I deo: REČNIK
a, ă, b, ț, č, ć, d, ḑ, ğ, đ, ď, e, f, g, h, i, î, ĭ, k, l, ļ, m, n, ń, o, p, r, s, ş, ś, t, ť, u, v, z, ž, ź,
a

  A /a/ (predl.) — а

* a mînkat
— jeo je, završio je sa jelom

* a gaćit lukru
— završio je posao

* grîu a rasarit
— pšenica je nikla

* a mĭeu
— moj, koji pripada meni

* a tĭeu
— tvoj, koji pripada tebi [Por.]


  A /a/ (uzv.) — а

* a?! śe ḑîś?!
— a?! šta kažeš?

* raspunsu ku „a” nuĭe omeńiesk
— odazivanje sa „a” nije uljudno [Por.]


   AẮLA /ăla/ (zam.) — онај

* aăla uom
— onaj čovek

* aăla kopil
— ono dete

* aĭa muĭarĭe
— ona žena

* aăļa muĭerĭ
— one žene [Por.]


   AẮSTA /ăsta/ (zam.) — овај

* aăsta uom
— ovaj čovek

* astanuapće (=asta + nuapće)
— ove noći, noćas [Por.]


   ABAĆÁRĬE /abаtere/ (i. ž.) — скретање

* dakă nu baź sama unđe ĭe abaćarĭa, aĭ sî rataśeșć
— ako ne paziš gde je skretanje, ima da zalutaš [Crn.]


   ABÁĆE /abate/ (gl. p. ref.) — скретати

* sa abaće đin drum în lăturĭ
— sklanja se s puta u stranu

* unđe să va abaća lumĭa-ĭa, kînd sa va puńa pluaĭa?
— gde li će se skloniti ti ljudi, kada bude udarila kiša?

* sa abaće pi la nuoĭ
— navraća kod nas [Por.]


   ABATÚT /abătut/ (prid.) — скренут

* sîngur ĭe đivină śe ĭe abatut đi pi drum
— sam je kriv što je skrenut sa puta

* lasă-l, vĭeḑ kî ĭe zminćit șî abatut la kap
— pusti ga, vidiš da je poremećen i skrenut [Crn.]

* abatut đin minće
— umno poremećen, blesav, ćaknut [Por.]


   ABATÚTU (i. ž.) ● v. abaćarĭe [Crn.]

   ABĬÁ /abia/ (pril.) — једва

* abĭa ĭeșîrîm đin morśilarĭ
— jedva izađozmo iz blatišta [Por.]


   ÁBUR /abur/ (i. m.) — пара

* apa fĭarbe ku aburĭ
— voda ključa sa parom

* abur đi śĭață
— pramen magle

* frumuos ĭe vara pin zăpușală, kînd vińe đi vrunđiva vrun abur đi vînt
— lepo je leti po sparini kad naiđe odnekud zapah vetra [Por.]


   ABURÍ /aburi/ (gl. p. ref.) — испаравати

* apa fĭarbe șî aburĭașće
— voda ključa i isparava

* batu un vîntuț, șî ńe aburi un miruos frumuos đi la fluorĭ đin građină
— pirnuo je neki vetrić, i zapahnuo nas je pijatan miris cveća iz bašte [Por.]


  ABURIĬE /aburire/ (i. ž.) — испарина

* dupa pluaĭe kaldă vara, đin pomînt ĭasă multă aburiĭe
— posle tople letnje kiše, iz zemlje izlazi mnogo pare

* unđe sa fĭerb uaļiļi, dakă nu sa đeșkid ferĭeșćiļi, sa faśe mare aburirĭe, șî pi stîklă sa prinđe śĭață
— gde se kuva jelo, nastaje velika isparina, i na staklo se hvata magla [Por.]


   ABURÍRE (i. ž.) ● v. aburiĭe [Por.]

   ABURÍT /aburit/ (prid.) — замагљен

* stîkla la ferĭastă ĭe aburită, nu sa vĭađe pin ĭa ńimika
— staklo na prozoru je zamagljeno, ne vidi se kroz njega ništa

* n-a uskat rufiļi, numa ļ-a lasat aburiće în kutariță
— nije osušila rublje, nego ga je ostavila vlažnog u korpi [Por.]


   ABURĬÁLĂ /abureală/ (i. ž.) — испарење

* s-a bulnavit la lukru đin vro aburĭală grĭa
— razboleo se na poslu od nekog teškog isparenja [Por.]


   ABURĬÉL /aburel/ (i. s.) — поватарац

* a batut pin krĭanźe un aburĭel kald
— dunuo je kroz granje topao lahor [Por.]


   ABURĬELÚȚ (i. m.) ● v. aburĭel [Por.]

   ABURUÓS /aburos/ (prid.) — напарен

* dupa pluaĭe, a veńit pista nuoĭ un danf aburuos, kald
— posle kiše, zapahnula nas je topla para [Por.]


   ABÚȘĻA /a bușilea/ (pril.) — потрбушке

* ńiś abușļa nu ĭeșîm đin așa ĭarnă grĭa
— nu puzeći nećemo izaći iz ovako teške zime [Por.]

* kopilu krĭașće, a porńit sî mĭargă abușîļa
— dete raste, počelo je da puzi [Crn.]


   ÁȚĂ /aţă/ (i. ž.) — конац

* ață đi kusut
— šivaći konac

* ka pi ață
— kao pod konac (za nešto što je dobro poređano)

* ļagă ața, faśe nuod
— vezuje konac u čvor [Por.]


   AȚÎȚÁ /aţâţa/ (gl.) — потпалити

* nu ațîța foku
— ne potpaljuj vatru [Kmp.]

* ļamńiļi sînt zîmosăś, nu sa puaće ațîțîĭa fuoku ku ĭaļe
— drva su sirova, sa njima se ne može potpaliti vatra [Por.]


   AȚÎȚÎĬÁT /aţâţat/ (prid.) — потпаљен

* fuoku ĭe ațîțîĭat
— vatra je potpaljena

* a veńit ațîțîĭat đi śeva, șî sa luvă la gîlśavă
— došao je izazvan nečim, i započeo svađu [Por.]


   AȚÎȘUÁRĂ /aţișoară/ (i. ž.) — кончић

* ațîșuară supțîrikă
— tanušan končić (pleonazam) [Por.]


   AȚUÍ /aţui ?/ (gl.) — обележити концем

* ața sa mînžîașće ku karbuńe, sa-nćinźe țapîn pi grîndă, șî sa traźe la mižluok ka la ark, șî sa slubuađe să đa-n grindă
— konac se namaže ugljenom, jako se zategne na gredi, povuče se na sredini kao kad se napinje luk, i naglo pusti da udari u gredu

* maĭsturu ațuĭașće grinda đi śopļit
— majstor „okončava” gredu za tesanje [Crn.]


   AȚUÍT /aţuit/ (i. m., prid.) — окончавање

* kînd sa apukă đi śopļit, maĭsturu ațuĭașće ļiemnu
— kad započne tesanje, majstor okončava drvo

* ļiemnu ĭe ațuit, ńi apukîăm sî śopļim
— drvo je okončano, počinjemo sa tesanjem [Crn.]


   AȚUÓŃ /aţoni/ (i. m.) — кончина

* a tuors o ață gruoasă ka źeĭśtu, un ațuoń ku tuot
— isprela je konac debljine prsta, jednu pravu končinu [Por.]


   AȚUÓS /aţos/ (prid.) — жиличаст

* karńe ațuasă
— meso puno žila [Por.]


   AĆEĬÁ /atea/ (gl. p. ref.) — облачити (се)

* nu aćeĭa kopilu în țoļiță supțîre, kî ĭe afară tare frig
— nemoj oblačiti dete u tanko odelce, jer je napolju jako hladno [GPek]


   AĆEĬÁT (prid.) ● v. aćiĭat [Por.]

   AĆIĬÁT /ateiat/ (prid.) — обучен

* nu lasa fĭaćiļi afară, kă nus aćiĭaće bińe
— ne puštaj devojčice napolje, jer nusu obučene dobro [Por.]


   AĆIĬATÚRĂ /ateiaturi/ (i. ž.) — одело

* đimult n-a fuost atîta țolamă, akumă labdă aćiĭatura întrĭagă, numa kă nu sa măĭ puartă așa fĭeļ đi aĭnă
— nekad nije bilo toliko odeće, sada se baca ceo haljetak, samo zato što se ta vrsta haljine više ne nosi [Por.]


   AĆÍNS /atins/ (prid.) — додирнут

* ariśu aćins sî faśe gĭem
— dodirnuti jež skupi se u klupko

* kînćiko-sta ińima mĭ-aćins
— ova pesma u srce me dirnula [Crn.]


   AĆINŹÁ /atinge/ (gl. p.) — додиривати

* la prazńik ĭe ađet sî sa aćingă grinda ku lomanarĭa
— na slavi je običaj da se svećom dodirne tavanska greda [Crn.]


   ADAORÁT (pril.) ● v. adăurat [Por.]

   ADAPÁ /adăpa/ (gl. p. ref.) — појити

* trîabe adapa vićiļi la borugă
— treba napojiti stoku na potoku

* pluaĭe, adapă pomîntu
— pada kiša, napaja zemlju [Por.]


   ADAPÁT /adăpat/ (i. s.) — појење

* vrĭamĭa ĭe đi adapat vićiļi
— vreme je za pojenje stoke [Crn.]

* fusă sîaśita mare, șî pluaĭa đi astîḑ điață un adapat bun la pomînto-sta uskat
— bila je velika suša, i današnja kiša donela je jedno obilno napajanje ovoj suvoj zemlji [Por.]


   ADAPATUÁRE /adăpătoare/ (i. ž.) — појило

* adapatuarĭa a sakat, unđe am adapa vićiļi, nu șću
— pojilo je presušilo, gde li ćemo pojiti stoku, ne znam [Crn.]

* vićiļi, kînd sînt satuasă, sîngure trag la vro baltă or vrun lak unđe puot sî gasaskă adapatuare
— stoka, kada je žedna, sama ide na neku baru ili jezerce gde može da nađe pojilo

* adapatuarĭa ĭe pļină đi frunḑă
— valov je pun lišća

* a fakut adapatuare đin butuarkă
— napravio je valov od debla [Por.]


   ADAUÁRĂ /adăoară/ (pril.) — поново

* grabĭesk, adauară dau la ćińe
— žurim, drugi put ću da navratim kod tebe

* đ-adauară îț spun kî aĭa nuĭe bun śe lukri
— po drugi put ti govorim da ne valja to što radiš [Por.]


   ADAUGÁ /adăuga/ (gl.) — додати

* a adauga fir la fir
— nadovezati konac na konac [Hom.]


   ADAUÓRĻA (pril.) ● v. adauară [Por.]

   ADAVÉRĬE (i. ž.) ● v. adavĭeră [Por.]

   ADAVĬÉRĂ /adevăr/ (i. ž.) — истина

* uom đi adavĭeră
— čovek od reči, istinoljubiv, kome se može verovati

* făĭ đi adavĭeră, să nu sa mîńiĭe
— učini mu po volji, da se ne naljuti [Por.]


   ADĂORÁT (pril.) ● v. adăurat [Por.]

   ADĂSTÁ /adăsta/ (gl.) — чекати

* adastă o țîră
— sačekaj malo

* adăst pe čińeva
— čekam nekoga [Dun.]


   ADĂURÁT /adăurat/ (pril.) — други

* ku uomo-l adăurat am trait bun
— sa drugim mužem živela sam dobro

* fraće, sora dăorată
— polubrat, polusestra [Por.]


   ADĂVARÁT /adevărat/ (prid.) — истинит

* ma žuor k-am vorbit adăvarat
— kunem se da sam govorio istinito

* aĭde akuma sî povestîm adăvarat, sî nu ńi mințîm
— hajde sada da popričamo otvoreno, da se ne lažemo [Crn.]

* vreu să-ț spun śeva adăvărat
— želim da ti kažem nešto u poverenju (Tanda) [Por.]


  ADĂVĂRAT (prid.) ● v. adăvarat [Por.]

   ADḮNK /adânc/ (prid.) — дубок

* apă adînkă
— duboka voda

* padurĭe adînkă
— gusta i velika šuma

* vaļe adînkă
— duboka dolina

* suomn adînk
— dubok san [Por.]


   ADÎNKÁT /adâncit/ (prid.) — продубљен

* ogașu ĭe adînkat dupa pluaĭa-sta
— potok je produbljen posle ove kiše [Por.]


   ADÎNKATÚRĂ (i. ž.) ● v. adînśitură [Por.]

   ADḮNS /adins/ (pril.) — посебан

* alat adîns đi un lukru
— specijalan alat

* s-a dus adîns la ĭel
— otišao je namerno kod njega [Por.]


   ADÎNŚÍ /adînci/ (gl.) — дубити

* trîabe adînśi ĭaruga-sta
— treba produbiti ovaj kanal

* m-am pus să adînk ĭaruga, numa n-am sapă bună
— počeo sam da produbljujem jarugu, ali nemam dobru motiku

* pluaĭa adînkĭaḑă boruga
— kiša produbljuje vododerinu [Por.]


   ADÎNŚÍME /adâncime/ (i. ž.) — дубина

* adînśimĭa rîuluĭ
— dubina reke [Por.]


   ADÎNŹÍ /jegui/ (gl.) — жигосати

* nu adînźi, pănă nu aźung ĭo
— nemoj udarati žig dok ja ne stignem [Por.]


   ADÎPATUÁRE (i. ž.) ● v. adapatuare [Por.]

   ADÎVARÁT (prid.) ● v. adăvarat [Por.]

   ADÎVEREḐÁLĂ /adaverezeală ?/ (i. ž.) — сервилност

* l-aĭ marĭ, numa ku adîvereḑală sa trĭaśe
— kod vlasti, samo se uz poniznost prolazi [Por.]


   ADRÁKULUĬ (prid.) ● v. aldrak [Por.]

  ADUNA /aduna/ (gl. p. ref.) — скупљати

* trăbe aduna pĭatra đi pi luok, kî sa apruapiĭe vrĭamĭa đi arat
— treba sakupiti kamen sa njive, jer se bliži vreme oranja

* lumĭa adună bereketu
— ljudi sakupljaju letinu

* kińezu adună lumĭa în sat
— knez sakuplja ljude u selu (saziva zbor) [Crn.]

* a aduna unu ku duoĭ
— sabirati jedan i dva [Por.]


   ADUNÁT /adunat/ (prid.) — сакупљен

* pruńiļi sînt adunaće, măĭ vro stamînă ș-o sî fiĭe rakiĭe
— šljive su skupljene, još koja nedelja i biće rakije [Por.]


   ADUNATUÓRĬ /adunător/ (i. m.) — сакупљач

* adunatuorĭ la pruńe
— skupljači šljiva (šljive se tresu, i sakupljaju sa tla)

* gramadă đ-adunatuorĭ, veńiț đin tuaće părțîļi
— gomila sakupljača, pridošlih sa svih strana [Por.]


   ADUNATÚRĂ /adunătură/ (i. ž.) — скуп

* drumaind, đață într-o munće pista o adunatură đi inș ńikunoskuț, șî trĭeku pi lînga ĭa takînd
— putujući, naiđe u planini na skup nepoznatih ljudi, i prođe pored njega ćuteći [Por.]


   ADURMÍ /adormi/ (gl. p. ref.) — заспати

* uomu aduarmĭe askultînd la ćińe
— čovek se uspava slušajući tebe

* muma aduarme kopilu
— majka uspavljuje dete [Crn.]

* nu-m adurmi înbrakat, kă ći pumeńesk ku bataĭe
— nemoj mi zaspati odeven, jer ću te probuditi batinama [Por.]


   ADURMÍT /adormit/ (prid.) — успаван

* adurmită, pi mîna luĭ, am visat kum zbuor pi śĭerĭ
— uspavana, na njegovoj ruci, sanjala sam da letim po nebu [Crn.]

* duarme bińe, să nu viń adurmit la lukru
— spavaj dobro, da ne dođeš pospan na posao

* s-a pus un adurmit pi mińe
— uhvatio me neki dremež [Por.]


   ADURMĬÁLĂ /adormeală ?/ (i. s.) — поспаност

* ma prins o adurmĭală, numa mi sa duarme
— uhvatula me neka pospanost, samo mi se spava [Por.]


   ADÚS /adus/ (prid.) — донет

* apa adusă đi la fîntînă
— voda doneta sa kladenca [Crn.]

* adus ku śeva
— slično sa nečim, koje liči na nekog, nešto [Por.]


  ADUSATURĂ /adusatură ?/ (i. ž.) — нанос

* drumu s-a umplut đi adusatură dupa pluaĭa-sta
— put je pun nanosa posle ove kiše [Crn.]


  ADUŚA /aduce/ (gl.) — доносити

* aduk kĭaĭa đin luok
— donosim ključ s mesta

* aduśe minća
— (fig.) prisećati se; dolaziti k pameti [Crn.]

* kopiļe, sî-ț aduś minća la luok, kî n-o sî će petrĭeś bun
— dete, prizovi se k pameti, jer nećeš dobro proći

* aduśe unu ku altu
— liči jedno na drugo; slaže se jedno s drugim

* în kînćik trîabe sî sa adukă vuorbiļi ku vĭarsîku
— u pesmi treba da se slažu reči i melodija [Por.]


   ÁḐÎMĂ /azimă/ (prid.) — пресно

* varḑă aḑîmă
— sladak kupus

* pîńe aḑîmă
— presan hleb [Crn.]


  AĐET /adet/ (i. m.) — обичај

* așa ńi ađetu
— takav nam je običaj

* ș-a fakut ađetu sî mintă
— navikao je da laže

* n-arĭe așa ađet
— nema takvu naviku [Crn.]

* ađet rău
— loša navika, loš običaj

* ađet đi bîtrîńață
— starinski običaj, običaj sačuvan od starina

* ađet babĭesk
— bapski običaj, običaj koji čuvaju i vrše starije žene; naziv za verske običaje koji se razlikuju od crkvenih [Por.]


   ÁĐIR /ager/ (prid.) — спреман

* arma ađiră
— zapeta puška [Zvizd]


   AFANÁ /afâna/ (gl. p. ref.) — лабавити

* sa afańaḑă ața pi mosuor
— olabavljuje se konac na kalemu [Por.]


   AFANÁT /afânat/ (prid.) — лабав

* sfuara mi s-a afanat la sarśină, statuĭ s-o proļeg
— konopac mi se olabavio na tovaru, stadoh da ga prevežem [Por.]


   AFÁRĂ /afară/ (pril.) — напољу

* afară bańi đin pungă
— van s novcem, izvadi ih iz novčanika

* skuaće uoĭiļi afară
— isteraj ovce napolje (iz tora)

* ĭeș afară
— izađi napolje [Crn.]


   AFÎNÁT (prid.) ● v. afanat [Por.]

   AFÎŃEḐÁ (gl. p. ref.) ● v. afana [Por.]

   AFLÁ /afla/ (gl.) — налазити

* sĭ află unđe nu-ĭ luoku
— nalazi se gde mu nije mesto [Crn.]

* dakă asta nuĭe bun, află śuava măĭ bun
— ako ovo ne valja, nađi (izmisli) nešto bolje [Por.]


   AFLÁRĬE /aflare/ (i. ž.) — налаз

* am aflat aĭa śe am katat
— našao sam ono što sam tražio [Crn.]


   AFLÁT /aflat/ (prid.) — нађен

* s-a ginđit, șî la urmă aflat kă așa feļ đi lukru nuĭe bun
— razmišljao je, i na kraju zaključio da takav način rada nije dobar

* adunat doĭ ku doĭ șă aflat kî ĭe patru
— sabrao je dva i dva i otrkrio da je (rezultat) četiri [Por.]


   AFLATUÓRĬ /aflător/ (prid.) — налазач

* învață kopuoĭu să fiĭe bun aflatuorĭ đi žuaviń
— dresiraj kera da bude dobar nalazač divljači [Por.]


   ÁFTAĬ! /aftai!/ (uzv.) — шибај!

* aftaĭ, kopiļe, śe măĭ așćeț?
— šibaj, dečko, šta još čekaš? [Por.]


   AFUMÁ /afuma/ (gl.) — димити

* afumă ka mașîna đi vuoz
— dimi kao lokomotiva

* afumă karńa sî nu să strîśe
— dimi meso da se ne pokvari

* afumă puomi đi brumă
— zadimljuje voćke da ih zaštiti od slane [Crn.]

* nu mis tutunźiu, afum numa kînd șî kînd
— nisam pušač, palim (cigaru) samo ponekad [Por.]


   AFUMÁT /afumat/ (prid.) — димљен

* karńe afumată
— dimljeno meso

* suobă ĭe pļină đi fum
— soba je puna dima [Crn.]

* nu l-a kîrpit kalumĭa, numa l-a afumat ku kalaĭu
— nije ga zakrpio dobro, samo ga je zamazao kalajem [Por.]


   AFURISḮ /afurisi/ (gl. p.) — проклињати

* nu ma afurisî ńiśkotrĭabă, kă nu ț-am fakut ńiś un rău
— nemoj me proklinjati bez potrebe, jer ti nisam učinio nikakvo zlo [Por.]


   AFURISḮT /afurisit/ (prid.) — лукав

* ĭel ĭe uom afurisît
— on je lukav čovek

* marĭe afurisît a fuost, traĭu ĭ-a trekut đi la batăĭ pîn la fur
— velika je pustahija bio, život mu je protekao od tuča do lopovluka

* buală afurisîtă
— opaka bolest [Crn.]

* firĭaĭ afurisît
— proklet bio [Por.]


   AGARÁT /agarat ?/ (i. m.) — вребање

* luok bun đi agarat puorś-aĭ sîrbaćiś, kare fak șćetă în luok
— pogodno mesto za vrebanje divljih svinja, koje prave štetu u njivi [Por.]


   AGÎRÁ /pândi/ (gl.) — вребати

* agîră sî trĭeś drumu kînd nuĭe ńima
— čekaj pogodan momenat da pređeš put kad nema nikoga

* nu ma agîra, kî ći văd
— nemoj me vrebati, jer te vidim [Por.]


   AGĬÉT /aghet/ (uzv.) — агет

* śe va fi agĭet, nu șću, așa-m-uḑît đĭ l-aĭ batrîń
— šta li je „agjet” ne znam, tako sam čuo od starih [Por.]


   AGURÍDĂ (i. ž.) ● v. guridă [Por.]

   AGÚSTĂ /agust/ (i. ž.) — август

* ano-sta, în agustă, a fuost sîăśită mare, a sakat șî rîu în Vaļa mare
— ove godine je u avgustu bila velika suša, presušila je i reka u Velikoj dolini [Por.]


   AÍČ (pril.) ● v. aiś [Kmp.]

   AÍŚ /aici/ (pril.) — овде

* vinu, șăḑ aiśa, nu sta akolo
— dođi, sedi ovde, nemoj stajati tamo [Por.]


   AÍŚA (pril.) ● v. aiś [Por.]

  AĬ /ai/ (uzv.) — ај

* aĭ șî vaĭ
— kuku-lele! [Por.]


  AĬ /ai/ (i. m.) — бели лук

* a sămanat aĭ bașća pļină
— posadio je punu baštu belog luka

* dakă puće, miĭe aĭu mult îm plaśe
— ako smrdi, meni se beli luk mnogo sviđa [Stig]


   ÁĬA /aia/ (zam.) — та

* aĭa mînkarĭe nuĭe bună
— ta hrana nije dobra

* aĭa pućină kurĭe
— ta kaca curi

* aĭa vrĭamĭe a trekut đimult
— to vreme je prošlo davno [Crn.]

* aĭa fată ĭe tare frumuasă
— ta devojka je jako lepa

* nu stau đi „aĭa” akuma
— nisam za „ono” sada [Por.]


   AĬDÁNĂ /holdană/ (i. s.) — шашавко

* aĭdană ĭe uom kîta ćokńit la kap
— „ajdana” je čovek malo udaren u glavu [Por.]


   AĬDAŃÍT /nătărău/ (prid.) — шашав

* aĭdańit sa ḑîśe đ-aăla kare ĭe kîta ćokńit la kap
— „ajdanjit” se kaže za onoga koji je malo udaren u glavu [Por.]


   ÁĬDE /haide/ (uzv.) — хајде

* aĭde, pļekaț ku lukru
— hajde, krenite sa poslom

* bun, aĭde, lasaț aĭa aiśa
— u redu, hajde, ostavite to ovde

* ma, aĭde, unđe puaće aĭa să fiĭe așa?
— ma, hajde, gde to može da bude tako?

* aĭde, aĭde, śarkă dakă kućeḑ!
— hajde, hajde, probaj ako smeš! [Por.]


   AĬDÚK /haiduc/ (i. m.) — хајдук

* aĭduk ĭe uom vićaz kare a fuźit în duos đi rău turśilor, șî đi akolo iĭ baće șî omuară
— hajduk je hrabar čovek koji se zbog turskog zuluma odmetnuo u šumu, i odande ih bije i ubija [Por.]


  AĬDUŚIĬE /haiducie/ (i. ž.) — хајдучија

* n-a putut în alt fĭeļ: turśi fak rîaļe, iĭ - aĭt - în aĭduśiĭe
— nije se moglo drugačije: Turci čine zla, oni - hajd - u hajdučiju [Por.]


   AĬDUŚĬÉSK /haiducesc/ (prid.) — хајдучки

* muara aĭduśĭaskă la Strńak, în Arnaglaua, a fakuto Ļikă Golub, kînd a fuźit în duos đi bugarĭ
— hajdučku vodenicu na Strnjaku, u Rudnoj Glavi, izradio je Ilija Golub kad se odmetnuo u šumu zbog Bugara (II sv. rat) [Por.]


   AĬÉVI /aieve/ (pril.) — јавно

* nu sa măĭ pitulă, a-nśepu să fure aĭevi
— ne krije se više, počeo je da krade javno (Rudna Glava)

* am visat, ama parke ĭe aĭevĭa
— sanjao sam, ali kao da je stvarno (Tanda) [Por.]


   AĬÉVĬA (pril.) ● v. aĭevi [Por.]

   AĬLÁLT (aĭlaltă) (mn. aĭlalț, aĭlalće) [akc. aĭlalt] (prid.) ● v. alalt [Por.]

   AĬMÁN /haimana/ (i. m.) — ајман

* un aĭman đi uom, sî n-aĭ trĭabă ku ĭel
— baraba od čoveka, da nemaš posla sa njim

* aĭman đi kopil, đi tuoț sa atîrnă șî ku tuoț sa baće
— napasnik od deteta, sa svima se kači i sa svima se bije

* aĭman ńidoturnat, n-a putut să gaćaskă ńiś șkuala mikă
— neotesani glupan, nije mogao da završio ni četiri razreda škole [Por.]


   AĬMÍNTRIĻA (pril.) ● v. aĭmintrĭa [Por.]

   AĬMÍNTRĬA /altmintrelea/ (pril.) — другачије

* nu samînă ku asta, aĭmintrĭa ĭe fakut
— ne liči na ovo, drugačije je napravljen [Por.]


   ÁĬNĂ /haină/ (i. ž.) — хаљетак

* aĭna s-a purtat pistă kamașă șî pistă oprĭeź
— haljetak se oblačio preko košulje i preko kecelja [Crn.]


   AĬTÚKĂ /aitucă/ (i. ž.) — скитница

* o aĭtukă đi uom, tuoț fug đi ĭel
— propalica od čoveka, svi beže od njega [Por.]


   AĬÚRĻA /aiurea/ (prid.) — глупост

* vorbĭașće aĭurļa
— govori glupavo [Hom.]


  AĬUȘ /aiuș/ (i. m.) — дивљи лук

* aĭușu krĭașće în viĭ, șî pi luokurĭ uđiluasă
— divlji luk raste u vinogradima, i na vlažnim mestima [Crn.]


  AK /ac/ (i. m.) — игла

* ak đi kusut
— igla za šivenje

* ak đi mașînă
— igla za šivaću mašinu

* ak đi kusut la saś
— igla za zašivanje džakova

* ak đi ștroit
— štrojačka igla

* ak đi înpuns vićiļi kînd sî unflă
— veterinarska igla za lečenje goveda od nadutosti, trokar

* ak la pușkă
— puščana igla

* ak đi gĭață
— ledena igla, ledenica [Crn.]

* ak đi pîăr
— ukosnica [Por.]

* ak înkeptorat
— zihernadla (Ševica) [Zvizd]


   AKOLÓ (pril.) ● v. akoluo [Por.]

   AKOLUÓ /acolo/ (pril.) — тамо

* ăće, akoluo s-a întîńit, șî s-a luvat la bataĭe
— evo, tamo su se sreli, i započeli tuču

* (u izr.) đ-akoluo
— odande, iz tog pravca, s te strane

* đ-akuluo baće vîntu
— odande vetar duva [Por.]


   АKОĻ /acolea/ (pril.) — онде

* акоļа ḑîśem kînd ĭe śeva măĭ apruape đi nuoĭ, đi kît śi ĭe aĭa đi kare ḑîśem kî ĭe akoluo
— onde kažemo kad je nešto bliže nama, nego što je ono za što kažemo da je tamo

* akoluo ĭe đepartat, șî nu sa vĭađe, da akoļa ĭe măĭ apruape, șî sa vĭađe ku uoki
— tamo je udaljeno, i ne vidi se, a onde je bliže, i vidi se očima [Por.]


   AKRÍ /acri/ (gl. p. ref.) — киселити (се)

* ḑama-sta la kaldură înśape akri
— ova čorba na suncu počinje da se kiseli [Por.]


   AKRIŚÚŃE (i. ž.) ● v. akritură [Por.]

   AKRÍT /acrit/ (prid.) — прокисао

* ḑama s-a akrit, nuĭe đi mînkare
— čorba je prokisla, nije za jelo [Por.]


   AKRITÚRĂ /acritură/ (i. ž.) — кисело јело

* la kosît măĭ dulśe sînt akriturļi
— na kosidbi su najslađa kisela jela

* muĭarĭa a pus prĭa multă akritură în ḑamă đi pĭeșć
— žena je stavila previše sirćeta u riblju čorbu [Por.]


   AKRĬÁLĂ /acreală/ (i. ž.) — киселост

* prĭa multă akrĭală ĭe pusă-n ḑama-sta
— ova čorba je previše zakiseljena [Por.]


   ÁKRU /acru/ (prid.) — кисео

* lapće akru
— kiselo mleko

* varḑă akră
— kiseli kupus

* ḑamă akră
— kisela čorba [Por.]


   AKȘÍȚĂ /pregătitoare/ (i. ž.) — спремачица

* akșiță ĭe muĭarĭa kare ažută sî sa gaćaskă pomana
— akšica je žena koja pomaže da se sprema pomana (Dvirište)

* akșiu ĭe uom kare ažută la nuntă
— akšija je čovek koji pomaže na svadbi (Žitkovica) [Bran.


  AKU /acu/ (pril.) — сада

* aku vińiĭ đe la lukru, numa ś-ažunsăĭ
— sad dođoh s posla, samo što stigoh [Buf.]

* aku tunaĭ în avļiĭe
— sada uđoh avliju (Turija) [Zvizd]


   AKÚMA /acum/ (pril.) — сада

* akuma ažuns, a veńit
— sada je stigao, došao

* đi akuma înainće
— od sada na dalje

* đi akuma-n kolo
— od sada na tamo

* pănă akuma
— do sada

* akuma ĭe akuma!
— sad je sad!

* akuma duoĭ ań
— pre dve godine [Por.]


   AKUPÁ /ocupa/ (gl. p. ref.) — заокупљати (се)

* nakazu akupe gîndurļi nuaștre
— problem zaokuplja naše misli

* puork, akupi luoku mĭeu
— svinja, zauze mi mesto [Crn.]

* nu l-am vaḑut đemult, ku śe sa va akupa ĭel akuma, nu șću
— nisam ga video odavno, čime li se on sada zanima, ne znam [Por.]


   AKUPÍT /ocupat/ (prid.) — заокупљен

* akupit ku lukru
— zauzet poslom

* n-auđe, kî ĭe akupit ku gîndurĭ grĭaļe
— ne čuje, jer je zaokupljen teškim mislima [Crn.]

* aș veńi, numa sînt akupit ku mare grižă
— došao bih, ali sam preokupiran velikom brigom [Por.]


   AKÚȘ /acuși/ (pril.) — ускоро

* nu ći plînźa, akuș vińe mum-ta
— ne plači, uskoro će ti doći majka

* akuș-akuș!
— pretnja, upozorenje osobi u ekspresivnom govoru (obično nestašnoj deci), ako ne prestane da radi to što radi, sledi kazna uobičajena za takvu priliku [Por.]


   AKÚȘA (pril.) ● v. akuș [Por.]

  AL /al/ (part.) — грам. члан

* al ńegru
— crni, onaj koji je crn

* al mĭeu
— moj, moje, koje pripada meni

* aĭ nuoștri
— naši, koji pripadaju nama

* al triĭļa
— treći, onaj koji je treći po redu

* a nuostru
— naš, naše

* a doĭļa
— drugi (po redu)

* a triĭļa uorĭ va spun
— po treći put vam kažem [Por.]


   AL ZBURATUÓRĬ /zburător/ (sint.) — змај

* am vaḑut ku uoki miĭ: asară, pin kapu murguluĭ, trĭeku pista śerĭ o viđiarĭe lunguĭată, șî-m đață-n gînd kum mama mĭ-a puvestît kî așa zbuară al zburatuorĭ
— video sam svojim očima, sinoć, u sumrak, prođe nebom duguljasta svetlost, i setih se kako mi je baba pričala da tako leti zmaj [Por.]


   ALALÁLT /alălalt/ (prid.) — друго

* s-a đisparțît șî s-a promîritrat, șî ku alalalt uom a trait bińe
— razvela se i preudala, i sa drugim čovekom je živela dobro

* a omorît lumĭa, șî a fakut mulće đ-alalalće rîaļe
— ubijao je ljude, i činio mnogo kojih drugih zala [Por.]


   ALALẮU /hălălaie/ (i. s.) — глупост

* minće kațaua, n-a fuost așa, vorbĭașće alalău
— laže kučka, nije bilo tako, priča glupost [Por.]


  ALALT /alalt/ (prid.) — друго

* alaltă vrĭame a fuost atunśa
— drugo vreme je bilo tad

* đ-alalt lukru nu sa prinđe, numa șîađe șî bĭa
— za drugi posao se ne hvata, samo sedi i pije

* aĭa mĭ-aĭ spus, spuńem alalt śeva śe ma ĭastă nou pi la vuoĭ?
— to si mi rekao, kaži mi drugo šta ima novo kod vas? [Por.]


   ALALTĂĬÉRĬ /alaltăieri/ (pril.) — прекјуче

* ĭo alaltăĭerĭ am kosît, ĭerĭ am întuors fînu, da astîḑ l-am adunat
— prekjuče sam kosio, juče sam prevrtao seno, a danas sam ga sakupio [Crn.]


   ALALTĂSÁRĂ /alaltăseară/ (pril.) — прексиноћ

* alaltăsară am fuost la uoră
— preksinoć sam bio na igranci [Crn.]


   ALALTÎĬÉRĬ /alaltăieri/ (pril.) — прекјуче

* alaltîĭerĭ fu vrĭamĭa bună đi kosît
— prekjuče beše lepo vreme za kosidbu [Por.]


   ALALTÎSÁRĂ /alaltăseară/ (pril.) — прексиноћ

* đ-alaltîsară pluaĭa țîńe una într-una
— od preksinoć kiša neprestano pada [Por.]


  ALAMAN /alaman/ (i. m.) — алаветина

* alaman, ńiśkînd nu sa măĭ satură
— alavac, nikad se ne nasiti

* Mńamțî a fuost uamiń răĭ, ama ku rînd, da Rușî ńișći aļimań bĭețîĭuoș, măĭ mult s-a omorît iĭ đi iĭ
— Nemci su bili zli ljudi, ali su imali neki red, a Rusi su bile pijane pustahije, koje su se najviše ubijale međusobno [Por.]


   ALÁT /halat/ (i. s.) — алат

* tuata kasa trăbe să aĭbă alaturĭ đi-ndamînă
— svaka kuća treba da ima priručne alatke

* kopiļe, pazîăț „alatu”, kă o sî-ț trăbe kînd krĭeșć
— dete, čuvaj „alat” jer će ti trebati kad odrasteš [Por.]


   ALAVÍĬE /alavie ?/ (i. ž.) — алушине

* atîta alaviĭe đi pîăsîrĭ în viĭe pîn akuma n-a mîĭ fuost
— tolika najezda ptica na vinograd do sada još nije bila [Crn.]


   ÁLĂ /hală/ (i. ž.) — ала

* lumĭa vrodată tare a krĭeḑut kă pi pomînt traĭesk aļe, ńiska-ĭ insă marĭ, urîće șî rîaļe
— ljudi su nekad jako verovali da na zemlji žive ale, neka velika, zla i ružna bića

* s-a puvestît k-a veńit vro ală đi uom, atîta đi tare đi ńima n-a putu să-ĭ șća-n drum
— pričalo se da je došla neka ala od čoveka, toliko jak da mu niko nije mogao stati na put

* nu lukră ńimika, da manînkă ka ala
— ne radi ništa, a jede ko ala [Por.]


  ALB /alb/ (prid.) — бело

* farbă albă
— bela boja

* lumĭa albă
— beli svet

* s-a dus în lumĭa albă
— otišao u beli svet, ne zna se gde je

* kimĭașa albă
— bela košulja

* stamîna albă
— bela nedelja, sedmica u narodnom kalendaru, pre početka uskršnjeg posta

* pomana albă
— bela pomana, daća koja se pokojnicima priređuije tokom bele nedelje, i na kojoj svi prilozi moraju biti beli (sir, jaja, pirinač, bele sveće)

* lupi aĭ albĭ
— beli vukovi, mitske životinje koje su živele u neko pradavno vreme; u izrazu: „kînd a trait lupi aĭ albĭ” označava vremenski period pre početka računanja vremena [Por.]


   ALBÁSTRU /albastru/ (i. s.) — плав

* albastru înkis
— tamno plav, teget [Por.]


   ALBẮȚ (i. m.) ● v. albĭaće [Por.]

   ALBÍ /albi/ (gl. p. ref.) — белити

* muĭarĭa albĭașće pînḑa
— žena beli platno (tehnikom trljanja i mlaćenja, ili na vljavici)

* rufiļi sa albĭesk ĭarna la źer, kînd îngĭață dupa spalat
— odeća se zimi beli na mrazu, kada se zaledi posle pranja

* kîńipa sa albĭașće ku śanușă
— konoplja se beli pomoću pepela

* sa albĭașće ḑîua
— dan se beli, sviće

* albĭesk uoki, viđeriļi
— postaje slabovid, slep [Por.]


   ALBINÁRĬ /albinari/ (i. m.) — пчелар

* tata a fuost mare albinarĭ
— otac je bio veliki pčelar [Por.]


   ALBÍNĂ /albină/ (i. ž.) — пчела

* albina ĭe o guangă mikă kare dă mńare dulśe
— pčela je mala buba koja daje sladak med

* aĭ batrîń a țînut albińiļi în kuoșńiță, tumu înkuaśa a ĭeșît sanduśiļi
— stari su držali pčele u košnicama, tek kasnije ovamo pojavili su se sanduci

* uom kare avut albiń mulće, ș-a lukrat ku mńarĭa, s-a kĭemat stuparĭ
— čovek koji je imao mnogo pčela, i bavio se medom, zvao se stupar [Por.]


   ALBÍNĂ URSASKĂ /bondar/ (sint.) — бумбар

* albină ursaskă ĭe guangă sîrbaćikă, ńagră, flokuasă, șî măĭ mare đi kît albina domńaskă
— bumbar je divlja buba, crna, dlakava, i veća od domaće pčele

* albină ursaskă faśe kuĭb pi supt pomînt
— bumbar pravi gnezdo pod zemljom

* albină ursaskă faśe fagurĭ ku mńare dulśe, ka șî albina domńaskă
— bumbar pravi saće sa slatkim medom, kao i domaća pčela

* mńarĭa lu albina ursaskă a fuost mare dulśață a păkurarilor
— med bumbara bio je velika čobanska poslastica

* albina ursaskă are ak ku kare muśkă ka vĭaspĭa, đi măĭ mulće uorĭ, da durĭarĭa ĭe măĭ tare đi kît alu albińiļi domńeșć
— bumbar ima žaoku kojom ujeda kao osa, više puta, a bol je jači od ujeda domaćih pčela

* aku lu albină ursaskă nu ramîńe în muśkatură, șî ĭa dupa śe muśkă nu muare ka albina domńaskă
— žaoka bumbara ne ostaje u ujedu, i on posle ujeda ne umire kao domaća pčela

* o kĭamă albină ursaskă kă mńarĭa iĭ măĭ đes a mînkat urșî, fînkă kuĭbu ļ-a fuost skund sapat supt pomînt
— zove se medveđa pčela jer su njen med najčešće jeli medveti, pošto im je gnezdo bilo plitko ukopano pod zemljom [GPek]

* albina ursaskă are kuru galbin
— bumbar ima žutu zadnjicu (Tanda) [Por.]


   ALBINÚȚĂ /albinuţă/ (i. ž.) — пчелица

* o albinuță mikućikă zbură pi fluare, laso, faśe șî ĭa mńiarĭe
— jedna majušna pčelica sletela na cvet, pusti je, pravi i ona med [Por.]


   ALBIŃUÁĬKĂ (i. m.) (ret.) ● v. albinuță [Por.]

   ALBIŚUÓS /albicios/ (prid.) — беличаст

* albiśuasă ĭe tuata farba kare mult baće-n alb: vînît albiśuos, vĭarđe albiśuos ...
— beličasta je svaka jako svetla boja: svetlo plava, svetlo zelena ... [Por.]


   ALBÍT /albit/ (prid.) — побелео

* rufiļi a albit la suare
— rublje je izbledelo na suncu [Por.]


   ALBÎẮȚ /albul ochiului/ (i. m) — беоњача

* țĭ s-a sînźarat albîățu uokĭuluĭ
— zakrvavila ti se beonjača [Crn.]


   ALBĬA RÎULUĬ /albia râului/ (sint.) — корито реке

* pi luok poļažńik, apa ĭe skundă da albĭa rîuluĭ largă
— u ravnici, voda je plitka a korito reke široko [Por.]


   ALBĬÁȚĂ /albeaţă/ (i. ž.) — белина

* iĭ s-a fakut albĭață în nainća uoki
— obnevideo je, zamutio mu se vid

* străluśi o albĭață
— sevnulo je nešto belo, bljesnulo je

* faku albĭață-n gură
— izbila mu je pena na usta, zapenio je

* în tuota đimińața, pănă-n ĭeșît đi suare, sa traźe o albĭață pi vaļe
— svakoga jutra, sve do izlaska sunca, dolinom se vuče neka sumaglica [Por.]


   ALBĬÁĆE /albeţ/ (i. m) — бељика

* albĭaće la krastavĭaće
— beljika na krastvcu [Crn.]

* gorunu are albățu șî roșățu
— hrast ima beljiku i jezgro (?) (Tanda) [Por.]


   ALBĬÁLĂ /albeală/ (i. ž.) — белило

* muĭarimĭa ńiśkînd nu puńe albĭală pi uokĭ
— žena mi nikad ne stavlja puder na lice [Por.]


   ÁLBĬE /albie/ (i. ž.) — корито

* albĭe sa kĭamă o karļiță lungă șî largă, skobită în tutuk đi ļiemn, în kare muĭeriļi spală, or albĭesk rufiļi
— belilo se zove jedno dugačko i široko korito, izdubljeno u trupcu drveta, u kome žene peru, ili bele rublje

* albĭe đi adapat vićiļi a fuost fakută ka șî albĭa muĭeriluor, numa măĭ lungă șî prinsă ku parĭ đi pomînt sî nu puată vićiļi s-o rastuarńe; în ĭa nu s-a spalat țuaļiļi
— valov za pojenje stoke bio je napravljen isto kao i žensko belilo, samo je bio duži i bio je pričvršćen kočevima za zemlju da ne može stoka da ga prevrne; u njemu se nije prala odeća

* ĭ-a ḑîs șî adîpatuare đi viće, da șî valău
— zvali su ga i pojilo za stoku, a i valov [GPek]


   ALBÚȚ /albuţ/ (prid.) — беличасто

* măĭ puńe kîta albuță în kanta-ĭa ku farbă vînîtă, sî sa đeșkidă kîta, kî ĭe vînîta-ĭa prĭa tare
— stavi malo beličaste u kantu sa plavom bojom, da se malo prosvetli, jer je ta plava prejaka [Por.]


   ALBÚȘ /albuș/ (i. m.) — беланце

* în uou ĭastă albuș șă galbinuș
— u jajeti ima belance i žumance [Crn.]


   ALDAMÁK /haidamac/ (i. m.) — тојага

* kînd ći ĭau ku aldamaku-sta pi șîaļe, tu o să staĭ în luok
— kad te dohvatim ovom motkom po leđima, ti ćeš se smiriti [Por.]


   ALDAMÁȘ /aldămaș/ (i. s.) — халвалук

* ń-am tokmit ĭuta pi vîțăĭ, ș-am baut aldamașu kum ĭe ađetu
— pogodili smo se brzo za teliće, i popili smo halvaluk kao što je običaj [Por.]


   ALDÁN /aldan/ (i. m.) — летња конопља

* aldanu sî kunuașće pi nalțîmĭe, mîĭ nalt ĭe đi kĭt kîńipa
— letnja konoplja se poznaje po visini, viša je od jesenje

* aldanu ĭe omeńesk, da kîńipa muĭerĭaskă
— letnja konoplja je muška, a jesenja ženska

* aldańi sî kuļeg dupa śe ļagă kîńipa
— muška konoplja se bere posle oprašivanja

* vuorba aldan ĭe kunoskută în Osńiśa, Vaļakuańa, Savinîț, Șarbanuț, Podguorț, Izvuoru al mik, Dobropuoļa, ka kîńipa đi vară
— reč „aldan” je poznata u selima Osnić, Valakonje, Savinac, Šarbanovac, Podgorac, Mali Izvor, Dobro Polje kao letnja konoplja [Crn.]

* aldań ĭe kîńipa ku samînță
— aldanj je konoplja sa semenom (Rudna Glava) [Por.]


   ALDRÁK /al drac/ (prid.) — враголаст

* lukru aldrak
— vražji posao

* lasî-će đi lukru aldrak
— mani se ćorava posla

* așa kopil aldrak n-a măĭ vaḑut pănă akuma
— tako đavolasto dete do sada nisam video

* nu măĭ stă-n luok, đi aldrak śi ĭe
— ne drži ga mesto, koliko je nestašan [Por.]


   ALÎẮTURĬ /alături/ (pril.) — уз

* stîăĭ alîăturĭ ku mińe
— stani uz mene

* am fuost alîăturĭ ku ĭel kînd la lovit saźata în pĭept
— bio sam uz njega kad ga je metak pogodio u grudi [Crn.]


   ALKÁUĂ /halcaua/ (i. ž.) — алка

* ku alkaua đi ļiemn a ļegat la pĭept kîpatîńiļi lu sfuară, kînd în șîaļe s-a dus sarśină mare đi fîn, đi paĭe, đi frunḑă or đi vrĭež
— drvenom alkom se na grudima uvezivali krajevi konopca, kada se na leđima nosio veliki naramak sena, slame, lisnika ili vreže [Por.]


   ÁLKĂ /halcă/ (i. z.) — алка

* alkă đi ļiemn
— drvena alka [Por.]


   ALKÚȚĂ /hălcuţe/ (i. ž.) — алкица

* alkuță ĭe alkă mikă
— alkica je mala alka [Por.]


   ÁLMIȘ-BALMIȘ /ţalmeș-balmeș/ (i. m.) — бућкуриш

* mistakaș, mistakaș șî ńi fakuș almiș-balmiș đi mînkarĭe
— mešao si, mešao i napravio si nam bućkuriš za jelo [Por.]


   ALOÁT /aluat/ (i. s.) — тесто

* aloatu a kreskut mult
— testo je mnogo naraslo [Kmp.]


   ÁLT /alt/ (prid.) — други

* alt uom
— drugi čovek, drugačiji, nije isti kao što je bio ranije

* (vulg.) alće puļe
— druge stvari, druge spletke

* una-alta
— ovo-ono

* șî una șî alta
— i jedno i drugo, i ovo i ono [Por.]


   ÁLTADATĂ /altădată/ (pril.) — други пут

* lasă, gaćim lukru altadată 
— pusti, završićemo posao drugi put [Por.]


   ALTAUÁRĂ /altăoară/ (pril.) — други пут

* vińe đi altauară să gaćaskă lukru
— doći će drugi put da završi posao

* îț spun đi altauară kî nuĭe bun aĭa śe faś
— govorim ti po drugi put da nije dobro to što radiš [Por.]


   ALTFĬÁĻ (pril.) ● v. altfĭeļ [Crn.]

   ÁLTFĬEĻ /altfel/ (pril.) — другачије

* fakut altfĭeļ
— drugačiji (po izgledu ili načinu nastanka)

* în altfĭeļ
— na drugi način, drugačije [Por.]

* ĭeĭ sînt altfĭaļ đi lume
— oni su druga vrsta ljudi

* altfĭaļ đi strugurĭ
— druga vrsta grožđa [Crn.]


   ALTÎNOKTRUÓ /alt-încotro/ (pril.) — безизлаз

* naĭ altînoktro sî fuź
— nemaš kuda da bežiš [Por.]


   ÁLTKÎND /altcândva/ (pril.) — другом приликом

* gaćim lukru akuma, kî altkînd nu sa șćiĭe śe o să fiĭe
— završimo posao sada, u drugoj prilici ne zna se šta će biti [Por.]


   ÁLTKÎNDVA (pril.) ● v. altkînd [Por.]

   ÁLTKUM /altkum/ (pril.) — другачије

* altkum a fuost vrodată
— drugačije je nekada bilo [Crn.]

* dakă șćiĭ altkum, fă, dakă nu: taś
— ako znaš drugačije, uradi, ako ne: ćuti [Por.]


   ÁLTKUMVA /alcumva/ (pril.) — друкчије

* ĭuo am așćetat să fiĭe trĭaba-sta altkumva rașîtă, da nu așa
— ja sam očekivao da će ovaj problem biti drukčije rešen, a ne ovako [Por.]


   ÁLTŚEVA /altceva/ (zam. neodr.) — друго нешто

* a ginđit la altśeva
— mislio je na nešto drugo [Por.]


   ÁLTŚIŃE /altcineva/ (zam. neodr.) — неко други

* vinu tu, să nu vină altśińe
— dođi ti, da ne dođe neko drugi [Por.]


   ÁLTŚIŃEVA (zam. neodr.) ● v. altśińe [Por.]

   ÁLTŚUAVA (pril.) ● v. altśeva [Por.]

   ÁLTUNĐE /altundeva/ (pril.) — другде

* aiśa nuĭe ka altunđe
— ovde nije kao drugde [Por.]


   ÁLTUNĐEVA /altundeva/ (pril.) — другде

* turśi la katat la koļibă, dar ĭel a fuost pitualat altunđeva, ș-a skapat viu
— Turci su ga tražili na pojati, ali on je bio skriven negde drugde, pa se izvukao živ [Por.]


   ALTUÓRĬ (pril.) ● v. altauară [Por.]

   ALÚN /alun/ (i. m.) — леска

* alunu ĭe ļiemn ușuor, șî đin ĭel sa fak bîće đi rîḑîmat, koļinḑ đi koļindrĭeț la Aźun, șî bîće đi dat đi pomană l-aĭ muorț
— leska je lagano drvo, i od nje se prave štapovi za poštapanje, kolinde za kolindrece na Badnji dan, i štapovi koji se na daćama namenjuju mrtvima [Por.]


   ALÚNĂ /alună/ (i. ž.) — лешник

* aluna ĭe sîmburu lu alun
— lešnik je seme leske [Por.]


   ALUŃÁUĂ /alunele/ (i. ž.) — ливадска биљка

* ļivađa ku aluńauă nu sa kosîașće, kî ĭe ĭarba rîa
— livada sa ovom biljkom se ne kosi, jer je trava loša

* đi la aluńauă sa ĭa numa fluarĭa, bună ĭe đi ćaĭ
— od nje se bere samo cvet, dobar je za čaj [Por.]


   ALUŃEKÁ /aluneca/ (gl. p.) — клизати (се)

* s-a aluńekat pe gĭață
— okliznuo se na ledu [Kmp.]

* đeșkiđe uoki bińe, nu će aluńika kînd vi trĭeśa pi punće
— otvori oči dobro, nemoj se okliznuti kada budeš prelazio preko brvna [Por.]


   ALUŃEKÚȘ /alunecuș/ (i. s.) — клизалиште

* s-a fakut mare aluńekuș pe gĭață în bătătură
— napravilo se veliko klizalište na ledu u dvorištu [Kmp.]


   ALUŃIKÁ (gl.) ● v. aluńeka [Por.]

  ALUŃIKUOS /alunecos/ (prid.) — клизав

* gĭața ĭe aluńikuasă, șă dakă nu baź sama kum pașășć, kaḑ șă-ț frînź mînă or piśuoru
— led je klizav, i ako ne paziš kako hodaš, možeš da polomiš ruku ili nogu [Por.]


   ALUŃIKÚȘ (i. s.) ● v. aluńekuș [Por.]

   ALUŃÍȘ /aluniș/ (i. m.) — лескар

* în aluńișu ĭe mîĭ mîndru kînd ĭastă aluńe
— u leskaru je najlepše kada ima lešnika [Crn.]


   ALUVAȚẮL (i. m.) (i. m.) — kvasac ● v. olațăl [Por.]

   ALUVÁT /aluat/ (i. m.) — тесто

* aluvat kreskut
— naraslo testo

* aluvat aḑîm
— presno testo

* aluvat đi malaĭ
— testo za proju

* aluvat đi puĭ
— testo za pilad [Crn.]

* aluvatu sa plumađiașće-n karļiță
— testo se meša u naćvama

* în aluvat sa puńe olațăl să krĭaskă
— u testo se stavlja kvasac, da naraste [Por.]


   AĻERGÁ /alerga/ (gl. p.) — трчати

* aļargă ka naruodu
— trči kao lud

* śe, drak, va aļerga lumĭa-sta atîta?
— zašto li, dođavola, ovi ljudi toliko trče? [Por.]


   AĻERGÁT /alergat/ (i. s.) — трчање

* śe aļergat sa pus pi ćińe, vĭeḑ kî țî sufļitu în vîru nasuluĭ?
— kakvo te je trčanje spopalo, vidiš da ti je duša u nosu? [Por.]


   AĻERGATUÁRE /alergătoare/ (i. ž.) — мотовило

* pi aļergatuare sa pun mosuarîļi pļińe đi tuors, șî sa duśe pi lînga gard đi parĭ, or đi tarabă, kînd pi ĭel sa urḑîașće kuardă đi țasut în razbuoĭ
— na motovilo se stavljaju kalemovi puni pređe, i nosi se pored ograde od kolja ili tarabe, kada se na nju snuje osnova za tkanje na razboju [Por.]


   AĻERGATUÓRĬ /alergător/ (i. m.) — тркач

* trĭeku pi lînga nuoĭ o gramadă đi aļergatuorĭ, đi śe va aļerga, draku va șći
— prođe pored nas gomila trkača, zašto trče, đavo će znati [Por.]


   AĻERGATÚRĂ /alergătură/ (i. ž.) — трчање

* aļergatură în tuaće părțîļi
— jurnjava na sve strane

* traĭ ku aļergatură
— život u trku [Por.]


   AĻÉS /ales/ (prid.) — изабран

* śe aț vrut, aĭa aț aļes
— što ste hteli, to ste izabrali [Crn.]

* fruntașî śe-s aļeș akuma sî ńi puarće satu, nus đi ńimika
— čelnici koji su sada izabrani da nam vode selo, nisu ni za šta [Por.]

* đi kap marĭe, kaśulă aļasă
— za veliku glavu, posebna kapa [Crn.]

* uom aļes
— poseban, vrstan, istaknut čovek

* măĭ aļes đin tuoț
— najbolji od svih [Por.]

* spuńe-m aļes śe vrĭeĭ
— kaži mi jasno šta hoćeš [Crn.]

* nu vorbĭeșć aļes, nu ć-am înțaļes ńimika
— ne govoriš razgovetno, nisam te razumeo ništa [Por.]


   AĻES /alies/ (i. s.) — избор

* śe gud aļes să fiĭe, tot așa ńi
— kakav god izbor da bude, isto nam je

* bun dugaĭaș, la ĭel puoț pi aļes să kumpirĭ
— dobar prodavac, kod njega možeš po izboru da kupiš [Por.]


   AĻEŹÁ /alega/ (gl.) — бирати

* nu pućem aļeźa aĭa śe ńi plaśe, numa luvăm aĭa śe ńi dau
— ne možemo birati ono što nam se sviđa, već uzimamo ono što nam daju [Crn.]

* nu aļeg, numa kuļeg
— ne biram, već berem [Por.]


   AĻEŹÁRĬE /alegere/ (i. ž) — избор

* aļeźarĭe multă, brațîļi guaļe
— veliko probiranje, prazno naručje [Crn.]


   AĻI LÚNŹ /alea lungi/ (i. ž.) — оне дуге (змије)

* în marta ńima nu kućaḑă să ḑîkă „nopîrkă” or „balaur”, kî aļiļi atunśa ĭasă đin pomînt, sînt flomînđe, șî kînd aud numiļi-luor, vin șî ći muśkă, numa ḑîś „aļi-lunź”
— u martu niko ne sme da kaže „zmija” ili „smuk”, jer ale tada izlaze iz zemlje, gladne su, i kada čuju njihovo ime, dolaze i ujedaju te, nego kažeš „one duge” [Por.]


   AĻIÁŹIRĬE /alegere/ (i. ž.) — избор

* nu kapiț ńimika dakă-n traĭ așćeț vro aļaźire mare, aĭa śe-ț dă dumńiḑîu, aĭa țî
— ne dobijaš ništa ako u životu očekuješ neki veliki izbor, to što ti da bog, to ti je

* đemult am ĭeșît la glasańe, d-akumă ažuns ńiskaĭ aļiaźirĭ, śkă „demokratija”, aļieź pi kare vrĭeĭ, da kînd kaț, vĭeḑ kî puoț numa pi draku să-l aļeź
— nekada smo izlazili na glasanje, a sada su stigli nekakvi izbori, vele „demokrațîĭa”, biraš koga hoćeš, a kod pogledaš, vidiš da možeš samo đavola da izabereš [Por.]


   ÁĻIN /roșu/ (prid.) — црвен

* am farbuit kîta tuort đi śiștuorĭ ku aļin
— obojila sam malo pređe za tkanice u crvenkasto [Crn.]

* piparkă aļină, piparkă roșîĭe, mîśinată
— aleva paprika, mlevena crvena paprika [Por.]


   AĻÍN /alene/ (prid.) — полако

* sa-nvîrćașće aļin, numa śe n-a statut
— sporo se okreće, samo što nije stao [Por.]


   AĻINÁ /alina/ (gl. p. ref.) — смирити (се)

* sa aļină durerĭa
— smiruje se bol [Kmp.]


   AĻINÁ /anina/ (gl. p. ref.) — качити

* la Sîmḑîĭana kuļeźim florĭ șî buĭeḑ, șî ļe aļinăm la vratńiță
— na Ivanjdan beremo cveće i bilje, i kačimo ga na vratnicama [Mlava]


   ÁMA /ama/ (vez.) — ама

* du-će la lukru, ama ogođașći-će frumuos
— idi na posao, ali se lepo doteraj

* vîăd ĭuo śe aĭ đi gînd, fîă așa, ama nu faśa pakaće niś kuĭ
— vidim ja šta si naumio, uradi tako, ali nemoj nauditi nikom [Crn.]

* ama, kînd îț spun ĭuo, așa ĭe
— ama kad ti ja kažem, tako je

* ma
— ma, skraćeni oblik

* ma nu puaće așa să fiĭe, șî gata
— ma ne može tako da bude, i gotovo [Por.]


   AMÁN /aman/ (uzv.) — аман

* aman, brĭe, lasî-će đi mińe, nu ma nîkažî
— aman, bre, mani me se, nemoj me mučiti

* aman îț măĭ întuarśe ĭel bańi
— šipak će ti on vratiti pare

* ĭa pļekat muĭarĭa, aman măĭ vińe la ĭel
— napustila ga je žena, nikad mu se neće vratiti [Por.]


   AMÁR /amar/ (i. m.) — горчина

* amaru-n lapće ĭe đin ĭarbă, kare a paskuto uoiļi
— gorčina u mleku je iz trave koju su pasle ovce

* am pļakat ku amaru-n mińe
— otišao sam pun gorčine [Crn.]

* an traĭit numa ku durĭerĭ șî amară
— živeo sam samo s bolom i gorčinom [Por.]


   AMARḮ /amărî/ (gl. p. ref.) — загорчати

* a pus kare a pus în ḑamă ńișći buĭeḑ, șî ĭa sa amarî
— neko je stavio u čorbu nekakve travke, i ona je zagorčala

* traĭu mĭ-a amarît ku bĭețîĭa a luĭ
— život mi je zagorčao svojim pijanstvom [Por.]


   AMARḮT /amărât/ (prid.) — горак

* rakiu amarît ku peļin
— rakija sa ukusom pelina

* viîața mi amarîtă
— život mi je mučan [Crn.]


   AMARĬÁLĂ /amăreală/ (i. ž.) — горчина

* traĭu mĭeu ĭe amarĭală guală
— moj život je sama gorčina [Por.]


   AMBÁRĬ /hambar/ (i. s.) — амбар

* în ambarĭ s-a țînut marunțîș: grîu, ovîăsk, sakară, da kukuruḑu s-a țînut în kuoș
— u ambaru se držalo zrnevlje: žito, ovas, ječam, a kukuruz se držao u košu [Por.]


   AMBIĬÁ /îmbia/ (gl. p.) — нуткати

* ăl ambiĭ pră vrunu kînd ăl roź dă măĭ mulće orĭ să mănînśe, da ĭel sa sviĭașće
— nutkaš nekoga kad ga više puta moliš da jede, a on se snebiva [Zvizd]


   AMEȚÁLĂ /ameţeală/ (i. ž.) — вртоглавица

* ma prins amețala kînd am vaḑuto
— zavrtelo mi se u glavi kad sam je video [Crn.]

* nu-m plaśe mînkarĭa kam lungă vrĭame, șă đi fuame ma prinđe kînd șî kînd amețala
— ne prija mi hrana već duže vreme, i od gladi me katkad hvata vrtoglavica [Por.]


   AMEȚḮ /ameţi/ (gl. p. ref.) — онесвестити (се)

* đintr-odată amețîĭ, șî kaḑuĭ pi pomînt
— odjednom mi se zavrtelo u glavi, i padoh na zemlju [Por.]


   AMEȚḮT /ameţit/ (prid.) — ошамућен

* amețît đi lovitură
— ošamućen od udarca

* amețît đi durĭare
— ošamućen od bolova [Crn.]

* stă amețît șî puzumeńit
— stoji ošamućen i izbezumljen [Por.]


   AMÎNÁT /amânat/ (pril.) — касно

* ažuns amînat
— stigao je kasno, odocnio

* amînat ĭe đi ĭel, nu-l măĭ skuaće ńimika
— kasno je za njega, ne može ništa da ga izvuče (spasi)

* vinu măĭ amînat
— (komp.) dođi kasnije [Por.]


   AMÎNATÁ /amânăta/ (gl. p. ref.) — каснити

* nu ći amînata, ma ruog đi ćińe
— nemoj kasniti, molim te

* grabĭesk, nu kućeḑ să ma amînaćeḑ
— žurim, ne smem da zakasnim

* uom ļenuos, sa amînaćaḑă in tuota ḑîua la lukru
— lenj čovek, svakog dana kasni na posao [Por.]


   AMÎNATÁRĬE /amînare/ (i. ž.) — кашњење

* n-o sî trĭakă bun șkolari nuoștri, ku atîta amînatarĭe đi iĭ
— neće dobro proći naši đaci, sa tolikim njihovim zakašnjavanjem [Por.]


   AMÎNDUÓĬ /amândoi/ (br.) — обојица

* a veńit amînduoĭ într-o ḑî
— došla su obojica istog dana

* amîndoă a supt la o țîță
— obe su sisale jednu sisu [Por.]


   AMNARÍ /amnari/ (gl. p. ref.) — оштрити

* kopilu kosîașće, ama înga nu șćiĭe să amnarĭaskă kuasa bińe
— dete kosi, ali još ne zna dobro da brusi kosu

* șîna la ruata đi kar ĭe amnarită la duauă luokurĭ
— kolska šina spojena je na dva mesta

* bagă sama bińe, să nu ći amnarĭaskă vrunu
— pazi dobro, da te neko ne prevari

* nu amnari lumĭa
— nemoj varati ljude [Por.]


   AMNÁRĬ /amnar/ (i. s.) — оцило

* fîră amnarĭ nu faś fuoku
— bez ocila nema vatre [Crn.]

* am avut un amnaruț, șî l-am pĭerdut
— imao sam jedno ocilče, i izgubio ga [Por.]


   AMŃÁḐÎȚ /amiază/ (i. s.) — подне

* măĭ un śas pănă la amńaḑîț
— još jedan sat do podne

* înainće đi amńaḑîț
— pre podne

* pînă-n amńaḑîț
— do podne

* dupa amńaḑîț
— posle podne

* duśe amńaḑîțu la sîpatuorĭ
— nosi ručak kopačima

* vrĭamĭa đi amńaḑîț
— vreme je za ručak

* suarļi la amńaḑîț
— sunce je u zenuitu

* a zburat kîtra amńaḑîț
— odleteo ka jugu

* amńaḑîța nuopțî
— (demon.) ponoćnica, šumska majka (Tanda) [Por.]


   AMŃAḐÎȚÁ /prînzi/ (gl.) — ручати

* nuoĭ vom amńaḑîța fara ćińe
— mi ćemo ručati bez tebe [Por.]


   AMPARAȚḮĬE /împărăţie/ (i. ž.) — царство

* amparatu a pĭerdut amparațîĭa
— car je izgubio carevinu [Por.]


   AMPARÁT /împărat/ (i. m.) — владар

* pin povĭeșć kopilarĭeșć sa pumeńașće măĭ mult țaru, da pin kînćișe lăutarĭeșć, amparatu
— kroz priče za decu više se pominje car, a kroz lautarske pesme, imperator [Por.]


   AMȘḮȚĂ /amșâţă/ (i. ž.) — курва

* îmblă ka amșîța prîn sat, ku kuada răđikată
— lunja ko kurva kroz selo, s podignutim repom [Mlava]


   AMUȚḮ /amuţi/ (gl. p.) — занемети

* kînd s-a-ntîńit ku lupi-n munće, uomu đi frikă amuțît, ș-a ramas înkrîmeńit în luok
— kad se sretao s vukovima u planini, čovek je od straha zanemeo, o ostajao skanjemen u mestu [Por.]


   AMUȚḮT /amuţit/ (prid.) — омутавио

* amuțît đi frikă
— zanemeo od straha [Por.]


   AMÚNKA /amunca/ (pril.) — тешко

* ku așa lukratuorĭ, amunka gaćeșć sapatu
— sa takvim radnicima, teško ćeš završiti kopanje

* astîḑ amunka sa gasîașće lukru
— danas se teško nalazi posao

* a baut prĭa mult, șî akuma iĭ amunka
— pio je previše, i sad mu je muka [Por.]


   AMURȚÁLĂ /amorţire/ (i. ž.) — утрнуће

* ma prinsă o amurțală
— uhvatila me je neka malaksalost

* sîmt amurțală în piśuarĭe
— osećam trnjenje u nogama [Crn.]


   AMURȚḮ /amorţi/ (gl.) — утрнути

* mi amurće mîna stîngă
— trne mi leva ruka

* amurće gura, kît ĭe đi akru
— usta trnu, koliko je kiselo [Crn.]

* kînd ĭarna-n munće auḑî lupi kă urlă đi fuame, amurț tuot, șă înkrîmeńeșć đi frikă
— kad zimi u planini čuješ vukove kako zavijaju od gladi, utrneš sav, i skameniš se od straha [Por.]


   AMURȚḮT /amorţit/ (prid.) — утрнут

* pișuoru al đirĭept mi amurțît
— desna noga mi je utrnuta

* am amurțît đi șađarĭe
— ukočio sam se od sedenja

* amurțît ĭeș tu în kap đi kînd iș fakut
— „ukočen” si ti u glavu od rođenja [Crn.]


  AN /an/ (mn. ań) — година

* ano-sta
— ova godina

* anu đi ḑîļe
— godina dana

* anu trĭekut
— protekla godina

* la anu
— na godinu, za godinu (dana)

* măĭ are ań
— ima godine, poživeće još

* s-a înpuțînat ańi
— smanjio se preostali broj godina, približila se smrt

* an tîrḑîu
— godina u kojoj kasni zrenje poljoprivrednih kultura

* a trĭekut ań șî ań
— protekle su godine i godine, prošlo je mnogo vremena

* pomana la anu
— godišnji pomen, daća na godišnjici smrti

* žumataće đi an
— pola godine

* a ĭeșît anu
— istekla je godina, navršila se

* la svîrșîtu anuluĭ
— na kraju godine

* anol nou
— nova godina

* aĭa a fuost an
— to je bilo prošle godine

* (u izr.) pănă măĭ đ-a-l an fusă lu tuoț bińe
— do pre neku godinu beše svima dobro [Por.]


   ANDARMÁLĂ /andarmale/ (i. ž.) — андрамоља

* șupa pļină đi andarmaļe, ńimik nuĭe đi vro trĭabă
— šupa je puna andramolja, ništa nije za neku upotrebu [Por.]


   ANDÎRÁ /întărâtă/ (gl. p. ref.) — задиркивати

* kopilo-la sî andîră đi mińe
— ono dete me zadirkuje

* nu ći andara
— ne provociraj

* andîră pi draku
— izaziva đavola [Crn.]

* nu măĭ ma andăr đi ĭel
— neću ga više zadirkitvati [Por.]


   ANDÎRMUÁŃE /andârmoane/ (i. ž.) — андрамоље

* nu puot să-ț spun ńimik dă razbuoĭ pănă no-l vĭeḑ, kî are mulće andîrmuańe pră ĭeal
— ne mogu ništa da ti kažem o razboju dok ga sam ne vidiš, jer ima mnogo andrmolja na njemu [Stig]


   ANDRĬÁUĂ /andrea/ (i. s.) — децембар

* andrĭaua ĭe luna đi la urmă în an, ku ĭa s-a-nkĭeptorat anu pi kîļindarĭu ăl babĭesk
— „andreja” je poslednji mesec u godini, njime se završavala godina u bapskom kalendaru

* andrĭaua đe mult s-a kĭemat șă doă stamîń pi luna đi la urmă în an kînd s-a vișńit lupi
— „andrejom” su se nazivale i dve nedelje u poslednjem mesecu u godini, kada su se parili vukovi [Por.]


   ANDRĬEÁUĂ /andrea/ (i. ž.) — велика игла

* andrĭeauă ĭe ak mare ku kare s-a fakut la śarapĭ șî manușă gruasă
— „andreja” je velika igla sa kojom su se plele debele čarape i rukavice (Krivelj) [Crn.]

* ĭuo ku andrĭaua kuos la măturĭ
— ja sa velikom iglom opšivam metle (Laznica) [Hom.]


   ANĐEĻIÁĆE /îndelete/ (pril.) — лагано

* mînă anđeļiaće, kî ĭastă gĭață pi drum
— vozi lagano, jer ima leda na putu [Crn.]


   ÁNOL NOU /Anul Nou/ (sint.) — Нова година

* Anol nou ĭe ḑîua đintîń pi kîļindarĭ ku kare înśape sî sa sokoćiaskă anu
— Nova godina je prvi dan u kalendaru kojim počinje da se računa godina

* đemult ḑîua kare a sîrbatorito aĭ nuoștri ka anol nou, a kaḑut la Sînvasîĭ
— nekada dan koji su naši slavili kao novu godinu, padao je na Svetog Vasilija [Por.]


   ANTAĻIRÁ /interna/ (gl. p.) — интернирати

* Ńamțî antaļirat lumĭa far đi vină, numa pintru partizań
— Nemci su internirali nevine ljude, samo zbog partizana [Por.]


   ANTAĻIRÍT /internat/ (prid.) — интерниран

* la antaļirit Bugari, ș-a murit în lager
— internirali su ga Bugari, i umro je u logoru [Por.]


   ANUNȚÁ /anunţa/ (gl. p.) — оглашавати

* kînd s-a fakut nunta, s-anunțît pin lume, sî sa șćiĭe śe o să fiĭe
— kada se spremala svadba, oglašavala se po narodu, da bi se znalo šta se sprema [Por.]


   ÁŃI /inele anuale/ (i. ž.) — годови

* numarăm ańi lu ļiemn đi pi bușćanu luĭ
— brojimo godine drveta sa njegovog panja [Por.]


   ÁŃIN /anin/ (i. m.) — јова

* țîn minće đin kopilariĭe un ańin mare, ĭerĭa sîngur în mižluoku ļivĭeḑî, nalt șî krĭengarat, ku puaļiļi rîđikaće đi la pomînt, supt kare a fuost umbra gruasă
— pamtim iz detinjstva jednu veliku jovu, beše usamljena sred livade, visoka i razgranata, sa krošnjom odignutom od zemlje, pod kojom je bila debela hladovina [Por.]

* Vaļa ku ańinu
— izvorno vlaško ime crnorečkog sela Valakonje: „Dolina jove” [Crn.]


   AŃINÁ /anina/ (gl. p. ref.) — окачити

* nu ańina trasta-ĭa atîta đi sus, n-o sî puot s-o aźung
— nemoj kačiti tu torbu tako visoko, neću moći da je dohvatim [Por.]


   AŃIŃÍȘ /aniniș/ (i. s.) — јововина

* ańińiș ĭe luok unđe ĭastă mulț ańiń
— jovovina je mesto gde ima dosta jove [Por.]


   ÁPA ALBĂ /Apa albă/ (i. ž.) — Бела вода

* Apa albă a fuost ogaș kare avut izvuor la Kulmeźiĭ, ș-a tunat în Șașka đi đirĭapta, la Stîlp
— Bela voda je bio potok, koji je izvirao na Kulma Hadžiji, a ulivao se sa desne strane u Šašku kod Stlpa

* unđe a mĭers vrodată Apa albă, akuma ĭe kuopu lu Rudńik, ogașu s-a pĭerdut
— gde je nekada tekao potok Bela voda, sada je kop Rudnika, potok se izgubio

* nume „apa albă” rumîńi dau la tuot ogașu kare la fund are pĭetre albe
— ime „bela voda” Vlasi daju svakom potoku koji na dnu ima belo kamenje [Por.]


   APARA /apăra/ (gl.) — бранити

* apîră kopiĭi đi kîń
— brani decu od pasa

* sî apîră đi rîaļe
— brani se od zla

* ma apîr đi napastă
— branim se od nepravde [Crn.]

* duamńe apîră
— bože sačuvaj [Por.]


   APASTUÓL /apostol/ (i. m.) — апостол

* doĭsprîaśe apastuoļ
— dvanaest apostola [Por.]


   APÁȘ /apaș/ (i. m.) — битанга

* așa apaș n-a măĭ vaḑut lumĭa pănă akuma, minće șă fură ka ńima
— takvu bitangu još nije video svet do sada, laže i krade ko niko [Por.]


   APATĬÉKĂ /apotecă/ (i. ž.) — апотека

* ma duk în apatĭekă, să kumpîr ļakurĭ
— idem u apoteku da kupim lekove [Por.]


   APATUÓS /apătos/ (prid.) — водњикав

* pĭapino-sta ĭe apatuos, șî nuĭe dulśe
— ova dinja je vodnjikava, i nije slatka [Crn.]

* mĭ-a dat tata un luok apatuos, numa puot bruoșćiļi să krĭesk în ĭel
— dao mi je otac jednu vodnjikavu njivu, mogu samo žabe da gajim u njoj [Por.]


   APAURḮ (gl.) ● v. paurî [Por.]

   ÁPĂ /apă/ (i. ž.) — вода

* apă adînkă
— duboka voda

* apă mare
— velika (nadošla) voda

* apă ļină
— tiha, mirna voda

* apă skundă
— plitka voda, plićak

* apă kaldă
— topla voda

* apă fĭartă
— prokuvana voda

* apă fĭerbinće
— vrela voda

* apă molkuță
— mlaka voda

* apă klośită, klośitură
— ustajala, bljutava voda

* apă dulśe
— slatka, zašećerena voda

* apă sarată
— slana voda

* apă akră
— kisela voda

* apă ļimpiđe
— bistra voda

* apă kurată
— čista voda

* apă tulburĭe
— mutna voda

* apă albă
— bela voda (čest toponim)

* apă ńagră
— crna voda (zbog crnog kamenja u koritu vodotoka)

* apă rîstośită
— rastoka, vododelnica

* apă înfundată
— zajažena, zaustavljena voda; ponornica

* apă skumpă
— skupa voda, voda iz apoteke

* apă întîńită
— voda sa sastava dvaju potoka (ima magijsku moć, koristi se u bajanju)

* apă ńinśepută
— nenačeta voda, voda na izvoru, voda koju pre tog mesta nije zahvatio i nije pio niko (ima magijsku moć, koristi se u bajanju)

* apă întuarsă
— voda koja se u vodotoku okreće u mestu; pridaje joj se magijsku moć, i koristi se u bajanju za vraćanje čini

* apă morțuagă (morțîșuagă)
— mrtvačka voda, voda koja se zatekla u sudovima pri prolasku pogrebne povorke pored kuće (obavezno se baca)

* apă slubaḑîtă
— „oslobođena” voda, voda koja se u posebnom obredu izlivanja (libacije) namenjuje pokojnicima

* apa stuarsă
— oceđena voda

* apa đi pi strĭeș
— kišnica

* gura api
— ušće

* pi apă la valje
— nizvodno

* pi apă la đal
— uzvodno

* a luvat apa
— odnela voda

* îńekat în apă
— udavljen u vodi

* sa dus pi apă
— otišlo niz vodu

* a veńit apa
— nadošla voda

* matka api
— vodena matica; matica reke

* fara apă
— bezvodan [Por.]

* apă mută
— voda koja se uzima sa tri izvora i daje samrtniku koji teško umire

* apă boćeḑată
— krštena voda, uzima se na Bogojavljenje i čuva za lečenje

* apă skumpă
— skupa voda, unosi se u domaćinstvo pokojnika tokom petrovdanskog posta [Crn.]

* apă spintă
— plitka voda (Kobilje) [Stig]


  APĂ ÎNPUȘKATĂ /apă-înpușcată/ (sint.) — упуцана вода

* apă kurgatuare în kare vrîžîtuorĭu pokńașće ku pușka, s-o „omuară” đi sî fakă ku ĭa đeskînćiśiļi aļi măĭ tarĭ
— tekuća voda u koju vrač puca puškom, da je „ubije” da bi njome spremao najjače vradžbine [Por.]


   ÁPĂ ÎNTUARSĂ /apă întoarsă/ (i. ž.) — повраћена вода

* apa întuarsă ĭe apă kare-n matkă sa-nvîrćașće în luok, kare sa-ntuarśe napuoĭ
— povraćena voda je voda koja se u matici okreće u mestu, koja se kreće unazad

* apa întuarsă sa duśe la vrîžîtuare, șî ĭa ku ĭa faśe đeskînćik kare sa kĭamă „întorsură”
— povraćena voda nosi se vračari, koja u njoj izvodi bajalicu koja se zove „vraćanje čini” [Por.]


   ÁPĂ ŃINŚEPUTĂ /apă neincepută/ (i. ž.) — неначета вода

* apă ńinśepută ĭe apă kurată, kare n-a bauto ńima, luvată đi la luok đi unđe apa izvorĭaḑă đin pomînt
— nenačeta voda je čista voda, koju nije pio niko, zahvaćena sa mesta gde voda izvire iz zemlje

* ku apă ńinśepută vražîtuoriļi fak tuaće đeskînćiśe
— sa nenačetom vodom vračare rade sva bajanja [Por.]


  APĂ SKUMPĂ /apă scumpă/ (sint.) — скупа вода

* apă skumpă ĭe apa kare sa dă đi pomană întra Žoĭ marĭ șî Moșî đi fraź, kă atunśa ĭe raĭu đeșkis,
— skupa voda je voda koja se namenjuje pokojnicima između Velikog četvrtka i zadušnica s jagodama, jer je tada raj otvoren [Por.]


   APĂRÁ /apăra/ (gl.) — бранити

* đi źaba sa apîră, đe vină ĭe đi kînd s-a naskut
— uzalud se brani, kriv je od kako se rodio [Por.]


   APIPAÍ /a pipăi/ (gl. p. ref.) — пипати

* ńagura bîznă ĭe, șî ĭel apipiĭe în okuol să priśĭapă unđe ĭe
— mrkli je mrak, i on pipa okolo da oseti gde je

* ĭe apipiĭe aiśa, vĭeḑ śi ĭe
— pipni ovde, vidi šta je [Por.]


   APIPIĬÁLĂ /pipăială/ (i. ž.) — пипање

* đi źaba atîta apipiĭală pi parĭeț, nu gasîră ńimika
— uzalud toliko pipanje po zidovima, nisu našli ništa [Por.]


   APIPIĬÁT /pipăit/ (prid.) — опипан

* a fuost bîksală, șî ĭa, saraka, fusă apipiĭată đin tuaće părțîļi
— bila je gužva, i ona, sirota, beše opipana sa svih strana [Por.]


   APĻEKÁ /apleca/ (gl. p. ref.) — сагињати (се)

* puartă krețanu skurt, șî kînd sa apļakă, iĭ sa vĭađe kuru guol
— nosi kratak krecan i kad se sagne, vidi joj se golo dupe

* apļakă kopilu
— doji dete

* apļakă vițălu
— doji tele [Por.]


   APĻEKÁRE /aplecare/ (i. ž.) — сагињање

* vrĭamĭa ĭe đi apļekarĭa kopilașuluĭ, da mumî-sa înga nu sa-ntuors đin sat
— vreme je za dojenje bebe, a majka mu se još nije vratila iz sela [Por.]


   APĻEKÁT /aplecat/ (prid.) — погнут

* đi kînd uaĭa-ĭa stă ku kapu apļekat, puaće-fi đi śieva ĭ-a kaḑut grĭeu
— otkad ona ovca stoji pognute glave, možda joj je od nečega pripala muka [Por.]


   APĻEKATUÁRĬE /aplecătoare/ (i. ž.) — недоиља

* apļekatuarĭe ĭe uaĭa kare nu lasă mńelu iĭ s-o sugă, numa pîkurari o apļeakă la sîlă
— nedoilja je ovca koja je ne pušta svoje jagnje da je siše, već čobani moraju na silu da ga podoje [Por.]


   APRÍNĐE /aprinde/ (gl. p. ref.) — палити

* aprinđe-m bîtu đi mașînă
— zapali mi palidrvce

* du-će, aprinđe gunuoĭu-la să ardă
— idi, zapali ono đubre da izgori

* ăl luvă la uokĭ, șă aprinsă pușkă
— uze ga na nišan, i opali iz puške

* ńiś nu gaćiĭ vuorba da ĭel sa aprinsă, ńi svađirăm ka țîgańi
— nisam ni završio reč a on se upalio, svađali smo se kao Cigani [Por.]


   APRINSÚRĂ /aprinsură/ (i. ž.) — паљевина

* prĭa mare aprinsură a fuost, șă n-a putut ńima s-o stîngă ļesńe
— prevelika je pljevina bila, i nije mogao niko da je ugasi lako

* kînd sa-ntuors đin rat, a gasît numa aprinsura kășî
— kad se vratio iz rata, našao je samo zgarište kuće [Por.]


   APROPIĬÁ /apropia/ (gl. p. ref.) — приближити

* sa apruapiĭe đi nuoĭ
— prbližava nam se

* vreu kumva sî ma apruopiĭ đi ćińe
— želim nekako da ti se približim [Por.]


   APROPIĬÁT /apropiat/ (prid.) — близак

* karu a fuost apropiĭat đi borugă, ș-aluńikat șî s-a răsturnat
— kola su bila ostavljena blizu uvale, pa su skliznula i preturila se

* ăn sak a fuost apropiĭat śinḑăś đi kiļe
— u džaku je bilo približno petedest kila [Por.]


   APRUÁPE /aproape/ (pril.) — близу

* apruape la o sută
— blizu sto, oko stotinu

* șî măĭ apruapiĭe
— još bliži; najbliži [Por.]


   APRUÓR /amproor/ (i. s.) — испаша

* s-a dus ku uoĭļi la apruor, să ļi paskă bińe đi măsurat lapćiļi la baśiĭe
— otišao je sa ovcama na ispašu, da ih dobro napase za merenje mleka na bačiji [Por.]


   APSÁNĂ /pușcărie/ (i. ž.) — апсана

* la înkis o țîră în apsană, să-ĭ vină minća
— zatvorili ga malo u apsanu, da dođe pameti [Por.]


   APSANŹÍU /apsangiu/ (i. m.) — апсанџија

* a dat mită la apsanźiu, să-l kaće kîta măĭ bun
— podmitio je apsandžiju da ga pazi malo bolje

* l-a prins apsanźiu, șî l-a mînat la-nkisuare
— uhvatio ga apsandžija, i oterao ga u zatvor [Por.]


   ÁPSĂ /pușcărie/ (i. ž.) — затвор

* a fuost în apsă pintru furaluk
— bio je na robiji zbog krađe [Por.]


  APT /apt/ (prid.) — насилан

* mĭ-a luvat un darap đi pomînt la aptă
— uzeo mi je komad zemlje nasilno (Tanda) [Por.]


   APTÁ /apta/ (gl.) — силити

* nu apta pi ńima, kî ĭe pakat
— ne sili nikog, jer je greh (Tanda) [Por.]


   APTÁȘ /aptaș ?/ (i. m.) — насилник

* aptaș ĭe aăla kare ĭa ku aptă
— aptaš je onaj koji uzima na silu

* komuńișći dupa rat a fuost marĭ aptaș, a luvat moșîĭa đi l-aĭ vrĭańiś, ș-a dato la puturuoșî luor
— komunisti su posle rata bili veliki nasilnici, otimali su imanje od vrednih i davali je njihovim lenčugama (Tanda) [Por.]


   ÁPTĂ /apt/ (i. ž.) — насиље

* uom sprimit numa đi aptă
— čovek spreman samo na naseilje

* đi vrĭamĭa đi rat, ńamțî a fakut mulće îăpț
— za vreme rata, Nemci su činili mnoga nasilja (Tanda) [Por.]


   APUKÁ /apuca/ (gl. p.) — почињати

* apukă lukru
— počinje posao

* apukă đin skurt
— hvata se (nečega) na prečac

* apukă pi drum în đal
— uhvatio se puta uzbrdo, krenuo je uzbrdo

* apukă-ț drumu!
— hvataj se puta! odlazi odavde! skloni se! (fig.) gledaj svoja polsa, ne mešaj se

* ma apukă frika
— hvata me strah

* ăl apukă śe-l apukă
— nešto ga hvata, obuzima, opseda [Por.]


   APUKÁT /apucat/ (prid.) — започет

* mara-sta ĭe apukată đi vĭerm
— ova jabuka je načeta od crva [Por.]


   APUKÁTU (i. ž.) ● v. apukatură1 [Por.]

   APUKATÚRĂ /apucătură/ (i. ž.) — грип

* am raśit șî ma trĭaśe apa, ka kînd o sî sa pună apukatu pi mińe
— prehladio sam se i probija me znoj, kao da će me uhvatiti grip

* apukatu sa ḑîs la măĭ mulće buaļe, nu numa la buaļe dusă đin raśală
— pod gripom su se podrazumevale razne bolesti, ne samo one nastale od prehlada

* l-a prins apukatu, s-a pus apukatura pi ĭel
— uhvatio ga je grip (ili neka druga bolest, koja je propraćena drhtavicom i temperaturom)

* đeskînćik đi apukatu, đi apukatură
— bajalica protiv gripa [Por.]


   APUKATÚRĂ /apucatură/ (i. ž.) — бајалица против грипа

* apukatură ĭe đeskînćik đi apukat
— apukatura je bajalica protiv gripa [Por.]


   APUÓS /apos/ (prid.) — воден

* am un luok lînga rîu, apuos ku tuot, bun ĭe numa đi vîrḑariĭe
— imam njivu pored reke, potpuno je vodnjikav, dobar je samo sa kupusište [Por.]


   APURÍĬE /apărie/ (i. ž.) — водурина

* apuriĭe în tuaće părțîļi
— vodurina na sve strane

* veńi o apușînă ku tuot, șî ńi luvă kasa
— nadošla je neka vodurina, i odnela nam kuću [Por.]


  APUS /apus/ (i. m.) — запад

* soarili ĭe la apus
— sunce je na zapadu

* a veńit un uom ďi la apus
— došao je čovek sa zapada [Dun.]

* am grabit s-ažung la koļibă pănă la apus đe suare
— žurio sam da stignem kući do zalaska sunca (Tanda) [Por.]


   APȘUÁRĂ /apșuară/ (i. ž.) — водица

* apșuară ĭe apă mikă, slabă or puțînă
— vodica je plitka, slaba ili mala voda

* a ĭeșît apșuara, akuș sa nașće
— potekla je vodica (=pukao vodenjak), brzo će se poroditi [Por.]


   ÁR /ar1/ (i. m.) — ар

* aru nuĭe masură batrînă đi pomînt
— ar nije stara mera za površinu zemljišta

* đemult pomînt sa mîsurat ku ḑîua đi arat, da ļivađa ku ḑîua đi kosît
— nekada se zemlja merila danom oranja, a livada danom košenja [Por.]


   ARÁ /ara/ (gl. p.) — орати

* vrodată lumĭa tuată ara ku plugurļi đi ļiemn
— nekada su svi ljudi orali drvenim plugom [Por.]


   ARÁG /hărag/ (i. s.) — рабош

* aragu ĭe un bît, śopļit în patru mukĭe, pi kare ku kuțîtu sa skobĭesk sămńiļi kînd sa masură lapćiļi la baśiĭe
— raboš je komad drveta, izdeljan četvrtasto, na kome se nožem urezuju znaci kad se meri mleko na bačiji [GPek]


   ARÁM /haram/ (i. ž.) — клетва

* aram să fiĭe
— proklet bio [Por.]


   ARAMÁȘ /rămaș/ (i. ž.) — опклада

* s-a luvat la aramaș, s-a aramașît
— opkladili se, sklopili opkladu

* a pĭerdut aramașu
— igubio opkladu

* aĭ, faśem aramaș, dakă kućeḑ
— hajde, da se opkladimo, ako smeš [Por.]


   ARAMAȘḮ /rămăși/ (gl. p. ref.) — кладити се

* iĭ drag sî sa aramașîaska ku fiĭe kare
— voli da se kladi sa bilo kim

* nu ći aramașî dakă n-aĭ bań
— nemoj se kladiti, ako nemaš pare [Por.]


   ARÁMĂ /aramă/ (i. ž.) — бакар

* đi aramă
— od bakra, bakarno

* kaldarĭe đi aramă
— bakrač

* rudńik đi aramă
— rudnik bakra [Por.]


   ARAMBÁȘ /harambașă/ (i. m.) — харамбаша

* arambașa puartă uoțî
— harambaša predvodi hajduke

* arambaș mare, aramiu, ńima n-are paśe đi ĭel
— veliki harambaša, aramija, niko nema mira od njega [Por.]


   ARAMÍ /arămi/ (gl.) — лемити бакром

* numa țîgańi aramit bun kaldîărîļi
— samo su Cigani dobro lemili bakrače [Por.]


   ARÁNG (i. m.) ● v. rang [GPek]

   ARÁNGA /aranga/ (pril.) — поребарке

* a ustańit, s-a dat đi aranga la umbră, a pus mîna kîpatîń, śkă, să uđińaskă o țîră
— umorio se, legao porebarke u hlad, stavio ruku pod glavu, veli, da malo predahne (Krivelj) [Crn.]

* đi aranga nu puoț mult sî ḑaś, kî ći duor uasîļi, da ńiś n-aĭ kînd kî ĭe aranga ođină skurtă
— porebarke ne možeš dugo da ležiš, jer te zabole koske, a nemaš ni vremena jer je „aranga” kratak predah (Tanda)

* kînd ći daĭ đi aranga, n-aĭ unđe, numa puń mîna supt kap, kî aĭa ĭe ođină în padure, la luok, dupa viće, unđe nuĭe ńiś pat, ńiś kîpatîń
— kad se prućiš porebarke, nemaš kud, nego staviš ruku pod glavu, jer je to predah u šumi, na njivi, za stokom, gde nema ni kreveta, ni jastuka (Rudna Glava) [Por.]

* đi aranga sa ḑîśe kînd staĭ pi o parće, rîḑîmat în kuot; așa nu puoț sî duormĭ, numa kukîĭ kîćikîta
— „aranga” se kaže kad ležiš na jednoj strani, oslonjen na lakat; tako ne možeš da spavaš, nego samo kunjaš pomalo (Jasikovo) [GPek]


   ARÁNŹEL /arhanghel/ (i. m.) — Аранђел

* la uom kare ḑaśe pi muarće, Aranźelu vińe ku triĭ kuțîće, șă-ĭ skuaće sufļitu
— čoveku koji leži na samrti, Aranđel dolazi sa tri noža, i vadi mu dušu

* Svići Aranźelu ĭe prazńiku alu mulț rumîń; ĭastă Aranźel đi vară, șî Aranźel đi tuamnă
— Sveti Aranđeo je slava mnogih Vlaha; postoji letni i jesenji Aranđel

* ĭastă kopiĭ la rumîń, lu kare nașu la boćeḑ ļ-a dat nume Aranźel, kî sî-ĭ pazaskă Aranźelu, să nu-ĭ ĭa ćińirĭ
— ima vlaške dece kojima je kum na krštenju dao ime Aranđel, da ih Aranđel čuva, da ih ne uzme mlade [Por.]


   ARAŃÍ /hrăni/ (gl. p. ref.) — хранити

* fuamiće mare, da multă lume trăbe arańi
— velika je glad, a mnogo naroda treba nahraniti

* arańașće puorśi
— hrani, tovi svinje

* grĭeu ĭe kînd naĭ ku śe să arańeșć kopiĭi
— teško je kad nemaš čime da nahraniš decu [Por.]


   ARÁT /аrаt/ (prid.) — изоран

* luoku ĭe abĭa arat ku duauă parĭekĭ đi buoĭ
— njiva je jedva izorana sa dva para volova [Crn.]


   ARATÁ /arăta/ (gl. p.) — показивати

* puvesta, ama nu arata ku mîna kîtra mińe
— pričaj, ali nemoj pokazivati rukom na mene

* spuńeț lukru, să nu ći arăt ĭo
— priznaj delo, da te ne otkrijem ja

* tare đi kap, amunka uomu puaće-ĭ arata kă nu vorbĭașće đirĭept
— tvrdoglav, teško mu čovek može dokazati da nije u pravu [Por.]


   ARATÁRĬE /arătare/ (i. ž.) — привиђење

* măĭ đes aratarĭa sa faśe-n vis
— predskazanje se najčešće javlja u snu

* đeskînćik đi aratarĭe
— bajalica protiv priviđenja [Por.]


   ARATAT /arătat/ (prid.) — приказан

* sămnu ăl aratat, nu la înțaļes ńima
— pokazani znak nije razumeo niko [Por.]


   ARATUÓRĬ /arător/ (i. m.) — орач

* kopiĭi đi miś s-a învațat să mîńe plugu, đi să fiĭe aratuorĭ buń
— deca su se od malih nogu učila da teraju plug, da bi bili dobri orači

* luok aratuorĭ
— oranica

* buou aratuorĭ
— oraći vo [Por.]


   ARATÚRĂ /arătură/ (i. ž.) — орање

* luoku are o ḑî đi aratură, puaće șî măĭ tare
— njiva ima dan oranja, možda i jače [Crn.]

* asta ĭe pomînt bun đi aratură
— ovo je zemljište dobro za oranicu [Por.]


   ARÁZNA /arazna/ (pril.) — засебно

* pus đ-arazna, să nu sa pĭardă, șî rîḑîmat đi parĭaće, să nu sa pluaĭe
— stavljen na stranu, da se ne izgubi, i naslonjen na zid, da ne kisne [Por.]


   ARBÁRĬ /animal hrănit cu biberonul/ (i. m.) — сисавче без сисе

* arbarĭ ĭe mĭal, purśĭal or vițăal, apļekat la țîță ku lapće dă vakă, kă mumă-sa a-nțarkat, or n-are luok la țîță dă ĭeal
— arbar je sisavče: jagnje, prase ili tele, koje se doji na cucli sa kravljim mlekom, jer mu je majka ostala bez mleka, ili nema na sisi mesta za njega [Hom.]


   ARBÍU /arbiu/ (i. m.) — набијач

* arbiu s-a fakut đi-n ļiemn tarĭe
— nabijač je pravljen od tvrdog drveta [Crn.]


  ARȚ /arţ/ (i. m.) — мрс

* kînd ĭe arț, nu sî postîașće
— kad je trapava nedelja, ne posti se [Crn.]

* arț sa kĭamă ḑîļiļi dupa puosturĭ marĭ, în kare nu sa postîașće mĭerkurĭa șî vińirĭa
— „arc” je naziv za dane posle velikih postova, kada se mrsi sredom i petkom [Por.]

* arțurĭ măĭ întîń kad dupa Kraśun, șî țîn pănă la Boćaḑă, pĭe urmă ĭastă dupa Pașć, kînd ĭasă puostu parĭasîmiluor
— „arci” prvo padaju posle Božića i drže do Bogojavljanja, posle ih ima posle Uskrsa, kad istekne četrdesetodnevni post [GPek]


   ARȚÁG /arţag/ (i. s.) — зловољност

* așa arțag n-a fuost în lumĭe đi dupa ratu ku mńamțî
— takva zlovoljnost u ljudima nije bila još od rata sa Nemcima [Por.]


   ARȚAGUÓS /arţăgos/ (prid.) — зловољан

* uom arțaguos
— kavgadžija, napasnik; svađalica [Por.]


   ARȚÁRĬ /arţar/ (i. m.) — црни јавор

* arțarĭu ĭe bun đi fakut fluĭere șî dĭelurĭ đi laută
— crni javor je dobar za izradu frula i delova za violinu

* arțarĭ ĭe un fĭeļ đi palćin
— arcar je vrsta javora [Por.]


   ARȚUÁGĂ /arţăgos/ (i. ž.) — бабускера

* ĭastă muĭerĭ batrîńe kare sînt urîće ka muarća, da au șî narau rău, đi ĭaļe sa ḑîśe kă sînt arțuaźe
— ima starih žena koje su ružne ko smrt, a imaju i ružnu narav, za njih se kaže da su babuskere

* o arțuagă đi uom, la tuot nat îĭ sĭare-n kap
— prznica od čoveka, sa svakim se kači

* o îrțuagă đi uom, abĭa-ș traźe kuru dupa ĭel
— mrcina od čoveka, jedva vuče dupe za sobom [Por.]


   ARĆÍĬE /hârtie/ (i. ž.) — хартија

* fuaĭe đi arćiĭe
— list papira

* arćiĭa đi skris
— hartija za pisanje

* pus pi arćiĭe, să nu sa zauĭće
— stavljeno na papir, da se ne zaboravi; zabeleženo, zapisano

* supțîrĭe ka arćiĭa
— tanko kao hartija [Por.]


   ARDÓU /hârdău/ (i. m.) — ардов

* am kîpatat bataĭe odată kînd am fuost mik, pintru śe m-am bagat în ardou sî ma źuok
— dobio sam batine jednom, kad sam bio mali, zatošto sam ušao u ardov da se igram [Por.]

* în ardou s-a țînut komina, în vrĭamĭa kînd kazańiļi a fuost rare
— u ardovu se čuvala komina, u vreme kada je kazana za pečenje bilo malo [Crn.]


   ARḐḮMĬE (i. ž.) ● v. arđimĭe [Por.]

   ARĞÍNT (i. s.) ● v. arźint [Kmp.]

   ARĐÁLĂ /ardere/ (i. ž.) — згариште

* ĭastă o arđală în poĭană, sigurat vrunu a fakut fuoku
— ima neko zgarište u polju, sigurno je neko ložio vatru

* pripĭașće suariļi, șî đi arđală nu puoț să sufļi
— pripeklo sunce, i od vreline ne možeš da dišeš [Por.]


   ARĐÁUĂ /argeao ?/ (i. ž.) — камен

* pi arđauă măĭ mult păkurari a kuopt ļipiĭe, da șî lumĭa kînd a trait pin zbăgurĭ
— na kamenu su najčešće čobani pekli lepinje, a i ljudi kada su živeli u zbegovima [Por.]


   ÁRĐE /arde/ (gl.) — горети

* kînd ińima înśĭape a arđe, nu sa stîmpără ku apă
— kad srce počne goreti, ne gasi se vodom

* arđeĭ palmă!
— ošamari ga! (ošamariti )

* arđe suariļi
— sunce peče, žeže

* arđe fuoku ku stînsu
— vatra gori bez plamena, tinja [Por.]


   ARĐÍMĬE /arzime ?/ (i. ž.) — врелина

* arđimĭe mare, sa uskă tuot
— velika sparina, sve se suši [Por.]


   ARĎÍ /ardei/ (i. m.) — паприка

* arďiu ĭuťe
— ljuta paprika

* arďiĭe umpluťe
— punjene paprike

* arďiu dulče
— slatka paprika

* pačebuĭa
— aleva paprika [Kmp.]


   ARĎIKÁ /ridica/ (gl. p. ref.) — дизати (се)

* kînd sa kulkă, greu s-arďikă
— kad legne, teško se diže [Kmp.]


   ARÉNDĂ /arendă/ (i. ž.) — аренда

* lukră la arendă
— radi pod zakup [Buf.]


   ARGASÁLĂ /argăseală/ (i. ž.) — штављење

* lukru grĭeu ĭe argasală la pĭeĭ
— štavljenje kože je težak posao [Por.]


   ARGASḮ /argăsi/ (gl. p.) — штавити

* đemult la nuoĭ în sat nu sa măĭ argasîăsk pĭeiļi
— odavno se kod nas u selu više ne štave kože [Por.]


   ARGASḮĬE (i. ž.) ● v. argasală [Por.]

   ARGÁT /argat/ (i. m.) — надничар

* tata ku muma a fuost argaț pin sat, ama ĭară ń-a krĭeskut, să fim uamiń
— otac i majka su bili seoskui nadničari, ali su nas podigli, da budemo ljudi na svom mestu

* ku lukru tuot argat am fuost
— sa poslom sam sve mučenik bio [Por.]


   ARÍČ /arici/ (i. m.) — јеж

* kînd kopii bat ďin palme, ariču sa fače gem
— kad deca pljeskaju rukama, jež se skupi u klube [Kmp.]


   ÁRIPĂ /aripă/ (i. ž.) — крило

* baće đin ărpĭ
— mlatara krilima

* a kîpatat ărpĭ
— dobio krila, (fig.) osmelio se, okuražio

* aripa śĭeruluĭ
— nebeski svod (Rudna Glava) [Por.]


   ARÍȘ /aric/ (i. m.) — јеж

* ariśu ku ariśuaĭka duorm în frunḑă
— jež i ježica spavaju u lišću [Por.]


   ÁRIT /ariet/ (i. ž.) — околина

* aritu kăśî
— okućnica

* fuź đin aritu mĭeu!
— beži mi s očiju!

* kît sa vĭađe ku uoki arito-sta, tuot ĭe moșîĭa mĭa
— koliko se očima vidi okolo, sve je moje imanje [Por.]


   ARIÚȘ /coricov/ (i. s.) — киселица

* ariuș ĭe puom sîrbaćik ku puama akră
— kiselica je divlja voćka sa kiselim plodom [Por.]


   ARÎẮȚ /erete/ (i. m.) — кобац

* kluoța apîră pîlgu ĭeĭ đi arîăț
— kvočka brani svoje jato od kopca [Crn.]


   ARḮNG /harang/ (i. s.) — црквено звоно

* baće arîngu, a murit vrunu
— lupa crkveno zvono, umro je neko [Por.]

* la Praova kînd baťe arîngu ďe doo ori a murit om, da dakă baťe arîngu ďe tri ori, a murit famiĭe
— u Prahovu ako crkveno zvono bije dva puta, umro je muškarac, a ako bije tri puta, umrla je žena [Kmp.]


   ARĬÁĆE /arete/ (i. m.) — приплодно грло

* đin duoĭ omeńeșć, un mńel las đi arĭaće
— od dva muška, jedno jagnje ću ostaviti za priplod [Crn.]

* arĭaće ĭe berbĭek, ažuns đi mîrļit uoiļi
— „arjaće” je ovan, dospeo za mrkanje ovaca [Por.]


   ÁRĬE /arie/ (i. ž.) — гумно

* arĭe ĭe luok unđe sa trăirat șî s-a vînturat grîu ku kalu șî ku vîntu
— gumno je mesto gde se pomoću konja i vetra vršilo i vejalo žito [Por.]


  ARK /arc/ (i. m.) — лук

* ark ku kare sa arunkă saźata
— „ark” je luk kojim se izbacuje strela

* ark đi laută
— violinsko gudalo

* traźe ku arku pi kuarda gruasă
— prevlači gudalom preko debele žice (svira dubokim tonom)

* kasă ku arkurĭ
— kuća sa lukovima [Crn.]

* arku dă taĭat koļiașa
— luk za sečenja kačamka (Sige) [Hom.]


   ARKÁȘ /arcaș/ (i. m.) — стрелац

* arkaș a fuost uom înarmat ku ark șî saźată
— strelac je bio čovek naoružan lukom i strelom

* bun arkaș ĭe uom kare puaće să putrîvĭaskă ku pușka tuot śe ĭa la nișan
— dobar strelac je čovek koji može puškom da pogodi sve što uzme na nišan

* rar a fuost arkaș buń pin saćiļi nuaștre, șî lîutari măĭ mult sîngurĭ a ogođit arkurļi kare ļi s-a frînt
— retki su bili dobri gudalari po našim selima, pa su violinisti sami popravljali gudala koja su im se lomila [Por.]


   ARMÁ /arma/ (gl. nesvrš.) — оружати

* a-nśeput să armĭaḑă ćińerișu, să fiĭe sprimiț đi rat
— počeli su da naoružavaju omladinu, da bude spremna za rat [Por.]


  ARMASARĬ /armăsar/ (i. m.) — пастув

* kal ńiskopit
— neuškopljen konj

* kal zburatuorĭ, labduruos
— poletan, konj za ponos [Crn.]


   ARMÁT /armat/ (prid.) — наоружан

* uamiń armaț
— naoružani ljudi [Por.]


   ARMÁTĂ /armată/ (i. ž.) — армија

* s-a dus în armată
— otišao u armiju, regrutovan [Por.]


   ÁRMĂ /armă/ (i. ž.) — оружје

* armă înćinsă
— uperena puška

* armă trasă
— zapeta puška

* ku arma-n mînă
— s puškom u ruci [Por.]


   ARMURÍKA /armonică/ (i. ž.) — хармоника

* armurikă ďe gură
— usna harmonika [Kmp.]

* a-nvațat la șkuală sî kînće đin armuńikă
— učio je u školi da svira harmoniku [Por.]


   ARNAÚT /arnaut ?/ (i. m.) — арнаут

* arnaut a fuost o fuarmă đe kukuruḑ gruos ku doaḑăś șî patru đi rîndurĭ đi buobe pi drugă
— arnaut je bila vrsta debelolg kukuruza sa dvadeset i četiri reda zrna na klipu

* samînța đi arnaut a dus aĭ nuoștri voĭńiś đin Albaniĭa, kînd a trĭekut pista ĭa în rato-l đin tîń
— seme arnauta doneli su naši vojnici iz Albanije, kada su je prešli u prvom svetskom ratu

* arnautu nu s-a prins la nuoĭ, șî lumĭa s-a lasat đi ĭel
— arnaut se nije primio kod nas, i ljudi su ga napustili [Por.]


   ARNAÚTA /Arnăută/ (i. ž.) — Арнаута

* Arnauta buļuoțuluĭ pimovara ĭe turburĭe, da vară arĭe apă puțînă
— boljevačka Arnauta je s proleća mutna, a leti ima malo vode [Crn.]


   ÁRNĂ /arnă/ (i. ž.) — арна (?)

* a fakut la uom în kuzńiță arnă-barnă, ș-a skapat ńibatut
— napravio je čoveku haos u kovačnici, i utekao bez batina [Por.]


   ARŃÍĞ /arnici/ (i. s.) — конац

* a kumpărat la muĭere ață ďe kusut
— kupio ženi konac za vez [Kmp.]


   ÁRŃIK /harnic/ (prid.) — вредан

* uom arńik, are spuorĭ la lukru
— vredan čovek, ima napredak u poslu [Por.]


   ARŃÍŚ /arnici/ (i. m.) — памучни конац

* am tuors bunbak đi arńiś
— prela sam pamuk za vez

* puĭaĭ kamașă nuauă ku rîurĭ đi arńiś
— izvezla sam novu košulju pamučnim koncem

* rîuri puĭaț ku arńiś sînt mîĭ marunț șî mîĭ țînatuorĭ
— vez rađen pamučnim koncem je sitniji i trajniji [Crn.]

* arńiź
— sitan vez [Por.]


   ARPAŹÍK /arpagic/ (i. m.) — арпаџик

* arpaźiku ĭe măĭ bun sĭ sa pună tuamna, kă śĭapa, kînd krĭașće n-o prinđe sîaśita
— arpadžik je najbolje da se sadi ujesen, jer luk, kada bude nicao, neće zahvatiti suša [Por.]


   ARPIĬÁ /arpiia/ (gl.) — окрилатити

* puĭi în kuĭb înśep arpiĭa ĭuta, dakă-ĭ pasîrĭa arańiașće bun
— ptići u gnezdu počinju da krilate brzo, ako ih majka dobro hrani [Por.]


   ARPIĬÁT /aripat/ (prid.) — крилат

* pasîrĭa ĭe žuavină arpiĭată
— ptica je krilata životinja (Tanda, Crnajka) [Por.]


   ÁRPĬE /aripă/ (i. ž.) — крило

* pasîrĭe ku arpĭa frîntă
— ptica sa polomljenim krilom (Tanda, Crnajka) [Por.]


   ÁRS /ars/ (prid.) — изгорео

* la ars ku vuorba
— ošinuo ga rečima [Por.]


   ARSÚRĂ /arsură/ (i. ž.) — изгорелина

* arsura ĭe luok unđe a ars fuoku
— izgorelina je mesto gde je gorela vatra

* nu măĭ puot să suflu đi arsura suariluĭ a tare
— ne mogu više da dišem od jake sunčeve žege [Por.]


   ARȘÍȚĂ /arșiţă/ (i. ž.) — пекарка

* arșițăļi a fuost babiļi dăn sat kare a șćut să fakă kolaś dă pomană, șî kare ĭ-a plumađit șî ĭ-a kuopt
— pekarke su bile babe koje su znale da spremaju obredne hlebove za pomanu, i koje su ih mesile i pekle

* prăn povĭeșć sa țîńe minće kă dămult a fuost vrun fĭeļ dă kolaś kare s-a kuopt la suare
— kroz priče se pamti da je nekada bila vrsta obrednih hlebova koji su se pekli na suncu [Stig]


   ARȘḮȚĂ /arșiță/ (i. ž.) — пржина

* în arșîță ńimik nu rođașće
— na pržini ništa ne rađa [Crn.]

* arșîță ĭe pomînt ars, ńirođituorĭ, fara ĭarbă șî ļamńe, numa kîć-o tufă koļa-koļa
— pržina je sagorelo zemljšte, neplodno, bez trave i drveća, samo po neki žub ovde-onde [Por.]


   ARȘUÓU (i. m.) ● v. așuou [Por.]

   ARUNKÁ /arunca/ (gl. p.) — избацити

* arunkă țuaļiļi la Suare
— dobacuju odelo Suncu (u vlaškom obredu marturija, v. marturiĭe)

* nu țîńa lukru-șală, uomuļe, numa arunkî-će kît guođe puoț să țîń ļiemnu-la, să nu kadă pi nuoĭ
— ne šali se, čoveče, nego se napni koliko god možeš da držiš to drvo, da ne padne na nas (Tanda) [Por.]

* sa arunkă pră ļeamn kamguđe șîarpiļi
— vere se uz drvo kao zmija (Žitkovica) [Bran.


   ARŹÁ /argea/ (i. ž.) — разбој

* arźa ĭe vuorbă zuĭtată, rar sa gasîașće vrunđiva vro babă sî măĭ țînă minće kî așa vrodată s-a kĭemat razbuoĭu đi țasut
— „arđa” je zaboravljena reč, retko se nađe neka baba koja još uvek pamti da se tako nekada zvao razboj za tkanje [Por.]


   ARŹÁUĂ /argea/ (i. ž.) — ложиште

* arźauă s-a ḑîs đivrodată la luok unđe s-a fakut fuok
— „arđaua” se nekada nazivalo mesto gde se ložila vatra

* arźauă a fuost adînkatură đi žîgaraĭ supt razbuoĭ đi țasut
— „arđaua” je bilo udubljenje za žar ispod razboja za tkanje [Por.]

* arźaua a fuost borđeĭ fakut adîns đi țasut vara la tuortu đi kîńipă șî đi in, kî atunśa tuortu a prins măĭ multă uđală
— „arđaua” je zemunica posebno napravljena da se u njoj leti tka pređa od konoplje i lana, jer je pređa tada primala najviše vlage [Crn.]


   ARŹÍNT /argint/ (i. s.) — сребро

* đi arźint
— od srebra, srebrn [Por.]


   ARŹÍNT VIU /argint-viu/ (i. s.) — жива

* ku arźint viu lukră numa vrîžîtuoriļi
— sa živom rade samo vračare

* vrîžîtuarĭa kare a șćut să „omuare” arźintol viu, s-a țînut kî ĭe tare vrîžîtuare
— vračara koja je znala da „ubije” živu, smatrala se jakom vračarom [Por.]


   ARŹINTUÁĬKĂ /arginţică/ (i. ž.) — фресница

* arźintuaĭka ĭe buĭađe mikă ku fluare albă, krĭașće pin ļivĭeḑ
— fresnica je mala biljka sa belim cvetom, raste po livadama

* o arźintuaĭkă đi muĭare, ĭa-r trăbuĭa skoća ļimba đin gură
— žena otrovnica, trebalo bi joj iščupati jezik [Por.]


   ASÁRĂ /aseară/ (pril.) — синоћ

* đi asară
— od sinoć, sinoćnji

* asară ĭe tuout una ku ĭerĭ sara
— sinoć je isto što i juče uveče [Por.]


   ASKUȚḮ /ascuţi/ (gl. p. ref.) — оштрити

* trîăbe askuțî kuțîtu-sta, nu taĭe
— treba naoštriti ovaj nož, ne seče

* s-a dus la kovaśu să askută sakurĭa la tośilă
— otišao je kod kovača da naoštri sekiru na tocilu [Por.]

* tata askuće pari đi viĭe
— otac šilji kočeve za vinograd [Crn.]

* s-a mîńiĭat, s-a askuțît tuot, vrĭa sî sa bată
— naljutio se, sav se naoštrio, hoće da se bije [Por.]


   ASKUȚḮȘ /ascuţiș/ (i. m.) — оштрица

* înbrukă ku askuțîșu
— bode vrhom, šiljkom [Por.]


   ASKUȚḮT /ascuţit/ (prid.) — оштар

* kuțîto-sta nuĭe askuțît bun
— ovaj nož nije dobro naoštren [Por.]

* askuțît ka aku
— oštar kao igla [Crn.]


   ASKUȚÎTÚRĂ /ascuţitură/ (i. ž.) — оштрица

* a-ntuors kuțîtu ku askuțîtura kîtra mińe, ama ĭuo-l prinsăĭ đi mînă
— okrenuo je nož sa oštricom prema meni, ali ja sam ga uhvatio za ruku

* kînd m-am dus la baśiĭe, măĭ grĭeu mĭ-a fuost la Pĭatra galbină să trĭek pista askuțîtura kîrși
— kad sam išao na bačiju, najteže mi je bilo da kod Žutog kamena pređem preko oštrice krša [Por.]


   ASKULTÁ /asculta/ (gl.) — слушати

* askultă, parke s-auđe kopuoĭu kă mînă ĭepuru
— slušaj, kao da se čuje ker da tera zeca

* kopilu ńe askultă bińe
— dete nas dobro sluša (poslušno je) [Por.]


   ASKULTAMḮNT /ascultământ/ (i. m.) — послушност

* stapînu a fuost rău, șî đin askultamîntu a mĭeu la urmă n-a fuost ńimika
— gazda je bio loš, i na kraju od mog služenje nije bilo ništa [Por.]


  ASKULTATUORĬ /ascultător/ (i. m.) — слушалац

* suoba pļină đi askultatuorĭ
— soba puna slušalaca

* askultatuаrĭе
— slušateljka

* askultatuorĭ la nuntă
— posluga na svadbi [Por.]


   ASKULTATÚRĂ /ascultătură/ (i. ž.) — слушање

* atîta askultatură đi ĭel, șî la urmă ńimika
— toliko njegovo služenje (odanost, poslušnost) i na kraju ništa [Por.]


   ÁSPRU /aspru/ (prid.) — храпав

* đi kaśulă ĭe bună pĭaļa đi uaĭe ku lîna aspră
— za šubaru je dobra ovčja koža sa oštrom vunom

* baće un vînt aspru
— duva neki oštar vetar

* ĭarna-sta ĭe koźa aspră
— ova zima je veoma oštra

* sa-ntuarsă aspru kîtră mińe, kî fu rău mîńiĭuos
— okrenuo se oštro prema meni, jer beše jako ljut [Crn.]


  ASPUR /aspru/ (prid.) — храпав

* ĭerĭa ńișći krîstavĭeț đi bîtrîńață ku kaža aspură, akuma, parke, s-a pĭerdut
— behu neki starinski krastavci sa rapavom korom, sada su se, čini mi se, izgubili

* vorbĭașće rugoșît, ku glas aspur
— govori pomuklo, sa rapavim glasom [Por.]


   ASPURÍU /aspriu/ (prid.) — храпавичаст

* asta ĭe ńaćid, aĭa aspuriu, da aĭa akolo aspur
— ovo je glatko, ono hrapavičasto, a ono tamo hrapavo [Por.]


   ÁSTA /asta/ (zam.) — овај

* asta muĭarĭa ĭe vrĭańikă
— ova žena je vredna

* asta kasă ĭe marĭe
— ova kuća je velika [Crn.]

* asta uom ĭe ńikunoskut
— ovaj čovek je nepoznat [Pom.]

* asta daskîl đies ńi baće
— ovaj učitelj nas često bije [Por.]

* asta kopil are tată vitrîg
— ovo dete ima očuha [Pom.]

* asta-vară
— proletos, prošlog leta

* asta-ĭarnă
— zimus

* uomu-sta, fata-sta, lukro-sta
— ovaj čovek, ova devojka, ovaj posao [Por.]


   ASTA-ĬÁRNĂ /astă-iarnă/ (pril.) — зимус

* mult a pațît munćeńi asta-ĭarnă, kutrupiț ku namĭeț pănă-n brîu, mult ńima n-a putut sî strabată pănă la iĭ
— mnogo su se napatili brđani zimus, zatrpani snegom do pojasa, dugo niko nije mogao da se probije do njih [Por.]


   ASTA-NUÁPĆE /astă-noapte/ (pril.) — ноћас

* asta-nuapće uoki n-a-nkis đi durĭarĭa đințîlor
— noćas oko nije sklopio od zubobolje [Por.]


   ASTA-PRIMOVÁRĂ /astă-primovară/ (pril.) — пролетос

* asta-primovară ń-a dat vorbă kă ńi ažută, ama trĭeku anu da đin vroba lor ńimika
— proletost su obećali da će nam pomoći, ali prođe godine a od njihovog obećanja ništa [Por.]


   ASTA-TUÁMNĂ /astă-toamnă/ (pril.) — јесенас

* asta-tuamnă fură bîlśur-ļi slabe đi tuot, ńiś nu s-a vindut ńimik, ńiś nu s-a kumparat
— jesenas su vašari bili sasvim slabi, niti se išta prodavalo, niti se kupovalo [Por.]


   ASTA-VÁRĂ /astă-vară/ (pril.) — летос

* a mințît lumĭa kă do fak drumu înga asta-vară, vuorbe guaļe, tunarăm în ĭarnă da đin drum ńimik
— lagali su narod da će dovršiti pu još letos, prazne priče, uđosmo u zimu a od puta ništa [Por.]


   ASTAĬÁRNĂ /astă-iarnă/ (pril.) — зимус

* astaĭarnă a fuost źer mare
— zimus je bio veliki mraz [Por.]


   ASTÁL /astal/ (i. m.) — астал

* șeḑ la astal să śinăm
— sedi za sto da večeramo

* puńe koļașa pe astal
— stavi kačamak na sto [Crn.]

* mĭ-a fakut tișleru un astaluoń boznakît, în trîabe đi prazńik
— napravio mi je stolar jedan ogroman sto, treba mi za slavu

* astal đi ļiemn
— drveni sto

* astal đi kuĭnă
— kuhinjski sto

* astal đi kopiĭ
— dečji sto

* astalu đi sufļit
— sto koji se kao deo zagrobne opreme, namenjuje pokojnicima [Por.]


   ASTALUÓŃ /astaloni/ (augm.) — столац

* a tras dupa ĭel, đin kasa batrînă, un astaluoń ku tuot, șî n-a putut să-l baźe-n kasa nuauă numa la lasat supt șupă
— vukao je za sobom, iz stare kuće, jedan ogroman sto, i nije mogao da ga unese u novu kuću nego ga je ostavio ispod šupe [Por.]


  ASTANUAPĆE /astă-noapte/ (pril.) — ноћас

* astanuapće n-am durmit ńiśkum đi durĭarĭa đințîlor
— noćas nisam spavao nikako od zubobolje [Por.]


   ASTÁRĂ /astară/ (pril.) — вечерас

* astară ńi duśem la șîḑîtuarĭe
— večeras idemo na sedeljku [Crn.]

* ńi veđem astară, pănă nu ńigurĭaḑă
— vidimo se večeras, dok se ne smrkne [Por.]


   ASTATUÁMNĂ /astă-toamnă/ (pril.) — јесенас

* astatuamnă mi s-a mîritat fata, șî am fakut nuntă mare
— jesenas mi se udala kćerka, i napravio sam veliku svadbu [Por.]


   ASTAVÁRĂ /astă-vară/ (pril.) — летос

* astavară sa ḑîśe la vara trĭekută
— letos se kaže za prošlo leto [Por.]


   ÁSTĂZ /astăzi/ (pril.) — данас

* astîḑ ĭe vrĭamĭă bună
— danas je lepo vreme [Por.]


   ÁSTÎḐ /astăzi/ (pril.) — данас

* în ḑîua đi astîḑ
— na današnji dan

* astîḑ-mîńe
— danas-sutra

* đi astăḑ pănă mîńe
— od danas do sutra [Por.]


   ASTRAGÁNĂ /astrahan/ (i. ž.) — астрагана

* kaśulă đi astragană măĭ mul a purtat baĭețî
— šubare od astragana najčešće su nosili momci [Por.]


   ASTRḮNS /astrâns/ (prid.) — скупљен

* pruńiļi astrînsă đi pi źuos, du-ļe-n kîzańiĭe, șă tuarńi-ļe-n kada mikă
— šljive skupljene sa zemlje odnesi u kazanicu i sipaj u malu kacu

* muĭarĭa ku samă șăđe pi skamn ku krețanu astrîns pinga piśuare
— pažljiva žena sedi na stolici sa krecanom skupljenim oko nogu [Por.]


   ASTRḮNS /astrâns/ (i. s.) — сакупљање

* avut pruń marĭ, ș-a kĭemat mulț lukratuorĭ la astrîns la pruńe
— imali velike šljivare, pa su pozvali mnogo radnika na sakupljanje šljiva [Por.]


   ASTRÎNŹÁ /astrânge/ (gl. p.) — сакупљати

* dakă nu va puća pănă la tuamnă astrînźa bańi śe sînt daturĭ, n-o să fiĭe bun đi iĭ ńiśkum
— ako ne budu mogli do jeseni skupiti pare koje duguju, neće biti dobro za njih nikako

* nuoĭ vom astrînźa pruńiļi pănă astară, da o să veđem pi iĭ dar o să aĭbă să ńi đa śeguod đi mînkare
— mi ćemo skupiti šljive do večeras, a videćemo njih da li će imati da nam dadnu štogod za večeru [Por.]


   ASTRUKÁ /astruca/ (gl. p. ref.) — покривати

* astrukă kopilu đi frig
— pokriva dete zbog hladnoće (da mu ne bude hladno)

* astruka samînța ku pomînt marunt
— ogrće seme sitnom zemljom (pri okopavanju)

* astrukă kasa
— pokriva kuću (stavlja krov ili crep na krovu)

* astrukă-ț uoki
— pokrij oči [Crn.]

* astrukă rușîńa
— skriva sramotu, skandal

* taś, astrukî-će, să nu ći măĭ audă ńima
— ćuti, pokrij se, da te više niko ne čuje [Por.]


   ASTRUKAMḮNT /astrucământ/ (i. m.) — покривач

* astrukamînt đi konaśe
— pokrivač za zgrade

* astrukamînt đi paĭe
— slamni pokrivač

* astrukamînt đi lînă
— vuneni pokrivač [Crn.]

* n-avut bań, șî ĭa ramas kasa fara astrukamînt
— nije imao para, pa mu je kuća ostala nepokrivena [Por.]


   ASTRUKÁT /astrucat/ (prid.) — покривен

* puaće sî pluaĭe, kasa ĭe astrukată
— kiša može da padne, kuća je pokrivena [Crn.]

* kînd iș bun astrukat, nu raśieșć
— kad si dobro pokriven, nećeš se prehladiti [Por.]


   ASTUÓRA /ăstora/ (zam.) — ових

* aĭa ĭe moșîĭa astuora veśiń, lu kare nu ļi ḑîk pi nume, kî ńis în sfadă ku iĭ
— to je imanje ovih komšija, koje ne pominjem po imenu, jer smo u svađi sa njima [Por.]


  ASTUPA /astupa/ (gl. p. ref.) — зачепити

* astupă gaora-ĭa, să nu măĭ kure
— začepi rtu rupu, da više ne curi [Kmp.]

* astupîće, uomuļe, nu măĭ latra, kî kapiț pista fļit
— začepi, čoveče, ne laj više, jer ćeš dobiti preko njuške [Por.]


   ASTUPÁT /astupat/ (prid.) — зачепљен

* kuoșu astupat đi fuńiźină
— dimnjak pun čađi

* ogașu astupat đi namuol
— potok zatrpan muljem

* astupat ĭn pĭept, grĭeu suflă
— steže ga u grudima, teško diše

* muĭarĭa astupată, blîndă ka mńelu
— ućutkana žena, pitoma ko jagnje [Por.]


   ASTUPÚȘ /astupuș/ (i. s.) — запушач

* mĭ-a dus numa duauă astupușurĭ
— doneo mi je samo dva zapušača

* a kaḑut astupușu đi la kilă, șî bĭarĭa s-a varsat
— otpao je zapušač sa flaše, i piće se prosulo [Por.]


   AȘAḐÁT /așezat/ (prid.) — притиснут

* žuok așaḑat
— igranje u kolu sa osloncem na celo stopalo [Crn.]

* un śas stă așaḑat, muara să-l duara tare la burtă
— ceo sat stoji pognut, mora da ga mnogo boli stomak [Por.]


   AȘĂZÁRĬE

   AȘĂZÁT

   AȘĆARNÚT /аșternut/ (i. s.) — простирка

* așćаrnut đi masă
— stolnjak

* așćarnut đi pat
— posteljina

* așćarnut đi viće
— prostirka za stoku

* așćarnut đi opinkă
— uložak u opanak [Crn.]


   AȘĆARNÚT /așternut/ (prid.) — темељит

* uom așćernut
— temeljit čovek

* lukră așćernut
— radi temeljito [Crn.]


   AȘĆÁRŃЕ /așterne/ (gl.) — простирати

* ĭa akuma așćarńe pîătura pi pat
— ona sada prostire ponjavu na krevet

* baba așćarńe țîańiku pi masă
— baba prostire čaršav na sto

* kopilu s-a dus să așćarnă paĭe la vaś
— dete je otišlo da prostre slamu kravama [Crn.]

* du-će, așćearńe patu
— idi, namesti (pripremi) krevet (za spavanje)

* nu-m așćerńa źuos, kă nu mis puork
— nemoj mi prostirati na zemlji, jer nisam svinja [Por.]

* așťerńe patu
— sprema (namešta) krevet [Kmp.]


   AȘĆEPTÁ (gl.) ● v. așćeta [Por.]

   AȘĆERNÚT /așternut/ (i. s.) — лежај

* uń-će prinđe nuapća, îț faś așćernut pi pomîntol guol, șî duormĭ fara grižă
— gde te zatekne noć, napraviš ležaj na goloj zemlji, i spavaš bez brige

* așćernutu nu mi bun, ma baće la șîaļe
— ležaj mi nije dobar, bije me u leđa (žulja me) [Por.]


   AȘĆERNÚT /așternut/ (prid.) — прострт

* patu nuĭe bun așćernut, nuapća-sta n-o sî durmim frumuos
— krevet nije dobro namešten, ove noći nećemo lepo spavati [Por.]


   AȘĆETÁ /aștepta/ (gl.) — чекати

* nu ma așćeta, nu vin
— ne čekaj me, ne dolazim [Por.]


   AȘEZÁ /așeză/ (gl. p. ref.) — намештати (се)

* sa așază la masă
— seda (smešta se) za sto

* sa așază în pat
— seda na krevet, smešta se u krevet

* fata așază țoaļiļi pe pat
— devojka namešta odeću na krevet [Kmp.]


   ÁȘKIE /așchie/ (i. ž.) — ивер

* moșu a čoplit, și ĭ-a dat așkia în okĭ
— čiča je tesao, i udario ga iver u oko [Kmp.]


   AȘŤEPTÁ /aștepta/ (gl.) — чекати

* nu ma așťepta
— nemoj me čekati [Kmp.]


  AȘUOU /așău/ (i. m.) — ашов

* ku așuou sa sapă, ku lopata sa înkarkă
— ašovom se kopa, a lopatom se tovari [Por.]

* građina sapată ku arșuou mîĭ bińe rođașće
— bašta izriljana ašovom najbolje rađa [Crn.]


   AŚÍ /aci/ (pril.) — ту

* lasă aśi
— ostavi tu

* aśi am fuost
— tu sam bio [Crn.]

* kînd ḑîk „lasă aśi (aśiĭa)”, tu laș śeva lînga ćińe, da kînd ḑîk „lasă aiś”, laș lînga mińe
— kad kažem „aśi”, ostavljaš nešto pored sebe, (u tvojoj blizini), a kada kažem „aiś”, ostavljaš nešto pored mene (u mojoj blizini) [Por.]


   AŚIRÁ /acira/ (gl. n.) — вребати

* aśiră ka mîțu șokîćiļi
— vreba kao mačka miša [Por.]


   AŚIRÁT /acerat/ (i. s.) — вребање

* muoșu a fuost maĭstur đi aśirat la puorś sîrbaćiś
— čiča je bio majstor za vrebanje divljih svinja

* atîta aśirĭală, șî la urmă ńimika
— toliko vrebanje, i na kraju ništa [Por.]


   AŚIRĬÁLĂ (i. ž.) ● v. aśirat [Por.]

   ATÎRNÁ /atârna/ (gl. p. ref.) — качити

* atîrnă prikoļița đi traktur
— kači prikolicu za traktor

* atîrnă trasta-n kuń
— okačinje torbu na klin

* sa atîrnă đ-aĭ măĭ țapiń, șî kapîtă bataĭe întođeuna
— kači se sa jačima, i uvek dobija batine [Por.]


   ATÎRNAT /atârnat/ (prid.) — окачен

* atîrnat la grindă
— okačen o tavansku gredu

* plugu atîrnat la traktur
— plug priključen na traktor [Por.]


   ATḮT /atât/ (prid.) — толик

* atîta ĭe tuot đi skump, da plățîļi sînt miś
— toliko je sve skupo, a plate su male

* ku atîta măĭ bińe, dakă va fi așa kum tu ḑîś
— utoliko bolje, ako će biti tako kako ti kažeš

* numa atît ć-aĭ învîrḑît în lukru mĭeu, măĭ mult nu
— samo si se toliko upleo u moj posao, više (od toga) ne [Por.]


   ATḮTA /atâta/ (pril.) — толикo

* atîta ĭ-a fuost drag đi ĭa, đi la urmă s-a do luvat
— toliko ju je voleo, da su se na kraju uzeli [Por.]


   ATÎTÚȘKA (pril.) ● v. atîtuśka [Por.]

   ATÎTÚŚKA /atâtușca/ (pril.) — толицно

* nu mĭ-a dat đin moșîĭe ńiś atîtuśka, kît ĭe ńiegru đisupt ungĭe
— nije mi dao ni ovolicno od imovine, ni koliko je crno ispod nokta

* a ļins uala, ńiś atîtuśka n-a lasat đi nuoĭ
— olizao je lonac, ni ovolicno nije ostavio za nas [Por.]


   ATÚNŚ /atunci/ (pril.) — тада

* đi atunśa; đ-atunśa
— otada, od tog vremena

* dakă ĭe așa trĭaba, atunś đin lukru nuostru nuĭe ńimik
— ako tako stoje stvari, onda od našeg posla nema ništa [Por.]


   ATUNŚA /atuncia/ (pril.) — онда

* dakă așa ginđașće, atunśa n-avĭem śe sî măĭ vorbim
— ako tako misli, onda više nemamo o čemu da pričamo

* atunśa s-a trait într-un fĭeļ, akum în alt
— tada se živelo na jedan način, sada na drugi [Por.]


  AU /au/ (vez.) — или

* așa au așa
— ovako ili onako

* viń, au nu viń, tot una mi
— dolaziš, ili ne dolaziš, svejedno mi je [Buf.]

* nu șću dar va fi surd, au n-auđe, or ĭe altśeva
— ne znam da le je gluv, ili ne čuje, ili je nešto drugo (Tanda) [Por.]


   ÁU /au2/ (uzv.) — ау

* au, lălă!
— joj, lele! [Por.]


   AUḐḮ /auzi/ (gl. p.) — чути

* auđe bińe la o urĭake, la alalaltă ĭe surd đi tuot
— čuje dobro na jedno uvo, na drugo je potpuno gluv

* s-auđe śe s-auđe
— (dosl.) „čuje se šta se čuje”, čuje se nešto, ali nerazgovetno [Por.]


   AUḐḮT /auzit/ (prid.) — чувен

* ĭel ĭe uom auḑît șî kunoskut
— on je čovek čuven i poznat [Por.]


   AUḐÎTÚRĂ /bârfeală/ (i. s.) — гласина

* nu askulta la auḑîturĭ, katîț trĭaba-tĭa
— ne slušaj glasine, gledaj svoja posla [Por.]


  AUR /aur/ (i. s.) — злато

* ĭ-a dat ińel ďe aur
— dao joj je prsten od zlata [Kmp.]

* fakut đin aur
— načinjen od zlata

* mară đi aur
— zlatna jabuka [Por.]


   AURÁR /aurar/ (i. m.) — златар

* ma duk la aurarĭ s-îm ogođaskă ińelu
— idem kod zlatara da mi popravi prsten [Por.]


   AURÍ /auri/ (gl. p.) — позлатити

* ma duk la aurarĭ sî-m aurĭaskă ińelu
— idem kod zlatara da mi pozlati prsten [Por.]


   AURÍT /aurit/ (prid.) — позлаћен

* sa aurĭașće ku auru topit
— pozlaćuje se istopljenim zlatom

* śe gud va fi aurit, are măĭ mare vrĭad pi pomînt
— što god da je pozlaćeno, ima najveću vrednost na svetu [Por.]


   AVÉRE (i. ž.) ● v. averĭe [Por.]

   AVIUÓN /avion/ (i. s.) — авион

* kînd măĭ întîń am vaḑut nuapća kă śuauă mĭarźe pi śĭerĭ șî ļikură, am ginđit kă ĭe satelitu rusăsk, dar akuma șćiu kă a fuost ńiskar aviuańe
— kad sam prvi put video noću da nešto ide preko neba i svetluca, mislio sam da je ruski satelit, ali sada znam da su to bili nekakvi avioni [Por.]


   AVĬÁ /avea/ (gl.) — имати

* avĭa - nu avĭa, tuot una ĭe
— imati ili nemati, sve jedno je

* n-are (=nu are) ku kare
— nema s kim

* kîț ań va puća avĭa babuța-ĭa, baș ĭe batrînă
— koliko godina može imati ta bakica, baš je stara [Por.]


   AVĬEÁRE (i. ž.) ● v. averĭe [Crn.]

   AVĻÍĬE /avlie/ (i. ž.) — авлија

* la loko-l batrîn, unđe ń-a fuost kasa, am avut măĭ mare avļiĭe
— na starom mestu, gde nam je bila kuća, imali smo veće dvorište

* avļiĭa îngrađită s-a kĭemat șî la nuoĭ đemult obuor, ș-a fuost obuoru kășî, oboru puorśilor, obuoru vićilor
— ograđeno dvorište se i kod nas nekada zvalo obor, pa je bio kućni obor, obor svinjca, stočni obor [Por.]


   AVUȚḮĬE /avuţie/ (i. ž.) — имовина

* are avuțîĭe puțînă
— ima mali posed [Por.]


  AVUT /avut/ (prid.) — богат

* avut ĭe uom kare are moșîĭe mare
— bogat je čovek koji ima veliko imanje [Por.]


   AVUTUÓRŃIK /proprietar/ (i. m.) — сопственик

* tatamuoș a fuost tare avutuorńik, a țînut multă moșîĭe, numa dupa ratu ku mńamțî gata tuot ĭ-a luvat partizańi
— pradeda je bio jak zemljovlasnik, držao je veliko manje, ali su mu posle rata sa Nemcima gotovo sve oduzeli partizani [Por.]


   ÁZÎMĂ (prid.) ● v. aḑîmă [Crn.]

   AZNOPŤE /as-noapte/ (pril.) — ноћас

* aznoapťe n-a durmit ďe duerea kauluĭ
— noćas nije spavao od glavobolje [Kmp.]


   AZVÎRĻÉĆA /de-a azvârlitul/ (pril.) — фрљански

* lapîdă đ-azvîrļeća
— baca „frljanski”

* nu lupada đ-azvîrļeća, numa dăm frumuos în mînă!
— ne bacaj to „frljanski”,nego mi lepo daj u ruku! [Por.]


   AZVÎRĻÍ /azvârli/ (gl.) — заврљати

* azvîrļașće aĭa în borugă
— zavrljači to u potok

* ĭuo puot đeparće să azvîrļesk pĭatra
— ja mogu daleko da zavrljam kamen [Por.]


   AZVÎRĻÍT /azvârlit/ (prid.) — зафрљан

* kare a fi azvîrļit asta tumu aiśa?
— ko li je zavrljačio ovo čak ovde ? [Por.]


   AZVÎRĻITUÓRĬ /azvârlitor/ (prid.) — заврљач

* đin tuoț pîkurarĭ ĭuo am fuost măĭ bun azvîrļituorĭ ku șlaĭdîru
— od svih čobana, ja sam bio najbolji zavrljač sa praćkom [Por.]


   AZVÎRĻITÚRĂ /azvârlitură/ (i. ž.) — заврљотина

* lupadat ku azvîrļitu, lupadat đ-azvrļeća
— zavrljačeno [Por.]


   AZVÎRĻITÚRĂ /azvârlitură/ (prid.) — фрљање

* la pîkurarĭ s-a katat să fiĭe buń la azvîrļitură
— od čobana se tražilo da budu dobri u frljanju [Por.]


   AZVÎRĻÍULUĬ (pril.) ● v. azvrļeća [Por.]

   AZVRĻÍĆA (pril.) ● v. azvîrļeća [Crn.]

   AŽÚN (i. m.) ● v. aźun [Por.]

   AŽÚN (i. m.) ● v. Aźun [Por.]

   AŽUNĞÁ (gl.) ● v. aźunźa [Kmp.]

   AŽÚNS (prid.) ● v. aźuns [Por.]

   AŽUNŹÁ (gl.) ● v. aźunźa [Por.]

   AŽUTÁ /ajuta/ (gl.) — помагати

* ažută la uom kînd ĭe sîngur
— pomogni čoveku kad je sam [Crn.]


   AŽUTUÓRĬ /ajutor/ (i. m.) — помоћник

* ĭer am avut numa un ažutuorĭ, da akuma duoĭ
— juče sam imao samo jednog pomoćnika, a sada dva [Crn.]


   AŽUTURÁT /ajutora/ (i. m.) — испомагање

* ažuturatu nuĭe lukru ĭnprumut
— ispomaganje nije pozajmica u poslu [Crn.]


   AŽUTÚRĂ /ajutora/ (i. ž) — помоћ

* ažutura ușurĭaḑă lukru
— pomoć olakšava rad [Crn.]


   AŹÚN /ajun/ (i. s.) — пост

* aźun ĭe ađet să nu sa manînśe înainća lu vro ḑî mare
— „ažun” je običaj da se ne jede dan u oči nekog velikog verskog praznika

* đi uom kare țîńe aźun sa ḑîśe kă aźuńaḑă
— za čoveka koji gladuje, kaže se da posti [Por.]


   AŹÚN /ajun/ (sint.) — Бадњи дан

* Aźun ĭe ḑîua înainća lu Kraśun
— Badnji dan je dan u oči Božića

* sara la Aźun kopiĭ sa duk în koļindrĭeț
— uveče na Badnji dan deca idu u koljindrece [Por.]


   AŹUNÁ /ajuna/ (gl. p.) — постити

* trîabe aźuna la Aźun
— treba postiti na Badnji dan [Por.]


   AŹUNÁT /ajunat/ (i. s.) — пост

* dakă vrĭeĭ sî ći skuoț đi la aăla pakat grĭeu, îț trîabe un aźunat țapîn
— ako hoćeš da se iskupiš od tog teškog greha, treba di jedan jak post [Por.]


   AŹÚNS /ajuns/ (prid.) — достигнут

* ĭa aźuns uoțî pi drum, șî ĭa omorît
— sustigli su ih razbojnici na putu, i ubili

* a fuost vrĭańik, șî aźuns să fiĭe la luok mare
— bio je vredan, i dostigao je da bude na visokom položaju

* am bań đi aźuns să kumpîr aĭa
— imam dovoljno para da to kupim

* fata aźuns đi mîritat
— devojka je zrela za udaju

* kukuruḑu aźuns đi kuļes
— kukuruz je zreo za berbu

* aluvatu aźuns đi plumađit
— testo je stiglo za mešenje

* aźuns kopilu đi la șkuală
— dete je stiglo iz škole

* la aźuns buala rîa
— oboleo je od padavice

* la aźuns śe l-aźuns
— nešto ga je spopalo [Por.]


   AŹÚNŹE /ajunge/ (gl.) — стићи

* mĭergînd ĭuta, iĭ đi mulće uorĭ ń-aźunźa pi drum
— idući brzo, oni su nas često sustizali na putu

* nu sa puaće aźunźa în tuaće părțîļi
— ne može se stići na sve strane

* o aźunźe ś-o aźunźe
— stiže je neka (nepoznata) bolest, obizima je neka (tajanstvena) sila [Por.]


   AŹUTÁ /ajuta/ (gl.) — помагати

* lasî-ma, nu-m aźuta atîta
— pusti me, nemoj mi pomagati toliko

* duamńe aźută
— pomozi bože

* nu aźută la ńima
— ne pomaže nikome

* aźutaț, uamiń
— pomagajte, ljudi; upomoć

* nu-ĭ aźută ńimika, gata ĭe
— nema mu pomoći, gotov je [Por.]


   AŹUTÁRĬE /ajutare/ (i. ž.) — помоћ

* îm trîabe un uom tare să-m fiĭe đi aźutarĭe
— treba mi jedan jak čovek, da mi bude od pomoći [Por.]


   AŹUTÁT /ajutat/ (prid.) — потпомогнут

* a fuost aźutat đin tuaće părțîļi, șî ĭară ńimika
— bio je podržan sa svih strana, i opet ništa [Por.]


   AŹUTUÓRĬ /ajutor/ (i. m.) — помагач

* ĭ-a fuost aźutuorĭ în furaluk
— bio mu je pomagač u krađi [Por.]


  AȘ /aș/ (gl. pom.) — бих

* aș veńi, ama nu ma lasă parințî
— došao bih, ali me ne puštaju roditelji

* aș kînta, kînd aĭ vrĭa tu, or ar vrĭa ĭa să kîntaț ku mińe
— pevao bih, kad bi hteo ti, ili bi htela ona da pevate sa mnom [Por.]


   AȘÁ /așa/ (prid.) — тако

* așa śeva/śuava
— tako nešto, tako nekako

* în așa fĭeļ
— na takav/taj način

* așa muĭarĭe nu ma-ĭastă-n lume
— takve žene više nema na svetu

* ș-așa, š-așa
— i ovako i onako

* fi-va așa, or nu va fi, dumńeḑîu va șći
— da li je tako, ili nije tako, bog će znati

* (u izr.) tot așa
— samo tako! (uzvik u kolu) [Por.]


   AȘAḐÁ /așeza/ (gl. p. ref.) — притискати

* așaḑă kîta mîĭ bińe
— pritisni malo bolje

* n-am pućarĭe sî așîăḑ mîĭ tare
— nemam snage da pritisnem jače [Crn.]

* sa așaḑă
— saginje se, naginje se

* așaḑă krĭanga să ažungă kopiĭi la śerĭașă
— savija granu da mogu deca da dohvate trešnje

* nu așaḑă kapu ńiś lu kare
— ne saginje glavu ni pred kim

* kînd a vaḑut kă o să-ĭ prindă murgu, sa așaḑat pi lukru ku tuota pućerĭa
— kad su videli da će ih uhvatiti mrak, nalegli su na posao svom snagom [Por.]


   AȘAḐÁRĬE /așezare/ (i. ž.) — притисак

* așaḑarĭe pistă lume
— pritisak na narod

* đin kotruo atîta așaḑarĭe?
— odakle ovoliki pritisak?

* kuńo-sta rabdă prĭa marĭe așaḑarĭe
— ovaj klin trpi preveliki pritisak [Crn.]

* așaḑă krĭanga, să kuļeg śerĭașă
— savij granu, da oberem trešnju

* așaḑî-će, să nu ći vadă vrunu
— sagni se, da te neko ne vidi

* aĭde, să ńi așaḑăm pi lukru
— hajde, da legnemo posao

* đi źaba atîta așîḑatură, strîviț pućarĭa ńiś k-o trĭabă
— uzalud toliki pritisak, trošite snagu bez potrebe [Por.]


   AȘĆÁMÎTA /așteamăt/ (pril.) — узастопце

* sa ḑîśe mĭerź đ-așćamîta kînd mĭerź dupa śińeva, kînd mĭerź pi urma luĭ
— kaže se ideš „ašćamata” kad pratiš nekoga u stopu (Osnić) [Crn.]

* tuoț mĭerg ku vrun rînd, la gramadă, da ĭel sa traźe pi urma luor, ńiś nu sa lasă đi iĭ, ńiś nu sa-npreună ku iĭ
— svi idu po nekom redu u grupi, a on se vucara za njima, niti ih ostavlja, niti im se priključuje (Rudna Glava)

* nu mĭerź bîrabar ku uomu, numa furiș în urma luĭ
— ne ideš naporedo s čovekom, nego kriomice iza njega (Tanda) [Por.]

* mĭarźe sîngur ka pļesńitu, nu mĭarźe ku lumĭa-n rînd
— ide sam obaška, kao blesav, ne ide s ljudima zajedno (Jasikovo) [GPek]

ă

  Ă /ă/ (demin.) — ено

* ă, kolo
— evo (eno, eto) tamo

* ăăă, kît ĭe đi marĭe!?
— ooo, koliko je veliki!? [Por.]


   ẮĆE /iată/ (part.) — ево

* ăće-ma, vin
— evo me, dolazim

* ăće, aĭa kolo trăbe mutat în alt luok
— eno, ono tamo treba pomeriti na drugo mesto

* ăći, vaḑuș akuma ku uoki tiĭ
— eto, video si sada svojim oćima [Por.]


  ĂĬS /hăis/ (uzv.) — ојс

* ku „ăĭs” întuorś buoĭi-n źug la stînga, da ku „ća” la đirĭapta
— sa „ojs” okrećeš volove u jarmu na levo, a sa „ća” na desno [Por.]


  ĂL /ăl/ (demin.) — ено га

* ăl kolo, stă pitulat
— eno ga tamo, krije se

* ăl, zbură!
— eno ga, odlete! [Por.]


   ẮLA /ăla/ (zam.) — онај

* ăće, ăla uom vrĭa să vină la nuoĭ
— eno, onaj čovek hoće da dođe kod nas [GPek]


   ẮMA /ăma/ (uzv.) — ево ме

* ăma, veńiĭ
— evo me, stigoh [Por.]


  ĂN /în/ (predl.) — у

* „în” șî „ăn” ĭe tuot una, ama ĭastă lume pin saće kare măĭ đies vorbĭașće ku „ăn” đikît ku „în”
— „în” i „ăn” je isto, ali ima ljudi po selima koji češće govore „ăn” umesto „în”

* uńi ḑîk „înkauśa”, alțî „ănkuaśa”, uńi ḑîk „s-a dus înđial”, alțî: „s-a dus ănđial”
— jedni kažu „înkauśa” („ovamo”), drugi „ănkuaśa”, jednu kažu „s-a dus înđial” („otišao na gore”), drugi „s-a dus ănđial”

* întrîabe / îmtrîabe : ăntrîabe / ămtrîabe
— treba mi [Por.]


   ĂNĆÍNS /întins/ (prid.) — прострт

* La kapu pomîntuluĭi, / Ierĭa ńeșća astaļe ănćinsă.
— Na kraju sveta / Behu sofre rasprostrte. (Stih iz pesme „Đeđu”) [Crn.]


   ĂNTRĂÚNA (pril.) ● v. întruuna [Por.]

   ĂNTULĆIȘÁT /curmeziș ?/ (prid.) — унакрст

* a dîrîmat frunḑă, șă nu faśe brațu botur la botur, numa krĭanźiļi brățuĭe ăntulćișat
— kresao je lisnik i ne slaže naramak peteljku na peteljku, nego granje slaže unakrst [Stig]


   ẮŃI /iată-ne/ (uzv.) — ево смо

* ăńi, doveńirăm kumva
— evo smo, stugosmo nekako

* ăńi, pă faśeț ku nuoĭ śe vi vuoĭa
— evo smo, pa činite sa nama šta vam je volja [Por.]


   ẮŃI /unu/ (br.) — један

* ăńi, unu în o žukariĭe kopilarĭaskă
— jedan, u jednoj dečjoj igri [Por.]


   ĂROPLÁN /aeroplan/ (i. s.) — аероплан

* đi vrĭamĭa đi mńamț, odată a trekut atîća ăroplańe, đi śĭerĭu nu s-a vaḑut đi iĭ
— za vreme Nemaca jednom je prošlo toliko aeroplana, da se nebo nije videlo od njih

* am putut sî ma kar ku ăroplanu, numa đi frikă n-am kućeḑat
— mogao sam da se vozim aeroplanom, ali od straha nisam smeo [Por.]


   ĂRPIĬÁ (gl.) ● v. arpiĭa [Por.]

   ẮSTA /ăsta/ (zam.) — овај

* ăsta lukru nuĭe grĭeu
— ovaj posao nije težak [GPek]


   ẮȘKE /așchie/ (i. ž.) — ивер

* kînd s-a ćopļit la muort stingiĭi đe s-a pus la groapă, atunća a dat fok la ășki și ļ-a dat đe pomană
— kad su se tesale grede koje su se stavljale u raku, tada se iverje palilo i namenjivalo pokojniku [Tim.]


   ẮTĂ /iată/ (part.) — ево

* ătă-l uomu, vińe la ușă
— evo ga čovek, dolazi na vrata [Mlava]

b

  BA /ba/ (part.) — не

* Aĭ fuost la lukru? - Ba!
— Da li si bio na poslu? - Ne!

* (u izr.) ba, ĭuo
— jok, ja (ne ja, nisam ja)

* ba vrĭeĭ, ba nu vrĭeĭ
— čas hoćeš, čas nećeš

* ba-n kuaś, ba-n koluo
— čas ovamo, čas onamo; đa tamo, đa vamo [Crn.]


   BÁBA-UARBĂ /baba-oarba/ (i. ž.) — ћорава бака

* ļagăm uoki ku propuada, șî sî žukîăm baba-uarba
— veži mi oči maramom, i da igramo ćorave bake [Crn.]

* baba-uarbă ń-a fuost žuok plakuț, kopilarĭesk
— ćorava baka nam je bila omiljena dečja igra (Tanda) [Por.]


   BABALÚK /băbăluc/ (i. m.) — бабалук

* mama mĭ-a puvestît kî sînćem nuoĭ, Trifuļeșći, aiśa đin babaluk
— baba mi je pričala da smo mi, Trifunovići, ovde od starine

* aĭa așa a ramas la nuoĭ đin babaluk
— to je tako ostalo kod nas od davnina

* nu dau să sa strîvĭaskă babaluku mĭeu
— ne dam da se upropasti moja dedovina [Por.]


   BÁBĂ /babă/ (i. ž.) — баба

* mulće kare-śe aĭ s-auḑ đi la o babă
— mnogo toga ima da čuješ od jedne babe [Crn.]

* kînd kapiț ńepuoț, đin muĭare ći faś babă
— kad dobiješ unuke, od žene postaješ baba [Por.]

* la kataramă ĭastă muoș șî babă
— kopča kaiša ima „babu” i „dedu” (muški i ženski deo) [Crn.]

* babă batrînă
— stara baba, starica [Por.]


   BÁBIȚĂ /babiţă ?/ (i. ž.) — бабица

* pi pomană sa pun atîća babiță, kîț guoșć sînt kemaț
— na daću se stavlja onoliko babica, koliko je gostiju pozvano [Buf.]


   BÁBIĻI /babele/ (i. ž.) — Бабе

* Babiļi sînt aļi doasprăśe ḑîļe întra Dragobĭaće șî Sîmț, kînd tota ḑîua însamnă kîć-o lună pi an
— Babe su dvanaest dana između Dragobana i Mladenaca, kada svaki dan označava po jedan mesec u godini

* Dragoban ĭe baba đintîń, ș-a-nsamnat pi marta, în vrĭamĭa kînd anu a-nśeput ku aĭa lună
— Dragoban je prva baba, i označavao je mart, u vreme kada je godina počinjala sa tim mesecom

* (ver.) pi lînga „babe”, kare sînt ḑîļe rîaļe, pi anu đi ḑîļe ĭastă șî „muoș”, kare sînt ḑîļe buńe
— pored „baba”, koje predstavljaju loše dane, u toku godine ima i „staraca”, koji predstavljaju dobre dane [Por.]


   BABĬÁȘĆE /băbește/ (pril.) — бапски

* mĭarźe babĭașće
— ide kao baba [Por.]


   BABĬÉSK /babesc/ (prid.) — бапски

* babĭesk s-a ḑîs vrodată la tuot aĭa ś-a șćut numa babiļi batrîńe vikļańe, kî șćirĭa luor a țînut șî śĭerĭu șî pomîntu
— bapski se nazivalo nekad sve ono što su znale samo mudre starice, jer je njihovo znanje držalo i nebo i zemlju

* kîļindarĭ babĭesk
— bapski kalendar, starinski način računanja vremena, posebno u odnosu na sistem praznika koji se razlikuje od onog u kalendaru srpske pravoslavne crkve

* pi al babĭesk, akuma ar fi priru
— po baskom (kalendaru), sada bi bio april [Por.]


   BABUȘŃÍȚĂ /babușniţă/ (mn. babușńiț) — бабушница

* vuorba dăn dăskînćik, ku însamnatu ńekunoskut, dăn dăskînćik dă lăturuoń
— reč iz bajalice, nepoznatog značenja, za lečenje krajnika [Zvizd]


   BAĆÁ /bate/ (gl. p. ref.) — бити (се)

* baće kopilu luĭ
— tuče svoje dete

* baće vaka
— bije kravu

* baće pîăsîrĭ ku prașća
— gađa ptice praćkom

* baće țapă đi klańe
— zabija stožer za plast

* baće pruńiļi
— mlati šljive

* baće pasuĭu s-îl skuată đin postaĭka
— mlati pasulj da ga odvoji od mahune

* baće fĭeru înśintat
— kuje vrelo gvožđe

* baće đin palmĭe
— pljeska rukama, aplaudira

* baće puarka
— igra svinjicu

* baće luopta
— igra fudbal

* baće ruopîta
— igra ropotu (vrsta orske igre)

* baće vîntu
— duva vetar

* baće bruma
— pada slana

* baće pĭatra
— pada grad

* baće drumu đi źaba
— (dosl.) „bije” put za badava: uzalud putuje; putuje samo da mu dupe vidi put

* baće ļimba đi đinț, da ńima nu askultă
— mlati zube jezikom, a niko ga ne sluša

* baće žuok
— zbija šale, ismejava [Crn.]

* bată-l śĭerĭu
— (klet.) ubilo ga nebo

* bată-l dumńeḑîu
— (klet.) ubio ga gospod bog [Por.]


   BAĆÁLĂ /băteală/ (i. ž.) — потка

* baćala sî puńe pi țauă đi suok karĭe sî bagă în suvĭaĭkă
— potka se namotava na cev od zove koja se umeće u snoveljku [Crn.]

* baćiala la razbuoĭ sa țîasă pin urḑală
— potka na razboju protkiva se kroz osnovu [Por.]


   BADḮĬ (i. m.) ● v. badîń [Por.]

   BADḮŃ /budăi/ (i. m.) — бућка

* badîńu ĭe vas strîmt șî lung, fakut numa đi skuos untu
— bućka je uzan i dugačak sud, napravljen samo za vađenje maslaca [Crn.]

* în badîń s-a batut untu
— u badnju se vadio maslac [Por.]


   BAGÁ /băga/ (gl. p. ref.) — увлачити

* bagă ața-n ak
— uvlači konac u iglu

* bagă kîlțanu-n śuariś
— uvlači košulju u pantalone

* bagă kolaś în trastă
— stavlja kolače u torbu

* bagă mîna-n sîn
— stavlja ruku u njedra

* bagă bań în pozanarĭ
— stavlja novac u džep (krade)

* bagă sama
— pazi dobro, obrati pažnju

* bagă sama sî nu luńiś
— pazi da se ne oklizneš

* îm bagă vina śe n-am ažuns la vrĭamĭe
— zamera mi što nisam stigao na vreme

* bagă kapu în ńivuoĭe
— navlači sebi nevolju na glavu [Crn.]

* uomu sa bagă-n kasă
— čovek ulazi u kuću

* apa sa bagă-n pomînt
— voda ulazi u zemlju

* suarļi sa bagă dupa nuvirĭ
— sunce zalazi za oblake c. uterivati

* bagă uoĭļi-n strungă
— uteruje ovce u tor

* đi đesńață n-am bagat ńimik în gură
— od jutros nisam ništa okusio

* vrĭamĭa ĭe să bagăm śuava-n gură
— vreme je da nešto prezalogajimo [Por.]


   BAGABUÓNT /bagabont/ (i. m.) — протува

* bagabuont ĭe ka o mară strîkată-n podrum, kare strîkă mĭarîļi tuaće
— protuva je kao pokvarena jabuka u podrumu, koja ukvari sve ostale jabuke (Tanda)

* bagabuont ĭe o bișćală, o uļimișńiță, uom fara rînd
— vagabund je protuva, skitnica, čovek bez reda (Rudna Glava) [Por.]


   BAGÁT /băgat/ (prid.) — увучен

* kuțîtu, bagat în ćakă, stă sprimit dupa kurauă
— nož, stavljen u korice, stoji spreman iza pasa

* putraḑîașće, bagat în apsă
— truli, zatvoren na robiji

* bagat în grižă
— zabrinut

* bagat în ńivuoĭe
— uvučen u nevolju

* bagat în povastă
— stavljen u priču [Crn.]

* bagat în kînćik
— opevan [Por.]


  BAGATUÓRĬ /băgător/ (i. m.) — хранилац

* la traĭrat, bagatuorĭu stîă pi mașînă, șî bagă snuopi în ĭa
— na vršidbi, hranilac stoji na vršalici, i umeće snopove u nju [Crn.]


   BAGLÁMĂ /balama/ (i. ž.) — шарка

* baglamă đi ușă
— šarka za vrata

* baglamĭe đi vrakńiță
— šarke za kapiju

* baglamĭe la uoknă
— šarke na prozoru [Crn.]


   BAGRÁM /salcâm/ (i. m.) — багрем

* bagramu ĭe ļiemn tarĭe, bun đi mulće trabuĭaļe
— bagrem je tvrdo drvo, dobro za razne potrebe

* fluarĭa đi bagram ĭe bună đi albiń
— bagremov cvet je dobar za pčela (medonosan) [Crn.]


   BAGRAMĬÁRĬ /?/ (i. m.) — багремар

* ńi duśem dupa ļamńe în bagramĭarĭ
— idemo za drva u bagremar [Crn.]


   BAĬAȚÎẮL /băițel/ (i. m.) — момчић

* ńiś kopil, ńiś baĭat
— ni dete, ni momak [Crn.]

* are șî ĭa un baĭațîăl, đi la munće
— ima i ona jednog momčića, sa planine [Por.]


   BAĬAȚÎẮSK /băieţăsc/ (prid.) — момачки

* nu puot să-l zauĭt ńiśkînd traĭu mĭeu, baĭațîăsk
— ne mogu nikad da zaboravim svoj momački život

* baĭațîașće (pril.)
— po momački, na momački način [Por.]


   BAĬAȚḮĬE /băieţie/ (i. s.) — момаштво

* am avut mîndră baĭațîĭe, am aļergat dupa fĭaće kît m-a tras ińima
— imao sam lepo momaštvo, jurio sam za devojkama koliko me je vuklo srce [Por.]


   BAĬÁT /băiat/ (i. m.) — момак

* baĭat ĭe voĭńik ažuns đi însurat
— momak je muškarac dospeo za ženidbu

* la źuok a veńit o gramadă đi baĭeț, ama fĭaće a fuost puțîńe
— na igranku je došla gomila momaka, ali je devojaka bilo malo

* baĭat batrîn
— stari momak, neženja [Por.]


   BAĬBUÓK /?/ (i. m.) — бајбок

* în baĭbuoko-sta nuĭe luok mîĭ mult đi tri inș
— u ovom ćumezu nema mesta ni za tri osobe

* l-a bagat în baĭbuok
— nabili ga u zatvor [Crn.]


   BÁĬE /baie/ (i. ž.) — бања

* ma duk în baĭe sî ma ļekuĭ đi durĭerĭ în înkeĭaturĭ
— idem u banju da se lečim od bolova u zglobovima [Crn.]

* kum să nu fiĭe ruoșîĭe la firĭe, kînd tota vara petrĭaśe pin bîăĭ
— kako da ne bude rumena u licu, kada celo leto provodi po banjama [Por.]

* Bańiĭa sńigoćinuluĭ, la Golumbăț
— (top.) Snegotinska banja kod Golupca [Bran.


   BÁĬE /baie/ (i. ž.) — рудник

* pănă n- vińit în Măĭdan, aĭ miĭ ar fost munćitorĭ la baĭe, au făkut la karbińi
— dok nisu došli u Majdanpek, moji su bili radnici u rudniku, pravili su ćumur [Buf.]


   BAĬEȚḮME /bâieţime/ (i. ž.) — момчадија

* pļină uara đi baĭețîme, fĭaće nus pusta
— puno kolo momčadija, devojaka nema nigde [Por.]


   BÁĬER /baieră/ (i. m.) — ручица

* baĭer la kaldarĭe
— ručica na bakraču

* baĭer la vadră
— ručica na vedru [Crn.]

* s-a rupt bairu la kuafă, șî barbatî-mĭu a pus o žîță kare ma taĭe la mînă kînd duk apa
— pokidala se ručica na kofi, i moj muž je stavio jednu žicu koja mi seče ruku kad nosim vodu [Por.]

* baĭer đi kĭes
— uprtača za torbicu (Osnić)

* trasta ku baĭer
— torba sa uprtačem (Topla) [Crn.]


   BÁĬIR /bair/ (i. s.) — ручка

* baĭiru la kuafă
— ručka na kofi [Por.]


   BAĬKUÓŃ /băicon/ (i. m.) — каменчина

* ĭ-a batut kare ĭ-a fi batut ku baĭkuańe nuapća, numa să-ĭ dudîĭe đi la moșîĭe
— tukli su ih noću neki nepoznati kamenčugama, samo da ih proteraju sa imanja [Por.]


   BAĬLUÓG /bailag/ (i. s.) — бајлак

* baĭluogu ĭe un pĭaćik đi gumă kare sa puńe la ruată kînd iĭ sa rupe guma đin afară
— bajlak je parče gume koje se stavlja na točak bicikla, kada mu se pocepa spoljašnja guma

* baĭluogu sa faśe đin gumă batrînă alu ruată
— bajlak se pravi od stare gume za bicikl [Por.]


  BAK /bac/ (i. s.) — скела

* dăn Ram baku kară prăsta Dunăre dă mulće uorĭ prăsta ḑî
— iz Rama skela preko Dunava vozi više puta na dan [Bran.


   BÁKLĂ /găleată/ (i. ž.) — канта

* dăm o baklă đi olaĭ
— daj mi kantu ulja [Por.]


   BAKȘḮȘ /bacșiș/ (i. s.) — бакшиш

* a fuost krśumarĭ, ama bakșîșu a fuost puțîn, kă lumĭa n-avut bań
— bio je krčmar, ali je bakšiš bio slab, jer ljudi nisu imali para [Por.]


   BALAMŽÎTÚRĂ (i. ž.) ● v. balmažală [Crn.]

   BALÁUR /balaur/ (i. m.) — смук

* am vaḑut un balaur đi duauă mĭetîrĭe
— video sam smuka od dva metra [Crn.]


   BALBAŃÁLĂ /?/ (i. ž.) — батргање

* balbańală pin namĭeț
— batrganje po smetovima [Crn.]


   BALBAŃÍ /vâlvâi/ (gl.) — батргати се

* sî balbańașće ku lukru, sî skîape đi la bĭață
— batrga se, radeći, da se spasi bede

* sî balbańeașće buou, nu sa dîă s-îl înžug
— otima se vo, ne da da ga upregnem

* sî balbańașće ku buala
— bori se sa bolešću [Crn.]

* ăl trasă, sa bîlbańi kîta, șî sa dusă la fund
— povuče ga voda, on se batrgao malo, i ode na dno [Por.]


   BALBATÁĬE /bâlbătaie/ (i. ž.) — пламен

* arđe fuoku fîră balbataĭe
— gori vatra bez plamena

* balbataĭe mikă, balbataĭe marĭe
— mali plamen, veliki plamen [Crn.]

* para fuokuluĭ
— plamen vatre [Por.]


   BALȚUÍT /bălţat/ (prid.) — лабав

* žîțîļi đi struĭe pin bandĭerĭ sînt balțuiće đi kaldură
— žice na dalekovodu su opuštene zbog toplote

* sfuara đi rufe ĭe balțuită
— kanap za veš je labav [Crn.]

* bălțuit ĭe aĭa śe nuĭe ļegat strîns
— labavo je ono što nije vezano čvrsto [Por.]


   BALĆÍȚĂ (i. ž.) ● v. baltuță [Por.]

   BALĆÍNĂ /băltină/ (i. ž.) — мочвара

* pi lîngă Ćimuok ĭastă mulće balćiń karĭe nu sî puot lukra
— pored Timoka ima mnogo močvara koje se ne mogu obrađivati [Crn.]


   BALKẮU /balcău/ (i. s.) — мочвара

* vuorba balkău astîḑ s-a pastrat numa pin kînćiśe batrîńe, kare sînt șî ĭaļe gata tuaće zuĭtaće
— reč „balkeu” je danas sačuvana samo u starim pesmama, koje su i one gotovo sve zaboravljene [Por.]


   BALMAŽÁLĂ /bălmăjală/ (i. ž.) — баљезгање

* đin balmažala luĭ, ńimik n-am înțaļes
— iz njegovog trabunjanja ništa nisam razumeo

* nu askult balmažîălurļi politikanțîlor
— ne slušam trabunjanja političara [Crn.]


   BALMAŽḮ /bălmăji/ (gl. p.) — баљезгати

* kît ĭe ḑîua numa balmažîașće
— po vazdan govori koještarije

* nu balmažî, aĭ grižă śe vorbĭeșć
— ne baljezgaj, pazi šta govoriš [Crn.]


   BÁLMIȘ /balmoș/ (i. m.) — белмуж

* balmișu sî manînkă pîn ĭe ferbinće
— belmuž se jede dok je vruć [Crn.]


   BÁLMUȘ /balmuș/ (i. s.) — белмуж

* balmușu a fuost măĭ mare dulśață pîkurarĭaskă
— belmuž je bila najveća pastirska poslastica [Por.]


   BALŚUÁRĂ (i. ž.) ● v. baltuță [Por.]

   BÁLTĂ /baltă/ (i. ž.) — бара

* baltă vĭarđe
— zelena bara

* în baltă traĭașće draku
— u bari živi đavo

* baltă đin pluaĭe
— kišna bara [Crn.]


   BALTÚȚĂ /băltuţă/ (i. ž.) — барица

* dupa pluaĭe a ramas mulće baltuță pi luokurĭ poļiažńiśe
— posle kiše ostale su mnoge barice po njivama u ravnici [Por.]


   BALTUÓŃ /băltoi/ (i. s.) — баретина

* după sat esťe un baltuoń, bun numa ďe broșťi
— iza sela ima jedna baruština, dobra je samo za žabe [Por.]


   BALTUÓS /băltos/ (prid.) — мочваран

* luok baltuos
— močvarno mesto

* pomînt baltuos
— močvarna zemlja [Crn.]

* baltuos luok, bun numa đi bruoșć
— močvarno mesto, dobro samo za žabe [Por.]


   BALUÓS /bălos/ (prid.) — балав

* baluos ka kîńiļi al turbat
— balav kao besan pas

* baluos ka slańina viĭe
— odvratno kao živa slanina [Crn.]


   BALUȘẮL /păstrăv de fag/ (i. m.) — буковача

* balușăl ĭe burĭaće kare krĭașće pi fag
— bukovača je gljiva koja niče na bukvi

* ĭastă balușăl đi primovară șî balușăl đi tuamnă
— ima prolećna bukovača i jesenja bukovača [Por.]


   BAĻAGUÓS /băligos/ (prid.) — убалеган

* uom baļaguos
— čovek bez morala [Crn.]


   BÁĻE /bale/ (i. ž.) — бале

* la uaĭe pļakară baļe đin gură, o să muară
— ovci krenule bale iz gubice, uginuće

* baļe đi kulkumĭek
— puževe bale [Crn.]

* vinu kînd sa strîkă, or prazu kînd putraḑîșaće în pomînt, fak baļe
— vino kad se ukvari, ili praziluk kada istruli u zemlji, prave bale [Por.]


   BAĻEGUÓS (prid.) ● v. baļaguos [Por.]

   BAĻIGÁRĬ /băligar/ (i. m.) — балегар

* baļagarĭu ĭe guangă mikă, ńagră, kunoskută kă adună skrume đi baļigă, șî mĭergînd înapuoĭ, ļi faśe buboloș ka kikirĭaḑa đi ĭepur
— balegar je mala, crna buba, poznata po tome što skuplja mrvice balege, i idući unazad, pravi od njih grudvice veličine zečjeg brabonka [Por.]


   BÁĻIGĂ /baligă/ (i. ž.) — балега

* baļigă đi vakă
— goveđa balega

* baļigă đi kal
— konjska balega

* baļigă đi uom
— govno od čoveka

* muaļe ka baļiga
— mekan kao balega [Crn.]


  BAN /ban/ (i. m.) — новац

* zdrîănkîńe đi bań
— zvecka, pun novaca

* a gasît bań
— našao je (zakopano) blago

* pazîăsk muošu ka pi ban
— čuvaju starca kao paru

* traĭașće ka banu-n pungă
— živi kao novac u kesi

* banu luĭ ĭe grĭeu ka Artanu
— njegov dinar je težak kao Rtanj

* strîvĭașće banu pi fiĭe śe
— rasipa novac na bilo šta

* arĭe źaĭśće rarĭ
— ima retke prste (rasipnik je)

* askultă ka bańișuoru
— vredan je kao novčić (za poslušno dete)

* faśe ban bun
— dobro zarađuje

* nu vrĭeduĭe ńiś kît un ban îngaurit
— ne vredi ni koliko probušeni novčić

* salbă đi bań
— đerdan [Crn.]

* unđ-a fi strîvit atîta bańamă?
— gde li je potrošio tolike novce ? [Por.]


   BANDÁȘ /trompetist/ (i. m.) — трубач

* fraćiļi mĭeu ĭe bandaș
— moj brat je trubač [Crn.]

* mĭ-a pikat guma đi pi bandaș
— smakla mi se guma sa bandaža

* s-a rupt guma, ș-a mînat ruata pi bandaș
— pukla je guma, pa je vozio bicikl na bandažu [Por.]


   BANDÁȘ /bandaj/ (i. s.) — бандаж

* mi s-a rupt guma la ruata đi-nainće, ș-a-m fuost muara să mîn ruata pi bandaș pănă la kasă
— pocepala mi se guma na prednjem točku, pa sam morao da teram bicikl na bandažu sve do kuće [Por.]


   BÁNDĂ /bandă/ (i. ž.) — труба

* ḑîśe în bandă mikă
— svira na maloj trubi

* bandă mîĭ marĭe
— veća truba [Crn.]

* bandaś, kîntă-n bandă
— trubač, svira trubu

* s-a-nvațat đi mik să kînće-n bandă
— naučio je da svira trubu kao mali (u detinjstvu) [Por.]


   BANDIÉRĬ /bandier/ (i. m.) — бандера

* kînd a trîbuit să duśem struĭa pănă la koļibĭ pi śuakă, tuot nat a dat đin padurĭa luĭ bandierĭe kîće a trîbuit
— kada je trebalo da dovedemo struju do koliba na brdu, svako je iz svoje šume davao bandere koliko je trebalo [Por.]


   BANḐARÍ /banzari ?/ (gl.) — басирати

* kînd ĭastă duoĭ lautarĭ, unu ḑîśe đi žuok, da al alalt banḑarĭașće
— kad sviraju dvojica violinista, jedan svira kolo, a drugi basira [Crn.]

