaču svetlost ♦ var. veđareb> [Por.] ∞ veđab> [Vidi]
5423 viđera vedera осветлити viđerab> (ĭuo viđerb>, ĭel viđareb>) [akc. viđerab>] (gl. p. ref.) — osvetliti, obasjati ◊ rumîńi aĭ batrîń a viđerat koļiba ku său — stari Vlasi su osvetljavali kolibe lojanicom ♦ var. veđerab> ♦ var. viđereḑăb> ◊ lumanarĭa slab viđerĭaḑă — sveća slabo svetli [Por.] ∞ veđab> [Vidi]
5424 viđerat învederat осветљен viđeratb> (viđeratăb>) (mn. viđerațb>, viđeraćeb>) [akc. viđerab>t] (prid.) — osvetljen ◊ nu s-a vaḑut bińe, kă a fuost viđerat numa ku lumanarĭa — nije se video dobro, jer je bio osvetljen samo svećom [Por.] ∞ veđab> [Vidi]
4974 viĭe vie виноград viĭeb> (mn. viĭb>) [akc. vib>ĭe] (i. ž.) — vinograd ◊ Munćeńi n-avut pomînt bun đi viĭe — Munćani nisu imali zemljište pogodno za vinograd ◊ unđ-a fuost viĭ, đi bîtrîńață a fuost sađiț ku ćibrik, suartă đi strugurĭ tare akri — gde je bilo vinograda, bili su zasađeni ćibrikom, sortom jako kiselog grožđa [Por.] [Vidi]
3238 vilaĭt vilaiet свет vilaĭtb> (mn. vilaĭćeb>) [akc. vilab>ĭt] (i. s.) — svet; svetina ◊ s-a mîńiĭat pi parinț, a rîđikat nasu șî s-a dus în vilaĭt — naljutio se na roditelje, digao nos i otišao u svet ◊ a koluo ĭe alt vilaĭt, alta ļimbă, alt puort, alta mînkarĭe, alta lume — tamo je drugi svet, drugi jezik, druga nošnja, druga hrana, drugi ljudi ◊ iĭ s-a bat, da-n okuol s-adunat o gramadă đi vilaĭt — oni se biju, a okolo se skupila gomila svetine ♦ sin. lumeb>, lumĭeb> [Por.] ∞ lumeb> [Vidi]
5389 vină vină кривица vinăb> (mn. vińb>) [akc. vib>nă] (i. ž.) — krivica ◊ n-a fuost vina luĭ, điźaba ĭ-a bagat napastă — nije bila njegova krivica, bez razloga su ga oklevetali [Por.] [Vidi]
2532 Vinćiluońi Vinciloni Винчиловићи Vinćiluońib> [akc. Vinćiluob>ńi] (i. m.) — (antr.) Vinčilovići, vlaški nadimak porodice iz Rudne Glave ◊ Vinćiluońi sînt în Arnaglaua măĭ mult đi doăsuće đi ań — Vinčilovići su u Rudnoj Glavi preko dvesta godina ◊ Kuosta Vinćilă frumuos kîntă-n laută žuokurĭ rumîńieșć đi bătrîńață — Kosta Vinčilović lepo svira na violini stara vlaška kola [Por.] ∞ Vinćilă b> [Vidi]
4216 vinḑare vinzare продаја vinḑareb> (mn. vinḑărĭb>) [akc. vinḑab>re] (i. ž.) — prodaja, prodavanje ◊ la bîlśurĭ đin an în an tuot ĭe măĭ slabă vinḑarĭa: uńi n-au śe sî vindă, alțî n-au ku śe sî kumpire — na vašarima je sve slabija prodaja: jedni nemaju šta da prodaju, drugi nemaju čime da kupuju ◊ fata nuĭe đi vinḑare — devojka nije na prodaju ♦ kumparareb> [Por.] ∞ vinđeb> [Vidi]
4217 vinḑatuorĭ vânzător продавац vinḑatuorĭb> (mn. vinḑatuorĭb>) [akc. vinḑatuob>rĭ] (i. m.) — prodavac ◊ vinḑatuorĭu s-a lasat đi vuorbă, șă đin vinḑarĭa vićiluor n-a fuost ńimika — prodavac se predomislio, i od prodaje stoke nije bio ništa ♦ supr. kumpăratuorĭb> [Por.] ∞ vinđeb> [Vidi]
4215 vinđe vinde продати vinđeb> (ĭuo vindb>, ĭel vinđeb>) [akc. vib>nđe] (gl. p. ref.) — prodati, prodavati ◊ ar vinđa pi bĭare șî uou đi supt gaină — prodao bi za piće i jaje ispod kokoške ◊ firĭa nu sa vinđe — obraz se ne prodaje ◊ a veńit o vrĭamĭa rău opaśită: tuot sa vinđe, șî tuot sa kumpîră, numa bań să fiĭe — došlo je neko vreme sasvim izopačeno: sve se prodaje, i sve se kupuje, samo para da bude ♦ supr. kumpîrăb> [Por.] [Vidi]
3154 vinoćik persoană care vine дођош vinoćikb> (mn. vinoćiśb>) [akc. vinoćib>k] (i. m.) — (zast.) (pej.) dođoš, došljak; naknadno doseljen ◊ rar kare sînt đin babaluk, tuoț sînt vinoćiś đin tuaće părțîļi — malo je starinaca, svi su došljaci sa raznih strana ◊ spuńa aĭ batrîń kî la vinoćiśi ļ-a ḑîs șî vinćilă, vinćiluońi — kazivahu stari da su došljake zvali i vinčilo, vinčilovići ♦ var. vinośikb>, veńitb> [Por.] ∞ veńib> [Vidi]
5390 vinui vinui кривити vinuib> (ĭuo vinuĭeskb>, ĭel vinuĭașćeb>) [akc. vinuib>] (gl. p. ref.) — (folk.) kriviti, baciti krivicu ◊ pakat ĭe kînd vinuĭ pe vrinu kare nuĭe đivină — greota je kriviti nekoga ko nije kriv ◊ a grabit, sî n-o vinuĭaska ńima kă s-a zîbovit vrunđeva ńiśkotrĭabă — žurila je, da je ne okrivljuje niko da se zadržala negde bez potrebe [Crn.] ∞ vinăb> [Vidi]
4076 vińirĭ vineri петак vińirĭb> (mn. vińirĭb>) [akc. vib>ńirĭ] (i. ž.) — (kal.) petak ◊ vińirĭa ĭe a śinśiļa ḑî în stamînă — petak je peti dan u sedmici ◊ rumîńi aĭ batrîń vińirĭa a postît — stari Vlasi su postili petkom ♦ up. Vińirĭa mareb>, Vińirĭa ńagrăb>, Vińirĭa uaulorb>, Vińirĭa omanuluĭb>, Doasprăśe vińirĭb>, Vińirĭa buĭeḑîlorb> [Por.] ∞ stamînăb> [Vidi]
4077 Vińirĭa Mare Vinerea Mare Петковица Vińirĭa Mareb> (mn. Vińirĭ Marĭb>) [akc. Vib>ńirĭa Mab>re] (sint.) — (kal.) (rel.) Petkovica, slava ◊ Vińirĭa Mare ĭe măĭ đes șî măĭ batrîn prazńik la rumîń în Sîrbiĭe — Petkovica je najstarija i najčešća slava kod Vlaha itočne Srbije ◊ aĭ batrîń a puvestît kă pi Vińirĭa Mare sa kunuosk rumîńi veńiț đin Rumîńiĭe — stari su pričali da se po Petkovici prepoznaju Vlasi doseljeni iz Vlaške ◊ prazńik Vińirĭa Mare kađe tuamna, nu skimbă datumu — Petkovica pada u jesen, ne menja datum ♦ up. Vińirĭa Ńagrăb>, Vińirĭa Omanuluĭb> [Por.] ∞ prazńikb> [Vidi]
5430 viorńiță vîrtej вртлог viorńițăb> (mn. viorńițb>) [akc. viob>rńiță] (i. ž.) — vrtlog vetra, viornica ◊ viorńiță ĭe un fĭeļ đi vîrćež kare faśe vîntu la luok đeškis — viornica je vrsta vrtloga koji pravi vetar na otvorenom prostoru ◊ viorńiță rađikă đi pi pomînt tuot śe ĭe ușuor șî-nvîrćašće ka pi fus înkuaś șă-nkolo — viornica diže sa zemlje sve što je lako, i okreće ga kao vreteno tamo-amo ◊ viorńiță sa faśe înainća pluoĭi — viornica nastaje pred kišu ◊ aĭ batrîń a kreḑut kă viorńița fak šoĭmańiļi — stari su verovali da viornicu prave šojmane ◊ aĭ batrîń sa aparat đi viorńița șkipînd șă suduind: „pu-pu, kakaćar mîțî” — stari su se štitili od viornice pljuvanjem i psovkom: „pu-pu, usrale te mačke” [Por.] ∞ vîrćib> [Vidi]
5711 vis vis сан visb> (mn. visurĭb>) (i. s.) — san ◊ în vrĭamĭa đi la urmă, sa vaĭtă kă duarme rău, șî visaḑă visurĭ urîće — u poslednje vreme se žali da spava loše, i sanja ružne snove ◊ rumîńiļi aļi batrîńe tare a krĭeḑut în visurĭ — stare Vlajne su jako verovale u snove [Por.] [Vidi]
4830 visaļiĭe veselie весеље visaļiĭeb> (mn. visaļiĭb>) [akc. visaļib>ĭe] (i. ž.) — veselje, svetkovina ◊ visaļiĭe ĭe kînd s-adună lumĭe multă, șî vruńi kîntă da lumĭa žuakă — veselje je kad se skupi mnogo ljudi, i neko svira a ljudi igraju ◊ fara žuok nuĭe visaļiĭe — bez igranke nema veselja ◊ s-a duk la visaļiĭe — idu na igranku ◊ la visaļiĭe tuoț sînt în vuoĭa bună — na veselju su svi dobro raspoloženi ♦ sin. žuokb> [Por.] ∞ vĭasîlb> [Vidi]
4831 Visaļin Veselin Веселин Visaļinb> [akc. Visaļib>n] (i. m.) — (antr.) Veselin l.i. ◊ Visaļin ĭe nume bućeḑat, dat la kopil voĭńiśesk ku duor să-ĭ fiĭe traĭu vĭasîl șî fara grižă — Veselin je kršteno ime, dato muškom detetu sa željom da mu život bude veseo i bezbrižan ♦ skr. Vĭesab> ♦ supr. Visaļinab> [Por.] ∞ vĭasîlb> [Vidi]
4832 Visaļina Veselina Веселинка Visaļinab> [akc. Visaļib>na] (i. ž.) — (antr.) Veselinka, žensko l.i. ◊ Visaļina ĭe nume muĭerĭesk, moșćeńit đi la rumîńi aĭ batrîń — Veselinka je žensko ime, nasleđeno od starih Vlaha ♦ var. inov. Visaļinkab> — Veselinka ♦ supr. Visaļinb> [Por.] ∞ vĭasîlb> [Vidi]
2019 viskuļi viscoli вејати viskuļib> (ĭuo viskulb> / viskuļeḑb> / viskuļeskb>, ĭel viskulăb> / viskuļaḑăb> / viskuļașćeb>) [akc. viskuļib>] (gl.) — (za vetar) vejati, nositi sneg, stvarati mećavu ◊ ńinźe șî baće vîntu, ļesńe puaće-fi kă sa viskuļaḑă zapada șî ńi kutrupĭesk namĭețî — pada sneg i duva vetar, lako može da nastane mećava i da nas zatrpaju smetovi ♦ sin. spulburab> [GPek] ◊ afară rău viskuļe — napolju jako veje (Šipikovo) [Tim.] [Vidi]
3212 vită vită стока vităb> (mn. vićeb>) [akc. vib>tă] (i. ž.) — (zool.) stoka, govedo, domaća životinja ◊ vita ĭe žuavină đi kasă, kare uomu o pazîașće ș-o arańașće — govedo je domaća životinja, koju čovek čuva i hrani ◊ avĭem viće marĭ șî viće miś — imamo malu i veliku stoku ◊ vită mikă ĭe uaĭa, berbĭeku, mńelu, kapra, pîrśu, ĭedu — u malu stoku spada ovca, jagnje, koza, jarac, jare ◊ vită mare ĭe vaka, buou, vițălu, kalu, ĭapa, mînḑu șî magarĭu ku mîgarița — u krupnu stoku spada krava, vo, tele, konj, kobila, ždrebe i magare sa magaricom ◊ kîńi șî mîțî nu sînt viće numa žuaviń — psi i mačke nisu stoka nego životinje ◊ vită sîrbaćikă — divlja životinja ◊ vită blîndă — pitoma životinja [Por.] [Vidi]
3161 vitrîg vitreg несродан vitrîgb> (vitrîgăb>) (mn. vitriźb>, vitriźeb>) [akc. vib>trîg] (prid.) — nesrodan 1.b> (za srodstvo) očuhinski, maćehinski; tuđinski ◊ tată vitrîg — očuh ◊ mumă vitrîgă — maćeha ♦ sin. mașćeb> [Por.] ♦ dij. sin. mașćuaĭkăb> (Debeli Lug) [GPek] ◊ kopil vitrîg — pastorak ◊ fată vitrîgă — pastorka 2.b> (fig.) zao, bez saosećanja ◊ uom vitrîg, fara sufļit, đi ńima n-are milă — zao čovek, bez duše, ni za koga nema milošte [Por.] ∞ ńamb> [Vidi]
4246 Vizak Vizac Визак Vizakb> (mn. Vizaśb>) [akc.Vizab>k] (i. m.) — (top.) Vizak, ostenjak na području Tande ◊ Vizaku ĭe o parće đi sat Tanda la otar ku Gorńana, Lukĭa șî buśa — Vizak je deo sela Tande na međi sa Gornjanom, Lukom i bučjem ◊ Vizaku ĭe o kuamă đi pĭatră în kununa đi kîrșĭe — Vizak je kameni greben u vencu krša ◊ ĭastă Vizako-l mik șă Vizako-l mare — postoji Veliki i Mali vizak ◊ întra Vizaśe ĭastă pașćuńe bună đi viće, ș-aśiĭa a paskut turmiļi luor Tanđeńi, Lukĭeńi șă buśeńi aĭ batrîń — između dva Vizaka ima dobro pasište za stoku, pa su tu napasali svoja stada stari Tanđani, Lučani i bučjani ◊ apruapĭe đe vizak ĭe Stuolu, vîr mare đe kîrșĭe kare sa kĭamă așa kă ĭe pļoșćenat ka astalu — u blizini Vizaka je Stol, veliki krševiti vrh koji se tako zove jer je spljošten kao sto ◊ ńima ăn aļi triĭ saće înveśinaće nu șćiĭe đi śe Vizaku sa kĭamă așa — niko u ova tri susedna sela ne zna zašto se Vizak tako zove ◊ uńi spun kă a vaḑut ńiskaĭ kărț batrîńe sîrbĭeșć pi kare skriĭe Dvizak în luok đi Vizak — jedni kažu da su videli stare srpske karte na kojima piše Dvizak umesto Vizaka ♦ / Vizakb> < srb. Dvizakb> < dvizacb>, dvizeb> — „dvogodišnji jarac ili ovan” (exp. Durlić, sursa: РечникСАНУ4) [Por.] [Vidi]
3234 vižlă vijlă ? ћоштере vižlăb> (mn. vižļeb>) [akc. vib>žlă] (i. ž.) — (tehn.) (zast.) ćoštere, drvodeljsko rende za pravljenje žljebova ◊ ku vižla s-a fakut žgĭaburĭ la pođaļe, kare s-a pus pi grinḑ la puodu brnarĭețî — ćošterom su se pravili žljebovi na šindama, koje su se stavljale na tavanske grede brvnare ♦ var. viržlăb> (Tanda) [Por.] [Vidi]
5468 vînațală vînătaie модрица vînațalăb> (mn. vînațîaļeb>) [akc. vînațab>lă] (i. ž.) — (med.) modrica ◊ a batuto uomu, ș-aveńit la parinț pļină đi vînațîaļe — tukao je muž, i došla je kod roditelja puna modrica ◊ vînațala măĭ ĭut trĭaśe kînd ļi ļeź ku śapă friptă — modrice najbrže prođu kad ih previješ pečenim lukom [Por.] ∞ vînîtb> [Vidi]
5340 vînat vânat лов vînatb> (mn. vînaturĭb>) [akc. vînab>t] (i. s.) — (zast.) lov ◊ rumîńi aĭ batrîń kare a trait în munće, s-a țînut ku vînatu, kă a fuost žuvaiń đestuļe da lumĭe puțînă — stari Vlasi koji su živeli na planini, izdržavali su se lovom, jer je divljači bilo dosta, a ljudi malo ♦ sin. luovb> [Por.] [Vidi]