* Ĭanku ku Dinu a fuost lăutarĭ kunoskuț, parĭake bună: Ĭanku ĭe primaș, da Dinu băsărĭașće dupa ĭel
— Janko i Dinu su bili lautari, dobar par: Janko je bio primaš, a Dinu je basirao za njim (Leskovo) [GPek]

* ń-am spart taĭfa, kî ĭel n-a putut să băsuĭaskă kum trîabe
— rasturili smo grupu, jer on nije mogao dobro da basira (Rudna Glava) [Por.]


   BANḐARÍT /?/ (i. m.) — басирање

* ku banḑarit, mîĭ bińe žuoś
— uz basiranje, bolje igraš

* lasîće đi banḑarit, vĭeḑ kî sî rîd đi ćińe
— nemoj da mlatiš, vidiš da ti se smeju [Crn.]


   BÁNKĂ /bancă/ (i. ž.) — банка (монета)

* bankă ĭ-a ḑîs aĭ batrîń la un fĭeļ đi bań kare avut vrĭad ḑîaśe, doaḑăś șî triḑăś đi dinarĭ
— bankom su stari zvali jednu vrstu novca koji je imao vrednost deset, dvadeset i trideset dinara

* la banu đi ḑaśe dinarĭ ĭ-a ḑîs o bankă, la-l đi doaḑăś ĭ-a ḑîs doă bănś, da la-l đi triḑăś ĭ-a ḑîs triĭ bănś
— novčić od deset dinara zvali se jednom bankom, od dvadeset su zvali dve banke, a onog od trideset dinara, tri banke [GPek]

* o bankă a fuost ban tare, kî ĭa avut ḑăśe dinarĭ, da ḑîua đi sapat a fuost triĭ dinarĭ
— jedna banka je bila jak novac, jer je vredela deset dinara, a dan kopanja bio je tri dinara (Rudna Glava) [Por.]


   BANKĬÉT /?/ (i. m.) — камара

* am un bankĭet đi țîglă, măĭ întrîabe triĭ đi kasă
— imam jedan „banket” cigala, treba mi još tri za kuću (Leskovo) [GPek]


   BÁNU MÎȚÎ /mică/ (i. m.) — мачји новчић, лискун

* kînd am fuost pîkurarĭ, am gin] i kî ĭe banu mîțî aur
— kad sam bio čobanin, mislio sam da je liskun zlato [Por.]


   BANÚȚ /bănuţ/ (i. m.) — новчић

* avut num un banuț atîrnat la gît, kă a fuost fată sarakă
— imala je samo jedan novčić okačen oko vrata, jer je bila siromašna devojka

* a gasît o gramadă đi banuș, kare a pitulat vrunu đa-ĭ luĭ đa-ĭ batrîń, ama s-a aratat kă nau ńiś un vrĭad
— našao je gomilu novčića, koju je sakrio neko od njegovih predaka, ali se pokazalo da nemaju nikakvu vrednost [Por.]


   BAŃÉĆE /bănet/ (i. m.) — парајлија

* bańeće ĭe uom pļin dă bań
— parajlija je čovek pun para [Zvizd]


   BAŃÍULUĬ /pe bani/ (pril.) — готовински

* pi marfă, ore bańiuluĭ
— za robu, ili gotovinsk i

* bańiuluĭ, ore-n skimb
— gotovinski, ili u razmenu (razmenom, trampom) [Crn.]


   BARABÁR (pril.) ● v. bîrabar [Crn.]

   BARÁBĂ /?/ (i. s.) — бараба

* o barabă đi uom, a dat tuot pi bĭare, ș-akuma a ramas pi drumo-l mare
— baraba od čoveka, sve je propio i sada je ostao na ulici

* s-a mîritat dupa o barabă la Măĭdan, a veńit đin lumĭa albă, fara moșîĭe, fara ńimika
— udala se za neku barabu u Majdanpeku, koji je došao iz belog sveta, bez imovine, bez ičega [Por.]


   BARBAȚÎÁȘĆE /bărbătește/ (pril.) — мушкарачки

* puńe umîru barbațîașće
— podmetni rame muški [Crn.]


   BARBAȚÎẮSK /bărbătesc/ (prid.) — мушки

* lukru barbațîăsk
— muški posao

* trĭabă barbațaskă
— muška posla

* țuaļe barbațîășć
— muško odelo

* mîń barbațîășć
— muške ruke [Crn.]


   BARBAȚḮĬE /bărbăţie/ (i. ž.) — мушкост

* akuma aratăț barbațîĭa
— sad pokaži muškost [Crn.]

* barbațîĭa-mĭa ku ĭel a fuost bună, ĭel a fuost bun barbat
— moj brak sa njim je bio dobar, on je bio dobar muž  [Por.]


   BARBÁRI (gl. p. ref.) ● v. bîrbari [Crn.]

   BARBÁRĬ /bărbie/ (i. m.) — подбрадак

* kînd lauta arĭe barbarĭ, mîĭ bińe șîađe pi umîru lu lautarĭ
— kad violina ima podbradak, bolje leži na ramenu violiniste [Crn.]


   BARBÁT /bărbat/ (i. m.) — муж

* ĭuo-s barbatu ĭeĭ
— ja sam njen muž

* am avut duoĭ barbaț
— imala sam dva muža [Crn.]

* fi kuminće, kă vińe barbatî-mĭu, șî će frînźe
— budi pristojan, jer će mi doći muž, pa će te polomiti [Por.]


   BÁRBĂ /barbă/ (i. ž.) — брада

* barbă askuțîtă
— šiljata brada

* barba ku kroviț
— brada sa rupicom

* barbă rasă
— obrijana brada

* barbă lungă
— duga brada

* barbă rară
— retka brada

* barbă albă
— seda brada

* barbă rasuśită
— uvijena brada

* barba la sakurĭe
— brada sekire, zadnji deo sečiva sekire [Crn.]

* barba la firiz
— brada testere, deo testere sa ramom koji je bliži ruci [Crn.]


   BARBÍĬE /bărbie/ (i. ž.) — подвољак

* uom gras, barbiĭa marĭe
— gojazan čovek, velika guša [Crn.]

* barbiĭe ĭe grasîmĭa supt barbă, la uom, or la vro vită
— barbija je debelina pod gušom, kod čoveka, ili neke životinje [Por.]


   BARBUÓS /bărbos/ (prid.) — брадат

* barbuos kî žaļașće
— bradat jer žali

* barbuos k-așa vrĭa
— bradat jer to želi [Crn.]


   BÁRBURĂ /Barbură/ (i. ž.) — Варвара

* Barbură ĭe prazńiku alu gaiń
— Varvara je kokošinji praznik [Hom.]

* Barbura ĭe muĭare sfînțîtă, kare dă birekĭetu pomîntuluĭ
— Barbura je sveta žena koja zemlji daje berićet

* Barbura are doă suruorĭ, kare sa kĭamă Vîrvare; ĭastă doă Vîrvare: a đin tîń ĭe k-o ḑî nainća Barburi, a Vîrvarĭa a doĭļa ĭe k-o ḑî dupa ĭa
— Barbura ima dve sestre, koje se zovu Varvare; prva pada dan pre Barbure, a druga je dan posle nje (Jasikovo) [GPek]


   BARDÁK /bardac/ (i. s.) — бардак

* đin bardak măĭ đes s-a baut rakiĭe pi la prazńiśe, pi la nunț, or pi la pomeń
— iz bardaka se najčešće pila rakija na slavama, svadbama ili daćama

* bardaku a mĭers đin mînă-n mînă, pi lînga masă, șî tot nat a tras đin ĭel kît ĭ-a plakut, kă pară n-a fuost, or n-a fuost đi ažuns
— bardak je išao iz ruke u ruku oko stola, i svako je pio koliko je hteo, jer čaša nije bilo, ili ih nije bilo dovoljno [Por.]


   BÁRDĂ /bardă/ (i. ž.) — брадва

* barda ĭe sakurĭe đ-o mînă, adîns fakută đi śopļit la ļiamńe
— bradva je jednoručna sekira, posebno izrađena za tesanje drveta [Por.]

* ku barda sa fača daoge la butoĭ
— sa bradvom su se izrađivale doge za bure (Korbovo) [Dun.]


   BÁRḐĂ /barză/ (i. ž.) — рода

* kînd ažunźe barḑa, ažunźe șî primovara
— kad stigne roda, i proleće stiže [Crn.]


   BÁRKĂ /barcă/ (i. ž.) — чамац

* peșkari merğe ku barka pe Duńere ĭn peșkarit, vrodată a mînato ku vislă, da astez ku motoru
— plovilo sa kojim profesionalni ribari na Dunavu love ribu, nekada su ga terali na vesla, a danas sa motorom [Kmp.]


   BÁRNĂ /barnă ?/ (i. ž.) — неред

* l-am lasat în kasă ka pi uom, da ĭel mĭ-a fakut arnă-barnă pin suobă, șî sa dus drakuluĭ
— ostavio sam ga u kući kao čoveka, a on mi je napravio ršum po sobi, i otišao do đavola [Por.]


   BASÁMA /basama/ (pril.) — ваљда

* basama ĭe așa lasat đi la Dumńeḑîu
— valjda je tako dato od Boga

* basama nu vińe kî ĭe kuprins ku śuava
— verovatno ne dolazi jer je nečim zauzet [Por.]


   BASÁNKA (pril.) ● v. basama [Por.]

   BASKÍĬE /ulucă/ (i. ž.) — баскија

* kasă đi baskiĭ
— kuća od pojanti

* baskiĭ đi svińak
— pojante od crnog graba

* baskiĭ đi śaruoń
— pojante od cerovine [Crn.]

* đi gard ăț trîabe kîći duauă baskiĭ întra șćiumpĭ; sa pun poļiažńik, șî đi șćiump sa prind ku klanfe
— za ogradu ti trebaju po dve baskije između stubova; postavljaju se vodoravno, i za stub se vezuju klanfama [Por.]


   BÁSTRĂ /peronosporă/ (i. ž.) — пламењача

* bastra a ars piparka
— plamenjača je izgorela papriku [Hom.]


  BAȘ /baș/ (part.) — баш

* a trĭekut baș pi lînga nuoĭ
— prošao je baš pored nas

* kînd ĭel baș să skîape pi ușă, uoțî tună, șă-l prind
— baš kad on da utekne na vrata, lopovi upadnu, i uhvate ga

* n-a fuost baș așa
— nije bilo baš tako [Por.]


   BAȘĆÁUĂ /grădină/ (i. ž.) — башта

* a fakut bașćauă lînga rîu, ku mare drag kă n-o să fiĭe nakaz ku udatu, ama a veńit pouodu ș-a luvat tuot
— napravio je baštu pored reke, uz veliku radost da neće biti muke sa zalivanjem, ali je izbila poplava i odnela sve [Por.]


   BAȘŤÁ /grădină/ (i. ž.) — башта

* ma duk în bașťa să skot ťapă
— idem u baštu da izvadim luk [Kmp.]


  BAŚ /baci/ (i. m.) — бач

* baś ĭe oĭarĭ kare a-npreunat uoĭļi luĭ ku uoĭļi alu veśiń într-o stînă, kare petrĭaśe o vrĭame pista an la baśiĭe
— bač je ovčar koji je sastavio svoje ovce sa ovcama suseda i napravio jedno stado, koje provede jedno vreme tokom godine na bačiji

* șî muoșu Pau Blîgoĭan ĭe baś ku stîna-luĭ, în baśiĭa nuastră la Rîmnarĭeka
— i čiča Pavle Blagojev je bač sa svojim stadom u našoj bačiji na Ravnoj reci [Por.]


   BAŚÁUĂ /grădină/ (i. ž.) — башта

* în baśauă am pus varḑă, piparkă, kîta praz, busuĭuok șî fluorĭ đi tuamnă
— u bašti sam posadila kupus, papriku, malo praziluka, bosiljak i hrizanteme [Crn.]


   BAŚELÁRĬ /grădinar/ (i. m.) — баштован

* kumparaĭ rasad đi la baśelarĭ
— kupih rasad od baštovana

* la baśelarĭ sînt bukaćili mîĭ skumpĭe
— kod baštovana je povrće skuplje [Crn.]


   BAŚĬÍE /băcie/ (i. ž.) — бачија

* vara-sta s-a fakut numa o baśiĭe, șî aĭa dîn triĭ kîăș
— ovog leta sastavljena je samo jedna bačija, i to od tri kuće

* baśiĭa-mĭa în Sîga ĭe la śuaka lu Truĭkă
— moja bačija u Sigama nalazi se na Trujkinom brdu [Hom.]

* kînd am fuost mik, m-a dat tata să fiu slugă la baśiĭe
— kada sam bio mali, otac me je dao da budem sluga na bačiji

* la baśiĭe sa masură lapćiļi
— na bačiji se meri mleko [Por.]


   BÁŚIVĂ /butoi/ (i. ž.) — бачва

* baśivă mîĭ marĭe, kuprinđe pistă duauăḑîăś đi kazańe, da aĭa ĭe pistă duauă miĭ đi kiļ
— veća bačva zaprema preko dvadeset kazana, a to je preko dve hiljade litara [Crn.]


  BAT /beat/ (prid.) — пијан

* a baut tuata nuapća, ș-a veńit la kasă bat
— pio je celu noć, i došao kući pijan

* bat muort
— mrtav pijan

* bat ka kurka
— pijan kao ćurka [Por.]


   BATÁĬE /bătaie/ (i. ž.) — туча

* s-a glśavit șî s-a luvat la bataĭe
— posvađali se i započeli tuču

* bataĭe la muarće
— tuča na smrt

* bataĭa la Kumanuva
— Kumanovska bitka

* bataĭa la Kîmpu Ĭedrĭenuluĭ
— bitka na Jedrenskom polju

* bataĭa ku ńamțî la Drina
— borba sa Nemcima na Drini [Crn.]

* nu mînarăț ku ĭel bataĭe đi žuok, kî va omuară
— ne terajte sprdnju sa njim, jer će vas ubiti [Por.]


   BATAĬUÓS /bătăios/ (prid.) — насилан

* are narau bataĭuos, sa baće ku tuoț, ama șî pi ĭel ăl bat alțî
— ima preku narav, bije se sa svima, ali i njega biju drugi [Crn.]

* mîritată dupa un uom, tare ĭe bîtaĭuos: o baće đi fiĭe śe
— udata je za nekog čoveka, jako je nasilan: bije je za svaku sitnicu [Por.]


   BATATÁRŃIK /abătător/ (prid.) — вредан

* uomu al batatarńik ńiśkînd n-arĭe ođină
— vredan čovek nikad nema odmora [Crn.]

* al batatarńik sa skuaće dă tuot luoku, fi ĭe kum dă grĭe să fiĭe
— batatarnik će se snaći u svakoj situaciji, ma koliko teške da budu (Ranovac) [Mlava]


   BÁTĂ /bată/ (i. ž.) — трака

* ćurk ku biaće
— prsluk sa vodoravnim šarama

* kimĭașă ku biaće
— košulja sa vodoravnim šarama

* krețan ku bĭaće
— krecan sa vodoravnim šarama [Hom.]


   BATRḮN /bătrân/ (prid.) — стар

* uomu al batrîn nuĭe batrîn dakă puaće sî lukrĭe
— star čovek nije star ako može da radi [Crn.]

* ńiś dumńeḑîu nu șćiĭe kît ĭe pomîntu đi batrîn
— ni bog ne zna koliko je zemlja stara

* s-a înbrakat în țuaļe batrîńe, șî sa dus la lukru
— obukao je staro odelo, i otišao na posao

* kînćiśiļi alu lîuatari aĭ batrîń, sînt măĭ batrîńe đi kît așća, śe ļi skuot armuńikașî
— pesme starih violinista, starije su od ovih koje izvode harmonikaši

* kînd a veńit đin vuoĭskă, s-a întuors la lukru-luĭ, al batrîn
— kad je došao iz vojske, vratio se svom starom poslu

* kal batrîn, nuĭe ńiś đi kîrnaț
— mator konj, nije ni za kobasice [Por.]


   BATRḮNA /bătrâna ?/ (i. ž.) — батрна

* tuot învațatu la žuok, porńașće ku batrîna
— svako učenje orskih igara, počinje sa kolom „batrna ” [Crn.]


   BATÚT /bătut/ (prid.) — истучен

* nu șću pănă kînd să sufîr să-m vină kopiĭi batuț đi la șkuală
— ne znam dokle da podnesem da mi deca dolaze tučena iz škole

* parĭ la viĭe sînt batuț bińe
— kočevi u vinogradu su dobro nabijeni [Crn.]

* sarĭa batută-n pivă
— so stucana u avanu

* țasuto-sta ĭe prĭa batut
— ovo tkanje je prekruto [Por.]


   BATÚTA /bătută/ (i. ž.) — батута

* kînd sî žuakă batuta, sa baće țapîn în pomînt ku tîalpiļi întrĭeź
— kad se igra „batuta”, udara se snažno celim stopalima o tle [Tim.]


   BÁU /bau/ (uzv.) — бау

* nu ći uĭta la babă supt krețan, kă akolo ĭe bau
— nemoj da viriš babi pod krecan, tamo je bau

* dakă n-adurmiț điluok, vińe bau-bau la ferĭastă, șî va manînkă
— ako ne zaspite odmah, doći će bau-bau na prozor da vas pojede [Por.]


   BAUȚÁRĬ /teren stâncos/ (i. m.) — камењар

* bauțarĭu nuĭe ńiś akuĭ, kî pi ĭel nu rođașće ńimika
— kamenjar nije ničiji, jer na njemu ništa ne rađa [Crn.]


   BAÚT /băut/ (i. s.) — пијење

* tare slab ĭe la baut, ăl prinđe bĭarĭa ĭuta
— jako je slab na pijenju, piće ga brzo hvata [Por.]


   BAÚT /băut/ (prid.) — попијен

* rakiĭa fĭartă a fuost baută ĭuta, k-a fuoust frig, da s-adunat șă lumĭe multă
— kuvana rakija je bila brzo popijena, jer je bilo hladno, a i mnogo ljudi se skupilo [Por.]


   BAUTUÓRĬ /băutor/ (prid.) — пијанац

* bautuorĭ, da nu faśe rîaļe
— pijanac, ali ne pravi nered [Crn.]

* bautuorĭ đi kînd l-a turnat mumî-sa
— pijandura od kad ga majka rodila

* fuź đi ĭel, kî ĭe un bautuorĭ grĭeu
— beži od njega, jer je jedna teška pijanica [Por.]


   BAUTÚRĂ /băutură/ (i. ž.) — пиће

* đi nuntă trîabĭe bautură multă
— za svadbu je potrebno mnogo pića [Crn.]

* s-a dus la o bĭeotură în kafană, da a ramas ḑîua tuată
— otišli su na jedno piće u kafanu, a ostali su ceo dan [Por.]


   BAÚȚĂ /beuţă/ (i. ž.) — белутак

* apa a sakat, da-n ogaș a ramas numa bauț
— voda je presušila, a u potoku su ostali samo obluci [Crn.]

* pĭatră bauțî kovaśi a batut marunt șă prașo-la la prăsarat pi fĭer înśintat kînd a trăbuit să-l aduńe ku oțălu
— kvarc su kovači tucali sitno i tu prašinu posipali po usijanom gvožđu kad ga je trebalo spojiti sa čelikom (Tanda) [Por.]


   BAZAKUÁNĂ /prostie ?/ (i. ž.) — бесмислица

* mult m-am mirat kînd am auḑît bazakuana-ĭa
— mnogo sam se začudio kad sam čuo tu besmislicu

* đi la ĭel am auḑît mulće bazakuańe
— od njega sam čuo mnoge gluposti

* umblă pin lume, șî faśe bazakuańe
— luta po svetu, i pravi gluposti [Crn.]


   BAŽUKURÍ /batjocori/ (gl.) — исмејавати

* kopiĭi îl bažukurĭesk la șkuală kî arĭe padukĭ
— deca ga ismejavaju u školi, jer ima vaške [Crn.]


   BAŽUKURUÓS /batjocoros/ (prid.) — шаљив

* ĭel ĭe uom mult bažukuruos
— on je mnogo šaljiv čovek [Crn.]


   BAŽUÓKURĂ /batjocură/ (i. ž.) — шала

* nu ći mîńiĭa, aĭa ĭe numa o bažuokură
— ne ljuti se, to je samo jedna šala

* bažuokură kopilarĭaskă
— dečja šala

* prĭa mulće bažuokurĭ sa puvestîăsk đi mińe pin sat
— previše me ismejavaju po selu [Por.]


  BĂ /bă/ (uzv.) — бре

* pă unđe să trĭek az, bă?
— kuda da prođem danas, bre? [Rom.]


   BĂĬÁT /băiat/ (i. m.) — момак

* băĭat ďe-nsurat
— momak za ženidbu [Kmp.]


   BĂĬEȚẮL /băieţel/ (i. m.) — момчић

* băĭețăl, kopilandru kare aļeargă dupa feťe, ama înga nuĭe kopt ďe însurat
— momčić, dečarac koji juri za devojkama, ali koji još nije dozreo za ženidbu [Kmp.]


   BĂLȚUÍ /balţui/ (gl. p. ref.) — лабавити

* s-a bălțuit sfuara la tovar, ș-akușa saśi pikă đi pi kar
— olabavio se konopac na tovaru, i sad će džakovi pasti sa kola [Por.]


   BĂĻEGÁRĬ /bălegar/ (i. m.) — ђубриво

* a tras să fiĭe stîna la ĭeĭ, în tîrla lor, đin kauza băļegarĭuluĭ
— nastojali su da stado bude kod njih, u njihovoj staji, zbog stajskog đubriva [Dun.]


   BĂSTRUÍ /?/ (gl.) — изгорети (од пламењач

* frunḑa pră firĭ de potlaźĭań s-a bastruit
— lišće na stabljikama paradajza izgorelo je od plamenjače [Hom.]


   BĂSTRUÍT /?/ (prid.) — изгорен (од пламењаче)

* varḑă băstruită
— kupus izgoren od plamenjače [Hom.]


   BẮȘKA /bașca/ (pril.) — обашка

* dîăĭ la vaś sî manîśe, da la vițîăl puńe bășka
— nahrani krave, a teletu daj obaška

* tuoț sî va-nskimbaț, ama kopiĭi bășka, fĭaćiļi bășka
— svi da se presvučete, ali dečaci posebno, devojčice posebno [Crn.]

* śe șađeț bășka, veńiț înkuaśa, să fim tuoț la un luok
— što sedite odvojeno, dođite ovamo da budemo svi na jednom mestu [Por.]


   BĂȘKAȘÁLĂ /despărţire/ (i. m.) — одвајање

* nu-nțaļeg pintru śe sînt atîća bășkașălurĭ întra uamiń la nuoĭ în sat
— ne razumem zbog čega su tolika podvajanja među ljudima kod nas u selu

* lasațî-vă đi bășkașîărurĭ
— batalite podvajanja [Crn.]

* pănă am fuost baĭeț am trait ku frațî într-o kasă, kînd m-am însurat, șî kînd a veńit vrĭamĭa đi bășkașală, nuoĭ frumuos am înparțît imańa, șî ĭuo ku muĭarĭa m-am dat bîășka
— dok smo bili momci, živeo sam sa braćom u jednoj kući, kad sam se ožeinio i kad je došlo vreme odeljivanja, mi smo lepo podelili imanje, i ja sam se sa ženom odelio [Por.]


   BĂȘKAȘḮ /despărţi/ (gl. p. ref.) — одвојити

* bașkașîașće mńeĭi đin kîrd sî ļi đa uruĭală
— odvaja jagnjad iz stada da ih mahrani jarmom

* bășkașîăsk saśi aĭ rupț đ-aĭ întrĭeź
— odvajam iscepane džakove od celih [Crn.]

* nu vrĭeu sî ma bășkașîăsk đ-aĭ miĭ parinț
— neću da se odeljujem od svojih roditelja [Por.]


   BĂȘKAȘḮT /despărţit/ (prid.) — одељен

* kopilu al mîĭ marĭe ĭe bășkașît đimult
— stariji sin je odeljen odavno

* ĭe bășkașît đin kasă kî n-a poșćińit parințî
— otuđen je iz porodice, jer nije poštovao roditelje [Crn.]


   BĂTḮRN /bătrân/ (prid.) — стар

* uom bătîrn
— star čovek

* muoș bătîrn
— starac [Kmp.]


   BEȚÎĬUÓS /beţiv/ (i. m.) — пијаница

* bețîĭuos ĭe ka șî tatî-su
— pijanica je kao i otac [Crn.]


   BEĆÁG /beteag/ (prid.) — болестан

* mĭarźe în bît kî ĭe bećag đi un piśuor
— poštapa se jer ga boli noga

* uomu mi bećag, nu puaće sî lukrĭe
— muž mi je bolestan, ne može da radi [Crn.]


   BEĆAŽḮ /beteji/ (gl. p. ref.) — разболети се

* bećažîașće, da nu sî ļekuĭe
— oboljeva, a ne leči se

* să bećažîașće kî nu lukră ńimika
— poboljeva, jer ništa ne radi

* bećažîașće kopilu ku bataĭa
— povređuje dete batinama

* bećažîașće puomu, kî nuĭe stropit la vrĭamĭe
— oboljeva voćka, jer nije prskana na vreme

* mana bećažîașće viĭa
— plamenjača oštećuje vinograd [Crn.]

* ma bićažîașće duoru tĭeu
— patim do tvoje ljubavi / tvoja ljubav mi nanosi bol [Por.]


   BEĆAŽḮĬE /betegie/ (i. ž.) — болест

* sîmće bećažîĭe în piśuarĭe
— oseća bolest u nogama

* bećažîĭe đi la lukru în maĭdan
— bolest sa posla u rudniku [Crn.]


   BEKĬÁR /becher/ (i. m.) — бећар

* a fuost bulnaviśuos, șî n-a putut sî sa însuare, a ramas, saraku, bekĭar, baĭat batrîn, ș-așa șî a do murit, ńinsurat
— bio je bolešljiv, i nije mogao da se oženi, ostao je, siroma, bećar, stari momak, i tako je i umro, neoženjen

* n-a lukrat ńimika, a traĭit ka bekĭarĭu
— nije radio ništa, živeo je kao bekrija [Por.]


   BELŚÍM /poate/ (pril.) — ваљда

* s-a mîritat dupa un sarak, belśim așa ĭ-a fuost ursat
— udala se za siromaha, valjda joj je tako bilo suđeno [Por.]

* ma duk la luok, bîlćim nu va ploĭa
— idem na njivu, valjda neće padati kiša (Sige) [Hom.]


   BELŚÚG /belciug/ (i. m.) — алка

* belśug đi fĭer
— gvozdena alka

* sanźiru mĭeu al đi kar, n-arĭe belśug la kapatîń
— moj lanac za kola nema alku na kraju

* ĭerĭ am pus belśug la puorś în nas, sî nu rîmuĭe
— juče sam svinjama stavio brnjicu, da ne riju

* belśug đi purtat biśi
— alka za vođenje bikova [Crn.]

* puorko-la a-nvîrat buotu-n gard, șî a rupt belśugu
— ona svinja je nabila njušku u ogradu, i pokidala brnjicu [Por.]


   BEĻÁ /belea/ (i. ž.) — белај

* greu o sî ńe skoaťem ďe la beļa
— teško ćemo se izvući iz bede [Kmp.]


  BEĻAUĂ /belea/ (i. ž.) — белај

* am dat đi beļauă, mĭ-am frĭnt mîna
— zadesila me nevolja, polomio sam ruku

* mulće beļeurĭ am petrĭakut pistă kap
— mnogo sam nevolja preturio preko glave [Crn.]

* a spus aĭ batrîń kă o să ńe ažungă beļauă
— govorili su stari da će nas stići belaj

* nu ći duśa akolo, kî ĭe beļauă puļi
— ne idi tamo, jer je zajebano

* n-a fuost ńimika astanuapće ku mîndra, kă sa pus beļauă pi ĭa, điźaba ma-m dus
— nije bilo ništa sinoć sa draganom, dobila je menstruaciju, badava sam otišao [Por.]


   BEĻÉT /bilet/ (i. m.) — билет

* ma duk să skuot beļetu la kînțalare, kă mîńe mîn vaka la pĭaț
— idem u mesnu kancelariju da izvadim pasoš za kravu, jer je sutra teram na pijacu

* dăkă n-aĭ beļeturĭ, nu puoț sî-ț vinḑ vićiļi
— ako nemaš stočni pasoš, ne možeš da prodaš stoku [Hom.]


   BEĻÍ /beli/ (gl. p.) — белити

* ĭa ĭe la rîu đi đesńață, beļiașće pînḑa
— ona je na reci od jutros, beli platno

* beļiașće bîtu đi alun, să-l đa đi pomană la-l muort
— guli leskov štap (čisti ga od kore), da bi ga na daći nemenio pokojniku

* beļiașće ćiĭu, să fakă buśin
— guli lipu da napravi rikalo

* beļiașće ļiamńiļi-n padure, însamnă otaru
— obeljuje stabla u šumi, označava među

* beļiașće pula
— „guli” kurac

* đi źaba atîta beļieșć uoki-n muĭarĭa-ĭa, nuĭe ĭa đi ćińe
— džaba buljiš u tu ženu, nije ona za tebe

* numa beļieșć uoki ku atîta śećit la viđiarĭe slabă
— samo slabiš vid sa tolikim čitanjem uz slabo svetlo [Por.]


   BEĻÍT /belit/ (prid.) — огуљен

* a kaḑut, ș-akuma mĭarźe ku nasu beļit
— pao je, i sada ide sa oguljenim nosom

* ļemno-sta la beļit trîasńitu pi o parće
— ovo drvo ogulio je grom sa jedne strane [Crn.]

* a beļit lubari ku sakurĭa, ĭ-a însamnat đi taĭat
— obeleo je stabla sekirom, označio ih je za seču

* ĭa beļit uoki, đi śećit la lumanarĭe
— „obelele” mu oči od čitanja uz sveću

* uom ku uoki beļit
— buljavko

* a beļit pula
— (vulg.) „zagulio” kurac, nastradao, nadrljao; umro

* a beļit pĭaļa
— „obeleo” kožu (odrali ga) [Por.]


   BEĻITÚRĂ /belitură/ (i. ž.) — огуљетина

* kaḑuĭ, șî fakuĭ beļitură mare în źanunkĭe
— padoh, i napravih veliku oguljetinu na kolenu [Crn.]

* păkurari n-avut alt lukru, numa a fakut beļiturĭ pi faź, nu șćiu kă așa ļiamńe puot sî sa ușće đin piśuare
— čobani nisu imali druga posla, nego su pravili oguljetine na bukvama, ne znaju da se takvo drveće može osušiti iz korena [Por.]


   BERBÉK /berbec/ (i. m.) — ован

* am doĭ berbeč în kîrd
— imam dva ovna u stadu [Kmp.]

* berbĭeku tîău ĭe kornut
— tvoj ovan je rogat

* berbĭeku ĭe ćinîr, sîarĭe pi uoĭ
— ovan je mlad, zaskače ovce

* aĭ grižă, berbĭeku nuostru înpunźe
— vodi računa, naš ovan bode

* berbĭek rînkaś
— ovan bez testisa

* ĭa ku altu, da berbĭeku ĭeĭ nu vĭađe ńimika
— ona sa drugim, a njen ovan ništa ne primećuje [Crn.]

* tare đi kap ka berbĭeku, ńiś șkuala mikă n-a gaćit
— tupav kao ovan, ni osnovnu školu nije završio [Por.]


   BERBEŚÍULUĬ /berbecește/ (pril.) — овновски

* îl loviĭ odată berbeśiuluĭ
— udario sam ga jednom ovnovski

* mĭarźe berbeśiuluĭ, ku kapu pin parĭaće
— ide kao ovan, glavom kroz zid [Crn.]


   BEREGĬÁTĂ

   BEREKĬÉT /berechet/ (i. m.) — берићет

* ćimpo-sta a fuost berekĭetu bun
— ove godine je rod bio dobar

* nu ńi ćamĭem đi fuamiće, berekĭet ĭastă
— ne plašimo se gladi, berićeta ima [Crn.]


   BESKĬÁKERĂ /beschecheră ?/ (i. ž.) — скаламерија

* śe beskĭakeră va fi asta?
— kakva li je ova skalamerija?

* kum va lukra beskĭakera-sta?
— kako li radi ova naprava? [Crn.]

* beskĭekĭeră
— (iron.) visokonaponski dalekovodni električni stub, ogromne metalne konstrukcije [Por.]


   BEŽÎNÁRĬ /băjenar/ (i. m.) — пребег

* đi vrĭamĭa ratuluĭ satu nuostru a fuost pļin đi bežînarĭ
— za vreme rata naše slo je bilo puno izbeglica [Crn.]


   BEŽÚĬKĂ /sulă/ (i. ž.) — шило

* am avut o bežuĭkă đi fakut opinś
— imao sam jedno šilo za rad na opancima [Crn.]

* ak făr đi urĭekĭ
— igla bez ušica (Crnajka) [Por.]


  BEȘIKUȚĂ /bășicuţă/ (i. ž.) — џенарика

* beșikuță ĭe prună kare puăće să fiĭe galbină, ruoșiĭe, vînătă
— dženarika je šljiva koja može biti žuta, crvena, plava

* đe beșikuță să kuaśe bun rakiu
— od dženarike se peče dobra rakija [Crn.]


   BIBARÁK (i. s.) ● v. bîĭbarak [Por.]

   BIBĂÍ /dârdâi/ (gl. p. ref.) — бибати се

* kată kum iĭ bibăĭe slańină pră burtă
— pogledaj kako mu se trese salo na stomaku [Hom.]

* pipćiĭļi sînt buńe kînd sa bibîĭe în ćipsîĭe
— pihtije su dobre kada drhture u tepsiji [Por.]


  BIȚ /biţ/ (i. s.) — прамен

* biț đi pîăr, or đi lînă
— pramen kose, ili vune

* sî pĭapćină la bițurĭ
— češlja kosu na pramenove [Crn.]

* prunu-lu al muort ĭe kićit ku bițurĭ đi lînă, fîrbuită în ruoșu
— pokojnikova šljiva okićena je kiticama vune, obojene u crveno

* o viță đi pîăr đi pi kap, a kaḑut în strakina ku ļegumĭe
— dlaka s glave upala je u tanjir sa jelom [Por.]


   BIȚUÓS /biţos/ (prid.) — чупав

* uaĭa bițuosă are lînă multă
— dlakava ovca ima dosta vune [Por.]


   BIĆEȘÚG /beteșug/ (i. s.) — болештина

* đi vrĭamĭa đi rat, pi lînga alće nakazurĭ, đes s-a pus pi lumĭe șî mulće bićeșugurĭ grĭaļe
— za vreme rata, pored drugih muka, često su narod zahvatale i mnoge teške boleštine

* đin bićeșug în bićeșug
— iz bolesti u bolest [Por.]


   BÍGĂR /Bigăr/ (i. m.) — Бигар

* ma duk la Bigăr dupa apă
— idem na Bigar po vodu [Hom.]

* în Izvor-lu Mik ĭastă tri bigără: bigăr-lu Borđan, bigăr-lu Mrļiś, bigăr-lu Dragoĭ
— u Malom Izvoru ima tri izvorišta: Borđanov izvor, Mrljišev izvor, Dragojev izvor

* tuaće tri bigără izvuară đen kļanț, șî au maĭ bună, șî maĭ rîaśe apă în sat
— sva tri izvora izbijaju iz stene, i imaju najbolju i najhladniju vodu u selu [Crn.]


   BÍGLĂ /baltă ?/ (i. ž.) — локва

* akoluo unđe s-a luvat la kuțîće uńi ku alțî, a ramas numa biglă đi sînźe uskat
— tamo gde su potegli noževe jedni na druge, ostala je samo lokva sasirene krvi [GPek]


   BÍK /bic/ (i. m.) — бик

* biku ĭe vită lasată đi pripluod, să gońaskă vaśiļi, da buou ĭe skopit șî lasat đi tras în žug
— bik je grlo ostavljeno za priplod, a vo je uštrojen i ostavljen za vuču

* (orn.) biku bĭelțî
— vodeni bik, bukavac [Por.]


   BÍKU-BĬELȚÎ /bou-de-baltă/ (i. m.) — букавац

* biku-bĭelțî a fuost o ală, kare a trait în Balta ńigoćinuluĭ, ș-aĭ nuoștri tare s-a ćemut đi ĭa, kî ĭa rău urît a zbĭerat în ćikarișu bĭelțî
— bukavac je bila neka ala koja je živela u Negotinskoj bari, i naši su se jako bojal, jer je ona veoma ružno rikala u barskom čestaru

* biku-bĭelțî s-a pĭerdut kînd ńigoćințî a uskat balta
— bukavac je nestao kada su Negotinci osušili baru [Por.]


   BIKUÓŃ (i. s.) ● v. baĭkuoń [Por.]

   BÍLĂ /bilă/ (i. ž.) — пламен

* fuoku are bilă; bila ĭe para śe sa rađikă în sus kînd fuoku arđe
— vatra ima „bilo”; „bilo” je plamen koji suklja uvis kad vatra gori [Por.]


   BILOVÍN (prid.) ● v. bilovink [Por.]

   BILOVÍNK /bilovinc/ (prid.) — ружичаст

* dakă vrĭeĭ sî faś farbă bilovinkă, mĭastîś ruoșu ku vînît, șă-ĭ dodaĭ koźa albă sî sa đeškidă mistakatura-ĭa
— ako hoćeš da dobiješ ružičastu boju, mešaš crvenu i plavu, i dodaješ dosta bele, da se ta mešavina prosvetli [Por.]

* bilovinkă ĭe fluarĭa đi bužuor, đi śerĭeș, đi pĭarsîkă ...
— ružičasti su cvetovi božura, trešnje, breskve ... [Pad.]

* n-am uḑît đi bilovink, nu șću śi ĭe, da đi fluarĭa lu bužuor ḑîśem kî ĭe rozăvă
— nisam čuo za „bilovink”, ne znam šta je, a za božurev cvet kažemo da je rozav [GPek]


   BIĻEÚZ /beleuz/ (prid.) — простак

* uom biļeuz stă đ-oparće ku gura kaskată șî nu vorbĭașće ńimika, numa sa uĭtă șî taśe
— tupav čovek stoji postrani otvorenih usta i ne govori ništa, samo gleda i ćuti [Por.]


   BIĻIZVUÓRȚA /Bilizvorţa/ (i. ž.) — Билизворца

* la Biļizvuorța traĭesk Durluońi, Kraśuńeșći șî Krișańi
— u Bilizvorci žive Durlići, Kračunovići i Krišanovići

* în Biļizvuorța ĭastă raś
— u Bilizvorci ima rakova [Por.]


   BÍŃE /bine/ (i. n.) — добро

* bińe ĭaĭ spus, ama n-aĭ avut la kare
— dobro si mu rekao, ali nisi imao kome

* a fakut mare bińe
— učinio je veliku stvar (dobro delo)

* pazîa bińe fećinźiĭa
— čuvaj dobro nevinost

* bagă sama bińe
— dobro obrati pažnju [Por.]


   BIŃEVEŃÍT /binevenit/ (prid.) — добродошао

* ț-a kriśit tatî-mĭu kă nu iș măĭ bińeveńit în kasa nuastră
— poručio ti je moj otac da više nisi dobrodošao u našu kuću [Por.]


   BIŃIȘÓR /binișor/ (pril.) — пажљиво

* bińișuor, nu va grabirîț, kă ĭastă vrĭamĭe
— polako, nemojte žuriti, ima vremena

* lukraț kîta măĭ bińișuor
— radite malo sporije [Por.]


   BIREKĬÉT (i. s.) ● v. berekĭet [Por.]

   BIRIGĬÁTĂ /beregată/ (i. ž.) — душник

* ĭ-a skuos birigĭata
— iščupao mu grkljan

* ĭ-a skapat skruma pi birigĭată, đin kît sî sa îńaśe
— upala mu mrvica u dušnik, zamalo da se zadavi [Por.]


   BIRÓU /birău/ (i. m.) — биров

* pănă dupa oslobođeńe, a fuost birou satuluĭ, kînd a trăbuit pintru śuava lumĭa sî sî aduńe-n sat, ĭel a ĭeșît în vîru śuośi, șî đ-akolo a zberat ka buou în tuaće patru părțîļi
— sve do posle oslobođenja (II sv. rat), postojao je seoski birov, kad je trebalo zbog nečega da se ljudi okupe u selu, on se penjao na vrh brda, i odande rikao kao bik na sve četiri strane

* pi birou la-nțaļes numa aăĭa kare a fuost apruape, da-ĭ-lalalț aĭa ś-a mĭers đi la gură la gură, đin śuakă-n śuakă
— birova su razumeli samo oni najbliži, a ostali ono što je išlo od usta do usta, s brda na brdo [Por.]


   BISÁG /bisagă/ (i. m.) — бисага

* ku bisaźi a dus fiĭekare marfă, đi la înbrîkamînt, pănă la mînkare; ĭaļe avut kapak, ku kare s-a-nkis đisupra, sî nu sa vĭarsă tovaru
— u bisagama su nosili svakakvu robu, od odeće do hrane; one su imale preklopac, kojim su se zatvarale, da se tovar ne bi prosuo

* bisaźiļi a fuost fakuće đi pîăr đi kapră
— bisage su bile izrađene od kozje dlake [Por.]

* pakurari a dus în đisaź krușîțîļi đi sarĭe kînd s-a dus ku ouĭiļi la munće
— čobani su u bisagama nosili krupice soli kada su ovce napasali u planini [Crn.]


   BISĂRIŚIÉSK /bisericesc/ (prid.) — црквено

* lukru bisăriśiesk
— crkveni posao

* daćină bisăriśiaskă
— crkveni običaj [Por.]


   BISÎẮRIKĂ /biserică/ (i. ž.) — црква

* satu are bisîarikă, ama n-are puopă
— selo ima crkvu, ali nema popa [Kmp.]


   BIȘĆÁLĂ /căţea/ (i. ž.) — кучка (пеј.)

* s-a-nsurat ku o bișćală, kurveșćină kare nare parĭake
— oženio je jednu kučku, kurveštinu bez premca

* o bișćală đi uom, ńiś ĭeļ nu șćiĭe ku kîće muĭerĭ a traĭit
— pokvarenština od čoveka, ni sam ne zna sa koliko je žena živeo [Por.]


   BIȘÎKÁT (prid.) ● v. bĭeșîkat [Por.]

  BIŚ /bici/ (i. m.) — бич

* ļagaĭ kuralușa đi bĭt șî fakuĭ biś
— vezah kaišić za štap, i napravih bič [Crn.]

* biś đi kuažă
— kožni bič

* biś đi fuok
— plameni bič (u bajalicama) [akc.


   BÍUL /bivol/ (i. m.) — биво

* biulu puțîn manînkă, ama ĭe muaļe la tras
— bivo malo jede, ali je slab za vuču

* arĭe gît ka biulu
— ima vrat kao bivo

* unđe traź ka biulu
— gde si zapeo kao bivo [Crn.]


   BIZẮRĬ /bizer/ (i. s.) — крпара

* bizărĭu a fuost o rîză imuasă, atîrnată-n kuń la stalpĭaće, ku kare s-a dubarît feruaĭka đi pi ḑalarĭ, ku kare s-a șćers uaļiļi đi śanușă, or alta imală đi pi vasurĭ
— „bizer” je bila jedna prljava i pocepana krpa, okačena o stubac kamina, kojom se skidao kotao sa veriga, kojom se brisao pepeo sa lonaca, i druga prljavština sa sudova [Por.]


   BIȚUÍ /?/ (gl. p. ref.) — рашчупати

* lîna-sta tuată mi s-a bițuit
— ova mi se vuna sva raščešljala

* uoĭļi a trĭekut pin spiń, șî tuaće s-a bițuit
— ovce su prošle kroz trnje, i sve su se raščupale [Por.]


   BÎẮL /băl/ (prid.) — бео

* vînît bîăl
— svetlo plav

* galbin bîăl
— svetlo žut

* Baba Bîăla a fuost vrîžîtuare kunoskută
— Baba Bela je bila poznata vračara

* Boža Beļa a țînut kafană în Arnaglaua
— Boža Beli držao je kafanu u Rudnoj Glavi

* Truță Bala
— Petar Balić [Por.]


   BÎȚAÍ /bâţâi/ (gl. p. ref.) — махати

* kîńiļi bîțîĭe đin kuadă kînd sî bukură
— pas maše repom kad se raduje

* bîțîĭe ku mîńiļi amîndoă
— maše obema rukama

* bîțîĭe ku kapu, nu-ĭ śuva pi vuoĭe
— trese glavom, nije mu nešto po volji

* îĭ bîțîĭe mîna
— trese mu se ruka [Crn.]


   BÎĆIKUÓS /aspru/ (prid.) — крут

* śuariku-sta ĭe koźa bîćikuos
— ovo sukno je prilično kruto

* pînḑa tîa ĭe bîćikuasă, șî amunkă sa kuasă kamașă đin ĭa
— tvoje platno je kruto, i teško se od njega može sašiti košulja [Crn.]


   BÎĬBARÁK /baibarac/ (i. s.) — прслук

* bîĭbaraku puartă șî muĭeriļi, șî uamińi
— prsluk nose i žene i muškarci

* bîĭbaraku măĭ đies sa faśe đi śuarik, da șî sa împļećiașće đi lină
— prsluk se najčešće izrađuje od sukna, ali se i plete od vune [Por.]


   BÎKSÁLĂ /îmbîcseală/ (i. ž.) — гужва

* la panađur a fuost marĭe bîksală
— na vašaru je bila velika gužva

* bîksală đi nu puoț sî sufļi
— teskoba da ne možeš da dišeš [Crn.]

* nu măĭ ma duk la źuok, mis satul đi bîksîturĭ
— neću više da idem na igranke, sit sam gužvi [Por.]


   BÎKSḮ /bâcsi/ (gl. p. ref.) — збијати (се)

* bîksîțî-vă mîĭ kîta, sî-nkĭapĭe tuoț
— zbijte se još malo, da stanu svi [Crn.]

* đi śe sa va bîksî atîta, kînd ĭastă luok đi tuoț
— zašto li se toliko zbijaju, kada ima mesto za sve [Por.]


   BÎKSḮT /bâcsit/ (prid.) — збијен

* fînu nu s-a strîkat, k-a fuost bîksît bińe
— seno se nije pokvarilo jer je bilo dobro sabijeno [Crn.]

* a fuost tare bîksîț în kar, șî luĭ ĭ-a kaḑut grĭeu
— bili su jako stisnuti kolima, i njemu je palo teško


   BÎLBAŃÍ (gl.) ● v. balbańi [Por.]

   BÎLBÎÍ /bâlbâi/ (gl. n.) — буктети

* arđe fuoku șî bîlbîĭe
— vatra gori i bukti

* bîlbîĭe kîmpu, bîlbîĭe padurĭa, șî ńima n-o sî puată sî stîngă atîta fuok
— plamti polje, plamti šuma, i niko neće moći da ugasi toliki požar [Crn.]

* bîlbîĭe în tuaće părțîļi
— bukti na sve strane [Por.]


   BÎLGUÍ /bâigui/ (gl.) — трабуњати

* bîlguĭe, șî vĭađe pră mam-sa konđika
— bunca, i vidi majku konđiku (=đavole)

* bîlguĭașće, nu-l înțaļieź ńimika
— trabunja, ne razumeš ga ništa [Mlava]

* ma bîlgui kă aĭ veńit
— radujem se što si došao (Dupljana)

* kopilu să bîlguĭe kă i điđeĭ un kolak dulče
— dete se raduje što sam mu dao sladak kolač (Prahovo) [Kmp.]


   BÎLGUITÚRĂ (i. ž.) ● v. bîlguĭală [Mlava]

   BÎLGUĬÁLĂ /bâiguială/ (i. ž.) — трабуњање

* kînd sa-nbată, bîlguĭala-l țîńe una-ntruuna
— kad se napije, trabunjanje ga drži neprekidno [Mlava]


   BÎLMAŽÁLĂ (i. ž.) ● v. balmažală [Por.]

   BḮLŚ /bâlci/ (i. m.) — вашар

* bîlśo-sta a fuost slab đi tuot, ńigustuorĭ n-a fuost șî n-am putut să vind vițălu kum am ginđit; nu șću kum o sî vin la bań să plaćesk porĭezu
— ovaj vašar je bio sasvim slab, trgovaca nije bilo i nisam mogao da prodam tele kako sam mislio; ne znam kako ću doći do para da platim porez

* sa luvară la sfadă în mižluoku satuluĭ, da pi lînga iĭ lumĭa s-a adunat ka la bîlśi
— počeše da se svađaju na sred sela, a oko njih ljudi se skupili kao na vašaru

* bîlś đi primovară
— prolećni vašar

* bîlś đi vară
— letnji vašar

* bîlś đi tuamnă
— jesenji vašar [Por.]


   BÎĻEGÁ /băliga/ (gl.) — балегати

* la are, a mĭers dupa kal ku lopata, șî kum kalu înśeapĭe a bîļega, iĭ ĭuta sprižuon baļiga ku lopata
— na gumnu, išli su za konjem sa lopatom, i čim konj počne balegati, oni brzo prihvate balegu lopatom (v. arĭe)

* kopiļe, nu-m bîļega la lauază aśi
— dete, nemoj mi tu baljezgati gluposti [Por.]


   BÎĻEGÁRĬ /băligar/ (i. s.) — балегариште

* nu bagaĭ sama, kalkaĭ într-un bîļegarĭ, șî tuot ma imaĭ
— nisam pazio, i nagazio sam u neko balegarište, i sav sam se umazao [Por.]


  BÎR /bîr/ (uzv.) — бр!

* bîr-brr! na baluța, na!
— br-br! dođi, belka, dođi! [Por.]


   BÎRABÁR /bărăbar/ (pril.) — барабар

* bîrabar una ku alta
— izjednačeno, jednako (po raznim osnovama)

* a krĭeskut bîrabar unu ku altu
— odrasli su zajedno

* a mĭers bîrabar pi drum
— išli su putem zajedno, naporedo

* nu lukrăm tot una, numa sînćem bîrabar ku plata
— ne radimo isto, samo smo jednaki sa platom [Por.]


  BÎRBARI /bărăbari/ (gl. p. ref.) — изједначавати

* bîrbarĭașće drumu
— poravnava put

* a veńit rîu, șî apa s-a bîrbarit ku marźina
— nadošla je reka, i voda se poravnala sa obalom [Por.]


   BÎRBARÍT /nivelat/ (prid.) — изједначен

* în tuot fĭeļu ĭe bîrbarit ku mińe
— na svaki način je izjednačen sa mnom

* a bîrbarit drumu pi kulmĭe
— poravnali su put na kosi [Por.]


   BÎRBARĬÁLĂ /nivelare/ (i. ž.) — изједначавање

* drumo-sta ĭe pļin đi găurĭ, iĭ trîabe o bîrbarĭală țapînă
— ovaj put je pun rupa, treba mu jedno jako poravnavanje [Por.]


   BÎRBATÚȘ /bărbătuș/ (i. m.) — мужјак

* am duoi golîmbĭ, un bîrbatuș șî o muĭerușkă
— imam dva goluba, mužjaka i ženku (Sige) [Hom.]


   BÎRBĬÁĆE (i. m.) ● v. bribĭaće [Por.]

   BÎRBORÍ /chinui (a)/ (gl. p. ref.) — мучити се

* ći vi bîrbori ku nakazurĭ numa pănă iș ćinîr, kînd înbătrîńeșć, pĭerḑ pućarĭa șî vuoĭa đ-așa trĭabă
— boriti se možeš sa nevoljama samo dok si mlad, kad ostariš, gubiš snagu i volju za to

* ĭa prins ĭarna la munće, șî trîabe sî să bîrborĭaskă ku namĭeț marĭ đi sî skîape đi rîău
— zatekla ih je zima u planini, i treba da se izbore sa velikim smetovima da bi se spasili zla [Crn.]


   BÎRBORĬÁLĂ /chin/ (i. ž.) — мука

* ku grĭa bîrborĭală m-am lasat đi tutun
— sa teškom mukom sam se manuo duvana [Crn.]


   BḮRȚĂ /bercă/ (i. ž.) — плетеница

* la fată mikă frumuos iĭ șîađe ku bîrță
— maloj devojčici lepo stoje kike [Por.]


   BÎRDÁK (i. m.) ● v. bardak [Por.]

   BÎRḐÁK /puiet/ (i. m.) — рибље младунче

* în rîu nuostru puoț sî prinḑ numa bîrḑaś
— u našoj reci možeš da loviš samo riblju mlađ [GPek]


   BÎRḐAÚȘ /bârzeuș/ (i. m.) — убрзање

* aprinđe fuoku ku bîrḑaușu
— potpaljuje vatru na brzinu [GPek]

* ațîțĭe fuoku să fĭarbă uala ku bîrzaușu
— džara vatru da ubrza kuvanje lonca [Por.]


   BÎRKÁI /bârcâi/ (gl.) — бркати

* kare tuot îm bîrkîĭe miĭe pin trastă?
— ko mi to sve brka po torbi ? [Por.]


   BÎRKAĬÁLĂ /bârcâială/ (i. ž.) — бркање

* gaćiră bîrkaĭala pin puod
— završili su preturanje po tavanu [Por.]


   BRLUÓG /bârlog/ (i. m.) — брлог

* puorśi adună bîrluog, vińe vramĭe rîa
— svine pripremaju ležaj, ide loše vreme

* am dat pistă bîrluog đi vulpiĭe
— naišao sam na lisičji brlog

* kasa tuată ļi-n bîrluog
— cela kuća im je u neredu

* nu puoț sî ći baź đi brluog
— ne može se ući od prljavštine [Crn.]


   BÎRNARĬÁȚĂ /bârnăreaţă/ (i. ž.) — брвнара

* kasă bîrnarĭață ku ćindă
— kuća brvnara sa tremom

* brnarĭață ku podrum
— brvnara sa podrumom [Crn.]

* într-o vrĭame aĭ nuoștri a traĭit în borđiĭe, pi urmă a-nśeput să fakă kîć-o bîrnarĭață, đi triĭ-patru dîržaļe în lung șî-n lat
— naši stari su prvo živeli u zemunicama, a kasnije su počelu da prave po neku brvnaru, od po tri-četiri držalje u dužini i širini

* bîrnarĭață s-a kĭemat șî koļiba fakută đi bîrńe, da șî aĭa kare a fuost înpļećită ku nuĭaļe, șî ļipită ku morśilă
— brvnarom se zvala i koliba napravljena od brvana, a i ona koja je bila ispletena od pruća, i oblepljena blatom (Gornjane) [Por.]


   BÎRNÁȘ /bârnaș/ (i. s.) — гајтан

* bîrnaș ĭe frîmbĭe inpļećită dă ļegat śuariśi
— brnaš je pleteni gajtan za vezivanje čakšira [Hom.]

* bîrnașu ĭe o împļećitură đi ață, supțîrĭe șî lungă, ku kare s-a fakut rîurĭ pi la țuaļe omeńieșć șî muĭerĭeșć
— brnaš je uska i duga pletenica od konca, kojom su se pravile šare na muškoj i ženskoj odeći [Por.]


   BḮRNĂ /bârnă/ (i. ž.) — греда

* śopļiĭ o bîrnă đi punće
— istesao sam jednu gredu za ćupriju [Crn.]

* kasă đi bîrńe, bîrnarĭață
— kuća od brvana, brvnara [Por.]


   BÎRŃIDẮU /?/ (i. m.) — Барнидео

* ĭuo sînt Bîrńiđan, traĭesk la Bîrńidău
— ja sam Barnidelac, živim na Barnom delu

* a kolo nuĭe ńimik, tuot barnă
— tamo nema ničeg, svuda pustoš [Por.]


   BÎRȘÁG /briceag/ (i. s.) — бритва

* bîrśagu ĭe kuțît kare are plasîaļe, șî sa înkĭaĭe
— britva je nož koji ima korice, i koji se sklapa [Por.]


   BÎSAMÁK /basamac/ (i. s.) — степеница

* bîsamaśe đi pĭatră
— kameno stepenište

* a kaḑut đi pi bîsamaku al đi sus, ș-a frînt kraśi
— pao sa gornjeg stepenika, i polomio noge [Por.]


   BÎSÎĬUÓK /busuioc/ (i. m.) — босиљак

* muma kuļaźe bîsîĭuok
— majka bere bosiljak [Hom.]


   BÎSKÎKARÁ /băscăcăra/ (gl. p. ref.) — раскречити

* fată, nu ći bîskîkara așa pănă șîăḑ, kî ĭe rușîńe
— devojko, nemoj se tako raskrečiti dok sediš, jer je sramota [Por.]


   BÎSKÎKARÁT /băscăcărat/ (prid.) — раскречен

* ăl vaḑuĭ, stă kolo bîskîkarat dupa gard, șî varsă, kî ĭară s-a-mbatat
— video sam ga, stoji tamo raskrečen iza ograde, i povraća, jer se opet napio [Por.]


   BÎȘŃÁLĂ /bușeală/ (i. ž.) — шикљање

* abĭa am oprit bîșńala api la un izvuor đin đal đi koļibă
— jedva sam zaustavio kuljanje vode iz jednog izvora iznad kuće [Por.]


   BÎȘŃÍ /bușni/ (gl.) — шикнути

* kînd vaḑură kă apă puaće bîșńi, fuźiră în tuaće părțîļi, să nu sa uđe
— kad su videli da voda može šiknuti, pobegoše na sve strane, da se ne ukvase [Por.]


  BÎT /băţ/ (i. m.) — штап

* gasîĭ un bît đi kuorn đi raḑîmat
— našao sam jedan drenov štap za poštapanje [Crn.]

* bît đi kuorn
— drenov šrap

* bît đi alun
— leskov štap

* bît đi pomană
— obredni štap, koji se na daćama namenjuje pokojniku

* bît înkunđiĭat
— obredni štap, išaran kondeljom

* bît đi kuastă
— (anat.) rebro; kost [Por.]


   BÎTATÚRĂ /bătătură/ (i. ž.) — набој

* vaka ļegată a fakut o bîtatură prîngă ĭa
— vezana krava napravila je naboj oko sebe [Hom.]

* kopiĭi să žoakă afară pe bătătură
— deca se igraju napolju po dvorištu [Kmp.]


   BÎTRÎŃÁȚĂ /bătrîneţe/ (i. ž.) — старост

* l-ažuns bîtrîńața
— stigla ga je starost

* kînćiśe đi bîtrîńață
— starinske pesme, tzv. izvorne

* ađet đi bîtrîńață
— stari (nski) običaj

* uom đi bîtrîńață
— starinski čovek, čovek sa starim, prevaziđenim shvatanjima [Por.]


   BÎTRÎŃÍ /bătrîni/ (gl. nesvrš.) — старити

* muĭeriļi la sat bîtrîńiesk măĭ ĭuta đi kît uamińi
— žene na selu brže stare od muškaraca

* țînće naĭkuță, nu bîtrîńi
— drž’ se, draganče, nemoj stariti [Por.]


  BÎZ! /bâz/ (uzv.) — бзз

* albina „bîz” koļa, „bîz” koļa, zbuară đi la fluarĭe la fluarĭe
— pčela „bz” ovamo, „bz” onamo, leti od cveta do cveta [Por.]


   BÎZAÍ /bâzâi/ (gl.) — зујати

* bîzîĭe bîza, albina, gargauńiļi, muska șî țînțarĭu
— zuji muva, pčela, stršljen i komarac

* n-are alt lukru, numa bîzîĭe pin sat
— nema druga posla, nego zuji (gluvara) po selu [Crn.]

* kopiļe, nu-m bîzîi pĭ-aśiĭa, ka muska
— dete, nemoj mi tu zujati kao muva [Por.]


   BÎZÁĬKĂ /bâzaică/ (i. ž.) — зунзара

* tună pi ferĭastă o bîzaĭkă, o guangă vĭarđe, șî mi sa spumîntară kopiĭi, a ginđit kî ĭe vrun strîguoń
— ulete kroz prozor neka zunzara, neka zelena buba, i uplašiše mi se deca, mislila su da je neki vampir [Por.]


   BḮZĂ /bâză/ (i. ž.) — мува

* bîză kaĭaskă
— konjska muva

* bîză akră
— vinska mušica [Crn.]

* bîză am fakut đin țauă đi spin alb, șî am suflat î-ńa pănă am pazît vićiļi
— „bizu” smo pravili od cevčice belog trna, i duvali smo u nju dok smo čuvali stoku (Blizna) [Por.]


   BÎZDḮK /bâzdâc/ (i. s.) — укрућеност ?

* a rîđikat źeĭśtu bîzdîk, șî numa ma bruśașće în uokĭ ku ĭel
— ukrutio prst, i samo mi ga gura u oko

* iĭ s-a skulat bîzdîku
— ukrutio mu se kurčić

* s-a mîńiĭat, șî stîă bîzdîk în kuot
— naljutio se, i sav ukrućen stoji u ćošku [Por.]


   BÎZDÎKAÍ /bâzdâcâi ?/ (gl. p. ref.) — укрутити се ?

* am un kațăl, șî kînd ma vĭađe, înśape a bîzdîkai đin kuadă, đi mi sa-m pare k-o să-ĭ piśe
— imam jedno kučence, kad me vidi, počne toliko mlatiti repom da mi se čini da će mu otpasti [Por.]


  BÎZGOĬA /bîzgoia/ (gl. p. ref.) — кезити се

* nu ći bîzgoĭa, kopiļe, kă ĭe urît
— nemoj se kreveljiti, dete, jer je ružno

* s-a saturat bińe đi bobuanță, șî đ-aĭa akuma sa bîzguaĭe kă nu-ĭ plaśe ḑama
— dobro se najeo bombona, i zato se sada prenemaže da mu čorba nije ukusna [Por.]


   BÎZGOĬÁLĂ /bâzgoială/ (i. ž.) — кревељење

* am șćut ĭuo kă o sî-ț ĭasă pi nas atîta bîzgoĭală
— znao sam ja da će ti izaći na nos toliko kreveljenje [Por.]


   BÎZGOĬÁT /bâzgoiat/ (prid.) — искежен

* kînd aĭ șći kît iș đi urît, așa bîzgoĭat la ogļindă, tu ć-aĭ lasa đi komĭenḑ
— kada bi znao koliko si ružan, tako izbečen pred ogledalom, ti bi se manuo komedija

* a krĭeskut în kasă domńaskă, ș-akuma puaće sî sa bîzguaĭe kît vrĭa
— odrasla je u gospodskoj kući, i sada može da se prenemaže koliko hoće [Por.]


   BÎZÎĬTÚRĂ /bârfă ?/ (i. ž.) — трач

* nu askulta la bîzîĭtur-ļi a iĭ, kă ĭa nu lukră alta ńimika, numa mĭarźe đi la ușă la ușă, șî latră uamińi
— ne slušaj njene tračeve, jer ona ne radi ništa drugo, nego ide od vrata do vrata i ogovara ljude [Por.]


   BḮZNĂ /beznă/ (i. ž.) — помрчина

* ńagura bîznă, nu sa vĭađe ńimika înainća uokĭuluĭ
— mrkli mrak, ne vidi se ništa pred okom [Por.]


   BÎZOŃÁLĂ /bâzâială/ (onom.) — зујање

* s-a spumîntat đi bîzońala lu gîrgauń
— uplašio se od zujanja stršljena

* s-auđe bîzońala karăbilor
— čuje se zujanje gajdi

* kopiļe, đestul ku bîzońală, vorbĭa înțaļes, or taś
— dete, dosta s brbljanjem, ili govori razumno, ili ćuti [Por.]


   BĬÁ /bea/ (gl.) — пити

* bĭa apă
— pije vodu

* bĭa đi sîaće
— pije zbog žeđi

* bĭa kî-ĭ plaśe
— pije jer voli

* bĭa đi nakaz
— pije od muke

* bĭa pistă masură
— pije preko mere

* bĭa đi uskă (paru)
— pije pa suši (čašu) [Crn.]

* nu bĭa rakiĭe kum sa bĭa, numa înduapă
— ne pije rakiju kako se pije, nego je halapljivo guta

* veńasă pi la nuoĭ žîndari, șî mînkasîm bińe, șî bĭasîm tuota nuapća
— dolazahu kod nas žandari, i jeđasmo dobro, i pismo po celu noć

* bĭa tutun
— puši duvan [Por.]


   BĬÁĬKĂ /beică/ (i. ž.) — куна златица

* bĭaĭka a mînkat puĭi
— kuna je pojela piliće [Hom.]


   BĬÁĬKĂ /beucă/ (i. ž.) — усек

* pră drumu dă Rkovăț, ĭastă o bĭaĭkă îngustă, prăn kare nu sa puaće treśa ku kar mare
— na putu za Rakovac, ima jedan uzani usek, kroz koji se ne može proći velikim kolima [Bran.


   BĬÁRE /bere/ (i. m.) — пиће

* asta ĭe prĭa multă bĭare đi nuoĭ duoĭ
— ovo je previše pića za nas dvojicu

* bĭare dulśe
— slatko piće

* la prins bĭarĭa
— uhvatilo ga piće, opio se

* grĭeu ĭe la bĭare
— teško podnosi piće, postaje „težak” kad se opije

* dăĭ pi la mińe la o bĭare
— navrati kod mene na po piće

* am adunat pruńe, kuok kazanu șă fak rakiu să am bĭare đi prazńik
— skupio sam šljive, ložim kazan da ispečem rakiju, da imam piće za slavu [Por.]


   BĬÁT (prid.) (prid.) — pijan ● v. bat [Por.]

   BĬEȚḮĬE /beţie/ (i. ž.) — пијанство

* bĭețîĭa ĭe grĭa buală
— pijanstvo je teška bolest

* s-a dat la bĭețîĭe
— odao se piću [Por.]


   BĬÉK /bec/ (i. s.) — бренер

* mi s-a astupat bĭeku la lampă đi kîrabit
— začepio mi se brener na karabitnoj lampi (Tanda) [Por.]


   BĬÉRKĂ /bercă/ (i. ž.) — плетеница

* a-npļećit pîăru în bĭerkă
— isplela je kosu u pletenicu

* înpļećașće-m pîăru ku duauă bĭerś
— ispleti mi kosu u dve pletenice [Crn.]

* fata are berkă lungă
— devojka ima dugu kiku (Plavna) [Pad.]


   BĬÉSTRÎGA /bestrâga/ (pril.) — бестрага

* s-a dus bĭestrîga, i-s-a pĭerdut đin urmă
— otišao je bestraga, izgubio mu se trag

* unđe sa fi dus, bĭestrîga, đi nuĭe tuta ḑîua?
— gde li je, bestraga, otišao, te ga nema celog dana?

* śe lukru ĭe aăla, bĭestrîga?
— kakav je to, bestraga, posao? [Por.]


   BĬEȘḮ /băși/ (gl.) — прдити

* ĭel bĭasă, nuoĭ bĭeșîm, șî sa umplu kasa đi putuare
— on prdi, mi prdimo, i napuni se kuća smrada [Por.]


   BĬEȘÎKÁ /bășica/ (gl. p. ref.) — мехурати се

* ma baća, ma baća, pănă nu mi sa bĭeșîka tuata pĭaļa pi șîaļe
— tukao bi me, tukao, dok mi sva koža na leđima ne bi oplikavila [Por.]


   BĬEȘÎKÁT /bășicat/ (prid.) — мехурав

* palmiļi mi sînt bĭeșîkaće đi la sapat, nu puot înga sî ma duk la kosît
— dlanovi su mi plikavi od kopanja, ne mogu još uvek da idem na kosidbu [Por.]


   BĬEȘḮNĂ /beșină/ (i. s.) — прдеж

* ĭa skapat o bĭeșînă
— ispustio je prdež

* bĭeșînă puće
— prdež smrdi

* bĭeșînă puorkuluĭ
— svinjski prdež, (fig.) poslednji prdež [Por.]


   BĬÉT /biet/ (prid.) — бедан

* bĭetu uom, a murit fîră lomanarĭe
— jadan čovek, umro je bez sveće

* la bĭețî uamiń lupi a mînkat triĭ uoĭ
— jadnim ljudima vukovi su pojeli tri ovce [Crn.]


   BĬEȘḮKĂ /bășică/ (i. ž.) — бешика

* avut pĭatră-n bĭeșîkă
— imao je kamen u bešici

* bĭeșîkă đi puork uskată a fuost luoptă ku kare s-a źukat kopiĭi vrodată
— sasušena svinjska bešika bila je lopta kojom su se deca nekada igrala

* ma batut papuku, șî mi s-a fakut bĭeșîś pi talpă
— žuljala me je cipela, i napravili su mi se plikovi na tabanu [Por.]


   BLÁGĂ /blagă/ (i. ž.) — благо

* vićiļi sînt mare blagă đi saćień
— stoka je veliko blago za seljaka [Por.]


   BLÁGU /blagă/ (uzv.) — благо

* blagu đi ćińe, ku atîța kopiĭ
— blago tebi, sa toliko dece [Por.]


   BLÁNĂ /blană/ (i. ž.) — даска

* blăń dă gorun
— hrastove daske [Hom.]

* ńaćid ka blana
— ravan kao daska

* s-a dus la firizană să taĭe la blăń
— otišli su na strugaru da režu daske

* śopļașće blana ku sakurĭa
— teše dasku sekirom [Por.]


   BLANÚȚĂ /blănuță/ (i. ž.) — дашчица

* s-a spart lada în kare a țînut ńișći lomańe aluĭ, a ramas numa blanuțîļi đi-ńa
— razbila se lada u kojoj je držao neke svoje stvarčice, ostale su samo daščice od nje [Por.]


   BLAŃÍU /pleoștit/ (prid.) — пљоснат

* fakut blańiu, fara ńiś un nuod
— ravan kao daska, bez ijednog čvora

* bat muort, ḑaśe blańiuluĭ în morśilă
— mrtav pijan leži pljoštimice u blatu

* pus blańiuluĭ
— položen pljoštimice, sa širom stranom ka osloncu (Tanda)

* fusu muori are vîr đi fĭer, askuțît blańiuluĭ đi sî tuńe-n pîrporiță, kare are gaură în patru mukĭe
— vodenično vreteno ima metanli vrh, ploštimice istanjen da bi ušao u papricu, koja ima četvrtastu rupu [Por.]


   BLASTÎMÁ /blestema/ (gl. p. ref.) — проклињати

* blastîmă pi Dumńeḑîu kî ĭ-a dat suđină urîtă
— kune Boga što mu je predodredio zlu sudbinu

* nu blîstama pi ńimă, kă nu sa șćiĭe kare ĭe đivină, kare nu
— ne kuni nikog, jer se ne zna ko je kriv, a ko nije

* sa blastîmă să nu măĭ spună la ńima ńimika
— zaklinje se da više nikome neće reći ništa [Por.]


   BLAŽḮN /blajin/ (prid.) — блажен

* blažînă ka fluarĭa
— nežna kao cvet

* fata ĭe blažînă la katatură, șî narau blažîn arĭe
— devojka ima nežan pogled, i blagu narav ima

* sî uĭtă blažîn kîtră mińe
— gleda nažno prema meni [Crn.]

* ano-sta am fakut rakiĭe blažînă, ńiś prĭa tarĭe, ńiś prĭa muaļe
— ove godine sam ispekao blagu rakiju, nit prejaku, nit preslabu [Por.]


   BLĂSTẮM /blestem/ (i. s.) — клетва

* o fi kăzut ńiskaĭ blăstămĭe pe ĭa
— možda su neke kletve pale na nju [Kmp.]


   BLÎGOSLOVÍ /blagoslovi/ (gl. p.) — благословити

* ma blîgoslovi sî pļek la drum
— blagoslovio me je da krenem na put

* ma blîgoslovi boznakît pintru lukru śe l-am gaćit așa ĭuta
— blagosiljao me je bogzna koliko, zbog posla koji sam svršio tako brzo [Por.]


   BLÎGOSLOVÍT /blagoslovit/ (prid.) — благословен

* sî fiĭe ļaku blîgoslovit, đi la mińe, șî đi la Maĭka Prĭastîśe
— da bude lek blagosloven, od mene, i od Majke Prečiste (u basmi) [Por.]


   BLÎGOVEȘĆÁNA /Blagoveștenie/ (i. ž.) — Благовести

* pi kîļindarĭu popĭesk, în ḑîua-ĭa Maĭka Duomnuluĭ auḑît kî ĭe-nkarkată
— prema popovskom kalendaru, tog dana je Božja Mati doznala da je trudna [Por.]


   BLḮND /blând/ (prid.) — питом

* purśelu al blînd điluok sî kulkă, kum puń mîna pi ĭel
— umiljato prase odmah legne, čim staviš ruku na njega

* kopilu ĭe blînd, kî ĭ-am aratat žuarda
— dete je mirno, jer sam mu pokazao prut [Crn.]

* puĭkiță blîndușîkă
— umiljato pilence [Por.]


   BLḮNDĂ /blândă/ (i. ž.) — копривњача

* mĭa ĭeșît blînđe pi pĭaļe, parkĭe am trĭekut pin urḑîś
— izbila mi je koprovnjača na koži, kao da sam prošao kroz koprive [Por.]


   BLÎNḐḮĬE /blândeţă/ (i. ž.) — питомост

* kîńiļi arată blînḑîĭa, kînd baće đin kuadă
— pas pokazuje umiljatost, kada maše repom

* multă blînḑîĭe a fuost în vuorba muoșuluĭ mĭeu
— mnogo je blagosti bilo u govoru moga dede [Crn.]


   BLÎNĐÁȚĂ /blândeţă/ (i. ž.) — милина

* askultaĭ kînćiku, șî ma prinsă o blînđață
— slušao sam pesmu, i obuze me neka milina

* kînd guod ma uĭt vara đi pi śuaka-mĭa kum zavrńe suariļi, întuotđeuna trĭaśe pin mińe o blînđață kaldă
— kad god leti sa svoga brda gledam kako zalazi sunce, uvek me probije neka topla milina [Por.]


   BLÎSTAMÁT /blestemat/ (prid.) — проклет

* a fakut rîaļe, șî lumĭa l-a blîstamat
— činio je zla, i ljudi su ga prokleli

* așa ĭe blîstamat đi la Dumńeḑîu
— tako je suđeno od Boga [Por.]


   BLÎSTAMATÚRĂ /blestemătură/ (i. ž.) — проклињање

* s-a dus la vro babă să-ĭ fakă blîstamatură pintru furaluk
— otišao je kod neke vračare da mu načini prokletstvo protiv krađe

* uom pîkatuos, mulće blîstamaturĭ sînt pi kapu luĭ
— grešan čovek, mnogo je kletvi na njegovoj glavi [Por.]


   BLÓKUK /bocluc/ (i. zb.) — неред

* adună blokuku-la dupa ťińe
— sredi taj nered za sobom [Kmp.]


   BLONTIRÍT /cangrenat/ (prid.) — гангренозан

* muoșu a noroḑît: lukră, da piśuoru iĭ blontirit
— čiča je poludeo: radi, a noga mu je gangrenozna [Crn.]

* mama a ramas șkĭuapă, kă avut un piśuor blontirit, da nu s-a dus la duoktur la vrĭame
— baba je ostala ćopava, jer je imala gangrenoznu nogu, a nije otišla lekaru na vreme (Tanda)


   BLUÓNT /cangrenă/ (i. s.) — гангрена

* s-a bulnavit đe bluont
— oboleo od gangrene [Por.]

* bluontu ĭe buala kînd îț putraḑîașće karńa
— gangrena je bolest kada ti truli meso (Krivelj) [Crn.]


   BLUÓŽ /purpură/ (i. s.) — осип

* bluož ĭe buala pĭeļi, în fĭeļ đi bube roșkaćiśe miś, ku mînkarime
— osip je kožna bolest, u vidu malih crvenkastih plikova, sa svrabom

* tuot ĭe, saraku, pļin đi bluož
— sav je, siroma, pun osipa [Por.]


   BĻÁU /bleau/ (i. s.) — левча

* bļauka ļagă karu đi la osîĭe pănă la stupăț la kotur, înțîpeńașće karu kînd duś vrun tovar mare șî grĭeu
— levča spaja osovinu kola i stubac na sanduku, ojačava kola kada se prevozi velik i težak teret (Jasikovo) [GPek]

* bļau s-a kĭemat un parśel la plugol dă ļeamn kare a mĭers prăn pomînt
— bljau se zvao deo drvenog pluga koji je išao kroz zemlju (Ranovac) [Mlava]


   BĻÁU /bleau/ (pril.) — тупав

* sakurĭa bļaură: fakută ka sakurĭa, da nuĭe sakurĭe, nuĭe đi ńimika
— tupasta sekira: liči na sekiru, ali nije sekira, nije ni za šta

* uom batrîn da bļau, fara minće
— star čovek a glupav, bez razuma (Tanda)

* vuorba luĭ ĭe bļau în vînt
— njegova priča je pišanje uz vetar (Rudna Glava)

* ĭuo vorbĭesk, da ĭel bļau n-a ḑîs
— ja govorim, a on nije ni beknuo (Rudna Glava)

* kîń-ļi bļeuĭe, ka kînd ĭe bolnau, latră numa kînd șî kînd
— pas slabo laje, kao da je bolestan, kevče samo kat-kad (Tanda) [Por.]


   BĻEZŃÍ /bleojdi/ (gl.) — бленути

* nu bļezńi atîta în muĭarĭa uomuluĭ, kă-ț frînźe uasîļi
— ne bulji toliki u čovekovu ženu, jer će ti slomiti kosti [Por.]


   BĻEZŃÍT /bleojdit/ (prid.) — забленут

* stă-n mižluoku koļibi, ku uoki bļezńiț în vatra fuokuluĭ, da fuoku-n vatră s-a stîns đemult
— stoji na sred kolibe, zablenut u ognjište, a vatra na ognjištu ugasila se davno [Por.]


   BĻÍD /blid/ (i. m.) — бљуда

* mĭ-a ļins tuaće bļiduriļi
— olizao mi je sve bljude [Hom.]

* bļid ĭe măĭ batrîn vas la rumîń
— bljuda je najstariji sud kod Vlaha

* țîgańi a fakut la bļiđe, ļ-a ras la traksă đin ļiemn đi fag
— Cigani su izrađivali bljude, rezali su ih na strugu od bukovog drveta

* a fuost olarĭ kare a fakut bļidurĭ đi pomînt
— bilo je grnčara koji su pravili bljude od zemlje [Por.]


   BOBÁT /bobat ?/ (prid.) — зрнат

* ćimpo-sta grîu a fuost mîndru șî bobat
— pšenica je ove godine bila lepa i zrnata [Crn.]


   BOBÍK /limba clopotului/ (i. m.) — клатно

* a pikat bobiku đi la kluopît, șî s-a pĭerdut vrunđiva pi munće
— otpalo je klatno sa zvona, i izgubilo se negde u planini (Rudna Glava)

* tuaće kîntariļi aļi batrîńe avut bobik
— svi stari kantari imali su teg (Tanda) [Por.]


   BOBOĆÁLĂ /umflatură ?/ (i. ž.) — набрекнутост

* ma duk ku puarka la vĭer, kî s-a pus boboćala pi ĭa, iĭ s-a înflat pļuodu
— teram krmaču kod vepra, jer je nabrekla, natekla joj je vagina (Rudna Glava)

* kînd iĭ đi verît, nuoĭ ḑîśem kî la skruafă sa înflă trupu
— kada svinja traži vepra, mi kažemo da joj je nabrekao „trup” (Crnajka)

* mînă uoĭļi la umbră, kî sa puńe boboćală pi ĭaļe đi zapușala-sta
— teraj ovce u hlad, jer će ih spopasti nadutost od ove vrućine [Por.]


   BOBOĆÍ /boboti/ (gl. p. ref.) — бубрити

* țîn uoĭļi la suare, ma nadăĭ kă nu sa va boboći
— držim ovce na sunci, nadam se da se neđe naduvati [Por.]


   BOBOLOȘÁ /boboloșa ?/ (gl. p. ref.) — заоблити се

* đemult vînatuori a taĭat ku fuarfiśiļi žuorḑ đi plumb, șî a boboloșat drîmiĭiļi pi țîăst
— nekada su lovci sekli makazama olovo na trake, i pravili dramlije tako što su ih zaobljavali valjanjem po vršniku [Por.]


   BOBOLUÓȘ /boboloș/ (i. m.) — куглица

* boboluașă îs kolaśĭiei kare sî fak dîn untură șî aluvat
— kuglice su kolači koji se prave od masti i testa

* lu kopiĭ ļi plak boboluașă dulś
— deca vole slatke kuglice

* kopilu ĭe frumuos ka boboluoșu
— dete je slatko kao kolačić [Hom.]


   BOBONÁT /bobonat/ (prid.) — испупчен

* śovańa bruoșći ĭe bobonată
— kornjačin oklop je ispupčen [Por.]


   BOBORUÓNȚ /boboronţ ?/ (i. m.) — грудвица

* fańina în saś s-a fakut boboruanță
— brašno u džakovima se pretvorilo u grudvice

* boboruanțîļ-așća sî kĭamă dramiĭ
— ove kuglice se zovu dramlije

* la kopil a ĭeșît în kuot un boboruonț kît aluna
— detetu je je na laktu iskočila guka kao lešnik [Crn.]


   BOBOȘÁ /boboșa/ (gl. p. ref.) — пупити

* a boboșat salka, ažuns primovara
— propupila je vrba, stglo je proleće

* a fuost uskat ka bîtu, da đi kînd ĭe pi mînkarĭa-mĭa, sa boboșaḑă frumuos
— bio je suv kao prut, a od kada je na mojoj hrani, lepo se goji [Crn.]


   BOBOȘÁT /boboșat/ (prid.) — заобљен

* kată, kopilu ĭe koźa boboșat
— vidi, dete je dosta bucmasto

* aĭ grižă, koluo ĭe parĭaćiļi boboșat
— pazi, tamo je zid ispupčen [Crn.]


   BOBOŚÍ /boboti/ (gl. p. ref.) — букарити се

* skruafa sa bobośiașće kînd kată maskur
— svinja se bukari kada traži vepra [Por.]


   BOBUÓK /boboc/ (i. m.) — пупољак

* Naĭka-l mĭeu săśiră grîu / Ku bobuoku mĭeu la brîu
— Dragi žanje tu na kosi / I moj cvet o pojas nosi (stih iz ljubavne pesme)

* Ankuța ĭe un bobuok đi fată
— Ankuca je pupoljak od devojke

* traușa mĭ-a-nflurit đi bobuośiĭ đi rață,șî đi gîșć
— dvorište mi se rascvetalo od guščje i plovčije piladi

* Tuata vara ća-bobuok / Tuamna nuĭe ńiś un gluod.
— Celog leta u jurnjavi / A u jesen zrnca nema (ća — izraz kojim se tera stoka) [Por.]


   BOȚUÁKĂ /babete/ (i. s.) — пеш

* ma duk sî prind boțuoś ku furkița
— idem da lovim peševe viljuškicom

* đi prins boțuoś trîabĭe bun skartaș
— za lov na peševe treba dobra mreža [Crn.]


   BOĆÁḐĂ /bobotează/ (i. ž.) — Богојављање

* la Boćaḑă dupa śe ći skuoļ, măĭ întîń duś apă đi la fîntînă
— na Bogoljavljenje posle buđenja, prvo doneseš vodu sa izvora [Por.]


   BOĆÉḐ /botez/ (i. m.) — крштење

* la boćeḑ našu puńe numiļi la kopil
— na krštenju kum daje detetu ime

* đemult boćeḑ în bisîarikă, ku puopa, a fakut numa aĭ gîzdoćiń
— nekada, krštenje u crkvi, sa popom, obavljalui su samo bogataši [Por.]


   BOĆÍ /boci (a se)/ (gl. p. ref.) — мрктети

* uoĭļi sa boćesk numa kînd ĭe zapuk, vara la amńaḑîț, kînd ĭe suariļi tare, da ĭaļe n-au umbră; sa adună buot la buot
— ovce se mrkte samo kada je vrućina, leti u podne, kada je sunce jako, a one nemaju hlad; skupljaju se njuška na njušku (Paun Ilić, ovčar iz Tande) [Por.]


   BOĐAPRÓST (uzv.) ● v. bogdapruost [Tim.]

   BOĐIKAÍ /bodicăi/ (gl.) — чепркати

* nu bođikai pin gunuoĭ ku mîna guală, ĭa vrun bît
— nemoj čeprkati po đubrištu golim rukama, uzmi neki štap

* bođikaiĭ pin tuot kuotu sî gasîăsk amnarĭu, șî nu-l gasîĭ
— preturio sam svako ćoše da nađem ognjilo, i nisam ga našao [Por.]


  BOGAT /bogat/ (prid.) — богат

* tatî-su a fuost uom tare bogat, ama fiu-su ĭ-a strîvit tota bogațîĭa pi bĭare
— otac je bio jako bogat, ali je sin celo bogatstvo dao na piće [Por.]


   BOGDAPRUÓST /bogdaproste/ (uzv.) — богдапрост

* fara bogdapruost al muort pi lumĭa-ĭa nu primĭașće ńimika đin aĭa śe-ĭ dau aĭ viĭ đi pomană
— bez „bogdaprosta” pokojnik na onome svetu ne prima ništa od onoga što mu živi namenjuju na daći [Por.]


   BOGOVĬÁN /Bogovean/ (i. m.) — Боговинац

* ĭerĭ a fuost un Bogovĭan la nuoĭ, a kumparat vin đi prazńik
— juče je bio jedan Bogovinac kod nas, kupio je vino za slavu [Crn.]


   BOĬÁRĬ /boier/ (i. m.) — бољар

* mulț rumîń a fuźit đin Rumîńiĭe, đi rău boĭerilor
— mnogi su Vlasi pobegli iz Vlaške zbog bojarskog zla [Por.]


   BOĬARĬÉSK /boieresc/ (prid.) — бољарски

* s-a puvestît kă aĭ nuoștri în Rumîńiĭe a trait în borđiĭe, da kîășîļi boĭarĭeșć a fuost fakuće đin pĭatră
— pričalo se da su naši u Vlaškoj živeli u zeminicama, a da su boljarske kuće bile sagrađene od kamena [Crn.]


   BOĬERĬÁȘĆE /boierește/ (pril.) — бојарски

* baĭațî s-a-nbrakat boĭerĭașće
— momci su se obukli po bogataški [Crn.]


   BOKSÁĬ /bocsai ?/ (i. s.) — коминар

* n-am ažuns să adun pruńiļi, șî ĭaļe s-a spurđișît, șî s-a fakut numa boksaĭ pin pruń
— nisam stigao da pokupim šljive, i one su istrulele, pa se napravio kominar po šljivaru [Por.]


   BÓKȘĂ /bocșă/ (i. s.) — ћумурана

* bokșa đi bîtrîńață a fuost astrukată ku pomînt
— ćumurana je nekada bila pokrivena zemljom [Por.]

* kînd a vrut să fakă karbuń măĭ mulț, aĭ nuoștri adunat ļiamńe, ļ-astrukat ku pomînt, șî ļ-a dat fuok
— kada su hteli da prave više ćumura, naši su sakupljali drva, pokrivali ih zemljom, i palili (Jasikovo) [GPek]


   BOLBOĆÍNĂ /bolbotină/ (i. ž.) — болботина

* ka pin vis țîn minće kî vorbĭa aĭ batrîń đi vro ĭarbă bolboćină, ama n-am luvat la kap baš kare ĭe
— kao kroz san pamtim da su stari pominjali nekakvu travku „bolbotinu”, ali nisam upamtio tačno koja je

* a pus în ļegume numa ńișći bolboćiń
— stavila je u jelo samo neke travuljine [Por.]


   BOLBOĬÁ /bolboia/ (gl. p.) — разрогачити

* kînd o vaḑu în pĭaļa guală, iĭ sa bolboĭară uoki ka la buou
— kad ju je video golu, razrogačile mu se oči kao u vola [Por.]


   BOLBOĬÁT /bolboĭát/ (prid.) — буљав

* muĭerĭe bolboĭată
— buljavica [Dun.]


   BOLBOROSḮ /bolborosi/ (gl. p. ref.) — клокотати

* mare bobît, s-auđe đin đeparće kum bolborosîașće apa
— jak vodopad, čuje se izdaleka kako klokoće voda

* śe-ĭ, drak, la baba-ĭa, numa bolborosîașće pi-n traușă?
— koji je đavo onoj babi, samo trtlja po dvorištu? [Por.]


   BOLBORÓȘ /Bolboroș/ (i. m.) — Болборош

* Bolboroș ĭe izvor tare, în kare bolborosășťe apa ka kînd fĭerbe în uoală
— Bolboroš je jak izvor u kome voda ključa kao kad se kuva u loncu [Kmp.]


   BOLBORUÓS (prid.) ● v. boldoruos [Por.]

   BOLDĂŃÍ /boldânea/ (gl. p.) — буљити

* atîta boldăńi uoki kînd ma vaḑu, đi ma spumîntaĭ kî o sî-ĭ ĭasă đin kap
— toliko je razrogačio oči kada me je video, da mi se učinilo da će mu iskočiti iz glave [Por.]


   BOLDORĬÉL /boldorel ?/ (prid.) — бодљаст (дем.)

* țîțîșuare boldorĭaļe
— jedre dojke (metafora za devojačke grudi) [Por.]


   BOLDORUÓS /boldoros ?/ (prid.) — бодљаст

* arat boldoruos, a ramas gļiĭ marĭ dupa plug
— neravno oranje, ostale su krupne grudve iza pluga [Por.]


   BOLĐÍ /boldi/ (gl. p. ref.) — подбадати

* skamnu nuĭe ńaćid, ma bolđașće un nuod ăn kur
— tronožac nije ravan, neki čvor me bode u zadnjicu

* bolđal, sî sa muće măĭ înkolo
— ćušni ga, da se pomeri malo na tamo

* kînd ma bolđiașće ku uoki-ĭa kĭortavĭ, frika ma taĭe
— kad me pogleda onim zrikavim očima, strah me preseče [Por.]


   BOLĐÍȘ /boldiș/ (prid.) — шиљаст

* a tîrsît pi lînga luok, ș-a lasat ńișći spińamă în mižluoku drumuluĭ, sî șća ku spińi bolđiș în sus, da pi aśiĭa trĭek kopiĭi đeskulț kînd sa duk la rîu sî sa skalđe
— kresao je lisnik i ostavio je nekavo trnje na sred puta, da stoji sa bodljama štrkjljasto u vis, a tuda prolaze bosonoga deca kada idu na reku da se kupaju

* dukî-sa drakuluĭ, are o uĭtatură bolđișă, frika ma taĭe kînd guod îm skapă uoki sî ma uĭt la ĭel
— đavo ga odneo, ima neki podmukao pogled, strah me preseče kad god mi se omakne da ga pogledam [Por.]


   BOLĐÍU /boldei/ (i. m.) — кученце

* bolđiu ĭe kîńe mik, ăl țîń đi drag, să ći žuoś ku ĭel, șă să-ț latre pi lînga kasă
— bolđej je mali pas, koga držiš iz ljubavi, da se igraš s njim, i da ti laje oko kuće

* sa kĭamă bolđiu kă bolđașće đarîndu ku buotu
— zove se boldžiu zato što svuda zabada njušku [Por.]

* bolđiu ĭe kîńe fara kuadă, dakă arĭe kuadă, kuada iĭ sa taĭe
— jamar je kuče bez repa, ako ima rep, rep mu se seče

* ku bolđiu s-a dus vînațî dupa vulpĭ, or dupa vĭeḑurĭ
— sa jamarom su lovci išli u lov na lisice, ili jazavce [GPek]


   BOLNÁU /bolnav/ (prid.) — болестан

* bolnau rîău
— mnogo je bolestan

* bolnau, da lukră
— bolestan, a radi

* bolnauă đi an
— bolesna od prošle godine

* bolnau đi uskatură
— bolestan od sušice [Crn.]

* minće kî ĭe bolnau, numa să nu lukrĭe
— laže da je bolestan, samo da ne radi [Por.]

* nu poś să vin, kă mis bolnăv
— ne mogu da dođem, jer sam bolestan (Mustapić) [Zvizd]


   BOLNAVIŚUÓS /bolnăvicios/ (prid.) — болешљив

* bolnaviśuos đin kopilariĭe
— bolešljiv od rođenja

* bolnaviśuos, da nu sî ļekuĭe
— bolešljiv, a ne leči se [Crn.]

* nu ći-nsura ku ĭa, kî ĭe o mrțuagă bulnaviśuasă
— nemoj se ženiti njome, jer je jedna bolešljiva mrcina [Por.]


   BOLOBUÓK /inspid ?/ (prid.) — бљутав

* apă bolobuokă
— bljutava voda [Hom.]


   BOLOVÁN /bolovan/ (i. m.) — каменчуга

* n-a putut să trĭakă ku karu ku făn, dă bolovań pră drum
— kola sa senom nisu mogla da prođu, od kamenčuga na putu [Hom.]


   BOĻÉȘŃIȚĂ /boleșniţă/ (i. ž.) — болештина

* s-a pus o boļeșńiță pi tuată lumĭa în sat
— zahvatila je neka boleština sve ljude u selu

* s-a pus o boļeșńiță pi nuoĭ, tuoț tușîm
— uhvatila nas je neka boleština, svi kašljemo [Crn.]


   BOĻÍ /boli/ (gl. n.) — боловати

* boļașće đi buală grĭa
— boluje od teške bolesti

* boļașće đi buala rîa
— boluje od padavice, epilepsije

* boļașće đi frigurĭ
— boluje od groznice

* boļașće în pat
— boluje u krevetu

* boļașće đi ļańe
— boluje od lenjosti [Crn.]

* ĭel a-nśeput a boļi, đi kînd la podmorît să lukrĭe în apă
— on je počeo bolovati od kada su ga primorali da radi u vodi [Por.]


   BOMBOŃÁLĂ /bombăneală/ (i. ž.) — гунђање

* mare bombońală-n lume, đi nakaz șî greotaće
— veliko gunđanje u narodu, zbog muke i teškoća [Crn.]


   BOMBOŃÍ /bombani/ (gl. p. ref.) — гунђати

* bombońașće, kî ĭe mîńiĭuos pi tuoț
— gunđa, jer je ljut na svakoga [Crn.]

* nu lukră ńimika, numa boambîńe tuota ḑîua
— ne radi ništa, samo gunđa po ceo dan (Rduna Glava) [Por.]


   BOMBOŃÍND /bombonind/ (pril.) — гунђајући

* treku pi lîngă nuoĭ bombońind
— prođe pored nas gunđajući [Crn.]


   BONDUÓK /bondoc/ (i. m.) — Бондок

* am moșîĭe la Bonduok, luok ĭe bun șî poļažńik
— imam imanje na Bondoku, mesto je dobro i ravno [Por.]


   BONKONUÓS /boancă/ (prid.) — гломазан

* śižme bonkonuasă
— glomazne, teške čizme

* l-a lasat fata, șă triĭ ḑîļe stă bonkonuos
— ostavila ga je devojka i tri dana je neraspoložen

* veńira dăn dăparće, ku gîndu să doarmă la ĭeal, a ĭeal fu tare bonkonuos, șă-ĭ dudăi dă pră pragu kășî
— došli su iz daleka, sa namerom da spavaju kod njega, ali on beše jako neljubazan, i otera ih sa kućnog praga [Hom.]


   BORȚUÓŃ /borţoi/ (i. s.) — каменчина

* pănă iĭ a mĭers pi drum, ńiskaĭ kopiĭ đin tufă s-a pus ku borțuańe pi iĭ
— dok su oni išli putem, neka deca su ih iz šume napala kamenjem [Por.]


   BORĐEĬ /bordei/ (i. s.) — земуница

* borđeĭu n-avut ńiś o ferĭastă
— zemunica nije imala nijedan prozor [Crn.]


   BORFAŃÁLĂ /borfăială/ (i. ž.) — преметачина

* źindari a fakut borfańală pin kasă
— žandari su izvršili premetačinu po kući

* borfańală pin kasă
— nered u kući

* borfańală în tuaće pîărțîļi
— nered na sve strane (opšti nered) [Crn.]


   BORFAŃÍ /borfăi/ (gl. p.) — преметати

* bоrfańașće, katînd śaua
— pretura stvari, tražeći nešto

* prĭa mult bоrfańașće pîntru un lukru mik
— previše pretura po stvarima, tražeći sitnicu [Crn.]


   BORḮ /borî/ (gl.) — ејакулирати

* n-a pazît ș-a borît î-ńa, șî ĭa, saraka, a pļekat greuańe
— nije pazio i svršio je u nju, i ona je, sirota, ostala trudna

* borîlaș să-l borăsk
— bem li ga, da ga jebem

* fi bun, borîćaș
— budi dobar, jebote

* borîmĭar în ćińe
— jebo te! jebem te!

* nu ma borî, ma ruog đi ćińe, kă nu mis đivină
— nemoj me psovati, molim te, jer nisam kriv [Por.]


   BORÎNDAÍ /cotrobăi/ (gl. p. ref.) — претурати

* lasî-će, mă, nu măĭ borîndai pin lada-ĭa, nuĭe-n ĭa ńimika đi ćińe
— mani se, bre, nemoj više preturati po toj škrinji, nema u njoj ničega za tebe [Por.]


   BORÎNDAĬÁLĂ /cotrobăială/ (i. ž.) — преметачина

* veńiră uoțî, fakură o borîndaĭală pin kasă, șî kînd nu gasîră ńimika, sa dusîră drakuluĭ
— dođoše hajduci, napraviše premetačinu po kući, i kada ne nađoše ništa, odoše k vragu [Por.]


   BORÎNDÎẮU /borândău/ (i. s.) — бориндеу

* prînḑu kraśunuluĭ nu sî faśe fîră borîndău
— nema božićnog ručka bez borindeua [Crn.]

* burîndău faśe kuru rău
— borindeu je zlo za dupe (ako se pretera) [Por.]


   BORÎȘKAÍ /borâscăi/ (gl.) — претурати

* are urît învăț s-îm borîșkîĭe pin puzanarĭe
— ima ružnu naviku da mi pretura po džepovima

* buou sa borîșkîĭe, șî buankîĭe, ka kînd draku s-a bagat în ĭel
— vo češe rogove i muče, kao da je đavo ušao u njega [Por.]


   BORÎTÚRĂ (i. ž.) ● v. buratură [Crn.]

   BORKÁN /borcan/ (mn. borkań) — ћуп

* borkan ĭe vas ĭn kare s-a pastrat grĭu or faĭna
— borkan je posuda u kojoj se čuvala pšenica ili brašno [Kmp.]


   BORKANÁT /borcănat/ (prid.) — носат

* s-a puvestît kă muoșî aĭ nuștri aĭ batrîń, a fuost gata tuoț borkanaț, avut ńișći nasurĭ dumńeḑîu sî ći pazîaskă kiće đi marĭ
— pričalo se da su naši stari gotovo svi bili nosati, imali su neke noseve bog da te sačuva koliko velike

* Buarkă ĭe poļikra lu ăla kare are nas marĭe
— „Boarko” je nadimak onoga koji ima veiki nos [Por.]


   BORKONÁT /borcănat/ (prid.) — бокаст

* mațu đi udat ĭe borkonat la un luok
— crevo za zalivanje je zadebljano na jednom mestu

* ļiemnu borkonat nuĭe bun đi blîăń
— zadebljano drvo nije za daske

* furtatu mĭeu koźa s-a borkonat
— moj prijatelj se prilično udebljao [Crn.]


   BORÚGĂ /borugă/ (i. ž.) — вододерина

* a ploĭat ka kînd aĭ turnat ku gaļata, șî ļivĭeḑîļi pi pođiń sînt pļińe đi boruź
— kiša je lila kao iz kabla, i livade na padinama pune su vododerina

* borugă mikă
— mala dolja

* borugă adănkă
— dubodolina

* dupa śe ļi pașće, pîkurarĭu mînă uoiļi la borugă să ļi adîape
— posle paše, čobanin tera ovce na potok, da ih napoji

* boruga pi kare kure apa, sa kĭamă ogaș
— vododerina kojom teče vode, zove se potok [Por.]


   BORUÓS /baros/ (i. s.) — маљ

* ku boruosu sa sparg tutuśi aĭ tarĭ
— maljem se cepaju tvrdi panjevi

* (antr.) Boruos
— „Tupavko", pogrdan nadimak za tvrdoglave i priglupe ljude [Por.]


   BOSÎNDÁK /bosândac/ (i. s.) — јатаган

* o’ sî taś dîn gură, or sî gușć dîn bosîndak
— ili ćeš da ućutiš, ili ćeš da „gucneš” jatagan [Mlava]


   BOSKOMĬÉĻŃIȚĂ (i. ž.) ● v. buskomĭeļńiță [Por.]

   BOSKOROĐÍ /boscorodi/ (gl.) — богорадити

* puopa-l sîrbăsk boskorođiașće dă trĭaba luĭ, lumńa nuastră no-l înțaļiaźe ńimika, șî abĭa așćiată sî gaćiaskă služba șî sî sa dukă a kasă
— srpski pop bogoradi za svoj račun, naši ljudi ga ne razumeju ništa, i jedva čekaju da se svrši služba, da odu kući [Mlava]


   BOȘĆINÁR /boștinar/ (i. m.) — воштинар

* a veńit boșćinari s-aduńe boșćina
— došli su voštinari da sakupe voštinu [Crn.]


   BOȘĆÍNĂ /boștină/ (i. ž.) — воштина

* śară puțînă, da boșćină multă
— voska malo, a voštine mnogo [Crn.]


  BOTGRUOS /botgros/ (i. m.) — батокљун

* botgruos ĭe o pasîrĭe mikă, ku ćiku skurt șă gruos
— batokljun je mala ptica, sa kratkim i debelim kljunom (Tanda) [Por.]


   BOTORUÓG /botorog/ (prid.) — тупав

* botoruog ĭe fiĭe śe lunguĭat, fara vîr frumuos, tîmpit la vîr
— botorog je bilo šta duguljasto što nema lep vrh, što je tupo na vrhu [Por.]


   BOTOȘÁ /toci (a)/ (gl. p.) — тупити

* dakă vrĭeĭ sî baț puarka, muara sî botoșîăḑ bîtu la kapatîń, sî nu fiĭe askuțît
— ako hoćeš da igraš svinjicu, treba da zatupiš jedan kraj štapa, da ne bude oštar [Crn.]


   BOTOȘÁT /bont/ (prid.) — туп

* arĭe źaźiće gruasă șî botoșaće
— ima debele i zatupaste prste

* đi batut puarka sa aļaźe bît botoșat la kapatîń
— za igranje svinjice bira se štap sa tupim krajem [Crn.]


   BOTRÁK /brotac/ (i. m.) — жаба

* nuată ka un botrak
— pliva kao mala žaba (Sige, Magudica) [Hom.]

* brotak ĭe bruaskă đi apă
— brotak je vodena žaba

* brotaku ĭe bruaskă voĭńiśaskă
— brotak je žaba mužjak [Por.]

* brotaku ĭe bruaskă sărituare
— brotak je skakutava žaba [GPek]


   BOTÚR /butur/ (i. m.) — дебљи крај

* skurtă ļiemnu la botur đi vro duauă palmĭe
— skrati drvo na debljem kraju za jedno dve šake

* bîćiļi nuaștre la botur sînt gata tot una
— naši štapovi su na debljem kraju gotovo jednaki [Crn.]

* ļiemnu, bîtu, krĭangă șî așa śeva śi ĭe lunguĭat, are duauă kîpatîńe: unu ĭe măĭ supțîrĭe, or măĭ askuțît, șî ĭel sa kĭamă vîr, da alalalt ĭe măĭ gruos, or măĭ tîmpit, șî la aăla sa ḑîśe botur
— drvo, štap, grana ili tako nešto duguljasto, ima dva kraja: jedan je tanji ili oštriji, i taj se zove „vrh”, a drugi je deblji ili tuplji, i taj se deo zove „botur” [Por.]


   BOŤÉZ /botez/ (i. s.) — крштење

* vin ďi la boťez
— dolazim sa krštenja [Kmp.]


   BOŤEZÁ /boteza/ (gl. p. ref.) — крстити (се)

* am boťezat kopilu kînd avut un an
— krstili smo dete kada je imalo godinu dana [Kmp.]


   BOZNAKḮT /boznacât ?/ (prid.) — богзнаколки

* a veńit un uom, boznakît đi mare
— došao je jedan ogroman čovek

* a luvat o palugă boznakîtă, ș-a-nśeput sî bată
— dohvatio je jednu veliku motku, i počeo da bije

* boznakît đi kînd ăl așćet
— dugo ga čekam (sam bog zna koliko) [Por.]


   BRÁȚĂ /braţ/ (i. ž.) — наручје

* kopilu a plîns, șă mumî-sa l-a luvat în brață
— dete je plakalo i majka ga je uzela u naručje

* a luvat numa kît duśe în brață
— poneo je samo koliko nosi u naručju [Crn.]

* un braț đi ļamńe
— naramak drva

* braț đi tuļeń dupa kuļies s-adună șî sa faśe stup đi kukuruḑ
— snop tuluske sakuplja se posle berbe i pravi se kopa kukuruza (Rudna Glava)

* s-a luvat în brață, șî s-a țukat
— zagrlili su se, i poljubili [Por.]


   BRAȚÁRĬE /brăţare/ (i. ž.) — гривна

* brațarĭa țîńe kuasa-n držală
— metalna grivna drži kosu na držalji

* a pikat brațarĭa la kapatîńu lu skamnu karuluĭ
— ispala je obujmica na stolici drvenih kola [Crn.]

* brațarĭa ĭe o buśauă đi fĭer ku kare sa ļagă doă parśaļe alu śeva
— grivna je gvozdena čaura kojom se vezuju dva dela nečega [Por.]

* arĭe brațărĭ mîndrĭe la zabun
— ima lepe ukrase na zubunu [Crn.]


  BRAD /brad/ (i. m.) — јела

* blăń dă brad
— jelove daske

* bradu ĭe viarđe șî ĭarna șî vara
— jela je zelena i leti i zimi [Hom.]

* blana đi brad frumuos mirusă
— jelova daska lepo miriše

* în Porĭeśa padure ku ļemn brad n-a fuost, kînd pi la Guol a dat vrun brad sîngur, aĭ batrîń a spus kă samînța ĭ-a dus pasîrĭa-n ćik đi la Munț-aĭ Albĭ
— u Porečju šume sa jelovim drvetom nije bilo, kad bi se na Deli Jovanu našla po neka usamljena jela, starci su govorili da je njeno seme donela sa Karpata ptica u kljunu

* (rel.) dakă în Porĭeśa n-a fuost brad, da mulće muĭerĭ ńiś n-a șćut śe fĭeļ đi ļemn ĭe, babîļi kînd a kićit prunu la îngropamînt, ĭ-a kîntat „Brađe, brađe, fim fraće!”
— iako u Poreču nije bilo jele, a mnoge žene nisu ni znale koje je to drvo, babe su šljivi koju su kitile u pogrebnom obredu, pevale „Brade, brade, brat nam budi!” [Por.]


   BRADOÁĬE /brădoaie/ (i. ž.) — качица

* bradoaĭa ĭe un feļ đe putină mikă, đe ļemn ku kapak, în kare sa păzește pastrama
— kačica je vrsta male kace od drveta, sa poklopcem, u kojoj se čuva pastrma [Tim.]


   BRÁḐ /broderie/ (i. m.) — вез

* braḑ îs puĭ or floriśĭaļe kusuće pră kimĭașă dă fuĭuor
— vez je ukrasna šara ili cvet na lanenoj košulji (Sige) [Hom.]

* braḑ ĭe aĭa kînd muĭarĭa kuasă muskiță pi pînḑă
— vez je ono kad žena ušiva pokrstice po platnu

* braḑ ĭe șîru kare sa kuasă la mîńiś, or la guļir, or la pĭept
— „bradz”je trakast ukras koji se veze na rukavima, na okovratniku, ili na grudima (Blizna) [Por.]


   BRAĐÉT /brădet/ (i. m.) — борик

* am fuost în brađet dupa mrtaś đi kasă
— išli smo u borovu šumu po merteke za kuću [Crn.]


   BRAŃÍ /brăni/ (gl. p. ref.) — бранити

* kînd vrunu pośașće ļivađa, arată kă brańașće sî sa paskă uoiļi în moșîĭa luĭ
— kad neko zapotka livadu, pokazuje da zabranjuje da se stoka napasa na njegovom imanju

* la kopil nu ĭ-a brańit ńimika
— detetu nisu branili ništa [Por.]


   BRÁŃIȘĆE /braniște/ (i. ž.) — забран

* l-am dat la sud, kî mĭ-a fakut mare șćetă-n brańișće
— tužio sam ga, jer mi je napravio veliku štetu u zabranu [Por.]


   BRAȘUVĂ /brașoavă/ (i. ž.) — смицалица

* aîăsta uom mĭ-a ogođit o brașuavă, đi am s-o țîn minće kît sînt viu
— ovaj čovek mi je namestio jednu smicalicu, da ću je pamtiti dok sam živ [Crn.]

* sa strîmbă kîtra kopil, faśe broșuave da kopilu muare đe rîs
— krevelji se na dete, pravi smeške a dete umire od smeha (Tanda) [Por.]


   BRAŚÍRĂ /brăcire/ (i. s.) — чипка

* zavĭelkă ku braśirĭ
— kecelja sa čipkama [Hom.]

* đi mult sa-nśins ku braśirĭ, n-a fuost kurauă
— nekada su se opasivali tkanicama, nije bilo kaiša [Por.]


   BRĂBÉŤE (i. m.) ● v. bribĭaće [Kmp.]

   BRĂȚÎȘUÁRĂ /brăţișoare/ (i. ž.) — загрљајче

* vinu la naĭka-n brățîșuară
— (dosl.) dođi dragom u „naručence”, (fig.) dođi da te nežno zagrlim [Por.]


   BRĂȚUÍ /brăţui/ (gl.) — паковати грање

* tata darîmă la frunḑă, da ĭuo brîățuĭ, șî trag brațurļi pi žuardă dupa mińe, pănă la luok unđe muma grîmađiașće frunḑarĭu
— otac kreše grane sa lišćem, ja ih pakujem u naramke, i te naramke prevlačim na štapu do mesta gde majka dene lisnik [Por.]


   BRĂŚINÁR /brăcinar/ (i. m.) — учкур

* brăśinarĭu ĭe un ițuoń ku kare s-a ļegat śuariśi
— „bračinar” je kanap kojim su se vezivale pantalone [Por.]

* ușă ku triĭ braśinarĭe
— vrata sa tri prečke

* blană đi masă fakută ĭe ku braśinarĭe
— daska sofre spojena je prečagama

* braśinarĭ la kuarńiļi pluguluĭ ĭe laćiță, ore verźauă, karĭe ļi-nțîpeńașće șî ļi țîńe la masură
— spojnica na drvenim ručicama pluga je poprečna daščica, ili šipka, koja vezuje i učvršćuje ručice [Crn.]


   BRĂZDUÍ /brăzdui/ (gl. p.) — браздати

* pomîntu ĭe tare ka pĭatra, no sî sa puată brăzdui ļesńe
— zemlja je tvrda kao kamen, neće moći lako da se izbrazda [Por.]


   BRȚÁRĬ /bârsă/ (i. ž.) — спона

* kînd să mută brțarĭu la plugu đi mușuruoń, sa ogođașće larźimĭa kormańilor
— pomeranjem spone na plugu za ogrtanje, reguliše se širina zahvata, i količina zemlje koja se nanosi na strukova kukuruza [Crn.]


   BREBEŃÉL /brebenel/ (i. m.) — млађа

* brebeńel ĭe fluare kare măĭ întîĭ dă primovara, o vîrstă ku fluare balastră, da alta ku fluare albă
— mlađa je prvo prolećno cveće, jedna vrsta ima ljubičast, a druga beli cvet

* brebeńeĭ kuļeg muĭeriļi șă-ĭ duk la morminț, unđe-ĭ tamîĭe șă-ĭ dau đe pomană la-ĭ muorț
— mlađu beru žene i nose na groblje, gde je kade i namenjuju pokojnicima [Por.]


   BREBĬÁĆE (i. m.) ● v. bribĭaće [Crn.]

   BRÉN /brener/ (i. s.) — бренер

* kînd sa astupă brenu la lampă, sa kurîțâ ku o žîțîșuară đi oțăl, supțîrĭe ka păru đin kap
— kad se zapuši brener na lempi, čisti se jednom žičicom od čelika, tankom kao dlaka s glave

* brenu la aparat đi șfăĭsuit sa aprins ku mașîna
— brener na aparatu za zavarivanje palio se šibicom (Crnajka) [Por.]

* n-am uḑît ńiś đi bren ńiś đi brĭenîr, kî nuoĭ în Plamna n-am avut lîămpĭ đe kîrabit
— nisam čuo ni za bren ni za brener, jer mi u Plavni nismo imali karabitne lampe (Plavna) [Pad.]


   BRESTÓUȚ /Brestovăţ/ (i. m.) — Брестовац

* am suoră mîritată în Brestouț, dupa un bristovĭan
— imam sestru udatu u Brestovcu, za jednog Brestovljanina [Por.]


   BRESTOVĬÁN /Brestovean/ (i. m.) — Брестовљанин

* Brestuouțu ĭe lîngă Buor, șî tuoț Brestovĭańi lukră în maĭdanu Buoruluĭ
— Brestovac je pored Bora, pa svi Brestovljani rade u Borskom rudniku [Crn.]


   BRIBĬÁĆE /vrabie/ (i. m.) — врабац

* puĭ dă bribĭaće
— vrapčevo pile [Hom.]

* baće bîrbĭețî ku șlaĭdîru
— gađa vrapce iz praćke [Por.]

* kînd veďeț brăbețî kă să tăvăļe pin țărină, să șťiț kă să puńe ploaĭa
— kada vidite vrapce da se valjaju po prašini, znajte da će pasti kiša [Kmp.]


   BRÍĬ /brei/ (i. m.) — просинац

* briĭu ku buobe ruoșîĭe ĭe ļak, da aăla ku boboļi ńagre ĭe otrauă, puoț numa să ći mînžășć ku ĭel
— prosinac sa crvenim bobicama je lekovit, a sa crnim je otrovan, možeš samo da se mažeš njime

* (kal.) briĭu sa kuļaźe-n ḑîua lu Dumińika mare
— prosinac se bere samo u Veliku nedelju (nedelja na Duhove) [Por.]


   BRÍPTĂ /briptă/ (i. ž.) — бритва

* dăm bripta să taĭ kîta pîńe
— dodaj mi britvu da isečem malo hleba [Hom.]


   BRÍŚ /brici/ (i. m.) — бријач

* m-am taĭat ku briśu
— posekao sam se brijačem [Crn.]

* tata înga sa rađe ku briśu, kă are barbă tare, șî nu puaće ku trăśiļ-eșća kare a ĭeșît akuma
— otac se još brije briječem, jer ima oštru bradu, i ne može ovim trakama, koje su se pojavile danas [Por.]


   BRÎBEŃÉL /brebenel/ (i. m.) — млађак

* brîbeńel ĭe un fĭeļ đi fluarĭe padurĭaļńikă, kare-n fluare măĭ întîń primovara
— mlađak je šumski cvet koji prvi procveta u proleće

* fluoriļi alu brîbeńel sînt măĭ mult albe șî vînît đeșkis
— cvetovi mlađaka su najčešće beli i svetloplavi

* brîbeńelu ĭe buĭađe tare veńinuasă
— mlađak je jako otrovna biljka [Por.]


   BRÎGLÁRĬ /brîglar/ (i. m.) — обрамичица

* brîglarĭ ĭe bîtu đi kare sînt ļegaće brîgļiļi la razbuoĭu đi țasut
— nosač brdila je motka o koju su na razboju za tkanju okačena brdila [Por.]

* brîglarĭu sî mută kînd brîgļiļi n-au luok sî bată
— nosač se pomera kada brdilo nema mesta za zamah [Crn.]


   BRḮGLĂ /brâglă/ (i. ž.) — брдило

* în brîgļe alu razbuoĭ ĭe pusă spata, pin kare trĭaśe urḑala
— u brdilo razboja umetnuto je brdo, kroz koje prolazi osnova [Por.]


   BRÎNDUȘÁUĂ /brândușă/ (i. ž.) — шафран

* brîndușauă đi primovara
— prolećni šafran (Crocus heuffelianus)

* brîndușauă đi tuamnă
— jesenji šafran (Crocus moesiacus) [Crn.]


   BRÎNDÚȘĂ /brândușă/ (i. ž.) — шафран

* ĭastă brîndușă đi primovară șî đi taumnă
— postoji prolećni i jesenji šafran (Crocus heuffelianus, Crocus moesiacus)

* dupa floriļe-șća frumuasă, s-a dat nume la fĭaće: Brndușa
— prema ovom lepom poljskom cveću davalo se i ime devojčicama: Brdnuša [Por.]


   BRḮNḐĂ /brânză/ (i. ž.) — сир

* brînḑă đin lapće đi uaĭe
— sir od ovčjeg mleka

* brînḑă đin lapće đi vakă
— sir od kravljeg mleka

* la nuoĭ nu să faśe brînḑă muaļe
— kod nas se ne pravi neceđen sir

* brînḑă stuarsă
— ceđen i presovan sir

* brînḑa sa întarit
— sir je prevreo

* faļiĭ đi brînḑă
— kriške sira, velije [Crn.]

* brînḑă đi uaĭe
— ovčji sir

* brînḑă đi vakă
— kravlji sir

* brînḑă đi kapră
— kozji sir

* brînḑă tare
— tvrdi sir

* brînḑă muaļe
— meki sir

* brînḑă ku koļașă
— sir i kačamak [Por.]


   BRÎNḐÚĬKĂ /brînzică/ (pej.) — сирко

* miĭe mĭ-a ḑîs brînḑuĭkă kînd am fuost mik, kă n-am mînkat alta ńimika, numa brînḑă ku koļașă
— mene su zvali „sirko” kad sam bio mali, jer nisam jeo ništa durgo, sem sira sa kačamkom [Por.]


   BRḮNKĂ /brâncă/ (i. ž.) — црвени ветар

* s-a bulnavit đi brînkă, șî s-a dus la vrîžîtuare să-ĭ đeskînće
— oboleo je od crvenog vetra, i otišao je kod vračare da mu prebaje [Por.]


   BRḮNKĂ /brâncă/ (mn. brînś) — рука

* s-a prins đi brînś kînd a žukat
— hvatali su se za ruke kada su igrali (Blizna)

* vuorba brînkă s-a pĭerdut, akuma șćim numa și ĭe mîna
— reč „brnka” se izgubila, sada znamo samo šta je „m’na” (ruka)

* a kaḑut în brînś, a kaḑut în patru
— pao na sve četiri, tj. na ruke i noge (Rudna Glava, Tanda) [Por.]

* stîă-n brînś
— stoji na sve četiri, tj. leži oslonjen na laktove i kolena (Jasikovo) [GPek]

* am ramas văduvă, ș-am skuos kopiĭi pi brînś
— ostala sam udovica, i decu sam izvela (na put) golim rukama (Tanda) [Por.]


   BRÎŚÁG (i. s.) ● v. bîrśag [Por.]

   BRḮU /brâu/ (i. m.) — појас

* l-a prins tare đi brîu, șî l-a trînćit la pomînt
— uhvatio ga je čvrsto oko pojasa, i oborio na zemlju

* brîu đi śiștuarĭe
— pojas od tkanice

* brîu ku kurauă
— pojas sa kaišem

* žuok đi brîu
— vrsta igre u kolu, u kome igrači jedni druge drže rukama za pojas

* brîurĭ șî brîurĭ đi rumîń a trait aiśa
— pokoljenja i pokoljenja Vlaha su živela ovde

* ĭuo sînt a triĭļa brîu lu tatamuoș
— ja sam treće koleno mom pradedi

* ńipuotu mi a duoĭļa brîu
— unuk mi je drugo koleno [Crn.]

* pănă la śinś brîńe în ńam nu s-a luvat uńi ku alțî
— do petog kolena u rodu nisu se uzimali međusobno [Por.]


   BRĬÁNĂ /breană/ (i. ž.) — мрена

* ĭuo nu șću dar fi-va la nuoĭ în rîu brĭeń, kă nu mis pĭeșkarĭ
— ja ne znam da li u našoj reci ima mrena, jer nisam pecaroš [Por.]


   BRĬÁZ /breaz/ (prid.) — шарен

* măĭ đes brĭază pi buot ĭe vaka, șî la-șa vită îĭ ḑîśem „brĭeza”, pi sîrbĭașće ar veńi „šara”, kum ĭastă kare baș așa-ș boćaḑă vaka, pi sîrbĭașće
— najčešće je šarena po njušci krava, i takvo goveče mi zovemo „breza”, na srpskom bi bilo „šara”, ima ljudi koji baš toku zovu svoju kravu, po srpskom

* Brĭaz ĭe poļikra lu uom kare ĭe pistriț pi față, kare are pĭaće albe pi fire, da aĭ luĭ ńepuoț kapîtă poļikră Brezuońi
— Brjaz je nadimak čoveka koji je šaren u licu, koji ima bele pege na obrazu, a njegovi potomci dobiju nadimak Brezoni („Brjazovići”) [Por.]


   BRĬÁZDĂ /brazdă/ (i. ž.) — бразда

* kînd arĭ ku vićiļi, șî kînd plugu-ț sîare đin brĭazdă, kî ĭe pomîntu tare, loko-la ńiarat în fundu brîažđi, sa kĭamă pîrś
— kad oreš stokom, i kad ti plug iskoči iz brazde zbog tvrde zemlje, onaj nepoorani deo na dnu brazde zove se jarac

* a trĭekut kare a fi trĭekt ku saĭna pin namĭeț, ș-a ramas brîăžđ adînś dupa ĭel
— neko je prošao sankama kroz smetove, i ostavio duboke brazde za sobom [Por.]


   BRĬÉZĂ /Breza/ (i. ž.) — Бреза

* iĭ ḑîśem la loko-la Brĭeză, kî ĭe o golaĭe, unđe dau numa ļamńe kare sîrbi kĭamă breză, da nuoĭ rumîńi iĭ ḑîśem mastak
— zovemo to mesto Breza, jer je golet po kome raste samo drveće koje Srbi zovu breza, a mi Vlasi mastak (terenski zapis, Durlić) [GPek]


   BRĬÉZĂ /breza/ (i. ž.) — бреза

* brĭeză ĭe ļiemn supțîrĭe, are skuarță albă ku pĭaće ńagre
— breza je tanko drvo, ima belu koru sa crnim pegama

* rumîńi aĭ batrîń aăla ļiemn a kĭemat mastak
— stari Vlasi su ovo drvo zvali „mastak” [Por.]


   BRĬEZDÁT /brăzdat/ (prid.) — браздаст

* drumu đi kar pi kulme ĭe tuot înbrĭezdat đi apă, kare a kurs dupa pluaĭe, parke ĭe arat ku plugu
— kolski put na kulmi je sav brazdast od vode koja je tekla posle kiše, kao da je izoran plugom [Por.]


   BRUĐÁLĂ /brodeală/ (i. ž.) — погађање

* ma mir, atîta brođala-luor sî gasiaskă bańa-ĭ pitulaț, șî la urmă ńimika, đin triĭ pĭ-a măĭ lungă
— čudim se, toliko njihovo pokušavanje da nađu sakriveno blago, i na kraju šipak [Por.]


   BROĐÍ /brodi/ (gl.) — погодити

* śerkă, sa kinui, la urmă brođi gaura-n gard, șî sa pĭerdu
— probao je, mučio se, na kraju pronađe rupu u ogradi, i izgubi se

* dakă nu kunuoșć luoku, amunka brođeșć drumu
— ako ne poznaješ mesto, teško ćeš pronaći put [Por.]


   BROĐÍT /brodit/ (prid.) — нађен

* la urmă vaḑură kă poćaka nuĭe brođită, șî sa întuarsîră
— na kraju videše da staza nije pogođena, i vratiše se [Por.]


   BRONKAÍ /broncai ?/ (gl.) — басирати

* la moșo-sta śeva nu-ĭ pi vuoĭe, numa bruankîĭe pin kasă
— ovom čiči nešto nije po volji, samo gunđa po kući [Por.]


   BRONKÁȘ /broncaș/ (i. m.) — контрабасиста

* în banda nuastră am avut șî bronkaș, șî tubașîărĭ
— u našem okestru imali smo i kontrabasistu, i bubnjara [Por.]


   BRONTAVÍT /cangrenat/ (prid.) — гангренозан

* mi s-a brontavit piśuoru, șî duolturi mi la taĭat đi la źanunkĭe-n vaļe
— noga mi je bila gangrenozna, i doktori su mi je isekli od kolena na dole [Por.]


   BROSKÁN /broscan/ (i. m.) — жабац

* kînd ĭastă bruaskă, muara să fiĭe șî broskan, da pi śe sa va kunoșća, draku đin baltă va șći
— kada ima žabe mora da bude i žabac, a po čemu se prepoznaju, đavo iz bare će znati [Por.]


   BROȘOÁVĂ (i. ž.) ● v. brașuavă [Por.]

   BRŚÁG /briceag/ (i. m.) — бритва

* brśag ku plasîaļe đi kuorn
— britva sa rožnatim koricama

* brśag marĭe
— velika britva

* brśag mik, kopilarĭesk
— mala, dečja britva [Crn.]


   BRŚEGÁRĬ /cuţitar/ (i. m.) — бритвар

* la panađur am vaḑut brśegarĭ đin Lasuva, đin Grbuouț șî unu đin Ļenuouț
— na vašaru sam video britvare iz Lasova, Vrbovca i jednog iz Lenovca [Crn.]


   BRUÁNKĂ /broancă/ (i. ž.) — контрабас

* în bruankă aĭ nuoștri n-a kîntat đi bîtrîńață, mi-ntîń s-a vaḑut în taĭfiļi țîgańeșć dupa ratu ku mńamț
— na kontrabasu naši nisu svirali od starine, on je prvi put viđen u ciganskim orkestrima posle rata sa Nemcima

* Ĭanku Bruankă n-a kîntat în bruankă, numa a fuost fakut ka bruanka, pă lumĭa la poļikrit așa đin glumă
— Janko Bronka nije svirao kontrabas, ali je bio nalik na njega, pa su ga ljudi tako nazvali u šali

* Vană, kopilu-lu Ĭanku Bronkașu
— Jovan, sin Janka Bronke, „Kontrabasiste” [Por.]


   BRUÁSKĂ /broască/ (i. ž.) — жаба

* ĭ-a ĭeșît uoki ka la bruaskă
— iskočile mu oči kao žabi

* bruaskă ku śuvań
— kornjača (Testudine) [Hom.]

* broskan
— žabac

* bruaska đi pi padure
— šumska žaba, žaba koja ne živi u vodi

* bruaska rîpată
— krastava žaba

* rîkańel
— kreketuša [Por.]

* śuariśi sî n-a fi avut bruaskă întra kraś, n-a fi putut uomu sî pașiaskă ku iĭ
— da pantalone nisu imale klin između nogavica, čovek ne bi mogao da hoda u njima (Tanda) [Por.]


   BRUÁSKĂ KU ŚOVAŃE /broască țestoasă/ (sint.) — корњача

* bruaskă ku śovańe are śovańe đi uos tare, kare grĭeu sa sparźe
— kornjača ima čvrst koštani oklop koji se teško razbija

* bruaskă ku śovańe sapă kuĭb în pomînt, șî-n ĭel faśe uauă
— kornjača kopa gnezdo u zemlji, i u njega polaže jaja [Por.]


   BRÚKĂ /brucă/ (i. ž.) — шиљак

* în trîabe o brukă sî strapung gaura la kurauă
— treba mi šilo da izbušim rupu na kaišu

* ku brukă đi ļiemn să fak gîăurļi la opinś
— drvenim šilom buše se rupe na opancima

* muĭarĭa đemult a pus piparka șî varḑa ku bruka, da an ku sapaļiga
— žena je ranije sadila papriku i kupus sadiljkom, a prošle godine motičicom

* đi vrodată șî kukuruḑu s-a pus ku bruka
— nekada je i kukuruz sejan sadiljkom

* maĭsturi au mulće suarće đi bruś
— majstori imaju razne vrste šila

* kînd să unfla vaka đi deteļină, trîăbe ku bruka sî-ĭ să înpungă burta đi parća stîngă
— kad se krava prejede deteline, treba da joj se šiljkom probode trbuh sa leve strane [Crn.]

* la Ĭanku Brukă ĭ-a dat așa poļikră, k-avut narau să „bruśaskă”, să-nvîre nasu șî unđe trîabe, șî unđe nu trîabe
— Janko „Bruka” je dobio ovaj nadimak jer je voleo da „buška”, da zabada nos i gde treba i gde ne treba

* în Tanda klaĭa să grîmađașće pi brukă
— u Tandi plast se dene oko stožera [Por.]


   BRUMÁ /bruma/ (gl.) — опалити (сланом)

* a veńit tuamna, a strîns źeru, o să ńi sa brumĭaḑă fluoriļi în građină
— došla je jesen, stegao je mraz, slana će nam opaliti cveće u bašti [Por.]


   BRUMÁRĬ /brumarel/ (i. m.) — октобар

* pi brumarĭ lumĭa a arat ș-a pus grĭu
— u oktobru su ljudi orali i sejali žito

* pi brumarĭ s-a slobaḑît kîmpu
— u oktobru se dozvoljavala slobodna ispaša [Crn.]


   BRUMÁRĬU AL MARĬE /brumar/ (i. m.) — новембар

* mîĭ marĭ sarbatuorĭ pi brumarĭu al marĭe sînt Sîmĭedru șî Aranźilu đi ĭarnă
— najznačajniji praznici u novembru su Mitrovdan i Aranđelovdan [Crn.]


   BRUMÁT /brumat/ (prid.) — опаљен сланом

* tuaće fluoriļi în građină a ars đi brumă
— sve cveće u bašti je izgorelo od slane [Por.]


   BRÚMĂ /brumă/ (i. ž.) — слана

* a kaḑut bruma
— pala je slana

* zapada ńinźe, da bruma baće
— sneg „sneži”, a slana „bije” [Por.]

* la nuapće arĭe sî bată bruma
— noćas će biti slane [Crn.]


   BRUÓBDĂ /cartof/ (i. ž.) — кромпир

* anu n-a fuost bun đi bruobđe, n-a rođit ńiśkît
— godina nije bila dobra za krompir, nije rodio nimalo [Por.]


   BRUÓNT /cangrenă/ (i. s.) — гангрена

* s-a-nbrukat în piruoń ruźińit, șî piśuoru ĭ-a luvat bruont
— ubo se na zarđali ekser, i nogu mu je zahvatila gangrena [Por.]

* bruont ĭe karńe viĭe
— bront je živa rana (Rašanac) [Mlava]


   BRUOSKARÍĬE /broscărie/ (i. ž.) — жабљак

* s-a fakut în luok un baltuoń ku tuot, o să-m fiĭe luoku numa o bruoskariĭe ku bruoșć đ-aļi vĭerḑ, în luok đi kukuruḑ
— napravila se u njivi ogromna baruština, biće mi njiva samo jedan žabljak sa zelenim žabama umesto kukuruza [Por.]


   BRÚS /brus/ (i. m.) — брус

* brus đi kuasă
— brus za kosu

* ku brusu sa askuće tuot śe are taiș
— brusom se oštri sve što ima sečivo

* kare s-a fi kakat aiśa în mižluoku poćeśi, ș-a lasat bruso-la așa đi sî đa uomu în ĭel, dabugoda đi pomană sî-ĭ fiĭe
— ko se posrao ovde nasred staze, i ostavio ovo govno tako da čovek ugazi u njega, daboga mu za podušje bilo

* kopilașu s-a mîńiĭat șî stă brus lînga masă, nu vrĭa sî manînśe ku nuoĭ
— dečko se naljutio i naduren stoji kraj sofre, neće da jede s nama [Por.]


   BRUSNÁT /brusnat/ (prid.) — надурен

* am duauă fĭaće đizmerdaće, dakă nu ļi laș la źuok, în stare sînt sî fiĭe tuota ḑîua înbrusnaće
— ima dve razmažene ćerke, ako ih ne pustiš na igranku, u stanju su da ceo dan budu nadurene [Por.]


   BRUŚÍ /bruci/ (gl. p.) — пробадати

* ku bruka brukaĭ, ku kuțîtu taĭaĭ
— šilom probuših, nožem posekoh

* bruśașće la glśauă
— podstrekava na svađu

* bruśașće vrîsńiśi sî nu askulće đi parinț
— nagovara vršnjake da ne slušaju roditelje [Crn.]

* bruśi ku un bît pin orman, bruśi pi supt pat, șî nu gasî ńimika
— brknuo jednim štapom pod krevet, brknuo pod sto, i nije našao ništa [Por.]


   BUÁLA RÎA /boală-rea/ (i. ž.) — падавица

* boala rîa ĭe batrînă șî grĭa buala kare uomu o pațîașće pintru pakaće alu stramoșî luĭ
— padavica je stara i teška boljka, koju čovek pati zbog grehova njegovih predaka

* kînd ăl prinđe buala rîa, uomu kađe, sa pĭarđe, sa zbaće tuot șî faśe spumă la gură
— kad čoveka spopadne padavica, on pada, izgubi se, trese se sav i na ustima mu izbija pena

* ḑĭļiļi în kare nu sa kućaḑă lukra pintru buala rîa, sînt marța șî žuoĭa đintîń dupa Kraśun, Zîpostîtol mik, Pașć șî Rusaļe
— dani kada se ne sme raditi zbog padavice, jesu prvi utorak i četvrtak posle Božića, Malih poklada, Uskrsa i Rusalja [Por.]


   BUÁLĂ /boală/ (i. m.) — болест

* buala rîa
— padavica, epilepsija

* buala în înkeĭaturĭ
— oboljenje zglobova, reuma

* buală în piśuarĭe
— bolest u nogama

* buală la țîță
— bolest na dojci [Crn.]

* buală đin uală
— „bolest iz lonca”, bolest koja potiče od loših navika u ishrani

* buală grĭa
— teška, neizlečiva bolest [Por.]


   BUÁLKĂ /?/ (prid.) — млако

* apă bualkă
— mlaka voda [Kmp.]


   BUANKÎŃÍ /boncai/ (gl. ref.) — букати

* buoĭi sa buankîńe kînd sa bat în kuarńe șî rîșkîĭe pomîntu
— volovi buču kad se bodu rogovima i razrivaju zemlju papcima [Por.]


   BUÁRFĂ /boarfă/ (i. ž.) — дроњак

* nu înbrak buarfa-sta đi klțan
— neću da obučem ovaj dronjak od košulje [Crn.]

* pasuĭu al vĭarđe ĭe pļin đi buarfe
— boranija je puna otpadaka (like) [Crn.]

* buarfe la nuoĭ sa kĭamă samînțîĭa-ĭa ș-alalalt, śe ĭastă în dovļeće
— borfa je kod nas naziv za seme i ostalo, što se nalazi u tikvama, bundevama, dulecima (Tanda) [Por.]


   BUÁSKĂ /boască/ (i. ž.) — комина

* buaska sa dîă la puorś
— komina se daje svinjama [Por.]


   BUÁTĂ /botă/ (i. ž.) — мочуга

* buata ĭe un bît skurt șî țapîn, ku buot gruos șî tare
— „buata” je jedan kratak i čvrst štap, sa zadebljanim i jakim vrhom

* buată đi batut parĭ
— mlat za nabijanje kočeva

* buată đi batut în pivă
— malj za tucanje u avanu [Por.]

* tutuk ku kuadă, đi batut pari
— trupac sa drškom, za nabijanje kočeva

* ku buata am batut pĭańe, kînd am spart la ļamńe
— maljem sam zabijao klinove, kad sam cepao drva [Crn.]


   BUBÁT (prid.) ● v. bubuos [Por.]

   BÚBĂ /bubă/ (i. ž.) — бубуљица

* fećița ĭe pļină dă bube
— devojčica je puna bubuljica

* bubă kuaptă
— zrela bubuljica, puna gnoja i veoma osetljiva, (fig.) (za dete) razmaženko, plačljivko, koji plače za svaku sitnicu, naročito ako ga neko, makar i ovlaš, dodirne

* kopilu are bube
— dete ima boginje

* bubă dulśe ĭe o bubă kare kriașće la kopiĭ pră kap, șî kînd sa kuaśe, ĭa kure
— plih je bubuljica koja izbija deci na glavi, i kada sazri, ona procuri [Hom.]

* (med.) bubă ńagră
— crni prišt

* (mag.) bubă albă
— (dosl.) „bela boginja”, vrsta boginja koje se pominju u bajalicama

* kîće fĭelurĭ đi bube a dat Dumńeḑîu pi pomînt, ńima nu șćiĭe, da puaće-fi ńiś ĭel
— koliko je buba Bog stvorio na zemlji, to niko ne zna, a može biti ni on [Por.]


   BUBÚOŃ /buboi/ (i. ž.) — чир

* are bubuoń la talpă
— ima čir na tabanu

* ĭa pokńit bubuońu
— pukao mu je čir [Hom.]

* la dĭeda-l mĭeu s-a fakut un bubuoń la mînă, șî ĭel a țînut lukru-șală kă nuĭe ńimika, s-a dus numa pi la ńișći vrîžîtuorĭ, la urmă đin kît duolturi să-ĭ taĭe mîna, kî đin bubuoń s-a fakut karńe viĭe
— mom dedi je izbio čir na ruci, on je terao šalu sa tim, pa je bio samo kod nekih vračara, na kraju zamalo da mu lekari odseku ruku jer se čir pretvrio u živu ranu [Por.]


   BUBUÓS /bubos/ (prid.) — бубуљичав

* fată frumuasă, ma ĭe tuată bubuasă la firĭe
— lepa devojka, ali je sva bubuljičava po licu

* țapańița-sta ĭe tuată bubuasă, nuĭe đi ńimika, bună ĭe numa đi fuok
— ova cepanica je sva kvrgava, nije ni za šta, dobra je samo za vatru [Por.]


   BUĆEḐÁ /boteza/ (gl. p. ref.) — крстити (се)

* n-am bań, nu șću kom vuoĭ bućeḑa kopilo-sta, kă puopa ĭe prĭa skump
— ne znam kako ću krstiti ovo dete, jer je pop preskup [Por.]


   BUĆEḐÁT /botezat/ (prid.) — крштен

* śe drak lukri aśiĭa, iș tu bućeḑat?
— šta kog vraga tu radiš, je si li ti kršten ? [Por.]


   BUDÁLĂ /budală/ (i. ž.) — будала

* așa budală kum ĭe ĭel, n-a măĭ vaḑut ĭuo ku uokĭi miĭ
— takvu budalu kao što je on, još nisam video svojim očima [Por.]


   BUDALUÓS /budalos/ (prid.) — будаласт

* atîta ĭe đi budaluos kînd sa-nbată, đi n-aĭ altśe, numa să fuź đi ĭel
— toliko je budalast kad se napije, da nemaš šta drugo, nego da bežiš od njega [Por.]


   BUDONUÁSĂ /lucruri vechi/ (i. zb.) — старудија

* budonuasă sa ḑîśe la gramadă đi lomańe batrîńe, mutaće în vrun kuot, or în podrum, kă înga nus đi lupadat đi tuot în gunuoĭ
— starudija je gomila starih stvari, sklonjenih u neko ćoše, ili u podrum, jer još nisu za potpuno bacanje na đubrište [Por.]


   BUDURUÓĬ /buduroĭ/ (i. s.) — бадањ

* buduruoĭu la muară a fuost fakut đin butuarkă đi gorun, kare morarĭu adîns a katato ș-a gasîto pi padurĭe
— vodenični badanj bio je napravljen od gorunove šupljike, koju je vodeničar posebno tražio i nalazio u šumi (Tanda) [Por.]

* buduruoĭu a fuost tare grĭeu đi gasît în padurĭe
— badanj je bilo jako teško naći u šumi (Topla) [Crn.]


   BUDURUÓŃ /buduroi/ (i. m.) — посуда

* buduruoń đi sarĭe
— posuda za so, slanik

* buduroń đi ļingurĭ
— posuda za držanje kašika

* buduruoń đi fusă
— posuda za čuvanje vretena [Crn.]


   BUḐÁT /buzat/ (prid.) — уснат

* Buḑatu, alu Buḑatu, Buḑatuońi, Buḑońi, Buzeĭa, Buzeuońi ...
— Buzat, Buzatov, Buzatovići, Buzovići, Buzeja, Buzejići .. [Por.]


   BÚḐĂ /buză/ (i. ž.) — усна

* mîndra are duauă buḑ, supțîriśe, nuroḑăsk dupa ĭaļe
— draga ima dve tanušne usne, ludim za njima

* buḑîļi a iĭ sînt dulśe ka mńarĭa
— njene usne su slatke ko med [Por.]


  BUF! /buf/ (uzv.) — буф

* kînd ĭe śeva tare înflat, șî kînd rasuflă đintr-odată, s-auđe „buf”
— kad je nešto jako naduvano, i kad naglo ispusti vazduh, čuje se „buf” [Por.]


  BUFANA (gl.) ● v. înbufna [Por.]

   BUFANÁT (prid.) ● v. înbufnat [Por.]

   BUFŃÁLĂ /bufneală/ (i. ž.) — хуктање

* (vet.) bufńala vaśilor pi nas arată kă vićiļi sînt spomîntaće, șî trăbe să puorț grižă kum lukri ku ĭaļe
— duvanje goveda kroz nos pokazuje da su životinje uplašene, i treba da vodiš računa kako radiš sa njima [Crn.]

* pazîaće bińe đi bufńala buoilor
— čuvaj se dobro od duvanja volova [Por.]


   BUFŃÍ /bufni/ (gl.) — хуктати

* buou bufńașće la ćińe, dăće-n lîăturĭ
— vo hukće na tebe, skloni se u stranu [Crn.]

* atîta mi đi grĭeu, đi-m vińe sî bufńesk ka vita turbată
— toliko mi je teško, da mi dođe da huknem ko besna životinja [Por.]

* nu putu sî țînă, șî bufńi în rîs
— nije mogao da se suzdrži, i prasnu u smeh [Crn.]


   BÚFŃIT /bufnet/ (i. s.) — хукање

* s-auđe un bufńit grĭeu đin koșîărĭe, ka kînd ĭară sa-npung buoi-ĭa
— čuje se neko teško hukanje u štali, kao da se opet bodu oni volovi [Por.]


   BUFŃITÚRĂ /bufnitură/ (i. ž.) — хука

* parke sa taĭe șî sa mînă ńiskar žuaviń marĭ în padure, kî ĭastă koźa vrĭame đi kînd s-aud bufńiturĭ grĭaļe đ-akolo
— kao da se teraju i kolju neke krupne zveri u šumi, jer ima dosta vremena otkad se čuje teška huka odande [Por.]


   BUGARÍĬA /Bulgaria/ (i. ž.) — Бугарска

* Bugariĭa ĭe la rasarit đispră nuoĭ
— Bugarska je istočno od nas

* în Bugariĭe traĭesk mulț țînțarĭ șî rumîń
— u Bugarskoj živi mnogo Cincara i Rumuna [Crn.]


   BUGARĬÉSK /bulgăresc/ (prid.) — бугарски

* koluo sî vîăd munțî bugarĭeșć, da koluo un sat bugraĭesk
— tamo se vide bugarske planine, a onamo jedno bugarsko selo [Crn.]

* bugarĭaska, un fĭeļ đi uară, tare frumuasă, la rumîń în Porĭeśa
— bugarsko (kolo), jedna vrsta jako lepog kola kod Vlaha u Poreču [Por.]


  BUĬAĐA NARUADĂ /datură/ (sint.) — буника

* sa kĭamă buĭađa naruadă kă ĭe tare veńinuasă
— zove se luda biljka jer jako otrovna

* krĭașće pi lînga kuośina puorśilor, șă parințî învață kopiĭi să n-o dîraskă, kă puot sî sa otravĭaskă șî sî noroḑaskă, da puot șî sî muară dakă o manînkă
— bunika raste oko svinjca i roditelji uče decu da je ne diraju jer mogu da se otruju i da polude, ili da umru ako je jedu

* tutunźiĭi a frîmîntat frunḑiļi lu ĭarba naruadă ș-a mistakat ku frunḑăļi tutunuluĭ kare l-a krĭeskut pin građiń, ș-așa a tutuńit
— pušači su mleli list bunike i mešali ga sa listovima duvana iz bašte i tako pušili [Por.]


   BUĬÁĐE /buiede/ (i. ž.) — биљка

* la nuoĭ lumĭa adună la buĭeḑ, ļi uskă șă ļi vind la zadrugă
— kod nas ljudi sakupljaju bilje, suše ga i prodaju zadruzi

* o buĭađe ku fluorĭ ruoșĭe mĭ-a dat supt ferĭastă
— jedna biljka sa crvenim cvetom, iznikla mi je pod prozorom

* somina ĭe buĭađe kare krĭașće numa pi kîrșe, șî nu sa kuļaźe ku mîna, numa sa baće đin pușka
— somina je biljka koja raste samo na kršu, i ne bere se rukom, već se skida pucnjem iz puške

* (kal.) Vińirĭa buĭeḑîlor
— Biljani petak, dan kada se sakuplja lekovito bilje [Por.]

* am gasît o buĭađe, ama nu șćiu kum o kĭamă
— našao sam jednu biljku, ali ne znam kako se zove

* buĭeḑîļa-șća sînt buńe đi pus în mînkarĭe
— ove biljke su dobre da se stave u jelo (kao začin)

* buĭađa-sta ĭe bună đi vinđakat
— ova biljka je dobra za lečenje [Crn.]


   BUĬBÁ (gl.) ● v. înbuĭba [GPek]

   BUKÁTĂ /bucată/ (i. ž.) — плод

* umplură masa ku bukaće
— napuniše trpezu plodovima

* a rođit bukaće đi tuotă suarta: krastavĭeț, piparkă, śapă, potloźań, varḑă, da șî karńe o sî fiĭe đi ĭarnă
— rodilo je plodova svih vrsta: krastavac, paprika, luk, paradajs, kupus, a i mesa će biti za zimu [Crn.]

* anu a fuost rău, n-a fuost o bukată sî ĭaĭ în gură
— godina je bila loša, nije bilo ploda jednog da staviš u usta

* astalu la pomană pļin ĭe đi bukaće în tuaće fĭelurĭ
— sto na pomani pun je stvari svih vrsta [Por.]


   BUKATÚRĂ /bucătură/ (i. ž.) — парче

* a veńit țîgańi pră pragu kășî șî kată o bukatură dă karńe, a nuoĭ măĭ saraś dă kît ĭeĭ
— došli Cigani na kućni prag i traže parče mesa, a mi siromašniji od njih [Hom.]

* bukatură ĭe un parśel đi śeva śe sa înbukă kînd sa manînkă, măĭ đes sa ḑîśe așa la un parśel đi karńe
— „bukatura” je zalogaj nečega što se proguta kad se jede, najčešće se tako kaže za jedno parče mesa [Por.]


   BÚKĂ /bucă/ (i. ž.) — гуз

* a kaḑut ș-a vîtamat buka kuruluĭ
— pala je i povredila guzu

* manînkăm buka kuruluĭ
— izje’š mi guzicu

* kît ĭe fata đi frumuasă, ăț vińe s-o țuś în buka kuruluĭ
— koliko je devojka lepa, dođe ti da je poljubiš u guzu

* (u izr.) buśu kuruluĭ
— guza stražnjice

* vuorba bukă, ļegată đi mînkare, s-a pĭerdut, a ramas numa rîdaśina iĭ în vuorbă bukatură
— reč „buka”, u vezi sa hranom, se izgubila, ostao je jedino njen koren u reči „bukatură” [Por.]


   BUKĬÁRTĂ /buchiartă/ (i. ž.) — униформисано лице

* a veńit duauă bukĭarță, șă ļ-a spus să sa muće đ-aśiĭa ku vićiļi în alt luok
— došla su dva uniformisana (službena) lica, i kazali im da se presele sa stokom odande na drugo mesto [Por.]


   BUKĻÚK /bucluc/ (i. s.) — боклук

* đistupară țaua, șî đin ĭa bîșńi un bukļuk đi imală
— otčepili cu cev, i iz nje je kuljnula gomila prljavštine [Por.]


   BUKURÁ /bucura/ (gl. p. ref.) — радовати се

* sî bukură đi însuramînt
— raduje se ženidbi

* sî bukură la vrĭamĭa bună
— raduje se lepom vremenu

* kînd sî bukură, kațîălu baće ku kuada
— kad se raduje, kuče maše repom [Crn.]

* nu ći bukura, nu vin îndată
— nemoj se radovati, ne dolazim skoro [Por.]


   BUKURÍĬE /bucurie/ (i. ž.) — радост

* mare bukuriĭe mĭ-a adus vĭasta kî tata đin rat sa întuors viu șî sînatuos
— veliku radost mi je donela vest da se otac iz rata vratio živ i zdrav [Por.]


   BUKURUÓS /bucuros/ (prid.) — радостан

* am fuost bukuruos kînd veńa mama pi la nuoĭ
— bio sam radostan kad nas baba posećivala [Crn.]

* fusăĭ tare bukuruos, numa kînd vaḑuĭ ku uoki miĭ śe sa lukră, ma întristaĭ
— bejah vrlo radostan, ali kad videh svojim očima šta se radi, ja se rastužih [Por.]


   BULDÁŃI (gl.) ● v. boldăńi [Por.]

   BULOBRĬÁĆE /amfipode/ (i. m.) — ракушац

* bulobrĭețî la nuoĭ sa gasăsk pi la izvuarîļi alu ogașă, traĭesk pi supt frunḑă kare a kaḑut în apă
— rakušci se nalaze u izvorištima potoka, žive ispod lišća koje je palo u vodu [Por.]


  BULUMAK /bulamac/ (i. m.) — чулама

* bulumaku ĭe bun kînd ĭe ferbinće
— čulama je dobra dok je vruća [Crn.]

* bulumak, bulumaśe în Porĭeśa s-a kĭemat karńa đi ĭepur fara uasă, kare s-a uskat, da đi mînkare s-a fĭert
— bulumak se u Porečju zvalo zečje meso, bez kostiju, koje se sušilo, a za jelo se spremalo kuvanjem [Por.]


   BULUMÁNŹE /bulumac/ (i. ž.) — булуманџа

* bulumanźe ĭe salată dă patlaźeańe, krastavĭeț, piparkă, usturuoĭ, śapă, praz șî brînḑă zdrumikată
— bulumandža je salata od paradajza, krastavaca, paprike, velog i crnog luka, praziluka i zdrobljenog sira [Mlava]


   BUĻÁNDRĂ /buleandră/ (i. ž.) — крпа

* buļendre ďe oamiń
— (fig.) ljudi koji ništa ne vrede

* buļendre ďe țoaļe
— stara, pocepana ili iznošena odeća [Kmp.]


   BUĻUÓȚ /Bulioţ/ (i. m.) — Бољевац

* Buļuoțu arĭe vro patru miĭ đi inș
— Boljevac ima oko četiri hiljade stanovnika [Crn.]


   BÚMB /bumb/ (i. m.) — дугме

* dîșkĭaptură bumbu la kamașă, kă-ĭ zapuk
— otkopčava dugme na košulji, jer mu je vrućina [Hom.]

* aĭ nuoștri ĭa batrîń n-a șćut đi bumb, s-a-nkiptorat ku kiptuorĭ
— naši stari nisu znali za dugme, zakopčavali su se kopčama

* bumb galbin
— žuto dugme [Por.]


   BUMBÁK /bumbac/ (i. m.) — памук

* s-a puvestît kî bumbaku a fuost pus pi la Kraĭna, a fuost, śikă, vro buĭađe kare a dat bumbak, ama la nuoĭ aĭa buĭađe nu sa prins
— pričalo se da je pamuk bio sađen u Krajini, bila je, vele, neka biljka koja je davala pamuk, ali se ona kod nas nije primila

* đin bumbak s-a fakut kamașă đe uamiń, măĭ mult đe baĭețî a kuĭ parințî a fuost gîzdoćiń
— od pamuka su se izrađivale muške košulje, uglavnom za momke čiji su roditelji bogati

* pînḑă đi bumbak
— pamučna tkanina

* ață đi bumbak
— pamučni konac [Por.]


   BUMBÁRĬ /bondar/ (i. m.) — бумбар

* bumbarĭ ĭe o guangă flokuasă, ńagră, pistriță ku galbin
— bumbar je dlakav insekt, crn, išaran žutim [GPek]


   BUMBURĬÁȚĂ /bumbăreaţă/ (i. ž.) — вулва

* într-o povastă, porkarĭu așa a mînat skruafa în porkarĭață: „Țukuće-n bumburĭață, bagî-će în kośińață!”
— u jednoj priči, svinjar je ovako terao krmaču u svinjac: „Poljubim te u vaginu, uđi mi u kočinu!” [Por.]


   BÚMŃIȚĂ /bufniţă/ (i. ž.) — буљина

* nuapća vĭađe ka bumńița
— noću vidi kao buljina

* arĭe uokĭ totrlaț ka bumńița
— ima okrugle oči kao buljina [Crn.]

* bumńița faśe kuĭb în butuarkă
— buljina se gnezdi u duplji drveta [Por.]


  BUN /bun/ (prid.) — добар

* buna ḑîua
— dobar dan

* buna sara
— dobro veče

* bun pomînt
— plodna zemlja

* uom bun
— dobar čovek, dobričina

* bun lukru, să fĭ sînatos
— srećan rad, da si živ i zdrav [Hom.]

* (izr.) bun ku al naruod sînt fraț
— dobar i lud su braća

* puoptă bună
— prijatno (izr. za stolom, pre početka obeda)

* fraće bun
— rođeni brat

* suoră bună
— rođena sestra

* ăl gasîĭ în vuoĭa bună
— našao sam ga dobro raspoloženog [Por.]

* bun, atunśa ń-am vorbit
— dobro, onda smo se dogovorili

* pă, bun, kînd ḑîś tu, aĭ să fiĭe așa
— pa, dobro, kad ti kažeš, neka bude tako

* bun, bun, nu trăbe să-m spuń đi dîdauorĭ
— dobro, dobro, ne treba dvaput da mi kažeš [Por.]


   BUNÁRĬ /bunar/ (i. m.) — бунар

* maĭsturi a sapat ș-a zîđit bunarĭ adînk uopt mĭetîrĭe
— majstori su iskopali i ozidali bunar dubine osam metara [Crn.]

* la Vrtîăś în Bļizńe ĭastă așa bunarĭ în pĭatră, parke ĭa sapat uomu
— na Vrteču u Blizni ima takvih bunara u kršu, kao da ih je iskopao čovek [Por.]


   BUNATÁĆE /bunătate/ (i. ž.) — добро

* bunataće đi uom
— dobričina

* a vrut să-ĭ vind ĭuo bunataća a mĭa pi duauă parîaļe
— hteo je da mu prodam moju imovinu za dve pare

* Nu întuork bunu la stuaka mĭa
— Ne vraćam (=odbacujem) dobro moje stoke (iz bajalice)

* uom buńeț
— dobrica

* Nu întuork buńețurļi la kasa mĭa
— Ne vraćam (=odbacujem) dobra moje kuće (iz iste bajalice) I

* a trait ka sfîntu, a kreḑut în dumńeḑîu, șă traĭu luĭ a fuost pļin đi bunatățurĭ
— živeo je kao svetac, verovao je u boga, i njegov je život bio pun dobročinstava [Por.]


   BUNĂSAMA /bunăseamă/ (pril.) — обазриво

* lukră ku bunăsama, să nu ći farîmĭ
— radi obazrivo, da se ne povrediš [Por.]


   BÚNDĂ /bundă/ (i. ž.) — бунда

* aĭ batrîń n-a șćut đi bundă, ĭa a ĭeșît înkuaśa, a kîpatato lukratuori pi la rudńik, ka înbrîkamînt đi ĭarnă
— stari nisu znali za bundu, ona se pojavila skoro, prvi su je dobili radnici u rudniku, kao deo zimske odeće [Por.]


   BUNDÚK /bunduc/ (i. m.) — стуб

* la nuoĭ în Tanda sa ḑîśe bunduk, la Arnaglaua șćump, ĭar pin alće saće sa ḑîśe șćenap, da am auḑît đi la un prĭaćin đin Valuĭa kă-ĭ ḑîśe palasat, or așa kumva, da ĭa kam vińe ka palisadă
— kod nas u Tandi kaže se „bunduk”, u Rudnoj Glavi „šćump”, opet u drugim selima „šćenap”, a čuo sam od jednog prijatelja iz Voluje da ga zove „palasat”, ili tako nekako, a to mu dođe kao palisada

* kînd sa faśe gardu, bunduśi sa îngruapă în pomînt, kîći triĭ pașurĭ sa lasă întra iĭ, da đi iĭ sa prind doă kuorḑ, pi kare sa bat tarăbiļi
— kad se pravi ograda, stubovi se ukopavaju u zemlju, po tri koraka se ostavi između njih, a na njih se okače baskije, o koje se prikivaju tarabe [Por.]


   BUNDUȘÁLĂ /bundușeală ?/ (i. ž.) — подбуњивање

* kînd la înkis, s-a lasat đi bundušală
— kad su ga zatvorili, prestao je sa podbunjivanjem

* đin bundușală s-a fakut raskuol
— iz huškanja se izrodila buna [Crn.]


   BUNDUȘḮ /bunduși ?/ (gl. p.) — подбунити

* bundușîașće lumĭa pin sat sî-nskimbĭe kińezu
— podbunjuje ljude po selu da smene kneza

* ibuomńika la bundușît sî lasă muĭarĭa
— ljubavnica ga je nahuškala da napusti ženu [Crn.]


   BÚNGUR /bulbuc/ (i. m.) — мехур

* kînd pluaĭe, đin pikurĭ în baltă sî fak bungurĭ
— kad pada kiša, od kapi se u bari stvaraju mehuri

* la kopil ĭasă bungurĭeĭ pi pĭaļe
— detetu se na koži javljaju plikčići [Crn.]

* șî pi pĭeļe đi uom ĭasă bungurĭ
— i na koži čoveka izbijaju plikovi (Tanda)

* tuot s-a umplut đi bunguri ruoșĭe
— sav se osuo crvenim osipom (Rudna Glava) [Por.]


   BUŃÁȚĂ /buneaţă/ (i. ž.) — доброта

* s-a strîkat lumĭa, uamińi a pĭerdut buńața
— svet se iskvario, ljudi su izgubili dobrotu

* uomu trăbe să lukre đi buńețu kășî luĭ
— čovek treba da radi za dobrobit svoje kuće

* đi tuata buńață dumńeḑîu îț mulțamĭașće
— za svako dobročinstvo bog ti se zahvaljuje [Por.]


   BÚOB /bob/ (i. m.) — зрно

* buob dă grîu
— zrno žita [Hom.]

* baba mĭa șćiĭe să đa ku buabiļi
— moja baba zna da gleda u zrna [Por.]


   BUOBÁBI /boul-babei/ (i. m.) — јеленак

* buobabi ĭe o guangă ku kuarńe
— jelenak je buba sa rogovima [Por.]


   BUÓBÎT /bobot/ (i. s.) — водопад

* la nuoĭ ĭastă pi Șașka duauă luokurĭ ku așa nume: Buobîto-l mik, șî Buobîto-l mare
— kod nas na Šašci ima dva mesta sa takvim nazivom: Veliki buk, i Mali buk [Por.]


   BUÓBU TURBULUĬ /ricin/ (i. m.) — рицинус

* buobu turbuluĭ ĭe buruĭană karĭe sî samîna în građină, ore în luok
— ricinus je lekovita biljka koja se gaji u bašti ili na njivi [Crn.]


   BUÓIȘĆE /boiște/ (i. ž.) — бојиште

* kînd lukri ku aĭ rîăĭ, șî trîabe să skuoț draśi đin apă đi să-ĭ trîmĭeț vrunđeva, tu će duś la rîu șî kaț krĭanga kare baće buoișća, șă la ĭa đeskînț ku kuțît ńegru
— kada se baviš crnom magijom, i treba da izvučeš đavole iz vode da bi ih negde poslao, ti odeš na reku i tražiš granu koja bije po vodi, i kod nje baješ sa crnim nožem (Crnajka)

* fiekare luok unđe kopiĭi a batut puarka, or k-a žukat kļisu, s-a kemat buoișće
— bilo koje mesto gde su deca igrala „svinjicu” ili klis, zvalo se bojište (Rudna Glava) [Por.]


   BUÓLBURĂ /bolbură / volbură/ (i. ž.) — слак

* buolbura ĭe bună numa đi dat la puorś, đi iĭ aĭa ĭe mare dulśață
— slak je dobar samo da se daje svinjama, za njih je to velika poslastica [Por.]


   BUÓLD /bold/ (i. m.) — бодља

* buoldu fusuluĭ đi tuors
— vrh vretena za predenje

* buoldu lu kalkîńu muori ĭe askuțîț, da kalkîńu ĭe îń patru muke, fakut đin oțăl đi rang
— bad ostanca vodeničnog vretena je oštar, a ostanac je četvorostrano iskovan od čelične ćuskije [Por.]


   BUÓNȚ /bulz/ (i. s.) — шароње

* buonțu ĭe măĭ dulśe kînd un parśiel đi brînḑă tare șî sarată baź într-un vîžmîk đi koļașă kaldă, fakută đin kukuruḑ alb, șî laș kîta sî șćia pănă brînḑa-ĭa nu sa muaĭe
— „bonc” je najslađi kada krišku slanog i tvrdog sira uvaljaš u parče toplog kačamka, naopravljenog od belog kukuruza, i pustiš malo da stoji dok se sir ne smekša [Por.]

* la kopilo-sta śeva nuĭe pi vuoĭe, prĭa mult stă buonț în kuot, șî nu vorbĭașće ku ńima
— ovom detetu nešto nije po volji, dugo stoji u ćošku nadureno i ne govori ni sa kim [Por.]


   BUÓRDĂ /bordo/ (prid.) — бордо

* am farbuit tuortu în buordă
— obojila sam pređu u tamnocrveno

* mi drag sî puort kamașă în buordă
— volim da nosim bordo košulju [Crn.]

* buordă, ruoșu ka bužuoru, așa ḑîśa mama đi farba-ĭa
— bordo, crveno kao božur, tako je govorila baba za tu boju [Por.]


   BUÓRŚ /borș/ (i. s.) — боршч

* buorśu a fuost ḑamă đi pruńe đi tuamnă: kînd fĭerb pruńiļi în śubăr, sa ĭa komina-ĭa sa mĭastîkă ku uasă ku tuot, sa sarĭaḑă, șî sa manînkă ku koļașa
— boršč je bila čorba od šljiva: kad šljive provru u kaci, uzme se ona komina i promeša se zajedno sa koščicama i sa svim, posoli se i jede sa kačamakom

* đin buorś s-a fakut șă oțăt ku kare s-a akrit krîstavĭețî, piparka or varḑa đi ĭarnă
— iz boršča se pravilo i sirće, kojim su se kiselili krastavci, paprika ili kupus za zimu [Por.]


   BUÓT /bot/ (i. m.) — њушка

* s-a lovit la buot
— povredio je njušku [Hom.]

* sa ļinźe pi buot
— (fig.) oblizuje se (=omastio brk, pa se oblizuje) [Por.]

* Buotu Krakuluĭ
— (top.) (dosl.) „kraj kose”, brdašce u Sigama; čest toponim u planinskim selima [Hom.]

* śuaka are vîr, da kraku are buot
— čuka ima vrh, a kosa kraj

* buata-sta đi pasuĭ n-are buot kum trîabe
— ova motka za mlaćenje pasulja nema vrh kako treba [Por.]


   BUÓU /bou/ (i. m.) — во

* buou ĭe biku lu kare sînt batuće kuaĭļi, să nu sară pi vaś, numa să fiĭe bun đi lukru
— vo je bik kome su stucana jaja, da ne bi mogao da skače na krave, već da bude dobar za rad

* tare ka buou
— jak kao vo [Por.]


   BUÓŽ /boz/ (i. m.) — бурјан

* sa înkis poćaka đi buož
— burjan je zakrčio stazu

* în Osńiśa buož uskaț sî kuļeg đi fokorĭaļe la Žuoĭ marĭ
— u Osniću suvi burjan se sakuplja za vatre na Veliki četvrtak [Crn.]

* đin buož bufańi fak pekmĭez
— od burjana Bufani spremaju pekmez [Buf.]


   BURÁ /bura/ (gl.) — кишити

* afară burîĭe, ĭa umbrĭelu
— napolju pada sitna kiša, ponesi kišobran [Crn.]

* nu sa puńe pluaĭa, numa o să bure ka đin śață udă
— neće udariti kiša, samo će sitno sipiti kao iz vlažne magle [Por.]


   BURATÚRĂ /borâtură/ (i. ž.) — сперма

* ĭ-a dat đin mînă, ș-a umplut pătura đi buratură
— onanisao je, i napunio ćebe spermom [Por.]


   BÚRĂ /bură/ (i. ž.) — измаглица

* pluaĭe marunțîkă
— sitna kišica

* pin bura-sta nuĭeș ńiś ud ńiś uskat
— po ovoj izmaglici nisi ni mokar ni suv [Crn.]

* bură ĭe un fĭeļ đi śĭață ku ploiță
— bura je jedna vrsta magle sa kišicom [Por.]


   BÚRĆA /burcea/ (pej.) — трбоња

* burća sa ḑîśe đi uom ku burta mare
— burća se kaže za čoveka koji ima veliki stomak [Por.]


   BURĆIKANUÓS /burduhănos/ (prid.) — трбушаст

* dukenźiu nuostru ĭe koźa burćikanuos
— naš dućandžija je prilično trbušast [Crn.]

* uom burtanuos, are burtan boznakît
— trbast čovek, ima ogroman stomak [Por.]


   BURĆÍLĂ /burtilă/ (i. ž.) — трбоња

* burćilă ĭe aăla kare ĭe ku burta mare, kare ĭe burtanuos
— burčilo je onaj koji ima veliki stomak, koji je trbušast [GPek]


   BURDÚF (i. s.) ● v. burduș [Buf.]

   BURDUKÁLĂ /burducală ?/ (i. ž.) — прња

* adună-ț burdukaļiļi, șî ĭeș afară
— pokupi svoje prnje, i izađi napolje [Crn.]


   BURDÚȘ /burduf/ (i. m.) — мех

* țĭgańi ku burdușu a suflat în fuok, ș-a fakut svrĭađiļe
— Romi su mešinom raspirivali vatru i kovali svrdla [Crn.]


   BURGÍĬE /burghiu/ (i. ž.) — бургија

* dăm burgiĭa să fak o gaură în parĭaće
— daj mi burgiju da izbušim jednu rupu u zidu [Hom.]


   BURÍK /buric/ (i. s.) — пупак

* kopilu kînd să fače i-să taĭe buriku, și să ļagă
— kad se dete rodi, pupak mu se odseče, i uveže

* la noĭ buriku să păstrează, așa ĭe običaĭu
— kod nas se pupčana vrpca čuva, takav je običaj [Kmp.]

* đemult, aĭ batrîń în Porĭeśa, a taĭat buriku pi rastău
— nekada, stari Porečai su sekli pupak na palici jarma [Por.]

* buriku ďeșťuluĭ
— jagodica prsta [Kmp.]

* atîta źier a fuist, đi mi s-a îngĭețat buriku źeĭśtuluĭ
— toliki mraz je bio da su mi se zaledila jagodica prsta [Por.]

* akolo ĭe buriku pomîntuluĭ
— tamo je najplodnija zemlja [Kmp.]


   BURÍU /buriu/ (i. s.) — бурило

* în buriu kure rakiĭa la kazan
— u burilo teče rakija sa kazana [GPek]


   BURĬÁĆE /burete/ (i. m.) — гљива

* la nuoĭ pră duos ĭastă mulț burĭeț
— kod nas u šumi ima mnogo pečuraka

* burĭețî aĭ ĭuț îs buń dăkă să frig în ćigańe ku uavă
— bele mlečne pečurke su ukusne, ako se prže sa jajima u tuganju

* burĭețî aĭ ńegri krĭesk pră fag
— bukovača raste na bukvi [Hom.]

* burĭaćiļi dă pi ļemn, da śuparka pi kîmp
— pečurka niče na drvetu, a gljiva na zemlji [Por.]


   BURĬÁĆE GALBIN /burete galbin/ (i. m.) — лисичарка

* burĭeț đ-aĭ galbiń sînt śupĭerś galbińe ka śara
— lisičarke su pečurke žute kao vosak

* burĭeț đ-aĭ galbiń sa măĭ kĭamă șî burĭeț đi pin sfińak
— lisičarke se još zovu i pečurke iz crnog grabišta [Por.]


   BURĬÁĆE ĬUĆE /iuţar/ (i. m.) — млечњача

* burĭaće ĭuće ĭe śuparkă albă, pļină đi lapće, kare dă pin padure
— mlečnjača je bela pečurka, puna mleka, koja raste po šumi [Por.]


   BÚRKĂ /burcă/ (i. ž.) — капут

* kînd ĭe frig, uamińi înbrakă burka
— kad je hladno, muškarci oblače kaput

* a măĭ ramas kîta đin śuarik, șî s-a rugat đi kroĭtuorĭ să-ĭ fakă șî o burkiță đi fiu-su
— ostalo je malo od sukna, pa je zamolio krojača da mu sašije i kaputić za sina [Por.]

* muma mĭ-a înpļećit burkă đe lînă
— majka mi je isplela džemper od vune

* babă Ĭana fărbuĭe burka
— baba Jana farba džemper

* burka đe lînă ĭe kalduruăsă
— džemper od vune je topao [Crn.]


   BURTÁN /burtan/ (i. m.) — желудац

* ĭel ĭe fiu lu Ĭanku Burtan
— on je sin Janka Trbonje [Por.]


   BURTANUÓS /burtos/ (prid.) — трбушаст

* burtanuos ĭe uom ku burta mare
— trbušast je čovek sa velikim stomakom

* uamiń burtanuoș đemult n-a fuost mulț, kî tuoț a fomit, ș-a fuost uskaț
— trbušastih ljudi je nekada bilo malo, jer su svi gladovali, i bili mršavi

* baluonu đi apă ĭe burtanuos, da kila nu
— balon za vodu je trbušast, a flaša nije [Por.]


   BÚRTĂ /burtă/ (i. ž.) — трбух

* are durĭerĭ la burtă
— ima bolove u stomaku

* ma duare burta
— boli me stomak

* burta muaļe
— (anat.) donji deo stomaka, meki trbuh

* burta mikă, burta „pi žuos”
— „mali stomak”, „donji stomak”: (euf.) deo tela sa genitalijama, u (izr.) „one stvari”, naročito „ženske stvari” [Por.]


   BURTUÓŃ /burtă/ (i. s.) — трбушина

* arĭe burtuoń, ka kînd la arańit ku laturĭ
— ima stomačinu kao da su ga hranili pomijama [Crn.]


   BURUĬÁNĂ /buruiană/ (i. ž.) — лековита биљка

* ku śe buruĭană aĭ vinđakat taĭatura la mînă?
— kojom si biljkom izlečio posekotinu na ruci ?

* akuma ĭe vrĭamĭa đi kuļes buruĭańe
— sad je vreme za berbu lekovitog bilja

* romańița șî kuada mîțuluĭ sînt buruĭańe đi durĭarĭe la burtă
— kamilica i hajdučka trava su lekovite biljke protiv bolova u stomaku [Crn.]


   BURUNDẮU (i. m.) ● v. borîndău [Por.]

   BUSKOFÍ /boscofi ?/ (gl. p. ref.) — мрљати

* nu șćiĭe sî văruĭe, numa buskofĭașće parĭețî
— ne zna da kreči, samo razmazuje zidove [Por.]


   BUSKOFĬÁLĂ /boscofeală ?/ (i. ž.) — мрља

* kopilo-sta a fakut numa o buskofĭală în svĭeskă đi șkuală
— ovo dete je napravilo samo neku mrlju u školskoj svesci

* a fakut o buskofĭală đi ḑamă, pućem numa s-o lupadăm la puorś
— napravila je bućkuriš od čorbe, možemo samo da je bacimo svinjama [Por.]


   BUSKOMĬÉĻŃIȚĂ /boscomelniţǎ/ (i. ž.) — бускомелница

* buskomĭeļńiță ie lumanarĭe numarată ku ungiĭa, kă la pomană trîabe să fiĭe tuot la număr
— boskomelnica je sveća, na kojoj je noktom urezan određen broj recki, jer na pomani treba sve da bude na broju [Por.]


   BUSUĬUÓK /busuioc/ (i. s.) — босиљак

* fir đi busuĭuok
— struk bosiljka

* busuĭuok ĭe buĭađe sfîntă
— bosiljak je sveta biljka

* niś un đeskînćik nu puaće fara busuĭuok
— ni jedna bajalica ne može bez bosiljka

* busuĭuoku ćimpuluĭ
— vrsta bosiljka [Por.]

* busuĭuoku kaluluĭ
— divlji, „konjski” bosiljak (Jasikovo) [GPek]


  BUȘ /floricele/ (i. m.) — кокице

* bușî la nuoĭ să fak dîntr-o suartă dă kukuruḑ da-l galbin ku buobu mik
— kokice se kod nas prave od jedne vrste žutog kukuruza sa sitnim zrnom [Hom.]


   BÚȘ /cocoloș/ (i. s.) — грудва

* bușu ĭe kokoluoș mare đe zapadă muaļe, kare sa faśe kînd sa ĭa kokoluoș mik șă sa tîvaļeașće đin vîru śuośi-n vaļe, șî ĭel krĭașće boznakît, adunînd pi drum zapadă ļipiśuasă
— buš je velika grudva mekog snega, koja nastaje kada se uzme mala grudva i valja se s vrha brda na dole, i naraste bogzna koliko, skupljajući usput lepljivi sneg

* fînkă dupa buș ramîńe luoku đizgoļit, đemult așa s-a kurațat ļivĭeḑîļi đe zapadă, đi sî puată uoĭļi să ažungă la ĭarbă, înga pănă nu sa topĭașće zapada
— pošto iza „buša” ostaje ogoljen teren, nekada su se tako čistile livade od snega, da bi ovce mogle da dođu do trave još dok se sneg ne otopi

* a dus la muoș koźa mare buș đi ĭaskă
— doneo je dedi poveći komad truda [Por.]


   BUȘĆÁN /buștean/ (i. m.) — пањ

* am tîrsît pođina, șî mĭ-a măĭ ramas numa ńișći bușćeń đi skuos
— istrsio sam padinu, i ostali su mi samo još neki panjevi za vađenje

* am ḑîaśe bușćeń đi viĭe
— imam deset čokota vinove loze [Por.]

* aĭa śi ĭe în Poreśĭa bușćan, la nuoĭ sa kĭamă buśim, da bușćeńi la nuoĭ sînt rîdaśińiļi kare ramîn șî putraḑăsk dupa buĭeḑ, kînd buĭađa sa uskă
— ono što je u Poreču „buščan”, kod nas je „bučim”, a mi „buščan” zovemo korenje biljaka koje je ostalo da truli u zemlji, kad se biljka osuši (Jasikovo) [GPek]


   BUȘĆORUÁGĂ /boșorog/ (i. ž.) — страћара

* bușćoruagă ĭe koļibă batrînă, urńită
— straćala je stara oronula kuća (Tanda) [Por.]

* bușćoruog, koļibă batrînă, spartă, în kare traźe în toaće părțîļi
— stara oronula koliba, u kojoj duva na sve strane (Leskovo) [GPek]


   BUȘĆURUÓG /bușciorog ?/ (i. m.) — вир

* la Ćimuok ĭastă mulće bușćuruogurĭ marĭ, buńe đi skaldat
— na Timoku ima mnogo velikih virova, dobrih za kupanje [Crn.]


   BUȘŃÁK /bușneac/ (i. ž.) — прашина

* s-a fakut bușńak ka la mașîna đi traĭrat
— digla se prašina kao na vršidbi

* kum nu ći îńakă atîta bușńak?
— kako te ne guši tolika prašina? [Crn.]

* batu vîntu, șî rîđikă bușnariĭe boznakîtă
— dunu vetar, i podiže ogromnu prašinu [Por.]


   BUŚÁUĂ /bucea/ (i. ž.) — наглавак

* buśaua ĭe fakută đi kovaś, ka un ińel đi fĭer
— „bučava” je nalik na gvozdeni prsten, koji su izrađivali kovači

* buśaua la buśin sa faśe đin suok, kî ĭel ĭe îngăurit gata
— pisak za rikalo pravi se od zove, jer ona već ima gotovu rupu [Por.]


   BÚŚIM /bucium/ (i. m.) — главчина

* buśim ĭe kăpățîna la rotă đi kar, or la rota đi moră
— glavčina je deo kolskog točka, ili vodeničnog kola [Buf.]

* buśimu ĭe bușćanu kare ramîńe în pomînt kînd taĭ ļemnu đen piśuare
— bučim je deo drveta koji ostaje uz koren kada se stablo poseče (Jasikovo) [GPek]


   BÚŚIN /bucium/ (i. m.) — рикало

* buśinu sî faśe primovara, kînd ĭe ćeĭu-n mîzgă
— rikalo se pravi u proleće, kad je lipa u sokovima [Crn.]

* buśinu a fakut pîkurari, pănă a pazît uoĭiļi
— rikalo su pravili pastiri, dok su čuvali ovce [Por.]


   BUŚIŃÍȘ /buciniș/ (i. s.) — кукута

* buśińișu are dudă marĭ, krĭașće înalt
— kukuta ima dugačke cevi, raste visoko [Por.]


   BUTAVÍ /umfla/ (gl. p. ref.) — надути

* baba a-nśeput a butavi la firĭe, n-o să traĭaskă mult
— babi je počelo da natiče lice, neće dugo da živi

* mare zîpușală, sa butavĭesk vićiļi la pulpĭe
— velika je sparina, stoci će da nateknu vimena [Por.]


   BUTAVÍT /umflat/ (prid.) — отечен

* tuot ĭe butavit đi bĭare
— sav je natečen od pića [Por.]


   BUTAVITÚRĂ /umflătură/ (i. ž.) — отеклина

* am kaḑut pi gĭață, șă am pi șuold o butavitură mare
— pao sam na ledu, i imam na butuni veliku oteklinu [Por.]


   BUTAVĬÉLĂ /umflare ?/ (i. ž.) — отеклина

* la bîtrîńață, ĭasă butavĭaļe măĭ mult pi supt uokĭ
— u starosti, izbijaju otoci najviše ispod očiju

* o butavĭelă đi uom, să n-aĭ trĭabă ku ĭel
— neki naduvenko, da nemaš posla s njim [Por.]


   BUTÓĬ (i. s.) ● v. butuoń [Kmp.]

   BUTORKUÓS /buturos/ (prid.) — шупљикав

* ļiemno-sta ĭe butorkuos, nuĭe bun đi trabuĭală
— ovo drvo je šupljikavo, nije za upotrebu [Crn.]

* gruoso-sta ĭe butorkuos, bun ĭe đi stupină
— ovo deblo je šuplje, dobro je za košnicu [Por.]


   BUTUÁRKĂ /butoarcă/ (i. ž.) — дупља

* a pitulat bańi în butuarkă
— sakrio je pare u šupljem stablu [Hom.]

* (ver.) în butuarkă traĭașće zmău ku zmauaĭka-luĭ
— u duplji stabla živi zmaj sa svojom zmajevicom

* đemult s-a pĭerdut golîmbi ś-a trait pin butuorś
— odavno su nestali golubovi koji su živeli po dupljama [Por.]


   BUTUÓŃ /butoi/ (i. m.) — буре

* butuoń đi vin
— bure za vino

* butuoń đi rakiu
— bure za rakiju

* butuońu muori
— badanj, vodenično bure [Crn.]

* butuońu muori rumîńi đemult a fakut đin butuarkă, lungă pista șasă-șapće pașurĭ, șă îngustă la vîr
— badanj su Vlasi nekada izrađivali od šupljeg debla, dužine preko šest-sedam koraka, i suženog pri vrhu

* butuarka taĭată đi butuoń s-a ars bińe pi đinuntru, ku fuok đi tîrș uskaț
— šuplje drvo isečeno za badanj, paljeno je s unutrašnje strane vatrom od suvaraka

* în vîru butuońuluĭ a-nțapat un fĭeļ đi gaļiată kare sa kĭame śutură
— na uži kraj badnja nabijala se vrsta cipuna koja se zove kablina

* śutura avut gaură la masură, da în ĭa sa bagat gaļeț măĭ strîmće or măĭ larź, pi kum a fuost apa đi tare
— kablina je imala otvor po meri, a u nju se nabijali cipuni različitih otvora, prema tome koliko je voda bila jaka [Por.]


   BUTURÁ /butura/ (gl. p. ref.) — мутити

* kînd țî sa va butura vinu în butuoĭ, o să vĭeḑ sîngur kă butuoĭu nu țî bun
— kad ti se bude pokvarilo vino u buretu, sam ćeš videti da ti bure ne valja [Por.]


   BUTURÍ /buturi ?/ (gl.) — набасати

* buturiĭ pistă uom pi kare nu l-am vaḑut đin kopilariĭe
— nabasao sam na čoveka koga nisam video još od detinjstva

* buturiĭ pistă aĭa baș śe-m trîabĭe
— neočekivano sam naleteo baš na ono što mi treba [Crn.]


   BUTUIT /buturit/ (prid.) — мутан

* labdă butuoĭu, ĭară-n ĭel s-a buturit tuot
— baci bure, opet se u njemu sve zamutilo (Tanda) [Por.]


   BUTURUÁGĂ /buturugă/ (i. ž.) — пањ

* s-a dus să skuată vro buturuagă đin drum, să nu-ĭ rastuarńe karu ku fîn
— otišao je da iskopa neki panj sa puta, da mu ne preturi kola sa senom [Por.]


   BUZDUÁKĂ /bâzdoacă/ (i. s.) — тупан

* a trait la nuoĭ un uom pi kare la poļikrit Ĭuakă Buzduakă, kă a fuost, saraku, uom prostovan
— živeo kod nas neki čovek koga su zvali Joka Buzdoka, jer je, siroma, bio čovek priprost [Por.]


   BUZDUGÁN /buzdugan/ (i. s.) — буздован

* șî traźe Miluș buzduganu, șî ăĭ sparźe kapu la turk
— i potegne Miloš buzdovan, i razbije Turčinu glavu (iz nar. prip.)

* ma rugaĭ đi ĭel s-îm fakă un maĭ, să bat la parĭ în gard, da ĭel mĭ-a fakut un buzdugan, ma duk să dau pi kap ku ĭel
— molio sam ga da mi napravi malj, da nabijem kočeve u ogradi, a on mi je napravio neki buzdovan; idem da ga njime mlatnem po glavi

* veśińi aĭ miĭ sînt ńișći buzdugań, nu măĭ puoț ć-a tăĭnuĭa ku iĭ
— moje komšije su neki buzdovani, ne može (š) (se) razgovarati sa njima

* fuź, soro, înkolo, kă mi sa skuală pîrdańiku đi buzdugan, șî o sî fiĭe beļauă!
— beži tamo, sele, jer će mi se dići prokleti buzdovan, pa će biti belaja! [Por.]


   BUZMEŃÍT /buzumienit/ (prid.) — збуњен

* a baut prîamult, ș-akuma ĭe buzmeńit
— pio je previše, pa je sada mamuran

* śe ć-aĭ buzmeńit?
— zašto si se zbunio?

* m-am buzmeńit kînd ĭ-am vaḑut
— zbunio sam se kada sam ih video [Hom.]


   BUZUMFLÁ /bosumfla/ (gl. p. ref.) — дурити се

* kînd ĭeram mik, am șćut ma buzumfla đi fiĭe śe
— kad bejah mali, znao sam se duriti za bilo šta [Por.]


   BUZUMFLÁT /bosumflat/ (prid.) — надурен

* śe stă kopilo-sta buzumflat?
— što li je ovo dete nadureno? [Por.]


   BÚŽUOŃ /ţâșnitură/ (i. m.) — млаз

* s-a rupt mațu, ș-a bîșńit un bužuoń dă apă
— puklo je crevo, i kuljnuo je mlaz vode [Hom.]


   BUŽUÓR /bujor/ (i. m.) — божур

* a-nflurit bužuoru đi pi kîmp
— procvetao je poljski božur

* ruoșu ka bužuoru
— crven kao božur

* bužuor đin građină
— božur iz bašte [Crn.]


   BUŹÁK /bugeac/ (i. ž.) — буџак

* kopiļe, nu ći baga-n buźako-la akolo
— dete, nemoj da ulaziš u taj budžak tamo

* pi lînga kasa luĭ numa ńișće buźakurĭ
— oko njegove kuće samo neki budžaci [Por.]


   BUȘÎNARÍĬE /bușneác/ (i. ž.) — прашина

* nu rîđika atîta bușînariĭe
— ne diži toliku prašinu

* mi s-a înplut nasu dă bușînariĭe
— napunio mi se nos prašine [Hom.]

* a trĭekut un kîmiuon ka sfulđiru, șî s-a rîđikat o bușnariĭe ku tuot dupa ĭel
— projurio je jedan kamion kao munja, i podigao se čitav oblak prašinčine za njim [Por.]

ț

  ȚAK! /ţac!/ (uzv.) — цак!

* veńi ku fuarfiśiļi-n mînă, și - țak! - taĭe ața
— došao je sa makazama u rukama, i - cak! - preseče konac   [GPek]


   ȚAKAĬÁLĂ /ţăcăială/ (i. ž.) — цактање

* am un śas batrîn, ăl țîn pi parĭaće în suobă, da țakaĭala iĭ s-auđe tumu obuor
— imam jedan stari sat, držim ga na zidu u sobi, a kucanje mu se čuje čak u dvorištu [GPek]


   ȚÁKLĂ /sticlă/ (i. ž.) — стакло

* mi s-a spart țakla la pĭenđeră
— razbilo mi se staklo na prozoru [Res.]


   ȚAMBALẮU /tămbălău/ (i. s.) — гужва

* ńișći bĭețîuoș la bîlś s-a luvat la bataĭe, uńi a sarit să-ĭ đispartă, alțî sî sa bată, șî s-a fakut un țambalău ku tuot đi žîndari abĭa la spart
— neke pijanice su se potukle na vašaru, jedni su skočili da ih razdvoje, drugi da se biju, pa se stvorila opšta gužva koju su žandari jedva rasturili (Tanda)

* asară la uoră s-a luvat la gîlśao ńișće baĭaț, a fakut tămbalău ș-a strîkat visaļiĭa
— sinoć su se na igranci posvađali neki momci, napravili su gužvu i pokvarili veselje (Topolnica) [Por.]


  ȚAMTAĻE /ţămtale/ (uzv.) — поздрав

* kînd sa-ntîńiesk duoĭ kunoskuț în drum, unu ḑîśe „Bună kaļa!”, da alalalt iĭ mulțamĭașće ku „Țamtaļe!”
— kad se sretnu dva poznanika na putu, jedan kaže „Buna kalja!” (=Sretan put!), a drugi mu se zahvaljuje sa „Camtalje!” [Por.]


   ȚÁNDÎRĂ /țandără/ (i. ž.) — треска

* kînd a spart la ļamńe, a sarit o țandîră șî ĭ-a dat în uokĭ
— kad je cepao drva, iskočila je jedna treska i udarila ga u oko [Por.]


   ȚANGÍU /ţanțoș/ (i. m.) — кицош

* țangiu, marĭeț, kare ka ĭel
— kicoš, doteran, ko je kao on [Por.]


   ȚANKÚȘ /ţăncușă/ (i. m.) — клин

* a batut un țankuș sî înțapeńaskă sakurĭa în držală
— nabio je jedan klin da pričvrsti sekiru za držalje [Crn.]


  ȚAP /ţep/ (i. s.) — бодља

* am mĭers đeskulț pista kîmp, șî m-am înbrukat într-un țap
— išao sam bos preko polja, i nagazio sam na jedan šiljak [Buf.]


  ȚAP /ţap/ (i. m.) — јарац

* asta vuorbă s-auđe la nuoĭ pin kînćiśe, nuĭe a nuastră, kî nuoĭ la țap iĭ ḑîśem pîrś; puaće fi kă ń-a veńit đi la Kraĭna, țarańi așa kĭamă pîrśu
— ova reč se kod nas čuje u pesmama, nije naša jer mi jarca zovemo „prč”; možda nam je došla iz Krajine, jer Carani tako zovu jarca (kaz. iz Tande u Gornjem Poreču) [Por.]


   ȚAPÁŃIȚĂ /așchie/ (i. ž.) — цепаница

* a spart la ļamńe-n padurĭe, ș-a fakut țapîăńiț đi vinḑare
— cepao je drva u šumi, i pravio je cepanice za prodaju [Por.]


   ȚAPÁRE /ţepar ?/ (i. s.) — ам

* țaparĭa ĭe ma kare mult ușurĭaḑă kînd sa înpinźe vrun tovar grĭeu
— capare je am koji mnogo olakšava kada se gura neki težak teret [Bran.


   ȚÁPĂ /ţeapă/ (i. ž.) — стожер

* țapa ĭe par lung karĭe sî baće în pomînt, șî pi lînga kare sa gramađiașće klańa
— stožer je dugačak kolac koji se nabije u zemlju, i oko koga se dene stog

* spiku đi grîu arĭe țîapĭe lunź, da uorḑu șî mîĭ lunź
— klas pšenice ima dugačke osti, a ječam još duže [Crn.]

* s-a rîsturnat klańa ku fîn, k-a grîmađito la o pođină, da țapa a fuost supțîrĭe, șî đin ļiemn putrîd, șî s-a kurmat pista mižluok
— preturio se plast sena, jer je bio sadenut na padini, a stožer je bio tanak, od trulog drveta, i prelomio se po sredini [Por.]


   ȚAPEŃÍĬE /ţepenie/ (i. ž.) — снага

* marĭe țapeńiĭe ĭe în buoĭ karĭe puot sî tragă tovar grĭeu
— velika je snaga u volovima koji mogu da povuku težak teret

* țapeńiĭa ĭepuruluĭ ĭe-n pișuarĭe
— snaga zeca je u nogama [Crn.]

* kînd îș flomînd, or bolnau, n-aĭ ńiś o țîpeńiĭe
— kad si gladan, ili bolestan, nemaš nikakvu snagu [Por.]

* sfuara gruasă arĭe mîĭ marĭe țapeńiĭe đi kît a supțîrĭe
— debeo konopac ima veću jačinu od tankog [Crn.]

* măĭ mare țîpeńiĭe avut lumĭa đemilt, đi kît nuoĭ akuma
— veću izdržljivost su imali ljudi nekada, nego mi sada [Por.]


   ȚAPÍN /ţapină/ (i. s.) — цепин

* țapinuĭe fakut đi fĭer, are kuadă lungă, șî taiș întuors în źuos
— cepin je napravljen od gvožđa, ima dugačku dršku, i sečivo okrenuto na dole [GPek]


   ȚAPÍȘ /ţăpiș/ (prid.) — усправан

* ḑîśem đi śeva kî ĭe țapiș kînd ĭe țapîn, șî stă đirĭept în sus
— kažemo za nešto da je „capiš” kada je čvrsto i stoji uspravno [Por.]


   ȚAPĻÍGĂ /ţăpligă/ (i. ž.) — цепаница

* am spart ļamńiļi, am fakut țapļiź șî ļ-am vindut
— iscepao sam drva, napravio sam cepanice, i prodao [Crn.]

* în tuota ḑîu vińe fiu-mĭu, șî-n skurtă țapļiźiļi sî ļi puot baga-n șporĭet
— svaki dan mi dolazi sin, i krati mi cepanice da ih mogi ubaciti u šporet [Por.]

* mi s-a înțapat o țapļigă supt ungiĭe
— zabola mi se cepljika pod nokat [Crn.]


   ȚAPUÓS /ţepos/ (prid.) — бодљикав

* am samînță đi grîu, ama nu l-aș samana kî ĭe prĭa țapuos ș-amunkă sî ļagă snuopi
— imam seme pšenice, ali ga ne bih sejao jer ima duge osti, pa se teško vezuje u snopove [Crn.]


   ȚAPÚȘ /țepușă/ (i. s.) — бодљика

* țapuș ĭe un loman ku vîru askuțît
— bodljika je neki predmet sa šiljatim vrhom [Por.]


   ȚÁRĂ /ţară/ (i. ž.) — држава

* đi șasă ań am trekut triĭ raturĭ, pistă triĭ țîărĭ, ș-am ažuns đi unđe am pļakat
— za šest godina prošao sam kroz tri rata, preko tri države, i vratio se odakle sam krenuo [Crn.]

* țară strină
— tuđa zemlja, druga država; inostranstvo

* Țara rumîńaskă
— Vlaška [Por.]


   ȚARĂ /ţeară ?/ (i. ž.) — даћа

* țara ĭe pomană kare sa dîă la-l muort în ḑîua-ĭa kînd ăl îngruapă
— „cara” je daća koja se namenjuje pokojniku na dan kada ga ukopaju [Por.]


   ȚARÍNĂ /ţarină/ (i. ž.) — царина

* la Țarină nu ma-ĭastă kăș, d-aśĭa pļiakă luokuriļi
— na Carini više nema kuća, odande počinju njive

* la Țarină în tuotdăuna ĭarna ĭastă naĭmĭeț, da vara luokuriļi îs pļińe dă apă
— na Carini su svake zime veliki smetovi, a leti su njive pune vode [Hom.]

* țarînă s-a kĭemat ușa lu gard đi stobuorĭ, ku kare đi vrodată a fuost îngrađit tuot satu
— carina je naziv za vrata kroz koja se ulazilo u ogradu od kolja, kojom je nekada bilo ograđeno celo selo [Por.]


   ȚARḮNĂ /ţărână/ (i. ž.) — земља

* kînd faś mușuruoń la kukuruḑ, gramađașće țarînă la radaśină
— kad zagrćeš kukuruz, nagomilaj zemlju oko korena [Crn.]

* kînd sa-ngruapă al muort, sa lapîdă kîta pomînt pi ļagînu luĭ, șî sa ḑîśe să-ĭ fiĭe țarîna ușuară
— kada se pokojnik spušta u grob, baca se malo zemlje na njegov sanduk, i kaže se neka mu bude laka zemlja [Por.]


   ȚÁRK /ţarc/ (i. m.) — сеник

* am îngrađit klańa ku țarku, sî nu manînśe vićiļi fînu
— ogradio sam plast senikom, da stoka ne pojede seno [Crn.]

* bagă mńiĭi-n țark, să nu sugă uoiļi pănă nu ļi mulźem
— zatvori jagnjiće u obor, da ne sišu ovce dok ih ne pomuzemo [Por.]


   ȚARÚȘ /ţăruș/ (i. m.) — шиљак

* am mĭers điskulț, șî ma-nbrukat într-un țaruș đi spińe
— išao sam bos, i naboo sam se na jedan šiljak od trna

* đin kîta s-îm skuată uoki un țaruș đin krĭangă frîntă
— umalo da mi izbije oči patrljak jedne slomljene grane [Crn.]

* krĭanga alu spińe pļină ĭe đi țarușă
— trnova grana puna je bodlji [Por.]


   ȚASÁ /ţese/ (gl. p.) — ткати

* muma ĭe akas, numa śe n-anśeput țasa
— majka je kod kuće, samo što nije počela tkati

* șćiu sî țîăs kî ma-nvațat muma
— znam da tkam jer me naučila majka

* nu stîă pi luok, numa țîasă-n tuaće părțîļi
— ne drži ga mesto, samo se frćka na sve strane [Crn.]


   ȚASÎTÚRĂ /ţesătură/ (i. ž.) — тканина

* țasîtură đin kîńipă ĭe koźa aspră
— tkanina od konoplje je prilično oštra

* țasîtură đi śuarik muara sî fiĭe batută bińe
— tkanina za sukno mora da bude dobro sabijena [Crn.]


   ȚASÚT /ţesut/ (i. m.) — ткање

* la nuoĭ muĭeriļi s-apukă đi țasut dupa Sveći Ńikuola đi ĭarnă, orĭe dupa Sveći Ĭovan
— kod nas žene počinju da tkaju posle Svetog Nikole, ili posle Svetog Jovana

* țasutu puaće sî fiĭe în duauă, ore-n patru iță
— tkanje može biti u dve ili u četiri niti [Crn.]


   ȚASÚT /ţesut2/ (prid.) — ткан

* nu măĭ kată ńima păturĭ țasuće
— ne traži više niko tkane ponjave [Por.]


   ȚÁUĂ /ţeavă/ (i. ž.) — цев

* ĭerĭ mi s-a frînt o țauă la pĭađika đi traktur
— juče mi se polomila jedna cev na kočnici traktora

* fakuĭ kîća țîăvĭ đi suok, k-o sî-ĭ trîabĭe mumi sî pună baćala kînd va țasa
— napravio sam nekoliko cevi od zove, jer će trebati majci da namotava potku kada bude tkala [Crn.]

* țaua s-a fakut đin bît đi suok, da modua a skuos ku razbiku đi kuor uskat
— cev se pravila od zove, a srž se vadila arbijom od suve drenovine

* țauă đi ļiemn
— drvena cev

* țauă đi fĭer
— metalna cev

* țauă đi sovĭaĭkă đi razbuoĭ
— cevka za tkački čunak [Por.]


   ȚAURÍKĂ /tub/ (i. ž.) — чаура

* gasîĭ o țaurikă đi plumb đi pușkă
— našao sam čauru od puščanog metka

* da kît va fi țaurika đi tun?
— kolika li je topovska čaura? [Crn.]


   ȚĂLUÍ /?/ (gl.) — лајати

* đestul, nu măĭ țălui la lume
— dosta, nemoj više lajati na ljude (Leskovo) [GPek]


   ȚẮĻINĂ /ţelină/ (i. s.) — крчевина

* am un lukratuorĭ, îm tîrsîașće țăļina
— imam jednog radnika, trsi mi krčevinu [Por.]

* țăļină ĭe kînd sa ară ļivađa măĭ întîń; arĭ la țăļină
— „celina” je kada oreš livadu prvi put; oreš „celinu” (Jasikovo) [GPek]


   ȚĂĻINUÓS /ţelinos/ (mn. țăļinuoș, țăļinuosă) — лединаст

* în moșîĭa-mĭa, pomîntu ĭe țăļinuos
— na mom posedu, zemljište je ledinasto [Por.]


   ȚĂĻIŃÍȘ /ţeliniș/ (i. s.) — лединиште

* s-a pirasît saćiļi, a ramas țăļińiș guol în tuaće părțîļi
— sela su opustela, ostale su gole ledine na sve strane [Por.]


   ȚẮŃIK /țănic/ (i. m.) — цедиљка

* țăńik a fuost un parśel đi kîrpă pin kare sa străkurat śanușa
— cediljka je bila parče platna kroz koje se cedila ceđ [Por.]


   ȚẮRMUR /ţărmure/ (i. m.) — узвишење

* pi drumu kîtra munće, ĭastă un țărmur ku pripur mare, no-l trĭeś ku karu fara doa parĭekĭ đi buoĭ
— na putu prema planini, ima jedno uzvišenje sa velikim usponom, ne možeš da ga pređeš kolima bez dva para volova [akc.


   ȚĂRMURÍ /ţărmuri/ (gl. p. ref.) — уздизати (се)

* dupa pouod sa țărmurĭașće pomîntu unđe a dus apa namuol
— posle poplave stvore se brežuljci tamo gde je voda nanela mulj [Por.]


   ȚĂROVÁNA /Ţerovana/ (i. ž.) — Царована

* sa puvestîașće kî la Țărovana în vrĭamĭa lu rimļeń a fuost rudnik, or kă kuzńiță
— priča se da je na Carovani u vreme Rimljana bio rudnik, ili kovačnica (Crnajka) [Por.]


   ȚĂSÁ /ţese/ (gl. p.) — ткати

* ar fi bun kînd muĭerļi nuaștre ar puća țăsa ka babiļi nuaștre vrodată
— bilo bi dobro kad bi naše žene mogle tkati kao naše bake nekad

* stîăĭ în luok, nu-m țăsa înkuaś-înkoluo
— smiri se, nemoj mi šetkati tamo-amo

* kopiļe, fi mĭarńik, să nu-ț țîăs una dupa kap
— dete, budi mirno, da ti ne lupim jednu zavrat [Por.]


   ȚĂSATUÁRE /țesătoare/ (i. ž.) — ткаља

* țăsatuarĭa ĭe muĭare kare țîasă în razbuoĭ
— tkalja je žena koja tka na razboju [Por.]


   ȚĂUÓK /căval ?/ (i. m.) — кавал

* țăuok ĭe fluĭer fara duop
— kaval je frula bez čepa

* țăuoku are uopt găurĭ, șasă dă parća dă sus, ka la fluĭer, a șapćiļa ĭe dă źuos la đeađito-l mare, a dă uopt ĭară dă źuos, la urmă, dă đeađito-l mik
— kaval ima osam rupa, šest sa gornje strane, kao kod frule, sedma je s donje strane za palac, a osma je opet sa donje strane, ali na kraju, za mali prst [Mlava]


   ȚĂVUAŚE /ţeavoacă/ (i. ž.) — цевчина

* a skobit o țăvuakă în ļiemn, ĭuo iĭ spun kî ĭe țaua prĭamare, ĭel nu ma krĭađe
— izbušio je jednu cevčinu u drvetu, ja mu kažem da je cev prevelika, on mi ne veruje

* am avut trĭabă ku una, frumuasă muĭarĭe, ama n-avut fluaśe numa țăvuaśe
— imao sam odnos sa jednom, lepa žena, ali nije imala dlake neko cevčine [Por.]


   ȚIȚẮĬKĂ /ţiţeică/ (i. ž.) — љуљашка

* sora a mami kînd s-a dat îm țițăĭkă, a dato prĭa tare și a kazut dupa ĭa și ș-a frînt grumazi, ș-a murit
— majčina sestra kad se popela na ljuljašku, prejako se zanjihala i pala je iza nje, polomila vrat i umrla [Tim.]


  ȚIRKUZ /țircus/ (i. s.) — скандал

* śe uamiń sînt iĭ, numa fak la țirkuzurĭ, sa rîđe tuot satu đi iĭ
— kakvi su to ljudi, samo prave skandale, smeje im se celo selo

* fi uom đi trĭabă, nu faśa țirkuz đin tuot lukru
— budi čovek na svom mestu, nemoj da se brukaš kod svakog posla [Por.]


   ȚÎÁŃIK /ţănic/ (i. m.) — столњак

* înćinźe țîańiku, șî puńe prînḑu
— prostri stolnjak, i postavi ručak [Crn.]

* pin țîăńik a strîkurat ļeșîĭa kînd a spalat skimburļi la albe
— kroz „cenik” su cedili ceđ, kada su prali veš na valovu (Tanda) [Por.]


   ȚÎẮST /ţest/ (i. m.) — вршник

* țîăstu đi bîtrîńață s-a fakut đi pomînt
— vršnik se nekada izrađivao od zemlje

* țîăstu sa astrukă ku spuḑă
— vršnik se pokriva žeravicom [Por.]

* puńe tînaćaua pi śirińe
— stavi vršnik na crepulju [GPek]


   ȚÎȚAÍ /țîțîí/ (gl.) — скакутати

* kopiļe, nu țîțai atîta, sî nu sparź śaua
— dete, ne skakući toliko, da nešto ne razbiješ

* kînd auḑî kî baba o sî vină pi la nuoĭ, țîțai đi drag
— kad je čuo da će baka da nas poseti, poskočio je od radosti

* kînd vaḑu kî-ĭ s-a bagat uoĭiļi mĭaļe în viĭe, porńi sî țîțîĭe đi śudă
— kad je video da su mu moje ovce ušle u vinograd, počeo je da se trese od besa [Crn.]


  ȚÎȚĂ /ţâţă/ (i. ž.) — сиса

* ku așa țîță ar puća sî krĭaskă źemanarĭ
— sa takvim sisama mogla bi da doji blizance

* îĭ mĭarźe lapćiļi đin țîță ka apa đin urśuor, đi aĭa ĭe kopilu marĭe șî kreskut
— teče joj mleko iz dojki kao voda iz testije, zato je dete zdravo i napredno

* đin urśuor apă bĭeĭ pi țîță
— iz testije vodu piješ na usniku [Crn.]

* dă țîță
— doji

* dă țîță la kopil
— doji dete

* dă țîță la sapă
— „doji motiku”: zabušava na poslu, ne kopa, već stoji grudima naslonjen na držalje motike [akc.

* țîțîșuare boldorĭaļe
— jedre, nabrekle, oštre, istaknute sise [Por.]


   ȚÎȚḮNĂ /ţâţână/ (i. ž.) — шарка

* đață ku kraku, șî skuasă ușa đin țîțînă
— udario je nogom i izbio je vrata iz šarki

* (rel.) đemult, kînd s-a-nkinat lumĭa la prazńik, s-a-nkinat în kuot, dupa ușă, întuorș kîtra țîțînă
— nekada, kada su ljudi metanisali na slavi, metanisali su u ćošku, iza vrata, okrenuti ka šarkama [Por.]


   ȚÎȚÎȘUÁRĂ /țîțișoară/ (i. ž.) — сисица

* măĭ dulśe ĭe țîțîșuara kînd krĭașće numa kît s-o kuprinḑ ku mîna
— najslađa je sisica kad poraste samo koliko da je poklopiš rukom

* țîțîșuară ćinîră, boldorĭauă, ažuns fećița đi țukat
— mlada i tvrda sisica, dorasla devojčica za ljubljenje [Por.]


   ȚÎȚUÓS /ţâţos/ (prid.) — сисат

* țîțuasă ka vaka
— sisata kao krava

* fakut ĭe prĭa țîțuos, șî ma ćĭem kî atîrnă vrunđiva
— napravljen je previše šiljasto, i bojim se da će negde da zakači [Por.]


   ȚḮFNĂ /ţâfnă/ (i. ž.) — избочина

* dupa țîfna-ĭa ĭe kasa mĭa
— iz one uzvišice je moja kuća [Crn.]

* țîfnă sa ḑîśe la țărmur askuțît unđe sa-npreună doă ogașurĭ
— „cifna” se kaže za šiljak brežuljka koji se javlja na sastavu dva potoka

* kînd vĭeḑ o pĭatră mare sîngură pi kîmp, ḑîś: „Ăće o țîfnă-n mižluoku kîmpuluĭ!"
— kada vidiš veliki usamljeni kamen na poljani, kažeš: „Evo jedne ’cifne’ na sred poljane!” (Jasikovo) [GPek]

* ći prinḑ ku nasu đi pomînt pănă ĭeș pi țîfnă-n sus
— hvataš se nosom za zemlju dok izađeš uz striminu na gore (Tanda, Rudna Glava) [Por.]

* țîfnă ĭe uom kare sa mîńiĭe đi fiĭe-śe
— „cifna” je čovek koji se ljuti za bilo šta [GPek]


   ȚÎFNUÓS /ţâfnos/ (prid.) — пргав

* numa m-am glumit ku ĭa, n-am șćut kî ĭe atîta đi țîfnuasă
— samo sam se našalio sa njom, nisam znao da je toliko prgava [Crn.]

* nu kućeḑ s-îĭ ḑîś ńimika, ĭuta sa mîńiĭe, atîta ĭe đi țîfnuos
— ne smeš ništa da mu kažeš, brzo se naljuti, toliko je przničav [Por.]

* luok țîfnuos, nuĭe đi ńimika
— mesto puno izbočina, nije ni za šta [Por.]


   ȚÎFŃÁLĂ /ţâfneală/ (i. ž.) — прзничавост

* s-a pus o țîfńală pi fata-sta, numa frkuańe ka mîța naruoadă, sigurat a lasat-o baĭatu
— ova devojka je postala przničava, samo frkće kao luda mačka, sigurno ju je ostavio momak [Por.]


   ȚÎFŃITÚRĂ /ţâfnutire/ (i. s.) — прзница

* đi kînd s-a goļit butońu în podrum, moșu s-a fakut o țîfńitură đi uom, numa fîrfuańe, sa zbĭară pi tuoț đi fiĭe śe, da slab șî manînkă
— otkad se ispraznilo bure u podrumu, čiča je postao prava prznica, samo frkće, viče na sve za bilo šta, a slabo i jede [Por.]


   ȚÎGAŃÍĬE /ţigănie/ (i. ž.) — Циганија

* akuma în Țîgańiĭe nus măĭ Țîgań, sa mutat tuoț la Ńigoćin, da uńi la Măĭdan
— danas u Ciganiji nema više Roma, svi su se iselili u Negotin, a neki u Majdanpek

* o țîgańiĭe mare a tunat întra iĭ, n-o sî ĭasă la bińe
— neki veliki ciganluk je ušao među njih, neće izaći na dobro [Por.]


   ȚÎGÁRE /țigară/ (i. ž.) — цигара

* rumîń-aĭ batrîń n-a șćut đi țîgărĭ, tuoț tutunźiĭi a fuost lulaș
— stari Vlasi nisu znali za cigare, svi pušači su bili lulaši [Por.]


   ȚḮĬE /ţie/ (zam.) — теби

* ĭuoće țîĭe o pară, da șî țîĭe una, sî nu ći mîńiĭ
— evo tebi jedna kruška, a i tebi jedna, da se ne ljutiš [Crn.]

* țîĭe țî śudă pi mińe, ama n-aĭ đi śe, kă nu mis đevină
— ti si ljut na mene, ale nemaš zašto, jer nisam kriv [Por.]


   ȚÎKAÍ /tăcăi/ (gl.) — чукати

* uĭće la śaso-la în parĭaće, n-a fi statut, kă nu-l măĭ aud să țăkîĭe
— pogledaj onaj zidni sat, da nije stao, jer ga više ne čujem da kuca [Por.]


   ȚḮKĂ /ţâcă/ (i. ž.) — сорта

* așa țîkă đi lume rîa, n-a măĭ vaḑut ńima
— takvu sortu loših ljudi, još nije video niko

* draku va șći đi unđe sa traźe țîka luor
— đavo će ga znati odakle se vuče njihova loza

* nu sînt iĭ đin țîka nuastră
— nisu oni iz naše loze

* kopiļe, trasńirĭa-n țîka-tĭa, draśaskă
— dete, grom ti spalio đavolsku narav [Por.]


   ȚÎKĻIÁĆE /ţiclete/ (i. m.) — бргљез

* țîkļiaće ĭe pasîrĭe mikă, ku ćiku lung șî ku pĭańe vînîće, faśe gaură în ļiemn șî-n gaura-ĭa faśe kuĭb
— brgljez je mala ptica sa dugim kljunom i plavim perjem, pravi rupu u drvetu i u toj rupi pravi gnezdo [Por.]


   ȚÎĻIĻÍU /ţâliliu/ (uzv.) — цмиздрење

* śe drak ĭe, mă, la kopilo-la, đi țîńe „țîļiļiu” una-ntruuna?
— šta je, kog vraga, onom detetu, da jednako cmizdri? [Por.]


  ȚÎMBOĬA /îmbufna/ (gl. ref.) — дурити се

* urît narau are kopilu kare sa țîmbuaĭe đî fiĭe śe śe nu-ĭ pi vuoĭe
— ružnu narav ima dete koje se duri za bilo ta što mu nije po volji [Por.]


  ȚÎMBOĬAT /îmbufnat/ (prid.) — љутит

* śе ć-aĭ înțîmboĭat atîta?
— što si se toliko nadurio? (Topolnica)

* kum ĭe kopilo-sta đi țîmboĭat, parke ĭe fiu drakuluĭ
— kakvo je ovo dete izbečeno, kao da je đavolov sin c.

* uom înțîmboĭat
— nadmen, naduvan, prepotentan (Tanda) [Por.]


   /ţiment/ (i. ž.) — цимента

* lînga fîntînă am lasat o țîmĭentă, atîrnată într-o krĭangă, să aĭbă drumașî ku śe să bĭa apă
— pokraj izvora sam ostavio cimentu, okačenu o jednu granu, da putnici imaju čime da piju vodu (Rudna Glava) [Por.]


   ȚḮMPUR /ţâmpor/ (i. s.) — шибица

* adu kućiĭa đi țîmpur
— daj mi kutiju šibice

* dăm un bît đi țîmpur
— daj mi jedno palidrvce [Buf.]

* am kumparat țîmpur đi țîmpurit butuańiļi đi vin
— kupio sam sumpor za sumporisanje buradi za vino

* în Buor nu sî puaće sufla đi fum đi țîmpur
— u Boru se ne može disati o sumprnog dima [Crn.]


   ȚÎMPURÍ /ţămpori/ (gl.) — сумпорисати

* mîńe oĭ țîmpuri butuańiļi đi vin
— sutra ću sumporisati burad za vino [Crn.]


   ȚÎNATUÓRĬ /ţânator ?/ (prid.) — држећи

* înkă ĭe ĭel țînatuorĭ, dakă arĭe mulț ań
— još je on držeći, iako ima mnogo godina [Crn.]


   ȚÎNȚÁRĬ /ţânţar/ (i. m.) — комарац

* țînțarĭu suźe sînźiļi, șî fuźe
— komarac siše krv, i beži [Por.]


   ȚḮNDÎRĂ /ţandără/ (i. ž.) — ивер

* pănă am śopļit kuadă đi sakurĭe, sari o țîndîră, șî ma lovi în frunće, đin kîta s-îm skuată uokĭu
— dok sam deljao dršku za sekiru, odbio se jedan iver i udario me u čelo, umalo da mi izbije oko

* îĭ sari o țîndîră, șî să dusă
— otkači mu se jedan iver, i ode

* Marinkuońi au o țandîră đin Voĭńeșći
— Marinkovići vode poreklo od Vojnješći [Crn.]

* adun țîăndre sî fak fuoku
— skupljam treske da naložim vatru [Por.]


   ȚḮNTĂ /cent/ (i. ž.) — цент

* o țîntă a fuost kît o parauă
— cent je bio koliko jedna para

* đ-o țîntă mĭ-a skapat vuozu
— za malo mi je voz pobegao [Crn.]

* o țintă ďe om
— mali čovek [Kmp.]


  ȚÎNUT /ţinut/ (i. s.) — област

* țînutu alu Rîu porĭeśi kuprinđe marźina Dunîri ku Đerdapu, Miruośu, Guolu, Șașka ku Arnaglaua șî Gorńana ku Kîrșĭa mare
— oblast Porečke Reke zahvata obalu Dunava sa Đerdapom, Miroč, Deli Jovan, Šašku sa Rudnom Glavom i Gornjane sa Velikim kršom

* țînutu kîsîtorit ku Rumîń țîńe đila Muraua la zovîrńit, pănă la Ćimuok la rîsarit
— oblast naseljena Vlasima zahvata od Morave na zapadu do Timoka na istoku [Por.]


  ȚÎŃA /ţinea/ (gl.) — држати

* muĭarĭa a țînut frîu, da uomu ku umîru supus a țînut karu sî nu să rastuarńe
— žena je držala uzde, a muž je podmetnutim ramenom pridržavao kola da se ne preture

* Vuoĭna Duman țîńe muĭarĭe đin Vaļakuańa
— Vojin Duman ima ženu iz Valakonja

* ma țînu la vuorbă pînă-n zavrńitu suariluĭ
— zadržao me u razgovoru do zalaska sunca

* sî țînură kîńi đi mińe pîn nu trekuĭ konvĭeĭu
— psi su me pratili dok ne pređoh krivinu

* tata-muoș a țînut minće mulće povĭeșć
— moj pradeda je pamtio mnogo priča

* muma mi-a țînut parće kînd a vrut tata sî ma bată
— majka me branila kad je otac hteo da me bije 7. pratiti nekoga ili nešto pogledom

* țîńe uoki la ĭa pînă trăśe pi drum
— prati je pogledom dok prolazila putem 8. čuvati

* țîńe dăćinļi aļi batrîńe
— čuva stare običaje [Crn.]

* aldrakuluĭ uom a fuost, s-a țînut ku mulće muĭerĭ
— vragolast čovek je bio, imao je mnogo ljubavnica

* lumĭa țîńe kî mulće ađeturĭ sa pĭerdut kă kređința a batrînă a slabit
— ljudi smatraju da su se mnogi običaji izgubili jer je stara vera oslabila [Por.]


   ȚÎOŃÁ /ţiui/ (gl. n.) — цијукати

* o pasarikă țîuańe în salkă
— neka ptičica cijuče na vrbi [Crn.]

* îm țîuańe urĭakĭa, sigurat ma vorbĭașće vrunu đi rîău
— pišti mi uvo, sigurno me neko ogovara [Por.]


   ȚÎOŃÁLĂ /?/ (i. ž.) — цијукање

* ļesńe surḑășć, đ-atîta țîońală
— lako ogluviš, od tolikog cijukanja [Por.]


   ȚÎPÁ /ţipa/ (gl. p. ref.) — цичати

* śe va țîpa puorśi atîta, kî ļ-am dat đi mînkare?
— zašto li svinje toliko skiče, kad sam ih nahranio?

* nu țîpa kopiļe, kă vińe mum-ta sî-ț đa țîță
— ne vrišti, dete, jer dolazi majka da te podoji [Por.]


   ȚḮPĂT /ţipăt/ (i. s.) — цика

* în țara surdă, ńima n-auđe țîpîtu-n lume, ma kît đi tare sî fiĭe
— u gluvoj državi niko ne čuje jauk u narodu, ma koliko jak da bude [Por.]


   ȚÎPEŃÍĬE /ţepenie/ (i. ž.) — јачина

* muĭarĭa n-are țîpeńiĭe în mîń ka uomu, șî nu puaće să bată la parĭ în gard ku boruosu; aăla ĭe lukru voĭńiśiesk
— žena nema snagu u rukama kao muškarac, i ne može maljem da nabija kočeve u ogradi; to je muški posao

* țapa nuĭe batută bińe, șî nare ńiś o țîpeńiĭe, are klańa ĭuta sî kadă
— stožer nije dobro nabijen i nema nikakvu čvrstinu; plast ima brzo da padne [Por.]


   ȚÎPERÍG /nișadăr/ (i. m.) — нишадор

* ku țîperig a ļekuit gîlśiļi la kopiĭ kînd s-a obrinćit
— nišadorom je lečena upala krajnika kod dece [Crn.]


   ȚÎPÎRLÁN (i. m.) ● v. țopîrlan [Por.]

   ȚÎPĬÉL /papuc/ (i. s.) — ципела

* am kumparat la muĭere țîpĭeļ nuoĭ
— kupio sam ženi nove cipele [Bran.


   ȚÎPORÁZ /?/ (i. m.) — бодљика

* sîśararîm grîu, ramasîră numa țîporază
— požnjeli smo žito, ostadoše samo bodljike [Crn.]

* ma-nbrukaĭ în tr-un țîporag
— nagazio sam na jednu bodljiku [Por.]


  ȚÎR /ţâr/ (uzv.) — црр!

* nu puoț sî duorm đi griĭirĭ: tuota nuapća numa „țîr-țîr” supt ferĭasta-mĭa
— ne mogu da spavam od zrikavaca, celu noć samo „zri-zri!” pod mojim prozorom [Por.]


   ȚÎRAÍ /ţârâi/ (gl. p.) — звецкати

* sî baź sama: kînd va țîrai śuava pin kuoș, să șćiĭ kă s-a varsat saku ku buobiļi
— da paziš dobro: kada bude nešto zveckalo u košu, da znaš da se odvezao džak sa zrnevljem

* baće pĭatra đi rupĭe, numa țîrîĭe pi puod
— bije grad pa cepa, samo zvecka po krovu [Por.]


   ȚÎRAĬÁLĂ /ţârâială/ (i. ž.) — звецкање

* țîraĭală s-auđe kînd kad țîrțari, kînd baće pĭatra, or kînd sa varsă buobiļi đin sak
— zveckanje se čuje kada pada krupa, kada bije grad, ili kada se prospu zrna iz džaka [akc.


   ȚḮRĂ /ţâră/ (pril.) — мало

* (u izr.) o țîră
— nešto malo

* a lukrat o țîră la rudńik, șî s-a lasat
— radio je nešto malo u rudniku, pa je napustio

* nu puot să fak koļașa, kî mĭ-a ramas numa o țîră đi fańină
— ne mogu da napravim kačamak, jer mi je ostalo vrlo malo brašna

* śarkă o țîră
— probaj malo, pokušaj [Por.]


   ȚÎRȚÁRĬ /ţârţari ?/ (i. m.) — крупа

* kînd kad țîrțari, zapada sa korožîașće, șî kopiĭi puot să mĭargă pi ĭa, șă sî nu sa skufundă
— kada pada krupa, na snegu se stvara kora, po kojoj deca mogu da idu a da ne propadnu

* sa kĭamă țîrțarĭ, kî sînt marunț, șî țîrîĭe kînd kad
— z ovu se „circari” jer su sitni, i zveckaju kad padaju [Por.]

* ku pluaĭa a batut șî țîrțarikă
— uz kišu padali su i „cigančići” [Crn.]


   ȚÎRȚÁRĬ /ţârţar/ (i. m.) — грах

* o uală đi țîrțarĭ, prînḑ đi tuoț
— grne graha, ručak za sve [Crn.]


   ȚÎRIKIȚĂ /țirichiță [Olt.]/ (pril.) — мајушно

* a mînkat tuot, a lasat numa o țîrikiță đi pîńe
— pojeo je sve, ostavio je samo majušni komad hleba [Por.]


   ȚḮRK (uzv.) ● v. țîr [Por.]

   ȚÎRKOŃÁ /ţârcâi/ (gl. p. ref.) — измусти

* vaka, uaĭa or kapra sa țîrkuańe kînd ĭe bolnauă, șî nu sa puaće mulźa kalumĭa, numa kîćikîta
— krava, ovca ili koza se izmuzuje kad je bolesna, i ne može dobro da se muze, nego samo pomalo

* s-a dus baba să țîrkuańe vaka, kî kopilașu kată lapćișuor
— otišla baka da muzne kravu, jer detence traži mlekce [Por.]


   ȚÎRMURÍ (gl. p. ref.) ● v. țărmuri [Por.]

   ȚÎRMURUÓS /ţărmuros/ (prid.) — стрмо

* akoluo ĭe așa đi țîrmuruos đi ńiś kapra nu puaće sî paskă
— tamo je toliko strmo da ni koza ne može da pase [Crn.]


   ȚḮRNA /Ţârna/ (i. ž.) — Црна

* Țîrna izvorĭaḑă supt Brĭeza, primĭașće la đirĭaptă ogașîaļe Bigru șî Ogașul mare, da đi la stînga pi Fiļișana, șî sa împreună ku Pĭeku la Dîbiļug
— Crna izvire ispod Breze, sa desne strane prima potoke Bigar i Veliki potok, a s leve Filišanu, i uliva se u Pek kod Debelog Luga [GPek]


   ȚÎSATUÓR /ţesător/ (i. m.) — ткалац

* ĭuo nu șćiu ńiś un uom s-a fi fuost țîsatuorĭ, aăla ĭe numa lukru muĭerĭesk
— ja ne znam ni jednog muškarca da je bio tkač, to je samo ženski posao

* țîsatuarĭa ĭe muĭarĭe kare țîasă în razbuoĭ
— tkalja je žena koja tka na razboju

* mama a fuost tare bună țîsatuare
— baka je bila jako tobra tkalja [Por.]


   ȚÎSATÚRĂ /ţesătură/ (i. ž.) — тканина

* a ramas đi la mama o gramadă đi țîsaturĭ, am đi gînd să ļi vind, să nu ļi manînśe muoļi
— ostala je od bake gomila tkanja, imam nameru da ih prodam, da ih ne izjedu moljci [Por.]


  ȚÎȘ! /ţâș ?/ (uzv.) — шик!

* nuoĭ șađem la umbră, da drako-la đi kopil veńi ku un maț, șî - țîș! - ńi udă șî fuźi
— mi sedimo u hladu, a ono đavolje dete dođe sa nekim crevom, i - šik! - poprska nas i pobeže [Por.]


   ȚÎȘŃÍ /ţâșni/ (gl.) — шикљати

* sari śĭepu, șî đin butuoń țîșńi vinu
— izbi čep, i iz bureta šiknu vino [Crn.]

* lukraĭ pi-n zapușală mare, pănă nu-m țîșńi sînźiļi pi nas
— radio sam po elikoj vrućini, dok mi krv nije šiknula iz nosa

* kopiļe, dakă ći măĭ prind kă furĭ, o să ći bat pănă kakățî nu va țîșńi đin ćińe
— dete, uhvatim li te još jednom u krađi, ima da te bijem dok govna ne budu šiknula iz tebe [Por.]


   ȚÎȘŃITUÁRĬE /ţâșnitoare/ (i. ž.) — прскалица

* đi fakut țîșńituarĭe îm trîabĭe brîśag, bît đi suok, bîćiśel đi razbik, șî kîlț
— za izradu prskilice treba mi britva, zovin štap, štapić za klip, i kučina [Crn.]


   ȚÎȘŃITÚRĂ /ţâșnitură/ (i. ž.) — млаз

* la nađitura lu mațîļi đi apă, a bîșńit o țîșńitură marĭe
— na sastavku creva za vodu, izbio je veliki mlaz

* țîșńitura-ĭa nu mîĭ askultă pi ńima
— taj nadmenko ne sluša više nikog [Crn.]

* la lovit țîșńitură
— dobio je proliv (Tanda) [Por.]


  ȚÎU! /ţiu/ (uzv.) — циу!

* kopiî, sî taśeț, țîu sî n-aud! 
— deco, ućutite, „ciu” da ne čujem! [Por.]


   ȚOÁPĂ /ţoapă/ (i. ž.) — глупан

* țoapă grĭa, đin ĭel ĭasă num prostîĭ șî gruzaviĭ
— težak glupan, iz njega izlaze samo prostote i bljuvotine [Por.]


   ȚÓȚĂ /ţoţă/ (i. ž.) — копа

* au kuļes porumbu șî astădz au đe gînd să taie tuļeńi șî să fakă țoță
— obrali su kukuruz i danas planiraju da poseku šašu i naprave kope [Pad.]


  ȚOF! /ţof ?/ (uzv.) — шљап!

* sa đisparțî đi nuoĭ, șî - țof! țof! - trĭeku pin apă, da nuoĭ rîmasîărîm la marźină
— odvoji se od nas, i - šljap! šljap! - prođe kroz vodu, a mi ostadosmo na obali [Por.]


   ȚOFAÍ /tofăi/ (gl.) — шљапати

* gîșćiļi s-a dus la baltă, șî kînd înśepură a țofaĭa pin apă, sa spumîntară kîńi, șî-n śepură a latra, parke lupi tună pista iĭ
— guske su otišle na baru, i kada su počele šljapati po vodi, psi se uplašiše, i počeše lajati kao da kurjaci kidišu na njih

* țuafîĭe pin morśilă
— gaca po blatu [Por.]


   ȚOFAÎÁLĂ /lăpoviţă/ (i. ž.) — лапавица

* kînd înprauna ńinźe șî pluaĭe, sî faśe țofaĭală
— kada zajedno padaju sneg i kiša, nastaje lapavica [Crn.]


   ȚOĻÍȚĂ /ţoliţă/ (i. ž.) — оделце

* a fakut țoļiță đi kopilaș kare a pļekat la șkuală
— izradio je odelce za mališana koji je pošao u školu [Por.]


   ȚOPÎRLÁN /ţopârlan/ (i. m.) — момчић

* țopîrlan ĭe kopilandru, ńiś kopil, ńiś baĭat, numa śuaua pintra ĭaļe
— „coprlan” je dečarac, ni dete, ni momak, nego nešto između [Por.]


   /?/ (i. ž.) — црепана

* într-o vrĭamĭe am lukrat la țrepană
— jedno vreme sam radio na crepani [Por.]


   ȚREPÁRĬ /?/ (i. m.) — црепар

* veńi un țreparĭ, șî ńi-n trabă dar ńi trîabe țrĭep
— došao je jedan crepar, i pitao nas je da li nam treba crep [Por.]


   ȚRĬÉP /ţâglă/ (i. m.) — цреп

* vîntu mĭ-a luvat țrĭepu đi pi ștală
— vetar mi je odneo crep sa štale [Crn.]

* a dus o gramadă đi țrĭepurĭ, șî ĭa lasat l-înga gard
— doneo je gomilu crepova, i ostavio ih je pored ograde

* țrĭepu ĭe astrukamînt nuou, a ĭeșît înkuaśa, pi dupa ratu-sta ku ńamțî
— crep je nova vrsta pokrivača, pojavio se ovamo, posle rata sa Nemcima [Por.]


   ȚUÁLĂ /ţoală/ (i. ž.) — одело

* țuala sa-nbrakă șî sa puartă
— odeća se oblači i nosi [Por.]


   ȚUȚÚR /ţuţur/ (prid.) — точур

* la țuțur kurĭe apa, moara sî kumparăm nuou
— na slavini curi voda, moramo da kupimo novu (s. Topolnica)

* s-a fakut țuțurĭe supt strĭeșîna kășî
— napravile su se ledenice ispod nadstrešnice

* bagă sama, să nu ći-nbruś în țuțuro-la
— pazi, da se ne nabodeš na taj šiljak

* stă țuțur
— štrči; stoji uspravno [akc.


   ȚUȚURUÓĬ /țuțuroi/ (i. s.) — млаз

* s-a taĭat la piśuor ș-a sînźiļi la tośit ku țuțuruoĭu
— posekao se na nozi, i krv je šiknula u mlazu [Por.]


  ȚUG /ţug/ (i. s.) — промаја

* a fakut borđiu la luok înkis, n-a fuost țug đestul să tragă fumu, șî ma mir kum nu ĭa kĭorît gluaćiļi đ-atîta fumaćeu
— napravio je zemunicu na zaklonjenom mestu, nije bilo dovoljno promaje da povuče dim, i čudim se kako mu glota nije oslepela kod tolike dimčine?

* kuoșu nu mi bun, pî muara kînd kuok la șporĭet să țîn țugu đeșkis
— dimnjak mi nije dobar, pa moram kad pečem na šporetu da cug držim otvorenim [Por.]


  ȚUG /țug ?/ (i. s.) — спојница

* la kar đi buoĭ a fuost măĭ puțîn patru țugurĭ, la tuata uosîĭa kî ći duauă; a țînut uosîĭa ļegată đi drik
— na volovskim kolima bilo je najmanje četiri cuga, na svakoj osovini po dva; držali su osovinu vezanu za trap [Por.]


   ȚÚĬKĂ /ţuică/ (i. ž.) — ракија

* kopsăĭ kuomina, șî fakuĭ țuĭkă numa kît đi kasa nuastră
— ispekao sam kominu, i napravio sam rakije tek koliko za našu kuću [Crn.]

* nuoĭ la rakiĭe iĭ ḑîśem țuĭka numa kînd ńis kîta-n voĭa bună
— mi rakiju zovemo cujkom, samo kada smo malo pod gasom [Por.]


   ȚUKÁ /ţuca/ (gl. p. ref.) — љубити

* asară s-a țukat ku furiș đi parinț
— sinoć su se ljubili krišom od roditelja [Crn.]

* đimult kopiĭi a țukat mîna l-aĭ batrîń
— nekada su deca ljubila ruku starijima [Por.]


   ȚUKÁT /ţucat/ (i. s.) — љубљење

* a krĭeskut fećița, bună ĭe đi țukat
— odraslo je devojče, dobro je za ljubljenje [Por.]


  ȚUP /ţup/ (uzv.) — цуп

* țup-țup, op-op!
— cup-cup, hop-hop!

* kopuoĭi răđikară ĭepuru, da ĭel, saraku, țup koļa, țup koļa, șî skapă
— kerovi podigoše zeca, a on, siroma, cup onde, cup onde, i uteče [Por.]


   ȚUPAÍ /ţupăi/ (gl. p. ref.) — цупкати

* kopilu a pļekat în piśuare, șî numa țupîĭe đi drag
— dete je prohodalo, i samo skakuće od radosti

* țupîĭe în luok sî sa îngalḑîaskă
— skakuće u mestu da se zagreje [Por.]


   ȚUPAĬÁLĂ /ţopăială/ (i. ž.) — цупкање

* am kopiĭ tare ńimĭarńiś, șî đi mulće uorĭ îm vińe sî noroḑîăsk đi țupaĭala-luor pin kasă
— imam jako nestašnu decu, i ponekad mi dođe da poludim od njihovog cupkanja po kući [Por.]


   ȚÚRFURĂ /zdreanţă/ (i. ž.) — дроњак

* će uĭtă, în śe țurfurĭ sa îmbrakat, kum nu-ĭ rușîńe?
— gledaj, u kakve se dronjke obukla, kako je nije stid?

* atîta đi sarak am fuost, đ-a-nmĭers numa-n ńișći țurfurĭe, adunaće đi pin gunuaĭe
— toliko sam bio siromašan, da sam iašao samo u nekim dronjcima, sakupljenim sa đubrišta [Por.]


   ȚURFURUOS /zdrenţăros/ (prid.) — дроњав

* ș-akuma ĭasă-n lume tuot țurfuruos, dakă lukră, ș-are đin śe s-îș fakă țuaļe uomeńeșć
— i sada ide sav dronjav, iako radi, i ima odakle da sebi napravi ljudsku odeću [Por.]


   ȚÚRIK! /ţuruc!/ (uzv.) — цурик!

* kînd vrĭeĭ kalu să mĭargă înapuoĭ, zbĭerĭ „țurik-napuoĭ!”, da pi vaś zbĭerĭ „stu-napuoĭ!”
— kada hoćeš konja da teraš unazad, vičeš „curik-nazad!”, a na krave vičeš "stu-nazad!" [Por.]

č

   ČÁTĂ /ceată/ (i. ž.) — чета

* vorba „čată” la noĭ a-nbătîrńit și s-a pĭerdut, akușa număĭ să spuńe „čată”
— reč „čată” kod nas je zastarela i nestala, sada se više ne kaže „čată” [Kmp.]


   ČEDḮR /umbrelă/ (i. s.) — кишобран

* a porńit ploaĭa, da ĭeu am uĭtat čedîru, și toată m-am udat
— počela je kiša, a ja sam zaboravila kišobran pa sam sva pokisla [Tim.]


   ČÍNĂ /cină/ (i. ž.) — вече

* čina ĭe după če să duče soarele la skapît
— veče je posle zalaska sunca

* muĭerĭa mîńioasă, n-a sprimit ńimik ďе čină
— ljuta žena, nije spremila ništa za večeru

* čina prazńikuluĭ ĭe seara în oki prazńikuluĭ
— naveče je večera u oči slave [Kmp.]

ć

  ĆA /cea/ (uzv.) — ћа

* vaka karĭe arĭe-nvățu sî tragă la „ća”, sî-nžugă đi đirĭapta, șî kînd trîabĭe abatut karu la đirĭapta, numa sî strîgă „ća”
— krava koja ima naviku da vuče na „ća” (udesno), preže se sa desne strane, i kad kola treba da se skrenu u desno, samo se vikne „ća” [Crn.]


  ĆAĬ /ceai/ (i. m.) — чај

* lumĭa nuastră a kuļes ĭarbă ńagră, șî ĭarna a fĭert ćaĭ đi tușît șî durut la burtă
— naši ljudi su brali nanu, i zimi kuvali čaj protiv kašlja i bolova u stomaku [Crn.]

* măĭ bun ćaĭ ĭe đi fluarĭa đi ćiĭ
— najbolji čaj je od lipovog cveta [Por.]


   ĆÁKĂ /teakă/ (i. ž.) — ножница

* nuĭe bun sî puorț kuțîtu fîră ćakă, kî puoț sî ći taĭ
— ne valja da nosiš nož bez kanija, jer možeš da se posečeš [Crn.]

* ćakă đi dus kuća, đi askuțît kuasa
— futrola za nošenje brusa, kojim se oštri kosa (Plavna) [Pad.]


   ĆÁKMĂ /jgheab/ (i. z.) — жљеб

* ćakma-n puop s-a skobit ku alat karĭe s-a kĭemat „pruosîk”
— žljeb u direku dubio se alatom zvanim „prosek”

* kasă în ćakme
— čatmara [Crn.]


   ĆÁMĂ /teamă/ (i. ž.) — страх

* în lume s-a bagat o ćamă đi fuamiće
— u narod se uvukao nekakav strah od gladovanja

* kopiĭi đi ćamă s-a ļekuĭit ku điskînćik
— deca su od straha lečena bajalicama [Crn.]


   ĆÁME /scâfârlie/ (i. ž.) — теме

* kînd daĭ ku ćamĭa-n grindă, vĭeḑ stîaļe vĭreḑ
— kad temenom glave udariš u gredu, vidiš zelene zvezde

* întra ćamĭe șî gîtu ĭe parśelu kapuluĭ kare sa kĭamă śafă
— između temena i vrata nalaz se deo glave koji se zove potiljak [Por.]


   ĆÁSK /teasc/ (i. s.) — притискивач

* ćask ĭe fakut đin patru blanuț înkruśișaće, kare sa pun pi varḑă în pućină, da pi ĭaļe sa puńe o pĭatră, să pisaḑă varḑa în apă, să nu fiĭe-n săk
— pritiskivač je napravljen od četiri ukrštene daščice, koje se stavljaju na kupus u kaci, a na njih se stavlja jedan kamen, da pritisne kupus u rasol, da ne ostane na suvom (Tanda)

* ćasku ĭe o ļaspiđe ńaćidă, skuasă đi la fundu rîuluĭ, ku kare sa pisaḑă varḑa akră în kadă
— pritiskivač je jedan gladak pločast kamen, izvađen sa dna reke, kojim se pritiska kiseli kupus u kaci (Rudna Glava) [Por.]


   ĆÁȘKĂ /ceașcă/ (i. ž.) — шоља

* ćaĭu sî bĭa đin ćașkă marĭe
— čaj se pije iz velike šolje [Crn.]


   ĆÉĆA /cecia/ (i. ž.) — тетка

* ćeća la nuoĭ sa ḑîśe numa la suora lu tata
— ćeća se kod nas kaže samo za očevu sestru

* uomu lu ćeća ĭe matușuoń
— ćećin muž je teča

* ćećo, vinu pănă la nuoĭ
— ćeća, dođi do nas

* la suora lu muma ḑîśem ćeĭkă
— majčinoj sestri kažemo tekta [Stig]

* ćeće ĭe suora lu tata ș-alu muma
— ćeća je majčina i očeva sestra (Zlot, zapadna polovina)


   ĆEÍR /ceair/ (i. s.) — чаир

* ćeiru ĭe pașuńe đi viće, îngrađită, pi kare vićiļi pask fara pîkurarĭ
— čair je ograđeni pašnjak, na kome stoka pase bez čobanina [Por.]


   ĆÉĬ /tei/ (i. m.) — липа

* đin ļiemnu đi ćeĭ sa fakut blîăń đi loitre đi kar, da fluarĭa đi ćeĭ sî kuļaźe đi ļekuit durĭarĭarĭ la burtă
— od lipovog drveta rezale su se daske za kanate na kolima, a lipov cvet se bere za lečenje bolova u stomaku

* ku kuaža supțîrĭe a đi ćeĭ lumĭa đimult a ļagat viĭa
— lipovom likom su ljudi nekada vezivali vinovu lozu [Crn.]


   ĆÉĬKĂ /ceică/ (i. ž.) — тетка

* ćeĭkă ĭe suora lu tata ș-alu muma
— tetka je očeva i majčina sestra

* uomu lu ćeĭka ĭe mutușuoń
— tetkin muž je tetak (teča) [GPek]

* am ramas sarak đi mik, pî m-a krĭeskut ćeĭkă ku mutușuońu ka pi kopilu luor
— ostao sam od malena siroče, pa su me podigli tetka i teča kao svoje dete [Por.]

* ćeće, unđe mutușuońu?
— tetka, gde je teča? (Zlot, zapadna polovina) [Crn.]


   ĆEKĬÁR /cicar/ (i. m.) — шикара

* în tîlvă a krskut ćekĭar đi nu puoț sî strabaț
— na brdu je izrastao čestar, de ne možeš da se probiješ [Crn.]

* ćikar ĭe o padure maruntă đi nu puoț sî mĭerź pin ĭa
— šikara je sitna i gusta šuma da ne možeš da ideš kroz nju [Por.]


   ĆEMĬÁ /teme/ (gl. p. ref.) — страховати

* đi śe ć-aĭ ćemĭa đi moruoń, daka moruoń nu ĭastă?
— zašto bi se plašio vampira, ako vampira nema?

* saćanu mîĭ mult sî ćamĭe đi sîaśită șî đi pĭatră
— seljak najviše strepi od suše i od grada [Crn.]

* đi kînd m-am mîritat, barbatu ma ćamĭe ku Pîătru, kî mĭ-a fuost vrodată baĭat, da ĭuo ku uomu akuma n-am ńimika
— od kad sam se udala, muž me sumnjiči zbog Petra, jer mi je nekada bio momak, a ja sa čovekom sada nemam ništa [Por.]


   ĆERLÁM /amăreală/ (i. s.) — чемер

* traĭu mĭ-a fuost pļin dă ćerlam
— život mi je bio pun čemera [Pom.]


   ĆESALÁ /cesala/ (gl. p.) — тимарити

* o vakă arĭe, șî ńiś pi ĭa nu o puaće ćesala kum trîabe
— jednu kravu ima, pa ni nju ne može timariti kako valja [Crn.]


   ĆESALÁT /ţesălat/ (prid.) — истимарен

* kalu ĭe ćesalat, puoț sî-l înkaļiś șî să pļeś la drum
— konj je istimaren, možeš da ga uzjašeš i kreneš na put [Crn.]


   ĆESÁLĂ /cesală/ (i. ž.) — чешагија

* la panađur muara sî kumpîr ćesală nuauă, kî la asta îĭ sa mînkat đințî
— na vašaru moram da kupim novu češagiju, jer su se na ovoj izjeli zupci [Crn.]

* ku ćesala sa ćesaļaḑă măĭ mult vaśiļi, da s-a ćesalat șî kaĭi, kare ĭ-avut
— češagijom su se najviše timarile krave, a timareni su i konji, ko ih je imao [Por.]


   ĆEȘḮ /teși/ (gl. p.) — искосити

* bîtu đi piskuańe đi salkă sî puaće raćeḑa, ore ćeșî
— štap za pištaljku od vrbe može se iseći ravno, ili iskositi [Crn.]


   ĆEȘḮLĂ /teșilă/ (i. ž.) — торбица

* în ćeșîlă lukratuori a dus mînkarĭe la lukru
— u torbici su radnici nosili hranu na posao [Por.]


   ĆEȘḮT /teșit/ (prid.) — искошен

* kînd oltańeșć, raćeḑu la pĭelț trîabĭe sî fiĭe ćešît
— kad kalemiš, rez na pelceru treba da bude iskošen [Crn.]

* kînd muĭerļi fak fifă, taĭe țaua la un kîpatîń ćeșît, da alalt ăl lasă astupat
— kada žene prave „fifu”, seku otvoreni kraj cevčice ukoso, a drugi ostave da bude zatvoren (Jasikovo) [GPek]


   ĆEȘÎTÚRĂ /teșitură/ (i. ž.) — косина

* în luok sî taĭe bîrna đirĭept, ĭel ĭa fakut ćeșîtură
— umesto da iseče gredu pravo, on ju je isekao ukoso [Crn.]


   ĆÉZĂ /șaretă/ (i. ž.) — чезе

* ćeză n-avut tuot nat, numă găzdoćińļi
— čeze nije imao svako, samo bogataši [Por.]


   ĆÍBI /marș/ (uzv.) — чибе

* ku „ćibi” sa dudîĭe kîń đ-aĭ măĭ miś șă blînḑ, pi aĭ marĭ ći zbĭerĭ „mîrș”
— sa „čibe” se teraju manji i pitomiji psi, a na velike vičeš „marš” [Por.]


   ĆIGÁŃE /tigaie/ (i. ž.) — тигањ

* tuată kasa a avut ćigańe adînkă ku piśuarĭe, karĭe sî puńe pi fuok, ćigańe ku kuada lungă, șî ćigańe mikă ku kuada skurtă
— svaka kuća je imala dubok tiganj sa nožicama, koji se stavlja na vatru, tiganj sa dugačkom drškom, i mali tiganj sa kratkom drškom [Crn.]

* ĭastă duauă fĭelurĭ đi ćigăń: skunđe, fara piśuare, kare s-a pus pi firastău, șî ku triĭ piśuare șî ku kuadă, kare s-a pus pi vatra fuokuluĭ
— ima dve vrste tiganja: plitki, bez nogu, koji se stavljao na sadžak, i sa tri noge i drškom, koji se stavaljao na ognjište [Por.]


   ĆIGORÍ /tigori/ (gl.) — оскудевати

* am fuost sarak, ș-am ćigorit đi tuaće
— bio sam siromah, i uskudevao sam u svemu

* nu vor kopiĭi miĭ sî ćigorĭaskă đi ńimika
— ne želim da moja deca žude ni za čim [Por.]


   ĆIGORÍĬE /tigorie/ (i. ž.) — немаштина

* traĭu-ntrĭeg mĭ-a fuost numa o ćigoriĭe mare, am tras kin șî nakaz ka ńima pi lume
— ceo mi je život bio samo jedna velika nemaština, trpeo sam muku u tegobu kao niko na svetu [Por.]


   ĆIGORÍT /tigorit/ (prid.) — оскудан

* am krĭeskut fara parinț, șî kopilariĭa-mĭa a fuost ćigorită șî amarîtă
— odrastao sam bez roditelja, i moje detinjstvo je bilo oskudno i gorko

* mis ćigorit đi tuaće
— oskudan sam u svemu [Por.]


  ĆIĬ /tei/ (i. m.) — липа

* ćiĭu mirusă frumuos
— lipa lepo miriše

* đin lubarĭ đi ćiĭ pîkurari fak buśin
— od lipovog debla pastiri prave rikalo [Por.]


  ĆIĬ /tei/ (i. s.) — лика

* ćiĭu sa skuaće đin skuarca lu lubarĭ đi ćiĭ
— lika se vadi iz kore lipovog drveta

* ku ćiĭu sa ļagă snuopi đi grîu
— likom se vezuju snopovi žita [Por.]


  ĆIĬ PÎŚUOS /tei picios/ (sint.) — црна липа

* ćiĭ pîśuos ĭe tare ļemn
— crna lipa je jako drvo [Por.]


  ĆIK /tic/ (i. s.) — шиљак

* am dus piuku la maĭstur kî-ĭ s-a frînt ćiku
— odneo sam pijuk majstoru jer mu se polomio šiljak [Crn.]

* puĭi-n kuĭb așćată pi mumî-sa ku ćiku kaskat
— ptići u gnezdu čekaju majku sa otvorenim kljunom

* puĭu đi gaină are ćik, da gaina șî kokuoșu au ćuok
— kokošje pile ima kljunić, a kokoška i petao imaju kljun

* o, mînka-ț-ar mama ćiku!
— o, poješće ti baba „pužić”! [Por.]


   ĆIKAÍ /ciuguli/ (gl. p.) — кљуцати

* tata a-nćins pĭaļa đi puork în ļiemn, va ćikai pîăsîrļi unsura đi pi ĭa
— otac je razapeo svinjsku kožu na drvetu, da ptice iskljucaju masnoću sa nje [Crn.]


   ĆIKAÍT /ciugulit/ (prid.) — искљуцан

* pĭaļa đi puork, ś-a-nćinso tata pi gard, tuată ĭe ćikaită đi pîăsîrĭ
— svinjska koža, koju je otac razapeo na ogradi, sva je iskljucana od ptica

* nuku ĭe pîn le vîr ćikait đi vîrdîărĭ
— orah je do vrha iskljucan od detlića [Crn.]


  ĆIKARĬ /cicar/ (i. m.) — шикара

* đarîndu pi lînga luok a krĭeskut ćikarĭ đes, đi nu măĭ puoț treśa
— svuda oko njive izrasla je gusta šikara, da ne možeš proći [Por.]


   ĆÍKNĂ /ticnă/ (i. ž.) — мир

* kopiĭ mulț, kasa pļină, n-aĭ o țîră đi ćiknă pista ḑî đi iĭ
— dece mnogo, puna kuća, nemaš ni malo mira preko dana od njih

* n-are ćiknă la ođină
— nema mira za vreme odmora

* (u izr.) fara ćiknă
— bez mira, spokoja; neprijatan [Por.]


   ĆIKŃÁLĂ /tihneală/ (i. ž.) — пријатност

* nu măĭ am ćikńală đi kopilama-sta
— nemam mira od ove dečurlije [Por.]


   ĆIKŃÍ /tihni/ (nesvrš.) — пријати

* kînd ăl vîăd kî șîađe la masă, nu-m ćikńașće prînḑu
— kad ga vidim da seda za sofru, ne prija mi ručak [Por.]


   ĆÍMP /timp/ (i. m.) — време

* ćimpu ĭe bun, kî nuĭe prĭa ploĭuos
— vreme je dobro, jer nije previše kišovito

* dakă va fi șî ćimpo-sta uskaśiu ka al đi an, arĭe sî fiĭe marĭe fuamiće
— ako će i ova godina biti sušna kao predhodna, biće velika glad [Crn.]

* la ćimp, în vrĭamĭa-sta, să ńi gasîm ĭară
— dogodine, u ovo vreme, da se nađemo ponovo

* ćimp rîău, ńirođituorĭ
— loša godina, nerodna

* a trĭekut ćimpurĭ șî ćimpurĭ đ-atunśa
— prošla su leta i leta otada

* ćimpol trĭekut
— prošlo leto (prošlog leta) [Por.]


   ĆIMPURÍU /timpuriu/ (prid.) — ран

* grîu ĭe akuma ćimpuriu, pi la Vidum o să ažungă đi sîśerat
— pšenica je sada ranije dozrela, oko Vidovdana će stići za žetvu

* karĭe a avut mńeĭ ćimpuriĭ, puaće sokoći la vro dobîndă
— ko je rano dobio jagnjad, može računati na neku zaradu [Crn.]

* mi sa-m pare kă śuaua s-a skimbat pi pomînt: parke akuma padurĭa înverḑîașće măĭ ćimpuriu đi kît kînd am fuost ĭuo kopil mik
— čini mi se da se nešto promenilo u svetu: kao da sada šuma ranije ozeleni nego kada sam ja bio malo dete d. a godinu kao vegetabilni ciklus

* an ćimpuriu
— godina kada letina ranije dozreva [Por.]


   ĆÍNDĂ /tindă/ (i. ž.) — трем

* koļibiļi đi bîtrîńață n-avut ćindă, đikît numa oźak ș-o suobă or doa
— starinske kolibe nisu imale trem, samo odžak i jednu ili dve sobe

* kașketu đinainće are ćindă, șî đi ĭa prinḑ ku mîna kînd dubuorĭ kașkĭetu, or kînd ăl puń în kap
— kačket spreda ima štitinik, koji hvataš rukom kad skidaš kačket, ili kad ga stavljaš na glavu [Por.]


   ĆÍNÎR /tânăr/ (prid.) — млад

* uomu al ćinîr tuot puaće
— mlad čovek sve može

* buou sî-nvață la žug pîn ĭe ćinîr
— vo se uči da vuče jaram dok je mlad

* puomu sî oltańašće pîn ĭe ćinîr
— voćka se kalemi dok je mlada

* padurĭa ćinîră nu să taĭe
— mlada gora se ne seče [Crn.]

* puoț sî ḑîś kî ĭe mîăru, ka puomu, ćinîr, da đi mară, ka puamă, nu: đi mară atunśa ḑîś kî ĭe krudă
— možeš da kažeš za jabuku kao voćku da je mlada, ali za jabuku kao plod, ne: za jabuku tada kažeš da je nezrela

* a murit uom ćinăr
— umro je kao mlad čovek [Por.]


   ĆIŃERÍȘ /tineret/ (i. m.) — омладина

* tuot ćińerișu s-a dus în sat la uoră
— sva mladež je otišla u selo na igranku

* akuma ćińerișu puartă pîăru lung
— sada omladina nosi dugu kosu [Crn.]


   ĆIŃERĬÁȚĂ /tinerete/ (i. ž.) — младост

* ćińerĭața ĭe mîndră dakă n-aĭ ńiś o grižă
— mladost je lepa ako nemaš nijednu brigu [Crn.]

* ćińerĭață ĭuta trĭaśe
— mladost brzo prolazi [Por.]


   ĆÍPSĂ /alaun/ (i. ž.) — стипса

* kožokari a mestakat varu ku ćipsă kînd a ștavait fuoĭi đi kožuaśe
— ćurčije su mešali kreč i stipsu kad su štavili kože za kožuhe [Crn.]

* muĭarĭa kare avut ibomńik, dupa śe s-a đisparțît đi ĭel, ku furiș a dat pi đi źuos ku ćipsa, să nu priśĭapă barbatu k-a fuost đi kurînd ku ibomńiku; ćipsa-ĭa atîta o „strînźe”, đi barbatu ginđașće kă ĭe ĭa înźir đi muĭarĭe
— žena koja je imala ljubavnika, kada se rastane s njim, krišom se dole protrlja stipsom, da muž ne primeti kako je skoro bila s ljubavnikom; stipsa je tako „stegne”, da muž pomisli da je ona anđeo od žene [Por.]


   ĆIPSḮĬE /tipsie/ (i. ž.) — тепсија

* în ćipsîĭa marĭe am kuopt pîńa, da-n a mikă karńe
— u velikoj tepsiji ispekla sam hleb, a u manjoj meso [Crn.]

* ćipsîĭa nuĭe vas batrîn, kî aĭ nuoștri aĭ batrîń a șćĭut numa đi vas đi pomînt, șî đi ļiemn: đi uaļă, śirińe, strakină, bļid ...
— tepsija nije starinsko posuđe, jer su naši stari znali samo za glineni i dreveni sud: grne, crepulju, kalenicu, bljudu ... [Por.]


   ĆÍPȘÎNĂ /cipcină/ (i. ž.) — типац

* ćipșîna nuĭe ńiś đi pașuńe, ńiś đi kuasă
— tipac nije ni za pašu, ni za kosu [Crn.]


   ĆÍRIK /cirip/ (uzv.) — чирик

* veńi o pasîrikă la ferĭastă, șă „ćirik-ćirik”, parke vrĭa să-m spună śe s-îm spună
— dođe jedna ptičica na prozor, pa „čirik-čirik”, kao da hoće nešto da mi kaže [Por.]


   ĆIRIKAÍ /ciricăi/ (gl.) — цвркутати

* pîăsîrļi ćirikîĭe, a veńit primovara
— ptice cvrkuću, došlo je proloće

* nu ćirikai ka koțofana pi gard
— nemoj džakati kao svraka na plotu [Crn.]


   ĆIRIKAĬÁLĂ /ciricăială/ (i. ž.) — цвркутање

* đin padurĭe s-auđe ćirikaĭală tarĭe
— iz šume se čuje glasno cvrkutanje

* s-auđe ćirikaĭală ka la tuors
— čuje se čavrljanje kao na prelu [Crn.]

* lasîće đi ćirikaĭală, numa dakă țî drag đi mińe, spuńe đeșkis
— mani se „čijukanja”, nego ako me voliš, kaži otvoreno

* o sî va ĭasă ćirikaĭala-ĭa pi nas
— ima da vam izađe to domunđavanje na nos [Por.]


   ĆIRIKUÁVĬE /Dragobete/ (i. ž.) — Драгобан

* Ćirikuavĭa ĭe o ḑîvă în marta, atunśa ĭe nunta păsîrilor
— Ćirikova je jedan dan u martu, tada je ptičja svadba

* atunśa gaińiļi nu strîź la buobe, numa ļe laș sî sa aduńe sîngure
— tada živinu ne vabiš na zrna, nego je puštaš da se skuplja sama [Zvizd]


   ĆIRÍKUVA /Dragobete/ (i. ž.) — Драгобан

* Ćirikuva ĭe ḑîua śuarîlor aļi marĭ, șî sî kađe mńerkurĭ pi Saptamîna pistriță, karĭe ĭe înainća saptamîńi ku Muoșî đi pipćeĭ
— Ćirikuva je praznik velikih ptica, i pada u sredu Šarene nedelje, koja je pre sedmice sa Pihtijnim zadušnicama

* đin tuaće saćiļi pi Vaļa Ćimuokuluĭ, Ćirikuva sî sarbĭaḑă numa în Osńiśa
— od svih sela u Crnoj Reci, Ćirikuva se praznuje samo u Osniću [Crn.]


   ĆISTḮ /cisti/ (gl. p. ref.) — чистити

* uom vrĭańik șî sîrńik ćistîașće tuot dupa ĭel, nu lasă ńiś o imală
— čovek vredan i uredan čisti sve za sobom, ne ostavlja nikakvu prljavštinu [Por.]


   ĆISTḮT /cistât/ (i. s.) — чишћење

* feĭmĭa ĭe ćistuoćiță la șkuală, șî tuot ćistîtu akoluo kađe pi ĭa
— ćerka mi je čistačica u školi, i celo čišćenje tamo pada na nju [Por.]


   ĆISTḮT /cistât/ (prid.) — чист

* am ćistît kalumĭa, ș-akuma nu mi rușîńe, kă așćet guoșći ku kasa ćistîtă
— čistila sam dobro, i sada me nije stid, jer čekam goste sa čistom kućom [Por.]


   ĆISTUÓĆIȚĂ /cistociţă/ (i. ž.) — чистачица

* așćetaĭ tuota ḑîua într-un kuodńik să vină duolturu, la urmă nu veńi duolturu numa veńi o ćistuoćiță șî sa luvă dupa mińe đ-akolo
— čekao sam čitav dan u jednome hodniku da dođe doktor, na kraju ne dođe doktor nego dođe jedna čistačica, i otera me odande [Por.]


   ĆÍȘNĂ /tihnă/ (i. ž.) — тишак

* kopiĭi s-a învațat sî nuaće, șî sluobîd sa skaldă într-o ćișnă adînkă
— deca su naučila da plivaju, i slobodno se kupaju u jednom dubokom tišaku [Por.]


   ĆIVÁLĂ /tiveală/ (i. ž.) — поруб

* pi dungă sî kuoș o ćivală ruoșîĭe, sî-m fiĭe krețanu mîĭ mîndru
— po obodu da ušiješ crveni porub, da mi suknja bude što lepša [Crn.]

* uomo-l žîăļńik ļagă o ćivală ńagră pi lînga gît
— čovek u žalosti, vezuje jednu crnu traku oko vrata [Por.]


   ĆIVÍ /tivi/ (gl. p.) — порубити

* oĭ ćivi țîańiku sî nu să đistrîamĭe
— porubiću čaršav da se ne opara

* kînd vi ćivi mîńika la kîlțan, puot sî-l înbrak
— kad budeš porubila rukav na košulji, mogu da je obučem [Crn.]


   ĆIVIGÁRE /civig/ (i. ž.) — пречаница

* ćivigarĭa țîńe lanțu la kamin
— prečanica drži verige na kaminu (Osnić) [Crn.]

* ćivigarĭa la kamin țîńe ḑalarĭu
— prečanica na kaminu drži verige (Manastirica, Mlava) [Mlava]


   ĆIVÍK /luminiș/ (i. m.) — пропланак

* pazîașće uoĭļi pi ćivik, koluo în duoso-la
— čuva ovce na proplanku, tamo u onoj šumi [Crn.]

* spartură ĭe poĭana-n mižluoku duosuluĭ
— „spartura” je livada usred šume (Jasikovo) [GPek]


   ĆIVÍT /tivit/ (prid.) — порубљен

* kamașa țî ćivită, puoț s-o-nbraś
— košulja ti јe porubljena, možeš da je obučeš [Crn.]


   ĆIVÍT /civit/ (prid.) — тамноплав

* vînît ka ćivitu, vînît înkis
— plav kao čivit, tamnoplav [Por.]


   ĆIVITÚRĂ /tivitură/ (i. ž.) — шав

* kroituorĭu a ćivit ku ață slabă, șî burka mi s-a rupt pi ćiviturĭ
— krojač je šio slabim koncem, i kaput mi se pocepao po šavovima [Por.]

* saku ku grîu kurĭe kĭ ĭe rupt pi ćiv
— džak sa pšenicom curi jer je iscepan po šavu [Crn.]


  ĆIZ /tiz/ (i. m.) — имењак

* ćizu a mĭeu a kapatat poziu đi sud
— moj imenjak je dobio poziv za sud [Crn.]

* a brĭe ćuzuļe, așa tu vorbĭeșć đi mińe?
— a bre imenjače, tako ti govoriš o meni? [Por.]


  ĆIZAP /apă tare/ (i. m.) — ћезап

* uauļi la Pașć sa konđeĭe ku ćizap
— jaja se na Uskrs farbaju ćezapom [Mlava]


   ĆOKÎRLÁN /ciocârlan/ (i. m.) — трнокоп

* askuțîĭ ćokîrlanu đ-amîndoă pîărț, șî akuma ma duk la tîrsît
— naoštrio sam obe strane trnokopa, i sada idem na tršenje [Crn.]


   ĆOKŃÁLĂ /ciocneală/ (i. ž.) — чукање

* Śe ćokńală sa va auḑa pi doso-la-n đal?
— Kakvo se to čukanje čuje gore u šumi?

* kară mirekuț, paza vasurļi đi ćokńală
— vozi polako, čuvaj sudove od čukanja [akc.


   ĆOKŃÍ /ciokni/ (svrš.) — чукнути

* aud bińe, ćokńașće śe ćokńașće la ușă toblarĭuluĭ, da kîńi nu latră
— čujem dobro, nešto čuka u vrata tora, a psi ne laju

* a kumparat un krśag đi la olarĭ, șî s-a-nbatat vrunđeva ka kurka; pi drum a kaḑut, șî krśagu s-a ćokńit la un luok, nuĭe măĭ đi trĭabă
— kupio je testiju od lončara, pa se negde napio ko ćurka; pao je na putu i testija se očukala na jednom mestu, nije više za upotrebu [Por.]


   ĆOKŃÍT /ciocnit/ (prid.) — учукан

* n-am vasurĭ buńe, tuaće uaļiļi mi sînt ćokńiće
— nemam dobre sudove, svi lonci su mi čuknuti

* nu măĭ vorbĭașće kum trîabe, parke ĭe ćoknit
— ne govori više razumno, kao da je ćaknut [Por.]


   ĆOKŃITÚRĂ /ciocnitură/ (i. ž.) — оштећење

* uala are ćokńitură, șî đ-aĭa nu vor s-o kumpîr
— lonac ima oštećenje, i zato neću da ga kupim [Por.]


   ĆOKSÓĬ /pungă ?/ (i. s.) — кеса

* a pus oo în ćoksoĭ, și s-a dus
— stavio jaja u kesu, i otišao [Kmp.]


   ĆORAĻÍĬA /cioralia ?/ (i. ž.) — маштарија

* lasî-ćie đi ćoraļiĭ, kă nuĭeș măĭ kopil mik
— mani se maštarija, jer više nisi malo dete [GPek]


  ĆU! /ciu! ?/ (uzv.) — ту!

* ću! ardîće fuoku!
— tu! vatra te spalila! [GPek]

* ću, brĭe! kum puaće sî fakă așa nîroḑîĭ?!
— tu, bre, kako može da pravi takve ludosti?! [Por.]


   ĆUÁKĂ /coacă/ (i. ž.) — штап

* mĭarźe-n ćuakă
— poštapa se

* ćuaka ĭe fakută đin bît pruost ku kîrļig, da kîržîĭa ĭe bît đi rîḑîmat, fakut frumus, đi maĭsturĭ kîržań
— „ćuaka” je napravljena od običnog štapa sa kukom, a „krža” je štap za poštapanje, lepo izrađen od strane majstora „kržana” [Por.]


   ĆUÁKŃIT /ciocnet/ (i. s.) — чукањ

* śe va lukra-n kuzńiță, nu șću, numa șćiu kă đin ćuakńitu-luĭ nu pućem sî durmim
— šta li radi u kovačnici, ne znam, samo znam da od njegovih čuknjeva ne možemo da spavamo [Por.]


   ĆUÁNKĂ (i. ž.) ● v. ćuakă [Por.]

   ĆUMÚR /cărbune/ (i. m.) — угаљ

* đi la maĭdan la Lugńița, am karat ḑîaśe kară đi ćumur đi ars tugla
— iz rudnika u Lubnici, dovezli smo desetoro kola uglja za pečenje cigle [Crn.]


   ĆÚNK /tub/ (i. s.) — чунак

* ćunku s-a umplut đi fuńiźină, șî furuna slab îngalḑîașće
— čunak je pun gareži, i furuna slabo greje [Por.]


   ĆUÓK /cioc/ (i. m.) — кљун

* tuaće pîăsîrļi au ćuok, șî pi aĭa sî aļeg đin žuavińiļi aļilalće
— sve ptice imaju kljun, i po tome se razlikuju od ostalih životinja [Crn.]


   ĆUÓK /cioc/ (uzv.) — куц

* čuok-puok!
— kuc-puc! [Por.]


   ĆUÓK /cioc/ (i. s.) — футрола

* ćuok đi kuće, o kućiĭe lunguĭată, skobită-n ļiemn, pi kare kosîtuori a duso la brîu; în ĭel a țînut kuća đi askuțît kuasa
— futrola za brus (vodijer), duguljasta kutija od izdubljenog drveta, koju su kosci nosili na pojasu; u njoj su držali brus za oštrenje kose

* muoșu Pîătru ku barba ćuok
— čiča Pera sa šiljatom bradom [Por.]


   ĆUÓK ĐI PULĂ /tecșilă ?/ (sint.) — накурњак

* vrodată, kînd n-a dus uamińi izmĭańe supt śuariś, đi ĭarnă a fakut un kĭes, în kare „a-nbrakat” pula, să nu-ngĭață đi frig; ĭ-a ḑîs „ćuok đi pulă”
— nekada, kada muškarci nisu nosili gaće ispod pantalona, za zimu su izrađivali jednu kesu, u koju su „oblačili” ud, da se ne smrzne od hladnoće; zvali su ga nakurnjak [Por.]


   ĆUÓK /ciuc/ (i. m.) — копица ?

* ćuok ĭe sapă mikă, ku kuarńe or fara ĭaļe, đi sapat în bașćauă
— kopica je mala motika, sa rogovima ili bez njih, za kopanje u bašti [Por.]


  ĆUR /ciur/ (uzv.) — цурк

* „ćur! ćur!” faśe vîžuoĭu đi lapće în gaļiată kînd sa mulg uoiļi
— „curk! curk!” pravi mlaz mleka u vedru, kad se muzu ovce [Por.]


   ĆURAI /ciurui/ (gl. p.) — штрцати

* tuamna lapćiļi gruos, numa ćurîĭe đin țîță în gaļiată
— ujesen mleko gusto, samo štrca iz vimena u vedro [Por.]


  ĆURK /chiurc/ (i. m.) — прслук

* ćurku ĭe un fĭeļ dă țoală kare samînă la burkă fara mîńiś
— ćurk je deo odeće koji liči na sako bez rukava

* ćurku sa puaće faśa dîn pĭaļe dă uaĭe, atunśa samînă la kožuok
— ćurk se može praviti od ovčje kože, tada liči na kožuh

* ćurku ĭe țuală omeńaskă șă muĭerĭaskă
— ćurk je i muško i žensko odelo [Hom.]


  ĆUȘ /ciuf/ (i. m.) — ћук

* ćușu sî kuĭbarĭașće în butuarkă
— ćuk se gnezdi u duplji [Crn.]

* ćușu ḑîua nu vĭađe ńimika
— ćuk danju ne vidi ništa (s. Plavna) [Pad.]

* ćušuļe, đeșkiđeț uoki odată, da nu vĭeḑ śe-ț lukră muĭarĭa pin sat?
— rogonjo, otvori oči već jednom, zar ne vidiš šta ti žena radi po selu?

* bagă sama śe vorbĭeșć, nu fi ćuș
— pazi šta pričaš, ne budi glup [Por.]


  ĆUȘ /clătită/ (i. s.) — палачинка

* aĭa śe ĭe la sîrbĭ „palačinka”, la nuoĭ sa kĭamă „ćuș”, da aĭa śe nuoĭ kemăm „plaśintă”, sîrbi n-au, șî đ-aĭa plaśinta ńiś n-are nume sîrbĭesk
— ono što je kod Srba „palačinka”, mi zovemo „ćuš”, a ono što mi zovemo „plačinta”, Srbi nemaju, pa „plačinta” i nema srpski naziv (zas. Blizna, s. Rudna Glava)

* ćușka sa faśe đin plamad kare ramîńe dupa śe plumađeșć pîńa
— ćuška se pravi od testa koji ostaje posle mešenja hleba [Por.]

* ćușu faśem dîn fańină, ku kîta brînḑă: mĭastîś, puń în ćipsîĭe șî kuoś în șporĭet
— palačinku pravimo od brašna sa malo sira: mesiš, staviš u tepsiju i pečeš u šporetu

* alta fuarmă dî ćuș sa faśe dîn fańină mistakată ku kîta apă măĭ multă, puń brînḑă, șî ĭaĭ ku ļingura șî puń în untura kaldă-n ćigańe
— druga vrsta palačinke pravi se od brašna pomešanog sa malo više vode, staviš sir, i uzmeš kašikom i staviš u tiganj sa vrelom mašću (s. Medveđica) [Hom.]

* la nuoĭ ćuș s-a fakut așa: sparź uou, puń fańină, brînḑă, șî mĭastîś, mĭastîś, șă-l kuoś în ćigańe
— kod nas su se palačinke pravile ovako: razbiješ jaje, staviš brašno, sir, i mešaš, mešaš, i pečeš ih u tiganju

* asta śe sîrbi kĭamă „palačinke”, n-a fuost đi bîtrîńață, a ĭeșît dupa ratu-sta ku ńamțî; ļi kĭemăm șă pi rumîńașće „palaćinkĭe”
— ovo što Srbi zovu „palačinke”, nije bilo kod nas odavnina, pojavile su se posle ovoga rata sa Nemcima; zovemo ih i na vlaškom „palačinke” (Jasikovo) [GPek]


   ĆUȘĆÍ /ciuci/ (gl. ref.) — чучати

* pļakă odată, pănă kînd vi ćușći akoluo, dupa gardo-la
— kreni već jednom, dokle ćeš čučati tamo, iza te ograde

* (folk.) uomu kînd îmbătrîńașće, sa ćușćașće la parĭaće, șî la ḑîļe sokoćașće
— čovek kad omatori, pored zida se šćućuri i dane prebrojava [Por.]

d

  DA /da/ (pril.) — да

* da, așa ĭe kum tu ḑîś
— da, tako je kako ti kažeš

* da or ba
— da ili ne [Por.]


  DA /da/ (gl.) — дати

* nu-ĭ da bań, k-îĭ dîă pi bĭare
— ne daj mu novac, jer će ga dati na piće

* ĭ-a dat în gînd
— setio se (palo mu je na pamet)

* s-a mîńiĭat, nu măĭ dîă pi la mińe
— naljutio, više ne svraća kod mene

* vaka nu sa dîă la źug
— krava ne prihvata jaram

* ĭuo am dat pi đin đal, da ĭel pi đin vaļe
— ja sam išao gornjom stranom, a on donjom

* țîńće bińe, nu ći da
— drž’ se dobro, ne daj se

* tare đi kap, nu sa dîă la ńima
— tvrdoglav, ne sluša nikog

* kînd îț dau o palmă, vĭeḑ stîaļe vĭerḑ
— kad ti udarim šamar, videćeš zelene zvezde [Por.]


   DÁȚÎĬE /dare/ (i. ž.) — дација

* am vindut vaśiļi sî plaćesk dațîĭa la držauă
— prodao sam krave da platim dažbine državi [Crn.]


   DÁĆINĂ /datină/ (i. ž.) — обичај

* la nuoĭ ĭe daćina sî puńem pomĭeń la-l muort pĭn la șapće ań dupa muarće
— kod nas je običaj da se umrlom stavljaju pomane sve do sedme godine posle smrti [Crn.]

* așa-ĭ daćina, grĭeu sa đizvață
— takva mu je navika, teško će se odučiti

* basanka așa ĭ-a fuost daćina, să nu traĭaskă mult
— valjda mu je takva bila sudbina, da ne živi dugo [Por.]


   DADAUÓRĬ /?/ (i. m.) — дадаори

* ura-sta s-a žukat în tuaće saćiļi, ama sî kĭamă șî tramuriśa
— ovo kolo se igra u svim selima, ali se zove i „tramuriša” [Crn.]


   DÁDĂ /dadă/ (i. ž.) — дада

* fiva kopil, fiva fată, la suora măĭ batrînă trîabe sî ḑîkă „dadă”
— bio dečak, bila devojčica, stariju sestru treba da oslovljava sa „dada”

* dada Mariĭa ĭe suora-mĭa măĭ mare
— dada Marija je moja starija sestra

* da-Ļena a fuos’ ku doĭ ań măĭ mare đi kît mińe
— da(da) Lena je bila dve godine starija od mene [Por.]


   DÁĬKĂ /daică/ (i. ž.) — сека

* daĭka mĭa, ku uoki ńegri
— moja draga, crnooka [Crn.]

* daĭkă iĭ ḑîś la ibomńikă, kînd će dragaļeșć ku ĭa
— „dajka” kažeš ljubavnici, kad joj tepaš [Buf.]

* daĭkă ĭe nume đizmerdat; kînd la vruna-ĭ ḑîś „daĭko, daĭkuțo”, ĭa înțaļiaźe śi ĭe ku ćińe, șî śe tu aĭ đi gînd
— „dajka” je mazno ime; kada nekoj kažeš „dajko, dajkice”, ona razume šta je s tobom, i koja ti je namera (Jasikovo) [GPek]


   DAĬNAÍ /dăinai/ (gl. p. ref.) — љуљати

* kopilu șîađe pi punće șî dîăĭnîĭe piśuariļi
— dete sedi na brvnu i klati noge [Crn.]


   DAĬNAĬÚȘ /dăinăuș/ (i. m.) — љуљашка

* am lapîdat sfuara pistă krĭangă, șî la kopiĭ am fakut daĭnaĭuș
— prebacio sam konopac preko grane, i deci sam napravio ljuljašku [Crn.]


   DÁKĂ /dacă/ (vez.) — ако

* dakă nu va fi așa kum ḑîś tu, o să fiĭ pîkatuos pănă la muarće
— ako ne bude tako kako ti kažeš, bićeš grešan do smrti

* dakă tatî-su nu va lasao sî sa mariće dupa baĭato-la, pî șî mumî-sa dakă va țîńa parća ku tatî-su, ĭa la urmă tot o să fugă, șî ĭar’ o să fiĭe pi plaku iĭ
— ako je otac ne bude pustio da se uda za tog momka, i ako i majka bude na očevoj strani, ona će na kraju sigurno pobeći, i opet će biti po njenoj volji [Por.]


   DAKÚM /dacum/ (pril.) — дакако

* dakum đi nu
— kako da ne

* Ći duś mîńe la lukru? - Ma duk, dakum.
— Ideš sutra na posao? - Idem, naravno. [Por.]


   DALÁK /dalac/ (i. m.) — чир

* sî vaĭtă k-îl duarĭe rîău la burtă, muara sî fiĭe dalaku
— žali se da ga mnogo boli stomak, verovatno ima čir [Crn.]

* dalaku ĭe bubuoń, sa kuaśe șî învînațîașće
— dalak je čir; nagnoji i pomodri

* mi s-a fakut duoĭ dalaś, l-amîndoă tîălpĭ kîći unu
— izbila su mi dva prišta, na svakom tabanu po jedan

* dalaku au șî vićiļi
— „dalak” ima i stoka [Por.]


   DALÁP /dulap/ (i. m.) — долап

* în dalap s-a pus strîăkinļi, ļingurļi, zastruźiļi șî mînkarĭa śe a ramas
— u dolapu su držane panice, kašike, zastruzi i hrana koja nije potrošena [Crn.]

* pi marźina Ćimuokuluĭ a fuost dalapurĭ kîće șî baśaļe
— na obali Timoka je bilo onoliko dolapa, koliko i bašti [Crn.]

* dolap, ruată la apă, kare pista kurauă a mînat stružńița, or muara
— dolap, točak na vodeni pogon, koji je preko kaiša pokretao strugaru ili vodenicu [Por.]


   DÁLTĂ /daltă/ (i. ž.) — длето

* ku dalta sa faśe skobitură în blană
— dletom se dubi rupa u dasci [Crn.]

* dalta mi s-a-ntîmpit, trîabe s-o askut
— dleto mi se otupelo, treba da ga naoštrim

* daltă đi ļiemn
— drveno dleto

* daltă đi fĭer
— gvozdeno dleto [Por.]


   DÁMĂ /damă/ (i. ž.) — мица

* astară ńi duśem la șîḑîtuarĭe sî žukîăm damă
— doveče idemo na sedeljku da igramo micu [Crn.]


   DÁMF /damf/ (i. s.) — задах

* đin podrum vińe un damf puturuos, sigurat śuava sa-npuțît
— iz podruma dolazi smrdljivi zadah, mora da se nešto usmrdelo [Por.]


   DANÁK /dănac/ (i. m.) — момак

* uomu ĭe danak đi la șapćesprĭaśe ań, pînă la-nsurat
— čovek je momak od sedamnaeste godine, do ženidbe [akc.

* danaśel ĭeș đi la patrusprĭaśe pîn la șapćesprĭaśe ań
— momčić si od četrnaest do sedamnaest godina [Crn.]

* feĭmĭa nu măĭ lukră ńimika, numa aļargă dupa danaś
— moja ćerka ne radi ništa, samo juri za momcima [Por.]


   DANAŚÍ /dănaci ?/ (gl. n.) — момковати

* danaśesk, șî mîĭ vrĭeu șîmîĭ
— momkujem, i hoću još [Crn.]

* a danaśit prĭa puțîn, s-a însurat ćinîr
— premalo je momkovao, oženio se mlad [Por.]


   DANAŚÍĬE /dănăcie/ (i. ž.) — момаштво

* danaśiĭa sî petrĭaśe ku mulće fĭaće
— momaštvo se provodi sa mnogo devojaka [Crn.]

* gata ĭe ku danaśiĭa, ažuns vrĭamĭa să ma kîsîtorĭesk
— gotovo je sa momaštvom, došlo je vreme da se skućim (=oženim) [Por.]


   DÁNȚ /danţ/ (i. s.) — коло

* danțu la nuoĭ s-a žukat numa pi la nunț, șî aĭa kînd nuntașî a trĭekut pin sat
— danc se kod nas igrao samo na svadbama, i to kada su svatovi prolazili kroz selo

* puartă danțu pin sat, adunat ćińerișu șî-ĭ învață să ļipîĭe la kîărț
— kolovođa u selu, okupio mlade i uči ih da lupaju karte

* o sî va vină parințî, ș-o sî va spargă danțu
— doći će vam roditelji, pa će vam rasturiti družinu

* s-a prins într-un danț ku iĭ
— uhvatio se u isto kolo sa njima [Por.]


   DÁNGĂ /danga/ (i. ž.) — данга

* dangă trasă ku pļeĭvazu
— linija povučena olovkom

* fă o dangă ku kuțîtu pi blana-ĭa, însamnă unđe trîabe s-o taĭ
— zareži nožem jednu liniju na toj dasci, označi gde treba da je presečem

* s-a puvestît kă turśi a tras dangă la uamiń ku fĭer ruoșu
— pričalo se da su Turci žigosali ljude usijanim gvožđem

* vaḑuĭ ku uoki miĭ: trĭeku un zmău pi śĭerĭ, șî ramasă o dangă đi fuok în urma-luĭ
— videh svojim očima: prolete zmaj nebom, i ostade vatreni trag iza njega [Por.]


   DANGÚBĂ /?/ (i. ž.) — дангуба

* șađarĭa ku vuoĭ ĭe numa o dangubă marĭe, ma dusăĭ ĭuo akas
— sedenje sa vama je samo jedna velika danguba, odo’ ja kući [Crn.]

* dangubă, nu lukră ńimika, traĭașće pi șîaļiļi alu tuoĭa
— danguba, ne radi ništa, živi na tuđoj grbači [Por.]


   DANGUBÍ /?/ (gl.) — дангубити

* nu dangubi pi lîngă aĭa śe nu șćiĭ faśa, kĭamă maĭsturu
— ne dangubi oko toga što ne znaš da uradiš, zovi majstora [Crn.]

* tuota ḑîua dangubĭașće pin sat
— ceo dan dangubi po selu [Por.]


   DAPẮĬ /d-apoi/ (part.) — ма како да не

* ĭel ći minće la uokĭ da tu, înfruntat, spuń „dapăĭ, așa ĭe”
— on te laže na oči, a ti, uvređeno, kažeš „ma kako da ne, tako je” [Por.]


  DAR /dar/ (i. m.) — дар

* đimult la nuntă guoviĭa lu taĭkî-su a dat kožuok đi dar
— nekada davno mlada je na svadbi svekru poklanjala kožuh kao dar [Por.]

* arĭe dar đi kîntat
— ima dara za pevanje [Crn.]


  DAR /dar/ (part.) — дал

* dar va fi așa, dar nu va fi, ńima nu puaće să șćiĭe
— dal je tako, dal nije tako, niko ne može znati

* dar kum puaće altfĭeļ să-l fakă, kînd nu șćiĭe?
— pa kako može drugačije da ga uradi, kad ne zna?

* dar șćiĭe ĭel aĭa, or nu, aĭa o să veđiem
— da li on to zna, ili ne, to ćemo videti

* dar nu putuș tu sîngur sî vĭeḑ kî aĭa nu mĭarźe la bun?
— zar ti nisi mogao sam da vidiš da to ne ide na dobro? [Por.]


   DARÁK /darac/ (i. m.) — гребен

* daraku arĭe patru rîndurĭ đi đinț đi fĭer: duauă đasă, șî duauă rarĭ
— greben ima četiri reda metalnih zubaca: dva gusta, i dva retka [Crn.]

* ku daraku sa diraśiașće lîna: măĭ întîń o skarmiń ku mîna, pĭeurmă o traź pin darak
— sa grebenom se češlja vuna: najpre je vlačiš rukom, a onda je provučeš kroz greben [Por.]


   DARÁK /toc/ (i. m.) — шток

* daraku la ușă ĭe fakut đin triĭ blăń măĭ gruasă, înkeĭaće la kolțurĭ, șî prinsă đi pragu kăšî însus
— štok na vratima je napravljen od tri deblje daske, spojene na krajevima, i uspravno zakovane za kućni prag

* în daraku ferĭeșći batuće sînt țîțîńiļi, kare țîn źamu ku stîkla
— u prozorski štok uglavljene su šarke koje drže ram sa staklom [Por.]


   DARÁP /darab/ (i. s.) — комад

* ĭ-a dat lu kopil numa un darap đi pîńe, kît sî nu pļaśe ku mîńiļi guaļe
— dali su detetu samo parče hleba, tek da ne pođe praznih ruku

* ļi kîntă un darap đi kînćik, șă fu đestul, k-a vaḑut điluok ku kare au trĭabă
— otpevao im je samo deo pesme, i beše dosta, jer su videli s kim imaju posla

* a puvestît numa un darap đin povastă, kă n-a șćut măĭ mult
— ispričao je samo odlomak priče, jer više nije znao [Por.]


   DARÁPÎN /darab/ (i. m.) — парче

* rupĭe un darapîn đin pînḑa-ĭa șî fîă strakatuarĭe
— iscepaj jedno parče od onoga platna, i napravi cedilo [Crn.]


   DARAŚÍ /dărăci/ (gl. p.) — гребенати

* daraśesk lîna, kî sî tuork đi pîăturĭ
— češljam vunu, da bih prela za ponjave [Crn.]


   DARAŚÍT /dărăcire/ (i. m.) — гребенање

* ĭerĭ tuota ḑîua am fuost la o prĭaćină la daraśit
— juče sam celoga dana bila kod jedne prijateljice na češljanju vune [Crn.]


   DARAŚITUÓRĬ /dărăcitor/ (i. м.) — гребенар

* ku śinś daraśituarĭe, fîrșîăsk daraśitu đi într-o ḑî
— sa pet grebenarki, završavam češljanje vune za jedan dan [Crn.]


   DARAVĬÉLĂ /daravelă/ (i. ž.) — чудак

* bagă sama bińe, nu sa șćiĭe śe tuot puaće faśa așa daravĭelă đi uom
— pazi dobro, ne zna se šta sve može učiniti takav čudak od čoveka [Crn.]

* o dîravĭelă đi kopil, numa faśe la brșuave
— nestaško od deteta, samo pravi smicalice (Tanda) [Por.]


   DARÎMÁ /dărâma/ (gl. p.) — кресати

* đi darîmăt la frunḑă trîabĭe topuor askuțît
— za kresanje lisnika treba oštro sekirče [Crn.]

* darîm la frunḑă, fak frunḑarĭ să am ĭernaćik đi viće
— krešem grane s lišćem, sadenuću lisnik da imam zimnicu za stoku

* kînd ĭerĭam slugă, șî faśam vro șćetă, gazda nu ma baća kum sa bat kopiĭi, numa ma dîrîma ku bataĭa
— kad bejah sluga, i kad bih načinio kakvu štetu, gazda me ne bi tukao kako se deca tuku, nego bi me odrao batinama [Por.]


   DARÎMÁT /dărâmat/ (prid.) — окресан

* ļiemnuĭe darîmat đi sî sa gramađiaskă fînu pi ĭel
— drvo je potkresano da bi se na njemu plastilo seno

* lasîmă kî sînt darîmat đi ostańit
— pusti me jer sam isrcpljen od umora [Crn.]

* dîrîmat đi bataĭe
— slomljen od batina

* ļiemn dîrîmat
— okresano drvo; drvo bez grana [Por.]


   DARÎMATÚRĂ /dărămătură/ (i. ž.) — окресак

* a darîmat ļamńiļi, da darîmatura a lasato-n drum
— kresali su drveće, a okreske su ostavili na putu [Crn.]


   DÁRĬE /dare/ (i. ž.) — давање

* ku atîta darĭe, nu sî puće ĭeșî la kapatîń
— sa tolikim davanjem, ne može se izaći na kraj [Crn.]

* darĭe ku narĭe sînt fraće ku suora
— davanje i nemanje su brat i sestra [Por.]


   DÁRŃIK /darnic/ (prid.) — дарежљив

* ĭel îț dîă, numa dakă arĭe, kî ĭe uom darńik
— on će ti dati, samo ako ima, jer je darežljiv čovek [Crn.]

* muĭare darńikă
— radodajka [Por.]


   DARŃIŚÍĬE /dărnicie/ (i. ž.) — дарежљивост

* parke ĭe bolnau đi darńiśiĭe, tuot ar da đin kasă
— kao da je oboleo od darežljivosti, sve bi dao iz kuće [Por.]


   DARUÍ /dărui/ (gl. p. ref.) — даривати

* guoviĭa la nuntă dăruĭe nașu șî nașîța
— mlada na svadbi daruje kuma i kumu [Crn.]

* darurļi alu guove la nuntă a dus uamiń kĭemaț adîns đ-așa lukru, șî pi iĭ ĭa kĭemat dîrzarĭ
— mladine darove na svadbi, nosili su ljudi koji su bili pozvani samo za to, i oni su se zvali „drzari” [Por.]


   DARUÍT /dăruit/ (prid.) — дарован

* șî finu a fuost daruit đin parća nașuluĭ
— i kumče je bilo darovano od strane kuma

* daruit ĭe đi kîntat, ńima nuĭe-n sat mîĭ bun đi-kît ĭel
— nadaren je za pevanje, niko nije u selu bolji od njega [Crn.]


   DÁSKÎL /dascăl/ (i. m.) — учитељ

* daskulu nuostru nu ń-a lasat sî vorbim rumîńașće la șkuală; am kućeḑat sî vorbim tumu kînd am fi ažuns la kasă
— naš učitelj nas nije puštao da govorimo vlaški u školi; smeli smo da govorimo tek kad bismo stigli kući [Por.]

* daskîlu nuostru ń-a-nvațat bińe
— naš učitelj nas je dobro učio [Crn.]


   DÁTĂ /dată/ (pril.) — пута

* odată
— jedanput, jednom

* điodată/đodată
— odjedanput

* altadată
— drugi put

* kîćodată
— po neki put, ponekad

* ńiśodată
— nijedanput, nikad

* totodată
— zajedno, istovremeno

* vrodată
— nekad [Por.]


   DATORÍĬE /datorie/ (i. ž.) — дуг

* datoriĭa îngreońaḑă viĭața, kî nu să muĭtă
— dug otežava život jer se ne zaboravlja [Crn.]

* grĭeu sa traĭașće, ńiśkum să skapăm đi pîrdańiśiļi đi dîtoriĭ
— teško se živi, nikako da uteknemo od prokletih dugova

* nu iș tu miĭe datuorĭ ńimika
— ne duguješ ti meni ništa [Por.]


   DATUÓRĬ /dator/ (prid.) — дужан

* sînt datuorĭ bań, k-am luvat înprumut
— dužan sam novac, jer sam uzeo na zajam [Crn.]

* mis datuorĭ la muoșu Pau o ḑîuă đi kosît
— dužan sam čiča Pavlu jedan dan košenja

* la Baluońi sînćem datuorĭ sî ńi duśem la nuntă ku pripașu, kî șî iĭ la nuoĭ a veńit ku purśelu fript
— Balićima smo dužni da im odemo na svadbu sa pečenicom, jer su i oni kod nas došli sa pečenim prasetom [Por.]

* kopiĭi sînt datuorĭ sî vadă đi parinț, kînd ĭeĭ înbatrîńesk
— deca su dužna da brinu o roditeljima, kada ovi ostare [Crn.]

* nu mis datuorĭ la ńima ńimik
— nisam nikome ništa dužan [Por.]


   DATUÓRŃIK /datornic/ (i. m.) — дужник

* kînd ĭaĭ înprumut, întuarśe la vuorbă, să nu fiĭ datuorńik la ńima
— kad zajmiš, vrati po dogovoru, da nikome ne budeš dužnik [Por.]


   DAUÁGĂ /doagă/ (i. ž.) — дуга

* butuońo-sta ĭe fakut đin dauoź đi gorun
— ovo bure je napravljeno od hrastovih duga [Crn.]

* uomu kare a lukrat la dauoź la kĭemat „dogarĭ”
— čovek koji je izrađivao duge, zvao se „dogar” [Por.]


   DAÚŃE /tăun/ (i. m.) — обад

* la dauńe roșîașće burta kînd sî satură đi sînźiļi alu vakă
— obadu pocrveni trbuh kad se napije kravlje krvi [Crn.]

* kînd ĭeram pîkurarĭ, źukarĭa mĭ-a fuost vara să prind dauń, șî sî ļi bag paĭu-n kur, șî s-îĭ slubuod sî zbuare
— kada sam bio čobanin, omiljena igra leti bila mi je da hvatam obade, da ih nataknem na slamku i da ih pustim da lete [Por.]


  DĂ /dă/ (predl.) — од

* a pļekat dă la noĭ
— pošao je od nas

* vińe dă la rîsarit
— dolazi od istoka

* vińe dă la źuok
— dolazi sa igranke [Zvizd]

* să koboare dă la munće
— silazi sa planine (Rašanac) [Mlava]

* pi vorba „dă” sa kunosk ungurĭeńi
— po reči „dă” poznaju se Ungurjani [Zvizd]

* dî la nuoĭ atîta, dî la vuoĭ ńiś atîta
— od nas toliko, od vas ni toliko [Bran.


   DĂDĂÚȘ /dădăuș/ (i. s.) — љуљашка

* dădăușa ĭe un feļ de țițăĭkă, kare ĭe ļegată de kraka lemnuluĭ ku frengie
— dadauš je vrsta ljuljaške koja je za granu drveta okačena užetom [Tim.]


   DĂĬNĂITÚRĂ /?/ (i. ž.) — љуљање

* kopilo-la sa bulnavĭașće đ-atîta dăĭnăitură
— ono dete će se razboleti od tolikog ljuljanja [GPek]


   DĂĬNUĬÁ /dăina/ (gl. p. ref.) — љуљати

* bat muort, mĭarźe pi drum șî sa dăĭnăĭe, numa śe nu kađe
— mrtav pijan, ide putem i ljulja se, samo što ne padne

* s-a dus în oraș, ș-a lasat ușa kășî pustîńe să sa dăĭnăĭe la vînt
— otišao u grad, i ostavio vrata puste kuće da se klate na vetru [Por.]


   DĂĬNUĬÁLĂ /legănare/ (i. ž.) — љуљање

* kînd iș bat, nu puoț să mĭerź fara dăĭnuĭală pi drum, kă tuot țî sa-m pare kă pomîntu sa dăĭnăĭe supt ćińe
— kad si pijan, ne možeš bez klaćenja da ideš putem, jer ti se čini da se zemlja ljulja pod tobom [Por.]


   DĂLAŚÍȚĂ (i. ž.) ● v. dîraśiță [Por.]

   DĂLĂĆÍȚĂ (i. ž.) ● v. dîraśiță [Por.]

   DĂMÎNKÁRE /demâncare/ (i. ž.) — јело

* pļakă kopilu ku dămînkarĭa lu tată-su pista o poĭană, șî kalkă în urma dî uaĭe
— krene dete sa očevim jelom preko jedne livade, i ugazi u ovčji trag [Crn.]


   DĂPARȚḮME /departare/ (i. ž.) — удаљеност

* vrodată a fuost mare dăparțîme întra saće-n Mlaoa
— nekada je bila velika udaljenost između sela u Mlavi [Mlava]


   DĂRUÍ /dărui/ (gl. p.) — даровати

* nuora dîăruĭe pi suakrî-sa kînd tună măĭ întîń în kasă
— snajka daruje svekrvu kad prvi put ulazi u kuću [Por.]


   DĂRUÍT /dăruit/ (prid.) — дарован

* lumĭa dăruită mĭarźe-nkarkată ku darurĭ
— darovani ljudi idu natovareni poklonima [Por.]


   DĂRUÍTU (i. m.) ● v. dăruĭală [Por.]

   DĂRUĬÁLĂ /dăruiala/ (i. ž.) — даровање

* m-am amînatat đi dăruĭala guovi la nuntă, șî ĭa s-a mîńiĭat pi mińe
— zakasnio sam za darovanje mlade na svadbi, i ona sa naljutila na mene [Por.]


   DĂSPĂLURÁT /desfălurát/ (prid.) — распасан

* mĭarźe tuot dăspălurat
— ide sav raspasan [Hom.]


   DĂSPOĬÁ /despoia/ (gl. p. ref.) — свлачити се

* luvă puopa să dăspoaĭe, nu sa ćame k-o sî ploaĭe
— poče popa da se skida, ne plaši se on od kiše (iz narodne pesme) [Mlava]


   DẮSPRĂ /despre/ (predl.) — по

* a fuost fraț dăspră mumî-sa
— bili su braća po majci

* vorbăsk dăspră rumîńi dă astîḑ, kum s-a sîrbitu-să așa dă ĭut
— govorim o današnjim Vlasima, kako su se posrbili tako brzo [Bran.


   DĂZGROPÁ /dezgropa/ (gl. p.) — ископати

*
◊


   DĂZGROPÁT /dezgropat/ (prid.) — ископан

* dăzgropat ĭe aĭa śi ĭă skuos dăn pomînt
— iskopano je ono što je izvađeno iz zemlje [Hom.]


   DĂZŃÁȚĂ /d‑azneață/ (pril.) — јутрос

* ĭo dăzńață će văzuĭ, kînd am trekut pă drum, da tu pă mińe nu
— ja te jutros videh, kad sam prolazio putem, a ti mene nisi [Rom.]


   DETEĻÍNĂ /lucernă/ (i. ž.) — детелина

* am kosît un ĭektîr đi deteļină, șî ma duko s-o kar
— pokosio sam hektar deteline, i idem da je prevezem [Crn.]

* kînd îț skapă vaka-n dîtaļină, șî manînkă pănă sa satură, sa înflă șî puaće sî muoră, dakă n-aźunź la vrĭame să-ĭ baź mosuoru-n kur, sî rasufļe
— kada ti krava utekne u detelinu, i napasa se dok se ne nasiti, naduva se i može da lipše, ako ne stigneš na vreme da joj nabiješ kalem u dupe, da se izduva [Por.]


  DIM /din/ (predl.) — из

* dim toate mărfiļi de lukrat în kîmp, če le-am adunat pin sat de muzeĭ, măĭ frumos ĭe săčeraru făkut dim lemn moale, kă pe ĭel no-l are nima altu în țara nostă
— od svih stvari za poljoprivredu, koje smo sakupili po selu za muzej, najlepši je srparnik izrađen od mekog drveta, jer njega nema niko drugi u našoj zemlji

* a vazut ku oĭki luĭ, kum ĭasă dim kasa i
— video je svojim očima kako izlazi iz njene kuće [Tim.]


   DINÁRĬ /dinar/ (i. m.) — динар

* nuĭe skump, ma koștuaĭe numa un dinarĭ șî ḑîaśe parîaļe
— nije skupo, košta me samo dinar i deset para

* lukră, kă fara dinarĭ nu sa puaće
— radi, jer se bez dinara ne može

* fara dinarĭ în pîzanarĭ
— bez dinara u džepu [Por.]


   DÎDAUÓRĬ /de două ori/ (pril.) — двапут

* la kopil înțaļes đestul să-ĭ ḑîś odată-dîdauorĭ, șî ĭel îa la kap
— razumnom detetu dovoljno je da kažeš jedanput-dvaput, i onо će zapamtiti [Por.]


   DḮLM /dâlm/ (i. m.) — брежуљак

* a trekut ruata pistă un dîlm, șî karu sî rasturnat
— prešao je točak preko jedne izbočine, i kola su se prevrnula [Crn.]

* a dus pluaĭa ńișći pomîntarĭ, ș-akuma ĭe kolovuozu pļin đi dîlmurĭ
— nanela je kiša neko zemljište, i sada je kolski put pun izbočina [Por.]


   DÎMÎZLÚK /tamazlâc/ (i. m.) — домазлук

* purśelo-sta nu-l taĭ, ăl las đi dîmîzluk
— ovo prase ne koljem, ostavljam ga za domazluk [Por.]

* dakă vrĭeĭ, sî-ț dau un berbeśel đi tamazlîk
— ako hoćeš, daću ti jednog ovnića za domazluk [Crn.]

* dămăzluku ĭe măĭ bun śe aĭ în viće, ku śe kasa dîă înainće
— domazluk je sve ono najbolje što imaš od priploda, sa čime kuća napreduje (Jasikovo) [GPek]


   DḮMP /dâmb/ (mn. dîmpurĭ) — џомба

* ma dubarîĭ đi pi ruată, kînd am ažuns la un pripur ku dîmp mare
— sjahao sam s bicikle kad sam naišao na uspon sa velikim nagibom

* tăĭnuiră frumuos, ama đintr-odată la unu ĭ-a veńit păļițîļi, șî s-a luvat prĭa đin dîmp sî sa gîlśavĭaskă
— pričali su lepo, ali su jednog iznenada spopale bubice, pa su počeli naglo da se svađaju [Por.]

* mĭergînd pi padure, ńi-ntîńirăm în dîmp, đ-odată ńi gasîrăm pĭept în pĭept
— idući šumom, sretosmo se iznenada, odjednom se nađosmo licem u lice (Jasikovo) [GPek]


   DÎRAÍ /târâ/ (gl.) — стругати

* kînd ĭe karu înpeđakat, ruata dîrîĭe pi pomînt
— kad su kola zakočena, točak struže po zemlji [Crn.]


   DÎRAŚÍ /dărăci/ (gl. p.) — гребенати

* lîna sa dîraśașće ku daraku
— vuna se češlja grebenom [Por.]


   DÎRAŚÍȚĂ /drăcilă ?/ (i. ž.) — притискавац

* dîraśiță ĭe o guangă mikă, ńagră, ku ăripĭ ka muska, ńiś albină, ńiś vĭaspĭe, kare vara, pin zapușală, kînd ći trĭaśe apa, sa bagă supt kimĭașă, șî uomu kînd śarkă ku mîna s-o skuată, or s-omuare, ĭa-l muśkă așa đi rîău đi-ĭ sa-m pare kî l-a-nbrukat ku fĭer fĭerbinće
— pritiskavac je mala buba, crna, sa krilcima kao muva, ni osa, ni pčela, koja leti, kada je zapara, kad te probije znoj, ulazi pod košulju, i čovek kada pokuša rukom da je izvadi ili ubije, ona ga ujede tako gadno da mu se čini da su ga uboli vrelim gvožđem (Rudna GLava)

* dalaśița mușkă numa pĭ-aĭ ļenuoș, k-aĭ vrĭańiś lukră, miśkă tuoata vrĭamĭa, șî muska-ĭa nu puaće sî sa prindă đi iĭ
— pritiskavac ujeda samo lenjivce, jer vredni ljudi rade, mrdaju sve vreme pa ta muva ne može da se uhvati za njih (Debeli Lug) [GPek]


   DÎRAŚÍT /dărăcit/ (prid.) — огребан

* lîna ĭe dîraśită bun kînd muĭarĭa o trĭaśe đi măĭ mulće uorĭ pin darak
— vuna je dobro očešljana kad je žena više puta provuče kroz greben [Por.]


   DÎRAVĬÉLĂ /daraveră/ (i. ž.) — скандал

* pļesńito-la đi kopil s-a dus bat în sat, ma ćiem kî ĭară faśe vro dîravĭelă
— onaj ćaknuti momak otišao je pijan u selo, bojim se da će opet napraviti neki skandal

* fa, nu ma dîrî, kă kînd mi sa đistîrnă dîravĭela-sta a mĭa, are să ći farîmĭe
— sele, ne diraj me, jer kad se otkači ova moja budala, ima da te povredi [Por.]


   DḮRĂ /dâră/ (i. ž.) — бразда

* sî vĭađe dîră în drum pi unđe ĭe tras ļiemnu
— vidi se brazda na putu kojim je vučeno drvo [Crn.]

* mĭ-a trĭekut ku karu-npiđekat pista poĭană, șî piva a fakut o dîră adînkă ka boruga
— prešao mi je zakočenim kolima preko poljane, i kočnica je napravila brazdu duboku kao jaruga

* đață đintr-odată un ploĭuoń, ka kînd tuorń ku gaļata, șî numa faku ńișći dîrĭe adînś pin grîo-la-n față
— udari najednom neka kišurina, lila je kao iz kabla, i samo je napravila duboke jaruge u žitu na prisoju c. crta, linija

* în luok sî sa iskaļaskă frumuos, ĭel trasă o dîră pista fuaĭa-ĭa đi arćiĭe, ș-o lupadă înapuoĭ, la poștarĭ supt piśuarĭe, parke ĭe aăsta đevină
— umesto da se lepo potpiše, on je samo povukao liniju preko tog lista papira, i bacio ga nazad, poštaru pod noge, kao da je ovaj kriv [Por.]


   DÎRDAÍ /dârdâi/ (gl.) — дрхтати

* puodu dîrdîĭe pînă kamiĭuańiļi trĭek pista ĭel
— most podrhtava dok kamioni prolaze preko njega [Crn.]

* mi s-a bagat źeru-m uasă, dîrdîĭ tuot đi frig
— ušao mi je mraz u kosti, sav se tresem od hladnoće [Por.]


   DÎRDAĬÁLĂ /dârdâială/ (i. ž.) — дрхтање

* s-a pus frigu pi ĭel, șî la prins o dîrdaĭală đ-a trîmurat tuot ka kînd la zgîndîrat śińiva ku mîńiļi
— prehladio se, i uhvatilo ga je neko drhtanje da se sav tresao, kao da ga je neko drmao rukama

* dîrdaku a žukat numa aăĭa kare a șćut să fakă pănă žuakă dîrdaĭală đin tuotă pućarĭa, șî s-o țînă mult
— drdavku su igrali samo oni koji su umeli da dok igraju izvedu drhtanje celog tela, i to dugo da izdrže [Por.]


   DÎRDÁKU /dârdacu ?/ (i. s.) — дрдавка (коло)

* măĭ frumuos, da șî măĭ đies, dîrdaku a žukat vrun muoșu Bîrlan, șî đi aĭa la poļikrit „źuoku lu Bîrlan”
— najlepše, a i nejčešće, drdavku je igrao neki čiča Brlan, pa su ga zato nazvali „Brlanovo kolo” [Por.]


   DÎRḮ /atinge/ (gl.) — дирати

* nu dîrî vesparĭu, kî ći muśkă vĭaspiļi
— ne diraj osinjak, jer će te ujesti ose [Crn.]

* nu dîrî uomu, lasă-l sî lukrĭe
— ne ometaj čoveka, pusti ga da radi [Por.]

* nu ma dîrî, kî nu puot sî rîăbd ńiomeńiĭa-tîa
— ne zadirkuj me, jer ne mogu da podnesem tvoj bezobrazluk [Crn.]

* kopilo-la ka kînd a noroḑît, nu-n vață ńimik, numa dîrîașće fĭaćiļi la șkuală
— ono dete kao da je poludelo, ne uči ništa, samo dira devojčice u školi

* ĭel ma dîrît, șî ń-am luvat la bataĭe
— on me je izazvao, pa smo se potukli [Por.]


   DÎRÎMÁ /dărâma/ (gl. p. ref.) — кресати

* kînd vi dîrîma la viće, nu taĭa la gruoș întrĭeź
— kad budeš kresao lisnik za stoku, nemoj seći cela stabla [Por.]


   DḮRKĂ /dârcă ?/ (i. m.) — идиот

* o dîrkă đi uom, nu sa dă ku ńima, nu sufîră pi ńima, ponćur, uom ku narau rău șî grĭeu
— idiot od čoveka, ne slaže se ni s kim, ne podnosi nikog, namćor, čovek koji ima lošu i tešku narav [Por.]

* aĭ putut sî ĭaĭ vro dîrkă pi ćińe, sî nu-ngeț đi frig
— mogao si da obučeš nešto, da se ne smrzavaš

* sluga-ș luvîă dîrśiļi, șî să dusă đi la nuoĭ
— sluga uze svoju odeću i ode od nas [Crn.]


   DÎRKĬÉLĂ /dârchelă/ (i. ž.) — дртина

* nu-m pare rău kă l-am vindut la kasapu, kalu-la a fuost o dîrkĭelă batrînă
— nije mi žao što sam ga prodao kasapinu, taj konj je bio matora mrcina

* baba ĭe vrĭańika, da muoșu ĭe o dîrkĭelă đi uom
— baba je vredna, a deda je drtina od čoveka [Pom.]


   DÎRLUÁGĂ (i. m.) ● v. dîrlugă [Por.]

   DÎRLÚGĂ /dârlugă/ (i. m.) — сиромах

* dîrlugă ĭe uom sărăkaśuos, fara ńimika
— drluga je siromašan čovek, bez ičega [Por.]


   DÎRMUÓKSĂ /dârmoz/ (i. ž.) — чибуковина

* dîrmuoksa arĭe moduvă supțîrĭe, șî đi aĭa đin ĭa a fakut śibuk đi lulă
— udika ima tanku srž, pa su zato od nje pravili čibuk za lulu [Crn.]


   DÎRPEĻÍ /dârpeli/ (gl. p.) — дрпити

* ma dîrpeļiră oțomańi, nu-m lasară ńimika
— odraše me lopovi, ne ostaviše mi ništa [Por.]


   DÎRPEĻÍT /dârpelit/ (prid.) — одран

* ku atîta furaluk în lume, kum să nu fiĭ dîrpeļit đin tuaće părțîļi
— sa tolikim lopovlukom, kako da ne budeš odran sa svih strana [Por.]


   DÎRPĬÉLĂ /dârpelă ?/ (i. ž.) — дрипац

* dîrpĭelă, minśinuos șî oțoman, așa ĭe ĭel
— dripac, lažov i lopovčina, takav je on [Por.]


   DÎRPOŃÁ /dârponia/ (gl.) — гребати

* n-a strîns ruata kalumĭa, ș-akuma ĭa numa dîrpuańe kînd ažunźe đi kuotur la kar
— nije zategao točak dobro, pa sad on samo struže kada dotakne sanduk na kolima

* śe ći dîrpuoń atîta, sî nu fiĭ rîńuos?
— što se češeš toliko, da nisi šugav? [Por.]


   DÎRPOŃÁLĂ /dârponeală ?/ (i. ž.) — гребање

* s-auđe-n puod o dîrpońală
— na tavanu sečuje neko grebanje

* ma rupsăĭ đi dîrpońală, șî ĭară ma manînkă
— odrao sam se od češanja, i opet me svrbi [Por.]


   DÎRZÁRĬ /dârzar/ (i. m.) — дрзар

* dîrzarĭu a mĭers kalîărĭ pi kal ș-adus dîrzîļi guovi
— drzar je jahao konja, i nosio mladinu spremu [Crn.]

* n-a putut să fiĭe nuntă fara dîrzarĭ, iĭ a mĭers pi kaĭ înainća lu nuntașî
— nije mogla da bude svadba bez drzara, oni su išli na konjima ispred svadbara

* dîrzarĭu nu numa śe adus dîrzîļi, numa ĭel șî ļ-aratat, sî vadă lumĭa-n sat kît ĭe mirĭasa đi sprimită
— drzar ne samo što je prenosio darove, nego ih je on i pokazivao, da vide ljudi u selu koliko je mlada spremna [Por.]

* dupa numîru lu dîrzarĭ s-a vaḑut kît ĭe guovĭa găzdoćină
— prema broju drzara videlo se koliko je mlada bogata

* dîrzari sa măĭ țînut într-o vrĭame șî dupa Oslobođeńe, ama pĭe urmă înkuaśa s-a pĭerdut
— drzari su se držali još neko vreme posle Oslobođenja, ali su se posle naovamo izgubili (Jaisikovo) [GPek]


   DḮRZĂ /dârză/ (i. ž.) — одећа

* am fuost sarak, n-am avut țuaļe nuoĭ, numa-m mĭers în ńiśći dîrză
— bio sam siromah, nisam imao novo odelo, nego sam išao u nekim dronjcima [Por.]

* dîrză a kuprins țuaļiļi đi purtat, kapatîńe, așćernut șî astrukamînt
— devojačka sprema je obuhvatala radnu odeću, jastuke, prostirku i pokrivače [Crn.]

* la nuntă, guovĭa a skuos dîrzîļi a iĭ tuaće, să ļi vadă lumĭa
— na svadbi, mlada je iznosila sve svoje darove, da ih ljudi vide [GPek]


   DḮRŽ /dârz/ (prid.) — дрзак

* prĭa mult ĭe dîrž, kî lukră aĭa śe alțî nu kućaḑă
— previše je drzak, jer radi ono što drugi ne sme [Crn.]


   DÎRŽÁLĂ /dârjală/ (i. ž.) — држаље

* dîržala ĭe ļemn ńićeḑat șî supțîĭat în kare ĭe pus vrun alat śe sa țîńe-n mîń kînd sa lukră ku ĭel, kum ĭe sakurĭa, kuasa, sapa, tîrnakuopu
— držalje je glatko i tanko drvo na koje je nasađena neka alatka koja se drži rukama dok se njome radi, kao što je sekira, kosa, motika, trnokop

* dîržala sa faśe đin ļemn ușuor șî tare, măĭ mult đi frasîn șî bagrĭem
— držalje se pravi od laganog i jakog drveta, najviše od jasena i bagrema [Por.]


   DÎSKAĻÍȚĂ /dăscăliță/ (i. ž.) — учитељица

* fata mĭa a gaćit șkuala đi daskîļ ș-akuma ĭe dîskaļiță, lukră la șkuală la nuoĭ în sat, învață kopiĭi
— moja kćerka je završila učiteljsku školu i sada je učiteljica, radi u školi kod nas u selu, uči decu [Por.]

* am avut dîskaļiță ćinîră, șî la șkolarĭ mult ļ-a fuost drag đi ĭa
— imali smo mladu učiteljicu, i đaci su je mnogo voleli [Crn.]


   DÎSKAĻIÉSK /dăscălesc/ (prid.) — учитељски

* lukru dîskaļesk ĭe grĭeu
— učiteljski posao je težak [Por.]


   DÎSKAĻÍĬE /dăscălie/ (i. ž.) — учитељевање

* s-a lasat đi dîskaļiĭe kî ĭe plata mikă
— napustio je učiteljevanje jer je plata mala


   DÎSŽGINÁ /desghina/ (gl. p. ref.) — расцепити (се)

* pazîa să nu kaḑ pră gĭață, șî să će dîsžgiń tuot
— pazi da ne padneš na ledu, i da se sav rasturioš [Hom.]


   DATORÍ /datori/ (gl.) — дуговати

* măĭ îndată fomĭaḑă, numa nu dîtori la ńima ńimika
— radije gladuj, samo nemoj nikom dugovati ništa [Por.]


  DO- /do-/ (pref.) — до-

* la ńișće vuorbe sa puńe „do” đinainće, kînd vrĭa sî sa spună kî ĭe vrun lukru, dupa multă vrĭame, gata
— nekim rečima se stavlja „do” ispred, kad se želi reći da je radnja, posle dužeg vremena, gotova

* doveńi (do + veńi): așćetară tuota ḑîua să vină, la urmă ĭel doveńi, ama sara, kînd n-a măĭ fuost ńima
— čekali su ceo dan da dođe, na kraju je on konačno stigao, ali uveče, kada više nije bilo nikog

* așa vuorbe sînt: dofaśa (do + faśa, „doraditi”), dokînta (do + kînta, „dopevati”), dopuńa (do + puńa, „dostaviti”), dopļińi (do + [în]pļińi, „dopuniti”, „napuniti”), doaźunźa (do + aźunźa, „dostići”, „dospeti”), dostorî (do + storî, „dotući”, „zatreti”, „uništiti”), șî alćiļi
— takve reči su: doraditi, dopevati, dostaviti, dopuniti, dostići (dospeti), dotući, i druge [Por.]


   DOÁḐĂŚ /douăzeci/ (br.) — двадесет

* doaḑăś, doaḑăś șî unu, doaḑăś șî duoĭ ...
— dvadeset, dvadeset i jedan, dvadeset i dva ... [akc.

* duaḑăś đi ań am așćetat să vină
— dvadeset godina sam čekao da dođe [Por.]


   DOAḐĂŚIĻA /douăzecilea/ (br.) — двадесети

* m-am fakut în a doaḑăśiļa ḑî în fîurarĭ
— rodio sam se dvadesetog februara [Por.]


   DOAŹÚNS /doaźuns/ (prid.) — доспео

* kukuruḑu ĭe doaźuns đi kuļes
— kukuruz je konačno dozreo za berbu

* kopiĭi sînt doaźunș đi șkuală
— deca su konačno stasala za školu [Por.]


   DOAŹUNŹÁ /ajunge/ (gl.) — достићи

* amunka ĭel doaźunźe la aĭa la ś-am aźuns ĭuo
— teško će on dostići ono do čega sam stigao ja [Por.]


   DOĂSÚĆE /două sute/ (br.) — двеста

* doăsuće sînt kînd sa adună o sută șî o sută
— dvesta je kad se saberu sto i sto [Por.]


   DOBARḮ /doborâ/ (gl. p.) — скинути

* dobuară ogļinda đin parĭaće, s-o șćerg
— skini ogledalo sa zida, da ga obrišem [Crn.]

* ažutăĭ să dubuară nuśiļi đin puod
— pomogni mu da snese orahe s tavana [Por.]

* đin vuoz s-a dobarît numa o muĭarĭe
— sa voza je sišla samo jedna žena [Crn.]

* pîkurari tuamna dubuară ku uoĭļi-n sat
— pastiri u jesen silaze sa ovcama u selo [Por.]

* rînduĭ-će, șî dobuară ńivuoĭa-ĭa đin spinarĭe
— sredi se, i skini tu nevolju sa pleća [Crn.]

* mare grižă, amunka o s-îm fiĭe s-o dubuor đi pi kap
— velika briga, teško će mi biti da je skinem s glave [Crn.]


   DOBARḮT /doborât/ (prid.) — скинут

* tată, fînuĭe dobarît đi pi puod
— oče, seno je skinuto sa plevnje [Crn.]

* a fuost sus, la luok mare, akuma ĭe dubarît 
— bio je visoko, na položaju, sada je skinut [Por.]


   DOBḮNDĂ /dobândă/ (i. ž.) — добитак

* đin aăla lukru n-aĭ ńiś o dobîndă
— od toga posla nemaš nikakvu korist [Por.]


   DOBÎNĐÍ /dobândi/ (gl.) — добити

* uom vikļan, nu-l puoț ļesńe dobînđi
— lukav čovek, ne možeš ga lako pridobiti [Por.]


   DOBÎNĐÍT /dobândit/ (prid.) — добијен

* apukatura-sta ĭe buală dobînđită đin raśială
— ovaj grip je bolest dobijena prehladom

* bogațîĭa-luor ĭe dobînđită ku furaluku
— njihovo bogatstvo dobijeno je krađom [Por.]


   DOBĻENGUÓS /grosolan ?/ (prid.) — груб

* sa faśe tișler mare, da śe guod lukră, tuot ĭe dobļenguos, urît, șî ńiś đ-o trĭabă
— pravi se da je veliki stolar, a šta god uradi, sve je grubo, ružno i ni za kakvu vajdu [Por.]


   DOBĻINGUÓS /doblingos/ (prid.) — необрађен

* n-am avut kînd sî gaćesk lukru kum trîăbe, pă držala mĭ-a ramas dobļinguasă
— nisam imao vremena da završim posao kako treba, pa mi je držalje ostalo neobrađeno [Por.]


   DODÁ /deda/ (gl. p. ref.) — навикнути (се)

* mîĭ ușuor ći dodaĭ la zapușală, đi kĭt la frig
— lakše se navikneš na vrućinu, nego na hladnoću [Crn.]

* kînd će pisaḑă sila mare, or nakazu, ļesńe ći daĭ, măî ĭuta faś învîățu 
— kada te pritisne sila, ili velika muka, lakše se daješ, brže stekneš naviku [Por.]


   DODÁT /dedat/ (prid.) — навикнут

* sînt dodat ĭuo la greotĭăț, șî puot sî mîĭ rîăbd una
— naviknut sam ja na teškoće, pa mogu da podnesem još jednu [Crn.]


   DODRĬÁN /?/ (i. m.) — отпадак

* vaśiļi a mînkat fînu, a ramas numa dodrĭanu
— krave su pojele seno, ostao je samo otpadak [Crn.]


   DOGAĆÍ /dogaci/ (gl. p.) — довршити

* baș ma nîkažîĭ ku aratu, ama-l dogaćiĭ ĭerĭ
— baš sam se namučio sa oranjem, ali sam ga dovršio juče [Por.]


  DOGAĆIT /dogacit/ (prid.) — довршен

* săśiratu ĭe, mulțam la dumńeḑîu, dogaćit, ș-akuma avĭem o ḑî-duauă đi ođińit
— žetva je, bogu hvala, dovršena, i sada imamo dan-dva za odmor [Por.]


   DOGÁRĬ /dogar/ (i. m.) — качар

* m-am tokmit ku dogarĭu s-îm skimbĭe dauoźiļi la o kadă mare, k-a putraḑît
— pogodio sam se sa kačarom da mi zameni doge na jednoj velikoj kaci, jer su istrulele [Por.]


   DOMÎZLÚK (i. m.) ● v. dîmîzluk [Por.]

   DOMŃÍĬE /domnie/ (i. ž.) — посед

* domńiĭa luĭ a kuprins žumataće satu
— njegov posed je zahvatao polovinu sela [Crn.]

* đin „domńiĭa” luĭ nuĭe ńimika, ku aĭa nu sa arańesk gluaćiļi
— od njegovog „gospodstva” nema ništa, time se glota ne hrani [Por.]


   DOPLAĆÍ /doplăti/ (gl.) — доплатити

* doplaćiĭ tuot śe mĭ-a măĭ ramas đi rîndol đintîń
— doplatio sam sve što mi je ostalo do prošloga puta [Por.]


   DOPLAĆIT /doplătit/ (prid.) — доплаћен

* mul mi ĭe măĭ ușuor kînd vîăd kî ĭ-e dîtoriĭa doplaćită întrĭeg
— mnogo mi je laške kada vidim da je dug isplaćen u celosti [Por.]


  DOR /doar/ (pril.) — ваљда

* dor nu va veńi să ńi prindă la gramadă?
— valjda neće doći da nas uhvati na gomili ? [Por.]


   DORATÚRĂ /dorătură/ (i. ž.) — маћеха

* muma mĭa murit la nașćire, șî ĭuo am kreskut ku mumă doratură
— majka mi je umrla na porođaju, i ja sam odras’o sa maćehom [GPek]


   DORÍ /dori/ (gl. p.) — желети

* la sîraśiĭe numa puoț dori aĭa śie vrĭeĭ tu, da sî kapiț, amunka
— u siromaštvu samo možeš želeti ono što ti treba, a da dobiješ, teško

* draguțuļe, mult ći dorĭesk
— dragi, mnogo te želim

* ma traźe duoru sî ma duk măĭ odată ku uoĭļi la munće
— čeznem da još jednom odem sa ovcama u planinu

* mult am dorit dupa muma kînd a murit
— mnogo sam žalio za majkom kad je umrla

* dorĭesk dupa ćińerĭață, k-am strîvito điźaba
— žalim za mladošću, jer sam je straćio uzalud

* duor đi ibomńikă ĭe măĭ mare durĭarĭe
— žudnja za ljubavnicom je najveća bol [Por.]


   DORÍȚ (i. s.) ● v. doruț [Por.]

   DORÍNȚĂ /dorinţă/ (i. ž.) — жеља

* am o dorință tare să-l măĭ țuk odată
— imam jaku želju da ga još jednom poljubim

* ma arsă dorința dupa feĭmĭa murită
— sažeže me čežnja za umrlom kćerkom [Por.]


   DORÍT /dorit/ (prid.) — жељен

* n-am fuost dorit ńiś đi muma, ńiś đi tata
— nisam bio željen ni od majke, ni od oca (=nisu me želeli ni majka, ni otac)

* fi dorit đin đeparće kît sî vrĭeĭ, dakă ĭa nuĭe-n brața-tĭa, ći arḑ đi duor
— budi željen izdaleka kol’ko hoćeš, ako ona nije u tvom zagrljaju, sagoriš od želje [Por.]


   DORÎNGÁT /transversal ?/ (prid.) — попречан

* în drum s-a dorîngat un șîarpĭe marĭe, ka proțapu karuluĭ
— na putu se preprečila jedna zmija, velika kao kolska ruda [Crn.]


  DORÎNGĂ /dorângă/ (i. ž.) — мотка

* urkașî a prins lupu, șî la dus în sat, atîrnat pĭ-o dorîngă
— hajka je ulovila vuka, i donela ga u selo obešenog o jednu motku

* kasa pîrasîtă, ușa-nkisă ku dorînga, nuĭe ńima pusta
— prazna kuća, vrata zamandaljena, nema nigde nikog [Por.]


   DORÚȚ /doruţ/ (i. s.) — жељица

* duor-doruțuļe
— (u izr.) željo-željice, željo željena

* doruțu ĭe duor mik, ama arđe ka ș-al mare
— željica je mala želja, al’ peče kao i velika [Por.]


   DOSÁDĂ /dosadă/ (i. ž.) — досада

* ĭartă-ma, puaće fi îț fakuĭ dosadă
— oprosti mi, možda sam ti bio dosadan [akc.


   DOSÁDŃIK /?/ (i. m.) — досадник

* la lasat fata kî ĭe mare dosadńik
— ostavila ga je devojka jer je veliki dosadnik [Por.]


   DOSAĐÍ /dosădi/ (gl. p. ref.) — досадити

* pļakă, nu măĭ dosađi uomu
— pođi, nemoj više dosađivati čoveku [Por.]


   DOSAĐIÉĻŃIK /?/ (prid.) — досадан

* straža ĭe lukru dosađeļńik, ći aduormĭe ĭuta
— straža je dosadan posao, brzo te uspava

* uom dosađieļńik
— dosadan čovek [Por.]


   DOSAĐÍĬE (i. ž.) ● v. dosadă [Por.]

   DOSḮȘ /dosiș ?/ (pril.) — наопако

* śe guođe lukră, dosîș faśe
— što god radi, naopako uradi [Crn.]


   DOSḮȘĆE /dosiște/ (i. ž.) — осојина

* în dosîșće nuĭe bun đi pus grîu, kî amînat să kuaśe
— u osojini nije dobro sejati pšenicu, jer kasno sazreva [Crn.]


   DOSTORḮ /dostorî/ (gl.) — довршити

* a śerkat sî storaskă guonźiļi ku otrauă, n-a putut, ama avut naruok mare k-a dat źeru, șî źeru ļa dostorît đi tuot
— probao je da bube uništi otrovom, nije uspeo, ali je imao veliku sreću da udari mraz, pa ih je mraz dokrajčio [GPek]


   DOVÁDĂ /dovadă/ (i. ž.) — доказ

* am dovadă, kî uomu a vaḑut uoĭļi tîaļe în građină mĭa
— imam dokaz, jer je čovek video tvoje ovce u mojoj bašti [Crn.]


   DOVAĐÍ /dovedi/ (gl. p.) — доказати

* la žuđakat vi dovađi vina mîa, da akuma du-će pi drumu tîău
— na suđenju ćeš dokazati moju krivicu, a sada idi svojim putem [Crn.]


   DOVĻÁĆE /dovleac/ (i. m.) — дулек

* a rođit dovļețî, kîće tri la un vrĭež
— rodili duleci, po tri na jednoj vreži [Crn.]

* ĭastă duauă fuarme đi duļeț: porśĭeșć, șî turśĭeșć; ku aĭ porśĭeșć îngraș puorśi, da aĭ turśĭeșć, kare sînt albĭ, lunguĭaț, manînkă șî lumĭa
— ima dve vrste duleka: svinjski i turski; sa svinjskim dulecima toviš svinje, a turske, koji su beli i duguljasti, jedu i ljudi

* un fĭeļ đi duļeț ĭe șî pĭapinu, ama ĭel la nuoĭ rar s-a prins
— jedna vrsta duleka je i dinja, ali ona je kod nas retko uspevala (Rudna Glava) [Por.]


  DRAG /drag/ (i. s.) — љубав

* tare drag am avut đi viće, pănă am fuost pîkurarĭ
— veliku ljubav sam imao za stoku, dok sam bio čobanin

* atîta mĭ-a fuost drag đi ĭa, đi m-am spumîntat k-o să-m krîape ińima đi drag
— toliko sam je voleo, da sam se plašio da će mi srce pući od ljubavi

* (izr.) mi drag đi ćińe
— volim te

* am prins drag đi ĭa
— zavoleo sam je [Por.]


   DRAGALÁȘ /drăgălaș/ (prid.) — љубак

* baĭatu al dragalaș, mîĭ mulće fĭaće arĭe
— ljubak momak, više devojaka ima [Crn.]


   DRAGAVĬÉĬ /dragavei/ (i. m.) — зеље

* kînd ažunźe dragavĭeĭu, ńi duśem pi kîmp s-îl kuļaźem
— kad stigne zelje, idemo u polje da ga beremo [Crn.]


   DRAGOBĬÁĆE /Dragobete/ (i. m.) — Драгобан

* Dragobĭaće ĭe ḑîua păsîrilor, atunśa sa-npreună păsîriļi șî pun paĭu unu pi altu, fak kuĭb
— Dragoban je ptičji dan, tada se sparuju ptice i stavljaju slamku na slamku, prave gnezdo

* ku Dragobĭaće înśep aļi doasprăśe babe în marta
— sa Dragobanom počinju dvanaest baba u martu [Por.]


   DRAGÚȚ /drăguţ/ (prid.) — мио

* a gasît în alt sat o fată așa draguță đi n-are parĭakĭe la nuoĭ
— našao je u drugom selu devojku tako milu, da nema para kod nas [Por.]


   DRÁGUSTĂ /dragoste/ (i. ž.) — љубав

* dragusta ĭe kînd ći ginđešć numa la unu, șî danaśi aĭlalț nu-ĭ mîĭ kunuoșć
— ljubav je kad misliš samo ne jednog, a ostale momke više ne poznaješ [Crn.]

* đeskînćik đi dragustă
— (dosl.) „bajanje za ljubav”, ljubavna magija [Por.]


   DRAGUSTUÓS /drăgăstos/ (prid.) — заљубљив

* mult ĭe dragustuos, șî kînd vĭađe muĭarĭe frumuasă, sî lasă đi tuot șî pļakă dupa ĭa
— veoma je zaljubljiv, i kad vidi lepu ženu, ostavlja sve i polazi za njom [Crn.]

* așa baĭat dragustuos n-am măĭ avut în satu nuostru
— tako dragog momka još nismo imali u našem selu [Por.]


   DRÁK /drac/ (i. m.) — ђаво

* sî sa dukă drakuluĭ, or: dukî-să drakuluĭ
— neka ide dođavola

* la draku
— k vragu

* tuot un drak
— isti je đavo

* ńistașńik, kată pi draku
— nestašan, traži đavola (=kaznu) [Por.]

* Bufańi aĭ batrîń la Măĭdan la draku ĭ-a ḑîs „Marku”, ș-a blîstamat: „ĭa-će Marku”, „du-će la Marku”
— stari Bufani u Majdanpeku đavola su zvali „Marko”, pa su kleli: „Marko te odneo”, „idi k Marku” [Buf.]


   DRAKOVÍNĂ /drăcovină ?/ (i. ž.) — ђаволија

* kopilu nuostru ĭar a fakut vro drakovină
— naše dete je opet napravilo neki nestašluk [Crn.]

* a mințît lumĭa, ļ-a fakut kîće drîkoviń, șî la urmă l-a dudait đi la lukru
— lagao je ljude, pravio im je razne smicalice, i na kraju su ga oterali s posla [Por.]


   DRAKUÁĬKĂ /drăcoaică/ (i. ž.) — ђаволица

* draku ku drakuaĭka
— đavo i njegova žena

* muĭare sprimită đi tuaće, o drakuaĭkă-n piśuare
— žena sposobna za sve, prava đavolica [Por.]


   DRAKUÍ /drăcui/ (gl.) — ђаволисати

* nu ma drakui đi źaba, kă nu sînt đevină
— nemoj me đavolisati za badava, jer nisam kriv [Por.]


   DRAKUÓS /drăcos/ (prid.) — враголаст

* kînd ĭe śińiva drakuos, tuot îĭ mĭarźe pi mînă
— kad je neko vragolast, sve mu ide na ruku

* șćiĭe sî skuată draśi șî s-îĭ mîńe sî fakă vrun rîău
— zna da dozove đavole, i da ih natera da nečine neko zlo [Crn.]


   DRAMÍĬE /alic/ (i. ž.) — драмлија

* ku puțîńe dramiĭ, nu puoț lovi pasîrĭa în zbuor
— sa malo dramlija ne možeš pogoditi pticu u letu [Crn.]


   DRAŚÁȘĆE /drăcește/ (pril.) — ђаволски

* a spart gardu muma sî trĭakă, kî ĭe-nvațat tuot sî lukrĭe draśașće
— razvalio je ogradu samo da prođe, jer je navikao da sve radi đavolski [Crn.]


   DRAŚÉSK /drăcesc/ (prid.) — ђавољи

* furu ĭe lukru draśesk
— krađa je đavolji posao [Crn.]

* narau draśesk
— đavolja narav (sumanut čovek) [Por.]


   DRAŚÍȚĂ (i. ž.) ● v. dîraśiță [Por.]

   DRÁŚINĂ /dracină ?/ (i. m.) — ђаволија

* șîađe đi źaba, șî numa skuaće la draśiń
— sedi badava i samo smišlja đavolije [GPek]


   DRÁZŃIK (prid.) ● v. dîrž [Por.]

   DRĂGOĻÚB /călţunaș/ (i. m.) — драгољуб

* drăgoļubu are fluare ruoșîĭe, la nuoĭ ĭe fluare batrînă, pusă-n građină
— dragoljub ima crven cvet, to je kod nas staro cveće, gajeno u bašti [Por.]


   DRÍK /dric/ (i. m.) — трап (кола)

* karu đi buoĭ are driku đi nainće șî driku đi napuoĭ
— volovska kola imaju prednji i zadnji trap

* gruoșî đin duos sa skuot numa ku driko-l đi nainće alu karu đi buoĭ
— trupci se iz šume izvlače samo sa prednjim trapom volovskih kola [Por.]


   DRÎGALÁȘ /drăgălaș/ (i. m.) — драг

* a noroḑît, mĭarźe a ĭevi ku drîgalașu-ĭeĭ đi supt mînă
— poludela je, ide javno sa svojim ljubavnikom ruku pod ruku [Por.]


   DRÎGASTUÓS (prid.) ● v. dragustuos [Por.]

   DRÎGLÁ /drâgla/ (gl. nesvrš.) — гребенати

* drîglaĭ kîńipa, kî am đi gînd sî țîăs đi saś
— grebenala sam konoplju, jer nameravam da tkam za džakove [Crn.]


   DRÎGLÁT /?/ (i. m.) — гребенање

* am avut triĭ muĭerĭ la drîglat, ș-am fîrșît lukru ĭut
— imala sam tri žene na grebenanju, i završila sam posao brzo [akc.


   DRÎGĻIÁĆE /drâglu/ (i. m.) — гребен

* pin drîgļiaće sa traźe kîńipa, șî sa faśe fuĭuor
— kroz greben se provlači konoplja, i dobija se povesmo [Por.]


   DRḮMB /drâmbă/ (i. m.) — дромбуља

* drîmbu puń întra buḑă, sufļi, da ku źaĭśtu al marĭe daĭ în ļimba luĭ
— drombulju stavljaš između usana, duvaš, a palcem okidaš njegov jezičak [akc.


   DRÎMBOŃÁLĂ /drâmboneală ?/ (i. ž.) — дромбуљање

* đi vrunđiva s-auđe o drîmbońală
— od nekuda se čuje neko drombuljanje

* n-o-nțaļeg ńimika, numa drîmbuańe dupa mińe
— ništa je ne razumem, samo drombulja zamnom [Crn.]

* astupî-će, drakuluĭ, odată, nu măĭ zdrîmbońa atîta, ći askultă drumașî, șî sa rîd đi ćińe
— ućiti, dođavola, već jednom, nemoj da drombuljaš toliko, slušaju te prolaznici, i smeju ti se [Por.]


   DRÎMBOŃÍ /drâmboi/ (ĭuo drîmbuon, îel drîmbuańe) — дромбуљати

* am gasît un drîmb, șî ma-nvîăț sî drîmbuon ku ĭel
— nabavio sam drombulju, i učim da drombuljam [Crn.]


  DRÎN! /drân! ?/ (uzv.) — дрн!

* „drîn!” șî „drr!” nuĭe tuot una: đin „drr!”, or kă „dîrr!” ĭasă dîrpońală, glas urît șî grĭeu đi urĭekĭ, da „drîn” ĭe măĭ frumuos, măĭ đeșkis, rasună ...
— „drn!” i „drr!” nije isto: „drr!” daje škripu, zvuk ružan i neprijatan za uši, a „drn!” je lepši, otvoreniji, zvučniji glas ... [Por.]


   DRḮND /strâns ?/ (prid.) — напет

* a ļegat sfuara întra duoĭ șćumpĭ, ș-atîta a strînso đi stă drînd, numa śe nu pokńiașće
— vezao je konopac za dva stuba, i tako ga je čvrsto stegao da je sav napet, samo što ne pukne

* kopil mik, da kînd vĭađe fĭaće-n pĭaļa guală, iĭ sa faśe ćiku drînd
— dete malo, ali kada vidi gole devojčice, piša mu se sva ukruti

* śe ĭe ku kopilo-la đi stîă drînd în kuot?
— šta je sa onim detetom, da sav nabusit stoji u ćošku? [Por.]

* bat drînd
— mortus pijan; pijan ko letva (Krivelj) [Crn.]


   DRḮND /drând ?/ (i. m.) — дрндало

* drîndu sî faśe đin ļiemn tarĭe, đi sî nu să frîngă
— drndalo se pravi od tvrdog drveta, da se ne bi polomilo [Crn.]

* ku drîndu sa skutură lîna, să ĭasă đin ĭa luomurĭ, imală kare s-a prins pi lîna uoĭi pănă uaĭa a paskut
— drndalom se trese vuna, da izađe iz nje trunje, prljavština koja se uhvatila za ovčje runo dok je ovca pasla

* dakă vrĭeĭ sî faś koļașă, îț trîabe fańină đi kukuruḑ, feruaĭkă, koļeșîărĭ, drînd șî fund
— ako hoćeš da praviš kačamak, treba ti kukuruzno brašno, kotao, kačamalo, luk i lopar [Por.]

* kîntă-n drînd
— svira u drombulje (Plavna) [Pad.]


   DRÎNDAÍ /?/ (gl. p.) — дрндати

* lîna pođită sî drîndîĭe đi sî să rupă kokoluașîļi
— sabijena vuna se rastresa da bi se razbile grudve [Crn.]

* nu drîndai, kî nu ći măĭ askultă ńima
— ne drndaj, jer te više niko ne sluša

* nu șćiĭe sî kînće, numa drîndîĭe lauta-ĭa đi źaba, đin ĭel kîntatuorĭ n-o sî fiĭe ńiśkînd
— ne zna da svira, samo badava drnda onu violinu, od njega nikad svirač neće biti [Por.]


   DRÎNDÁRĬ /?/ (i. m.) — дрндар

* drîndarĭ a fuost đe mult, akuma s-a pĭerdut
— drndara je bilo nekad, sada su se izgubili [Por.]

* drîndari a mĭers đi la kasă la kasă, ku drndu-n șîaļe, șa drîndait lîna la uamiń
— drndari su išli od kuće do kuće sa drndalom na leđima, i drndali ljudima vunu

* drîndari s-a rarit kînd a ĭeșît daraśiļi, da đi tuot s-a pĭerdut kînd a-nśeput sî sa fakă mașîń đi miță
— drndari su se proredili kada su se pojavili grebeni, a nestali su sasvim kada su počele da se dižu vunovlačare (Jasikovo) [GPek]


   DRÎSMÁN /drâsman ?/ (i. m.) — дроњак

* am fuost sarak, n-am avut țuaļe, am purtat ńișći drîsmańe rupće
— bio sam siromah, nisam imao odelo, nosio sam neke pocepane dronjke

* drîsman s-a ḑîs la un fĭeļ đi pînḑă supțîrĭe, kare s-a țasut atîta đi rat đ-aĭ putut pin ĭa să trĭeś ku źeĭśtu, đin kare s-a kusut nadraź đi uamiń đi vară, đi să ļi fiĭe la uamiń rakuare pănă lukră
— drsman se zvala jedna vrsta tankog platna, koje se tkalo tako retko da si mogao kroz njega prst da provučeš, od koga su se šile letnje muške pantalone, da bi muškarcima bilo sveže dok rade (Rudna Glava)

* mĭ-a kusut muĭarĭa un drîsman đi kimĭașă, stă pi mińe ka slamńaku
— sašila mi je žena preveliku košulju, stoji na meni kao slamarica (Tanda) [Por.]


   DRÎZMÁN (i. m.) ● v. drîsman [Por.]

   DRĬÁM /dram/ (i. s.) — драм

* s-a zuĭtat tuoț śi ĭe drĭam
— zaboravili su svi šta je dram (Klokočevac) [Por.]


   DRĬÁVĂ /dreavă/ (i. ž.) — кључњача

* a kaḑut, ș-a frînt drĭava la umăr
— pao je, i polomio ključnu kos t

* drĭava ku fluiru sînt duauă uasă la piśuor
— lisnjača i golenjača su dve koske na nozi

* ku drĭavă prinḑ duauă blîăń
— sa prečagom spajaš dve daske [Por.]


   DRĬÉȘ /batoză/ (i. s.) — дреш

* drĭeșu ĭe mașînă đi trăirat mare, kare a mînato motuoru pista o kurao lungă, da kînd s-a ivit traktur-ļi, a mînato trakturu
— dreš je velika vršalica koju je pokretao motor preko dugačkog kaiša, a kada su se pojavili traktori, pokretao je traktor

* drĭeșu a katat drumurĭ đi kar larźe, șî mulț lukratuorĭ
— dreš je tražio široke kolske puteve, i mnogo radnika [Por.]


   DRPEĻÍ /jerpeli/ (gl.) — дрпати

* la drpeļit păn’ la uos
— odrao ga do koske [Por.]


  DRR! /?/ (uzv.) — дрр!

* aud kînd șî kînd în kuzńiță: „drr! drr!” - śe va dîrai, draku va șći, mi frikă sî ma duk sî vîăd śiĭe
— čujem kat-kad u kovačnici: "drr! drr!" - šta li drlja, đavo će ga znati, strah me je da odem i vidim šta je [Por.]


   DRUÁŽĂ /coajă ?/ (i. ž.) — љуска

* struguri aĭ śe nu să stropĭesk, au druažă kîta mîĭ gruasă
— grožđe koje se ne prska, ima malo deblju kožmuru [Crn.]


   DRÚGĂ /drugă/ (i. ž.) — клип

* ćimpo-sta mîndru a rođit kukuruḑu: kîće tri druź la un fir
— ove godine lepo je rodio kukuruz: po tri klipa na jednom struku [Crn.]


  DRUGĂ /drugă/ (i. ž.) — реза

* druga ĭe o blanuță đi ļiemn îmblatuare, ku kare sa-nkis ușa đi bătrîńață
— reza je pokretna daščica kojom su se nekada zatvarala vrata

* druga a țînuto duauă kuńe batuće-n ușă, kare avut kîrļig la vîr, să țînă blanuța să nu skadă
— rezu su držala dva klina, nabijena u vrata, koja su imala kuku na vrhu, da drže daščicu da ne spadne

* druga a fuost đisupra înkreștată, unđe a veńit ļimba kĭeĭi
— reza je sa gornje strane imala ureze, u koje je ulazio jezičak ključa [Por.]


  DRUM /drum/ (i. s.) — друм

* đ-aiś pîn în Buļuoț drumu ĭe larg șĭ đirĭept
— odavde do Boljevca put je širok i prav [Crn.]

* drumo-l mare
— veliki put, javni put, glavna saobraćajnica

* mĭarźe ka kațaua, șî ma latră pi drumo-l mare
— skita kao kučka, i olajava me javno (=ogovara)

* traĭașće pi drumo-l mare
— živi kao beskućnik, skitnica

* drumo-l mik
— mali put, sporedni put, puteljak, staza; prečica

* kînd s-a întuors đi la bîlś, a dat pi drumo-l mik, șî đ-aĭa aźuns ĭuta
— kad su se vratili sa vašara, udarili su prečicom, pa su zato brzo stigli

* drum înćins
— prav put c.

* drum đi kar
— kolski put d.

* drum đi viće
— stočni put, put kojim ide stoka na pašu ili pojilo [Por.]


   DRUMAĬÁLĂ /drumăială/ (i. ž.) — путовање

* lukru mĭ-a fuost đeparće, șî ĭo am tîbarît đi drumaĭală pănă n-am ažuns la penzîĭe; akuma ńiś ku gîndu nu drumîĭ ńiś unđe
— posao mi je bio daleko, i ja sam se umorio od putovanja dok nisam stigao do penzije; sada ni u mislima ne putujem nigde

* n-am kînd sî-ț puvestîăsk drumuĭturiļi mĭaļe tuaće
— nemam kada da ti pričam sva svoja putešestvija [Por.]


   DRUMÁȘ /drumaș/ (i. m.) — путник

* drumașî mĭerg pi drum, da uoțî-ĭ aśiră đin padure
— putnici idu drumom, a lopovi ih vrebaju iz šume [Por.]


   DRUMUÍ /drumui/ (gl.) — путовати

* am fuost ńigustuorĭ, ș-atîta am drumait đi m-am sîturat đi drum
— bio sam trgovac, i toliko sam se naputovao da sam sit puta [Por.]


   DRUÓG /drog/ (i. m.) — багрем

* a-nflurit druogu, mirusă întoaťe părțîļi
— procvetao bagrem, miriše na sve strane [Dun.]


   DUÁMNĂ /doamnă/ (i. ž.) — госпођа

* uĭtîće kum s-a înbrakat, ka duamnă đin varuș
— vidi kako se obukla, kao gospođa iz grada [Crn.]

* trĭeku ka duamna ku kapu pi sus, la ńima nu sa uĭtă
— prođe kao gospođa sa uzdignutom glavom, nikoga nije pogledala [akc.


   DUAUĂḐÎẮŚ /douăzeci/ (br.) — двадесет

* kînd am înpļińit duauăḑîăś đi ań, m-am dus în vuoĭskă
— kad sam napunio dvadeset godina, otišao sam u vojsku [Crn.]


  DUD /dud/ (i. m.) — дуд

* am oltańit un dud, ș-am vaḑut kî s-a prins
— kalemio sam dud, i video sam da se primio a.

* dud đ-aĭ albĭ (Morus alba)
— beli dud

* am în obuor un dud đ-aĭ albĭ, batrîn ka mińe
— imam u dvorištu beli dud, star koliko i ja

* dud đ-aĭ ńegi (Morus nigra)
— crni dud

* nuĭe ļiemnu duduluĭ ńegru, numa ĭel faśe duđe ńagrĭe
— nije dudovo drvo crno, nego ono rađa crne dudinje [Crn.]


   DUDAÍ /dudui/ (gl. p.) — отерати

* dudai așa bunataće đi muĭarĭe, numa pîntru parinț
— otera onako krasnu ženu, samo zbog roditelja

* dudîĭe pîăsîrļi đin viĭe, sî nu manîśe struguri
— oteraj ptice iz vinograda, da ne pojedu grožđe [Crn.]


   DUDAÍT /duduit/ (prid.) — отеран

* dudait đi la lukru șîađe akas
— isteran sa posla sedi kod kuće [Crn.]

* la prins în furaluk, șî la dudait đin țară afară
— uhvatili ga u krađi, i proterali ga iz zemlje [Por.]


   DUDAĬÁLĂ /duduială/ (i. m.) — истеривање

* sî șćiĭ kî dudaĭala buaļi ku ļekurĭ nuĭe în tuot đi una ku ļak
— da znaš da isterivanje bolesti lekovima nije uvek uspešno [Crn.]


   DÚDĂ /dudă/ (i. ž.) — дудиња

* am adunat un śubîăr đi duđe đi rakiĭe
— sakupio sam jedan čabar dudinja za rakiju [Crn.]

* ĭastă duauă fuarme đi duđe, albe șî ńagrĭe, miĭe măĭ mult îm plak aļi ńiagre
— ima dve vrste dudinja, bele i crne, ja više volim crne [Por.]


   DÚDĂ /dudă/ (i. m.) — цев

* lula la kazan ĭe fakută ka duda
— lula na kazanu je u obliku cevi

* duļaćiļi la kovrag are dudă, șî kopiĭi fak fluir đin ĭa
— dulek na vreži ima cevku, i deca prave frulu od nje

* masură țaua-ĭa, sî vĭeḑ kît ĭe đi largă la dudă
— izmeri tu cev, da vidiš koliko joj je otvor širok (Rudna Glava)

* duda la șporĭet ĭe pļină đi fuńiźină
— čunak na šporetu pun je gareži

* sa-uḑe duda-n Buor, ĭasă lukratuori đi la lukru
— čuje se sirena u Boru, izlaze radnici s posla (Tanda) [Por.]


   DUDÎÁU /dudău/ (i. m.) — коров

* oboru s-a înplut dă dudîau, nu mi puoț să ći măĭ baź în ĭal
— dvorište se napunilo korova, ne možeš više da uđeš u njega

* mi s-a înplut straturiļi dă dudîau, ma duk să ļe pļivĭesk
— leje su mi se napunile korova, idem da ih oplevim [Hom.]

* đi kînd aśiĭa nu traĭașće ńima, a krĭeskut dudău pănă-n gard
— otkad tu ne živi niko, narastao je korov do ograde [Por.]


   DUDUĻÁĬKĂ /dudulaică ?/ (i. ž.) — свитак

* s-ambatat, ș-a fakut đintr-o arćiĭe duduļaĭkă, șî s-a pus, fara rușîńe, să sufļe-n ĭa ka kînd ĭe bandă
— napio se, napravio je od neke hartije svitak, i počeo, bez stida, da duva u njega kao da je truba (Tanda) [Por.]

* vrĭeĭ sî-m taĭ o duduļaĭkă đi suok, sî fak đin ĭa pokńituarĭe?
— hoćeš li da mi isečeš jednu cevku od zove, da napravim od nje pucaljku? [Crn.]


   DUDUĻÍU /duduliu ?/ (prid.) — цеваст

* đin śuariko-sta fă un vig duduļiu, sî puot să-l duk pi bît
— smotaj mi ovu tkaninu u trubasti svitak, da mogu da ga nosim na štapu (Tanda) [Por.]


   DUDURÁĬKĂ /dudă ?/ (i. ž.) — дудурајка

* fĭaćiļi marĭ a fakut dudurăĭś đin laptukă, ș-a sufļat în ĭaļe kînd a vrut s-îĭ audă baĭețî unđe sînt, șî sî vină sî sa gasîaskă
— devojke su pravile dudurajke od maslačka, i duvale su u njih kada su želele da momci čuju gde su, i da dođu na sastanak

* dudurîăĭśiļi a fuost fakuće đin duauă duđe đi laptukă, una măĭ skurtă, una măĭ lungă, đ-aĭa avut duauă glasurĭ, măĭ supțîrĭe șî măĭ gruos
— dudurajke su bile napravljene od dve maslačkove cevčice, jedne kraće i jedne duže, zato su imale dva glasa, niži i viši

* fĭaćiļi kare a fuost măĭ sprimiće, a putut în duduraĭkă sî fakă kînćik frumuos, kare a rîsunat pista vîăĭ, șî s-a-uḑît đeparće
— devojke koje su bili spremnije, mogle su na dudurajci da izvedu lepu melodiju, koja je odjekivala preko dolina, i čula se nadaleko (Rudna Glava)

* s-a fakut dudurăĭśiļi șî đin țauă đi suok, kî laptuka pi ļivađe n-a țînut mult
— pravile su se dudurajke i od zove, jer maslačak sa livade nije trajao dugo (Tanda) [Por.]