3510 vînatuorĭ vânător ловац vînatuorĭb> (mn. vînatuorĭb>) [akc. vînatuob>rĭ] (i. m.) — (zast.) lovac ◊ đemult tuoț uamińi a fuost vînatuorĭ, kă ku vînatu s-a arańit pista ĭarnă, da s-a aparat șî đi žuaviń sîrbaćiśe, kum a fuost lupi șî urșî — nekada su svi ljudi bili lovci, jer su se lovom prehranjuvali preko zime, a čuvali su se i od divljih zveri, kao što su bili kurjaci i medvedi ♦ up. lovźiub> [Por.] ∞ vînatb> [Vidi]
5466 vînă vână вена vînăb> (mn. vîńb>) [akc. vîb>nă] (i. ž.) — 1.b> (anat.) ab>. vena, krvni sud ◊ kînd sa taĭe vîna, bîșńașće sînźiļi în tuaće părțîļi — kad se preseče vena, šikne krv na sve strane bb>. žila, tetiva ◊ kînd uomu prĭamult ḑaśe, îĭ sa skurtă vîńiļi la piśuare — kad čovek previše leži, skrate mu se žile na nogama 2.b> (geog.) venac; kosa; povijarac ◊ vîna munțî, vîna krakuluĭ — planinski venac, kosa, povijarac 3.b> (hidr.) matica ◊ în săśită mare sakă șî vîna rîuluĭ — u velikoj suši usahne i matica reke [Por.] [Vidi]
5467 vînît vânăt плав vînîtb> (vînîtăb>) (mn. vînîțb>, vînîćeb>) [akc. vîb>nît] (prid.) — (color) plav ◊ śerĭu sańin ĭe vînît — vedro nebo je plavo ◊ farba vînîtă — plava boja ◊ vînît înkis — tamno plav ◊ vînît đeșkis — svetlo plav ♦ sin. albastrub> [Por.] [Vidi]
4257 vînt vânt ветар vîntb> (mn. vînturĭb>) (i. s.) — vetar ◊ kînd baće vîntu, sa klaćină krĭanźiļi în ļemn — kad vetar duva, njiše se granje na drvetu ◊ vîntu mînă nuviri — vetar tera oblake ◊ baće un vînt rîaśe, strabaće pănă la uos — duva hladan vetar, probija do kostiju ◊ ĭastă mulće fĭelurĭ đi vînturĭ, măĭ đes sînt koșaua, gorńak, đi țîganu șî vînto-l rău — ima mnogo vrsta vetrova, najčešći su košava, gornjak, ciganski i zli vetar ◊ vižuļiĭa ĭe vînt măĭ tare — oluja je najjači vetar [Por.] [Vidi]
6176 vînturuasă vântoasă падалица vînturuasăb> (mn.) [akc. vînturuab>să] (prid.) — (dem.)(med.) padalicа ◊ vînturuasă ĭе muĭerĭа kare pikă pră Stamîna vînturuasă, luvată dă vîlva vîntuluĭ — padalica je žena koja pada u trans tokom Vetrovite nedelje, obuzeta demonom vetra ◊ Stamîna vînturuasă pră kîļindarĭu popăsk sa kĭamă Stamîna pră Rusaļe — Vetrovita sedmica se u popovskom kalendaru zove Rusalna nedelja ◊ puopi sîrbășć a ginđit kă muĭeriļi pikă luvaće dă Rusaļe, da ĭaļe a pikat luvaće dă vîlviļi vîntuluĭ — srpski popovi su mislili da žene padaju obuzete Rusaljama, a one su padale obuzete demonima vetra ◊ măĭ kunoskuće ar fuost muĭerĭ vînturuasă dîn Dîlbuoka, dar a pikat șă aļi dăn Șăvița, Ĭeresńița, Radănka, șî alće saće șă țînuturĭ rumîńeșć — najpoznatije su bile žene padalice iz Duboke, ali su padale i žene iz Ševice, Neresnice, Radenke, i drugih vlaških sela i oblasti [Zvizd] ∞ vîntb> [Vidi]
5867 vînturuos vânturos ветровит vînturuosb> (vînturuasăb>) (mn. vînturuoșb>, vînturuasăb>) [akc. vînturuob>s] (prid.) — vetrovit ◊ arĭa bîtrîńaskă s-a fakut la luok vînturuos, kă grîu s-a vînturat la vînt — starinsko gumno bilo je pravljeno na vetrovitom mestu, jer se žito vejalo na vetru [Por.] ∞ vîntb> [Vidi]
4291 vîr vârf врх vîrb> (mn. vîrurĭb>) (i. s.) — vrh ◊ a fakut koļiba în vîru śuośi, să nol îńaśe fumu đi la kamin — podigao je kolibu na vrhu brda, da ga ne davi dim sa kamina ◊ askuțît ka vîru akuluĭ — oštar kao vrh igle ◊ uńi darîmă frunḑa đi la vîru ļemnuluĭ, da-ĭ înțaļeș darîmă đi la pomînt în sus — jednu krešu lisnik od vrha drveta, a pametni ljudi krešu od zemlje na gore ◊ iĭ s-a suit kopiĭi în vîru kapuluĭ — popela su joj se deca na vrh glave ♦ var. vîrfb> [Por.] ♦ dij. var. vîrvb> (Topolovnik) [bran.] [Vidi]
4259 vîrdare verdare детлић vîrdareb> (mn. vîrdarĭb>) [akc. vîrdab>re] (i. ž.) — (ornit.) detlić (Picus viridis) ◊ vîrdarĭa ĭe pasîre kare mĭarźe pi ļiemn însus-înźuos șî ćokńașće ku ćiku în butuarkă katînd la vĭermĭ — detlić je ptica koja se kreće po drvetu gore-dole i kucka kljunom po deblu tražeći crve ◊ vîrdarĭa sa kuĭbĭaḑă în butuarkă — detlić se gnezdi u duplji ◊ vîrdarĭa ĭe pasîrĭe ćokńituare — detlić je ptica čukačica [Por.] ♦ dij. var. vurdareb> (Ranovac) [Mlava] [Vidi]
3089 vîrḑariĭe vărzărie купусиште vîrḑariĭeb> (mn. vîrḑariĭb>) [akc. vîrḑarib>ĭe] — kupusište ◊ vîrḑariĭa ĭe luok unđe sa puńe varḑa — kupusište je mesto gde se sadi kupus ◊ fînkă varḑa kată multă apă, măĭ bun ĭe vîrḑariĭa să fiĭe apruape đi rîu, or đi vrun ogaș — pošto kupus traži mnogo vode, najbolje je da kupusište bude blizu reke, ili nekog potoka [Por.] ∞ varḑăb> [Vidi]
4752 vîrkolak vârcolac вукодлак vîrkolakb> (mn. vîrkolaśb>) [akc. vîrkolab>k] (i. m.) — (dem.) vukodlak, (astr.) pomračenje Sunca ◊ vîrkolak ĭe ală đintra-ĭ viĭ tare ruoș la fire, kare kad đes, ș-atunśa manînkă Luna or Suariļi — vukodlak je demon u koji se pretvaraju živi ljudi jako crveni u licu, koji često padaju u zanos, i tada jedu Mesec ili Sunce ◊ în saćiļi rumîńeșć đemult s-a șćut kare ĭe vîrkolak, śe manînkă Luna or Suariļi, șî faśe ńigurĭață — u vlaškim selima nekada se znalo ko je vukodlak što jede Mesec ili Sunce, i pravi pomračenje ◊ în Arnaglaua măĭ kunoskut vîrkolak a fuost vrunu Trailă Dogarĭu, gras ka puorku șî ruoșu ka raku, kare s-a labdat kî ĭe așa đin karńa Luńi ș-a Suariluĭ — u Rudnoj Glavi najpoznatiji vukodlak je bio neki Trailo Dogar, debeo ko svinja i crven ko rak, koji se hvalio da je takav od Sunčevog i Mesečevog mesa [Por.] [Vidi]
2345 vîrńaĭe vârtelniţă вртешка vîrńaĭeb> (mn. vîrńeĭeb>) [akc. vîrńab>ĭe] (i. ž.) — (tehn.) 1.b> vrteška, elisa; ventilator ◊ mi s-a frînt vîrńaĭa dă la ventilator dă la motuor — polomila mi se elisa na ventilatoru motora 2.b> (fig.) a.b> čigra, okretna, spretna ◊ kînd am fuost ćińără, am fuost o vîrńaĭe dă muĭare — kad sam bila mlada, bila sam čigra od žene b.b> vrtirepka; namiguša ◊ sa șćiĭe śe kată, kînd aļargă ka vîrńaĭa dîn kolo-kolo — zna se šta traži, kada jurca kao vrtirepka tamo-vamo [Zvizd] ∞ vîrćańițăb> [Vidi]
3949 vîrsatură vărsătură сипар vîrsaturăb> (mn. vîrsaturĭb>) [akc. vîrsatub>ră] (i. ž.) — 1.b> (geog.) sipar, odron sa stena ◊ am un luok supt kîrșe, șî în tota primovara žumataće ăl kutrupĭașće vîrsatura śe sa suduame đi pi kļanț — imam njivu ispod krša, i svakog proleća do pola je pokrije sipar koji se obrušava sa ostenjaka 2.b> (med.) povraćka ◊ s-a dus drakuluĭ, da vîrsatura n-a șćers đi pi pat unđ-a durmit bat muort — otišao je u majčinu, a povraćku nije obrisao sa kreveta na kome je spavao mrtav pijan ♦ sin. șîfîrb> [Por.] ∞ varsab> [Vidi]
5428 vîrtak vurtă ? брежуљак vîrtakb> (mn. vîrtaśeb>) [akc. vîrtab>k] (i. m.) — (folk.) brežuljak, brdašce ◊ śe s-auđe în al vîrtak? țîpă țîpîtuarĭa (dîn petrekatură) — šta se čuje na brežuljku? cvrči cvrčak s čikorije (iz petrekature) ♦ sin. śokițăb> [Zvizd] [Vidi]
2824 vîrtuće vârtute снага vîrtućeb> (mn. vîrtućeb>) [akc. vîrtub>će] (i. ž.) — (zast.) snaga, telesna moć ◊ vrăžîtuarĭa puaće ku đeskînćiku să-ntuarkă vîrtuća la uom — vračara može bajanjem da povrati snagu čoveku [Por.] ∞ vîrtuosb> [Vidi]
2823 vîrtuos vârtos густ vîrtuosb> (vîrtuosăb>) (mn. vîrtuoșb>, vîrtuasăb>) [akc. vîrtuob>s] (prid.) — 1.b> (za žitke i tečne materije) gust; tvrd; stvrdnut ◊ mĭastîkă bińe koļașa, să nu fiĭe prĭa vîrtuasă — mešaj dobro kačamak, da ne bude previše tvrd ◊ lapćiļi uoilor tuamna ĭe vîrtuos — ovčje mleko je u jesen gusto 2.b> (za stoku sa vimenom) teškomuzno ◊ sa ḑîśe đi vakă, uaĭe or kapră, kî ĭe vîrtuasă, kînd are mik svîrk la țîță, șî grĭeu sa mulźe — kaže se za kravu, ovcu ili kozu, da je teškomuzna, kada ima mali otvor na vimenu, i teško se muze ♦ supr. mulguosb> ♦ up. vîrtućeb> [Por.] [Vidi]
3018 vîrzuabă vârzob крпља vîrzuabăb> (mn. vîrzuabeb>) [akc. vîrzuab>bă] (i. ž.) — (tehn.) krplja, oprema za hodanje po snegu ◊ vîrzuaba s-a fakut đin kurpin gruos kare s-a înkoveĭat ļesńe în śerk șî nu s-a frînt, da pi đinuntru a fuost înplețit ku kurpiń măĭ supțîrĭ șî întarit ku ață — krplja se pravila od debljeg lijana, koji se lako savijao u krug i nije se lomio, a iznutra je bio opleten tanjim lijanima i ojačan koncem ◊ vîrzuabiļi afuost ļegaće ku kuraua đi talpa piśuoruluĭ — krplje su bile vezane kaišom za nožno stopalo ◊ vîrzuaba a fuost măĭ largă đi kît piśuoru, ș-a putut sî țînă uomu pi zapadă, să nu sa skufunđe în namĭaće — krplja je bila šira od noge, i mogla je da drži čoveka na snegu, da ne utone u smet [Por.] ∞ vîrzuobb> [Vidi]
5709 vîržîtuare vrăjitoare врачара vîržîtuareb> (mn. vîržîtuoĭrb>) [akc. vîržîtuab>re] (i. ž.) — (mag.) vračara ◊ vîržîtuare ĭe muĭare kare șćiĭe să đeskînće — vračara je žena koja zna da baje ◊ vîržîtuare ku đeskînćiśiļi ļekuĭe lumĭa bolnauă — vračara bajalicama leči bolesne ljude ◊ (ver.) fata mare kare s-auđe kă urđină la vîržîtuorĭ, grĭeu sa marită, kî lumĭa ginđașće kă śuava nuĭe bun ku ĭa — udavača koja često obilazi vračare, teško se udaje, jer ljudi misle da s njom nije nešto u redu ♦ var. vrîžîtuareb>, vrăžîtuareb> [Por.] ∞ vražîb> [Vidi]
6064 vîrșuoće iubit вршоћа vîrșuoćeb> (mn.) [akc. vîrșuob>će] (i. s.) — (folk.) (vulg.) vršoća, jebeč ◊ vîrșuoća ĭe insă đin povĭeșć đi rușîńe — vršoća je lik iz erotskih priča ◊ vîrșuoće ĭe futaș kare puaće să fută pi fiĭe kare, da măĭ đes, vro muĭarĭe întra uomu iĭ — vršoća je jebač koji može pojebati bilo koga, a najčešće neku ženu pred njenim mužem ♦ sin. ibuomńikb> [Por.] [Vidi]
4431 vîtama vătăma озледити vîtamab> (ĭuo vatîmb>, ĭel vatîmă:vîtamĭaḑăb>) [akc. vîtamab>] (gl. p. ref.) — (med.) ozlediti, povrediti, raniti ◊ lupu s-a bagat în strungă, ama kîńi s-a slubaḑît la ĭel, șî ĭel numa a vîtamat o uaĭe, alta șćetă n-ažuns sî fakă — vuk je upao u tor, ali su psi skočili na njega i on je samo povredio jednu ovcu, drugu štetu nije stigao da uradi ◊ s-a pus sî taĭe ļamńe, ĭ-a skapat kumva sakurĭa đin mîń, șî rău ĭ-a vîtamat piśuoru — počeo je da cepa drva, sekira mu se nekako izmakla iz ruku, i teško mu povredila nogu ♦ sin. fîrîmab>, lovib> [Por.] [Vidi]
6210 vîž vâj вж vîžb> (uzv.) — (onom.) vž, zvuk mlaza tečnosti ◊ auḑît, ka pin vis: vîž! vîž! ama nu ĭ-a dat în gînd kă aĭa a putut să fiĭe vîžuoĭu api — čuo je, kao kroz san: vž! vž! ali mu nije palo na pamet da bi to mogao biti mlaz vode [Por.] [Vidi]
4828 vĭasîl vesel весео vĭasîlb> (vĭasîlăb>) (mn. vĭasîļb>, vĭasîļeb>) [akc. vĭab>sîl] (prid.) — veseo ◊ đi uom kare ĭe vĭasîl șî vorbituorĭ, sa spuńe kă are narau bun — za čoveka koji je veseo i govorljiv, kaže se da ima dobru narav ◊ ĭel ĭe vĭasîl numa kînd bĭa kîta — on je veseo samo kad malo popije ♦ sin. voĭuosb> [Por.] [Vidi]
3189 vĭașćid veșted увенуо vĭașćidb> (vĭașćidăb>) (mn. vĭașćiḑb>, vĭașćiđeb>) [akc. vĭab>șćid] (prid.) — (zast.) uvenuo 1.b> (bot.) uvenuo, sasušen, sparušen ◊ sa ḑîśe kî ĭe vĭașćidă đi vro fluare kare ĭe paļită đi brumă or uskată đi sîaśită — kaže se uvenuo za neki cvet koji je opaljen slanom ili sparušen sušom 2.b> (color) bled, bezbojan ◊ n-a fuost farbă đ-ažuns, șî pînḑa a ĭeșît vĭașćidă — nije bilo dovoljno boje, pa je platno ispalo bledo 3.b> (psih.) tužan, savladan bolom; slomljen ◊ dupa śe l-a lasat fata, ku ḑîļiļi a fuost vĭașćid, șî la tuoț s-a vaĭtat kî-ĭ ińima frîntă — kad ga je devojka napustila, danima je bio tužan, i svima se žalio da mu je srce slomljeno ♦ sin. uskatb> [Por.] [Vidi]