   DUGAĬÁȘ /dugăiaș/ (i. m.) — продавац

* s-a prins la lukru-n dugaĭe, ș-a fuost dugaĭaś ḑîaśe ań
— zaposlio se u prodavnici, i bio je prodavac deset godina [Por.]


   DUGAĬAȘḮȚĂ /dugăiașiță/ (i. ž.) — продавачица

* în dugăĭ măĭ mult a lukrat uamińi, ama koļa-koļa, pin saće, s-a gasît șî kîć-o muĭare ka dugaĭașîță
— u prodavnicama najviše su radili muškarci, ali ovde-onde, po selima, našla se i po neka žena kao prodavačica [Por.]


   DUGÁĬE /dugae/ (i. ž.) — продавница

* ńa-nkis dugaĭa, nu măĭ avĭem unđe să kumparăm
— zatvorili su nam prodavnicu, nemamo više gde da kupujemo [Por.]

* s-a întîńit ku ĭel în dugaĭe
— sreo se sa njim u prodavnici (Prahovo) [Kmp.]


   DUGUĬÁLĂ /duhoare/ (i. ž.) — задах

* đin țuaļiļi luĭ mĭarźe duguĭală ka kînd a durmit în ștală
— iz njegovog odela širi se zadah kao da je spavao u štali

* vinu đin baśivă arĭe dug urît
— vino iz bačve ima neprijatan miris [Crn.]


   DUKĬÁN /dugheană/ (i. m.) — дућан

* kumparaĭ în dukĭan un kîlțan đi mińe, da đi muĭarĭe pînḑă đi krețan
— bio sam u dućanu i kupio sebi košulju, a ženi platno za suknju [Crn.]


   DUKĬANŹÍU /dughengiu/ (i. m.) — дућанџија

* dukĭanźiu nu đișkiđe mĭńe dukĭanu, kî ĭe ḑî marĭe
— dućandžija ne otvara sutra dućan, jer je praznik [Crn.]


  DUL /dul/ (i. m.) — оток

* în șîaļe, unđe la lovit berbĭeku ku kuornu, ĭa ĭeșît un dul marĭe
— na leđima, gde ga je ovan zakačio rogom, napravio mu se veliki otok [Crn.]

* ma muśkat o guangă, șî mi s-a fakut un dul pi pĭaļe
— ujela me neka buba, pa mi se napravio otok na koži

* a ploĭat șî apa ń-a luvat drumu, a ramas numa ńișći dulurĭ koļa-koļa
— padala je kiša i odnela nam put, ostale su samo neke izbočine ovde-onde [Por.]


   DULẮU /dulău/ (i. m.) — псина

* kînd aĭ dulăĭ ku ćińe la munće, nu ći ćĭemĭ ńiś đi lupĭ, ńiś đi urș
— kad uz sobe u planini imaš velike pse, ne bojiš se ni vukova, ni medveda [Por.]


   DÚLFĂ /dolcă/ (i. ž.) — кучка

* dulfă ĭe un fĭeļ đi kațauă
— dulfa je jedna vrsta kučke

* śe-ț trîabe dulfa-ĭa đi muĭarĭe, kare mĭarźe đin mînă-n mînă?
— šta će ti ta kučka od žene, koja ide iz ruke u ruku? [Por.]


   DULŚÁȚĂ /dulceaţă/ (i. ž.) — сласт

* ļebeńița-ĭa a statut prĭa mult, ș-a perdut dulśața
— ona lubenica je predugo stajala, pa je izgubila slast

* la nuoĭ prazńiku nu să faśe fîră dulșețurĭ
— kod nas slava se ne pravi bez slatkiša [Crn.]

* mînkarĭa fara dulśață
— jelo bez ukusa [Por.]


   DÚLŚE /dulce/ (prid.) — сладак

* ļebeńița ś-am kumparato ĭe dulśe ka mńarĭa
— lubenica koju sam kupio slatka je kao med

* đimult n-am mînkat așa pasuĭ dulśe
— odavno nisam jeo tako ukusan pasulj

* fećița-sta arĭe așa vuorbă dulśe, ka pasarika
— ova devojčica ima tako sladak govor, kao ptičica [Crn.]


   DULUŹÁLĂ /?/ (i. ž.) — одуговлачење

* duluźala luĭ ku datoriĭa, arĭe sî ma mîńe sî nu-ĭ mîĭ dau ńimika
— njegovo otezanje sa dugom, nateraće me da mu više ne pozajmljujem ništa [Crn.]


   DULUŹÍ /?/ (gl. nesvrš.) — одуговлачити

* nu duluźi sî ći duś la duoktur, kî puaće sî-ț fiĭe șî mîĭ rîău
— nemoj otezati sa odlaskom lekaru, jer može da ti bude još gore

* tu duluźeșć ku-nsuratu, da ańi trĭek
— ti odugovlačiš sa ženidbom, a godine prolazi [Crn.]


   DUĻÁĬKĂ /duliaică ?/ (i. ž.) — свирајка

* duļaĭkă ĭe žukariĭe kopilarĭaskă, fakută đin bît đi buśińiș
— „duljajka” je dečja igračka, napravljena od kukute (Blizna, s. Rudna Glava) [Por.]


   DUĻIÁĆE (i. m.) ● v. dovļiaće [Por.]

   DUĻIŹÁK /?/ (prid.) — дуг

* kînd nus ļiamńe, fuoku sa faśe ku duļiźaku
— kad nema drva, loži se „duga” vatra (tj. vatra koja tiho sagoreva i koja će dugo da traje ) [Por.]


   DUMBRÁUĂ /dumbravă/ (i. ž.) — дубрава

* kuodru kare stă întrĭeg, nuĭe taĭat đin ĭel, padure đasă, ku ļiamńe nu prĭa marĭ
— šuma koja je ostala cela, koja nije sečena, gusta šuma sa drvećem koje nije previše visoko

* ĭastă o Dumbrauă la Gorńana șî una la Lazńița
— ima jedna Dubrava u Gornjani i jedna u Laznici [Por.]


   DUMÍŃIKĂ /duminică/ (i. ž.) — недеља

* dumińika ĭe ḑîuă đi ođină șî đi dus la fameļiĭe
— nedelja je dan za odmor i obilazak rodbine

* Dumińika marĭe sî kađe la șapće saptamîń dupa Pașć
— Trojica pada na sedam nedelja posle Uskrsa

* atunșa ĭasă Rusaļiļi șî sî puńe puostu lu Sîm-Pĭetru
— tada se završava Rusalna nedelja i počinje Petrov post [Crn.]

* dumińika trĭekută
— prošla, protekla nedelja

* dumińika śe vińe
— iduća, naredna nedelja [Por.]


   DUMÍŃIKĂ ĆINÎRĂ /dumínică tânără/ (sint.) — млада недеља

* dumińika ćinîră ĭe la svîrșîtu saptamîńi pi karĭe s-a pus luna nuauă
— mlada nedelja je poslednji dan u sedmice u toku koje se pojavio mlad mesec [Crn.]

* dumińikă ćinîră ĭe șî sîptamîna întrĭagă, đin ḑîua-ĭa kînd sa puńe luna mikă
— mlada nedelja je i cela sedmica, od dana kada se pojavi mlad mesec [Por.]


   DUMITÁĻE /dumitale/ (zam.) — господине (у изр.)

* đimult, kînd s-a-ntîlńit duoĭ drumaș, unu a ḑîs: „Bună kaļa!”, d-alalalt s-a raspuns ku: „Mulțamĭesk, dumitaļe!”
— Nekada, kada su se sretala dva putnika, jedan bi rekao: — „Dobar put!”, a drugi je odgovarao sa: „Zahvaljujem, gospodine!” [Crn.]


   DUMĬÁSTÎK /domestic/ (prid.) — домаћи

* puorku al dumĭastîk manînkă kukuruḑ kînd îĭ daĭ, da al salbaćik numa kînd gasîașće
— domaća svinja jede kukuruz kad joj daješ, a divlja samo kad nađe

* în tuaće saće ĭastă pĭară dumĭastîśe, da șî pĭară porśeșć sa mîĭ gasîăsk unđe-unđe
— u svim selima ima domaćih krušaka, a i divljih ima još uvek ovde-onde

* žuavină dumĭastîkă
— domaća životinja (Krivelj) [Crn.]


   DUMŃEḐḮU /dumnezeu/ (i. m.) — бог

* ćińerișu nu măĭ krĭađe-n dumńeḑîu
— omladina više ne veruje u boga [Por.]


   DUMŃIȘUÓR /domnișor ?/ (i. m.) — царић

* dumńișuoru ĭe măĭ mikă pasîrĭe la nuoĭ
— carić je najmanja ptica kod nas [GPek]


   DÚNDĂ /îndesată/ (prid.) — здепаста

* o dundă đi fată, s-angrașat ka purśelu
— zdepasto devojče, ugojilo se ko prase

* dundă ĭe insă mikă șî grasă, rar s-a ḑîs așa đi uamiń
— zdepasta je osoba mala i debela, retko se kad tako govorilo za muškarce [Por.]


   DÚNGĂ /dungă/ (i. ž.) — црта

* đemper ku dunźi
— đžemper sa prugama

* iș đață suariļi dupa dungă
— sunce zađe za vidik [Hom.]

* a tras o dungă ruoșîĭe pista fuaĭe
— povukao je crvenu liniju preko lista

* a ĭeșît ku uoiļi la dunga krși, a kolo ĭastă skradă đi paskut
— izgonio je ovce na ivicu krša, tamo ime dlakave šaši za pašu

* stă-n dungă
— nakrivo je nasađen, nije raspoložen

* luvă dunga, șî skapă
— dohvatio se vidika i nestao, spasio se

* ĭa-ț dunga!
— briši, nestani! c. preterivanje, laganje, prelazak neke mere

* đaće kîta dupa dungă
— rekao je neistinu; slagao je (Tanda) [Por.]


   DÚNURĬE /Dunăre/ (i. ž.) — Дунав

* kînd s-a dus lumĭa la lukru în Rumîńiĭe, pistă Dunurĭe a trekut ku vapuoru
— kad su ljudi išli na rad u Rumuniju, Dunav su prelazili brodom [Crn.]

* Dunîrĭe, apă tulburĭe
— Dunav, mutna voda

* aĭ nuoștri aĭ batrîń, kînd a fuźit đin Țara rumîńaskă, a trĭekut Dunîrĭa, notînd ku truaśiļi la brîu
— naši stari, kada su bežali iz Vlaške, prelazili su Dunav plivajući sa tikvama oko pojasa [Por.]


   DUÓDĂ /dodă/ (i. ž.) — невеста

* pi la nuoĭ a veńit komșîĭa ku duoda luĭ
— kod nas je došao komšija sa svojom nevestom [Crn.]

* doda Mariĭa ĭe suora-mĭa măĭ mare
— doda Marija je moja starija sestra (Voluja) [Zvizd]

* duodă sa ḑîśe la fiĭekare muĭare măĭ batrînă, fiva suoră, or nu
— dodom zovemo svaku stariju ženu, bila sestra ili ne (Doljašnica) [Bran.

* o duodă đi uom, fuź đi ĭel
— prostak, beži od njega (Rudna Glava) [Por.]


   DÚOĬ /doi/ (br.) — два

* uomu arĭe duoĭ uokĭ în kap, șî duauă mîń în umirĭ
— čovek ima dva oka u glavi i dve ruke u ramenima

* duoĭ đin sută
— dva odsto, dva procenta [Crn.]

* doĭ kopiĭ mĭerg pe drum și să uĭtă la doo feťe
— dva dečaka idu ulicom i gledaju dve devojke [Kmp.]


   DUÓĬĻA /doilea/ (br.) — други

* a duoĭļa uară lu tata a operesît uokĭu
— po drugi put su mome ocu operisali oko [Crn.]

* vĭerĭ a duoĭļa
— (za srodstvo) treće koleno

* ĭuo ku Ĭanku sînćem vĭerĭ a duoĭļa
— ja i Janko smo treće koleno [Por.]


   DUOĬSPRÎÁŚIĻA /doisprecelea/ (br.) — дванаести

* do veńi kumva ș-a doĭsprîaśiļa lună, sa do va înkeĭa șî anu-sta odată
— dođe nekako i dvanaestgi mesec, završiće se valjda i ova godina jednom [Por.]


   DUOĬSPRĬÁŚE /doisprezece/ (br.) — дванаест

* duauăsprĭaśe luń ĭastă pi un an
— dvanest meseci ima u jednoj godini [Crn.]

* doăsprîaśe muĭerĭ sapă-n luok
— dvanaest žena kopa na njivi [Por.]


   DUOĬSPRĬAŚÉĻA /doisprezecelea/ (br.) — дванести

* luna marĭe ĭe duauăsprĭaśeļa lună-n an
— decembar je dvanaesti mesec u godini [Crn.]


   DUÓMN /domn/ (i. m.) — господин

* sî faśe duomn, da ĭel ĭe golan pruost
— pravi se gospodin, a on je običan golja [Crn.]

* dakă a fuost saćan, s-a țînut maruos, șî numa ku duomńi a șaḑut la masă
— iako je bio seljak, držao se gospodski, i samo je sa gospodom sedeo za stolom [Por.]


   DUÓP /dop/ (i. s.) — чеп

* ku duopu sa astupă gîăurļi la vasurĭ: la kiļe, krśiaźe, baluańe, butuańe
— čepom se zatvaraju rupe na posudama: flašama, testijama, balonima, buradima

* kînd n-aĭ duop đi plută, astupĭ kila ku tuļanu
— ako nemaš čep od plute, zatvaraš flašu kočanjem [Kmp.]


   DUÓR /dor/ (i. s.) — жеља

* am sî muor đi duoru luĭ
— umreću od čežnje za njim [Crn.]

* kînćiśe đi duor
— (dosl.) pesme tuge (muz.) ljubavne pesme, sevdalinke

* duor ușuor
— (dosl.) „laka želja”, (fig.), lažna ljubav

* duoru lu Marćin Kĭuoru
— (dosl.) ljubav Slepca Martina (=nikakva ljubav, prazna ljubav, ljubav naslepo, bez pokrića) [Por.]


   DUÓRN /dorn/ (i. s.) — пробојац

* duornu puaće să fiĭe numa đi fĭer
— probojac može biti samo od metala [Por.]


   DUÓRŃIK /dornic/ (prid.) — жељан

* mis duorńik đi pîńe đin śirińe
— željan sam hleba iz crepulje

* mi sa-m pare kî sînt măĭ mare duorńik pi pomînt đi apă rîaśe đin fîntînă đi supt fag
— čini mi se da sam najveći željnik hladne vode sa izvora ispod bukve [Por.]


   DUÓRŚA /dorcea ?/ (i. m.) — дорат

* duorśa ĭe un feļ đi kal, ama aăĭa kare ĭ-avut, așa șî ļ-a ḑîs pi nume
— dorat je vrsta konja, ali oni koji su ih imali, tako su ih zvali i po imenu (Leskovo) [GPek]

* am avut duoĭ kîń la baśiĭe, unu la kĭemat Duorśa, da unu Murźa
— imao sam dva psa na bačiji, jedan se zvao Dorča a drugi Murdža (Tanda) [Por.]


   DUÓS /dos/ (i. m.) — наличје

* aĭ înbrakat kîlțanu pi duos
— obukao si košulju naopako

* duosu palmi; duosu mîńi
— nadlanica

* îĭ đață ku duosu mîńi pistă nas
— udario ga je nadlanicom preko nosa [Crn.]

* nuĭe bun sî puń pîńa pi masă ku duosu-n sus
— ne valja da stavljaš pogaču na sto sa naličjem na gore [Por.]

* duosu ĭe mîĭ rîaśe, mîĭ mult țîńe raveńala, șî đi aĭa mîĭ bińe rođașće kînd ĭe ćimpu uskaśiu
— osoje je hladnije, duže zadržava vlagu, i zbog toga bolje rađa kad je godina sušna [Crn.]

* mĭ-aĭ întuors duosu kînd mĭ-a fuost măĭ grĭeu
— okrenuo si mi leđa kada mi je bilo najteže

* đi vrĭamĭa đi rat: vin ńamțî - fuź în duos, vin ćetńiśi - fuź în duos, vin partizańi - fuź în duos, kă pi saćanu tuoț ĭ-a apaurît
— za vreme rata: dolaze Nemci - bež’ u šumu, dolaze četnici - bež’ u šumu, dolaze partizani - bež’ u šumu, jer su seljaka svi pljačkali

* đi vrĭamĭa đi bugarĭ, Golubuońi a fuost în duos
— za vreme Bugara, Golubovići su bili odmetnici [Por.]


   DUÓSŃIKĂ /dosnică/ (i. m.) — досника ?

* duosńikă, buĭađe padurĭaļnikă ku frunḑă întuarsă ku duosu una kîtra alta, a fuost kunoskută numa lu vrăžîtuorĭ
— „dosnika”, šumska biljka sa lišćem okrenutim leđno jedno prema drugom, bila je poznata samo vračarama

* vrîžîtuorļi a kreḑut kă așa buĭaḑe, ku frunḑă întuarsă „șăļe-n șăļe” puaće să mîńe rău să-ntuarkă șăļiļi la-l bolnau, șî să-l lasă sînatuos
— vračare su verovale da takva biljka, sa lišćem okrenutim „leđa u leđa”, može da natera zlo da okrene leđa bolesniku, i da ga ostavi zdravog [Por.]


   DÚPA /după/ (predl.) — после

* dupa pluaĭe ĭasă suariļi
— posle kiše izlazi sunce [Crn.]

* dupa prînḑ
— posle ručka

* dupa amńaḑîț
— posle podne [Por.]

* ĭel mĭarźe înainće, da muĭarĭa dupa ĭel
— on ide napred, a žena za njim [Crn.]

* a dat dunga dupa skapît
— zbrisao je iza prevoja (nestao sa vidika) [Por.]


  DUR! /dur!/ (uzv.) — дур!

* dur! dur! pi śĭerĭ, șî la urmă ńimika, nu pikă ńiś un struop đi pluaĭe
— dur! dur! po nebu, i na kraju ništa, ne pade ni kapka kiše

* askultă: sa uđe kînd șî kînd „dur!” pin puod, sigurat ĭară s-a-npuĭat șobolama-ĭa
— slušaj: čuje se kad-kad „dur!” po tavanu, sigurno su se opet namnožili one pacovčine [Por.]

* dur, îrțuaźilor!
— brže, kljusine! [Crn.]


   DÚRA /zor/ (i. ž.) — зорт

* a veńit suakra șî m-a luvat ku dura la lukru, dakă mis bolnauă đ-abĭa stau în piśuare
— došla je svekrva i na zort me je poterala na posao, iako sam bila bolesna da sam jedva stajala na nogama [Por.]


   DÚRA! /dura ?/ (uzv.) — дура

* kînd kalu mĭarźe-n śiet, da tu vrĭeĭ să-l ĭuțășć, tu iĭ daĭ ku zengiĭļi în burtă, șî-ĭ zbĭerĭ: „Dura! Dura!”
— kada konj ide lagano, a ti hoćeš da ga poteraš, udariš ga uzengijama po stomaku, i vikneš mu: „Dura! Dura!” [GPek]


   DURAÍ /hurui/ (gl. p.) — грмети

* durîĭe-n śĭerĭ
— grmi na nebu

* durîĭe șî sfulđiră în tuaće părțîļi, așćetăm ku frikă să veđem unđe o să trasńaskă
— grmi i seva na sve strane, čekamo sa strahom da vidimo gde će da udari grom [Por.]

* la zavĭrńit a nuvarat șî dudîĭe în śerĭ, mînă uoiļi în strungă sî nu ļi prindă pluaĭa
— na zapadu se naoblačilo i grmi, teraj ovce u tor da ih ne uhvati kiša [Crn.]


   DURAĬÁLĂ /duruială/ (i. ž.) — грмљавина

* duraĭala țîńe una-ntruuna, da pluaĭa înga nuĭe
— grmljavina neprekidno traje, a kiše još nema [Por.]


   DURDUKÁ /durduca/ (gl. p.) — тандркати

* kînd durdukîĭe pin puod, ma ginđesk śe va fi: șobuoļi, or suakrîmĭa s-a fakut moruoń
— kada nešto tandrče na tavanu, pomislim šta je: pacovi, ili mi se tašta povampirila [Por.]


   DURDULẮU /durduliu/ (prid.) — гојазан

* đemult n-aĭ vaḑut uom gras, d-akuma șă kopiĭi gata tuoț sînt durdulăĭ
— nekad nisi mogao videti gojaznog čoveka, a sada su gotovo sva deca gojazna [Por.]


   DURÍMĬE /durime/ (i. ž.) — бољка

* s-a pus pi mińe o durimĭe grĭa
— spopala me neka teška boljka [Por.]


   DURĬÁ /durea/ (gl. bezl.) — болети

* atîta ma duarĭe kapu đi nu vîăd ńimika
— toliko me boli glava da ne vidim ništa [Crn.]

* kînd am lukrat în padurĭe, sparźam la mĭetîrĭe ku sakurĭa ḑîua kît ĭe tuată, șî ma durĭa pućarĭa-ntrĭagă ku ḑîļiļi dupa śe gaćam lukru
— kada sam radio u šumi, cepah drva sekirom po ceo dan, pa me je bolela cela snaga dugo posle toga [Por.]

* ĭa pĭerit kopilu, ș-o durĭa sufļitu ań șî ań
— poginuo joj je sin, i duša ju je bolela godinama [Por.]

* am sîĭ fak așa pakustă, đi o s-îl duară pîn va fi viu
— napraviću mu takvu pakost, da će ga boleti dok bude živ c. (fig.) imati lažnu bol

* ĭuo-ĭ spusîăĭ, dakă nu m-askultă, ma duarĭe-n śokan đi nakazu luĭ
— ja mu rekoh, ako me ne posluša, boli me đoka za njegoov problem [Crn.]


   DURĬÁRĬE /durere/ (i. ž.) — бол

* am o durĭarĭe la burtă, șî muara sî ma duk la duoktur
— imam neki bol u stomaku, i moram da idem kod lekara

* o durĭarĭe grĭa am pi sufļit đi kînd mi s-a dus kopiĭi
— tešku bol imam u duši otkako su mi deca otišla [Crn.]


   DURMÍ /dormi/ (gl.) — спавати

* sî puaće durmi pi kapatîń, da șî-n piśuarĭe, kînd ći prinđe nužda
— može se spavati na jastuku, a i stojeći, kad te pritisne muka [Crn.]

* ma adurmi ku povasta, ama nu putuĭ mult sî duorm, kî-nśepură tuoț sî sa rîdă đi mińe
— uspavao me je pričom, ali nisam mogao dugo da spavam, jer su počeli svi da mi se smeju [Por.]


   DURMÍT /dormit/ (i. m.) — спавање

* durmitu ođińašće uomu șî-ĭ întuarśe pućarĭa đi sî puată lukra
— spavanje odmara čoveka, i vraća mu snagu da bi mogao raditi [Crn.]

* vrĭamĭa đi durmit
— vreme za spavanje [Por.]


   DURUĬÁN /duruian ?/ (uzv.) — дурујан!

* „duru, duru, duruĭan” ḑîś kînd puń kopilo-l mik pi źanunkĭe, șă-l țupîĭ ka kînd kîlarĭașće kalu
— „điha, điha, đihana” kažeš kada staviš malo dete na kolena, i cupkaš ga kao da jaše konja [Por.]


   DURUÓRĬ /duroare/ (i. ž.) — костобоља ?

* duruorĭ ĭe buală kare s-a ļekuit numa ku ḑakutu
— kostobolja je bolest koja se lečila samo ležanjem [Por.]


  DUS /dus/ (prid.) — одсутан

* uomu mĭeu ĭe dus, nuĭe aiśa
— moj muž je odsutan, nije ovde [Crn.]

* ḑaśe dus ku ḑîļiļi, n-o sî traĭaskă mult
— leži danima u nesvesti, neće dugo da poživi

* dusă, luvată đi șoĭmańe
— u transu je, obuzeta šojmanima

* ka kînd ĭeș dus, unđa-ĭ pĭerdut gîndurļi?
— kao da si odsutan, gde su ti odlutale misli? [Por.]


   DUȘMÁN /dușman/ (prid.) — душман

* al dușman nu zauĭtă șî nu prostîașće ńiś kînd
— dušman ne zaboravlja i ne prašta nikada [Crn.]

* dușman, kîńe đi uom, ńiśkînd nu sa șćiĭe śe-ț ginđașće
— dušmanin, pseto od čoveka, nikad se ne zna šta ti misli [Por.]


   DUȘMANUÓS /dușmănos/ (prid.) — душмански

* muĭare dușmanuosă, taśe, sa uĭtă kĭuorđiș ka kațaua, dakă-ĭ va skapa vro vuorbă, ĭa ĭe veńin guol
— žena dušmanka, ćuti, gleda ispod oka ko kučka, ako joj se i omakne neka reč, to je pravi otrov [Por.]


   DUȘMAŃÁȘĆE /dușmănește/ (pril.) — душмански

* đață odată dușmańașće, ș-îl trînći la pomînt
— udari ga jednom dušmanski, i obori ga na zemlju [Crn.]


   DUȘMAŃÉSK /dușmănesc/ (prid.) — душманинов

* la lovit plumbu dușmańesk
— pogodio ga je dušmaninov metak [Crn.]

* asta ĭe kuțît dușmańesk, alu dușmanu-la kare a taĭat lumĭa đi vrĭamĭa đi rat
— ovo je dušmaninov nož, onoga krvnika koji je klao ljude za vreme rata [Por.]


   DUȘMAŃÍĬE /dușmănie/ (i. ž.) — душманлук

* tuoț sînt dușmań șî ńințaļeș, șî đi aĭa s-a bagat în dușmańiĭe marĭe
— svi su dušmani i nerazumni, i zato su ušli u veliko neprijateljstvo [Crn.]

* a tunat mare dușmańiĭe-n lume, fraț ku fraț nu sa măĭ sufîră
— veliki je dušmanluk ušao u ljude, brat se s bratom više ne podnosi [Por.]


   DUȘMAŃÍULUĬ (pril.) ● v. dușmańașće [Crn.]

   DUŚÁ /duce/ (gl. n.) — носити

* în spinarĭe sî puaće duśa marĭe tovar
— na leđima se može nositi veliki teret [Crn.]

* are lukru bun, șî duśe la kasă plată mare
— ima dobar posao, i kući donosi veliku platu

* vîntol kald duśe buală
— topao vetar donosi bolest [Por.]

* muma sî duśe mĭńe la piĭaț ku kîća bukaće șî kîća puamĭe
— majka ide sutra na pijacu sa malo povrća i malo voća [Crn.]

* du-će drakuluĭ
— (kletva) idi dođavola

* duśe minća la luok
— dolazi k pameti, razume, shvata [Por.]

ḑ

   ḐAKÚT /zăcut/ (prid.) — устајао

* apa ḑakută în vas đi fĭer nuĭe bună ńiś đi fĭert mînkarĭa
— ustajala voda iz limenog suda nije dobra ni za kuvanje hrane [Por.]


   ḐALÁRĬ /zalari/ (i. s.) — верижњача

* ḑalarĭu a fuost fakut đin krĭangă đi kuorn, gruasă
— verižnjača je bila napravljena od debele drenove grane

* đi ḑalarĭ a fuost atîrnaće ḑîaļiļi, kare a putut sî sa skurćaḑă, or sî sa lunźaskă, kît a trîbuit vasu sî fiĭe rîđikat đi la fuok
— za verižnjaču su bile okačene verige, koje su mogle da se produžuju ili skraćuju, prema tome koliko je sud morao biti udaljen od vatre [Por.]


   ḐÁLĂ /za/ (i. ž.) — алка

* s-a rupt o ḑală la sanźir, șî vadra a kaḑut în bunarĭ
— pokidala se jedna alka na lancu, i vedro ja palo u bunar [Crn.]


   ḐÁMĂ /zeamă/ (i. ž.) — чорба

* ḑamă đi pĭeșć
— riblja čorba

* ḑamă akră
— kisela čorba

* ḑamă đi varḑă
— kuvani kupus

* (euf.) ḑamă đi pruńe
— rakija

* ḑamă đi kuńe
— klin-čorba

* s-a topit la kaldură, șî s-a fakut ḑamă
— istopilo se na toploti i pretvorilo u kašu

* o sorbiḑamă guală, sărakaśuos șî flomînźuos
— jedno golo čorbosrkalo, siromašak i gladnica [Por.]


   ḐAMÚĬKĂ /zeamuică/ (i. ž.) — чорбица

* of, da-r fi bună o ḑamuĭkă đi pĭașće akuma, dupa bĭețîa đ-asară
— of, kako bi dobro došla jedna riblja čorbica sada, posle sinoćne pijanke [Por.]


   ḐAMUÓS /zămos/ (prid.) — чорбаст

* muĭarĭa ńi gaćașće pasuĭ ḑamuos
— žena nam sprema čorbast pasulj [Crn.]


   ḐÁRĂ /zară/ (i. ž.) — јогурт

* ḑară sa faśe đin lapće fĭert, în kare puń triĭ pikurĭ đi akrĭală, șă-l laș duauă ḑîļe să șća la kaldură; sa manînkă ku đimikat đi malaĭ, vara kînd sa lukră pin zîpușală mare
— jogurt se pravi od skuvanog mleka, u koje se dodaju tri kapi sirćeta, i pustiš ga da stoji dva dana na toplom; jede se sa udrobljenom projom, leti kada se radi po velikoj vrućini

* ḑară sa faśe kînd sa mĭastîkă lapće akru ku ḑăr, șî ku ĭa sa faśe ḑamă đi șćir, kare ĭe dulśe đi tuot
— mlaćenica se dobija kada se kiselo mleko pomeša sa surutkom, i njome se pravi čorba od štira, koja je mnogo slatka (Rudna Glava)

* ḑară ku ḑăru la nuoĭ ĭe tuot una
— „dzara” i „dzeru” je kod nas jedno isto (surutka) (Tanda) [Por.]


   ḐAŚÁ /zăcea/ (gl.) — лежати

* nu-m ḑaśa aśiĭa, skualîće kî ĭe vrĭamĭa đi lukru
— nemoj mi tu ležati, ustani jer je vreme za posao

* ḑaśe đi buală grĭa
— leži (boluje) od teške bolesti

* a kaḑut în pat, ḑaśe pi muarće
— pao je u postelju, leži na samrti [Por.]


   ḐAŚIÁLĂ /zaceală/ (i. ž.) — лежање

* ku atîta ḑaśială nu sa fak bań
— sa tolikim izležavanjem ne pravi se novac

* grĭeu o să skîape viu numa ku ḑaśială în pat, trîabe dus la duoktur
— teško da će preživeti samo sa ležanjem u krevetu, treba ga odvesti lekaru [Por.]


   ḐĂMURÍĬE /zămurcâ/ (i. zb.) — чорбуљага

* gaća, muĭare, mînkîărĭ țapińe, da ḑămuriĭļi-șća a tĭaļe labîdă la puorś
— gotovi ti, ženo, jaka jela, a ove svoje čorbuljage baci svinjama

* mulće ḑămuriĭ, în tuot fĭeļu, a fuost pi masă l-aĭ batrîńi nuoștri
— mnogo je čorbi, raznih vrsta, bilo na jelovniku naših starih [Por.]


   ḐĂMURUÓS /zemuros/ (prid.) — чорбаст

* kînd pĭerḑ đințî, ć-așćată numa mînkărĭ ḑămuruasă
— kad izgubiš zube, čekaju te samo čorbasta jela [Por.]


  ḐĂR /zer/ (i. m.) — сурутка

* đin ḑăr fĭert sî faśe urdă
— od kuvane surutke prаvi se vurda [Crn.]

* ḑăru sa kapîtă đin lapće înkegat, kînd sa străkură kașu pin strîkuratuare
— surutka se dobija od podlivenog mleka, kad se kaša oceđuje kroz cediljku

* ḑîăru a dat la puorś
— surutku su davali svinjama [Por.]


   ḐẮU /zău/ (i. m.) — богме

* ḑău, mă, așa ĭe kum îț spusăĭ
— boga mi, bre, tako je kako ti rekoh

* ḑî ḑău
— zakuni se (da govoriš istinu)

* dumńeḑău
— gospodbog < duomnu — gospod + ḑău — bog [Por.]


  ḐÎ /zi/ (mn. ḑîļe) — дан

* đ-autunśa ĭastă o ḑî șî măĭ bińe
— od tada ima dan i više (=više od jednog dana)

* o ḑî đi lukru
— jedan radni dan

* o ḑî đi kosît
— jedan dan košenja

* să vină kînd va fi vro ḑî mare
— neka dođe kad bude neradan dan

* pista ḑî
— preko dana [Por.]


   ḐÎÁĻE /zale/ (i. ž.) — вериге

* ḑîaļiļi a fakut țîgańi ferari
— verige su pravili Cigani kovači

* în ḑîaļe a fuost atîrnată feruaĭka în kare s-a fĭert koļașa
— o verige je bio okačen kotao u koji se kuvao kačamak [Por.]


   ḐÎÁŚE /zece/ (br.) — десет

* la mîń aĭ ḑîaśe źaĭśće, șî nu sînt tot una
— na rukama imaš deset prstiju, pa nisu svi jednaki [Crn.]

* pi la ḑîaśe śiasurĭ am mînat uoĭļi la ḑîkatuare
— oko deset sati terali smo ovce na plandište [Por.]


   ḐÎÁŚEĻA /zecelea/ (br.) — десети

* a ḑîaśeļa ḑîuă buturirîm la o kasă
— desetog dana nabasasmo na jednu kuću [Crn.]

* a ḑîăśiļa uorĭ ț-am prospus, da tu înga n-aĭ luvat la kap
— deseti put sam ti ponovio, a ti još nisi shvatio [Por.]


   ḐÎKÁLĂ /zicală/ (i. ž.) — изрека

* să-ț spun ĭuo o ḑîkală, fîrtaće, da tu s-o ĭaĭ la kap bińe
— da ti ja kažem jednu mudrost, brajko, a ti da je dobro upamtiš

* ḑîkală ĭe vuorba đi batrîńață, șćirĭa lu lumĭa vikļană đin vrĭemuriļi trĭekuiće
— izreka je starinska reč, znanje mudrih ljudi iz prošlih vremena [Por.]


   ḐÎKATUÁRE /zăcătoare/ (i. ž.) — пландиште

* uoĭļi ḑak la ḑîkatuare, da pîkurarĭu duarme la umbra gruasă
— ovce odmaraju na plandištu, a čobanin spava u debelom hladu [Por.]


   ḐÎKATUÓRĬ /zicălaș/ (i. m.) — свирач

* Ĭovan Ramă đin Metońița șî Ļeksa Ĭovĭańi đin Osńiśa, a fuost mîĭ buń ḑîkatuorĭ în fluĭer pi tuata Vaļa Ćimuokuluĭ
— Jovan Ramić iz Metovnice i Aleksa Jovanin iz Osnića, bili su najbolji svirači na duduku u celoj Crnoj Reci [Crn.]


   ḐÎKATÚRĂ /zicătură/ (i. ž.) — свирка

* am askultat o ḑîkatură batrînă în fluĭer
— slušao sam jednu staru svirku na duduku [Crn.]

* ḑîkatura lu moșu Voĭna lăutarĭu a fuost kunoskută șî-n afară dă Mlaoa
— sviranje čiča Vojne violiniste bilo je poznatgo i izvan Mlave (Busur) [Mlava]

* muoșu a fuost uom ikļan, a vorbit tuot pin ḑîkaturĭ
— čiča je bio mudar čovek, govorio je sve kroz izreke


  ḐÎNĂ /zână/ (i. ž.) — вила

* fata mĭa ĭe frumuasă ka ḑîna
— moja je devojka lepa kao vila

* ḑînă batrînă
— stara vila, majka vila [Por.]


   ḐÎNḐAÍ /zânzai ?/ (gl.) — цвокотање

* bagîće înluntru, nu ḑînḑai afară đi frig
— uđi unutra, nemoj napolju cvokotati od hladnoće [Crn.]

* ĭuo ḑînḑîĭ đi frig, da ĭa ḑînḑîĭe đi frikă
— ja cvokoćem od hladnoće, a ona se trese od straha [Por.]


   ḐÎNḐAĬÁLĂ /?/ (i. ž.) — цвокотање

* krapaĭ đi ḑînḑaĭală așćaptînd în rînd
— crkoh od cvokotanja čekajući u redu [Crn.]


   ḐḮSA /zisa/ (i. s.) — кажа

* să-ț spun o ḑîsă batrînă, șî s-o ĭaĭ la kap
— da ti kažem jednu starinsku mudrost, i da je dobro upamtiš [Por.]


   ḐḮSA /zisă/ (i. ž.) — судбина

* ḑîsa ĭe sîla-ĭa śe rașîașće suđina uomuluĭ, în śasu nașćiri
— usud je ona sila koja određuje čovekovu sudbinu u času rođenja

* (u izr.) nu ĭ-a ḑîs sî fiĭe
— nije mu suđeno da bude

* basanka așa ĭ-a ḑîs
— valjda mu je tako suđeno

* avut o ḑîsă rîa
— imao je zlu sudbinu

* s-a đisparțît, ĭa basanka n-a fuost ḑîsa luĭ
— rastali su se, ona valjda nije bila njegova suđenica [Por.]


   ḐÎŚÁ /zice/ (gl.) — казивати

* nu puoț ḑîśa kî nu ț-am ažutat
— ne možeš kazati da ti nisam pomogao [Crn.]

* a ḑîs muma sî veńiț mîńe la pomană
— poručila je majka da dođete sutra na daću [Por.]

* Raka đin Lukuva tare frumuos a ḑîs în bandă
— Raka iz Lukova je jako lepo svirao trubu [Crn.]

* rumîńi dă mult măĭ bun a ḑîs dîn fluĭer dăkît astăḑ
— Vlasi su ranije mnogo bilje svirali frulu nego danas (Ranovac) [Mlava]


   ḐḮUĂ /ziuă/ (i. ž.) — дан

* vińe tuamna, ḑîua ĭe tuot mîĭ mikă
— ide jesen, dan je sve kraći

* mîńe ĭe ḑîuă marĭe, nu să lukră
— sutra je praznik, ne radi se

* am pus grîu vro tri ḑîļe đi aratură
— posejao sam pšenice oko tri dana oranja

* pînă-n Ńiș ĭastă duauă ḑîļe đi mĭers
— do Niša ima dva dana hoda [Crn.]

* a lukrat ḑîua-nuapća, șî la urmă ĭar’ ńimika
— radio je danonoćno, i na kraju opet ništa [Por.]


  ḐÎVAĆIK /ziuatic/ (prid.) — једноданац

* ăĭa kare sînt naskuț tuot într-o ḑîuă în stamînă, sînt ļegaț tuot k-o ursă
— oni koji su rođeni istog dana u nedelji, vezani su istom sudbinom

* dakă muare ḑîvaćiku tĭeu, ĭel puaće să ći tragă ku ĭel, ș-atunśa će duś la vro vrîžîtuare să ći đizļaźe đi ĭel
— ako umre tvoj jednodanac, on može da te povuče sa sobom, onda moraš da odeš kod neke vračare da te odveže od njega [Por.]

ğ

  ĞER /ger/ (i. m.) — мраз

* afară ĭe ğer mare
— napolju je veliki mraz [Kmp.]

* atîta źier ĭe la śuaka, đi la nuapće o sî duarmă lupu ku kîńiļi într-un bîrluog
— toliki je mraz u planini, da će noćas vuk i pas zajedno spavati u brlogu [Por.]


   ĞÍŃERE /ginere/ (i. m.) — зет

* ğińere în kasă
— zet u kući, domazet [Kmp.]


   ĞÍŃERE /ginere/ (i. m.) — младожења

* ğińere ĭe soțu miresi la nuntă
— mladoženja je mladin par na svadbi

* soțu feći vińe la parinți a ĭeĭ ğińere
— ćerkin muž je zet njenim roditeljima [Kmp.]

đ

   ĐADAVĬÉRĂ /deadevăr/ (prid.) — истинољубив

* đi kînd ăl șćiu, Pîătru ĭe uom đadavĭeră, n-a mințît pi ńima ńiśkînd, pi ńima n-a lasat la ńevuoĭe ...
— od kad ga znam, Petru je čovek pravedan, nikoga nije slagao nikad, nikoga nije ostavio u nevolji ... [Por.]


   ĐAFĬÉĆA /d'afetea/ (pril.) — бадава

* đafĭeća ĭ-am vorbit, n-a luvat ńimika la kap
— badava sam mu govorio, nije shvatiio ništa [Por.]


  ĐAL /deal/ (i. m.) — брег

* kît vĭeḑ ku uoki, numa đalurĭ, nuĭe luok poļažńik ńiśunđe
— dokle pogled dopire, samo bregovi, ravnice nema nigde

* în đal
— na brdo, na gore, prema vrhu brda; uzbrdo

* ma duk în đal
— idem na gore, idem ka brdu; idem na brdo

* mĭerg în đal
— idem uzbrdo, penjem se na brdo

* sa suĭe-n đal
— penje se na brdo; uspinje se

* mare đal
— velika uzbrdica

* la đal
— uzvodno

* kînd rîu în vaļa mare, în kare ĭe pus satu, mĭarźe đi la zovrńit kîtra rĭsarit, atunśa vorbiļi „la đal” ku „zovrńitu” sînt tot una
— kada glavna reka u dolini u kojoj je selo, teče sa zapada na istok, onda reči „la đal” :„ka brdu” i „zovrnjit”: „zalazak; zapad” isto znače [Por.]


   ĐALURUÓS /deluros/ (prid.) — брдовит

* în tuot țînutu porĭeśi pomîntu ĭe đaluruos
— u celom porečkom kraju zemlja je brdovita [Por.]


   ĐALUȘUÓR (i. s.) ● v. đaluț [Por.]

   ĐALÚȚ /deluţ/ (i. s.) — брежуљак

* kasa mĭa ĭe supt un đaluț
— moja kuća je ispod jednog brežuljka [Crn.]


   ĐAMPREÚNA /dimpreună/ (pril.) — заједно

* am pļekat đampreuna la bîlś, akolo ń-am đisparțît șî ń-am întuors la kasă tot nat đi trĭaba luĭ
— pošli smo zajedno na vašar, tamo smo se razdvojili i vratili se kući svako za sebe [Por.]


   ĐANKURÁČIĻA /deancuracilea/ (pril.) — трчећи

* kînd ńe-ntoarčem đe la lukru, noĭ doĭ merğem đankuračiļa
— kada se vraćamo s posla, nas dvojica idemo trčeći [Tim.]


   ĐARḮNDU /de-a rândul/ (pril.) — свуда

* đarîndu l-a katat, da ĭel nuĭe ńiśunđe
— svuda su ga tražili, a njega nema nigde [Por.]


   ĐASŃÁȚĂ /d-azneaţă/ (pril.) — јутрос

* đasńață n-am putut sî manînk, ș-akuma mis flomînd
— jutros nisam mogao da jedem, pa sam sada gladan [Crn.]

* đasńață m-am amînatat la lukru
— jutros sam zakasnio na posao (Leskovo, Jasikovo) [GPek]


   ĐATÚNŚA /de-atunci/ (pril.) — отада

* s-a dus, șî đatunśa nu la măĭ vaḑut ńima
— otišao je, i otada ga više niko nije video [Por.]


  ĐE /de/ (vez.) — де

* đe, mă, nuĭe aĭa așa kum sa puvestîașće
— de, bre, nije to tako kako se priča

* đe pļakă, đe nu pļakă, nu șćiĭe ńiś ĭel śe sî fakă, saraku
— te kreće, te ne kreće, ne zna ni on sam šta da radi, siroma c. i, ili

* đe va vrĭa, đe nu va vrĭa, tuot una-ĭ vińe
— i da hoće, i da neće, jednako mu dođe [Por.]


   ĐEBĬÁ /de-abia/ (pril.) — једва

* đa-nkuaś, đa-nkolo, șî đebĭa do skaparăm đi ĭel
— đa ’vamo, đa tamo, i jedva nekako utekosmo od njega [Por.]


   ĐEDÁ (gl.) ● v. đida [Por.]

   ĐEDÁT (prid.) ● v. đidat [Por.]

   ĐEMÚLT /demult/ (pril.) — давно

* aĭa a fuost đemult, ńima ńiś nu măĭ țîńe minće
— to je bilo davno, niko više i ne pamti

* (komp.) đemult, măĭ đemult, șî măĭ đemult
— davno, davnije, još davnije [Por.]


   ĐEPÁRĆE (pril.) ● v. điparće [Por.]

  ĐES /des/ (prid.) — чест

* s-a momit, șî đes vińe pi la mińe
— navadio se, i često dolazi kod mene

* rîndurļi đi kukuruḑ sînt pusă đasă
— redovi kukuruza su gusto posejeni [Crn.]

* padurĭe đasă
— gusta šuma

* măĭ đes
— (komp.) češće; gušće; zbijenije [Por.]


   ĐESFĂLORÁT /desfălurat/ (prid.) — распојасан

* kînd are bań, ńima nuĭe așa đesfălorat ka ĭel
— kad ima para, niko nije tako razuzdan kao on

* đesfălorat ĭe uom kare nuĭe înbrakat kum trăbe: mĭarźe fara bumbĭ, fara kurauă, đișkiptorat
— raspojasan je čovek koji nije obučen kako treba: ide bez kaiša, bez dugmeta, raskopčan [Por.]


   ĐESFIRÁ /desfira/ (gl.) — расукати

* tuată pîătura ńi s-a đisfirat, pućem s-o puńem numa la prag, đi șćiers piśuariļi
— sva ponjava nam se rasparala, možemo samo da je stavimo kod praga, za brisanje nogu [Por.]


   ĐESFIRÁT /desfirat/ (prid.) — расукан

* sarak, mĭarźe tuot k-o kimĭașă đesfirată
— siromah, ide stalno u nekoj rasparanoj košulji [Por.]


   DESFRḮNT /desfrânt/ (prid.) — скршен

* m-am kulkat în pat tuot đesfrînt đi la sapat, șî nu puot să aduorm
— legao sam u krevet sav skršen od kopanja, i ne mogu da zaspim [GPek]

* ma uĭt la lastari-șća, đesfrînț đi pĭatră, ș-ăm kađe grĭeu la ińimă
— gledam ove mladice, skrljane od grada, i teško mi je na srcu

* ĭa perit kopilu đi vina luĭ, șî ĭel tuot đesfrînt, s-a spînḑurat
— dete mu je poginulo njegovom krivicom, i on se, sav skrhan, obesio [Por.]


   ĐESFRÎNŹÁ /desfrânge/ (gl.) — скршити (се)

* kaḑuĭ pi gĭață, șî ma đesfrînsîăĭ tuot
— padoh na led, i sav se skrših [GPek]

* vižuļiĭa a đesfrînt krĭanźiļi la puomĭ
— oluja je skršila granje na voćkama

* fara lukru, uomu sa đesfrînźe ĭuta
— bez posla, čovek brzo krahne [Por.]


   ĐESḮȘ /desiș/ (i. m.) — честар

* mînă kapriļi sî mezdrĭaskă în đesîșo-la
— teraj koze da brste u onom čestaru [Crn.]

* đi kînd s-a mutat lumĭa-n orașă, śuośiļi s-a umplut đi đesîș
— otkad su se ljudi preselili u gradove, brda su obrasla gustišom [Por.]


   ĐESKATARAMÁ /descătărăma/ (gl. p. ref.) — раседлати

* nu đeskatarama kalu, numa puńiĭ zuobńița în kap, să manînśe pănă ĭuo nu do gaćesk lukru
— nemoj rasedlati konja, nego mu samo stavi zobnicu, neka jede dok ja ne završim posao [Por.]


   ĐESKḮNĆIK /descântec/ (i. s.) — бајалица

* đeskînćiśiļi đi dragusta au măĭ frumuasă vuorbe
— ljubavne basme imaju najlepše reči

* s-a dus la vrîžîtuare să-ĭ fakă đeskînćik đi durĭarĭe la burtă
— otišao je kod vračare da mu baje protiv bolova u stomaku

* ĭastă đeskînćiśe în tuaće fĭelurĭ
— ima bajalica svih vrsta

* đeskînćik ku al kurat
— čista magija

* đeskînćik ku al rîău
— zla magija, bajanje uz pomoć zle sile

* măĭ tare ĭe đeskînćiku ku al rîău, ama aĭa nu kućaḑă tot nat să lukrĭe
— najače bajanje je sa zlim silama, ali to ne sme svako da radi

* đeskînćik đi skrisa
— (dosl.) bajanje za zapisano, tj. da se ostvari zapisana sudbina

* đeskînćik đi dragusta
— ljubavna basma

* đeskînćik đi naluś
— basme protiv priviđenja [Por.]


   ĐESKÎNTÁ /descânta/ (gl. p.) — бајати

* dakă ĭe lumĭa astîḑ măĭ șkolaită, șî ĭastă duokturĭ în tuaće pîărțîļi, mulț sa duk la vrîžîtuorĭ să ļi sa đeskînće đi fiĭe śe
— iako su ljudi danas školovaniji, i ima lekara na sve strane, mnogi idu kod vračara da im se baje za bilo šta [Por.]


   ĐESKÎNTÁT /descântat/ (prid.) — уврачан

* uoĭļi mi sînt đeskîntaće, șî nu mi s-a bulnavit ńiś una pănă akuma
— ovce su mi prebajane, i do sada mi se nije razbolela nijedna [Por.]


   ĐESKÎNTATUÓRĬ /descântător/ (i. m.) — врач

* la rumîń ĭastă uamiń đeskîntatuorĭ, ama sînt măĭ mulće muĭerĭ đeskîntatuare, kî aăla ĭe lukru muĭerĭesk đi kînd ĭe lumĭa șî pomîntu
— kod Vlaha ima muškaraca vračeva, ali više ima žena vračara, jer je to ženski posao od kako je sveta i veka

* măĭ tare đeskîntatuorĭ în Porĭeśa a fuost vrunu Pătro-l Mik đin Tanda
— najjači vrač u Poreču bio je neki Petar Mali iz Tande [Por.]


   ĐESKÎTARAMÁT /descătărămat/ (prid.) — раседлан

* ĭapa ĭe đeskîtaramată, bago-n koșîărĭe
— kobila je rasedlana, vodi je u košaru [Por.]


   ĐESŃÁȚĂ /d‑azneață/ (pril.) — јутрос

* șî đesńață, șî ĭerĭ đimińață, am slubaḑît uoĭļi la pașuńe rău đinuapće
— i jutros, i juče ujutru, pustio sam ovce na pašu jako rano [Por.]


   ĐESPIKÁ /despica/ (gl. p. ref.) — расцепити

* sa đespikă-n doă
— cepa se na dvoje [Por.]


   ĐESPIKÁT /despicat/ (predl.) — расцепан

* morśila pi koļiba batrînă ĭe tuată đespikată
— blato na staroj kući je svo odlepljeno [Por.]


   ĐESTÚL /destul/ (prid.) — доста

* a lukrat đestul, s-a dus la ođină
— radio je dosta, otišao je na odmor [Por.]


   ĐEȘALÁ /deșela/ (gl. p. ref.) — згрбавити (се)

* tata ńi s-a đeșalat, dukînd saśi-n gîrgă
— otac nam se pogrbio, noseći džakove na krkači [Por.]


   ĐEȘALÁT /deșelat/ (prid.) — погрбљен

* mis đeșalat đi lukru, nu mi đi visaļiĭe
— iznuren sam od posla, nije mi do veselja

* șaua la kal stă đeșalat, trîabe strînsă
— sedlo na konju stoji labavo, treba ga zategnuti [Por.]


   ĐEȘFAȚÁRE /desfătare/ (i. ž.) — углед

* đeșfațare sa faśe ku ańi, da sa pĭarđe đ-un momĭent
— ugled se stiče godinama, a gubi se za tren [Por.]


   ĐEȘFAȚÁT /desfătat/ (prid.) — угледан

* kasa lor ĭe în satu nuostru đemult kunoskută ka o kasă omeńită șă tare đeșfațată
— njihova kuća je u našem selu odavno poznata kao časna i veoma ugledna [Por.]


   ĐEȘÎRÁ /deșira/ (gl.) — разнизати

* muma a đeșîrat pĭarîļi uskaće đi pi ață, șî ńi ļa dat sî mînkăm
— majka je skinula suve kruške sa konca, i da la nam ih je da jedemo

* s-a slubaḑît lațu la điempir, șî ĭel gata žumataće s-a đeșîrat
— popustila je petlja na džemperu, i on se gotovo pola rasparao

* pĭaćiku la kimĭașă s-a đeșîrat đ-atîta spalat
— zakrpa na košulji razvukla se od tolikog pranja [Por.]


   ĐEȘÎRÁT /deșirat/ (prid.) — разнизан

* am marźiaļe, numa ļi pazăsk đeșîraće într-un vas
— imam ogrlicu, ali je čuvam raznizanu u jednoj posudi [Por.]


   ĐEȘKÍĐE /deșchide/ (gl. p. ref.) — отворити

* uomu puaće să đeșkidă ușa, drumu, lukru, dugaĭe, uoki, gura, ińima
— čovek može da otvori vrata, put, posao, prodavnicu, oči, usta, srce

* nu đeșkiđe ińima la fiĭe kare
— ne otvaraj srce bilo kom

* kînd sa dă bĭare đi pomană la-l muort, kila trăbe sî sa đeșkidă, sî puată al muort sî bĭa
— kad se pokojniku namenjuje piće, flaša treba da bude otvorena, da bi umrli mogao da pije [Por.]


   ĐEVÍNĂ /de vină/ (pril.) — крив

* am katat trĭaba mĭa, șă nu mis đevină ńimika
— gledao sam svoja posla, i nisam ništa kriv

* tuoț sînćem nuoĭ đevină
— svi smo mi krivi [Por.]


   ĐEZBÁĆE /dezbate/ (gl. p.) — разбити

* tata s-a dus să đezbată gĭața la ĭazu muori
— otac je otišao da razbije led na vodeničnom jazu (Tanda)

* la ļiemno-la s- đizbaće drumu-n stînga
— kod onog drveta put se odvaja na levo [Por.]


   ĐEZBATÚT /dezbătut/ (prid.) — разбијен

* s-a frekat vićiļi đe gard, șî un bunduk a ramas đezbatut
— češala se goveda o ogradu, i jedan stub je ostao odvaljen

* kînd muĭerļi țîasă, țîasă batut or đezbatut
— kad žene tkaju, tkaju retko ili gusto [Por.]


   ĐEZĻINÁ /dezlâna/ (gl.) — лабавити

* mama a-nbătrîńit, șî tuot măĭ đes iĭ sa đezļină tuorsu, nu sa țîńe pi fus
— baba je ostarila, i sve češće joj se labavi pređa, ne drži se na vretenu (Tanda)

* kînd sa fak śarapi, nu-ĭ faś prĭa strîns, numa kîta-ĭ đizļiń, să nu ći bată la piśuor
— kada pleteš čarape, ne pleteš ih previše čvrsto, nego ih malo labaviš, da ti ne žuljaju nogu (Rudna Glava) [Por.]


   ĐEZĻINÁT /dezlânat/ (prid.) — лабав

* kînd tuorś, șă nu răsuśeș firiļi kalumĭ, numa ramîn afanaće pi fus, muĭeriļi ḑîk kă a tuors đezļinat
— kada predeš, i kada se konac ne uprede dovoljno čvrsto, tada žene kažu da je pređa labava (Tanda) [Por.]


   ĐEZMIRÁ /dezmira/ (gl. p. ref.) — рашчудити се

* ma miraĭ, ka kînd vaḑuĭ pi draku, numa fakuĭ kruśe șî ma đezmiraĭ ĭuta
— začudih se, k’o da sam ugledao đavola, ali se prekrstih, i raščudih se brzo [Por.]


   ĐEŽGINÁ /dejdina/ (gl. p. ref.) — расцепити

* apļakăm krĭanga ku śerĭașă, numa bagă sama să nu sa đežgińe đi la ļiemn
— savij mi granu sa trešnjama, ali pazi da se ne odlomi od stabla [Por.]


   ĐEŽGINÁT /dezbinat/ (prid.) — расцепан

* dupa vižuļia-sta a ramas pruńi pļiń đi krĭanźe đežginaće
— posle ove oluje ostao je šljivik pun prelomljenih grana [Por.]


   ĐEȘKÍS /deșchis/ (prid.) — отворен

* kînd s-a đeșkis rudńiku, mulț s-a prins la lukru, ș-a skapat đi la sîraśiĭe
— kad se otvorio rudnik, mnogi su se zaposlili, i utekli od siromaštva

* a ramas ușa đeșkisă, șă puorśi a tunat în koļibă
— ostala su vrata otvorena, i svinje su ušle u kuću

* kînd saćanu sa duśe în oraș, trăbe să țînă uoki đeșkiș
— kad seljak ode u varoš, treba da drži oči otvorene

* (u izr.) farbă đeșkisă
— svetla boja

* vînît đeșkis
— svetloplav

* lukru đeșkis
— otvoren, pošten posao

* ĭ-a spus đeșkis în uokĭ aĭa śe ginđașće đi ĭel
— otvoreno mu je govorio u oči šta misli o njemu [Por.]


  ĐI /de/ (predl.) — од

* ļingura ĭe fakută đi ļiemn
— kašika je napravljena od drveta

* kînd am pļekat đi la vuoĭ, m-a prins pluaĭa
— kad sam pošao od vas, uhvatila me kiša

* pluaĭa vińe đi la apus
— kiša dolazi sa zapada c. iz-

* ușa ĭe înkisă đinuntru
— vrata su zaključana iznutra d. za

* a kumparat șî đi mińe
— kupio je i za mene

* ak đi kusut
— igla za šivenje c. o

* vorbim đi ĭel
— govorimo o njemu [Por.]


   ĐIBRUÓMŃIK /făraș/ (i. s.) — ђубровник

* tata a lukrat la rudńik, șî đ-akolo a dus un đibruomńik đi kasă
— otac je radio u rudniku, i odande je doneo jedan đubrovnik za kuću [Por.]


   ĐIDÁ /deda/ (gl. ref.) — навикнути се

* nu ći đida la bĭare, kî ĭe bĭarĭa rîău mare
— nemoj se odati piću, jer je piće veliko zlo [Por.]


   ĐIDÁT /dedat/ (prid.) — навикнут

* s-a đidat la furaluk, șî nu krĭed k-o să skîape đi-nkisuare
— odan je krađi, i ne verujem da će izbeći zatvor

* s-a pus pi mińe tuoț să ma marit dupa ĭel, șî la urmă ĭuo m-am đitad, n-am avut unđe
— navalili su svi na mene da se udam za njega, i ja sam se na kraju predala, nisam imala kud

* s-a đidat la karće, ș-a gaćit șkuala
— posvetio se knjizi, i završio školu [Por.]


   ĐIDUÓĬĻA /de-a-doilea/ (pril.) — попречно

* s-a frînt ļiemnu đi vînt șă stîă điduoĭļa pista drum, ńima ni puaće sî trĭakă đi ĭel
— polomilo se drvo od vetra i leži poprečno na putu, niko ne može da prođe od njega

* bat muort, mĭarźe điduoĭļa, numa śe nu kađe
— mrtav pijan, hoda poprečke, samo što ne padne [Por.]


   ĐIĐÍKĂ /mândrie ?/ (i. ž.) — дика

* să-ț fiĭe đi điđikă așa kopiĭ
— neka su ti na ponos takva deca

* điđikă guală
— prazna hvala (kad se od hvale nema koristi) [Por.]


   ĐIÉMPER /pulover/ (i. s.) — џемпер

* muma mĭ-a-npļećit un điemper frumuos, đi lînă gruasă, să nu-m fiĭe frig
— majka mi je isplela lep džemper od debele vune, da mi ne bude hladno [Por.]


   ĐIÉZMĂ /ibric/ (i. ž.) — џезва

* nu pļeka înga, kă tuman pusîăĭ điezma sî fĭerbĭem kafă
— nemoj još da pođeš, upravo sam stavio džezvu da skuvamo kafu [Por.]


   ĐIGRÁB /degrabă/ (pril.) — ужурбано

* lukru đigrab nuĭe ńiś un lukru
— brzopleti posao nije nikakav posao

* lukru măĭ đigrab
— hitan, važan posao [Por.]


   ĐÍKĂ /adică/ (pril.) — дакле

* tu, đikă, nu ći ogođeșć ku nuoĭ
— ti se, daklem, ne slažeš sa nama [Por.]


   ĐÍKÎT /decât/ (pril.) — него

* alta nuĭe, frațîluor, đikît sî fuźim đ-aiśa
— druge nema, braćo, nego da bežimo odavde

* măĭ mare oțoman đikît śi ĭe ĭel, nu ma ĭastă pi lume
— većeg lopova nego što je on, nema više na svetu

* kum puaće ĭel să fiĭe măĭ bun đikît mińe?
— kako on može biti bolji od mene?

* đikît va fi aĭa așa, nuoĭ o să perim
— ako to bude tako, mi ćemo izginuti [Por.]


  ĐILUOK /deloc/ (pril.) — одмах

* điluok slobuoḑ uoĭļi la pașuńe, kî muor đi fuame înkisă-n strungă
— odmah pusti ovce na pašu, jer će lipsati od gladi zatvorene u toru [Crn.]

* întuarśi-će điluok, nu ći zîbovi akoluo ńiśkotrĭabă
— vrati se odmah, nemoj se tamo zadržavati nepotrebno [Por.]


   ĐIMIKÁ /dumică/ (gl. p.) — дробити

* kînd îm dă-n gînd kum la baśiĭe đimikam koļașe-n bļidu ku lapće, la burtă ma duare
— kad se setim kako sam na bačiji drobio kačamak u zdelu sa mlekom, stomak me zaboli [Por.]


   ĐIMIKÁT /dumicat/ (prid.) — удробљен

* malaĭu ku lapće nuĭe dulśe dakă malaĭu nuĭe đimikat marunt
— proja sa mlekom nije slatka ako proja nije udrobljena sitno

* đimikatu sa faśe așa: puń apă ku sarĭe să fĭarbă; kînd fĭarbe apa, puń pîńe zdrumikată, șî mĭastîś; kînd s-angroșîașće, puń brînḑă, șă ĭară mĭastîś
— popara se pravi ovako: staviš so u vodu i kuvaš: kad voda provri, staviš udrobljen hleb, i mešaš; kada se zgruša, dodaš sir, i opet mešaš [Por.]


   ĐIMIŃÁȚĂ /dimineaţă/ (pril.) — ујутро

* alaltîĭerĭ đimińață
— prekjuče ujutro

* ĭerĭ đimińață
— juče ujutro

* asta đimińață
— ovo jutro

* în asta đimińață
— jutros, ovog jutra

* đimińață; mîńe đimińață
— ujutro; sutra ujutro

* o s-îm vină lukratuori đimińață đinuapće
— doći će mi radnici (sutra) ujutro rano

* ku sînataće, ńi veđem đimińață
— u zdravlje, vidimo se ujutro

* mîńe đimińață pļakă la drum
— sutra ujutro polaze na put

* păĭmîńe đimińață
— preksutra ujutro [Por.]


   ĐIMIŃÁȚĂ /dimineaţă/ (i. ž.) — јутро

* đimińața ĭe vrĭamĭa đin krapat đi ḑî, pîn la prînḑu al mik, pănă pi la nuauă śasurĭ
— jutro je vreme od svitanja do doručka, do oko devet sati [Crn.]

* a krapat ḑîua, o să fiĭe o đimińață frumuasă
— svanuo je dan, biće lepo jutro [Por.]


   ĐIMÚLT /demult/ (pril.) — давно

* đimult lumĭa a trait în borđeĭ
— nekada su ljudi živeli u zemunici [Crn.]

* đimult, măĭ đimult, șî măĭ đimult
— (komp.) davno, davnije, najdavnije [Por.]


  ĐIN /din/ (predl.) — из

* a ĭeșît đin kasă, șî s-a dus
— izašao je iz kuće, i otišao

* đin parća-ĭa vin nuvirĭ ńegri
— sa one strane dolaze crni oblaci [Crn.]


   ĐINAFÁRĂ /dinafară/ (pril.) — споља

* tună đinafară ku opinśiļi pļińe đi morśilă, șî nu sa đeskulță
— ulazi spolja sa opankama punim blata, i neće da se izuje [Por.]


   ĐINAÍNĆE /dinainte/ (pril.) — спреда

* numa kată s-îĭ puń đinainće, da kum aĭ fakut mînkarĭa, luĭ nu sa pasă
— samo traži da mu se stavi ispred, a kako je jelo spremano, njega se ne tiče

* a ĭeșît đin tufă ku sakurĭa rîđikată, a statut đinainća luĭ, șî nu ĭ-a dat sî trĭakă
— izašao je iz grma sa dignutom sekirom, stao ispred njega, i nije mu dao da prođe [Por.]


   ĐINAPUÓĬ /dinapoi/ (pril.) — одостраг

* nu ĭa vaḑut ńima, kă iĭ a veńit nuapća ș-atunat pi đinapuoĭ în kasă
— nije ih video niko, jer su oni došli noću i odostrag ušli u kuću [Por.]


   ĐÍNĆE /dinte/ (i. m.) — зуб

* đințî aĭ marĭ, aĭ miś, aĭ marunț
— zubi veliki, mali, sitni

* durĭarĭa đințîlor
— zubobolja

* đințî firizuluĭ
— zupci testere [Por.]


   ĐINDARẮĆIĻA /deandăratelea/ (pril.) — отпозади

* ma luvă đindarăćiļa, fara vĭastă, șî pănă ĭuo ma-ntorsăĭ, ĭel sa dusă
— dohvatio me je otpozadi, iznenada, i dok sam se ja okrenuo, on je otišao [Por.]


   ĐINDARÎẮT /dendărăt/ (pril.) — отрага

* ma karat ĭel pi ruată, numa ma pus đindarîăt
— vozio me je na biciklu, ali me je stavio otraga [Por.]


   ĐINKḮT /din cât/ (pril.) — умало

* ma grabiĭ ĭuta să trĭek pi punće, șă đinkît sî kad în apă
— žurio sam da brzo pređem preko brvna, i umalo da padnem u vodu [Por.]


   ĐINKOLUÓ /dincolo/ (pril.) — оданде

* kasa luĭ ĭe đinkoluo đi drum
— njegova kuća je sa one strane puta [Crn.]

* tu dăĭ pi đinkoluo, ĭuo dau pi đinkuaśa șî veđem kare drum ĭe măĭ bun
— ti idi odonud a ja ću odovud, pa ćemo videti koji je put bolji

* șî đinkoluo șî đinkoļa arată kî ĭe śeva đeparće đi nuoĭ, numa đinkoluo ḑîśem kînd nu sa vĭađe, da đinkoļa kînd sa vĭađe, șî kînd ĭe măĭ apruape
— i „đinkolo” i „đinkolja” pokazuju da je nešto udaljeno od nas, samo „đinkolo” kažemo kada to ne vidimo, a „đinkolja” kada vidimo i kad nam je bliže [Por.]


   ĐINKOTRUÓ /dincotro/ (pril.) — откуда

* pazîaće bińe, nu șćiĭ rîău đinkotruo vińe
— čuvaj se dobro, ne znaš zlo otkuda dolazi [Por.]


   ĐINKOTRUÓVA /dincotrova/ (pril.) — однекуда

* nu lukră ńimika, numa sa uĭtă la drumol mare, nu-ĭ va veńi mînkarĭa sîngură đinkotruova
— ne radi ništa, samo gleda na put, ne bi li mu hrana došla sama odnekuda [Por.]


   ĐINKUÁŚ /dincoace/ (pril.) — одовуд

* đinkuaś đi ogaș n-a ploĭat
— sa ove strane potoka nije padala kiša [Crn.]

* vîntu baće đinkuaśa-n koluo
— vetar duva odavde na tamo

* trĭeś đinkuaśa, kî ĭe măĭ kald
— pređi ovamo, jer je toplije [Por.]


   ĐINLÚNTRU (pril.) ● v. đinuntru [Crn.]

   ĐINTḮŃ /dintâi/ (pril.) — спочетка

* đintîń mi s-a împarut kî ĭe uom đi trĭabă, pĭe urmă vaḑuĭ kî ĭe ĭel o žîguare putrîdă
— spočetka mi se činilo da je dobar čovek, kasnije videh da je on jedna pokvarena džukela

* lapćiļi đintîń alu vakă nu sa manînkă
— prvo kravlje mleko se ne jede

* s-a-npins ku tuot, numa să fiĭe al đintîń în rînd
— gurao se iz sve snage, samo da bude prvi u redu [Por.]


   ĐINTOĐEÚNA /dintotdeauna/ (pril.) — одувек

* țîn minće, mama puvesta kă đintođeuna a durait în śierĭ la Svićiļiĭa
— pamtim, baba je pričala da je oduvek je grmelo na svetoga Iliju [Por.]


   ĐÍNTRA /dintre/ (predl.) — од

* nu sa șćiĭe kare ĭe đintra ĭaļe triĭ măĭ frumuasă
— ne zna se koja je od njih tri lepša [Por.]


   ĐINUÁPĆE /de noapte/ (pril.) — рано

* mîńe ma skuol đinuapće, kî ma duk în Buļuoț la piĭaț
— sutra ustajem rano, jer idem u Boljevac na pijac [Crn.]

* đesńață m-am pumeńit prĭa đinuapće
— jutros sam se prerano probudio

* mîńe vinu kîta măĭ đinuapće
— sutra dođi malo ranije (ujutru) [Por.]


   ĐINUÁRĻA /dinioarea/ (pril.) — малочас

* đinuarļa ažunsăĭ, n-am avut ńiś kînd sî ma điskulț
— maločas sam stigao, nisam imao vremena ni da se izujem [Por.]


   ĐINÚNTRU /dinăuntru/ (pril.) — изнутра

* a tunat în butuoń, să-l kurîță đinuntru
— ušao je u bure da ga očisti iznutra [Por.]


   ĐIODÁTĂ /deodată/ (pril.) — одједном

* fu mĭarńik, șî đodată sari la mińe, vrĭa sî sa bată
— beše miran, i odjednom skoči na mene, hoće da se bije [Por.]


   ĐIÓKĬ /deochi/ (i. s.) — урок

* đi điokĭ măĭ mult trîabe sî sa pazîaskă kopiĭi în ļagîn
— od uroka najviše treba da se čuvaju deca u kolevci [Por.]


   ĐIOKĬÁ /deochea/ (gl. p. ref.) — урећи

* ĭa ći điokĭaḑă șî ku uoki-nkiș
— ona te uriče i zatvorenih očiju [Por.]


   ĐIOKĬÁT /deocheat/ (prid.) — урекнут

* puaće fi điokĭat tuot śi ĭe viu, șî tuot aĭa śe faśe uomu ku mîńiļi luĭ, đi la ļingură, dakă ĭe fakută frumuasă, pănă la kasă, dakă ĭe mare șî pļină đi gluaće norokuasă
— može biti ureknuto sve što je živo, i sve što je čovek stvorio svojom rukom, od kašike, ako je lepo izrađena, do kuće, ako je velika i puna srećnih ljudi [Por.]


   ĐIOKĬATÚRĂ /deochetură/ (i. ž.) — урочица

* điokĭatură ĭe muĭarĭa ku uokĭ urîț, kare sa miră kînd sa uĭtă la śuava
— uročica je žena sa ružnim očima, koja se čudi kada nešto gleda

* tuata mumă ćinîră trîabe să șćiĭe vro điokĭatură, să apire kopilu iĭ đi điokĭ
— svaka mlada majka treba da zna neku uročicu, da bi zaštitila svoje dete od uroka [Por.]


   ĐIOLÁK /ghiolac/ (prid.) — ђаволаст

* kopilu ĭe điolak đi kînd s-a fakut
— dete je đavolasto od kako se rodilo [Por.]


   ĐIPÁRĆE /departe/ (pril.) — далеко

* điparće ĭe Ńișu, da Beļigradu ĭe șîmîĭ điparće
— Niš je daleko, a Beograd je još dalje [Crn.]

* lasațî-va đi lukrușală, kî s-a dus prîa đeparće
— manite se lakrdija, jer su otišle predaleko

* s-a dus đeparće
— (dosl.) otišao daleko (fig.) uspeo u životu [Por.]


   ĐIPARTÁ /depărta/ (gl. p. ref.) — удаљити

* nu ći điparta đi uoĭ, kî puot sî să-nfurișă șî fak șćetă
— nemoj se udaljavati od ovaca, jer mogu da se iskradu i naprave štetu [Crn.]

* nu ći điparta đi nuoĭ, kî aĭ sî rîtaśeșć
— nemoj se udaljavati od nas, jer ćeš zalutati [Por.]


   ĐIPARTÁRE /depărtare/ (i. ž.) — удаљеност

* la munće ĭe întra kîăș mare đipartare
— u planini je između kuća velika udaljenost [Por.]


   ĐIPARTÁT /depărtat/ (prid.) — удаљен

* kînd ĭe uomu đipartat đi kasă, dorĭașće dupa ĭa
— kad je čovek udaljen od kuće, tuguje za njom [Crn.]

* a fuost prĭaćiń buń, akuma sînt đipartaț ka śerĭu ku pomîntu
— bili su dobri prijatelji, sada su udaljeni ko nebo i zemlja

* traĭașće đipartat đi lume
— živi odvojen od sveta [Por.]


   ĐIRĬÁPTA /dreapta/ (pril.) — десно

* la đirĭapta
— na desno, udesno

* đi đirĭapta
— sdesna, sa desne strane

* parća đirĭaptă
— desna strana (fig. pravedna strana)

* mĭerź tot la đirĭapta, pănă nu daĭ pista un ogaș
— ideš sve na desno, dok ne naiđeš na jedan potok

* iĭ s-a luvat mîna đirĭaptă, șî piśuoro-l đirĭept, uloźit ḑaśe în pat
— oduzela mu se desna ruka i desna noga, šlogiran leži u krevetu [Por.]


  ĐIRĬEPȚĂSK /legal/ (prid.) — правнички

* ažutarĭa đirĭepțîaskă
— pravna pomoć [Por.]


   ĐIRĬÉPT /drept/ (prid.) — прав

* ļiemnu krĭașće đirĭept în sus
— drvo raste pravo na gore

* țî sa uĭtă đirĭept în uokĭ, șî minće
— gleda te pravo u oči, i laže

* s-a đisparțît, unu s-a dus đirĭept la kasă, da alalalt s-a dus în padure
— rastali su se, jedan je otišao pravo kući, a drugi je otišao u šumu

* fĭaćiļi đemult n-avut đirĭept pi moșîĭe
— devojke nekada nisu imale pravo na nasleđe imovine

* uom đirĭept ku tuot
— čovek ispravan u svemu

* nu kat alta ńimik đi la ćińe la sud, numa să spuń aĭa śi ĭe đirĭept
— ne tražim ništa drugo od tebe na sudu, nego da kažeš ono što je pravo [Por.]


   ĐIRĬEPTÁĆE /dreaptate/ (i. ž.) — правда

* nu ĭe đirĭeptaće-n lume, ńiś la sud, ńiś la bisîarikă
— nema pravde u svetu, ni na sudu, ni u crkvi

* fara bań, grĭeu o sî ĭeș la đirĭeptaće
— bez para, teško ćeš ostvariti pravdu [Por.]


   ĐIRĬÉS /dres/ (prid.) — поправљен

* akuma mi ĭe karu đirĭes, șî puot să-l mîn
— sada su mi kola popravljena, i mogu da ih vozim [Por.]


   ĐIRÉŹE /drege/ (gl.) — поправити

* atîta ĭe karu strîkat, đi nu sa măĭ puaće đirĭeźe
— toliko su kola pokvarena, da se više ne mogu popraviti [Por.]


   ĐIRĬEŹE /drege/ (ĭuo đirĭeg, ĭel đirĭaźe) — зачинити

* ḑama sa đirĭaźe ku uou batut șă ku oțăt
— čorba se začinjava umućenim jajetom i sirćetom

* kînd sa đirĭaźe ḑama, dakă uou batut sa tuarnă îń ḑamă ferbinće, uou sa prîvarĭașće ș-în ḑamă s-a fak torofloanță
— kada se začinjava čorba, ako se umućeno jaje sipa u vrelu čorbu, jaje se zapari i u čorbi se naprave dronjci

* sî nu sa prîvarĭskă uou kînd sa đirĭaźe ḑama, măĭ întîń uala sa ĭa đi pi fuok, sî sa raśiaskă
— da se ne bi zaparilo jaje kad se začinjava čorba, lonac se skida sa vatre, da se ohladi [Por.]


  ĐIS- /des-/ (pref.) — рас-

* đisparțî (đis + sparțî)
— rastaviti, razdvojiti

* đizbraka (điz + /în/braka)
— svući (odeću)

* đișkuńa (đis /s:ș/ + kuńa)
— otključati (Rudna Glava) [Por.]


   ĐISÁG /desag/ (i. m.) — бисага

* a umplut đisaźi ku grîu, ļ-a pus pi kal șî s-a dus ku ĭiĭ la muară
— napunio je bisage žitom, bacio ih na konja, i odneo na vodenucu [Por.]


   ĐISARĂ /deseară/ (pril.) — вечерас

* vuorba đisară astăḑ nu însamnă ńimika, numa ĭe o parće đin vuorbă „înđisară” kare ĭe tot una ku „astară”
— reč „đisara” danas ne znači ništa, samo je deo reči „anđisara” koja je isto što i „večeras” [Por.]


   ĐISFAȚÁT /desfăţat/ (prid.) — отворен

* ĭel ĭe uom đisfațat, śe guođe vorbĭașće, tuot ĭe adăvarat
— on je otvoren čovek, šta god kaže, sve je istinito [Crn.]


   ĐISFAKÚT /desfăcut/ (prid.) — расформиран

* îm kaḑu śasńiku đin mînă, sî sparsă șî ramasă žuos tuot đisfakut
— pade mi sat iz ruke, razbi se i ostade dole sav rasturen [Crn.]


   ĐISFAŚÁ /desface/ (gl. p. ref.) — расформирати

* đisfakuĭ grapa đi s-o pućem înkarka-n kar
— rasklopio sam drljaču da bismo je mogli natovariti na kola [Crn.]

* baba đisfaśe điemper batrîn să îmļerćiaskă manuș đi ńepuot
— baka para stari džeper da isplete unuku rukavice

* śe god faś, puoț să đisfaś; aĭ batrîń ku vuorba-ĭa a-nsamnat șî kînd s-a lasat đi vro vuorbă: a đisfakut vuorba đi vinḑare, đi nuntă, đi vrun lukru
— što god praviš, možeš da pokvariš; stari su ovu reč koristili da označe i raskid nekog dogovora: raskinuli su dogovor o prodaju, o svadbi, o nekom poslu (Rudna Glava) [Por.]


   ĐISFĂȘURÁ /desfășura/ (gl. p. ref.) — одмотавати (се)

* đisfășură skućiku la kopil, sî nu sa nîparĭaskă
— raspovij benkice detetu, da se ne ojede

* tata đisfășură kuraua, șî ma luvă la bataĭe
— otac je odmotao kaiš, i počeo da me mlati [Por.]


   ĐISFĂȘURÁRE /desfășurare/ (i. ž.) — одмотавање

* kînd în vĭeț sî-nfîășurĭ kopilo-l mik, đisfășurarĭa ĭe ușuară
— kad naučiš da prepoviješ malo dete, raspovijanje je lako [Por.]


   ĐISFĂȘURÁT /desfășurat/ (prid.) — одмотан

* mĭarźe ka Nasta Suļi, ku braśir-ļi đisfășuraće
— ide kao Nasta Suljina sa odmotanim tkanicama [Por.]


   ĐISFÎRȘḮ /începe/ (gl. p.) — начети

* la sat sa đisfîrșîașće klańa ku fîn, frunḑarĭu, saku ku fańină, śubăru ku brînḑă
— na selu se načinje plast sa senom, lisnik, džak sa brašnom, čabar sa sirom [Por.]


   ĐISFÎRȘḮT /început/ (prid.) — начет

* am tri klîăń ku fîn, una ĭe đisfîrșîtă da dua nus
— imam tri plasta sena, jedan je načet, dva nisu [Por.]


   ĐISFOĬÁ /desfoia/ (gl. p. ref.) — разлистати

* karća s-a đisfoĭat tuată, șî đîskaļița ma tras đi urĭekĭ
— knjiga mi se sva raskupusala, i učiteljica me je vukla za uši [Por.]


   ĐISFOĬÁT /desfoiat/ (prid.) — разлистан

* mĭarźe pin vînt ku burka đisfoĭată, puaće ļesńe sî sa bulnavĭaskă
— ide po vetru sa raskopčanim kaputom, može lako da se razboli [Por.]


   ĐISFRÎNÁ /desfrâna/ (gl. p. ref.) — разуздати

* dakă kopiĭi nu struogîĭ păn’ sînt miś, iĭ sa đisfrîńaḑă kînd krĭesk, șî sa duk în lumĭa albă
— ako decu ne pritegneš dok su mala, razuzdaju se kad porastu, i odlaze u beli svet [Por.]


   ĐISFRÎNÁT /desfrânat/ (prid.) — разуздан

* a luvat mau, mĭarźe đisfrînat pin sat da kopiĭ bat kanta dupa ĭel
— pomahnitao, ide razuzdan kroz selo a deca lupaju kantu za njim [Por.]


   ĐISFUNDÁ /desfunda/ (gl. p.) — отчепити

* mi sa đisfundară urĭekiļi, ș-akuma aud bińe
— otčepile mi se uši, i sada čujem dobro

* kaldarĭa ruźińită ĭuta sa đisfundă
— zarđali bakrač brzo ostaje bez dna [Por.]


   ĐISFUNDÁRE /desfundare/ (i. ž.) — отчепљивање

* barbațî-mĭu s-a dus la lukru, kă astîḑ înśape đisfundarĭa țîăvilor đi apă
— muž mi je otišao na posao, jer danas počinje otčepljivanje vodovodnih cevi [Por.]


   ĐISFUNDÁT /desfundat/ (prid.) — отчепљен

* țîăviļi sănt đisfundaće, șî apa akuș vińe
— cevi su otčepljenje, i voda će uskoro doći

* bun lăutarĭ kare kîntă đisfundat, ka kînd îț dîă îăripĭ pănă žuoś
— dobar violinista koji svira visoko, kao da ti daje krila dok igraš [Por.]


   ĐISKARKÁ /descărca/ (gl. p. ref.) — истоварити

* nu điskarka karu pănă nu vińe śińeva sî-ț ažuće
— nemoj istovariti kola dok neko ne dođe da ti pomogne [Por.]


   ĐISKARKÁT /descărcat/ (prid.) — истоварен

* karîļi điskarkaće puot sî trĭakă pi puodu đi ļiemn
— istovarena kola mogu da pređu preko drvenog mosta [Por.]


   ĐISKARKÁT /descărcat/ (i. s.) — истовар

* trag pĭatra đi kasă, șî am mulț lukratuori la điskarkat
— prevlačima kamen za kuću, pa imam mnogo radnika na istovaru [Por.]


   ĐISKARKATÚRĂ /descărcătură/ (i. ž.) — истоваривање

* măĭ avĭem vro duauă-triĭ điskarkaturĭ đi pĭesîk, șî lukru đi astîḑ ĭe gata
— imamo još dva-tri istovarivanja peska, i posao za danas je gotov

* a lasat điskarkatura-n mižluoku drumuluĭ
— ostavio je istovar na sred puta [Por.]


   ĐISKATARAMÁ /descătărăma/ (gl. p. ref.) — откопчати (се)

* kînd ĭe katarama bună, nu sî puaće điskatarama ļesńe
— kad je kopča dobra, ne može se otkopčati lako [Crn.]


   ĐISKATARAMÁT /descătărămat/ (prid.) — раскопчан

* n-am bagat sama, am mĭers ku opinka đi gumă điskataramată pin naruoĭ, șî opinka mĭ-a pikat đi pi piśuor
— nisam obratio pažnju, išao sam sa otkopčanim opankom kroz blato, i opanak mi je spao s noge [Crn.]


   ĐISKĂĻIKÁ /descăleca/ (gl. p. ref.) — сјахати

* nu puaće sîngură ńiś sî sa înkaļiśe, ńiś sî sa điskăļiśe đi pi kal
— ne može sama ni da uzjaše, ni da sjaše s konja [Por.]


   ĐISKĂRKATUÓRĬ /descărcător/ (i. m.) — истоваривач

* ḑîaśe ań am lukrat ku lopata, am fuost điskărkatuorĭ la stańița đi vuoz
— deset godina sam radio sa lopatom, bio sam istovarivač na železničkoj stanici [Por.]


   ĐISKÎLŚÍ /descâlci/ (gl. p. ref.) — распетљати

* m-a-nkîlśiĭ tuorsu, șî nu puot să-l điskîlśiesk sîngură
— umrsila mi se pređa, i teško mi je da je razmrsim sama [Por.]


   ĐISKÎLŚÍT /descâlcit/ (prid.) — распетљан

* firîļi la pîătură sînt điskîlśiće, puoț s-o kuoș pi đi lîăturĭ
— konci na ponjavi su razmršeni, možeš da je opšiješ [Por.]


   ĐISKĻEȘTÁ /descleșta/ (gl. p. ref.) — откљештити (се)

* atîta ma strîns în șîaļe, đu nu puot ma điskļeșta ļesńe
— toliko me steglo u leđima, da se ne mogu lako otklještiti [Por.]


   ĐISKĻEȘTÁRE /descleștare/ (i. ž.) — откљештавање

* kînd țî sa-nkļeșćiaḑă șîaļiļi, gasîa o fată mare sî-ț fakă o „điskļeștare”
— kad ti se uklješte leđa, nađi neko devojče da ti uradi jedno „otklještavanje” [Por.


   ĐISKĻEȘTÁT /descleștat/ (pril.) — откљештен

* đi kînd mi ĭe điskļeștat șîaļiļi, ĭuo mis alt uom
— otkad su mi leđa otklještena, ja sam drugi čovek [Por.]


   ĐISKOBEĻÍ /decebăli/ (gl. p. ref.) — искобељати се

* dakă ći-nkîlśeșć ku îĭ, nu ći măĭ điskobeļieșć ļesńe đin gĭarîļi luor
— ako se upetljaš s njima, nećeš se lako iskobeljati iz njihovih kandži

* fusăĭ datuorĭ pista masură, ama kumva ma điskobeļiĭ đin dîtoriĭ
— bio sam prezadužen, ali sam se nekako iskobeljao iz dugova [Por.]


   ĐISKOLAŚÍ /descolaci/ (gl. p. ref.) — расклупчати

* kum, drakuluĭ, mi sa điskolaśi žîța-sta đi pi mosuor?
— kako mi se, dođavola, razmotala ova žica sa kalema?

* kînd ļi auḑî pi tuaće śe ļi am fakut, muma atîta điskolaśi uoki đi ma spumîntaĭ k-o sî krîape
— kad je čula sve šta sam uradio, majka je toliko razrogačila oči da sam se uplašio da će svisnuti [Por.]


   ĐISKOLAŚÍT /descolăcit/ (prid.) — расклупчан

* saĭla stă điskolaśită supt șupă, șî ruźińiașće
— sajla leži rauzmotana pod šupom, i rđa [Por.]


   ĐISKROȘŃÁ /descroșna/ (gl. p. ref.) — растоварити

* ažută sî ma điskroșńieḑ, kă nu puot sîngură sî điznuod obrăńiļi trîășći đi la pĭept
— pomogni mi da se rastovarim, jer ne mogu da razvežem čvor torbinih uprtnjača na grudima [Por.]


   ĐISKROȘŃÁT /descroșnat/ (prid.) — растоварен

* lasaĭ trasta ku șîbiĭaļe, șî pļekaĭ înainće điskroșńată, ușuară ka pasîrĭa
— ostavila sam torbu sa šibljem, i pođoh napred rastovarena, laka kao ptica [Por.]


   ĐISKUÁSĂ /descoasă/ (gl. p. ref.) — рашити

* țuala sa điskuasă ĭuta dakă kroĭtuorĭu n-a kusut bun
— odelo se brzo rašije ako krojač nije dobro šio [Por.]


   ĐISKÚLȚ /desculţ/ (prid.) — бос

* în vrĭamĭa lu opinś đi puork, tuata vara lumĭa a mĭers điskulță
— u vreme svinjskih opanaka, ljudi su celog leta išli bosi [Por.]


   ĐISKULȚÁ /desculţa/ (gl. p. ref.) — изувати

* nu ći điskulța, kî asta nuĭe kasă domńaskă
— nemoj se izuvati, jer ovo nije gospodska kuća

* supr. înkalța
— obuvati [Por.]


   ĐISKULȚÁT /desculţat/ (prid.) — босоног

* nu vrĭeu să tun, kă mis điskulțat, d-am trĭekut pin ńișći morśilarĭ, șî ma ćĭem k-ăț im puodu
— neću da uđem jer sam bos, a prošao sam kroz neko blatište, pa se bojim da ću ti isprljati pod

* uomu ĭe điskulțat kînd sa điskulță
— čovek je bos kada se izuje [Por.]


   ĐISKURKÁ /descurca/ (gl. p. ref.) — распетљати

* am aļergat ku furka-n mînă pin ńișći tufe dupa viće, șî abĭa pĭe urmă am điskurkat kairu đi spińamă
— trčala sam sa preslicom u ruci kroz neko žbunje za stokom, pa sam posle jedva razmrsila kudeljku od trnjaka

* feĭmĭa ku naruok đ-al mare sa do điskurkat đi bĭețîoso-la a iĭ
— ćerka mi se uz veliku sreću konačno ratosiljala one njene pijandure [Por.]


   ĐISKURKÁT /descurcat/ (prid.) — ослобођен

* tuma kînd am întuors împrumutu, am putut trai điskurkat đi tuaće grižîļi
— tek kad sam vratio dug, mogao sam živeti oslobođen svih briga [Por.]


   ĐISKUSÚT /descusut/ (prid.) — рашивен

* saśi-șća sînt điskusuț, nus đi trĭabă
— ovi džakovi su rašiveni, nisu za upotrebu [Por.]


   ĐISPANÁ /despăna/ (gl. p. ref.) — расклинити

* ma duk să đispańeḑ karu, kî mi s-a slabit șîna pi drum, ș-a fuost muara s-o înpańeḑ sî nu-m piśe đi pi ruată
— idem da „rasklinim” kola, jer mi se olabavila šina na putu, pa sam morao da joj stavim klinove da ne spadne sa točka

* kînd će duś la ibomńikă, nu ći đispana uodma, kă dakă ći prispĭașće barbatî-su, fuź în pĭaļa guală
— kad odeš kod ljubavnice, nemoj se raspasati domah, jer ako te zbrza muž, bežiš nag do gole kože [Por.]


   ĐISPANAT /despănat/ (prid.) — расклињен

* am spart gĭața la fusu mori, ș-akuma muara lukră bun, đispanată
— razbio sam led sa vodeničnog vretena, i sada vodenica radi dobro, raščepljena [Por.]


   ĐISPARȚÁLĂ /despărțeálă/ (i. ž.) — растављање

* mi sa suit în vîru kapuluĭ ku đisparțălur-ļi a luor
— popeli su mi se navrh glave sa njihovim rastavljanjima

* dupa rat a tunat mare đisparțală în lume
— posle rata nastalo je velika podvojavanje među ljudima [Por.]


   ĐISPARȚḮ /despărţî/ (gl. p. ref.) — раздвојити

* parințî mi s-a đisparțît înga kînd am fuost kopil
— roditelji sumi se rastavili još dok sam bio dete

* đisparće kopiĭe-ĭa pănă nu sa ĭau la bataĭe
— razdvoji tu decu dok se ne pobiju [Por.]


   ĐISPARȚḮT /despărţit/ (prid.) — раздвојен

* mult am fuost đisparțîț, ama nu ń-am zuĭtat unu đi altu
— dugo smo bili razdvojeni, ali nismo zaboravili jedno drugo [Por.]


   ĐISPĂTURÁ /despătura/ (gl. p.) — расклопити

* sa đispătură aĭa śe puaće sî sa înpăture: fuaĭa đi arćiĭe, pătura, kimĭașa, nuovina ...
— rasklapa se ono što se može sklopiti: list hartije, ponjava, košulja, novina ... [Por.]


   ĐISPĂTURÁT /despăturat/ (mn. đispăturaț, đispăturaće) — расклопљен

* a lasat novina đispăturată pi astal a fară, șî vîntu ĭa skimotoșît fuoiļi
— ostavo je novine rasklopljene napolju na stolu, i vetar je zgužvao listove [Por.]


   ĐISPIĐEKÁT /despiedecat/ (prid.) — откочен

* pi drumo-l bun mîń karu đispiđekat, numa la stîrmină ăl înpĭađiś
— po ravnom putu teraš kola otkočena, samo ih na nizbrdici zakočiš

* aș ḑîśa kî ĭe đi plaku mĭeu baĭato-la prĭa đispiđekat
— rekao bih da je za moj ukus taj momak previše razuzdan [Por.]


   ĐISPĬAĐIKÁ /despiedica/ (gl.) — откочити

* đispĭađikă karu, kî ažunsărîm la luok bun
— otkoči kola, jer smo stigli na ravan put [Por.]


   ĐISPĻEĆÍ /despleti/ (gl. p. ref.) — расплести

* nu đispļeći bîrțîļi la fată, kă frumuos iĭ stau
— nemoj rasplitati kike devojčici, jer joj lepo stoje [Por.]


   ĐISPĻEĆÍT /despletit/ (prid.) — расплетен

* muĭarĭa žîăļńikă a mĭers đispļećită
— žena u žalosti išla je raspletena [Por.]


   ĐISPĻEĆITÚRĂ /despletiture/ (i. ž.) — расплитање

* numa pintru otară, a tunat într-o đispļećitură tare grĭa đi trĭabă
— samo zbog međa, ušli su u neko jako teško rasplitanje stvari [Por.]


   ĐISPODOBÍ /despodobi/ (gl. p. ref.) — растронтати се

* ĭarna kînd pļakă la drum, uomu sa-npodobĭașće ku trankuće în tot fĭeļu sî nu-ĭ fiĭe frig, da kînd vińe la koļibă, ĭel sa đispodobĭașće
— zimi kad čovek krene na put, natronta se svim i svačim da mu ne bude hladno, a kad dođe kući on se rastronta (Tanda)

* țîn minće kum mama Ļița ńi zbera ĭarna kînd tunam în kasă, sî ńi đispodobim, să nu duśem zapadă-n suobă
— sećam se kako je baba Lica vikala na nas zimi kada smo ulazili u kuću, da se rastrontamo, da ne unosimo sneg u sobu (Rudna Glava) [Por.]


   ĐISPODOBÍT /despodobit/ (prid.) — растронтан

* măĭ ļesńe suflu așa đispodobit, đi kît înkarkat ku țolamă
— lakše dišem ovako ratsrontan, nego natovaren odećom [Por.]


   ĐISPOĬÁ /despoi/ (gl. p. ref.) — распасати

* nu ći đispoĭa întra lume
— nemoj se razgolititi pred ljudima [Por.]


   ĐISPOĬÁT /despuiat/ (prid.) — распојасан

* sa tîvaļiașće bat șî đispoĭat
— valja se pijan i raspasan

* fata-sta ĭe pļesńită șî đispoĭată
— ova devojka je blesava i raspusna [Por.]


   ĐÍSPRE /despre/ (predl.) — наспрам

* kînd a fuost đispre kasă, s-a pus kîńi sî latre, șî ĭel a fuźit
— kad je bio naspram kuće, zalajali su psi i on je pobegao

* a trĭekut pista Dunîrĭe la ĭuț, đispre Porĭeśa
— prelazili su Dunav kod brzaka, naspram Poreča

* aĭa fu la un śas đispre zuorĭ
— to beše na jedan sat pred zoru

* vorbim đispre lukru nuostru
— govorimo o našem poslu [Por.]


   ĐISPREUNÁ /despreuna/ (gl. p. ref.) — раставити (се)

* s-a đispreunat la sud
— rastavili su na sudu (sudski) [Por.]


   ĐISPREUNÁT /despreunat/ (prid.) — растављен

* tuata ḑîua stă baskiĭa-ĭa đispreunată đi la șćiump, șă puorśi sluobîd tună-n bașćauă
— ceo dan stoji ona baskija odvaljena od stuba, i svinje slobodno ulaze u baštu [Por.]


   ĐISPRÍNĐE /desprinde/ (gl. p. ref.) — одвојити (се)

* nuĭe đi ńimika opinka-sta kumparată, mi s-a đisprins la kalkîń
— nije ni za šta ovaj kupljeni opanak, odlepio mi se na peti [Por.]


   ĐISPRÍNS /desprins/ (prid.) — одвојен

* đi kînd stîă taraba đisprinsă đi baskiĭe, mîńiļi sî-ț piśe đi śe n-o prinḑ
— otkad stoji taraba otkačena od baskije, ruke ti otpale što je ne zakuješ [Por.]


   ĐISPRIPOŃÍ /despriponi/ (gl. p. ref.) — одвезати

* vaka s-a đispripońit șî s-a bagat în kukuruḑ
— krava se odvezala sa pripona, i ušla u kukuruz [Por.]


   ĐISPRIPOŃÍT /despriponit/ (prid.) — одвезан

* vaka pașće đispripońită, bagă sama sî nu sa dukă în luok
— krava pase odvezana sa pripona, pazi da ne ode u njivu [Por.]


   ĐISPRUPAĐÍ /dezbrobodi/ (gl. p. ref.) — разбрадити (се)

* nu ći đisprupađi, kî ĭe afară frig
— nemoj se razbraditi, jer je napolju hladno [Por.]


   ĐISPRUPAĐÍT /dezbrobodit/ (prid.) — разбрађен

* nare rușîńe, mĭarźe đisprupađită
— nema stida, ide razbrađena [Por.]


   ĐISPURPAĐÍT (prid.) ● v. đisprupađit [Por.]

   ĐISPUTKOVÍ /despotcovi/ (gl. p. ref.) — распоткивати

* s-a đisputkovit un buou, șî ma duk ku ĭel la putkovarĭu să-l în putkovĭaskă ĭară
— otpao je potkov jednome volu pa idem sa njim kod potkivača da ga ponovo potkuje [Por.]


   ĐISPUTKOVI /despotcovit/ (prid.) — распоткован

* vaka đisputkovită nu traźe bińe în žug
— raspotkovana krava ne može dobro da vuče u jarmu [Por.]


   ĐISTÎRNÁ /desprinde/ (gl. p. ref.) — откачити

* nu puot đistîrna kutarița đi la grindă fara skamn, kă mis mikă
— ne mogu skinuti korpu sa tavanske grede bez stoličice, jer sam mala [Por.]


   ĐISTÎRNÁT /desprins/ (prid.) — откачен

* plugu ĭe đistîrnat đi la proțap, da proțapu đi la žug
— plug je otkačen od rude, a ruda od jarma [Por.]


  ĐISTRAMA /destrăma/ (gl. p. ref.) — распарати

* kimĭașă batrînă, s-a đistramat tuată
— stara košulja, sva se rasparala

* đistrîăm điemperu
— param džemper [Por.]


   ĐISTRAMÁT /destrămat/ (prid.) — распаран

* kapăstru-sta ĭe tuot đistramat, vrĭamĭa ĭe să kumpîr nuou
— ovaj je ular sav raspleten, vreme je da kupim nov [Por.]


   ĐISTRUKÁ /destruca/ (gl. p. ref.) — открити

* bagă sama, kopiĭi nuapća sa đistrukă, puot sî raśiaskă
— obrati pažnju, deca se noću otkrivaju, mogu da se prehlade [Por.]


   ĐISTRUKÁT /descoperit/ (prid.) — откривен

* kînd duormĭ đistrukat lînga ferĭastă đeșkisă, ći prinđe tusă
— kad spavaš otrkiven pored otvorenog prozora, uhvati te kijavica [Por.]


   ĐISTÚL /destul/ (pril.) — доста

* đistul a fuost odată să-ĭ spună
— dovljno je bilo jednom da mi kaže

*
◊ var. đestul [Por.]


   ĐISÚPRA /desupra/ (pril.) — изнад

* pĭatra-n trĭeku pi đisupra đi kap, đinkît sî ma lovĭaskă
— kamen mi prođe tik iznad glave, zamalo da me pogodi

* parća đisupra
— gornja strana [Por.]


   ĐIȘĆEPTÁ /deștepta/ (gl. p. ref.) — пробудити (се)

* đișćaptîće, kî ĭe vrĭamĭa sî pļeś la lukru
— probudi se, jer je vreme da pođeš na posao

* sî va đișćepta saraka, șî nu va mîĭ rabda așa barbat
— valjda će se osvestiti jadna, pa više neće trpeti takvog muža [Crn.]


   ĐIȘĆEPTÁRĬE /deșteptare/ (i. ž.) — буђење

* grieu îm kađe đișćeptarĭa đimińața
— teško mi pada buđenje ujutru [Crn.]


   ĐIȘĆEPTÁT /deșteptat/ (prid.) — разборит

* ĭel ĭe uom đișćeptat, șćiĭe śe ĭe đirĭept, da śe nuĭe
— on je razborit čovek, zna šta je pravo a šta nije [Crn.]


   ĐIȘĆÍNS /deștins/ (prid.) — отпасан

* mĭarźe ku kuraua đișćinsă, iĭ pikă pîntaluońi
— ide sa otpasanim kaišem, spașće mu pantalone [Por.]


   ĐIȘĆÍNŹE /deștinge/ (gl. p. ref.) — отпасати

* învață kopilu să đișćingă sîngur kuraua la nadraź
— nauči dete da samo otpaše kaiš na pantalonama [Por.]


   ĐIȘKIPTORÁ /deschiotora/ (gl. p. ref.) — раскопчати

* kum ma luvă-n brață, pokńi urĭakĭa la kiptuarĭe, șî kimĭașa mi sa đișkiptoră singură
— čim me zagrli, puče ušica na petlji, i košulja se sama raskopča [Por.]


   ĐIȘKIPTORÁT /deschiotorat/ (prid.) — раскопчан

* în vuoĭskă ńima nu kućaḑă sî mĭargă đișkiptorat
— u vojsci niko ne sme da ide raskopčan [Por.]


   ĐIȘKUŃÁ /descuia/ (gl. p. ref.) — откључати

* ku kĭaĭa-sta nu sa puaće đișkuńa ușa
— sa ovim ključem ne mogu se otključati vrata [Por.]


   ĐIȘKUŃÁT /descuiat/ (prid.) — откључан

* am lasat ușa đișkuńată, kă nau uoțî śe s-îm fure đin koļibă
— ostavio sam vrata otključana jer lopovi nemaju šta da mi uzmu iz kolibe [Por.]


   ĐIVRĬÁME /devreme/ (komp.) — раније

* vinu śe guod puoț măîĭ đivrĭame, kă avĭem mult đi lukru
— dođi što god ranije možeš, jer imamo mnogo posla

* oguaĭe vićiļi măĭ đivrĭame, să nu ńegurĭeḑ ku ĭaļe
— izmiri stoku malo ranije, da ne omrkneš sa njom (Tanda) [Por.]


   ĐIZBRAKÁ /dezbrăca/ (gl. p. ref.) — свлачити

* nu ći đizbraka, kî ĭe afară înga frig
— nemoj se skidati jer je napolju još uvek hladno

* đizbrakă kopiĭi, vrĭamĭa ĭe đi kulkuș
— skini decu, vreme je za spavanje [Por.]


   ĐIZBRAKÁT /dezbrăcat/ (prid.) — разголићен

* m-am đizbrakat kă număĭ puot đi zapuk
— skinuo sam se jer mi je vruće [Por.]


   ĐIZDOÍ /dezdoi/ (gl. p. ref.) — расукати

* sa đizdoĭașće śeva ś-a fuost îndoĭit, kînd sa đisparće în dua
— razdvaja se nešto što je bilo udvojeno, kada se razdvaja na dva dela [Por.]


   ĐIZDOÍT /dezdoit/ (prid.) — расукан

* sfuara đizdoită nuĭe bună đi ļegat sarśina
— rasukan konopac nije dobar za vezivanje naramka [Por.]


   ĐIZDORÍ /dezdori/ (gl. p. ref.) — ражалити

* muĭeriļi kînd kîntă dupa-l muort, ĭaļe sa đizdorĭesk, stîmpîră duoru dupa ĭel
— žene koje pevaju za pokojnikom, ražaljuju se, smanjuju žal za njim [Por.]


   ĐIZGOĻÍ /dezgoli/ (gl. p. ref.) — разголитити

* nu traźa pîătura đi pi mińe, nu ma đizgoļi kî mi frig
— ne skidaj ponjavu sa mene, nemoj me otkriti jer mi je hladno

* kînd vrĭeĭ sî skuoț puomu đin pomînt, tu măĭ întîń iĭ đizgoļieșć rîdaśińiļi
— kad hoćeš da izvadiš voćku iz zemlje, ti joj najpre razgolitiš korenje [Por.]


   ĐIZGOĻÍT /dezgolit/ (prid.) — разголићен

* m-am învațat ku kîrpa-n kap, șî kînd mis ku kapu guol, parke mis đizgoļită
— navikla sam na maramu, i kada sam gologlava, kao da sam razgolićena

* pluaĭa a fakut ogaș pin građină, șî krîmpiĭi mĭ-a ramas đizgoļiț ku rîdaśińiļi la suare
— kiša je napravila potok kroz baštu, i krompiri su mi ostali ogoljeni, sa korenjem na suncu (Tanda) [Por.]


   ĐIZGRAĐÍ /dezgrădi/ (gl. p. ref.) — разградити

* s-a sfîrșît klańa ku fîn, șî akuma m-am pus să đizgrađiesk țarku
— stog je gotov, i sada sam počeo da skidam ogradu [Por.]


   ĐIZGRAĐÍT /dezgrădit/ (prid.) — неограђен

* nu lasa bașćauă đizgrađită, kă tună vićiļi șî fak șćietă
— ne ostavljaj baštu neograđenu, jer ulazi stoka i pravi štetu [Por.]


   ĐIZGROPÁ /dezgropa/ (gl. p. ref.) — откопати

* krumpiĭ sa đizgruapă ku sapa
— krompir se vadi iz zemlje motikom

* a sapat ku furiș ḑîua-nuapća, ș-a đizgropat uala ku bańi
— kopali su krišom dan i noć, i iskopali ćup sa parama [Por.]


   ĐIZGROPÁRE /dezgropare/ (i. ž.) — откопавање

* rumîńi în Omuoļ sa lasat đi đizgroparĭa morțîlor
— Vlasi u Homolju napustili su otkopavanje pokojnika

* sapă bunarĭu, șă kată lukratuorĭ la đizgropare
— kopa bunar, i traži radnike za iskopavanje [Por.]


   ĐIZGROPÁT /dezgropat/ (prid.) — откопан

* ńișći puomĭ a ramas đizgropaț la dunga gruopi
— neke voćke su ostale iskopane na ivici rupe [Por.]


   ĐIZLOKÁ /disloca/ (gl. p. ref.) — изместити

* śeva sa đizluokîe kînd ĭasă đin luok
— nešto se „izmešta” kad ispadne iz ležišta [Por.]


   ĐIZLOKÁT /dislocat/ (prid.) — измештен

* đizlokat, nuĭe la luok unđe l-am pus
— izmešten, nije na mestu gde sam ga stavio [Por.]


   ĐIZĻEGÁ /dezlega/ (gl. p. ref.) — одвезати

* nu đizļega saku, kî sa varsă grîu
— ne odvezuj džak, jer će se prosuti žito

* ĭe đizļagăm nuodurļi la sfuara-sta
— razveži mi čvorove na ovome konopcu [Por.]


   ĐIZĻEGÁT /dezlegat/ (prid.) — одвезан

* s-a đizļegat kîńiļi, ș-a muśkat drumașu
— odvezao se pas, i ujeo prolaznika [Por.]


   ĐIZĻEGATUÓRĬ /dezlegător/ (prid.) — одвезивач

* đizļegatuorĭ la saś la muară, đizļegatuorĭ la snuopĭ la mașînă đi trîirat
— odvezivač džakova u vodenici, odvezivač snopova na vršalici [Por.]


   ĐIZĻEGATÚRĂ /dezlegătură/ (i. ž.) — одвезивање

* s-a dus la sud, ș-akolo a fakut đizļegatură la vuorbă ś-a fuost întra iĭ
— otišli su na sud, i tamo obavili raskid ugovora koji je bio među njima

* kînd nu măĭ puoț sî aĭ trĭabă ku muĭarĭa, će duś la vro vîržîtuare să-ț fakă đi đizļegatură
— kad više ne možeš da imaš posla sa ženom, ideš kod neke vračare da ti baje za odvezivanje [Por.]


   ĐIZĻIPÍ /dezlipi/ (gl. p. ref.) — одлепити

* mi s-a đizļipit morśila đi pi parĭeț la koļibă, șî tună frugu-n suobă
— odlepilo mi se blato sa zidova kolibe, i ulazi hladnoća u sobu [Por.]


  ĐIZĻIPIT /dezlipit/ (prid.) — одлепљен

* tutkalo-la nu ĭe đi ńimika, ĭut mi s-a đizļipit blana la astal
— tutkal nije ni za šta, brzo mi se odlepila daska na stolu [Por.]


   ĐIZĻIPITÚRĂ /dezlipitură/ (i. ž.) — одлепак

* supt strĭeșîna koļibi o gramadă đi đizļipitură đi pi parĭeț
— pod nadstrešnicom kolibe gomila odlepaka sa zidova

* am fakut morśilă ku pļauă, să astup đizļipituriļi la konak
— umesio sam blato i plevu da zatvorim mesta na kući na kojima se odlepio zid [Por.]


   ĐIZMEĆIŚALĂ /dezmeticire/ (i. ž.) — освешћивање

* kînd auḑîĭ kă kopilu a kaḑut amețît, aļergaĭ ku sufļitu-n gură, șă înśepuĭ ĭuta ku đizmećiśala kum am șćut măĭ bińe
— kad sam čuo da je dete palo u nesvest, potrčah kao bez daha, i započeh sa osvešćivanjem kako sam najbolje znao [Por.]


   ĐIZMEĆIŚÍ /dezmetici/ (gl. p. ref.) — освестити

* a fuost mult amețît, pănă n-a turnat apă pĭe ĭel să-l đizmećiśaskă
— bio je dugo ošamućen, dok nisu sipali vodu na njega da ga osveste [Por.]


   ĐIZMÎŃIĬÁ /dezmânia/ (gl. p. ref.) — одљутити се

* uom ponćur: kînd sa mîńiĭe, nu puaće să-l măĭ đizmîńiĭe ńima
— namćor od čoveka: kad se naljuti, ne može da ga odljuti niko [Por.]


   ĐIZMÎŃIĬÁT /dezmâniat/ (prid.) — одљућен

* sigurat s-a-npakat, kă s-a dus mîńiuos, d-a veńit đizmîńiĭat
— sigurno su se pomirili, jer je otišao ljut, a došao odljućen [Por.]


   ĐIZMĬÁĆIK /dezmetic/ (prid.) — настран

* uom đizmĭaćik ĭe aăla kare n-are ńiś un rînd, kare nu sa dă ku ńima, numa traĭașće sîngur ka kuku
— dezmetik je onaj čovek koji nema nikakvog reda, koji se ne slaže ni s kim, nego živi sam kao sinja kukavica [Por.]


   ĐIZMĬAĆIŚÍ /dezmetici/ (gl. p. ref.) — застранити

* nu înțaļeg đi śe ĭel așa sa đizmĭaćiśiașće ku bĭețîluko-la luĭ
— ne razumem zašto on toliko zastranjuje sa tim svojim pijančenjem [Por.]


   ĐIZMĬAĆIŚIULUĬ /dezmeticiului/ (pril.) — настрано

* traĭașće đizmĭaćiśiuluĭ
— živi nastrano [Por.]


   ĐIZMÎERDÁ /dezmierda/ (gl. p. ref.) — размазити

* nu đizmĭerda kopilu, kă n-o sî puoț trai đi zburdațîĭa luĭ
— nemoj razmaziti dete, jer nećeš moći da živiš od njegove razmaženosti [Por.]


   ĐIZMĬERDÁT /dezmierdat/ (prid.) — размажен

* astîḑ nu măĭ vĭeḑ tu kopiĭ vrĭańiś, numa đarîndu vĭeḑ gramadă đi kopilamă đizmĭerdată
— danas više ne vidiš vrednu decu, nego svuda vidiš samo gomilu razmažene dečurlije [Por.]


   ĐIZNODÁ /deznoda/ (gl. p.) — развезати

* điznuadă sfuară, ļagă vaśiļi đi par, șî pļakă
— razveži konopac, veži krave za kolac, i kreni [Por.]


   ĐIZNODÁT /deznodat/ (prid.) — развезан

* urḑala điznodată țî sa traźe dupa opinkă
— razvezana uzica vuče ti se za opankom [Por.]


   ĐIZNÓU /deznou ?/ (pril.) — изнова

* ńimik nuĭe bun, trăbe tuot fakut điznou
— ništa ne valja, treba sve nanovo uraditi [e] +


   ĐIZUMFLÁ /dezumfla/ (gl. p. ref.) — испумпати (се)

* skosăĭ đinćiļi, șî mi sa đizumflă obrazu ĭuta
— izvadih zub, i otok na obrazu je brzo splasnuo [Por.]


   ĐIZUMFLÁT /dezumflat/ (prid.) — спласнут

* ruata nu mi kum trîabe, ăće, îm stîă supt parĭaće ku gumiļi đizumflaće
— bibickl mi nije ispravan, eno, stoji mi pod zidom, sa ispumpanim gumama [Por.]


   ĐIZVAȚÁ /dezvăţa/ (gl. p. ref.) — одучити

* kum uomu sa învață, așa sa șî đizvață
— kako se čovek navinke, tako se i odvikne [Por.]


   ĐIZVAȚÁT /dezvăţat/ (prid.) — одвикнут

* vaśiļi sînt đizvațaće đi tras în žug
— krave su odučene od vučenja u jarmu

* s-a ļikuit, ș-akuma traĭașće kuminće, đizvațat đi bĭare
— lečio se, i sada živi mirno, odviknut od pića [Por.]


   ĐIZVÎẮȚ /dezvăţ/ (i. s.) — одвика

* măĭ grĭeu đizvîăț ĭe sî ći laș đi tutun
— najteža odvika je da ostaviš duvan [Por.]


   ĐIZVÎRĆÍ /dezvârti (a)/ (gl. p.) — одвртати

* nu kućeḑ sî đizvîrćiesk șrafu, k-a ruźinit, șî ma ćiem k-ăl rup
— ne smem da odvrnem šraf, jer je zarđao, pa se bojim da ću ga slomiti [Por.]


   ĐIZVÎRĆÍT /dezvârtit/ (prid.) — одврнут

* n-am bagat sama, mi s-a lîbovit șrafurļi la ruată, șî ĭuo ku ĭaļe așa đizvîrćiće am karat gata un śias șî măĭ bińe
— nisam primetio, olabavili su mi se zavrtnji na točku, i ja sam sa njima tako odvrnutim vozio gotovo sat i nešto [Por.]


   ĐIZVÎRḐḮ /dezvârzi/ (gl. p. ref.) — размрсити

* mi sa đizvîrḑîră kurîaļiļi la opinś
— razvezali su mi se kaiševi na opankama

* atîća înkîlśiturĭ întra iĭ nu măĭ đizvîrḑîașće ńiś dumńeḑîu
— tolike petljancije među njima ne može da razmrsi ni gospod bog [Por.]


   ĐIZVÎRḐḮT /dezverzit/ (prid.) — размршен

* kînd vaḑuĭ firîļi đizvîrḑîće, tunaĭ în razbuoĭ ku drag
— kad videh razmršene niti, uđoh u razboj puna volje

* parkĭe ĭe măĭ ușuor đi kînd ĭe întra nuoĭ tuot đizvîrḑît
— kao da je lakše otkad je muđu nama sve raspteljano [Por.]


   ĐIZVÎRḐÎTÚRĂ /dezverziture/ (i. ž.) — распетљанција

* n-am ńiś o trĭabă ku đizvîrḑîtura fĭeći mĭaļe ku uomu iĭ đintîń
— nemam nikakve veze sa raspetljancijom moje ćerke sa njenim prvim mužem [Por.]


   ĐIŽGEȚÁ /dezgheţa/ (gl. p. ref.) — одледити

* vińe primovara, pomîntu sa đižgĭață
— dolazi proleće, zemlja se odmrzava [Por.]


   ĐIŽGEȚÁT /dezgheţat/ (prid.) — одлеђен

* apa în valîău ĭe đižgețată, pućem să adapîăm vićiļi
— voda u valovu je odleđena, možemo da pojimo stoku [Por.]


   ĐIŽGIORÁ /dezghioca/ (gl. p.) — ољуштити

* sînćem puțîńe, nu pućem đižgiora pasuĭ tuot pănă astară
— malo nas je, nećemo moći oljuštiti sav pasolj do uveče [Por.]


   ĐIŽGIORÁT /dezghiocat/ (prid.) — ољушћен

* pasuĭu đižgiorat prĭa mult stîă la suare
— oljušćeni pasulj predugo stoji na suncu [Por.]


   ĐIŽUGÁ /dejuga/ (gl. p.) — испрегнути

* đižugă buoĭi sî ođińaskă, șî dîăļe kîta uruĭală
— ispregni volove da se odmore, i daj im malo jarme [Crn.]


   ĐIŽUGÁRĬE /dejugare/ (i. ž.) — испрезање

* pućem sî mîĭ traźem kîćiva brĭažđe pin luok, pînă nu vińe vrĭamĭa đi đižugarĭe
— možemo povući još koju brazdu na njivi, dok ne dođe vreme za isprezanje [Crn.]


   ĐIŽUGÁT /dejugat/ (prid.) — испрегнут

* vaka ĭe đižugată, ș-akuma ođińiașće
— krava je ispregnuta, i sada odmara [Crn.]

* a lasat buoĭi đižugaț în marźina luokuluĭ, șî iĭ s-a bagat în kukuruḑ
— ostavio je ispregnute volove na ivici njive, i oni su ušli u kukuruz [Por.]


   ĐIŹÁBA /degeaba/ (pril.) — бадава

* điźaba a mĭers la șkuală
— badava je išao u školu

* dakă vinḑ, nu da điźaba
— ako prodaješ, nemoj davati za badava

* điźaba źabuță
— banbadava [Por.]


   ĐUMIŃÁȚĂ /diminiaţă/ (pril.) — ујутро

* a murit dă frikă kînd auḑît kă đumińață o să-l dukă la șkuală
— premro je od straha kada je čuo da će ga ujutro odvesti u školu [Mlava]


   ĐURĐÍȚĂ /lăcrimioară/ (i. ž.) — ђурђевак

* đurđița ĭe fluare padurĭană kare dă în primovară, șî are fluorĭ albe, marunće șî fakuće ka klopațăļiļi
— đurđevak je šumsko cveće koje niče u proleće, i ima sitne bele cvetove, nalik na zvončiče [Por.]

ď

   ĎEPÁRŤE /departe/ (pril.) — далек

* ďin ďeparťe
— izdaleka [Kmp.]


   ĎEPĂRTÁ /depărta/ (gl.) — удаљити (се)

* s-a ďepărtat unu ďe altu
— udaljili su se jedan od drugog [Kmp.]


   ĎESTÚL (pril.) (pril.) — ● v. đestul [Por.]

   ĎINAĎÍNS /dinadins/ (pril.) — намерно

* ďinaďins am făkut așa
— namerno sam tako uradio [Kmp.]

e

  E /e/ (uzv.) — е

* numa „e”, or „eee”, sa ḑîśe kînd će mirĭ đi śauva, kînd îț pare rău k-aĭ auḑît vrun rîău, kînd iș ńisufarat or mîńiuos
— samo „e”, ili „eee”, kaže se kada se čudiš nečemu, kada ti je žao zbog nečeg lošeg što si čuo, kada si nestrpljiv ili ljut

* eee, kopiĭ, ńimik n-o sî fiĭe đin vuoĭ, kă durmiț pănă-n amńaḑîț
— eee, deco, ništa neće biti od vas, jer spavate do podne

* kînd vrĭeĭ s-întrîăbĭ, kî nu baș do krĭeḑ în aĭa ś-aĭ-uḑît
— kad želiš da (se) pitaš, jer ne veruješ sasvim u ono što si čuo

* e, măĭ ḑî odată, pă sî krĭed în urĭekiļi mĭaļe
— e, kaži još jednom, pa da poverujem svojim ušima

* kînd kĭem pi vrunu, or kaț sî sa-ntuarkă kîtra ćińe
— kada zoveš nekog, ili tražiš da se okrene prema tebi

* e, auḑ tu śe-ț vorbĭesk, or sî-ț trag o palmă
— e, čuješ li šta ti govorim, ili da ti razvučem jednu šamarčinu

* kînd înśĭepĭ vuorba, da nu iș baș đi tuot sigirat śe trîabe să spuń
— kad počneš rečenicu, a nisi baš siguran šta treba da kažeš

* e, pă ĭuo atîta am șćut, atîta v-am spus
— e, pa ja sam toliko znao, toliko sam vam kazao [Por.]


   ÉMȚ (i. m.) ● v. ĭemț [Por.]

   EVANGÉĻE /evangelie/ (i. ž.) — јеванђеље

* a durmit ku evangeļa supt kîpatîń
— spavao je sa jevanđeljem pod jastukom [Por.]

f

  FA /fa/ (uzv.) — девојче

* „fa” puaće să ḑîkă fiĭekare la o famĭaĭe, numa dakă sînt baș prĭaćiń buń, șî nuĭe ńiś-o mîńiĭe întra iĭ
— „fa” može da kaže bilo ko ženskoj osobi, samo ako su baš dobri prijatelji, i ako među njima nema nikakve ljutnje

* fa, Mariĭo, m-auḑ tu, ba, or ći faś surdă?
— devojče, Marija, čuješ li ti mene, bre, ili se praviš gluva?

* „fa” arată mare dragusta întra duauă muĭerĭ
— „fa” pokazuje veliku bliskost između dve žene [Por.]


   FÁȚĂ /faţă/ (i. ž.) — лице

* fața uomuluĭ kuprinđe frunća, uoki, nasu, obrazu, gura șî barba
— lice kod čoveka obuhvata čelo, oči, nos, obraz, usta i bradu

* kare ĭe vićaz, întuarśe fața kîtra uom, șî-ĭ tuot đeșkis în uokĭ
— onaj ko je hrabar, okreće lice prema čoveku, i kaže mu sve otvoreno u lice (Rudna Glava) [Por.]

* sî-ntuarsă ku fața kîtră mińe, șî roșî ka raku
— okrenu se licem prema meni i pocrvene kao rak (Osnić) [Crn.]

* puńe pîătura pi pat ku fața-n sus
— stavi ponjavu na krevet sa licen na gore

* fața ĭe pomîntu întuors kîtra suare
— „faca” je zemljište okrenuto suncu (Tanda) [Por.]

* în față mîĭ îndată rasîarĭe kukuruḑu, kî ĭe pomîntu mîĭ kalduruos
— u prisoju ranije niče kukuruz, jer je zemlja toplija (Osnić) [Crn.]

* a ĭeșît în fața luokuluĭ, adunat marturi, ș-aratat k-a vorbit đ-adaverĭe
— izašao je na lice mesta, okupio je svedoke, i dokazao da govori istinu (Rudna Glava)

* Fața mikă (or mare)
— Malo (ili veliko) prisoje

* Fața lu Ĭuon
— Jonovo prisoje (Tanda)

* Fața muori
— Vodenično prisoje (prisojna strana iznad vodenice) (Crnajka)

* aĭa a fuost în față đi ḑîuă
— to je bilo u osvitu dana (Blizna) [Por.]


   FÁG /fag/ (i. m.) — буква

* padurĭa ĭe bună, numa faź dau pin ĭa
— dobra je šuma, samo bukve rastu u njoj [Por.]


   FÁGUR /fagur/ (i. m.) — саће

* aźutaĭ la dĭeda să muće stupi, șî kîpataĭ duoĭ fagurĭ đi mńare
— pomogoh dedi da premesti košnice, i dobih dva saća s medom [Por.]


   FÁĬDĂ /faidă/ (i. ž.) — фајда

* đi źaba m-am trîpadat ku atîta drum, ńiś o faĭdă n-am avut
— uzalud sam prevaliio toliki put, nikakve koristi nisam imao [Por.]


   FÁĬN /fain/ (prid.) — добар

* prînḑîră faĭn, șî sa kulkară sî duarmă o țîră
— ručaše dobro, i prilegoše da malo odspavaju

* faĭń uamiń đi tuot
— ljudi sasvim dobri

* țuala-sta îm stă faĭn
— ovo odelo mi stoji dobro [Por.]


   FÁĬN /fain/ (pril.) — добро

* tuot a fuost faĭn, ń-am pitrekut rău frumuous
— sve je bilo dobro, proveli smo se vrlo lepo

* a fakut koļașă bună, a śinat faĭn, șî s-a kulkat să duarmă
— napravili su dobar kačamak, večerali lepo, i legli da spavaju [Por.]


   FAKĻÍĬE /făclie/ (i. ž.) — бакља

* fakļiĭe aĭ nuoștri a fakut đin skuarță đi śerieș
— naši su baklje pravili od trešnjine kore [Por.]


   FAKÚT /făkut/ (prid.) — направљен

* fakut a puļi
— urađen naopako, sklepan

* fakut numa đi rîs
— rođen samo za podsmeh

* fakut adîns đ-așa trĭabă
— napravljen posebno za tu namenu [Por.]


   FÁLKĂ /falcă/ (i. ž.) — вилица

* ma duare đinćiļi, șî mi s-a-nflat falka tuată
— boli mi zub, i natekla mi je vilica sva

* n-are ńiś un đinće-n falkă
— nema nijedan zub u vilici [Por.]


   FAĻÍ /făli/ (gl.) — фалити

* nu-m faļiașće ńimika
— ne fali mi ništa

* pļesńit, iĭ faļiașće śuava-n kap, nuĭe întrĭeg
— blesav, fali mu nešto u glavi, nije ceo

* am uoptsuće, măĭ îm faļiașće duauăsuće pă să am omiĭe
— imam osamsto, fali mi još dvesta pa da imam hiljadu

* đeșkiđe uoki șî pazîa bińe: numa-m va faļi fiĭe śe, tu iș gata
— otvori oči i pazi dobro: samo li mi bude falilo bilo šta, ti si gotov [Por.]


   FAĻÍĬE /felie/ (i. ž.) — кришка

* dupa śe strîkurăm kașu, taĭem brînḑa-n faļiĭe, șă ļi puńem în śubăr
— kada se kaša iscedi, tada isečemo sir na kriške, i položimo ih u čabar [Por.]


   FAĻÍNKĂ /fălincă/ (i. ž.) — фалинка

* n-a kumparat vaka kî ĭa gasît vro faļinkă la đinț
— nije kupio kravu jer joj je našao neku falinku na zubima

* kînd kaț fată să ći-nsuorĭ, uĭće prĭa bińe să fiĭe fara faļinkă
— kad tražiš devojku za ženidbu, predobro gledaj da bude bez mane [Por.]


   FAĻIUÓS /felios/ (prid.) — кришкаст

* faļiuos sa ḑîśe đi śeva śe ĭe fakut ka faļiĭa, da n-ar trăbuĭa să fiĭe așa
— kriškasto se kaže za nešto što je napravljeno kao kriška, a ne bi trebalo da bude takvo [Por.]


   FAMĬÁĬE /femeie/ (i. ž.) — жена

* kînd vĭeḑ pi drum o insă-n suknă, da nu șćiĭ kare ĭe șî śi ĭe, spuń kî vĭeḑ o famĭaĭe
— kad vidiš na putu osobu u suknji, a ne znaš ni ko je ni šta je, kažeš da vidiš jednu žensku osobu

* famĭaĭe ćinîră, ńimîritată sa kĭamă fată
— ženska osoba, mlada i neudata, zove se devojka

* famĭaĭe mîritată ĭe muĭarĭe
— udata ženska osoba je žena

* famĭaĭe batrînă sa kĭamă babă
— stara žena zove se baba [Por.]


   FAMĬEĬÁȘĆE /femeiește/ (pril.) — женскасто

* saraku, nu kî nare ńiś un sîămn voĭńiśiesk, numa șî vorbĭașće kumva famĭeĭașće
— siroma, ne samo da nema nijedan muški znak, nego i nekako govori ženskasto [Por.]


   FAMĬEĬÉSK /femeiesc/ (prid.) — женски

* puort famĭeĭesk
— ženska nošnja

* lukru famĭeĭesk
— ženski posao

* ruda famĭeĭeskă
— ženski rod

* trĭaba famĭeĭeskă
— mesntruacija

* gîndu famĭeĭesk (muĭerĭesk)
— ženska (laka) pamet [Por.]


   FAŃÍNĂ /fanină/ (i. ž.) — брашно

* fańina sa maśină la muară đin buobe đi mărințîș
— brašno se melje u vodenici od semena žitarica

* đi kum sa ogođașće pĭatra muori, fańina puaće fi măĭ maruntă, or măĭ mare
— od toga kako se namešta vodenični kamen, brašno može biti finije i krupnije [Por.]


   FAŃINUÓS /făinos/ (prid.) — брашњав

* tuot morarĭu ĭe fańinuos, kă lukră ku fańina
— svaki mlinar je brašnjav, jer radi sa brašnom [Por.]


   FÁRA /fără/ (predl.) — без

* fara ĭel sa puaće
— bez njega se može

* fara ńimika
— bez ičega, siromah

* (izr.) Nuĭe muarće fara rîs, nuĭe nuntă fara plîns.
— Nema pogreba bez smeha, nema svadbe bez plača. [Por.]


   FARBÁRĬ /farbari/ (i. m.) — фарбар

* am ćokńit karu pi đinainće, șî l-am mînat la un farbarĭ sî mĭ-el fărbuĭe
— čuknuo sam kola spreda, i oterao sam ih kod jednog farbara da ga ofarba [Por.]


   FÁRBĂ /farbă/ (i. s.) — фарба

* đimult fărburļi a fakut muĭerļi đin buĭeḑ, d-akuma fiĭe śe farbă-ț trîabe, o gasîășć în dugaĭe
— nekada su farbe pravile žene od biljaka, a sada koja god ti farba zatreba, nađeš je u prodavnici

* mĭ-a mînžît tumobilu ku farbă ńagră la vo doă-triĭ luokurĭ
— namazali su mi kola crnom farbom na dva-tri mesta

* farbă albă, galbină, ruoșîĭe, bilovinkă
— boja bela, žuta, crvena, ljubičasta

* farbă đeșkisă, farbă înkisă
— svetla boja, tamna (zagasita) boja

* fărburļi pi pîătură, ś-a țasuto mama đimult, nu sa ogođesk prĭa bińe
— boje na ponjavi, koju je davno izatkala baba, ne slažu se najbolje [Por.]


   FÁRMIKĂ /farmec/ (i. ž.) — враџбина

* ĭ-a fakut vrîžîtuarĭa șî vro farmikă, s-o labiđe în drumu fĭeći, pi unđe ĭa sa duśe la apă, șî ĭar’ ńimika, fata n-a prins drag đi ĭel
— napravila mu je vračara i neku vradžbunu, da je baci na put kud devojka ide na vodu, i opet ništa: devojka ga nije zavolela

* faśe farmiśe
— pravi čini, mađije; vrača

* labdă farmiśe
— baca čini [Por.]


   FÁRŃIKĂ /farmică/ (i. ž.) — врачара

* farńikă faśe la farmiśe
— vračara pravi čini

* kam s-a pĭerdut farńiśiļi aļi batrîńe, kare a ļikuit lumĭa ku đeskînćiśe șî ku buĭeḑ, așća śe s-a înpuĭat akuma măĭ mult mint lumĭa đikît să șćiu śieva
— dosta su se izgubile stare vračare, koje su lečile ljude bajanjem i travama, ove koje su se sada ispilile, više lažu ljude nego što nešto znaju [Por.]


   FARŃIŚÍĬE /farniciie/ (i. ž.) — врачање

* în farńiśiĭe akuma krĭed numa muĭeriļi aļi batrîńe
— u vračanje sada veruju samo starije žene [Por.]


   FÁȘÎĬE /fâșie/ (i. ž.) — трака

* ku fașîĭe đe pînḑă a ļegat piśuariļi la kopiĭ miś pănă a fuost în ļagîn, să nu sa strîmbe
— platnenom trakom vezivali su noge maloj deci dok su bila u kolevci, da se ne iskrive

* (izr.) n-a ĭeșît đin fașîĭe, da a pļekat dupa fĭaće
— nije izašao iz pelena, a krenuo po devojke [Por.]


   FAȘḮU /fășiu/ (i. m.) — пашеног

* fașîĭ sînt barbațî alu duauă suruorĭ
— pašenozi su muževi dveju sestara

* kînd vro muĭare are măĭ mulț ibuomńiś, lumĭa ḑîśe kî sînt iĭ unu la altu fașîĭ
— kad neka žena ima više ljubavnika, narod kaže da su oni jedan drugom pašenozi [Por.]


  FAŚE /face/ (gl. p.) — чинити

* uomu faśe tuot śe-ĭ plaśe
— čovek čini (sve ono) što mu prija

* fakură ś-o fakură, akuma ĭe amînat
— učiniše što učiniše, sad je kasno

* muma a fakut triĭ kopiĭ
— majka je rodila troje dece

* nu ma măĭ baća, kă ma faś să pļek đi la ćińe
— nemoj me više tući, jer ćeš me naterati da pođem od tebe

* atîta ku ańi a nîkažîto fara ńiśkotrĭabă, đ-a fakuto la urmă sî sa spînḑure đi rău
— toliko ju je godinama mučio bez razolga, da ju je na kraju primorao da se zbog zla obesi [Por.]


   FAŚIÁRE /facere/ (i. ž.) — стварање

* faśiare guală
— prazno delo

* ńiś o faśiare bună nu-ț ažută, iș păkatuos đi tot
— nijedno dobro delo ti neće pomoći, sav si grešan [Por.]


  FATA /făta/ (gl.) — рађати

* fată tuata žuavina: vaka, skruafa, ĭapa, ursuaĭka, lupuaĭka; rumîńi nau vuorbĭe adînsă đi tuata suartă đi viće
— rađa svaka životinja: krava, krmača, kobila, medvedica, vučica; Vlasi nemaju posebne reči za pojedine životinje

* đi la žuaviń, vuorba a trĭekut la muĭerĭ, ama aĭ batrîń a vorbit kî ĭe rușîńe șî pakat sî sa ḑîkă đi vro muĭarĭe kî fată, a ḑîs: „Vaka fată, da muĭarĭa sa nașće!”
— sa životinja, reč se prenela na žene, ali su stari govorili da je sramota i greh reći tako za neku ženu, govorili su: „Krava se teli, a žena se porađa!”

* feĭma a fatat a sară, a fakut duoĭ kopiĭ đi źiamîn
— ćerka mi se sinoć porodila, dobila je dva deteta blizanaca [Por.]


   FATALUÁNKĂ /fătăloancă/ (i. ž.) — девојчурак

* a krĭeskut fećița, akuma ĭe o fataluankă întrĭagă
— izrasla je dovojčica, sada je pravi devojčurak [Por.]


   FATÁT /fătat/ (i. s.) — рађање

* a veńit vrĭamĭa đi fatat, da koćețu đi mńiĭ nuĭe gata
— došlo je vreme jagnjenja, a jaslice za jagnjad nisu gotove

* muĭarĭa greuańe ḑaśe în pat, așćată fatatu
— trudna žena leži u krevetu, čeka porođaj [Por.]


   FÁTĂ /fată/ (i. ž.) — девојка

* fată ĭe famĭaĭe ńimăritată
— devojka je neudata ženska osoba

* fată ćinîră
— mlada devojka

* fată batrînă
— baba devojka; usedelica

* fată frumuasă
— lepa devojka [Por.]


   FÁTĂ /fatum/ (i. ž.) — усуд

* lumĭa s-a zuĭtat đ-asta vuorbă, s-a pastrat numa pin žuramînće șî blastîame
— ljudi su zaboravili ovu reč, sačuvala se samo u psovkama i kletvama [Por.]


   FATÚĬ /vătui/ (i. m.) — младо јаре

* ĭuo am treĭ fatuĭ, unu l-am skopit, să-l rańesk șî să-l taĭ, a doĭļa o să-l vind, a treĭļa o să-l las dă mińe dă domazluk
— ja imam tri mlada jareta, jednog ću da uštrojim za tov, drugog ću prodati, a trećeg ću ostaviti za domazluk [Stig]


   FAŹIÉT /făget/ (i. s.) — буквик

* kît sa vĭađe ku uoki, numa faźiet guol
— koliko se očima vidi, samo goli bukvik

* faźiet ĭe padure đi fag
— bukvik je bukova šuma

* faźiet đies
— gusti bukvik [Por.]


   FAȘÁNŹ /fașang/ (i. m.) — Фашник

* Fașanź au fost ađet la Bufań la Măĭdan în tot anu, în ḑîļiļi đi zîpostît
— Fašnik je bio običaj kod Bufana u Majdanpeku u vreme poklada

* đi vrĭamĭa Fașanźilor mulț Bufań au făkut ļorfe
— u vreme Fašnika mnogi Bufani su izrađivali maske

* a fost Fașanź-aĭ miś la Zîpostîto-l mik, șî Fașanź-aĭ marĭ kare a kaḑut la Zîpostîto-l mare
— bili su Mali Fašnici na Mesne poklade, i Veliki Fašnici koji su padali na Bele poklade [Buf.]


   FĂDUĻÍ /fuduli/ (gl. p. ref.) — хвалити

* sa făduļiașće parke a prins pi dumńeḑîu đi kuaĭe
— hvali se kao da je uhvatio boga za muda

* n-am đi śe sî ma făduļiesk, vîăd tuoț k-am fakut lukru bun
— nemam zašto da se hvalim, vide svi da sam uradio dobar posao [Por.]


   FĂDUĻÍĬE /fudulie/ (i. ž.) — хвалисање

* kată lukru tĭeu, n-askulta făduļiĭļi luor, kă nau marźină
— gledaj svoja posla, ne slušaj njihova hvalisanja, jer nemaju granicu

* a gaćit șkuala șă puaće ku făduļiĭe să ĭasă-n lume
— završio je školu, i može s ponosom da izađe u svet

* nu țîńerîț lukrușală ku ĭel, kî ĭel ĭe baĭat đi tuata făduļiĭa
— ne zbijajte šalu s njim, jer je on momak za svaku pohvalu

* făduļitură guală
— golo hvalisanje [Por.]


   FĂDUĻITUÓRĬ /fudulitor/ (i. m.) — хвалисавац

* tuoț sînt iĭ numa făduļituorĭ fara ńiś k-o trĭabă
— svi su oni samo hvalisavci bez i jednog razloga [Por.]


   FĂGĂŃÍȚĂ /făgulean/ (i. ž.) — буквић

* făgăńiță ĭe un ļiemn đi fag, ćinăr, supțîrĭe șî nalt
— „faganica” je jedno bukovo stablo, mlado, tanko i visoko [Por.]

* făgăńiță ĭe un fieļ dă fag alb, kare ĭe bun dă blîăń, kî sa sparźe frumuos șî n-are nuodurĭ pră ĭeal
— „faganica” je jedna posebna vrsta bele bukve, koja je dobra za daske, jer se lepo cepa, i nema čvorove (Kladurovo) [Mlava]


   FĂINÁRĬ /făinar/ (i. m.) — брашнар

* făinarĭu la nuoștri aĭ batrîń a fuost o butuarkă adîns taĭată șî ńićeḑată đi țînut fańina
— brašnar je kod naših starih bila šupljika posebno isečena i izglačana za držanje brašna [Por.]


   FĂŃINÁT /făinat/ (prid.) — брашнаст

* kađe o zapadă făńinată, ka kînd s-a rupt saku śĭeruluĭ ku fańină
— pada neki brašnast sneg, kao da se pocepao nebeski džak s brašnom [Por.]


   FĂRBÁRIĬE /fărbarie/ (i. ž.) — фарбара

* a lukrat mulț ań în Mńemțîĭe, într-o fărbariĭe mare
— radio je mnogo godina u Nemačkoj, u nekoj velikoj farbari

* oraș mik, nare ńiś o fărbariĭe adînsă, ku tuaće fărburļi kare ar trăbui la lume
— mala varoš, nema ni jednu specijalnu prodavnicu boja, sa svim farbama koje bi zatrebale ljudima [Por.]


   FĂRBUÍ /fărbui/ (gl. p. ref.) — фарбати (се)

* ĭuo nu dau la feĭmĭa sî fărbuĭe buḑîļi, kă ĭe prĭaćinîră, șî numa sa buskofĭașće
— ja ne dam ćerki da farba usne, jer je premlada, i samo se razmaže

* n-askulta tuaće-tuaćiļi śe-ț vorbĭașće baĭatu, kî puaće-fi vrĭa numa s-ț fărbuĭe uoki, șî sî ći lasă-nkarkată
— ne slušaj sve i svašta što ti govori momak, jer možda hoće samo da ti namaže oči, i da te ostavi trudnu [Por.]


   FĂRBUÍT /fărbuit/ (prid.) — офарбан

* vinu sî vĭeḑ kum đi fumuos am fărbuit gardu
— dođi da vidiš kako sam lepo ofarbao ogradu

* fuź đi ĭel, kî ĭe fărbuit đin tuaće părțîļi
— beži od njega, jer je namazan sa svih strana (=svim bojama) [Por.]


   FĂRBÚITU /fărbuire/ (i. s.) — фарбање

* am fuost la maĭstur, șî ma tokmiĭ ku ĭel đi fărbuito-la đi kare ț-am puvestît đimult
— bio sam kod majstora, i pogodio sam se s njim za ono farbanje, o kome sam ti pričao odavno

* a luvato ku vuorbe dulśe, șî ĭa a kaḑut la fărbuitu luĭ kopilarĭesk
— spopao je slatkim rečima, i ona je pala na njegovo detinjasto farbanje [Por.]


   FĂSÚĬ /făsui/ (i. m.) — пасуљ

* dakă nu-ĭ alta ńimik dă mînkare, bun ĭe șî făsuĭ d-asară
— ako nema ničeg drugog za jelo, dobar je i pasulj od sinoć [Rom.]


   FĂURÁRĬ /făurar/ (i. m.) — фебруар

* făurarĭu ĭe lună ĭernuasă
— februar je zimski mesec [Por.]


   FEĆÉSK /fetesc/ (prid.) — девојачки

* a fuost bun lăutarĭ kare a șćut mulće kînćiśe fećeșć
— bio je dobar violinista koji je znao mnoge devojačke pesme

* dragu fećesk ĭe măĭ adînk
— devojačka ljubav je najdublja [Por.]


   FEĆÍȚĂ /fetiţă/ (i. ž.) — девојчица

* fećița ĭe fată mikă, kopil
— devojčica je mala devojka, dete

* fećițîļi ažuns đi șkuală
— devojčice su stasale za školu

* trĭeku un baĭețîăl ku fećița đi supt mînă
— prođe jedno momče, s devojčetom ispod ruke

* am o fećiță ku dulśe guriță
— imam devojče sa slatkim ustašcem [Por.]


   FEĆÍĬE /fetie/ (i. ž.) — невиност

* fata mare trîabe să pazaskă fećiĭa ka uoki-n kap, kă dakă o pĭarđe, grĭeu sa marită
— devojka treba da čuva nevinost kao oči u glavi, jer ako je izgubi, teško će se udati [Por.]


   FEĆINŹÍĬE /feciorie/ (i. ž.) — невиност

* fata kare s-a lasat la vrun baĭat, ș-a pĭerdut fećinźiĭa, a putut sî sa mariće numa dupa vrun văduvuoń batrîn șî sarak
— devojka koja se dala nekom momku i izgubila nevinost, mogla je da se uda samo za nekog starog i siromašnog udovca [Por.]


   FEĆIUÁRĂ /fecioară/ (i. ž.) — девица

* fată fećiuară, înga nu șćiĭe śi ĭe lukru voĭńiśesk
— nevina devojka, još uvek ne zna šta su muška posla [Por.]


   FÉDELEȘ /fedeleș/ (i. s.) — ћутурица

* fedeleșu ĭeste vas de lemn în kare se duče apa și alta bere
— buklija je drveni sud u kome se nosi voda i drugo piće

* la lok kînd ń-am dus la săpat, am dus apa ku fedeleșu, kî ĭeste vas de lemn în kare apa sta mult reče
— kad smo išli da kopamo njivu, nosili smo vodu u bukliji, jer je sud od drveta u kome voda dugo ostaje hladna [Tim.]


  FEĬ- /fie/ (pref.) — кћи

* ńima la noĭ nu ḑîśe đi fata luĭ ńiś „fie” ńiś „feĭ”, numa ḑîśem: feĭ-mĭa (fata a mĭa), feĭ-ta (fata a tĭa), feĭ-sa (fata a luĭ)
— niko kod nas za svoju ćerku ne kaže ni „fie” ni „fej”, nego kažemo: „fej-mja” (kći moja), „fej-ta” (kći tvoja), „feĭ-sa” (kći njegova) [Por.]


   FEĻEȘÁNA /Feleșan/ (i. ž.) — Фелешана

* Feļeșana ĭe un rîurĭel, izvorĭaḑă supt Pĭatra roșîĭe, la izvuor are un bobît mik; sa-npreună ku Brĭeza, șî la gura văĭu tună-n Țrna; Țîrnă măĭ amînat, la kapu satuluĭ, tună-n Pĭek
— Felešana je rečica, izvire ispod Crvenog krša, na izvoru ima mali vodopad; sastaje se sa Brezom, i na izlazi iz doline uliva se u Crnu reku; Crna reka se kasnije, na kraju sela, uvire u Pek [GPek]


   FERBĬÁ /fierbe/ (gl. p. ref.) — врети

* va ferbĭa apa-sta odată, or nu?
— hoće li ova voda već jednom provreti, ili ne?

* la tuata muĭarĭa măĭ întîń s-a katat să șćiĭe să fĭarbă uala
— od svake žene se najpre tražilo da zna da „kuva lonac” (=sprema kuvanu hranu)

* fĭarbe tuot đi mîńiĭe, numa śe nu krapă
— kipti sav od besa, samo što ne prsne [Por.]


   FERFÉĻIȚĂ /ferfeliţa/ (i. ž.) — ферфелица

* ferfeļița ĭe ḑamă dă prună, a sa pun pruńiļi la soare, pă ĭeasă ḑama dîn ĭeļe, pă aĭa s-a mînkat vrodată pănă nu sa nakrĭașće, a kînd s-a nakrit, a kĭemato kiseļiță
— ferfelica je čorba od šljiva, stavljaju se šljive na sunce, pa izlazi sok iz njih, pa to se nekada jelo dok se ne ukiseli, kada ukisne, zove se kiselica [Mlava]


   FERÍ /feri/ (gl. p. ref.) — штитити

* ńi feri dumńeḑîu đi rîău
— bog nas je sačuvao od zla [Por.]


   FERÍKU /ferice/ (i. s.) — срећа

* feriku đi mińe
— blago meni

* feriku șî blagu đi ćińe kînd aĭ skapat đi la muarće
— sreća tvoja i blago tebi što si utekao od smrti [Por.]


   FERIŚÍ /ferici/ (gl. p. ref.) — усрећити (се)

* numa drako-l ńegru sa va feriśi ku ĭel
— samo se crni đavo može usrećiti sa njim [Por.]


   FERIŚÍĬE /fericie/ (i. ž.) — срећа

* ma ruog la dumńeḑîu sî va đia feriśiĭe șî sînataće
— molim se gospodu bogu da vam da sreću i zdravlje [Por.]


   FERIŚÍT /fericit/ (prid.) — срећан

* ku uomu đintîń am avut traĭ feriśit, ama ĭel a murit ĭuta
— sa prvim mužem imala sam srećan život, ali on je ubrzo umro [Por.]


   FERĬÁSTĂ /ferastră/ (i. ž.) — прозор

* ferĭasta ĭe gaura-n parĭaće pin kare tună viđiarĭa
— prozor je otvor u zidu kroz koji ulazi svetlost

* kînd lumĭa a trait ăn borđiĭe, n-așćut đi ferĭeșć
— kada su ljudi živeli u zemunicama, nisu znali za prozore

* kînd s-a dus turśi, a-nśeput sî fakă bîrnarĭață, ku ferestuĭś miś, la kare în luok đi stîklă a pus pĭaļe đi ĭed, kare a raso, a raso pănă nu s-a supțîĭat atîta đi s-a vaḑut pin ĭa
— kada su Turci otišli, počeli su da dižu brvnare, sa malim prozorima, na koje je se stavljala jareća koža, koju su drali, drali dok se nije istanjila toliko da je postala providna

* la ferĭastă astăḑ sa pun feruanke
— na prozor se danas stavljaju zavese

* a dat ku pĭatra, a spart ferĭasta
— bacio kamen, razbio prozor

* ferĭasta đeșkisă, ferĭasta înkisă
— prozor otvoren, prozor zatvoren

* sa uĭtă pi ferĭastă
— gleda kroz prozor

* ḑînḑîĭe đi frig supt ferĭastă, kă ńima no-l lasă înuntru
— cvokoće od hladnoće pod prozorom, jer ga niko ne pušta unutra [Por.]


   FERKEĐÉU /ferchedeu/ (i. s.) — ждрепчаник

* o dorîngă skurtă pusă la karuță đinainće, đi kare sa prinđe amu kaluluĭ
— jedna kratka motka, postavljena na prednjoj strani karuca, za koju se vezuje konjski am

* ferkeđeu sa atîrnă la am șî kînd kalu traźe-n plug, or kînd skuoț la tutuśe đin padure
— ždrepčanik se kači na am i kad konj vuče plug, ili kada izvlačiš trupce iz šume [Por.]


   FERTUÁRE /fiertoare/ (i. ž.) — запара

* kum înśapu ḑîua, sa vĭađe kă o să fiĭe mare fertuare, n-o să pućem să lukram în kîmp
— kako je počeo dan, vidi se da će biti velika zapara, nećemo moći da radimo u polju [Por.]


   FERUÁĬKĂ /ceaun/ (i. ž.) — котлић

* în feruaĭkă, atîrnată pi ḑalarĭ la kamin, sa fĭarbe măĭ dulśe koļiașă
— u kotliću na verigama iznad ogništa, kuva se najslađi kačamak

* ĭastă feruaĭkă, șî ĭastă kaldare: feruaĭka ĭe turnată đin tuś, da kaldarĭa ĭe fakută đin pļiek đi aramă
— ima kotao, i ima bakrač: kotao je liven od tuča, a bakrač je napravljen od bakarnog lima [Por.]


   FERUÁNKĂ /firang/ (i. ž.) — завеса

* đemult n-a fuost ferĭeșć la borđiĭe, đ-aĭa aĭ nuoștri n-așćut đi feruanke
— na burdeljima nije bilo prozora, pa zato naši stari nisu znali za zavese [Por.]


  FI /fi/ (gl. n.) — бити

* fi śe vrĭeĭ, ama fi uom
— budi šta hoćeš, ali budi čovek

* va fi, nu va fi
— može biti, ili ne biti

* ma ginđiĭ ĭuo: śe sî fiĭe akuma, ama takuĭ, nu spusăĭ ńimika
— pomislio sam: šta će biti sada, ali zaćutah, ne rekoh ništa

* fi-va așa, or nu va fi, nu puot a șći
— da li je tako, ili nije tako, ne mogu znati

* tu nu vi fi, da ĭuo sînt
— ti nećeš biti, a ja jesam

* basanka n-a fuost să fiĭe, nuĭe ursat
— valjda nije bilo da bude, nije suđeno

* nuĭe la kasă, puaće fi dus vrunđeva
— nije kod kuće, možda je nekud otišao

* va fi veńit kopilu pănă akuma, s-a fi fuost vrunu đ-aĭ batrîń ku ĭel
— došlo bi dete do sada, da je neko od starijih bio sa njim

* kînd ĭerarăm ćińirĭ, fusăsărăm zburdaț ka ńima pi lume
— kad bejasmo mladi, besmo razuzdani ko niko na svetu [Por.]


   FÍFĂ /nai/ (i. ž.) — панова фрула

* kînd muĭerļi a kîntat-n fifă, ińima-n pĭept s-a topit đi milă
— kada su žene svirale „fifu”, srce u grudima se topilo od miline [GPek]

* dî fifă s-a șćut șî-n Buļećin; aiśa fluĭerļi a fuost fakuće dîn kovragu alu duļeaće
— za „fifu” se znalo i u Boljetinu; ovde su se frulice pravile od dulekove vreže (Boljetin) [Por.]


   FIĬEKÁRE /fiecare/ (zam.) — било ко

* ma sî vină fiĭekare, nu mi sa pasă
— ma nek dođe bilo ko, nije me briga [Por.]


   FIĬEKÎND /fiecând/ (pril.) — било кад

* ĭa-m spus să vină fiĭekînd kînd luĭ iĭ vińe
— rekao sam mu da dođe bilo kad kad je njemu zgodno [Por.]


   FIĬEKÚM /fiecum/ (pril.) — било како

* maĭsturu n-a fakut sokoată buna kînd a ginđit kă poaće o afuma fiĭekum, șî sî sa dukă
— majstor se preračunao kad je mislio da je može smandrljati bilo kako, i da ode [Por.]


   FIĬEŚÉ /fiece/ (pril.) — било шта

* nu kređa în fiĭeśe, șă o să će petrĭeś bun
— ne veruj u bilo šta, i dobro ćeš proći [Por.]


   FIĬEŚIŃE /fiecine/ (pril.) — било ко

* să vină fiĭeśińe, iĭ nu-ĭ sa pasă kă ĭe kasa ńisîruită
— da dođe bilo ko, nju nije briga što joj je kuća nesređena [Por.]


  FIĬEUNĐE /fieunde/ (pril.) — било где

* fiĭeunđe să fîĭe pitulat, žîndari ăl gasăsk
— bilo gde da je skriven, žandarmi će ga naći [Por.]


   FIKÁT /ficiat/ (i. m.) — јетра

* fikaț-aĭ ńegri
— crna džigerica, jetra

* fikaț-aĭ albĭ
— bela džigerica, pluća

* fikațî la uom sînt supt kuasta đirĭaptă
— jetra je kod čoveka pod desnim rebrom

* đi fikaț ĭe ļipită fĭarĭa
— za jetru je zalepljena žuč [Por.]


   FIKÁT ALB /plămîn/ (i. m.) — плућа

* măĭ grĭa buala lu fikaț-ăĭ albĭ a fuost uskatura
— najteža plućna bolest bila je sušica [Por.]


   FIKÁT ŃEGRU /ficat negru/ (i. m.) — црна џигерица

* đi bĭare la uom puot s-ă putraḑaskă fikaț-aĭ ńegri
— od pića čoveku može da istruli crna džigerica [Por.]


   FÍKĂ /fică/ (i. ž.) — намигуша

* fikă ĭe muĭare marĭață, frumuasă, skuturată kare arată đeșkis kî-ĭ plaśe lukru uomeńiesk
— fika je žena kicoš, lepa i otresita, koja otvoreno pokazuje da joj se sviđa muška rabota

* nu șću đi śe sa faśe, kî sa vĭađe đeșkis kum kată pi vrun futaș s-îĭ đa-n fikă, șî sî takă
— ne znam šta izigrava, kada se jasno vidi da traži nekog jebača da je opali po pički, i da ćuti [Por.]


   FÍKĂ /raţă/ (i. ž.) — патка

* saćańi kăsătoriț prîngă rîurĭ, au oboru pļin dă fike
— seljaci nastanjeni pored reke, imaju dvorišta puna pataka

* fikă ku fiku
— patka i patak [Mlava]


   FIĻIŃIÉRĬ /felinar/ (i. s.) — фењер

* fiļińierĭ ĭe un fĭeļ đi lampă la gas, đi dus în mînă, kînd će duś vrunđiva la drum
— fenjer je vrsta lampe na gas, za nošenje u ruci kada ideš negde na put [Por.]


  FIN /fin/ (i. m.) — кумче

* dakă mi ĭel naș, kî ma bućeḑat, ĭuo sînt luĭ fin
— ako je on meni kum, jer me je krstio, ja sam njemu kumče

* mîńe-m vin fińi miĭ în gostîĭe
— sutra mi dolazi kumčad u goste [Por.]


   FÍNĂ /fină/ (i. ž.) — кумица

* fina ĭe famĭaĭe kare a bućeḑato nașu, or muĭarĭa lu finu, or ĭe ńam apruape alu finu mĭeu
— kumica je žena koju je krstio kum, ili je kumčetova žena, ili je blizak kumčetov rod

* sa ḑîśe fină șî la ńamu apruape lu nașu mumi, or alu tata
— sa kumicom se oslovljava i blizak rod majčinog ili očevog kuma

* fină ĭe una, da nașîța alta, ama ĭaļe sînt insă ļegaće ku bućeḑatu
— kumica je jedno, a kuma drugo, ali su one osobe povezane krštenjem [Por.]


  FIR /fir/ (i. s.) — нит

* fir đi ață
— končana nit

* mĭarźe ka pi fir
— ide kao pod konac

* s-a rupt firu
— pokidao se konac

* fir supțîrĭe, gruos
— konac tanak, debeo

* nu șćiĭe sî țîasă, numa-nvîrḑîașće fir-ļi
— ne zna da tka, samo mrsi konce

* fir đi busuĭuok
— struk bosiljka

* nu-ĭ faļiașće fir đi pîăr đin kap
— ne fali joj dlaka kose sa glave

* șî fir đi firu luĭ o să tragă pakaćiļi luĭ
— i daleki potomci će nositi njegov greh

* pļekăm đin sat șî pi fir în sus, ńi duśem la Śuaka uokńi-n rudńik la lukru
— pođemo iz sela i kosom na gore, idemo na Čoka okni u rudnik, na posao [Por.]


   FIREGÁRĬ /ferigar/ (i. s.) — папратиште

* la nuoĭ, la munće, aĭ firegarĭe kîće vrĭeĭ
— kod nas, u planini, imaš papratišta koliko hoćeš [Por.]


   FIRIŚIÉL /firicel/ (i. s.) — кончић

* pînḑa ĭe țasută đin firiśiaļe đi sîrmă
— platno je satkano od tankih srebrnih niti

* am kuļes firiśiaļe đi busuĭuok, sî đeskînt ku ĭaļe
— nabrala sam stručiće bosiljka, da bajem sa njima [Por.]


   FIRÍZ /firiz/ (i. s.) — тестера

* firiz ĭe alat đi taĭat la ļiamńe, are pînḑă đi fĭer ku đinț marunț, kare s-a askut ku ĭega
— testera je alat za rezanje drveta, ima metalno platno sa sitnim zupcima, koji se oštre turpijom

* ĭastă măĭ mulće fĭelurĭ đi firiză
— ima više vrsta testera [Por.]


   FIRIZÁNĂ /firizană/ (i. ž.) — стругара

* la firizană sa taĭe blîăń đin tutuśe gruasă
— na strugari se režu daske iz debelih trupaca

* firizańiļi batrîńe a foust la un luok ku muorîļi, șă pi ĭaļe a mînat apa tuot într-un fĭeļ ka pi muară
— stare strugare su bile na istim mestima sa vodenicama, i njih je pokretala voda na isti način kao i vodenicu [Por.]


   FÍRĬE /fire/ (i. ž.) — лице

* pînă nu s-a bolnavit, a fuost ruoșu la firĭe, da akuma ĭe galbin ka śara
— dok se nije razboleo, bio je rumen u licu, a sada je žut kao vosak [Crn.]

* față ĭe parća đi-nainće alu kapu uomuluĭ, da fire ĭe faktura fĭețî: puaće-fi ruoșu la fire, alb, ńegru, pusumorît, tras ...
— „faca” je prednja strana čovekove glave, a „fire” je izgled njegovog lica: može biti crven u licu, beo, crn, natmuren, ispijen ... (Rudna Glava) [Por.]


   FIROĆÍNĂ /fierotină/ (i. ž.) — гвожђурина

* gasîĭ o firoćină ruźińită-n drum, ș-o luvaĭ ku mińe s-o pun bińe, îm va trîbui đi śuava
— nađoh na putu jednu zarđalu gvožđurinu, i ponesoh je da je sačuvam, možda će mi zatrebati za nešto

* pļină ĭe kuzńița đi firoćiń
— puna je kovačnica gvožđurije [Por.]


   FIRÓĬKĂ /firoică/ (i. ž.) — врпца

* firoĭka ĭe ață rasuśită, s-a pus la braśire, dă ĭa a fuost ļegată bripta, kare babiļi a duso-n pungă la braśirĭ, a bripta a fuost kîrśură, șî pusă-n kuorn dă berbĭek
— „firojka ” je vrpca od upredenog konca, stavljala se na tkanice, o nju je bila vezana britva, koju su babe držale u kesi, a britva je bila kukasta, i udenuta u ovnujski rog [Mlava]


   FIRÚȚ /firuţ/ (i. s.) — кончић

* asta firuț ĭe prĭa supțîrĭe, nu puot sî kuos ku ĭel
— ovaj končić je previše tanak, ne mogu njime da šijem [Por.]


   FIȘĆÁĬKĂ /fișteică/ (i. ž.) — трака

* fișćaĭkă ĭe pîraman đi pînḑă, îngust șî lung
— traka je komad platna, uzan i dug

* tata đin moșîĭe mĭ-a dat numa o fișćaĭkă đi ļivađe
— otac mi je od imovine dao samo jedan uzan pojas livade [Por.]


   FIȘḮK /fișag/ (i. s.) — фишек

* kumparaĭ đi kopiĭ bobuanță, șî dugaĭașîța ļe-nvăluĭi într-un fișîk đi arćiĭe
— kupio sam bombone za decu, i prodavačica ih je uvila u fišek od hartije [Por.]


   FIȘÎKĻÍĬE /fișeclie/ (i. ž.) — фишеклија

* fișîkļiĭa ĭe kĭes đi pĭaļe đi țînut plumbi, kare sa puartă la brîu
— fišeklija je kožna kesa za držanje metaka, koja se nosi o pojasu [Por.]


   FIŚUÓR /fecior/ (i. m.) — син

* laptarĭu Miļisau lu Đină Șćefîn a krapat dă žăļ ka ĭ-a perit fiśuoru ku nuorî-sa șî fata, ku tomobilu
— violinista Milisav Đine Štefana presvisnuo je od tuge, jer mu je poginuo sin sa snajom i ćerkom, sa automobilom (Manastirica, Mlava) [Mlava]

* asta ĭe fiśuoru mĭeu ku muĭarĭa đintîń
— ovo je moj sin sa prvom ženom (Tanda)

* s-adunat la žuok tuoț fiśuori đin satu nuostru
— skupili se na igranci svi momci iz našega sela

* n-am avut kopiĭ đi la ińimă, ș-am luvat un sarak să-m fiĭe fiśuor đi sufļit
— nisam imao rođenu decu, pa sam posinio jednoga siromaška (Rudna Glava) [Por.]


  FIU /fiu/ (i. m.) — син

* am vorbit đi mik la fiu-mĭu să poarće griža śe fată-n suară, nu ma askultat
— od malena sam mom sinu govorio da vodi računa kakvu devojku ženi, nije me slušao

* akuma vĭađe șî ĭel kă đin fiu-su n-o sî fiĭe ńimika
— sad vidi i on da od njegovoga sina neće biti ništa

* Fiu-Vaśi, numiļi alu un kopil đi-ntr-o povastă, pi kare la fakut vaka
— Sin Krave, ime dečaka iz jedne pripovetke, koga je rodila krava (Tanda) [Por.]


   FIULÁRE /fiulare/ (i. ž.) — полица ?

* źugu a fuost slab, șî buoĭi kînd a tras, a pokńit fiularĭa
— jaram je bio slab, i kad su volovi povukli, pukla je polica

* fiulare sa kĭamă șî pĭaļa đi supt gît la viće, aĭa kare spînḑură đi la buot, păn-la pĭept
— „fiulare” je naziv za kožu ispod goveđeg vrata, ona koja visi od njuške do grudi [Por.]


   FIUÓRĬ /fior/ (i. ž.) — језа

* ma ĭau fiuoriļi
— obuzima me jeza

* atîta ma spumîntaĭ, đi ma luvară fiuoriļi đi frikă
— toliko sam se uplašio, da me je uhvatila jeza od straha

* fiuorĭ đi muarće
— smrtna jeza [Por.]


   FÎKATÚRĂ /făcătură/ (i. ž.) — чини

* vrîžîtuorļi șćiu sî fakă fîkaturĭ șî trîmisaturĭ
— vračare znaju da prave čini i napratnice [Por.]


   FÎMEĬÉSK (prid.) ● v. famĭeĭesk [Por.]

   FÎMEĻÁZ /slujitor/ (i. m.) — послужитељ

* moșu Mika Gĭermîn a fuoust fîmeļaz la șkuală mulț ań
— čika Mika German je bio školski poslužitelj mnogo godina [Por.]


   FÎMEĻÍĬE /familie/ (i. ž.) — фамилија

* nu mis fîmeļiĭe ku ĭel
— nisam u srodstvu sa njim

* fîmeļiĭe buna, fîmeļiĭe apruape
— blizak rod

* adunat mulće fîmeļiĭ đin sat
— okupio je mnogo rođaka iz sela

* ĭa ĭe đin fîmeļiĭa lu Trifuļeșći, ńam ku Florĭeșći
— ona je izi familije Trifunovića, rod sa Florićima

* poļikra lu fîmeļiĭa a nuastră ĭe Urșîkańi
— nadimak naše familije je Uršikani

* đi rău boĭerilor, a fuźit đin Rumîńiĭe ku fîmeļiĭa întrĭagă
— od bojarskog zla, pobegao je iz Vlaške sa celom familijom [Por.]


  FÎN /fân/ (i. s.) — сено

* fînu ĭe ĭarba kuaptă; pănă ĭarba nu sa kuaśe nu sa ḑîśe fîn, numa ĭarbă
— seno je dozrela trava; dok trava ne dozri ne zove se seno, nego trava

* kînd fînu sa kosîașće, dupa kosîtuorĭ ramîn otkuoș
— kad se seno kosi, iza kosaca ostaju otkosi

* kînd fînu în otkuoș sa uskă, otkuoșu sa-ntuarśe ku furka sî sa ușće bińe șî pi parća-ĭa pi kare fînu a fuost kulkat pi pomînt
— kad se seno u otkosu osuši, otkos se okreće vilama da se osuši i sa one strane kojom je seno ležalo na zemlji

* fînu în otkuoș uskat bińe, sa adună în gramĭeḑ kare sa kĭamă kupițîaļe, da lukro-la sa kĭamă kupițît la fîn
— seno u dobro osušenom otkosu skuplja se na gomile koje se zovu naviljci, a taj posao se zove naviljanje sena

* kupițaua sa faśe atîta đi mare kît puaće uomu să dukă pi furkă pănă la luok unđe sa porkońașće porkuońu
— naviljak se pravi toliko veliki koliko može čovek da nosi na vilama, do mesta gde se plasti plast

* porkuońi sa trag ku vićiļi, or ku mîńiļi pi tîrș pănă la luok adîns aļes đi grîmađit klańa
— plast se prevlače stokom, ili rukama na pruću, do mesta posebno određenog da se dene stog [Por.]


   FÎNARÍĬE /fânărie/ (i. ž.) — сениште

* ano-sta a ploĭat la vrĭame, pî ĭastă șî fînariĭe đestulă
— ove godine je kiša padala na vreme, pa ima i dosta sena

* a slubaḑît vićiļi-n țarku ku fîn, ș-akuma ĭe akoluo fînariĭe în tuaće pîărțîļi
— pustili su stoku u ogradu sa senom, i sada je tamo senište na sve strane [Por.]


   FḮNKĂ /fiindcă/ (pril.) — пошто

* ma ginđiĭ: fînkă m-am amînatat đi lukru, măĭ bińe ĭe sî ma duk în kafană, đikît sî ma-ntuork la kasă
— pomislih: pošto sam zakasnio za posao, bolje je da odem u kafanu nego da se vratim kući [Por.]


   FÎNTÎNÁR /fântânar/ (i. m.) — бунарџија

* tata a fost fîntînar țapîn, l-a șćut șă-n lăturĭ dă Mlaoa
— otac mi je bio jak bunardžija, znali su ga i izvan Mlave

* fîntînarĭu a fuost muara să șćiĭe să gasaskă apa pă tuma prăurmă să săpe bunarĭu
— bunardžija je morao da zna da nađe vodu pa tek posle toga da iskopa bunar [Mlava]


   FÎNTḮNĂ /fântână/ (i. ž.) — извор

* kînd în padure daĭ pista izvuor đi apă, șă-l ćistășć đi luomurĭ, șă-ĭ faś la fund kîta kroviț đi s-aduńe apa đi baut, aĭe ĭe fîntînă
— kada u šumi naiđeš na izvor vode, pa ga očistiš od trunja, pa mu napraviš malo udubljenje na dnu da može da se sakupi voda za piće, to je kladenac

* alta fuarmă đi fîntînă ĭe kînd îngrađieșć izvuoru, ăl zîđeșć șă-ĭ puń śuśur, aĭa vińe un fieļ đi śieșmă
— druga vrsta izvora je kad ogradiš izvor, kad ga ozidaš i staviš točur, to mu dođe neka vrsta česme [Por.]


   FÎNTÎŃUÁRĂ /fîntînioară/ (i. ž.) — изворчић

* đ-akuma am fakut numa o fîntîńuară-n padurĭe unđe sînt ku vićiļi, kă izvuoru mi slab
— zasad sam uredio samo jedan kladenčić u šumi gde sam sa stokom, jer mi je izvor slab [ă] +


  FÎNTÎREZÎ /evapora/ (gl.) — иzветрити

* a lasat baluonu đistupat, șă vinu a fîntîrezît, s-a fakut apă molkuță far ńiśun gust
— ostavio je balon otčepljen, i vino je izvetrelo, postao je mlaka voda bez ikakvog ukusa

* uomu kînd înbîtrîńașće, pĭarđe minća șă fîntîrîzîașće đi tuot
— čovek u starosti gubi pamćenje, i izlapi načisto [Por.]


   FÎNUÓS /fânos/ (prid.) — сеносан

* am o ļivađe fînuosă kare n-o are ńima-n arito-sta
— imam jednu livadu bogatu senom kakvu nema niko u ovoj okolini [Por.]


   FÎRȚAÍ /fârţăi/ (gl.) — врцкати

* nu fîrțai pi skamn, stăĭ mĭarńik sî puot sî će tung
— ne vrckaj mi se na stolici, budi miran da mogu da te ošišam

* ĭară fata-ĭa a pļekat đi la parinț, șî fîrțîĭe pi vaļa mare
— opet je ona devojka pošla od roditelja, i vrti guzu po dolini [Por.]


   FÎRȚAĬÁLĂ /fâţăială/ (i. ž.) — врцкање

* fîrțaĭală sa ḑîśe kînd vrunu miśkă đin kur, kînd șîađe, or kînd mĭarźe pi drum
— vrckanje se kaže kada neko mrda zadnjicom dok sedi, ili kada ide putem

* fîrțaĭala muĭeri ĭe momĭală đi uom, sî pĭardă kapu, șî să aļiarźe dupa ĭa ka naruodu
— žensko vrckanje je mamac za čoveka, da izgubi glavu, i da trči za njom kao lud [Por.]


   FḮRȚĂ /fârţă/ (i. ž.) — вртигуз

* nu-l măĭ țîńe luoku, așa fîrță đi kopilaš n-am măĭ vaḑut
— ne drži ga mesto, takvog vrtiguza od dečarca još nisam video

* mĭarźe ka fîrța pin sat, șî nuĭe đi mirat śe sa atîrnă tot nat đi ĭa
— ide kroz selo ko vrtirepka, pa nije čudo što se svako kači za nju [Por.]


   FÎRDAMĬÉZ /briceag ?/ (i. s.) — федермесер

* pîkurari a mĭers dupa viće ku fîrdamĭezu dupa brîu
— pastiri su išli za stokom, sa federmeserom o pojasu [Por.]


   FÎRFAÍ /forfăi/ (gl.) — фрфљати

* uomu fîrfîĭe kînd are vro faļinkă, or kînd vorbĭașće ńințaļies
— čovek frflja kada ima neku manu, ili kada govori nerazumno

* fîrfîĭe aăla kare nare đințî đinainće, șî nu-l înțaļieź śe vorbĭașće
— frflja čovek koji nema prednje zube, i ne razumeš ga šta govori

* baba s-a mîńiĭat pi muoșu, șî numa fîrfuańe pin kasă
— baba se naljutila na dedu, i samo frflja po kući [Por.]


   FÎRFOŃÁLĂ /forfoteală/ (i. ž.) — фрфљање

* nu măĭ puot să sufăr fîrfońala luĭ
— ne mogu više da podnosim njegovo frfljanje [Por.]


   FÎRFUÓȘŃIȚĂ /fârfoșniţă/ (i. ž.) — торокуша

* fîrfuoșńiță ka ĭa nu ma ĭastă pi lume
— torokuše poput nje nema na svetu

* s-a fakut đin ĭa o fîrfuoșńiță grozauă, kî nare gazdă s-îĭ đa pista fļit
— pretvorila se u jednu groznu torokušu, jer nema gazdu da je tresne po gubici [Por.]


   FÎRFÚTĂ /fârfută/ (i. s.) — превртљивац

* fĭrfută ĭe uom kare una ḑîśe, alta lukră, da śe ginđiașće, aĭa ńiś draku nu șćiĭe
— „frfuta” je čovek koji jedno kaže, drugo radi, a šta misli, to ni đavo ne zna [Crn.]


   FÎRÎMÁ /fărâma/ (gl. p. ref.) — озледити (се)

* a kaḑut đin ļiemn șî s-a fîrîmat tuot
— pao sa drveta, i sav se polomio

* baće kopilu, ama nu-l fîrîma
— tuci dete, ali nemoj ga ozlediti [Por.]


   FÎRÎMÁT /fărîmat/ (prid.) — озлеђен

* a frînt piśuoru la žuakă, ș-akuma fîrîmat ḑaśe în pat
— polomio je nogu u igri, i sada ozleđen leži u krevetu [Por.]