3642 vĭeḑur viezure јазавац vĭeḑurb> (mn. vĭeḑurĭb>) [akc. vĭeb>ḑur] (i. m.) — (zool.) jazavac (Meles meles) ◊ vĭeḑuru ĭe žuavină sîrbaćikă kare traĭașće la munće, pitulat în viḑurină kare sîngur o sapă supt pomînt — jazavac je divlja životinja koja živi u planini, skrivena u jazbini koju sam kopa pod zemljom ◊ vĭeḑuru duarme pista ĭarnă ka guđe ursu — jazavac prespava zimu kao i medved ◊ vînatuori măĭ mult prind vĭeḑuru pintru untura luĭ, kare ĭe tare miļemn đi mulće buaļe grĭaļe — lovci hvataju jazavca najviše zbog njegove masti, koja je lek za mnoge teške bolesti ◊ vînatuori au kopuoĭ adîns fakuț đi prins la vĭeḑurĭ — lovci imaju kerove naročito odnegovane za hvatanje jazavaca ◊ vînatuori măĭ đes skuot vĭeḑuru đin viḑurină ku fumu — lovci najčešće isteruju jazavca iz jazbine dimom [Por.] [Vidi]
762 vĭerme vierme црв vĭermeb> (mn. vĭermĭb>) [akc. vĭeb>rme] (i. m.) — (helm.) crv ◊ vĭermi đin tuor sint buń đe prins la pĭașće — crvi iz stajskog đubriva dobri su za pecanje ◊ în žđerîtură a puĭat vĭermi — na odranom mestu pojavili su se crvi ♦ var. vermeb> (mn. vermĭb>) [akc. veb>rmi] [Crn.] ♦ dij. var. vĭarmeb>, vĭarmĭeb> ♦ dem. vĭermușb> (Tanda) [Por.] [Vidi]
5634 vĭerminuos vermănos црвљив vĭerminuosb> (vĭerminuasăb>) (mn. vĭerminuoșb>, vĭerminuasăb>) [akc. vĭerminuob>s] (prid.) — (helm.) crvljiv ◊ mĭ-a dus karńe vĭerminuasă, ș-a fuost muara s-o labîd tuată — doneo mi je crvljivo meso, pa sam morao svo da ga bacim ◊ lovitură vermanuasă, puamă vermanuasă — crvljiva rana, crvljiva voćka ♦ var. vĭermanuosb> [Por.] ∞ vĭermeb> [Vidi]
3013 vlaș vlaș ваљкасти црв vlașb> (mn. vlașb>) [akc. vlab>ș] (i. m.) — (zool.) 1.b> valjkasti crv (Nematoda) ◊ vlaș ĭe vĭarme đin apă — vlaš je vodeni crv ◊ uńi spun kî ĭe vlașu vĭarme skurt șî samînă la rîmă — jedni kažu da je vlaš kratak crv koji liči na glistu ◊ (med.) kînd la uom roșăsk uoki, sa skuot vlașî đin apă, sa pun pi kîrpă șî ku ĭa sa ļagă ăl bolnau pista uokĭ — kad čoveku pocrvene oči, vade se valjkasti crvi iz vode, stave se na maramu i njome bolesniku prevežu oči (Rudna Glava) 2.b> očni crv (Loaloa) ◊ vlașî sînt vĭermuș albĭ kare sa fak la uom în uokĭ — vlaši su beli crvići koji se izlegu kod čoveka u očima (Tanda) ♦ sin. pĭerĭb> ♦ up. gușăb> [Por.] [Vidi]
4959 voĭală dârstă ваљавица voĭalăb> (mn. voĭaļeb>) [akc. voĭab>lă] (i. ž.) — valjavica, valjarica; stupa ◊ iśa, linga moară, ń-a fuost voĭala, ama kînd s-ă lăsat muĭeriļi să țîasă la śuariś, voĭala s-a părasît — ovde, pored vodenice, bila nam je valjavica, ali kad su žene prestale da tkaju sukno, ona je zapustela [Zvizd] ♦ dij. var. vaĭalăb> ◊ la vaĭală sa-nvaļesk śuariśi dupa țasut, să fiĭe măĭ gruoș șî măĭ đeș — na valjavici valja se sukno posle tkanja, da bude deblje i gušće (Tanda) [Por.] [Vidi]
3417 voma voma повраћати vomab> (ĭuo voamîĭb>, ĭel voamîĭeb>) [akc. vomab>] (gl. p.) — 1.b> (med.) (zast.) povraćati ◊ s-a-nbatat ka kurka, ș-akuma numa vuamîĭe — napio se kao ćurka, i sada samo povraća ♦ inov. sin. varsab> 2.b> (tehn.) parati, rasparati; rasuti; odmotati; razmotati ◊ kînd a gemuit, n-a strîns ața pi gĭem bińe, șî gĭemu akuma tuot s-a vomait — kad je motala klube, nije konac namotala čvrsto, pa se klube sada svo razmotalo [Por.] ∞ varsab> [Vidi]
3418 vomatură vomătură повраћање vomaturăb> (mn. vomaturĭb>) [akc. vomatub>ră] (i. ž.) — 1.b> (med.) (zast.) povraćanje, povraćka ◊ puaće-fi înkarkată, kînd a prinso atîta vomatură — možda je trudna, kad je spopalo toliko povraćanje ♦ sin. inov. vîrsaturăb> 2.b> (tehn.) isipavanje, rasipanje, paranje, rasturanje ◊ klańa stă strîmbă, șî kînd va baća vrun vînt tare, o să fiĭe așa vomatură đi fîn đi n-o sî-l măĭ adunăm vĭek — plast stoji nakrivo, i kad bude dunuo neki jak vetar, ima da bude takvo rasipanje sena, da ga nećemo sakupiti nikad [Por.] ∞ vomab> [Vidi]
3724 vopuor vapor лађа vopuorb> (mn. vopuarăb>) [akc. vopuob>r] (i. s.) — lađa, brod ◊ vopuarîļi a mĭers pi Dunîrĭe, ma ku ĭaļe s-a karat numa duomńi — lađe su plovile Dunavom, ali njime se vozila samo gospoda ◊ pănă nu s-a izaflat motuoru, vopuoru pi Dunîrĭe la đal a tras lumĭa ku sfuara, lukro-la s-a kĭemat ĭardum — dok nije pronađen motor, lađu su uzvodno vukli ljudi konopcem, taj posao se zvao jardum [Por.] [Vidi]
2015 vorbiță vorbiţe речца vorbițăb> (mn. vorbițăb>) [akc. vorbib>ță] (i. ž.) — (demin.) rečca, mala, nežna reč; tepalica ◊ vinu la naĭka, numa o vorbiță să-ț spună la urĭake, pă o să fiĭ a mĭa pănă la muarće — dođi kod bate, samo jednu rečcu da ti šapne na uvo, pa ćeš biti moja do smrti ♦ / vuorbăb> + -ițăb> [Por.] ∞ vorbib> (Ima umotvorina!) [Vidi]
2012 vorbituorĭ vorbitor говорљив vorbituorĭb>¹ (vorbituareb>) (mn. vorbituorĭb>, vorbituareb>) [akc. vorbituob>rĭ] (prid.) — govorljiv, rečit čovek ◊ muoșu ĭe uom vorbituorĭ șî povĭestîtuorĭ, da baba ĭe ponćură șî takută — čiča je govorljiv i pričljiv čovek, a baba je namćor i ćutalica ◊ la fată sa kată nu numa să fiĭe frumuasă șî vrĭańikă, numa șî vĭasîlă șî vorbituarĭe — od devojke se traži ne samo da bude lepa i vredna, nego i vesela i rečita [Por.] ∞ vorbib> [Vidi]
2132 vrakńiță vraniţă вратница vrakńițăb> (mn. vrakńițb>) [akc. vrab>kńiță] (i. ž.) — vratnica, vrata na ogradi ◊ vrakńiță ĭe ușă mikă, fakută đin blăń ńiśopļiće, pin kare lumĭa tună-n traușă — vratnice su mala vrata, od neotesanih dasaka, kroz koja ljudi ulaze u dvorište ◊ vrakńița s-a înkis ku gužbă đi ćiĭ, ku popiku or ku kļanță — vratnice su se zatvarale gužvom od like, zasunom ili zaponcem [Por.] [Vidi]
6359 vrasńit minunat чудесан vrasńitb> (vrasńităb>) (mn. vrasńiţb>, vrasńićeb>) (prid.) — (folk.) čudesan, izvrstan ◊ în kînćik batrîn đi Giță Kîtańița, soțîĭa luĭ nu vrĭa să kînće mĭergînd pin padure, kă are glas „rău vrasńit”, șă-ĭ auđe Florĭa Florilor, arambașa uoțîluor — u staroj pesmi o Gici Katanici, njegova žena odbija da peva idući kroz šumu, jer ima glas jako čudesan, pa će ih čuti Flora Florin, hajdučki harambaša [Por.] [Vidi]
4877 vrau vraf ? време vraub> [akc. vrab>u] (pril.) — vreme, trenutak; jedanput, jednom ◊ l-a așćetat un vrau, ama kînd a vaḑut kă nuĭe, ș-adunat partaļiļi șî s-a dus — čekao ga je jedno vreme, ali kad je video da ga nema, pokupio je svoje stvari i otišao ◊ a uđińit un vrau bun, șî s-a pus pi lukru — odmorili se neko dobro vreme, i nastavili sa poslom ◊ n-a ramas mult đi lukru, măĭ un vrau, șî gata — nije ostalo mnogo posla, još jednom, i gotovo [Por.] [Vidi]
5710 vražî vrăji врачати vražîb> (ĭuo vražăskb>, ĭel vražîașćeb>) [akc. vražîb>] (gl. p. ref.) — (mag.) vračati, bajati ◊ a urđinat đi la babă la baba să-ĭ vražîaskă sî sa-nsuare, ama điźaba — obilazio je babe i babe da mu vračaju da se oženi, ali uzalud ♦ sin. đeskîntab> [Por.] [Vidi]
6360 vrîstă vârstă годиште vrîstăb> (mn. vrîșćeb>) (i. ž.) — 1.b>b> godište, uzrast ◊ nuoĭ duoĭ sînćem đ-o vrîstă — nas dva smo isto godište 2.b>b> vrsta, fela — ar ḑîśa uomu kă sînt fluori-ļaļa o vrîstă, un fĭeļ, ama nu-s — rekao bi čovek da su ti cvetovi iste vrste, iste fele, ali nisu ♦ var. vîrstăb> ♦ sin. fĭeļb> [Por.] [Vidi]
3505 vrîșćină bandă ? врпца vrîșćinăb> (mn. vrîșćińb>) [akc. vrîb>șćină] (i. ž.) — (izob.) vrpca, traka; povez ◊ vrîșćină ĭe kurauă đi pĭaļe, taĭată îngust, ku kare s-a ļegat opinka đi puork kînd uomu s-a-nkalțat în ĭa — „vrstina” ĭe bila kožna traka, usko sečena, kojom se vezivao svinjski opanak, kad ga je čovek obuvao ♦ / ? < srb. (augm.) vrpcina < vrpca (expl. Durlić) ♦ up. urḑalăb> [Por.] [Vidi]
5687 vrĭańik vrednic вредан vrĭańikb> (vrĭańikăb>) (mn. vrĭańiśb>, vrĭańiśeb>) [akc. vrĭab>ńik] (prid.) — vredan, radan ◊ lumĭa đemult a fuost măĭ vrĭańikă đikît śe ĭe astîḑ, kî tuot a lukrat ku mîńiļi luor — ljudi su nekad bili vredniji nego što su danas, jer su sve radili svojim rukama ♦ supr. ļenuosb> [Por.] [Vidi]
5346 vro vreo нека vrob> (zam.) — neka ◊ așćetat să vină vro insă, điźaba, n-a veńit ńima — čekao je da dođe neka osoba, uzalud, nije došao niko ◊ s-a fi fuost ĭa vro muĭare, n-a fi dudaito uomu — da je ona bila neka žena, ne bi je muž oterao ◊ nu merźa đeskulț, kă ć-ažunźe vro buală — nemoj ići bos, jer će te stići neka bolest ♦ up. vrunub>, vrunab>, vruńib> [Por.] ∞ vrunub> [Vidi]
1708 vrodată vreodată некад vrodatăb> [akc. vrodab>tă] (pril.) — 1.b> (o prošlosti) nekad, davno, pre mnogo vremena ◊ aĭa a fuost vrodată, kînd a trait lupi aĭ albĭ — to je bilo nekad, kada su živeli beli vukovi 2.b> (o budućnosti) jednom, u budućnosti ◊ puaće kă șî luĭ vrodată o să-ĭ vină minća-n kap — možda će i njemu jednom doći pamet u glavu ♦ sin. kîndvab> [Por.] ∞ odatăb> [Vidi]
2735 vrun vrun неки vrunb> (m.r.) (prid.) (nepr.) (ž.r. vrob>) — neki ◊ să fiĭe ĭel vrun uom, da ĭa vro muĭare, iĭ nu sa-r gîlśavi atîta — da je on neki čovek, a ona neka žena, oni se ne bi svađali toliko ♦ up. vrunub> [Por.] [Vidi]
1711 vrunđiva undeva негде vrunđivab> [akc. vrub>nđiva] (pril.) — negde ◊ puaće fi kă akuma vrunđiva ńinźe, da vrunđiva pluaĭe — može biti da sada negde pada sneg, a negde kiša ♦ var. vrunđevab> ♦ var. unđevab> [Por.] ∞ unđeb> [Vidi]
2736 vrunu vrunul неко vrunub> (mn. vruńib>) (m.r.), vrunab> (mn. vruńiļib>) [akc. vrub>nu] (ž.r) (zam.) — neko, bilo ko ◊ śe va spuńa vrunu đ-aĭ tiĭ, or vruńi đ-a iĭ, nu mi sa pasă ńiśkum — šta će reći neko od tvojih, ili neki od njenih, uopšte me nije briga ◊ s-a dus să vadă, va vrĭa vruna sî vină la sîśarat — otišao je da vidi, hoće li neka hteti da dođe na žetvu ◊ uniļi a takut, spumîntaće, da vruńiļi s-a pus sî zbĭare — jedne su ćutale, uplašene, a neke su počele da viču ♦ up. vrunb> [Por.] [Vidi]
6025 vulpĭe vulpe лисица vulpĭeb>¹ (mn. vulpĭb>) [akc. vub>lpĭe] (i. ž.) — (zol.) lisica (Vulpes vulpes) ◊ vulpĭa ĭe žuavină sîrbaćikă ku păr roșkaćik șî kuadă lungă, kare fură gaiń đi la uom đin kurĭańik — lisica je divlja životinja crvenaske dlake i dugog repa, koja čoveku krade živinu iz kokošarnika ◊ vulpĭa faśe bîrluog în pomînt, ș-aĭa sapat ku duauă uș, să puată să puată skapa kînd o prispĭesk vînatuori đintr-o parće — lisica pravi brlog u zemlji, i to iskopan sa izlazom na dve strane, da može uteći kad je poteraju lovci sa jedne srane ◊ vulpĭa ĭe žuavină tare vikļană, đi mulće uorĭ sa faśe muartă numa sî skîape đi kopuoĭ — lisica je jako lukava životinja, često se pravi mrtva samo da utekne lovačkim psima [Por.] [Vidi]