   FÎRÎMATÚRĂ /fărîmătură/ (i. ž.) — озледа

* înga nu mi s-a vinđikat fîrîmatura la piśuor
— još mi se nije zalečila ozleda na nozi [Por.]


   FÎRKOŃÁ /?/ (gl.) — фрктати

* kalu fîrkuańe, a sîmțît ĭapa pin apruape
— konj frkće, osetio je kobilu u blizini [Por.]


   FÎRKOŃÁLĂ /?/ (i. ž.) — фрктање

* într-o vrĭame s-auḑît fîrkońala kaluluĭ đi pi ļivađe, akuma nu sa măĭ auđe
— jedno vreme se čulo frktanje konja sa livade, sada se više ne čuje [Por.]


   FÎRȘḮ /fârșî/ (gl. p.) — завршити

* dupa śe fîrșîăsk sapatu la mińe, vin sî ț-ažut șî fîrșîșć șî tu
— kad završim kopanje kod mene, doći ću da ti da pomognem da završiš i ti

* đi pi fuga s-a fîrșît luna
— brzo je protekao mesec

* ma mir kînd a fîrșît ĭel kil-aĭa ku rakiu, kă ĭerĭ în kilă a fuost măĭ mult đi žumataće
— čudi me kad je on dovršio taj litar rakije, jer je juče u flaši bilo više od pola

* ăl fîrșîașće frika, kînd triĭaśe nuapća pi lînga morminț
— preseče ga strah, kad noću prolazi pored groblja [Por.]


   FÎRȘḮT /fârșât/ (prid.) — завршен

* sapatu ĭe fîrșît, akuma ńi puńem pi kosît
— kopanje je završeno, sada počinjemo sa košenjem [Por.]


   FÎRȘÎTÚRĂ /sfârșitură/ (i. ž.) — свршетак

* akuma vińe, ļenuosu, la fîrșîtura lukruluĭ, kînd ĭe tuot gata
— sada dolazi, lenčuga, na svršetku posla, kada je sve gotovo

* drumu n-are fîrșîtură
— put nema kraja [Por.]


   FÎRTAȚḮ /fârtaţi/ (gl. p. ref.) — братимити се

* m-a-ntrabă sî ma fîrtațîăsk ku ĭel, ama miĭe nu-nd-o fi pi vuoĭe, ș-așa am ramas numa ka duoĭ kunoskuț
— pitao me je da se pobratimimo, ali meni nije bilo baš po volji, pa smo tako ostali samo dva poznanika [Por.]


   FÎRTAȚḮĬE /fârtaţie/ (i. ž.) — побратимство

* tare fîrtațîĭe avĭem nuoĭ duoĭ, mîńiļi să ńi taĭe, unu pi altu nu izdîăm
— jako pobratimstvo imamo nas dvojica, ruke da nam seku, jedan drugog ne izdajemo [Por.]


   FÎRTÁT /fârtat/ (i. m.) — побратим

* ĭel ĭe fîrtatu mĭeu înga đi la ćińerĭață
— on je moj pobratim još od mladosti

* fîrtaț buń
— dobri prijatelji [Por.]


  FÎRTAT /Fărtat/ (i. m.) — Ортак

* kînd s-a fakut Lumĭa, șă tuot pi Pomînt, Dumńeḑîu n-a lukrat ńimika sîngur, kă avut Ortak kare a fuost Draku, Ńikruśatu
— kad se stvarao Svet i sve na Zemlji, Bog nije ništa radio sam, jer je imao Ortaka, koji je bio Đavo, Nečastivi

* (folk.) kînd a trăbuit să fakă Pomîntu, șă tuot śi ĭe pi ĭel, Dumńeḑîu a fuost ćinîr, șă n-a șćut mulće luază, ama Ortaku a fuost aldrakuluĭ ș-a șćut tuot śe trăbe
— kad je trebalo da stvori Zemlju, i sve što je na njoj, Bog je bio mlad, i nije znao mnoge stvari, ali zato je đavolski Ortak znao sve šta treba [Por.]


   FḮSĂ /fîsă/ (i. ž.) — бадељ

* fîsa ĭe un pĭașće mik, traĭașće în rîu
— badelj je mala riba, živi u reci [Por.]


   FÎTALẮU (i. ž.) ● v. fataluankă [Por.]

   FÎURÁRĬ /făurar/ (i. m.) — фебруар

* fîurarĭu ĭe a duoĭļa lună în an
— februar je drugi mesec u godini [Por.]


   FÎȘĆEMÁL /peștiman/ (i. s.) — парче

* kosîtuori a dus dupa brîu un fîșćemal đi pînḑă, șî ku ĭel a șćers apa đi pi frunće
— kosači su nosili parče tkanine za pojasom, i njime su brisali znoj sa čela [Por.]


   FĬÁRĂ /capcană/ (i. ž.) — клопка

* fĭară șî miś șî marĭ a fakut țîgańi la fuaļe
— klopke i male i velike pravili su Cigani kovači

* a pus fĭarîļi în urma lupuluĭ
— zapeo je kljuse na vučjem tragu

* a dat în fĭară
— upao u zamku [Por.]


   FĬÁRE /fiere/ (i. ž.) — жуч

* amară ka fĭarĭ
— gorko kao žuč

* ĭ-a krapat fĭarĭa
— puk’o mu je žuč

* kînd taĭ puorku, fĭarĭa sa lapîdă, kî ĭe amară
— kad kolješ svinju, žuč se baca jer je gorka [Por.]


   FĬÁRIGĂ /ferigă/ (i. ž.) — папрат

* fĭarigă măĭ đies krĭașće pi duos, pin krovańe apatuasă, șî apruape đi faźet
— paprat najčešće raste na osoju, po vodnjikavim uvalama, i u blizini bukvika

* ku fĭarigă s-a astrukat borđiĭiļi
— papratom su se pokriovali burdelji [Por.]


   FĬÉĻ /fel/ (i. s.) — фела

* pîkurari a dus kaśuļ într-un fĭeļ
— čobani su nosi istu vrstu šubara

* lukrăm đ-akuma înainće în alt fĭeļ
— radićemo od sada nadalje na drugačiji način

* țarańi sînt alt fĭeļ đi uamiń
— Carani su drugi soj ljudi [Por.]


   FĬÉR /fier/ (i. s.) — гвожђе

* fakut đi fĭer
— izrađen od gvožđa; gvozden; metalan

* fĭer đi plug
— raonik

* tare ka fĭeru
— jak, čvrst kao gvožđe

* fĭer fĭerbinće
— vrelo gvožđe [Por.]


   FĬERARÍĬE /fierărie/ (zb.) — гвожђурија

* a veńit ku karu ș-adunat fĭerariĭļi luĭ tuaće đin pîrvaļiĭa-mĭa
— došao je kolima i pokupio je svu svoju gvožđuriju iz moga dvorišta [Por.]


   FĬERÁRĬ /fierar/ (i. m.) — гвожђар

* moșu Ĭanku Ferarĭu a fuost maĭstur mare, aăla ś-a vaḑut ku uoki a putut sî fakă đi fĭer
— čiča Janko Gvožđar bio je veliki majstor, taj što je video očima mogao je da napravi od gvožđa [Por.]


   FĬERASTḮĬE /pirostrie/ (i. ž.) — саџак

* pi fĭerastîĭe s-a fĭert kazanu ku mînkare đi nuntă
— na sadžaku se kuvao kazan sa hranom za svadbu [Por.]


   FĬERBINȚÁLĂ /fierbinţeală/ (i. ž.) — врелина

* nuoĭ sapăm în luok, suarļi pripĭașće da fĭerbințala ĭe atîta đi marĭe đi-ț klośesk kriĭiri-n kap
— mi kopamo u njivi, sunce peče a vrelina je toliko vrelika da ti mozak ključa u glavi [Por.]


   FĬERBÍNĆE /fierbinte/ (prid.) — врео

* ĭastă lu kare-ĭ plaśe ḑamă fĭerbinće, miĭe nu
— ima kome prija vrela čorba, meni ne [Por.]


   FĬÉRT /fiert/ (prid.) — куван

* pasuĭu ĭe fĭert, traźel đi la fuok
— pasulj je skuvan, skloni ga sa vatre [Por.]


   FĬÉS /fes/ (i. s.) — фес

* đemult rar a fuost kîrpĭe șî muĭeriļi vara a mĭers ku kapu guol; pîăru l-adunat în muoț la vîru kapiluĭ, șî pista ĭel a pus fĭesu
— nekada su marame bile retke i žene su išle gologlave; kosu su skupljale u ćubu na vrh glave, i preko nje stavljale fes

* fĭesu muĭeriļi a-npļećit ku kukița đin ață đi mosuor, kumparată đi la dugaĭe
— fes su žene plele kukicom od konca sa kalema, kupljenog u prodavnici [Por.]


   FLAKẮU /flăcău/ (i. m.) — бећар

* ka pin vis, țîńem minće kî đemult s-a kîntat pi la visaļiĭ: „Aĭ la uară, măĭ flakăĭ!”
— kao kroz san, sećamo se da se nekad na igrankama pevalo: „Haj u kolo, bećarine!” [Por.]


   FLĂKẮU /flăcău/ (i. m.) — момак

* ș-a găsît pe vrun flăkău, ku zăče ań măĭ ťinăr ďekît ĭa
— našla je sebi nekoga momka, koji je deset godina mlađi od nje [Kmp.]

* avut șî ĭa un flakău, ama a fuost putuare đi ńitrîbuit
— imala je i ona jednoga momka, ali je bio smrdljiva lenčuga [Por.]


   FLĂMḮND /flămânzare/ (i. m.) — гладна јама

* flămîndu ĭe un krîu la șăļe kare-l are vaka, bou, kalu, uaĭa șî kapra
— gladna jama je jedno udubljenje na leđima koje ima krava, vo, konj, ovca i koza

* kînd ĭe vita flămîndă or bolnavă, flămîndu ĭe adînk, ka kînd ĭe ļipit đi burtă
— kad je stoka gladna ili bolesna, onda je gladna jama uvučena, kao da je slepljena za stomak [Por.]


   FLOKÁN /flocan/ (i. m.) — четник

* rău a fuost đi vrĭamĭa đi rat, vin mńamțî: fuź, vin flokańi: fuź, vin părtizańi: fuź, nu șćiĭ đi kare s-ći pazășć
— zlo je bilo za vreme rata, idu Nemci: bež’, idu četnici: bež’, idu partizani: bež’, ne znaš s koje strane da se čuvaš

* đi bătrîńață uamińi nu sa ras șă nu sa tuns numa kînd a fuost în vrun žăļ mare, đi flokań lumĭa s-a ćemut
— nekada se ljudi nisu brijali i šišali samo kada su bili u nekoj velikoj žalosti, od bradonja ljudi su se bojali

* nu m-am ćemut să fiu sîngur ku uoĭļi-n munće, kă am avut duoĭ flokań ku mińe
— nisam se bojao da budem sam sa ovcama u planini, jer sam imao dva rundova sa sobom [Por.]


   FLOKÍȚ /flociţ/ (i. s.) — праменчић

* a fuost la klakă șî s-a omorît đi lukru: a tuors numa un flokiț đi lînă
— bila je na mobi i ubila se od posla: isprela je samo pramenčić vune [Por.]


   FLOKUÓS /flocos/ (prid.) — длакав

* baĭețî đi astîḑ nu-ĭ razńeșć đin fĭaće, kî tuoț sînt flokuoș, șî iĭ puartă păru lung
— današnje momke ne razlikuješ od devojaka, jer su svi kosmati, i oni nose dugu kosu [Por.]

* uaĭe flokuasă ĭe aĭa la kare ĭa pikat lîna, ș-a ramas numa fluoś koļa-koļa
— olinjala ovca je ona kojoj je opala vuna, pa su ostali samo pramenovi ovde-onde (Debeli Lug) [GPek]


   FLOMḮND /flămând/ (prid.) — гладан

* saraku ĭe flomînd đi tuaće
— siromah je gladan svega

* la-l flomînd sînt uoki marĭ
— u gladnog su velike oči

* flomînd ka lupu
— gladan kao vuk [Por.]


   FLOMÎNḐḮ /flămânzi/ (gl.) — гладовати

* ĭel flomînḑî kît flomînḑî, la urmă sa rapusă đi fuame
— on je gladovao koliko je gladovao, na kraju je umro od gladi

* sî flomînḑaskă nu șću kît, ĭară o să fiĭe gras ka puorku
— da gladuje ne znam koliko, opet će biti debeo ko svinja [Por.]


   FLOMÎNḐḮĬE /flămânzie/ (i. ž.) — гладовање

* mare flomînḑîĭe lumĭa a sufarat đi vrĭamĭa đi turś; aĭa șî ś-avut đi mînkare, lumĭa n-a kućeḑat să țînă în kasă, numa a pitulat pin padure, or kă a-ngropat pin pomînt
— veliko gladovanje su ljudi trpeli za vreme Turaka; ono što su i imali za jelo, ljudi nisu smeli da drže u kući, nego su krili po šumi, ili su zakopavali u zemlju [Por.]


   FLOMÎNŹUÓS /flămânjuos/ (i. m.) — гладница

* dakă ći înkurś ku iĭ, numa are kasa sî țî sa umpļe đi flomînźuoș
— ako se spleteš sa njima, ima samo kuća da ti se napuni gladnica [Por.]


   FLORÁN /floran/ (i. m.) — багрем

* floran sa ḑîśe la bagrĭem or salkim, în Tanda, Gorńiana, Topuoļńița [Por.], Tuopla, Lukĭa, Buśa; Lugńița șî-n Gînzîgrad [Crn.]
— „floran” se za bagrem kaže u Tandi, Gornjani, Topolnici [Por.]


   FLORÁRĬ /florar/ (i. m.) — мај

* florarĭu a fuost la rumîńi aĭ batrîń luna śinśiļa în an
— „florar” je kod starih Vlaha bio peti mesec u godini [Por.]

* florarĭ ku fluorĭ marĭ
— maj sa velikim cvećem [Hom.]


   FLORÍNȚĂ /florinţă/ (i. ž.) — багремар

* slubaḑîĭ uoĭiļi șî pin florința-ĭa, ama nuĭe ńimik đi paskut
— pustih ovce i u bagremar, ali nema ništa za pašu [Por.]


   FLORIŚÍKĂ /floricică/ (i. ž.) — цветић

* arźintuaĭka are floriśikă albă
— kičica ima beli cvetić

* kînd am fuost baĭat, muma mĭ-a-npuĭat kimĭașa ku floriśaļe în tuaće fĭelurĭ
— kad sam bio momak, majka mi je izvezla košulju sa raznim cvetićima

* fećiță frumuasă ka floriśika đin građină
— devojče lepo k’o cvetić iz bašte [Por.]


   FLOTÁK /flotac/ (i. m.) — пахуљица

* ńinźe, da nuoĭ kopiĭi aļergăm șă prinđem flotaśi ku mîńiļi
— pada sneg, a mi deca trčimo i hvatamo pahuljice rukama [Por.]


   FLUÁRE /floare/ (i. ž.) — цвет

* fluarĭa ĭe un parśel đi buĭađe în kare sa fak samînțîļî
— cvet je deo biljke u kome se pravi seme

* arĭe o građină pļină ku fluorĭ
— ima baštu punu cveća

* kopilu ĭe pļin đi fluorĭ
— dete je puno boginja

* a țasut o pîătură ku fluorĭ
— izatkala je ponjavu sa cvetovima [Por.]


   FLUÁRĬA MARE /crăiță/ (sint.) — кадифица

* fluarĭa mare ĭe fluare đin građină, sa puńe numa pintru dus la morminț
— kadifica je baštensko cveće, gaji se samo radi nošenja na groblje

* fluarĭa mare sa kuļaźe șî sa atîrnă ku rîdaśina-n sus sî sa ușće, sî puată duśa șî ĭarna la morminț
— kadifica se bere i kači sa korenjem na gore da se osuši, da bi se mogla nositi i zimi na groblje

* fluarĭa mare are un miruos kare nu puaće tot nat să-l sufire, așa lumĭe lasă rugamînt să nu ļi sa dukă la morminț kînd va muri
— kadifica ima miris koji ne može svako da podnese, takvi ostavljaju amanet da im se ne nosi na groblje kad budu umrli [Por.]


   FLUÁRĬA SUARILUĬ /floarea-soarelui/ (sint.) — сунцокрет

* rumîńi aĭ batrîń rar a pus fluarĭa suariluĭ; dakă a vi șî puso, a puso pi marźina luokuluĭ, ka un fĭeļ đi gard
— stari Vlasi su retko sejali suncokret; ako su ga i sejali, sejali su ga po obodu njive, kao neku vrstu ograde

* samînțîļi alu fluarĭa suariluĭ ļ-a uskat, ļ-a fĭert șî ku ĭaļe s-a ļegat la luok unđe sa vi uśis
— seme suncokreta se sušilo i kuvalo, i stavljalo kao oblog na ubijeno mesto [GPek]


   FLUÁRĬA-TURŚIASKĂ /ruși-de-toamnă/ (sint.) — лепа Ката

* fluarĭa turśiaskă krĭașće în bașćauă, înfuare tuamna
— lepa Kata raste u bašti, cveta u jesen

* fluarĭa turkuluĭ sa kuļiaźe, sa uskă, șî kînd trîabe sa duśe la morminț, unđe sa dîă đi pomană la-ĭ muorț
— lepa Kata se bere, suši, i kad zatreba nosi se na groblje, gde se namenjuje mrtvima [Por.]


   FLÚIR /fluier/ (i. s.) — фрула

* fluiru s-a fakut đin prun uskat
— frula se pravila od suve šljive

* în fluir a șćut să kînće tuot păkurarĭu
— u frulu je znao da svira svaki pastir [Por.]


   FLUIRU PIŚUORULUĬ /fluierul piciorului/ (sint.) — цеваница

* fluiru piśuoruluĭ ĭe uosol lung đinainća piśuoruluĭ, kare ļagă źanunkiļi ku nođițu tălpi
— cevanica je dugačka kost sa prednje strane potkolenice, koja vezuje koleno sa skočnim zglobom

* dupa fluiru piśuoruluĭ ĭe drĭava
— iza cevanice je lišnjača [Por.]


   FLUĬERÁ /fluiera/ (gl.) — звиждати

* kopilaș-o-la tuota ḑîua fluiră într-o dudă, ăl traźe ińima să fiĭe fluĭeraș ka dĭedî-su
— ono detence po ceo dan duva u neku cevku, vuče ga srce da bude frulaš k’o njegov deda [Por.]


   FLUĬERÁȘ /fluieraș/ (i. m.) — фрулаш

* đemult a fuost mulț fluĭeraș, akuma s-a rarit
— nekada je bilo mnogo frulaša, sada su se proredili [Por.]


   FLUĬERĬÉL (i. m.) ● v. fluĭeruț [Por.]

   FLUĬERÚȚ /fluieraș/ (i. s.) — фрулица

* are șî kopilu un fluĭeruț, dakă învață ĭută, o sî-ĭ kumparăm fluir măĭ mare
— ima i dete jednu frulicu, ako bude brzo učilo, kupićemo mu veću frulu [Por.]


   FLUMOTUÓK /flomoștoc/ (i. s.) — клупко

* (demon.) al zburatuorĭ să vĭađe ka un flumotuok dîn kare mărg skinćeĭ, kînd aźunźe dîspră kasă unđe ĭe năpraćit, flumotoko-la sa traźe înuntru prăn kuoș
— zmaj se vidi kao jedno klupko iz koga izbijaju varnice, kad stigne do kuće u koju je napraćen, to klupko se uvuče unutra kroz dimnjak [Bran.


   FLUÓK /floc/ (i. m.) — прамен

* un fluok đi lînă
— pramen vune

* pîăru krĭașće pi kap, da fluośi întra kraś
— kosa raste na glavi, a dlake između nogu [Por.]


   FLURÍĬ /Florii/ (i. ž.) — Цвети

* Fluriĭļi sînt în tuot đe una dumińika, ku o stamînă înainća lu Pașć
— Cveti su uvek u nedelju, na sedam dana pred Uskrs [Por.]


   FLÚTUR /fluture/ (i. m.) — лептир

* numa o suartă đi fluturĭ sî profak omidă
— samo jedna vrsta leptira se pretvara u gubar [Crn.]


   FLUTURÁ /flutura/ (gl. p. ref.) — лепршати

* stagu flutură la vînt
— barjak leprša na vetru [Por.]


   FLUTURÁT /fluturat/ (prid.) — проветрен

* buabiļi ći kukuruḑ sînt fluturaće đi gîrgariț
— zrnevlje kukuruza očišćeno je od gagrica (=gagrice su „odlepršale” nošene vetrom) [Por.]


   FLUTURUÓS /fluturos/ (prid.) — лептираст

* ḑama đi varḑă a fĭert prĭa mult, akuma ĭe tuată fluturuasă pi đi supra
— kupus se predugo kuvao, sada je čorba sva leptirasta na površini

* (color) đimult pin dugăĭ a fuost fîărburĭ în duauă fĭelurĭ: farbă făńinuasă, șî farbă fluturuasă, asta aduoĭļa într-o fuarmă đi ļaspiḑ miś, supțîrĭe, șî ļikuratuare
— nekada je u prodavnicama bilo dve vrste farbe: „brašnjava” boja, i „leptirasta” boja, ova druga u obliku malih, tankih i svetlucavih ljuspica (Tanda)

* m-am lasat đi baĭat kă đi sokoćala mĭa a fuost uom tare fluturuos
— napustila sam momka jer je za moj račun bio jako prevrtljiv čovek [Por.]


   FĻÁNKĂ /fleancă/ (i. ž.) — торокуша

* tranka-fļanka
— „klati-mlati (praznu slamu)”

* așa ĭe fļankă đi muĭarĭe đi n-are parĭake-n sat
— takva je žena-torokuša da joj ravne nema u selu [Por.]


   FĻEKAĆÍ /flecăti/ (gl.) — блебетати

* fļekaćașće aăla kare vorbĭașće mult, da ńimika nu spuńe
— blebeće onaj koji mnogo priča, a ništa ne kaže [Por.]


   FĻEKARÍĬE /flecărie/ (i. ž.) — бљувотина

* đi la ĭa aĭ să auḑ numa fļekariĭ guaļe
— od nje imaš da čuješ samo gole bljuvotine [Por.]


   FĻEKÁRĬ /flecar/ (i. m.) — блебетало

* fļekarĭ ĭe însa kare fļekaćiașće, kare vorbĭașće la fļekariĭ
— blebetalo je osoba koja blebeće, koja govori bljuvotine [Por.]


   FĻÉŚ /fleci/ (pril.) — сасвим

* a batut pĭatra grîu, l-a fakut fļeś
— grad je tukao žito, smlatio ga je načisto

* ma prins pluaĭa, m-am udat fļeś
— uhvatila me je kiša, pokisao sam skroz [Por.]


   FĻEȘKẮU /fleașcă/ (i. s.) — шљапавица

* kînd primovara înśiape ĭugu să topĭaskă zapada, pi drumurĭ sa faśe fļeșkău mare
— kad s proleća počne jugovina da topi sneg, na putevima se napravi velika šljapavica [Por.]


   FĻÍNTĂ /flintă/ (i. ž.) — дроца

* fļintă ĭe muĭarĭa kare a pļekat đi la uom, șî mĭarźe ka uļimișńița, nu puartă griža kum ĭe-nbrakată, ńiś śe vorbĭașće, or ku kare duarme
— droca je žena koja je pošla od muža, ide kao uličarka, ne vodi računa o oblačenju, niti šta govori, ili s kim spava [Por.]

* fļintă ĭe o žîguare dă muĭare
— droca je džukela od žene (Manastirica, Mlava) [Mlava]

* fļinta ĭe muĭare fara rînd, kare fļikaćiașće mult, șî vorbĭașće lumĭa đe rău fara ńiśkotrĭabă
— flinta je žena koja nema reda, koja mnogo blebeće, i ogovara ljude bez ikakvog razloga (Jasikovo) [GPek]


  FĻIT /flit/ (i. s.) — њушка

* blîstamaĭ puorko-la să-ĭ piśe fļitu dakă va măĭ rîmuĭi pin fluoriļi mĭaļe
— proklela sam onu svinju da joj otpadne njuška, ako još bude rila po mome cveću

* fa, prĭa mult aĭ rîđikat fļitu, slubuaḑîl kîta
— (pej.) ženska, previše si digla nos, spusti ga malo [Por.]


   FĻONKAŃÍ /fleoncăni/ (gl.) — лапрдати

* nu-m fļonkańi tota ḑîua, kă mis satul đi tuaće
— nemoj mi laprdati po vasceli dan, jer sam sit svega [Por.]


   FĻONKAŃÍĬE /fleancănir/ (i. ž.) — лапрдање

* rar kare va puća sî măĭ sufire fļonkańiĭe kare ĭasă đin gura iĭ
— retko ko će moći da podnese laprdanje koje izlaze iz njenih ustiju [Por.]


   FĻUÁNKĂ /fleancă/ (i. ž.) — лабрња

* măĭ taś odată, kă kînd îț dau una pista fļuankă, đințî-n trastă aĭ sî duś la kasă!
— ućuti već jednom, jer kad te zveknem po labrnji, zube ćeš u torbi kući da nosiš! [Por.]

* dăstul lătraș, măĭ înkiđe kîta fļanka-ĭa tîa
— (pej.) dosta si lajao, zatvori malo tu tvoju gubicu (Vrbica) [Pom.]


   FĻUÁRȚĂ /fleoarţă/ (i. ž.) — курвештија

* s-a lasat đi șkuală, șî s-a fakut o fļuarță guală
— napustila je školu, i postala gola kurveštija

* fļuarță đi uom, ar vinđa pi tatî-su đi duauă parîaļe
— „krpa” od čoveka, prodao bi rođenog oca za dve pare [Por.]


   FĻUÁRKĂ /fleoarcă/ (prid.) — мокар

* ud fļuarkă
— potpuno mokar, mokar do kože

* ńi prinsă pluaĭa fara umbrĭelurĭ, șî ńi udarîm fļuarkă
— uhvatila nas je kiša bez kišobrana, pa smo pokisli do gole kože

* fļuarkă đi uom, nu țîńe vuorba, minće đi uskă, fură đi rupe
— šljam od čoveka, ne drži reč, laže pa suši, krade pa cepa [Por.]


   FĻUÁȘKĂ /fleașcă/ (i. ž.) — фљуска

* îĭ đață o fļuașkă pista nas, șî ĭa taku
— opalio joj je jednu fljusku preko nosa, i ona je ućutala [Por.]


  FĻUȚ /fliuţ/ (uzv.) — пљус

* tună daskîlu mîńiuos, șî ńiś nu măĭ întraba kare ĭe đevină, numa la tuoț kopiĭ „fļuț! fļuț!" kîć-o palmă pista obraz, și sa dusă
— uđe učitelj ljut, i ne pita ko je kriv, nego je svakom dečaku „pljus! pljus!” po jedan šamar preko obraza, i ode [Por.]


   FĻUȚAĬÁLĂ /fliuţăieală/ (i. ž.) — шамарање

* fi mĭarńik, kă kapiț așa o fļuțaĭală đi la mińe, đi muśi o sî-ț zbuare đi pi nas
— budu miran, jer ćeš tobiti takvo šamaranje od mene, da će ti sline leteti iz nosa [Por.]


   FĻÚȚĂ /fliuţe/ (i. ž.) — пљуска

* fi bun, să nu kapiț o fļuță đi la mińe
— budi dobar, da ne dobiješ jednu pljusku od mene [Por.]


   FOAMELÚK /foameluc/ (i. s.) — гладна година

* a puvestît aĭ batrîń kă kînd tună sîaśita mare, țîńe șapće ań una-ntruuna, șî dupa ĭa tună foameluku đi lumĭa nare alta-śe mînka, numa skuarță đi śaruoń
— pričali su stari, da kad nastupi velika suša, drži sedam godina neprekidno, za njom ide gladna godina kad ljudi nemaju drugi šta da jednu, nego samo cerovu koru [Por.]


   FOFÍK /fofic/ (i. s.) — праменак

* fofik ĭe atîta lînă kît puoț sî prinḑ ku triĭ źiaĭśće
— „fofik” je toliko vune koliko možeš da uhvatiš sa tri prsta

* a pus un fofik đi lînă la furkă, șî sa faśe maruasă, parke ĭe torkatuare mare
— stavila pramenak vune na preslicu, i digla nos kao da je neka velika predilja (Tanda)

* la skruafă ĭa trĭekut fofiku, nu-ĭ măĭ đi verît
— krmači je prošla „frka”, ne traži više vepra (Rudna Glava) [Por.]

* fofiku vińe o parĭake ku vuorba „kĭef”: or iĭ vińe fofiku, or iĭ kĭefu đi futaĭ, tot una țî
— reči „fofik” i „ćef” su par: il’ joj dođe „fofik”, ili joj „ćefne” da se jebe, isto ti je (Jasikovo) [GPek]

* i s-a înflat fofiku, ș-a pļekat în lumĭa albă dupa pulă
— (vulg.) natek’o joj je sikilj, pa je krenula u beli svet za kurcem (Blizna)

* pļuadă đi muĭarĭe: ĭuo, ḑîk, sî ma glumesk kîta ku ĭa, da ĭa miĭe să-ĭ manînk fofiku
— kurvetina od žene: ja reko’ da se malo našalim s njom, a ona meni da joj izjedem sikilj (Rudna Glava) [Por.]

* baba-ntr-o vrĭame a trait ku nuoĭ, numa odată ĭ-a veńit fofiku, șî sa-ntuors la feĭ-sa
— baba je jedno vreme živela kod nas, a onda ju je svladala želja, i vratila se ćerki (Topla) [Crn.]


   FOFÍKĂ /fofică/ (i. ž.) — хистеруша

* fusăĭ ku ĭa asară, ńiś în vis n-a fi krĭeḑut kă ĭe o fofikă întrĭagă, ma supsă, ma măśină ka muară, șî ma frînsă tuot
— bio sam s njom sinoć, ni u snu ne bih verovao da je ona jedna prava histeruša, isisala me je, samlela kao vodenica, i svog me polomila [GPek]


   FOFĬÁḐĂ /fofeze/ (i. ž.) — крило

* kînd sa faśe trăkăĭtuarĭa în luok să spomînće păsîrļi, măĭ întîń iĭ sa faśe vîrćańița ku doă fofĭaḑă
— kad se pravi trakalica u njivi da plaši ptice, prvo se pravi vrteška sa dva krila

* fofĭaḑîļi la trăkătuare-s pusă-n kostîș ka śuoiļi la muară, să prindă bataĭa vîntuluļ kum prind śuoiļi vîžuoĭu api đin butuońu muori
— krila trakalice postavljene se ukoso kao kašike na vodenici, da uhvate udar vetra kao što kašike hvataju mlaz vode iz vodeničnog bureta (Tanda) [Por.]

* dar așa fuost đe đemult, or ĭe bažuokură đe kurînd, nu șću, ama đe kînd mis ĭuo kopilandru, la nuoĭ fofĭaḑă sa ḑîśe șî la buḑîļi pižđi
— da li je tako bilo od davnina, ili je neka skorašnja šala, ne znam, ali otkako sam se ja zamomčio, kod nas se „fofjadza” kaže i za pičkine usmine (Topla) [Crn.]


   FOFOLUÁNKĂ /fofoloancă/ (i. ž.) — пичка

* đi źaba ći kinuĭ, ĭ-a pazîașće fofoluanka iĭ bińe, n-o dă la ńima
— uzalud se trudiš, ona čuva svoju pizdu dobro, ne daje je nikom

* muĭarĭa „fofoluankă” ĭe în alt fĭeļ „pizdoșćină”, kurvă
— žena „fofolonka” je drugim rečima „pizdurina”, kurva

* l-aļi batrîńe muĭerĭ nu sa ḑîs „fofoluankă”, numa l-aļi măĭ ćińire
— stare žene nisu nazivane „fofolonkama”, samo mlađe [GPek]

* baĭețîlor, țîńețî-va bińe, ăći vińe o fofoluankă mare pista vuoĭ
— momci, drž’te se dobro, ide na vas jedna dlakava pizdurina (Rudna Glava) [Por.]


   FOFOLUÓK /fofoloc/ (i. m.) — прамен

* a veńit la șîḑîtuare ku-n fofoluok đi lînă supt mînă
— došla je na sedeljku sa jednim smotuljokm vune pod rukom [Por.]


   FOÍȚĂ /foiţă/ (i. ž.) — листић

* am vaḑut la un muoș o karće, ĭel spuńe kî ĭe vro sfeta pisma, are ńișći foiță atîća đi supțîriśe đi sa vĭađe pin ĭaļe
— video sam kod jednoga starca neku knjigu, on kaže da je to nekakvo sveto pismo, ima neke listiće toliko tanušne da se provide [Por.]


   FOĬENFÍU /fonfiu/ (i. ž.) — винка

* ku foĭenfiu babiļi dăskîntă
— sa vinčicom babe vračaju [Zvizd]


   FOKUĻÉȚ /foculeţ/ (i. s.) — ватрица

* am adunat kîća krenguță ș-am fakut un fokuļeț, numa să nu-ngĭeț đi frig
— skupio sam malo grančica i naložio jednu vatricu, samo da se ne smrznem od hladnoće [Por.]


   FOMĬÁ /foma/ (gl.) — гладовати

* grĭeu a fuost puostu kînd a trăbuit fomĭa în vrĭamĭa đi kosît
— težak je bio post kada je trebalo gladovati u vreme kosidbe

* n-a fomit tuot nat đi vrĭamĭa đi rat
— nije gladovao svako za vreme rata [GPek]


   FONFĂÍ /fonfăi/ (gl.) — уњкати

* baba fonfîĭe kînd vrobĭașće, grĭeu o-nțaļeź śe ḑîśe; muoșu s-a-nvațat ku ĭa, șă iĭ duoĭ frumuos sa-nțaļieg
— baba unjka kad govori, teško je razumeš ša kaže; čiča se navikao na nju, i njih dvoje se lepo razumeju [Por.]


   FONFÍU /fonfiu/ (i. s.) — винка

* fonfiu ĭe fluare đin građină, ku fluorĭ vînîće șî ku frunḑă tare ka alu ĭađiră
— vinka je baštensko cveće, sa plavim cvetovima i tvrdim listovima kao kod bršljana

* țîn minće kă a fuost mult foĭonfiu pi lînga gard întraușa șkuoļi, da șî sa kînta un kînćik „Frunḑă vĭarđe, foĭonfiu”
— sećam se da je mnogo vinke bilo pored ograde školskog dvorišta, a i pevala se jedna pesma „Zelen listak od vinčice”. [Por.]


   FORFIKARÍȚĂ /foarfecăriţă/ (i. ž.) — фризерка

* feĭmĭa n-avrut să-nvĭață la șkuală, numa a gaćit șkuală skurtă đi forfikariță
— moja kćerka nije htela da uči školu, pa je završila kurs za frizerku [Por.]


   FRAȚẮSK /frățesk/ (prid.) — братски

* s-a-nvațat ku ažutuarĭa frațaskă, sîgnur nu măĭ puaće trai
— navikao je na bratsku pomoć, sam više ne može živeti

* la-ĭ batrîń furaluku a fuost lukru frațăsk
— kod starih, lopovluk je bio bratski posao

* luazîļi frațășć nu măĭ đizvîrḑîașće ńiś draku
— bratske mutljavine ni đavo ne raspetlja [Por.]


   FRAȚÎÁȘĆE /frătește/ (pril.) — братски

* ar fi bun fraćiļi să ći bată ka pi uom, da nu frațîașće, k-atunśa îț vo măĭ rămîńa vrun uos întrĭeg
— bilo bi dobro da te brat bije kao čoveka a ne bratski, jer bi ti tada neka koska ostala čitava

* a mințițo k-o țukă frațîașće, a fuost amînat kînd a-nțaļes kă minće ka kîńiļi
— slagao je da će je ljubiti bratski, bilo je kasno kad je shvatila da laže ko pas [Por.]


   FRAȚḮĬE /frăție/ (i. ž.) — братство

* frațîĭa ĭe adunatura frațîlor, alu ńam apruape, or alu prĭaćiń buń kare traĭesk ka frațî
— bratstvo je društvo braće, bliskih rođaka ili dobrih prijatelja koji žive kao braća

* ar fi bun tuota lumĭa să traĭaska într-o frațîĭe mare
— bilo bi lepo da svi ljudi žive u jednom velikim bratstvu

* (zdrav.) Să fiĭe frațîĭe păn la veśiĭe!
— Neka nam bratstvo traje do veka! [Por.]


   FRAȚÎĬUÓR /frățior/ (i. m.) — братић

* frațîĭuor ĭe fraćiļi al mik, kînd ăl pumeńim đin milă șî ku drag
— bratić je mlađi brat, kad ga pominjemo iz milošte i ljubavi [Por.]


   FRÁĆE /frate/ (i. m.) — брат

* fraće ĭe kopil voĭńiśesk, or đintr-o mumă or đintr-un tată
— brat je muško dete, ili od iste majke, ili istog oca

* fraće bun ĭe ăla kare ĭe naskut đin o mumă șî đin un tată
— rođeni brat je onaj koji je rođen od iste majke i istog oca

* fraće dăorat ĭe fraće numa đi pi mumă or đi pi tată
— polubrat je brat samo po majci, ili po ocu

* la fraći-ļa-l mare sa ḑiśe nană
— stariji brat se oslovljava sa bato

* (mag.) fraće đi kruśe
— pobratim [Por.]


   FRÁGĂ /frag/ (i. m.) — јагода, шумска

* kopiĭi primovara sa duk în padure, să kuļagă fraź, șî pănă kuļeg, bagă kîć-o fragă-n gură
— deca u proleće idu u šumu da beru jagode, i dok beru, stavljaju po neku jagodu u usta [Por.]


   FRÁSÎN /frasin/ (i. m.) — јасен

* ĭastă duauă fĭelurĭ đi frasîn, dupa kum ĭe mńieḑu: alb șî ruoșu, ama l-al ku mńeḑu ruoșu iĭ ḑîśem frasîn ńiegru
— ima dve vrste jasena, prema tome kakva je sredina stabla: beli i crveni, ali onaj sa crvenim središtem zovemo crni jasen

* frasînuĭe ļiemn žîlau, đin ĭel sa fakut dîržală đi kuasă
— jasen je žilavo drvo, od njega se pravila držalja za kosu

* blană đi frasîn
— daska od jasenovog drveta [Por.]


   FRÁŹIT /fraged/ (prid.) — свеж

* taĭarăm puorku, fusă kam batrîn, ama karńa nuĭe žîlao, numa baș fraźită, ku dulśață s-o manînś
— zaklali smo svinju, beše malo matora, ali meso nije žilavo, nego baš sveže, u slast da ga pojedeš

* nu lasa kopilu sî sa opinćiaskă ku lukru grĭeu, kî înga iĭ uasîļi fraźiće, șă puaće sî sa farîmĭe
— ne daj detetu da se napreže na teškom poslu, jer su mu koske još krte, i može da se povredi

* kovragu lu suarta-sta đe plotoźeńe așa ĭe đe fraźit, đi sa frînźe kum kîta ăl atîrń
— stablo ove sorte patlidžana toliko je krto da se lomi čim ga malo zakačiš [Por.]


   FRĂSÎŃÍȘ /frăsiniș/ (i. s.) — јасење

* luok unđe dîă numa frasîńi, sa kĭamă frăsîńiș
— mesto gde raste samo jasen, zove se jasenje [Por.]


   FREKÁ /freca/ (gl. p. ref.) — трљати

* nu freka atîta rufiļi, kă sa do rup đi tuot
— nemoj toliko trljati rublje, jer će se sasvim pocepati

* ma frekă daskîlu rîău pintru ś-am fuźit đi la șkuală
— ribao me je učitelj žestoko zbog toga što sam pobegao iz škole [Por.]


   FREKÁT /frecat/ (prid.) — истрљан

* blanuța-sta nuĭe frekată đestul, înga nuĭe ńiaćidă kum trîabe
— ova daščica nije dovoljno istrljana, još nije glatka kako treba [Por.]


   FREKATUÓR /frecător/ (i. m.) — трљач

* ĭară vrunđiva mi s-a pĭerdut frekatuorĭu, dakă no-l gasîăsk, o sî frĭek ku mîń-ļi guaļe păn’ ma ĭa draku
— opet mi se negde zagubio trljač, ako ga ne nađem, trljaću golim rukama do me ne odnese đavo

* ĭerĭa lume sarakă, kare mĭerźa đi la kasă la kasă ku o blană, șî frĭeka la kîńipă, skoća samînța pănă nu sa murĭaḑă kîńipa; ļa ḑîs frekatuorĭ
— behu siromašni ljudi, koji iđaše od kuće do kuće sa jednom daskom, i trljaše konoplju, odvajaše seme pre potapanja; zvali su ih „trljači” (Jasikovo) [GPek]


   FREKATÚRĂ /frecătură/ (i. ž.) — трљање

* țuala s-a imat, du-će ku ĭa la śuśur, șî dăĭ o frekatură bună
— odelo se isprljalo, odnesi ga na točur i udri mu jedno dobro trljanje

* sa vĭeđa pi fag o frekatură adînkă, krĭed kă vrun puork sîrbaćik a trĭekut pĭ-aśiĭa, pî s-a frekat
— vidi se duboka trljotina na bukvi, verujem da je neka divlja svinja tuda prolazila, pa se češala [Por.]


   FRENGÁU /frengau/ (prid.) — френгав

* țîn minće, am fuost mik kînd a veńit la muma o babă fara nas; kînd sa dus, am întrabat pi muma đi śe baba-ĭa n-are nas, muma mĭ-a spus kî ĭe baba frengauă, șî đ-aĭa ĭ-a pikat nasu
— pamtim, bio sam mali kad je kod majke došla jedna baba bez nosa; kada je otišla, pitao sam majku zašto baba nema nos, majka mi je rekla da je baba frengava, i da joj je zato otpao nos [Por.]


   FRENGÍĬE /frenghie/ (i. ž.) — вренгија

* am o frengiĭe, numa ĭe skurtă, nu faśe trĭaba
— imam vrengiju, ali je kratka, ne vrši posao [Por.]


   MN. FRÍGURĬ /frig/ (pril.) — хладноћа

* afară ĭe frig mare
— napolju je velika hladnoća

* a murit đi frig, a-ngețat în zapadă
— umro od hladnoće, smrznuo se u snegu

* l-al kare ĭe raśit, iĭ frig șî kînd ĭe kald
— onome ko je prehlađen, hladno je i kada je toplo

* (komp.) frig, măĭ frig, șî măĭ frig
— hladno, hladnije, najhladnije [Por.]


   FRIGÁRE /frigare/ (i. ž.) — ражањ

* frigarĭa ĭe o pražînă đi ļiemn tare, kurațată đi skuarță șî askuțîtă la vîr, șî ku mîńiĭu la kuadă, kare ușurĭaḑă învîrćitu
— ražanj je motka od tvrdog drveta, očišćena od kore i zašiljena na vrhu, sa drškom na kraju, koja olakšava okretanje

* pi frigare s-a fript purśelu, mńelu șî ĭedu; aĭa karńe a fuost măĭ dulśe
— na ražnju se peklo prase, jagnje ili jare; takvo meso je najslađe

* astîḑ ĭe frigarĭa fakută đi fĭer, șî o-nvîrćiașće motoru la struĭe
— danas je ražanj napravljen od metala, a okreće ga motor na struju [Por.]


   FRÍGURĬ /friguri/ (i. ž.) — грозница

* a raśit rău, șî sa pus frigur-ļi pi ĭel: numa sa vaĭtă k-ăĭ frig, iĭ trămură đințî-n gură, ăl trîaśe apa, are fuok mare
— jako se prehgladio, dobio je groznicu: samo kuka da mu je hladno, cvokoće, znoji se i ima visoku temperaturu [Por.]


   FRIGURUÓS /friguros/ (prid.) — зимогрожљив

* kînd m-aș însura pĭ-adauară, numa m-aș uĭta muĭarĭa-ĭa să nu fiĭe friguruasă kum mi ĭe asta đ-akuma
— kada bih se ponovo ženio, samo bih gledao da ta žena ne bude zimogrožljiva kao što mi je ova sadašnja

* tuot ĭe bun în kasa noă, numa ĭe soba mare friguruasă, kată să faś fuok una într-una
— sve je dobro u novoj kući, samo je dnevna soba hladnjikava, traži da ložiš vatru neprekidno [Por.]


   FRÍKĂ /frică/ (i. ž.) — страх

* s-a pus frika pi mińe
— spopao me je strah

* frikă mare
— veliki strah

* s-a skuturat đi frika kînd a trĭekut odată nuapća pi lînga morminț, șî đ-atunśa ńiś ḑîua nu trĭaśe pi akolo
— potres’o se od straha kada je jednom noću prošao pored groblja, i otada nji danju ne prolazi tuda [Por.]


   FRIKUÓS /fricos/ (prid.) — страшан

* tare frikuos m-am ćemut đi moruoń
— strašno mnogo sam se plašio vampira

* kînd ma uĭt đin kļanț în vaļe: atîta ĭe đi fikuos, đi fiorļi ma ĭau
— kad pogledam sa litice na dole, toliko je strašno da me jeza hvata [Por.]


   FRÍPT /fript/ (prid.) — печен

* purśelu ĭe fript bun, da ĭedu nu
— prase je dobro pečeno, a jare nije

* fript, ńidofript
— pečen, nedopečen

* ļipiĭa friptă la suare
— lepinja pečena na suncu [Por.]


   FRIPTÚRĂ /friptură/ (i. ž.) — печење

* đimult la nuntă guoșći a dus friptură đi la kasă
— nekada su na svadbu gosti donosili pečenje od kuće

* mis satul đi ḑămuriĭ, visăḑ kî manînk friptură đi pi frigare
— sit sam čorbuljaga, sanjam da jedem pečenje sa ražnja [Por.]


   FRÍŹE /frige/ (gl. p. ref.) — пећи

* mńelu pi frigare măĭ bun ăl frig pi karbuń đi prun
— jagnje na ražnju najbolje pečem na žaru od šljive

* ćińerișu sa friźe la suare kînd sa duśe la rîu sî sa skalđe, da kînd lukră, fuźe đi suare ka đi draku
— mladež se peče na suncu, kad odlazi na reku da se kupa, a kad radi, beži od sunca kao od đavola

* uoțî a fript lumĭa la fuok, numa să skuată đi la iĭ unđe a pitulat puoļi
— hajduci su ljude pekli na vatri, samo da im odaju gde su sakrili zlatnike [Por.]


   FRḮMBĬE /frâmbie/ (i. ž.) — упртач

* frîmbĭe ĭе ļegatura la trastă, ku kare sa duśe trasta prăsta umăr
— uprtač je uzica na torbi, kojom se torba nosi preko ramena

* mi s-a rupt frîmbĭa la trastă, șî trasta mĭ-a pikat dă pră umăr
— pokidala se uzica na torbi, i torba mi je spala sa ramena [Mlava]

* frîmbĭa ĭe masura đi țasut, sa ĭa dupa lunźimĭa lu rîșkituorĭ
— „frmbja” je mera za tkanje, uzima se prema dužini motovila (Rudna Glava) [Por.]

* mi sa-m pare kî ĭe frîmbĭa la nuoĭ vro sfuară
— čini mi se da je kod nas "frmbja" neki konopac (Plavna) [Pad.]


   FRÎMÎNTÁ /frământa/ (gl. p.) — месити

* koaža đi malaĭ ĭe tare șî gruasă, nu sa framîntă ļesńe, d-aș vrĭa sî fak kîta „pufă” đin ĭa
— projina kora je tvrda i debela, ne mrvi se lako, a hteo bih da napravim malo „pufe” od nje

* numa sî nu kadă în mîńiļi lu tatî-su, k-ăĭ framîntă uasîļi ku bataĭa
— samo da ne padne u očeve ruke, jer će mu samleti kosti batinama [Por.]


   FRÎMÎNTÁRE /frământare/ (i. ž.) — мешење

* dăĭ o frîmîntare rîapiđe la aluvato-la șî bagăl în śirińe, kopiĭi sînt tare flomînḑ șî nu puot să așćiaće mult
— udri jedno brzo mešenje tom testu i turi ga pod crepulju, deca su jako gladna i ne mogu dugo da čekaju [Por.]


   FRÎMÎNTÁT /frământat/ (prid.) — мешен

* pîńa ĭe bună kînd ĭe aluvatu frîmîntat bińe
— hleb je dobar kada je testo dobro izmešeno

* am lukrat tuata nuapća, ș-akuma mis atita đi frîmîntat đi nu puot sta în piśuare
— radio sam celu noć, i sada sam tako slomljen da ne mogu stajati na nogama

* sînt frîmîntat parke ma mîśinat muara
— slomljen sam kao da me je mlela vodenica [Por.]


   FRÎMÎNTATÚRĂ /frământătură/ (i. ž.) — мешење

* grĭa ĭe frîmîntatura aluvatuluĭ đi muĭarĭe ļenuasă
— teško je mešenje testa za lenju ženu [Por.]


  FRÎNT /frânt/ (prid.) — поломљен

* la mînat gazda să lukrĭe ku mîna frîntă
— terao ga je gazda da radi sa slomljenom rukom

* a kaḑut đin ļiemn, șî a ramas uloźit ku osu spinărĭ frînt
— pao je sa drveta, i ostao je šlogiran sa polomljenom kičmom

* slabuț ĭe, saraku, vińe đi la lukru tuot frînt
— slabašan je, jadničak, dolazi sa posla sav slomljen

* la lasat fata, șî ĭel pațîașće ku ińima frîntă
— ostavila ga je devojka, i on pati slomljenog srca [Por.]


   FRÎNTUÁRE /frântoare/ (i. ž.) — ломљава

* traĭu lumi pi śuakă numa ĭe o frîntuare mare
— život ljudi na planini samo je jedna lomljavina golema [Por.]


   FRÎNTÚRĂ /frântură/ (i. ž.) — прелом

* a frînt mîna șî ku frîntura-ĭa nu s-a dus la dupturĭ, șî ĭ-a ramas mîna sakă
— polomio je ruku i sa tim prelomom nije otišao lekaru, pa mu je ruka ostala kljasta

* are frîntură đeșkisă la piśuor
— ima otvoreni prelom noge

* sa vaĭtă kă n-are kuasă bună, śkă, are numa o frîntură
— žali se da nema dobru kosu, veli, ima samo neki krnjak [Por.]


   FRḮNŹE /frânge/ (gl. p. ref.) — ломити

* atîta a rođit puomi anu-sta, đi sa frîng înkarkaț ku puame
— toliko su voćke rodile ove godine, da se lome pretovarene plodovima

* a dat ku kuasa în bușćan, ș-a frînto đin kalkîń
— zakačio kosom panj, i polimio je u kolenu

* la frînt đi bataĭe
— plomio ga je od batina

* a frînt držaļa la sakurĭe
— slomio je držalje na sekiri [Por.]


   FRÎNȚUÁŃE /frontoane/ (i. ž.) — забат

* la frunțuańa kîășî sa lasă duauă gîăurĭ în patru kuolțurĭ, or una înkruśată, pi kare sa rasuflă puodu
— na zabatu se ostavljaju dve četvrtaste rupe, ili jedna u obliku krsta, kroz koje se tavan provetrava [Por.]


   FRḮU /frâu/ (i. s.) — узда

* kalu are frîu, vaka are kapăstru
— konj ima uzde, a krava ular

* frîu ĭe fakut đin kurîaļe kare sa pun la kal în kap
— uzde su napravljene od kaiševa koje se stavljaju konju na glavu

* la kal în gură sa puńe zabala, kare are la kîpatîńe alke, đi kare sînt ļegaće uzgińiļi
— konju u usta stavlja se žvala, koja ima alkice sa strane, za koje se vezuju dizgine

* kalu sa arańiașće đintr-un kes ku zuob, kare sa kĭamă zobară
— konj se hrani iz jedne kese sa zobom, koja se zove zobnica [Por.]


   FRĬÉNGA /frenție/ (i. ž.) — френга

* frĭenga ĭe buală ibomńiśiaskă; đi buala-ĭa la muĭerĭ a pikat nasu
— frenga je ljubavnička bolest; od te bolesti ženama su otpadao nos [Por.]


   FRUMOȘÁȚĂ /frumuseţe/ (pril.) — лепота

* đi frumoșața iĭ mi sa-nvîrćiașće-n kap
— od njene lepote vrti mi se u glavi

* kînd faś zakuańe đi pomană, puń pi ĭaļe frumoșîățurĭ kum am învațat đi la babiļi-nuaștre
— kada mesiš „zakončiće” za daću, stavljaš na njih ukrase kakve smo naučili od naših baba c. (za društvo) mir, napredak, sreća

* paśe-n țară, traĭ fara raturĭ: frumoșața lumi
— mir u zemlji, život bez ratova: divota jedna d. (psih.) divljenje, ushićenje

* mare frumoșață ĭe kă vorbarĭu nuostru ažuns la doa miĭe đi vuorbe numa la ḑîaśe-unsprîaśe sluove
— velika je divota da je naš rečnik stigao do dvehiljade reči, i to na svega deset-jedanaest slova

* Frumoșață!
— (iron.) Lepota! [Por.]


   FRUMUÓS /frumos/ (prid.) — леп

* fata mare ĭe frumuasă, a mîžlośină ĭe măĭ frumuasă đi kît ĭa, da a mikă șî măĭ frumuasă, kî ĭe măĭ frumuasă đi kît ĭaļe amîndoă, da asta śe are numa șapće ań, mi sa-m pare k-o sî fiĭe măĭ frumuasă pista tuoț
— starija ćerka je lepa, srednja lepša od nje, najmlađa je najlepša, jer je lepša od obe, ali ova koja ima samo sedam godina, čini mi se biće najlepša od svih

* am avut un kuțît ku plasîaļe frumuasă, adîns înfrumoșaće pi plaku mĭeu, ama mi l-a furat
— imao sam jedan nož sa lepim kanijama, posebno ukrašenim po mom ukusu, ali su mi ga ukrali c. (za posao) dobro, kvalitetno i stručno urađen posao

* ma duk la un barbarĭ sî ma ratungă, k-am uḑît kă tunźe frumuos
— idem kod jednog brice da me podšiša, jer sam čuo da lepo šiša d. (za vreme) lepo, vedro vreme

* sa razbună, o sî fiĭe ḑîua frumuasă
— razvedrilo se, biće lep dan

* mi sa-m pare kî ĭerńiļi a fuost măĭ frumuasă în kopilariĭa-mĭa, đi kît śe sînt akuma
— čini mi se da su zime bile lepše u mom detinjstvu, nego što su sada e. (za osećanja) lepo, prijatno, milo, drago, slatko

* mult mi frumuos kînd ma ginđiesk la ĭa, kînd îm dîă-n gînd kît ĭe đi dulśe șî frumuos țukatu ku ĭa, ma topĭesk tuot
— mnogo mi je lepo kad mislim na nju, kad se setim koliko je slatko i lepo ljubljenje sa njom, sav se istopim

* (komp.) tare frumuos
— jako lepo

* mult frumuos
— mnogo lepo [Por.]


   FRÚNĆE /fruncea/ (i. ž.) — чело

* frunća ĭe la uom parća kapuluĭ đi-nainće, đisupra đi uokĭ
— čelo je kod čoveka prednji deo glave, iznad očiju

* kasa ĭe ku frunća întuarsă kîtra drum
— kuća je čeonom stranom okrenuta ka putu

* Frunća Șășki
— (top.) (dosl.) „Čelo Šaške”, čeona strana brda iznad reke Šaške, okrenut ka istoku (zaseok Blizna, Rudna Glava) [Por.]


   FRUNḐÁRĬ /frunzar/ (i. s.) — лисник

* frunḑarĭu ĭe un fĭeļ đi klańe, grîmađită đin krĭanźe ku frunḑă, dîrîmaće đi pi ļiamńe, kare sa pazîașće să fiĭe ĭernaćik đi viće
— lisnik je jedna vrsta plasta, sadenutog od grana sa lišćem, okresanih sa drveća, koji se čuva kao zimnica za stoku

* la nuoĭ frunḑarĭu sa faśe đin frunḑă đi gorun, śaruoń șî fag, kî aļa ļiamne măĭ mult ĭastă
— kod nas se lisnik pravi od lišća hrasta, cera i bukve, jer toga drveća najviše ima [Por.]


   FRÚNḐĂ /frunză/ (i. ž.) — лист

* tuata buĭađa are frunḑ
— svaka biljka ima lišće

* frunḑă vĭarđe
— zelen list

* frunḑă uskată
— suvi list

* tuamna frunḑa pikă đin ļiemn
— ujesen lišće opada s drveća

* frunḑa a-ngălbińit
— lišće je požutelo [Por.]


   FRUNḐUĻÍȚĂ /frunzuliţă/ (i. ž.) — листић

* fluarĭa a rîsarit, ș-a slubaḑît frunḑuļița, ginđesk kî o sî sa prindă
— cvet je iznikao i pustio listić, mislim da će se primiti [Por.]


   FRUNTÁȘ /fruntaș/ (i. m.) — челник

* rumîńi ńiśkînd n-avut ńiskaĭ fruntaș a luor kare ar fi đi vro trĭabă sî sa pumeńiaskă
— Vlasi nikad nisu imali neke svoje vođe, koje bi bile vredne pomena

* fruntașî ar trăbuĭa să mĭargă înainća lumi, să-ĭ puarće kîtra bunataće đi tuoț
— rukovodstvo bi trebalo da ide ispred naroda, da ga vodi ka opštem dobru [Por.]


   FRUȘTÚK /fruștuk/ (i. s.) — доручак

* vuorba fruștuk ĭe nuauă, a duso saćańi kare a fuost prinș la lukru, kă numa la lukru a kîpatat ođină đi fruștuk
— reč fruštuk je nova, doneli su je seljaci koji su bili zaposleni, jer samo na poslu se dobijala pauza za doručak

* aĭ nuoștri aĭ batrîń mînkarĭa a đintîń đimińața n-a kĭemat fruștuk, numa prînḑîșuor
— našti stari prvi jutarnji obrok nisu zvali fruštuk, nego ručkić [Por.]


   FRUȘTUKUÍ /fruștuca/ (gl. p.) — доручковати

* vrĭamĭa đi fruștuk, trăbe să fruștukuim măĭ îndată, kă murim đi fuame, da iĭ puaće kă a fruștukuit șă nu ļi sa pasă
— vreme je doručku, treba da doručkujemo što pre, jer ćemo umreti od gladi, a oni su možda doručkovali pa ih nije briga [Por.]


   FUÁĬE /foaie/ (i. ž.) — лист

* fuaĭe đi kukuruḑ
— list kukuruza

* s-a rupt duauă fuoĭ đin karće
— pocepale su se dve stranice knjige

* am întuors fuaĭa, ș-akuma sînt alt uom
— okrenuo sam list, i sada sam drugi čovek [Por.]


   FUÁĻE /foale/ (i. ž.) — мешина

* fuaļe đi apă
— mešina za vodu

* fuaļe în karĭe pakurari a dus fańina
— mešina u kojoj su čobani nosili brašno

* fuaļe la karîăbĭ
— mešina na gajdama

* fuaļe đi fuok la kaminu đi lukrat la fĭer
— mehovi za kovačku vatru [Crn.]

* s-a umflat fuaļiļi
— naduo se stomak [Por.]

* ļikitău astrukă muĭera dă la fuaļe pănă la źenunkĭ
— kecelja pokriva ženu od stomaka do kolena (Rečica) [Stig]


   FUÁME /foame/ (i. ž.) — глад

* mare ĭe fuamĭa la-l sarak
— velika je glad u siromaha

* muor đi fuame
— umirem od gladi [Por.]


   FUÁRFIKĂ /foarfecă/ (i. ž.) — маказе

* ku fuarfiśiļi s-a tuns uoiļi, da șî uamińi
— makazama su se strizale ovce, a i šišali ljudi

* fuarfiśiļi aĭ nuoștri a kumparat đi la țîgań
— makaze su naši kupovali od Cigana

* fuarfiś đi taĭat la pļek
— makaze sa sečenje lima

* fuarfiś đi taĭat la viĭe
— makaze za rezanje vinograda

* fuarfiś đi kusut
— šivaće makaze

* fuarfiśiļi au duauă masîaļe, șî la una îĭ sa ḑîśe fuarfikă
— makaze imaju dva sečiva, i jedno zovemo „fuarfika”

* dîăm o parĭake đe fuarfiś
— daj mi jedan par makaza (Tanda) [Por.]


   FÚĆE /fute/ (gl. p. ref.) — јебати

* futuĭ nakazu-n kur
— ’bem ti muku u dupe

* fuće kît puoț, kînd nu măĭ puoț, atîrnă-ț pula-n kuń, șî taś
— jebi kol’ko možeš, kad više ne možeš, okači kurac o klin, i ćuti [Por.]


   FUĆÉLKĂ /futelcă/ (i. ž.) — јебуља

* fućelkă ĭe muĭere fućeluasă, iĭ skapîră pula đin uokĭ, da ĭa sa faśe sumĭarńikă
— jebulja je žena jebežljiva, seva joj kurac iz očiju, a ona se pravi nevina [GPek]


   FUĆERÍĬE /futerie/ (i. ž.) — јебачина

* nu mi sa pasă đi fućeriĭiļi luor, kare pi kare fuće trĭaba luor
— ne zanimaju me njihove jebačine, ko koga jebe, njihova je stvar [Por.]


   FUĆÉRĬE /futere/ (i. ž.) — јебаштво

* slab ĭe la fućerĭe
— slab je u jebaštvu [Por.]


   FUĆEVḮNT /futevânt/ (i. m.) — јебиветар

* fată ka ḑîna, da s-a mîritat dupa un fućevînt đin oraș, numa sî skîape đi la sapă
— devojka k’o vila, a udala se za nekog jebivetra iz grada, samo da utekne od motike [Por.]


   FUĆIĆUÓS /futetos/ (prid.) — јебуљав

* a dus o pļuadă đin lumĭa albă, o ĭapă fućićuasă fara parĭake în aritu nuostru
— doveo je jednu uspaljenicu iz belog sveta, jednu kobilu jebuljavu bez para u našem kraju [Por.]


   FUDUĻÍ (gl. p. ref.) ● v. făduļi [Por.]

   FÚFĂ /fufă/ (i. ž.) — фуфица

* ĭera muĭare la luok, akuma s-a fakut așa o fufă đi n-aĭ trĭabă ku ĭa
— beše žena na mestu, sada je postala takva fufica da nemaš posla s njom

* nu ći lasa-n ĭel, kî ĭe o fufă đi uom
— ne oslanjaj se na njega (=ne veruj mu), jer je prevrtljivac [Por.]


   FUFUĻÍKĂ /cipcină/ (i. ž.) — типац

* ĭarba fufuļikă a dat pin padurĭ șî pi kîrșuaće, șî uoĭļi a paskuto numa pănă a fost vĭarđe, kă dupa śe s-a uskat n-a măĭ fost đi ńimika
— tipac je rastao po šumama ili ostenjacima, i ovce su ga pasle samo dok je bio zelen, jer kad bi se osušio, nije više bio ni za šta [Por.]


   FUFUĻÍŚE /cipcină/ (i. ž.) — типац

* fufuļiśe ĭe numiļi adoĭļa lu un fĭeļ đi ĭarbă kare o kĭamă ćipșînă
— „fufuljiče” je drugi naziv za jednu vrstu trave koja se zove „ćipšina” (tupac) [Crn.]


   FÚGA /fuga/ (pril.) — хитро

* ț-a kriśit muma să viń fuga pănă la ĭa
— poručila ti je majka da hitro dođeš do nje

* (u izr.) într-o fuga
— na brzaka; u jednom dahu

* kosîtuorĭ bun șî vrĭańik, puaće să kosaskă kîmpuțo-la đi pi fuga
— dobar i vredan kosac može da pokosi tu livadicu o čas [Por.]


   FUGARÍ /fugări/ (gl.) — јурити

* nu fugari mîțu dăn kasă dăźaba
— ne juri mačku iz kuće zabadava [Stig]


   FUGARÍĬE /fugarire/ (i. ž.) — бежанија

* đi vrĭamĭa đi rat a fuost fugariĭe mare în tuaće părțîļi
— za vreme rata bilo je bežanije na sve strane [Por.]


   FUGÁRĬ /fugar/ (i. m.) — бегунац

* fugarĭ đi puoćiră
— begunac pred poterom

* a fuost fugarĭ đi vrĭamĭa đi namț
— bio je izbeglica za vreme nemačke okupacije

* fugarĭ đin vuoĭskă
— dezerter iz vojske [Crn.]


   FUGÁRŃIȚĂ /fugarniţă ?/ (i. ž.) — побегуља

* fugarńiță ĭe muĭarĭa kare a fuźit đi la uom șî s-a dus la altu, or s-a întuors la mumî-sa
— pobegulja je žena koja je odbegla od muža i otišla drugom, ili se vratila majci [Por.]


   FÚGĂ /fugă/ (i. ž.) — бег

* a dat fuga đi frikă kă-l prind
— udario u beg od straha da će ga uhvatiti

* kînd auḑît kîńi kî latră, s-a pus pi fugă, șî ĭel, șî fîrtatî-su
— kad su začuli pse, uhvatili tutanj i on, i njegov kompanjon [Por.]


   FUĬUÁGĂ /fuioagă/ (pril.) — вијугаво

* sa ḑîśe đi śuava kî mĭarźe fuĭuagă kînd sa țîńe șîr, da nu mĭerg đirĭept, numa înkolo-nkolo
— kaže se da se nešto kreće vijugavo kad se drži red, ali se ne ide pravo, nego tamo-amo

* stîna, kînd sîmće sanuńa, or kînd satulă traźe la apă, aļargă fuĭuagă
— stado ovaca, kad oseti slanište, ili kada sito juri na pojilo, juri navrat-nanos

* pîrdańiśiļi đi furńiś, ăm tună-n kasă fuĭoruagă
— prokleti mravi, ulaze mi u kuću u koloni [Por.]


   FUĬUÓR /fuior/ (i. s.) — повесмо

* fuĭuor ĭe aĭa śe sa kapîtă kînd sa traźe kîńipa pin drîgļiaće, șî ĭe sprimit đi tuors
— povesmo je ono što se dobija kada se konoplja provuče kroz grebenm i spremno je za predenje

* fuĭuor đi lînă
— vuneni konac

* fumu mĭarźe fuĭuor pi kuoș
— tanak stub dima izlazi kroz odžak

* la muĭare smolao mĭerg paduki fuĭuor pista frunće
— smolavoj ženi vaške idu u stroju preko čela

* kînd zmău a zburat pista śierĭ, dupa ĭel s-a tras fuĭuor đi skinćiĭ
— kada je zmaj leteo preko neba, iza njega se vukao mlaz iskrica

* fuĭuor sa poļikrĭaḑă uomu kare ĭe nalt șî supțîrĭe
— „fujor” se kao nadimak daje čoveku koji je visok i mršav

* đin poļikră fuĭuor, ĭasă prezimiļi rumĭńesk sîrbizat Fuĭorić or Fuĭuorović
— od nadimka „fujor” (povesmo) nastaje posrbljeno vlaško prezime Fujorić ili Fujorović [Por.]


   MN. FÚLGURĬ /fulg/ (i. s.) — суснежица

* vińe un fulg đi zapadă, akuș sa puńe să ńingă
— dolazi talas susnežice, uskoro će početi da pada sneg [Por.]


   FULGUÍ /fulgui/ (gl. p.) — провејавати

* fulguie flotaśi, ńinźe rar
— provejava susnežica, pada redak sneg [Por.]


   FÚLŹER /fulger/ (i. m.) — муња

* sa văḑu đinoarļea un fulźer, fulźeră la răsărit
— videla se malopre jedna munja, sevnula je na istoku [Crn.]


   FULŹERÁ (gl. p.) ● v. sfulđira [Crn.]

   MN. FÚMURĬ /fum/ (i. ž.) — дим

* fumu sa faśe đin vro arsură
— dim nastaje iz nekog sagorevanja

* ĭastă la kasă śińiva, kă mĭarźe fumu pi kuoș
— ima nekog kod kuće, jer izlazi dim kroz odžak

* dăm șî miĭe, să trag un fum đin lulă
— daj i meni da povučem jedan dim iz lule

* fum alb, fum ńiegru
— beli dim, crni dim

* mînă karuța ku kaĭ, đi fumu sa rađikă dupa iĭ
— tera čeze sa konjima da se prašina diže za njima [Por.]


   FUMÁ /fuma/ (gl. p.) — пушити

* am fumat într-o vrĭame, pănă a fuost tutunuĭepćin, pĭe urmă m-am lasat
— pušio sam jedno vreme, dok je duvan bio jeftin, posle sam batalio [Por.]


   FUMARÍĬE /fumărie/ (i. ž.) — димчина

* tutuńesk tuoț ka turśi, sa umplu suoba đi fumariĭe đi nu puoț să sifļi
— puše svi kao Turci, napuni se soba dimčine da ne možeš da dišeš [Por.]


   FUMĂRÍKĂ /fumărică/ (i. ž.) — димњача

* fumărika ĭe buĭađe ku fluare bilovinkă, kare are vîr ka kînd ĭe afumat
— dimnjača je biljka sa ljubičastim cvetom, koji ima vrh kao da je zadimljen [Por.]


   FUMURÍU /fumuriu/ (prid.) — пепељав

* fumuriu a ḑîs babiļi đi śeva śi ĭe sur, ka śanușa
— pepeljavo su nazivale babe nešto što je sivo, kao pepeo [Por.]


  FUND /fund/ (i. m.) — дно

* fundu uaļi
— dno lonca

* s-a prins đi fund
— o jelu: zagorelo jelo, uhvatilo se za dno posude

* puńe fundu pi kuafă, sî nu piśe luomurĭ în apă
— poklopi kofu, da ne padne trunje u vodu

* pîńa sa plumađiașće pi fund, șî ku ĭel sa bagă-n koptuorĭ
— hleb se mesi na loparu, i njime se unosi u pećnicu

* vrîžîtuarĭa dă ku bobiļi pi fund
— vračara baca zrna na loparu

* s-a karat pi gĭață pi kur, ș-a rupt śuariśi la fund
— klizao se na ledu na zadnjici, pa je pocepao pantalone na turu

* fundu boruźi, ogașuluĭ, rîuluĭ
— dno dubodoline, potoka, reke

* a kaḑut la fund, ńima nu-l măĭ fuarmîĭe đi ńimika
— pao je na dno, niko ga više ne ferma ni za šta

* ku atîta pakaće, ńiś la fundu ĭaduluĭ n-o sî fiĭe luok đi ĭel
— sa tolikim gresima, ni na dnu pakla neće biti mesta za njega [Por.]


   FUNDAMĬÉNT /fundament/ (i. s.) — темељ

* kasa mare, da fundamĭentu skund, n-o sî fiĭe bun
— velika kuća, a plitak temelj, neće biti dobro

* a triĭļa ḑî sapăm la fundamĭentu kășî, șî înga nuĭe gata
— treći dan kopamo temelj kuće, i još nije gotov [Por.]


   FUNDUÁŃE /fundoaie/ (i. ž.) — дубодолина

* s-a dus ku vićiļi la funduańe, nu vińe îndată
— otišao je sa stokom u dubodolinu, neće doći skoro

* Funduańe, kotunu Gorńeńi, vaļe adînkă, lungă șă înkisă întra kîrșuaće, la otar întra Gorńana șî Buśa
— Dubodolina, zaselak Gornjane, duboka i dugačka kotlina, zatvorena kršem, na međi između Gornjana i Bučja [Por.]


   FÚŃE /funie/ (i. ž.) — штранга

* fuńe ĭe sfuară skurtă la kapăstru, ku kare sa puartă vaka
— štranga je kratko uže na ularu, kojim se vodi krava

* fuńe đi ļegat snuopi s-a fakut đin paĭe đi ovăsk
— uže za vezivanje snopova pravila se od ovsene slame (Tanda)

* țîńe muĭarĭa strîns đi fuńe, las-o ku fuńa skurtă, să fiĭe kuminće, să nu sa zburđaḑă, șî sî sa dukă la altu
— drži ženu čvrsto na užetu, daj joj kratak povodac da bude krotka, da se ne pomami i ode kod drugoga [Por.]


   FUŃÍŹINĂ /funingine/ (i. ž.) — чађ

* fuńiźina sa faśe pi kuoș or pi ćunk
— čađ se hvata na dimnjaku, ili čunku

* fuńiźină muĭeriļi a pus în śară topită, șă đin mistakatura-ĭa a luvat ku konđeĭu ș-ankonđeĭat uauļi đi pașć
— čađ su žene stavljale u rastopljeni vosak, i iz te mešavine uizimale kondeljom i šarale uskršnja jaja [Por.]


   FUŃIŹINUÓS /funinginos/ (prid.) — чађав

* ćistîră kuoșu, șî pļekară fuńiźinuoș ka draśi, kă n-au unđe sî sa spĭaļe
— čistili su odžak, i pođoše čađavi ko đavoli, jer nemaju gde da se operu [Por.]


   FUÓK /foc/ (i. s.) — ватра

* sa aprins fuoku
— vatra se upalila

* fuoku arđe ku bîlbataĭe
— vatra gori plamenom

* fuok tare
— jaka vatra

* ațîțîĭatu fuokuluĭ
— džaranje vatre

* fuok stîns
— ugašena vatra

* fuok putoļit
— potuljena vatra

* vatra fuokuluĭ
— ognjište, ložište; kamin

* kopilu a raśit, ș-a kîpatat fuok
— dete se prehladilo, i dobilo temperaturu

* arđe suariļi đi friźe, atîta ĭe fuok đi tare afară đi puoț sî friź pîńa pi pĭatră
— gori sunce pa prži, tolika je sparina napilju da možeš hleba da ispečeš na kamenu I

* a tras fuok đin tun
— opalili plotun iz topa [Por.]


   FUÓLŚA /foltea/ (i. m.) — трбоња

* đemult rar a fuost fuolśe pin sat, kă s-a lukrat mult, da mînkarĭa a fuost slabă
— nekada je bilo malo trbonja po selu, jer se radilo mnogo, a hrana je bila slaba [Por.]


   FUÓNF /fonf/ (prid.) — безуб

* dĭeda a trait o sută đi ań, ș-a murit ku tuoț đințî-n kap, d-akuma lumĭa ćinără ramîńe fuanfă
— deda je živeo sto godina, i umro je sa svim zubima u glavi, a danas mladi ljudi ostaju bezubi

* șćirb măĭ are vrun đinće, da fuonfu n-are ńiś unu
— krezub i ima neki zub, a bezub nema nijedan [Por.]


   FURÁ /fura/ (gl. p. ref.) — красти

* a veńit uoțî, șî mĭ-a furat tuot đin kasă
— došli su lopovi, i ukrali mi sve iz kuće

* fă tuot, numa nu fura, kă furaluku ĭe măĭ urîtă trĭaba-n lume
— čini sve, samo nemoj krasti, jer je krađa najružnija stvar na svetu

* ĭa furat suarļi uoki, ș-a dat ku karu-n ļiemn
— sunce ga je zaslepelo, i udario je kolima u drvo

* mare oțoman, ći fură la uokĭ
— velika lopovčina, krade te na oči

* a fuost ustańit, și la furat suomnu
— bio je umoran i uhvatio (=ukrao) ga san [Por.]


   FURALÚK /furăluc/ (i. s.) — лоповлук

* s-a învațat la furaluk, șă ńima nu sa vaĭtă
— navikli na lopovluk, pa se niko ne žali

* furaluk mare
— veliki lopovluk

* iĭ traĭesk đin furaluk
— oni žive od lopovluka [Por.]


   FURATUÓR /furător/ (prid.) — крадљивац

* ku kare a kreskut, nu ma mir kî ĭe furatuorĭ đ-aĭ aļieș
— sa kim je odras’o, ne čudi me što je vrstan kradljivac [Por.]


   FURATÚRĂ /furătură/ (i. ž.) — крађа

* pi nuoĭ ń-a-nvațat parințî să nu ńi lasăm la furatură, k-aĭa ĭe, pi lînga minśună, măĭ urît lukru pi lume
— nas su učili roditelji da se ne upuštamo u krađu, jer je to, pored laži, najružnija stvar na svetu [Por.]


   FURČÉRĬ (mn. furčere) [akc. furčerĭ ] (i. s.) ● v. furkuoń [Kmp.]

   FURGASḮ /furgăsi/ (gl.) — крађомнаћи

* ĭel ĭe uom tare vikļan, puaće să-ț furgasîaskă śe guod vrĭeĭ, șî lapće đi pasîrĭe dakă-ț trîabe
— on je jako sposoban čovek, može da ti krađinađe sve što poželiš, i od ptice mleko ako ti zatreba [Por.]


   FURGASḮT /furgăsit/ (prid.) — крађомнађен

* furgasît: đi śuava śe ĭe furat, da uoțu spuńe kă ĭe gasît vrunđeva
— krađomnađen: za nešto što je ukradeno, a lopov kaže da je negde nađeno [Por.]


   FURÍȘ /furiș/ (pril.) — крадом

* kîńiļi luĭ ĭe rîău, sa traźe dupa uom șă-l muśkă ku furiș
— njegov pas je opasan, vuče se za čovekom i ujeda ga kradom

* a lukrat ku furiș, ama ĭară la urmă a dat în fĭară
— radili su u potaji, ali su opet na kraju upali u zamku [Por.]


   FURKÁT /furcat/ (prid.) — рачваст

* la spinćikat șî ĭ-a fakut vîru furkat
— rascepao ga je i napravio mu je račvast vrh

* rîndurika are kuadă furkată
— lastavica ima račvast rep [Por.]


   FÚRKĂ /furcă/ (i. ž.) — рачва

* furkă ĭe fiĭe śe śe are kuadă șî ĭe raklat la vîr
— račva je bilo šta što ima dršku i rakljast vrh

* furkă đi ļiemn
— drvene vile

* furkă đi fĭer
— gvozdene vile

* furkă ku triĭ kuarńe đi adunat la fîn
— troroge vile za sakupljanje sena

* furkă đi tuors
— preslica


   FÚRKĂ ĐI TUORS /Furcă de tors/ (i. ž.) — преслица

* furkă đi tuors
— (dosl.) „račka za predenje”, preslica

* furka đi tuors akuma sa faśe đin blană, da đimult a fuost fakută đintr-o krĭangă înfurkată
— preslica se danas izrađuje od daske, a ranije je bila napravljena od račvaste grane [Por.]


   FURKUĻÍȚĂ /furculiţă/ (mn. furkuļiț) — виљушка

* đemult n-a fuost furkuļiță la masă, lumĭa a luvat ku mîna
— nekada nije bilo viljušaka za sofrom, ljudi su se služili rukom [Por.]


   FURKUÓŃ /furcoi/ (i. s.) — рогуље

* đi grîmađit klańa trîabe furkuoń țapîn
— za plašćenje sena potrebne si jake rogulje [Por.]


   FURNIKÁ /furnica/ (gl. p.) — срсити

* sa ḑîśe kî ći furńikă pĭaļa kînd auḑ śuava grozau, șî sîmț ka kînd îț mĭerg furńiśiļi pi pĭaļe
— kaže se da te prolaze srsi kada čuješ nešto grozno, i osećaš kao da ti mravi mile po koži

* a trekut pin buĭeḑar, șî akuma sa vaĭtă k-ăl furńikă tuata pĭaļa
— prošao je kroz budžak, i sad se žali da mu prolaze žmarci po celoj koži [Por.]


   FURŃIKÁRĬ /furnicar/ (i. s.) — мравињак

* ļivađa pļină đi furńikarĭe, amunka o sî sa kosîaskă
— livada puna mravinjaka, teško će da se kosi [Por.]


   FURŃÍKĂ /furnică/ (i. ž.) — мрав

* pļină koļiba đi furńiś
— puna koliba mrava

* mĭerg ka furńiśiļi
— idu kao mravi

* furńikă ńagră
— crni mrav

* furńikă ruoșîĭe
— crveni mrav

* fruńikă galbină
— žuti mrav [Por.]


   FURŃIKÚȚĂ /furnicuţe/ (i. ž.) — мравић

* a ĭeșît đi-ntr-o gaură în oźak ńișći furńikuță galbińe, am turnat apă fĭartă pi ĭaļe, șî ńimika, ĭaļe ĭasă șî ĭasă
— izašli su iz jedne rupe u kaminu nekakvi žuti mravići, sipao sam vrelu vodu na njih, i ništa, oni izlaze pa izlaze [Por.]


   FURŃIKUÓS /furnicos/ (prid.) — мравнат

* a pus prînḑu la luok furńikuos, șî s-a umplut ļegumĭa đi furńiś
— postavila je ručak na mravnatom mestu, pa se jelo napunilo mrava [Por.]


   FURTÁT /fârtat/ (i. m.) — побратим

* am un furtat, măĭ bun ĭe dăkĭt fraćiļe al mĭeu
— imam jednog pobratima, bolji je od mog brata [Mlava]


  FURTUNĂ /furtună/ (i. ž.) — фортуна

* sa unflă vîntu șî đață o furtună pista nuoĭ: sa rupsără puomi șî zbură kîramida đi pi kîăș
— podiže se vetar i udari jedan nalet na nas: pokidaše se voćke i odleti ćeramidu sa kuća [Por.]


   FURÚNĂ /forună/ (i. ž.) — пећ

* aĭ nuoștri aĭ batrń n-așćut đi furuń, iĭ sa-ngalḑît la kamin
— naši stari nisu znali za furune, oni su se grejali na kaminu [Por.]


  FUS /fus/ (i. s.) — вретено

* fiĭe śe śe ĭe fakut lunguĭat șî sa supțîrĭaḑă la kîpatîńe da la mîžluok ĭe măĭ gruos
— bilo šta što je napravljeno duguljasto, što se sužava na krajevima a na sredini je deblje

* fiĭe śe śe sa învrćiașće ka uosiĭa
— bilo šta što se okreće kao osovina

* fus đi tuors
— vreteno za predenje

* fusu muori
— vodeničko vreteno, osovina koja pokreće kamen

* fusu purikuluĭ, la žukariĭa kopilarĭaskă
— osovina čigre, dečje igračke

* fusu pomîntuluĭ
— zemljina osa

* țîgańi fak fusă la traksă
— Cigani izrađuju vretena na strugu

* fi bună, kî ći pun pi fus
— budi dobra, jer ću te nabiti na „vretenio” [Por.]


   FUSULÁN /fusulan/ (i. m.) — вретенчина

* mĭ-adus đin padurĭe un fusulan nudoruos, nu șću śe sî fak ku ĭel
— doneo mi je iz šume jednu čvornovatu vretenčinu, neznam šta da radim s njom [Por.]


   FUSUĻIÉȚ /fusuleţ/ (i. m.) — вретенце

* mĭ-a fakut muoșu un fusuļieț, nu puot sî tuork ku ĭel, l-am dat la ńipoțikă sî sa žuaśe
— napravio mi je čiča jedno vretence, ne mogu da predem sa njim, dala sam ga unučici da se igra [Por.]


   FUSUĻÍK /fusulic/ (prid.) — вретенаст

* are șî ĭel, saraku, o fećiță fusuļikă, supțîrikă ka blana uskată, numa śe nu pikă țuaļiļi đi pi ĭa
— ima i on, siroma, jedno usukano devojče, tanano k’o sasušena daska, samo što odeća ne spadne sa nje [Por.]


   FUSUĻÍULUĬ /fusuliului/ (pril.) — вретенасто

* fakută fusuļiuluĭ, supțîrĭe, înaltă, fara țîță și fara kuriț
— sva je vretenasta, tanka, visoka, bez sisa i dupenceta

* sa rupsă ruata ku uosiĭa ku tuot, șî înśepu sî sa-nvîrćiaskă sîngură pi drum, fusuļiuluĭ, ka kînd draku a tunat în ĭel
— otkide se točak sa osovinom, i poče sam da se vrti po putu, vretenasto, kao da je đavo ušao u njega [Por.]


   FUŚÍĬE /fucie/ (i. ž.) — фучија

* fuśiĭa ĭe vas lunguĭat, fakut đi duoź, ku kare Sîrbi a dus vin đi la Kraĭna
— fučija je duguljast sud, izrađen od doga, kojim su Srbi donosilo vino iz Krajine

* aĭ nuoștri, kare avut fuśiĭ, a țînut în ĭiaļe oțîăt
— naši, koji su imali fučije, držali su u njima sirće [Por.]


  FUT /fut/ (uzv.) — јебига

* e, fut, nuĭe aĭa așa kum ginđeșć tu
— e, jebiga, nije to tako kako ti misliš

* futol-fut
— jebemga, da ga jebem

* fut-marunt
— (dosl.) „jebem sitno” (kad je tema rasprave neka sitnica, kad se nešto negira, odbacuje jer se diskusija smatra suvišnom) [Por.]


   FUTÁĬ /futai/ (i. s.) — јебање

* tăĭnuirăm șî tăĭnuirăm, ama kînd înśepu vuorba đi futaĭ, ĭa taku
— pričasmo i pričasmo, al’ kad poče priča o jebanju, ona ućuta [Por.]


   FUTÁĬKĂ /futaică/ (i. ž.) — редаљка

* kurveșćină ka ĭapă, ńiś futaĭkă la gramadă nu o satură
— kurvetina kao kobila, ni jebačina na gomili ne može da je zadovolji [Por.]


   FUTAĬUÓS /futaios/ (prid.) — јебежљив

* barbatol futaĭuos no-l țîńe luoku, luĭ nu-ĭ đestul numa o muĭarĭe
— jebežljivog muža ne drži mesto, njemu nije dovoljna samo jedna žena [Por.]


   FUTALÚK /futăluc/ (i. m.) — јебачина

* futaluk ĭe futaĭ đ-al mare, șî ku pula, șî fara pulă
— jebačina je veliko jebanje, s kurcem i bez kurca

* politika đi astîḑ ĭe un futaluk mare
— današnja politika je jedna velika prljavština [Por.]


   FUTANŹÍU /futangiu/ (i. m.) — јебежљивко

* tuoț aĭ nuoștri aĭ batrîń a fuost futanźiĭ țapiń, kînd avut kîći ḑîaśe-unsprîaśe kopiĭ
— svi naši stari su bili jaki jebežljivci, čim su imali po desetoro-jedanaestoro dece [Por.]


   FUTÁȘ /futaș/ (i. m.) — јебач

* ĭel a fuost futașu mĭeu mulț ań, da ĭuo nu l-am spus la ńima
— on je dugo godina bio moj jebač, ali ja ga nisam otkrila nikom

* futaș bun șî kî pîntaluońi ļegaț prinđe muĭarĭa măĭ bună
— dobar jebač i sa zavezanim pantalonama osvaja najbolju žensku [Por.]


   FUTAȘḮȚĂ /futașâţă/ (i. ž.) — јебачица

* sînt văduvuoń mulț ań, șî muor đi duor dupa o futașîță ćinîră
— dugo sam udovac, i umirem od želje za jednom mladom jebačicom [Por.]


   FUTAȘḮULUĬ /futașiului/ (pril.) — јебено

* zîdarĭo-la lukră đ-a futașîuluĭ: numa-ț mînžîașće uoki ku vuorbe dulśe, da zîdu sa duśe drakuluĭ
— onaj zidar radi jebeno: samo ti maže oči slatkim rečima, a zid ode dođavola [Por.]


   FUTÚT /futut/ (prid.) — јебан

* futută șî batută, o lasară saraka lînga drum
— jebanu i prebijenu, ostaviše je sirotu pored puta

* lukru mĭ-a fuost futut șî grĭeu, șî m-am lasat đi ĭel
— posao mi je bio zajeban i težak, pa sam ga napustio [Por.]


   FUŹÍ /fugi/ (gl. n.) — бежати

* tot nat fuźe đi nakazu luĭ
— svako beži od svoje muke (na svoj način, iz svog razloga)

* fuź înkoluo!
— (uzv.) beži tamo! (skloni se)

* fuźe ka mîța udă
— beži kao pokisla mačka (kukavički)

* fuźe ku kuada-n șîaļe
— beži dignuta repa (poređenje sa govedom koje beži od obada)

* fuźe đi krapă
— beži pa cepa [Por.]

g

   GAĆÁLĂ /găteală/ (i. ž.) — готовљење

* pomana kată mare gaćală
— daća traži veliko gotovljenje (jela) [Por.]


   GAĆÍ /găti/ (gl. p. ref.) — готовити

* muma are lukru mare, gaćiașće đi prazńik
— majka ima veliki posao, sprema (jela) za slavu

* dakă nu va gaći îndată ku lukro-la, n-o sî fiĭe bun đi nuoĭ
— ako ne bude skoro svršio s tim poslom, neće biti dobro za nas

* nu ĭ-ažutat ńima, șî ĭel sîngur a gaćit lukru
— nije mu pomogo niko, i on je sam završio posao [Por.]

* kînd ĭeal a veńit, n-a fuost tuot konaku gatat
— kad je on došao, nije bio sav konak završen (Manastirica, Mlava)

* nuĭe ńiś un ibuomńik, prĭaĭuta gaćiașće
— nije nikakav ljubavnik, prebrzo svršava

* kînd sa puńe bat pi muĭarĭe, nu gaćiașće tuota nuapća
— kad legne pijan na ženu, ne svršava cele noći [Por.]


   GAĆÍT /gătit/ (prid.) — завршен

* ăl așćată lukru gaćit
— čeka ga svršen posao

* mînkarĭa a fuost đemult gaćită, ama ĭel n-a veńit la vrĭame, șî mînkarĭa s-a raśit
— jelo je odavno bilo zgotovljeno, ali on nije došao na vreme, pa se jelo ohladilo [Por.]


   GAINÁRĬ /găinаţ/ (i. m.) — кокошји измет

* gainarĭu ĭe kakatu gaińiluor
— gainar je kokošiji izmet

* uńi ḑîk gainarĭ șî la kakatu păsîrilor
— neki kažu „gainar” i za ptičji izmet [Por.]


   GAÍNĂ /găină/ (i. ž.) — кокошка

* am gaiń mulće, pļină mi traușa đi ĭaļe
— imam mnogo kokošaka, puno mi ih je dvorište

* gaină ku puĭ sa kĭamă kluoța
— kokoška s pilićima zove se kvočka

* gaina voĭńiśaskă sa kĭamă kokuoș
— mužjak kokoške zove se petao

* gaină porîmbakă
— graorka [Por.]


   GAÍNĂ PORÎMBAKĂ /găină/ (sint.) — грахорка

* gaiń proîmbaśe aĭnoștri aĭ batrîń a țînut kă a fuost tare ovatuare
— grahorke su naši stari držali jer su bile dobre nosilje [Por.]


   GÁĬKĂ /gaică/ (i. ž.) — гајка

* tuota kuraua đi pîntaluoń dupa kîtaramă are gaĭkă kare țîńe vîru kurăļi să nu kadă-n źuos
— svaki kaiš na pantalonama posle kopče ima gajku koja drži vrh kaiša da ne spadne

* pin găĭśiļi la pîntaluoń sa traźe kuraua sî țînă pîntaluońi strînș la brîu trupuluĭ
— kroz gajke na pantalonama provlaći se kaiš, da drži pantalone čvrsto uz telo [Por.]


   GABIN /galbin/ (prid.) — жут

* farbă galbină
— žuta boja

* galbin đeškis
— svetlo žuto

* galbin înkis
— tamno žuto

* galbin ku vînît dau vĭarđe
— žuto i plavo daju zeleno

* fîrbuit ku galbin
— obojeno u žuto

* galbin la fire ka śiara
— žut u licu kao vosak

* sapă dupa galbiń
— kopaju za dukatima

* ļikură ka galbinu
— sija kao dukat [Por.]


   GÁLBIN /galben/ (i. m.) — дукат

* galbinu a fuost ban skump, ku kapu lu Frańa Ĭosif
— dukat je bio vredan novac, sa likom Franje Josifa

* kare avut mulț galbiń a purtat kapu-n trastă đi frika uoțîlor
— ko je imao mnogo dukata, nosio je glavu u torbu u strahu od hajduka [GPek]


   GALBIUȘ /gălbinuș/ (i. m.) — жуманце

* galbinușu ĭe parśelol galbin đin uou, alalt ĭe albușu
— žumance je žuti deo jajeta, drugi je belance [Por.]


   GALUÁTĂ /galuată/ (i. ž.) — колеснице

* galuată ĭe žumataće ći kar đi viće, are numa driko-l đinainće
— „galota” je polutka zaprežnih kola, ima samo prednji trap

* galuată a fakut aĭ saraś, kare n-a putut să aĭbă kar
— „galotu” je pravila sirotinja, koja nije mogla da ima kola

* ku galuată s-a dus tovar mik, pi drumurĭ rîaļe, unđe n-a putut să trĭakă karol đi buoĭ
— sa „galotom” se prevozio manji tovar, lošim putevima, gde nisu mogla da prođu volovska kola [Por.]


   GAĻEȚÚĬKĂ /găleţușă/ (i. ž.) — ципун

* gaļețuĭka ĭe o țauă tolśerată la butuońu đi muară
— cipun je levkasta cevka na vodeničnom badnju

* gaļețuĭkă sa skobĭașće ku o skuabă adînsă kare sa kĭamă gin
— cipun se dubi jednim posebnim dletom koje se zove gin [iată


   GAĻIÁTĂ /găleată/ (i. ž.) — кабао

* gaļiata ĭe vas skobit în ļiemn muaļe, în kare s-a dus apă pi kobilkă, în kare s-a muls uoiļi or s-a-nkĭegat lapćiļi la baśiĭe
— kabao je drveni sud izdubjen u mekom drvetu, u kome se na obramici nosila voda, u kome se muzle ovce ili se sirilo mleko na bačiji

* gaļiată la butuońu đi muară
— kablina, drvena cev na kraju vodeničkog badlja, kroz koju voda pada na vitlo

* (zast.) (demin.) gaļețuĭkă, gaļiată mikă la butuońu đi muară, kare sa baće-n gaļiată kînd trîabe sî sa mićikuļiaḑă apa śe kađe pi ruata muori
— cipun, cifun šuplja drvena cev na donjem delu vodeničnog badlja, koja se umeće u kablinu kada treba da se umanji protok vode na vodenično vitlo [Por.]


   GÁRD /gard/ (i. s.) — ограда

* gard đi nuĭaļe
— ograda od pruća

* gard đi spiń
— ograda od trnja

* gard đi parĭ
— ograda od kolja

* gard đi tarabă
— ograda od tarabe

* gard đi bîrńe
— ograda od greda

* țark, gard pi lînga klańe
— senik, ograda oko plasta

* gard đi fĭer
— gvozdena ograda (Rudna Glava)

* gard đi vurgiń
— ograda od cepanih greda (Tanda) [Por.]


  GARDUĻIEȘĆI /gardulești/ (mn.) — ограђани

* kînd pintru vrun nakaz uomu duarme afară, sa spuńe kă a durmit la „Garduļieșći”, śe însamnă kă a durmit supt vrun gard
— kad zbog neke muke čovek spava napolju, kaže se da je spavao kod „Ograđana”, što znači da je spovao kraj neke ograde [Por.]


   GÁRĐIN /gardin/ (i. m.) — жљеб

* garđin la butuoń ĭe žgĭab, însamnat ku garđinarĭu, șî skobit ku rĭenda adînsă
— utor na bureti je žljeb obeležen podutorom, i iskopan specijalnom rendom

* garđin la źuban ĭe luoko-l guol đi la fundo-l đisupra pănă la vîru daoźilor
— garđin na žbanu je prazan prostor od gornjeg danca do vrhova doga

* kînd ĭe komina bună, sa faśe rakiĭe multă đi trĭaśe pista źuban șă umpļe garđinu, atunśa sa ḑîśe kă s-a fript doă or kă triĭ garđińe đi rakiĭe
— kad je komina dobra, peče se dosta rakije koja prelije žban, pa se kaže da je ispečeno dva ili tri „garđina” rakije

* vorbĭașće fara garđin la gură
— govori bez mere (bez „ograde” na ustima) [Por.]


   GARĐINÁRĬ /gardinar/ (i. m.) — подуторањ

* garđinarĭu ĭe alatu lu pintărĭ đi însamnat žgĭabu la butuoń
— podutoranj je pinterski alat za obeležavanje žljeba na buretu

* pi sîmnatura garđinarĭuluĭ sa skobĭașće žgĭab, în kare sa bagă fundu butuońuluĭ
— po tragu podutora dubi se utor, u koji uleže buretovo dance [Por.]


   GARGÁZALĂ /gălăgie/ (i. ž.) — галама

* sa adunară tuoț, șă înśepură ku gargazală: vorbăsk șî sa zbĭară într-un glas, nu-ĭ înțaļaźe ńiś draku
— skupiše se svi, i počeše sa galamom: pričaju i viču svi u jedan glas, ne može ni đavo da ih razume [Por.]

* ažuns marfă ĭepćină la dućan, șî s-a fakut o gargazală đă uamiń
— sigla je jeftina roba u prodavnicu, i skupila se masa ljudi [Mlava]


   GARḮNĂ /gărînă/ (i. ž.) — чистина

* garînă sa ḑîśe đi luok în padure unđe sînt ļiamńe rare
— „garina” se kaže za mesto u šumi gde je drveće retko

* garîna, or pogara, ĭe luok unđe lumĭa a taĭat padurĭa tuată, sî sa fakă ĭarbă đi viće
— „garina”, ili „pogara”, je mesto gde su ljudi posekli svu šumu da bi iznikla trava za stoku [Por.]


   GASẮĻŃIȚĂ /găselniţă/ (i. ž.) — восков мољац

* gasăļńița ĭe vĭarme kare sa faśe în śară, șî puaće să zatrĭaskă stupu
— voskov moljac je crv koji se leže u vosku, i može da uništi pčelinje leglo [GPek]


   GASḮ /găsi/ (gl. p. ref.) — наћи

* așa uom nu sa puaće gasî în țara întrĭagă
— takav se čovek ne može naći u celoj zemlji

* la gasît muort
— našli ga mrtvog

* uom vikļan, a gasît kum să lukre aĭa măĭ ușuor, fara nakaz
— mudar čovek, otkrio je kako to da radi lakše, bez muke

* a sapat, ș-a gasît bańi îngropaț înka-n ćimpu turśiluor
— kopali, i našli pare zakopane još u tursko vreme

* gasăo kînd ĭe sîngură
— nađi je kad je sama [Pad.]


   GASḮT /găsit/ (prid.) — нађен

* bańi, gasîț pitulaț în kasă, ĭ-a înparțît kopiĭi
— novac, nađen sakriven u kući, podelila su deca [Por.]


   GÁTA /gata/ (nepr.) — готов

* kosîtu ĭe gata, akuma ńi puńem pi sîśarat
— kosidba je gotova, sada se bacamo na žetvu

* ĭo mis gata, numa muĭarĭa nu sa măĭ pipćenat
— ja sam spreman, ali se žena još nije očešljala [Por.]


   GATÁT /gătat/ (prid.) — завршен

* konaku muori gatat, ku suoba lu morarĭ unđe r-a fakut vatra fuokuluĭ, a i s-a ḑîs ođekļiĭe
— završen vodenični konak, sa vodeničarovom sobom gde se ložila vatra, nazivao se odžaklija [Mlava]


   GÁURĂ /gaură/ (i. ž.) — рупа

* gaură mikă, mare
— rupa mala, velika

* gaura largă, strîmtă
— rupa široka, uska

* gaura-n pomînt
— rupa u zemlji

* a-ngăurit gaura-n ļiemn ku sfrĭađiru
— izbušio je rupu u drvetu svrdlom [Por.]


   GAVÁNĂ /găvan/ (i. ž.) — гаванка

* gavana a fuost ļingură mare đi ļiemn, đi mistakat mînkarĭa kînd s-a sprimit pi la nunț, la prazńiśe or pi la pomeń
— gavanka je bila velika drvena kašika za mešanje jela kada se spremalo za svadbe, slave ili daće

* gavana a fuost fakută đin ļiemn adîns, kum ĭe palćinu, or źugastru, măĭ rar đin alće ļiamńe
— gavanka je bila izrađena od posebnog drveta, kao što je javor ili klen, ređe od druge vrste drveta

* pi gavana a duso pîkurari ļegată la brîu, atunśa ĭa ḑîs „śobană”
— gavanku su čobani nosili okačenu o pojas, tada su je zvali „čobanka” [Por.]


   GÁZDĂ /gazdă/ (i. ž.) — газда

* gazdă ĭe insă alu kuĭ ĭe averĭă
— gazda je osoba čija je imovina

* gazda kășî
— starešina kuće

* kopiĭ fara gazdă
— deca bez staratelja

* gazdă mare
— bogataš

* ĭut a ĭeșît sî fiĭe gazdă
— brzo se obogatio [Por.]


  GAZÎ /găzi/ (gl. p. ref.) — газити

* mĭarźe șkĭuop k-a gazîto vaka pi piśuor
— šepa kad ide, jer ju je krava nagazila na nogu

* dakă nu baź sama, ći gazîașće, kît ĭe đi naruod
— ako ne paziš, zgaziće te, koliko je lud [Por.]


  GAZÎT /găzit/ (prid.) — гажен

* a lasat muoșu gazît în drum, ș-a fuźit în duos
— ostavio je starca pregaženog na putu, i pobegao u šumu [Por.]


   GĂĆITUÁRE /gătătoare/ (i. ž.) — куварица

* la pomană ĭastă kă ći triĭ găćituare, puaće șî măĭ mulće, ama nu kućaḑă să fiĭe parĭake
— na daći ima po tri kuvarice, može i više, ali ne sme da ih bude paran broj [Por.]


   GĂLBINÁĆIK /gălbenatici/ (prid.) — жућкаст

* gălbinaćik nuĭe galbin đeșkis, numa galbin stîns
— žućkast nuje čisto žuto, nego žuto zagasito [Por.]


   GĂLBINÁRE /gălbinare/ (i. ž.) — жутица

* gălbinare ĭe buală đi kare la uom măĭ întîń îngalbińiașće albușu uokĭuluĭ
— žutica je bolest od koje čoveku najpre požute beonjače [Por.]


   GĂZDUÍ /găzdui/ (gl. p.) — газдовати

* paradĭeda a kuprins moșîĭe la luok bun, ș-a găzduit bun ku ĭa, șî tare s-a-nbogațît
— pradeda je zauzeo imanje na dobrom mestu, upravljao je dobro sa njim, i veoma se obogatio

* nuĭe dat lu tuot nat să găzduĭe ku moșîĭa
— nije sposoban svako da upravlja imanjem [Por.]


   GÍBURĂ /ghibur/ (i. ž.) — гребенац

* gibura ĭe zmuaćiku dă lînă kare a ramas pră darak dupa dîraśit
— grebenac je pramen vune koji je ostao na grebenu posle grebenanja [Mlava]

* gibura nu sa labdă: sa pastrĭaḑă, șî sa puńe în kîpatîń, ĭarna întra źeĭśće în opinś să nu źeźire, or în papușă kopilarĭeșć đi trĭanță
— grebenac se ne baca: čuva se i stavlja u jastuke, zimi u opanke između prstiju da ne zebu, ili u dečje lutke od krpa (Tanda) [Por.]


   GÍȚĂ KÎTAŃIȚĂ /Ghiță Cătănuță/ (sint.) — Гица Катаница

* Giță Kîtańiță ĭe insă đin kînćik bătrîńesk alu rumîń, kare s-a luptat ku Florĭa Florirol, arambașa uoțîlor
— Gica Katanica je lik iz stare vlaške balade, koji se rvao sa Florom Florićem, hajdučkim harambašom

* Giță Kîtańîța a fuost uom viu, naskut în sat Kurĭače, în komuna lu Građișće
— Gice Katanica je bio isrtorijska ličnost, rođen je u selu Kurjači, u opštini Veliko Gradište

* Giță a fuost katană la Milenko Stojković, în razbălu ku turśi kare a rîđikatu Karađorđe
— Gice je bio vojnik kod Milenka Stojkovića, u ustanku protiv Turaka koji je podigao Karađorđe [Por.]


   GIGIĻÍK /gîgîlice/ (prid.) — мали

* a-nparțît krumpiĭi: aĭ marĭ într-o parće, aĭ gigiļiś în alaltă
— podelio je krompir: veliki na jednu stranu, a sitan na drugu

* are o gramadă đi kopiĭ, ama tuoț sînt ńișći gigiļiś, parke sînt pituļiś, da nus
— ima gomilu dece, ali su svi malecki, kao da su patuljci, a nisu [Por.]


   GILBÉRĬA /cipcină/ (i. ž.) — типац

* gilberĭa ĭe un fĭeļ đi ĭarbă
— „gilbera” je vrsta trave [Crn.]


   GIMOTUÓK /ghemotoc/ (i. s.) — клупче

* kînd ma-nvațat muma sî fak la gĭame, ĭa ma mînat întîń sî dau ku ața dupa patru źeĭśe, sî fak un gimotuok, șî pi ĭel pĭe urmă sî fak gĭemu-ntrĭeg
— kada me je majka učila da motam klubad, prvo me je terala da motam jedno klupče oko četiri prsta, pa tek onda na njega da namotam celo klube (Rudna Glava) [Por.]


  GIN /ghin/ (i. s.) — длето

* ginu ĭe o skuabă đi fĭer, ku taișu înkîrśurat ka luna ćinără
— „gin” je metalna dubilica, sa polumesečastim sečivom

* ku ginu s-a lukrat la gaļiată đi lapće, șî la gaļețuaĭka đi muară
— „ginom” se radilo na vedrici za mleko, na cipunu za vodenicu [Pom.]


   GÍNDĂ /ghindă/ (i. ž.) — жир

* gindă au gorunu, śaruońu, fagu
— žir imaju hrast, cer, bukva

* đemult s-a mînat puorśi în padure la munće, sî sa arańiaskă ku gindă
— nekada su se svinje terale u šumu na planini, da se hrane žirom [Por.]


   GINĐÍ /gândi/ (gl. p. ref.) — мислити

* nu ginđi kî ĭe lukru-șală
— nemoj misliti da je šala

* ma ginđesk ĭo đemult să-ț spun
— mislim se ja odavno da ti kažem

* a ginđit bun, numa a fakut opaśit
— mislio je dobro, ali je uradio naopako

* nu ći măĭ ginđi, kă ḑîļiļi trĭek șî mîńe o sî fiĭe amînat
— nemoj se više premišljati, jer dani prolazi pa će sutra biti kasno [Por.]


   GINĐÍT /gândit/ (prid.) — промишљен

* śe guod lukră, lukră ginđit
— što god radi, radi promišljeno

* uom ginđit
— mudar, razuman i promišljen čovek

* śe staĭ așa ginđit, aĭ vrun nakaz?
— što si tako zamišljen, imaš neki problem? [Por.]


   GINĐITUÓRĬ /gânditor/ (i. m.) — мислилац

* saćianu nuĭe fakut să fiĭe ginđituorĭ, ĭel ĭe numa đi uoĭ șî đi sapă
— seljak nije rođen da bude mislilac, on je samo za ovce i motiku [Por.]


   GINĐITÚRĂ /gândire/ (i. ž.) — размишљање

* ginđitură ușuară
— lakomislenost

* uomu ļesńe noroḑîașće kînd sa dă la ginđitură guală
— čovek lako poludi kad se preda maštarijama [Por.]


   GIORÁ /gheura/ (gl. p.) — љуштити

* sa gĭaură pasuĭu đi postaĭkă, șî nuka ku aluna đi giuakă vĭarđe
— ljušti se pasulj od mahune, a i orah i lešnik od zelene kore [Por.]


   GIORÁT /gheorat/ (i. s.) — љушћење

* a veńit vrĭamĭa đi giorat la pasuĭ
— došlo je vreme ljušćenja pasulja [Por.]


   GIOŚÉL /ghiocel/ (i. m.) — висибаба

* giośelu înfluare măĭ întîń primovara, înga pănă nu sa ĭa zapada
— visibaba prva cveta u proleće, još dok se ne otopi sneg [Por.]


   GIŚÍ /ghici/ (gl.) — одгонетати

* la șîḑîtuorĭ đemult, la tuoț măĭ mult ļ-a fuost drag sî giśaskă la śumĭelś
— na sedeljkama nekad, svi su najviše voleli da odgonetaju zagonetke

* giśașće, śe ța-m dus în trastă
— pogodi, šta sam ti doneo u torbi

* pi zovîrńitu suariluĭ aĭ batrîń a giśit kum o să fiĭe vrĭamĭa mîńe ḑî
— po zalasku sunca, stari su pogađali kakvo će biti vreme sutradan

* dupa kum zbuară gîrluźiļi tuamna, lumĭa a giśit kum o să fiĭe ĭarna
— prema letu gusaka ujesen, ljudi su pogađali kakva će biti zima

* vrîžîtuarĭa giśașće-n buobe đi kukuruḑ
— vračara gata u zrna kukuruza [Por.]


   GIŚITUÁRE /ghicitoare/ (i. ž.) — загонетка

* giśituarĭa ĭe un fĭeļ đi minśună: una spuń, da la alta ći ginđeșć
— zagonetka je jedna vsrta laži: jedno kažeš, a na drugo misliš

* ĭastă muĭerĭ giśituorĭ, kare numa sa uĭtă în buobe, în kărț, or în paru ku kafă, da ĭastă muĭerĭ vrăžîtuorĭ kare đeskîntă đi sî ļekuĭe lumĭa bolnauă
— ima žena gatalica, koje samo gledaju u zrna, u karte ili u šoljicu kafe, a ima žena vračara koje vračaju da izleče bolesne ljude [Por.]


   GIŚITÚRĂ /ghicire/ (i. ž.) — загонетање

* măĭ frumuasă giśitură a fuost ĭarna la șîḑîtuorĭ, unđe a fuost mistakaț aĭ ćińirĭ ku aĭ batrîń
— najlepše zagonetanje bilo je zimi na sedeljkama, na kojima su bili pomešani mladi i stari [Por.]


   GIUÓK /ghioc/ (i. s.) — љуска

* uauļi lu tuaće păsîrļi au giok
— jaja svih ptice imaju ljusku

* pi kum ĭe giuoku uouluĭ șurguĭat sa kunuașće tuata pasîrĭa
— po šari na ljusci jajeta poznaje se svaka ptica [Por.]


   GÍŽĂ /ghijă/ (i. ž.) — комушина

* gižă ĭe frunḑă kare învăluĭe skalanu đi kukuruḑ
— komušina je list koji obavija klip kukuruza [Por.]

* la Pașć sa kurîță uou dă gižă
— na Uskrs se jaje čisti od ljuske (Duboka) [Zvizd]


  GÎḐÎLA /gâdila/ (gl. p. ref.) — голицати

* kînd ći gîḑîlă baĭatu, ka kînd trĭek furńiśiļi pin luoko-la unđe ĭel ć-a dîrît ku mîna
— kad te golica momak, kao da prolaze mravi kroz to mesto koje je on dodirivao rukom

* ĭastă insă kare nu sufîră s-o gîḑîļ
— ima osoba koje ne podnose da ih golicaš [Por.]


  GÎḐÎLATURĂ /gâdilătură/ (i. ž.) — голицање

* mulće fĭaće rușînuasă nu sufîră gîḑîlatură
— mnoge stidljive devojke ne trpe golicanje [Por.]


  GÎḐÎLUOS /gâdilicios/ (prid.) — голицљив

* baĭat vikļan ļesńe gasîașće luokurĭ la fată unđe ĭe ĭa gîđiluasă, șă dakă vrĭa s-o fakă în vuoĭa bună, ĭel o gîḑîlă baș a koluo
— vešt momak lako otkriva mesta gde je devojka golicljiva, i ako hoće da je razgali, on će je golicati baš tamo [Por.]


  GÎF /gâf/ (i. s.) — коританце

* gîf ĭe postaviță mikă đe ļemn, în kare s-a spalat mîńiļi înainća prînḑuluĭ
— gif je malo drveno korito, u kome su se prale ruke pre jela [GPek]


   GÎFAĬÁLĂ /gâfâială/ (i. ž.) — дахтање

* đin zăpușală mare, luĭ iĭ s-a-ngreonat pașu, da la pripur l-a prins ș-o gîfaĭală grĭa
— od velike vrućine njemu je otežao korak, a na uzbrdici uhvatilo ga je i neko teško dahtanje [Por.]


   GÎFĂÍ /gâfâi/ (gl.) — дахтати

* gîfîĭe sa ḑîśe đi uom or đi žuavină kare suflă grĭeu
— dahće se kaže za čoveka ili životinju koji teško dišu

* gîfîĭe kă s-a-ngrașat ka puorku
— dahće jer se ugojio kao svinja [Por.]


   GÎGAÍ /gâgâi/ (gl.) — гакати

* gîska gîgîĭe kînd ĭe flomîndă, or kînd sa spomîntă đi śeva
— guska gače kada je gladna, ili kada se uplaši nečega [Por.]


   GÎLBIŃÍ /gălbini/ (gl. nesvrš.) — жутети

* frunḑa tuamna gălbińașće șî roșașće, șî pikă đin ļemn pi pomînt
— lišće u jesen žuti i crveni, i pada s drveta na zemlju

* muma, kînd auḑî kî ĭ-a perit kopilu, înkrîmeńi, înśepu să gălbińaskă, șî kaḑu pi pomînt
— majka, kad ču da joj je poginuo sin, zanemi, poče da bledi, i pade na zemlju [Por.]


   GḮLKĂ /gâlcă/ (i. s.) — гука

* baba a fuost gușată, avut o gîlkă mare la gît
— baba je bila gušata, imala je veliku guku na vratu

* s-a umflat la kopil gîlśiļi
— detetu su natekli krajnici

* blana nuĭe đi ńimika, pļină đi gîlś
— daska nije ni za šta, puna je neravnina

* s-a fakut o gîlkă la guma đi ruată, trîabe să-ĭ pun un baĭluog
— iskočio mehur na točku bicikla, treba da mu stavim zakrpu [Por.]


   GÎLKUÓS /gâlcos/ (prid.) — гукав

* mi sa aprins pĭaļa, șă mis tuot gîlkuos pi la uńiluokurĭ
— upalila mi se koža, i na nekim mestima sam sav gukav

* un fĭeļ đi fag ĭe atîta đi gîlkuos, đi ńiś draku no-l măĭ sparźe
— neka vrsta bukve je toliko čvornovata, da je ni đavo ne iscepa [Por.]


   GÎLŚÁUĂ /gâlceavă/ (i. ž.) — свађа

* gîlśaua ĭe kînd duoĭ or măĭ mulț uamiń, zbĭară mîńiuos uńi pi alțî
— svađa je kad dvoje ili više ljudi, viču ljutito jedni na druge

* gîlśauă ĭe kînd sînt uamińi mîńiuoș șî vorbĭesk intro vrĭame; atunśa zbĭară unu pi altu kă ńima pi ńima nu askultă
— svađa je kad su ljudi ljuti i govore u isto vreme, tada viču jedan na drugog, jer niko nikog ne sluša

* đi mulće uorĭ, đin gîlśauă uomu ĭasă ku kapu spart, kî dupa ĭa vińe bataĭa
— više puta, čovek iz svađe izađe sa razbijenom glavom, jer iza nje dolazi tuča [Por.]


   GÎLŚAVÍ /gâlcevi/ (gl. p. ref.) — свађати

* iĭ drag să baźe bruś în uamiń, șî să-ĭ gîlśavĭaskă
— voli da podbada ljude, i da ih posvađa

* rar sa gasîașće uom sumĭarńik, kare nu sa gîlśavĭașće ku ńima
— retko se nađe smiren čovek, koji se ni s kim ne svađa [Por.]


   GÎLŚAVÍĬE /gâlcevire/ (i. ž.) — свађање

* nuĭe kasă fara gîlśaviĭe
— nema kuće bez svađanja [Por.]


   GÎLŚAVIŚUÓS /gâlcevicios/ (pril.) — свађалачки

* sa tăĭnuĭe gîlśaviśuos, kî alfieļ nu șćiu
— razgovaraju svađalački, jer drugačije ne znaju [Por.]


   GÎLŚAVITUÁRE /gâlceavitoare ?/ (i. ž.) — свадљивица

* nu s-a însurat ku ĭa, kă đi mikă a fuost o gîlśavituare ka șî mumî-sa
— nije se njome oženio, jer je od malena bila svadljivica kao i njena majka [Por.]


   GÎLŚAVITUÓRĬ /gâlcevitor/ (i. m.) — свађалица

* fuź đi uom gîlśavituorĭ, kî luĭ ļi măĭ drag đi gîlśauă đi kît đi pîńe
— beži od čoveka svađalice, jer on više voli svađu nego hleba

* n-a putut să traĭaskă mult: ĭel gîlśavituorĭ, ĭa gîlśavituare, pî s-a đisparțît ĭut dupa kunuńiĭe
— nisu mogli da žive dugo: on svađalica, ona svađalica, pa su se razveli ubrzo posle venčanja [Por.]


   GÎLŚAVITÚRĂ /gâlcevitură ?/ (i. m.) — свадљивац

* abĭa skapaĭ đi gîlśavitura-ĭa đin sat
— jedva utekoh od onog svadljivca iz sela [Por.]


   GÎLŚAVUÓS /gâlcevos/ (prid.) — свађалички

* avut un narau gîlśavuos, ku tuot nat s-a atîrnat
— imao je svađaličku narav, sa svima se kačio [Por.]


   /gâldău/ (i. ž.) — вир

* gîltînă la rîu ĭe măĭ bun luok đi skaldat, dakă șćiĭ să nuoț
— vir na reci je najbolje mesto za kupanje, ako znaš da plivaš

* în gîltînă adînkă ĭastă pĭeșć marĭ
— u dubokom viru ima velikih riba

* s-a-ńekat într-un gîltuop
— udavio se u jednoj viretini

* a sakat rîu, a ramas numa ńișći gîltînuță koļa-koļa, ńiś piśuariļi nu puoț sî spĭeļ în ĭaļe
— presušila je reka, ostali su samo neki virići ovde-onde, ni noge ne možeš da opereš u njima [Por.]


   GÎLTUÓP /gâldău/ (i. s.) — вир дубок

* gîltuop ĭe ćișnă mare șî adînkă
— veliki i duboki tišak u rečnoj matici [Por.]


   GḮND /gând/ (i. s.) — мисао

* ĭut ka gîndu
— brz kao misao

* ăĭ vińe la uom gînd urît, șî faśe aĭa śe n-ar trăbui
— dođe čoveku ružna misao, i čini ono što ne bi trebalo

* ĭ-a dat în gînd
— setio se; dobio je ideju

* înga đi la ćińerĭață avut đi gînd sî fakă kasă, ama ńiśkînd n-a putut să aduńe bań đestuĭ
— još od mladosti je imao nameru da napravi kuću, ali nikad nije mogao da sakupi dovoljno para

* are đi gînd sî sa însuare
— ima nameru da se ženi

* nu puaće uomu să tuńe în gîndu lu muĭare
— ne može čovek da uđe u ženski um

* nu ći purta dupa gîndu lu tuoĭa
— ne povedi se za tuđom pameću

* kînd îĭ dă-n gînd kum a trait la ćińerĭață, îĭ vińe sî sa plîngă
— kad se seti kako je živeo u mladosti, dođe mu da plače

* batrîn, ama țîńe bińe-n gînd tuot ś-a-nvațat đi la parinț
— mator, ali pamti dobro sve što je naučio od roditelja

* ĭ-a luvat vuorba, ama ĭel n-a pĭerdut đin gînd ś-a vrut să spună
— oduzeo mu je reč (prekinuo ga u govoru), ali on nije zaboravio šta je imao na umu da kaže

* ĭartă ma, tu mĭ-aĭ spus frumuos, ama m-am bulnavit, șî mĭ-a ĭeșît đin gînd
— oprosti mi, ti si mi lepo rekao, ali ja sam se razboileo, pa sam zaboravio [Por.]


   GÎNDÁK /gândac/ (i. m.) — гундељ

* gîndaku al vînît traĭașće supt skuarța lu frasîno-l alb, ku ĭel aĭ batrîń a ļekuit buaļiļi ibomńiśieșć: frĭenga, konkau șî vrun șenger kare a fuost măĭ rău
— plavi gundelj živi pod korom belog jasena, njime su stari lečili polne bolesti: sifilis, triper i neki „šenger” koji je bio najgori [Por.]


   GÎNGAÍ /gângâi/ (gl.) — муцати

* nu-m gîngai aśiĭa, numa spuńe đirĭept kum a fuost
— nemoj mi tu zamuckivati, nego mi kaži pravo kako je bilo

* đi rușîńe, înśepu sî gîngîĭe
— od stida, počeo je da zamuckuje [Por.]


   GÎNGÁĬALĂ /gângăveală/ (i. ž.) — муцање

* mama a pațît đi gîngaĭală grĭa
— baba je patila od teškog mucanja [Por.]


   GÎNGÁU /gângav/ (prid.) — муцав

* muoșu a fuost gîngau, kopiĭi ĭa fuost gîngavĭ, da akuma sînt șî ńepuaćiļi tuaće gîngave
— stari je bio mucav, deca su mu bila mucava, a sada su mu i sve unuke mucave [Por.]


   GÎNGAVĬÉLĂ /gângăvelă/ (i. ž.) — муцавац

* s-a mîritat dupa o gîngavĭelă, muorĭ đi rîs kînd ăl askulț kum vorbĭașće
— udala se za jednog mucavca, umireš od smeha kada ga slušaš kako govori [Por.]


   GÎNGOŃAȘĆE /gângonește ?/ (pril.) — гркаво

* kînd sa ḑîśe dăn fluer, șă sa kîntă dăn gît, sa ḑîśe kă kîntă gîngońașće
— kad se svira frula i peva iz grla, kaže se da svira grkavo [Mlava]


   GḮNŽ /gânj/ (i. s.) — уже

* gînž a fuost sfuară skurtă fakută đin kurpiń, đin ćiĭ, or kă đin nuĭaļe
— ganž je bilo kratko uže napravljeno od lijana, like ili pruća

* vorba gînž s-a pĭerdut, a skimbato vuorba gužbă, ama șî ĭa sa pĭarđe, kă ńima nu măĭ faśe sfuorĭ đi kurpiń
— reč ganž se izgubila, zamenila je reč gužba, ali se i ona gubi, jer niko više ne plete užad od lijana [Por.]


   GÎNŽẮĬ /gânjei/ (i. s.) — тулац

* gînžăĭ ĭe țauă đi ļemn, înțapată în gaura lu pĭatra muori a đi žuos, pin kare trĭaśe stăńu alu fusu muori
— tulac je drvena cevka, uglavljena u rupu donjeg vodeničnog kamena, kroz koju prolazi senj vodeničnog vretena

* gînžăĭu ĭe fakut đin salkă ruoșe, kî ĭa ĭe muaļe đi lukru, da nu sa tośașće ĭuta
— tulac je napravljen od crvene vrbe, jer je ona meka za obradu, a ne troši se brzo

* kînd stăńu manînkă gînžăĭu, șî gaura îĭ sa faśe ovat, îĭ sa bat pĭańe în parća-ĭa pănă gaura nu sa totîrļaḑă ĭară
— kad senje ojede tulac, i rupa postane jajolika, udaraju se klinovi sa te strane dok rupa ponovo ne postane okrugla [Por.]


   GÎRĆÍ /gârtoni/ (gl.) — гроктати

* puorśi gîrćiesk măĭ mult kînd sînt flomînḑ
— svinje grokću najviše kada su gladne [Por.]


   GÎRGARÍȚĂ /gărgăriţă/ (i. ž.) — гагрица

* gîrgarița ĭe guangă ńagră, sa faśe đin buob đi grîu, đi pasuĭ or đi kukuruḑ, kînd sînt buabiļi batrîńe, kînd nu-s proîmblaće șî kînd sa-nśintă đi kaldură
— gagrica je crna buba koja se izleže iz zrna žita, pasulja ili kukuruza, kada je zrnevlje staro, kada se ne premeće i kada je sparno vreme

* gîrgarița manînkă ińima buobuluĭ, șî ĭel nuĭe đi ńimika, giuakă guală
— gagrica jede „srce” zrna, i ono nije ni za šta, prazna ljuska

* ļak đi gîrgariță n-a fuost, a śerkat aĭ batrîń șî ku fańină đi var ńistîmparat, ńimika n-ažutat, numa să-l țîn la luok vîntuos, șî đes să-l proîmbļi
— leka za gagricu nije bilo, probali su stari i „brašnom” od negašnog kreča, nište nije pomagalo, sem držanja zrna na promajnom mestu, i često premetanje (kaz. Janko Blagojević) [GPek]


   GÎRGAÚN /gărgăun/ (i. m.) — стршљен

* gîrgauńi sînt răĭ, kînd ći muśkă ći umfļi tuot, da puoț șî sî muorĭ
— stršljeni su opasni, kad te ujedu sav otekneš, a možeš i da umreš [Por.]


   GÎRGAUNÁR /gărgăunar/ (i. s.) — стршљеново гнездо

* kuĭbu lu gîrgaun ĭe fakut ka un kîśulan, atîrnat đi vro grindă în puod, or ļipit pi vrun ļiemn, da sa kuĭbarĭesk gîrgauńi șî-n butuarkă
— stršljenovo gnezdo je kao neka šubara, okačena o gredu na tavanu, ili zalepljena na drvo, a stršljeni se gnezde i u šupljlem stablu [Por.]


   GḮRGĂ /cârcă/ (i. ž.) — кркача

* kînd aĭ fuost mik, ć-am dus-n gîrgă
— kad si bio mali, nosi sam te na krkači [Por.]


   GḮRLĂ /gîrlă/ (i. ž.) — огрлица

* gîrlă ĭe o șļingă îngustă đi pînḑă, înfrumoșată ku rîurĭ, kare a duso fĭaćiļi marĭ la gît
— ogrilica je uska platnena traka, ukrašena vezom, koju su devojke nosile oko vrata

* la gîrlă a fuost atîrnaț bań, unu or măĭ mulț, ku kare fata aratat bogațîĭa a iĭ
— na ogrlici su bili okačeni novčići, jedan ili više, kojima je devojka pokazivala svoje bogatstvo [Por.]


   GḮRLIȚĂ /gârliţă/ (i. ž.) — гушобоља

* gîrliță ĭe buală porśaskă
— „grlica” je svinjska bolest

* puorku bolnau đi gîrliță nu manînkă, nu măĭ mĭarźe, kađe žuos, are fuok, suflă grĭeu, fîrfuanje, șî la urmă ļipsîașće
— svinja obolela od „grlice” ne jede, ne kreće se, pada, ima temperaturu, teško diše, krklja, i na kraju lipše

* puorśi bolnavi s-a ļikuit ku o buĭađe adînsă, kare a kĭemato „buĭađe đi gîrliță”
— bolesne svinje lečile su se posebnom travom, koja se zvala „trava za grlicu” [GPek]


   GÎRLÚGĂ /gârliţă/ (i. ž.) — дивља гуска

* gîrlugă ĭe pasîrĭe, gîskă sîrbaćikă
— „grluga” je ptica, divlja guska (Rudna Glava)

* trĭeku un șuk đi gîrluźi, vińe vrĭamĭa rîa
— prođe jato divljih gusaka, ide loše vreme (Tanda) [Por.]

* trĭek gîrluźiļi pi sus, fug đi vrĭamĭa rîa
— lete „grluge” nebom, beže od lošeg vremena (Bučje) [Crn.]


   GḮRĻIU /gârliciu/ (i. s.) — обор

* gîrļiu ĭe gardu ănainća lu kośina puorśilor
— obor je ograda ispred svinjca (Tanda) [Por.]

* gîrļiu ĭe traușa kuośińi, îngrađită ku parĭ să nu ĭasă puorśi afară
— obor je dvorište svinjca, ograđeno koljem da svinje ne izađu napolje (Topla) [Crn.]


   GḮRŃIȚĂ /gârniţă/ (i. ž.) — сладун

* gîrńița ĭe un fĭeļ đi gorun, numa sănt frunḑîļi a iĭ kîta măĭ marunće șî măĭ lunguĭaće đi kît alu gorun
— sladun je vrsta hrasta, samo su mu listovi malo sitniji i malo duži od gorunovih

* gîrńița nuĭe bună đi građe, numa đi fuok șî đi bunduś đi gard ku tarabă
— hrast sladun nije dobar za građu, samo za vatru i za stubove na ogradi od taraba (Tanda) [Por.]


   GḮRŃIȘĆE /miriște/ (i. ž.) — стрњика

* gîrńișće ĭe luok sîśarat
— strnjika je požnjeveno polje [Por.]


   GÎRŚÁG (i. m.) ● v. kîrśag [Por.]

  GÎRŽAB /gârjob/ (prid.) — грбав

* gîržab ĭe uom kare đin vro buală ĭ-a krĭeskut șauă-n șîaļe, șî ĭel s-a-ngržobat într-o parće
— grbav je čovek koji je od neke bolesti dobio grbu na leđima, pa se nakrivio na jednu stranu [GPek]


   GÎSÁK /gânsac/ (i. m.) — гусан

* am śinś gîșć șî un gîsak
— imam pet gusaka i jednog gusana [Por.]


   GÎSKÁN (i. m.) ● v. gîsak [Por.]

   GḮSKĂ /gâscă/ (i. ž.) — гуска

* gîșć țîn aăĭa kare sînt apruape đi rîu
— guske drže oni koji su u blizini reke

* gîska gîgîĭe
— guska gače

* gîska are gît lung, șî pĭańe albe
— guska ima dug vrat i belo perje [Por.]


   MN. GḮTURĬ /gât/ (i. s.) — врат

* tuata žuavina kare are kap, are șî gît
— svaka životinja koja ima glavu, ima i vrat

* avut gît skurt șî gruos, ș-a vorbit ku un glas rogoșît
— imao je kratak i debeo vrat, i govorio je promuklim glasom

* stîrku are gît lung
— roda ima dugačak vrat

* sa luvară đi gît, șî sa batură pănă-pănă
— uhvatiše se za gušu, i žestoko se potukoše c. grlo

* a mĭers ku gura kaskată, șî ĭ-a skapat vro guangă pi gît
— išao otvorenih ustiju, i upala mu neka buba u grlo d. deo penisa iza glavića

* sa ḑîśe kî tuot śe are kap are șî gît, fînka pula are kap, are șî ĭa, saraka, gît, ama-ĭ stă strîmb
— kaže se da sve što ima glavu ima i vrat, pošto kurac ima glavu, ima i on, siroma, vrat, ali mu stoji krivo

* gîtu puļi
— kurčev vrat

* ăl strînźe-n gît, nu puaće să îngită
— steže ga u grlu, ne može da guta

* vrodată, kînd la kopil s-a fi unflat în gît, s-a dus ku ĭel la vro babă sî-ĭ đa în gît
— nekada, kada bi detetu natekli krajnici, odveli bi ga kod neke babe da mu ih prstima izgnječi

* gît au vasurļi: kila, kîrśagu șî baluonu
— grlo imaju sudovi: flaša, krčag i balon [Por.]


   GÎZDALÚK (i. m.) ● v. gîzdariĭe [Por.]

   GÎZDARÍȚĂ /găzdăriță/ (i. ž.) — газдарица

* gîzdarița ĭe soțîĭa găžđi
— gazdarica je gazdina žena

* tota kasa kađe pi muĭare, șî ĭa trăbe să fiĭe gîzdariță sprimită
— svaka kuća pada na ženu, i ona treba da bude sposobna domaćica [Por.]


   GÎZDARÍĬE /avere/ (i. ž.) — газдинство

* makra kît să fiĭe gîzdariĭa saćanuluĭ, đin ĭa saćanu astîḑ nu puaće trai
— makar koliko bilo seljakovo gazdinstvo, od njega seljak danas ne može živeti

* a dat gîzdariĭa pi bĭețîĭe
— proćerdao imovinu na pijanstvo

* gîzdariĭa luĭ n-a țînut mult, l-a skimbat aĭ măĭ ćińirĭ
— njegovo gazdovanje nije trajalo dugo, smenili ga mlađi [Por.]


   GÎZDOĆÍN /găzdoi/ (i. m.) — газдетина

* gîzdoćin mare
— veliki gazda, gazdetina

* gîzdoćińi nu sa măĭ satură đi bogațîĭe
— gazdetine se nikad ne nasite bogatstva [Por.]


   GĬÁNȚĂ /geantă/ (i. ž.) — копча

* gĭanță s-a ḑîs la kuopśe ku kare muĭeriļi a prins puaļiļi la krețan
— „gjanca” se zvala kopča kojom su žene spajale pole na krecanu [Por.]


   GĬÁRĂ /gheară/ (i. ž.) — канџа

* gĭara ĭe un fĭeļ đi ungĭe kare o au păsîrļi șî ńișći fĭeļ đi žuaviń sîrbaćiśe la piśuare, kare înțapă în žuavina vînată
— kadnža je jedna vrsta nokta koji imaju ptice i neke divlje životinje na nogama, i koji zarivaju u uhvaćeni plen [Por.]


   GĬÁȚĂ /ghiață/ (i. ž.) — лед

* gĭața sa faśe đin apă kînd ĭe źer, șă kînd apa mult sa raśiașće
— led se pravi od vode kad je mraz, i kad se voda mnogo ohladi

* gĭața ĭe rîaśe șî aluńikuasă
— led je hladan i klizav

* kopiĭi ĭarna sa kară pi gĭață
— deca se zimi klizaju na ledu [Por.]


   GĬÉM /ghem/ (i. s.) — клубе

* gĭem đi ață
— klube konaca

* muma faśe gĭem
— majka namotava klube

* s-a luvat kîńi dupa mîț, ș-a fakut gĭem đin iĭ
— psi su pojurili mačke i napravili klupko od njih [Por.]


   GĬEMUÍ /ghemui/ (gl.) — клупчати се

* tuorsu sa rîșkîĭe pi rășkituorĭ șî sa fak muotke; muotka sa puńe pi vîrćiańița, da đi pi vîrćańiță sa gĭemuĭe
— predivo se mota na motovilo i prave se kanure, kanura se stavlja na vrtešku, a sa vrteške se namotava u klube [Por.]


   GĬEMUÍT /ghemuit/ (prid.) — склупчан

* urḑala ĭe gĭemuită, da baćala înka nu
— osnova je namotana, a potka još nije [Por.]


   GĬÉP /ghep/ (i. s.) — вршалица

* gĭepu ĭe o fuarmă dă mașînă dă trăirat, kare a mînato kalu
— gep je jedna vrsta vršalice koju je pokretao konj [Mlava]

* gĭepu a fuost la nuoĭ întra trăirat la arĭe ku vînt, șî trăirat la mașîń ku motuară
— gep je kod nas bio između vršidbe na guvnu, sa vetrom, i vršidbe na vršalicama sa motorom (Rudna Glava) [Por.]


  GĬORȚ /ghior/ (uzv.) — гјорц

* „gĭorț-gĭorț” fak mațîļi guaļe kînd iș flomînd
— „gjorc-gjorc” krče prazna creva kad si gladan [Por.]


   GĬORȚAÍ /ghiorţai/ (gl.) — крчати

* ĭastă un śas đi kînd ńi gĭorțuon mațîļi đi fuame, da muĭarĭa nuĭe ku prînḑu
— ima sat kako nam krče creva od gladi, a žene nema sa ručkom [Por.]


   GĬORȚAĬÁLĂ /ghiorţaială/ (i. ž.) — крчање

* nu mis flomînd, da s-a pus o gĭorțaĭală pi mińe, puaće fi vro buală
— nisam gladan, a spopalo me je krčanje creva, možda je neka bolest [Por.]


   GLÁĐE /cute/ (i. ž.) — гладило

* ku glađe s-a askuțît kuasa, kuțîćiļi, briśu șî alta
— gladilom se oštrila kosa, noževi, brijači i drugo

* pĭatra đi glađe a gasîto uamińi pin stîăń, a fuost vînîtă-n kisă
— kamen za gladilo muškarci su nalazili u stenama, bio je tamnoplave boje [Por.]


  GLAS /glas/ (i. s.) — глас

* sa krĭađe kă glasu kînćikuluĭ dupa-l muort strabaće pi lumĭa-ĭa, șa-l muort ăl auđe
— veruje se da se glas pesme za pokojnikom probija na onaj svet, i da ga pokojnik čuje

* glas adînk
— dubok glas

* ku glas mare pănă-n śierĭ, ku lăkrîmĭ pănă-npomînt (đin šeskînćik)
— sa glasom do neba, sa suzom do zemlje (iz bajalice) [Por.]


  GLASAŃE /glasare/ (i. ž.) — гласање

* la glasańe dupa rat a fuost mult furaluk
— na glasanju posle rata bilo je mnogo krađe [Por.]


   GLĂSUÍ /glăsui/ (gl. p. ref.) — гласати

* dupa rat tuoț nuoĭ am glăsuit đi Tita, kî ĭel nu ń-a mînat la kazan ka Staļin pi Rușî
— posle rata svi smo glasali za Tita, jer nas nije terao na kazan kao Staljin Ruse [Por.]


   GLUÁTĂ /gloată/ (i. ž.) — дете

* ku muĭarĭa đi-ntîń n-avut gluaće, da ku adăurată are patru
— sa prvom ženom nije imao decu, a sa drugom ima četvoro

* sa miră kum gluaćiļi nu ĭ-a murit đi fuame đi vrĭamĭa đi rat
— čudi se kako joj deca nisu pomrla od gladi za vreme rata [Por.]

* muoșu în Țîrna Gora a omorît pră vrun turk, îș a luvat gluaćiļi șă prăsta Muraua a fuźit în Mlaua
— čiča je u Crnoj Gori ubio nekog Turčina, pokupio čeljad i reko Morave pobegao u Mlavu (Manastirica, Mlava) [Mlava]


   GLÚGĂ /glugă/ (i. ž.) — копа

* glugă ĭe gramada dă tuļeĭ, kare sa faśe dupa kuļiesu kukuruḑuluĭ
— kopa je gomila tuluzine, koja se pravi posle berbe kukuruza [Mlava]

* kînd kuļieź kukuruḑu, taĭ tuleńi șî faś măldarĭ; măldari ļeź ku nuĭaļe, șî-ĭ aduń ăn glugă
— kad obereš kukuruz, posečeš stabljike i napraviš snop; snopove vežeš vrbljikom, i sakupiš ih u kopu (Topla) [Crn.]

* gluźiļi đi pi luok, traź la kasă șă ļi grămađieșć
— kope sa njive dovezeš kući, i sadeneš (Tanda)

* kîć-o dată, gluźiļi ramîn pi luok, șă kînd înśiape să ńingă
— ponekad, kope ostanu na njivi i kad počne da pada sneg (Crnajka) [Por.]

* vĭek nu măĭ đizvîrḑășć gĭemo-sta, kî l-a-nvîrḑît mîțu tuot, l-a fakut glugă
— nećeš nikad rasplesti ovo klube, jer ga je mačka svog umrsila (Rudna Glava) [Por.]


   GLÚMĂ /glumă/ (i. ž.) — шала

* uom ponćur, nu șćiĭe đi glumă
— namćor, ne zna za šalu

* (u izr.) đin glumă
— od šale, bez zle namere

* uom kare ĭe dat đi glumă ĭe bun uom, are bun sufļit
— čovek koji ima smisla za šalu je dobar čovek, ima dobru dušu [Por.]


   GLUMẮȚ /glumeț/ (prid.) — шаљивиџија

* đi uom vĭasîl șî glumăț lu tuoț ļi drag
— veselog čoveka i šaljivdžiju svi vole

* frumuos ĭe să fîĭ glumăț, numa să aĭ marźină
— lepo je da budeš šaljivdžija, ali da imaš meru [Por.]


   GLUMÍ /glumi/ (gl. ref.) — шалити се

* n-are śe să lukre pă numa faśe la glume
— nema šta da radi pa samo zbija šale

* spuńe kî numa s-a glumit, n-a ginđit așa kum a ḑîs
— kaže da se samo šalio, nije mislio tako kako je rekao [Por.]


   GĻÍĬE /glie/ (i. ž.) — бусен

* gļiĭa ĭe bukată đi pomînt, skuasă ku ĭarbă
— busen je komad zemlje, uzvučen zajedno sa travom [Por.]


  GĻIMPA /ghimpe/ (gl. p. ref.) — бости

* sa vaĭtă ka-l gļimpă-n pĭept, sa ćĭame kă śuava nu ĭe ku ińima kum trîabe
— žali se da ga probada u grudima, boji se da mu sa srcem nešto nije u redu [Por.]


   GĻIUÓS /glios/ (prid.) — грудваст

* pomîntu ĭe gļiuos, pļin đi gļiĭ marĭ, luoku nu sa puaće sîmana
— zemlja je grudvasta, puna golemih grudvi, njiva se ne može sejati [Por.]


   GĻUÓNȚ /glonţ/ (i. s.) — куршум

* a luvat lupu la uokĭ, a pokńit, șî gļuonțu a putrîvit lupu đirĭept în kap
— nanišanio je vuka, opalio, i metak je pogodio životinju pravo u glavu

* gļuonțu ĭe vîru plumbuluĭ, bagat în țaurikă
— gljonc je vrh metka, nabijen u čauru

* în mižluoku batăĭ a ramas făra gļuonț
— usred bitke ostali su bez municije (Ranovac) [Mlava]

* a sarit pista gard, șî s-a înbrukat în gļuonțu lu un par frînt
— preskakao je ogradu, i nabio se na šiljak jednog polomljenog koca

* a-ngețat pomîntu șî građina ĭe pļină đi gļuonțurĭ askuțîće
— smrzla je zemlja, i bašta je puna oštrih šiljaka [Por.]


   GOGŃÁZ /goglează/ (i. s.) — смеће

* s-a dus, da a lasat o gramadă đi gogńaz dupa iĭ
— otišli su, a ostavili gomilu smeća iza sebe [Por.]


   GOGOMÁN /gogoman/ (i. m.) — сељак

* ar vińit gogomańi đi la sat, șî ń-ar luvat lukru
— došle su seljačine sa sela, i uzele nam posao

* nu vorbi rumîńiașće, kă nu iș gogoman
— ne govori vlaški, jer nisi seljak

* nu poaće gogomano-la să-nțaļagă, k-ăĭ forte prost
— ne može taj glupak to da shvati, jer je veoma prost [Buf.]


   GOGONÁT /gogonat/ (prid.) — јајолик

* kapu uomuluĭ nuĭe totîrlat, numa gogonat
— ljudska glava nije okrugla, nego jajolika

* fundu kaldîări ĭe gogonat, nuĭe ńiaćid, numa are kîta burtă
— dno bakrača je sferično, nije ravno, nego ima mali trbuh [Por.]


   GOGÓȘ /gogoașă/ (i. s.) — лепиња

* gogoșu ĭe pîńe aḑîmă, kuaptă pră tabla lu șporĭet, a sa faśe dîn fańină ku apă șî ku sare, fîr dă olațăl, șî sa mursîkă ku mîńiļi spalaće
— gogoš je beskvasna lepinja, pečena na tabli šporeta, pravi se od brašna sa vodom i solju, bez kvasca, i mesi se opranim rukama [Mlava]

* kapu-ĭ pļin đu gogoașă, no-l măĭ tunź vĭek
— puna mu glava kvrga, ne možeš ga ošišati vavek (Tanda) [Por.]


   GOLÁĬE /goliște/ (i. ž.) — голет

* pomînt rău, numa golaĭe fara padure șî fara ĭarbă
— loše zemljište, samo golet bez šume i trave [Por.]


   GOLÁN /golan/ (i. m.) — гоља

* golan ĭe uom sarak, fara ńimik
— golja je čovek siromah, bez ičega

* s-a mîritat dupa vrun golan đi la munće
— udala se za nekog golju sa planine [Por.]


   GOLÁȘ /golaș/ (prid.) — голаћ

* golaș ĭe kîńe fara păr ș-atît đi uskat đi-ĭ sa văd uasîļi
— golać je pseto bez dlaka i toliko mršavo da mu se vide rebra

* s-a luvat la ramaș pi un kîńe golaș
— uzeli se u opkladu u žgoljavo pseto [Por.]


   GOLḮMB /hulub/ (i. m.) — голуб

* golîmb sîrbaćik
— divlji golub

* đemult a fuost pļină padurĭa đi golîmbĭ, akuma s-a rarit, sa vîăd numa pi la munće
— nekada je šuma bila pun golubova, sada su se proredili, vide se samo u planini

* golîmbu ku golîmbița fak kuĭb în butuarkă
— golub i golubica prave gnezdo u duplji [Por.]

* a fuost la nuoĭ golîmbĭ lupĭeșć, kĭemaț așa kî a kîntat „un-lup! un-lup!", șî golîmbĭ popĭeșć, guļeraț
— kod nas je bilo „vučjih” golubova, tako nazvani jer su se oglašavali sa „un-lup” (dosl.) „jedan-vuk”, i golubova gušana (Jasikovo) [GPek]


   GOLOKRÁK /cu picioarele goale/ (prid.) — голоног

* golokrak ĭe tot nata kare n-are pîntaluoń or suknă pi ĭel
— golonog je svako koji nema pantalone ili suknju na sebi

* kînd am fuost kopiĭ miś, tota vara am mĭers golokraś
— kad smo bili mala deca, celog leta smo išli golonozi [Por.]


   GOLOPRĬÉȘŃIȚĂ /coropișniţă/ (i. ž.) — ровац

* goloprĭeșńiță ĭe guangă mare kare traĭașće în tuor
— rovac je krupan insekt koji živi u đubrištu

* goloprĭeșńiță ĭe bună momĭală đi pĭeșć, kînd sa prind ku ungița
— rovac je dobar mamac za ribe, kada se lovi udicom [Por.]


   GOĻÍ /goli/ (gl. p. ref.) — празнити

* a baut rakiu tuata ĭarna, șî butuońu s-a goļit
— pili su rakiju cele zime, i bure se ispraznilo

* saku nu sa goļașće sîngur
— džak se ne prazni sam [Por.]


   GOĻIȘMÁN /sărăcan/ (prid.) — гоља

* goļișman ĭe aăla kare ĭe atîta đi sarak, đi n-are ńiś țuaļe đi-nbrakat, numa mĭarźe rupćiguos
— golja je onaj koji je toliki siromah, da nema ni odeću da se obuče, nego ide odrpan [Por.]


   GOŃÁLĂ /goneală/ (i. ž.) — гоњење

* vaśiļi săr una pe alta, vrĭamĭa ĭe sî sa dukă la bik la gońală
— krave naskaču jedna na drugu, vreme je da idu na gonjenje kod bika [Por.]


   GOŃÍ /goni/ (gl. p. ref.) — гонити

* rău kińez a fuost, a gońit lumĭa ka pi buoĭ
— loš knez je bio, ganjao je ljude kao volove

* (vet.) a veńit vrĭamĭa žuńinka sî sa gońaskă la bik
— došlo je vreme da se junica tera kod bika [Por.]


   GOŃÍT /gonit/ (prid.) — гоњен

* urkașî a mînat lupi tota ḑîua, șî la urmă lupi așa gońiț a trekut pista Dunîre îngețată în Rumîńiĭe
— hajka je terala vukove ceo dan, i na kraju su vukovi tako gonjeni prešli preko zaleđenog Dunava u Vlašku [Por.]


   GORŃÁK /gorneac/ (i. m.) — горњак

* gorńaku ĭe vînt tare șî răśe kare baće đi la mńaḑa nopțî
— gornjak je vetar jak i hladan, koji duva sa severa [Por.]


   GOROVĬÁLĂ /goroveală/ (i. ž.) — прљавштина

* spalaĭ kamașa aĭa, pănă nu ĭeșî toata gorovĭala đin ĭa
— prala sam tu košulju, dok nije izašla sva prljavština iz nje [Pad.]


   GORÚN /gorun/ (i. m.) — храст

* gorun ĭe ļiemn bun đi građe
— hrasta je dobro drvo za građu

* gorunu are gindă
— hrast ima žir [Por.]


   GOSTḮ /ospăta ?/ (gl. p. ref.) — гостити

* sa gostîașće uomu kănd stapînu kășî ăl kĭamă la vro gostîĭe, șî-ĭ dă bĭare șî mînkare
— ugosti se čovek kad ga domaćin kuće pozove na neku svetkovinu, pa ga poji i hrani

* munćeńi ku drag a gostît drumașî ńikunoskuț, kă s-a kreḑut kă iĭ puot să fiĭe dumńeḑîu profakut să vadă kum ĭe omeńiĭa-n lumĭe
— planinci su rado gostili nepoznate putnike, jer se verovali da oni mogu biti bog koji se maskirao da vidi kakvo je poštenje među ljudima [Por.]


   GOSTḮĬE /gostie/ (i. ž.) — гозба

* gostîĭa ĭe ađet kînd s-adună lumĭa kĭemată la vrunu kare faśe prazńik, nuntă or źuok ku mînkare șî visaļiĭe
— gozba je običaj da se skupljaju zvanice kod nekoga koji slavi slavu, pravi svadbu, ili igranku sa jelom i veseljem

* gostîĭa la nuntă a țînut triĭ ḑîļe
— svadbena gozba trajala je tri dana [Por.]


   GOSTUÓŃ /?/ (i. m.) — изјелица

* gostuońu ĭe uom kare vińe la nuntă ńikemat, numa sî manînśe șî sî bĭa
— izjelica je čovek koji dolazi na svadbu nepozvan, samo da jede i da pije [GPek]


   GRÁB /grabă/ (i. m.) — журба

* l-aĭ găzdoćiń tuot s-a lukrat ku grab
— kod bogataša sve se radilo u žurbi

* kînd lukri đin grab îț ĭasă pi nas, kî śuava-ț skapă, șă ći mînă să-l faś pĭadauară
— kad brzaš u poslu izađe ti na nos, jer nešto ispustiš, pa te tera da ga radiš nanovo

* (u izr.) nu mi đi grab
— nije mi hitno; ne žuri mi se [Por.]


   GRABÍ /grăbi/ (gl. p. ref.) — журити

* nu grabi atîta, ĭastă vrĭame đestulă
— ne žuri toliko, ima dosta vremena

* ma grabĭesk să ažung đi prînḑ
— žurim da stignem za ručak [Por.]


   GRABÍULUĬ /grăbiului ?/ (pril.) — ужурбано

* nuvără, șî kosîtuori sa pusîră grabiuluĭ pi kosît, n-ar vi gaći pănă nu dă pluaĭa
— naoblačilo se, pa su kosci navalili užurbano da kose, ne bi li završili dok ne udari kiša [Por.]


   GRAĐÍNĂ /grădină/ (i. ž.) — башта

* građină ku fluorĭ
— bašta sa cvećem

* građină îngrađită
— ograđena bašta [Por.]


  GRAĬ /grai/ (i. s.) — наречје

* nuoĭ ku vuoĭ nu vorbim tuot un graĭ
— mi i vi ne govorimo istim narečjem

* mi sa-mparu kă sa uḑî un graĭ pi kulmĭe
— učinilo mi se da sam čuo neki razgovor na brdu [Por.]


   GRAMÁDĂ /grămadă/ (i. ž.) — гомила

* pănă daĭ đin palme, sa adună o gramadă đi lume
— dok lupneš o dlan, skupi se gomila ljudi

* muoșu s-a dus đinuapće, să đa fuok la gramĭeḑîļe-ļa đi spiń, kare đi pi ļivađe ļ-a tîrsît alaltîĭerĭ
— čiča je otišao da spali one gomile trnja, koje je sa livade otrsio prekjuče

* gramada đi fîn, kare sa faśe đin kupițîaļe, la nuoĭ sa kĭamă porkuoń
— gomila sena, koja se pravi od naviljaka, kod nas se zove stog [Por.]


   GRAMEŹÚARĂ /grămăjoară/ (i. ž.) — гомилица

* adunat đi pi ļivađe petruańiļi, ș-a fakut grameźuare în șîr pi lînga ĭa, să însămńe otaru
— sakupio kamenje sa livade, i napravio niz gomilica oko nje, da obeleži među [Por.]


   GRÁMŃIK /gramnic/ (prid.) — брз

* n-a ḑakut ńiś o ḑî, a murit gramńik
— nije bolovao ni dan, umro je naprasno [GPek]


   GRAPÁ /grăpa/ (gl. p. ref.) — дрљати

* saćanu grapă luoku ku grapa dupa arat, să mărunțaskă pomîntu, să fiĭe măĭ ļesńe đi sîmanat
— seljak drlja njivu drljačom posle oranja, da bude lakše za sejanje [Por.]


   GRAPÁT /grăpat/ (i. s.) — дрљање

* dupa śe sa ară luoku, vińe la rînd grapatu
— posle izoravanja njive, na red dolazi drljanje

* grapatu ĭe kînd dupa arat, sa-nmarunțîașće pomîntu ku grapa
— drljanje je kad se posle oranja, sitni zemlja drljačom [Por.]


   GRÁPĂ /grapă/ (i. s.) — дрљача

* ku grapa s-a grapat luoku dupa arat
— drljačom se drljala njiva posle oranja [Por.]


   GRAPÍȘ /grăpiș/ (pril.) — дрљаво

* sa ḑîśe kă vrunu mĭarźe grapiș, kînd sa traźe pi burtă, sprižińit numa în kuaće
— kaže se da neko ide drljavo, kad se vuče na stomaku, oslonjen samo na laktove [Por.]


   GRÁPIȚĂ /grapiţă/ (i. ž.) — крпељ ларва

* grapița ĭe fluturu lu kapușă, dupa śe sa satură đi sînźe, krĭașće șî sa profaśe kîrśuabă, or kapușă
— grapica je larva krpelja; kada se nasiti krvlju, naraste i pretvara se u mužjaka ili ženku krpelja

* grapița sa aļiaźe đin kîrśuabă șî kapușă kă are triĭ parĭake đi piśuare
— larva se razlikuje od mužjaka i ženke krpelja po tome što ima tri para nogu [Por.]


   GRÁS /gras/ (prid.) — гојазан

* uom gras ĭe totodată șî burtanuos
— gojazan čovek je u istovremeno i trbušast

* atîta ĭe đi gras, đi nu puaće sî sa apļaśe sî sa-nkalță
— toliko je debeo da se ne može sagnuti da se obuje

* are duoĭ puorś graș, unu-l taĭe đi Iginat
— ima dve debele svinje, jednu će zaklati za Ignjatijevdan [Por.]


   GRASḮME /grăsime/ (i. ž.) — дебелина

* a pus în lăturĭ karńa fara grasîme
— odvojio je na stranu meso bez slanine [Por.]


   GRASÚN /grăsun/ (i. m.) — назиме

* grasun ĭe purśel đi un an đi batrîn
— nazime je prase od jedne godine starosti

* grasună
— nazimica [Por.]


   GRÁŚIN /păcătos/ (prid.) — грешан

* nu sa ćiame atîta đi graśină, kî pi lumĭa-ĭa puaće să kadă în ĭad
— ne boji se toliko grešna da na onom svetu može otići u pakao

* a fuost graśin đi la ursa înga în śasu kînd s-a naskut
— bio je proklet od sudbine još u času kad se rodio

* aĭ miĭ a fuost saraś, ș-am avut o kopilariĭe graśină
— moji su bili siromašni, pa sam imao mučno detinjstvo [Por.]


   GRÁŚINA /grăcina/ (gl.) — грешити

* lumĭa n-ar graśina atîta kînd ar kređa tuoț în dumńeḑîu
— ljudi ne bi toliko grešili, kada bi svi verovali u boga [Por.]


   GRÁŽĐ /grajd/ (i. s.) — штала

* bufańi noștri ar avut gata toț viće, ș-ar avut gražđe đi bîrńe, astrukaće ku șîndră
— naši Bufani su gotovo svi imali stoku, i imali su štale od brvana, pokrivene šindrom

* omeńi kar ar avut vaś mulće, ar avut șă păkurar, kare ar pazît vićiļe pe bań
— ljudi koji su imali više krava, imali su i pastire, koji su stoku čuvali za pare [Buf.]


   GRĂĎÍNĂ /grădină/ (i. ž.) — градина

* s-a dus kopiĭi ďe a kas, n-a pus ńimik în graďină
— deca otišla od kuće, u gradini nije posađeno ništa [Kmp.]

* građina ĭe bașćauă lînga kasă, îngrađită pintru viće șî puorś
— gradina je bašta pored kuće, ograđena zbog stoke i svinja [Por.]


   GRĂNGURÍ (gl.) ● v. grînguri [Por.]

   GRĂSULÁN /grăsulean/ (i. m.) — дебељуца

* are duoĭ kopiĭ, amînduoĭ grăsulań
— ima dvoje dece, oboje debeljuce [Por.]


   GRĂÚNŤE /grăunte/ (i. m.) — грумен

* grăunťe ďe usturoĭ
— čen belog luka

* grăunťe ďe pămînt
— grudva zemlje

* grăunťe ďe sare
— krupica soli [Kmp.]


   GREȚUÓS /grețos/ (prid.) — покварен

* ḑama strîkată, are gust grețuos, ma mînă să vărs
— čorba je pokvarena, ima gadan ukus, tera me na povraćanje

* numa mînkarĭa puaće să fiĭe grețuasă
— samo hrana može biti pokvarena [Por.]


   GREOTÁĆE /greutate/ (i. ž.) — тешкоћа

* kalu nu puaće să dukă atîta greotaće
— konj ne može da nosi toliki teret

* avut mare greotaće la lukru, ama nu s-a vaĭatat la ńima
— imao je veliku teškoću na poslu, ali se nije žalio nikom

* puodu ĭe putrîd, nu puaće să țînă greotaće mare
— most je truo, ne može da izdrži veliku težinu

* a trekut pin mulće greotăț pănă n-a kreskut
— prošao je kroz mnoge teškoće, dok nije odraso [Por.]


   GREȘẮĻŃIK /greșelnic/ (i. m.) — грешник

* kare omuară uomu ĭe mare greșăļńik
— ko ubije čoveka, veliki je grešnik [Por.]


   GREȘḮ /greși/ (gl. n.) — грешити

* nu s-a învațat bińe să skriĭe, înga greșîașće koļa-koļa
— nije naučio dobro da piše, još uvek greši ovde-onde

* dakă vĭađe kă mult greșîașće, ĭel vrĭa sî sa însuare ku ĭa, șî gata
— iako vidi da mnogo greši, on hoće da se oženi njome, i gotovo

* kređințuosu nu kućaḑă să greșaskă, kă a luĭ pakat ĭe măĭ grĭeu đi kît pakatu alu aĭlalalț
— vernik ne sme da greši, jer je njegov greh teži od grehova drugih [Por.]


   GREUÁŃE /greoaie/ (prid.) — трудна

* șî kînd a fuost greuańe, muĭeriļi đemult a lukrat tuot, pănă la nașćire
— i kad su bile trudne, žene su nekad radile sve poslove, sve do porođaja

* (u izr.) a pļeka greuańe
— zatrudneti

* nu sa șćiĭe ku kare a pļekat greuańe
— ne zna se s kim je zatrudnela

* muĭare greuańe
— trudna žena [Por.]


   GREȘÁLĂ /greșală/ (i. ž.) — грешка

* mare greșală a fakut kînd s-a lasat đi șkuală
— veliku grešku je napravio kad je napustio školu

* a fuost ćinîr șî naruod, ș-a mĭers đin greșală în greșală
— bio je mlad i lud, i išao je iz greške u grešku

* kînd minț, furĭ șă înžurĭ, or ći țîń ku muĭarĭa lu tuoĭa, aĭa nuĭe greșală numa pakat
— kad lažeš, kradeš i psuješ, ili imaš vezu sa tuđom ženom, to nije greška nego greh

* ńiś un lukru nuĭe fara greșală
— nijedan posao nije bez greške [Por.]


   GRÍĬIR /grier/ (i. m.) — зрикавац

* vara griĭiri kîntă tuata nuapća
— leti zrikavci zriču cele noći [Por.]


   GRÍND /grind/ (i. s.) — спруд

* grind ĭe prund fakut đin pomîntarĭ kare l-a dus apa
— sprud je uzvišenje od zemljišta koje je nanela voda [Por.]


   GRÍNDĂ /grindă/ (i. ž.) — греда

* grindă ĭe o bîrnă lungă đi ļiemn, śopļită-n patru mukĭe la masură
— greda je dugačko drveno stablo, otesano ravnomerno sa četiri strane

* grinda la koļibĭ a fost fakută đin grinḑ, pusă bîrabar una ku alta, da întra ĭaļe a fuost pusă valurĭ
— plafon na kolibama bio je iuzgrađen od paralelnih greda, između koji su bili podvaljci

* la grindă a fuost mulće kare-śe: kîrļiźe slobîđe, đ-atîrnat trășćiļi or kutarițîļi, pražîń đ-atîrnat skimburļi
— na plafonu je bilo mnogo koje-čega: kuka slobodnih za kaćenje torbi ili korpi, motki za vešanje svečanog odela

* kopilu a krĭeskut pănă-n grindă
— dete je izraslo do plafona [Por.]


   GRINĐÍĬ /grindei/ (i. s.) — гредељ

* grinđiĭ ĭe un parśel alu plugu đi arat
— gredelj je deo oraćeg pluga

* la plugu đi ļemn, kum a fuost đi bîtrîńață, grinđiĭu a fuost đi ļemn
— na drvenim plugovima, kakvi su bili starinski, gredelj je bio od drveta [Por.]


  GRINĐIĬ /masa moaşei ?/ (i. s.) — гринђиј

* pănă kopilu n-a-npļińit triĭ ań, rumîńi la Sînvasîĭ ĭ-a țînut ađet kare la kĭemat grinđiĭ
— dok dete nije navršilo tri godine, Vlasi su mu priređivali običaj koji se zvao ’grinđij’

* la grinđiĭ a veńit muașa ku trasta în kare a dus un puĭ fript, kolaś șî alće dulśețurĭ
— na grinđij je dolazila babica sa torbom u koju je donosila pečeno pile, kolače i druge poslastice

* mižluoku ađetuluĭ a fuost kînd muașa a pus kopilașu pi trastă șă đi triĭ uorĭ la rîđikat pănă la grinda puoduluĭ, rugîndu-sa să krĭaskă șî să traĭaskă în sînataće pănă nu-nkarunțașće
— središte običaja bio je kad je babica stavljala detence na torbu i dizala ga do tavanske grede, moleći se da raste i živi u zdravlju dok ne osedi [Por.]


   GRÍŽĂ /grijă/ (i. ž.) — брига

* avut kopilariĭe fara ńiś o grižă
— imao je detinjstvo bez i jedne brige

* ku atića griž pi kap, nușću kum nu noroḑîașće
— sa tolikim brigama na glavi, ne znam kako ne poludi

* ku grižă mare trăbe sî mĭerź pin padure điasă, kînd iș sîngur
— sa velikom pažnjom treba da ideš kroz gustu šumu, kad si sam [Por.]


   GRIŽḮ /griji/ (gl. p. ref.) — бринути

* mult ma grižăsk đi śe n-a veńit pănă akuma
— mnogo brinem zašto nije došao do sada

* muoșî a ramas sîngurĭ, n-are kare să grižîaskă đi iĭ
— starci su ostali sami, nema ko da se stara o njima [Por.]


   GRÎMAĐÍ /grămadi/ (gl. p. ref.) — гомилати

* pîkurari parke a nuroḑît đi đesńață, numa sa grimađiesk uńi pi alțî
— čobani kao da su poludeli od jutros, samo se gomilaju jedni na druge

* vrĭamĭa să înśepiem grîmađi klańa, kă ńi prinđe murgu
— vreme je da počnemo denuti plast, jer će nas uhvatiti mrak

* klańa nu puaće sîngură sî sa grîmađiaskă, pănă nu șkipĭ în pălmĭ
— plast ne može sam da se sadene, dok ne pljuneš u šake [Por.]


   GRÎMAĐÍT /grămădit/ (prid.) — саденут

* klańa nuĭe bun grîmađită, kînd sa vo puńa vro vižuļiĭe, o s-o trînćaskă
— plast nije dobro sadenut, kad bude udarila neka oluja, ima da ga obori [Por.]


   GRÎMAĐÍT /grămădire/ (i. s.) — дењење

* am avut fîn mult, da la grîmađit mĭ-ažutat numa tata ku muma
— imao sam mnogo sena, a na denjenju su mi pomagali samo otac i majka [Por.]


   GRÎNGURÍ /gânguri/ (gl.) — гугутати

* kopilu grîngurĭașće pănă nu sa-nvață să vorbĭaskă
— dete guguče pre nego što nauči da govori

* đi pasîrĭe ḑîśem kă ćirikîĭe, da đi kopil mik ḑîśem kă grîngurĭașće
— za pticu kažemo da cvrkuće, a za malo dete kažemo da guguče [Por.]


   GRḮŃE /grâne/ (i. ž.) — житиште

* grîńe ĭe luok sîmanat ku mărunțîș
— žitište je njiva pod žitaricom [Por.]


   GRḮŃIȘĆE /miriște/ (i. ž.) — стрњика

* grîńișće ĭe luoku đi pi kare ĭe sîśarat grîu
— strnište je njiva sa koje je požnjeveno žito [Por.]


   GRḮU /grâu/ (i. s.) — жито

* đin grîu sa faśe pîńe
— od žita se pravi hleb

* buob đi grîu
— zrno žita

* spik đi grîu
— klas žita

* fańină đi grîu
— pšenično brašno

* samînță đi grîu
— seme žita

* grîu s-a sîmanat numa pintru pîńe đi prazńik
— žito se gajilo samo za slavske hlebove

* suarta batrînă đi grîu la Tanda s-a kemat rumînka
— stara sorta žita u Tandi se zvala rumunka [Por.]

* grîu ĭe la nuoĭ ćinîr marunțîș, în Isîkuava ažuns tuma dupa rato-l đintîń
— žito je kod nas mlada žitarica, u Jasikovo je stiglo tek posle Prvog svetskog rata (Jasikovo) [GPek]


   GRĬÁȚĂ /greață/ (i. ž.) — мучнина

* grĭața țîńe o vrĭame, da kînd ma razbĭașće, sa puńe vîrsatura pi mińe
— mučnina me drži neko vreme, a kad me savlada, spopadne me povraćanje [Por.]


   GRĬÁNGUR /grangur/ (i. m.) — вуга

* grĭanguru ĭe o pasîrikă ku pĭańe galbińe ka auru
— vuga je jedna ptičica sa perjem žuitim kao zlato

* grĭanguru ĭe pasîrĭe măĭ frumuasă la nuoĭ, đ-aĭa sa ḑîśe đi vrun baĭat kare ĭe înbrakat frumuos kî ĭe înbrakat ka grĭanguru
— zlatna vuga je najlepša ptica kod nas, zato se kaže za nekog momka koji je lepo obučen, da je običen kao zlatna vuga (Tanda) [Por.]


   GRĬÁUR /graur/ (i. m.) — чворак

* grĭauri zbuară în pîlkă mare
— čvorci lete u velikom jatu [Por.]


   GRĬÉU /greu/ (prid.) — тежак

* fĭeru ĭe grĭeu, ama plumbu ĭe șî măĭ grĭeu
— gvožđe je teško, ali je olovo još teže

* pĭatră grĭa n-o rađiś ļesńe
— težak kamen ne podižeš lako

* n-a putut să traĭaskă ku ĭel, kă avut narau grĭeu
— nije mogla da živi sa njim, jer je imao tešku narav

* duraĭala a dus nuvirĭ grĭeĭ, ku pĭatră
— grmljavina je donela teške oblake, sa gradom

* pomînćanu are traĭ măĭ grĭeu đikît oĭarĭu
— zemljoradnik ima teži život od stočara [Por.]


   GRĬÉU /greu/ (pril.) — тешко

* la muoș nuĭe bun: grĭeu suflă șî grĭeu vorbĭașće
— čiči nije dobro: teško diše, i teško govori

* grĭeu o sî ĭasă ku ĭel în kîpatîń
— teško će izaći s njim na kraj [Por.]


   GROPÁN /gropan/ (i. s.) — рупчага

* đi varńiță în pomînt sa sapă un gropan adînk
— za krečanu se u zemlji kopa duboka rupčaga [Por.]


   GROPÁR /gropar/ (i. m.) — гробар

* gropar ĭe uom kare la morminț sapă gruapa đi uomo-l muort
— grobar je čovek koji na groblju kopa grob za umrlog čoveka [Por.]


   GRÓPIȘĆE /gropiște/ (i. ž.) — гробље

* gropișće ĭe luok unđe sa-ngruapă aĭ muorț
— groblje je mesto gde se zakopavaju mrtvi [Por.]


   GROSḮME /grosime/ (i. ž.) — дебљина

* s-a puvestît kă-n padure vrodată a fuost faź ku atîta grosîmĭe đi n-a putut śinś inș să-ĭ kuprindă
— pričalo se da je nekada u šumi bilo bukvi tolike debljine, da ih nisu mogli petoro ljudi obuhvatiti [Por.]


   GROȘÁLĂ /grosoală/ (i. ž.) — густа каша

* groșala sa faśe đin lapće fĭert ku fańină đi kukuruḑ
— kaša se pravi od kuvanog mleka i brašna

* groșală ĭe mînkare țapînă șî dulśață mare đi kîń kare pazîăsk uoiļi la munće
— kaša od mleka i brašna je jaka hrana i velika poslastica za pse koji čuvaju stoku u planini [Por.]


   GROZÁU /grozav/ (prid.) — грозан

* rău grozau lukru are, sa gînđiașće sî sa lasă
— jako grozan posao ima, misli da ga napusti

* așa grozavĭ baĭeț nu sa măĭ însuară ńiśkînd
— tako odvratni momci neće se oženiti nikad [Por.]


   GRUÁPĂ /groapă/ (i. ž.) — рупа

* tata sapă gruopĭ đi șćumpĭ
— otac kopa rupe za stubove

* drumu dupa pluaĭe pļin ĭe đi gruopĭ
— put posle kiše pun je rupa

* la gruapa muortuluĭ sapă triĭ or śinś groparĭ
— grob kopaju tri li pet grobara

* krumpiĭi đi ĭarnă s-angrupă în gruapă, kare adîns sa sapă vrunđiva pin građină apruape đi kasă
— krompir za zimnicu čuva se u trapu, koji se posebno kopa negde u bašti blizu kuće [Por.]


   GRUÁZĂ /groază/ (i. ž.) — грозота

* atîta puće în kurĭańik, đi vĭerș đi gruază, kînd će duś să ĭaĭ vrun uou
— toliko smrdi u kokošarniku, da povraćaš od mučnine kad odeš da uzmeš neko jaje

* kînd iĭ vĭeḑ kum sînt, fuź đi gruaza luor đi rupĭ
— kad ih vidiš kakvi su, bežiš od njihove grozote pa cepaš [Por.]


   GRUMÁZ /grumaz/ (i. s.) — потиљак

* grumazu ĭe luoku la trupu uomuluĭ đinapuoĭ, unđe sa-npreună gîtu ku kapu
— potuljak je zadnji deo ljudskog tela gde se spaja vrat sa lobanjom

* ĭ-a dat ku buata dupa kap, șî ĭ-a rupt grumazu
— udario ga motkom za vrat, i otkinuo mu glavu [Por.]


   GRÚNĐIN /grunz/ (i. m.) — грумен

* uoĭļi a ļins krușîțu đi sare, a ramas numa ńiśći grunđiń đin ĭel
— ovce su olizale kamen soli, ostalo je samo neko grumenje od njega

* ĭ-a kumparat la bîlś baĭatu un grunđin đi miriśikă, șî ĭa, saraka, đi drag ĭ-a-nbunat sî sa mariće dupa ĭel
— kupio joj je momak na vašaru kocku šećera, i ona je, sirota, sva srećna pristala da se uda za njega [Por.]


   GRUÓS /gros/ (prid.) — дебео

* ļiemn gruos
— debelo drvo

* blană gruasă
— debela daska

* ață gruasă
— debeo konac

* lapće gruos
— gusto mleko

* glas gruos șî spîrćiguos
— dubok i rapav glas

* gruos đi kap
— tvrdoglav; tup

* gruos đi obraz
— tvrd na obrazu

* gruos la pungă
— ima debeo novčanik [Por.]


   GRUÓS /gros/ (i. m.) — трупац

* a dus đi fuok numa ńișći gruoș, nu-ĭ măĭ sparźe ńima
— doneo je za vatru samo neke panjeve, neće ih iscepati niko

* s-a dus în padurĭe sî skuată ńiskaĭ gruoș đin borugă
— otišao je u šumu, da izvuče neke trupce iz potoka [Por.]


   GRUZAVÍ /grozăvi/ (gl. p. ref.) — згадити

* kînd a vaḑut guanga-n ḑamă, iĭ s-a gruzavit mînkarĭa
— kad je video bubu u čorbi, zgadilo mu se jelo

* kînd s-a luvat, nu ļ-a fuost drag unu đi altu, da akuma spun kă ļi sa gruzavĭașće traĭu đin ḑî în ḑî
— kad su se uzeli, nisu voleli jedno drugo, a sada kažu da im se zgađuje život iz dana u dan [Por.]


   GRUZAVÍĬE /grozăvie/ (i. ž.) — грозота

* nu șćiĭe ś-a fuost în mînkare pă sa pus pi ĭel o gruzaviĭe grĭa đi numa varsă
— ne zna šta je bilo u jelu te ga je spopala takva mučnina da samo povraća

* s-a-nsurat k-o gruzaviĭe đi fată
— oženio se jednom grozotom od devojke [Por.]


   GUÁGĂ /gogă ?/ (i. ž.) — лобања

* a gasît în padurĭe o guagă đi žuavină ńikunoskută
— našao je u šumi lobanju nepoznate životinje

* la morminț-aĭ batrîń s-a gasît ńiskar gogolaĭe boznakîće, s-a puvestît kî sînt kîpațîń đi žîdań
— kod starog groblja nađene su neke ogromne lobanje, pričalo se da su to lobanje džinova

* aldrakuluĭ ĭe koplio-sta, trasńirĭar dumńeḑîu gogița naruadă!
— đavolastog li deteta, bog mu zgromio ludu glavicu! [Por.]

* ĭa pikat pîăru șî ĭa ramas gogoļaĭa guală
— otpala mu kosa, i ostala mu je gola lobanja

* a fuost kulkat ku gogoļaĭa spartă
— ležao je sa razbijenom lobanjom [Crn.]


  GUANĂ /goană/ (i. ž.) — гоњење

* ńiś o guană ku lukratuori n-a fuost, da iĭ sa vaĭtă kă sînt mînaț ka lupi
— nikakvo ganjanje radnika nije bilo, a oni se žale da su terani kao kurjaci

* (vet.) s-a pus guana pi vakă
— kod krave se javilo gonjenje

* (u izr.) dăĭ guană!
— daj gas, poteraj, pokreni, ubrzaj! [Por.]


   GUÁNGĂ /goangă/ (i. ž.) — буба

* đintr-o vrĭame sara ĭasă ńișći guonź ńagre, đimińața nus
— od nekog vremena uveče izlaze neke crne bube, ujutru ih nema

* puomi sînt pļiń đi guonź, s-a dus muoș să-ĭ afume
— voćke su pune buba, otišao je čiča da ih zadimi [Por.]