6027 vulpĭe ? влачег vulpĭeb>² (mn. vulpĭb>) [akc. vub>lpĭe] (i. ž.) — (tehn.) vlačeg, vlačuga ◊ vulpĭa ĭe o saĭnă raklată đi kare sa atîrnă kuardă kînd sa traźe la învaļituare, sî sa pună strîns pi sulu đinapuoĭ — vlačeg je rakljasta sanka o koju se kači osnova i vuče da se što čvršće snuje na zadnje vratilo razboja ◊ đi sî sa strîngă kuarda śe puaće măĭ tare, pi vulpĭe sa pun petruańe grĭaļe, or kă șăd kopiĭi măĭ maruț — da bi se osnova što čvršće stegla na vratilo, na vlačeg se stavlja teško kamenje, ili sede odrasla deca ◊ în Tanda nu sa lasă kopiĭi să șadă pi vulpĭe kă nu sa măĭ însuară — u Tandi se ne puštaju deca da sede na vlačegu jer se neće nikad oženiti ♦ sin. kaprăb> (Tanda) [Por.] ∞ învaļib> [Vidi]
6028 vulpuoń vulpoi лисац vulpuońb> (mn. vulpuońb>) [akc. vulpuob>ń] (i. m.) — (zool.) lisac ◊ vulpuońu ĭe barbatu vulpi — lisac je mužjak lisice [Por.] ∞ vulpĭeb> [Vidi]
6159 vultur vultur орао брадан vulturb> (mn. vulturĭb>) [akc. vub>ltur] (i. m.) — (ornit.) orao bradan, kostoberina (Gypaetus barbatus) ◊ vultur ĭe o pasîre mare, ku ăripĭ larź șî ku ćuok lung șî înkîrļobat, șî ku gĭară tarĭ și marĭ — orao bradan je velika ptica, sa širokim krilima i krivim kljunom, i sa velikim i jakim kandžama ♦ sin. uļb> [Por.] ∞ uļb> [Vidi]
999 vuorbă vorbă реч vuorbăb> (mn. vuorbĭеb>) [akc. vuob>rbă] (i. ž.) — 1.b> reč, govor, razgovor ◊ vuorba nuastră — naša reč ◊ uom đi vuorbă — čovek od reči ◊ lasă vuorba — ostavlja poruku, poručuje ◊ trîmĭaće vuorbă — šalje poruku, poručuje ◊ ăl țîńe đi vuorbă — drži ga za /datu/ reč ◊ vuorbă ușuară — /o/laka reč, laž ◊ vuorbĭe mulće — brbljarije, koještarije, tračevi; uvrede; klevete ◊ altă vuorbă — druga priča ◊ vuorbă grĭa — teška reč, uvreda 2.b> sporazum, dogovor ◊ tăĭnuĭ ku ĭel đi lukru, ș-a ramas vuorbă sî ńi măĭ gasîm odată la mińe — pričao sam s njim o poslu, i ostao je dogovor da se nađemo još jednom kod mene ♦ sin. taĭnăb> 3.b> jezik, narečje ◊ altă vuorbă ĭe la mńamț, altfĭeļ vorbĭesk, nu-ĭ înțaļeź fara învațat — drugi je jezik kod Nemaca, drugačije govore, ne možeš da ih razumeš bez učenja [Por.] ♦ dij. var. vorbăb> [Kmp.] ∞ vorbib> (Ima umotvorina!) [Vidi]
3913 vurai alunga ? терати vuraib> (ĭuo vurîĭb>, ĭel vurîĭeb>) [akc. vuraib>] (gl. p. ref.) — terati, goniti, požurivati ◊ la vurait ku bataĭa să lukre — terao ga je batinama da radi ◊ đi źaba ăl vurîĭe să gaćaskă lukru pănă nu însarĭaḑă — uzalud ga goni da završi posao dok se ne smrkne ◊ la vurait gazda ka pi lup đi fiĭe śe lukru — gonio ga je gazda ko kurjaka za bilo koji posao ♦ sin. mînab> [Por.] [Vidi]
3912 vuraĭală alungare ? јурњава vuraĭalăb> (mn. vuraĭelurĭb>) [akc. vuraĭab>lă] (i. ž.) — jurnjava, žurba, stiska, frka ◊ la gîzdoćiń tuot lukru s-a lukrat ku vuraĭală, nu s-a șaḑut ńiś un pik — kod bogataša se svaki posao radio u jurnjavi, nije se sedelo ni tren ◊ trăiratu ĭe mare vuraĭală — vršidba je velika jurnjava ♦ sin. grabb>, zuortb>, durab> [Por.] ∞ vuraib> [Vidi]
4486 vuv vuv бруј vuvb>! (uzv.) — (onom.) bruj; huj ◊ s-auđe „vuv-vuv!” or „vu-vu!” kînd lukră vrun motuor măĭ đeparće, or kînd kopiĭi învîrćesk vuva — čuje se „brmb-brmb!” ili „bru-bru!” kad podalje radi neki motor, ili kad deca okreću brujalicu [Por.] [Vidi]
4487 vuvaĭală vuială брујање vuvaĭalăb> (mn. vuvaĭaļe, vuvaĭelurĭb>) [akc. vuvaĭab>lă] — (onom.) brujanje, hujanje ◊ kînd treśa aropļańiļi, dukîndu-să l frontu ku rușî, śerĭu ĭerĭa ńegrit da nuoĭ astupam urĭekiļi să nu surḑîm đi vuvaĭala lor — kad su prolazili aeroplani, idući na ruski front, nebo beše crno a mi pokrivasmo uši da ne ogluvimo od njihovog brujanja ♦ var. vuvait, vuvătb> [Por.] ∞ vuvb> [Vidi]
4485 vuvă vuvă зврк vuvăb> (mn. vuveb>) [akc. vub>vă] (i. ž.) — zvrk, vuvalica; brujalica ◊ vuvă ĭe žukariĭa kopilarĭaskă, fakută đintr-o ruată đi ļemn ku găurĭ, pin kare ĭe trasă ața, șî kînd strînź șî slubuoḑ ața-ĭa, roćița sa-nvîrćașće șî vuvîĭe — zvrk je dečja igračka, napravljena od drvenog točkića kroz koji je provučen konac, pa kad taj konac stežeš i opuštaš, točkić se okreće i bruji ♦ var. vuvăĭtuareb> [Por.] ∞ vuvb> [Vidi]
4488 vuvîi vuvui брујати vuvîib> (ĭuo vuvîĭb>, ĭel vuvîĭeb>) [akc. vuvîib>](gl.) — (onom.) brujati, hujati; ječati ◊ vuvîĭe kamiuańiļi kînd trĭek pi drum, vuvîĭe aroplańiļi pi śĭerĭ, vuvîĭe vîntu kînd baće pin ļamńe— bruje kamioni kad prolaze putem, bruje avioni kad lete nebom, huji vetar kad duva kroz drveće ◊ vuvîĭe vaļa — ječi dolina [Por.] ∞ vuvb> [Vidi]
2782 zabală zabală жвала zabalăb> (mn. zabaļeb>) [akc. zabab>lă] (i. ž.) — (tehn.) žvala, deo konjske opreme ◊ zabaļiļi sînt ļegaće đi uzgiń, șî sa pun la kal în gură, đi sî puată kalu sî sa puarće — žvale su vezane za uzde, i stavljaju se konju u usta, da bi konj mogao da se vodi ♦ sin. žvalăb>, mn. žvaļeb> ♦ up. frîub> [Por.] ∞ kalb> [Vidi]
3381 zaĭkă zaică сојка zaĭkăb> (mn. zăĭśb>) [akc. zab>ĭkă] (i. ž.) — (ornit.) sojka, kreja (Garrulus glandarius) ◊ zaĭka ĭe pasîrĭe kare șî ĭarnă ramîńe în padure, đes zbuară pi-nga kasîļi nuaștre katînd mînkare, ș-atunśa ļesńe o prind kopiĭi în laț — sojka je ptica koja i zimi ostaje u šumi, često leti oko naših kuća tražeći hranu, i tada je deca lako hvataju u zamku ◊ într-o vrĭame zaĭka gata s-a pĭerdut, rar s-a putut veđa ĭarnă, ama akuma ĭară s-a mulțît — jedno vreme sojka se gotovo bila izgubila, retko se mogla videti zimi, ali sada se ponovo namnožila [Por.] [Vidi]
3017 zapadă zăpadă снег zapadăb> (mn. zapĭeḑb>) [akc. zapab>dă] (i. ž.) — sneg ◊ ĭarna kad flotaśi đin nuvîr șă astrukă pomîntu ku zapadă albă — zimi padaju pahuljice iz oblaka i pokrivaju zemlju belim snegom ◊ đin zapadă kopiĭi fak kukoluașă — od snega deca prave grudve ◊ kînd ĭe zapada mare șî baće vîntu, sa fak namĭeț — kad je sneg veliki i duva vetar, prave se smetovi ◊ ńinźe zapada — pada sneg ◊ kopiĭi sa kară ku săĭńiļi pi zapadă — deca se sankaju na snegu ◊ pin zapadă mare s-a mĭers numa ku vîrzuabiļi — po dubokom snegu išlo se samo sa krpljama [Por.] ♦ dij. sin. ńavăb> [Kmp.] ♦ dij. var. ńaob> [Mlava] (Ima umotvorina!) [Vidi]
6212 zaprĭală zăpreală затвор zaprĭalăb> (mn. zaprĭaļeb>) [akc. zaprĭab>lă] (i. ž.) — (med.) zatvor (opstirpacija) ◊ zaprĭală ĭe buală kînd uomu nu puaće sî sa dukă pintru ĭel — zatvor je bolest kad čovek ne može da vrši nuždu ◊ đi zaprĭală nu sa bulnavĭesk numa uamińi, numa șă vićiļi — od zatvora ne oboljevaju samo ljudi, nego i stoka ◊ zaprĭala s-a ļikuit ku ḑamă đi varḑă, or ku spumă đi sapun — zatvor se lečio rasolom, ili sapunicom [Por.] ∞ zaprib> [Vidi]
2598 zatkă zatcă повраћача zatkăb> (mn. zătkeb>) [akc. zab>tkă] (i. ž.) — (tehn.) povraćača, povratač, zatezaljča, zatezaljka, motka kojom se otpušta osnova sa zadnjeg vratila razboja ◊ zatka ĭe un bît lung, învîrat în kapu sululuĭ al đinapuoĭ, ku kare țîsatuarĭa slubuađe urḑala kînd sa umpļe spațu — povraćača je dugačak štap, uvučen u glavu zadnjeg vratila, kojim tkalja otpušta osnovu, kada se napuni „spac” [Por.] ∞ razbuoĭb> [Vidi]
781 zavĭelkă zăvelcă кецеља zavĭelkăb> (mn. zavĭelśb>) [akc. zavĭelkăb>] (i. ž.) — kecelja, deo ženske nošnje ◊ zavĭelkă ku bĭaće — kecelja sa vodoravnim šarama ◊ zavĭelka dă fuĭuor — lanena kecelja ♦ sin. pristaĭkăb> [Hom.] [Vidi]
4150 zămărlău umplutură надев zămărlăub> (mn. zămărluaĭeb>) [akc. zămărlăb>u] (i. s.) — (nutr.) nadev ◊ zămărlău ĭe mistakatura đе uauă șî brînḑă, kare sa puńe în plaśinț — zamarlau je nadev od jaja i sira kojim se pune plačinte ◊ la Tanda, Gorńana șî Krivĭeļ zămărlău đe plaśinț s-a fakut đen uou, brînḑă șî śapă — u Tandi, Gornjani i Krivelju nadev za plačinte pravio se od jaja, sira i luka ♦ sin. kofrțăub> [Por.] ∞ plaśintăb> [Vidi]
3833 zbăg refugiu збег zbăgb> (mn. zbăgurĭb>) [akc. zbăb>g] (i. s.) — zbeg ◊ zbăgu ĭe gramada đi lumĭe kare đi vrĭamĭa đi raturĭ fuźe-n padure, sî sa pituļe đi rău dușmańilor — zbeg je grupa ljudi koja za vreme ratova beži u šumu, da se sakrije od neprijateljskog zla ◊ zbăg sa kĭamă șî luok pitulat unđe lumĭa sa pitulă đi vrĭamĭa đi rat — zbeg se zove i skrovito mesto, gde se ljudi kriju za vreme rata [Por.] [Vidi]
3813 zbîrn! zbârn збрн! zbîrnb>! [akc. zbîb>rn] (uzv.) — (onom.) 1.b> „zbrn!” zvuk zujanja krupnijeg insekta ◊ un gîrgauńe ĭeșî đin butuarkă, șî „zbîrn!” đirĭept la mińe în păr — izađe stršljen iz šupljike, i „zbrn!” pravo kod mene u kosu 2.b> „tandr!”, zvuk landaranja nekog labavog dela ◊ s-a đisprins șîna la kar, șî numa „zbîrn! zbîrn!” dupa nuoĭ — otpala šina na kolima, i samo „tandr! tandr!” za nama 3.b> „fiu!” fiuk, zvuk preleta metka ili odbačenog kamena ◊ naruodu, trasă đin șlaĭdîr kîtra mińe, șî pĭatră „zbîrrrn!” la mińe pi lînga urĭake — ludak, potegao praćku na mene i kamen „fiuuu!” pored moga uva [Por.] [Vidi]
3810 zbîrśi zbârci збрчкати се zbîrśib> (ĭuo ma zbîrśeskb>, ĭel sa zbîrśașćeb>) [akc. zbîrśib>] (gl. p. ref.) — zbrčkati se, naborati, dobiti bore ◊ la bîtrîńață la uom sa zbîrśașće pĭaļa pi față — u starosti čoveku se zbrčka koža na licu ♦ sin. înkrețîb> [Por.] [Vidi]
3812 zbîrśit zbârcit наборан zbîrśitb> (zbîrśităb>) (mn. zbîrśițb>, zbîrśićeb>) [akc. zbîrśib>t] (prid.) — (anat.) naboran, pun bora ◊ muma-n bătrîńit, șî-m kađe greu kînd văd kît ĭe đi zbîrśită pi firĭe — majka mi je ostarila, i teško mi pada kad vidim koliko je naborana u licu ♦ sin. înkrețîtb> [Por.] ∞ zbîrśib> [Vidi]
3811 zbîrśitură zbârcitură бора zbîrśiturăb> (mn. zbîrśiturĭb>) [akc. zbîrśitub>ră] — 1.b> (anat.) bora na koži ◊ muĭare ćinîră, da pļină đi zbîrśiturĭ pi lînga uokĭ — mlada žena, a puna bora oko očiju 2.b> nabor na odeći ◊ zbîrśitură la krețan s-a kĭemat krĭeț — nabor na suknji zvao se krec ♦ sin. înkrețîturăb> [Por.] ∞ zbîrśib> [Vidi]
35 zbura zbura летети zburab> (ĭuo zbuorb>, ĭel zbuarăb>) [akc. zburab>] (gl. p.) — 1.b> leteti, kretati se po vazduhu, (ptica, avion) ◊ zbuară ka pasîrĭa — leti kao ptica ◊ zbuară pi sus — leti na visini 2.b> hitati, žuriti, kretati se brzo ◊ la prispit nakazu, șă nu aļargă, numa zbuară — pritisla ga muka, pa ne trči, nego leti 3.b> raditi nešto velikom brzinom ◊ trasă sabĭa, iĭ zbură kapu — manu sabljom, odseče mu glavu [Por.] [Vidi]
2143 zburdațîĭe zburdatură лудирање zburdațîĭeb> (mn. zburdațîĭb>) [akc. zburdațîb>ĭe] (i. ž.) — ludiranje, raskalašno ponašanje, razbacivanje imetkom ◊ la ńima n-a fuost așa zburdațîĭe ku bańi ka la iĭ, đ-aĭa a ramas guoĭ ka žîpu, fara ńimika — ni kod koga nije bilo takvog ludiranja sa parama kao kod njih, zato su ostali goli k’o pištolj, bez ičega [Por.] ∞ zburdab> [Vidi]
2144 zburdaļńik zburdalnic разметљивац zburdaļńikb> (zburdaļńikăb>) (mn. zburdaļńiśb>, zburdaļńiśeb>) [akc. zburdab>ļńik] (prid.) — razmetljivac, raspikuća ◊ nu sa șćiĭe kare ĭe măĭ rău đin iĭ duoĭ: ĭel ĭe zburdaļńik la mĭană, ĭa nare marźină ku labdaturĭ, șî đin iĭ pănă la urmă n-o să fiĭe ńimika — ne zna se ko je gori od njih dvoje: on je razmetljivac u kafani, ona nema granicu u hvalisanju, i od njih do kraja neće biti ništa [Por.] ∞ zburdab> [Vidi]
3326 zdumpańi zdupăi трескати zdumpańib> (ĭuo zdumpănb>, ĭel zdumpăńeb>) [akc. zdumpańib>] (gl. p. ref.) — (onom.) treskati, jako udarati o nešto uz tresak ◊ s-a mîńiĭat pi muĭare, mĭarźe đin suobă-n suobă, șî numa zdumpîńe ku ușîļi, parke sînt ușîļi đevină — naljutio se na ženu, ide iz sobe u sobu i samo treska vratima, kao da su mu vrata kriva ◊ s-a dus să vadă śe zdumpîńe-n puod, kă kopiĭi sa ćem să nu fiĭe vrun moruoń — otišao je da vidi šta to treska na tavanu, jer se deca boje da nije neki vampir ♦ var. (ret.) zdumpaib> [Por.] ∞ zdumpb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
3897 zgaĭbă zgaibă краста zgaĭbăb> (mn. zgaĭbeb>) [akc. zgab>ĭbă] (i. ž.) — (med.) krasta ◊ zgaĭbă ĭe kuažă śe sa prinđe pi bubă kînd sa vinđikă — krasta je pokorica koja se hvata na rani, kada zarasta [Por.] [Vidi]
6071 zgîțai zgâțâi трести zgîțaib> (ĭuo zgîțîĭb>, ĭel zgîțîĭeb>) [akc. zgîțaib>](gl. p. ref.) — tresti, drmati ◊ đi kînd iĭ zgîțîĭe patu să-l pumeńaskă, ama ĭel duarme bat muort, șă nu sîmće ńimika — otkad mu trese krevet da ga probudi, ali on spava mrtav pijan, i ne oseća ništa ♦ sin. klăćinab> [Por.] [Vidi]
4309 zgîi zgâi кеzити се zgîib> (ĭuo ma zgîĭeskb>, ĭel sa zgîĭașćeb>) [akc. zgîib>] (gl. ref.) — zijati, ceriti se, keziti se ◊ sa zgîĭașće kîtra lumĭe ku gura kaskată, ka un prostovan — zija u ljude otvorenih usta, kao neki prostak ◊ nu ći zgîi așa kîtra mińe, kă-ț zdau o palmă — ne zijaj tako u mene, jer ću ti opaliti šamar ◊ ĭ-a spus frumuos să nu sa zgaĭaskă, da ĭel tot sa zgaĭașće șî sa strîmbă ka kînd ĭe plesńit — lepo mu je rekla da se ne kezi, ali on se i dalje kezi i bekelji kao da je blesav ♦ var. zgaib> (zgaĭeskb>, zgaĭașćeb>) ♦ sin. zgîmboĭab>, bîzgoĭab> [Por.] [Vidi]
3896 zgîĭe zgâie зијавко zgîĭeb> (mn. zgîĭb>) [akc. zgîb>ĭe] (i. ž.) — (pej.) zijavko, kezavko; blenta ◊ zgîĭe ĭe uom kam pruost kare askultă ku gura kaskată, kă nu înțaļaźe ńimika — zijavko je priprost čovek koji sluša otvorenih usta, jer ne razume ništa ♦ var. zgîĭturăb> [Por.] ∞ zgîib> [Vidi]
5606 zgîrîĭat sgâriat гребање zgîrîĭatb>² (mn. zgîrîĭaturĭb>) [akc. zgîrîĭab>t] (i. m.) — grebanje ◊ kopilu nu s-a lasat đi zgîrîĭat ku piruońu, dakă a kîpatat bataĭe đi la ta-su — dete nije manulo grebanje ekserom, iako je dobilo batine od oca [Por.] ∞ zgîrîĭab> [Vidi]
3900 zgîrś cârcel грч zgîrśb> (mn. zgîrśurĭb>) [akc. zgîb>rś] (i. s.) — (med.) grč ◊ a notat ustańit, șî la prins zgîrśu, sa fi fuost apa măĭ adînkă, sa fi îńekat sigurat — plivao je umoran i uhvatio ga grč, da je voda bila dublja, udavio bi se sigurno [Por.] ∞ zgîrśib> [Vidi]
3899 zgîrśitură zgârcitură тврдица zgîrśiturăb> (mn. zgîrśiturĭb>) [akc. zgîrśitub>ră] (i. ž.) — (pej.) tvrdica, cicija; sebičnjak ◊ zgîrśitură grĭa, pļin đi bań da nu dă la ńima ńiś în prumut — teška tvrdica, pun para, a ne da nikom ni na zajam ♦ var. zgîrśitb> [Por.] ∞ zgîrśib> [Vidi]
5279 zgorńaĭkă zgornire изгонац zgorńaĭkăb> (mn. zgorńeĭśb>) [akc. zgorńab>ĭkă] (i. ž.) — (izob.) (pej.) izgonac ◊ zgorńaĭkă s-a kĭemat koļașa ku kare la nuntă a dudait nașu ś-a șaḑut prĭamult șă n-a vrut să pļaśe, dakă s-a gaćit tuaće ađeturļi nunțășć — izgonac se zvao kačamak kojim se sa svadbe terao kum koji je sedeo predugo i nije hteo da pođe, iako su svi svadbeni običaji bili svršeni [Por.] ∞ zgorńib> [Vidi]
2506 zgribĭenț zgrebenţ загребенци zgribĭențb> (mn. zgribĭențurĭb>) [akc. zgribĭeb>nț] (i. m.) — zagrebenci, zagrebenće; grebenac, ostaci kučine ◊ zgribĭențu ĭe otpadu dî la kîlț śe uđașće-n darak, bun dă străkurat rakiĭa kînd sa friźe la kazan — zagrebenac je otpad sa kučine koji ostaje na grebenu, dobar je za proceđivanje rakije kad se peče na kazanu ◊ dăn ĭel sa fakut șă baćală dă kuśimă — od njega se pravila i osnova za ponjavu [Mlava] ♦ dij. var. zgrĭebińb> (Tanda) [Por.] ♦ up. giburăb> [Por.] [Vidi]
782 zgură zgură згура zgurăb> (mn. zgurĭb>) [akc. zgub>ră] (i. ž.) — 1.b> zgura, gar, smolasta materija koja ostaje iza sagorevanja ◊ dupa śe faś fuoku ku ćumuru dîn maĭdan, să faśe multă zgură în ćionk or în șporiĭet — kada se loži vatra drvenim ugljem iz rudnika, u čunku ili šporetu nahvata se mnogo zgure ◊ zgura nuĭe ka fuńiźina, ĭa ĭe ka smuala ńiagră șî ļipiśuasă — zgura nije kao gar, ona je crna i lepljiva kao smola ◊ kînd să skutură ćuonku, fuńiźina ĭasă kî ĭe ușuară, dar zgura uđiașće, șî ćuonku trăabuĭe ćistît k-un bît — kada se čunak trese, gar izlazi jer je lagan, a zgura ostaje, pa čunak treba da se čisti nekim štapom [Hom.] 2.b> otpadak ili sporedni proizvod pri topljenju, paljenju metalne rude; šljaka, troska, drozga (Речник МС) 3.b> čest toponim u rudarskim mestima istočne Sbije ♦ (top.) Zgurĭ, luok pi Kulmĭa mikă, în Arnaglaua, unđe vrodată s-a topit ruda — Zgure, zvano mesto na Maloj kulmi u ataru Rudne Glave, gde se nekada topila ruda 4.b> zagorelo mesto na dnu kuhinjske posude ◊ muĭarĭa a zuĭtat ćigańa pi fuok, șî s-a prins zgură pi fund — žena je zaboravila tiganj na vatri, i tiganj je zagoreo [Por.] [Vidi]
4219 zîdańiță baniţă зиданица ? zîdańițăb> (mn. zîdańițb>) [akc. zîdańib>ță] (i. ž.) — (zast.) zidanica, sud za semenje ◊ zîdańiță a fuost vas đin obadă đi butuarkă, fakut đi pazît marunțîșu — zidanica je bila drveni sud od šupljike drveta, napravljen da se u njemu čuva zrnevlje ◊ zîdańița avut fund đi blană rotată, prins đi ĭa ku kuńe đe ļemn — zidanica je imala dno od okrugle daske, pričvršćene za nju drvenim čavlima ◊ fundu zîdańițî a fuost îngăurit la mižluok — dance zidanice bilo je probušeno na sredini ◊ î-n gaură la fundu zîdańițî a fuost înțapată đinuntru o furkă ku triĭ kuarńe, fakută đin kuorn uskat — u rupu na dnu zidanice bila je iznutra ubodena račka sa tri roga, izrađena od suvog drena ◊ furka ku tri kuarńe înțapată đinuntru în zîdańiță a rarit buobiļi să nu sa izgorĭaskă đi vlagă — troroga račka umetnuta u zidanicu iznutra razređivala je zrnevlje da se ne upali od vlage ♦ sin. butuarkăb> [Por.] ◊ zîdańiță la nuoĭ s-a kĭemat vas đi ļemn în kare s-a țînut oțătu, fakut ka źubanu, ku gaură largă đ-aputut oțătu sî sa ĭa ku śuoĭu — zidanica je kod nas bio sud u kome se držalo sirće, sličan žbanu, sa velikim otvorom da je sirće moglo da se zahvati čašom (Topla) [Crn.] ♦ dij. sin. banițăb> (Šipikovo) [Tim.] [Vidi]
2767 zîmbak zambac крин zîmbakb> (mn. zîmbaśeb>) [akc. zîmbab>k] (i. s.) — (zast.) (bot.) krin, ljijan (Lilium candidum) ◊ zîmbak ĭe fluare đin građină, ku fluorĭ albe — krin je baštensko cveće, sa belim cvetovima ♦ sin. krinb> [Por.] [Vidi]
3015 zîmbră zâmbre зазубица zîmbrăb> (mn. zîmbreb>) [akc. zîb>mbră] (i. ž.) — (vet.) zazubica, upala desni kod konja (Gingivitis), ili bolne izraslice na usnama goveda ◊ zîmbră ĭe buala vićilor, kînd la vită krĭesk ńișći rînḑă miś pi buḑa, șî ĭa nu puaće sî paskă ńiś sî bĭa apă — izraslica je goveđa bolest, kad govedu izrastu neke male rese na usnama, pa govedo ne može ni da pase, ni da pije vodu ◊ (med.) zîmbrîļi la vită sa ļekuĭe ku fuarfiśiļi: kum ĭaļe krĭesk, așa uomu ļi taĭe — izraslice se kod goveda leče makazama: kako one rastu, tako ih čovek seče [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
4753 zmău zmeu змај zmăub> (mn. zmăĭb>) [akc. zmăb>u] (i. m.) — (demon.) zmaj, (astr.) kometa, bolid ◊ zmău ĭe o viđarĭe kare zbuară pista śerĭ — zmaj je svetlost koja leti preko neba ◊ zmău tună pi kuoș în kasă unđe traĭașće vro văduvă ćinîră, sa profaśe voĭńik ș-o ia đi ibomńikă — zmaj ulazi kroz odžak u kuću u kojoj živi mlada udovica, pretvara se u muškarca i uzima je za ljubavnicu ♦ sin. al zburatuorĭb> [Por.] ∞ stauăb> [Vidi]
3804 zminćală sminteálă сметња zminćalăb> (mn. zminćaļeb>) [akc. zminćab>lă] (i. ž.) — 1.b> smetnja, ometanje ◊ ńiś o dobîndă nuĭe đin ĭel, numa zminćală la tuot lukru — nikakva korist od njega, samo smetnja na svakom poslu ◊ zminćală la vuorbă — smetnja u govoru 2.b> (med.) mentalna bolest ◊ s-a fakut ku zminćală la kap, lovit — rodio se sa nekom mentalnom smetnjom, ćaknut ♦ var. sminćalăb> [Por.] ∞ zminćib> [Vidi]
3803 zminći zminti сметати zminćib> (ĭuo zminćeskb>, ĭel zminćașćeb>) [akc. zminćib>] (gl. p. ref.) — 1.b>b> smetati, ometati ◊ fuź, nu ma zminći đin lukru — beži, nemoj mi smetati u poslu 2.b>b> pogrešiti ◊ a zminćit drumu, ș-a pļekat în parća strîmbă — pogrešio je put, i krenuo na krivu stranu ◊ a zminćit la numîr — pogrešio u brojanju ♦ var. sminćib> ♦ sin. greșîb> [Por.] [Vidi]
3806 zminćit smintit ометен zminćitb> (zminćităb>) (mn. zminćițb>, zminćićeb>) [akc. zminćib>t] (prid.) — 1.b> ometen, sa smetnjama ◊ zminćit đin vrĭame rîa, s-a pĭerdut în munće — ometen lošim vremenom, zalutao je u planini 2.b> (med.) ćaknut, lud ◊ nu țîńe minće ńimika, kî ĭe đin vro buală în kopilariĭe kîta zminćit la kap — ne pamti ništa, jer je od neke bolesti u detinjstvu malo udaren u glavu ♦ var. sminćitb> [Por.] ∞ zminćib> [Vidi]
4260 zmĭaură zmeură малина zmĭaurăb> (mn. zmĭaurĭb>) [akc. zmĭab>ură] (i. ž.) — (bot.) malina ◊ zmĭaura ĭe buruĭană ku buobe marunće ka mura, numa sînt ruoșe — malina je biljka sa sitnim bobicamae kao kupina, samo su crvene [Mlava] ♦ dij. sin. maļinăb> [Por.] [Vidi]
4480 znamîn znamăn споменик znamînb> (mn. znamîńb>) [akc. znab>mîn] (i. m.) — (rel.) nadgrobni spomenik ◊ în Porĭeśa, znamînu la mormîntu muortuluĭ sa puńe pănă nu sa-npļińașće anu đi la muarće — u Poreču se spomenik na grobu pokojnika postavlja pre isteka godišnjice smrti ◊ dakă uomu nu puaće să pună znamîn la parinț pănă la anu, ăl puńe pănă la triĭ ań — ako čovek ne može roditeljima da postavi spomenik do godinu dana, onda ga postavlja do treće godine ◊ dakă nu sa puńe znamînu pănă la triĭ ań, đ-aśi înkolo nu sa măĭ puaće puńa ńiśkînd — ako se spomenik ne postavi do treće godine, posle toga se ne može postaviti nikad ◊ moșîĭa lu parinț la kare kopiĭi n-a pus znamîn, pĭarđe birekĭetu, șî moșćeńitori n-o sî pouată arańi ku ĭa — imovina roditela kojima deca nisu podigla spomenik, gubi plodnost, i naslednici neće moći da se prehrane sa nje ♦ sin. pĭatrăb> [Por.] [Vidi]
2336 znuabă zloabă злоба znuabăb> (mn. znuabeb>) [akc. znuab>bă] (i. ž.) — 1.b> zloba, nedelo, zločin; spletka, intriga; smicalica ◊ bugari a fakut mare znuabe dă vrĭamĭa dă rat, da ńima nu ĭ-a suđit prăntu aĭa — bugari su činili velika zla za vreme rata, a niko im nije sudio zbog toga ◊ nuĭe uom kum trăbe, numa faśe la znuabe, alta nu șćiĭe — nije čovek kako treba, samo pravi smicalice, drugo ne zna [Mlava] 2.b> (o deci) nestašluk ◊ aldrakuluĭ kopilo-sta, a krĭeskut, da nu sa măĭ lasă đi znuabe — đavolasto dete, odraslo je, a nije se manulo nestašluka (Tanda) [Por.] [Vidi]
6276 zubun zăbun зубун zubunb> (mn. zubuńeb>) [akc. zubub>n] (i. s.) — zubun ◊ zubun a fuost țuală śe s-a purtat đisupra, pista alalće țuaļe, fakut đi śuarik gruos, ku mîńiś skurće, or fara mîńiś — zubun je gornji haljetak koji se nosio preko druge odeće, skrojen od debljeg sukna, sa kratkim rukavima, ili bez rukava ◊ zubunu a purtat șî muĭeriļi, șî uamińi — zubun su nosili i muškarci i žene ◊ zubunu s-a pĭerdut întra raturĭ, kînd l-a skimbat burka — zubun se izobičajio izmedju dva rata, kada ga je zamenio kaput [Por.] [Vidi]