   GUÁNGĂ PUTURUASĂ /goangă-pucioasă/ (i. m.) — смрдибуба

* guanga puturuasă puće ka ĭuda
— smrdibuba smrdi kao juda

* ĭastă guonź puturuasă vĭerḑ șî sure
— ima zelenih i sivih smrdibuba [Por.]


   GUGUŃÁȚĂ /gogoașă/ (i. m.) — крофна

* n-avut muma alta să ńi fakă đi fruștuk, numa ń-a pîržît ńișći guguńeț
— nije imala majka šta drugo da nam spremi za doručak, nego nam je ispržila neke krofne [GPek]


   GÚĻIR /guler/ (i. s.) — колир

* kimĭașă ku guļir pistriț
— košulja sa ukrašenim kolirom

* s-a rupt guļiru la kimĭașă
— pocepao se kolir na košulji (Rudna Glava)

* kamașa muĭerĭaskă n-avut guļir, numa avit gură đi kap ka la sak, șî s-a-nkiptorat pi umăr
— ženska košulja nije imala kolir, već otvor za glavu kao na džaku, i zakopčavala se na ramenu (Tanda) [Por.]


   GUNUÓĬ /gunoi/ (i. s.) — ђубре

*
◊


   GUÓD /ori - ?/ (part.) — год

* kumguod
— kakogod

* kareguod
— kogod

* kîndguod
— kadgod

* śiguod
— štogod

* unđiguod
— gdegod [Por.]


   GUÓL /gol/ (prid.) — празан

* vas guol
— prazan sud

* kapu guol
— gologlav, bez kape ili marame

* burta guală
— prazan stomak; glad

* luok guol
— prazno ili slobodno mesto

* ḑamă guală
— čorba bez ičega

* în pĭaļa guală
— nag, bez odeće

* ku kuru guol
— gologuz

* a gaćit șkuala, ama tuot ĭ-a ramas kapu guol
— završio je školu, ali je mu je glava ostala prazna; praznoglav

* vuorbă guală
— praznoslovlje, laž

* minśună guală
— gola laž [Por.]


   GUÓST /gost/ (i. m.) — гост

* guost ĭe insă kare vińe kemată la vro gostîĭe
— gost je osoba koja dolazi pozvana na neku svečanost

* numa la prazńik ĭe bun să vină guost ńikemat, kă sa krĭađe kă pi ĭel ăl duśe prazńiku, șî ĭe aratare kă prazńiku ažută lu kasa-ĭa
— samo na slavu je dobro da dođe nazvani gost, jer se veruje da njega dovodi slava, i znak je da slava pomaže toj kući

* înkinaśuńa la prazńik înśape ku „Ĭertaț, guoșć la masă!”
— metanisanje na slavi počinje sa „Praštajte, gosti za sofrom!” [Por.]


   GUÓVE /govie/ (i. ž.) — млада

* vuorba guove ĭe nuauă, a tunat în ļimba nuastră pi dupa ratu ku mńamțî
— reč „gove” je nova, ušla je u naš govor negde posle rata s Nemcima

* guovĭa đi bătrîńață s-a kĭemat mirĭasă
— mlada se nekad zvala „mirjasa” [Por.]


   GÚRA LUPULUĬ /gura-lupului/ (sint.) — бесниче

* gura lupuluĭ ĭe buĭađe ku fluarĭe kare la lume iĭ sa-m pare kî samînă la gura lupuluĭ kaskată
— besniče je biljka sa cvetom koji se ljudima čini da liči na razjapljena vučja usta [Por.]


   GÚRA ȘĂRPILOR /iarba-șarpelui/ (sint.) — лисичина

* gura șărpilor ĭe o buĭađe naltă, ku fluare vînîtă, kare samînă la gura șărpilor đeșkisă, ku ļimba skuasă
— lisičina je visoka biljka sa plavim cvetom, koji liči na otvorena zmijska usta sa izbačenim jezikom [Por.]


   GÚRĂ /gură/ (i. ž.) — уста

* șćirb, n-are ńiś un đinće-n gură
— krezub, nema nijedan zub u ustima

* gura rîuluĭ
— ušće reke

* gura văĭi
— prošireni deo doline, na mestu gde se ona spaja sa većom dolinom [Por.]


   GURGUÓĬ /gurgoi/ (i. s.) — шиљак

* gurguoĭu ĭe vîru la opinkă đi pĭaļe
— „gurgoj” je vrh kožnog opanka

* mi s-a rupt gurguoĭu la opinkă
— pocepao mi se šiljak na opanku

* opinś ku gurguaĭe au sîrbi, rumîńi n-avut așa opinś
— opanke sa šiljkom imaju Srbi, Vlasi nisu imali takve opanke [Por.]


   GURÍȚĂ /guriţă/ (i. ž.) — усташца

* fećița mĭa are guriță dulśe
— moje devojče ima slatka ustašca

* mîndruța mĭ-a dat gurița
— dragana mi je dala poljubac [Por.]


   GURIDÁRĬ /vinicer/ (i. m.) — септембар

* guridarĭu ĭe luna a đi noă pi an, vrĭamĭa kînd s-a kuļes viĭa
— guridar je deveti mesec u kalednaru, vreme kada se bralo grožđe


   GURÍDĂ /aguridă/ (i. ž.) — дивље грожђе

* gurida ĭe un fĭeļ đi viĭe sîrbaćikă, kare dă pi duos, are buobe miś vînîće, kare kînd sa kuok sînt atîta akre đi gura sa strînźe đi tuot đi akrĭală
— gurida je vrsta divljeg grožđa, koja raste po šumi, ima mala plava zrnca, koja su toliko kisela kad sazru da ti se usta sva stegnu od kiselosti [Por.]


   GURMÁZ (i. s.) ● v. grumaz [Por.]

   GÚST /gust/ (i. s.) — укус

* ḑama ĭe bun gaćită, are gust bun
— čorba je dobro spremljena, ima dobar ukus

* (u izr.) fara gust
— bez ukusa [Por.]


   GUSTÁ /gusta/ (gl. p.) — пробати

* kînd sa gustă, sa ĭa numa kîta mînkare or bĭare în gură, sî sa vadă kum ĭe
— kad se kusa, uzme se samo malo hrane ili pića u usta, da se vidi kakvo je

* măĭ đes sa gustă mînkarĭa pănă sa gaćiașće
— najčešće se proba hrana dok se gotovi [Por.]


   GUSTÁRĬ /agust/ (i. m.) — август

* fînkă în agusta tuot sa gustă, aĭ batrîń a kĭemat luna đi uopt șî gustarĭ
— pošto se u avgustu sve proba, stari su osmi mesec zvali i „probalo” [Por.]


   GÚȘĂ /gușă ?/ (i. ž.) — водени црв ?

* gușă ĭe vĭarme đin apă, alb, lung șî supțîre ka păru đin kap
— vodeni crv je beo, dugačak i tanak kao vlat kose

* unđe traĭașće gușă, apa ĭe kurată
— gde živi vodeni crv, voda je čista

* dakă uomu nu bagă sama șă bĭa vro gușă, puaće sî sa bulnavĭaskă, pă șî sî muară
— ako čovek ne pazi i popije vodenog crva, može da se razboli, pa i da umre

* (ver.) kare nu bagă sam kînd bĭa apă đin vrun ogaš đin padure, șî bĭa gușă, iĭ sa faśe nuod pi gît, kare sa kĭamă gușă
— ko ne vodi računa kad pije vodu sa šumskog potoka, i popije vodenog crva, napravi mu se čvor na vratu, koji se zove guša [Por.]


   GUȘẮĬ /gușei ?/ (i. m.) — очни црв

* (vet.) gușăĭi sa fak la viće în uoki, măĭ mult la vaś șî la buoĭ
— očni crvi se javljaju kod stoke, najčešće kod krava i volova

* (med.) kînd a vaḑut gușăĭu în uokĭu buoluĭ, aĭ batrîń l-a ļegat țapîn în razbuoĭu dă potkovit, șî ku ļingura ĭ-a skuos uokĭu a fară; a prins gușăĭu ku aku șî la lupadat, a uokĭu a spalat ku mĭare, șî la prontuors înapuoĭ
— kada su videli očnog crva u očima vola, stari su vola vezali čvrsto u potkivačkom ramu i kašikom mu vadili oko napolje; crva su hvatali iglom i bacali, a oko bi namazali medom i vratili nazad [Stig]


   GUTḮN /gutui/ (i. m.) — дуња (воћка)

* am un gutîn în traiușa kășî, sađit înga đi paradĭeda
— imam jednu dunju u dvorištu, posađenu još od pradede

* gutîn oltańit rođașće gutîńe marĭ, apruape la o kilă kîć-o gutîne
— kalemljenja dunja rađa velike dunje, gotovo kilo po neka dunja


   GUTḮNĂ /gutuie/ (i. ž.) — дуња (плод)

* gutîna ĭe puama lu gutîn, galbină șî fakută ka para
— dunja je plod voćke dunje, žute je boje nalik na krušku [Por.]


   GÚŽBĂ /gujbă/ (i. ž.) — гужва

* gužbă ĭe înpļećitură đi kurpiń ku kare s-a ļegat gardu
— gužva je upletena lijana kojom su se vezivale ograde

* gužba îmļećită đi kurpiń vrodată a fuost un fĭeļ đi proțap, ļegatura întra plugu đi ļiemn șî źugu, kare l-a tras buoĭi
— gužva upletena od lijana bila je nekada vrsta rude, veza između drvenoga pluga i jarma, koji su vukli volovi [Por.]


   GÚȘĆIRĂ /gușter/ (i. ž.) — зелембаћ

* gușćira ĭe un fĭeļ đi șopîrlă; vĭarđe ĭe, traĭașće pi ļivĭeḑ șî pin buźakurĭ; manînkă guonź, kare ļi prinđe ku o ļimbă lungă
— zelembać je vrsta guštera, zelene je boje, živi po livadama i budžacima; hrani se bubama, koje hvata dugačkim jezikom (Tanda)

* ku vrun parśel đin gușćiră a fakut aĭ batrîń kĭag: a omorît șopîrla, a luvat ś-a luvat đi la ĭa, a mistakat ku porîmb șî ku rînḑă đi mńiel, șă ku aĭa a-nkĭegat lapćiļi
— sa nekim delom zelembaća stari su pravili sirište: ubijali su gušter, uzimali od njega šta su uzimali, mešali sa trnjinama i jagnjećim sirištem, i time podlivali mleko [Por.]


   GVÍNT /ghivnet/ (i. s.) — навој

* đi vuorbă gvint aĭ nuoștri auḑît đi la Bufańi aĭ batrîń, lukrînd ku îĭ în rudńiśe
— za reč gvint naši su čuli od starih Bufana, radeći sa njima u rudnicima [Por.]

h

   HÁLĂ (i. ž.) (ret.) ● v. ală [Por.]

   HÁT /hat/ (i. m.) — коњ

* hatu tare ăl mîna, mjerźa hatu đe zbura șî la salkă ažunźa (đin đeskînćik)
— hata jako teraše, hat mi prosto leteše i kod vrbe stizaše (iz bajalice) [Por.]


  HOĬ! /hoi!/ (uzv.) — хој!

* mînă buoĭ, șî zbĭară: „Hoĭ! Hoĭ”, rasună vaļa tuată
— tera volove i viče: „Hoj! Hoj!”, odjekuje cela dolina [Por.]

i

   IBOMŃIŚÍ /ibovnici/ (gl.) — љубависати

* puot a ibomńiśi numa doă insă đin kare makra una ĭe kăsătorită
— mogu ljubavisati samo dve osobe od kojih je makar jedna u braku [Por.]


   IBOMŃIŚÍĬE /ibovnicire/ (i. ž.) — љубависање

* uarkă batrînă, da nu sa lasă đi ibomńiśiĭe
— matora drtina, ali švaleraciju ne ostavlja

* ibomńiśiĭa ĭe dragosta pitulată
— švaleracija je tajna ljubav [Por.]


   IBUÓMŃIK /ibovnik/ (i. m.) — љубавник

* muĭare frumuasă kare n-are ibuomńik ĭe ka buĭađa fara fluare
— lepa žena koja nema ljubavnika je kao biljka bez cveta [Por.]


   IBUÓMŃIKĂ /ibovnică/ (i. ž.) — љубавница

* tuot barbatu în ań sa labdă kă are or a avut o gramadă đi ibuomńiśe
— svaki muškarac u godinama hvali se da ima ili da je imao gomilu ljubavnica [Por.]


  IȚ /iţ/ (i. s.) — цуг

* fă fuoku, dăĭ iț la kazan să fĭarbă țuĭka măĭ ĭuta
— pojačaj vatru, ubrzaj kazan da se rakija brže ispeče

* kînd vrunu la prazńik țîńe bardaku ku rakiĭe, șî puvestîașće, aĭ-lalalț zbĭară: „Lasî-će đi povĭeșć, numa dăĭ un iț, șî mînă bardaku-nainće!”
— kada neko na slavi drži bardak sa rakijom, i priča, ostali mu dobacuju: „Mani se priča, nego cugni, i teraj bardak dalje!”

* la buou kare sa traźe ļenuos, iĭ daĭ un iț sî trîkńaskă, șî sî sa ĭuțîaskă
— volu koji se lenjo vuče, udariš jednu bocku da se trgne i ubrza

* șporĭetu nu kuaśe, kă n-are iț bun
— šporet ne peče dobro, jer nema dobar cug [Por.]


  IȚ /iţ/ (i. ž.) — нит

* un laț, un uokĭ la iță lu razbuoĭ sa kĭamă iț
— jedna omča, jedno okce na nitima razboja, zove se nit

* kînd sa nuvađiașća urḑala pin ițăļi lu razbuoĭ, sa ĭa kîći un iț ku źeĭśtu, ăĭ sa kaskă lațu, șî sa trĭaśe o žîță lu baćală pin ĭel
— kad se navodi osnova kroz niti na razboju, uzme se prstom jedna nit, napravi se zev u omči, i kroz njega se provuče žica osnove [Por.]


   ÍȚĂ /iţă/ (i. ž.) — нити

* iță sînt ață ļegaće în lață, kare sînt înșîraće pi doa bîće, bagaće pin kîpatîńiļi lu lață
— niti su konci uvezani u omče, koje su nanizane na dva štapa, provučena kroz krajeve omči

* bîtu kare ĭe bagat đintr-o parće în lațu lu iță sa kĭamă fuśiĭu đi iță
— štap koji se provlaći kroz jedan kraj omče na nitima, zove se nitnjača

* razbuoĭu puaće să aĭbă đi la doă pănă la șasă iță, număru luor mĭarźe dupa fĭeļu đi țasut
— razboj moža da ima od dve do šest niti, njihov broj zavisi od vrste tkanja

* đi la fuśiu đisupra, ițăļi sînt ļegaće đi brîglarĭu lu iță, da đi la-l đi žuos sînt ļegaće ku talpițîļi
— sa gornje nitnjače, niti su vezane za prečagu, a sa donje vezane su za potplace

* lukru lu iță a fuost kînd țîsatuarĭa kalkă pi talpiță să sa skimbĭe, șî sî fakă ruost la urḑală, đi sî puată să trĭakă sovĭeĭka pin ĭa
— posao niti bio je da se smenjuju kad tkalja nagazi potplace, i da prave zev u osnovi, da bi mogla da prođe snovaljka kroz nju [Por.]


   IGINÁT /Ignat/ (i. m.) — Игњатијевдан

* Iginatu în vrĭamĭa nuastră kađe a duoĭļa ḑî dupa Anol Nou
— Ignjatijev dan u naše vreme pada drugog dana Nove Godine

* la Iginat đi kînd lumĭa rumîńi taĭe puorku
— na Ignjatijevdan od kad je sveta Vlasi kolju svinju [Por.]


   IGĻIŚÁUĂ /aglică/ (i. ž.) — јаглика

* igļiśaua dă primovara măĭ întîń
— jaglika prva niče u proleće

* igļiśauă ĭe fluare frumuasă, șî dupa ĭa a dat șî numĭe pi la fĭaće, Igļika
— jaglika je lep cvet, i po njoj su davali i imena devojčicama, Jaglika [Por.]


   IGŃÁT (i. m.) ● v. Iginat [Por.]

  IĬ /ei/ (zam.) — они

* iĭ nu-s rumîń đin parća nuastră, iĭ vorbĭesk alt graĭ, ama ĭară pućem ńi înțăļeźa
— oni nisu Vlasi iz našeg kraja, oni govore drugo narečje, ali se opet možemo razumeti

* a mĭers ku iĭ la șkuală
— išao je s njima u školu

* nu s-a ćemut đi iĭ ńiśkînd
— nije se bojao njih nikada

* vĭeḑ đi iĭ, kă iĭ sînt miś
— pazi na njih, jer su oni mali

* đi iĭ ļi drag lu toț
— njih svi vole [Por.]


   IKĻÁN /viclean/ (prid.) — мудар

* uom ikļan pazĭașće bińe śe vorbĭașće
— mudar čovek pazi dobro šta govori [GPek]


   ÍKŃET /icnet/ (i. s.) — дахтање

* la ḑîkatuarĭe pļină đi uoĭ, s-auđe numa ikńetu uoiluor
— na plandištu punom ovaca, čuje se samo ovče dahtanje [Por.]


   IKŃÍ /icni/ (gl.) — дахтати

* uoĭļi ikńesk kînd ĭe mare zîpușală
— ovce dahću kad je velika vrućina [Por.]


   IĻIĻÁK /liliac/ (i. m.) — јоргован

* muĭerļi s-a dus să kuļagă iļiļak
— žene su otišle da beru jorgovan

* kopiĭi s-a dus în pĭeșćiră, să prindă iļiļaś
— deca su otišla u pećinu, da hvataju slepe miševe [Por.]


   IMÁ /ima/ (gl. p. ref.) — прљати

* ļ-a spus parințî să nu sa ime, iĭ s-a imat ka puorśi, numa ĭuo m-am pazît să nu ma im
— rekli im roditelji da se ne prljaju, oni se isprljali kao svinje, samo sam se ja čuvao da se ne isprljam [Por.]


  IMALĂ /imală/ (i. ž.) — блато

* a trekut pin morśilă, ș-a tunat în kasă ku imală pi opinś
— prošao je kroz kaljugu, i ušao u kuću sa blatom na opankama

* țuaļiļi lukratuare sa spală đi sî sa dubuare imala đi pi ĭaļe
— radna odeća se pere da bi se skinula prljavština sa njih [Por.]


   IMÁŃE /avere/ (i. ž.) — посед

* imańa lu un stapîn kuprinđe tuota averĭa aluĭ la kare ĭel plaćașće porĭezu
— imovina jednog domaćina obuhvata sav njegov posed na koji on plaća porez [Por.]


   IMÍTRA

   IMUÓS /imos/ (prid.) — прљав

* apa nuĭe skumpă, șă n-ar trăbuĭa ńima să ĭasă imuos în lume
— voda nije skupa, i ne bi trebalo niko da izlazi prljav među ljude [Por.]


  IN /in/ (i. s.) — лан

* đin in s-a țasut pînḑă đi kimĭeș
— od lana se tkalo platno za košulje

* pînḑă đi in ĭe mult măĭ muaļe đikît a đi kîńipă
— laneno platno je mnogo mekše od konopljinog [Por.]


   ÍNSĂ /ins/ (i. s.) — особа

* a trĭekut pi drum o insă ńikunoskută
— prošla je putem jedna nepoznata osoba

* a veńit ńișći inș đi la vaļe, nu sa batură la nuoĭ, numa spusîră kî sînt ńigustuorĭ kare sa duk vrunđiva la bîlś
— došli su neki ljudi sa istoka, nisu navraćali kod nas, samo rekoše da su trgovci koji putuju nekuda na vašar

* đi insă muĭerĭaskă, șî kănd ĭe una, șî kînd sînt măĭ mulće, tot una sa ḑîśe - insă: vaḑuĭ o insă muĭerĭaskă, vaḑuĭ o gramadă đi insă muĭerĭeșć
— za žensku osobu, i kad je jedna, i kad ih je više, isto se kaže - insa: video sam jednu žensku osobu (o insă, video sam gomilu ženskih osoba (o gramadă đi insă) [Por.]


   IŃÉL /inel/ (i. s.) — прстен

* ińel đi aur
— prsten od zlata

* ińel đi arźint
— prsten od srebra

* ińel ku pĭatră skumpă
— prsten sa dragim kamenom [Por.]


  IŃELARĬ /inelar/ (i. m.) — прстењак

* ińelarĭu ĭe źeĭśt la mînă la kare sa puartă îńelu
— prstenjak je prst na ruci na kome se nosi prsten [Por.]


   IŃELÚȘ /ineluș/ (i. s.) — прстенчић

* a kumparat la bîlś đi la sarafĭ un ińeluș ĭepćin, la dat la fećiță să-l pună la źeĭśtu papușî
— kupio na vašarau od prstendžija jeftin prstenčić, i dao ga kćerkici da ga stavi svojoj lutkici na prst [Por.]


   IŃIĬE /inie/ (i. ž.) — иње

* kînd ĭe źer slab, sa prinđe pră apă numa kîta ińiĭe, ka arćiĭa dă supțire
— kad je slab mraz, nahvata se na vodi samo malo inja, tanko ko papir [Mlava]


   IŃÍĬE /inie/ (i. ž.) — иње

* kînd ĭe źer slab, sa prinđe pră pomînt numa kîta ińiĭe, ka arćiĭa dă supțîre
— kad je slab mraz, nahvata se na zemlji samo malo inja, tanko ko papir [Mlava]


  IRIĬAN /hrean/ (i. m.) — рен

* la Rumîńi nuoștri, iriĭanu ĭe buruĭană đin građină
— kod naših Vlaha, ren je baštenska biljka

* la iriĭan sa manînkă numa rîdaśina
— od rena se jede samo koren

* iriĭanu sa manînkă numa să đișkidă pofta
— ren se jede samo da otvori apetit

* iriĭanu ĭe ĭuće, șă ĭuțala luĭ dă pi nas
— ren je ljut, i njegova ljutina izbija na nos [Por.]


   IRIKUÓB /erete/ (i. m.) — кобац

* pasîrĭe kare in alće părț sa kĭamă arĭaće or uļ gainarĭ, în Sîgă sa kĭamă irikuob
— ptica koja se u drugim krajevima zove arjaće ili ulj gainar, i Sigama se zove irikob

* irikuob ĭe kîta măĭ mare dă kît śoara, șî sa arańiașće ku păsîrĭ miś, ku șopîrļe șî șărpĭ, da fură șî puĭ dă gaiń dîn avļiĭa kășî
— kobac je malo veći od vrane, a hrani se mali pticama, gušterima i zmijama, a krade i piliće kokošaka iz kućnog dvorišta [Crn.]


   IRIÚȘ (i. m.) ● v. ariuș [Por.]

   IROPLÁN (i. m.) ● v. ăroplan [Por.]

   ÍSĂ /isa/ (i. ž.) — зорт

* sî-ĭ măĭ dăm o isă, pă sî ńi duśem la ođină
— da udarimo još jedan zort, pa da odemo na odmor [Por.]


   ISKAĻÍ /iscăli/ (gl. p. ref.) — потписати

* nu șću sî skriu, șî m-am skaļit ku źeĭśtu
— ne znam da pišem, pa sam se potpisao prstom

* nu iskaļi fiĭe-śe pănă nu śećieșć bińe śi ĭe
— ne potpisuj ništa, dok dobro ne pročitaš šta je

* l-a prins đi martur, ama ĭel a spus kă nu iskaļiașće ńimika la fața luokuluĭ, pănă nu ažung źindari
— uzeo ga je za svedoka, ali on je rekao da ne potpisuje ništa na licu mesta, dok ne stignu žandari

* vuorba „iskaļi” șî đe mult a fuost rară, kă aĭ batrîń ńiś n-avut multă trĭabă ku skripsuoriļi
— reč „potpisati” je i ranije bila retka, jer stari nisu ni imali mnogo posla sa pisanijama [Por.]


   ISKAĻÍT /iscălit/ (i. s.) — потписивање

* dupa rat, adunat părtizańi găzdoćińiļi la un luok, șî ĭ-a mînat gramadă la iskaļit să tuńe-n kolkuoz
— posle rata, pokupili partizani gazde na jedno mesto, pa ih terali na kolektivno potpisivanje ulaska u zadrugu

* moșu Pau nu s-a dus la iskaļito-la, ș-a fuost o lună đi ḑîļe la-nkisuare
— čiča Pau nije otišao na to potpisivanje, pa je bio mesec dana u zatvoru [Por.]


   ISKAĻÍT /iscălit/ (prid.) — потписан

* kînd ĭ-a fakut đirĭept pi moșîĭe, tatî-su a fuost tare bolnau, șî nu ĭ-a lasat ńiś o arćiĭe iskaļită ku mîna luĭ
— kada mu je zaveštao imanje, otac je bio teško bolestan, pa mu nije ostavio nikakav papir potpisan sopstvenom rukom

* tuată arćiĭa đi la țară trabe să fiĭe iskaļită
— svaki papir od države treba da bude overen [Por.]


   ISKAĻITÚRĂ /iscălitură/ (i. ž.) — потпис

* ĭ-a dus o rașăńe fara iskaļitură, șî ĭel n-a vrut s-o primĭaskă
— doneli mu rešenje bez potpisa, i on nije hteo da ga primi [Por.]


   ISPRAVÍ /isprăvi/ (gl. p. ref.) — завршити

* vin, kum ispravĭesk ku lukru
— dolazim, čim završim sa poslom

* am ispravit lukru, akuma uđinăm
— završili smo posao, sada odmaramo [Por.]


   ISPRAVÍT /isprăvit/ (prid.) — завршен

* lukru înga nuĭe ispravit, da îĭ s-a dus la kasă
— posao još nije završen, a oni su otišli kući

* kusîtura ispravită, a ramas numa bumbi sî sa prindă
— šivenje je završeno, ostala su samo dugmad da se prišiju

* (izr.) a ispravit griža
— prebrinuo brigu [Por.]


  IŚ (pril.) ● v. aiś [Buf.]

   IVÉNK /vâslă/ (i. s.) — евењка

* ivenk sa kĭamă krĭenguța đi viĭe ku doĭ-triĭ strugurĭ, taĭată đin bușćan șî atîrnată supt strĭeșînă sî sa ușće đi ĭarnă
— evenjka je grančica sa dva-tri grozda, odsečena iz čokota i stavljena pod strehu da se suši za zimu [Por.]


   IZAFLÁ (gl.) ● v. afla [Por.]

   IZBÍŚ (i. s.) ● v. biś [Por.]

   IZBÎNĐÍ /izbândi/ (gl.) — избити

* kopilo-sta a izbînđit la dĭedî-su înpiśuare
— ovo dete je ispalo nalik na rođenog dedu

* veńiĭ ku ińima pļină, kă tuot a izbînđit ka-n vis
— dođoh punog srca, jer je sve ispalo kao u snu [Por.]


  IZDAT /izdat/ (i. s.) — иzдат

* izdatu ĭe buala ińimi, kînd pi uom ăl lovĭașče-n pĭept, șî ĭel krapă đintr-odată
— izdat je bolest srca, kad čoveka cepne u grudima, i on umre naprasno

* đeskînćiku đi izdat înśape ku „fuź izdaće, blîstamaće”
— bajalica od izdata počinje sa „bež izdate prokleti” [Por.]


   IZGORÍ /izgorî/ (gl. p. ref.) — упалити се

* kînd marunțîșu sa săśiră ńidokuopt, or sa puńe în ambarĭ uđiluos, buobiļi izgorĭesk
— kad se žitarice požanju nedozrele, ili se u ambar stave vlažne, zrnevlje se upali [Por.]


   IZLÁZ /izlaz/ (i. s.) — испаша

* izlaz ĭe luok unđe pask vićiļi
— ispaša je mesto gde pase stoka

* rumîńi aĭ batrîń kînd sa kăsătorit aiśa, s-a uĭtat să fiĭe apa apruape, șă să fiĭe đestul izlaz đi viće
— kad su se stari Vlasi naseljavali ovde, gledaliu su da bude voda blizu, i da bude dovljno ispaše za stoku [Por.]


   IZLÍK /arcadă/ (i. m.) — лук

* găžđiļi pin saće avut kăș ku ćindă ku izliśe
— bogataši po selima imali su kuće sa tremom sa arkadama [Por.]


  IZMĬANĂ /izmană/ (i. ž.) — гаће

* Rumîńi saćańi aĭ batrîń, ka șî Sîrbi saćańi đin vrĭamĭa-ĭa, n-a purtat izmĭańe, ńiś uamińi, ńiś muĭeriļi
— stari Vlasi seljaci, kao i Srbi seljaci toga vremena, nisu nosili gaće, ni muškarci, ni žene [Por.]


   IZVUÓN /izvon/ (i. s.) — звоно

* izvuon ĭe kluopît đi aramă, kare sa atîrnă la viće la gît
— zvono je mesingana klepetuša, koja se kači stoci oko vrata

* izvuonu ĭe đi aramă, da kluopîtu đi fĭer
— zvono je od mesinga, a klepetuša od gvožda [Por.]


   IȘÎTOÁRE /ieșitoare/ (i. ž.) — клозет

* ișîtoarĭa a fuost afară, aproape đi kasă
— klozet je bio napolju, u blizini kuće [Dun.]

î

   ÎMBATÁ /îmbăta/ (gl. p. ref.) — опити

* sa îmbată ĭuta, đestul iĭ numa doă-triĭ parușăļe
— brzo se opije, dovoljno mu je samo dve-tri čašice

* a rașît țapîn sî sa îmbĭaće ka kurka
— čvrsto je rešio da se napije kao ćurka [Por.]


   ÎMBATÁRE /îmbătare/ (i. ž.) — опијање

* îmbatarĭa ĭe urîtă învățatură, tare grĭa buală
— pijanstvo je ružna navika, jako teška bolest [Por.]


   ÎMBATÁT /îmbătat/ (prid.) — опијен

* n-a sîmțît ńimika kînd la taĭat duolturi, k-afuost îmbatat
— nije osetio ništa kad su ga operisali doktori, jer je bio opijen [Por.]


   ÎNBĂTRÎŃÍ /îmbătrîni/ (gl. p. ref.) — остарити

* parințî mĭ-a îmbătrîńit, nu măĭ puot să lukrĭe, da ĭuo nu puot sî vîăd đi iĭ
— roditelji su mi ostarili, ne mogu više da rade, a ja ne mogu da brinem o njima [Por.]


   ÎMBLÁ (gl. p. ref.) (gl. p. ref.) — ● v. umbla [Por.]

   ÎNBLÎNḐḮ /îmblânzi/ (gl. p.) — питомити

* purśelo-l sîrbaćik sa îmblînḑîașće ļesńe
— divlje prase se lako pripitomi [Por.]


   ÎMBRAȚÎȘÁ /îmbrățișa/ (gl. p. ref.) — загрлити

* nu s-a vaḑut mult, șî kînd s-a-ntîńit, așa đi tare s-a îmbrațîșat đi uasîļi ļ-a pokńit
— nisu se videli dugo, i kad su se sreli, tako su se jako zagrlili da su im kosti pucale [Por.]


   ÎMBRAȚÎȘÁRE /îmbrățișare/ (i. ž.) — грљење

* dakă ļi va fi pi vuoĭe îmbrațîșarĭa, parințî n-o sî-ĭ puată opri
— ako im bude po volji grljenje, roditelji ih neće moći sprečiti [Por.]


   ÎMBRAȚÎȘÁT /îmbrățișat/ (prid.) — загрљен

* măĭ întîń s-a batut, da piurmă a veńit la kasă îmbrațîșaț ka frațî
— prvo su se tukli, a posle su dišli kući zagrljeni kao braća [Por.]


   ÎMBRAKÁ /îmbrăca/ (gl. p. ref.) — облачити

* ĭarnă kînd pļakă la drum, uomu trăbe sî sa îmbraśe bińe
— zimi kad polazi na put, čovek treba da se obuče dobro

* đi lukru uomu îmbrakă țuaļe purtarĭață
— za posao čovek oblači radno odelo [Por.]


   ÎNBRAKÁT /îmbrăcat/ (i. s.) — одевање

* muma n-a-nśeput la vrĭame ku îmbrakatu kopiĭiluor, șî iĭ s-a amînatat đi șkuală
— majka nije počela na vreme sa oblačenjem dece, i ona su zakasnila za školu [Por.]


   ÎNBRAKÁT /îmbrăcat/ (prid.) — одевен

* la visaļiĭe tuoț s-a duk îmbrakaț în țuaļe nuoĭ
— na veselje svi idu obučeni u nova odela [Por.]


   ÎMBRÎKAMḮNT /hainele/ (i. s.) — одело

* îmbrîkamînt kuprinđe tuot śe uomu înbrakă: đi la kimĭașă șî izmĭańe, pănă la burkă șî kaśulă
— odelo čini sve što čovek oblači: od košulje i gaća, do kaputa i šubare

* afară ĭe tare frig, da ĭel a pļekat ku îmbrîkamînt supțîre
— napolju je jako hladno, a on je pošao u tankoj odeći [Por.]


   ÎMBUKÁ /îmbuca/ (gl. p.) — загристи

* uomu îmbukă kînd înțapă đințî-n bukatură đi mînkare
— čovek zagrize kad zarije zube u zalogaj hrane [Por.]


   ÎMBUKATÚRĂ /îmbucătură/ (i. ž.) — залогај

* a luvat îmbukatură prĭa mare, șî sa-ńekat ku ĭa
— uzeo je preveliki zalogaj, i zadavio se njime [Por.]


   ÎMBURIȚÁ /îmburința/ (gl. p. ref.) — нагнути се

* sa ḑîśe đi vrunu kă sa îmburiță kînd lukră śuava ku kapu apļekat
— kaže se za nekog da se naginje kad nešto radi pognute glave

* dodăm kila-ĭa, s-o măĭ îmburiț odată
— dodaj mi tu flašu, da je još jednom nagnem [Por.]


   ÎMPAKÁ /împăca/ (gl. p. ref.) — мирити

* tuota ḑîua numa sa svađesk, nu-ĭ măĭ împakă ńiś draku
— ceo dan samo se svađaju, neće ih pomiriti ni đavo

* spuńe kă nu vrĭa să ńi împakăm fara bań
— kaže da neće da se mirimo bez para [Por.]


   ÎMPALMÁ /împelma/ (gl.) — смешати

* împalmĭaḑă sa ḑîśe kînd mistakăm śeva bun, śe n-avĭem đi ažuns, ku śeva măĭ rău, ś-avĭem đestul
— smešavati se kaže kad mešamo nešto dobro, što nam ne dostiže, sa nečim lošijim, čega imamo dovoljno

* fîn muśeḑît vićiļu nu manînkă, ama kînd ăl împalmĭeḑ ku kîta đ-al bun, ăl manînkă tuot
— buđavo seno stoka ne jede, ali kad se pomeša sa malo dobrog sena, pojede ga svog [Por.]


  ÎMPARAȚÎĬE /împărăție/ (i. ž.) — царство

* împarațîĭa ĭe țara kare o stapîńaḑă împaratu
— carevina je zemlja kojom upravalja car [Por.]


  ÎMPARAT /împărat/ (i. m.) — цар

* împarat ĭe vuorbă batrînă kare măĭ mult s-a pastrat pin povĭeșć kopilarĭeșć, șă pin kînćiśe batrîńe śe ļ-a kîntat lîutari pi lă șîḑîtuorĭ
— car je stara reč koja se najviše očuvala u dečjim bajkama, i u starim pesmam koje su pevali lautari na sedeljkama [Por.]


   ÎMPARȚḮ /împărți/ (gl. p. ref.) — делити

* sa împarće śuava kînd đin îtrĭeg faś parśaļe
— deli se nešto kad od celine praviš delove [Por.]


   ÎMPARȚḮRE /împărțire/ (i. ž.) — дељење

* tatî-su ĭ-adunat să fakă împarțîre la moșîĭe
— otac ih je okupio da napravi deobu imanja [Por.]


   ÎMPARȚḮT /împărțit/ (prid.) — подељен

* moșîĭa ĭe împarțîtă kalumĭa la kopiĭ, șî tuoț sînt bukuruoș
— imanje je dobro podeljeno na decu, i svi su zadovoljni [Por.]


   ÎMPARȚÎTUÓRĬ /împărțitor/ (i. m.) — делилац

* împarțîtuorĭ ĭe aăla kare împarće śuava
— delilac je onaj koji nešto deli

* sa krĭađe kî tuot uomu are vro insă kare la nașćire iĭ împarće śe ursă o să aĭbă în traĭu luĭ
— veruje se da svaki čovek ima neko biće koje mu na rođenju deli sudbinu kakvu će imatu kroz život

* în raĭ ĭastă împarțîtuorĭ kare primĭașće pomĭeńiļi, șî ļe-nparće lu kuĭ sînt nîmeńiće
— u raju postoji delilac koji prima pomane, i deli ih kome su namenjene [Por.]


   ÎMPAREKĬÁ /împerechea/ (gl. p. ref.) — упарити

* kînd învĭeț bou ćinîr la žug, ăl împarekĭeḑ ku bou batrîn, pă-ĭ mîń să tragă đampreuna
— kad navikavaš mladog vola na jaram, upariš ga sa starim volom, pa ih teraš da vuku zajedno [Por.]


   ÎMPAREKĬÁT /împerecheat/ (prid.) — упарен

* împarekĭaț đi draku, multă lume a omorît amînduoĭ
— upareni od đavola, mnogo ljudi su pobili zajedno [Por.]


   ÎMPĂKAŚÚŃE /împăcăciune/ (i. ž.) — мирење

* împăkaśuńe ĭe ađet nunțăsk, kare fak parințî kînd baĭatu fură fata, or kînd fata fuźe dupa baĭat
— mirenje je svadbeni običaj koji prave roditelji kada momak ukrade devojku, ili kad devojka pobegne za momka

* împăkaśuńe puaće fi șî întra duoĭ inș, or doa kăș, kare a fuost mult în vro sfadă grĭa
— mirenje može biti i između dve osobe, ili dve kuće, koje su bile dugo u nekoj teškoj svađi

* (u izr.) nu stau đi împăkaśuń
— ne zamajavam se mirenjima (nemam vremena za gubljenje na mirenja) [Por.]


   ÎMPĂTURÁ /împătura/ (gl. p. ref.) — преклопити ?

* muma a împăturat pătură în patru
— majka je preklopila ponjavu u četvoro [Por.]


   ÎMPETRÍ /împetri/ (gl. p. ref.) — окаменити

* sa-mpetrît đi źĭer, sa fakut pĭatră
— okamenilo se od mraza, pretvorilo se u kamen [Por.]


   ÎMPEȚẮŃE /pețire/ (i. ž.) — просидба

* avut śinsprăśe ań kînd aiĭ parinț ĭ-a fakut împețăńe
— imala je petnaest godina kad su joj roditelji priredili veridbu

* kare a fuost kîta măĭ gazdă, a fakut împețăńe fĭaći ku lăutarĭ
— ko je bio malo bogatiji, priredio je ćerkinu prosidbu sa muzikom [Por.]


   ÎMPEȚḮ /împeți/ (gl. p. ref.) — запросити

* a trait mult ku un baĭat, șî kînd a trăbuit s-o-mpețaskă, vro varuĭka aiĭ ĭ-a fakut momuaće, șî ĭel s-a pișmańit,, saraku
— zabavljala se dugo sa jednim momkom, i kad je trebalo da je zaprosi, neka njena prijateljica bacila je čini, i on se predomislio, siroma

* kînd s-a-mpețîț fata, parințî baĭatuluĭ a dăruito ku bań, kare ĭ-a-ntuors dakă împețîĭa s-a rupt
— kad se prosila devojka, momkovi roditelji su je darivali novcem, koje je devojka vraćala ako se veridba raskidala [Por.]


   ÎMPEȚÎTUÓR /pețitor/ (i. m.) — просац

* la-mpețăńe ka împețîtorĭ s-a dus ńamu baĭatuluĭ
— na prosidbu kao prosci išli su momkovi rođaci

* întra împețîtuorĭ a fuost uamiń đin ńam adîns aļeș numa pintru kă a fuost buń vorbituorĭ
— među proscima bilo je rođaka koji su posebno odabrani samo zato što su bili dobri govornici

* taĭna la împețăńe n-a fuost ușuară, măĭ greu a fuost vorba đi mirazu fĭeći
— razgovor na prosidbi nije bio lak, najteži je bio pregovor o devojčinom mirazu [Por.]


   ÎMPIĐEKÁ /împiedica/ (gl. p. ref.) — закочити

* n-a bagat sama, s-a împiđekat în tro rîdaśină ș-a kaḑut ku nasu în urḑîś
— nije pazio, sapleo se o neki koren i pao nosem u koprive

* dakă nu sa puaće karu împiđeka bińe, nu sa kućaḑă pļeka ku ĭel pi pripur în vaļe
— ako se kola ne mogu dobro zakočiti, ne sme se njime krenuti niz nizbrdicu

* kopiĭi dau pĭađikă la fĭaće, numa sî sa rîdă đi ĭaļe kum kad în prașînă
— dečaci sapliću devojčice, samo da im se smeju kako padaju u prašinu [Por.]


   ÎMPIĐEKÁT /împiedicat/ (prid.) — закочен

* karu ń-a fuost numa împiđekat ku lanțu pista șînă, kă pivă atunśa înga n-am avut
— kola su nam bila samo zakočena lancem preko šine, jer ločku tada još nismo imali

* kalu împiđekat ku sfuara ļegată la piśuariļi đinainće, nu sa puaće duśa đeparće
— konj sapet konopcem, vezanim na prednjim nogama, ne može otići daleko [Por.]


   ÎMPÍNS /împins/ (prid.) — изгуран

* a lasat karu strîkat numa kîta împins đin drum înlăturĭ
— ostavili su pokvarena kola samo malo gurnuta s puta u stranu [Por.]


   ÎMPINSUÁRE /împinsătură/ (i. ž.) — гурање

* nu sa puaće tuna akoluo fara împinsuare đin tuata pućarĭa
— ne može se ući tamo bez guranja iz sve snage [Por.]


   ÎMPINŹÉ /împinge/ (gl. p. ref.) — гурати

* are lukru tare grĭeu, la rudnik împinźe la vaguańe pļińe đi rudă
— ima jako težak posao, u rudniku gura vagone pune rude [Por.]


   ÎMPISTRÍ /împistri/ (gl. p. ref.) — шарати

* muma mĭ-a țasut kimĭașă, ș-akuma o împistrișaḑă ku braḑ
— majka mi je izatkala košulju i sada je ukrašava vezom [Por.]


   ÎMPISTRÍT /împistrit/ (prid.) — украшен

* kînd a fuost nuauă, kimĭașa a fuost tuată împistrită, ama đi vrĭame a albit la suare
— kad je bila nova, košuljma je bila sva ukrašena, ali je vremenom izbledela na suncu [Por.]


   ÎMPISTRIȘÁLĂ /împistrițare/ (i. ž.) — украшавање

* înga đi la ćińerĭață a prins drag đi împistrișală, da dragu-la a prins đi la mumî-sa
— još je od mladosti zavolela ukrašavanje, a tu ljubav je primila od majke [Por.]


   ÎMPĬETRÍT /împetrit/ (prid.) — окамењен

* n-a putut lumĭa să are, atîta a fuost pomîntu împĭetrit
— nisu mogli ljudi da oru, toliko je zemlja bila stvrdnuta [Por.]


   ÎMPĻEĆÍ /împleti/ (gl. p. ref.) — уплести

* fata are păr lung, șî frumuos iĭ sa împļećiesk bîrțîļi
— devojčica ima dugu kosu, i lepo joj se upliću kike

* pănă sa svađesk, nuĭe bun să ći împļećieșć în trĭaba luor
— dok se svađaju, nije dobro da se uplićeš u njihovu raspravu [Por.]


   ÎMPĻEĆÍT /împletit/ (prid.) — уплетен

* a veńit ku o bîrță împļećită, ku una đispļećită
— došla je sa jednom kikom upletenom, a sa drugom raspletenom

* mult a fuost împļećit în lukru lu toĭa
— dugo je bio upleten u tuđ posao [Por.]


   ÎMĻEĆITÚRĂ /împletitură/ (i. ž.) — плетеница

* muma a țasut đi trășć pĭaćik ku împļećitură ruoșu ku alb
— majka je izatkala platno za torbe sa crveno-belim pletenicama

* îmļećitură đi duauă
— dvostruke pletenice [Por.]


   ÎMPĻIŃÍ /împlini/ (gl. p.) — навршити

* fata a împļińit numa șasă ań, da o să pļaśe la șkuală kînd va împļińi șapće ań
— devojčica je napunila samo šest godina, a poći će u školu kad navrši sedam godina

* măĭ o lună, șî sa împļińașće anu
— još jedan mesec, i navršava se godina [Por.]


   ÎMPRĬAĆIŃÍ /împrieteni/ (gl. p. ref.) — спријатељити се

* kopiĭi ĭut sa-nprĭaćińesk, șî kînd nu sa kunuosk bińe
— deca se brzo sprijatelje, i kad se ne poznaju dobro [Por.]


   ÎMPRUMÚT /împrumut/ (i. s.) — зајам

* nu sa puaće traĭi fara împrumuturĭ, kî ĭe tuot skump, da plățîļi sînt miś
— ne može se živeti bez zajmova, jer je sve skupo, a plate su male

* đes a luvat împrumut đi la mińe, śikă, numa să arańaskă kopiĭi
— često je uzimao zajam od mene, veli, samo da prehrani decu [Por.]


   ÎMPRUMUTÁ /împrumuta/ (gl. p. ref.) — зајмити

* sa împrumută măĭ đes bańi, da sa puaće împrumuta șî ažutarĭa la lukru, gostîĭa la nuntă, șî alta
— pozajmljuju se najčešće pare, ali se može zajmiti i pomoć u poslu, gošćenje na svadbi, i drugo

* aăla kare ĭa înprimut, datuorĭ ĭe să-l întuarkă pi vuorbă
— onaj ko uzima zajam, dužan je da ga vrati po dogovoru [Por.]


   ÎMPRUMUTÁT /împrumutare/ (i. s.) — позајмљивање

* akuma sa șćiĭe numa đi împrumutărĭ la bań, da vrodată a fuost împrumutarĭe în tuaće fĭelurĭ
— danas se zna samo za pozajmljivanje novca, a nekada je bilo pozajmljivanja raznih vrsta [Por.]


   ÎMPRUMUTÁT /împrumutat/ (prid.) — позајмљен

* n-are ĭel bańi luĭ, tuot śe are ĭe împrumutat, ĭel đi alta ńiś nu șćiĭe numa đi dîtoriĭ
— nema on svoj novac, sve što ima je pozajmljeno, on za drugo i ne zna sem za dugove [Por.]


   ÎMPUȚḮ /împuțî/ (gl. p. ref.) — усмрдети

* karńa ńisarată ĭut sa împuće
— nesoljeno meso brzo se usmrdi [Por.]


   ÎMPUȚÎNÁ /împuţina/ (gl. p.) — умањити

* s-a înkis șkuala, kî s-a înpuțînat kopiĭi
— škola se zatvorila, jer se smanjio broj dece

* împuțîńaḑă mînkarĭa kîći kîta, dakă vrĭeĭ sî slabĭeșć
— smanjuj pomalo hranu, ako želiš da oslabiš

* bań ĭastă, numa ļi s-a împuțînat vrĭadu
— novaca ima, ali im se smanjila vrednost

* n-am ku śe să ud bașćaua, kî s-a împuțînat apa în rîu
— nemam čime da zalijem baštu, jer se smanjila voda u reci [Por.]


   ÎMPUȚÎNÁT /împuţinat/ (prid.) — умањен

* apa în ogaș ĭe mult împuțînată, n-o sî avĭem unđe adapa vićiļi
— voda u potoku je mnogo smanjena, nećemo imati gde da pojimo stoku

* lumĭa în sat ĭe atita împuțînată, đi gata a ramas satu guol
— ljudstvo u selu je toliko smanjeno, da je selo ostalo gotovo pusto [Por.]


   ÎMPUȚḮT /împuțit/ (prid.) — смрдљив

* o mortaśină kîńaskă stă doă ḑîļe împuțîtă-n mižluoku drumuluĭ, șî ńima n-o mută
— smrdljiva pseća lešina leži dva dana na sred puta, i niko je ne sklanja [Por.]


   ÎMPUĬÁ /împuia/ (gl. p. ref.) — украшавати

* mĭ-a țasut muma kimĭașă đi in, ș-akuma o împuĭe ku puĭ kare au tuoț baĭețî
— izatkala mi mati košulju od lana, a sada je ukrašava šarama kakve imaju svi momci

* în șărpariĭa a mare vara-sta atîta s-a împuĭat balauri đi fiuorļi ći ĭau kînd iĭ vĭeḑ kum ḑak la suare
— u velikom zmijarniku ovog leta toliko su se ispilili smukovi, da te jeza hvata kad ih vidiš kako se izležavaju na suncu [Por.]


   ÎMPUĬÁT /împuiat/ (prid.) — украшен

* ń-aratat ku drag ńișći păturĭ împuĭaće, ku puĭ kare ĭa sîngură a izaflat
— pokazala nam je s ponosom ukrašene prekrivače, sa motivima koje je ona sama izmislila [Por.]


   ÎMPUĬATÚRĂ /împuitură/ (i. ž.) — шара

* kimĭeșîļi lu Rumîńśiļi đi la Kraĭna au împuĭaturĭ măĭ mulće șî măĭ frumuasă đi kît anuaștre
— košulje Vlajni iz Krajine imaju više i lepše šare od naših

* fĭaćiļi marĭ đemult tare a bagat sama să-nvĭață śe guod măĭ bun împuĭatură, kă măĭ mare katare avut aļa kare a împuĭat frumuos țuaļiļi
— udavače su nekad mnogo vodile računa da što bolje savladaju ukrašavanje, jer su na većoj ceni bile one koje su lepše ukrašavale odeću [Por.]


   ÎMPÚNS (prid.) ● v. înpuns [Por.]

   ÎMPÚNŹE (gl.) ● v. înpunźe [Por.]

   ÎMPURPAĐÍ /îmbrobodi/ (gl. p. ref.) — забрадити

* muĭeriļi s-a împurpađesk ku kîrpa, kî ĭe urît sî mĭargă ku kapu guol
— žene se zabrađuju maramom, jer je ružno da idu gologlave [Por.]


   ÎMPURPAĐÍT /îmbrobodit/ (prid.) — забрађен

* muĭare împurpađită sa kunuașće pi kîrpă ku kare astrukat păru, să nu sa vadă
— zabrađena žena poznaje se po marami kojom je pokrila kosu, da se ne vidi

* muĭeriļi sa împurpađesk în măĭ mulće fĭelur, pi kum ļagă kuarńiļi kîrpi: supt barbă, la ćiame or la śafă đinapuoĭ
— žene se zabrađuju na više načina, prema tome kako vezuju krajeve marame: ispod brade, na temenu ili na potiljku pozadi [Por.]


   ÎMPUȘKÁ /împușca/ (gl. p. ref.) — упуцати

* pi muoșu a împușkat veśinu luĭ kînd a fuost în urk dupa lupĭ
— dedu je upucao njegov komšija kad su bili u hajci na vukove [Por.]


   ÎMPUȘKÁT /împușcat/ (prid.) — упуцан

* puorku, împușkat la doă luokurĭ, nu s-a dus đeparće
— svinja, pogođena na dva mesta, nije otišla daleko [Por.]


  ÎN /în/ (predl.) — у

* nu ći mistaka în lukru lu tuoĭa
— ne mešaj se u tuđi posao

* a pļekat ku karu pi drum în đal
— krenuo je kolima putem na gore

* îndarăt = în + darăt
— unazad = u + nazad

* kînd sa vorbiașće, măĭ đi mulće uorĭ „î” đin „în” sa pĭarđe, sa-ngiće, șă-n luoku luĭ skriĭem o liniuță
— u govoru se „î” iz „în” najčešće gubi, guta se, i u umesto njega pišemo crticu [Por.]


   ÎNAÍNĆE /înainte/ (pril.) — напред

* ĭel luvă înainće, pin namĭeț pănă-n brîu, da alalț dupa ĭel
— on je krenuo napred, kroz smetove do pojasa, a ostali za njim

* la prazńik stapînu kășî sa înkină sî đa tuot înainće
— na slavi domaćin metaniše da krene sve napred

* sa ćiame rău đi ĭel, nu kućaḑă sî ĭasă înainća luĭ
— boji ga se strašno, ne sme da izađe pred njega

* a veńit la lukru înainća lu tuoț
— došao je na posao pre svih

* s-a luvat đi gît pintru vro luază śe s-a întîmplat înainće
— uhvatili se za gušu zbog neke gluposti koja se desila ranije

* m-am žurat la lumanarĭe kă đi astîḑ înainće nu măĭ bĭeu
— zakleo sam se na sveću da od danas na tamo više neću piti [Por.]


   ÎNAPÓĬȘA /înapoia/ (pril.) — унатрашке

* s-a mîńiĭat pră muĭare, ș-a spumîntato k-o puńe pră kal, șî mărgînd înapoĭșa, o-ntuarśe la tat-su
— naljutio se na ženu, i zapretio joj da će je staviti na konja, i idući unatraške, vratiti je ocu [Mlava]

* l-a-nvațat draku să-ntuarkă opinśiļi ku gurguoĭu înapuoĭșa, să no-l gasîaskă urmașî pi urmă
— naučio ga đavo da okreće opanak sa šiljkom unazad, da ga potera na otkrije po tragu [Por.]


   ÎNAPUÓĬ /înapoi/ (pril.) — уназад

* a stokńit buoĭi înapuoĭ, kă n-a putut să trĭakă ku karu pista rîu
— terao je volove unazad, jer nije mogao da pređe kolima preko reke

* parke ĭe blîstamat, tuot iĭ mĭarźe înapuoĭ
— kao da je proklet, sve mu ide naopako [Por.]


   ÎNARMÁ /înarma/ (gl. p. ref.) — наоружати

* țara nuastră a înarmat baĭețî șî ĭ-a trîmĭes în razbăl
— naša država je naoružala mladiće i poslal ih u rat [Por.]


   ÎNBALOȘÁ /îmbăloșa/ (gl.) — балавити

* mă țukă, șî tuot mă înbăloșă
— poljubi me, i svu me izbalavi [Por.]


   ÎNBUFNÁ /îmbufna/ (ĭuo ma înbufńeḑ, ĭel sa înbufńaḑă) — дурити се

* kînd sa mîńiĭe, sa înbufnaḑă tuot
— kad se ljuti, sav se naduri [Por.]


   ÎNBUFNÁT /îmbufnat/ (prid.) — надурен

* rău narau are kopilo-sta, sa mîńiĭe ļesńe đi fiĭe śe, șî stă înbufnat tuota ḑîua
— lošu narav ima ovo dete, naljuti se lako za bilo šta, i po ceo dan stoji naduren [Por.]


   ÎNBUĬBÁ /îmbuiba/ (gl. p. ref.) — кркати

* o ala flomînźuasă, sa înbuĭbĭaḑă ku mînkare șî bĭare pănă nu pokńașće
— ala nezasita, nakrka se hranom i pićem dok ne pukne

* să no-l laș la masă, kă nu sa lasă đi mînkare pănă nu sa va înbuĭba ka puorku
— da ga ne pustiš za sto, jer neće prestati da jede dok se ne bude naždrao kao svinja [GPek]


   ÎNBUĬBÁT /îmbuibat/ (prid.) — пресит

* a mînkat ka puorku, akuma ḑaśe înbuĭbat ș-abĭa suflă
— krkao je kao svinja, sada leži presit i jedva diše [GPek]


   ÎNBUNÁ /aproba/ (gl.) — одобрити

* nu înbuna ńimika śe nu puoț să țîń
— ne obećavaj ništa što ne možeš da ispuniš

* tatî-su ĭ-a înbunat un luok đi miraz
— otac joj je obećao njivu za miraz

* mĭ-a-nbunat kă-m dă bań înprimut
— obećao je da će mi dati novac na zajam [Por.]


   ÎNȚARKÁ /înțărca/ (gl. p. ref.) — одлучити

* ĭedu a kreskut șă trăbe să-l înțarkăm đi la kapră
— jare je poraslo, treba da ga odlučimo od koze [Stig]


   ÎNȚARKÁT /îțărcat/ (prid.) — одлучен

* avut doĭ ĭeḑ înțarkaț, șî un sugarĭ
— imao je dva odlučena jareta, i jedno sisavče [Stig]


   ÎNȚĂRUȘÁ /înțărușa/ (gl. ref.) — набости се

* uomu sa înțarușă kînd kalkă în śuava askuțît
— čovek se nabode kad nagazi na nešto oštro

* s-a înțărușat în spińe, aļergînd đeskulț dupa viće
— naboo se na trn, trčeći bosonog za stokom [Por.]


   ÎNȚÎPEŃÍ /înțăpeni/ (gl. p. ref.) — јачати

* prînḑă bińe, sî puoț a-nțîpeńi đi kosît, kî ĭe kosîtu lukru grĭeu
— ručaj dobro, da možeš ojačati za kosidbu, jer je košenje težak posao

* a statut mult la źier, ș-a-nțîpeńit atîta đi nu puaće sufla
— stajao je mnogo na mrazu, i toliko se ukrutio da ne može disati

* ĭa rangu, șî baće pomîntu pi lînga șćump sî sa înțîpeńaskă gardu, sî nu măĭ kadă kînd sa va frĭeka puorśi đi ĭel
— uzmi ćuskiju i nabij zemlju oko stuba da se učvrsti ograda, da više ne pada kada se svinje budu češale o nju [Por.]


   ÎNȚÎPEŃÍT /înţepenit/ (prid.) — ојачан

* am înțîpeńit đi frig, nu puot ńiś să miśk đin luok
— ukrutio sam se od hladnoće, ne mogu ni da se maknem s mesta

* tuoț žuakă, da ĭel stă-n kuot, anțîpeńit, parke iĭ frikă đi fĭaće kare-l kĭamă în uoră
— svi igraju, samo on stoji u ćošku, skamenjen, kao da se prepao od devojaka koje ga zovu u kolo [Por.]


   ÎNĆINGATUÁRE /încingătoare/ (i. ž.) — опасивач

* înćingatuare ĭe fiĭe śe înśins pista brîu
— opasivač je bilo šta što opasano oko pojasa

* braśirļi a fuost un fĭeļ đi înćingatuare
— tkanice su bile jedna vrsta opasivača [Por.]


   ÎNĆÍNS /întins/ (prid.) — испружен

* a gasît balauru, gros ka mînă, ḑaśe înćins supt skărĭ, nu l-a omorît kă aĭa ĭe vilva kășî
— našli su smuka, debelog ko ruka, leži ispružen pod stepeništem, nisu ga ubili jer je to duh kuće

* lukru n-a fuost nou numa înćins aăla đin ḑîua đi-ntîń
— posao nije bio nov nego samo nastavljen onaj od prethodnog dana (Tanda) [Por.]


   ÎNĆINŹÉ /întinde/ (gl. p. ref.) — пружити

* nu vrĭa ńiś mîna să înćingă, să ĭa sîngur, numa așćată altu să-ĭ đa mînkare
— neće ni ruku da pruži, da se sam posluži, nego čeka drugi da ga hrani [GPek]

* în luok să latre kînd vińe vrunu, mîrțuaga-ĭa đi kîńe sa-nćins kît ĭe đi lungă șî ḑaśe supt ļemn la umbră gruasă
— umesto da laje kad neko dođe, ona mrcina od psa se ispružila koliko je duga, i leži pod drvetom u debelom hladu

* kînd ĭeșîră đin padure, ĭeșîră la drum larg kare sa-nćinźe pănă la oraș
— kad su izašli iz šume, izašli su na širok put koji se pružao sve do varoši

* muma înćinźe skimburļi pi gard
— majka prostire veš na ogradi

* đi vrĭamĭa đi prînḑ, muĭeriļi înćing masa
— za vreme ručka, žene postavjaju sofru (Rudna Glava)

* đestul đi astîḑ, lukru ś-a ramas ănćinźem mîńe đinuapće
— dosta za danas, preostali posao nastavićemo sutra rano (Tanda)

* mare dulśață ĭe kînd înćinź ku koļașa în ćigańe ku pîržîtură đi karńe
— velika je poslastica kad umačeš kačamak u tiganj sa močom od isprženog mesa [Por.]


   ÎNDAMḮNĂ /îndemână/ (pril.) — доступно

* kînd uomu traĭașće la munće, trăbe să țînă întođeuna kuțît or sakure îndamînă
— kad čovek živi u planini, treba uvek da drži nož ili sekiru na dohvat ruke

* s-a omorît katînd, șî n-a gasît, basama a ursat să nu-ĭ fiĭe luĭ îndamînă
— ubio se tražeći, ali nije našao, verovatno je suđeno da njemu ne bude dostupno

* nu ĭ-a fuost kuțîtu îndamînă, da la fi taĭat ka pi puork
— nije mu bio nož pri ruci, a zaklao bi ga ko svinju [Por.]


   ÎNDARĂT /îndărăt/ (pril.) — назад

* ćemîndu-sa kă rîtaśesk, s-antuors îndarăt đi la žumataća drumuluĭ
— strahujući da će zalutati, vratitili se nazad sa pola puta

* (u izr.) đindarăt < đe îndarăt
— otpozadi [Por.]


   ÎNDÁTĂ /îndată/ (pril.) — скоро

* ț-a kriśit mum-ta să n-o așćieț, kă nu vińe îndată
— poručila ti je majka da je ne čekaš, jer neće doći skoro

* (pej.) numa tu așćiată-l, îndată-ț vińe
— samo ga ti čekaj, skoro će ti doći (=dockan, ili nikad)

* (komp.) măĭ îndată
— skorije

* uĭtî-će să viń măĭ îndată śe puoț, kă avĭem lukru mult
— gledaj da dođeš što skorije možeš, jer imamo mnogo posla

* (u izr.) đi-ntadă
— šro pre, što ranije

* ar fi bun să vină kît đi-ndată
— bilo bi dobro da dođe što pre [Por.]


   ÎNDOÍ /îndoi/ (gl. p. ref.) — удвојити

* kînd a trîbuit ață măĭ gruasă, muĭarĭa a luvat doă gĭame ku ață supțîrĭe, șî, torkînd, ļ-a-ndoĭit în tr-o ață gruasă
— kad je bio potreban deblji konac, žena je uzimala dva kalema tankog konca, i, predući, udvojila ih u jedan deblji konac

* mult s-a îndoĭit, pănă n-a rașît dupa kare baĭat sî sa mariće
— mnogo se lomila dok nije odlučila za kog momka da se uda [Por.]


   ÎNDURÁ /îndura/ (gl. ref.) — трудити се

* điźaba s-a îndurat atîta să ĭa fata domńaskă, nu ĭ-a dat parințî kî ĭe sarak
— uzalud se toliko trudio da oženi gospodsku devojku, nisu je dali roditelji jer je siromašan [Por.]


   ÎNĐEMNÁ /îndemna/ (gl. p. ref.) — нагонити

* n-a fakut aĭa đi vuoĭa luĭ, numa ka kînd la înđemnat draku sî fakă așa nîsarîmbă
— nije to učinio svojom voljom, nego kao da ga je nagovorio đavo da učini takvu glupost

* draku înđamnă uomu sî fakă rîaļe
— đavo nagoni čoveka da čini zlo

* la bîlś tuot ńigustuorĭu ći înđamnă să kumpirĭ numa đi la ĭel
— na vašaru svaki trgovac te mami da kupiš samo kod njega [Por.]


   ÎNĐESÁ /îndesa/ (gl. p. ref.) — притискати

* s-a rugat đi ĭel să n-o înđasă atîta, ama ĭel n-askultato
— molila ga je da je ne pritiska toliko, ali on je nije poslušao

* đi źaba sa înđesat atîta să rađiśe saku, n-a putut kî ĭe înga slab
— badava se naprezao troliko da podigne džak, nije mogao jer je još uvek slab

* înđasă bińe grîu în sak, să-nkĭape măĭ mult
— nabij dobro žito u džak, da stane više [Por.]


   ÎNĐESALẮ /îndesală/ (gl. p. ref.) — напрезање

* s-a pus șă înđasă, șî înđasă kît puaće, la urmă înđesala-ĭa ĭa ĭeșît pi nas kî ĭa pokńit śuauă-n kriĭirĭ
— počeo je da pritiska, pa pritiska iz sve snage, na kraju mu je to naprezanje izašlo na nos jer mu je nešto puklo u mozgu [Por.]


   ÎNĐESÁT /îndesat/ (prid.) — набијен

* saku ku vańină nuĭe înđesat bińe, maĭ trăbe înđesat să-nkĭape fańină măĭ multă
— džak sa brašnom nije dobro nabijen, treba ga još nabiti da stane više brašna [Por.]


   ÎNĐIRĬEPTÁ /îndrepta/ (gl. p. ref.) — исправити

* kînd ĭasă đin kļanță, ogașu sa-nđirĭaptă, ș-așa țîńe đirĭept pănă la rîu în vaļe
— kada izađe iz klisure, potok se ispravlja, i tako teče pravo sve do reke u dolini

* înđirĭaptî-će, nu mĭerźa kokoșat ka muoșo-l batrîn
— ispravi se, nemoj ići pogrbljen kao starac [Por.]


   ÎNĐIRĬEPTÁT /îndreptat/ (prid.) — исправљен

* drumo-l batrîn a fuost pļin đi kovĭaĭe, al nuou ĭe înđirĭeptat, mîndriĭe ĭe să mîń karu pi ĭel
— stari put je bio pun krivina, novi je ispravljen, milina je da voziš kola po njemu [Por.]


   ÎNĐISÁRĂ /îndeseară/ (pril.) — увече

* a înbunat kă vińe înđisară la mińe
— obećao je da će doći uveče kod mene

* așćată ibuomńiku să-ĭ vină înđisară, în kapu murguluĭ
— čeka ljubavnika da joj dođe uveče, u sumrak [Por.]


   ÎNFEREKÁ /înfereca/ (gl. p.) — оковати

* (folk.) pi Gruĭa Turśi l-a ļegat, l-a ļegat, l-a înferekat
— Gruju Turci zarobili, zavezali i okovali [Por.]


   ÎNFIREKÁ /fereca/ (gl. p. ref.) — оковати (се)

* la prins bugari, șî la înfirekat în lanță la piśuare
— uhvatili ga Bugari i okovali mu noge lancima [Por.]


   ÎNFIREKÁT /înferecat/ (mn. înfirekaț, înfirekaće) — окован

* ăl purtară pin sat ļegat șî înfirekat
— provedoše ga kroz selo vezanog i okovanog [Por.]


   /înflori/ (gl. p. ref.) — цветати

* înfluriră fluoriļi, sa umplu kîmpu đi mîndriĭe
— procvetalo je cveće, napunila se livada lepotom [Por.]


   ÎNFLURÍT /înflorit/ (prid.) — расцветан

* rumîńi l-aĭ muorț dau đi pomană građină înflurită
— Vlasi namenjuju pokojnicima rascvetanu baštu [Por.]


   ÎNFLURIT /înflorire/ (i. s.) — цветање

* primovara ĭe șî kald, bună vrĭamĭa đi înfluritu fluorilor, akuș înfluor kîmpiĭiļi tuaće
— proleće je i toplo, pravo je vreme za cvetanje cveća, uskoro će procvetati sva polja [Por.]


   ÎNFLURITÚRĂ /înfloritură/ (i. ž.) — украс

* a umplut arćiĭĭa đi-nfluriturĭ, śkă, daskulu așa ĭ-a-nvațat
— ispunila je papir šarama, veli, učitelj ih je tako učio [Por.]


   ÎNFÓĬA /înfoia/ (gl. p. ref.) — накострешити се

* bagă sama kă kurkanu-la înśepu sî sa înfuaĭe, îț sîare-n șîaļe
— obrati pažnju jer se onaj ćuran nakostrešio, skočiće ti na leđa [Por.]


   ÎNFOĬÁT /înfoiat/ (prid.) — накострешен

* kokuoșu a sarit pi gard șă, tuot înfoĭat, s-a pus sî kînće
— petao je skočio na ogradu i, raširenih krila, počeo da kukuriče

* kațaua-ĭa, înfoĭată, latră đi sa rupĭe
— ona kučka, nakostrešena, laje pa se kida

* batu vîntu șî-m înfoĭe krețanu, statuĭ o vrĭame așa ku ĭel înfoĭat, parke mis ku kuru guol
— dunu vetar i naduva mi krecan, stajala sam neko vreme tako sa njim nadignutim, kao da sam gologuza

* muoșu ĭară stă-nfoĭat, or la mîńiĭat vrunu, or ĭară a tras vro țuĭkă
— čiuča je opet naduvan, ili ga je neko naljutio, ili je opet trgnuo neku rakijicu [Por.]


   ÎNFRAȚḮ /înfrăți/ (gl. p. ref.) — братимити

* atîta đi bun a traĭit iĭ duoĭ înga đi la kopilariĭe, đi la urmă sa do înfrațît în bisîarikă
— toliko su dobro živeli još od detinjstva, da su se na kraju pobratimili u crkvi

* (mag.) fraț đi pi kruśe s-a înfrațăsk pintru vro buală la vro kruśe la morminț đi kare sa ļagă, pănă vro babă ļi đeskîntă
— braća po krstu bratime se zbog neke bolesti kod nekog krsta na groblju, dok im neka baba baje

* (bot.) đintr-un buob đi grîu, înfrațăsk măĭ mulće firurĭ
— iz jednog zrna žita, proklija više stabljika [Por.]


   ÎNFRAȚḮĬE /înfrățire/ (i. ž.) — братимљење

* a gasît muma un kopil đin ńam bun kare vrĭa sî sa înfrațîaskă ku nana, șî s-a dus la înfrațîĭe la morminț
— našla je majka jednog dečka iz dobre familije koji hoće da se bratimi sa mojim batom, pa su otišli do groblja na bratimljenje [Por.]


   ÎNFRAȚḮT /înfrățit/ (prid.) — збратимљен

* a traĭit tare bun, așa înfrațîț înga đi la kopilariĭe
— živeli su jako dobro, tako zbratimljeni još od detinjstva [Por.]


   ÎNFRIKOȘÁ /înfricoșa/ (gl. p. ref.) — застрашити

* nu ma înfrikoșa ku povĭeșć đ-aĭ muorț, kî mi frikă șî đ-aĭ viĭ pănă-pănă
— nemoj me plašiti pričama o mrtvima, jer se i živih veoma, veoma plašim [Por.]


   ÎNFRIKOȘÁT /înfricoșat/ (prid.) — застрашен

* mi sa-mparu kî s-auḑî śuaua đin morminț, șî ĭuo trĭekuĭ pi lînga iĭ ku o mînă đi ińimă, tuot înfrikoșat
— učinilo mi se da se čuje nešto sa gorblja, i ja sam prošao pored nega stegnuta srca, sav preplašen [Por.]


   ÎNFRUNḐḮ /înfrunzi/ (gl. p.) — олистати

* duosu înfrunḑîașće, a veńit primovara,
— šuma lista, došlo je proleće [Por.]


   ÎNFRUNḐḮT /înfrunzit/ (prid.) — олистао

* kuodru înfrunḑît pļin ĭe đi verđiață
— olistala šuma puna je zelenila [Por.]


   ÎNFRUNTÁ /înfrunta/ (gl. p. ref.) — увредити

* uomu sa-nfruntă kînd iĭ spuń śeva đeșkis, śe-ĭ nuĭe pi vuoĭe, ș-aĭa iĭ spuń đirĭept în frunće
— čovek se vređa kada mu kažeš nešto otvoreno, što mu nije po volju, i to mu kažeš direktno u čelo (=lice)

* nu-ĭ spuńa aĭa ś-aĭ auḑît đi ĭa, kî sa-nfruntă đi muarće
— nemoj joj reći to što si čula o njoj, jer će se na smrt uvrediti

* baba țîfnuasă, sa-nfruntă ĭuta șî ļesńe
— baba je prznica, vređa se brzo i lako

* nu măĭ vrĭeu să am trĭabă ku ĭel, kă numa ma-nfruntă đi fiĭ śe
— ne želim više da imam posla s njim, jer me samo grdi za bilo šta [Por.]


   ÎNFRUNTAŚÚŃE /înfruntăciune/ (i. ž.) — увреда

* mĭ-a fakut prĭa mare înfruntaśuńe, nu puot să trĭek ļesńe pista ĭa
— naneo mi je preveliku uvredu, ne mogu lako da pređem preko nje [Por.]


   ÎNFRUNTÁT /înfruntat/ (prid.) — увређен

* prĭa grĭeu mis înfruntat, nu puot ma đizmîńiĭa așa ļesńe kum vrĭeț vuoĭ
— previše sam uvređen, ne mogu se odljutiti tako lako kako vi hoćete [Por.]


   ḮNGA (pril.) ● v. înka [Por.]

   ÎNGALḐḮ /încălzi/ (gl. p. ref.) — загрејати

* a fakut fuoku la kamin, ș-a îngalḑît oźaku bińe kă vin kopiĭi đ-a fară îngețaț đi frig
— naložila je vatru na kaminu, i dobro zagrejala odžak, jer dolaze deca spolja smrznuta od hladnoće

* tare sa îngalḑît sî sa prindă la lukru șî sî sa muće în oraș
— jako se zagrejao da se zaposli i preseli u grad [Por.]


   ÎNGALḐḮT /încălzit/ (prid.) — загрејан

* nuĭe bun să laș kopilu, îngalḑît lînga fuok, să ĭasă afară, kî sa bulnavĭașće
— nije dobro da pustiš dete, zagrejano pored vatre, da izađe napolje, jer će se razboleti

* am fuost ĭuo mult îngalḑît đi ĭa, ama m-a trekut kînd am vaḑut ku kare am trĭabă
— bio sam ja jako zagrejan za nju, ali me je prošlo kad sam video s kim imam posla [Por.]


   ÎNGALḐÎTÚRĂ /încălzitură/ (i. ž.) — грејање

* ku ļamńe vĭerḑ nu sa puaće vorbi đi vro îngalḑîtură bună
— sa sirovim drvima ne može se gvoriti o dobrom grejanju [Por.]


   ÎNGẮDUI /îngădui/ (gl.) — причекати

* îngăduĭe kîta, nu grabi
— sačekaj malo, ne žuri

* ĭuo îngăduĭ đi đesńiață, șî nu măĭ puot
— ja čekam (=odgađam prekid čekanja) od jutros, i više ne mogu [Por.]


   ÎNGĂDUĬÁLĂ /îngăduială/ (i. ž.) — сачекивање

* đi źiaba atîta îngăduĭală đi nuoĭ, guoșći nu veńiră
— uzalud toliko naše čekanje, gosti ne dođoše [Por.]


   ÎNGEȚÁ /ingheța/ (gl.) — заледити

* afară a strîns źeru, la nuapće tuot are s-îngĭață
— napolju je stegao mraz, noćas će se sve zalediti

* a ramas skimburļi uđe pi gard, a dat źeru ș-atîta skimburļi a-ngețat đi s-a fakut pĭatră
— ostalo je mokro rublje na ogradi, udario je mraz i rublje se toliko sledilo da se pretvorilo u kamen

* kînd a vaḑut kă aļargă ku sakurĭa dupa ĭel, luĭ a-ngețat ińima đi frikă
— kad je video da ga juri sekirom, njemu se srce sledilo od straha [Por.]


   ÎNGEȚÁT /înghețat/ (prid.) — залеђен

* a trekut ku vićiļi pista rîu îngețat, numa a bagat sama să nu đa pista gĭață supțîre
— prešli su sa stokom preko zaleđene reke, samo su pazili da ne nalete na tanak led

* ļimba rumîńaskă ḑaśe pi moarće, kînd ćińerișu dă s-o vorbĭaskă, parke ļi gura îngețată, da ińima guală
— vlaški jezik je na samrti, kad ga mladi govore, kao da su im usta zaleđena, a srce prazno [Por.]


   ÎNGIȚḮ /înghiți/ (gl. p. ref.) — гутати

* dupa śe sa mĭastîkă bun în gură, mînkara sa îngiće
— kad se dobro sažvaće u ustima, hrana se proguta

* balauru puaće să îngită șokîćiļi întrĭeg
— smuk može da proguta celog miša [Por.]


   ÎNGIȚḮT /înghițit/ (prid.) — прогутан

* gaina fuźe pin traușă ku o rîmă îngițîtă, da alalće gaiń aļargă dupa ĭa
— kokoška beži po dvorištu sa progutanom glistom, a ostale kokoške je jure [Por.]


   ÎNGIȚḮT /înghițit/ (mn. îngițîturĭ) — гутање

* kînd pi uom ăl duare în gît, luĭ ĭe îngițîtu tare dureruos
— kad čoveka boli grlo, njemu je gutanje jako bolno [Por.]


   ÎNGIȚÎTUÁRE /înghițitoare/ (i. ž.) — грло

* îngițîtuarĭa ĭe ușa gîtuluĭ
— grlo su vrata ždrela

* la puodu îngițîtuori ĭe ļimburușu
— na nepcima grla nalazi se resica [Por.]


   ÎNGIȚÎTÚRĂ /înghițitură/ (i. ž.) — гутљај

* ăl duare gîtu, șă tuata îngițîtura trĭaśe ku durerĭ
— boli ga grlo, i svaki gutljaj prolazi sa bolovima [Por.]


   ÎNGIMPÁ /înghimpa/ (gl. p. ref.) — грепсти

* kopilu a raśit, sa vaĭtă kă-l îngimpă śuava în gît
— dete se prehladilo, žali se da ga nešto grebe u grlu [Por.]


   ÎNGÎLBEŃÍ /îngălbeni/ (gl. p. ref.) — пожутети

* kînd auḑî śe râu s-a fakut la kasă, îngîlbeńi șî înkrîmeńi
— kad je čuo kakvo se zlo desilo kod kuče, požuteo je i skamenio se [Por.]


   ÎNGÎLBIŃÍT /îngălbenit/ (prid.) — пожутео

* bolnau đi gîlbinare, a-ngîlbińit ka śara
— bolestan od žutice, požuteo je kao vosak

* a veńit tuamna, a-ngîlbińit frunḑa în duos
— došla je jesen, požutelo je lišće u šumi

* kînd îĭ spusîră k-a murit mumî-sa, ĭel sa pĭerdu, șî statu într-o vrĭame îngîlbińit șî luvat, fara pik đi sînźe în firĭe
— kad mu rekoše da mu je majka umrla, on se izgubi, i stajaše jedno vreme bled i oduzet, bez kapi krvi u licu [Por.]


   ÎNGÎNÁ /îngâna/ (gl.) — подражавати

* nu m-a-ngîna, kî kapiț bataĭe!
— nemoj me imitirati (=nemoj mi se rugati), jer ćeš dobiti batine! [Por.]


   ÎNGÎNÁT /îngânat/ (prid.) — подражаван

* ĭuo am vrut măĭ bun, la urmă am ĭeșît kornut: întra lume sînt îngînat șî fakut đi rîs
— ja sam hteo najbolje, na kraju sam ispao rogonja: pred ljudima sam imitiran i ismejan [Por.]


   ÎNGÎNATÚRĂ /îngânare/ (i. ž.) — подражавање

* mis satul đi îngînatura a tĭa
— sit sam tvog imitiranja [Por.]


   ÎNGĻIMPÁ /înghimpa/ (gl. p. ref.) — пробадати

* a baut apă rîaśe, śă-l îngļimpă-n gît, a raśit sî ĭară o sî-ĭ sa umfļe śerbiśi
— pio je hladnu vodu i grebe ga u grlu, prehladio se i opet će mu nateći krajnici

* sa vaĭtă kă-l îngļimpă în pĭept
— žali se da ga probada u grudima [Por.]


   ÎNGRAĐÍ /îngrădi/ (gl. p. ref.) — оградити

* n-a îngrađit klańa ku fîn șî tuată a śuguļito uoiļi
— nije ogradio stog sa senom, i svog su ga očerupale ovce

* a îngrađit ļivađa ku spiń
— ogradio je livadu trnjem

* strunga la munće trăbe îngrađi ku gard țapîn pintru lupĭ
— staju u planinii treba ograditi jakom ogradom zbog vukova [Por.]


   ÎNGRAĐÍT /îngrădit/ (prid.) — ограђен

* konaśiļi la munće a fuost îngrađiće ku parĭ
— konaci u planini bili su ograđeni koljem

* măĭ bun ĭe kînd ĭe traușa kășî îngrađită ku zîd đi pĭatră, kă nu măĭ putraḑîaśe ńiśkînd
— najbolje je kad je kućno dvorište ograđeno zidom od kamena, jer ne truli nikada

* đi źaba ĭe luoku îngrađit, ĭară puorśi aĭ sîrbaćiś a tunat ș-a zatrit kukuruḑu
— badava je njiva ograđena, opet su divlje svinje provalile i satrle kukuruz [Por.]


   ÎNGRAȘÁ /îngrășa/ (gl. p. ref.) — угојити

* ș-akuma lumĭa mînă puorśi în padure la žîr, kă akolo măĭ bun sa îngrașă
— i sada ljudi teraju svinje u šumu na žir, jer se tamo najbolje ugoje

* kînd parințî nu bagă sama kîće dulśețurĭ dau la kopiĭ, iĭ sa îngrașă ka pĭapińi
— kad roditelji ne vode računa koliko slatkiša daju deci, on se ugoje ko lubenice [Por.]


   ÎNGRAȘÁT /îngrășat/ (prid.) — угојен

* đemult gata n-a fuost ńima să fiĭe așa îngrașat, kum ĭastă akuma gata în tota kasa
— nekada nije bilo nikog da je tako ugojen, kao što ima sada gotovo u svakoj kući

* đemult uom îngrașat s-a sokoćit kî ĭe gazdă, da akuma sa vĭađe kî ĭe grasîmĭa buală
— nekada su se gojazni ljudi računali u bogataše, ali sada se vidi da je gojaznost bolest [Por.]


   ÎNGREONÁ /îngreuna/ (gl. p. ref.) — оптеретити

* śeva sa îngreońaḑă kînd iĭ sa marĭașće tovaru
— nešto se opterećuje kad mu se povećava teret

* atîta grasîmĭa la îngreonat, đi nu puaće đi burta sî sa apļaśe
— toliko ga je gojaznost opteretila, da ne može od stomaka da se saginje [Por.]


   ÎNGREONÁT /îngreunat/ (prid.) — отеžан

* sa miră tuoț kum ĭel va puća trai, îngreonat ku atîta pakat
— svi se čude kako on može živeti, opterećen sa tolikim grehom

* dakă trasta ku buobe n-a fuost grĭa, dukindo în șîaļe pănă la muară, ĭa tare mi sa îngreonat
— iako torba sa zrnevljem nije bila teška, noseći je na leđima do vodenice, ona mi je jako otežala [Por.]


   ÎNGRIŽḮ /îngrijî/ (gl. p. ref.) — забринути

* atîta s-a îngrižît pintru sînataća kopiluluĭ, đi s-a bulnavit
— toliko se zabrinula za sinovljevo zdravlje, da se razbolela [Por.]


   ÎNGRIŽḮT /îngrijit/ (prid.) — забринут

* s-a dus ćińerișu în rat, aĭ batrîń a ramas sîngurĭ la kasă, tare îngrižîț la śe o să ĭasă beļaua-ĭa
— mladići su otišli u rat, a stari su ostali sami kod kuće, jako zabrinuti na šta će izaći taj belaj [Por.]


   ÎNGROPÁ /îngropa/ (gl. p. ref.) — закопати

* kînd pi vrunu ăl lovĭașće trîasńitu, trăbe ĭuta să-l đizbraśe, șî să-l îngruape în pomînt
— kad nekog udari grom, treba brzo da ga svuku i da ga zakopaju u zemlju

* n-avut kînd ńiś să-ĭ îngruape pi aĭ muorț, numa așa ĭ-a lasat, pi kîmpiĭa ratuluĭ
— nisu imali kad ni da zakopaju mrtve, nego su ih tako ostavili na ratnom polju [Por.]


   ÎNGROPAMḮNT /îngropamânt/ (i. s.) — погреб

* la tuot îngropamîntu baće arîngu la bisîarikă, șî ĭasă puopa ku litiĭļi
— na svakom pogrebu lupa crkveno zvono, i izlazi pop sa litajama [Por.]


   ÎNGROPÁT /îngropat/ (prid.) — закопан

* aĭ batrîń, kare avut bań, ĭ-a țînut îngropaț în pomînt
— stari, koji su imali pare, držali su ih zakopane u zemlji

* ńimik đin uom nuĭe, numa putraḑîașće îngropat în pomînt
— ništa od čoveka nema, samo truli zakopan u zemlji [Por.]


   ÎNGROPÁT /îngropat/ (i. s.) — сахрана

* multă lume a fuost la îngropatu muĭeri
— mnogo je ljudi bilo na ženinoj sahrani

* akuma ĭe bună vrĭamĭa đi îngropat pruńi
— sad je dobro vreme za sađenje šljiva [Por.]


   ÎNGROZḮ /îngrozi/ (gl. p. ref.) — згрозити

* sa vaĭtă kă-ĭ s-a îngrozît traĭu în munće, sîngurikă ku vićiļi vara-ĭarna
— žali se da joj se smučio život u planini, usamljena sa stokom leti-zimi

* sa îngrozî, askultînd minśuńiļu luĭ
— zgrozio se, slušajući njegove laži [Por.]


   ÎNGROȘÁ /îngroșa/ (gl. p. ref.) — згуснути се

* lapćiļi đi uaĭe tuamna ĭe tare îngroșat, mult ĭe dulśe đi mînkare, ama nuĭe đi brînḑă
— ovčije mleko s jeseni je jako zgrušeno, mnogo je slatko za jelo, ali nije za sir

* sămnu tras ku bîtu pi pomînt trăbe îngroșat, kă nu sa vĭađe kalumĭa unđe trăbe strîbatut drumu
— znak povučen štapom po zemlji treba podebljati, jer se ne vidi dobro kuda treba prokopati put

* s-a îngroșat gluma ku ĭel, s-a mîńiĭat rău, o sî sa bată pănă la urmă
— preteralo se u šegačenju sa njim, jako se naljutio, na kraju će se i potući [Por.]


   ḮNKA /încă/ (pril.) — још

* înka odată
— još jednom

* măĭ vinu înka odată, dakă kućeḑ
— dođi još jednom, ako smeš

* đi la doktur înka ńimika
— od lekara još uvek ništa (nikakvih vesti)

* dukî-sa drakuluĭ, înka nu la omorît?
— nek idu dođavola, još ga nisu ubili!?

* (u izr.) duor înka
— zar još [Por.]


   ÎNKALȚÁ /încălţa/ (gl. p. ref.) — обувати

* muma înkalță fećița, kî ĭe înga mikă, da kopilu sa înkalță sîngur
— majka obuva devojčicu, jer je još mala, a dečak se obuva sam [Por.]


   ÎNKALȚÁȚ /încălţat/ (prid.) — обувен

* muma nu lasă kopiĭi să tuńe înkalțaț în suobă, kă duk morśilă
— majka ne pušta decu da uđu obuvena u sobu, jer unose blato [Por.]


   ÎNKARUNȚḮ /înkărunți/ (gl. p.) — оседети

* ĭ-a pĭerit kopiĭi, șî ĭa đi pare rău a înkarunțît ćinîră
— poginula su joj deca, i ona je od tuge osedela mlada [Por.]


   ḮNKĂ (pril.) ● v. înka [Por.]

   ÎNKĂĻIKÁ /încăleca/ (gl. p. ref.) — узјахати

* muoșu s-a mîńiĭat, a înkăļikat ĭapa șî s-a dus
— čiča se naljutio, uzjahao kobilu i otišao [Por.]


   ÎNKĂĻIKÁT /încălecat/ (prid.) — јашући

* mĭarźe pista kulmĭe înkăļikat pi kal, ku fluarĭa dupa urĭake ka baĭețălu
— ide brdom jašući konja, sa cvetom iza uveta kao momčić [Por.]


   ÎNKEĬÁ /încheia/ (gl. p. ref.) — спојити

* înkeĭa însamnă kă śuava sa înkiđe ku kĭaĭa
— zaključati znači nešto zatvoriti ključem

* dakă sa masură kalumĭa, bļăńiļi în astal sa înkĭaĭe ļesńe
— ako se izmeri dobro, daske stola se lako uklope

* doă țărĭ a înkeĭat paśa kînd s-a vaḑut kă ratu nu duśe ńimika
— dve države sklopile su mir kad se videlo da rat ne donosi ništa [Por.]


   ÎNKEĬÁT /încheiat/ (i. s.) — спајање

* kînd a veńit la rînd înkeĭatura grinḑîlor, lukratuori s-a dus
— kad je došlo na red spajanje greda, radnici su otišli

* înkeĭato-sta nuĭe bun
— ovaj spoj nije dobar [Por.]


   ÎNKEĬÁT /încheiat/ (i. s.) — спајање

* asta fĭeļ đi înkeĭat blăńiļi nuĭe bun
— ovaj način spajanja dasaka nije dobar

* abĭa așćetarîm înkeĭatu anuluĭ
— jedva dočekasmo svršetak godine [Por.]


   ÎNKEĬÁT /încheiat/ (prid.) — спојен

* grinḑîļi n-a fuost înkeĭaće kum trăbe, șî koļiba s-a strîmbat đi pi fuga
— grede nisu bile dobro spojene, i koliba se brzo nakrivila

* borđiĭu n-avut ńiś ușă, ńiś ferĭeșć, șî lumĭa ńiś n-avut śe sî-nkĭaĭe
— zemunica nije imala ni vrata ni prozore, pa ljudi nisu ni imali šta da zaključavaju

* luna, anu, stamîna înkeĭată
— svršeni mesec, nedelja, godina [Por.]


   ÎNKEĬÁT /încheiat/ (prid.) — спојен

* blăńiļi în astal sînt înkeĭaće bińe, șî înțîpeńiće ku piruańe lunź
— daske na stolu su dobro sastavljene, i učvršćene dugačkim ekserima [Por.]


   ÎNKEĬATÚRĂ /incheietură/ (i. ž.) — зглоб

* înkeĭatură ĭe luok unđe la žuaviń sa-nkĭaĭe uasîļi
— zglob je mesto gde se kod životinja spajaju kosti

* înkeĭatură la mînă
— ručni zglob

* înkeĭatură la piśuor
— nožni zglob

* fundu la kadă s-a đizlipit la înkeĭatură blăńilor
— dance na kaci razlepilo se na sastavu dasaka [Por.]


   ÎNKIĐÁ /închide/ (gl. p. ref.) — затворити

* s-a dus đemult să înkidă vićiļi, șî nuĭe sî sa-ntuarkă
— otišao je odavno da zatvori stoku, i nema ga da se vrati

* muĭare lîtratuare, nu măĭ înkiđe gura
— žena lajavica, usta ne zatvara

* alba ĭuta sa imă, sa puńe în ĭa kîta ńegru sî sa înkidă
— belo se brzo prlja, stavlja se u nju malo crne da se zatamni [Por.]


   ÎNKINÁ /închina/ (gl. p. ref.) — метанисати

* stapînu kășî sa înkină la prazńik
— domaćin kuće metaniše na slavi

* pănă-nkuaśa, rumîńi la prazńik s-a înkinat în kuot, la țîțînă dupa ușă
— do nedavno, Vlasi su na slavi metanisali u ćošku, kod šarki iza vrata

* înkinul să-l înkin, nu măĭ puot traĭi ku ĭel
— proklet bio da je proklet, ne mogu više živeti s njim

* înkinu-će, kopiļe, lasî-će đi noroḑîĭ
— prokleto bilo, dete, mani se ludorija [Por.]


   ÎNKINATÚRĂ /închinătură/ (i. ž.) — метанисање

* înkinatura ĭe rugamîntu înźenunkĭat la prazńik
— metanisanje je molitveno klečanje na slavi

* înkinatură đemult s-a fakut pi pomînt în kuot dupa ușă, la țîțînă
— metanisanje se nekada činilo na zemlji u ćošku iza vrata, kod šarki

* înkinatu sa faśe pi kîlțanu stapînuluĭ, așćernut pi pomîntu guol alu puodu kășî
— metanisanje se obavlja nad muškom košuljom, prostrtoj na golom podu kuće [Por.]


   ÎNKÍS /închis/ (prid.) — затворен

* a pośit kîmpu, a înkis drumu
— zapotkao polje, zatvorio put

* a înkis ușa ku paru, a ramas koļiba pustîńe
— zatvorio vrata kocem, ostala je kuća pusta

* vînît înkis, ruoșu înkis
— tamnoplav, tamnocrven

* nu șću la kare va sîmana așa înkisă șă ponćură
— ne znam na koga liči tako ćutljiva i zatvorena [Por.]


   ÎNKISUÁRE /închisoare/ (i. ž.) — затвор

* la prins în fur, ș-a fuost trîĭ ań la înkisuare pintru aĭa
— uhvatili ga u krađi, i proveo je tri godine u zatvoru zbog toga

* a sapat rîu ș-a fakut o înkisuare đi nu măĭ trĭeś ńiś pi piśuare pi marźină
— prokopala je reka tesnac da ne možeš ni pešice proći obalom [Por.]


   ÎNKÎLȚAMḮNT /încălțămînt/ (i. s.) — обућа

* đemult, tuata vara lumĭa a mĭers đeskulț, fara înkîlțamînće
— nekada, celo leto ljudi su išli bosi, bez obuće

* tuaće înkîlțamînćiļi, fiva đi kopiĭ, fiva đ-aĭ batrîń, lumĭa a fakut sîngură, la kasa luor
— svu obuću, bilo za decu, bilo za odrasle, ljudi su izrađivali sami, kod svojih kuća [Por.]


   ÎNKÎRĻIGÁ /încârliga/ (gl. p. ref.) — погрбити се

* uomu sa înkîrļigă or đi durĭare or đi bătrîńața
— neko se pogrbi ili od bola ili od starosti [Por.]


   ÎNKÎRĻIGÁT /încârligat/ (prid.) — погрбљен

* đi druĭare a mĭers o stamînă înkîrļigat ka lula
— od bolova išao je nedelju dana pogrbljen kao lula [Por.]


   ÎNKḮT /încât/ (pril.) — уколико

* am să ć-așćet pi ćińe să viń sî ma karĭ, înkît nu va veńi tata înainća tĭa
— čekaću tebe da dođeš da me voziš, ukoliko otac ne bude došao pre tebe [Por.]


   ÎNKĬEGÁ /închega/ (gl. p. ref.) — сирити

* la baśiĭe înkegasăm kîći un śubăr la ḑî
— na bačiji smo sirili po jednu čabricu na dan

* lu kare sînźiļi nu sa înkĭagă ĭuta, trăbe sî sa pazaskă đi loviturĭ
— kome se krv ne zgrušava brzo, treba da su čuva povreda [Por.]


   ÎNKĬEGÁT /închegat/ (prid.) — сасирен

* sînźiļi înkĭegat s-a uskat pi blană
— sasirena krv osušila se na dasci [Por.]


   ÎNKĻEȘTA /încleșta/ (gl. p. ref.) — укљештити (се)

* a rîđikat grĭeu, ș-a-nkļeștat șîaļiļi
— digao je teško i uklještio leđa

* marmurĭeșć lupi s-îĭ sa-nkļeșćiaḑă gura
— omađijaš vukove da im se uklješte usta [Por.]


   ÎNKĻEȘTÁRE /încleștare/ (i. ž.) — укљештавање

* fiva vrun đeskînćik sî ma skuată đi înkļeștare, kî đi tri-patru uorĭ pi an mi sa-nkļeșćiaḑă șîaļiļi
— ima li neko bajanje da me spasi uklještavanja, jer mi se po tri-četiri puta godišnje uklještavaju leđa [Por.]


   ÎNKĻEȘTÁT /încleștat/ (prid.) — укљештен

* șîaļiļi mi înkļeștat, nu puot sî lukru ńimika
— leđa su mi ukočena, ne mogu da radim ništa [Por.]


   ÎNKOLAŚÍ /încolăci/ (gl. p. ref.) — склупчати се

* o nopîrkă ku obrăń sa înkolaśit supt otkuos, ș-a muśkat fata đi piśuor pănă a lukrat la fîn
— jedna šarka se sklupčala pod otkos, i ujela devojčicu za nogu dok je radila na senu [Por.]


   ÎNKOLȚḮ /încolți/ (gl. p. ref.) — исклијати

* kînd va înkolțî grîu, o sî sa vadă śe birekĭet o să fiĭe
— kad bude isklijalo žito, videće se kakav će rod biti

* krumpiĭi a înkolțît în gruapă
— krompir je proklijao u trapu [Por.]


   ÎNKOLUÓ /înocolo/ (pril.) — надаље

* đ-akuma înkoluo nuoĭ o să lukrăm altfĭeļ
— odsad nadalje mi ćemo raditi drugačije

* mutațî-va kîta măĭ înkoluo, să puată tuoț s-înkĭape
— pomerite sa malo na tamo, da mogu svi da stanu [Por.]


   ÎNKONDORÁ /închiondora/ (gl. p.) — намргодити се

* s-a mîńiĭat rău, da uoki a înkondorat đi numa sfulđiră
— naljutio se žestoko, a pogled namrgodio da samo seva [GPek]


   ÎNKONDORÁT /închiondorat/ (prid.) — намргођен

* uom înkondorat ĭe tare mîńios, sa uĭtă kĭorđiș, gata să sară la bataĭe
— namrgođen čovek je jako ljut, gleda ispod oka, spreman da započne tuču [GPek]


   ÎNKONVEĬÁ /încoveia/ (gl. p. ref.) — искривити

* uom batrîn sa înkonveĭe đi bătrîńață
— star čovek iskrivi se zbog starosti

* baće la fĭer să-l înkonveĭe đi plug
— kuje gvožđe da ga savije za plug [Por.]


   ÎNKONVEĬÁLĂ /încovoială/ (i. ž.) — савијање

* fĭeru nu sufîră prĭa multă înkonveĭală
— gvožđe ne trpi previše savijanja [Por.]


   ÎNKONVEĬÁT /încovoiat/ (prid.) — искривљен

* punća pista rîu ĭe înkonveĭată kî ĭe fakută đi ļemn zîmosăk
— brvno preko reke se iskrivilo jer je napravljeno od sirovog drveta [Por.]


   ÎNKOTRUÓ /încotro/ (pril.) — куда

* înkotruo să fug, în śe parće?
— kuda da bežim, na koju stranu?

* înkotruo će uĭț, tuot pustîșag
— kud pogledaš, svuda pustoš

* n-aĭ înkotruo, aĭ dat în laț
— nemaš kud, upao si u zamku [Por.]


   ÎNKREȚḮ /încreţi/ (gl. p. ref.) — наборати

* kînd sa înkrețîașće krețanu, lukri pănă nu ći ĭa Ĭuda
— kad se naborava krecan, radiš dok te ne odnese Juda [Por.]


   ÎNKREȚḮT /încreţit/ (prid.) — наборан

* krețanu, kare l-a fakut baba Ĭuana, ku ańi stă înkrețît
— krecan koji je izradila baba Jona, godinama ostaje naboran [Por.]


   ÎNKREȚÎTÚRĂ /încreţitură/ (i. ž.) — набор

* dupa rat a ĭeșît ńișće sukńe pļińe đi înkrețîturĭ, ļ-a kĭemat muĭeriļi „plisirke”
— posle rata ušle su u modu neke suknje, pune nabora, zvale su se „plisirke” [Por.]


   ÎNKRÎMEŃÍ /încremeni/ (gl.) — скаменити се

* kînd s-a-ntîńit sîngur în munće ku śopîru đi lupĭ, a înkrîmeńit în luok
— kad se u planini sam sreo sa čoporom vukova, skamenio se u mestu

* uomu înkrîmeńașće đi vro frikă mare, muțîașće, da ińima numa śe nu-ĭ sîare đin pĭept
— čovek se skameni od nekog velikog straha, zanemi, a srce samo što mu ne iskoči iz grudi [Por.]


   ÎNKROȘŃÁ /încrosna/ (gl. p. ref.) — упртити

* sa înkroșńaḑă tot nat kare ĭa trasta-n șîaļe, șă ļagă obrăńiļi la pĭept
— uprćuje se svako ko uzme torbu na leđa, a uprte vezuje na grudi

* nu m-a-nkroșńa ku nakazurļi tĭaļe, abĭa duk pĭ-aļi mĭaļe
— nemoj mi tovariti (na leđa) tvoje muke, jedva nosim svoje [Por.]


   ÎNROȘŃÁT /încrosnat/ (prid.) — упрћен

* nu sta aśiĭa înroșńat, ku trasta-n șîaļe, numa dubuarĭo șî șăḑ ku nuoĭ
— ne stoj tu uprćen, sa torbom na leđima, nego je skini, i sedi s nama

* nu măĭ puot, mi sînt înkroșńat ku atîća gîndurĭ grĭaļe đi îm vińe s-îm fak storăńe
— ne mogu više, toliko sam uprćen teškim mislima da mi dođe da se ubijem [Por.]


   ÎNKUÁŚA /încoace/ (pril.) — овамо

* vinu-n kuaśa, nu ći faśa surd
— dođi ovamo, nemoj da se praviš gluv

* fuź înkuaśa, dakă vrieĭ sî skăpĭ đi potîrńiś
— beži ovamo, ako hoćeš da utekneš poteri

* tomobilu a ĭeșît înkuaśa, în vrĭamĭa lu dĭeda n-a șćut đi ĭel
— automobil se pojavo ovamo, u dedino vreme nisu znali za njega

* dupa rat, înkuaśa
— posle rata, naovamo [Por.]


   ÎNKUĆINÁT /cătinel/ (prid.) — успорен

* dă śe va fi karu-la așa dă înkućinat?
— zašto li su ona kola tako usporena? [Pom.]


   ÎNKURÁ /încura/ (gl. p. ref.) — тркати се

* aĭ’ să ńe-nkurăm dumińikă, dakă kućez
— hajde da se trkamo u nedelju, ako smeš [Tim.]


   ÎNKURATÚRĂ /încuratură/ (i. ž.) — трка

* ĭel ĭe măĭ ĭut la-nkuratură
— on je najbrži u trčanju [Pad.]


  ÎNKURKA /încurca/ (gl. p. ref.) — уплести се

*
◊


   ÎNLÚNTRU (pril.) ● v. înuntru [Crn.]

   ÎNPREUNÁ /împreuna/ (gl. p. ref.) — саставити

* aăla kare va înpreuna pi iĭ duoĭ, mare lukru o să fakă
— taj koji bude spojio njih dvoje, veliki će posao uraditi

* kînd sa înpreună șapće ku triĭ, sa kapîtă ḑîaśe
— kad se sabere sedam i tri, dobija se deset

* în tota dumińika, or la vro ḑî mare, sa înpreuna baĭețî la trînćală
— svake nedele, ili na neki praznik, sastajaše se momci na rvanju [Por.]


   ÎNPREÚNA /împreună/ (pril.) — заједно

* frumuos ĭe kînd lumĭa lukră đi sat tuot înpreuna
— lepo je kad ljudi rade za selo sve zajedno

* a furat înpreuna, d-akum unu labdă vina unu la altu
— krali su zajedno, a sada prebacuju krivicu jedan na drugoga [Por.]


   ÎNPREUNÁRE /împreunare/ (i. ž.) — уједињење

* đi źaba a fakut înpreunare, kînd nu s-a dat ńima ku iĭ
— badava su napravili udruženje, kad se niko nije poveo za njima

* nu s-a pasat lu ńima đi înpreunăriļi luor
— nije mario niko za njihovo udruživanje [Por.]


   ÎNPREUNÁT /împreunat/ (prid.) — спојен

* mĭerg înpreunaț pin sat, șî kîntă
— idu udruženi kroz selo, i pevaju

* sîrbi ku rumîńi înpreunat a tunat în razbăl ku turśi
— Srbi i Vlasu su ujedinjeno ušli u rat sa Turcima [Por.]


   ÎNPUȚÎNÁT (prid.) ● v. împuțînat [Por.]

   ÎNPUĻÍ /silui/ (gl. p. ref.) — силовати

* doĭ pîkurarĭ a înpuļit vro fećiță pi munće
— dva čobanina silovali su neku devojčicu u planini [Por.]


   ÎNPÚNS /înpuns/ (i. m.) — бодење

* ĭastă sîrbatuorĭ grĭaļe kînd nuĭe bun đi înpuns ku aku
— ima teških praznika kada nije dopušteno ubadanje iglom

* trasńirĭa boĭi-ĭa, ĭară s-a pus pi înpuns, s-a luvat la kuarńe pî sa mînă pi kîm
— grom spalio one bikove, opet su započeli bodenje, ukrstili rogove pa se ganjaju niz polje [Por.]


   ÎNPÚNS /împuns/ (prid.) — убоден

* a trekut ku ruata pista vro pĭatră, a-nbrukat guma ș-a-mpins ruata pănă la kasă ku guma înpunsă
— prešao je biciklom preno nekog kamena, probušio je gumu pa je gurao bicikl do kuće tako sa probušenom gumom

* pi muoșu an la înpuns berbĭeku, șî ĭel, saraku a măĭ trait kîta așa înpuns, ș-a murit
— starca je lani uboo ovan, pa je on, siroma, živeo još malo tako uboden, i umro [Por.]


   ÎNPÚNŹE /împunge/ (gl. p. ref.) — бости

* buou blînd, nu-npunźe, da pîrdańiku đi berbĭek înpunźe ku furișu, đi la șîaļe
— vo je pitom, ne bode, a prokleti ovan bode iz potaje, s leđa

* đemult munćeńi a țînut buoĭ marĭ, șî mulț inș a fuost înpunș pănă la muarće
— nekada su planinci imali velike bikove, i mnogo je ljudi bilo izbodeno na smrt

* a kroit pĭaļa đi opinś, a ramas numa să înpungă găurļi
— skrojio je kožu za opanke, ostalo je samo da izbuši rupe

* sa vaĭtă kă o înpunźe śuava în pĭept, duare ka kînd vrunu înpunźe ku kuțîtu
— žali se da je nešto probada u grudima, boli kao da neko probada nožem [Por.]


   ÎNSAMNÁ /însemna/ (gl. p. ref.) — означити

* sa însamńaḑă śuava kînd sa puńe vrun sămn pi ĭel
— označava se nešto kada se na to stavi neki znak

* așćetăm șumarĭu să vină să ńi însîamńe ļamńiļi đi taĭat
— čekamo šumara da nam obeleži drva za seču [Por.]


   ÎNSAMNÁT /însemnat/ (prid.) — означен

* ginđind kă la luok însamnat ku kruśiță ĭastă bań îngropaț, s-a frînt sapînd în pĭatră guală
— misleći da na mestu označenom krstićem ima zakopanog blaga, polomili se kopajući u golom kamenu

* kînd a fuost fată mare s-a țînut ku uamiń însuraț, ș-a ramas în sat pănă la muarće însamnată ka kurveșćina
— kad je bila devojka, išla je sa oženjenim muškarcima, pa je u selu ostala do smrti obeležena kao kurveština [Por.]


   ÎNSAŃINÁ /însenina/ (gl. p. ref.) — разведрити се

* pi la amńaḑîț a-nśeput să bată vîntu, nuviri sa sparsîră șî śĭerĭu s-a însańinat đi la rîsarit pănă la zovîrńit
— oko podneva počeo je da duva vetar, oblaci su se razišli i nebo se razvedrilo od istoka do zapada [Por.]


   ÎNSÎTOȘÁ /însetoșa/ (gl.) — жеднети

* a mînkat brînḑă sarată, șî kînd a-nśeput însîtoșa, un krśag đi apă nu la sîturat
— jeo je slani sir, i kad je počeo žedneti, krčag vode ga nije zasitio

* măĭ rău ĭe kînd însîtoșaḑă vićiļi, da ogașîļi a sakat
— najteže je kad stoka ožedni, a potoci presušili [Por.]


   ÎNSPINÁ /înspina/ (gl. ref.) — набости се

* kum kopiĭi să nu sa înspińe, kînd mĭerg đeskulț dupa viće
— kako deca da se ne nabodu na trn, kad idu bosi za stokom

* pi muoșu nu-l duare kînd s-a-nspină-n vrun țaruș, kî luĭ ĭe pĭaļa la talpă gruasă ka źeĭśtu
— čiču ne boli kad se nabode na neki šiljak, jer je njemu koža na stopalu debela ko prst [Por.]


   ÎNSTRINÁ /înstrăina/ (gl. p. ref.) — отуђити

* astîḑ tuot nat kată trĭaba luĭ, șî lumĭa mult s-a înstrinat
— danas svako gleda svoja posla, i ljudi su se mnogo otuđili [Por.]


   ÎNSURÁ /însura/ (gl. p. ref.) — женити

* sa ćem parințî kă kopilu nu sa va însura ńiśkînd, kă nu marĭașće đi fĭaće
— boje se roditelji da se sin neće oženiti nikad, jer ne mari za devojke

* atîta ăl traźe ińima la fata-ĭa đi sigurat o sî sa însuare ku ĭa
— toliko voli tu devojku, da će se sigurno njome oženiti [Por.]


   ÎNSURÁT /însurat/ (prid.) — ожењен

* uomu kare ĭe însurat ku fata mĭa, miĭe vińe źińire
— čovek koji je oženjen mojom ćerkom, meni je zet

* traĭu ĭ-a trĭekut ku nasu-n kărț, parke a fuost însurat ku ĭaļe, atîta ĭ-a fuost drag đi ĭaļe
— život je proveo sa nosom u knjigama, kao da je bio oženjen njima, toliko ih je voleo [Por.]


   ÎNSUS /însus/ (pril.) — усправан

* mulće ļamńe a kaḑut đi vižuļiĭe, numa kîća a măĭ ramas să șća însus
— mnogo je drveća palo od oluje, samo je malo ostalo da stoji uspravno [Por.]


   ÎNŚEPĬÁ /începe/ (gl. p.) — почети

* kînd a înśeput viskulu, n-avut unđe să fugă numa s-a pićit dupa un fag gruos
— kad je počela mećava, nisu imali gde da pobegnu, nego su čučnuli iza jedne debele bukve

* nu înśepĭa pîńa pănă nu sa dă đi pomană la-ĭ muorț
— ne načinji hleb dok se ne nameni mrtvima [Por.]


   ÎNŚEPÚT /început/ (prid.) — започет

* mulće lukrurĭ înśepuće s-a oprit pintru ńistoțală đi bań
— mnogo započetih poslova je stalo zbog nestašice novca [Por.]


   ÎNŚEPÚT /început/ (i. s.) — почетак

* đi la înśeput pănă la kîpatîń
— od početka do kraja

* la înśeput a fuost tuot bun, ama pĭeurmă a tunat draku î-ńiĭ
— na početku je bilo dobro, ali je posle ušao đavo u njih [Por.]


   ÎNŚÉT /încet/ (pril.) — тихо

* a mĭers înśet, nu ĭ-a uḑît ńima
— išli su polako, nije ih čuo niko

* kîntă măĭ înśet, să nu pumeńeșć kopilu
— pevaj malo tiše, da ne probudiš dete

* or stînźe radio-la, or dăĭ măĭ înśet, ma duare kapu đi ĭel
— ili gasi taj radio, ili ga utišaj, boli me glava od njega [Por.]


   ÎNŚETUŃÉL /încetinel/ (pril.) — лагано

* duarme ușuor, kît đi înśetuńel să puvestîm, kopilu sa pumeńașće șî plînźe
— lako spava, koliko god tiho da pričamo, dete se budi i plače [Por.]


   ÎNŚEȚOȘÁ /încețoșa/ (gl. p. ref.) — замаглити

* stîkla la ferĭastă sa înśețoșaḑă đi aburĭ kare vińe đin kuĭnă
— prozorsko staklo zamagljuje se od pare koja dolazi iz kuhinje [Por.]


   ÎNŚEȚOȘÁLĂ /încețoșare/ (i. ž.) — замагљивање

* înśețoșală ĭe kînd sa puńe śața, șî nu sa vĭađe ńimika înainća uokiluĭ
— zamagljivanje je kad pada magla, i ne vidi se ništa pred očima [Por.]


   ÎNŚEȚOȘÁT /încețoșat/ (prid.) — замагљен

* ferĭeșćiļi tuaće a fuost înśețoșaće đi aburĭ, nu s-a vaḑut ńimika pin ĭaļe
— prozori su svi bili zamagljeni od pare, ništa se nije videlo kroz njih [Por.]


   ÎNŚÍNS /încins/ (prid.) — опасан

* aĭ batrîń n-avut kurauă, da vruńi ńiś braśirĭ, pă a mĭers înśinș ku ćiĭ șă ku kurpiń
— stari nisu imali kaiš, a neki ni tkanice, pa su išli opasani likom ili lijanom [Por.]


   ÎNŚÍNŹE /încinge/ (gl. p. ref.) — опасати

* n-a putut sî sa înśingă, kă kuraua ĭ-a fuost skurtă
— nije mogao da se opaše, jer mu je kaiš bio kratak

* nu sa înśins kalumĭa, șî braśirļi iĭ sa đisśins
— nije se opasala dobro, i tkanice su joj se otpasale [Por.]


   ÎNŚUDÁT /înciudat/ (prid.) — љутит

* vorba înśudat ĭe pastrată într-un kînćik batrîn, kare înga-l kînta moșu Miroslau Śuļin đin Șarbanuț
— reč inčudat sačuvana je u jednoj staroj pesmi, koju peva čiča Miroslav Čulin iz Šarbanovca [Crn.]

* n-aĭ ku ĭel trĭabă, kî ĭe rău înśudat
— nemoj da imaš posla s njim, jer je jako ljut (Jasikovo) [GPek]


   ÎNTAĻIRÍT (prid.) ● v. antaļirit [Por.]

   ÎNTARÍ /întări/ (gl. p. ref.) — јачати

* uomu kare îmblă șî lukră, întarĭașće pućarĭa șă lunźașće traĭu
— čovek koji se kreće i radi, jača snagu i produžava život

* pomîntu sa întarĭașće dakă nu pluaĭe
— zemlja se stvrdnjava, ako ne pada kiša

* (izr.) întarĭașće vuorba
— potvrđuje datu reč [Por.]


   ÎNTARÍT /întărit/ (prid.) — појачан

* a măĭ pus o bîrnă la punće, ș-akuma poț trĭśa ku tovaru-n șîaļe pi ĭa kă ĭe punća întarită bun
— stavili su još jednu gredu na brvnu, i sada možeš preći sa tovarom na leđima, jer je brvno dobro pojačao

* a batut parĭ pi lînga țapă, akuma ĭe întarită bińe să nu sa măĭ klaćińe
— nabilli su kočeve pored stožera, sada je dobro učvršćen da se više ne klati

* în pomînt întarit ka pĭatră, nu sa puaće sapa
— u zemlji stvrdnutoj kao kamen, ne može se kopati [Por.]


   ÎNTĂMPINÁ /întâmpina/ (gl. p. ref.) — саставити

* așa bun ĭel întămpina doă blăń, dă întămpinala nu s-a vaḑut
— tako je dobro sastavljao dve daske, da se spoj nije primećivao [Stig]


   ÎNTĂMPINÁRE /întâmpinare/ (i. ž.) — састав

* bun s-a-nkeĭat blăńiļi, întămpinarĭa gata nu sa vĭađe
— dobro su se spojile daske, spoj se gotovo ne vidi

* numa sî sa măĭ ńićeḑaskă întămpinărĭļi, șî astalu ĭe gata
— samo da se još izglade spojevi, i sto je gotov [Stig]


   ÎNTĂMPINÁT /întâmpinat/ (prid.) — састављен

* blăńiļi în astal sînt întămpinaće ku șîpurĭ
— daske u stolu spjene su šipovima [Stig]


   ÎNTĂRÎTÁ /întărâta/ (gl. p. ref.) — дражити

* nu întărîta kîńiļi, kă dakă sîare la ćińe, n-o sî ći puot apîra
— ne draži pseto, jer ako skoči na tebe, neću te moći odbraniti

* numa la întărîtat, șî s-a dus
— samo ga je radražio, i otišao [Por.]


   ÎNTĂRÎTÁT /întărâtat/ (prid.) — раздражен

* kare a fi întărîtat kîńi atîta, đi sa sparg ku latratu?
— ko li je toliko razdražio pse, da se razbijaju od laveža? [Por.]


   ÎNTÎMPLÁ /întâmpla/ (gl.) — десити се

* đintr-odată s-a pĭerdut, śe s-a fi întîmplat ku ĭel, ńima nu șćiĭe
— iznenada je nestao, šta li se desilo sa njim, niko ne zna

* śe sa întîmplă-n satu vuostru pă lumĭa pļină đi mîrză sa baće în tuota ḑîua?
— šta se zbiva u vašem selu pa se ljudi puni mržnje biju svaki dan? [Por.]


   ÎNTÎŃ /întâi/ (br.) — прво

* întîń șî-ntîń, aĭa nu puaće fi așa kum sa puvestîașće
— prvo i prvo, to ne može biti tako kako se priča

* aĭde întiń să veđem śi ĭe adavarat đin aĭa
— hajde prvo da vidimo šta je istinito od toga

* măĭ întîń ažuns kopiĭi luĭ, pă aĭ miĭ
— prvo su stigla njegova deca, pa moja

* nu sa șćiĭe kare ĭe întîń la rînd
— ne zna se ko je prvi na redu [Por.]


   ÎNTÎŃÁLĂ /întâlniire/ (i. ž.) — сусрет

* s-a dus în sat, la întîńală ku ńiskaĭ ńigustuorĭ
— otišao je u selo, na susret sa nekim trgovcima

* đemult, la întîńală ku aĭ batrîń, aĭ ćińirĭ ļ-a țukat mîna
— nekad, pri susretu sa starijima, mladi su im ljubili ruku

* întîńala fu skurtă, kă tuoț a grabit
— susret beše kratak, jer su svi žurili [Por.]


   ÎNTÎŃÍ /întâlni/ (gl. p. ref.) — сретати

* în oraș întîńieșć numa lume ńikunoskută
— u varoši srećeš samo nepoznate ljude

* a fuost mik kînd s-a întîńit măĭ întîń ku așa nakaz
— bio je mali kada se prvi put susreo sa takvim problemom

* sa va întîńi, or ni sa va întîńi, aĭa numa Ursa va șći
— da li će se sresti, ili se neće sresti, to samo Usud zna [Por.]


   ÎNTOĐEÚNA /întotdeauna/ (pril.) — увек

* întođeuna, kînd ma duk la ĭel, ĭel sa skuală șî-n dă mînă
— uvek, kad idem kod njega, on ustaje i pruža mi ruku

* dăĭ pi la mińe întuđiuna kînd puoț
— navrati kod mene uvek kad možeš [t] +


   ÎNTRISTÁ /întrista/ (gl. p. ref.) — растужити

* kînd a vaḑut kopilu rupt șî krunt, s-a întristat, șî s-a pus pi plîns
— kad je videla pocepano i krvavo dete, rastužila se i briznula u plač

* mult ma întrișćaḑă kînćiśiļi nuaștre aļi batrîńe
— mnogo me rastužuju naše stare pesme [Por.]


   ÎNTRISTÁLĂ /întristare/ (i. ž.) — туга

* l-a frînt întristală grĭa kînd auḑît kî ĭ-a perit kopilu
— slomila ga je teška tuga kad je čuo da mu je poginuo sin [Por.]


   ÎNTRĬÉG /întreg/ (prid.) — цео

* lukru întrĭeg n-a țînut ńiś un śas
— ceo posao nije trajao ni jedan sat

* bĭețîuosu, a vindut moșîĭa întrĭagă, ș-a ramas pi drumol mare
— pijandura, prodao celo imanje i ostao na ulici

* pănă a fuost măĭ ćinîr, a țînut minće kînćiśiļi întrĭeg, d-akuma ļ-a zuĭtat đi tuot
— dok je bio mlađi, pamtio je cele pesme, a sada ih je potpuno zaboravio

* uom pļesńit, nuĭe întrĭeg
— blesav čovek, nije normalan [Por.]


   ÎNTROKĬÁT /întreochiat/ (prid.) — оболелих очију

* buou vro stamînă mĭarźe întrokĭat: uoki-ĭ sînt sînźaruoș, pļińe đi lîăkrîmĭ ... sa kunuașće kă nu vĭađe kalumĭa
— vo već nedelju ide obolelih očiju: oči su mu krvave, pune suza ... primećuje se da ne vidi dobro [Por.]


   ÎNTRÚNA (pril.) ● v. întruuna [Por.]

   ÎNTRUÚNA /întruna/ (pril.) — једнако

* đi kînd iĭ s-a rapus mumî-sa, plînźe întruuna ḑîua, nuapća
— od kad joj je umrla majka, jednako plače danju, noću

* parśelo-sta ku blana-ĭa mĭerg întruuna
— ovaj komad sa tom daskom idu ujedno (čine celinu) [Por.]


   ÎNTUÁRŚE /întoarce/ (gl. p. ref.) — враћати

* tuot sa întuarśe, ćińerĭața ńiśkînd
— sve se vraća, mladost nikad

* s-a mîńiĭat pi parinț, ș-a pļekat în lumĭa albă, a spus kă ńiś muort nu sa întuarśe la kasă
— naljutio se na roditelje i krenuo u beli svet, rekao je da se ni mrtav neće vratiti kući

* sa faśe șuop, sa labdă kă nu-m întuarśe bańi
— pravi se mutav, hvali se da mi neće vratiti novac

* s-a mînkat fusu, șî ruata sa întuarśe în luok
— ojela se osovina, i točak se okreće u mestu

* s-a zuĭtat baba să întuarkă malaĭu-n śirińe, șî tuot a ars pi o parće
— zaboravila baba da okrene proju u crepulji, pa je sva izgorela sa jedne strane [Por.]


   ÎNTUŃÉRIK /întuneric/ (i. m.) — мрак

* mare pakat kînd uomu muare la întuńerik, fara lumanare
— veliki je greh kad čovek umre u mraku, bez sveće [Zvizd]

* dă la întuńerik baće vîn kare-l kĭamă pîșļa or dunarĭanu
— sa severa duva vetar koji se zove pišlja ili dunavac (Ranovac) [Mlava]


   ÎNÚNTRU /înuntru/ (pril.) — унутра

* s-a-nkis înuntru, în kasă, șă nu ĭasă
— zatvorio se unutra, u kući, i ne izlazi

* fuź înuntru, nu sta la pluaĭe afară
— beži unutra, ne stoj napolju na kiši

* kum aĭ tunat înuntru, kînd ĭuo am înkis kasa đinuntru ku kĭaĭa?
— kako si ušao unutra, kada sam ja zaključao kuću iznutra ključem? [Por.]


   ÎNVAȚÁ /învăţa/ (gl. p. ref.) — учити

* daskulu învață kopiĭi
— učitelj uči decu

* baț vita sî sa învĭață să nu sa dukă în luok
— biješ stoku da nauči da ne ide u njivu

* frumuos kîntă, ama grĭeu învață kînćik nou
— lepo peva, ali teško uči novu pesmu [Por.]


   ÎNVAȚÁT /învăţat/ (prid.) — учен

* astîḑ ĭe lumĭa învațată, tuoț au șkuaļe
— danas su ljudi učeni, svi imaju škole

* vaka ĭe învațată să tragă la stînga
— krava je naviknuta da vuče ulevo [Por.]


   ÎNVAȚÁT /învăţat/ (i. s.) — учење

* gata ku žuaka, a veńit vrĭamĭa đi învațat
— gotovo sa igrom, došlo je vreme za učenje

* învațatu ĭe grĭeu la bîtrîńață
— učenje je teško pod starost

* s-a lasat đi învațat, kî ăl duare kapu
— batalio je učenje, jer ga boli glava [Por.]


   ÎNVAȚATÚRĂ /învăţătură/ (i. ž.) — учење

* iĭ sa miră lumĭa kum nu noroḑîașće đ-atîta învațatură
— čude mu se ljudi kako ne poludi od tolikog učenja [Por.]


   ÎNVARGÁT /învărgat/ (prid.) — пругаст

* muma a țasut o pîătură tuată învargată
— majka je izatkala jednu ponjavu potpuno prugastu

* saku ĭe țasut învargat alb ku ńegru
— džak je izatkan crnim i belim prugama [Por.]


   ÎNVẮȚ /învăţ/ (i. s.) — навика

* urît învăț are ćińerișu đi astîḑ, să duarmă pănă la amńaḑîț
— ružnu naviku ima današnja mladež, da spava do podne

* kopiĭi treabe să strogăĭ đi miś, să nu fakă învățurĭ rîaļe
— decu treba od malena strogo da vaspitavaš, da ne steknu loše navike [Por.]


   ÎNVĂȚAMḮNT /învăţământ/ (i. s.) — образовање

* uom vikļan, ku învățamînt mare
— mudar čovek, sa visokim obrazovanjem

* nu ĭ-a fuost drag đi învățamînt, a fuźit đi la șkuală, ș-aramas păkurarĭ la uoĭ
— nije voleo učenje, pobegao je iz škole, i ostao čobanin kod ovaca [Por.]


   ÎNVĂĻITUÁRE /învălitoare/ (i. ž.) — сноваљка

* învăļituarĭa ĭe sulu pus pi duauă furś la vro rîpă
— snovaljka je vratilo posavljeno na dve raklje na nekoj padini

* ku învăļituarĭa puńe kuarda pi sulu đi țasut
— sa snovaljkom se snuje pređa na vratilo razboja

* đi sî fiĭe pusă strîns pi sul, kuarda ĭe ku kîpatîńu đinvaļe ļegată đi vulpĭe, kare ĭe-ngreonată ku petruańe
— da bi se čvrsto namotala na vratilo, osnova je na donjem kraju vezana za vlačeg, koji je opterećen kamenjem

* kuarda pănă sa învaļiașće, nu kućaḑă să ažungă đi pomînt, da puaće să fiĭe lungă șî o sută đi mĭetîre
— osnova dok se navija na vratilo, ne sme da dodirne zemlju, a može biti duga i sto metara [Por.]


   ÎNVEŃINÁ /învenina/ (gl. p. ref.) — отровати

* sa ginđit đi mulće uorĭ sî să înveńińaḑă, kă n-a măĭ putut să sufire traĭu ś-avut
— pomišljala je često da se otruje, jer više nije mogla da podnese život koji je imala [Por.]


   ÎNVERMENÁ /înviermăna/ (gl. p. ref.) — уцрвљати се

* karńa la kaldură ĭuta învermeńaḑă
— meso se na toploti brzo ucrvlja

* kînd va-nśepĭa învermena, o să sa priśapă pi putuare
— kad se bude počelo ucrvljavati, osetiće se po smradu [Por.]


   ÎNVREŃIŚÍ /învrednici/ (gl. ref.) — провреднити се

* đikînd ăl frînsă tatî-su ku bataĭe, ĭel sa învreńiśit đi nu sa puaće kunoșća
— otkad ga je otac prebio, on se provrednio da se ne može prepoznati [Por.]


   ÎNŽURÁ /înjura/ (gl. p. ref.) — псовати

* nuĭe frumuos să sa înžure kopiĭi, muĭeriļi greuańe șă Dumńeḑîu
— nije lepo da se psuju deca, trudnice i Bog [Por.]


   ÎNŽURAMḮNT /înjurare/ (i. s.) — псовање

* ńiś un înžuramînt nuĭe frumos, șă nu duśe ńiś o dobîndă la aăla kare înžură
— nijedno psovanje nije lepo, i ne donosi nikakvu korist onom koji psuje [Por.]


   ÎNŽURÁT /înjurat/ (prid.) — опсован

* a kreskut slugă, đes înžurat șă-n kur, șă-n kap
— odrastao je kao sluga, često psovan i u dupe, i u glavu

* la muĭare înžurată nu ĭ-a fuost ļesńe, kă ńima nu ĭ-a țînut parća
— opsovanoj ženi nije bilo lako, jer joj niko nije držao stranu [Por.]


   ÎNŽURATÚRĂ /înjuratură/ (i. ž.) — псовка

* înžuratura ĭe vuorbă urîtă kare ușuor ĭasă đin gura lumi, șî kînd trăbe, șî kînd nu trăbe
— psovka je ružna reč koja lako izlazi iz ljudskih usta, i kad treba, i kad ne treba

* ĭastă înžuratură omeńaska, muĭerĭskă, kopilarĭaskă șî babĭaskă, tot nat înžură đi trĭaba luĭ
— ima psovka muška, ženska, dečja i bapska, svako psuje na svoj način [Por.]


   ÎNŹUGÁ /înjuga/ (gl. p. ref.) — ујармити

* buoĭi ćińirĭ nuĭe ļesńe înźuga, trăbe koźa sî sa đa la źug
— mlade volove nije lako ujarmiti, reba vremena da se naviknu na jaram

* žunku întîń s-a-nźugă ku buou batrîn, pănă nu sa-nvață sî tragă źugu-n parĭake
— junac se prvo preže sa starim volom, dok ne nauči da vuče jaram u paru [Por.]


   ÎNŹUGÁRE /înjugare/ (i. ž.) — ујармљивање

* înźugare sa spuńe kînd prinḑ vićiļi în źug să tragă karu, or plugu să are
— ujarmljivanje se kaže kad prežeš stoku u jaram da vuče kola, ili plug [Por.]


   ÎNŹUGÁT /înjugat/ (prid.) — ујармљен

* buoĭi înźugaț abĭa trag în plug, kî ĭe pomîntu uskat șî tare
— upregnuti volovi jedva vuku plug, jer je zemlja suva i tvrda

* la pripur mare, ku tovar grĭeu în kar, sa înźugă măĭ mulće parĭake đi buoĭ
— na velikom usponu, sa teškim teretom u kolima, prežu se više pari volova [Por.]


   ÎNȘALÁ /înșela/ (gl. p. ref.) — оседлати

* n-a putut să-nșaļaḑă kalu, k-a fuost ńimĭarńik
— nije mogao da osedla konja, jer je bio nemiran

* prostavĭela, nu vĭađe kă fîrtatu l-a înșalat bińe, șă-l puartă ka pi kal
— budala, ne vidi da ga je prijatelj zajahao, i vodi kao konja [Por.]


   ÎNȘALÁ /înșela/ (gl. p. ref.) — преварити

* muĭarĭa ikļană puaće înșala uomu la uoki luĭ
— prepredena žena može prevariti muža na njegove oči

* pi uom pruost puaće tuot nat să înșaļaḑă
— naivnog čoveka može svako da prevari [Por.]


   ÎNȘALÁT /înșelat/ (prid.) — оседлан

* s-a điskăļikat, da kalu înșalat ăl lasăļegat đi gard
— sjahao je, a osedlanog konja ostavio je vezanog za ogradu [Por.]


   ÎNȘALÁT /înșelat/ (prid.) — насамарен

* ĭ-a luvat tuot ku minśuń, șî l-a lasat așa înșalat, si sa rîdă lumĭa tuată đi ĭel
— uzeli mu sve lažima, i ostavili ga tako nasamarenog, da mu se smeje ceo svet [Por.]


   ŃEKÁ /neca/ (gl. p. ref.) — давити

* tuoț sa miră kum s-a îńekat în apă skundă
— svi se čude kako se udavio u plitkoj vodi

* nu-ndopa așa ĭuta bukatură mare, kă ći îńeś
— ne gutaj tako halapljivo krupne zaloga, jer ćeš se zadaviti

* kînd sa îńakă kîńi ku lupi, iĭ prind uńi pi alțî ku đințî đi gît
— kad se psi kolju sa vukovima, oni hvataju jedni druge zubima za gušu [Por.]


   ÎŃEKÁT /îinecat/ (prid.) — удављен

* śuopîr mare đi lupĭ a lasat dupa iĭ turma đi uoĭ îńekată, da șî kîńi śobańeșć a ḑakut îńekaț pi lînga strungă
— veliki čopor vukova ostavio je iza sebe udavljeno stado ovaca, a i psi čobanski ležali su udavljene pored tora [Por.]


   ḮRB /hârb/ (i. s.) — уломак

* đin uala spartă a ramas numa îrburĭ
— od razbijenog grneta ostali samo ulomci [Por.]


   ÎRȚÁRĬ (i. m.) ● v. arțarĭ [Mlava]

   ÎRȚUÁGĂ (i. ž.) ● v. arțuagă [Por.]

   ḮRĆE /hârte/ (i. m.) — миш

* am înkis pĭatra muori în sanduk dă blăn, să nu tuńe îrtî
— obložio sam vodenični kamen drvenim sanudkom, da ne uđu miševi [Mlava]


   ÎRKOŃÁ /hârcâi/ (gl.) — хркати

* sa vaĭtă muĭarĭa kă nu măĭ puaće, sîrmana, durmi ku uomu, kă îrkuańe grĭeu tuota nuapća
— žali se žena da više ne može, sirota, spavati sa mužem, jer teško hrče po celu noć

* îrkuańe ka puorko-l taĭat
— hrče ko zaklana svińa [Por.]


   ÎRKOŃÁLĂ /hîrcîială/ (i. ž.) — хркање

* îrkońală ĭe buală kînd kađe śerĭu guri pi ļimburuș în gît, șă astupă uomu kînd suflă adurmit
— hrkanje je bolest kad padnu nepca na jezičak u grlu, i guše čoveka dok diše u snu

* îrkońală măĭ đes sa puńe pi uom kînd duarme întuors pi șîaļe
— hrkanje najčešće spopadne čoveka kad spava ležeći na leđima [Por.]


  ÎŚ /hâș/ (uzv.) — иш!

* ku ’îś’ rumîńi dudîĭe gaińiļi
— sa ’iš’ Vlasiu teraju živinu

* îś, mînkav-ar uļu!
— iš, izjeo vas kobac! [Por.]

ĭ

  ĬA /ea/ (zam.) — она

* ĭa ĭe muĭare tare frumuasă, da ĭel ĭe urît đi nuka sî nu-ĭ ĭaĭ đin mînă
— ona je jako lepa žena, a on je ružan da mu orah ne uzmeš iz ruke

* ĭaļe nu sa lasă đi ĭel așa ļesńe, kum iĭ gindđes
— one ga neće tako lako manuti, kako oni misle [Por.]


  ĬAD /iad/ (i. m.) — пакао

* Rumîńi aĭ batrîń a kreḑut kî ĭe ĭadu o baltă vĭarđe, pļină đi aļe, kare stă supt punća raĭuluĭ
— stari Vlasi su verovali da je pakao zelena bara, puna ala, koja se nalazi ispod rajskog brvna

* în ĭad kađe insa muarta kare nu puaće să trĭakă pi punća raĭuluĭ kî ĭe îngreonată ku pakaće grĭaļe
— u jad pada pokojnik koji ne može preći preko rajskog brvna, jer je opterećen teškim gresima

* kińezu ĭaduluĭ ăl kĭamă Ĭadaț, șî ĭel sîare đin baltă sî spomînće pîkatuoșî sî kadă đi pi punća raĭuluĭ
— knez pakla zove se Jadac, i on iskače iz bare da uplaši grešnike, da padnu sa rajskog brvna

* la fundu ĭaduluĭ traĭașće Satuana, muma draśiluor
— na dnu pakla živi Sotona, đavolja mati [Por.]


   ĬÁDĂ /iadă/ (i. ž.) — јарица

* a fatat kapriļi, ama n-a fakut ńiś o ĭadă, tuoț puĭ sînt ĭeḑ
— okozile su mi se koze, ali nisu donele ni jednu jaricu, svi mladunci su jarići [Por.]


   ĬÁĐIRĂ /iedera/ (i. ž.) — бршљан

* ĭađira krĭașće pi ļiemn, sa-nvăluĭe pi lînga ĭel, ăl kutruapîĭe păn la vîr, șî ļiemnu la urmă sa uskă, kî ĭađira ăl manînkă
— bršljan se pužee uz drvo, obavija se oko njega, pokrije ga sve do vrha i drvo se na kraju osuši, jer ga bršljan jede

* ĭađiră ĭe vĭarđe vara-ĭarna
— bršljan je zelen i leti i zimi [Por.]


   ĬÁKĂ /iacă/ (uzv.) — ено

* fi bun, kă ĭakă vińe mum-ta, șî kapiț bataĭe
— budi dobar, jer eno, dolazi ti mati, pa ćeš dobiti batine [Crn.]

* (u izr.) ĭak-așa
— evo ovako, tako

* akuma minće, da șćiu bińe kî ń-am vorbit ĭak-așa să fiĭe
— sada laže, a znam dobro da smo se dogovorili evo ovako da bude (Rudna Glava) [Por.]


   ĬÁĻE /ele/ (zam.) — оне

* ĭaļe a fuost vrĭańiśe ș-a gaćit lukru ĭuta
— one su bile vredne i svršile posao brzo

* numa ku ĭaļe sî n-aĭ trĭabă
— samo sa njima da nemaš posla

* kînd iĭ s-a luvat ku ĭaļe, tuot s-a dus drakuluĭ
— kad su se združili oni i one, sve je otišlo dođavola [Por.]


   ĬÁĻE /iele/ (i. ž.) — оне

*
◊ ĭaļe sa ḑîśe la măĭ mulće sĭļe kare


   ĬÁPĂ /iapă/ (i. ž.) — кобила

* ĭapa ĭe fameĭa kaluluĭ
— kobila je ženka konja

* ĭapa ĭe măĭ slabă la tras đikît kalu
— kobila je slabija na vuči od konja [Por.]


   ĬÁRĂ /iară/ (pril.) — опет

* ĭară a veńit bat la lukru
— opet je došao pijan na posao [Por.]


  ĬARBA NARUADĂ /mătrăgună/ (sint.) — велебиље

* ĭarba naruadă ĭe buĭađe tare veńinuasă
— velebilje je jako otrovna biljka [Por.]


   ĬÁRBĂ /iarbă/ (i. ž.) — трава

* ĭarbă ḑîśem la buĭađe śe krĭașće pi ļivĭeḑ, śe sa kosîașće đi arańit vićiļi
— travom zovemo onu biljku koja raste po livadama, i koja se kosi za ishranu stoke

* ĭarba kînd sa kuaśe đi kosît, or kînd sa do kosîașće, sa kĭamă fîn
— kad trava sazri za kosidbu, ili kada se pokosi, zove se seno

* ĭarbă vĭarđe
— zelena trava

* ĭarbă uskată
— suva, osušena trava

* ĭarbă-n ćinsă
— polegla trava

* fir đi ĭarbă
— vlat trave, travka [Por.]


  ĬARBĂ GRASĂ /iarbă-grasă/ (sint.) — тушт

*
◊ [Kmp.]


   ĬÁRBĂ KRĬAȚĂ /iarbă-creaţă/ (sint.) — нана

* ĭarbă krĭață aĭnuoștri a kuļes, a uskat, ș-a baut kînd a fuost bolnavi
— nanu su naši brali, sušili, i pili kada su bili bolesni [Por.]


   ĬÁRBĂ ŃAGRĂ /iarbă neagră/ (i. ž.) — вранилова трава

* ĭarba ńagră mirusă tare frumuos
— vranilova trava jako lepo miriše [Por.]


   ĬARBUÓS /iarbos/ (prid.) — травнат

* kîmp ĭarbuos, ku ĭarbă pănă-n brîu
— travnato polje, sa travom do pojasa [Por.]


   ĬARDÚM /tragere/ (i. s.) — вуча

* aĭ măĭ saraś baĭeț a lukrat la ĭardum: a tras ku sfuara la vopuară pi Dunîrĭe la đal
— najsiromašniji mladići radili su na jardumu: vukli su konopcima lađe uz Dunav [Por.]


   ĬÁRNĂ /iarnă/ (i. ž.) — зима

* ĭarna ĭe vrĭamĭa friguruasă, ku zapadă multă, întra tuamnă șî primovară
— zima je hladno vreme, sa mnogo snega, između jeseni i proleća

* ĭarna ĭe vrĭamĭa ku zapadă mare, kă ńinźe gata în tuota ḑîua
— zima je vreme sa velikim snegom, jer sneg pada gotovo svakog dana

* đi ĭarnă măĭ mult s-a ćemut oĭeri aĭ batrîń, k-a putut să ramînă fara ĭernaćik, kînd a fuost ĭarna lungă
— zime su se najviše bojali stari stočari, jer su mogi da ostanu bez hrane za stoku, kad je zima trajala dugo

* ĭarnă lungă
— duga zima

* ĭarnă grĭa
— teška zima [Por.]


   ĬARÚGĂ /ierugă/ (i. ž.) — јаруга

* ĭaruga ĭe kanalu pi kare mĭarźe apa đi la ĭaz pănă la muară
— jaruga je kanal kojim ide voda od jaza do vodenice [Por.]


   ĬÁSKĂ /iască/ (i. ž.) — труд

* ĭaska sa faśe đin burĭaće kare krĭașće pi fag șă-l kĭamă kopitarĭ
— trud se pravi od gljive koja raste na bukvi i koja se zove „kopitar”

* ĭaska ĭe kopitarĭ taĭat în parśaļe, șă uskat bińe la suare
— trud je „kopitar” isečen na komade i dobro osušen na suncu

* ku ĭaskă uskată șî ku amnarĭu șî krĭamińa tutunźiĭi aprins lula ku tutun
— suvim trudom, ognjilom i kremenom pušači su palili lulu sa duvanom

* ku ĭaskă aprinsă albinari afumă la albiń
— upaljenim trudom pčelari dime kod pčela [Por.]


   ĬÁSTĂ /iaste/ (uzv.) — јесте

* dar ĭastă așa, kum sa puvestîașće, or nuĭe, nu puot să șćiu
— da li jeste tako kako se priča, ili nije, ne mogu da znam

* ĭastă kî ĭe uom đi trĭabă, ama aĭa nu ĭa trăbuit
— jeste da je čovek na svom mestu, ali mu to nije trebalo

* ĭastă-n vuorbiļi luĭ kîta adaverĭe, or ĭe tuot minśună guală
— ima li u njegovim rečima malo istine, ili je sve gola laž

* ĭastă pîńe đi tuoț, or sî măĭ duśem șîmăĭ
— ima li hleba za sve, ili da donesemo još

* ĭastă đ-atunśa măĭ mult đi ḑîaśe ań
— ima otada više od deset godina [Por.]


   ĬÁZ /iaz/ (i. s.) — јаз

* ĭaz ĭe primĭeḑ la rîu đi la kare sa đisparće o ĭarugă śe duśe apă la muară
— jaz je pregrada na reci, od koje se odvaja jaruga kojom teče voda za vodenicu

* ĭazu muori
— vodenični jaz [Por.]


   ĬÁȘKĬE /așchie/ (i. ž.) — ивер

* ĭeșkĭ măĭ mult sa fak kînd sa śopļașće, sa taĭe, sa askuće or sa sparźe vrun ļemn
— iverje se najviše pravi kada se teše, seče, šilji ili cepa neko drvo

* ku ĭașkĭe uskată ĭuta sa ațîțîĭe fuoku
— suvom treskom se brzo potpaljuje vatra [Por.]


   ĬÉD /ied/ (i. m.) — јаре

* am duoĭ ĭeḑ, nu sînt iĭ măĭ mîndri kîta, numa mîndri rău
— imam dva jareta, ne da su lepi, nego su prelepi

* ĭedu kînd krĭașće sa kĭamă pîrś, da đin ĭadă krĭașće kapră
— kad muško jare odraste, zove se jarac, a od ženskog nastaje koza [Por.]

* ĭedu đi un an dă ḑîļe sa kĭamă fatuĭ
— jare od godinu dana zove se „fatuj” (Rečica, Požarevac) [Stig]


   ĬÉL /el/ (zam.) — он

* ĭel a fuost bun, ama iĭ la înđemnat să fakă rîaļe
— on je bio dobar, ali su ga oni naterali da čini zla

* am ažuns într-o vrĭame ku ĭel
— stigao sam istovremeno sa njim

* ĭel ku ĭa a fuost o parĭake bună înga đi miś
— on i ona bili su dobar par još od malena

* pouodu vińe ku tuot, da iĭ stau la marźină înkrîmeńiț đi frikă
— poplava nadolazi, a oni stoje na obali okamenjeni od straha

* (u izr.) s-a dus đin ĭel, đi rău luĭ
— otišla je zbog njega, zbog njegovog zlostavljanja [Por.]


   ĬÉMȚ /acord/ (i. s.) — јемство

* n-a luvat lukru la ĭemț, pă să lukre ka bou tota ḑîua
— nije uzeo posao pod jemstvom, pa da radi kao vo celog dana [Por.]


   ĬEPĆÍKĂ /oftică/ (i. ž.) — туберкулоза

* s-a bulnavit đi ĭepćikă, ș-a murit ćinîr
— oboleo je od tuberkuloze, i umro mlad [Por.]


   ĬEPĆIKUÓS /ofticos/ (prid.) — туберкуозан

* ĭepćikuos ĭe uom kare ĭe bolnau đi ĭepćikă, buală kare mult n-avut ļak
— tuberkulozan je čovek koji boluje od tuberkuloze, bolesti koja dugo nije imala leka [Por.]


   ĬÉPĆIN /ieftin/ (prid.) — јефтин

* ĭepćin ĭe tuot śe nu koștuaĭe mult
— jeftino je sve što ne košta mnogo

* a trekut ĭepćin kă marturi a mințît la sud
— prošao je jeftino, jer su svedoci lagali na sudu [Por.]


   ĬEPĆIŃÍĬE /ieftinie/ (i. ž.) — јефтиноћа

* ĭepćińiĭa s-a pĭerdut đin traĭu nuostru, numa traĭu a ramas ĭepćin
— jeftinoća se izgubila iz našeg života, samo je život ostao jeftin [Por.]


   ĬÉPUR /iepure/ (i. m.) — зец

* ĭepur ĭe žuavină sîrbaćikă, ku urĭekiļi lunź da ku kuada skurtă
— zec je divlja životinja, sa dugim ušima i kratkim repom

* karńa ĭepuruluĭ ĭe dulśe, da ĭepuru rumîńi aĭ batrîń a prins măĭ mult ku lațu, nu ļ-a trîbuit pușka
— zečje meso je slatko, a zeca su stari Vlasi lovili najčešće samo sa omčom, nije im trebala puška [Por.]


   ĬEPURÁȘ /iepuraș/ (i. m.) — зечар

* ĭepurașu ĭe vînatuorĭ kare prinđe la ĭepurĭ
— zečar je lovac koji lovi zečeve [Por.]


   ĬEPURÍ /iepuri/ (gl.) — зечарити

* vînatuori aĭ batrîń kînd s-a dus să prindă la ĭepurĭ, a spis kă sa duk să ĭepurĭaskă
— stari lovci kad su išli u lov na zečeve, govorili su da idu da zečare [Por.]


   ĬEPURÍULUĬ /iepurește/ (pril.) — зечеће

* s-a-nvațat să nuaće numa ĭepuriuluĭ, kă notatu kîńiuluĭ ĭ-a fuost grĭeu
— naučio je da pliva samo zečeći, jer mu je pseće plivanje bilo teško [Por.]


   ĬEPURĬÉL /iepurel/ (i. m.) — зечић

* pazînd vićiļi, păkurarĭu a dat pista un kuĭb ĭepurĭesk, numa ku doĭ-triĭ ĭepurĭeĭ miś ka pumnu
— čuvajući stoku, pastir je naleteo na zečje leglo, samo sa dva-tri zečića, malih kao pesnica [Por.]


   ĬEPURĬÉSK /iepuresc/ (prid.) — зечији

* a fuost mare dragu vînatorilor kă kopuoĭi a do dat pista urmă ĭepurĭaskă
— bila je velika radost lovaca što su kerovi konačno naišli na zečiji trag

* đi kînd nu s-a dus în ĭepuriĭe, kopuoĭi a zuĭtat miruosu ĭepurĭesk
— od kad nije išao u zečarenje, kerovi su zaboravili zečji miris [Por.]


   ĬEPURUÁĬKĂ /iepuroaică/ (i. ž.) — зечица

* ĭepuruaĭka ĭe famiĭa lu ĭepur
— zečica je ženka zeca [Por.]


   ĬERBARÍĬE /ierbărie/ (i. ž.) — травуљина

* a ramas kasa pustîńe, ș-a krĭeskuto ĭerbariĭa
— ostala je pusta kuća, i zarasla u travu [Por.]


   ĬÉRĬ /ieri/ (pril.) — јуче

* ĭerĭ, o ḑîuă înainća ḑî đi astîḑ
— juče, dan pre današnjeg dana

* s-a dus ĭerĭ, șî înga nu s-a-ntuors
— otišao je juče, i još se nije vratio [Por.]


   ĬERĬ ĐIMIŃAȚĂ /ieri-dimineáță/ (sint.) — јуче ујутру

* aĭa, śe puvestășć tu, a fuost ĭerĭ đimińață
— to, što ti pričaš, bilo je juče ujutru [Por.]


   ĬÉRĬ NUAPĆE /ieri-noapte/ (sint.) — прошле ноћи

* kum a ploĭat ĭerĭ nuapće, n-a măĭ ploĭat ńiśkînd
— kako je padala kiša prošle noći, nije padala nikad [Por.]


   ĬÉRĬ SARA /ieri-seara/ (sint.) — синоћ

* aĭa fu ĭerĭ sara
— to beše sinoć [Por.]


   ĬERNÁ /ierna/ (gl.) — зимовати

* nu măĭ sa puaće ĭerna ku vićiļi în Munțîļi măĭdanuluĭ, kă nu măĭ lasă șumarĭu să sa skuata vićiļi la mugur
— ne može se više zimovati u majdanpečkim planinama, jer šumari više ne daju da se stoka izvodi na brst [Por.]


   ĬERNÁĆIK /iernatic1/ (prid.) — зимски

* ano-sta mult măĭ întîń s-a pus vrĭamĭa ĭernaćikă
— ove godine je mnogo ranije nastupilo zimsko vreme [Por.]


   ĬERNÁĆIK /iernatic2/ (i. s.) — зимница

* ĭernaćik ĭe mînkarĭa đi viće, sprimită đi ĭarnă: fîn, frunḑă, tuļeń
— zimnica je stočna hrana spremljena za zimu: seno, lisnik, tuluzina

* ĭerńiļi a fuost đemult lunź șî grĭaļe, ș-aĭ batrîń măĭ mult s-a ćemut kî n-o să fiĭe ĭernaćik đestul, ș-o sî muară vićiļi đi fuame
— zime su bile duge i hladne, i stari su se najviše bojali da neće biti dovoljno zimnice, i da će stoka polipsati od gladi [Por.]


   ĬERTÁ /ierta/ (gl. p. ref.) — опростити

* ĭartă-l kî s-a amînatat, dă vuorbă kă nu măĭ faśe așa
— oprosti mu što je zakasnio, obećava da to više neće činiti

* așa pakaće grĭaļe ńiś dumńeḑîu nu puaće ĭerta
— tako teške greohove ni bog ne može oprostiti

* muĭare ĭertată
— žena bez menstruacije

* ĭartî-ma
— oprosti mi

* śare ĭertare
— traži oproštaj [Por.]


   ĬERTÁRE /iertare/ (i. ž.) — опроштај

* s-a dus baba la bisîarikă sî sa spoveđeaskă, șî sî kaće ĭertare đi pakaće śe ļi are
— otišla je baba u crkvu da se ispovedi i da traži oproštaj za grehova koje ima

* numa dakă țîń tuaće posturļi puoț sî ći nadăĭ đi ĭertare, altfeļ nu
— samo ako držiš sve postove možeš da se nadaš oproštaju, drugačije ne [Por.]


  ĬERTAT /iertat/ (prid.) — опроштен

* insă ĭertată
— osoba kojoj su oprošteni gresi

* muĭare ĭertată
— žena u menopauzi [Por.]


   ĬERÚGĂ (i. ž.) ● v. ĭarugă [Por.]

   ĬORDÁȘ /iordaș/ (prid.) — зебраст

* la nuoĭ numa đi mîț or đi uoĭ sa ḑîśe kî sînt ĭordașă, đi alta žuavină n-am auḑît
— kod nas se samo za mačke ili ovce kaže da su prugaste, za druge životinje nisam čuo [Por.]


   ĬUBÍ /iubi/ (gl. p. ref.) — љубити

* kînd sa ĭubĭesk duoĭ aĭ ćińirĭ, țukatu-luor ĭe dulśață mare
— kad se vole dvoje mladih, njihovo ljubjenje je velika poslastica [Por.]


   ĬÚĆE /iute/ (prid.) — љут

* a pus baba doă pipărś ĭuț în ḑamă, đ-aĭa ĭe ĭa atîta đi ĭuće
— stavila je baba dve ljute paprike u čorbu, zato je ona toliko ljuta [Por.]


   ĬÚDA /iuda/ (i. m.) — Јуда

* l-a mînat ĭuda să rupă zgaĭba đi pi rană la piśuor, rana s-a-ntîrîtat șî la urmă doltori ĭ-a taĭat piśuoru
— terao ga je juda da skine krastu sa rane na nozi, rana se zapalila i na kraju su mu doktori isekli nogu [Por.]


  ĬUG /iug/ (i. m.) — југ

* ĭugu ĭe vînt kald, topĭașće zapada, da duśe șî buaļe
— jug je topao vetar, topi sneg, ali donosi i bolesti

* ĭugu ĭe în parća-ĭa unđe ĭe Suariļi la amńaḑîț
— jug je na onoj strani sveta gde je Sunce u podne [Por.]


   ĬUÓ /io/ (zam.) — ја

* ĭuo unu sîngur nu puot ńimik, ama dakă ńi adunăm nuoĭ tuoț, pućem ļesńe să ĭeșîm ku iĭ în kîpatîń
— ja jedan sam ne mogu ništa, ali ako se skupimo mi svi, možemo lako da izađeno s njima na kraj

* ĭuo, tu, ļel șî ĭa traim în satu-sta đemult
— ja, ti, on i ona živimo u ovom selu odavno [Por.]


  ĬUT /iute/ (prid.) — брз

* ĭut, măĭ ĭut, șîmăĭ ĭut
— brz, brži, najbrži

* uomo-l vrĭańik ĭe ĭut la lukru
— vredan čovek je brz na poslu

* (izr.) ĭut ka sfulđiru
— brz kao munja

* (izr.) ĭut ka gîndu
— brz kao misao [Por.]


   ĬUȚÁLĂ /iuțeală/ (i. ž.) — брзина

* s-a rîpeḑît prĭamult, șî kînd a kîpatat ĭuțală mare, s-a-npiđekat ș-a kaḑut
— zaleteo se previše, i kad je dostigao veliku brzinu, sapleo se i pao

* la rumîń-aĭ batrîń mult ļ-a plakut să manînśe ĭuće, pućem să ḑîśem kă a kreskut ku ĭuțală
— stari Vlasi su mnogo voleli da jedu ljuto, možemo da kažemo da su rasli sa ljutinom

* piparkă ĭuće
— ljuta paprika [Por.]

k

  KA /ca/ (predl.) — као

* s-a puvestît kă paradĭeda a fuost mare șî tare ka ursu
— pričalo se da je pradeda bio velik i jak kao medved

* sa kîntă ka kînd ăl skopĭeșć
— vrišti kao da ga štrojiš

* pluaĭe ka đin gaļiată
— (kiša) lije kao iz kabla

* ĭut ka gîndu, tare ka pomîntu
— brz kao misao, jak kao zemlja [Por.]


   KÁDĂ /cadă/ (i. ž.) — каца

* vas mare đi ļemn, înkeĭat đin duoź lunź, în kare sa țîn pruńiļi, pănă nu fĭerb đi kazan
— veliki drveni sud, sklopljen od dugačkih doga, u koji se drže šljive dok ne provru za pečenje na kazanu

* la nuoĭ marimĭa kăḑî sa sokoćiașće ku kazanu: șkă, am o kadă đi doăsprăśe kazańe, śe vińe kă are kadă în kare înkĭapă pruńe đi doăspraśe kazańe đi rakiu
— kod nas se veličina kace meri brojem kazana: veli, imam kacu od dvanaest kazana, što znači da ima kacu u koju staju šljive za dvanaest kazana rakije [Por.]


   KADḮR /cădar/ (prid.) — способан

* sa faśe kî ĭe uom đi trĭabă, da nuĭe kadîr ńiś vuorba sî țînă
— pravi se da je čovek na mestu, a nije sposoban ni reč da održi

* l-a lasat muĭarĭa ćinîră, kă n-a fuost kadîr să-ĭ fakă trĭaba
— napustila ga je mlada žena, jer nije bio kadar daje zadovolji

* nu ći prinđa đi lukru držăvi dakă nuĭeș kadîr să-l gaćeșć ku ispravă
— ne hvataj se državnog posla ako nisi kadar da ga završiš po propisu [Por.]


   KÁIR /caier/ (i. s.) — кудељка

* kairu ĭe un zmuaćik đi lînă, skîrmanat șî spalat, sprimit đi pus în furkă sî sa tuarkă
— kudeljka je svežanj vune, opran i očešljan, spreman da se stavi na preslicu i oprede

* đi mult n-aĭ putut să vĭeḑ muĭarĭe kare mĭarźe pi drum fara kair în furkă
— nekada nisi mogao da vidiš ženu koja ide putem bez kudeljke u preslici [Por.]


   KAĬÉSK /căiesc/ (pril.) — коњски

* rînkeḑatu kaĭesk đeparće s-auđe
— konjsko rzanje daleko se čuje

* a mers ku pașu kaĭesk
— išao je konjskim hodom [Por.]


   KAKÁ /căca/ (gl. p. ref.) — срати

* pănă ĭerĭa kopil, sa kaka-n izmĭańe
— dok je bio dete, srao je u gaće

* kaku-ma în gura iĭ minśinuasă,
— poserem joj se u usta lažljiva

* nu ći kaka pi pragu kășî, kă aĭa măĭ rău puće
— ne seri na kućnom pragu, jer to najviše smrdi [Por.]


   KAKAȚḮȘŃIȚĂ /latrină/ (i. ž.) — клозет

* kînd a veńit Tita, ń-a mînat să faśem kakațîșńiță, să nu ńi măĭ duśem pintru nuoĭ dupa tufă, la kare unđe-ĭ vińe
— kad je došao Tito, terali nas da pravimo klozete, da ne idemo više poradi sebe iza žbuna, kako kome gde dođe [Por.]


   KAKÁT /căcat/ (i. m.) — говно

* manînkă kakat
— jede govna (laže)

* mare kakat ĭe uomo-la
— veliko govno je taj čovek

* puće la kakat
— smrdi na govno [Por.]


  KAL /cal/ (i. m.) — коњ

* kal alb, kal ńegru
— beli konj, crni konj

* kalu măĭ mult s-a pazît đi-nkîļikat, đi tras în kośiĭe, da șî đi arat
— konj se najviše čuvao za jahanje, za vuču kočijе, ali i za oranje [Por.]


   KALAMÁNTĂ /trasură/ (i. ž.) — двоколица

* kalamantă ĭe un fĭeļ dă karuță ku doă ruoț, dă dus tovar măĭ ușuor
— kalamanta je vrsta dvokolice, za prevoz lakšeg tereta

* kalamanta are o osiĭe ku doă ruaće, șî kotur dășkis, înkonveĭat ka luna ćinără
— kalamanta ima jednu osovinu sa dva točka, i otvoren sanduk, zakrivljen kao mlad mesec [Mlava]


   KALAPUÓD /calapod/ (i. s.) — калуп

* kalapuod đi kaśuļe a fuost fakut đi ļiemn
— kalup za šubare bio je napravljen od drveta [Por.]

* kalapuod, kalup pus în kap supt śapsă, la portol batrîn, muĭeresk în Mlaoa
— kalapod je kalup koji stavljen na oglavlju ispod kape, na staroj ženskoj nošnji u Mlavi [Mlava]


   KALAÚZĂ /călăuză/ (i. ž.) — калауза

* găćituariļi kînd s-apuka să gaćaskă đe pomană, măĭ întîń fak șapće turćiță kare sa kĭamă kalauză, șă ļi dau la morto-la să vadă k-a-nśeput sî sa gaćiaskă pomana luĭ
— žene koje spremaju pomanu prvo mese sedam hlepćića koji se zovu kalauze, i namenjuju ih pokojniku da vidi da je počelo spremanje njegove daće

* kolaśi kalauzurļi n-au ńiś un sămn pi ĭaļe
— hlebovi kalauze nemaju na sebi nikakve simbole [Por.]


   KALBEŹUÓS /gălbegios/ (prid.) — метиљав

* an mĭ-a fuost toaće kapriļi kalbeźoasă
— prošle godine su mi sve koze bile metiljave [Zvizd]


   KALBĬÁḐĂ /gălbează/ (i. ž.) — метиљ

* uaĭa ĭe bolnauă đi kalbĭaḑă kînd pi fikaț-aĭ albĭ sa fak ńiskaĭ vĭermĭ marĭ, kare iĭ manînkă; la uaĭe pļakă muśi pĭe nas, nu manînkă șî sa uskă ĭuta; dakă stapînu nu-ĭ dă ļak, ĭa muare
— ovca je bolesna od metilja kad joj se na plućima stvore neki veliki crvi koji ih jedu; ovca počne da slinavi, ne jede i brzo slabi; ako joj gazda ne da lek, ona lipše [Por.]

* mulće uoĭ ano-sta au kalbĭaḑă
— mnogo ovaca ove godine imaju metilj (Sige) [Hom.]


   KALȚUÓŃ /colţun/ (i. s.) — калчина

* kalțuoń ĭе un fĭeļ đi śarap fakut đin śuarik, kare a-nkalțat muĭeriļi pănă nu s-a skuos śarapi
— kalčina je vrsta čarape od sukna, koje su žene obuvale pre nego što su se pojavile čarape

* kalțuońu muĭeriļi a-nkalțat pista śuarik
— kalčinu su žene obuvale preko suknene dokolenice

* kalțuońu ku śuariku avut kruoĭ într-un fĭeļ, numa śe kalțuońu a fuost măĭ skurt
— kalčina i dokolenica imale su isti kroj, samo što je kalčina bila kraća [Por.]


   KÁLD /cald/ (prid.) — топло

* a ĭeșît suariļi, afară ĭe tare kald
— izašlo je sunce, napolju je jako toplo

* apa-n rîu ĭe kaldă, pućem ńi skalda kînd gaćim ku lukro-sta
— voda u reci je topla, možemo se kupati kad svršimo s ovim poslom

* kînd sa uĭtă la mińe, ku uoki-ĭa aiĭ vînîț, miĭe îm fu kald la ińimă
— kad me je pogledala tim njenim plavim očima, meni bi toplo oko srca [Por.]


   KALDÁRE /caldare/ (mn. kaldărĭ) — бакрач

* kaldarĭa ĭe vas đi aramă, or đi fĭer, kare s-a atîrnat pi ḑîaļe la kamin, đi fĭerta apa
— kotao je sud od bakra, ili gvožđa, koji se kačio o verige na kaminu, za kuvanje vode [Por.]


   KALDÚRĂ /căldură/ (i. ž.) — топлота

* în koļibă, kaldura vińe đi la kamin, da afară đi la suare
— u kolibi, toplota dolazi sa kamina, a napolju od sunca

* koļiba ļipită ku baļigă țîńe kaldura măĭ mult đikît aĭa ļipită numa ku morśilă
— koliba oblepljena balegom, drži toplotu duže od one oblepljene samo blatom [Por.]


   KALDURUÓS /călduros/ (prid.) — топљикав

* kalduruos ĭe kînd ĭe śeva puțîn kald, kînd numa ś-a-nśeput sî sa-ngalḑaskă
— mlako je nešto kad je malo toplo, kad samo što je počeo da se zagreva [Por.]


   KALKÁ /călca/ (gl. p. ref.) — газити

* l-a kalkat vaka, șă-ĭ s-a unflat piśuoru, nu puaće să mĭargă
— nagazila ga je krava i otekla mu noga, ne može da hoda [Por.]


   KALKÁT /călcat/ (prid.) — прегажен

* un kîńe kalkat stă-n drum ku ḑîļiļi, s-anpuțît kă n-are kare să-l muće
— jedan pregaženi pas danima leži na putu, usmrdeo se jer nema ko da ga skloni [Por.]


   KALKḮŃ /călcâi/ (i. s.) — пета

* kalkîńu ĭe parća đi la urmă alu talpă
— peta je zadnji deo stopala

* are șî kuasa đi kosît kalkîńiļi a iĭ
— ima i kosa za košenje svoju petu [Por.]


   KÁLU PUOPI /calul-popii/ (i. m.) — вилин коњиц

* kalu puopi ĭe o guangă ku trupu lung, ku kap mare șî ku duauă rîndurĭ đi ăripĭ
— vilin konjic je buba sa dugim trupom, velikom glavom i dvostrukim krilima

* kalu puopi traĭașće numa pi lînga apă; vĭermi luĭ sînt pi supt pĭetre, bună momĭală đi pĭeșkarĭ kare prind ku ungița
— vilin konjic živi samo pored vode; njegove larve su ispod kamenja, dobar mamac za ribare koji pecaju udicom [Por.]


   KALÚMĬA /ca lumea/ (pril.) — добро

* ĭel lukră kalumĭa, n-am śe sî ḑîk
— on radi dobro, nemam šta da kažem; nemam primedbe

* uom kalumĭa
— dobar, pošten čovek

* n-a kîrpit kaldarĭa kalumĭa, slubuađe apă
— nije zakrpio kotao dobro, propušta vodu [Por.]


   KALUÓŃ (i. m.) ● v. razbuoĭ [Hom.]

   KÁĻE /cale/ (i. ž.) — пут

* kaļa pista kuastă ĭe măĭ đirĭept drum đi sat
— put preko prevoja je nakraća prečica za put do sela

* (ver.) nuĭe bun kînd mîțu ńegru îț trĭaśe kaļa
— nije dobro kad ti crna mačka pređe put

* kînd vrunu a pļekat la drum, aluĭ ĭ-a spus: „Să-ț fiĭe bună kaļa!”
— kad bi neko polazio na put, njegovi su ga pratili rečima: „Nek ti je dobar put!” [Por.]


   KAMĂNÁK /comănac/ (i. s.) — каламанак

* kamănak ĭe un fĭeļ ďe kăčulă popĭaskă
— kalamanak je vrsta popovske kape [Kmp.]


   KAMEŃÉĆE /căminete/ (i. m.) — камин

* în kasa bătîrnă am avut kameńeće
— u staroj kući imao sam kamin [Pad.]


   KAMGÚĐE /oricum/ (pril.) — каогод

* fuźe, kamguđe ĭepuru
— beži, kano zec [Bran.


   KÁP /cap/ (i. s.) — глава

* la prefirat bińe đi la kap pănă la piśuare, șî kînd a bagat sama kî ĭe măĭ tare, s-a-ntuors șî s-a dus
— odmerio ga je pažljivo od glave do pete, i kad je shvatio da je jači, okrenuo se i otišao

* la pomană kapu mĭesî sa lasă guol, kă a kolo șađe al muort kare vińe la pomană
— na daći se čelo stola ostavlja prazno, jer tu sedi pokojnik kad dođe na pomanu

* kînd uomu kobĭașće la vrun rău, sa spuńe kî-ĭ s-a fakut đi kap
— kad čovek priziva neko zlo, kaže se da radi sebo o glavi

* grĭeu ĭa la kap
— teško pamti [Por.]


  KAP ĐI MURG /amurg/ (sint.) — сумрак

* ažuns la kasă în kap đi murg
— stigao je kući u sumrak [Por.]


   KAPÁK /capac/ (i. s.) — поклопац

* kapak ĭe lukru ku kare sa-nkiđe śuava guol śе аре gaură la vîr
— poklopac je stvar kojom se zatvara nešto šuplje što ima otvor na vrhu

* kapak đi ļemn are bunarĭu or vro gaură-n pomînt, are lada or sanduku, da puaće avĭa șî vadra đi apă
— drveni poklopac imaju bunar ili neka rupa uzemlji, imaju ladica ili sanduk, a može imati i vedro sa vodom

* mulće kăș kare sînt fakuće în vînt, au kapaśe đi ļemn la ferĭeșć
— mnogo kuća koje su podignute na vetrometini, imaju drvene kapke na prozorima [Por.]


   KAPẮSTRU /căpăstru/ (i. s.) — улар

*
◊


   KAPĬÁĆE /căpete/ (i. m.) — мерица

* kapĭaće ĭe vas đi ļemn đi luvat vama la muară
— merica je drveni sud za uzimanje ujma na vodenici [Por.]


   KÁPRĂ /capră/ (i. ž.) — коза

* aĭ nuoștri aĭ batrîń a fuist oĭarĭ, ama tot nat a țînut șî kîć-o kapră đi lapće
— naši stari su bili ovčari, ali je svako držao i po neku kozu zbog mleka

* kapra n-a baut apă đi fiĭe-unđe, numa đi la izvuară aļi măĭ kuraće
— koza nije bilo vodu bilo gde, nego na najčistijim izvorima

* kînd aĭ batrîń s-a mutat đes đin luok în luok, s-a mutat kă kapriļi n-a vrut să bĭa apă đin loko-la unđe iĭ a ginđit sî sa kăsătorĭaskă
— kad su se stari često selili iz mesta u mesto, selili su se jer koze nisu htele da piju vodu sa mesta gde su oni mislili da se nastane

* aĭ batrîń a puvestît kî ĭe kapra žuavina drakuluĭ, kă are kuarńe șî barbă ka draku
— stari su pričali da je koza đavolja životinja, jer ima rogove i bradu kao đavo [Por.]


   KÁPRĂ /?/ (i. ž.) — влачег

* aĭa śe sa kĭmă în saćiļi poreśańe vulpĭe, o saĭnă đi tras kuarda kînd sa învaļiașće sulu, în žumataća Tănḑî kîtra Guol sa kĭamă kapră
— ono što se u porečkim selima zove lisica, saonica za izvlačenje osnove za osnivanje vratila razboja, u polovini Tande prema Golu zove se koza [Por.]


   KÁPU VAKULUĬ /moartea lumii/ (sint.) — смак света

* s-a strîkat lumĭa, ńima nu măĭ krĭađe-n dumńeḑîu, ńima nu țîńe posturļi, ka kînd s-a apropiĭat kapu vakuluĭ
— svet se pokvario, niko više ne veruje u boga, niko ne drži postove, kao da se približio smak sveta [Por.]


   KAPÚTĂ /capută ?/ (i. ž.) — торић

* kapută ĭe oborĭel înainća lu ușa strunźi, unđe s-adună uoiļi ș-așćată să vină la rînd đe muls
— kaputa je mali obor ispred ulaza u tor, gde se skupljaju ovce i čekaju da dođu na red za mužu [GPek]


   KAPÚȘĂ /căpușă/ (i. ž.) — крпељ женка

* kapușa ĭe kîrśuabă muĭerĭaskă, kare suźe sînźe, șî sa unflă boznakît
— „kapuša” je ženka krpelja, koja siše krv, i naduva se bogznakoliko

* kapușa traĭașće pin ĭarbă, înviĭe đin uauă învăluiće în panžîn, ka omida
— krpelj živi u travi, rađa se iz jajašca koja su uvijena u paučinu, kao gusenica [Por.]


  KAR ĐI BUOĬ /car de boi/ (sint.) — воловска кола

* đe mult n-a fuost kasă fara kar đi buoĭ, da akumă kare ăl măĭ are, la fîrbuit, la kićit ku fluorĭ șă-l țîńe đi frumoșață în avļiĭa kășî
— nekada nije bilo kuće bez volovskih kola, a sada ko ih još ima, ofarbao ih, okitio cvećem i drži ih kao ukras u dvorištu kuće

* karîļi đi buoĭ a skimbat trakturu
— zaprežna kola zamenio je traktor

* atîrnat în vrun bușćan, ș-a rîsturnat karu pļin đi fîn
— zakačio neki panj, i preturio kola puna sena [Por.]


   KARÁ /căra/ (gl. p. ref.) — возити

* fata mi tare frikuasă, nu vrĭa sî sa kare ku fiĭe kare
— kćerka mi je jako plašljiva, neće da se vozi sa bilo kim

* đi kurînd sa-nvațat sî kare, înga nu kućaḑă sîngur la drum măĭ lung
— skoro je naučio da vozi, još uvek ne sme sam na duži put

* ćińerișu nu numa śe kară ĭuta, numa ĭastă kare kară bĭeț muorț
— omladina ne samo što vozi brzo, nego ima ih koji voze mrtvi pijani

* prostavĭela, amînat a vaḑut kî ĭel o kară kum vrĭa
— glupača, kasno je uvidela da je on voza kako hoće [Por.]


   KARABÁȘ /cimpoier/ (i. m.) — гајдаш

* karabașu ĭe uom kare kîntă-n karăbĭ
— gajdaš je čovek koji svira gajde

* vrodată a fuost în tuot satu kîć-un kîrabaș, șî ku iĭ sa pitrekut tuaće visaļiĭļi, d-akuma s-a pĭerdut gata đi tuot
— nekad je u svakom selu bio po neki gajdaš, i sa njima se provodilo svako veselje, a sada su se gotovo sasvim izgubili [Por.]


  KARĂBĬ /carabă/ (i. ž.) — гајде

* moșu Pîătru kîntă-n karăbĭ
— čiča Petar svira u gajde [Por.]


   KARÁRE /cărare/ (i. ž.) — стаза

* întra koļibiļi luor la munće a fuost o karare, a mĭers pin padure đasă, akuma a-nkiso dudău, kă nuĭe ńima să trĭakă pi ĭa
— između njihovih koliba u planinii bila je jedna staza, vodila je kroz gustu šumu, sada je zarasla u korov, jer nema nikoga da njome prolazi

* tuată kararĭa ĭe drum đirĭept
— svaka staza je prečica [Por.]


   KARÁRE /cărare/ (i. ž.) — раздељак

* kînd sa pĭapćină, uńi nu vor karare, da uńi o fak la o parće, alțî ĭară pi la mižluok, kare kum iĭ drag
— kad se češljaju, neki ne vole razdeljak, neki ga prave sa strane, neki opet po sredini, kako ko voli [Por.]


   KARATÚRĂ /cărătură/ (i. ž.) — вожња

* am înbunat la fata mĭa triĭ karaturĭ pi kîrauș kînd o fi bîlśu, ma iĭ i kaḑu munkă la a đintîń, șî abĭa a sufarat numa o karatură
— obećao sam svojoj devojci tri vožnje na ringišpilu kad bude vašar, ali njoj pripade muka već kod prve, pa je jedva podnela samo jednu vožnju

* nu puot să sufîr kîratură lungă ku tumobilu
— ne mogu da podnesem dugu vožnju automobilom [Por.]


   KARBÚŃE /cărbune/ (i. m.) — угљен

* s-a stîns fuoku, a ramas numa karbuń șî śanușă
— vatra se ugasila, ostali su samo ugljen i pepeo

* dĭeda, kînd aprins lula, a luvat karbuńiļi ku mîna guală
— deda, kada je palio lulu, uzimao je ugljen golom rukom [Por.]