2732 zuĭta zăuita заборавити zuĭtab> (ĭuo zauĭtb>, ĭel zauĭtăb>) [akc. zuĭtab>] (gl. p. ref.) — zaboraviti, zaboravljati (se) ◊ aĭa ś-a fuost, trăbe zuĭta — to što je bilo, treba zaboraviti ◊ răotaća nu sa zauĭta ļesńe, or ĭuta — zločin se ne zaboravalja lako, ili brzo [Por.] ♦ dij. var. uĭtab> [Kmp.] [Vidi]
2733 zuĭtat zăuitat заборављен zuĭtatb> (zuĭtatăb>) (mn. zuĭtațb>, zuĭtaćeb>) [akc. zuĭtab>t] (prid.) — zaboravljen, koji je pao u zaborav ◊ mulće ađeturĭ batrîńe sînt astîḑ zuĭtaće — mnogi stari običaji su danas zaboravljeni [Por.] ∞ zuĭtab> [Vidi]
4116 zvînta zvânta просушити zvîntab> (ĭuo zvîntb>, ĭel zvîntăb>) [akc. zvîntab>] (gl. p. ref.) — prosušiti, osloboditi se vlage ◊ sî măĭ așćetăm kîta ku sapatu, sa va măĭ zvînta pomîntu — da sačekamo malo sa okopavanjem, možda će se prosušiti zemlja ◊ la strîbatut pluaĭa, ș-a pus burka la kamîn sî sa zvînće — probila ga je kiša, i stavio je kaput kraj kamina da se prosuši ♦ sin. zbiśulab> [Por.] [Vidi]
4464 zvîntat zvântat просушен zvîntatb> (zvîntatăb>) (mn. zvîntațb>, zvîntaćeb>) [akc. zvîntab>t] (prid.) — prosušen; suv ◊ sa ḑîśe kî ĭe śuava zvîntat kînd a fuost ud, da s-a uskat măĭdo tuot la vînt or la suare — kaže se da je nešto prosušeno kad je bilo mokro, a osušilo se gotovo sasvim na vetru ili suncu ◊ măĭ đes sa ḑîśe đi pomînt rîveńit kî s-a zvîntat — najčešće se kaže za vlažnu zemlju da se prosušila [Por.] ∞ zvîntab> [Vidi]
3440 žăļ jale жалост žăļb>¹ (mn. žăļeb>) [akc. žăb>ļ] (i. s.) — žalost, žal, patnja, bol ◊ žăļ mare, a perit baĭat ćinîr — velika žalost, poginuo mlad momak ◊ žăļu dupa ĭel ńiś în ḑî đi astîḑ nu s-a stîmparat — žal za njim se ni dan-danas nije ugasio ◊ žăļu arđe în ińimă — žalost peče u srcu [Por.] ∞ žaļib> [Vidi]
6095 žăļ panglică neagră флор žăļb>² (mn. žăļeb>) [akc. žăb>ļ] (i. s.) — (ver.) flor, znak žalost ◊ pănă nu s-a dus ńegru dupa-ĭ muorț, sămnu kî ĭe uomu žăļńik a fuost o șļîngă îngustă ńagră kare s-a kĭemat žăļ — dok se nije nosila crnina za pokojnicima, znak žalost je bila crna uska traka koju su zvali flor ◊ barbațî a dus žăļu ļegat đirĭept pista kaśulă albă, da muĭeriļi atirnat la kîrpă în vîru kapuluĭ — muškarci su flor nosili vezanog rano preko bele šubare, a žene prikačenog na marami povrh glave ◊ dakă a žaļit voĭńik, muĭeriļi a prins žăļu pi kîrpă la vîru kapuluĭ đi parća đirĭaptă, slubaḑît înapuoĭ, da dupa muĭare, la prins đi parća stîngă — ako su žalile muškarca, žene su flor nosile prikačenog na marami povrh glave sa desne strane, a za ženom, kačile su ga sa leve strane ◊ pănă a žaļit ku kapu guol, barbațî a duś žăļu ļegat la gît — dok su žalili gologlavi, muškarci su flor nosili oko vrata [Por.] ∞ žaļib> [Vidi]
6341 žđiuor jdior куна златица žđiuorb> (mn. žđiuorĭb>) (i. m.) — (zool.) 1.b>b>b> kuna zlatica (Martes martes) ◊ 2.b>b>b> tvor (Putorius putorius) ◊ ńişći vînaţ batrîń đi supt Guol a puvestît kî ĭe žđioru žuavină puturuasaă — neki stari lovci ispod Deli Jovana govorili su da je žđior smrdljivi tvor [Por.] ∞ žđierb> [Vidi]
5753 žgĭebui jghebui ужљебити žgĭebuib> (ĭuo žgĭebuĭb>, ĭel žgĭebuĭeb>) [akc. žgĭebuib>] (gl. p.) — užljebiti ◊ aļes un gruos bun đi žgĭebuit žgĭabu đi adapat vićiļî în ĭel — odabrao je deblo dobro da se u njemu užljebi valov za pojenje stoke [Por.] ∞ žgĭabb> [Vidi]
1789 žîglă jâglă жагља žîglăb> (mn. žîgļeb>) [akc. žîb>glă] (i. ž.) — žaglja, drvena prečka koja spaja gornji i donji deo jarma ◊ la źug ĭastă duauă žîgļe — na jarmu ima dve žaglje ◊ žîglă are duauă gîăurĭ la vîr, ku kare sa larźiașće or sa skurtă źugu, sî sa adukă dupa kum ĭe gîtu lu viće — žaglja ima dve rupe pri vrhu, kojima se širi i skuplja jaram, da bi se podesio prema vratu životinje ♦ up. źugb>, rastîăub>, fiulareb> [Por.] ∞ źugb> [Vidi]
6152 žîgńi jigni жигнути žîgńib> (ĭuo žîgńeskb>, ĭel žîgńiașćeb>) [akc. žîgńib>] (gl. p. ref.) — 1.b> (med.) žignuti ◊ s-a vaĭtă kă-l žîgńașće vro durĭare pista șîaļe, đi kînd a-nkarkat karu ku ļiamńe — žali se da ga žiga neka bol preko leđa, otkad je tovario kola sa drvima 2.b> (tehn.) beliti, označavati zasecanjem ◊ ļemnu kare vreĭ să însămń đi vro trĭabă, numa ăl žîgńeșć kîta ku sakurĭa đintro parće — stablo koje hoćeš da obeležiš za neku potrebu, samo malo obeliš sekirom s jedne strane [Por.] [Vidi]
2463 žîguare jigoare џукела žîguareb> (mn. žîguorĭb>) [akc. žîguab>re] (i. ž.) — 1.b> džukela, mršav pas ◊ ńi s-a bulnavit kîńiļi, nu manînkă, a slabit, iĭ sa vîăd usaîļi pin pĭaļe, s-a fakut o žîguare kare nu-ț măĭ trabe în traușă — razboleo nam se pas, ne jede, oslabio je, vide mu se koske kroz kožu, postao je jedna džukela koja ti više ne treba u dvorištu 2.b> (fig.) (za čoveka) (pej.) džukela, mrcina ◊ așa žîguare đi uom kum ĭe Trailă, n-a măĭ vaḑut ĭuo pănă akuma — takvu džukelu od čoveka kakav je Trailo, ja do sada nisam video [Por.] [Vidi]
5793 žîguĭală jeguială жгаравица žîguĭalăb> (mn. žîguĭelurĭb>) [akc. žîguĭab>lă] (i. ž.) — (med.) žgaravica, gorušica ◊ kînd dupa vro mînkare or bĭare će arđe-n pĭept, sa ḑîśe kă ć-astupă žîguĭala — kada te posle nekog jela ili pića peče u grudima, kaže se da te davi gorušica ♦ var. žuguĭalăb> [Por.] [Vidi]
5794 žîp jip прут žîpb> (mn. žîpĭb>) (i. m.) — prut, štap ◊ žîp ĭe krĭangă guală, fara krĭanźe șî fara frunḑă — prut je gola grana, bez grančica i bez lišća ◊ s-a luvat dupa kopiĭ ku un žîp đi kuorn — pojurio je decu jednum drenovim prutom ◊ (izr.) guol ka žîpu — go ko prut (siromašan) [Por.] ∞ bîtb> [Vidi]
5796 žîpai jăpăi млатити žîpaib> (ĭuo žîpîĭb>, ĭel žîpîĭeb>) [akc. žîpaib>](gl. p.) — mlatiti, batinati, tući štapom ◊ luvară un žîp ku tot, șă-l frînsiră ku bataĭa, să nu-ĭ mă-ĭ đa-n gînd să fure — uzeše jednu motku, i polomiše ga od batina, da mu više ne padne na um da krade [Por.] ∞ žîpb> [Vidi]
3441 žîr jâr жир žîrb> (mn. žîrurĭb> ?) (i. s.) — (bot.) žir, plod hrasta ili bukve ◊ đemult a fuost duos kît vrĭeĭ, șî tuot pļin đi žîr — nekad je bilo šume koliko hoćeš, i sva je bila puna žira ◊ ku žîru s-a arańit puorśi, da șî lumĭa la mînkat kînd ĭ-a razbit fuamića — žirom su se hranile svinje, a i ljudi su ga jeli kad bi ih savladala glad ♦ sin. gindăb> [Por.] [Vidi]
6299 žîžgan jâjgan ? жгољав žîžganb> (žîžganăb>) (mn. žîžgańb>, žîžgańeb>) [akc. žîžgab>n] (prid.) — žgoljav ◊ uom žîžgan ĭe slab, uskat ka žîpu, șî đes bolnaviśuos — žgoljav čovek je mršav, usukan kao motka i često bolešljiv [Por.] [Vidi]
2080 žńap jneap крњак žńapb> (mn. žńepĭb>) [akc. žńab>p] (i. m.) — krnjak, odlomljen deo tanje grane koji služi kao motka ◊ pusă mîna pi un žńap, șî ma luvă pi dupa kap, șî dăĭ, șî dăĭ, pănă nu kaḑuĭ tuot sînźaruos — dohvati jedan krnjak, pa počne da me mlati, pa udri, pa udri, dok ne padoh sav krvav ♦ var. žńiapb> ♦ up. žńapînb> [Por.] ∞ bîtb> [Vidi]
6374 žńapîn jneapăn клека žńapînb> (mn. žńapińb>) (i. m.) — (izob.) (bot.) kleka (Juniperus communis) ◊ la nuoĭ s-a şćut đi žńapîn numa pi vuorbă, ļemnu n-a fuost kunoskut, kî śuośiļi nuaştre n-au nalţîme kare kată žńapînu — kod nas se za kleku znalo samo po imenu, biljka nije bla poznata, jer naša brda nemaju tu visinu koju kleka traži ♦ up. žńapb> [Por.] [Vidi]
3295 žordaļiu zărzălui кајсија (дрво) žordaļiub> (mn. žordaļiĭb>) [akc. žordaļib>u] (i. m.) — (bot.) kajsija (drvo), (Prunus armeniaca) ◊ žordaļiu ĭe puom mik, ku fluorĭ albe șî puamă galbină — kajsija je niska voćka sa belim cvetom i žutim plodom ◊ žordaļiu ĭe puom kare la nuoĭ sa pĭarđe mirekuț, sa măĭ gasîașće unđe-unđe, al tuot măĭ rar — kajsija je voćka koja se kod nas polako gubi, još se može naći tu i tamo, ali sve ređe ♦ var. zorzoļiub> (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. zărzaļiub> (Novi Sip) [Dun.] ♦ dij. var. zărzăļiub> (Topla) [Crn.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
2367 žordar jordar прутар žordarb> (mn. žordarĭb>) [akc. žordab>r] (i. m.) — (izob.) prutar, gonič ◊ žordar a fuost uom sarak kare n-avut plugu luĭ, șî s-a dus în prumut la ăla kare l-a avut, să-ĭ mîńe ku žuarda buoĭi la arat, da pĭe urmă ĭel iĭ întuarśe înprumutu kînd vińe ku plugu șî-ĭ are luoku lu sarak — prutar je bio siromašan čovek koji nije imao svoj plug, pa je odlazio u zajam kod onoga ko ga je imao, da mu prutom goni volove na oranju, a posle mu ovaj vraća zajam kad dođe sa plugom i siromahu izore njivu ◊ đemult s-a arat ku triĭ parĭekĭ đi buoĭ, șî žordarĭu a purtat griža đi tuaće parĭeki-ļa sî tragă plugu kum trîabe — nekada se oralo sa tri para volova, i gonič je vodio računa o njima da vuku plug kako treba [Por.] ∞ žuardă b> [Vidi]
2366 žorđiță jordiţă прутић žorđițăb> (mn. žorđițb>) [akc. žorđib>ță] (i. ž.) — (demin.) prutić, štapić ◊ kopiĭi miś fļuțîĭ ku o žorđiță pi kur, sî sa învĭață la bataĭe, kînd fak vro drăkovină — malu decu fićkaš nekim prutićem po dupetu, da se naviknu na batine, kada učine neki nestašluk [Por.] ∞ žuardăb> [Vidi]
3932 žuampă joampă рупа žuampăb> (mn. žuampeb>) [akc. žuab>mpă] (i. ž.) — rupa, udubljenje ◊ n-a bagat sama, a dat ku ruata în vro žuampă, ș-a kaḑut înkurișkapiće — nije pazio, udario je biciklom u neku rupu, i pao naglavačke ◊ a luvat pluaĭa drumu, a ramas numa žuampă lînga žuampă — odnela kiša put, ostala je samo rupa do rupe ♦ sin. gaurăb>, žapinăb> [Por.] [Vidi]
2365 žuardă joardă прут žuardăb> (mn. žuorḑb>) [akc. žuab>rdă] (i. ž.) — prut ◊ žuardă ĭe nuĭauă, lungă șî supțîrĭe, frîntă or taĭată đin krĭangă lu vrun ļiemn žîlau, ku kare s-a mînat vićiļi — prut je tanka i dugačka šiba, izlomljena ili isečena od grane nekog žilavog drveta, kojom se terala stoka ◊ ku žuarda supțĭre đi bătrîńață, daskîļi a batut kopiĭi la șkuală — tankim prutom su nekada uičitelji tukli decu u školi ◊ ku žuarda șî parințî a fļuțait pi kur kopiĭi a luor aĭ ńimĭarńiś — prutom su i roditelji šibali po dupetu svoju nemirnu decu [Por.] ∞ bîtb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
5804 žuđeka judeca грдити žuđekab> (ĭuo žuđikb>, ĭel žuđikăb>) [akc. žuđekab>] (gl. p. ref.) — 1.b> grditi, prekorevati ◊ a žuđekato șî parințî da șî prĭaćińi, ama ĭa a fuost tare đi kap, șă n-askultat pi ńima — grdili je i roditelji i prijatelji, ali je ona bila tvrdoglava, i nije slušala nikoga 2.b> (zast.) suditi ◊ đimult, pintru śe gođe napastă, uomu s-a dus la kińezu să-l žuđiśe întra marturĭ, să sa vadă fiva đevină or nu — nekada, za bilo koju sumnju, čovek je išao kod kneza da mu se sudi pred svedocima, da se vidi da li je kriv ili ne [Por.] [Vidi]
5805 žuđekat judecat критикован žuđekatb> (žuđekatăb>) (mn. žuđekațb>, žuđekaćeb>) [akc. žuđekab>t] (prid.) — kritikovan ◊ n-a trekut ḑîua să n-a fi fuost žuđekată đi la suakra fara ńiśkotrĭabă — nije prošao dan da nije bila kritikovana od strane svekrve bez ikakvog razloga [Por.] ∞ žuđekab> [Vidi]
2708 žumit jumit жмурке žumitb> (mn. žumićeb>) [akc. žumib>t] (i. s.) — (zast.) žmurke, vrsta dečje igre ◊ kînd am fuost mikă, măĭ mult ń-am žukat la žumit — kad sam bila mala, najviše smo igrali žmurke [Por.] [Vidi]
2948 žumuļală jumuleală черупање žumuļalăb> (mn. žumuļelurĭb>) [akc. žumuļab>lă] (i. ž.) — čerupanje, čupanje ◊ s-a dus muma la ćeĭka, să-ĭ ažuće la žumuļală, kă ćeĭka are mulće gaiń đi taĭat — otišla je mati kod tetke da joj pomogne u čerupanju, jer tetka ima mnogo živine za klanje ◊ sfadă mare întra muĭerĭ, o să fiĭe akușa vro žumuļală — velika svađa među ženama, biće skoro neko čupanje ♦ var. žumuļitb> ♦ var. žumuļiturăb> [Por.] ∞ žumuļib> [Vidi]
2946 žumuļi jumuli черупати žumuļib> (ĭuo žumuļieskb>, ĭel žumuļiașćeb>) [akc. žumuļib>] (gl. p. ref.) — čerupati, čupati ◊ am taĭat gaina, șî ma pun s-o žumuļiesk đi pĭańe — zaklao sam kokošku, i počinjem da joj čerupam perje ◊ kînd muĭer-ļi sa bat, ĭaļe numa sa žumuļiesk đi păr — kad se žene biju, one se samo čupaju za kosu [Por.] [Vidi]
2947 žumuļit jumulit очерупан žumuļitb> (žumuļităb>) (mn. žumuļițb>, žumuļićeb>) [akc. žumuļib>t] (prid.) — očerupan, raščupan ◊ gaina a skapat đin gĭarîļu uļuluĭ, ama a fuost tuată žumuļită — kokoška je utekla iz orlovih kandži, ali je bila sva očerupana ◊ fata nu s-a pipćenat, numa s-a dus dupa viće imuasă șî žumuļită — devojka se nije očešljala, nego je otišla za stokom prljava i raščupana ◊ ń-a furat uoțî tuot, șî ń-a lasat žumuļiț păn-la pĭaļa guală — ukrali nam lopovi sve, i ostavili nas očerupane do gole kože [Por.] ∞ žumuļib> [Vidi]
6382 žungĭ junghi пробод žungĭb> (mn. žungĭurĭb>) (i. ž.) — (med.) probodi u grudima (Angina pektoris) ◊ uomu sa vaĭtă đi žungĭ kînd ăl duare-n pĭept, ka kîd vrunu ăl înpunźe ku kuțîtu — čovek se žali na probode kad ga boli u grudima kao da ga neko probada nožem [Por.] ∞ źungĭab> [Vidi]
2821 žunk junc јуне žunkb> (mn. žunśb>) [akc. žub>nk] (i. m.) — (zool.) june ◊ žunku ĭe boișuor ćinîr, kare n-a măĭ sarit pi vaś — june je mladi vočić koji još nije naskakao krave ♦ var. źunkb> ♦ augm. žunkanb> ♦ up. žuńinkăb> [Por.] [Vidi]
5748 žuos jos доле žuosb> [akc. žuos] (pril.) — dole, na zemlji ◊ nuĭe bun tuamna sî sa șadă žuos, pi pomînt guol, kî ĭe pomîntu uđiluos șă uomu raśeșćă ļesńe — nije dobro u jesen da se sedi dole, na goloj zemlji, jer je zemlja vlažna pa se čovek lako prehladi ◊ ļemnu taĭat a kaḑut žuos — posečeno drvo palo je na zemlju ♦ supr. susb> [Por.] [Vidi]
5799 župui jupui драти župuib> (ĭuo župuoĭ,b> ĭel župuaĭeb>) [akc. župuib>] (gl. p. ref.) — 1.b> (o koži) drati, odrati, skinuti kožu ◊ kînd sa taĭe vro žuavină pintru karńe, ĭa măĭ întîń sa župuaĭe, îĭ sa dubuare pĭaļa — kad se kolje neka životinja radi mesa, ona se prvo odere, skine joj se koža 2.b> (o kori) guliti ◊ čiĭu or salka sa župuaĭe đi kuažă, să ramînă numa albățu đi lukru — lipa ili vrba se gule od kore, da ostane samo beljika za obradu [Por.] [Vidi]
5801 župuĭală jupuială драње župuĭalăb> (mn. župuĭelurĭb>) [akc. župuĭab>lă] (i. ž.) — 1.b> (o koži) dranje ◊ n-o sî gaćaska župuĭala îndată, kă a taĭat mulće viće — neće završiti dranje skoro, jer ima mnogo zaklane stoke 2.b> (o kori) guljenje ◊ kînd s-a tîvaļit bikuań-aĭ marĭ pin puomĭ, unđe guod atîrnat puomi, a ramas urmă đi župuĭală — kad su se valjale kamenčine po voćnjaku [Por.] ∞ župuib> [Vidi]
2464 źam geam рам źamb> (mn. źamurĭb>) [akc. źab>m] (i. m.) — (tehn,) ram, okvir a.b> prozorski ram ◊ źamu đi la ferĭasta ĭe fakut đi blanuță îngușće đi ļiemn, ĭnkeĭaće în patru kuolțurĭ, șă au un žgĭab skobit în kare sa puńe uokna lu stîklă — prozorski ram napravljen je od uzanih drvenih daščica, spojene na četiri ćoška, koje imaju jedan udubljeni žljeb u koji se umeće stakleno okno ◊ źamu ferĭeșći ĭe prins đi darak ku țîțîńe, đi sî puată sî sa đeșkiđa șî în kiđă — prozorski ram spojen je sa okvirom prozora pomoću šarki, da može da se otvara i zatvara b.b> (ret.) ram za slike ◊ tuaće sļikurĭ batrîńe, kare mĭ-a ramas đi la tata, ļ-am pus într-un źam, șî ļ-am atîrnat în parĭaće — sve stare slike, koje su mi ostale od oca, stavio sam u ram, i okači na zid ♦ var. źiamb> [Por.] ♦ dij. var. ğamb> [Kmp.] [Vidi]
4146 źamîn geamăn близнак źamînb> (źamînăb>) (mn. źamîńb>, źamîńeb>) [akc. źab>mîn] (prid.) — bliznak, istorodan ◊ are doĭ fraț đi źamîn — ima dva brata bliznaka ◊ șî vaka șî uaĭa puaće să fĭaće źamîń — i krava i ovca mogu da donesu bliznake [Por.] [Vidi]
4985 źamînă geamănă близнакиња źamînăb>¹(mn. źamîńeb>) [akc. źab>mînă] (i. ž.) — bliznakinja ◊ s-a naskut, a kîpatat źamîńe — porodila se, dobila bliznakinje ◊ are doă fĭaće đi źamînă — ima dve ćerke bliznakinje ◊ atîta samîna, ka kînd sînt đi źamînă — toliko liče, kao da su bliznakinje [Por.] ∞ źamînb> [Vidi]
4145 źemanar gemănar близанац źemanarb> (mn. źemanarĭb>) [akc. źemanab>r] (i. m.) — blizanac ◊ ĭel ku fraći-su sînt źemanarĭ — on i brat su blizanci ◊ (mag.) ĭeĭ a katat aĭ duoĭ buoi źemanarĭ, să are o brazdă prîngă sat, să-ĭ pazaskă dă boală — tražili su dva vola bliznaka, da izoru brazdu oko sela, da ih sačuva od bolesti [bran.] ∞ źamînb> [Vidi]
4995 źemît gemăt хујање źemîtb> (mn. źemićeb>) [akc. źeb>mît] (i. s.) — (o zvuku) hujanje, jeka; stenjanje ◊ źemît s-auđe đi la munće, kînd vižuļiĭa baće pin ļamńe — hujanje se čuje sa planine kad oluja duva kroz drveće ◊ źemît s-auđe đin ștală kînd vaka sa opinćiașće pănă fată — stenjanje se čuje iz štale kad se krava napreže dok se teli [Por.] ∞ źemeb> [Vidi]
2361 źeźetar degetar напрстак źeźetarb> (mn. źeźetarĭb>) [akc. źeźetab>r] (i. m.) — (tehn.) naprstak, krojačka navlaka za kažiprst ◊ tuot kroituorĭu avut źeźetar la źeĭśto-l mare kînd a kusut ku aku, sî sa pazîaskă să nu sa înpungă-n urĭekiļi akuluĭ — svaki krojač je imao naprstak na kažiprstu kada je šio iglom, da bi se čuvao da se ne ubode na ušice igle [Por.] ∞ źeĭśtb> [Vidi]
6311 źińirĭe ginere зет źińirĭeb> (mn. źińirĭb>) (i. m.) — (srod.) zet ◊ źińirĭe ĭe barbatu alu fată or alu suoră — zet je ćerkin ili sestrin muž [Por.] ♦ dij. var. ğińereb> [Kmp.] [Vidi]
6312 źińirĭe în kasă ginere în casă домаzет źińirĭe-n kasăb> (sint.) — (srod.) domazet ◊ źińirĭe-n kasă ĭe źińirĭe kare a pļekat đinkasa prințîlor ș-a trĭekut să traĭaskă în kasa muĭeri — zet u kući je zet koji je napustio roditeljsku kuću, i prešao da živi u ženinoj kući ◊ đi źińirĭe-n kasă s-a duśe baĭatu kare are mulț fraț, or kare ĭe sarak, da sa duśe-n kasă unđe parințî n-au fiśuorĭ numa fĭaće — za zeta u kući ide momak koji ima mnogo braće, ili je siromašan, a ide u kuću u kojoj roditelji nemaju sinove nego samo ćerke ◊ źińirĭe-n kasă ĭa prazńiku lu suokrî-su, da ku vrĭame, kapîtă șî poļikra dupa suokrî-su — zet u kući prima tastovu slavu, a vremenom i njegovo prezime ◊ (izr.) źińirĭe-n kasă, ka mîțu supt masă — zet u kući, (je) ko mačka pod stolom [Por.] ∞ źińirĭeb> [Vidi]
3501 Źoroșćița Joroștiţa ? Ђурђиц Źoroșćițab> (mn. Źoroșćițăb>) [akc. Źoroșćib>ța] (i. ž.) — (kal.) Đurđic, slava ◊ Źoroșćița ĭe prazńiku lu moșîĭa noastră dăn babaluk — Đurđiț ĭe slava našeg imanja od starina ◊ la prazńik tatî-mĭu îngă sa înśinpĭașće pră pomînt, kînd sa-nkină în kuot, dupa ușă — na slavi moj otac još uvek kleči na zemlji kada metaniše u uglu sobe, iza vrata [Mlava] ∞ prazńikb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
1729 źug jug јарам źugb> (mn. źugurĭb>) (i. s.) — jaram ◊ źugu sa faśe đin tutuk đi frasîn — jaram se izrađuje od jasenovog drveta ◊ źugu trîabe să șćiĭe să fakă tot stapînu kîășî, kî s-a ḑîs đimult: „kare nu șćiĭe ńiś źugu sî fakă, đi źaba traĭașće pi pomînt” — jaram treba da ume da napravi svaki domaćin, jer se nekada govorilo: „ko ne zna ni jaram da napravi, badava živi na zemlji” ◊ în źug sa înźugă vaśiļi șî buoĭi — u jaram se prežu krave i volovi ♦ var. žugb> [Por.] ∞ karb> (Ima umotvorina!) [Vidi]
3262 źugastru jugastru клен źugastrub> (mn. źugastrib>) [akc. źugab>stru] (i. m.) — (bot.) klen, vrsta javora (Acer campestre) ◊ źugastru ĭe ļemn ușuor, žîlau șî tare, șî đin ĭel s-a fakut źugurĭ, gavańe ș-așa, da a fuost bun șă đi fuok — klen je lako, žilavo i jako drvo, i od njega su se pravili jarmovi, pastirske kašike i slično, a bio je dobar i za vatru ♦ var. žugastrub> [Por.] [Vidi]
4279 źuka juca играти źukab> (ĭuo źuоkb>, ĭel źuаkăb>) [akc. źukab>] (gl. p. ref.) — igrati, igrati se ◊ pănă sînt uoiļi în ḑîkatuare, pîkurari sa źuakă fara grižă — dok su ovce na plandištu, čobani se bezbrižno igraju ◊ baĭatu ku fata źuakă-n uară — momak i devojka igraju u kolu ♦ var. žukab> [Por.] ∞ źuokb> [Vidi]
4280 źukariĭe jucărie играчка źukariĭeb> (mn. źukariĭb>) [akc. źukarib>ĭe] (i. ž.) — 1.b> igračka ◊ avut kopilariĭe sarakă, fara ńiś o źukariĭe — imao je siromašno detinjstvo, bez ijedne igračke ◊ faśe la źukariĭ đi kopiĭ — izrađuje igračke za decu 2.b> osoba kojom se manipuliše ◊ s-a mîńiĭat șî ĭ-a spus kă nu măĭ vrĭa să fiĭe źukariĭa în mîńiļi luĭ — naljutila se, i rekla mu je da više ne želi da bude igračka u njegovim rukama ♦ var. žukariĭab> [Por.] ∞ źuokb> [Vidi]
4281 źukatuorĭ jucător играч źukatuorĭb> (mn. źukatuorĭb>) [akc. źukatuob>rĭ] (i. m.) — igrač, učesnik u igri ◊ a fuost kopiĭ puțîń pi śuakă, đes ńiś đi puarkă n-a fuost źukatuorĭ đ-aźuns — bilo je malo dece na brdu, često ni za svinjicu nije bilo dovoljno igrača ◊ Đinkă țîganu a fuost tare źukatuorĭ la kărț — Đinka Ciganin bio je jak igrač na kartama ◊ nu lasă uara să-l trĭakă la visaļiĭe, kî ĭe bun źukatuorĭ, șî źuakă tare frumuos, mîndrĭață sî će uĭț la ĭel — ne da da mu kolo promakne na veselju, jer je dobar igrač i igra jako lepo, milina je da ga gledaš ♦ var. žukatuorĭb> [Por.] ∞ źuokb> [Vidi]
2340 źungĭat junghiat заклан źungĭatb> (źungĭatăb>) (mn. źungĭațb>, źungĭaćeb>) [akc. źungĭab>t] (prid.) — (fig.) zaklan, satrt; uništen ◊ așa uom znobiu dămult ar trăbuĭa să fiĭe źungĭat — takav zlobnik je odavno trebalo da bude zaklan [Mlava] ♦ diĭ. var. žungĭatb> [Por.] ∞ źungĭab> [Vidi]
5 źuńe june младић źuńeb> (mn. źuńb>) [akc. źub>ńe] (i. m.) — mladić, momak ◊ źuńe ĭe baĭat ćinîr — „žunje” je mlado momče [Crn.] ◊ źuńi sa duk la visaļiĭe — mladići idu na veselje (Medveđica) [Hom.] [Vidi]
3211 źuńinkă junincă јуница źuńinkăb> (mn. źuńinśb>) [akc. źuńib>nkă] (i. ž.) — (zool.) junica ◊ źuńinkă ĭe vițao ćinîră, đi batrînă pănă pi la vro duoĭ ań — junica je mlado tele, starosti od jedno dve godine [Por.] ∞ žuńinkăb> [Vidi]
4278 źuok joc игра źuokb> (mn. źuokurĭb>) [akc. źuob>k] (i. s.) —1.b> igra; igranka; zabava ◊ ḑîua la pîkurarĭ trĭaśe ĭuta, dakă au fîrtaț đi źuok — pastirima dan brzo prođe, ako imaju društvo za igru ◊ pi fata mare n-o trĭek źuokurļi, kă trăbe sî gasaskă soț đi mîritat — odrasla devojka ne propušta igranke, jer treba da nađe muža za udaju ◊ pușka nuĭe đi źuok, kă puaće să pokńaskă sîngură — puška nije za igru, jer može da opali sama ◊ źuok kopilarĭesk — dečja igra 2.b> kolo ◊ đi patru ĭe măĭ đes źuok kare sa źuakă pi la visaļiĭ — četvorka je najčešće kolo koje se igra na veseljima ◊ źuok đi bîtrĭńață — starinsko kolo ◊ źuok rumîńesk — vlaško kolo 3.b> (fig.) šala, sprdnja, spletka ◊ mînă źuok, faśe źuokurĭ ku veśińi — tera šegu, pravi šale na račun komšija ◊ nu sa batut źuok đi ńima, k-a fuost rușîńe — nije se ismevao nikog, jer je ružno ♦ var. žuokb> [Por.] [Vidi]