  KARĆE /carte/ (i. ž.) — писмо

* karće, kare s-a trîmĭes ku vro porînkă, s-a skris ku konđeĭu
— pismo, koje se slalo sa nekom porukom, pisalo se kondeljom

* tot șkolarĭu are kesu pļin đi kărț, đin kare învață
— svaki đak ima punu torbicu knjiga, iz kojih uči [Por.]


   KÁRE /care/ (zam.) — ко

* kare să duče după apă?
— ko ide po vodu? [Kmp.]

* kare vińe dupa nuoĭ?
— ko dolazi po nas?

* la kare va sîmana kopilo-sta
— na koga li liči ovo dete?

* n-aĭ đi kare să ći ćiemĭ
— nemaš koga da se bojiš

* la kare aĭ vaḑut aĭa?
— kod koga si to video? c. sa kim, sa kojim

* ku kare ć-aĭ țukat?
— s kim si se ljubila? [Por.]


   KAREGUÓD /oricare/ (pril.) — когод

* să vină kareguod vrĭa, ĭuo đ-aiśa nu ma mut
— nek dođe kogod hoće, ja se odavde ne pomeram [Por.]


   KÁRĻIȚĂ /carliță/ (i. ž.) — корито

* karļița ĭe postao mare skobită-n ļemn, kare a fakuto țîgańi
— korito je veliko naćve izdubljeno u drvetu, koje su izrađivali Cigani

* în karļiță s-a skaldat lumĭa șî s-a žumuļit porśi, da ĭarna sa karat kopiĭi în-ĭa pi zapadă
— u koritu su se kupali ljudi i šurile svinje, a zimi su se u njemu vozila deca na snegu [Por.]


   KARNUÓS /cărnos/ (prid.) — меснат

* puork karnuos, bun đi-ngrașat
— mesnata svinja, dobra za tov


   KÁRŃE /carne/ (i. ž.) — месо

* tuata žuavina are karńe
— svaka životinja ima meso

* karńe đi puork friptă ĭe măĭ dulśe mînkare
— pečeno svinjsko meso je najslađa hrana

* karńe friptă
— pečeno meso

* karńe vermanuasă
— crvljivo meso

* karńe împuțîtă
— smrdljivo meso [Por.]


   KÁRPIN /carpen/ (i. m.) — граб

* karpin ĭe ļemn tare, bun đi fakut držăļe, alaturĭ kare au dĭelurĭ đi ļemn, șî tare bun ļiemn ĭe đi fakut fuoku
— grab je jako drvo, dobro za izradu držalja i alata koji imaju drvene delove, i jako je dobro drvo za loženje vatre [GPek]


   KARPIŃÉL /cărpinel/ (i. m.) — грабић

* kînd sa faśe žuardă đi mînat vićiļi, măĭ bună ĭe s-o taĭ đin vro krĭanguță đi karpińel ćinîr, kî ĭa ĭe ușuară, supțîrĭe șî žîlao
— kad se pravi prut za teranje stoke, najbolje je da je odsečeš od grančice nekog mladog grabića, jer je laka, tanka i žilava [Por.]


   KARÚNT /cărunt/ (prid.) — сед

* ćinîr uom, ama ĭe tuot karunt
— mlad čovek, ali je sav sed

* muoșu ku barba karuntă
— čiča sa sedom bradom [Por.]


   KARÚȚĂ /căruță/ (i. ž.) — каруце

* karuța ĭe kar ușuor ku patru ruoț, kare-l trag kaĭi, unu or duoĭ, șî ku kare sa kară gîzdoćińiļi kînd ĭasă la vro visaļiĭe
— karuce su lagana kola sa četiri točka, koje vuku konji, jedan ili dva, i kojim se voze bogataši kad izlaze na neku svetkovinu [Por.]


   KASÁRĬ /căsar/ (i. m.) — чуваркућа

* a lasat kasa fara kasar
— ostavili su kuću bez čuvara [Por.]


   KASATUÁRŃIKĂ /muierea de casă/ (i. ž.) — кућаница

* uomu ĭe drumaș șî trăbe sî sa ușurĭaḑă unđe puaće, da muĭarĭa ĭe kasatuarńikă șî trăbe să țînă ușa înkisă, să tuńe al măĭ țapîn
— muž je putnik i treba da se olakša gde god može, a žena je kućanica i treba da drži vrata zatvorena, da uđe najjači [GPek]


   KASATUÓRŃIK /om de casă/ (i. m.) — кућаник

* dakă soțu nuĭe kasatuorńik, kasa sa pîrasîașće ĭuta
— ako muž nije dobar domaćin, kuća se brzo rastura [Por.]


   KÁSĂ /casă/ (i. ž.) — кућа

* kasă ĭe zîđitură în kare traĭașće uomu
— kuća je zidani objekat u kome živi čovek

* kasă mare
— velika kuća

* kasă ku patru odăĭ
— kuća sa četiri odeljenja

* kasă đi pĭatră
— kamena kuća

* kasă la doă spraturĭ
— kuća na dva sprata

* kasă đi bîrńe, bîrnarĭață
— kuća od brvana, brvnara

* kasă đi morśilă
— blatara

* kare traĭașće șî-n sat, șî la munće, în sat are kasă da la munće koļibă
— ko živi i u selu i na planini, u selu ima kuću, a na planini kolibu [Por.]


  KAȘ /caș/ (i. s.) — каш

* kaș ĭe lapće înkegat, kare ĭe pin strîkatuare străkurat đi ḑăr, șî kare s-a fakut brînḑă muaļe șî dulśe
— kaš je podliveno mleko, koje je kroz cediljku oceđeno od surutke, i koje je postalo mek i sladak sir

* kașu sa puńe pi fund șî sa taĭe în faļiĭ, kare sa sarĭaḑă șî sa pun în śubăr
— kaš se stavlja na lopar i seče na velije, koje se posole i stavljaju u čabar [Por.]


   KAŚÚLĂ /căciulă/ (i. ž.) — шубара

* kaśulă ĭe astrukamîntu kapuluĭ; kaśulă đi bîtrîńață a fuost fakută đi pĭaļe đi uaĭe, ku bițurĭ marĭ, ĭarnă să țînă đi źer, da vara sî fakă rakuare
— šubara je pokrivač glave; starinska šubara bila je od ovčjeg kože, sa dugačkim pramenovima, zimi da štiti od mraza, a leti da pravi hladovinu

* a fuost patru fĭelurĭ đi kaśuļ batrîńe: kaśulă ku bițurĭ, kalabăț, kaśulă ku urĭekĭ, șî stragană
— bilo je četiru vrste starinskuh šubara: vlasnata šubara, kupasta šubara, šubara sa naušnicama i astragana

* dupa rat, kînd s-a prins lumĭa pi la lukru pin preduzeće, a-nśeput sî puarće șî alće kaśuļ: kașkĭet, barĭetă, șăĭkaće, pîlariĭe
— posle rata, kad su ljudi počeli da se zapošljavaju po preduzećima, počeli su da nose i druge kape: kačket, beretku, šajkaču, šešir [Por.]


   KAŚÚR /căcior/ (prid.) — црно-сив

* oaĭe kaśură sa kunuașće în stîna-ntrĭagă
— sivo-crna ovca prepoznaje se u celom stadu [GPek]


   KATÁ /căuta/ (gl. p.) — тражити

* nu kata bań đi la ĭel, kă nu-ț dă
— nemoj tražiti pare do njega, jer ti neće dati

* kată pi draku
— traži đavola

* śe kaț așa la mińe?
— što me tako gledaš?

* fata-sta kată rău, sigurat a lasato baĭatu
— ova devojka izgleda tužno, sigurno ju je ostavio momak [Por.]


   KATÁNĂ /cătană/ (i. s.) — солдат

* vuorba katană s-a pastrat numa pin kînćiśe aļi batrîńe, însamnă pi uom soldat, în armată
— reč katana sačuvala se samo u starim pesmama, označava soldata u vojsci [Por.]


   KATRÁN /catran/ (i. s.) — катран

* ńegru ka katranu
— crn kao katran

* ku katranu a uns vićiļi să ļi apire đi muskă maruntă
— katranom su mazali stoku da je odbrane od mušica [Por.]


   KATÚȘĂ /cătușă/ (i. ž.) — клапуша

* katușa ĭe un parśel đi fĭer înstrînbat, prins đi vîru lu proțapu karuluĭ or alu tînžală, kare țîńe źugu
— klapuša je iskrivljeni komad metala, pričvršćen za vrh kolske rude ili potegljice, koji drži jaram [GPek]

* katușa đe bîtrîńață a fuost fakută đi ļiemn, șî prinsă đe proțap k-o tăńikĭauă đi fĭer
— starinska klapuša bila je izrađena od drveta, i pričvršćena za rudu metalnim prstenom (Tanda)

* abĭa sa țîńe minće kă vrodată în luok đi katușă a fuost o gužbă đi kurpiń, or đi ćiĭ
— jedva se pamti da je nekad, umesto klapuše, bila gužva od lijana ili like (Rudna Glava) [Por.]


  KAZAN /cazan/ (i. s.) — каzан

* kazanu ĭe vas mare đi aramă, în kare sa fĭarbĭe rakiu, or mînkare đi mulț inș, kum ĭe nunta
— kazan je veliki sud od bakra, u kome se kuva rakija, ili sprema jelo za mnogo osoba, kao što je svadba [Por.]


  KĂ /că/ (vez.) — јер

* nu puot să vin, kă mis kuprins ku lukru
— ne mogu da dođem, jer sam zauzet poslom

* vunu ĭuta, kă mum-ta țî rău bolnavă
— dođi brzo, jer ti je majka teško bolesna

* ăl luvară đin skurt, da ĭel, saraku: kă v-o fi, kă nu v-o fi, șî la urmă do spusă tuot
— pritisnuli ga sasvim, a on, jadan; te oće biti, te neće biti, na kraju je priznao sve

* ma mir kum nu vĭeḑ tu kă ĭel minće
— čudi me kako ne vidiš da on laže

* am uḑît kî tu n-aĭ fuost akoluo
— čuo sam da ti nisi bio tamo [Por.]


   KĂKAȘĆÓAR /latrină/ (i. s.) — клозет

* kăkașćoar ĭe lok unđe će duč pintru čińe
— klozet je mesto gde vršiš nuždu [Kmp.]


   KĂKĂÚȘ /urdinare/ (i. s.) — пролив

* pră kopil s-a pus un kăkăuș greau, șă dă aĭa n-a putut sî sa dukă la șkuală
— dete je dobilo težak proliv, i zato nije moglo da ode u školu [Mlava]


  KĂŃALĂ /căneală/ (i. ž.) — црнило

* a mĭers țîgańi pi đal ku kăneļe đi fărbuit lîna
— išli su Cigani po brdima sa crnilom za bojenje vune

* țîgańi a vindut kăńală đi păr la muĭerĭ kare s-a fărbuit
— Cigani su prodavali crnilo za kosu ženama koje su se farbale

* kăńala kare s-a prins pi fundu ćipsîĭi, s-a kurațat ku ļingura or ku kuțîtu
— zagoretina koja se nahvatala na tepsiji strugala se kašikom ili nožem [Por.]


   KĂŃÍ /căni/ (gl. p. ref.) — црнити

* țîgańi a dus kăńală ku kare muĭeriļi a kăńit lîna în ńegru
— Cigani su donosili crnilo kojim su žene farbale vunu u crno

* a fuost kăńală adînsă ku kare muĭeriļi a kăńit păru în ńegru
— bilo je posebno crnilo kojim su žene farbale kosu u crno [Por.]


   KĂÓK /cauc/ (i. m.) — камилавка

* kînd au vińit părtizańi, a skoborît kăoku đi la popa đin kap, șă l-a lăpădat în morśilă
— kad su partizani došli na vlast, skinuli su popu kamilavku s glave, i bacili u blato [Buf.]


   KĂPIĬÁ /căpia/ (gl. p. ref.) — брљавити

* kîća uoĭ la baśiĭe a kăpiĭat ĭuta, ama n-a fost mărveńak apruape, șî uoĭļi a ļipsît
— nekoliko ovaca je na bačiji brzo pobrljalo, ali veterenira nije bilo u okolini, pa su ovce lipsale [GPek]


   KĂPIĬÁLĂ /căpială/ (i. ž.) — брљ

* uaĭa bolnauă đe kăpiĭală uđașće đe kîrd, pașće sîngură șî đes sa suśașće în luok
— ovca obolela od brlja zaostaje za stadom, pase sama i često se okreće u mestu

* aĭ batrîń uaĭa kăpiĭată a taĭat ku briśu la kap, șî ĭ-a skuos đin kriĭir vro guangă, gaura a uns ku său ș-a-nkiso ku katran
— stari su brljivim ovcama otvarali lobanju brijačem, iz mozga vadili neku bubu, ranu mazali lojem i zatvarali je katranom [GPek]


   KĂPIĬÁT /căpiat/ (prid.) — ошамућен

* kînd ĭ-a dat o palmă, a mĭers kăpiĭată măĭ mult đi un śas
— kad joj je udario šamar, išla je ošamućena više od sata [GPek]


   KĂPRIĬÁȚĂ /căprăriște/ (i. ž.) — козарица

* kăpriĭață ĭe koćeț, adîns fakut lînga strungă, în kare să bășkuĭe kapriļi đin stînă uoilor
— kozarica je ograda, posebno podignuta kraj tora, u koju se odvajaju koze iz ovčjeg stada

* kapriļi sa-nkid în kăpriĭață kî bat uoiļi, ļi-npung ku kuarńiļi, ļi muśkă đi urĭekĭ, șî uoĭļi nu puot în paśe mînka đi ĭaļe
— koze se odvajaju u kozarnik jer biju ovce, bodu ih rogovima, ujedaju za uši, i ovce ne mogu na miru jesti od njih [GPek]

* uoĭļi s-a puot țîńa șă supt plășć kă au lînă, da kapriļi n-au șă đ-aĭa ĭe kîpriĭața înkisă ka toblarĭu
— ovce se mogu držati pod sklonom jer imaju vunu a koze nemaju, pa se zato kozarnik gradi zatvoren kao tor (Topolnica) [Por.]


   KĂPRIUÁRĂ /căprioară/ (i. ž.) — срна

* kăpriuara ĭe fameĭa kăpriuoruluĭ, măĭ mik trup are đi kît ĭel șî n-are kuarńe
— srna je ženka srndača, ima manje telo od njega, i nema rogove

* puĭu iĭ ĭe ĭed
— njeno mladunče je lane [Por.]


   KĂPRIUÓR /căprior/ (i. m.) — срндач

* kăpriuoru ĭe mult măĭ mik đi kît śerbu, șî are doă korńiță raklaće la vîr
— srndač je mnogo manji od jelena, i ima dva roščića račvasta pri vrhu

* fameĭa kăpriuoruluĭ sa kĭamă kăpriuară, da puĭu luor ĭed
— ženka srndača zove se srna, a njihovo mladunče je lane [Por.]


   KĂRPIŃÍȘ /cărpeniș/ (i. m.) — грабик

* kînd ń-a-mparțît tata, miĭe đin padure mĭ-a kaḑun numa ńișći kărpińiș la Pođina Mare
— kad nas je otac delio, meni od šume zapao samo neki grabik na Velikoj Padini [Por.]


   KĂSĂTORÍ /căsători/ (gl. p. ref.) — венчати се

* kînd s-a kăsătorit ku uomu đintîń, n-avut ńiś masă, ńiś ļingură
— kad se udala za prvog muža, nije imala ni sofru, ni kašiku

* are numa un fiśuor, ažuns đi kăsătorit
— ima samo jednog sina, stigao za ženidbu [Por.]


   KĂŚULÁR /căciular/ (i. m.) — капаџија

* kăśular ĭe uom kare faśe șă vinđe la kaśuļ
— kapadžija je čovek koji izrađuje i prodaje kape [GPek]


   KĂŚUĻÍȚĂ /căciuliță/ (i. ž.) — капица

* kăśuļiță duk kopiĭi aĭ miś, kînd ĭe frig
— kapicu nose mala deca, kad je hladno [Por.]


   KĂȘĆÍG /căștig/ (i. s.) — добитак

* bîlśu a fuost slab, șă n-avut ńiś un kășćig đin provinḑarĭa vićiluor
— vašar je bio slab, i nije imao nikakav dobitak od preprodaje stoke

* a lukrat điźaba, fara ńiśun kășćig
— radio je badava, bez ikakve koristi [Por.]


   KELTUÍ /cheltui/ (ĭuo keltuĭesk, ĭel keltuĭașće) — трошити

* vuorba „keltui” la nuoĭ s-auḑît pin kînćiśe lautarĭeșć
— reč „keltui” kod nas se čula kroz lautarske pesme

* lautari a kîntat kum vrunu Ĭanśo-l bat a keltuit bańi pin Țăļigrad
— lautari su pevali o nekom Janku pijanici koji je trošio pare po Carigradu [Por.]


   KELTUĬÁLĂ /cheltuială/ (i. ž.) — трошење

* ḑîua-nuapća pin kafeń, nu sa lasă đi keltuĭală pănă nu va rămîńa fara ńimik ka kuku
— vazdan po kafanama, ne bataljuje rasipanje dok ne ostane bez ičega kao kukavica [Por.]


   KÍĐE /chidă/ (i. ž.) — иње

* kiđe sînt aburĭ đi apă îngețaț pi krĭanźiļi ļemnuluĭ, kînd dă źer uskat
— inje je vodena para smrznuta na granama drveća, u vreme suvomrazice

* kiđe sa prinđe pi ļemn đin parća-ĭa đin kare baće vîntu
— inje se hvata na drveće sa one strane sa koje duva vetar

* kiđe ĭe un fĭeļ đi brumă
— inje je vrsta slane [Por.]


   KÍKĂ /chică/ (i. ž.) — плетеница

* kikă ĭe păr muĭerĭesk înpļećit în bîrțâ
— kika je ženska kosa upletena u pletenicu

* đemult tuaće șkolarițîļi a dus păr înpļećit în kike
— nekada su sve učenice nosile kosu upletenu u kike

* ĭerĭ ĭ-a luvat đin kikă la kopil, la bućeḑat, ș-a fakut visaļiĭe mare
— juče su detetu isekli pramen kose, krstili ga, i napravii veliko veselje

* druga a slubaḑît kikă, kukuruḑu ĭe bun đi fiert
— klip je pustio svilu, kukuruz je dobar za kuvanje [Por.]


   KÍMÎTĂ /imita/ (i. ž.) — имитација

* n-a fakut la kopil țuală kum trăbe, numa o kimîtă đi țuală, ka đi papușă kopilarĭaskă
— nije izradila detetu odelce po meri, nego neku imitaciju od odela, kao za dečju lutku

* s-a lasat đi bĭare, akuma numa ĭe o kimîtă đi bĭețîuos
— ostavio piće, sad je samo imitacija pijanice [Por.]


   KIMĬÁȘĂ /cămașă/ (i. ž.) — кошуља

* kimĭașa ĭe țuală omeńiaskă, sa înbrakă pista pĭaļa guală, ș-astrukă parća trupuluĭ a đisupra
— košulja je muški haljetak, oblači se preko gole kože i pokriva gornji deo tela

* kimĭașa muĭerĭaskă sa kĭamă śupag
— ženska košulja zove se čupag

* kimĭașă ku rîurĭ
— vezena košulja (košulja sa ukrasom)

* kimĭașă đi in
— lanena košulja

* kimĭașă đi matasă
— svilena košulja [Por.]


   KIMÚR (i. m.) ● v. ćumur [Crn.]

  KIN /chin/ (i. s.) — мука

* ku mare kin sa do suit în puod fara skară
— sa velikom mukom se popeo na tavan bez merdevina

* nu sa puaće fara kin gaći șkuala
— ne može se bez truda dovršiti škola [Por.]


   KINĐÍĬE /chindie/ (i. ž.) — поподне

* kinđiĭa ĭe vrĭamĭa đi ḑîua dupa śe trĭaśe amńaḑîțu
— popodne je doba dana kad prođe podne

* vara kînd ĭe mare zîpușală, sa slubuod uoĭļi la pašuńe la kinđiĭe
— leti, kad je velika sparina, ovce se puštaju na pašu popodne [Por.]


   KÍNGĂ /chingă/ (i. ž.) — колан

* kingă ĭe o kurauă đi pĭaļe kare ļagă șaua strîns đi trupu kaluluĭ
— kolan je kožni kaiš koji vezuje sedlo čvrsto za telo konja

* kingă ĭe o blană lungă șă îngustă kare s-a prins đi duoĭ puopĭ kînd s-a fakut koļibiļi
— prečaga je dugačka i uska letva koja se prikivala za dva direka kad se gradila koliba [Por.]


   KINUÍ /chinui/ (gl. p. ref.) — мучити

* prĭamult la kinuit parințî înga đi mik ku lukrurĭ grĭaļe, șî ĭel ĭ-a luvat la mrză
— previše su ga mučili roditelji još od malena sa teškim poslovima, pa ih je on namrznuo

* numa ĭel șćiĭe, saraku, kît s-a kinuit să-nvĭața, ama nu ĭa mĭers șkuala ńiśkum
— samo on zna, siromah, koliko se trudio da uči, ali mu škola nije išla nikako [Por.]


   KIŃÉZ /cneaz/ (i. m.) — кнез

* kińez đemult a fuost stapînu satuluĭ, da đi dupa ratu ku mńamțî, așa-ĭ ḑîk șî la fruntașu uopșîńi
— knez je nekada bio starešina sela, a nakon rata sa Nemcima, tako zovu i predsednika opštine

* kińez đemult a putut să fiĭe numa al măĭ mare stapîn în sat
— knez je nekada mogao biti samo najveći gazda u selu

* uom vaḑut: la ĭel șî kińezu đin oraș vińe la prazńik
— ugledan čovek: kod njega i predsednik opštine dolazi na slavu [Por.]


   KIŃEŽḮȚĂ /cneaghină/ (i. ž.) — кнегиња

* kińežîța ĭe muĭarĭa kińezuluĭ
— kneginja je kneževa žena [Por.]


   KIŃEŽḮĬE /cnezie/ (i. s.) — кнежина

* kińežîĭa a fuost țînutu kińezuluĭ, unđe ĭel a domńit
— knežina je bila kneževa oblast, u kojoj je on gospodario [Por.]


   KIPTUÁRE /cheotoare/ (i. ž.) — копча

* kiptuorĭ la țuaļe a purtat aĭ nuoștri pănă n-a ĭeșît bumbi
— kopče su naši nosili na odeći sve dok se nisu pojavila dugmeta [Por.]


   KISAĻÍȚĂ /chísăliță/ (i. ž.) — киселица

* kisaļița ĭe ḑămă akră đi pruńe
— kiselica je kisela čorba od šljiva

* kisaļița sa faśe đin pruńe kuapće, or uskaće, ļi speļ, ļi puń în apă șă ļi fĭerbĭ, la urmă puń kîta miriśikă
— kiselica se pravi od zrelih ili suviš šljiva, opereš ih, staviš u vodu i kuvaš, na kraju dodaš malo šećera [Por.]


   KISEĻÍȚĂ /chiseliță/ (i. ž.) — киселица

*
◊


   KIȘNÁT /chisnovat/ (prid.) — занет

* vĭeḑ kî ĭe kișnat, đ-aĭa nu ć-auđe
— vidiš da je zanet, zato te ne čuje

* bandașî kîntă, rasună vaļa, da ĭel źuakă kișnat, nu vĭađe pi ńima
— trubači sviraju, odjekuje dolina, a on igra zanet, ne vidi nikoga [Por.]


  KIŚ /lumbago/ (i. m.) — крста

* kiśu ĭe luok unđe sa-nkĭaĭe uosu spinări ku kobĭa kuruluĭ
— krsta su mesto gde se spaja kičma sa kostima karlice [Por.]


  KIȘIȚĂ /chișiţă/ (i. ž.) — зглоб

* am skļinćit piśuoru đin kișiță
— uganuo sam nogu iz zgloba [Por.]


   KḮĆI /câte/ (pril.) — по

* kîći unu, kîći unu, șă tuoț tunară înuntru
— jedan po jedan, i svi uđoše unutra

* sa duk la bîlś đi soțîĭe, kîći doĭ, kîći triĭ
— idu na vašar u društvu, po dva, po trij [Por.]


   KÎĆIKÎTA /câticâta ?/ (pril.) — помало

* dakă a fuost lovit, s-a tras kîćikîta, kîćikîta pi kuaće, pănă n-a ĭeșît la șļau
— iako je bio ranjen, vukao se malo pomalo na laktovima, dok nije izašao na put [Por.]


   KÎĆODÁTĂ /câteodată/ (pril.) — понекад

* atîta mi đi grieu ku ĭel, đi-n vińe kîćodată sî ma spînḑur
— toliko mi je teško sa njim, da mi dođe ponekad da se obesim [Por.]


   KÎFADÁRŃIK /cafadar/ (prid.) — гостопримљив

* kîfadarńik a fuost uom kare a primit lumĭa-n kasă ku drag, șă pi tuot nat ambiĭat să bĭa șî să mănînśe
— gostoprimljiv je bio čovek koji je rado primao goste u kuću, i svakoga je nudio da jede i pije [Zvizd]


   KÎKALÁRE /căcare/ (i. ž.) — срање

* a strîkat burta, șî s-a pus kîkalarĭa grĭa pi ĭel
— pokvario je stomak, i spopala ga teška sraćkavica

* a fakut vro kîkalare pi la lukru, kum l-a dudait
— napravio je neko sranje na poslu, čim su ga isterali [Por.]


   KÎKAŚUÓS /căcăcios/ (prid.) — усранко

* kîkaśuos ĭe uom slab șî la pućare, șî la vuorbă
— usranko je čovek slab i na snazi, i na rečima [Por.]


   KÎLARĬÁĆE /călăreț/ (i. m.) — јахач

* kîlarĭețî a fuost numa uamiń kare avut kaĭ
— jahači su bili samo ljudi koji su imali konje

* muĭarĭa kare a mĭers pi kal, s-a kĭemat kîlarĭață
— žena koja je jahala konja zvala se jahačica [Por.]


  KÎLȚ /câlţi/ (i. m.) — кучина

* kînd s-a lukrat ku kîńipa, la nuoĭ tuot s-a kĭemat kîlț pănă n-ažuns la drîgļiaće, la ĭel sa đisparțît fuĭuoru, da aĭa ś-aramas, s-a kĭemat ĭară kîlțî
— kada se radilo sa konopljom, kod nas se sve zvalo kučina dok se nije došlo do grebena, kod njega se odvajalo povesmo, a ono što je ostajalo, zvalo se i dalje kučina

* đin kîlț sa fak saśi, șî s-anvăluĭe astupușur-ļi să nu slubuadă
— od kučine se prave džakovi, i oblažu se zapušači, da ne propuste [Por.]


   KÎLȚÁN /câlţan ?/ (i. s.) — клцан

* kîlțan ĭe kimĭașă omeńiaskă đi kîlț, đeșkis la pĭept ka śupagu ăl muĭerĭesk, unđe avut vro tri-patru kiptuorĭ, kă bumbĭ n-a fuost
— klcan je muška košulja od konoplje, sa preklopom na grudima kao ženski čupag, gde je imao tri-četiri petlje za zakopčavanje, jer dugmeta nije bilo

* kîlțan vrodată s-a ḑîs la tuaće fĭelurĭ đi kimĭeș omeńieșć
— klcan je nekad bio naziv za sve vrste muških košulja

* în Tanda vuorba kîlțan nuĭe kunoskută
— u Tandi reč klcan nije poznata [Por.]


   KÎLDARÁR /căldărar/ (i. m.) — бакрачар

* kîldarar ĭe uom kare faśe or ogođașće la kaldîărĭ
— bakračar je čovek koji izrađuje ili popravlja bakrače

* kîldararĭ la nuoĭ măĭ mult a fuost țîgańi, ama a fuost șî đ-aĭ nuoștri kare a șćut să kîrpĭaskă la kaldărĭ
— bakračari su kod nas obično bili Cigani, ali je bilo i naših koji su znali da krpe bakrače [Por.]


   KÎĻINDÁRĬ /cărindar/ (i. m.) — јануар

* kîļindarĭu ĭe luna la kapu anuluĭĭ, ku ĭel înśiape ano-l nou
— januar je mesec na početku godine, njime počinje nova godina

* kîļindarĭu ĭe lună zapaduasă șî friguruasă
— januar je mesec snežan i hladan [Por.]


   KḮMP /câmp/ (i. s.) — поље

* kîmp ĭe luok putrîvit șî đeșkis, fara padure, măĭ đes ku ĭarbă đi paskut șă đi kosît
— polje je ravno i otvoreno mesto, bez drveća, najčešće sa travom za pašu i košenje

* kîmp sa ḑîśe șî la luok lukrat ku bukaće
— polje se kaže i za obrađeno mesto sa usevima

* (izr.) ano-sta kîmpu slab a rođit
— ove godine polje je slabo rodilo [Por.]


   KÎMPÍĬE /câmpie/ (i. ž.) — пољана

* kîmp ĭe luok unđe nuĭe padure, da kîmpiĭe ĭe kîmp lung
— polje je mesto bez drveća, a poljana je dugačko polje [Por.]


   KḮNĆIK /cântec/ (i. s.) — песма

* kînćiśiļi đ-akuma nu puot să fiĭe niśkînd frumuasă kum sînt kînćiśiļi aļi batrîńe, kare ļ-a kîntat aĭ nuoștri stramuoș
— današnje pesme ne mogu nikada biti lepe kao što su stare pesme, koje su pevali naši preci

* kînćik đi duor
— ljubavna pesma

* kînćik fećiesk
— devojačka pesma

* kînćik dupa-l muort
— posmrtna pesma [Por.]


  KÎNĆIKU BRADULUĬ /cântecul bradului/ (sint.) — песма јеле

* kînćiku braduluĭ s-a kîntat pănă s-a kićit prunu lu al muort, kă brad n-a fuost în Poreśa
— jelina pesma se pevala dok se kitila pogrebna šljiva, jer jele nije bilo u Porečju [Por.]


   KÎNĆIŚIÉL /cântecel/ (i. s.) — песмица

* a-nvațat șî fata un kînćiśiel, șî tota ḑîua ăl kîntă, pazînd uoiļi pi-o śokiță đi la đal đi sat
— naučila je i devojčica jednu pesmicu, pa je ceo dan peva, čuvajući ovce na jednom brdašcu iznad sela [Por.]


  KÎND /când/ (pril.) — кад

* kînd am uḑît kum a putut să pĭară, frika ma taĭat
— kad sam čuo kako su mogli da stradaju, strah me je presekao

* s-a dus đemult, ńima nu șćiĭe kînd va veńi
— otišli su davno, niko ne zna kad li će doći

* ńi vorbim kînd o veńi tata
— razgovaraćemo kad bude došao otac

* sa-uđe kînd-kînd șî vîntu kînd baće pin krianźe
— čuje se kad-kad i vetar kad bije kroz granje

* kînd șî kînd
— s vremena na vreme, ponekad [Por.]


   KÎNDGUÓD /oricând/ (pril.) — кадгод

* kîndguod îm dă-n gînd đi mumă, îm vińe sî ma plîng
— kadgod se setim majke, dođe mi da plačem [Por.]


   KḮNDVA /cândva/ (pril.) — некад

* aĭa a fi fuost, puaće fi, kîndva, ama astîḑ aĭa sigurat nuĭe
— toga je bilo, može biti, nekada, ali danas toga sigurno nema

* ăl așćetăm, va veńi kîndva
— čekamo ga, možda će doći nekad [Por.]


   KÎNTÁ /cânta/ (gl. p. ref.) — певати

* pănă a pazît vićiļi la śuakă, fĭaćiļi kînta kînćiśe đi duor đ-a răsunat vaļa tuată
— dok su čuvale stoku na brdu, devojke su pevale ljubavne pesme da je odjekivala cela dolina

* fećița kîntă đin gură ka prigivituarĭa
— devojčica peva kao slavuj

* babiļi sa kîntă la-l muort, sa ruagă sî sa skuaļe
— babe pevaju nad pokojnikom, mole se da ustane

* đi śe sa va kînta veśina atîta, sigurat vrun rău sa slućit
— zašto li se vajka toliko komšika, sigurno se neko zlo desilo [Por.]


   KÎNTÁ /cânta/ (gl. p. ref.) — свирати

* s-a-nvațat đi mik să kînće-n bandă
— naučio je od malena da svira trubu

* tota ḑîua dupa viće kîntă-n fluir
— ceo dan za stokom svira frulu

* uomî-su kîntă đin laută, da ĭa kîntă đin gură
— muž svira violinu, a ona peva [Por.]


   KÎNTARIUÓN /sunătoare/ (i. m.) — кантарион

* kîntariuonu krĭașće pi față, are fluare galbină; mult sa kuļaźe șî sa uskă, ļiak đi mulće bualje
— kantarion raste na prisoju, ima žuti cvet; mnogo se bere i suši, lek je za mnoge bolesti [Por.]


   KÎNTÁT /cântat/ (i. s.) — певање

* kîntatu lu fĭaće marĭ a fuost măĭ frumuos
— devojačko pevanje bilo je najlepše

* muĭeriļi s-a pus pi kîntat lînga patu muortuluĭ
— žene su započele pevanje kraj pokojnikovog odra

* kîntatu lu bandașî aĭ batrîń pi la nunț a țînut triĭ ḑîļe șă triĭ nuopț
— sviranje starih trubača na svadbama trajalo je tri dana i tri noći [Por.]


   KÎNTÁT /cântat/ (prid.) — опеван

* kare avut bań, a plaćit la lăutarĭ să-l pună-n kînćik, kî uomo-l kîntat traĭașće măĭ mult în minća lumi
— ko je imao pare, plaćao je lautarima da ga stave u pesmu, jer opevani čovek traje duže u ljudskom sećanju

* mulț uoț a fuost kîntaț, ș-aluor kînćiśe s-a kĭemat dupa numiļi luor
— mnogi hajduci su bili opevani, i njihove pesme nosile su njihova imena [Por.]


   KÎNTATUÓRĬ /cântareț/ (i. m.) — певач

* lautari aĭ batrîń a kîntat đin gură sîngurĭ, n-avut kîntatuorĭ adîns în taĭfă
— stari svirači su pevali sami, nisu imali posebne pevače u grupi [Por.]


   KḮŃE /câine/ (i. m.) — пас

* la nuoĭ ĭastă kîń đe kasă, kîńi đe uoĭ, șî kîń đe vînat
— kod nas ima kućnih pasa, ovčarskih pasa, i lovačkih pasa

* kîńi đe kasă sa țîn ļegaț în kîrtuog, aĭ đi uoĭ înga đin kațăl sa-nvață sî mĭargă sluobîd ku uoiļi, da kopuoĭ țîn numa vînatuori
— kućni psi drže se vezani u brlogu, ovčarski se još od kučenceta uče da idu slobodni za ovcama, a kerove drže samo lovci

* kîńiļi latră, urlă șî țîpă
— pas laje, zavija i skiči

* đe ńișće kîń sa ḑîśe kă źavļesk, kînd latră fara trĭabă, sa ḑîśă đin glumă đi iĭ kă latră la stîaļe
— za neke pse se kaže da laju bez veze kad laju bez potrebe, kaže se u šali za njih da laju na zvezde

* un fĭeļ đi kîń au narau rău, kă muśkă lumĭa ku furișu
— neki psi imaju zlu ćud jer ujedaju ljude podmuklo [Por.]


   KÎŃEPÍȘĆE /cânepiște/ (i. ž.) — конопљиште

* kîńepișće ĭe luok unđe sa puńe kîńipa
— konopljište je mesto gde se seje konoplja [Por.]


   KḮŃIPĂ /cânepa/ (i. ž.) — конопља

* kîńipa ĭe buĭađe kare mult s-a sîmanat, kă đin ĭa a fuost mare dobîndă la țăsatură
— konoplja je biljka koja se mnogo sejala, jer od nje bilo velike koristi u tkanju [GPek]

* kînd sa kuaśe, kîńipa sa žumuaļe, pî sa bagă în topilă sî sa murĭaḑă
— kada sazri, konoplja se čupa i na topilu potapa u vodi [Por.]


   KÎPAȚḮNĂ /căpățînă/ (i. ž.) — главчина

* kîpațîna la ruata đi kar
— glavčina na kolskom točku

* kîpațîna la ruata muori
— glavčina na vodeničnom vitlu [Por.]

* kîpațîna đi varḑă
— glavica kupusa

* kîpațînă ĭe kopil kare ĭe tare đi kap, șă grĭeu înțaļaźe
— tupoglavac je dete koje je tvrdoglavo i teško shvata [Por.]


  KÎPATA /căpăta/ (gl. p. ref.) — добити

* ś-a katat, a kîpatat
— što je tražio, to je i dobio

* buala a kîpatato la lukru
— bolest je dobio na poslu

* la urmă, do kîpatară bańi kare a katat
— na kraju, dobiše novac koji su tražili

* fuź, să nu kapiț șă tu bataĭe
— beži, da ne dobiješ i ti batine

* penzîĭa kapîtă la vrĭame
— penziju prima na vreme [Por.]


   KÎPATÁRE /căpătare/ (i. ž.) — добитак

* điźaba așćată, đin aĭa n-o să fiĭe ńiś o kîpatare
— uzalud čeka, od toga neće biti nikakav dobitak [Por.]


  KÎPATÎŃ /căpătâi/ (i. s.) — јастук

* măĭ batrîn kîpatîń la Rumîń kînd a trait în borđiĭe, a fuost tutuku
— najstariji jastuk kod Vlaha kad su živeli u zemunicama, bio je trupac

* kînd în koļibĭ a-nśeput să fakă paturĭ, Rumîńi kîpatîńiļi a umplut ku gižă
— kad su u kolibama počeli da prave krevete, Vlasi su jastuke punili komušinom

* prospuńe kum a fuost, ama înśape đi la kîpatîń
— ponovi kako je bilo, ali počni od početka

* atîta ĭe muĭarĭa tare đi kap, đi ku ĭa ńima nu puaće ĭeșî la kîpatîń
— toliko je žena tvrdoglava, da sa njom niko ne može izaći na kraj

* kînd ažunsă la kîpatîńu drumuluĭ, sa batu la stînga
— kad je stigao na kraj puta, skrenuo je levo [Por.]


   KÎRABUÓĬ /caraboia/ (i. m.) — карабоја

* fara kîrabuoĭ śuariku al śerńit n-a putut sî țînă ńegriala
— bez zelene galice, platno ofarbani u crno nije bilo postojano [Por.]


   KÎRAMÍDĂ /cărămidă/ (i. ž.) — ћерамида

* kîramida ĭe un fieļ đi țrĭep bătrîńiesk, ku kare s-a astrukat koļibiļi
— ćeramida je vrsta starinskog crepa kojim su se pokrivale kolibe

* kîramida s-a fakut đin pomînt adîns
— ćeramida se pravila od posebne zemlje

* luok unđe s-a fakut kîramida sa kĭamă kîrîmidariĭe, da lukratuori kîrîmidarĭ
— mesto gde se pravila ćeramida zove se ćeramidarnica, a radnici ćeramidari [Por.]


   KÎRAÚȘ /carusel/ (i. m.) — рингишпил

* dragu ćińerișuluĭ ĭerĭa kînd pi la bîlśurĭ a veńit țîgańi ku kîrauș
— mladi su se mnogo radovali kada bi na vašare dolazili Cigani sa ringišpilom

* kîraușu đi bîtrîńață a fuost tuot đi ļemn, șî la-nvîrćit baĭețî, kare a vrut sî sa kare điźaba
— starinski ringišpil je bio sav od drveta, i okretali su ga momci koji su želeli da se voze badava

* slubaḑîndu-sa ku săĭńiļi, kopiĭi a fakut un kîrauș lung întra gardurĭ
— spuštajući se sankama, deca su napravila jedno dugo klizalište između ograda [Por.]


   KÎRAVÉĬ /cărăvei/ (i. s.) — кривак

* kîraveĭu ĭe darap đi krĭangă strîmbă, ku kare daĭ dupa vro žuavină, or dupa alta śe sa slbuađe la ćińe
— krivak je komad krive grane, kojim gađaš neku životinju, ili bilo šta drugo što te napadne [Por.]


   KÎRAVÉĬ /cărăvei/ (i. s.) — палија

* kîraveĭ ĭe o frîntură đi krĭangă, gruos đi vro doă źeĭśće, da lung đi un lakît đi mînă
— palija je krnjak od grane, debele oko dva prsta i duge ko ruka do lakta

* ku kîraveĭu kopiĭi a batut puomi kînd a vrut să dubuară puame đin ļemn în kare n-a kućeḑat sî sa suĭe
— palijom su deca mlatila voćke kad su htela da skidaju plodove sa drveta na koje nisu smela da se penju

* pîkurari ku kîraveĭ a dat dupa viće kînd ĭaļe s-a bagat în vrun luok
— palijom su pastiri gađali stoku kad bi ova ušla u neku njivu [Por.]


   KÎRĆIȚÁRĬ /cârtițar/ (i. m.) — кртичњак

* kîrćițarĭu ĭe mușuruoń đi pomînt kare l-a sapat kîrćița
— krtičnjak je gomila zemlje koju je iskopala krtica

* (ver.) kînd tuamna pi ļivĭeḑ kîrćițîļi skuot mulće kîrćițuaĭe, o să fiĭe ĭarna bună
— kad s jeseni po livadama krtice izbiju mnoge krtičnjake, biće blaga zima [Por.]


   KḮRĆIȚĂ /cârtiță/ (i. ž.) — кртица

* kîrćița ĭe žuavină ńagră, samînă ku șobuolu, kare traĭașće supt pomînt, unđe sapă la kuoś, katînd mînkare
— krtica je crna životinja, slična pacovu, koja živi pod zemljom, gde kopa tunele u potrazi za hranom

* kîrćița đes sa gasîașće pin građiń în kare, sapînd dupa guonź, faśe mare șćetă
— krtica se često nađe u baštama u kojima, kopajući za insektima, prave veliku štetu [Por.]


   KḮRD /cârd/ (i. s.) — крдо

* kîrdu đi uoĭ sînt uoiļi kare ļi avĭem în strunga nuastră
— krdo ovaca su ovce koje imamo u našem toru

* kîrd đi viće
— krdo stoke

* kîrd đi uoĭ
— krdo ovaca

* kîrd đi vaś
— krdo krava

* kîrd đi kaprĭe
— krdo koza

* tot nat mînă kîrdu luĭ đi uoĭ, kînd faśe stîna ku vrunu la baśiĭe
— svako tera svoje krdo ovaca, kad sa nekim pravi smešu ovaca na bačiji

* la munće ĭastă luok sî sa fakă stînă mare, đin patru-śinś kîrdurĭ đi uoĭ
— u planini ima mesta da se napravi velika smeša ovaca, od četiri-pet krda [Por.]


   KÎRÎMIDARÍĬE /cărămidărie/ (i. ž.) — ћерамидарница

* kîrîmidariĭa ĭe luoku unđe kîrîmidari a fakut la kîramiḑ đi astrukat koļibiļi
— ćeramidarnica je mesto gde su ćeramidari izrađivali ćeramide za pokrivanje koliba

* în Arnagalua, în aritu Beglukuluĭ, ĭastă luok Kîrîmidariĭe, unđe vro śinḑăś đi ań în urmă, a fuost kîrîmidariĭa lu vrun Piroćan
— u Rudnoj Glavi, na području Begluka, ima zvano mesto Karamidarija, gde je pre pedesetak godina bila ćeramidarnica nekog Piroćanca [Por.]


   KÎRÎMIDÁRĬ /cărămidari/ (i. m.) — ћерамидар

* kîrîmidarĭ ĭe lukratuorĭ kare faśe kîramidă
— ćeramidar je radnik koji pravi ćeramidu

* luoku unđe lukră kîrîmidarĭu sa kĭamă kîrîmidariĭe
— mesto gde radi ćeramidar zove se ćeramidarnica [Por.]


  KÎRK /cârc/ (uzv.) — зуц

* kînd în kasă a veńit vrunu ńikunoskut, kopiĭi s-a tras în kuot, șî ńiś „kîrk” n-a kućeḑat sî s-audă đi la iĭ
— kad je u kuću dolazio neko nepoznat, deca su se povlačila u ugao, i ni „zuc” se nije smelo čuti od njih [Por.]


   KÎRKÚȘĂ /cârcușă/ (i. ž.) — кркуша

* kîrkușa je pĭașće mik đin rîu
— krkuša je mala rečna riba

* kîrkușa sa prinđe ļesńe ku ungița kă kađe la rîmă
— krkuša se lako peca udicom, jer pada na glistu [Por.]


   KÎRĻEŹĬÉL (mn. kîrļeźiĭ) [akc. kîrļeźĭel] (i. s.) ● v. viorĭauă [Por.]

   KÎRĻIBUÓNȚ /cârlibonț/ (i. s.) — матракука

* kîrļibuonț ĭe pražînă întortoĭată kare sa puńe în vîru klăńi să țînă fînu să nu sa voamîĭe klańa
— matrakuka je krivak koji se stavlja na vrh plasta da drži seno o da se plast ne raspe [Por.]


   KÎRĻÍG /cârlig/ (i. s.) — кука

* kîrļigu ĭe kuń ku vîru strîmbat
— kuka je klin za savijenim vrhom

* kîrļig în parĭaće, đi atîrnat đituaće
— kuka na zidu, za kačenje svačega

* kîrļig la ćuakă đi rîḑîmat
— kuka na štapu za poštapanje

* kîńiļi đi fuame s-a fakut kîrļig
— pas se od gladi savio k’o šipka

* măĭ kunoskut kîrļig a fuost aăla đi skuos la paĭe
— najpoznatija kuka bila je ona za izvlačenje slame [Por.]


   KÎRNÁT /cârnat/ (i. m.) — кобасица

* kîrnat ĭe maț đi vită umplut ku karńe
— kobasica je životinjsko crevo napunjeno mesom [Por.]


   KÎRŚÁG /cârceag/ (i. s.) — крчаг

* kîrśagu ĭe vas đi pomînt đi apă
— krčag je zemljani sud za vodu [Por.]


   KÎRŚUÁBĂ /cârcioară/ (i. ž.) — крпељ мужјак

* kîrśuabă ĭe kapușă voĭńiśiaskă, aĭa ĭe o guangă tare mikă
— krčoba je mužjak krpelja, to je jedna jako mala buba [Pad.]


  KÎRŚUR /cârciur/ (prid.) — крив

* saĭńețî sînt kîrśurĭ la vîr, sî puată saĭna aluńeka pin zapadă
— saonici su savijeni na vrhu, da bi sanke mogle da kližu po snegu [Por.]


   KÎRTUÓG /cârtog/ (i. s.) — брлог

* kîrtuog ĭe luok unđe duorm kîńi, puorśi, lupi or urșî
— brlog je mesto gde spavaju psi, svinje, kurjaci ili medvedi

* s-a dus în vînat, ș-a dat pista kîrtuogu alu puorś-aĭ sîrbaćiś; măĭ mult sa spumîntat ĭel đikît puorśi
— otišao je u lov, i naleteo na brlog divljih svinja; više se uplašio on nego svinje [Por.]


   KḮRŽÎĬE /cârjă/ (i. ž.) — штап

* kîržîĭa ĭe un feļ đi ćuakă, fakut măĭ domńesk, ku kare sa sprižuon uamińi aĭ batrîń
— kržija je vrsta štapa za poštapanje, izrađen finije, kojim se pomažu starije osobe

* maĭsturi kare a fakut numa la kîržîĭe s-a kĭemat kîržań
— majstori koji su izrađivali samo krže zvali su se kržani [Por.]


   KÎSÎTORÍT /căsătorit/ (prid.) — ожењен

* tata đintîń a fuost kîsîtorit ku o fată đin Lazńița, ama n-a trait mult șî s-a đisparțît
— otac je prvo bio oženjen sa devojkom iz Laznice, ali nisu živeli dugo pa su se razveli

* stramuoșî nuoștri a fuźit đin Rumîńiĭe đi rău boĭerilor, șî s-a kîsîtorit în Sîrbiĭe, în luokurĭ kare s-a pustîșît
— naši precu su pobegli iz Vlaške zbog bojarskog zla, i naselili su se u Srbiji, u mestima koja su bila opustela [Por.]


  KÎT /cât/ (zam.) — колико

* kît a fi măĭ ramas pănă la urmă?
— koliko li je još ostalo do kraja?

* spuńe kît mis datuorĭ, să plaćiesk șî sî ma duk bĭestrîga?
— kaži koliko sam dužan, da platim i da odem bestraga?

* uĭće, kîtă lume s-adunat, ka la bîlś
— gle, koliko se ljudi skupilo, kao na vašaru

* kîtă bańamă a fi strîvit, ńiś ĭel, saraku, nu șćiĭe
— koliko li je novaca spljiskao, ni on, siroma, ne zna

* śiare kît îț trîabe, nu măĭ mult
— traži koliko ti treba, ne više

* pătura trăbe să fiĭe kît ĭe patu đi lung
— ponjava treba da bude koliko je krevet dug

* să kumpirĭ moșîĭe pi kulme kît vĭeḑ ku uoki
— da kupiš imanje na kosi koliko vidiš očima

* sî aļerź atîta kîtă pućarĭe aĭ
— da trčiš toliko koliku snagu imaš

* la kît sî vină (la kîće śasurĭ, pi śe vrĭame)?
— u koliko da dođe (u koliko sati, u koje vreme)?

* kîtă vrĭame a trekut, da ĭel tuot țîńe minće
— koliko je vremena prošlo, a on sve (=i dalje, još uvek) pamti

* a śerkat ĭel kît șî măĭ kît, ama nu ĭ-a mĭers la mînă
— pokušao je on koliko puta, ali mu nije pošlo za rukom [Por.]


   KḮTA /câta/ (pril.) — мало

* am kîta vrĭame đi tăĭnuit
— imam malo vremena za razgovor

* fuź kîta măĭ înkoluo, sî puot șî ĭuo sî șîăd
— beži malo još na tamo, da mogu i ja da sednem

* (u izr.) kîta-kîta
— malo-malo; makar malo, bar malo

* în luok să fiĭe mĭarńik, ĭel kîta-kîta pă sa uĭtă pi ferĭastă
— umesto da bude miran, on malo-malo pa gleda kroz prozor

* makra kîta-kîta să fi bagat sama, n-a fi perit
— da je barem makar malo obratio pažnju, ne bi poginuo [Por.]


   KÎTAMÓĬA /molatic/ (i. s.) — млитавко

* kîtamoĭa ĭe uom ļenuos, fara pućare, kare sa traźe ka kînd ĭe sîbarît
— mlitavko je lenjivac, bez snage, koji se vuče kao da je kilav [Por.]


   KÎTAŃÍĬE /cătănie/ (i. ž.) — војска

* kînd a trait rumîńi aĭ nuoștri pin Banat, ĭ-a luvat unguru ăn kîtańiĭe
— kad su naši Vlasi živeli u Banatu, uzimali su ih Mađari u vojsku [Por.]


   KÎTAŃÍȚĂ /cătăniță/ (i. ž.) — катаница

* kîtańiță ĭ-a spus la vrun soldat đi kare la lumĭe a fuost drag
— katanicom su ljudi nazivali nekog vojnika koji im je bio drag

* măĭ kunoskut kîtańiță đin kînćiśe rumîńeșć a fuost vrunu Giță
— najpoznatiji katanica u vlaškim pesmamam bio je neki Gice [Por.]


   KÎTARÁMĂ /cataramă/ (i. ž.) — копча

* kîtarama-sta nuĭe đi ńimika, n-a țînut duauă ḑîļe, șî s-a rupt
— ova kopča nije ni za šta, nije držala dva dana pa se pokidala

* kîtarama sa puńe đarîndu unđe sa înkĭaptură śeva
— kopča se stavlja svuda gde se nešto zakopčava

* đemult lumĭa n-a șćut đi kîtaramă, sa-nćins ku brăśinarĭ
— nekada ljudi nisu znači za kopče, opasivali su se učkurom

* unđe ĭe akuma kîtarama, vrodată a fuost tuaka
— gde je sada kopča, nekada je bila toka (Tanda) [Por.


   KÎTGUÓD /oricât/ (pril.) — коликогод

* kîtguod să-l źuđiś, ĭel nu marĭașće
— kolikogod da ga grdiš, on ne mari

* kîtguod đi tare să zbĭerĭ, ĭel n-auđe
— kolikogod jako da vičeš, on ne čuje [Por.]


   KḮTRA /către/ (pril.) — према

* mĭarźe lupu pi pîrće kîtra mińe, da ĭuo ku mîńiļi guaļe
— ide vuk prtinom prema meni, a ja goloruk

* nu vińe la mińe-n brață, numa spaĭmată sa traźe kîtra duos
— ne dolazi meni u naručje, nego se prestrašena vuče prema šumi [Por.]


   KÎTRANŹÍU /cătrăngiu ?/ (i. m.) — катранџија

* kîtranźiu ĭe uom kare faśe la katran
— katrandžija je čovek koji pravi katran [Por.]


   KÎTRAŃÍ /cătrăni/ (gl. p. ref.) — катранити

* s-a kîtrańit vićiļi pi la pulpĭe, pi la burik, pi la urĭekĭ șî pi la uokĭ
— stoka se mazala katranom oko vimena, oko pupka, oko ušiju i oko očiju

* kîtrańitu a fakut ku mustafĭeļńiku, kare l-a bagat în kîtrańiță sî sa umpļe đi katran
— katranisanje su radili pomoću čapkala, koji su uvlačili u katranicu da se natopi katranom

* ku mustafĭeļniku kîtrańit a fakut kruśe pi la ușa kășî în kare vrunu a murit đi kurînd, să pazaskă kasatuorńiśi đi ĭel dakă sa va faśa moruoń
— sa nakatranisanim čapkalom crtao se krst na vratima kuća u kojima je neko skoro umro, da zaštiti ukućane od njega ako bi se povampirio [Por.]


   KÎTRAŃÍȚĂ /cătrăniță/ (i. ž.) — катраница

* kîtrańița a fuost vas đi ļemn în kare s-a dus katranu kînd ku ĭel s-a uns vićiļi đi mușć
— katranica je bio drveni sud u koji se nosio katran, kad se njime mazala goveda od mušica [Por.]


   KḮTVA /câtva/ (prid.) — мало

* a-nbîtrîńit, abĭa kîtva miśkă
— ostareo, jedva se malo miče

* kîtîva vrĭame trĭeku, ĭel ažunsă – malo vremena prođe, on stiže ◊ kîtîva guoșć la mîne, kîtiva la ćińe, șî pitreśiem nunta
— malo gostiju kod mene, malo kod tebe, pa ćemo pregurati svadbu

* đin aĭ kĭemaț, kîțîva baĭeț a veńit, kîțîva nu
— od pozvanih, nekoliko momaka je došlo, nekoliko nije

* kîćiva muĭerĭ tumu dupa rat a gaćit șkuala

*
— nekoliko žena je tek posle rata završilo školu [Por.]


  KÎZANŹIU /cazangiu/ (i. m.) — каzанџија

* kîzanźiu ĭe maĭstur kare faśe la kazańe, or uom kare are kazan șî ku ĭel mĭarźe đi la kasă la kasă șă friźe rakiu la lume
— kazandžija je majstro koji izrađuej kazane, ili čovek koji ima kazan i sa njim ide od kuće do kuće i peče rakiju ljudima [Por.]


  KÎZAŃIĬE /căzănărie/ (i. ž.) — казаница

* kîzańiĭa a fuost pi la gîzdoćiń konak în aritu kăşî, unđe s-a ţînut kăḑîļi ku kuomînă, ku kazanu kînd kazańiļi a fuost zîđiće
— kazanica je bila zgrada u dvorištu bogataških kuća, u kojoj su se čuvale kace sa kominom, i sa kazanom u vreme kad je kazan bio zidan [Por.]


   KĬÁG /cheag/ (i. s.) — сириште

* ku kĭagu sa înkĭagă brînḑa
— sirištem se siri sir [Por.]


   KĬÁĬE /cheie/ (i. ž.) — кључ

* lumĭa đemult a trait în borđiĭ, șî n-avut kĭaĭe la ușă kă borđiĭu gata ńiś n-avut ușă
— ljudi su nekada živeli u zemunici, i nisu imali ključ na vratima, jer zemunica gotovo da nije ni imala vrata

* kĭaĭe lu bîrnarĭață a fuost tot una ku kĭaĭa đi muară
— ključ za brvnaru bio je isti kao i ključ za vodenicu

* (top.) Kĭaĭa Vrațuluĭ
— Vrata, usek na prevoju između Gornjana i Vlaola [Por.]


   KĬEMÁ /chema/ (gl. p. ref.) — позивати

* l-a kĭemat đi măĭ mulće uorĭ să đa pi la ĭel, ama aăsta n-a vrut
— pozivao ga je više puta da navrati, ali ovaj nije hteo

* kum ći kĭamă?
— kako se zoveš?

* ma kĭamă Truță
— zovem se Petar [Por.]


   KĬEMÁRE /chemare/ (i. ž.) — позивање

* atîta kĭemare đi ĭel, da nu sa raspunđe ńima
— toliko njegovo dozivanje, a ne odaziva se niko [Por.]


   KĬEMÁT /chemat/ (prid.) — позван

* n-a fuost tuoț kĭemaț la lukru, a fuost kĭemat numa un numîr đ-aĭ ćińirĭ
— nisu svi bili pozvani na posao, bio je pozvan samo jedan broj mladih [Por.]


   KĬORĐÍȘ /chiordiș/ (pril.) — испод ока

* kĭorđiș sa uĭtă aăla kare la uom sa uĭtă ku kuada uokĭuluĭ, kă vrĭa să-ĭ fakă vrun rău
— ispod oka gleda onaj ko u čoveka gleda krajičkom oka, jer želi da mu nanese neko zlo [Por.]


   KĬORḮ /chiori/ (gl.) — слепити

* fata a înśepu kĭorî înga în ļagîn
— devojčica je počela slepiti još u kolevci [Por.]


   KĬORÎTÚRĂ /chiorâtură/ (i. ž.) — слепило

* ĭastă în sat kasă în kare tuoț s-a bulnavit đi kĭorîtură
— ima kuće u selu u kojoj su svi oboleli od slepila [Por.]


  KĬOROMAN /chioroman/ (i. m.) — слепац

* atîta ĭe đi mare kĭoroman đi nu vĭađe kare ku ańi ăl traźe đi nas
— toliko je veliki slepac da ne vidi ko ga godinama vuče za nos [Por.]


  KĬORTAU (i. m.) ● v. kĭoroman [Por.]

   KĬUÓR /chior/ (prid.) — слеп

* ĭastă un an đi ḑîļe đi kînd ĭe muoșu kĭuor, a pĭerdut viđarĭa đituot
— ima godina dana od kad je čiča slep, izgubio je vid sasvim [Por.]


   KLÁĬE (i. ž.) ● v. klańe [Por.]

   KLÁNFĂ /clemă/ (i. ž.) — кланфа

* klanfă ĭe o kukă đi fĭer, ku vîrurļi întuarsă-n afară ș-askuțîće ka piruońu, ku kare sa prind tutuśi or bîrńiļi
— klamfa je metalna kuka, sa vrhovima okrenuti spolja, oštrim kao ekser, kojom se sastavlju trupci ili grede [Por.]


   KLÁŃE /claie/ (i. ž.) — пласт

* klańa sa grîmađiașće đin porkuoń đi fîn, kare sînt adunaț đin kupițaļe đi pi otkuoș
— plast se sadeva od stogova sena, koji su skupljeni od naviljaka sa otkosa

* klańa puaće să fiĭe grîmađită đi fîn or đi paĭe
— plast može biti plašćen od sena ili slame

* klańa grîmađită în ļemn sa kĭamă patul
— plast sadenut na drvetu, zove se patul

* klańe sa grîmađiașće pinga țapă, kare o țîńe să nu sa strîmbe đi vînt or đi pluaĭe, șî sî nu kadă
— plast se dene oko stožera, koji ga drži da se ne krivi od vetra ili kiše, i da ne padne

* klańa đemult sa fakut în ļivađe, șî a koluo s-a dat la uoĭ đi mînkarĭe, kî đin tuoru luor sa torît ļivađa
— plast se nekad pravio na samoj livadi, i stoka se tamo ranila jer se od njihovog gnojiva đubrila livada

* tuota klańa fakută în ļivađe, a fuost îngrađită ku țarku, să nu puată vićiļi s-o śupă đin tuaće părțîļi
— svaki plast sadenut na livadi bio je ograđen senikom, da ne može stoka da ga čupka sa svih strana

* la vîru klăńi sa puńe panžînu, fakut đin patru tîrșurĭ ļegaće la vîr, kare țîńe fînu să no-l zbuare vîntu
— na vrhu plasta meće se lemez, napravljen od četiri grane svezane vrhovima, koji drži seno da ga ne razveje vetar [Por.]


   KLĂĆINÁ /clătina/ (gl. p. ref.) — клатити

* đi kînd iĭ sa klăćină un đinće, ama ĭa sa ćiamĭe să-l skuată
— od kad joj se klati jedan zub, ali se ona plaši da ga izvadi

* gardu pi lînga koļibă tuot a putraḑît, șî rău sa klaćină kum ažunźe fiĭe śe žuavină đi ĭel
— ograda od kolibe je sva istrulela, i mnogo se klati čim je dotakne bilo koja životinja [Por.]


   KLĂĆINÁT /clătinat/ (i. s.) — клаћење

* s-a lasat đi klăćinat pi punće, șî s-a dus la skaldat
— batalio je klaćenje na brvnu, i otišao na kupanje [Por.]


   KLÓP (i. s.) ● v. krop [Bran.]

   KLOPOȚẮL /clopoțel/ (i. s.) — звончић

* la buoĭ șî la berbĭeś sa pun klopîće marĭ, da la mńiĭ sa pun klopoțăļe miś, să puată să ļi dukă
— volovima i ovnovima stavljaju se velika zvona, a jagnjićima se stavljaju mali zvončići, da mogu da ih nose [Por.]


   KLOŚÍ /cloci/ (gl.) — лежати

* numa gaińiļi șî păsîriļi klośesk pi uauă să skuată puĭ
— samo kokoške i ptice leže na jajima da se izlegu pilići [Por.]


   KLOŚITÚRĂ /clocitură/ (i. ž.) — мућак

* klośitură ĭe uou kare s-a strîkat supt kloță
— mućak je jaje koje se pokvarilo pod kvočkom

* klośitură ĭe apa kare stă mult în vas
— ustajala je voda koja dugo stoji u sudu [Por.]


   KLUÓȚĂ /cloţă/ (i. ž.) — квочка

* kluoța ĭe gaină kare șîađe pi uauă sî sa skuată puĭi
— kvočka je kokoška koja leži na jajima da se izlegnu pilići

* kluoța klośiașće pi uauă
— kvočka leži na jajima

* supt kluoța sa pun trisprîăśe or śinsprîaśe uauă, dupa kît ĭe gaina đi mare
— pod kvočku se stavlja trinaest ili petnaest jaja, prema tome koliko je kokoška velika

* kluoța a skuos numa śinś puĭ, ḑîaśe uauă a fuost klośiturĭ
— kvočka je izlegla samo pet pilića, deset jaja su bila mućak

* kînd la gaină iĭ vińe vrĭamĭa să kadă kluoță, ĭa kļuompîńe pin traușă în tuaće părțîļi
— kad kokoški dođe vreme da se nasadi, ona se raskvoca po dvorištu na sve strane [Por.]


   KLUÓPÎT /clopot/ (i. s.) — звоно

* klopîtu ĭe un tolśerĭ đi fĭer ku un bobik mik, kare sa atîrnă la viće la gît, sî bată đi sî sa audă unđe vićilļi pask
— zvono je metalni levak sa jezičkom, koji se kače stoci oko vrata, da lupa da bi se čulo gde stoka pase [Por.]


   KĻÁN /clean/ (i. m.) — клен

* kļan ĭe pĭașće kare la nuoĭ sa puaće gasî în tuot rîu
— klen je riba koja se kod nas može naći u svakoj reci

* kļanu nu sa prinđe ļesńe kă đin đeparće sîmće peșkarĭu, șă ka sfulđiru fuźe đi ungiță
— klen se ne lovi lako, jer izdaleka oseća ribolovca, i kao munja beži od udice [Por.]


   KĻÁNȚ /cleanţ/ (i. s.) — остењак

* kļanț sa kĭamă vîru kîrși, kare ĭe nalt șî askuțît
— ostenjak se zove vrh krša, koji je visok i oštar

* đes, dupa imańa în a kuĭ ĭe, kļanțu kapîtă șî nume, șî avĭem Kļanțu lu Ĭanku, lu Marku, or lu Pătru
— često, prema imenu vlasnika imanja na kome je, ostenjak dobija i ime, pa imamo Jankov, Markov ili Petrov ostenjak [Por.]


   KĻÁNȚĂ /clanţă/ (i. ž.) — запорањ

* kļanța a fuost fakută đi ļiemn, da akuma măĭ mult sa faśe đi fĭer
— zaporanj je nekada pravljen od drveta, a sada se pravi više od metala

* ku kļanța sa înkiđe vrakńița la gardu lu traușă
— zaponcem se zatvaraju vratnice na dvorišnoj ogradi

* uomu iĭ spuńe frumos să ļiaźe kļanța, ĭa tuot ăl latră, la urmă do kîpată una pista kļanță, șî taku điluok
— čovek joj lepo kaže da zaveže gubicu, a ona ga i dalje olajava, na kraju dobi jednu preko gubice, i ućuta odmah [Por.]


   KLEÁȘĆE /clește/ (i. s.) — клешта

* kļașćiļi ĭe o mîkarauă ku kare prinḑ șă strînź śeva śe nu puoț să prinḑ ku mîna guală
— klešta su naprava kojom hvataš i stežeš nešto što ne možeš da hvataš golom rukom

* kļeașće đi fuok a ĭeșît la rumîń ku șporĭeturļi, pănă atunśa pi lînga kamin tuot s-a lukrat ku vatraĭu șă ku kîrļigu
— mašice su se pojavile sa šporetima, do tada se oko kamina sve radilo sa vatraljem i kukom [Por.]


   KĻÉNȚĂ /clanță/ (i. ž.) — клис

* kļență a fost un bît măĭ gros și skurt, askuțît la amîndoă kapeťe
— klis je bio kratak deblji štap, zašiljen na oba kraja

* kļență s-a batut ku bîtu
— klis se udarao štapom

* la kļență daĭ ku bîtu într-un vîr s-o răďič đi pĭe pămînt, ș-o proloveșťi pănă ĭeste răďikată, sî se dukă kît măĭ ďeparťe poaťe
— klis udaraš štapom u vrh da ga digneš sa zemlje, i ponovo ga udariš dok je dignut, da ode što dalje može [Dun.]


  KĻET /clet/ (i. s.) — остава

* kļetu la nuoĭ a fuost o kośobiță pi la duosu kășî, în kare s-a țînut aĭa śe akuma țîńem pin podrumurĭ, or supt șupă, or în șpaĭz
— klet je bio sklepani objekat iza kuće, u kome se držalo ono što danas držimo u podrumu, šupi ili špajzu

* kînd a-nśeput sî sa fakă koļibĭ măĭ marĭ, kļetu s-a mutat î-ńaļe, ș-așa s-a kĭemat șpaĭzu într-o vrĭame
— kad su počele da se dižu veće kolibe, klet se preselio u njih, i tako se zvao špajz jedno vreme

* akuma kļet ḑîśem la odăĭ unđe sa țîn budonuoasîļi
— sada klet zovemo odaje u kojima se drži starudija [Por.]


  KĻIĬ /clei/ (i. m.) — смола

* kļiĭ ĭe unsura kare o are tuot uomu în urĭake
— klij je masnoća koju svaki čovek ima u uvu

* kînd uala fĭarbe prĭa mult, șă đin mînkarĭe ramîńe numa groșală, atunśa sa ḑîśe kî mînkarĭa s-a fakut kļiĭ
— kad lonac vri predugo i od jela ostane samo kaša, tada se kaže da se jelo pretvorilo u klij [Por.]

* kļeĭ ĭe smuala dă pră prun, śe o manînkă păkurari
— klej je smola sa šljive, koju jedu pastiri (Voluja) [Zvizd]

* kļeĭ dă pră prun ĭe bun dă ļipit fluĭeru
— smola sa šljive je dobra za lepljenje frula (Ranovac) [Mlava]


   KĻÍSĂ /clisă/ (i. ž.) — сланина

* bufańi ku bună poftă mînkă kļisă
— Bufani sa apetitom jedu slaninu [Buf.]


   KĻIUÓS /cleios/ (prid.) — гњецав

* śeva ĭe kļiuos kînd ĭe muaļe șî sa ļipĭașće đi źeĭśće
— gnjecavo je nešto što je meko i lepi se za prste

* kļiuasă ĭe pîńa kînd ĭe ńikuaptă
— gnjecav je hleb kad je nedopečen [Por.]


   KOBÍ /cobi/ (gl. n.) — призивати

* lumĭa batrînă a kreḑut kă kînd vrun rău spuń pi nume, ăl kobĭeșć să-ț vină
— stari ljudi su govorili da kad neko zlo pominješ po imenu, ti ga prizivaš da ti dođe

* pumeńeșć muarća, o kobĭeșć să-ț vină, pumeńeșć pi draku, ăl kobĭeșć să-ț vină
— pominješ smrt, prizivaš je da dođe, pominješ đavola, prizivaš ga da dođe

* śe gud ĭe rău pi lumĭe, no-l pumeńi pi nume, kă-l kobĭeșć să-ț vină
— što god je zlo na svetu, ne pominji ga po imenu, jer ga prizivaš da ti dođe

* nu numa kînd ḑîś, numa șî kînd faś śuava śe samînă la vrun rău, tu răo-la-l kobĭeșć
— ne samo kad kažeš, nego i kad napraviš gest koji podseća na neko zlo, ti to zlo prizivaš

* kînd ći faś kĭoroman, kobĭeșć să kĭorășć, șî puaće șî sî kĭorășć
— kad izigravaš slepca, prizivaš slepilo, i možeš da oslepiš [Por.]


   KOBÍLKĂ /cobilcă/ (i. ž.) — обрамица

* kare n-avut apă apruape, a dus apă đi la fîntînă đipartaće în gaļieț pi kobilkă
— ko nije imao vodu u blizini, nosio je vodu sa udaljnih izvora na obramici u vedricama [Por.]


   KOBÍLKĂ /cobilcă/ (i. ž.) — вагир

* kobilka đe tras la trușă în padurĭe ĭe un ļemn în patru muke, ku kîrļiźe l-amîndoă kîpatîńe đ-atîrnat tînžala
— vagir za izvlačenje trupaca iz šume je četvrtasto drvo sa kukama na oba kraja, za koje se kači potegljica

* đe kobilkă ĭe atîrnat un kîrļig kare traźe doă pĭańe śe sa-nțapă în truș
— o vagir je zakačena kuka koja vuče dva klina što se zabijaju u trupac [GPek]


   KOBÎRĻÉU /cobârlău/ (i. m.) — легало

* n-avut kînd să fakă obuor dă puorś kare numa śe ĭ-a dus, numa a fakut un kobĭrļeu lîngă gard, să fiĭe puorśi înkiș numa prăsta noapće
— nije imao kad da napravi obor za svinje koje je tek doterao, pa im je sklepao legalo uz ogradu, da svinje budu zatvorene samo preko noći [Stig]


   KOȚKARÍ /coțcări/ (gl. p. ref.) — варати

* a fuost pruost, muĭarĭa la koțkarit șî l-a tras đi nas kum a vrut
— bio je priprost, i žena ga je varala i vukla za nos kako je htela

* koțkarĭașće lumĭa șă minće, đin aĭa traĭașće
— vara i laže ljude, od toga živi [Por.]


   KOȚKARÍĬE /coțcărie/ (i. ž.) — варање

* đi mik s-a momit la koțkariĭe, da kînd a kreskut, đi koțkariĭļi luĭ s-aḑît đeparće
— od malih nogu se navukao na varanje, a kad je odraso, o njegovim prevarama pročulo se nadaleko [Por.]


   KOȚKÁRĬ /coțcar/ (i. m.) — варалица

* mare koțkarĭ a fuost, ama ńima n-a putut să ĭasă ku ĭel în kîpatîń
— bio je velika varalica, ali niko nije mogao da izađe na kraj sa njim

* koțkarĭ ĭe uom kare are narau aldrakuluĭ, nu puoț ńiśkum să-l prinḑ śe ginđașće
— varalica je čovek koji ima đavolju narav, ne možeš nikako dokučiti šta misli [Por.]


   KOȚUÁBĂ /coţoabă/ (i. s.) — женскарош

* kare a fi ḑîs đi ĭel kă o să fiĭe așa koțuabă đi mare
— ko bi rekao za njega da će biti tako veliki ženskaroš [Por.]


   KOĆÁLĂ /coteală/ (i. ž.) — скретање

* kînd ažuns la raskruśe, a koćit la stînga
— kad je stigo na raskrsnicu, skrenuo je levo [Pad.]


   KOĆEĻÍ /coteli/ (gl. nesvrš.) — претурати

* pănă noĭ am fost duș, a veńit vrunu șî ńe a koćeļit pin kasă
— dok smo mi bili odsutni, neko je došao i preturao nam po kući [Pad.]


   KOĆÉȚ /coteţ/ (i. s.) — котац

* koćeț đi mńiĭ s-a fakut în kuotu koļibi, șî oĭari đi vrĭamĭa ĭerńi a trait la un luok ku mńiĭi
— kotac za jagnjad pravio se u kutku kolibe, i ovčari su u vreme zime živeli zajedno sa jagnjićima

* koćeț s-a fakut șî-n strungă, șî-ńel a bagat mńiĭi kînd ĭ-a bășkuit đi uoĭ mulgatuare
— kotac se pravio i u toru, i u njega su terali jagnjad kad su je odvajali od muznih ovaca [GPek]

* koćeț đi mńiĭ
— kotac za jagnjad [Por.]


   KOĆÍ /coti/ (gl.) — скретати

* nu koći la stînga, numa la đirĭapta
— ne skreći u levo, nego u desno [Pad.]


   KODRÍ /codri/ (gl. p.) — комадати

* pîńiļi la pomană kodrĭesk uamińi
— hleb na pomani seku na komade muškarci

* pîńiļi la pomĭeń sa kodrĭesk ku kuțîtu, nu sa frîng ku mîńiļi
— hlebovi se na pomanama komadaju nožem, ne lome se rukama [Por.]


   KODRÍT /codrit/ (prid.) — комадан

* pomana sa nîmeńașće kodrită, aĭa vińe tuma kînd sa taĭe-n kuodri tuaće pîńiļi șî kolaśi kare sănt pusă pi masă
— daća se namenjuje komadana, a to je tek kada se iseku na komade svi hlebovi i kolači koj su postavleni na trpezi [Por.]


   KODRĬÁN /codrean/ (prid.) — шумски

* buĭađe kodrĭană
— šumska biljka [Por.]


   KODRÚȚ /codruţ/ (i. s.) — комадић

* ĭ-a dat veśińi kîći un kodruț đi malaĭ, numa să nu muară đi fuame
— davale mu komšije po komadić proje, samo da ne umre od gladi [Por.]


  KOĐI /codi/ (gl. p. ref.) — шишати овчји реп

* uaĭa sa kođiașće kînd iĭ sa tunźe lîna pi lînga kuadă, șă đi pi piśuariļi aļi đinapuoĭ
— ovca se „kodi” kad joj se šiša vuna oko repa i sa zadnjih nogu

* uaĭa sa kođiașće tuamna, sî puata sî sa mîrļiaskă, șî primovara, în vrĭamĭa đi muls, să nu-ĭ piśe usuku đi pi lînă udă în lapće
— ovci se šiša rep ujesen, da bi mogla da se mrči, i u proleće, u vreme muže, da joj ne upadne sera sa vlažne vune u mleko [Por.]


   KOÍK! /coic!/ (uzv.) — коик!

* auḑ puorśi în gîrļeu: koik! koik! una-ntruuna un śas întrĭeg, o sî muară đi fuame dakă nu grabĭeșć ku laturļi
— čuješ svinje u kočini: koik! koik! neprestano već ceo sat; umreće od gladi ako ne požuriš sa pomijama [Por.]


   KOIKAÍ /coicăi/ (gl.) — скичати

* śe va koikai atîta puorśi-ĭa, kînd ļ-am dat mînkare đinuarļa
— zašto li skiče te svinje toliko, kad sam ih malopre nahranila [Por.]


   KOĬUÓS /cios/ (prid.) — килав

* koĭuos, nu puaće kuru sî-ș rađiśe, da ar vrĭa șî ĭel sî žuaśe-n uară
— kilav, ne može dupe da podigne, a hteo bi i on da igra u kolu

* numa vrun koĭuos puaće sî sa ĭa ku iĭ la bataĭe
— samo neki mudonja može s njim da započne tuču [Por.]


  KOKAĬE /cocaie/ (i. ž.) — кокаја

* kokaĭa ĭe o krĭangă țapînă ku o kukă đ-o parće
— kokaja je jaka grana sa kukom na strani

* kokaĭe fak păkurari la munće kînd trăbe să fĭarbă koļașă
— kokaju prave čobani u planini kad treba da skuvaju kačamak

* păkurari la munće îngruapă kokaĭa în pomînt șî lîngă ĭa fak fuok
— čobani u planini ukopavaju kokaju u zemlju i kraj nje lože vatru

* pi kokaĭe sa atîrnă kaldarĭa đi fakut koļașă
— na kokaju se kači kotao za spremanje kačamaka

* kokaĭa fak păkurari la munće kînd sînt ku uoĭļi đepartaț đe baśiĭe, șî fak đi mînkare unđe-ĭ prinđe vĭasta
— kokaju izrađuju pastiri u planini kad su sa stokom udaljeni od bačije pa spremaju hranu gde se zateknu

* pi kokaĭe a fakut koļașa șî uoțî, kare a fuźit în padure đi vrĭamĭa đi turś or alu bugarĭ
— na kokaji su pravili kačamak i hajduci, koji su se odmetnuli u šumu u vreme Turaka ili Bugara [Por.]


   KOKÍĬE /cochie/ (i. ž.) — кокија

* kokiĭa ĭe kolak đi pomană, fakut ka kruśa ku vîrurĭ înkîrśuraće
— kokija je obredni hleba na pomanama, napravljen kao krst sa uvojitim vrhovima

* (ver.) sa krĭađe kă kokiĭa puartă pĭ-al muort đi pi lumĭa-sta pi lumĭa-ĭa
— veruje se da kokija vodi pokojnika sa ovoga sveta na onaj svet

* ku kokiĭe mikă fakută đi śară în mînă, đemult s-a-ngropat tuot muortu
— sa malom kokijom od voska u ruci, nekada se sahranjivao svaki pokojnik

* în Peko-l đe Sus la pomana đe patruḑăś sa fak patruḑăś șî patru đe kokiĭ
— u Gornjem Peku na pomanama četrdesetnicama pravi se četrdeset i četiri kokija

* în Ļiskuauă kokiĭa la pomĭeń sa kĭamă șî patruḑăśiļi, kă atunśa ĭa petrĭaśe pĭ-al muort pista punća raĭuluĭ în raĭ
— u Leskovu se kokija na pomanama zove i četrdesetnica, jer tada ona prevodi pokojnika preko rajskog brvna u raj [Por.]


   KOKḮRȚĂ /cocârţă/ (i. ž.) — кокрца

* kokîrță a fuost mînkare păkurarĭaskă, fakută đin kaș șî ḑăr
— kokrca je bilo čobansko jelo, napravljeno od kaše i surutke [Por.]


   KOKĬÁZĂ /coacăză/ (i. ž.) — боровница

* kokĭază la Măĭdan a dat pi o śokă aprope đi oraș
— borovnice su u Majdanpeku rasle na jednom brdu u blizini naselja

* kokĭază ĭe pomă sîrbaćikă, o tufă ku boabe miś șî ńagre
— borovnica je divlja voćka, žbun sa malim i crnim bobicama

* kînd s-ar kopt kokĭezîļi, kopiĭi bufańilor a ĭeșît đin kokazar ńegri ka draśi
— kad se borovnice dozrele, bufanska deca su iz borovnjaka izlazila crna ko đavoli [Buf.]


   KOKĻÁNȚĂ /cocleanţă/ (i. ž.) — моркиња

* kokļanța ĭe un fĭeļ đi gaină, are pĭańe sure ku pĭaće albe
— morkinja je vrsta kokoši, ima sivo perje sa belim pegama [Por.]

* la Praova ĭestă și famiļiĭe ku poļikra „kokință”: Bișa lu Kokință
— u Prahovu ima familija sa nadimkom „morkinja”: Ljubiša Morkin [Kmp.]


   KOKODÁŃ (i. m.) ● v. buș1 [Dun.]

   KOKOLÁN /cocolan/ (i. m.) — комадина

* kokolan ĭe parśel, rupt ku mîna đin koļașă, kînd vrĭeĭ koļașa s-o đimiś în lapće
— kokolan je komadina, odlomljena rukom iz kačamka, kad želiš da kačamak udrobiš u mleko [Por.]


   KOKOLUÓȘ /cocoloș/ (i. s.) — грудува

* s-a-ngroșat lapćiļi, pļin ĭe đi kokoluașă
— sgrušalo se mleko, puno je grudvica

* kopiĭi ĭarna fak kokoluașă đi zapadă, șî s-a bat ku ĭaļe tuota ḑîua
— deca zimi prave grudve od snega, i biju se njima po ceo dan

* păkurari s-adunat la un lok, s-a luvat la trînćală șî sa tîvaļesk kokoluoș pi pașuńe
— čobani su se skupili na jedno mesto, započeli rvanje i kao klube se valjaju po pašnjaku [Por.]


   KOKOȘẮL /cocoșel/ (i. m.) — кошутац

* kokoșălu ĭe fluare padurĭaļńikă, kare đă primovara
— košutac je šumski cvet koji niče u proleće

* kokoșălu aduśe kîćikîta ku giośelu
— košutac liči pomalo na visibabu

* numiļi rumîńesk alu kokoșăl puaće-fi vińe đila aĭa kă-ĭ fluarĭa kokoșată
— vlaško ime košuca možda dolazi od toga što mu je cvet pogrbljen [Por.]


   KOKOȘÁ /cocoșa/ (gl. p. ref.) — погрбити се

* uomu sa kokoșășće kînd đi bătrîńață iĭ sa strîmbă uosu spinări da kapu iĭ kađe în źuos
— čovek se pogrbljuje kad mu se od starosti iskrivi kičma a glava mu padne

* kokuoșu kokoșaḑă gaińiļi kînd sîare pi ĭaļe șă ļi kalkă pi đinapuoĭ
— petao naskače kokoške kad skoči na njih i nagazi ih otpozadi [Por.]


   KOKOȘÁT /cocoșat/ (prid.) — погрбљен

* iĭ s-a strîmbat uosu spinări, șî pănă la muarće a mĭers tuot kokoșat
— iskrivila mu se kičma, pa je sve do smrti išao pogrbljen [Por.]


   KOKUÓȘ (i. m.) ● v. buș1 [Por.]

   KOKUÓȘ /cocoș/ (i. m.) — петао

* kokuoșu ĭe măĭ mare đikît gaina, are krĭastă mare ruoșîĭe, kukurigîĭe la vrĭame, șî nu duśe uauă, numa sîare pi gaiń, đi sî dukă ĭaļe
— petao je veći od kokoške, ima veliku crvenu krestu, kukuriče u određeno vreme, ne nosi jaja, nego naskače kokoške, da bi one nosile [Por.]


   KOLÁK /colac/ (i. m.) — колач

* kolak ĭe pîńe mikă totîrlată, adîns plumađită đi ađeturĭ kum ĭe pomana or prazńiku
— kolač je mali okrugao hleb, koji se posebno mesi za običaje kao što su daća ili slava

* măĭ mulț kolaś sa plumađesk đi pomană
— najviše kolača se mesi za daću [Por.]


   KOLOKOȘḮȚĂ /colăcaș/ (i. ž.) — колачарка

* kolokoșîță ĭe muĭerĭe kare plumăđașće kolaś dă pomană
— kolačarka je žena koja mesi obredne hebove za daću [Bran.


   KOLOMÁZ /unsură/ (i. m.) — коломаст

* kolomazu a fuost unsură gruasă ku kare s-a mînžît uosîĭļi la karu đi buoĭ
— kolomast je bila gusta mast kojom su se podmazivale osovine volovskih kola

* kolomazu s-a kumparat pi la bîlśurĭ
— kolomast se kupovala na vašarima [Por.]


   KOLOVUÓZ /colovoz ?/ (i. s.) — коловоз

* kolovuoz ĭe drum đi kar đi buoĭ pista vrun krak lung
— kolovoz je put za volovksa kola preko neke duge kose

* luok kare sa kĭamă ’kolovuoz’ ĭastă la Bļizńe în kotunu Arnaglăvi, șî-n Țîrnaĭka, kînd sa ĭasă đin sat la kulmĭa Vîrbi
— mesto koje se zove ’kolovoz’ ima u Blizni, zaseoku Rudne Glave, i u Crnajki, kad se iz sela izlazi na kosi Vrbe [Por.]


   KOLUÓ /colo/ (pril.) — тамо

* kasa mi koluo, nuĭe đeparće
— kuća mi je tamo, nije daleko

* koluo învaļe
— tamo (na)dole

* (u izr.) koluo-koluo
— tamo-tamo, tamo-namo, tu i tamo

* grîu a dat rar, numa kîći un spik koluo-koluo
— žito je slabo izniklo, samo po neki klas tu i tamo

* kuļiaźe kîta koluo, kîta koluo, șî adună đi un prînḑ
— bere malo tamo, malo tamo, i skupi za jedan obrok [Por.]


   KOĻÁ /colea/ (pril.) — онде

* koļa, ńiđeparće đi nuoĭ
— onde, nedaleko od nas

* vaḑuĭ ku uoki miĭ lupu: sari koļa pista gardu strunźi, șî sa perdu în padure gruasă
— videh vuka svojim očima: preskoči onde ogradu tora, i izgubi se u gustoj šumi [Por.]


   KOĻÁ-KOĻA /colea/colea/ (pril.) — овде-онде

* puorśi sîrbaćiś a zatrit luoku întrĭeg, numa koļa-koļa s-a fi ramas vrun tuļan đi kukuruḑ în piśuare
— divlje svinje su satrle celu njivu, samo ovde-onde da je ostala po neka stabljika kukuruza uspravna [Por.]


   KOĻÁȘĂ /coleașă/ (i. ž.) — качамак

* koļașă sa faśe đin fańină đi kukuruḑ
— kačamak se pravi od kukuruznog brašna

* vasu în kare sa fĭarbe koļașa sa kĭamă feruaĭkă
— sud u koji se kuva kačamak zove se kotao

* koļașa în feruaĭkă sa mĭastîkă ku kuļeșărĭu
— kačamak se u kotliću meša kačamalom

* dupa śe ĭe gata, koļașa sa tuarnă pi fund
— kada je gotov, kačamak se sipa na lopar

* koļașa ĭe mistakată bun dakă nu sa prinđe đi źeĭśće
— kačamak je dobro promešan ako se ne lepi za prste [Por.]


   KOĻÉRĂ /colilie/ (i. ž.) — ковиље

* koļera ĭe o paĭugă lungă șî supțîre, kare krĭașće đin gļiĭe pi la marźina ļivĭeḑî, la luokurĭ tufișă
— kovilje je tanka i dugačka slamkasta travka, koja raste iz busena u žbunjarima po ivici livade

* ku koļera s-a kićit fĭaćiļi pi la kap, kînd s-a dus pi la visaļiĭ
— koviljem su devojke kitile oglavlje, kada su odlazile na veselja [Por.]


   KOĻEȘḮȚĂ /coleșiță ?/ (i. ž.) — качамче

* koļeșîță ĭe koļașă mikă
— kačamče je mali kačamak [Por.]


   KOĻÍBĂ /colibă/ (i. ž.) — колиба

* koļiba a fuost kasă pruastă, măĭ đes đi bîrńe, ļipită ku morśilă
— koliba je bila prosta kuća, najčešće od brvana, oblepljena blatom

* koļibĭ avut lumĭa kare a trait pi śuoś
— kolibe su imali ljudi koji su živeli po brdima

* kare avut moșîĭe șî-n sat șî la munće, în sat avut kasă, da la munće koļibă
— ko je imao imanje i u selu i na planini, u selu je imao kuću a na planini kolibu

* koļiba avut doa odăĭ: oźak șî suobă
— koliba je imala dve prostorije: odžak i sobu [Por.]


  KOĻIBĂ /colivă/ (i. ž.) — кољиво

* koļibă ĭe grîu fĭert kare sa duče la mormîntare
— koljivo je kuvano žito koje se nosi na sahrani [Kmp.]


  KOĻIBĂ /coplibă/ (i. ž.) — кућица

*
◊ [Por.]


   KOĻINDÁ /colinda/ (gl.) — обигравати

* un uom ńikunoskut tota ḑîua ku furiș koļindă pi lînga kasa nuastră
— neki nepoznati čovek po ceo dan krišom obigrava oko naše kuće

* mîțo-la koļindă pi lînga karńe friptă, o să fure vro bukatură dakă nu baź sama
— mačka obigrava oko pečenog mesa, ukrašće neko parče ako ne paziš [Por.]


   KOĻÍNDĂ /colindă/ (i. ž.) — колинда

* koļindă ĭe bît înkonđeĭat adîns kare sa faśe numa đi Aźun
— kolinda je posebno ukrašen štap koji se izrađuje samo za Badnji dan

* koļinda sa faśe numa đi alun
— kolinda se izrađuje isključivo od leske

* bît đi koļindă sa župuaĭe đi kuažă, sa-nfășură ku kurîaļe đin kuaža-ĭa șî s-afumă la fuok, la urmă vińe șurguĭat ka nopîrka ku obrańe
— štap za kolindu oguli se od kore, uvije kaiševima od te kože i nadimi kraj vatre, na kraju ispadne šaren kao zmija šarka

* koļinda duk koļindrețî în mînă kînd în sara lu Aźun mĭerg đi la kasă la kasă
— kolindu nose kolindreci u ruci kad uveče na Badnji dan idu od kuće do kuće [Por.]


   KOĻINDRĬÉȚ /colindreț/ (i. m.) — кољиндрец

* koļindrĭeț ĭe kopil kare în ḑîua đi Aźun mĭarźe în gramadă ku koļindrĭețî đi la kasă la kasă
— kolindrec je dete koje na Badnji dan ide sa grupom kolindreca od kuće do kuće

* koļindrĭeț sînt gramadă đi kopiĭ kare mĭerg în ḑîua đi Aźun đi la kasă la kasă
— kolindreci su gomila dece koji na Badnji dan ide od kuće do kuće

* koļindrĭețî mĭerg ku trășćiļi în șîaļe șî ku koļinḑîļi în mînă
— kolindreci idu sa torbama na leđima i kolindskim štapom u ruci

* koļindrĭețî sînt profakuț în tuaće fĭelur, kare n-are ļorfă, sa mînžașće ku karbuń pi față
— kolindreci su maskirani na razne načine, a ko nema masku, garavi se ugljenom po licu [Por.]


   KOMȘÚNĂ /căpșună/ (i. ž.) — јагода, пољска

* komșună ĭe frag kare dă pi ļivađe
— „komšuna” je jagoda koja raste na livadi [Por.]


  KOMȘÎĬE /comșie/ (i. s.) — сусед

* sînćem komșîĭ apruape, șă traim bun
— bliski smo susedi, i živimo dobro [Por.]


  KONAK /conac/ (i. s.) — конак

* pi Kulmĭa mare pļin đi konaśe, tuaće alu Avramuońi, vinośiț đin Rumîńiĭe
— Velika kulma puna je kuća, sve pripadaju Avramovićima, doseljenicima iz Vlaške [Por.]

* a mînat vićiļi tuota ḑîua, ș-a fakut konak la Pĭatra galbină, întra Rnaglaua șă Ļiskuaua
— terali su stoklu ceo dan, i napravili konačište na Žutom kamenu, između Rudne Glave i Leskova [GPek]


   KONĆINÁ /concină/ (gl. p. ref.) — застати

* va konćina pluaĭa-sta kîta, numa să nu ńi udăm pănă la kasă ka șobuoļi
— valjda će i ova kiša malo zastati, samo da ne pokisnemo do kuće kao pacovi [Por.]


   KONDRĬÁĆE /condrăţel/ (i. m.) — кондрац ?

* kondrĭaće ĭe vĭerme kare manînkă karńa dă uom
— kondrac je crv koji jede ljudsko meso (Snegotin) [Bran.

* slańina śe sa uskă la kamin a fakut kondrĭeț
— slanina koja se suši na kaminu napravila je crve (Rudna Glava) [Por.]


   KONĐÉĬ /condei/ (i. m.) — писаљка

* ku konđeĭu babiļi înkonđeĭe uauļi đi Pașć, da ĭastă muĭerĭ adînsă kare șî-n ḑî đi astîḑ șćiu să-nkonđeĭe bîće đi alun kare sa dau l-aĭ muorț đi pomană
— kondeljom su babe šarale uskršnja jaja, a ima posebnih žena koje i danas znaju da šaraju leskove štapove, koji se na daćama namenjuju pokonicima (Jasikovo) [GPek]


   KOPÁĬE /copaie/ (i. ž.) — корито

* vas lunguĭat dă ļemn, skobit ku alatu
— duguljasti drveni sud, produbljen alatom [Rom.]


   KOPÍL /copil/ (i. m.) — дете

* avut ku muĭarĭa đintîń triĭ kopiĭ
— imao je sa prvom ženom troje dece

* kopiĭ miś
— mala deca

* kopiĭ đin fluorĭ
— kopiljaci, vanbračna deca

* a-ngropat duoĭ kopiĭ đi la ińima
— sahranila je dvoje rođene dece

* kopiĭ krĭeskuț
— odrasla deca [Por.]


   KOPILÁMĂ /copilamă ?/ (i. zb.) — дечурлија

* đes la nuoĭ aĭ măĭ saraś au o gramadă đi kopilamă
— često kod nas najsiromašniji imaju gomilu dečurlije [Por.]


   KOPILÁNDRU /copilandru/ (i. m.) — момчић

* kopilandru ĭe kopil, krĭeskut întra kopilariĭe șî baĭețîĭe
— momčić je dečak uzrastа između dečaštva i momaštva

* am fuost kopilandri dupa viće, șî măĭ drag ń-a fuost să baćem puarka, đikît să aļergăm dupa fĭaće
— bili smo momčići za stokom, i više smo voleli da igramu svinjicu, nego da jurimo za devojkama [Por.]


   KOPILARÍĬE /copilărie/ (i. ž.) — детињство

* kopilariĭa trĭaśe ĭuta, ama mult sa țîńe-n gînd
— detinjstvo brzo prolazi, ali se dugo pamti

* uarkă batrînă, da faśe la kopilariĭe
— matora drtina, a pravi detinjarije [Por.]


   KOPILARĬÁȘĆE /copilărește/ (pril.) — детињачки

* žuakă în uară kumva kopilarĭașće, șî đi aĭa ńiś o fată nu sa prinđe lînga ĭel
— igra u kolu nekako detinjački, pa se zato nijedna devojka ne hvata do njega [Por.]


   KOPILARĬÉSK /copliăresc/ (prid.) — детињаст

* kļisu ĭe žuakă kopilarĭaskă, nuĭe đi uamiń batrîń
— klis je detinjasta igra, nije za matore ljude [Por.]


   KOPILÁȘ /copliaș/ (i. m.) — малишан

* kopilașî s-a luvat la žuakă, șî s-a zuĭtat đi șkuală
— mališani su se zaigrali, i zaboravili na školu

* kopilașa vrĭańikă s-a dus dupa apă
— vredna mališanka otišla je po vodu [Por.]


   KOPIĻÍ /copili ?/ (ĭuo ma kopiļiesk, ĭa sa kopiļiașće) — копилити

* a ramas înkarkată ku vrunu, șî kînd a veńit vrĭamĭa, s-a kopiļit sîngură vrunđiva în munće
— ostala je trudna s nekim, i kad je došlo vreme, okopilila se sama negde u planini

* măĭ urit ĭe đi fată mare kînd sa kopiļiașće
— najružnije je za devojku kada rodi kopile [Por.]


   KOPITÁR /copitariţă/ (i. m.) — труд

* kopitar ĭe burĭaće kare krĭașće pi fag, șă đin kare sa faśe ĭaskă đi aprins fuoku
— trud je gljiva koja raste na bukvi, i od koje se pravi trud za paljenje vatre [Por.]


   KOPTUÓRĬ /cuptor/ (i. m.) — хлебна пећ

* koptuorĭu ĭe zîđitură đi pĭatră șî đi tuglă vrunđeva în afara koļibi, adîns đi kuopt pîńe măĭ mulće, or đi fript pripașî kînd trăbe sî sa arańaskă măĭ multă lume
— hlebna peć je objekat zidan od kamena i cigle negde van kuće, posebno namenjen za pečenje hleba ili mesa, kada treba da se nahrani više ljudi

* în koptuorĭ măĭ mult s-a kuopt pîńiļi đi pomĭeń, atunśa la plumađit șî la kuopt ažutat triĭ or śinś găćituare
— u hlebnoj peći najviše su se pekli hlebovi za daće, tada su u mešenju i pečenju pomagale tri ili pet žena [Por.]


   KOPTUÓRĬ /cuptor/ (i. s.) — октобар

* koptuorĭu l-aĭ nuoștri aĭ batrîń, pi kîļindarĭ babĭesk, a fuost lună tomnaćikă
— oktobar je kod naših starih, po bapskom kalendaru, bio jesenji mesec

* uńi spun kă luna-ĭa a kĭemato koptuorĭ, alțî spun kî s-a kĭemat brumarĭ
— jedni kažu da se mesec zvao koptor, a drugi pričaju da se taj mesec zvao brumar [Por.]


   KOPTÚRĂ /coptură/ (i. ž.) — гној

* kînd buba pi pĭaļe sa kuaśe, sa umpļe đi koptură
— kad plik na koži sazri, napuni se gnojem [Por.]


   KORÁŚ /capră/ (i. s.) — ногаре

* koraśu ĭe o mîkarauă fakută đin patru truș, lunź đi un mĭetîr șî măĭ śuava, śopļiț în patru mukĭe, prinș în kruśiș, șî ļegaț ku ļietve să fiĭe strînș, să nu sa klaćińe
— nogare su naprava izrađena od četiri trupca, dužine metar i nešto, otesana sa četiri strane, spojena unakrst, i povezana letvama da budu čvrsti, i da se ne klate

* pi koraś sa taĭe ļiamńe ku firizu, sa skurtă să puată să înkiape-n șporĭet
— na nogarama se režu drva testerom, krate se da bi mogla da stanu u šporet [Por.]

* koraś n-a fost dămult, ļ-a skuos înkuaśa
— nogare nisu bile nekada, pojavile su se ovamo

* kraś dă kurmat ļieamńe
— nogare za rezanje drva (Manastirica, Mlava)

* kaluon dă taĭat la ļiamńe, fakut dă skîndurĭ
— nogare za rezanje drva, naprvaljene od dasaka (Kobilje) [Stig]


   KÓRB /corb/ (i. m.) — гавран

* korb ĭe pasîrĭe ńagră, soțu lu śoră
— gavran je crna ptica, mužjak vrane [Buf.]


   KORÍKIVĂ (i. ž.) ● v. korikuvă [Por.]

   KORÍKUVĂ /coricova/ (i. ž.) — дивља јабука

* đimult lumĭa a akrit turșîĭa ku oțîăt đi korikuvĭe
— nekada su ljudi kiselili turšiju sirćetom od divljih jabuka [Crn.]


   KORKÁN /croncan/ (i. m.) — гавран

* korkanu ĭe pasîrĭe ńagră, ka śuara
— gavran je crna ptica, kao vrana [Por.]


   KORŃÉT /cornet/ (i. s.) — остењак

* korńet ĭe vîr askuțît pi kļanțu kîrși
— ostenjak je oštri vrh na steni krša

* pi korńeće nu dau kuorńi, korńetu ĭe đarîndu golaĭe petruasă, fara ļiamńe, kîrșîĭe guală
— na ostenjacima ne raste drenje, ostenjak je svuda goli kamenjar, bez rastinja, goli krš [GPek]


   KOROŽḮ /coroji/ (gl. p. ref.) — скорити

* dupa śe sînźerĭaḑă, sînźiļi sa-ngroșaḑă șî buba sa korožîașće, șî sa faśe zgaĭbă, kare la urmă pikă sîngură
— posle krvarenja krv se zgruša, rana se skori i napravi se krasta, koja na kraju otpada sama [Por.]


  KORŚI /corci/ (gl. p. ref.) — укрштати

* sa korśiesk doă suarće dă buĭeḑ, or măĭ đes dă žuaviń, șă dau o suartă nuauă
— ukrštaju se dve vrste biljaka ili češće životinja, i daju treću sortu [Mlava]


   KOSḮ /cosi/ (gl. p. ref.) — косити

* fînu sa kosîașće ku kuasa
— seno se kosi kosom

* fînka sînt ļivĭeḑîļi pi śuośiļi nuaștre grĭaļe, kî ĭe ĭarba mare șî fînuasă, la nuoĭ ĭe kosîtu măĭ grĭeu lukru saćeńesk
— pošto su livade na našim brdima teške, zbog velike i guste trave, kod nas je kosidba najteži seoski posao

* kopil voĭńiśesk sa ĭa în sama kî ĭe krĭeskut voĭńik, kînd înśiape să kosaskă în rînd ku kosîtuorĭ aĭ batrîń
— muško dete smatra se odraslim muškarcem, kad počne da kosi u grupi sa starim koscima [Por.]


   KOSÎTUÓRĬ /cositor/ (i. m.) — косач

* kosîtuorĭ ĭe uom kare kosîașće ļivĭeḑîļi ku fîîn
— kosač je človek koji kosi livade sa senom

* kosîtuorĭu ĭe uom kare puaće să mîńe otkuoșu đirĭept, kît đi grĭa să fiĭe ļivađa, șî kît đi tîvaļiș să fiĭe luoku în kare sa kosîașće
— kosač je čovek koji može pravo da tera otkos, koliko god teška da je livada, i kolika god da je strmo mesto na kome se kosi

* kosîtuorĭu trăbe să șćiĭe să askută kuasa ku kuća, șî s-o bată bińe ku śokanu pi ńikovală
— kosač treba da zna dobro da naoštri kosu brusom, i da je dobro okuje čekićem na nakovnju [Por.]


   KOSTḮȘ /costiș [Mold.]/ (prid.) — кос

* klańa ĭe grîmađită kostîș, are să kadă kînd va baća vrun vînt măĭ tare
— plast je koso sadenut, ima da padne čim dune neki jači vetar [Por.]

* kuń dă ļemn sa baće kostîș lînga tuată lopețauă în buśimu lu ruata muori
— drveni klin nabija se koso pored svake lopatice na glavčini vodeničnog točka (Manastirica, Mlava) [Mlava]


   KOSTÎȘÁ /costișa/ (gl. p. ref.) — искосити

* a kostîșat șćumpu prĭa mult, gardu o să șća strîmbaćik
— iskosio je stub previše, ograda će stajati nakrivo [Por.]


   KOSTÎȘÁT /costișat/ (prid.) — искошен

* taĭatura ĭe kostîșată, da a trăbuit să fiĭe đirĭaptă
— rez je iskošen, a trebalo je da bude prav [Por.]


   KOŚÍĬE /cocie/ (i. ž.) — кочије

* kośiĭa ĭe karuță ku doă ruoț, kare traźe un kal
— kočije su karuce sa dva točka, koje vuče jedan konj [Por.]


   KÓŚINĂ /cocină/ (i. ž.) — свињац

* kośina ĭe măĭ đes zîđită đi pĭatră, da sa faśe șă đi bîrńe
— svinjac je najčešće zidan od kamena, a pravi se i od brvana

* gardu înainća kośińi sa kĭamă gîrļiu
— ograda ispred svinjca zove se obor [Por.]


   KOŚOMÁNDĂ /cociomeagă/ (i. ž.) — потлеуша

* kośomandă ĭe un fĭeļ đi kośuabă, kîta măĭ mare șî măĭ bună đi kît kasa kĭńiluor
— potleuša je kućerak, malo veći i malo bolji od pseće kućice [Por.]


   KOŚUÁBĂ /cocioabă/ (i. ž.) — кућерак

* kośuabă ĭe kasă mikă, afumată numa đi sî puată uomu trai, da să nu fiĭe afară
— kućerak je mala kuća, sklepana samo da čovek može živeti, a da ne bude napolju [Por.]


   KOTÓĬ /cotoi/ (i. m.) — батак

* đin tota karńa đi gaină, măĭ dulśe ĭe kotoĭu fript
— od sveg kokošjeg mesa, naslađi je pečeni batak [Por.]


   KOTORĬÁNȚĂ /cotoroanţă/ (i. ž.) — рага

* avut vaś buńe, akuma a skaḑut la doă kotorĭanță kare sa trag prăn obuor ka umbra
— imao je dobre, krave, sada je spao na dve rage koje se vuku po oboru kao senke [Mlava]


   KOTRUÓ /cotro/ (predl.) — куд

* ĭa-m vaḑut, ama în kotruo s-a fi dus, nu puot să spun
— video sam ih, ali kuda (=na koju stranu) su otišli, ne mogu da kažem [Por.]


   KOTÚN /cotun/ (i. m.) — заселак

* veńiră la bîlś Kuśuĭdańi ku kotunu lor întrĭeg
— dođoše na vašar Kučujdani, sa zaseokom svojim celim

* nuoĭ kînd vorbim đi kotun, ńi ginđim la munćeń kare traĭesk pi vro vaļe întra śuoś
— mi kad govorimo o kotunu, pomislimo na planince koji žive u nekoj udolji između brda (Rudna Glava)

* kotunu ĭe un kuot đi sat
— kotun je jedan ugao sela

* kotun are șî luoku, șî ļivađa
— ćošak imaju i njiva, i livada (Tanda) [Por.]


   KOVÁTĂ /covată/ (i. ž.) — ковата

* kovata ĭe vas đin kuaža lu duļiaće
— kovata je sud od bundevine kore [Por.]

* turta să plumađeașće în kovată
— projara se mesi u naćvama (Rečica, Požarevac) [Bran.


   KOVĂȚÁO /covată/ (i. ž.) — заструг

* şćîĭ śi ĭe zăstrugă, kovățăĭ, aĭa a lukrat şî tata, şî dĭeda, ş-a făkut kopăĭ dă ļemn
— znaš šta je zastrug, to su izrađivali i otac, i deda, i pravili su korita od drveta [Rom.]

* kovițao ĭe zastrug mik, đi sare
— kovicao je mali zastrug, za so (Tanda) [Por.]


  KOVEĬ /covei/ (i. s.) — кривина

* drumu pănă la munće ĭe pļin đi koveĭe
— put do planine pun je krivina [Por.]


   KOVÎLŚÍR /coviltir/ (i. m.) — покривка

* kovîlśir ĭe astrukamîntu kășî
— koviltir je krovni pokrivač [Por.]


   KOVRÁG /covrag/ (i. m.) — врежа

* kovrag au duļețî, șî krîstavĭețî
— vreže imaju bundeve i krastavci

* măĭ lung kovrag slubuod duļețî
— najdužu vrežu puštaju bundeve [Por.]


   KOŹÁ /cogea/ (pril.) — прилично

* aĭa a fuost koźa đemult
— to je bilo prilično davno

* kam koźa minće
— poprilično laže [Por.]


  KOȘĂRĬE /coșar/ (i. ž.) — кошара

* koșărĭe ĭe ştala đi viće đi bîtrîńață, kare a fuost înplećită đi nuĭaļe pănă n-a-nśeput să sa fakă đi tuobļe od đi bîrńe, or sî sa zîđiaskă đi pĭatră or đi tuglă
— košara je starinska štala za stoku, koja je bila izgrađena od pletenog pruća, pre nego što su počele štale da se grade od polutki, greda, ili da se zidaju od kamena ili cigle [Por.]


   KOȘTAÍ /costa/ (gl. p. ref.) — коштати

* nu la koștait ńimika să sa dukă pănă-n sat pi piśuare
— nije ga koštalo ništa da ode do sela peške

* kît o să koaștîĭe, nu sa șćiĭe nainće
— koliko če koštati, ne zna se unapred

* skump la koștait
— skupo ga je koštalo [Por.]


   KOȚOFÁNĂ /coţofană/ (i. ž.) — сврака

* kînd koțofană kîntă în aritu kășî, ĭe aratare rîa
— kada svraka peva u bliuzini kuće, loše je predskazanje [Por.]


   KRÁK /crac/ (i. m.) — нога

* a kaḑut đin ļemn, ș-a frînt kraśi amînduoĭ
— pao je sa drveta i polomio obe noge

* bat muort, nu stă în kraś
— mrtav pijan, ne stoji na nogama

* stă-n kraśi uamińiluor, nu puot sî trĭakă đi ĭel
— stoji ljudima na putu, ne mogu da prolaze od njega

* a pĭerdut puorśi în munće, ĭ-a katat triĭ ḑîļe șă ńiś krak đi puork n-a gasît
— izgubio je svinje u planini, tražo ih je tri dana i ni trag od svinja nije našao [Por.]


   KRAPÁ /crăpa/ (gl. p. ref.) — пукнути

* blana uskată a krapat la suare
— suva daska raspukla se na suncu

* o sî krîape parĭeți ku așa malter
— puknuće zidovi sa takvim malterom

* ĭ-a krapat ińima đi duor dupa parînț
— puklo mu je srce od želje za roditeljima

* krapă purśiĭi đi fuame
— crknuće prasad od gladi

* (u izr.) krăpĭ!
— crkni! [Por.]


   KRAŚÚN /Crăciun/ (i. m.) — Божић

* Kraśunu ĭe ḑîua kînd s-a naskut Dumńeḑîu al nuostru
— Božić je dan kada se rodio naš Bog

* la Kraśun lumĭa sa skuală pi la duauă śasurĭ nuapća, fak fuoku la kamin șî mĭastîkă koļașa, frig karńe pi frigare șî pokńesk, kare đin śe are
— na Božić ljudi ustaju u dva noću, lože vatru na kaminu i mešaju kačamak, peku meso na ražnju i pucaju, svako iz čega ima [Por.]


   KRĂPĂTÓR /cîrpător/ (i. m.) — лопар

*
◊ [Kmp.]


   KREȚÁN /creţan/ (i. s.) — крецан

* krețanu a ĭeșît înainća lu rato-l đi-ntîń
— krecan se pojavio pre Prvog svetskog rata [Por.]

* krețan ĭe un fĭaļ đi țuală muĭerĭaska ku krĭețurĭ marunće
— krecan je vrsta ženske odeće, sa sitnim naborima [Crn.]


   KREḐAMḮNT /crezământ/ (i. s.) — поверење

* nuĭe uom đi kreḑamînt
— nije čovek od poverenja

* avut tare kreḑamînt numa în fraći-su
— imao je jako poverenje samo u brata [Por.]


   KREĐÁ /crede/ (gl. p.) — веровати

* uomu trăbe să krĭadă în śuava, nu sa puaće traĭi să nu sa krĭadă în ńimika
— čovek treba da veruje u nešto, ne može se živeti a da se ni u šta ne veruje

* nu kređa pănă nu vĭeḑ ku uok tiĭ
— nemoj verovati dok ne vidiš svojim očima [Por.]


   KREĐÍNȚĂ /credință/ (i. ž.) — веровање

* a fuost kređința batrînă đimult kî ĭe pomîntu ļaspiđe
— bilo je nekad staro verovanje da je zemlja ravna ploča

* kređință în dumńeḑîu gata s-a pĭerdut în lumĭe, akuma ĭe măĭ mare kređință în bań
— verovanje u boga se gotovo izgubilo u narodu, sada je najveće verovanje u novac [Por.]


   KREĐINȚUÓS /credincios/ (prid.) — верник

* numa pi la ḑî marĭ sa aduna kređințuoșî pi la bisîarikă, da ș-atunśa măĭ mult babiļi veńa să ĭa moļidvă
— samo se o praznicima skupaljahu vernici kod crkve, pa i tada više je baba dolazilo da uzmu svetu vodicu [Por.]


   KRENGARÁT /crengarat/ (prid.) — разгранат

* krengarat ĭe ļiemnu kare are krĭenź lunź, șî kroșńe đasă
— razgranato je drvo koje ima duge grane i gustu krošnju [Por.]


   KRENGARÍME /crengarie/ (i. ž.) — грање

* duosu s-a umplut đi krengarime, nu sa măĭ strabaće ńima pănă la ogaș
— šuma je puna granja, ne može se više niko probiti do potoka [Por.]


   KRIÉȚ /creţ/ (i. m.) — бора

* suknă ku krĭețurĭ đasă sa kĭemat „krețan”
— suknja sa gustim naborima zvala se „krecan”

* dupa śe s-a pĭerdut krețańi, duamńiļi a skuos ńișći sukńe ku krĭețurĭ marĭ, kare s-a kĭemat „plisirke”
— kada su se izgubili krecani, gospođe su uvele nekakve suknje sa velikim naborima, koje su se zvale „plisirke” [Por.]


   KRIŚÍ /crici/ (gl.) — поручити

* nu ma duk la kasă, pănă nu-m kriśiașće muma kî puot sî ma duk
— ne idem kući, dok mi majka ne poruči da mogu da idem [Por.]


   KRÎKŃÍ /crâcni/ (gl. n.) — писнути

* kînd am fuost mik, n-am kućeḑat să krîkńesk đi muma, da akuma kopiĭi sa suĭe în vîru kapuluĭ la parinț
— kad sam bio mali, nisam smeo da pisnem od majke, a sada se deca penju roditeljima na vrh glave [Por.]


   KRÎMPOȚḮ /crâmpoți/ (gl. p.) — комадати

* sa krîmpoțîașće śuava śe ĭe lung or mare, sa fak đin ĭel krîmpuće măĭ miś
— komada se nešto što je dugačko ili veliko, prave se od njega manji komadi [Por.]


   KRÎMPOȚḮT /crâmpoțit/ (prid.) — искомадан

* ažung guoșći, da śinsta nuĭe krîmpoțîtă
— stižu gosti, a pečenje nije iskomadano [Por.]


   KRḮMPUT /crâmpot/ (i. s.) — комад

* drumu ĭe pļin đi krîmpuće đi stîklă spartă
— put je pun komada razbijenog stakla [Por.]


  KRÎNG /crâng/ (i. s.) — луг

* kuku zbuară đin krîng în krîng
— kukavica leti iz luga u lug [Por.]


   KRÎSTÁȘ

   KRḮU /crou/ (i. s.) — удубљење

* krîu ĭe o adînkatură în pomînt, în kare sa adună apa
— krou je udubljenje u zemlji u kome se skuplja voda

* tuoț stramoșî miĭ avut krîu în barba, numa ĭuo nam
— svi moji preci su imali rupicu u bradi, samo ja nemam [Por.]


   KRĬÁKĂ (i. ž.) ● v. krĭangă [Por.]

   KRĬÁMIŃE /cremene/ (i. ž.) — кремен

* ku krĭamińa, în kare a skîparat ku amnarĭu, stramuoșî nuoștri aprins fuoku
— kremenom, o koji su kresali ocilom, naši preci su palili vatru

* krĭamińa, amnarĭu șî ĭaska a dus aĭ nuoștri aĭ batrîń într-un kĭes đi pĭaļe dupa brîu
— kremen, ocilo i trud nosili su naši stari u jednoj kožnoj kesi za pojasom [Por.]


   KRĬÁNGĂ /creangă/ (i. ž.) — грана

* krĭanga krĭașće đin tulpina ļiemnuluĭ
— grana raste iz trupla drveta

* krĭangă uskată
— suvarak, suva grana

* krĭangă supțîrĭe
— tanka grana [Por.]


   KRĬÁSTA KOKUOȘULUĬ /creasta-cocoșului/ (sint.) — петлова креста

* krĭasta kokuoșuluĭ ĭe fluare đin građină, sa puńe kî ĭe frumuasă șă puaće să sa ușće đi ĭarnă
— petlova kresta je baštensko cveće, sadi se jer je lepo i može da se suši za zimu

* ku krĭasta kokuoșuluĭ sa fak kiț đi fluor đi dus la morminț
— od petlove kreste se prave kitice cveća za nošenje na grolje [Por.]


   KRĬÁSTĂ /creastă/ (i. ž.) — креста

* krĭastă au oarăļi, măĭ mare ĭe la kokuoș, da o au șă gaińiļi, numa ĭe mult măĭ mikă
— krestu ima živina, najveću ima petao, a imaju je i kokoške, samo puno manju

* krĭasta pi pomînt ĭe un fĭeļ đi kuamă, ku vîru înkrestat
— kresta na zemljištu je jedna vrsta grebena, sa krestastim vrhom [Por.]


   KROMPIRÍȘĆE /crompiriște/ (i. ž.) — кромпириште

* muoșu mĭeu a fakut krompirișća dupa koļibă, a ulmato puorśi ș-a mînkat krumpiĭi tuoț
— moj čiča je napravio krompirište iza kolibe, nanjušile su ga svinje i pojele sav krompir [Por.]


   KRÓP /crop/ (i. s.) — кроп

* krop ĭe vuorbă batrînă, așa s-a kĭemat apa fĭartă, ku kare s-a ļimpeḑît vasurļi or țuaļiļi
— krop je stara reč, tako se zvala vrela voda kojom su se ispirali sudovi ili odeća [GPek]


   KROPÎĬÁ /cropia ?/ (gl. p. ref.) — испирати

* sa kropîĭe vasurļi or țuaļiļi, fiva ku apă fĭartă, fiva ku apă rîaśe, totuna
— ispiraju se sudovi ili odeća, bilo vrelom, bilo hladnom vodom, svejedno

* s-a dus la rîu să kropiĭaskă rufiļi
— otišli su na reku da ispiraju rublje [GPek]


   KROVÁN /crovan/ (i. s.) — рупчага

* krovan ĭe gaură mare pi pomînt ka tolśerĭu, adînkatură, ama fara apă
— rupčaga je velika rupa na tlu u obliku levka, udubljenje, ali obično bez vode

* krovan sa faśe la luok unđe sa skufundă pomîntu
— rupčaga nastaje na mestu gde se sleže zemljište [Por.]


   KROVÍȚ /croviț/ (i. s.) — рупица

* kroviț ĭe adînkatură mikă, ka tolśerĭu
— krovic je malo udubljenje, levkastog oblika

* muĭarĭa kare are kroviț în obraz kînd sa rîđe, ĭe tare drăgastuasă
— žena koja ima rupicu u obrazu kad se nasmeje, veoma je privlačna [Por.]


   KRSTAVĬÁĆE /castravete/ (i. m.) — краставац

* krstavĭaćiļi ĭe bun krud, ama șî măĭ bun ĭe kînd akrĭașće în turșîĭe
— krastavac je dobar sirov, ali je još bolji kad se ukiseli u turšiji [Por.]


   KRUȚÁ /cruța/ (gl. p.) — штедети

* nu ń-a dat parințî prĭamult să mînkăm, ń-a mînat la tuata mînkarĭa să kruțăm
— nisu nam davali roditeji previše da jedemo, terali su nas kod svakog jela da štedimo

* ș-akuma aud pi mama kare đi vrĭamĭa prînḑuluĭ ńi vorbĭa „kruțaț, kopiĭ, kruțaț, kî ĭe fuamića mare”
— i sada čujem babu koja nam je za vreme ručka govorila „štedite, deco, štedite, jer je glad velika” [Por.]


   KRÚD /crud/ (prid.) — незрео

* đin puama krudă sa strapeđaḑă đințî
— od nezrelog voća trnu zubi

* tuot śe ĭe astîḑ ļegat đi Rumîń în Sîrbiĭe, tuot ĭe krud șî putrîd
— sve što je danas u Srbiji vezano za Vlahe, sve je nedozrelo i trulo

* a furat o fată krudă, ńidokreskută, făra țiță șî făra minće
— oženio je nezrelu devojku, bez sisa i bez pameti [Por.]


   KRUMPĬÉL /crumpănă/ (i. m.) — кромпир

* krumpĭelu ĭe o bukată đi mînkare kare sa samînă în građină
— krompir je jestiva biljka koja se seje u bašti [Por.]


  KRUNT /crunt/ (prid.) — крвав

* a spart kapu, ș-a veńit la kasă tuot krunt
— razbio je glavu, i došao kući sav krvav [Por.]


   KRUÓȘNĂ /croșnă/ (i. ž.) — крошња

* kruoșnă lu ļiemn sînt krĭanźiļi luĭ
— krošnju drveta čine njegove grane

* kruoșnă ĭe gramadă đi krĭanźe, sprimită đi dus în șîaļe
— krošnja je gomila granja, spremljena da se nosi na leđime

* kînd puń trasta-n șîaļe șî ļieź obrăńiļi la pĭept, șî pļieś vrunđeva, makra ńimika să nu fiĭe-n trastă, sa ḑîśe kă mĭerź ku kruoșńa-n șîaļe
— kad staviš torbu na leđa i vežeš uprte na grudima, makar ništa ne bilo u torbi, kaže se da ideš sa krošnjom na leđima [Por.]


   KRUŚE /cruce/ (i. ž.) — крст

* tuot muortu la morminț are kruśe
— svaki pokojnik na groblju ima krst

* (u izr.) în kruś ș-în lat
— unakrst i popreko [Por.]


   KRUŚIȘ /cruciș/ (pril.) — прекрштен

* șađe kruśiș pi pomînt guol, a vaḑut đi la țîgań
— sedi prekrštenih nogu na goloj zemlji, video to od Cigana [Por.]


   KRÚȘĂȚ /crușeţ/ (i. s.) — крупица

* krușîță đi sare đi viće a kumparat în Kusĭak, sat lînga Praova la Dunîrĭe
— krupice kamene soli za stoku kupovali su u Kusjaku, selu pored Prahova na Dunavu

* krușăță đi sare la Kusĭak a dus ńigustuori đin Rumîńiĭe
— krupice soli u Kusjak donosili su trgovci iz Vlaške

* krupițăļi s-a pus în furś ku triĭ kuarńe șî s-a înțapat pin strungă
— krupice su se stavljale u troroge raklje koje su se nabijale po toru

* luoko-la în strungă ku krupiță unđe uoiļi a ļins sare, s-a kĭemat sanuńe
— to mesto u toru sa krupicama gde su ovce lizale so, zvalo se solilo [Por.]


   KUÁDA KALULUĬ /coada calului/ (sint.) — раставић

* kuada kaluluĭ ĭe buĭađe kare samînă la kuada lu kal
— rastavić je biljka koja liči na konjski rep [Por.]


   KUÁDA VAŚI /coada-vacii/ (sint.) — дивизма

* kuada vaśi
— kravlji rep

* kuada vaśi ĭe buĭađe înaltă, ku fluorĭ galbińe
— divizma je visoka biljka, sa žutim cvetom

* ku kuada vaśi aĭ batrîń a prins pĭeșć đi pazńik, kînd ļ-a tîbuit pĭeșć măj mulț
— sa divizmom su stari lovili ribu za slavu, kad im je trebala veća količina ribe

* kuada vaśi fara rîdaśiń a puso în vrun sak, șa batuto pista sako-la ku buata, măĭ la đal đi luoku ku pĭeșć mulț
— divizmu bez korena stavljali su u džak, i motkom je mlatili preko tog džaka, uzvodno od mesta gde je bilo dosta ribe

* pĭeșći kare a-ngițît apa ku lapćiļi đi kuada vaśi, numa sa-ntuors pi șîaļe, ș-a mĭers pi rîu ka kînd sînt otraviț
— ribe koje su se nagutale vode sa mlekom divizme, prevrtale su se na leđa, i plivale površinom reke kao da su otrovane [Por.]


   KUÁDĂ /coadă/ (i. ž.) — реп

* žuavińiļi șî pîsărļi au kuadă, da uomu nu
— životinje i ptice imaju rep, a čovek ne

* kuada uokĭuluĭ
— krajičak oka

* kuada luńi, anuluĭ
— kraj meseca, godine

* kuada prazńikuluĭ
— paterice

* kuada karuluĭ
— srčanica

* kuada lu topuor, sakure
— držalje sekirčeta, sekire

* kuada ćigăńi
— drška tiganja

* kuada vaśi
— (dosl.) „kravlji rep”, divizma (Verbascum phlomoides)

* kuada kokuoșuluĭ
— (dosl.) „petlov rep”, mirišljava pokosnica, zaliz (Polygonatum)

* kuada kaluluĭ
— (dosl.) „konjski rep”, preslica (Equisetum)

* s-a mutat, ama înga sa măĭ trag kuoḑ dupa ĭel, înga-l vorbĭașće lumĭa đi rău
— iselio se, ali se još uvek vuku repovi za njim, još ga ogovaraju zli jezici

* baće đin kuadă
— maše repom, umiljava se c. gordost; prepotencija

* prĭa mult a rîđikat kuada
— previše je digao rep [Por.]


  KUAĐIȘ /coadeș/ (i. m.) — репоња

*
◊ kuađiș sa


   KUÁĬĻI POPI /coaiele-popii/ (sint.) — клокочика

* țîn minće kă mama a kuļes klopațîaļe, șî ļ-a uskat la suare, ama đi śe ĭ-a trîbuit, nu șću; đimult a fuost
— pamtim da je baba brala klokočiku, i da je sušila na suncu, ali za šta joj je trebalo, ne znam, davno je bilo (Blizna)

* kînd kosîtuori a taĭat buĭađa-sta ku kuasă, sa-ș batut žuok kă a taĭat kuaĭļi la puopa
— kad bi kosci posekli ovu travku, zbijali su šalu da su posekli popu muda (Tanda) [Por.]

* muĭerļi a kuļeso, a uskato șî a duso la morminț, a dato đi pomană l-aĭ muorț
— žene su je brale, sušile i nosile na groblje, gde su je namenjivale pokojnicima (Jasikovo) [GPek]

* șî la nuoĭ ĭe kunoskută buĭađa kuaĭļi popi, dă prîn ńivă
— i kod nas je poznata travka klokočika, raste po njivi (Žitkovica) [Bran.


   KUÁMĂ /coamă/ (i. ž.) — грива

* kalu sari sî ma labiđe, da ĭuo-l prinsăĭ đi kuamă, șî rîmasăĭ în șauă
— konj poskoči da me zbaci, a ja ga uhvatih za grivu, i ostadoh u sedlu

* ala a fuost pîržuol mare, a ĭeșît tumu la kuama Vizakuluĭ
— to je bio veliki požar, izbio je čak na greben Vizaka

* kînd sa gaćiașće kasa, pi kuama iĭ sa pun darurĭ
— kada se kuća završi, na njeno sljeme kače se darovi

* a ramas o kuamă ńikosîtă întra kosîtuorĭ, ma duk s-o do kosîăsk
— ostala je griva nepokošene trave između kosaca, idem da je pokosim [Por.]


   KUÁNĐE /conci/ (i. ž.) — конђа

* kuanđa ĭe un śerk đi ćiĭ, kare a puartat muĭarĭa mîritată în vîru kapuluĭ supt kîrpă
— konđa je obruč od lipovine, koji je nosila udata žena na temenu glave ispod marame [Por.]


   KUÁRDĂ /coardă/ (i. ž.) — струна

* kuarda ĭe înpļećită đi žîță or đi ață tare supțîre
— struna je upletena od jako taknih žica ili konaca

* lauta are patru kuorḑ, kuarda a măĭ gruasă kîntă gruos, da a supțîrĭe dă glasurĭ supțîrĭ
— violina ima četiri žice, najdeblja svira duboko a tanka daje visoke tonove [Por.]


   KUÁRDĂ /coardă/ (i. ž.) — основа ткања

* kuarda đi țasut la razbuoĭ sa urḑîașće pi gard đi parĭ ku aļergatuarĭa đi pi kare sa đizvîrḑăsk mosuarîļi pļińe đi tuors
— osnova za tkanje na razboju snuje se na ogradi od kolja pomoću motovila sa kojeg se odmotavaju kalemovi puni pređe

* grosîmĭa șî lunźimĭa kuorḑî ĭasă đin lukru kare trăbe fi gaćit în razbuoĭ, ăće, đi o pătură kuardă sa lasă patru mĭetîrĭe șî žumataće
— debljina i dužina osnove zavisi od posla koji treba da se odradi u razboju, za jednu ponjavu, na primer, osnova se pušta do četiri i po metara

* đimult lunźimĭa kuorḑî s-a sokoćit la rîșkituorĭ, da akuma la mĭetîrĭe
— dužina osnove se nekad određivala prema motovilu, a sada na metar

* kuarda sa adună đi pi gard în bîrță, pazîndu-să să nu sa învîrḑaskă, șî sa puńe bășka pănă nu vińe vrĭamĭa șî sa pună pi sul ku învaļituarĭa
— osnova se skida sa ograde u pletenice, vodeći računa da se ne umrsi, i skloni se u stranu dok ne dođe vreme da se snuje na vratilo preko snovaljke [Por.]


   KUÁRNĂ /coarnă/ (i. ž.) — дрењина

* kuarna ĭe puama kuornuluĭ
— drenjina je plod drena

* đin kuarńe muĭeriļi fak dulśață
— od drenjine žene prave slatko [Por.]


   KUÁSĂ /coasă/ (i. ž.) — коса

* kuasa ĭe un kuțît lung, înkîrļombat la vîr, pus în dîržaļe đi ļemn, ku kare sa kosîașće ĭarba
— kosa je dugačko povijeno sečivo, stavljeno na drveno držalje, kosište, kojim se kosi trava

* kuțîtu ĭe pînḑă supțîrĭe đi fĭer, pi gură batută ku śokanu șî askuțîtă ku kuća, să taĭe ĭarba măĭ ușuor
— sečivo kose ima tanko čelično platno, čije je sečivo otkovano čekićem i naoštreno brusom, da lakše seče travu

* pi marźina đin lăturĭ kuțîtu lu kuasa ĭe întarit ku o vargă, fakută đin o dungă đi pînḑă, ku śokanu întuarsă-n sus
— sa leđa kosa je ojačano rebrom, napravljenog od uskog dela platna koji je kovanjem okrenuto na gore

* kuasa la botur are kalkîń, ku un kîrļig întuors în vaļe
— nasuprot vrhu kosa ima petu, sa jednim jezičkom okrenutim na dole

* ńișći kuasă, unđe sînt ļivĭeḑîļi grĭaļe, sînt întariće ku un kîrļig đi fĭer, kare înkostiîș ļagă brațarĭa șî pînḑa la kalkîń
— neke kose, gde su livade teške, ojačane su metalnom šipkom koja popreko spaja grivnu i petu kose

* kuasa sa prinđe đi dîržală ku un ińel đi fĭer kare-l kĭamă brațare
— kosa se za držalje pričvršćuje pomoću jednog metalnog prstena koji se zove grivna

* dîržaļa đi kuasă sa faśe đin ļiemn ușuor șî žîlau
— kosište se pravi od lakog i žilavog drveta

* pi lînga žumataća kuoḑî, sa puńe un kîrļuomb đi ļiemn, pi kare kosîtorĭu-l țîńe ku mîna đirĭaptă kînd mînă otkuoșu, da ku stînga țîńe kuada dîržăļi apruape đi vîr
— negde oko polovine kosišta stavlja se drvena ručka, koju kosac drži desnom rukom kada tera otkos, a levom rukom drži kosište blizu vrha [Por.]


   KUÁSTĂ /coastă/ (i. ž.) — ребро

* uomu în pĭept are kuașće
— čovek u grudima ima rebra

* kuașće fripće đi puork ĭe mînkarĭa tare dulśe
— pečena svinjska rebra su veoma slatko jelo

* kuasta ĭe fakută đin uos
— rebro je napravljeno od kosti

* a kaḑut đin ļemn ș-a frînt doa kuașće
— pao je s drveta i polomio dva rebra [Por.]


   KUÁSTĂ /coastă/ (i. ž.) — косина

* kusta ĭe pođina alu kulmĭe
— kosina je padina kose

* drumu đi kar într-o vrĭame mĭarźe pi kuastă, pĭeurmă ĭasă la kulme șă pi vîru kulmi țîńe pănă la baśiĭe la munće
— kolski put jedno vreme ide kosinom, posle izlazi na kosu i grebenom kose vodi do bačije u planini

* (u izr.) đa kuasta
— ukoso, kosinom [Por.]


   KUÁŚE /coace/ (gl. p. ref.) — пећи

* śe guod sa plumađiașće, sa kuaśe pi fuok: în śirińe la kamin, or în rĭernă la șporĭet
— sve što se mesi od testa, peče se na vatri: ili u crepulji na kaminu, ili u rerni šporeta

* măĭ dulśe ĭe pîńa śe sa kuaśe în śirińe supt țîăst
— najslađiji je hleb koji se peče u crepulji ispod sača

* anu a fuost bun, șî puamiļi s-a kuopt măĭ ćimpuriu
— godina je bila dobra, i voće je ranije dozrelo

* pîkurarĭu n-așćetat pruńiļi sî sa kuakă bińe, numa ļ-a mînkat kruđe, șî l-a lovit pîșku
— čobanin nije sačekao da šljive dobro sazru, nego ih je jeo nedozrele, pa ga je spopao proliv

* uamińi sapă în luok, da la amńaḑîț suariļi nu kî arđe, numa kuaśe đi kriĭri țî s-a topĭesk în kap
— ljudi kopaju u njivi, a u podne sunce ne da greje, nego peče da ti se mozak topi u glavi

* s-a koaśe viĭe đi žăļ dupa kopilu śi ĭ-a perit đi kurînd
— živa gori od tuge za sinom koji joj je skoro poginuo [Por.]


   KUȚḮT /cuțât/ (i. m.) — нож

* kuțîtu ĭe alat đi taĭat tuot fiĭe śe guod va fi
— nož je alat za sečenje svega šta god bilo

* ĭ-a-nțapat kuțîtu-n pĭept, șî luĭ ĭuta ĭ-a ĭeșît sufļitu
— zario mu je nož u grudi, i on je brzo izdahnuo

* askuțît ka kuțîtu
— oštar kao nož [Por.]


   KUȚÎTUÁĬE /cuțitoae/ (i. s.) — макља

* în sat n-a fuost kasă fara sakure, kisărĭ șî kuțîtuaĭe
— u selu nije bilo kuće bez sekire, tesle i maklje [Por.]


   KÚĆE /cute/ (i. ž.) — брус

* kuća đ-askuțît kuasa a ĭeșît înkuaśa, am kumparato pin dugîăĭ, đimult s-a askuțît kuasa ku o pĭatră kare a kĭemato „glađe”
— brus za opštrenje kose pojavio se ovamo, kupovali smo ga po prodavnicama, nekada se kosa oštrila jednim kamenom koji se zvao „glađe” [Por.]


  KUĆEḐA /cuteza/ (gl.) — smeti

*
◊


   KUĆIŃÉL /cătinel/ (pril.) — тихо

* vorbăsk măĭ kućińel ku ĭeal, kă auđe bińe
— govorim tiše sa njim, jer čuje dobro [Bran.


   KUFURÍ /cufuri/ (gl. p. ref.) — сраћкати

* dupa așa mînkare guală, lukratuori numa sa va kufuri, alta ńimika nu puot lukra
— posle takve slabe hrane, radnici će samo sraćkati, drugo ništa ne mogu raditi

* uoĭļi sînt bolnave, đi ĭerĭ numa sa kufurĭesk
— ovce su bolesne, od juče samo seruckaju

* niśkînd n-o s-învĭață să skriĭe, numa điźaba kufurĭașće arćiĭa
— nikad neće naučiti da piše, samo badava mrljavi hartiju [Por.]


   KUFURĬÁLĂ /cufureală/ (i. ž.) — сраћкавица

* dupa durĭarĭe la burtă, s-a pus șî o kufurĭală ku tuot pi ĭel
— posle bolova u stomaku, spopala ga je i teška sraćkavica

* avut bun lukru, ama ĭel numa a fakut ńiskaĭ kufurĭelurĭ, șî la urmă la do dudait
— imao je dobar posao, ali je on pravio samo neka sranja, pa su ga na kraju oterali [Por.]


   KÚĬB /cuib/ (i. s.) — гнездо

* kuĭbu ĭe kasa păsîrilor
— gnezdo je ptičja kuća

* tuata pasîrĭa faśe kuĭb đi trĭaba iĭ, uńiļi pi krĭeînź, alćiļi pin butuorś, a triļa pin mușuruaĭe pi ļivĭeḑ, a patruļa pin kuoś pi kîrșuaće
— svaka ptica pravi gnezdi na svoj način, jedne na granama, druge u šupljikama, treće u busenima po livadama, četvrte po rupama u krševima

* stîrku sa kuĭbarĭaḑă în vîru kuoșuluĭ, da rîndurika supt streșînă
— roda se gnezdi na vrhu dimnjaka, a lastavica pod nadstrešnicom

* păsîrļi uauă-n kuĭb, ļi klośesk vro vrĭame, șî la urmă skuot puĭi
— ptice u gnezdu nose jaja, legu ih neko vreme, a na kraju se iz njih izlegu pilići

* kuĭbu gaińilor
— kokošje gnezdo

* kuĭb ibomńiśiesk
— ljubavno gnezdo [Por.]


   KUĬBÁR /cuibar/ (i. s.) — полог

* kuĭbar ĭe uou kare sa lasă în kuĭb, đi sî gaina outuare fakă învățu sî uave întođeuna-n loko-la
— polog je jaje koje se ostavlja u gnezdu, da bi koka nosilja navikla da nosi jaja uvek na tom mestu [Por.]


   KUĬBARÍ /cuibări/ (gl. p. ref.) — гнездити

* păsîrļi sa kuĭbarĭesk primovara
— ptice se gnezde u proleće

* golîmbi sa kuĭbarĭesk în butuarkă
— golubovi se gnezde u duplji

* kînd sa kuĭbarĭaḑă, păsîrļi lukră înparekĭaće
— kada se gnezde, ptice rade upareno

* (u izr.) kuĭbari gaina outuare
— nasaditi kvočku nosilju [Por.]


   KUĬBÍȚ /cuibiţ/ (i. s.) — гнездашце

* a fakut pîsarika un kuĭbiț supt streșînă la kasa batrînă
— napravila ptičica gnezdašce pod nadstrešnicom stare kuće [Por.]


  KUK /cuc/ (i. m.) — кукавица

* kuku vińe primovara, șî kînd ĭel înśape să kînće, ĭarna ĭe gata
— kukavica dolazi u proleće, i kada ona počne da peva, zima je gotova

* kuku ĭe pasîrĭe spurkată
— kukavica je nečista ptica

* kuku spurkă uomu kare ĭe ku ińima guală kînd ăl auđe măĭ întîń
— kukavica opogani čoveka koji ima prazan stomak kad je čuje prvi put

* uomu pi kare la spurkat kuku, pista tuot anu are să fiĭe sumnoruos, șî are numa să kukîĭe
— čovek koga opogani kukavica, preko cele godine ima da bude sanjiv, i ima samo da kunja

* kuku spurkă șî vićiļi, kînd sa kîntă đimińața apruape đi strungă, pănă vićiļi flomînđe așćată să fiĭe slubaḑîće la pașuńe
— kukavica opoganjuje i stoku, kad zapeva ujutru u blizini tora, dok gladna stoka čeka da bude puštena na pašu

* vićiļi đi spurkatu kukuluĭ sa đispurkă la Sînźuorḑ, kînd la mulsuarĭa đin tîń ļi sa faśe „kuku-raskuku”
— stoka se od kukavičje pogani očisti na Đurđevdan, kad joj se prilkom prve muže obaje „kuku-raskuku” [Por.]


   KÚKĂ /cucă/ (i. ž.) — кука

* kuka ĭe tuot śi ĭe fakut ka gĭara, șî sa puaće atîrna fiĭe śe î-ńa
— kuka je sve što ima oblik kandže, i može se okačiti bilo šta o nju

* a batut în parĭaćiļi muori doă kuś đi kuorn uskat
— zakucao u vodeninični zid dve kuke od suvoga drena [Por.]


   KÚKIȚĂ /ţiţeică/ (i. ž.) — љуљашка

* kukița a fuost un fĭeļ đi žukariĭe, đi kopiĭ da șă đi baĭeț ku fĭaće marĭ
— ljuljaška je bila vrsta zabave za decu, ali i za mladiće i devojke

* sa puvestîașće kă vrodată a fuost o ḑî adînsă în kapu primovĭeri, kînd s-a fakut kukița șî s-a ļiganat ćińerișu kî ĭe bun đi birekĭet
— priča se da je nekad bio poseban dan na početku proleća, kad se pravila ljuljaška i ljuljala se omladina za dobar rod u polju [Por.]


   KUKUMÁU /guguștiuc/ (i. m.) — гугутка

* kînd kukumau kîntă apruape đi kasă, kobĭașće la pustînataća kășî
— kad gugutka peva u blizini kuće, sluti pustoš u toj kući [Por.]


   KUKUMĬÉLK /cucumelcĭ/ (i. m.) — пуж

* kukumĭelśi ĭasă dupa pluaĭe
— puževi izlaze posle kiše [Por.]


   KUKUÓĬ /cucui/ (i. s.) — чворуга

* a kaḑut, a dat ku kapu în pĭatră șî-n frunće ĭ-a ĭeșît un kukuoĭ ka uou
— pao je, glavom je udario u kamen, i na čelu mu je iskočila čvoruga ko jaje

* la kuot are un kukuoĭ mik înga đi la nașćire
— na laktu ima malu čvrgu još od rođenja [Por.]


   KUKURIGÁ /cucuriga/ (gl.) — кукурикати

* kînd kukurigîĭe kokuoșu pi gard, da nuĭe amńaḑîțu, faśe aratarĭe kă vińe vrun uom ńikunoskut în gostîĭe
— kad petao kukuriče na ogradi, a nije podne, predskazuje da će doći neki nepoznat čovek u goste [Por.]


   KUKURIGU /cucurigu/ (uzv.) — кукурику

* în tota ḑîua pi lînga amńaḑîț, kokuoșu nuostru sa suĭe pi gard, baće đin ăripĭ đi doa-triĭ uorĭ șă kîntă „kukurigu! kukurigu!”
— svakog dana u podne, naš petao se penje na ogradu, lupne dva-tri puta krilima i zhapeva „kukuriku! kukuriku!” [Por.]


   KUKURÚḐ /cucuruz/ (i. m.) — кукуруз

* înainća đi kukuruḑ, la nuoĭ s-a pus miĭu
— pre kukuruza kod nas se gajio proso

* kînd krĭașće, kukuruḑu măĭ întîń slubuađe papușă, đin kare krĭașće druga
— kad izraste, kukuruz najpre pušta lutkicu, iz iz koje se razvije klip

* kukuruḑ optak, kukuruḑ ku uopt rîndurĭ đi buobe
— kukuruz osmak, kukuruz sa osam redova zrna [Kmp.]


   KULKÁ /culca/ (gl. p. ref.) — лећи

* tuoț s-a kulkat pi rugožînă, kă pat n-a fuost
— svi su legli na rogozinu, jer kreveta nije bilo

* l-a kulkat mum-sa-n ljagîn
— položila ga je mati u kolevku [Por.]


   KULKÁRE /culcare/ (i. ž.) — спавање

* a ńigurat đimult, vrĭamĭa ĭe đi kulkare, trăbe să ńi kulkăm kă mîńe ńi skulăm đinuapće
— smrklo se odavno, vreme je za leganje, treba da legnemo jer sutra ustajemo rano [Por.]


   KULKÁT /culcat/ (prid.) — положен

* kulkat ĭe śuava śe stă înćins pi pat or pi pomînt
— položeno je nešto stoji ležeći u krevetu ili na zemlji [Por.]


   KULKUMĬÉK /melc/ (i. m.) — пуж

* kulkumĭek fîră kasă
— puž golać (Osnić) [Crn.]


   KULKÚȘ /culcuș/ (i. s.) — легало

* kulkuș ĭe luok unđe sa kulkă žuavinjilji, da sa puaće ḑîśa șî đi uom
— legalo je mesto gde spavaju životinje, ali se može reći i za čoveka

* l-a prins la kulkuș
— uhvatili ga na legalu [Por.]


   KULMẮU /hamei/ (i. s.) — хмељ

* đin kulmău babiļi a fakut olațăl
— od hmelja su babe pravile kvasac [Por.]


   KÚLMĬE /culme/ (i. ž.) — коса

* kulmĭa ĭe koamă lungă pi śuakă, pi kare ĭastă drum đi kar, șî unđe lumĭa are kîăș șî moșîĭe lukratoare
— kosa je dugačak povijarac na brdu, po kome vodi kolski put, i gde ljudi imaju kuće i obradivo zemljište [Por.]


   KUĻEȘẮRĬ /coleșer/ (i. s.) — качамало

* kuļeșîărĭu đi oparće are un kîrļig mik, adîns lasat đin krĭangă kînd sa faśe, ku kare sa atîrnă feruaĭka kînd sa dubuare đi pi ḑaļe
— kačamalo ima sa strane malu kuku od grane, namerno ostavljene kada se pravi, kojom se kači kotao kada se skida sa veriga [Por.]


  KUM /cum/ (pril.) — како

* nu șću kum
— ne znam kako

* kum va fi, va fi
— kako bude, biće

* lasă sî fiĭe kum ḑîśe ĭel
— pusti nek bude kako kaže on

* nu faśa așa kum nu faśe ńima
— ni čini tako kako niko ne čini [Por.]


   KUMGUÓD /oricum/ (pril.) — какогод

* kumguod daĭ să faś, luĭ nuĭe pi vuoĭe
— kakogod da uradiš, njemu nije po volji [Por.]


   KUMÍNĆE /cuminte/ (prid.) — миран

* l-a învațat parințî la șkuală să fiĭe kuminće, șî s-askulće daskîlu
— učili ga roditelji da u školi bude miran, i da sluša učitelja

* kînd tuń în kasa domńiluor, fi kuminće
— kad uđeš u gospodsku kuću, budi pristojan

* kopil kuminće șî-nțaļes
— razumno i bistro dete [Por.]


  KUMÎND /comând/ (i. s.) — даћа

* kumînd ĭe pomana d-aĭ viĭ
— kumnd je daća za žive [Bran.


   KUMNÁT /cumnat/ (i. m.) — шурак

* kumnat ĭe fraćiļi alu muĭarĭa mĭa
— šurak je brat moje žene [Por.]


   KUMNÁTĂ /cumnată/ (i. ž.) — свастика

* kumnată ĭe muĭarĭa alu kumnatî-mĭu
— šurnjaja je žena moga šuraka

* muĭeriļi lu duoĭ fraț sînt kumnaće una la alta
— žene dvojice braće su jedna drugoj jetrve [Por.]


   KUMPARÁ /cumpăra/ (gl. p. ref.) — купити

* sa kumpîră șî sa vinđe în ńigostoriĭe
— kupuje se i prodaje u trgovini

* parințî ń-a kumparat bobuanță numa pi la bîlśurĭ
— roditelji su nam kupovali bombone samo na vašarima [Por.]


   KUMPARÁT /cumpărat/ (i. s.) — куповина

* s-a dus amînduauă în kumparat, șî nu-s tuata ḑîua
— otišle su obe u kupovinu, i nema ih ceo dan [Por.]


   KUMPARÁT /cumpărat/ (prid.) — купљен

* în koļibiļi batrîńe rar s-a putut gasî śeva kumparat, tuot a fuost fakut đi mîna luor
— u starim kućama retko se moglo naći nešto kupljeno, sve je bilo urađeno njihovom rukom [Por.]


   KÚMVA /cumva/ (pril.) — некако

* uĭtî-će kumva să-ĭ ažuț
— gledaj da mu nekako pomogneš

* đa-nkuaśa, đa-nkoluo, ș-abĭa kumva do skapaĭ đi ĭel
— đa ovamo, đa onamo, i jedva nekako utekoh od njega [Por.]


   KUNDÁK /pat/ (i. m.) — кундак

* kundaku ĭe parća pușći kare ĭe fakut đi ļiemn, șî ĭel sa raḑîmă đi umîr kînd sa nișańașće șî sa pokńașće
— kundak je deo puške izrađen od drveta, i on se naslanja na rame kad se nišani i puca

* ku kundaku žîndari a batut lumĭa đi fiĭe śe
— kundakom su žandari tukli ljude za bilo šta [Por.]


   KUNOSKÚT /cunoscut/ (prid.) — познат

* înainća đi rat, iĭ a fuost găzdoćiń, kunoskuț în tuota Porĭeśa
— pre rata oni su bili bogataši, poznati u celom Poreču

* kînd s-a-ntuors đin rat, nu l-a kunoskut ńiś kîńi, ńiś kopiĭi
— kad se vratio iz rata, nisu ga prepoznali ni psi, ni deca [Por.]


   KUNOSKÚT /cunoscut/ (i. m.) — познаник

* nu sînćem ńiś un ńam, numa ńis kunoskuț đi la lukru
— nismo nikakav rod, samo smo poznanici s posla

* așćată să-ĭ vină vrun kunoskut
— čeka da mu dođe neki poznanik [Por.]


   KUNOȘĆÁ /cunoaște/ (gl. p. ref.) — познавати

* a vrut sî sa kunuaskă ku mińe, ama miĭe baĭatu nu mi sa-mparut
— hteo je da se upozna samnom, ali se meni momak nije dopao

* ńi kunoșćem înga đi miś
— poznajemo se još od malena

* dakă nu sa kunuosk akuma, sa va kunoșća vrodată sigurat
— ako se ne znaju sada, jednom će se upoznati sigurno [Por.]


   KUNOȘĆÍNȚĂ /cunoștinţă/ (i. ž.) — познаница

* muoșu s-a labdat kă în ćińerĭață avut în tuot satu kîć-o kunoșćință
— čiča se hvalio da je kao mlad imao u svakom selu po jednu poznanicu

* ĭa ĭe kunoșćința a luĭ đi kurînd
— ona je njegova poznanica odnedavno [Por.]


   KUNUÁȘĆIRE /cunoaștere/ (i. ž.) — познанство

* minće đi rupe kă are kunuașćire ku mulț în oraș, akolo no-l șćiĭe ńima
— laže pa cepa da ima mnoga poznanstva u gradu, tamo ga ne zna niko

* kunuașćire đin vuoĭskă a trekut în prećeńiĭe
— poznanstvo iz vojske, prešlo je u prijateljstvo [Por.]


  KUNUNĂ /cunună/ (i. ž.) — венац

* kununa ĭe înpļećitură đin śuava, fakută ka śerku
— venac je pletenica od nečega u obliku kruga

* kunună đi usturuoĭ or đi śapă, atîrnată supt strĭeșînă sî sa ușće
— venac belog ili crnog luka, okačen ispod streje da se suši

* kununa fĭaćilor, împļećită đin fluorĭ kuļasă la Sîmḑîĭana
— devojački venac, ispleten od cveća uzbranog na Ivanjdan

* kînd lumĭa sa kunună în bisîarikă, puopa ļi puńe kunună đi fĭer în kap, kare ļikură ka kînd ĭe đi aur
— kad se ljudi venčavaju u crkvi, pop im stavlja metalnu krunu na glavu, koja sija kao da je od zlata [Por.]


  KUŃ /cui/ (i. s.) — клин

* kuń ĭe o bukată lungă đi ļiemn, la vîr askuțîtă, la botur tîmpită, or are krļig
— klin je duguljast drveni predmert, zašiljen na vrhu, a na debljem kraju je zatupast, ili ima kuku

* kuń đi ļiemn
— drveni klin

* kuń đi fĭer
— gvozdeni klin

* kuń đi ļiemn la rumîń-aĭ batrĭń avut lukru la mulće luokurĭ, măĭ mult đi-nkeĭat, đi-nțîpeńit, șî đi atîrnat
— drveni klin se kod starih Vlaha koristio za mnoge stvari, najviše za spajanje, za učvršćivanje, ili za kačenje

* kuńu đi ļiemn a ļegat źugu đi tînžală, mulće kuńe a fuost batuće pin parĭeț, pi ĭaļe s-atîrnat țuaļiļi, trășćiļi, kutarițîļi
— drvenim klinom spajao se jaram sa potegljicom, mnogo klinova je bilo zabijeno po zhidovima, na njih se kačilo odelo, torbe, korpe

* pi kuń la kamin s-a uskat karńa, kîći vrun kuń s-a gasît la plug, la kar, la skamn, la razbuoĭ, da șî koļiba sa înkis ku kuńu
— o klinu na kaminu sušilo se meso, po neki klin se nalazio na plugu, na kolima, na šamlici, na razboju, a i koliba se zatvarala klinom

* (fig.) kuń đi ćiĭ
— vrbov klin

* (nutr.) ḑamă đi kuńe
— klin čorba

* (fig.) kasa-nkuńată
— zatvorena, napuštena kuća [Por.]


   KUÓDRU /codru/ (i. m.) — комад

* kuodru đi pîńe
— komad hleba

* vorba „kuodru” s-a pĭerdut đin ļimbă, a ramas numa pin kînćiśe batrîńe; a skimbato vuorba „padure”, fînka aļa duauă vuorbe tot una a-nsamnat: padure
— reč „kodru” se igubila iz jezika, ostala je samo u starim pesmama; zamenila je reč „padure”, budući da su obe reči isto označavale: šumu [Por.]


   KUÓĬ /coi/ (i. s.) — мудо

* kînd sa skopĭașće puorku, iĭ s-a skuot kuaiļi
— kad se štroji vepar, vade mu se muda

* e, ma duare-n kuaĭe đi nakazu luĭ
— e, zaboleše me muda za njegov problem [Por.]


   KUÓKĂ /cocă/ (i. ž.) — рупа

* kuokă ĭe gaură skundă în parĭaćiļi kaminuluĭ, în kare s-a țînut lomańiļi đi mîraśit pi lînga fuok
— koka je plitka rupa u zidu kamina, u kojoj su se držale stvari za poslove oko vatre

* kuoka ĭe gaură în pomînt kare sapă vulpĭa șî vĭeḑuru
— koka je rupa u zemlji koju kopaju lisica i jazavac [Por.]


   KUÓLȚ /colț/ (i. s.) — угао

* s-a pitulat dupa kuolțu koļibi
— sakrio se iza ugla kolibe

* în triĭ kuolțurĭ
— trouglast [Por.]


   KUÓLȚ /colț/ (i. s.) — клица

* grîu a slubaḑît kuolțurĭ la vrĭame
— žito je pustilo klice na vreme [Por.]


   KUÓPIL /copil/ (i. m.) — копиле

* a fakut un kopil đi kuopil, n-a fuost kununată
— rodila je jedno dete kopile, nije bila venčana

* (folk.) kopil đin fluorĭ
— (dosl.) dete iz cveća; kopile [Por.]


   KUÓPT /copt/ (prid.) — печен

* pîńa ĭe kuaptă, prînḑu ĭe gata
— hleb je ispečen, ručak je gotov

* pruńiļi sînt kuapće, trăbă să ļi baćem șî să ļi adunăm sî friźem rakiu
— šljive su zrele, treba da ih otresemo i sakupimo, da ispečemo rakiju

* ka o bubă kuaptă ĭe, nu kućeḑ să-l dîrășć, or să-ĭ ḑîś śuava, uodma săre la sfadă or la bataĭe
— ko gnojna bubuljica je, ne smeš da ga diraš, ili da mu kažeš nešto, odmah skače da se svađa ili da se bije

* ńidokuopt
— nedopečen, nedozreo [Por.]


   KUÓRN /corn/ (i. s.) — дрен

* kuorn ĭe ļemn mik, žîlau, nodoruos șî tare
— dren je malo, žilavo, čvornovato i jako drvo [Por.]


   KUÓRN /corn/ (i. s.) — рог

* vićiļi ku kuarńe
— rogata stoka

* kuarńe are buou, pîrśu, śerbu
— rogove ima vo, jarac, jelen

* mĭ marĭ kuarńe are śerbu
— najveće rogove ima jelen [Por.]


  KUOT /cot/ (i. s.) — лакат

* kuotu ĭe înkeĭatură la mîna uomuluĭ, întra umîr șî palmă
— lakat je zglob na čovekovoj ruci, između ramena i šake

* a kaḑut, ș-a skļinćit mîna đin kuot
— pao je, i uganuo ruku u laktu

* a bagat mîna în rîu pănă-n kuot, șă n-aźuns la fund
— nabio je ruku u reku do lakta, i nije dotakao dno [Por.]


   KUÓȘ /coș/ (i. s.) — кош

* tuota kasa are kuoș pin kare ĭasă fumu
— svaka kuća ima dimnjak kroz koji izlazi dim

* kuoșu ĭe đi țînut kukuruḑu, da ambarĭu ĭe đi grîu
— koš je za držanje kukuruza, a ambar je za žito

* kuoșu mori ĭe un sanduk ka tolśerĭu în patru muke, în kare sa tuarnă măśińișu
— vodenični koš je četvorostrani sanduk, sužen na dnu kao levak, u koji se sipa mlivo [Por.]


   KUÓȘ /coș/ (i. s.) — угрк

* kînd pi vită o prinđe pluaĭa, iĭ sa fak pi șîaļe kuoșurĭ: dulurĭ ku vĭermĭ albĭ ka duđiļi
— kad govedo uhvati kiša, izbiju joj po leđima ugrci: čvorovi sa crvima belim kao dudinke (Tanda)

* mîrveńaśi spun kă kuoșurĭ sa fak pi viće đin muśkatură alu dauń or alu străke
— veterinari kažu da ugrci na govidima nastaju od ujeda obada ili štrklja (Rudna Glava) [Por.]


   KUPIȚÁUĂ /căpiţă/ (i. ž.) — навиљак

* kupițauă ĭe o bală đi fîn uskat, adunată ku furka pi otkuoș, đin kare sa faśe porkuoń
— naviljak je bala osušenog sena, sakupljena vilom na otkosu, iz koje se sadeva stog [Por.]


   KUPIȚĂ /copiţă/ (nepr.) — купаст

* kalapuodu đi kaśuļ la vîr ĭe fakut kupiță
— kalup za šubare je na vrhu kupast [Por.]


   KUPIȚḮ /copiţi/ (gl. p. ref.) — навиљчити

* ļivađa ĭe mare, kînd vi kupițî fînu, o sî-ț trăbe mulț lukratuorĭ
— livada je velika, kad budeš naviljao seno, biće ti potrebno dosta radnika [Por.]


  KUPIȚÎT /copiţit/ (prid.) — навиљчен

* a ńigurat, ș-am lasat fînu kupițît, ku nađiažđa kî n-o sî đa pluaĭa pista nuapće
— smrklo se, pa smo ostavili seno naviljčeno, u nadi da neće udariti kiša preko noći [Por.]


   KUPIȚÎTUÓR /copiţitor/ (i. m.) — навиљач

* s-a dus muma ku prînḑu la kupițîtuorĭ, șă nu vińe îndată
— otišla je majka sa ručkom kod naviljača, i neće skoro doći [Por.]


  KUR /cur/ (i. s.) — дупе

* a kaḑut în kur
— pao na dupe

* ăl duare-n kur, nu marĭașće kî ăl vorbĭașće lumĭa đi rău
— boli ga dupe, ne mari što ga ljudi ogovaraju

* nu-ĭ rușîńe kî kopiĭi mĭerg ku kuru guol
— ne stidi se što mu deca idu gologuza

* înžuramînt đes la nuoĭ ĭe „futul în kur să-l fut”
— česta psovka kod nas je „jebem ga u dupe da ga jebem” [Por.]


   KURAȚÁ /curăța/ (gl. p. ref.) — чистити

* (med.) rana ĭe vinđikată kînd înśape sî sa kurîță zgaĭba șî să piśe sîngură
— rana je zaceljena kad počne da se čisti krasta i da otpada sama

* sa kurîță krumpiĭi đi prinḑ
— ljušte se krimpiri za ručak

* sa kurîță kukuruḑu đi giž
— komiša sa kukuruz od komušina [Por.]


   KURAȚÁT /curățat/ (prid.) — очишћен

* luoku ĭe kurațat đi spiń șă đi petruańe, poaće sa ara
— njiva je očišćena od trnja i kamenja, može se orati

* kukuruḑu ĭe kurațat đi giž
— kukuruz je očišćen od komušine [Por.]


   KURAȚÁT /curățat/ (i. s.) — комишање

* dupa śe s-a kuļes kukuruḑu, lumĭa a fakut șăḑîtuorĭ adînsă, la kare la kurațat đi giž, da kare s-a kĭemat „kurațat”
— posle berbe kukuruza, ljudi su pravli posebne sedeljke, na kojima se on čistio od kumušine, a koje su se zvale komišanje [Por.]


   KURÁSTĂ /curastă/ (i. ž.) — грушавина

* kînd fată vaka, lapćiļi đintîń sa kĭamă kurastă, ĭel nu sa manînkă, kî trĭabă să-l bĭa vițălu ka un ļak măĭ mare đi sînataća luĭ
— kad se krava oteli, prvo mleko se zove grušavina, ono se ne jede jer treba tele da ga pije kao najveći lek za svoje zdravlje [Por.]


   KURÁT /curat/ (prid.) — чист

* kurat, luminat ka staua pi śerĭ
— čist i svetao kao zvezda na nebu

* apă kurată
— čista voda

* lukru kurat
— čist, pošten posao [Por.]


  KURATOARE /curătoare/ (i. ž.) — круњач

* kuratoare đe porumb ku mîna
— ručni krunjač kukruza [Kmp.]


   KURÁUĂ /curea/ (i. ž.) — каиш

* kurauă đi pĭaļe
— kožni kaiš

* kurauă đi gumă
— gumeni kaiš

* akuma pîntaluońi sa ļagă ku kuraua, da đemult s-a ļegat ku bîrnaș
— danas se pantalone vežu kaišem, a nekad su se vezivale gajtanom [Por.]


   KURĐISÁLĂ /curdisală/ (i. ž.) — курблање

* fara kurđisală adîns la vrĭame, śasu đin parĭaće n-a lukrat bun: or a grabit, or s-a amînatat
— bez navijanja tačno na vreme, zidni sat nije radio dobro: ili je žurio, ili je kasnio [Por.]


   KURĐISḮ /curdisi/ (gl. p.) — курблати

* sa kurđisîașće vro mîkaruă kare sa porńiașće ku mîńiĭu
— „kurdiše” se neka naprava koja se pokreće kurblom

* m-am zuĭtat să kurđisăsk śasu, șî ĭel a statut
— zaboravio sam da navijem sat, i on je stao [Por.]


   KURĐISḮT /curdisit/ (prid.) — навијен

* śasu ĭe kurđisît, șî ogođît să kînće pi la patru đimińață
— sat je navijen, i udešen da zvoni oko četiri ujutru [Por.]


   KÚRE /cure/ (gl.) — цурити

* apa kure ku vîžuoĭu
— voda curi u mlazu

* lovitura ĭe grĭa, dakă nu-l ļagă ĭuta, șî dakă va-nśepĭa kurĭa sînźiļi măĭ tare, ĭel ĭe gata
— povreda je teška, ako ga brzo ne previju, i ako krv bude počela curiti jače, on je gotov [Por.]


   KURFÚTŃIK /homosexual/ (i. m.) — педер

* kurfutńiś a fuost rar prăn saćiļi nuaștre, a kînd s-a gasît vrodată, s-a puvăstuit kă muĭeriļi ĭa omorît ka pră kîń
— dupojebaca je bilo retko u našim selima, a nekada, kad bi se otkrili, pričalo se da su ih žene ubijale kao pse [Mlava]


   KURGATUÓRĬ /curgător/ (prid.) — текући

* ogașu la baśiĭe ĭe ku apă kurgatuare
— potok na bačiji ima tekuću vodu [Por.]


   KURÍȚ /curiț ?/ (i. s.) — дупенце

* fata are kuriț mik șî sumĭarńik, șî adîns fîrțuańe ku ĭel înainća baĭețîlor, đi iĭ sî noroḑaskă, uĭtîndu-să dupa ĭa
— devojka ima malo i zgodno dupence, i namerno njime meša pred momcima da bi ovi puludeli, gledajući za njom

* (pej.) futu-me-l în kuriț, đi naruod
— u dupence li ga jebem, blesavo [Por.]


   KURIMÁN /curiman/ (i. m.) — дупиште

* atîta s-a îngrașat đi abĭa îș duśe kurimanu, nuĭe skamn pi kare puaće șađa, da să no-l frîngă
— toliko se ugojila da jedva nosi dupište, nema stolice na koju može sesti, a da je ne slomi [Por.]


   KURIMANUÓS /curimănos/ (prid.) — гузат

* burtanuos șî kurimanuos, duamńe pazîașće śe rîtatură
— trbat i guzat, bože sačuva kakva nakaza

* kurimanuasă ĭe kă nu lukră ńimika, numa șîađe șî manînkă
— debeloguza je jer ne radi ništa, samo sedi i ždere [Por.]


  KURIȘKAPIĆE /curișcapete/ (pril.) — наглавачке

* s-a-nbatat, ș-a kaḑut pi o stîrmină, s-a tîvaļit kurișkapiće pănă-n fundu boruźi
— napio se i pao niz neku strminu, valjao se naglavačke sve do dna jarka [Por.]


   KURḮND /curând/ (pril.) — скоро

* a luvat đi kurînd bań înprumut đi la mińe, ș-akuma ĭară a veńit sî măĭ kaće
— skoro je od mene uzeo novac na zajam, a sada je opet došao da traži još

* tuot ĭe ku rînd akuma, ama numa đi kurînd, înainće nu s-a șćut kare śe lukră
— sve je u redu sada, ali samo od nedavno, ranije se nije znalo ko šta radi [Por.]


   KURĬÁŃIK /curelnic/ (i. m.) — кокошарник

* kurĭańik ĭe koćeț đi gaiń, kulkuș, kasuță în traușă, fakută đi blăń, đi bîrńe, or înplećită đi nuĭaļe
— kokošarnik je kutak za kokoške, legalo, kućica u dvorištu izgrađena od dasaka, greda, ili ispletena od pruća

* đimult, lumĭa n-a fakut kurĭańiśe, kă gaińiļi vor să duarmă sus, pi krĭanźiļi lu vrun puom, în aritu kășî
— nekada, ljudi nisu pravili kokošarnike, jer kokoške hoće da spavaju gore, na granama neke voćke, u blizini kuće [Por.]

* ńiś în kurĭańik gaińiļi nu duorm žuos, numa pi bîće, țînîndu-sa ku gĭarîļi đi ĭeaļe
— ni u kokošinjcu kokoške ne spavaju dole, već na prečkama, držeći se kandžama za njih

* koćețu kurĭańikuluĭ ku kuĭburļi, unđe gaińiļi uauă, đisparțît ĭe đi kulkuș, or ĭe la o parća lu kurĭańik, or ĭe supt puodu luĭ
— deo kokošarnika sa gnezdima, u koja koke nose jaja, odvojen je od legala, ili je sa strane kokošarnika, ili je pod njegovim krovom

* vulpĭa a tunat în kurĭańik, ș-a mînkat gaińiļi
— lisica je upala u kokošarnik, i pojela kokoške [GPek]


   KURKÁN /curcan/ (i. m.) — ћуран

* numa sa umflă ka kurkanu, ginđiașće kî sa ćiame vrunu đi ĭel
— samo se naduva ko ćuran, misli da ga se neko boji

* fuź, fa, đi lînga mińe, kă nu șćiĭ, kum ĭe kurkanu-sta-l mĭeu, kînd sa îmflă
— beži, sele, od mene, jer ne znaš kakav je ovaj moj „ćuran” kad se nakostreši [Por.]


   KÚRKĂ /curcă/ (i. ž.) — ћурка

* kurka ĭe un fĭeļ đi uară, kare dă uauă, șî karńe
— ćurka je vrsta živine, koja daje jaje i meso

* o kurkă la kap
— prostak, glupak, osoba koja teško shvata [Por.]


   KURKUBẮU /curcubău/ (i. s.) — дуга

* kurkubău ĭasă numa dupa pluaĭe
— duga se javlja samo posle kiše

* kurkubău are doă kapiće, șî ku amîndoă bĭa apă đin doă ogașă or doă rîurĭ
— duga ima dve glave, i sa obe pije vodu sa dva potoka ili dve reke

* kurkubău are noă fărburĭ: vînît, bilovink, galbin băl, galbin înkis, vĭarđe băl, vĭarđe înkis, ruoșu, ruoșu măĭ băl șî ruoșu înkis
— duga ima devet boja: plavu, ljubičastu, svetlo žutu, tamno žutu, svetlo zelenu, tamno zelenu, crvenu, svetlo crvenu i tamno crvenu [Por.]


   KURMÁ /curma/ (gl. p. ref.) — преломити

* a-nkoveĭat bîtu, pănă nu l-a kurmat pista mižluok
— savijao je štap, dok ga nije prelomio preko sredine [Por.]


   KURMÁT /curmat/ (prid.) — преломљен

* ĭ-a frînt kopiĭi koļinda, șî ĭel ku ĭa așa kurmată a veńît plîngînd đin koļindrĭeț
— polomila mu deca božićni štap, i on je sa njim tako izlomljenim došao plačući iz kolindreca [Por.]


   KURMATÚRĂ /curmătură/ (i. ž.) — превој

* kurmatura la śuakă samînă la șaua kaluluĭ, înkonveĭata la mižluok întra duauă vîrurĭ
— prevoj na brdu liči na konjsko sedlo, savijeno na sredini između dva vrha [Por.]


   KURMEḐḮȘ /curmeziș/ (pril.) — попречно

* n-a putut să trĭakă đi un ļemn, pi kare vîntu la trînćit kurmeḑîș pista drum
— nije mogao da prođe od drveta, koji je vetar oborio poprečno na put

* a trĭekut lumĭa înkruśiș șă-n kurmeḑîș
— obišao je svet unakrst i popreko [Por.]


   KÚRPIN /curpăn/ (i. m.) — лијана

* kurpinu ĭe buĭađe lungă șî țapînă ka sfuara, đ-aĭa đin ĭa sa fak ļigaturĭ đi mulće treburĭ
— lijana je dugačka biljka jaka kao konopac, zato se koristi za izradu vezova za razne potrebe

* aĭ saraś sa-nćins ku kurpińi în luok đi kurauă
— siromašni su se pasali lijanom umesto kaiša [Por.]


   KURPINÁRĬ /curpinar/ (i. m.) — лијаниште

* kurpinarĭ ĭe đesîș în padurĭe pļin đi kurpiń
— lijanište je gustiš u šumi, pun lijana [Por.]


   KÚRT /curt/ (prid.) — кус

* kînd la vro žuavină ku kuadă sa taĭe kuadă, or sa skurtă, đi ĭa sa ḑîśe kî ĭe kurtă
— kad se nekoj životinji koja sa repom iseče ili skrati rep, za nju se kaže da je kusa

* kokuoș kurt
— kusi petao

* kațauă kurtă
— kusa kučka [Por.]


   KÚRU ĐI GAINĂ /cur-de-găină/ (sint.) — лиша

* kuru đi gaină ĭe buală đi pĭaļe, măĭ đes pi la kopiĭ
— liša je kožna bolest, najčešće kod dece

* luoku pi pĭaļe ku peśinźina babiļi a-nćinat ku koļașă, kare a lupadat la gaiń s-o manînśe
— mesto na koži sa lišom babe su umakale kačamkom, koji su bacale kokoškama da ga pokljucaju (Tanda) [Por.]


   KÚRŹE /curge/ (gl.) — тећи

* ogașu kurźe în valje, da rîu kurźe la vaļe
— potok teče nizbrdo, a reka teče ka istoku

* avut kasă lînga rîu, apa a kurs pi-nga parĭeț
— imali su kuću pored reke, voda je proticala kraj samih zidova [Por.]


   KUSTÚRĂ /custură/ (i. s.) — кустура

* kustură ĭe kuțît batrîn, ruźińit
— kustura je star i zarđao nož [Crn.]

* kustură ĭe frîntură đi kuțît batrîn
— kustura je ulomak starog noža (Rudna Glava)

* kustură ĭe fiĭe śe kuțît tîmpit, kuțît bļau
— kustura je bilo koji neoštar nož, tup nož (Tanda) [Por.]


   KUȘĆÚG /coșciug/ (i. s.) — штенара

* kușćug ĭe kasa đi kîń
— štenara je kućica za pse

* koșćug s-a ḑîs la kasă mikă, sarakaśuasă
— straćarom se nazivao mali, sirotinjski kućerak [Por.]


   KÚŚMĂ /cușmă/ (i. ž.) — поњава

* a skuos kuśmiļi afară, să ļi prindă vîntu
— izneli ćebad napolje, da se provetre [Mlava]

* sa dă la-l muort dă pomană pat ogođit, ku kuśmă noă
— namenjuje se pokojniku na daći krevet namešten, sa novom ponjavom (Mustapić) [Zvizd]


   KUTÁRE /cutare/ (zam.) — неко

* tare s-a spumîntat kă vińe kutare, ș-a fuźit
— jako se uplašio da ide neko, pa je pobegao

* kînd nu sa spuńe śeva pi nume, sa ḑîśe „să fiĭe la kutare șî kutare”
— kad se nešto ne kazuje po imenu, kaže se „neka bude tome i tome” [Crn.]


   KUTARÍȚĂ /cotăriţă/ (i. ž.) — котарица

* țîgańi a împļećit kutariță ku nuĭaļe đi salkă
— Cigani su u selu pleli korpe sa vrbovim prućem

* a fuost kutariță în tot fĭeļu: măĭ miś, đi dus pi mînă, șî đ-aļi marĭ, đi kuļes la kukuruḑ
— bilo je korpi raznih vrsta: manjih, za nošenje preko ruke, i onih velikih, za berbu kukuruza

* kînd am fuost kopiĭ, am prins pĭeșć la rîu ku kutarițîļi
— kada smo bili mali, lovili smo ribu na reci kotaricama [Por.]

* moșu mĭeu a fuost mare maĭstur dă-npļećit ku bîće dă rakită, ș-a fakut kotariță pră kare muĭeriļi a dus la morminț, kotariță dă kuļes la kukuruḑ, kotariță dă mîna, kare a fuost înpistriće, șî măĭ mulće fĭelurĭ
— moj deda je bio veliki majstor za pletenje vrbovim prućem, pa je pravio korpe koje su žene nosile na groblje, korpe za berbu kukuruza, ručne korpe, koje su bile posebno ukrašene, i mnoge druge (Vrbnica) [Pom.]


   KUTKUDÉȚ /cotcodac/ (uzv.) — кокодак

* kînd gaina faśe uou, kutkurĭaḑă înga pi kuĭb „kutkudeț! kutkudeț!”
— kad kokoška snese jaje, kokodače još na gnezdu „kokodak! kokodak!” [Por.]


   KUTKUDĬEȚ /cotcodac/ (uzv.) — кокодак

* vuorba ’kutkudĭeț’ ĭe kimîta gaińiluor kare uauă
— reč ’kokodak’ je imitacija kokošaka koje nose jaja [Por.]