5461 źura jura закљињати źurab> (ĭuo ma źuorb>, ĭel sa źuarăb>) [akc. źurab>] (gl. p. ref.) — (rel.) zaklinjati, proklinjati, kleti ◊ nu ći źura pi strîmb, kă nu-ț aźută — nemoj se krivo kleti, jer ti neće pomoći ◊ uamińi kare nu krĭed în Dumńeḑîu, sa źuară în fiĭe śe, măĭ đes în Dumńeḑîu în kare nu krĭed — ljudi koji ne veruju u boga, kunu se u bilo šta, najčešće u boga u koga ne veruju ◊ s-a źurat k-o să-l prindă, kînd va fi — zakleo se da će ga uhvatiti kad-tad ♦ up. înžurab> [Por.] [Vidi]
5462 źuramînt juramânt заклетва źuramîntb> (mn. źuramînćeb>) [akc. źuramîb>nt] (i. s.) — (rel.) zakletva ◊ a fakut źuramînt în bisărikă, la lumanare — zakleo se u crkvi, uz sveću ◊ (u izr.) źuramînt pi strîmb — krivokletstvo ♦ up. înžuramîntb> [Por.] ∞ źurab> [Vidi]
5676 șađa ședea седети șađab> (ĭuo șăđb>, ĭel șîađeb>) [akc. șađab>] (gl. n.) — 1.b> (o položaju) sedeti ◊ tuota ḑîua numa șîađe, nu lukră ńimika — ceo dan samo sedi, ne radi ništa ◊ nu șađa pi pomînt, kî ĭe uđiluos — nemoj sedeti na zemlji, jer je vlažna 2.b> (fig.) (o skladu) uskladiti, pristajati ◊ frumuos iĭ șîađe pipćenatu đ-akuma — sadašnja frizura joj lepo stoji ◊ barba nu-ĭ șîađe ńiśkum — brada mu nimalo ne stoji ◊ ĭel ĭe mik da ĭa mare, nu ļi șîađe unu ku altu — on mali a ona visoka, ne pristaju jedno uz drugo [Por.] [Vidi]
5129 șalar șelar седлар șalarb> (mn. șalarĭb>) [akc. șalab>r] (i. m.) — sedlar ◊ șalar a fuost uom kare a fakut la șăļe đi kaĭ — sedlar je bio čovek koji je izrađivao sedla za konje [Por.] ∞ șauăb> [Vidi]
5130 Șalarĭu Şelariu Шаларевић Șalarĭub> (mn. Șălarĭeșćib>) [akc. Șalab>rĭu] (i. m.) — (antr.) Šalarević ◊ Pătru Draguoĭ a fuost șalarĭ kunoskut, șî đ-aĭa ńepuoțî luĭ a kîpatat poļikră Șîlarĭeșći — Petar Dragoj je bio poznat sedlar, i zato su njegovi potomci dobili nadimak Šalarević ◊ Șîlarĭeșći, ńam în Arnaglaua — Šalarevići, rod u Rudnoj Glavi [Por.] ∞ șauăb> [Vidi]
4706 șauă șa седло șauăb> (mn. șăļeb>) [akc. șab>uă] (i. ž.) — sedlo ◊ ku șauă s-a-nșaļaḑă kalu or ĭapa, da pi magarĭ puń samar — sedlom sedlaš konja ili kobilu, a na magare stavljaš samar ◊ supt șauă sa puńe poklad, să nu bată șaua kalu pi șîaļe — pod sedlo se stavlja podsedlica, da konja sedlo ne bi žuljalo ◊ uomu kare faśe la șăļe, sa kĭamă șalarĭ — čovek koji izrađuje sedla, zove se sedlar ♦ sin. samarb> [Por.] ∞ kalb> [Vidi]
5678 șăḑîtuare șezătoare седељка șăḑîtuareb> (mn. șăḑîtuorĭb>) [akc. șăḑîtuab>re] (i. ž.) — sedeljka ◊ șăḑîtuarĭa a fuost ađet sî sa aduńe lumĭa într-o kasă, măĭ đes veśinată, la taĭnă șî la bĭare — sedeljka je bio običaj da se okupe ljudi u jednoj kući, najčešće komšijskoj, na razgovor i piće ◊ șăḑîtuoriļi măĭ mult s-a țînut ĭarna, kă a fuost nuapća lungă da lukru pinga kasă puțîn — sedeljke su se najviše održavale zimi, jer je noć bila duga a posla oko kuće malo ◊ la șăḑîtuare muĭeriļi a tuors or a-npļećit la śarapĭ, da uamińi a žukat la kărț ș-a baut rakiĭe fĭartă — na sedeljkama žene su prele ili plele čarape, a muškarci su igrali karte i pili kuvanu rakiju ♦ up. klakăb> [Por.] ∞ șađab> [Vidi]
6164 șăĭteĭe șaitau навој șăĭteĭeb> (mn. șăĭteĭb>) [akc. șăĭteb>ĭe] (i. ž.) — (tehn.) navoj, gvint ◊ kînd a trăbuit sî sa taĭe șăĭteĭ la fĭer, kovaśi aĭ batrîń ĭ-a taĭat k-o mîkarauă pruastă, kare a kĭemato șnaĭtîk — kad je trebalo da se na nekom metalu narežu navoji, stari kovači su ih narezivali jednuom prostom napravom koja se zvala šnajtik ♦ sin. înkolaśiturăb>, gvintb> [Por.] [Vidi]
4934 șćangă ștangă штангла șćangăb> (mn. șćenź) [akc. șćab>ngă] (i. ž.) — (tehn.) štangla, metalna šipka ◊ șćanga ĭe un fĭer lung, ku lunźimĭa đi la un paș pănă la măĭ mulće — štangla je gvozdena šipka, dužine od jednog do više koraka ◊ șćenź nu sînt đin babaluk la rumîń, ĭaļe sînt dusă înkoaśa đi pin fĭer batrîn alu fabriś or rudńiś — štangle nisu kod Vlaha od davnina, one su donošene u novije vreme iz otpada fabrika ili rudnika ♦ sin. rangb> [Por.] [Vidi]
2164 șćir știr штир șćirb> (mn. șćirĭb>) [akc. șćib>r] (i. m.) — (bot.) štir (Amaranthus angustifolius) ◊ șćiru ĭe dulśața puorśilor, da șî babiļi nuaștre a fakut ḑamă ku rasurĭ đin ĭel — štir je svinjska poslastica, ali su i naše bake kuvale od njega čorbu sa surutkom [Por.] [Vidi]
5905 șćire știre вест șćireb> (mn. șćirĭb>) [akc. șćib>re] (i. ž.) — vest, saznanje; znanje ◊ (folk.) să șćiĭ đi șćirĭa luĭ — da znaš vesti o njemu ◊ n-a lukrat ńimika fara șćirĭa parințîlor — nije radio ništa bez znanja roditelja [Por.] ∞ șćib> [Vidi]
5708 șćirńikă vrăjitoare чињарица șćirńikăb> (mn. șćirńiśb>) [akc. șćib>rńikă] (i. ž.) — (mag.) činjarica; napratilja, vračara ◊ șćirńikă ĭe muĭare kare faśe ko-l rău la Sînźuorḑ să pĭardă uoiļi băśiĭarilor lapćiļi, đi sî fiĭe uoĭļi iĭ măĭ buńe la mîsurat, — činjarica je žena koja vraža na Đurđevdan da ovce bačijara izgube mleko, da bi njene ovce bile najbolje na merenju ♦ var. șćirńikă-ńevĭerńikăb> [Por.] ∞ vražîb> [Vidi]
3039 șîarpe șărpe смук șîarpeb> (mn. șărpĭb>) [akc. șîab>rpe] (i. m.) — (zool.) smuk (Zamenis longissima) ◊ șîarpiļi ku balauru ĭe tuot una — smuk i blavor je jedno isto ◊ șîarpiļi ĭe un fĭeļ đi nopîrkă ńiveńinuasă — smuk je vrsta neotrovne zmije ◊ șîarpiļi nu muśkă, numa baće ku kuada — smuk ne ujeda nego mlati repom ◊ sa puvestîașće kă șîarpiļi suźe vaka ku lapće — priča se da smuk siše kravu sa mlekom ♦ sin. balaurb> ♦ up. nopîrkăb>, orbĭaćeb> [Por.] ∞ balaurb> [Vidi]
4213 șkarpă scarpă косина șkarpăb> (mn. șkarpeb>) [akc. șkab>rpă] (i. ž.) — (geog.) kosina, usek ◊ aluńikat pi zapadă, ș-a skapat pi o șkarpă în borugă — okliznuo se na snegu, i niz neku kosinu otišao u potok ♦ sin. rușćb>, sudumiturăb>, pađinăb> [Por.] [Vidi]
5025 șobuol șobolan пацов șobuolb> (mn. șobuoļb>) [akc. șobuob>l] (i. m.) — (zoo.) pacov (Rattus) ◊ în kasa batrînă puodu ĭe pļin đi șobuoļ — u staroj kući tavan je pun pacova [Por.] ♦ dij. var. sobolb> [Mlava] [Vidi]
6173 șopći șopti шапутати șopćib> (ĭuo șopćeskb>, ĭel șopćiașćeb>) [akc. șopćib>] (gl.) — šaputati ◊ uomu șopćașće kînd vorbĭașće ku glas slab, kare abĭa s-auđe — čovek šapuće kad govori tihim glasom, koji se jedva čuje ◊ fĭaćiļi șopoćesk întra ĭaļe să n-audă baĭețî śe ginđesk đi iĭ — devojke šapuću među sobom, da ne čuju momci šta misle o njima [Por.] [Vidi]
3188 ștrimf ștrimf чарапа ștrimfb> (mn. ștrimfĭb>) [akc. ștrib>mf] (i. m.) — čarapa ◊ ștrimf poće să fiĭe muĭeresk șî omińesk, la bufań s-ar fakut đe lînă or kă đe bumbak — čarapa može biti ženska i muška, kod bufana se izrađivala od vune ili pamuka ◊ ștrimfi aĭ omińeșć ar avut flori, aļi muĭereșć ar fost împļićiće ku śipkă — muške čarape imale su cvetiće, a ženske su bile pletene sa čipkom [buf.] ♦ dij. sin. śarapb> [Por.] [Vidi]
5779 șubĭauă șibă шибљика șubĭauăb> (mn. șubĭaļeb>) [akc. șubĭab>uă] (i. ž.) — šibljika ◊ đi fuok la Žuoĭ marĭ Rumîńi kuļeg mĭerkurĭ đimińața șubĭaļe uskaće đi buož, or đi alun — za vatru na Veliki četvrtak Vlasi u sredu ujutru beru suvo šiblje od burjana, ili leske [Por.] [Vidi]
5778 șuk șuc ред șukb> (mn. șukurĭb>) (i. s.) — red, grupa ◊ a trĭekut un șuk đi kopiĭ, a mĭers aļergînd să nu sa amînaćaḑă đi șkuală — prošla je grupa učenika, išla ĭe trčeći da ne zakasni za školu ◊ dupa rat ĭerĭa mare ńistoțală, a statut șukurĭ șî șukurĭ đi lumĭe, așćetînd să ļi sa-npartă sarĭa șă gasu — posle rata bila je velika nestašica, redovi i redovi ljudi su čekali da im se dodeli so i gas ♦ sin. rîndb>, șîragb> [Por.] [Vidi]
4008 șukĭatură șucheatură блесавко șukĭaturăb> (mn. șukĭaturĭb>) [akc. șukĭatub>ră] (i. ž.) — (med.) blesavko, blenta; umobolnik ◊ s-a luvat dupa o șukĭatură đi baĭat, ș-a fuźit đi la parinț — uhvatila se sa nekom blentom od momka, i pobegla od roditelja ♦ var. șukĭavelăb> ♦ sin. kăpiĭaturăb> [Por.] ∞ șukĭatb> [Vidi]
6033 șurguĭat șarg шарен șurguĭatb> (șurguĭatăb>) (mn. șurguĭațb>, șurguĭaćeb>) [akc. șurguĭab>t] (prid.) — 1.b> (color) šaren ◊ șurguĭat ĭe śuava śe are făbrurĭ măĭ mulće — šareno je ono što ima više boja 2.b> (fig.) (o karakteru) prevrtljivac, namazanko ◊ uom șurguĭat ĭe sprimit să fakă đi tuaće, numa să fiĭe în dobînda a luĭ — prevrtljavac je spreman da uradi svašta, samo da ima koristi [Por.] [Vidi]
5084 șurumpău șarampău шарампов șurumpăub> (mn. șurumpăĭeb>) [akc. șurumpăb>u] (i. s.) — trag, šanac; niz ◊ a ploĭat țapîn, șî apa a fakut numa ńișći șurumpăĭe pista drum — padala je jaka kiša, i napravila je samo neke šančeve preko puta ◊ kînd am fuost miś, paduki ń-a mĭers șurumpău pista frunće — kad smo bili male, vaške su nam išle u nizu preko čela [Por.] ♦ dij. var. șarampoĭb> (Malajnica) [Pad.] [Vidi]
1048 țîgan ţigan Циганин țîganb> (mn. țîgańb>) [akc. țîgab>n] (antr.) — (etn.) Ciganin, Rom, bajaš, pripadnik romske nacionalne manjine ◊ in sat țîgańi a ogođit kuortu, ș-a porńit sî vindă marfă đi fĭer — u selu su Cigani postavili čergu, i počeli su da nude robu od metala ◊ komșîka pi o gaină a luvat đi la țîgań un bļid, ḑîaśe ļingurĭ, șî kîća fusă — za jednu kokošku, komšika je od Cigana kupila činiju, deset kašika, i nekoliko vretena [Crn.] ◊ în Porĭeśa, a fuost kunoskuț țîgan laĭeț, kare a lukrat la fĭer, șî țîgań rudarĭ, kare a lukrat la ļiemn — u Poreču su bili poznati „crni” Cigani, koji su se bavili gvožđem, i Cigani „rudari”, koji su obrađivali drvo ◊ kare guod a lukrat la fĭer, kare a fuost kovaś, fi-va țîgan, fi-va rumîn, a fuost poļikrit „țîgan” — kogod se bavio gvožđem, ko je bio kovač, bio Ciganin ili Vlah, dobijao je nadimak „ciganin” ◊ đi țîganub> — severac, hladan vetar koji duva sa severa [Por.] (Ima umotvorina!) [Vidi]
5111 țîgankuță țigăncuță Циганчица țîgankuțăb> (mn. țîgankuțb>) [akc. țîgankub>ță] (i. ž.) — (demin.) Cigančica ◊ kînd a fuost săśită amre, o țîgankă ku doă țîgankuță, a mĭers đi la ușă la ușa, ș-a žukat paparuda — kad je bila velika suša, jedna Ciganka sa dvema Cigančicama, išle su od vrata do vrata, i igrale dodolu ♦ var. țîgankușăb> (Tanda) [Por.] ∞ țîganb> [Vidi]
1122 țîța uoĭi ţiţa-oii арника țîța uoĭib> [akc. țîb>ța uob>ĭi] (i. ž.) — (bot.) „ovčja sisa”, arnika, brđanka, veprovac, vrsta lekovite biljke (Arnica montana) ◊ frunḑa lu țîța uoĭi ĭe bună đi durĭare la burtă — list arnike je dobar za bolove u stomaku (Neresnica) [Zvizd] ◊ țîța uoĭi s-a mistakat ku măĭ mulće ĭerburĭ, ku kare la Sînźuorḑ, înainća mulsuluĭ, s-a uns țîțîļi la uoĭ — ova biljka se mešala sa drugim biljkama, kojima su se na Đurđevdan, pre prve muže, ovcama mazale sise (Krivelj, zapis. D. Dragić ) [Crn.] ∞ țîțăb> [Vidi]
1067 țofaĭală țofăială ? шљапкање țofaĭalăb> (mn. țofaĭelurĭb>) [akc. țofaĭab>lă] (i. ž.) — (onom.) šljapkanje, zvuk koji se čuje kada neko ili nešto ide kroz vodu, ili blato ◊ s-auđe o țofaĭală la rîu, ka kînd trĭaśe śeva rîu pin apă — čuje se neko šljapkanje na reci, kao da nešto prelazi reku kroz vodu [Por.] ∞ țofaib> [Vidi]

ŠAlJI KOMENTAR:
TRIMITE COMENTARUL:

100618

aa ăă bb țț čč ćć dd ḑḑ ğğ đđ ďď ee ff gg hh ii îî ĭĭ kk ll ļļ mm nn ńń oo pp rr ss şş śś tt ťť uu vv zz žž źź