   KUTKUREḐÁ /cotcorozi/ (gl.) — кокодакати

* ĭastă gaiń kare kutkurĭaḑă tota ḑîua, da uauă nu duk
— ima kokošaka koje kokodaču ceo dan, a jaja ne nose [Por.]


   KUTKUREḐÁLĂ /cotcodăceală/ (i. ž.) — кокодакање

* gaina a fakut uou, șî kutkurĭaḑă pi kuĭb
— kokoška je snela jaje, i kokodače na gnezdu [Por.]


   KUTKURĬÉGĬ /cucurig/ (i. m.) — кукурек

* kutkurĭegĭu măĭ întîń înfluare primovara
— kukurek prvi cveta u proleće

* ku kutkurĭegĭu sa ĭarbĭaḑă vićiļi kînd sa bulnavĭesk
— kukurekom se leči stoka kada se razboli [Por.]


   KÚZŃIȚĂ /fierărie/ (i. ž.) — ковачница

* dĭedî-mĭu a fuost kovaś, avut kuzńiță într-o kośuabă lînga kasă
— deda mi je bio kovač, imao je kovačnicu u jednoj straćari pored kuće

* în kuzńița lu tata a fuost fuaļiļi, ńikovala șî alat în tuot fĭeļu
— u kovačnici moga oca bio je meh, nakovanj i alat svake vrste [Por.]

* kuzńiță sa ḑîśe la odaĭe unđe sa lukră ku alatu, măĭ mult pi la fĭer
— kuznjica se zove odaja u kojoj se radi sa alatom, najviše na gvožđu (Topla) [Crn.]

* țîn minće, muma zbera: lălă, sa umplu kasa dă fum, sa faku kuzńiță-n kasă!
— sećam se, majka je vikala: lele, napuni se kuća dima, napravila se pušnica u kući! (Voluja) [Zvizd]


   KUȘÁK /cușac/ (i. s.) — пречага

* kușaku ĭe o scîndură îngustă în patru mukĭe, prinsă ku kuĭe dă doă prăsta blăń să ļi ļiaźe șă să ļi țînă adunaće
— prečaga je uska četvrtasta letva, prikovana ekserima preko dasaka, da ih veže i drži spojene [Mlava]


   KUȘĆÍG /căștig/ (i. s.) — корист

* lukru fara kușćig nuĭe ńiś un lukru
— beskoristan posao nije nikakav posao [Por.]

l

   LABĂ /labă/ (i. ž.) — шапа

* numa žuavińiļi au labe
— samo životinje imaju šape

* lăbiļi žuavińiluor au gĭară
— životinjske šape imaju kandže

* (izr.) a pus lăbiļi pi punga ku bań
— stavio šape na kesu s parama [Por.]


   LÁBĂV /labil/ (prid.) — лабав

* kuraua la mașînă đi trăirat a fuost labîvă, a zburat đi pi sulu motuoruluĭ, ș-atîrnat o muĭare
— kaiš na vršalici je bio labav, spao je sa valjka motora, i zakačio jednu ženu

* nu fi atîta đi labăv, kă nu șćiĭ pista śe daĭ
— ne budi toliko neoprezan, jer ne znaš na šta ćeš naići [Por.]


   LABDÁ /lăuda/ (gl. p. ref.) — хвалити

* nuĭe frumuos să sa labđe uomu sîngur, bun ĭe kînd ăl labdă alțî
— nije lepo da se čovek hvali sam, dobro je kad ga hvale drugi

* nu labda kopilu prĭa mult, kă labda-l strîkă
— ne hvali dete previše, jer ga pohvala kvari [Por.]


   LABDÁT /lăudat/ (prid.) — похваљен

* a-nvațat bun, ș-a gaćit șkuala labdat đi la daskîl
— učio je dobro, i završio je školu pohvaljen od učitelja

* a fuost uom labdat șă kunoskut
— bio je čovek ugledan i poznat [Por.]


   LÁBDĂ /laudă/ (i. ž.) — похвала

* sa omuară ku lukru, fara ńiś o labdă
— ubija se od posla, bez ikakve pohvale

* la kopiĭi miś trăbe șî žuđikă șî labdă, să învĭață śi ĭe rău, da śi ĭe bińe
— maloj deci treba i kritika i pohvala, da nauče šta je zlo a šta je dobro

* luĭ nu-ĭ trăbe ńiś o labdă, kă lukră aĭa śe-ĭ drag
— njemu ne treba nikava pohvala, jer radi ono što voli [Por.]


   LABDURUÓS /lăudăros/ (prid.) — хвалисав

* uom labduruos șă minśinuos tuot đi o buală boļașće
— hvalisav i lažljiv čovek boluje od iste bolesti [Por.]


   LÁDĂ /ladă/ (i. ž.) — сандук

* lada ĭe kućiĭe đi blănuță ku kapak, în kare s-a țînut skimburĭ đi ḑîļe marĭ, đi nuntă, or đi muarće
— lada je drvena kutija sa poklopcem u kojoj se čuvalo novo odelo za svečane dane, svadbu ili sahranu [Por.]

* faina la moră, đi supt pĭatră pikă-n lada, đin kare s-adună ku lopata șî sa puńe-n sak
— brašno u vodenici ispod kamena pada u mućnjak, odakle se skuplja isponom i sipa u džak [Buf.]


   LAGĬÉR /lagăr/ (i. s.) — логор

* în ratu-ļ đintîń ĭ-a-ntăļirit bugari, șî ĭ-a mînat în lagĭer în Bugariĭe
— u Prvom svetskom ratu interniralih ih Bugari i oterali u logore u Bogarskoj [Por.]


   LÁĬE /laie/ (nepr.) — црн

* în turmă a fuost numa o uaĭe laĭe, alalće tuaće albe
— u stadu je sam jedna ovca bila crna, sve ostale su bile bele [Por.]


  LAK /lac/ (i. m.) — бара

* vaśiļi adapă la un lak kare nu sakă ńiśkînd
— krave poji na bari koja nikad ne presušuje

* kînd a fuost în armată, ažuns la vrun lak pista kare a trĭekut ku orańițîļi
— kad je bio u vojsci, naišli su na neko jezero koje su preplovili na čamcima

* supt un fag în moșîĭa nuastră, în adînkatură đi pĭatră s-a skure apă rîaśe, țîńe șă vara șă ĭarna, lak țapîn đi apă bautuare đi doă-triĭ kăș veśińe
— pod jednom bukvom na našem imanju, u kamenom udubljenju, skuplja se hladna voda, ima je i leti i zimi, jak izvor pijaće vode za dve-tri susedne kuče [Por.]


   LÁKÎT /lacăt/ (i. s.) — катанац

* lakîtu ĭe bukată đi înkeĭat kare a ĭeșît la nuoĭ dupa rat
— katanac je predmet za zaključavanje koji se kod nas pojavio posle rata

* lakîtu sa îńkiđe ku kĭaĭa kare ĭe adîns fakută đi ĭel
— katanac se zaključava ključem koji je specijalno napravljen za njega [Por.]


   LAKRÎMÁ /lăcrima/ (gl.) — сузити

* sa vaĭtă kă-ĭ lakrîmĭaḑă uokĭo-l stîng vro doă-triĭ ḑîļe
— žali se da mu suzi levo oko već dva-tri dana [Por.]


   LÁKRÎMĂ /lacrimă/ (i. ž.) — суза

* kînd o vaḑuĭ, îm pļekară lăkrîmiļi sîngure
— kad sam je video, suze su mi same potekle [Por.]


   LAKÚȚ /lăcuț/ (i. s.) — барица

* a sakat rîurļi, a ramas koļa-koļa numa ńișći lakuță, n-avĭem unđe să adapăm vićiļi
— presušile reke, ostale su samo tu i tamo po neke barice, nemamo gde da napojimo stoku [Por.]


   LAKUĻÉȚ /lăculeț/ (i. s.) — барица

* dupa pluaĭe, în urmiļi vaśiluor, pi unđ-a mĭers pin pomîntarĭ muaļe, đ-arîndu a ramas lakuļeț ku apă
— posle kiše, na kravljim tragovima, kud god su išle preko mekog zemljišta, svuda su ostale barice sa vodom [Por.]


   LAKÚSTĂ /lăcustă/ (i. ž.) — скакавац

* puvesta aĭ batrîń kă vrodată a veńit đi la Kraĭna lakusta ka nuvîru, ș-a zatrit padurĭe fļeś
— pričali su stari da je nekad iz Krajine dolazila najezda skakavaca poput oblaka, i da su satirali šumu sasvim

* kît lumĭa s-a ćemut đi lakustă, sa vĭađe pin ađet la Kraśun, kînd a lasat o bukatură đi karńe pi frigarĭe „đi merćigu kășî”, șî l-a dat đi pomană „la lakustă”
— koliko su se ljudi bojali skakavaca, vidi se po običaju za Božić, kad su ostavljali jedan komad mesa na ražnjiću „za kućni izdatak” i namenjivali ga skakavcima [Por.]


   LÁPĆE /lapte/ (i. m.) — млеко

* kopilu suźe lapće đi la mumî-sa, da nuoĭ mînkăm lapće đi vakă, đi uaĭe, or đi kapră
— dete siše mleko od majke, a mi jedemo kravlje, ovčje ili kozje mleko

* alb ka lapćiļi
— belo kao mleko

* lapćiļi înkĭegat
— sasireno mleko

* lapće dulśe
— slatko mleko

* lapće akru
— kiselo mleko

* buĭeḑ ku lapće
— mlečne biljke [Por.]


  LAPĆIĻI KÎŃILUĬ /laptele cânelui/ (sint.) — млечика

* ku lapćiļi kîńiluĭ aĭ batrîń în rîu a-nbatat pĭeșći kînd a trăbuit să-ĭ prindă đi prazńik
— sa mlečikom Vlasi su u reci opijali ribu kad je trebalo da je love za slavu [Crn.]

* đin lapćiļi kîńiluĭ s-a-mpļećiașće kununa kare sa puńe la gura gaļețî în kare sa mulg uoiļi la Sînźuorḑ
— od mlečike se plete venac koji se stavlja na vedro u koje se muzu ovce na Đurđevdan (Tanda) [Por.]


  LAPTAR /lăutar/ (i. m.) — виолиниста

* Milan Rașanțanu dîn Mlaoa a fuost măĭ kunoskut laptar, l-a șćut tuoț dăn Stig pănă-n Omuoļ
— Milan Rašančanin iz Mlave bi je najpoznatiji violinista, znali su ga svi, od Stiga do Homolja [Por.]


   LÁPTĂ /lăută/ (i. ž.) — виолина

* înga dă mik m-a tras doru dupa laptă
— još od malena me je vukla ljubav prema violini [Mlava]


   LAPTÚKĂ /lăptucă/ (i. ž.) — маслачак

* buĭađa-sta sa kĭamă laptukă, kî are lapće-n dudă
— ova trava se zobe „laptuka” ĭer ima mleka (=lapće) u stablu

* (muz.) kînd am fuost pîkurarĭ, am kuļes laptuka, am spinćikato ku ungĭa đi un lat đi duauă źeĭśće la mižluok, ș-am luvat țaua-ĭa-n gură, ș-am suflat în ĭa: a ĭeșît un glas đin ĭa kare a răsunat pista ļivĭeḑ; am vrut să m-audă pîkurarițîļi đin okuol
— kad sam bio čobanin, brao sam maslačak, pravio noktom prorez na sredini u širini od dva prsta, stavljao sam tu cevčicu u usta, i duvao sam u nju: izlazio je iz nje glas koji se širio preko livada; hteo sam da me čuju čobanice iz okoline [Por.]


   LAPTUÓS /lăptos/ (prid.) — млечан

* vaśiļi đemult n-a fuost nu șću kît đi laptuosă, ama a putut să fomĭaḑă mult, să duarmă afară, sî rabđe fara apă
— krave nekada nisu bile ne znam koliko mlečne, ali su mogle dugo da gladuju, da spavaju napolju, da trpe žeđ [Por.]


   LÁRG /larg/ (prid.) — широк

* kîmp lung șî larg
— polje dugo i široko

* du-će drakuluĭ, larg țî drumu
— idi dođavola, širok ti je put

* dă ku mînă largă
— daje širokom rukom

* (u izr.) în lung șî-n larg
— uzduž i popreko

* (u izr.) lumĭa largă
— široki svet [Por.]


  LARMĂ /larmă/ (i. ž.) — ларма

* śe larmă sa va auḑî la veśiń, să nu sa fi luvat ĭară đi gît, bĭețîĭuoșî
— kakva li se to galama čuje kod suseda, da se nisu opet uhvatili za gušu, pijandure [Por.]


   LARŹÍ /lărgi/ (gl. p. ref.) — ширити

* gaura-sta trăbe larźi ku sakurĭ
— ovu rupu treba proširi sekirom

* prĭamult s-a larźit
— previše se raširio

* muma larźiașće patu
— majka širi (razvlači) krevet

* pasîrĭa a larźit ăripiļi, ș-a zburat
— ptica je raširila krila, i odletela [Por.]


   LARŹÍME /lărgime/ (i. ž.) — ширина

* kînd s-a kîsîtorit rumîńi, s-a uĭtat unđe ĭastă đestulă larźime đi paskut vićiļi
— kada su se Vlasi naseljavali, gledali su gde ima dovoljno širine za napasanje stoke [Por.]


   LARŹÍT /lărgit/ (prid.) — раширен

* împușkat, golîmbu kaḑu ku ăripiļi larźiće
— upucan, golub pade raširenih krila

* patu ĭe măĭ bun đi durmit kînd ĭe larźit
— krevet je bolji za spavanje, kad je raširen

* drumu pista munće ĭe larźit, puoț sî trĭeś șî ku karu înkarkat
— put preko planine je proširen, možeš da prođeš i sa natovarenim kolima [Por.]


  LASA /lăsa/ (gl. p. ref.) — оставити

* la lasat muĭarĭa
— ostavila ga je žena

* dakă nu sa lasă đi bĭare, o sî muară
— ako ne batali piće, umreće

* dakă tatî-su no vo lasa sî sa mariće, ĭa o sî fugă dupa ĭel
— ako je otac neće pustiti da se uda, ona će pobeći za njega

* ĭastă triĭ ań đi kînd la lasat piśuariļi, șî numa ḑaśe-n pat
— ima tri godine kako su ga izdale noge, i samo leži u krevetu

* a spus đeșkis k-ăĭ sa lasă la baĭato-la, șî traźe sî sa mariće dupa ĭel
— priznala je da joj se taj momak sviđa, i da želi da se uda za njega

* kopilu mangă, plînźe k-ăĭ sa lasă la dulśețurĭ
— razmaženo dete, plače od želje za slatkišima

* (u izr.) mi sa lasă la aĭa șî aĭa
— sviđa mi se to i to, žudim za tim [Por.]


   LASÁT /lăsat/ (prid.) — остављен

* ku ańi a trait lasată đi uom
— godinama je živela ostavljena od muža

* kopiĭ lasaț đi parinț
— deca napuštena od roditelja

* satu guol, kăș pustîńe, lasaće đi lumĭe ku ușa la parĭaće
— prazno selo, puste kuće, ostavljene od ljudi širom otvorenih vrata [Por.]


   LASTÁRĬ /lăstar/ (i. m.) — изданак

*
◊


   LÁSTAV /albinărel/ (i. m.) — пчеларица

* zburară lastavi șî ńi zatriră albińiļi
— doleteše pčelarice, i zatreše nam pčele

* am omarît lastavi dă la stupi
— ubio sam pčelarice sa pčelinjaka [Mlava]

* priguruĭu sa kuĭbaḑă prîn găurĭ, fakuće în pomînt muaļe, măĭ đes în taĭatura drumuluĭ, unđe drumu taĭe țărmu
— pčelarica se gnezdi u rupama, napravljenim u mekoj zemlji, najčešće u usecima puta, gde put proseca breg [Stig]


  LAT /lat/ (prid.) — широк

* blană lată žumataće đi mĭetîr, da đi lungă, ḑîaśe
— daska široka pola metra, a dugačka deset

* kît ĭe śeva đi lat, s-a mîsurat vrodată ku palma, șî s-a spus: o palmă đi lat, doă pălmĭ ...
— koliko je nešto široko, merilo se nekada dlanom, pa se govorilo: jedan dlan širine, dva dlana ...

* lat ku larg nuĭe tuot o masură: đi lațîmĭa pînḑî or a blăńi, sa ḑîśe „lat”, da đi larźimĭa drumuluĭ, or alu gaura vasuluĭ, sa ḑîśe „larg”
— „lat” i „larg” nisu iste mere: za širinu platna ili daske, kaže se „lat”, a za širinu puta, ili otvora nekog suda, kaže se „larg” [Por.]


   LAÚTĂ /lăută/ (i. ž.) — виолина

* lauta are patru kuorḑ, pista kare lăutarĭu traźe ku arku
— violina ima četiri žice, preko kojih violinista prevlači gudalom

* în laută măĭ frumuos sa kîntă źuokurļi aļi batrîńe
— na violini se najlepše sviraju starinska kola [Por.]


   LÁVIȚĂ /laviță/ (i. ž.) — полица

* lavița ĭe o blană pusă pi doĭ truș dupa ușă la oźak, pi kare stau vasurļi ku apă
— lavica je daska stavljena na dva trupca iza vrata kamina, na kojoj se drže sudovi za vodu

* uńi ḑîk laviță șî la postavița đi supt kuoșu muori
— neki lavicom zovu i korice ispod voideničnog koša [Por.]


  LAȚ /laț/ (i. s.) — омча

* lațu ĭe nuod larg đi ață, đi sfuară or đi žîță kare puaće ĭuta sî sa aduńe, șă să strîngă tare aĭa śi ĭe prins în ĭel
— omča je široki čvor od konca, užeta ili žice koji može brzo da se skupi, i da čvrsto stegne ono što je uhvaćeno u njemu

* (u izr.) a dat în laț
— upao, uhvatio se u zamku

* laț đi ĭepurĭ
— zamka za zečeve [Por.]


   LĂBDATUÓRĬ /lăudator/ (i. m.) — хвалисавац

* atîta ĭe đi mare lăbdatuorĭ, đi nu sa puaće trai đi ĭel
— toliko je veliki hvalisavac, da se ne može živeti od njega

* șî ĭel ĭe lăbdatuorĭ, ama kît ĭe đi lăbdatuoare muĭari-sa, aĭa nuĭe ńiśunđe pi lume
— i on je hvalisavac, ali kakva je hvalisavica njegova žena, to nigde u svetu nema [Por.]


   LĂKOMÍȚĂ /zăgaz ?/ (i. ž.) — устава

* lăkomița ĭe ușă fakută pi marźîna ĭaruźi, kare sa înkiđe ku blăń, kînd trăbe sî sa oprĭaskă or sa porńaskă muara
— ustava je prolaz na obali jaruge, koji se zatvara daskama, kad treba da se zaustavi ili pokrene vodenica

* kînd lăkomița sa înkiđe, apa mĭarźe pi ĭarugă șă umpļe butuońu, șî muara lukră
— kad se ustava zatvori, voda teče jarugom, puni badanj i vodenica radi

* kînd lăkomița sa đeșkiđe, apa nu kure kîtra butuoń, numa sa duśe ĭară în rîu, înapuoĭ, șî muara stă
— kad se ustava otvori, voda ne teče ka badnju, nego se vraća nazad u reku, i vodenica stoji [Por.]


  LĂRMUI /lărmui/ (gl.) — лармати

* kopiĭi la şkuală atîta lărmuĭe đi vrĭamĭa đi ođină, đi-ţ strabat urĭekiļi
— deca u školi toliko galame za vreme odmora, da ti probijaju uši [Por.]


   LĂUTÁR /lăutar/ (i. m.) — виолиниста

* lăutari đemult avut mare katare: fara iĭ n-a trĭekut ńiś o visaļiĭe, đi la șîḑîtuare pănă la nuntă mare
— violinisti su nekad imali veliku tražnju: bez njih nije prošlo ni jedno veselje, od sedeljke do velike svadbe [Por.]


   LḮNĂ /lână/ (i. ž.) — вуна

* măĭ multă lîna sa kapîtă kînd sa tung uoĭiļi
— najviše vune se dobija kada se šišaju ovce

* ĭastă lînă albă șî lînă ńagră, đi kum ĭe uaĭa
— ima bela vuna i crna vuna, po tome kakva je ovca

* lîna sa tuarśe
— vuna se prede [Por.]


   LḮNGA /lângă/ (predl.) — поред

* nu l-a lasat să șadă lînga ĭa, parke o manînkă
— nije ga pustila da sedne pored nje, kao da će je pojesti

* kasa luĭ ĭe uodma lînga nuastră
— njegova je kuća odmah do naše

* s-a tras pi lînga ĭel înga đi mik
— privio se uz njega još od malena [Por.]


  LÎNUOS /lânos/ (prid.) — длакав

* uaĭa lînuasă, are lînă multă
— dlakava ovca, ima dosta vune [Por.]


  LOKUI /locui/ (gl. p. ref.) — населити

* Rumîńi oĭari s-a lokuit măĭ mult pi munț, unđe ĭastă luok mare đi viće
— Vlasi stočari naselili su se najviše po planinama, gde ima dosta mesta za stoku

* peșkari sînt lokuiț pi lînga rîurĭ marĭ, în kare ĭastă mulț pĭeșć
— ribari su naseljeni pored velikih reka, u kojima ima dosta ribe [Por.]


  LOKUITUORĬ /locuitor/ (i. m.) — мештанин

* lokuituorĭ ĭe insă kare traĭașće într-un luok, kum ĭe satu, or ĭe lokuit în vrun țînut
— meštanin je osoba koja živi u nekom mestu, kao što je selo, ili je naseljena u nekoj oblasti [Por.]


   LOKȘUÓR /locșor/ (i. s.) — постељица

* lokșuoru sa faśe în ruodu muĭeri, kînd ĭa ramîńe greuańe
— posteljica se formira u ženinoj materici, kad ona zatrudni

* în lokșuor în burta mumi traĭașće șî krĭașće kopilu pănă la noă luń
— u posteljici u majčinoj utrobi živi i raste dete do devetog meseca

* (ver.) ĭastă kopiĭ kare s-a fak în lokșuor, đi iĭ sa ḑîśe kî sînt fakuț „în kimĭașă”, șă sa krĭađe kă sînt vîlvuoș
— ima dece koja se rađaju u posteljici, za njih se kaže da su rođeni „u košulji”, i veruje se da imaju natprirodnu moć

* vita are suarće, da muĭarĭa lokșor
— stoka ima „soarće” a žena „lokšor” [Por.]

* (mag.) dupa nașćire, lokșuoru să-ngruapă supt vrun puom rođituorĭ, muĭarĭa sî măĭ rođaskă ka pomo-la, da kopîĭi să krĭaskă sînatuoș
— posle porođaja, posteljica se zakopa pod nekom rodnom voćkom, da žena rađa i dalje, a da deca rastu zdrava (Leskovo, kaz. Milica Adamović, r. [GPek]


  LOVI /lovi/ (gl. p. ref.) — ударити

* aļergat pin padure, șî l-a lovit krĭanga pista uokĭ
— trčao je kroz šumu, i udarila ga je grana preko očiju

* s-a lovit la lukru
— povredio se na poslu

* sa vaĭtă kă đintr-odată l-a lovit la burtă
— žali se da ga je iznenada zaboleo stomak

* kînd kîntă măĭ mulț fluĭeraș, ku fluirĭ măĭ miś șî măĭ marĭ, fluiriļi trăbe să fiĭe așa fakuće đi sî sa lovĭaskă kalumĭa
— kad svira grupa frulaša, sa manjim i većim frulama, frule treba da budu tako izrađene da se lepo slažu

* avut mare naruok kă plumbu la lovit lînga ińimă, ș-a ramas viu
— imao je veliku sreću da ga je metak pogodio blizu srca, pa je ostao živ

* bun vînatuorĭ đi tuot, unđe sa uĭtă ku uokĭu, akoluo lovĭașće ku plumbu
— odličan lovac, gde pogleda okom, tu pogodi metkom

* (klet.) lovila-r muarća, dabuogda
— strefila ga smrt, dabogda [Por.]


   LOVÍT /lovit/ (prid.) — ударен

* a fuost lovit în kap đintîń, minće kî s-a lovit la lukru
— bio je udaren u glavu od ranije, laže da se povredio na poslu

* puorku sîrbaćik ĭe lovit ku pușka, nu puaće sî sa dukă đeparće
— divlja svinja je pogođena puškom, ne može da ode daleko

* (u izr.) lovit ku ļeuka, pļesńit
— udaren levčom, blesav [Por.]


   LOVITÚRĂ /lovitură/ (i. ž.) — повреда

* lovitură ĭe fîrîmatură pi trupu uomuluĭ kare s-a fakut kînd uomu s-a lovit ku śuava
— ozleda je povreda na ljudskom telu koja je nastala kada se čovek nečim udario [Por.]


   LOZḮ /lozi/ (gl.) — глупавити

* baba a-nśeput să lozîaskă, nu măĭ șćiĭe śe vorbĭașće
— baba je počela da lapi, više ne zna šta govori

* nu sa ćiame đi ńima, mĭarźe pin sat șî lozîașće
— ne boji se nikoga, ide selom i spletkari [Por.]


   LOZḮT /lozât/ (prid.) — глупав

* nu ći mira, muoșu ku ańi traĭașće așa lozît đi tuot
— ne čudi se, čiča godinama živi tako potpuno senilan

* nuĭe đi kopilu mĭeu fata vuastră lozîtă
— nije za moga sina vaša tupava kći [Por.]


   LUÁZĂ /loază/ (i. ž.) — глупост

* vorbĭașče la luază
— lupa gluposti

* luază đi gruază
— grozne gluposti

* atîća luază sa puvestăsk đi ĭa pin sat, da ĭa nu dă doă parîaļe
— tolike glupost se pričaju o njoj po selu, a ona ne da dve pare

* podrumu s-a umplut đi luază, kînd îm vińe odată, pi tuaće ļi labîd în borugă
— podrum je pun starudija, kad mi jednom dođe, sve ću ih baciti u potok

* muoșu Ļikă a fuost kovaś bun, dupa rat la luvat partizańi sî fakă la luază đi plug
— čuča Ilija je bio dobar kovač, posle rata vlast ga je unajmila da pravi delove za plug

* nu s-a dus la muară, kî-ĭ s-a frînt vro luază la kar
— nije otišao na vodenicu, jer mu se polomio neki deo na kolima [Por.]


  LUBARĬ /liubar/ (i. m.) — deblo

* kînd faś ćiĭ đi ļegat snuopi, kaț lubarĭ đi ćiĭ să fiĭe supțîrĭe, nalt șî đirĭept ka lumanarĭa
— kad praviš liku za vezivanje snopova, tražiš lipovo deblo da bude tanko,visoko i pravo kao sveća [Por.]


   LUGÁŚ /lugaci/ (i. m.) — зимовка

* lugaśu ĭe o pîsarikă frumuasă, ku ćuok skurt, șî ku pĭańe ruoșe pi pĭept șî la gît
— zimovka je lepa ptičica, crnoga kljuna i sa cvenim perjem na grudima i oko vrata [Por.]


   LUGOŚÍȚĂ /logociţă/ (i. m.) — штиглиц

* lugośița ĭe măĭ frumuasă pasîrĭe-n padurĭe
— štiglic je najlepša šumska ptica (Rudna Glava)

* lugośița ĭe pasîrĭe mikă șî pistriță
— štiglic je mala i šarena ptica (Tanda) [Por.]


   LUKRÁ /lucra/ (gl.) — радити

* așćată să înśapă lukra aĭ măĭ batrîń îńtîń, pă dupa aĭă sî sa pună pi lukru șî aĭ măĭ ćińirĭ
— čekaju da prvo počnu raditi stariji, a onda da počnu i mlađi

* đemult greu s-a lukrat, kă tuot s-a lukrat ku mîńiļi șî ku pućarĭa guală
— nekada se teško radilo, jer se sve radilo rukama i golom snagom [Por.]


   LUKRATUÓRĬ /muncitor/ (i. m.) — радник

* mulț lukratuorĭ a pĭerdut lukru, șî katînd alt lukru, s-a dus în strinataće
— mnogo je radnika izgubilo posao, i tražeći drugi posao, otišli su u tuđinu

* a fuost lukratuorĭ bun, ku plată bună
— bio je dobar radnik, sa dobrom platom [Por.]


   LÚKRU /lucru/ (i. s.) — рад

* ćińerișu astîḑ n-are lukru
— omladina danas nema posla

* lukratuori s-a dus đinuapće la lukru
— radnici su otišli rano na posao

* đin mare ļiańe, a pĭerdut lukru
— zbog velike lenjosti, izgubio je posao

* (u izr.) s-a prins la lukru
— zaposlio se [Por.]


  LULĂ /lulă/ (i. ž.) — лула

* 1. lulă sa ḑîśe la tuata țauă strîmbă
— lulom se naziva svaka iskrivljena cev

* lula lu kazan ĭe o țauă đi aramă, lungă șî strîmbă, pin kare rakiu ĭasă đin kazan ka aburu, șă trĭaśe pin kada ku apă rîaśe, unđe đin abur sa faśe bĭeutură, śe kure pi luļiu în źuban
— kazanska lula je jedna bakarna cev, duga i kriva, kroz koju rakija izlazi iz kazana kao para, i koja prolazi kroz kadu sa hladnom vodom, gde se iz pare pretvara u piće, koje kroz lulište curi u žban [Por.]


   LUMANÁRĬE /lumânare/ (i. ž.) — свећа

*
◊ lumanarĭa sa faśe đin śĭară [Por.]


   LÚME /lume/ (i. ž.) — свет

* kînd guod sa ḑîśe lume, sa ginđașće la uamiń, sprînžîț în tuaće părțîļi
— kad god se kaže „lume”, misli se na ljude, raširene na sve strane

* (u izr.) lumĭa albă
— beli svet

* s-a dus în lumĭa albă
— otišao u beli svet

* a fuost uom bun, tuata lumĭa s-a plîns dupa ĭel
— bio je dobar čovek, svi su ljudi plakali za njim

* multă lume a omorît Ńamțî fara ńiśkotrĭabă
— mnogo ljudi su ubili Nemci bez ikakve potrebe

* (ver.) lumĭa-ĭa ĭe lumĭe unđe s-a duk aĭ muorț, șî în kare iĭ traĭesk đi veśiĭe
— onaj svet je svet u koji odlaze umrli, i u kome oni žive večno [Por.]


   LUMINÁ /lumina/ (gl.) — светлети

* suariļi lumină pista tuot pomîntu
— sunce svetli preko cele zemlje

* luna lumină nuapća ka kînd ĭe ḑîua
— mesec svetli noću kao da je dan [Por.]


   LUMINÁT /luminat/ (prid.) — осветљен

* đi kînd ń-a veńit struĭa, kasa ĭe luminată ka kînd ĭe ḑîua
— odtkad je došla struja, kuća nam je osveljena kao da je dan [Por.]


   LUMÍNĂ /lumină/ (i. ž.) — светлост

* ḑîua avĭem lumină đi la suare, nuapća đi la lună
— dan ju imamo svetlost od sunca, noću od meseca

* lumină ĭe aĭa śe dă viđarĭe: lumanarĭe, fiļińerĭ, lampă
— svetiljka je ono što daje svetlost: sveća, fenjer, lampa [Por.]


   LUNÁĆIK /lunatic/ (prid.) — јендомесечнк

* lunaćik ĭe insă naskută tuot într-o lună ku mińe
— jednomesečnik je osoba rođena istog meseca sa mnom

* lunaćiśi sînt ļegaț ku o skrisă
— jednomesečnici su vezani istom sudbinom [Por.]


   LUNÁRĬ /lunar/ (i. m.) — децембар

* astîḑ rar đin-tra-ĭ batrîń kare măĭ țîńe minće kă luna đi la urmă pi kîļindarĭo-l babĭesk s-a kĭemat, pi lînga andrĭauă, șî lunarĭ
— danas se retko ko među starijima seća da se poslednji mesec bapskog kalendara, pored „andreje”, zvao i „lunar”

* a tunat lunarĭu, sa-nkĭaptură anu
— počeo je decembar, završava se godina [Por.]


  LUNĂ /lună/ (i. ž.) — месец

* în an ĭastă doasprîaśe luń
— u godini ma dvanaest meseci

* luńiļi în Omuoļ sa kĭamă: ĭanuar, faurar, marțîșuor, beļituor, maĭ (florar), flurar, sîmanatuor, gustar, pikatuor (koptuor), kuļesator, brumar, andriauă
— u Homolju meseci se zovu: januar, februar, mart, april, maj, jun, jul, avgust, septembar, oktobar, novembar, decembar [Hom.]


   LÚNG /lung/ (prid.) — дуг

* ń-așćiată drum lung
— čeka nas dug put

* vara ĭe ḑîua lungă
— leti je dan dug

* puartă pîăru lung
— nosi dugu kosu

* (komp.) lung, lunguț, măĭ lung, șî măĭ lung, măĭ lung đin tuot
— dug, poduži, duži, još duži, najduži (duži od svega)

* muĭare ku ļimbă lungă
— žena sa dugačkim jezikom [Por.]


   LUNGU /lungu/ (pril.) — издалека

* a luvato ku lungu, să vadă ku kare sa-npreună
— prati je poizdalje (u potaji), da vidi s kim se sastaje

* đemult gazda a mînat sluga ku lungu, ka pi lup
— nekada je gazda terao slugu neprestano, kao kurjaka [Por.]


   LUNGÚȚ /lunguţ/ (prid.) — дугуљаст

* a frînt un bît lunguț đin đin ļiemn, șî s-a pus ku bataĭa pi kopilașo-la
— odlomio je jedan poduži prutić sa drveta, i navalio batinama na ono detence [Por.]


   LUNGUĬÁT /lunguieţ/ (prid.) — издужен

* kîńiļi s-a lunguĭat la umbră
— pas se izdužio u hladovini

* śe staĭ pi pat așa lunguĭat, đi nu puaće ńima sî sa măĭ kulśe?
— što ležiš u krevetu tako ispružen, da ne može više niko da legne? [Por.]


   LUNGUĻIÁĆE /lungulete/ (i. m.) — дугајлија

* a pļekat ku un lunguļiaće đi baĭat, nalt șî supțîrĭe ka pražîna
— pošla je sa jednim dugajlijom od momka, visokim i tankim kao motka [Por.]


   LUNGUĻIÉȚ /lunguleţ/ (prid.) — подужи

* șî să fiĭe păru kîta măĭ lunguļieț, nu sa kată, akuma ĭe așa puortu
— i da bude kosa malo poduža, nije važno, danas je takva moda [Por.]


   LUNŹÍ /lungi/ (gl. p. ref.) — издужити

* mi sa lunźi kuraua, o să-m piśe pîntaluońi
— izdužio mi se kaiš, pašće mi pantalone

* dakă ĭe o sfuară skurtă, ļeź duauă, șă ļi lunźieșć sî aĭ lunźime kît îț trăbe
— ako je jedan konopac kratak, vežeš dva, pa ih produžiš da imaš dužinu koliko ti treba

* s-a lunźit ḑîua, akuma ĭe mult măĭ lung đi kît ĭarna
— produžio se dan, sad je mnogo duži nego zimi

* dakă puorț griža đi mînkare, ăț lunźieșć traĭu
— ako vodiš računa o ishrani, produžićeš sebi život

* i s-a lunźit mîna, pănă la gramada ku bań
— produžila mu se ruka, do gomila sa novcem

* nu lunźi ļimba dupa lume, kî ț-o skurtă vrunu
— ne izdužuj jezik za ljudima (=ne ogovaraj), jer će neko da ti ga skrati [Por.]


   LUNŹÍME /lungime/ (i. ž.) — дужина

* la lunźime, drumu pista śuakă ĭe măĭ skurt
— po dužini, put preko brda je kraći

* a masurat lunźimĭa ku pașu
— izmerio je dužinu korakom

* lunźimĭa viĭețî s-a marit
— dužina života se povećala

* trasta faś să-ĭ fiĭe tuot una lunźimĭa ku lațîmĭa
— torbu praviš da joj bude jednaka dužina i širina [Por.]


   LUNŹÍT /lungit/ (prid.) — продужен

* a ļegat ață la ață, ș-akuma ĭe ața lunźită, ama are nuodurĭ
— vezao konac na konac, i sada je konac produžen, ali ima čvorove

* đi kînd a ĭeșît ļekurĭ đi tuata buala, traĭu lu uom ĭe lunźit
— otkad su se pojavili lekovi za sve bolesti, život čoveka je produžen [Por.]


  LUŃ /luni/ (i. ž.) — понедељак

* au đi gînd să înśapă ku lukru luńa śe vińe
— misle da počnu sa radom idućeg ponedeljka

* vinu într-o luńe kînd îț vińe țîĭe
— dođi u neki ponedeljak, kad je tebi zgodno

* luńa ĭe ḑîua luńi
— ponedeljak je mesečev dan

* luń ĭe ḑîua ku kare înśape stamîna
— ponedeljak je dan kojim počinje sedmica

* luńa trekută
— prošli ponedeljak [Por.]


   LUÓBÎDĂ /lobodă/ (i. ž.) — лобода

* a kuļes un sak đi luobîdă sî đa la puorś, kî ĭe luobîda un fĭeļ đi ĭarbă kare puorśi mult o manînkă
— nabrao je džak lobode da nahrani svinje, jer je loboda vrsta trave koju svinje mnogo jedu [Por.]


   LUÓK /câmp/ (i. s.) — њива

* ano-sta a pus un luok đi kukuruḑ, șă doă luokurĭ đi grîu
— ove godine je posejao jednu njivu sa kukuruzom, i dve njive sa žitom

* saturļi s-a pîrasît, șî luokurļi a ramas ńilukraće
— sela su opustela, i njive su ostale neobrađene [Por.]


   LUÓKURĬ /loc/ (i. s.) — место

* a gasît luok frumuos đi ođină supt un ļemn ku umbră gruasă
— našao je lepo mesto za odmor pod jednim drvetom sa debelim hladom

* asta luok ĭe bun đi kasă
— ovo mesto je dobro za kuću

* s-a dus să kuprindă un luok đi fata luĭ
— otišao je da zauzme mesto za svoju devojku

* luok rău
— loše mesto

* luok bun
— dobro mesto, ravnica

* luok pitulat
— skriveno mesto

* luok poļažńik
— ravno mesto (o terenu) [Por.]


   LUPADÁ /lepăda/ (gl. p. ref.) — бацити

* vuorbiļi lu muma nu măĭ zauĭt ńiśkînd: am vaḑut kă đin vuoĭ n-o sî fiĭe ńimika, kă lupadaț pîńa
— reči moje majke neću zaboraviti nikad: videla sam da od vas neće biti ništa, jer bacate hleba

* lupadaĭ đi pi mińe țuaļiļi imuasă, șî tunaĭ în rîu sî ma skald
— bacih sa sebe prljavu odeću, i uđoh u reku da se okupam [Por.]


   LUPADÁRE /lepădare/ (i. ž.) — бацање

* vara a fuost vrĭamĭa đi lupadarĭa kalabățîluor, ama ĭară a fuost muoș kare ļ-a dus șă pin zăpușală
— leto je bilo vreme za bacanje šubara, ali je opet bilo staraca koji su ih nosili i po vrućini [Por.]


   LUPTÁ /lupta/ (gl. p. ref.) — борити се

* kînd am fuost ku pîkurari, ńi luptasîm ḑîua întrĭagă
— kad sam bio sa čobanima, obarasmo se celi dan

* ńi luvasîm la trînćală brață-n brață șă luptasîm ku pućarĭa tuată pănă vrunu nu kađa pi șîaļe
— hvatali smo se u koštac, i borili se svom snagom dok neko ne bi pao na leđa [Por.]


   LÚPTĂ /luptă/ (i. ž.) — борба

* rumîńi aĭ batrîń a kreḑut kî ĭe lupta la trînćală lukru sfînt, dat đi la dumńeḑîu
— stari Vlasi su verovali da je borba rvanjem sveta stvar, data od boga [Por.]


   LUŚÁFUR /luceafăr/ (i. m.) — сјајница

* la tuota staua pi śĭerĭ kare a fuost măĭ luśituare đikît alalće, aĭ batrîń ĭ-a ḑiś luśafur
— svaku zvezdu na nebu, koja je bila sjajnija od ostalih, stari su zvali ’sjajnica’

* aĭ batrîń a kunoskut mulț luśafurĭ: đi sară, đi zuorĭ, đi đimińață, đi ḑîuă, porkarĭeț, șî alțî
— stari su poznavali mnogo ’sjajnica’: Večernaču, Zornjaču, Danicu, Svinjaricu, i druge [Por.]


   LUŚÁFURU PORŚESK /luceafărul-porcesc/ (sint.) — Свињаруша ?

* kînd rasîare Luśafuru porśesk, sa pumeńesk puorśi șî sa mînă-n duos, șî tumu dupa iĭ sa mîna alalće viće la pașuńe
— kad izađe Svinjaruša, bude se svinje i teraju u šumu, a tek posle njih goni se na pašu ostala stoka [Zvizd]


   LUŚÍ /luci/ (gl. n.) — сијати

* luśașće suariļi, luśesk stăļiļi
— sija sunce, sijaju zvezde

* luśașće firĭa mîndri mĭaļe đi drag kă ma vĭađe
— sija lice moje drage od sreće što me vidi [Por.]


   LUŚÍN /Lucin/ (i. m.) — Лучиндан

* Luśinu a fuost sîrbatuarĭa lupilor, nu s-a lukrat ńimika să nu manînśe lupi vićiļi
— Lučindan je bio vučji praznik, nije se radilo ništa da vuci ne bi klali stoku

* đi la Luśin s-a slubaḑît kîmpu, a putut sî sa paskă vićiļi đarîndu pin sat, fara ńiśun otar
— na Lučindan su se oslobađala polja, mogla je stoka da se napasa svuda po selu, bez ikakve ograde [Por.]


   LUŚITUÓR /lucitor/ (prid.) — сјајан

* śerĭu sańin, pļin đi stăļe luśituare
— nebo vedro, puno sjajnih zvezda [Por.]

ļ

   ĻÁGÎN /leagăn/ (i. m.) — колевка

* kopiĭi rumîńeșć a kreskut în ļagîńe đi ļemn, kare mumîn-ļi ļ-a dus în șîaļe
— vlaška deca rasla su u drvenim kolevkama, koje su majke nosile na leđima

* kînd uomu muare, ăl îngruapă în ļagîn, fakut đi blăń kare tot stapînu a pastrat numa đ-așa trĭabă
— kad čovek umre, ukopaju ga u kovčegu, sklopljenog od dasaka koje svaki domaćin čuva samo za takvu priliku [Por.]


   ĻÁSPIĐE /lespede/ (i. ž.) — плоча

* ļaspiđa ĭe pĭatră lată, spuțîrĭe șî totîrlată
— ploča je pljosnat, širok i okrugao kamen

* mormînțî aĭ batrîń, a fuost astrukaț ku ļaspiḑ
— stari grobovi bili su pokriveni kamenim ploča [Por.]


   ĻÁU /leu/ (i. m.) — леј

* nu vreaduĭe ńiś un ļau
— ne vredi ni jedan lej

* mă duk unđe vreau dă ľau mieu
— idem gde hoću za svoj groš

* s-a-nbatat șî kată să-ĭ kînće una numa dî ľau luĭ
— napio se, i traži da mu otpeva jednu samo po njegovom ćefu [Bran.


  ĻAŹE /lege/ (i. ž.) — zакон

* đi un fĭeļ đi uamiń parke nu ĭe ńiś o laźe
— za jednu vrstu ljudi kao da nema zakona

* ļaźa ĭe bună numa dakă ĭe đi tuoț bîrabar, șî dakă ĭe strînsă
— zakon je dobar ako je za sve jednak, i ako je strog [Por.]


   ĻEGÁ /lega/ (gl. p. ref.) — везати

* baba a ļegat saku ku ață slabă, șî grîu s-a varsat
— baba je vezala džak slabim koncem, pa se žito prosulo

* aĭa trăbe ļegat strîns, țapîn
— to treba vezati čvrsto, jako

* aĭa śe nuĭe ļegat bun, sa đizļagă ĭuta
— ono što nije vezano dobro, razveže se brzo [Por.]


   ĻEGANÁ /legăna/ (gl. p. ref.) — љуљати

* muma ļagînă kopilu în ļagîn să-l adoarmă
— majka ljulja dete u kolevci da ga uspava

* vîntu ļagînă krĭanźîļi în ļemn
— vetar njiše grane na drveću

* uomo-l bĭețîuos traźe piśuariļi dupa ĭel șî sa ļagînă kînd mĭarźe
— pijan čovek vuče noge za sobom i ljulja se dok ide [Por.]


   ĻEGÁT /legat/ (prid.) — веzан

* vaka pașće ļegată đi par
— krava pase vezana za kolac

* ļegat țapîn, nu puaće skapa
— čvrsto je vezan, ne može uteći

* ļegat ĭe đi ibuomńikă, kare ĭ-a fakut momuaće ku vrîžîtuoriļi, sî nu puată avĭa ńimika ku alće muĭerĭ
— vezan je od strane ljubavnice, koja ga je začarala sa vračarama, da ne može imati ništa sa drugim ženama [Por.]


   ĻEGATUÓRĬ /legător/ (prid.) — везивач

* ļegatuorĭ măĭ đes a fuost lukratuori la săśerat, kare a ļegat la snuopĭ dupa săśeratuorĭ
— vezivači su najčešće bili radnici na žetvi, koji su za žeteocima vezivali snoplje [Por.]


   ĻÉGIN /lighean/ (i. m.) — лавор

* ļeginu ku apă
— lavor sa vodom (s. Zlot) [Crn.]


   ĻEGÚMĬE /legumă/ (i. ž.) — чорба

* ļegumĭe ĭe tuot fĭeļu đi mînkare kare sa fĭarbe-n uală
— varivo je svaka vrsta jela koja se kuva u loncu [Por.]


   ĻÉĬKĂ /leică/ (i. ž.) — јетрва

* muĭerĭ mîritaće dupa fraț, una la alta ḑîk ļeĭkă
— žene udate za braću oslovljavaju se sa „lejka” (Rudna Glava, Tanda) [Por.]


   ĻEKUITUÓRĬ /lecuitori/ (i. m.) — лечник

* dakă uomu n-are ḑîļe, ńiś un ļekuituorĭ nu-ĭ ažută
— ako čovek nema dane, ni jedan lečnik mu ne pomaže [Por.]


   ĻEKUĬÁLĂ /lecuială/ (i. ž.) — лечење

* ku așa ļekuĭală n-o sî tragă mult
— sa takvim lečenjem neće dugo

* ļekuĭala babilor a fuost măĭ bună đikît alu duopturĭ
— bapsko lečenje bilo je bolje od lekarskog [Por.]


   ĻÉMN /lemn/ (i. s.) — ковчег

* pĭ-al mort ăl pun ăn ļemn, șă-l îngroapă
— pokojnika stavljaju u kovčeg, i sahranjuju [Dun.]


   ĻÉMN /lemn/ (i. s.) — дрво

* ļemnu krĭașće în padure
— drvo raste u šumi

* ļemn vĭarđe
— zeleno drvo

* ļemn uskat
— suvo drvo

* ļemn înalt
— visoko drvo

* saćanu ĭarna sa-ngalḑîașće ku ļamńe
— seljak se zimi greje na drva

* đi ļemn
— od drveta, drven

* ļemn đi fuok
— ogrevno drvo [Por.]


   ĻEMNARÍĬE /lemnărie/ (i. ž.) — дрвенарија

* la firizană, ļemnariĭe sprînžîtă în tuaće părțîļi
— na strugari, drvenarija razbacana na sve strane [Por.]


   ĻEMNUÓS /lemnos/ (prid.) — дрвен

* ļemnuos ĭe tuos śi ĭe fakut đi ļemn
— drveno je sve što je napravljeno od drveta [Por.]


   ĻENOȘÁ /lenoșa/ (gl. ref.) — олењити се

* pĭerduĭ vuoĭa đi lukru, ma ļenoșaĭ ka ńima
— izgubio sam volju za posao, olenjio sam se kao niko

* baće kopilu kînd vĭeḑ kî sa ļenoșaḑă, kă đi ļańe bataĭa ĭe măĭ bun ļak
— tuci dete kad vidiš da se olenjilo, jer je za lenjost batina najbolji lek [Por.]


   ĻENUÓS /lenos/ (prid.) — лењ

* kum să nu fiĭe saraś kînd ĭe uomu ļenuos, muĭarĭa ļenuasă da șî kopiĭi tuoț ļenuoș
— kako da ne budu siromašni kad je muž lenj, žena lenja i sva deca lenja [Por.]


   ĻÉŃA /lene/ (i. ž.) — лењост

* ļeńa ĭe o buală kare nu duare, sa kapîtă kînd sa pĭarđe vuoĭa đi fiĭe-śe lukru
— lenjost je bolest koja ne boli, dobija se kad se izgubi volja za bilo kakav posao [Por.]


   ĻÉSŃE /lesne/ (pril.) — лако

* tare đi kap, nu ĭeș ļesńe ku ĭel în kîpatîń
— tvrdoglav, nećeš lako s njim izaći na kraj

* ļesńe sa goļașće saku, amunka sa umplă
— lako se džak prazni, teško se puni

* ažuns vrĭamĭa grĭa, la ńima nuĭe ļesńe
— stiglo je zlo vreme, nikom nije lako

* măĭ ļesńe ĭe țîĭe, kî ĭeș ćinîr
— lakše je tebi, jer si mlad [Por.]


   ĻESŃÍ /lesni/ (gl.) — олакшати

* veńiră ažutuori, șă ńi ļesńiră lukru
— dođoše pomagači, i olakšaše nam posao [Por.]


   ĻEȘÎNÁT /leșinat/ (prid.) — онесвешћен

* ḑaśe trînćit pi șîaļe, nu sa șćiĭe dar ĭe muort, or numa ļeșînat
— leži nauznak na krevetu, ne zna se da li je mrtav, ili samo onesvešćen

* kare ḑaśe ļeșînat pi patu muorțî, sa krĭađe kă s-a dus pi lumĭa-ĭa să đa mîna ku aĭ muorț
— ko komiran leži na samrtničkoj postelji, veruje se da je otišao na onaj svet da se rukuje sa mrtvima [Por.]


   ĻEȘḮNĂ /leșin/ (i. ž.) — несвестица

* mult a slabit, sa vaĭtă kă đes o prinđe o ļeșînă grĭa đi nu șćiĭe ńimika đi ĭa
— mnogo je oslabila, žali se da je često hvata teška nesvestica da ništa ne zna za sebe

* dakă pi kopil ăl prinđe ļeșîna, aļargă ku ĭel la duoktur, nu la vrîžîtuare
— ako dete uhvati nesvestica, trči sa njim kod lekara, ne kod vračare [Por.]


   ĻÉTKĂ /letcă/ (i. ž.) — летка

* ļetka ĭe o brukă đi fĭer, kare sa supțîĭaḑă kîtra vîr
— letka je jedna metalna šipka koja je tanja prema vrhu

* ļetka ĭe pusă pi un skamn đi ļiemn, întuors ku kraśi-n sus
— letka je stavljena na drvenu hoklicu, okrenutoj naopako (sa nogama na gore)

* ļetka đi stînga are o roćiță da dupa ĭa, đi kîtra kîpatîńo-l gruos, pi brukă ĭe înțapat un mîńiĭ đi ļiemn
— letka s desna ima točkič a iza njega, sa debljeg kraja, na šipku je nabijena jedna drvena drška

* kînd trăbe sî sa pună mosuoru pi ļetkă, ĭa sa skuaće în sus đi pi piśuoro-l stîng alu skamn
— kada treba da se stavi kalem na letku, ona se desnim krajem povuče na gore sa noge hoklice

* ļetkă sa skuaće șî ku vîru, șî pi ĭel sa bagă mosuoru, șî sa traźe pănă lînga roćiță
— letki se izvuče i vrh, i na njega se nabije kalem, koji se navuče sve do točkića

* ļetka sa-nvîrćiașće ku palma, kare sa traźe pista mîńiĭ
— letka se okreće šakom, koja se prevlači preko drške

* kare muĭare avut uom măĭ vrĭańik, ĭel ĭ-a fakut șagîrt, sî nu sa nîkažîaskă ku ļietka, kă ku ĭa lukru a fuost grĭeu
— koja žena je imala vrednog muža, on joj je pravio čekrk, da se ne bi mučila letkom, jer je rad na njoj bio težak [Por.]


   ĻEȘÎNÁ /leșina/ (gl. n.) — онесвестити

* a ļeșînat đi rîs
— onesvestio se od smeha, zacenio se

* đi vrĭamĭa đi rat, ńi ļeșîna kopiĭi đi fuame
— za vreme rata onesvešćivala su nam se deca od gladi

* la batut, la batut, șî nu s-a lasat ńiś kînd l-a ļeșînat ku bataĭa
— tukao ga je, tukao, i nije prekidao ni kad ga je onesvestio batinama [Por.]


   ĻEȘÎNATÚRĂ /leșinătură/ (i. ž.) — мрцина

* s-a bulnavit đi ļiańe, șî numa ḑaśe ka ļeșînatura
— razboleo se od lenjosti, i samo leži kao mrcina

* n-ol kĭamă ńima la lukru, kă đarîndu s-a aratat ka o ļeșînatură mare
— niko ga više ne zove na posao, jer se svuda pokazao kao velika lenčuga [Por.]


   ĻIÁK /oleacă/ (nepr.) — нимало

* nuĭe ļiak đi sare în kasă
— nema trunke soli u kući

* a veńit ĭarna, da nuĭe ļiak đi kukuruḑ în puod
— stigla je zima, a nema zrnce kukuruza na tavanu

* (u izr.) nuĭe ļiak
— nema ničega [Por.]


   ĻIÁK /leac/ (i. s.) — лек

* đi buala rîa ļiak ĭastă numa la vrîžîtuorĭ
— od padavice leka ima samo kod vračara [Por.]


   ĻIDOVĬÉSK /lidovesc/ (pril.) — аљудовачки

* lukru ļidovĭesk
— aljudovačka posla

* kuprinsu ļidovĭesk nuĭe mare
— aljudovački atar nije veliki [Mlava]


   ĻIFURÍ /laf/ (gl.) — лапрдати

* ļifură, k-așa-ĭ vuorba
— brblja, jer mu je takav govor

* ĭuo ńimik nu înțaļeg śe ļifură uomo-sta?
— ja ništa ne razumem šta ovaj čovek brblja ?

* ļifură śe nu-ĭ mĭarźe-n rînd
— brblja što ne treba [Crn.]

* ļuafîĭe lozaĭturĭ
— lupeta koješta, baljezga; (fig.) laje [Por.]


   ĻIFURITÚRĂ /lifuitură ?/ (i. ž.) — лапрдање

* o gramadă đi ļifuriturĭ aĭ s-auḑ đi la ĭel
— čitavu gomilu brbljarija možeš čuti od njega

* mĭ-a spus o lifuritură prĭa marĭe
— rekao mi je jednu preveliku glupost [Crn.]


   ĻIGANÁ /legăna/ (gl. p.) — развући

* kînćiku đi duor sa ļigańaḑă kînd sa kîntă, kă dupa ĭel nu sa žuakă, numa sa askultă, să tuńe în sufļit șă să lovĭaskă în ińimă
— pesma čežnje peva se lagano, jer se za njom ne igra, nego se sluša, da uđe u dušu ida pogodi u srce [Por.]


   ĻIGANÁT /legănat/ (prid.) — отегнут

* kînćik fećesk, batrîn, kîntat dupa viće, sa kînta ļiganat, trîganat, ku glas supțîrĭel sî sa audă la đeparće
— devojačka pesma, stara, pevana za stokom, peva se otegnuto, treperavo, visokim glasom da se čuje nadaleko

* kînćiśe or vĭarsîśe đi duor, tuaće sa kîntă ļiganat șî trîganat
— sve pesme i melodije čežnje, pevaju se otegnuto i treperavo [Por.]


   ĻIGATUÁRE /legătore ?/ (i. ž.) — везачица

* ļigatuarĭa a fuost o mîkarauă adîns fakută đi ļegat la snuopĭ
— vezačica je bila naprava specijalno urađena za vezivanje snopova

* uńi ļigatuarĭa fakut đi ļemn, da uńi đi țăvĭ đi fĭer
— neki su vezačicu pravili od drveta, a neki od metanih cevi [Por.]


   ĻIGATÚRĂ /ligatură/ (i. ž.) — веза

* a fakut ļigatură đi ćiĭ, șî ku ĭa a ļegat snuopi đi grîu
— pravili su vezu od like, i njome su vezivali snopove žita

* kîńi a ļegat sara ku lanțu, fakuț đi țîgań, kă aĭa a fuost ļigatură țapînă
— pse su uveče vezivali lancem, koji su pravili Cigani, jer je to bila najjača veza

* baba a pitulat bańi într-o ļigatură đi kîrpă batrînă, ama kopiĭi a gasît șî ĭ-a luvat
— baba je krila novac u jednom povezu od stare marame, ali su ga deca našla i uzela

* ĭa s-a źurat în kopiĭ kă întra iĭ n-a fuost ńiś o ļigatură
— ona se zaklela u decu da među njima nije bilo nikakve veze [Por.]


  ĻIGAU /cleios/ (prid.) — љигав

* pĭașćiļi ĭe tare ļigau, șă dakă n-ol țîń bińe, ăț aluńikă đin mînă
— riba je jako ljigava, i ako je ne držiš dobro, isklizne ti iz ruke [Por.]


   ĻIGUTUÍ /legatui/ (gl. p. ref.) — веzати

* (stih) anu, anu triḑăś-ș-patru, kînd s-a dus a nuostru kraļe, paśa să ļigutuĭaska
— u godini trijesčetvrtoj, kad je otišao naš nam kralju, mir da sklopi i da veže

* pi anuostru kraļe Aļiksandru la omorît kînd s-a dus în țăriļi strîńe să ļigutuĭaskă paśa
— našeg kralja Aleksandra ubili su kad je otišao u strane države da sklopi mir [Por.]


   ĻIKITẮU /șorţ/ (i. s.) — кецеља

* ļikitău muĭera poartă dînainće, o astrukă dă la fuaļe pănă la źenunkĭ la piśoare, da sa ļagă dînapuoĭ, pră spinare
— kecelju žena nosi spreda, pokriva je od stomaka do kolena na nogama, a vezuje se pozadi, na leđima [Stig]


   ĻIKUÍ /lekui/ (gl. p. ref.) — лечити

* n-a putut duokturi ńimika, da vrîžîtuarĭa ma ļikui đi pi fuga
— lekari nisu mogli ništa, a vračara me je izlečia na brzinu [Por.]


   ĻIKUÍT /lecuit/ (prid.) — лечен

* fara mită, nup puoț fi ļikuit bun ńiśunđe
— bez mita, ne možeš biti dobro lečen nigde [Por.]


   ĻIKURÁ /licura/ (gl. p.) — сјајити

* ļikură stăļiļi pi śĭer sańin
— sjaje zvezde na vedrom nebu

* kînd vĭađe gramada đi bań, iĭ ļikură uoki ka la mîț
— kad vidi gomilu novca, sjaje joj oči kao mački [Por.]


   ĻIKURÍŚ /licurici/ (i. m.) — свитац

* ļikuriś ĭe guangă kare zbuară sara, pi vrĭamĭa đi kosît or đi sîśarat, da kuru iĭ ļikură ka lumanarĭa aprinsă
— svitac je buba koja leti uveče, u doba kosidbe ili žetve, a zadnjica mu svetli kao upaljena sveća

* ļikuriśi nu ļikură una-ntruuna, numa s-a stîng, s-aprind, s-a stîng, s-aprind
— svici ne svetle neprekidno, nego se pale i gase, pale i gase [Por.]


  ĻIMBA UOI /limba-oii/ (i. ž.) — боквица

* ļimba uoi ĭe buĭađe kare krĭașće pi pomînt petruos
— bokvica je biljka koja raste po kamenjaru

* ļimba uoi
— ovčji jezik [Por.]


   ĻÍMBĂ /limbă/ (i. ž.) — језик

* ļimbă ĭe un parśel đi karńe, lunguĭat, kare îmblă pin gură, ș-ažută la uom să vorbĭaskă înțaļes
— jezik je duguljasto parče mesa, koje se kreće po ustima, i pomaže čoveku da govori razgovetno

* ļimbă la kîtaramă, la kĭaĭa đi bîtrîńață đi koļibă șî đi muară, la kîrļig đi lanț đi fĭer, șî alta
— jezičak na kopči kaiša, na starinskim ključevima za kolibe i vodenice, na kukama metalnih lanaca, i dr.

* ļimba-uoi
— bokvica (Plantago major)

* în strinataće, zauĭț ĭuta șî ļimba mumi
— u tuđini, brzo zaboraviš i maternji jezik

* ļimba nuastră sa kĭamă, đi kînd ĭe vaku șî aminu, ļimba rumîńaskă
— naš jezik se zove, od kad je sveta i veka, vlaški jezik

* ļimba ĭe viĭe numa păn’ sa vorbĭașće ku ĭa
— jezik je živ samo dok se njime govori

* rumîńi aĭ nuoștri s-a kakat pi ļimbă, ļi rușîńe s-o vorbĭaskă, ș-a lasato s-o pisaḑă ļimba sîrbĭaskă
— naši Vlasi su posrali svoj jezik, srame se da ga govore, pa su pustili da ga pregazi srpski jezik [Por.]


   ĻIMBRÍK /limbric/ (i. m.) — дечја глиста

* ļimbriku samînă la rîmă lungă, ăl au kopiĭi aĭ miś
— dečja glista liči na dugačku glistu, imaju je mala deca [Por.]


   ĻIMBÚȚĂ /limbuță/ (i. ž.) — јеzичак

* daĭkuța are dulśe ļimbuță
— draganče ima slatko jeziče [Por.]


   ĻIMBURÚȘ /limburuș/ (i. s.) — ресица

* ļimburușu la uom ĭe la îngițîtuare, șă-ĭ ažuta kînd îngiće
— resica je kod čoveka u grlu, i pomaže mu kad guta [Por.]


   ĻINĐÍK /lindic/ (i. s.) — сикиљ

* ļinđiku ĭe un ruonț vermișuor mik șî muaļe, đisupra đi pizdă, tras întra buḑîļi a ĭeĭ
— sikilj je mali, hrskavičavi crvuljak iznad pičke, uvučen među njene usmine

* kînd uomu pipiļașće ļinđiku ku mîna, or ăl ļinźe ku ļimba, lu muĭare ĭe tare frumuos
— kada muškarac rukom miluje sikilj, ili ga liže jezikom, ženi je jako lepo [Por.]


   ĻINĐINĂ /lindină/ (i. ž.) — гњида

* kînd ĭe uomu pădukĭuos, păru-ĭ pļin đi ļinđiń
— kad je čovek vašljiv, kosa mu je puna gnjida [Por.]


   ĻINGẮU /lingău/ (i. m.) — изјелица

* ļingău ĭe uom kare manînkă mult șă alaviśuos, măĭ đes pi la gostîĭe strińe, la kare vińe ńikemat
— izjelica je čovek koji mnogo i alavo jede, naročito na tuđim gozbama, na koje dolazi nezvan [Por.]


   ĻÍNS /lins/ (prid.) — олизан

* a ļins strakina ku pasuĭ pănă la fund, ș-a măĭ katat șîmăĭ
— olizali panicu sa pasuljem do kraja, i tražili još [Por.]


   ĻINSUÁRE /linsare/ (i. ž.) — лизање

* lu urs ĭe măĭ dulśe ļinsuarĭa kînd ļinźe faguru đi mńare
— medvedu je najslađe lizanje kad liže saće sa medom

* vaka nu sa lasă đi ļinsuare, pănă nu ļinźe vițălu întrĭeg
— krava ne prekida lizanje, dok ne oliže celo tele [Por.]


   ĻINŹÁ /linge/ (gl. p. ref.) — лизати

* vaka dupa śe fată, ĭa măĭ întîń îș ļinźe vițălu
— krava po teljenju prvo oliže svoje tele

* kum a vaḑut friptura pi masă, înśepu sî sa ļingă pi buḑă
— čim je video pečenje na stolu, poče da oblizuje usne

* s-a ļing uńi pi alțî, ș-akuma nu puaće ńiś draku să-ĭ đispartă
— slizali se jedni s drugima, i sada ni đavo ne može da ih razdvoji [Por.]


   ĻIPÍ /lipi/ (gl. p. ref.) — лепити

* ma duk să-ĭ ļipĭesk o palmă
— idem da mu zalepim jedan šamar

* guma imuasă nu sa ļipĭașće bińe
— prljava guma ne lepi se dobro

* nu ći ļipi đi parĭaće, kî ĭe vîruit đi kurînd
— ne naslanjaj se na zid, jer je okrečen skoro [Por.]


   ĻIPÍĬE /lipie/ (i. ž.) — лепиња

* ļipiĭa ĭe pîńe mikă șî supțîrĭe
— lepinja je mali tanak hleb

* akuma ļipiĭa sa făśe pi plotna șporĭetuluĭ, da đemult sa kuopt pi arđauă, ļaspiđe îngalḑîta la vatra fuokuluĭ
— danas se lepinja peče na plotni šporeta, a nekad se pekla na kamenoj ploči, zagrejanoj na vatri [Por.]


  ĻIPIŚUOS /lipicios/ (prid.) — лепљив

* aluvatu kînd sa plumađiașće kalumĭa, nu trăbe să fiĭe ļipiśuos, să sa prindă đe mîń
— testo kad se mesi valjano, ne sme da bude lepljivo, da se lepi za ruke [Por.]


   ĻIPÍT /lipit/ (prid.) — лепљен

* koļibă batrînă, ļipită ku morśilă
— stara koliba, oblepljena blatom [Por.]


  ĻIPITUARE /lipitoare/ (i. ž.) — пијавица

* ļipituarĭa ĭe o žuavină ļigauă, samînă ku rîmă șî traĭașće în apă
— pijavica je ljigava životinja, liči na glistu i živi u vodi

* ku ļipituoriļi đemult s-a ļikuit lumĭa, ļ-a pus la luok dureruos, să sugă sînźiļi ăl rău pin pĭaļe
— sa pijavicama su se nekad lečili ljudi, stavljali su ih na bolno mesto da kroz kožu sišu zlu krv [Por.]


  ĻIPITURĂ /lipitură/ (i. ž.) — лепило

* ļipitură đi kasă s-a fakut đin morśilă, mistakată ku pļauă
— lep za kuću pravio se od blata, pomešanog sa plevom [Por.]


   ĻÍU /leu/ (i. m.) — леј

* ļiĭ sînt bań duș đin Rumîńiĭe, ama, pin povĭeșćiļi lu aĭ batrîń, ku iĭ s-a kumparat ș-aiśa, în Sîrbiĭe
— leji su novci doneti iz Vlaške, ali, prema pričanju starih, sa njima se trgovalo i ovde, u Srbiji

* un ļiu avut doaḑăś đi parîaļe
— jedan lej je imao dvadeset para [GPek]


   ĻIVÁĐE /livadă/ (i. ž.) — ливада

* ļivađe ĭe kîmp ku ĭarbă đi kosît șî đi paskut
— livada je polje sa travom za košenje i ispašu

* oĭari aĭ batrîń, kare a trait pi munț, n-avut ļivĭeḑ đi fîn șî đi popașî đi ažuns, șî ļ-a fakut ku pîržuaļe
— stari stočari, koji su živeli po planinama, nisu imali dovoljno livada za seno i ispašu, pa su ih pravili paljevinama [Por.]


   ĻORDÁRĬ /leurdar/ (i. s.) — сремужњак

* ļordarĭļi sînt loukurĭ rare, kă ļuorda kată pomînt adîns, nu krĭașće fiĭe unđe
— sremužnjaci su retka mesta, jer sremuž traži posebno zemljište, ne raste bilo gde

* în aritu nuostru, kît ĭuo șćiu, ļordarĭ ĭastă la Dîbiļug lînga Măĭdan, la Tanda la Guol, la Miruoś șî la Țrnivîr kîtra Lazńița
— u našem kraju, koliko ja znam, sremušnjaka ima samo u Debelom Lugu kod Majdanpeka, u Tandi na Deli-Jovanu, na Miroču i na Crnom Vrhu prema Laznici (Jasikovo) [GPek]


   ĻÓRFĂ /larvă/ (i. ž.) — маска

* Bufańi la Măĭdan a fakut ļorfe în toće felurĭ đi vrĭamĭa đi ađet kare l-a kemat Fașanź
— Bufani u Majdanpeku pravili su maske svih vrsta u vreme običaja koji se zvao Fašnik [Buf.]


  ĻOȘĆAN /leoștean/ (i. m.) — селен

* ļoșćanu ĭe buĭađe naltă ku fluorĭ galbińe, înkrĭengaraće, kare krĭașće numa pin bașćiaļe
— selen je visoka biljka sa razgranatim žutim cvetom, koja raste samo po baštama

* ļoșćanu, ku alće buĭeḑ, sa puńe în uruĭala uoiluor la Sînźuorḑ, să aĭbă uoĭļi lapće măĭ mult la mîsurat
— selen se, sa drugim biljkama, stavlja ju jarmu kojom se krme ovce na Đurđevdan, da imaju više mleka pri merenju

* kînd sa mulg uoļi la Sînźuorḑ ļoșćanu sa ļagă la gura gaļețî, ș-aśiĭa ramîńe pănă nu sa mulg uoiļi tuaće
— kad se ovce muzu na Đurđevdan, selen se vezuje za obod vedra, i tu stoji dok se sve ovce ne pomuzu [Por.]


   /leurdă/ (i. ž.) — сремуж

* ļuorda nu krĭașće fiĭe unđe, numa pi padurĭe în kîrșuaće
— sremuž ne raste bilo gde, već samo u šumi po krševima

* ļuordă ĭe un fĭeļ đi usturuoĭ sĭrbaćik
— sremuš je vrsta divljeg luka

* la nuoĭ ļuorda dă numa ăn Dîbiļug, la Kîlgarița
— kod nas sremuš raste samo na Kaluđerici u Debeliom Lugu (Debeli Lug) [GPek]

* ļuorda krĭașće șî la Tanda, la munće la Golol Mik, la luok kare sa kĭamă Pađina ku ļuordă
— sremuš raste i u Tandi, u planini na Malom Golu, na mestu koje se zove Padina sa sremušom

* ļuorda sa manînkă numa pănă-n fluarĭe
— sremuš se jede samo dok ne procveta (Tanda) [Por.]


   ĻЕȘḮĬЕ /leșie/ (i. ž.) — цеђ

* ļеșîĭa ĭe śanușă, străkurată pin țăńik đi sak, șî topită în apă fĭartă
— ceđ je pepeo, proceđen kroz cedilo od tkanine, i potopljen u vrelu vodu

* ku ļeșîĭa s-a spalat vasurļi, rufiļi șî lumĭa, pănă nu s-a izaflat sapunu
— ceđom su se prali sudovi, rublje i ljudi, dok se nije otkrio sapun [GPek]

m

   MÁḐÎRE /mazere/ (i. ž.) — дивљи грашак

* maḑîrĭa are fluorĭ bilovinś, sa kunuosk đin đeparće: stau înșîraće kîći patru-śinś ka marźeļiļi, da kînd sa kuaśe, maḑîrĭa faśe postăĭś
— divlji grašak ima ružičaste cvetove, prepoznaju se sa daljine: stoje nanizani po pet-šest kao minđuše, a kada sazri, divlji grašak pravi mahune [Por.]


  MAGARĬ /măgar/ (i. m.) — магарац

* magarĭu ĭe o fuarmă đi kal mik
— magarac je vrsta malog konja

* magarĭ rar avut saćańi: lu kare a fuost drag đi kîlarit, a țînut kaĭ
— seljaci se retko držali magarce, ko je voleo jahanje, držao je konje

* magarĭ măĭ đes a țînut Țîgańi rudari
— magarce su najčešće držali Cigani koritari

* lumĭa a țînut kă ĭe magarĭu žuavină fara pućiare, ļenuasă șî pruastă la kap
— ljudi su smatrali da je magarac slaba, lenja i glupa životinja

* (folk.) kînd a trăbuit să sa tragă drum nou pista vrun đal mare, sa puvestîașče kă lumĭa a-nkarkat magarĭu șî la mînat sî sa suĭe pi śuakă: pi urma luĭ a sapat drumu, kă suișu drumuluĭ atunśa a fuost măĭ poļažńik, fînka magarĭu ku tovaru a mĭers tot pi kuastă, fakînd numa koveĭe ușuară
— kad je trebalo da se probije novi put uz neku veliku uzbrdicu, priča se da su ljudi tovarili magare i terali ga da se penje uz brdo: negovim tragom prokopavao se put, jer je uspon tada bivao najblaži, pošto je natovareno magare stalno išlo ukoso, praveći samo blage krivine [Por.]


   MAGŃIT /măgnituta/ (prid.) — замишљен

* mĭarźe sîngur trist șî magńit, sigurat are vro grižă mare pi kap
— ide sam i zamišljen, sigurno ima neku veliku brigu na umu [Por.]


   MÁĬKĂ /maică/ (i. ž.) — свекрва

* maĭka mĭ-a fuost muĭare rîa, n-am putut ńiśkînd să ma ogođesk ku ĭa
— svekrva mi je bila zla žena, nisam mogla nikad da se složim sa njom

* (u izr.) taĭkă șî maĭkă
— svekar i svekrva

* ku maĭkî-sa nu s-a ogođit, da ku taĭkî-su s-a ogođi tare bińe
— sa svekrvom se nije slagala, a sa svekrom se slagala jako dobro [Por.]


   MAKRÍȘ /măcriș/ (i. m.) — кисељак

* makrișu samînă ku drîgaviĭu, ama ĭe akru, akru đi-ț strînźe gura
— kiseljak liči na zelje, ali je kiseo, kiseo da ti utrnu zubi [Por.]


   MALÁĬ /mălai/ (i. s.) — проја

* malaĭ sa faśe đin fańină đi kukuruḑ, în kare sa puńe kîta fańină đi grîu, șî sa plumađașće în apă fĭartă
— proja se pravi od kukuruznog brašna, u koje se doda malo pšeničnog, i mesi se u vreloj vodi

* pin povĭeșćiļi lu aĭ batrîń, pănă n-ažuns kukuruḑu, malaĭu s-a fakut đin fańină đi miĭ
— prema pričanju starih, dok nije stigao kukuruz, proja se pravila od brašna prosa [Por.]


  MALAUĂ /mahală/ (i. ž.) — махала

* în malaua nuastră a măĭ ramas numa șapće kăș
— u našoj mahali ostalo je još samo sedam kuća [Zvizd]


   MALTER /maltă/ (i. m.) — малтер

* malter sa faśe đin var, pĭesîk șî apă, kare sa mĭastîkă pănă nu sa faśe kaș alb șî gruos ka lapćiļi
— malter se pravi od kreča, peska i vode, koji se mešaju sve dok se ne stvori kaša bela i gusta kao mleko [Por.]


   MAMAĻÍGĂ /mămăligă/ (i. ž.) — качамак

* la noĭ să fače mămăļigă ďe porumbĭ ď-aĭ albi
— kod nas se pravi kačamak od belog kukuruza

* mămăļiga s-a mesťekat înainťe în kăldărușe în vatră
— kačamak se ranije mešao u kotliću na ognjištu [Kmp.]


   MAMÁRE /mamare/ (i. ž.) — тетка, старија

* mamare ĭe sora mumi mĭeļem măĭ mare đe kît ĭa
— „mamare” je sestra moje majke, starija od nje [Tim.]


   MÁMĂ /bunica/ (i. ž.) — баба

* nuoĭ ḑîśem mamă la muma lu muma șî la muma lu tata
— mi kažemo baba majčinoj i očevoj majci

* baba ĭe tuata muĭarĭa kare are ńepuoț
— baba je svaka žena koja ima unuke

* mama mĭa ĭe babă
— moja baka je baba

* pi mamî-mĭa a kemato Stanka
— moja baba se zvala Stanka [Por.]

* mamă ĭe muma mumi, ore muma lu tata
— baba je majčina majka, ili očeva majka (Osnić)

* baba Nata ĭe mama lu Drăgomir šî mumă lu mumă-sa Kăla
— baba Nata je Dragomirova baba i majka njegove majke Kele (Krivelj) [Crn.]

* „mamă” ḑîśe, în taĭnă, al ćinîr la tuata famĭaĭa batrînă
— „baka” kaže, u razgovoru, mlađi svakoj starijoj ženi [Por.]

*
◊


   MAMÍKĂ /mămică/ (i. ž.) — теткица

* mamikă sa zîče la sora lu muma mĭa a măĭ mikă đe kît ĭa
— „mamika” se kaže majčinoj sestri koja je mlađa od nje [Tim.]


  MANDALAK /mândălac/ (i. s.) — мандула

* mandalak ĭe ĭarbă laptoasă ku florĭ galbińe đin kare sa fače kunună če sa puńe la gura kaldări în kare sa mulg uoiļi la Sveti Gĭorge
— mandula je mlečna biljka sa žutim cvetovima, od koje se plete venac što se stavlja na bakrač u koji se muzu ovce na Đurđevdan [Tim.]


   MANÚȘĂ /mănușă/ (i. ž.) — рукавица

* manușîļi s-a duk la mîń kînd ĭe frig
— rukavice se nose na rukama kad je hladno

* ĭastă manuș kare s-a duk dupa fĭeļ đi lukru
— ima rukavica koje se nose prema vrsti posla [Por.]


   MARÁK /marac/ (prid.) — бедан

* (u izr.) sarak-marak
— jadan-bedan

* Tu ǐeș akuma, maǐko, sarak-marak, da la doǐ, triǐ ań kînd ći duś đ-alta držao, aǐ să fiǐ ăć-așa, muǐkă, ăć-așa!
— Ti si sada, majkino, jadan-bedan, a za dve tri godine, kad odeš u drugu državu, imaš da budeš samo tako, majkino, samo tako! [Por.]


   MÁRȚ /marţi/ (i. s.) — уторак

* marț ĭe adoĭļa ḑî în stamînă, kađe întra luńa șî mĭerkurĭa
— utorak je drugi dan u nedelji, pada između ponedeljka i srede

* marț ĭe ḑîua în stamînă, da marta ĭe luna în an
— utorak je dan u sedmici, a mart je mesec u godini

* (ver.) tota marța dupa Kraśun, Zîpostîtol mik, Pașć șă Rusaļe sa sîrbĭaḑă pintru buala rîa
— svaki utorak posle Božića, Malih poklada, Uskrsa i Rusalja se praznuje zbog padavice [Por.]


   MARȚÎȘUÓR /mărţișor/ (i. m.) — мартић

* marțîșuor, ăl trag prînga kurișuor
— (dosl.) (vulg.) martić, provučem mu kraj dupenceta [Hom.]

* marțîșuoru ĭe a triĭļa lună în an
— mart je treći mesec u godini [Por.]


   MARȚÚĬKA /Marţuica/ (i. ž.) — Уторкиња

* Marțuĭka ĭe poļikră bătrîńaskă đi vakă, fakută într-o marță adînsă pi an, ama nu sa măĭ țîńe minće śe marța ĭe aĭa, șî kînd kađe
— Utorkinja je starinski naziv za kravu, rođenu u neki posebni utorak u toku godine, ali se više ne pamti koji je to utorak, niti kad pada (Rudna Glava) [Por.]

* uńi ginđesk kî ĭe „marțuĭka” vakă kare mult n-a ļins sare, vakă tare mărțînuasă
— jedni misle da je „utorkinja” krava koja nije dugo lizala so, koja je jako željna soli (Topla) [Crn.]


   MARĆÍŃ /brumar/ (i. m.) — новембар

* abĭa sa țîńe minće kă babiļi vorbĭa đi vro lună kare a kĭemato marćiń kă pi ĭa a kaḑut Marćino-l Mare
— jedva se pamti da su babe govorile o nekom mesecu koji se zvao „marćin” jer su u njemu padali Veliki Mratinci

* marćińi aĭ babĭeș sa ogođesk ku novembru đi pi kîļindarĭu ăl bisăriśesk
— bapski „marćinj” podudara se sa novembrom iz crkvenog kalendara

* alt nume alu luna unsprăśiļa pi an, a fuost „rîpśuń”
— drugi naziv za jedanaesti mesec u godini bio je „rapčun” [Por.]


   MARDAFĬÁLĂ /mardă/ (i. ž.) — ситница

* mĭerg țîgańi đi la ușă la ușă ku ńișći mardafĭelurĭ în sak
— idu Cigani od vrata do vrata sa nekim sitnicama u džaku [Por.]


   MÁRE /mare/ (prid.) — велики

* uom mare, da faśe noroḑîĭ
— odrastao čovek, a pravi gluposti

* mare uom, mulće bunatățurĭ a fakut đi lume
— veliki čovek, mnoga dobra dela je učinio za narod

* atita uom đi mare n-a măĭ vaḑut, kapu ka mĭerńica, da piśuariļi ka karļița
— toliko velikog čoveka još nisam video: glava ko merica, a noge ko korito

* uom mare are muĭare mare
— veliki čovek ima veliku ženu

* amarĭelurĭ marĭ a tras în traĭu luĭ
— velike je muke propatio u svom životu

* a veńit apa mare, ș-a luvat punća
— nadošla je velika voda, i odnela brvno

* asta ĭe fraćiļi mĭeu al mare
— ovo je moj stariji brat [Por.]


   MÁRFĂ /marfă/ (i. ž.) — роба

* dugaĭa ĭe înkisă, dugaĭașu primĭașće marfa șă nu puaće să lukre ku lumĭa
— prodavnica je zatvorena, prodavac prima robu i ne može da radi sa ljudima

* muma s-a dus đinuapće ku marfa la piĭaț
— majka je orišla rano sa robom na pijac [Por.]


   MARÍ /păsa/ (gl. n.) — марити

* sî zbĭare kît vrĭa, ĭuo nu marĭesk, da ńiś sorî-mĭa nu marĭașće đ-aĭa ńiśkum
— nek viče koliko hoće, ja ne marim, a ni sestra ne mari za to nikako

* nu marim, ńiś nu ńi grižă kă sînćem saraś, pănă ĭastă omeńiĭe
— ne marimo, niti nas je briga što smo siromașni, dok je poštenja [Por.]


   MARÍME /mărime/ (i. ž.) — величина

* (iron.) atîta uom đi mare đi nu-ĭ puoț măsura marimĭa
— toliko je veliki čovek, da mu ne možeš izmeriti veličinu

* asta ĭe prĭa mare, mićikuļeḑî-ĭ marimĭa, șî sî veđem śe sî faśem
— ovo je preveliko, smanji mu veličinu, pa da vidimo šta ćemo [Por.]


   MARĬÉȚ /măreț/ (prid.) — свечан

* fĭaćiļi sa înbrakat marĭeț, șî s-a dus la źuok
— devojke su se svečano obukle, i otišle na igranku

* Rumîńi ar trăbuĭa să fiĭe tare marĭeț kă sa gasît kă ļimba luor are pista șasă miĭe đi vuorbe
— Vlasi bi trebalo da budu jako ponosni što se otkrilo da njihov jezik ima preko šest hiljada reči [Por.]


   MARKÚȘ /morcov-porcesc/ (i. s.) — чичока

* markușu ĭe buĭađe mare, ku fluare galbină, în pomînt are krumpĭel ku kuaža roșkaćikă, or gălbinaćikă
— čičoka je visoka biljka, sa žutim cvetom, u zemlji ima krtolu sa crvenkastom ili žućkastom korom

* nu sa țîńe minće kî markușu vrunđiva a krĭeskut sîrbaćik, numa lumĭa a luvat đi la uńi la alțî, șî la pus pin luokurĭ
— ne pamti se da je čičoka negde rasla divlje, samo su je ljudi uzimali jedni od drugih, i sadili po njivama

* krumpĭelu lu markuș nu źeźiră, ramîńe în pomînt pista ĭarnă șî ano-lalalt markușu krĭașće sîngur
— krtola čičoke se ne smrzava, ostaje u zemlji preko zime i sledeće godine čičoka niče sama

* s-a mînkat krumpĭelu markușuluĭ ka un fĭeļ đi dulśață, numa-l spĭeļ đi pomînt șă-l manînś ka pi puamă
— krtola čičoke se jela kao vrsta poslastice, samo je opereš od zemlje i jedeš kao voćku

* markușu mult iĭ plaśe șî la puorś, șî kînd ăl sîmćesk pi vrun luok, iĭ tuot ăl sparg đi rîmuĭală dupa ĭel
— čičoku mnogo vole i svinje, i kad ga nanjuše u nekoj njivi, one je svu raskopaju rijući za njim

* tumu în vrĭamĭa nuastră s-auḑît kî ĭe markușu tare bun ļak đ-aășća kare au șećer
— tek u naše vreme se saznalo da je čičoka dobar lek za one koji imaju šećer [akc.


   MÁRMUR /marmur/ (i. m.) — мермер

* Rumîńi aĭ batrîń adunat parśaļe đe marmur numa đe fakut momuaće
— stari Vlasu su skupljali komadiće mermera samo za izradu vradžbina [Por.]


   MÁRTA /martie/ (i. m.) — март

* marta ĭe a triĭļa lună în an
— mart je treći mesec u godini [Por.]


   MÁRTUR /martur/ (i. m.) — сведок

* martur ĭe insă kare o întîmplare a vaḑut ku uoki luĭ, șî kare sa puaće žura kî ĭe aĭa śe spuńe đi întîmplarĭa-ĭa, adîvarat
— svedok je osoba koje je neki događaj videla svojim očima, i koja se može zakleti da je to što o tom događaju govori, istinito [Por.]


   MARTURÍĬE /marturie/ (i. ž.) — сведочење

* prĭaćinu l-a dat đi martur la vro gîlśauă ku veśinu, șî ĭel s-a dus astîḑ la oraș sî đa marturiĭa luĭ
— prijatelj ga je dao za svedoka u nekoj svađi sa komšijom, pa je on otišao danas u varoš da da svoje svedočenje

* marturiĭa ĭe un ađet în kare muĭarĭa śe puartă pomana, ku kolaku mărturiĭi șî k-o lumanarĭe aprinsă în mînă, marturisîașće kî ĭe pomana împļińită ku tuot śe sa kată, șî sa ruagă la Suare, la Lună șî la șapće ḑîļe-n stamînă, șî la tuoț sfînțî pi nume, sî sa ĭa đi mînă șî sî kadă în źanunkĭ șî să-l skuată pĭ-al muort đi pi lumĭa-ĭa șî să-l dukă la pomană
— marturija je obred u kome žena koja vodi pomanu, sa marturijskim hlebom i upaljenm svećom u ruci, svedoči da je pomana postavljena sa svim što se traži, i moli Sunce, Mesec, sedam dana u nedelji i sve svece po imenu, da se uzmu za ruke, kleknu na kolena i izvuku pokojnika sa onog sveta i dovedu ga na daću [Por.]


   MARTURISḮ /mărturisi/ (gl.) — сведочити

* s-a rugat đi ĭel sî marturisîaskă kum a fuost, ama ĭel prĭa mult s-a ćemut, șă sa źurat pi strîmb kă n-a vaḑut ńimika
— molili su ga da svedoči kako je bilo, ali se on previše bojao, pa se krivo zakleo da nije video ništa [Por.]


   MARÚȚ /măruţ/ (prid.) — невелик

* maruț ĭe un kopil mik kare a kreskut kîta măĭ mult đikît vrsta luĭ
— „maruc” je malo dete koje je izraslo nešto više od svojih vršnjaka

* avut un lukru maruț, șî ĭuta la gaćit
— imalo su nevelik posao, i brzo su ga svršili [Por.]


   MARUNȚḮ /mărunţî/ (gl. p.) — ситнити

* kată vrunđeva să marunțîaskă bańi, să kumpire tutun
— traže negde da rasitni novac, da kupi duvan [Por.]


   MARUNȚḮME /mărunţime/ (i. ž.) — ситнина

* nu șću śe sî fak ku atîta marunțîme
— ne znam šta da radim sa tolikom sitninom [Por.]


   MARÚNT /mărunt/ (prid.) — ситан

* dugaĭașu n-are marunt, nu-ntuarśe kusuru la lume
— prodavac nema sitno, ne vraća kusur ljudima

* kukuruḑu ano-sta are buobe tare marunće
— kukuruz ove godine ima zrna jako sitna

* sare maruntă
— sitna so [Por.]


   MARUÓS /măros/ (prid.) — поносан

* a vorbito tuoț đi rău, ama ĭa ĭară mĭarźe maruasă pin lume, șĭ ku kapu rîđikat sa uĭtă la lume-n uokĭ
— svi su je ogovarali, ali ona opet ide ponosno kroz svet, i dignute glave gleda ljude u oči

* fi maruos kî ĭș rumîn
— budi ponosan što si Vlah

* (u izr.) uom maruos
— puvander, hvalisav

* sa faśe, sa țîńe maruos
— pravi se važan, duva se

* đi źaba sa faśe maruos, kî tuoț ăl șćiu kare ĭe
— badava se pravi važan, kad svi znaju ko je [Por.]


   MÁRŹINĂ /margină/ (i. ž.) — обала

* rîu a sapat supt marźină șî s-a fakut mare rađină
— rekao je potkopala obalu, i napravila duboku redinu

* kînd s-a luvat la bataĭe, ĭel s-a tras la marźină
— kad su počeli da se biju, on se povukao u stranu

* a fakut învățu sî taĭe kodru mare đin marźina pîńi
— navikao je da odseče veliko parče od okrajka hleba

* atîta ĭe puork đi mare, đi puort ļuĭ n-are ńiś-o marźină kînd ĭasă-n lumĭe
— toliko je velika svinja da njegovo ponašanje nema nikakvu granicu kad izađe među ljude [Por.]


   MARŹIŃÍ /mărgini/ (gl. p. ref.) — одстранити

* kîńiļe-la a latrat, a latrat, pĭeurmă s-a dus, s-a mărźinat
— pas je lajao, lajao, a posle je otišao, sklonio se u stranu [Pad.]


   MÁSKUR /mascur/ (i. m.) — вепар

* maskur ku vĭeru ĭe tot una, purśel ńiskopit, lasat đe priplod
— maskur i vepar su isto, neuškopljeno svinjče, ostavljeno za priplod

* mînă skruafa la maskur
— tera krmaču kod vepra [Por.]


   MASTÁK /mesteacăn/ (i. m.) — бреза

* đin mastak aĭ batrîń a fakut faulare la žug, kî ĭe ļiemn ușuor da žîlau
— od breze stari su pravili poličicu na jarmu, jer je lako a žilavo drvo (Tanda)

* mastaku krĭașće unđe ĭe pomîntu gras ku aramă
— breza raste na zemljišu koje je bogato bakrom [Por.]


   MASÚRĂ /măsură/ (i. ž.) — мера

* masura đi lapće la baśiĭe a fuost vadra șî okaua
— mera za mleko na bačiji bila je vedrica

* (u izr.) la masură
— po meri; na broju [Por.]


   MAȘĆUÁĬKĂ /măștihoaie/ (i. ž.) — маћеха

* muma mĭ-a murit la nașćire, tata s-a pronsurat, ș-am krĭeskut ku mașćuaĭkă
— majka mije umrla na porođaju, otac se ponovo oženio, i ja sam odrastao sa maćehom

* mumă vitrîgă
— maćeha

* tată vitrîg
— očuh [GPek]


   MAŚÚKĂ /măciucă/ (i. ž.) — мочуга

* maśukă ĭe bît gruos la un kap
— močuga je štap zadebljan na jednom kraju [Por.]


   MAŚUÓK /mârtan/ (i. m.) — мачак

* maśuoku ĭe parĭakĭa mîțî barbațîaskă, vuorba ĭe pastrată pin kînćiśe
— mačak je mačkin muški parnjak, reč je sačuvana u pesmama

*
◊ sin. mîrtan [Por.]


   MATÁNĂ /unealtă/ (i. ž.) — алат

* maĭsturu s-a dus mîńios, ș-a lasat matańiļi luĭ sprînžîće în tuaće părțîļi
— majstor je otišao ljut, i ostavio svoj alat rasturen na sve strane

* spuńe maĭsturu kă puaće să ogođaskă, ma n-a luvat vro matană adînsă fara kare nu puaće să lukre
— kaže majstor da može da popravi, ali nije poneo neku posebnu alatku bez koje ne može da radi [Por.]


   MATÁSĂ /matasă/ (i. ž.) — свила

* matasă ĭe pînḑă luśituare, supțîrĭe, ńaćidă șî muaļe, țasută đin ață kare ļi faśe o guangă śe s-arańiaśće ku frunḑa đi dud
— svila je meko, tanko, glatko i sjajno platno, izatkano od konca koji pravi jedna buba, koja se hrani dudovim lišćem

* đin matasă măĭ mult s-a fakut kimĭeș đi baĭeț măĭ gîzdoćiń, șî śupaźe șî kîrpe muĭerĭeșć, ama ĭară đi aļi gîzdoćiń
— od svile se najviše pravile košulje za bogatije momke, i ženske čupage i marame, ali opet za one bogatije [Por.]


   MAZARÁT /măzărat/ (prid.) — крупнозрнаст

* brînḑa sa sarĭaḑă ku sare mazarată
— sir se soli sa krupnozrnastom solju

* a dus pĭesîk mazarat, nuĭe bun đi mîltîresît
— doneo je krupan pesak, nije dobar za malterisanje [Por.]


   MAȘḮNĂ ĐI TRĂIRAT /mașină de treierat/ (sint.) — вршалица

* mașîń đi trăirat ažuns la nuoĭ mult dupa rat
— vršalice su se kod nas pojavile dugo posle rata

* mașîńiļi đi trăirat a fuost marĭ șî grĭaļe, da drumurļi nuaștre pi śuoś a fuost prĭa-ngușće đi ĭaļe
— vršalice su bile velike i teške, a naši planinski putevi preuski za njih

* mașîna đi trăirat a mînato pista o kurauă lungă un motuor la naft, kare l-a kĭemat „aran”
— vršalicu je terao preko dugačkog kaiša jedan motor na naftu, koji se zvao „aran” [Por.]


  MĂ /mă/ (part.) — бре

* auḑ tu, mă, śe-ț spun ĭuo, nu ći faśa surd
— čuješ ti, bre, šta ti ja govorim, nemoj da se parviš gluv

* fi, mă, kopiļe mĭarńik, să nu kapiț bataĭe
— budi, bre, dete, mirno, da ne dobiješ batine [Por.]


   MẮĬDO /aproape ?/ (pril.) — скоро

* măĭdo a grîmađit klańa, kînd s-a pus pluaĭa
— skoro su sadenuli plast, kad je grunula kiša

* trăbe sî sa mariće, kă măĭdo ĭ-a trekut vrĭamĭa đi măritat
— treba da se uda, jer joj je gotovo prošlo vreme za udaju [Por.]


   MĂLDÁR /maldăr/ (i. m.) — сноп

* dupa śe kuļieź kukuruzu, tuļeńi iĭ taĭ șî faś măldar, kăt puoț să ĭaĭ ăn brață, șă-l ļieź ku nuĭauă đi salkă
— posle berbe kukuruza, poseku se stabljike i napravi snop, koliko možeš da poneseš u naručju, i povežeš ga vrbovim prutom

* dupa śe gaćieșć luoku, aduń măldari, șî-ĭ faś glugă
— kad požanješ njivu, sakupiš snoplje, i napraviš kopu [Crn.]

* sa adună vro ḑăśe-unsprăś măldarĭ șî sa faśe o glugă
— skupi se deset-jedanaest snopova i napravi se jedna kopa šaše (Plavna) [Pad.]

* țîn minće, kînd am fuost mik, m-am dus ku tata la muară, șî ĭel ăn spuńe: „Dăĭ un mîldarĭ đi tuļeń la o vakă, alalt mîldarĭ la laltă!”
— pamtim, kad sam bio mali, išao sam sa ocem na vodenicu, i on mi kaže: „Daj jedan snop tuluzine jednoj kravi, a dugi snop drugoj!” (Tanda) [Por.]


   MĂRĂČÍŃE /mărăcine/ (i. m.) — трн

* pļin ďe mărăčiń pe kîmp
— polje je puno trnja [Kmp.]


   MĂRȚÎNUÓS /mărţânos/ (prid.) — ускраћен

* oaĭa mărțînoasă nu puaće mult să rabđe
— ovca bez soli ne može dugo da trpi (Krivelj) [Crn.]

* mărțînuos ĭe uomu kare n-avut multă vrĭame trĭabă ku muĭarĭa, au ku ibuomńika
— osujećen je čovek koji nije imao duže vreme posla sa ženom, ili ljubavnicom (Tanda)

* uoĭļi sînt mărțînuasă dupa sare
— ovce su željne soli (Jasikovo) [GPek]

* am fuost baĭat, ńinsurat, șă am fuost rău mărțînuos dupa pîrdańika-ĭa, muĭerĭaskă
— bio sam momak, neoženjen, i bio sam jako željan one proklete ženske stvari (Tanda) [Por.]


  MĂRE /măre/ (uzv.) — море

* măre, kînd ĭe așa mîńiĭat, măĭ bun fuź tu đin uoki luĭ pănă aĭ vrĭame
— more, kad je tako ljut, bolje je beži mu ti ispred očiju dok imaš vremena [Por.]


   MĂRGĂRITÁR /mărgărit/ (i. s.) — ђурђевак

* în Praova la sveći Gĭorge feťiļi kuļeđa mărgăritar și faťa kunuń
— u Prahovu su na Đurđevdan devojke brale đurđevak i plele vence [Kmp.]


   MĂRITÁ /mărita/ (gl. p. ref.) — удавати

* om mărita fata kînd va gasî baĭat đi trĭabă
— ćerku ćemo udati kad bude našla pogodnog momka

* sa măritat đi triĭ uorĭ, șî nu-ĭ đestul
— udavala se tri puta, i nije joj dosta [Por.]


   MĂRITÁT /măritat/ (i. s.) — удаја

* fata ažuns đi măritat
— devojka je dospela za udaju

* măritatu ĭe ađet frumos
— udaja je lep običaj

* măritatu ĭe kînd fata mare s-anpreună ku baĭatu, șî-nśep a trai la un luok
— udavanje je kad se devojka spoji sa momkom, i počnu živeti zajedno [Por.]


   MĂRITÁTĂ /măritată/ (prid.) — удата

* lasă muĭarĭa pi paśe, kî ĭe măritată
— ostavi žennu na miru, jer je udata

* muĭarĭa măritată sa kunuașće pi ińel kare ăl puartă la mînă
— udata žena se prepoznaje po prstenu koji nosi na ruci [Por.]


   MĂRUNȚḮȘ /mărunţiș/ (i. m.) — ситниш

* am pļin puzanarĭu đi mărunțîș
— imam pun džep sitniša

* sa ḑîśe mărunțîș șî la grîu, sakară, ovăsk, uorḑ, kă au buobe marunće
— kaže se „sitniš” i za žito, raž, ovas, ječam, jer imaju sitno zrno [Por.]


   MĂSURÁ /măsura/ (gl. p. ref.) — мерити

* una ĭe kînd ći masură vrunu ku mĭetîru, da alta je kînd ći masură ku uoki
— jedno je kad te neko meri metrom, a drugo je kad te odmerava očima

* uomo-l muort sa masură pintru sanduk
— pokojnik se meri za sanduk [Por.]


   MĂSURÁTU UOILOR /măsuratu oilor/ (sint.) — мерење оваца

* măsuratu uoilor ĭe ađet kare sa țîńe în ḑîua lu Sînźuorḑ, kînd sa mulg uoiļi sî sa masură lapćiļi sî sa vadă kît lapće au uoiļi alu un baś
— merenje ovaca je običaj koji se drži na Đurđevdan, kad se muzu ovce i meri mleko da se vidi koliko mleka imaju ovce jednog bačijara

* ađetu măsuratu uoilor sa kĭamă șî măsuratu lapćiluĭ
— običaj merenja ovaca zove se još i merenje mleka

* dupa kare kît lapće a muls, sa rînduĭe kîće ḑîļe un baś o să mulgă uoiļi lu tuoț kare s-a adunat la o baśîĭe
— prema količini izmuženog mleka, određuje se koliko će dana jedan bačijar musti ovce svih koji su se skupili u bačiju

* kare kît lapće a măsurat, s-a-nsamnat pi rabuș
— ko je kolio mleka izmerio, beležilo se na rabošu [Por.]


   MĂŚIĬÁȘ /măceș/ (i. m.) — шипурак (стабло)

* măśiĭașu ĭe žuarda lu skubikur
— maćijaš je stabljika šipurka

* ku žuarda lu măśiĭaș đe mult s-a luvat masura lu trupu muortuluĭ, đi fakut ļagînu șî gruapa
— prutom šipurka nekada se uzimala mera pokojnikovog tela, za izradu sanduka i rake

* măśiĭașu faśe skubikurĭ, puame ruoșîĭe
— šipurak pravi šipurke, plodove crvene boje [Por.]


   MẮTKĂ /mătcă/ (i. ž.) — чуркало

* mătka ĭe un fĭeļ đi mistakatuorĭ, ku kuadă kare sa-nvîrćeașće-n palme, șî kare are la vîr doa blanuță prinsă înkruśișat
— čurkalo je vrsta mešalice, sa drškom koja se okreće dlanovima, i koja na vrhu ima dve dašćice pričvršćene unakrst

* ku mătka sa mătkîĭe koļașa pănă ĭe śir, urḑîśiļi șî drîgaviĭu kînd sa fĭerb, șî alta
— čurkalom se meša kačamak dok je kašast, i koprive i zelje kad se kuvaju, i drugo [Por.]


   MĂTKUÍ /mătcăi ?/ (gl. p. ref.) — чуркати

* fata kare nu șćiĭe să mătkîĭe koļașa, nu puaće sî sa mariće
— devojka koja ne zna da čurka kačamak, ne može da se uda

* am mătkait pănă-pănă, șî ĭară urḑîśiļi s-a prins đi fund
— čurkala sam iz sve snage, i opet su koprive zagorele [Por.]


   MĂTKUÍT /mătcuit/ (prid.) — чуркан

* koļașa nuĭe mătkuită kum trăbe, a ramas plumbĭ pin ĭa
— kačamak nije čurkan kako valja, ostale su grudvice u njemu [Por.]


   MĂTURÁ /mătura/ (gl. p. ref.) — метлати

* kasa sa mătură în tota ḑîua, da traușa odată în stamînă, ș-aĭa dumińikă đimińața
— kuća se metli svaki dan, a dvorište jednom nedeljno, i to u nedelju ujutru [Por.]


   MĂTURÁT /măturat/ (prid.) — почишчен

* la muĭare sîrńikă n-a putut să trĭakă dumińika, să nu fiĭe traușa măturată, ku mătură mare đi krĭenź
— kod uredne žene nije mogla da prođe nedelja, da dvorište ne bude počišćeno velikom metlom od granja [Por.]


   MẮTURĂ /mătură/ (i. ž.) — метла

* mătura đi măturat kasa sa faśe đin tatarĭ, da đi măturat avļiĭa, đin krĭenź đi svińak
— metla za čišćenje kuće pravi se od siraka, a za čišćenje dvorišta, od grana belog graba

* mătura în kasă sa țîńe dupa ușă, șî aĭa întođeuna ku kuada în sus
— metla se u kući drži iza vrata, i to uvek sa drškom na gore

* (ver.) ku mătură ńiśkînd nu s-a batut kopiĭi, kă s-a krĭeḑut kă nu măĭ krĭesk
— metlom se nikad nisu tukla deca, jer se vrovalo da neće odrasti [Por.]


   MEĆÁO /putere/ (i. ž.) — моћ

* mĭ-a fuost mîna frîntă, ș-akuma n-am mećao în ĭa, n-o sîmt
— bila mi je ruka polomljena, i sada nemam moć u njoj, ne osećam je [GPek]


   MERĆÍG /mertic/ (i. m.) — мертик

* merćigu s-a kĭemat un parśel đi bukatură đi pi frigare, kare la Kraśun s-a dat đi pomană la lakustă, să nu fakă șćetă
— mertik se zvao komad mesa sa ražnjića, koji se na Božić namenjivao skakavcima, da ne prave štetu [Por.]


   MERĬÉU /mereu/ (pril.) — полако

* mĭarźe merĭeu kă nu sa grabĭașće ńiśunđe
— ide polako jer se ne žuri nigde

* merĭeu, măĭ merĭeu, șîmăĭ merĭeu
— sporo, sporije, najsporije [Por.]


   MESÉLNIK /meselnic/ (i. m.) — гост

* meselnik ĭe insă kare vińe la prazńek, și șeďe ka gostu dupa masă
— meselnik je osoba koja dolazi na slavu, i kao gost sedi za trpezom [Kmp.]


   MEZDRÍ /mezdri/ (gl. p.) — дељати

* moșu lukră ku mezdrĭala đi đesńață, mezdrĭașće dîržălurĭ đi sîape šă đi sakurĭ
— deda od jutros radi sa makljom, delje držalja za motike i sekire

* Tita a zatrit kaprîļi, kă a mezdrit padurĭ
— Tito je uništio koze jer su brstile šumu [Por.]


   MEZDRÍT /mezdrit/ (prid.) — огуљен

* ļiamńiļi mezdrîće đi kapre, ĭuta s-a uskat
— drveće obršćeno od koza, brzo se sušilo [Por.]


   MEZDRĬÁLĂ /mezdreală/ (i. m.) — макља

* mezdrĭală are taiș lung đi fĭer, șî mîńiĭe l-amîndoă kîpatîńe lu taiș
— maklja ima dugo metalno sečivo, i drške na oba kraja sečiva

* ku mezdrĭală măĭ đies s-a mezdrit dîržălurļi đi sakurĭ, đi săpĭ, or đi kuasă
— sa makljom se najčešće deljala držalja za sekire, motike, ili kose [Por.]


  MIȚĂ /miță/ (i. ž.) — прамен вуне

* mașînă đi miță
— vunovlačara

* în Tanda miță sa kĭemat lîna đi pi mńel kînd mńelu sa tuns măĭ întîń
— u Tandi, mice se zvala jagnjeća vuna kad se jagnje prvi put šišalo [Por.]


   MIĆIKULÁ /micicula/ (gl. p. ref.) — смањити

* l-a spumîntat stapînu kă o să-ĭ mićikuļaḑă sîmbriĭa, șî ĭel s-a mîńiĭat ș-a lasat lukru
— pretio je gazda da će mu smanjiti platu, i on se naljutio i napustio posao [Por.]


  MIK /mic/ (prid.) — мали

* kopil mik, are suoră mikă, amînduoĭ sînt kopiĭ miś
— malo dete, ima malu sestru, oboje su mala deca [Por.]


   MÍKSĂ /micsă/ (i. ž.) — никсица

* miksă are mirus frumuos, puaće fi măĭ frumuos mirusă đin tuaće fluoriļi
— niksica ima lep miris, možda najlepši među svim cvetovima [Por.]


   MIKȘÚNĂ /micșunea/ (i. ž.) — шебој

* mikșună dă numa-n građină
— šeboj raste samo u bašti [Por.]


   MIKUĆÍK /micutic ?/ (prid.) — малецак

* o pîsarikă mikućikă veńi la ferĭastă
— jedna malecka ptičica došla je na prozor

* kopilaș mikućik, nuĭe înga đi șkuală
— maleno detence, nije još za školu

* (folk.) fećiță mikućikă
— maleno devojče [Por.]


   MINȚḮ /minţi/ (gl. p. ref.) — лагати

* minće đi uskă
— laže pa cepa

* nu mințî
— ne laži

* minće la uokĭ
— laže otvoreno

* la spart ku minśuń
— razbio ga je lažima [Por.]


   MÍNĆE /minte/ (i. ž.) — разум

* pi muoșu înga-l țîńe minća, da baba a pĭerdut minća đemult
— čiču još drži pamet, a baba je izlapela odavno

* înga țîńe minće tuot ś-a învațat la șkuală
— još pamti sve što je učio u školi

* ușuor la minće șî ĭut înțaļiaźe
— lako pamti i brzo shvata [Por.]


   MINŚINUÓS /mincinos/ (prid.) — лажов

* uomu-la ĭe tare minśinuos
— taj čovek je veliki lažov

* minśinuos șî oțoman
— lažov i lopovčina [Por.]


   MINŚÚNĂ /minciună/ (i. ž.) — лаж

* a-nvațato parințî đi mikă să nu krĭadă în minśuna baĭețîluor
— naučili je roditelji od malena da ne veruje u momačke laži

* minśună guală șî grĭa
— gola i teška laž

* la prins la minśună
— uhvatili ga u laži

* mare ĭe minśună kă rumîńi n-au ļimba luor, șî đ-aĭa vorbĭesk ļimba sîrbĭaskă opaśită
— velika je laž da Vlasi nemaju svoj jezik, pa zato govore izopačenim srpskim jezikom [Por.]


   MIRÁ /mira/ (gl. ref.) — чудити се

* nu ći mira đi kopil mik, kă-l đokĭeḑ
— nemoj se čuditi malom detetu, jer ćeš ga ureći

* nu ma mir đ-alta ńimika, numa ma mir đi mińe kum pot să-l sufîr atîta đimult
— ne čudim se ničemu drugom, nego se čudim samom sebi kako mogu da ga trpim toliko dugo [Por.]


   MIRÁRE /mirare/ (i. ž.) — чудо

* mare mirare kît lukru a gaćit îĭ, fara ńiś o ažutoriĭe
— pravo je čudo koliki su posao oni završili, bez ikakve pomoći

* uamiń đi mirare, unđe tuoț a ginđit kî nuĭe ńimika, iĭ a skuos o bogațîĭe mare
— čudesni ljudi, tamo gde su svi mislili da nema ničeg, oni su otkrili veliko bogatstvo [Por.]


   MÍRE /mire/ (i. m.) — младожења

* mire ĭe la nuntă baĭat kare sa însuară ku mirĭasa
— mladoženja je momak koji se na svadbi ženi sa mladom [Por.]


  MIREKUȚ /mereuț/ (pril.) — лагано

* kînd nu kunuoșć lukru kalumĭa, lukră măĭ mirekuț, să nu ći farîmĭ
— kad ne poznaješ dobro posao, radi sporije, da se ne povrediš [Por.]


   MIRIŚÍKĂ /miericică/ (i. ž.) — шећер

* miriśika ĭe dulśață ku kare sa îndulśesk kolaśiĭi șî kafa
— šećer je sladilo kojim se slade kolači i kafa

* grunđin đi miriśikă
— kocka šećera

* đemult, în vrĭamĭa lu stramuoșî nuoștri, ku un grunđin đi miriśikă aĭ putut să țuś fata măĭ frumuasă-n sat
— nekad, u vreme naših pradedova, za jednu kocku šećera mogao si da poljubiš najlepšu devojku u selu [Por.]


   MIRIUÓR /mereor/ (pril.) — полагано

* a mĭers miriuor, paș dupa paș
— išao je polagano, korak za korakom

* muoșu mĭarźe merĭeu, da baba sa traźe miriuor dupa ĭel
— čiča ide polako, a baba se polagano vuče za njim [Por.]


   MÍRIȘĆE /miriște/ (i. ž.) — стрњика

* mirișće ĭe lok ku mărunțîș dupa śe s-a săśerat
— strnjika je njiva sa žitaricom posle žetve [Crn.]


   MIRĬÁSĂ /mireasă/ (i. ž.) — млада

* vuorba „mirĭasă” s-a pĭerdut, a ramas numa pin kînćiśe batrîńe, kare nu sa măĭ kîntă
— reč „mirjasa” se izgubila, ostala je samo u starim pesmama, koje se više ne pevaju

* în vrĭamĭa-ĭa kînd rumîńi la guovĭe ĭ-a ḑîs „mirĭasă”, la mlîdožăńe ĭ-a ḑîs „mirĭe”
— u ono vreme kada su Vlasi mladu zvali „mirjasa”, mladoženju su zvali „mire”

* măĭ întîń đin ļimbă s-a pĭerdut „mirĭe”, s-a skimbat ku vuorba sîrbĭaskă „mlîdožăńe”, da pi urmă sa do pĭerdu șî „mirĭasa”, pi ĭa a skimbato „guovĭa”
— najpre se iz jezika izgubila reč „mire”, zamenila je srpska reč „mladoženja”, a posle se izgubila i „mirjasa”, nju je zamenila je „govja” [Por.]

* mirĭasă ḑîśem la muĭare văḑută, la gospîđe
— „mirjasa” je naziv za viđenu ženu, za gospođu (Luka) [Crn.]


   MISTAKÁ /mesteca/ (gl. p.) — жвакати

* kare are đinț trăbe tuota bukatura să mĭastîśe tare bińe
— ko ima zube, treba da žvaće svaki zalogaj jako dobro

* uomu mĭastîka da vita rugumă
— čovek žvaće a goveda preživaju [Por.]


   MISTAKÁT /mestecat/ (prid.) — сажвакан

* numa bukatura kare ĭe bun mistakată trăbe îngițî
— samo dobro sažvakan zalogaj treba progutati [Por.]


   MIȘẮL /mișăl/ (i. m.) — пабирак

* mișăl ĭe kukuruḑ ku drugă mikă, ńidokuaptă șî fara buobe
— pabirak je mali klip kukuruza, nedozreo i bez zrna [Por.]


   MIŚKÁ /mișca/ (gl. p. ref.) — померати се

* a lasat kopilu sîngur la kasă, șî ĭ-a spus kă nu kućaḑă să mișće đ-aśiĭa pănă ĭa nu sa-ntuarśe
— ostavila je dete samo kod kuće, i rekla mu da ne sme da mrdne odande dok se ona ne vrati

* kînd ĭe ḑîua mare, da tu lukri-n kîmp pin arsura suariluĭ, suariļi parke stă ļipit đi śĭer, șă nu miśka ńiśkum đin luok
— kad je dugačak dan, a ti radiš u polju po sunčevoj sparini, sunce kao da stoji zalepljeno za nebo, i ne pomera se s mesta nikako [Por.]


   MIŚKÁT /mișcat/ (prid.) — померен

* pĭatră otarńikă ĭe miśkată, nuĭe la luoku iĭ
— kamen međaš je pomeren, nije na svome mestu [Por.]


   MIŚKATUÓRĬ /mișcător/ (prid.) — покретан

* miśkatuorĭ ĭe śuava śe ĭe fakut sî șća, ama nuĭe ļegat đi luoko-la, numa sa puaće miśka în ļăturĭ
— pokretno je nešto što je napravljeno da stoji, ali nije vezano za to mesto, nego se može pomeriti u stranu

* mîșńiku la muară ĭe ladă miśkatuare, kă puoț s-o muț în lăturĭ kînd lukri pi lînga pĭatra muori
— mučnjak na vodenici je pokretan sanduk, jer ga možeš pomeriti u stranu kad radiš oko vodeničnog kamena [Por.]


   MITOKOSḮ /mitocosi/ (gl. p. ref.) — преокренути се

* ĭeļ nuĭe măĭ om kum a fost, fu bolnav kîta, ama atîta iĭ s-a mitokosît śeva în kap đe nu măĭ kunoașće pe ńima
— on više nije čovek kao što je bio, beše malo bolestan, ali toliko mu se nešto preokrenulo u glavi da više nikoga ne prepoznaje [Pad.]


   MIŽLOKÁR /mijlocar/ (prid.) — средњи

* ĭuo mis kopil mižlokar, fakut întra fraće, măĭ batrîn, șî soră, măĭ ćinîră
— ja sam srednje dete, rođen između starijeg brata, i mlađe sestre [Por.]


   MIŽLOŚÍN /mijlocin/ (i. ž.) — средњак

* astăḑ sa duk la șkuală tuaće fĭelurĭ đi kopiĭ: ș-aĭ miś, ș-aĭ marĭ, ș-aĭ mižlośiń
— danas idu u školu sve vrste dece: i mali, i veliki, i srednjaci [Por.]


   MIŽLUÓK /mijloc/ (i. s.) — средина

* nu mînă karu pin mižluoku drumuluĭ
— nemoj voziti kola sredinom puta

* a fakut gaura la mižluoku blăńi
— izbušio je rupu na sredini daske

* balta ĭe la mižluok măĭ adînkă
— bara je na sredini najdublja

* muma a durmit đi đirĭapta, tata đi stînga, da ĭuo la mižluok, întra iĭ
— majka je spavala sa desne strane, otac sa leve, a ja u sredini, između njih [Por.]


   MIŹGURÁ /burniţa/ (gl. p.) — ромињати

* nu pluaĭe numa miźgură, pluaĭe maruntă, măĭ mult śĭață đikît pluaĭe
— ne pada kiša nego rominja, pada sitna kiša, više magla nego kiša [Por.]


   MḮȚ /mâţ/ (i. m.) — мачка

* tata avut șasă mîț, ĭuo țîn duoĭ mîț, feĭmĭa traĭașće-n oraș șî are un mîț, da ĭastă kare n-are ńiś un mîț
— otac je imao šest mačaka, ja držim dve mačke, moja ćerka živi u gradu i ima jednu mačku, a ima onih koji nemaju ni jednu mačku

* mĭ-a fatat mîța, a fakut duoĭ mîț ș-o mîță
— omacila mi se mačka, dobila dva mačeta i jednu mačku

* mîțu s-a-nļinoșat, nu măĭ prinđe la șokîț
— mačak mi se olenjio, više ne lovi miševe [Por.]


   MḮȚĂ /cursă/ (i. ž.) — мишоловка

* șokîćiļi a dat în mîță
— miš je uhvaćen u mišolovci [Crn.]


   MḮȚĂ /mâţă/ (i. ž.) — мачка

* am parĭake đi mîț: am un mîț ku o mîță
— imam par mačaka: imama jednog mačka i jednu mačku

* salka măĭ întîń primovara faśe mîță
— vrba prva s proleća pušta mace [Por.]

*
◊ [Crn.]


   MḮGLĂ /mâglă/ (i. ž.) — бусен ?

* mîglă ĭe kînd đintr-un luok rasăr măĭ mulće fire đ-o buĭađe
— žbun je kad iz jednog mesta iznikne više strukova jedne biljke [Por.]


   MÎKARÁUĂ /macara/ (i. ž.) — направа

* minće kî ĭe maĭstur, da a fakut, saraku, o mîkarauă, kare nuĭe đi ńimika
— laže da je majstor, a skelepao je neku skalameriju koja nije ni za šta (Tanda)

* đe mult s-a ļegat snuopi ku ćiĭu, la źanunkĭe, da dupa rat a izaflat aĭ nuoštri o mîkarauă, ļigatuare
— nekada su se snopovi vezivali likom, na koleno, a posle rata naši su izmislili neku napravu, vezačicu

* în vrĭamĭa đi sîśarat, kum tata faśe vro mîkarauă, uodma o vinđe, șîn nuoĭ ĭară am ļegat snuopi ku mîna
— u vreme žetve, čim otac izradi neku vezačicu, odmah je proda, i mi opet vezujemo snoplje rukama (Rudna Glava) [Por.]


   MÎLAĬÉȚ /mălăieț/ (prid.) — сочан

* mîlaĭață puaće să fiĭe numa vro puamă kuaptă
— sočno može biti samo neko zrelo voće [Por.]


  MÎNA /mâna/ (gl. p.) — терати

* ăl mînă draku să fakă aĭa śe nu trăbe
— tera ga đavo da čini ono što ne valja

* primovara oĭari mînă uoĭļi la munće
— u proloće stočari teraju ovce u planinu [Por.]


   MḮNĂ /mână/ (i. ž.) — рука

* uomu are doă mîń
— čovek ima dve ruke

* tuota mîna are: palmă ku źeĭśće, kuot șî umîr, ku duauă drĭave întra umăr șî kuot, șă întra kuot șă palmă
— svaka ruka ima šaku sa prstima, lakat i rame, sa dvema kostima između ramena i lakta, i lakta i šake

* ļ-a dat veśińi kîć-o mînă đi samînță, să aĭbă śe să pună-n kîmp
— davali su ime susedi po šaku semena, da imaju šta da poseju

* atîta a ustańit đi nu ĭ-a ramas ńiś o mînă đi sufļit
— toliko se umorio da mu nije ostala ni trunka daha [Por.]


   MḮNDRĂ /mândră/ (i. ž.) — драга

* mare ibomńik a fuost, în tuot satu avut kîć-o mîndră
— veliki ljubavnik je bio, u svakom selu je imao po jednu ljubavnicu

* ĭ-a spus đeșkis: mîndra mĭa, draga mĭa ĭubită, ńimika đin dragu nuostru
— rekao joj je otvoreno: mila moja, draga moja voljena, mišta od naše ljubavi [Por.]


  MÎNDRIĬE /mândrie/ (i. ž.) — понос

* mîndriĭa mĭa kă sînt Rumîn, n-are kîpatîń
— moj ponos što sam Vlaha, nema kraja

* ńima nu ĭe măĭ mîndru đikît mińe
— niko nije ponosniji od mene [Por.]


   MÎNDRĬÁȚĂ /mândreață/ (i. ž.) — дивота

* mîndrĭață đi fată
— lepota devojka

* suarļi rasîare, păsîrļi kîntă, padurĭa mirusă, mîndrĭață odată în tuaće părțîļi
— sunce izlazi, ptice pevaju, šuma miriše, divota jedna na sve strane

* mîndrĭață ńivaḑută
— neviđena lepota; prekrasno

* mîndrĭață đi lukru, ĭară a fuźit đi la șkuală
— divota jedna, opet je pobegao iz škole [Por.]


   MḮNDRU /mândru/ (prid.) — дивно

* muma a țasut mîndre đi păturĭ, ama la kopiĭi n-a fuost pi vuoĭe să ļi pazîaskă
— majka je tkala divne ćilimove, ali deca nisu bila voljna da ih sačuvaju

* fata mare are mîndru đi baĭat
— devojka ima divnog momka [Por.]


   MÎNKÁ /mânca/ (gl. p. ref.) — јести

* ăl mînă gazda ka pi lup, da śe va mînka, nu șćiĭe
— tera ga gazda k’o kurjaka, a šta će jesti, ne zna

* s-a mînkat uosiĭa la kar, s-a supțîĭat șî s-a frînt în mižluoku drumuluĭ
— ojela se osovina na kolima, otanjila se i slomila na sred puta

* ăl manînkă pĭaļa, sa skarpină, saraku, ka kînd are rîńe
— svrbi ga koža, češe se, siroma, kao da ima šugu

* sa vaĭtă kă barbatî-su ku bețîĭa luĭ o sî-ĭ manînśe sufļitu
— žali se da će joj muž sa svojim pijanstvom pojesti dušu [Por.]


   MÎNKÁRE /mâncare/ (i. ž.) — јело

* muoșu numa șîađe ș-așćată baba să-ĭ fakă śuava đi mînkare
— čiča samo sedi i čeka da mu baba spremi nešto za jelo

* a fuost fuamiće mare, n-avut alta đi mînkare, numa a mînkat kuažă đi śaruoń
— bila je velika glad, nisu imali ništa drugo za jelo, nego su jeli cerovu koru

* śuparka-sta ĭe bună đi mînkare
— ova pečurka je dobra za jelo

* a veńit vrĭamĭa đi mînkare, da muĭarĭa n-a gaćit prînḑu
— došlo je vreme obeda, a žena nije zgotovila ručak [Por.]


   MÎNKARÍME /mâncărime/ (i. ž.) — сврабеж

* s-a pus o mînkarime pi kopil, numa sa skarpină
— dete je spopao neki svrabež, samo se češe [Por.]


   MÎNKÁT /mâncat/ (prid.) — изуједан

* kopilu a veńit tuot mînkat đi puriś
— dete je došlo svo izujedano od buva

* pĭarîļi a kaḑut, mînkaće đi păsîrĭ
— kruške su popadale, nagrižene od ptica [Por.]


   MÎNKATUÓRĬ /mâncător/ (prid.) — јешан

* kopilu ĭe mînkatuorĭ, da fata nuĭe
— dete je ješno, a devojčica nije [Por.]


   MÎNKATÚRĂ /mâncătură/ (i. ž.) — оједина

* ruata s-a strîmbat ș-a fakut mînkatură ĭn uosiĭe adînkă đi un źeĭśt întrĭeg
— točak se iskrivio i napravio ojedinu u osovini duboku ceo prst

* a batut apa-n mal ș-a fakut mînkatură adînkă în prund
— udarala je voda u obalu, i napravila dubok potkop u sprudu [Por.]


   MḮŃE /mâine/ (pril.) — сутра

* mîńe ĭe sîrbatuare, nu sa lukră ńimika
— sutra je praznik, ne radi se ništa

* ĭerĭ, astîḑ șî mîńe am guoșć
— juče, danas i sutra imam goste

* astîḑ-mîńe, nu sa șćiĭe kînd
— danas-sutra, ne zna se kad

* traĭesk đi astîḑ pănă mîńe
— živim od danas do sutra [Por.]


   MÎŃEḐḮ /mînezi/ (pril.) — сутрадан

* tuma mîńeḑî a vaḑut iĭ kă fata nuĭe la kasă, a fuźit pista nuapće dupa baĭatu iĭ al đintîń
— tek sutradan su primetili da devojke nema kod kuće, pobegla je preko noće za svog prvog momka [Por.]


   MÎŃIKÁRĬ /mânecar/ (i. s.) — горњак ?

* mîńekarĭ ĭe țuală skurtă muĭerĭaskă ku mîńiś lunź, făra guļir, śe sa-nkĭaptură la pĭept
— gornjak je kratak ženski haljetak sa dugim rukavima bez kragne, koji se zakopčava na grudima

* mîńikarĭu sa faśe đe pînḑă đe kîńipă, kă sa puartă kînd ĭe frig pista kimĭașă da supt băĭbarak
— gornjak se izrađuje od konoplje, jer se nosi kad je hladno preko košulje, a ispod prsluka [Por.]


  MÎŃIĬ /mâner/ (i. s.) — ручка

*
◊


   MÎŃIĬÁ /mânia/ (gl. p. ref.) — љутити се

* sa mîńiĭe ĭuta șă đi fiĭe śe
— ljuti se brzo i za bilo šta [Por.]


   MÎŃÍĬE /mânie/ (i. ž.) — љутина

* pi muĭarĭe ponćură, mîńiĭa o țîńe ku stamîńiļi
— namćorastu ženu ljutina drži nedeljama [Por.]


   MḮŃIKĂ /mănecă/ (i. ž.) — рукав

* o parće đi înbrîkamînt kare kuprinđe mîna, đi la umîr pănă la palmă
— deo odeće koji obuhvata ruku od ramena do šake [Por.]


  MÎŃIUOS /mânios/ (prid.) — љут

* muĭarĭa ĭe tare mîńiuasă pi uom kă ĭară a veńit bat la kasă
— žena je jako ljuta na muža jer opet došao pijan kući [Por.]


   MÎRAŚÍ /încâlci/ (gl.) — петљати

* đi đesńață mîraśașće pi-nga kar, sa faśe kî șćiĭe să-l ogođaskă
— od jutros petlja oko kola, pravi se da zna da ih popravi [Por.]


   /mârţoagă/ (i. ž.) — мрцина

* am o mîrțuagă đi kal, nuĭe đi ńimika, đi źaba ăl arańesk
— imam jednu mrcinu od konja, nije ni za šta, badava ga hranim

* ĭel ĭe tare vrĭańik uom, da muĭari-sa ĭe o mîrțuagă guală, nu șću numa đi śe va țîńao
— on je jako vredan čovek, a ona je jedna gola mrcina, ne znam samo zašto li je drži [Por.]


  MÎRKULĂ /mârculă/ (i. ž.) — каљуга

* mîrkulă ĭe baltă skundă, tare imuasă
— kaljuga je jako prljava plitka bara

* laku vićilor s-a fakut mîrkulă
— goveđe pojilo pretvorilo se u kaljugu

* luoku unđe sa morśiļiesk puorśi sa kĭamă mîrkulă
— mesto gde se kaljaju svinje, zove se kaljuga [Por.]


   MÎRĻÍ /mârli/ (gl. p. ref.) — мркати

* uoĭļi s-a mîrļit pi lînga Vińirĭa mare
— ovce su se mrkale oko Petkovice

* pănă la vrĭamĭa đi mîrļit, berbĭeśi sa oprĭesk ku un pĭaćik đi pînḑă kare ļi sa ļiagă pista burtă, đi sî nu puată sî mîrļiaskă uaĭa kînd ļi vińe sî sîară pi ĭa
— do mrkanja ovnovi se obuzdavaju jednim parčetom tkanine koji im se vezuje preko stomaka, da ne mogu da mrče ovcu kad im dođe da skaču na nju [Por.]


   MÎRĻÍT /mârlire/ (i. ž.) — мркање

* ažuns vrĭamĭa lu mîrļitu uoilor
— došlo je vreme mrkanja ovaca [Por.]


   MÎRĻÍT /mârlit/ (prid.) — мркан

* am triḑăś đi uoĭ, žumataće sînt mîrļiće, žumataće nu
— imam trideset ovaca, pola je mrkano, pola nije [Por.]


   MÎRĻÍTU POMÎNTULUĬ /mârlitu-pământului/ (expr.) — мркање земље

* mîrļitu pomîntuluĭ a fuost un ađet batrîn la Žuoĭ marĭ, kare gata s-a pĭerdut șă đin minće; akuma sa pumeńiașće unđe șî unđe numa kînd uamińi zbat žuok
— mrkanje zemlje bio je stari običaj na Veliki četvrtak, koji se gotovo izgubio i iz pamćenja; danas se pominje samo ponegde kada ljudi zbijaju šalu (Tanda)

* am uḑît đi vrun mîrļitu-pomîntuluĭ, puvesta aĭ batrîń, ama n-am înțaļies bińe śi ĭe
— čula sam za neko mrkanje zemlje, pričalu su stari, ali nisam dobro razabrala šta je

* ĭerburļi primovara slubuod spumă, atunśa pomîntu lukră, sa mîrļiașće đi sî puată sî rođaskă
— trave u proleće puštaju penu, tada zemlja radi, mrka se da bi mogla da rodi (Rudna Glava) [Por.]

* ĭastă o buĭađe kare slubuađe spumă, mi sa-m pare kă ĭe pula bĭelśi or ruodu pomîntuluĭ, ș-aĭ batrîń kînd a vaḑut aĭa, a ḑîs kî s-a mîrļit pomĭntu, șî ĭe vrĭamĭa đi lukru la pomînt
— ima jedna biljka koja ispušta penu, čini mi se da je kozlac, i stari kada su to videli, govorili su da se zemlja mrkala, i da je vreme za poslove u poljoprivredi (Plavna) [Pad.]


   MÎRMOŃÁLĂ /mormoială/ (i. ž.) — мрмљање

* n-a înțaļes ńima mîrmońala luĭ
— nije razumeo niko njegovo mrmljanje [Por.]


   MÎRMOŃÍ /mormoi/ (gl.) — мрмљати

* muoșu șîađe în kuot șă mîrmuańe
— čiča sedi u ćošku i mrmlja [Por.]


   MÎRȘẮU /mârșav/ (i. m.) — снежуљак

* mîrșau ĭe zapadă mikă, pin kare uoiļi înga măĭ puot să rîkîĭe ku piśuariļi đinainće șî sî paskă ĭarbă
— „mršau” je mali sneg, po kome ovce još uvek moga da rčkaju prednjim nogama i pasu travu [Por.]


   MÎRTÁN /mârtan/ (i. m.) — мачор

* mîrtan ĭe mîț kreskut đi mîrtańit mîțîļi
— mačor je mačak sazreo za parenje s mačkama [Por.]


   MÎRVEŃÁK /veterinar/ (i. m.) — марвењак

* mîrveńak ĭe duoltur đi viće
— marvenjak je lekar za stoku

* mîrveńeśi în saćiļi nuaștre a veńit dupa ratu ku mńamțî
— marvenjaci su u naša sela došli posle rata sa Nemcima

* aĭ batrîń n-a șćut đi mîrveńeś, tot nat a șćut sîngur să ļekuĭe tuaće buaļiļi în viće
— stari nisu znali za marvenjaka, svako je sam znao da leči sve bolesti stoke [Por.]


   MḮRZĂ /ură/ (i. ž.) — мржња

* mîrza întra iĭ țîńe înga đin kopilariĭe
— mržnja između njih traje još od detinjstva

* a trait ku ańi ka lumĭe sîrbaćikă, ku mîrză șî ku sfadă
— živeli su godinama kao divljaci, u svađi i u mržnji [Por.]


   MÎRZḮ /urî/ (gl. p. ref.) — мрзети

* đi śe sa va mîrzî atîta, ńima nu șćiĭe
— zašto li se toliko mrze, niko ne zna

* sa vaĭtă k-o mîrzăsk tuoț ńiś k-o trĭabă
— žali se da je svi mrze bez razloga [Por.]


   MÎSURÁT /măsurat/ (i. s.) — мерење

* mîsuratu lunźimi sa faśe ku mĭetîru, da greotățî ku kîntarĭu
— merenje dužine vrši se metrom, a težine kantarom

* la Sînźuorḑ sa mînă uoĭļi la mîsurat, sî sa vadă kare kît lapće dă
— na Đurđevdan se ovce teraju na merenje, da se vidi koja koliko mleka daje [Por.]


   MÎSURÁT /măsurat/ (prid.) — мерен

*
◊ [Por.]


   MÎTAHÁLĂ /matahală/ (mn. mîtahaļe) — монструм

* mîtahală ĭe insă đi pin povĭeșć, śuava mare, urît șî ku narau rău
— matahala je biće iz priča, nešto veliko, ružno i zle naravi

* a visat kă a prinso o mîtahală, ș-astupato pănă nu ĭ-a sarit uoki đin kap
— sanjala je da je šćepao neki monstrum, i davio dok joj nisu iskočile oči iz glave [Por.]


   MÎTAŃÁLĂ /reparare/ (i. ž.) — мајсторисање

* śe maĭstur ĭe, sîrmanu, nu gaćașće ku mîtańala pănă mîńe
— kakav je majstor, siroma, neće završiti sa majstorisanjem do sutra [Por.]


   MÎTAŃÍ /repara/ (gl.) — мајсторисати

* a veńit maĭsturu, a mîtańit pi lînga kar un śas șî măĭ bińe, șî s-a lasat, śkă, karu ĭe rău strîkat
— došao majstor, petljao oko kola sat i više i batalio, kaže, kola su u teškom kvaru [Por.]


   MÎTAŚÍNĂ /mătăcină/ (i. ž.) — матичњак

* mîtaśina ĭe buĭađe ku fluare albă, șî ku mirus frumuos
— matičnjak je biljka sa belim cvetom i lepim mirisom

* đin mîtaśină sa fĭarbe ćaĭ tare bun đi ińimă kînd zbaće, đi durĭerĭ la burtă, đi ustańală, șî đi alće durĭerĭ
— od matičnjaka se kuva čaj jako dobar za srce kad lupa, za bolove u stomaku, za umor i drugo bolesti [Por.]


   MÎTKALẮU /Mâtcălâu/ (i. m.) — Мали Ускрс

* Mîtkalău kađe în marța aduoĭļa dupa Pașć
— Mali Uskrs pada u drugi utorak posle Uskrsa [Por.]


   MḮZGĂ /mâzgă/ (i. ž.) — меzгра

* buśinu sa faśe đin kuažă đi ćiĭ kînd ĭe ćiĭu în mîzgă
— bušin se pravi od lipove kore kad je lipa u mezgri [Por.]


   MḮȘŃIK /mâșnic/ (i. s.) — мучњак

* mișńiku ĭe sanduk đi ļemn în muară, în kare kađe fańina, mîśinată supt pĭatra muori
— mučnjak je drveni sanduk u vodenici, u koji pada brašno, samleveno pod vodeničnim kamenom [Por.]


   MĬÁRŃIK /liniștit/ (prid.) — миран

* kopilu ĭe mĭarńik șî takut, ama nu sa șćiĭe fiva đi bunataće or kî ĭe pruost la kap
— dete je mirno i ćutljivo, ali se ne zna je li od dobrote, ili što je priprost

* stăĭ mĭarńik
— budi miran [Por.]


   MĬÁU /miau/ (uzv.) — мјау

* mîțu zmĭaură „mĭau! mĭau!”
— mačka mauče „mjau! mjau!” [Por.]


   MĬÉLK /melc/ (i. m.) — пуж

* sa trağe înčet ka mĭelku pe kîmp
— vuče se sporo kao puž preko polja [Kmp.]


   MĬÉLK /cornuţ/ (i. m.) — рошчић

* mĭelku ĭe korńiț mik, kare dă la vițăl, la ĭed, or la mńel
— roščić je mali rog koji niče junetu, jaretu ili jagnjetu

* vaka a frînt kuornu, la parća stîngă ĭ-a ramas numa mĭelku
— krava je polomila rog, na levoj strani ostalo joj je samo rožište [Por.]


   MĬÉNGE /menghină/ (i. ž.) — менгеле

* la strîns bińe, ka-n mĭenge
— stegao ga je dobro, kao u mengelama [Por.]


   MĬÉRKURĬ /mercuri/ (i. ž.) — среда

* mĭerkurĭ ĭe ḑîua a trĭļa în stamînă, kađe întra marța șî žuoĭa
— sreda je treći dan u nedelji, pada između utorka i četvrtka

* rumîńi aĭ batrîń tuoț a postît mĭerkurĭa
— stari Vlasi su svi postili sredom [Por.]


   MĬÉRKURĬA ȘUBĬAĻILOR /Mercurea șubialilor/ (sint.) — Шибљина среда

* Mĭerkurĭa șubĭaļilor ĭe ḑîua înainća lu Žuoĭ marĭ, kînd muĭeriļi adună șubĭaļe đi mîńeḑî đi fuok la morminț
— Šibljina sreda je dan uoči Velikog četvrtka, kada žene sakupljaju šiblje za sutrašnju vatru na groblju

* s-a frîng numa uskaturĭ đi buož, đ-alun or đi fag, șî s-a pun pe traĭstă kă nuĭe bun să ažungă đe pomînt
— lome se samo suvarci od burjana, leske ili bukve, i stavljaju na torbu, jer nije dobro da dođu u dodir sa zemljom

* sarśina đe șubĭaļe s-atîrnă supt strĭešîn, șî đ-akolo muĭeriļi o ĭau pe traĭstă mîńeḑî đimińața đinuapće, ș-o duk la morminț
— naramak šiblja okači se pod nadstrešnicu, i odande je žene uzimaju sutradan rano ujutru, i na torbi nose na groblje [GPek]


   MĬÉRLĂ /mierlă/ (i. ž.) — кос

* mĭerla ĭe pasîrĭe ńagră, ku ćuok galbin
— kos je crna ptica sa žutim kljunom [Por.]


  MĬERSURĂ /mersură/ (i. ž.) — ход

* đinđeparće ăl kunuosk pi mĭersură, kă sa klaćină ka kînd ăl baće vîntu
— izdaleka ga poznajem po hodu, jer se klati kao da ga bije vetar [Por.]


  MĬERŹA /merge/ (gl. ref.) — ићи

* nu mĭerźa așa đi ĭut, kă nu puot să ć-aźung
— nemoj ići tako brzo, jer ne mogu da te stignem

* mĭerź kum puoț, kînd nu măĭ puoț, kată umbră șă șîăḑ
— kreći se kako možeš, kad više ne možeš, potraži hlad i sedni [Por.]


   MĬÉU /meu/ (zam.) — мој

* tata mĭeu a perit ćinîr, da muma mĭa a trait mult
— moj otac je poginuo mlad, a moja majka je živela dugo

* śe pula mĭa va măĭ vrĭa uomo-la ku mińe
— šta li još koj moj hoće onaj čovek sa mnom

* a mĭeu, a tĭeu, a luĭ, a luor: tot una ĭe
— moje, tvoje, njegovo, njihovo: svejedno je [Por.]

* mult mi duor după a mĭev puișuor
— mnogo čeznema za mojim pilencetom (ljubavnicom) [Hom.]


  MŃAḐANUOPȚÎ /miazănoapte/ (sint.) — север

* mńaḑanuopțî ĭe parća lumi unđe suariļi ńiśkînd nu trĭaśe
— sever je strana sveta kuda sunce nikad ne prolazi

* la mńaḑanuopțî ĭes tuoț moruońi, ńikruśațî ș-alalće vîlve nopțășć kare spomiînta lumĭa
— u ponoć izlaze svi vampiri, nekrštenci i druge noćne ale koje plaše ljude

* pin ńișći saće în Rîu Porĭeśi la Muma Paduri iĭ ḑîk șî Mńaḑa Nuopțî
— u nekim selima Porečke Reke Šumsku Majku zovu još i Ponoćnica [Por.]


  MŃARE /miere/ (i. ž.) — мед

* mńarĭa fak albińiļi
— med prave pčele

* mńarĭa ĭe măĭ mare dulśață
— med je najveći slatkiš [Por.]

* (med.) la bubuoń sa puńe mńarĭe đi stup, mestakată ku fańină đi uorḑ
— na čir se stavlja pčelinji med, pomešan sa ječmenim brašnom (Osnić) [Crn.

* prunu faśe mńare, kare lumĭa o manînkă, kî ĭe dulśe
— šljiva pravi smolu koju ljudi jedu, jer je slatka [Por.]

* s-a dus kopilu în sat sî kumpirĭe kîta mńarĭe, sî fak vro dulśață đi prînḑ, șî înga nu ĭe
— otišlo je dete u selo da kupi malo šećera, da napravim neki slatkiš za ručak, i još ga nema (Osnić) [Crn.]


   MŃÉḐ /mez/ (i. s.) — средина

* mńeḑu pîńi
— sredina hleba

* ... 2. (o vremenu) polovina vremenske jedinice ◊ mńeḑu nuopțî
— ponoć

* mńeḑu parĭasîmiļi

*
— polovina četrdesetnice, uskršnjeg posta [Por.]


   MŃORÍȚĂ /mioriţă/ (i. ž.) — овчица

* mńoriță ĭe uaĭe ćinîră
— mnjorica je mlada ovca

* uaĭa kare fată măĭ întîń în stînă
— ovca koja se prva ojagnji u stadu [Por.]


   MODḮLKĂ /modâlcă/ (i. ž.) — гука

* kînd kopilu raśiașće, iĭ sa înflă lăturuońi, iĭ sa faśe o modîlkă în gît șî ĭel suflă grĭeu
— kad se dete prehladi, nateknu mu krajnici, napravi mu se neka guka u grlu, i ono teško diše [Zvizd]


   MODÚR /modur/ (prid.) — модар

* a kaḑut, ș-akuma ĭe tuată modură pi șuold
— pala je, i sada je sva modra po butini

* fluorĭ modurĭe
— modro cveće [Por.]


   MOĻÍDVĂ /agheazmă/ (i. ž.) — света водица

* moļidva ĭe apă kare la Boćaḑă o śećașće popa, ș-o-nparće la kređințuoșî kare în ḑîua-ĭa vin adîns dupa ĭa
— sveta vodica je voda koju na Bogojavljanje očita sveštenik, i deli vernicima koji tog dana dolaze posebno zbog nje

* aĭ miĭ ńiśkînd nu s-a dus la bisîarikă, numa kîćodată mama sa duśa dupa moļidvă, să stropĭaskă vićiļi đi buaļe
— moji nikad nisu išli u crkvu, samo je baba ponekad odlazilla da uzme svetu vodice, da škropi stoku protiv bolesti [Por.]


  MOMI /momi/ (gl. p. ref.) — мамити

* miruosu mînkări momĭașće uomo-l flomînd
— miris jela mami gladnog čoveka [Por.]


  MOMĬALĂ /momeală/ (i. ž.) — мамац

* ku momĭală bună peșkari prind pĭeșć marĭ
— sa dobrim mamcem ribari love krupnu ribu [Por.]


   MOMĬÉNT /moment/ (i. s.) — тренутак

* sa-ntuors, kă a vaḑut kă nuĭe bun momĭent đ-așa lukru
— vratio se, jer je video da nije dobar trenutak za takav posao

* în momĭent bun aĭ veńit, tuman vorbim đi ćińe
— u pravi čas si došao, upravo pričamo o tebi [Por.]


   MOMUÁTĂ /vrăjitură/ (i. ž.) — вражбина

* momoată ĭe vro lomană đeskîntată șă lupadată în drum unđe trĭek aĭ đeskîntaț, or atîrnată vrunđeva sî sa vadă ka un sămn kare trăbe să ļi dukă rău
— vražbina je neka prebajana stvar, bačena na put kojim prolaze prebajane osobe, ili okačena negde da se vidi kao znak koji treba da im donese zlo [Por.]


   MORARÍȚĂ /morăriță/ (i. ž.) — воденичарка

* morarița ĭe muĭarĭa morarĭuluĭ, kare đes lukra ku ĭel la muară, or a ramas văduva șî sîngură puartă griža đi muară
— vodeničarka je žena vodeničara, koja često sa njim radi na vodenici, ili koja je ostala udovica pa sama vodi brigu o vodenici [Por.]


   MORÁRĬ /morar/ (i. m.) — воденичар

* morarĭu ĭe uom kare are muară, or kare lukră ku muara
— vodeničar je čovek koji ima vodenicu, ili koji radi na vodenici

* morarĭ kare are muară kunoskută, kapîtă poļikră „morarĭ” kare trĭaśe șă pi ńepoțî luĭ
— vodeničar koji ima poznatu vodenicu, dobija nadimak „morar” koji prelazi i na njegovo potomstvo [Por.]


   MORȚÎÁȘĆE /morțește/ (pril.) — смртни

* ĭ-a veńit śasol morțăsk
— došao mu je smrtni čas

* l-a prins buala morțaskă, nu măĭ are ļak
— stigla ga je smrtna bolest, nema mu više leka [Por.]


   MORMÍNȚ /cimitir/ (i. s.) — гробље

* mormințî sînt luok unđe sînt îngropaț aĭ muorț
— groblje je mesto gde su pokopani mrtvi

* la tuata sîrbatuarĭa s-a duk muĭeriļi la morminț sî tamîńe pĭ-a-ĭ muorț
— na svaki praznik idu žene na groblje, da prekade mrtve [Por.]


   MORMḮNT /mormânt/ (i. m.) — гроб

* s-a dus sorîmĭa să tamîńe mormîntu mumi
— otišla je sestra da okadi majčin grob

* mormințî satuluĭ sînt pi o śuakă đi la vaļ’ đi sat
— seosko groblje je na jednom brdu na istočnoj strani sela [Por.]

* în Zvižd tuoț au mormînće prînga kasă, îngruapă pr-aĭ muorț în moșîĭa luor
— u Zviždu svi imaju groblje oko kuće, sahranjuju mrtve na svome imanju [Zvizd]


   MORMODÁLĂ /siluetă/ (i. ž.) — силуета

* mormodală măĭ đes ĭasă kînd ĭe śață, kap đi murg, or nuapća pin sańin
— silueta se priviđa samo kad je magla, sumrak ili po vedroj noći

* mormodala auḑ kă vińe kîtra ćińe ka o gramadă, da nu vĭeḑ kalumĭa śi ĭe
— siluetu čuješ da se kreće ka tebi kao neka gomila, ali ne nazireš jasno šta je [Por.]


   MORŚILÁRĬ /mocirlari/ (i. s.) — блатиште

* s-a tras apa, ș-a ramas numa un morśilarĭ boznakît
— voda se povukla, i ostalo je samo jedno ogromno blatište [Por.]


   MORŚÍLĂ /mocirlă/ (i. ž.) — блато

* kopiĭi tună în kasă înkalțaț, șî duk morśilă pi opinś
— deca ulaze obuvena u kuću, i unose blato na opankama

* tata faśe morśilă đi ļipit ștala
— otac pravi blato da oblepi štalu

* đemult șî kășîļi a fuost ļipiće ku morśilă
— nekad su i kuće bile oblepljene blatom [Por.]


   MORŚILUÓS /mocirlos/ (prid.) — блатњав

* a kaḑut în baltă, ș-a veńit la kasă tuot morśiluos
— pao je u baru, i došao kuči sav blatnjav [Por.]


   MURŚIĻÍ /mocirli/ (gl. p. ref.) — прљати

* rîu a sakat, șî kopiĭi nu puot sî sa skalđe, numa sa morśiļiesk ka puorśi
— reka je spala, i deca ne mogu da se kupaju, nego samo se prljaju ko svinje [Por.]


   MORTAŚÍNĂ /mortăcină/ (i. ž.) — лешина

* a ramas o mortaśină kîńaskă în mižluoku drumuluĭ, nu sa puaće treśa đi putuare
— ostala je pseća lešina na sred puta, ne može se proći od smrada [Por.]


   MORUÁĬKĂ /moroaică/ (i. ž.) — вампирица

* moruaĭka ĭe moruoń fămeĭesk, ama sa pumeńașće numa pin đeskînćiśe, ka parĭakĭa lu muruoń, alće povĭeșć đi ĭa nus
— vampirica je ženski vampir, ali se pominje samo u bajalicama kao vampirov par, drugih priča o njoj nema [Por.]


   MORÚGĂ /morugă/ (prid.) — преслан

* baba a sarat ļegumĭa đi dîdauorĭ, șî mînkarĭa ĭe sarat morugă, ka otraua sarată, nu sa puaće mînka
— baba je solila čorbu dva puta, i jelo je preslano, kao otrov slano, ne može se jesti [Por.]


   MORUÓĬ (i. m.) ● v. moruoń [Por.]

   MORUÓŃ /moroi/ (i. m.) — вампир

* moruońu ĭe un fĭeļ đi ală, vrun sufļit în kare sa profaśe uomo-l muort, dakă a fakut vrun pakat greu pănă a fuost viu
— vampir je neka vrsta ale, neki duh u koji se pretvara umrli čovek, ako je učinio neki težak greh dok je bio živ

* trupu moruońuluĭ n-are ńiś karńe ńiś uasă, numa ĭe vrun sufļit muaļe ka pipćiĭu
— vampirovo telo nema ni meso ni kosti, nego je neki duh, mekan kao pihtije [Por.]


   MOȘĆEŃITUÓRĬ /moștenitor/ (i. m.) — баштинаш

* moșćeńituorĭ ĭe fiu kare moșćeńeașće moșîĭa đi la parinće
— baštinaš je sin koji nasleđuje imanje od roditelja

* fata a putut să fiĭe moșćeńituare numa kînd n-avut fraț
— ćerka je mogla biti baštinašica samo ako nije imala braće [Por.]


   MOTÎRȘÁLĂ /motroșeală/ (i. ž.) — петљавина

* śe motîrșală va fi întra iĭ, ńiś draku nu șćiĭe
— kakva je petljavina među njima, ni đavo ne zna

* nuĭe ăla lukru kurat, numa vro motîrșală grĭa
— nisu to čista posla, nego neka teška mutljavina [Por.]


   MOTÎRŚÍ /mătrăși/ (gl. p. ref.) — трошити

* ma mir đi śe va motîrśi vrĭamĭa điźaba ku lukru đin kare n-are ńiś o dobîndă?
— čudim se zašto li troši vreme na posao od koga nema nikakvu korist?

* ku pîrdańika đi bĭare a motîrśit moșîĭa tuată
— sa prokletim pićem proćerdao je celo imanje [Por.]


   MOTÎRŚÍĬE /cheltueală/ (i. ž.) — трошење

* la iĭ a fuost prĭa mare motîrśiĭe șî zburdațîĭe, đ-aĭa akuma n-au ńimika
— kod njih je bilo previše razbacaivanja i bahatosti, zato sada nemaju ništa [Por.]


   MOTÎRŚÍT /cheltuit/ (prid.) — потрошен

* mulț kare s-a gîzdarit ku furaluk, la urmă a gaćit ku averĭa motîrśită
— mnogi koji su se obogatili lopovlukom, na kraju su završili sa proćerdanom imovinom [Por.]


   MOTÎRȘḮ /motroși/ (gl. p. ref.) — петљати

* nu puaće să vină điluok, kă măĭ are să motîrśaskă pi lînga un kar
— ne može da dođe odmah, jer ima još da petlja oko nekih kola

* a motîrșîto ku vuorbe guaļe, pănă nu ĭ-a krapat uoki ku kare are trĭabă
— zamajavao ju je praznim pričama, dok joj nije puklo pred očima s kim ima posla [Por.]


   MOTOFĻÁȚĂ /motoflete/ (i. s.) — будалина

* s-a vaḑut ḑiua đintîń la șkuală kî ĭe kopilu o motofļață mare
— videlo se prvog dana u školi da je dete velika budala [Por.]


   MOTRÚNĂ /matrună/ (i. ž.) — матруна

* ku motruna babiļi afumat vićiļi șî kasa
— matrunom su babe kadile stoku i kuću [Por.]


   MOUÓR /mohor/ (i. s.) — мухар

* mouoru ĭe fakut ka grîu, samînă șî la frunḑă, șî la spik
— muhar je sličan pšenici, slično im je i lišće i klasje [Por.]


   MOŽĐÍ /mojdi/ (gl. p.) — мождити

* ușć rîdaśina đi popiļńik, șî kînd pļeś la źuok, možđieșć un părśeluț în gură șă-l șkipĭ, să nu-ț pută sufļitu
— osušiš koren kopitnjaka, i kad pođeš na igranku, sažvaćeš i ispljuneš jedno parčence, da ti dah ne bi smrdeo iz usta [Por.]


   MOŽĐÍT /mojdit/ (prid.) — сможден

* s-a rupt ku lukru, ș-a veńit la kasă tuot možđit
— iskidao se od posla, i došao kući sav smožden [Por.]


   MOȘḮĬE /moșie/ (i. ž.) — дедовина

* moșîĭa ĭe averĭa uomuluĭ kare a moșćeńito đi la stramoșî luĭ
— dedovina je čovekova svojina, koju je nasledio od predaka

* đimult s-a purtat griža să nu sa pĭardă đin moșîĭe ńiś o brĭazdă đi pomînt
— nekad se vodilo računa da se od dedovine ne izgubi ni brazda zemlje [Por.]


   MOȚÁT /moțat/ (prid.) — ћубаст

* pupîḑa ĭe pasîrĭe moțată
— pupavac je ćubasta ptica [Por.]


   MOȚÎKLUÓĬ /ridicătură/ (i. s.) — издигнуће

* drumu nuĭe putrîvit, nu l-a batut bun, a ramas pļin đi moțîkluaĭe
— put nije ravan, nije dobro nabijen, ostalo je mnogo ispupčenja [Por.]


  MU! /mu!/ (uzv.) — му!

* vaśiļi muźesk „muu! muu!”, sigurat sînt flomînđe muarće
— krave muču „muu! muu!”, sigurno su mrtve gladne [Por.]


   MUÁKĂ /moacă/ (i. ž.) — ђока

* e, muaka ăl măĭ prinđe, ĭut ĭe ka sfulđeru
— e, đoka će ga uhvatiti, brz je kao munja

* ăći-ț muaka!
— evo ti kurac! [Por.]


   MUÁĻE /moale/ (prid.) — мек

* pļiek muaļe
— meki pleh, koji se lako savija

* žîță muaļe
— meka žica

* ļiemn muaļe
— meko drvo

* pîńe muaļe
— meki hleb

* uom muaļe, fara pućiare
— slab čovek, bez snage

* am ḑakut đi apukat, șî înga mis muaļe, fara pućiare
— preležao sam griup, i još uvek sam mlitav, bez snage

* muaļe, n-are vuorba luĭ, sa dă dupa tuot nat kum baće vîntu
— slabić, nema svoju reč (=stav, mišljenje), povodi se za svakim kako vetar duva [Por.]


   MUÁRĂ /moară/ (i. ž.) — воденица

* lumĭa n-a putut să traĭaskă fara muară
— ljudi nisu mogli da žive bez vodenice

* muară la apă
— vodenica potočara

* muară la vînt
— vodenica na vetar; vetrenjača

* pănă nu s-a fakut muorĭ la apă, tuota kasa avut rîșńiță, kare a-nvîrćito muĭeriļi ku mîna
— dok se nisu napravile vodenice potočare, svaka kuća je imala žrvanj, koji su žene okretale rukom

* morarĭ
— vodeničar

* muară la vînt
— vetrenjača

* rînd la muară
— red, raspored korišćenja vodenice

* rîndaș la muară
— deoničar koji ima udeo u vodenici

* (ver.) kînd dumńeḑîu a lasat muară la uom, rîndașî aĭ đintîń a fuost draku, sĭntuađiri, șî vrîžîtuoriļi kare fak ku al rîău
— kada je bog dao čoveku vodenicu, prvi redaši su bili đavo, todorovci, i vračare koje se bave crnom magijom [Por.]


   MUÁRĆE /moarte/ (i. ž.) — смрт

* muarća ĭa uomu kînd iĭ ĭasă sufļitu
— smrt uzima čoveka kad mu izađe duša

* muarće ușuară are uomu kare n-a fakut ńiś un pakaće, ș-a krĭeḑut în dumńeḑîu
— laku smrt ima čovek koji nije počinio ni jedan greh, i verovao je u boga

* muarće grĭa are pîkatuosu
— tešku smrt ima grešnik

* muarće fîră lumanarĭe ĭe mare pakat đi aĭ viĭ, kare nu l-a pazît pĭ-al muort, sî-ĭ aprindă lumanarĭa kînd a vaḑut kî-ĭ ĭasă sufļitu
— smrt bez sveće je veliki greh za žive, jer nisu čuvali samrtnika, da mu upale sveću kad su videlu da mu duša izlazi

* muarće ku zuort
— brza, naprasna smrt

* (u izr.) kobĭașće la muarće
— priziva smrt [Por.]


   MUÁȘĂ /moașă/ (i. ž.) — бабица

* muașă ĭe muĭare kare nașće muĭerĭ greuańe
— babica je žena koja porađa trudnice

* n-a putut să fiĭe tuata muĭare muașă, în sat đemult puaće-fi a fuost numa doă-triĭ sprimiće đ-așa lukru
— nije mogla da bude svaka žena babica, u selu je nekad bilo svega dve-tri žene sposobne za takav posao

* tot nat a șćut kare a fuost muașa luĭ, șa poștoito păna la muarće
— svako je poznavao svoju babicu, i poštovao je sve do smrti

* muașa a taĭat buriku la kopil pi rastău đi žug, să fiĭe kopilu sînatuos
— babica je detetu sekla pupak na palici jarma, da dete bude zdravo [Por.]


   MUȚÁLĂ /muțeală/ (i. ž.) — муцање

* vro doă triĭ ań kopilu a pațît đi muțală, l-a ļikuit o vrîžîtuare đin sat
— dve-tri godine dete je patilo od mucanja, izlečila ga jedna vraćara iz sela

* muțală grĭa
— teško mucanje [Por.]


   MUȚḮ /muți/ (gl.) — онемити

* uomu muțîașće kînd pĭarđe pućarĭa să vorbĭaskă
— čovek onemi kad izgubi moć da govori

* uomu puaće muțî șî đi vro frikă mare
— čovek može onemiti i od nekog velikog straha [Por.]


   MUȚḮME /muțime/ (i. ž.) — мутавост

* kopilu taśe ku ḑîļiļi, s-a spumîntat parințî kî s-a pus pi ĭel muțîmĭa
— dete ćuti danima, roditelji su se uplašila da ga nije uhvatila mutavost [Por.]


   MUGAĬÁLĂ /muget/ (i. ž.) — мукање

* mugaĭală ĭe ađet batrîn kare a fuost pastrat în Osńiśa
— „mukanje” je bio običaj koji se sačuvao u Osniću [Crn.]


   MUGUNĐÁȚĂ /mogândeață/ (i. ž.) — утвара

* mugunđața sa faśe în kap đe murg, kînd nu sa nazîrĭașće ńimika
— utvara se javlja u sumrak, kada se ne razaznaje ništa [Por.]


   MÚGUR /mugur/ (i. m.) — пупољак

* muguru ĭe lăstarĭel kare krĭașće đin kațălu lu frunḑa ļemnuluĭ
— *pupoljak je mladica koja izrasta iz klice mladog lista drveta*


   MUĬÁRE /muiere/ (i. ž.) — жена

* satu ĭe pļin đi muĭerĭ ńimîritaće
— selo je puno neudatih žena

* uomu a dat dumńeḑîu, da muĭarĭa draku
— bog je stvorio čoveka, a ženu đavo

* o gramadă đi muĭerĭ sa dusîră la morminț
— gomila žena ode na groblje

* asta ĭe muĭarĭa mĭa
— ovo je moja žena

* muĭarĭa lu tuoĭa ĭe întođiuna măĭ bună đikît anuastră
— tuđa žena je uvek bolja od naše

* muĭare greuańe, muĭare înkarkată
— trudnica [Por.]


   MUĬÁRĬE /muiere/ (i. ž.) — жена

* asta ĭe muĭarĭa a mĭa, sînt însurat ku ĭa pista doaḑăś đi ań
— ovo je moja žena, oženjen sam njome preko dvadeset godina

* nu lukră ńimika, numa aļargă dupa muĭerĭ
— ne radi ništa, samo trči za ženama [Por.]


   MUĬERĬÁȘĆE /muierește/ (pril.) — женски

* kîntă muĭerĭașće, ka muĭarĭa, ku glas supțîrĭel
— peva ženski, kao žena, sa tanušnim glasom [Por.]


   MUĬERĬÉĻŃIK /muierelnic ?/ (prid.) — женскаст

* muĭerĭeļńik ĭe uom kare lukră lukrurĭ muĭerĭeșć: spală vasurļi, vaśe đi mînkare, faśe la śarapĭ ...
— ženskast je čovek koji radi ženske poslove: pere sudove, sprema hranu, štrika čarape ... [Por.]


   MUĬÉRĬESK /muieresc/ (prid.) — женски

* kîrpă muĭerĭaskă
— ženska marama

* lukru muĭerĭesk
— ženski posao

* kînćiśe muĭerĭeșć
— ženske pesme

* puort muĭerĭesk đi batrîńață
— starinska ženska nošnja [Por.]


   MUĬERĬÉSK /muieresc/ (prid.) — женско

* ĭ-a fuost drag să-nbraśe țuaļe muĭerĭeșć
— voleo je da oblači žensku odeću

* ađet muĭerĭesk
— ženski običaj

* puort muĭerĭesk
— ženska nošnja

* lukru muĭerĭesk
— ženska posla [Por.]


   MUĬERÚȘKĂ /muierușcă/ (i. ž.) — женица

* s-a-nsurat șî ĭel, saraku, a luvat o muĭerșkă fara parinț
— oženio se i on, siroma, uzeo jednu ženicu bez roditelja [Por.]


   MÚĬKĂ /muică/ (i. ž.) — мајка

*
◊ [Por.]


   MÚKĬE /muche/ (i. ž.) — телуће

* mukĭe au sakurĭa, tîrnakuopu șî sapa
— ušice imaju sekira, trnokop i motika

* marźina pîńi, kare ĭe kuaptă-n śirińe șî ĭe totîrlată, sa kĭamă mukĭe
— obod hleba, koji je pečen u crepulji pa je okrugao, zove se „mukja”

* kînd sa śopļiașće bîrna, dunga-ĭa đirĭaptă sa kĭamă mukĭe
— kada se teše greda, ona prava ivica zove se „mukja”

* držaļa đi kuasă sa śopļiașće în patru mukĭe
— držalje za kosu teše se četvrtasto [Por.]


   MULȚAMÍ /mulțumi/ (gl.) — захваљивати

* sa-nkină șî mulțamĭașće la sfîntu prazńikuluĭ pintru sînataća alu tuoț đin kasă
— klanja se i zahvaljuje slavskom svecu za zdravlje svih ukućana

* ma-nvațat muma să ḑîk „mulțamĭesk” la tot nat kare-m faśe vro bunataće
— naučila me je majka da kažem „hvala” svakom ko mi učini neko dobro [Por.]


   MULȚAMÍRE /mulțumire/ (i. ž.) — захвалност

* la urmă aratat mare mulțamire pintru tuot ś-am fakut đi iĭ
— na kraju su pokazali veliku zahvalnost za sve što smo učinili za njih [Por.]


   MULȚḮMĬE /mulțime/ (i. ž.) — мноштво

* s-a adunat o mulțîmĭe đi inș, ka kînd žuakă ursu
— skupilo se mnoštvo ljudi, kao kad igra mečka

* kînd vuorba arată śuava măĭ mult đi unu, ḑîśem kă ĭe vuourba-ĭa în mulțîmĭe
— kad reč označava nešto više od jednog, kažemo da je ta reč u množini [Por.]


   MULGÁR /mulgar/ (i. m.) — музар

* mînăm uoiļi la muls, da la ușa strunźi ļi așćată mulgari ku gaļețîļi sprimiće
— teramo ovce na mužu, a na ulazu u tor čekaju ih muzari sa spremljenim vedricama

* un mulgarĭ bun, mulźe stîna đi pi fuga
— jedan dobar muzar, pomuze stado brzo [Por.]


   MULGÁȘĂ /mulgaș/ (prid.) — мужљива

* uaĭe mulgașă
— ovca mlekulja, koja se lako muze [GPek]


   MULGATUÁRE /mulgătoare/ (i. ž.) — музара

* am o vakă mulgatuare, da una ĭe starpă
— imam jednu kravu muzaru, i jednu jalovicu [Por.]

* mulgatuare ĭe luoku la ușa strunźi, unđe șăd mulgatuori șă mulg uoiļi, or kapriļi
— muznica je mesto na vratnicama tora, gde sede muzari i muzu ovce ili koze (Jasikovo) [GPek]


   MULGUÁSĂ /mulgătoare/ (samo u ž. r.) — лакомужна

* vaka nuastră ĭe mulguasă, puot kopiĭi s-o mulgă
— naša krava je lakomužna, mogu deca da je muzu

* mulguasă ĭe vaka kare are mare sfîrk la pulpĭe
— lakomužna je krava koja ima veliku rupicu na vimenu [Por.]


  MULS /muls/ (i. s.) — мужа

* uoĭļi s-a mulg la ușa strunźi
— ovce se muzu na vratima tora

* mulsu ĭe lukru grĭeu, kă đi ĭel ći duor mîńiļi
— muža je težak posao, jer od nje bole ruke

* mulsuare la baśiĭe arată kare o să fiĭe baśol mare ku măĭ mult lapće
— muža na bačiji pokazuje ko će biti veliki bač sa najviše mleka [Por.]


  MULT /mult/ (prid.) — много

* mulće kare-śe a pitrekut pista kap
— mnogo koje-šta je preturio preko glave

* nu ĭ-a trăbuit mult đi sî sa mîńiĭe rău
— nije mu trebalo mnogo pa da se opasno naljuti

* multă vină ĭ-a bagat lumĭa
— ljudi su ga mnogo krivili [Por.]


   MÚLŹE /mulge/ (gl. p. ref.) — мусти

* am învațat să mulg vaśiļi înga pănă am fuost mik
— naučio sam da muzem krave još dok sam bio mali

* o prostavĭelă đi uom, nu vĭađe kît ăl mulźe ibuomńika
— prostačina od čoveka, ne vidi koliko ga ljubavnica muze [Por.]


   MÚMĂ /mumă/ (i. ž.) — мама

* mumă ćinîră
— mlada majka

* mumă vitrîgă
— maćeha

* mumă đi sufļit
— pomajka

* muma lu mama
— babina majka, baba

* mumîńiļi nuaștre sînt đi o samă
— naše majke su vršnjakinje

* a lasat uomu, șî s-a prontuors la mumî-sa
— ostavila je muža i vratila se svojoj majci

* kopiļe, śe lukră mum-ta?
— dete, šta ti radi majka?

* mumî-ta ĭe aldrakuluĭ muĭare
— majka ti je vragolasta žena

* (demon.) Muma Paduri
— Šumska Majka [Por.]


   MUNĆÁN /muntean/ (mn. munćeń) — планинац

* uom kare traĭașće în munće ĭe munćan
— čovek koji živi na planini je planinac [Por.]


   MÚNĆE /munte/ (i. m.) — планина

* kum sa fi luvat zapada, a mînat uoĭļi la munće
— čim bi se otopio sneg, terali su ovce u planinu

* tuoț aĭ batrîń a trait pi munće
— svi stari su živeli u planini [Por.]


  MUNĆITUORĬ /muncitor/ (i. m.) — радник

* munćituorĭ ĭe insă kare lukră, măĭ đes la moșîĭa luĭ, or ĭe prins ku lukru la altu
— radnik je čovek koji radi, najčešće na svom imanju, ili je zaposlen kod nekog drugog [Por.]


   MÚNKĂ /muncă/ (i. ž.) — земљорадња

* munkă ĭe lukru la kîmp, aratu, sîmanatu, sîśaratu, șî alta
— zemljoradnja je rad u polju, oranje, sejanje, žetva, i drugo [Por.]


   MUNTUÓS /muntos/ (prid.) — планински

* đi la luok putrîvit s-a mîritat în sat muntuos, șî numa blastîmă ariśu đi śe a fakut atîća śuoś
— udala se iz ravnice u planinsko selo, i kune ježa što je napravio tolika brda

* Porĭeśa ĭe țînut muntuos
— Poreč je planinska oblast [Por.]


   MUÓIȘĆE /moiște/ (i. ž.) — ушна ресица

* muoișća urĭeki ĭe luok pi urĭake unđe sa pun marźieļiļi
— ušna resica je mesto na uvu gde se stavljaju minđuše

* kînd fata ći lasă să-ĭ puń mina la muoișće, ĭa arată kî vrĭa să țî sa lasă đe tuot
— kad te devojka pusti da joj staviš ruku na butinu, ona pokazuje da hoće da ti se prepusti sva [Por.]


   MUÓRT /mort/ (prid.) — мртав

* l-a gasît muort în padure, đin śe a murit, înga nu sa șćiĭe
— našli ga mrtvog u šumi, od čega je umro, još se ne zna [Por.]


   MUÓȘÎ /moși/ (i. m.) — задушнице

* muoșî sînt ḑîua muorțîlor
— zadušnice su dan mrtvih

* rumîńi, dupa kăļindaru babĭesk, kunuosk patru muoș pi anu đi ḑîļe
— Vlasi, prema bapskom kalendaru, znaju za četiri zadušnice u toku godine

* muoșî rumîńilor sînt: muoșî đi pipćiĭ, đi Rusaļe, đi fraź, șî đi grîu
— vlaške zadušnice su: pihtijne, rusalne, jagodne i žitne

* (ver.) muoșî sînt ḑîļe buńe în an, da babiļi sînt ḑîļe rîaļe
— zadušnice su dobri dani u godini, a babe su zli dani [Por.]


   MUÓȘU KRAŚUN /Moș Crăciun/ (i. m.) — Старац Крачун

* Muoșu Kraśun a fuost vrun muoș rău, đi kare sa puvestîașće kă a taĭat mîńiļi lu baba luĭ în ḑîua lu Kraśun, pintru kă nu ĭ-a dat ĭut đi mînkare
— Starac Kračun je bio neki zli starac, koji je na dan Božića isekao ruke svojoj babi, zato što mu nije brzo postavila ručak [Por.]


   MUÓTKĂ /motcă/ (i. ž.) — канура

* muotka sa faśe pi rîškituorĭ
— kanura se pravi na motovilu

* muotka sa puńe pi vîrćańiță
— kanura se stavlja na vrtešku [Por.]


   MUÓȘ /moș/ (i. m.) — старац

* muoșu ĭe uom batrîn, uom în ań
— čiča je starac, čovek u godinama

* parĭakĭa lu muoș ĭe baba
— čičin par je baba

* traĭașće ku muoșî într-o kasă
— živi sa starcima zajedno

* muoșu n-avut fiśuorĭ, ș-a skris moșîĭa la un veśin, să vadă đi ĭel păn la muarće
— starac nije imao decu, pa je prepisao imanje jednom komšiji, da ga čuva do smrti [Por.]


   MUÓȘ /moș/ (i. s.) — маска

* muoșurĭ a fakut ćińerișu pi la șîḑîtuorĭ
— maske su pravili mladi na sedeljkama

* la șîḑîtuorĭ uńi sa profaśa în muoș lu kal, uńi sa profaśa Țîgań, a trîĭļa uoț
— na sedeljkama neki su se maskirali u konje, neki u Cigane, treći u lopove

* muoș s-a fakut đin pĭaļe đi uaĭe, barba đin lînă, da đințî đin buobe đi pasuĭ
— maske su se pravile od ovčje kože, brada od vune, a zubi od zrna pasulja [Por.]


   MUÓȘÎ ĐI PIPĆIĬ /moși ?/ (sint.) — пихтијне задушнице

* muoșî đi pipćiĭ ĭe sîrbatuare kînd đ-aĭ muorț sa fĭerb pipćiĭļi
— pihtijne zadušnice su praznik kad se za mrtve spremaju pihtije

* muoșî đi pipćiĭ kad întođeuna sîmbîtă înainća lu zîpostîtu đi karńe
— pihtijne zadušnice padaju uvek u subotu, pre mesnih poklada

* pi lînga pipćiĭ, đ-aĭ muorț sa fĭarbe șî grîu ku lapće, đ-aĭa în ḑîua-sta kad șî muoșî đi grîu
— pored pihtija, za pokojnike se kuva i žito sa mlekom, pa na ovaj dan padaju i žitne zadušnice

* la muoșî đi pipćiĭ nu sa lukră pintru viće
— na pihtijne zadušnice ne radi se zbog stoke [GPek]


   MUÓȚ /moț/ (i. s.) — чуперак

* în ćińerĭața mĭa fĭaćiļi a pipćenat păru ku muoț
— u mojoj mladosti, devojke su češljale kosu u čuperak

* ĭastă ńișći uoră kare au muoț, da ĭastă șă ńișći noprś ku muoț
— ima živine koja nosi ćubu, a ima i zmija sa ćubom

* kînd faś gramadă đin śuava șî laș vîr askuțît, sa ḑîśe kî ĭe fakut ku muoț
— kad se nešto gomila i ostavi se oštar vrh, kaže se da je gomila sa šiljkom [Por.]


   MURÁ /mura/ (gl. p.) — натапати

* muĭeriļi s-a dus la topilă să murĭaḑă kîńipa
— žene su otišle na topilo da potope konoplju

* kîńipa sa murĭaḑă în apă sî sa muaĭe pazdărĭu șî măĭ ușuor sî sa razńiaskă fuĭuoru
— konoplja se potapa u vodi da bi smekšao pozder i lakše se odvojilo povesmo

* kînd sa spală țuaļiļi imuasă, sa lasă o vrĭame topiće în apă, sî sa murĭaḑă, kî măĭ ușuor sa spală usuku
— kad se pere prljava odeća, ostavlja se jedno vreme potopljena u vodi, da nakisne, kako bi se lakše sprala masnoća [Por.]

* ĭerĭ am pus varḑa, krĭed kă sa va mura đi Kraśun
— juče sam potopio kupus, verujem da će se ukiseliti do Božića [Crn.]


   MÚRĂ /mură/ (i. ž.) — купина

* mura ĭe puama ruguluĭ, ńagră șî bobată
— kupina je znast i crn plod trna [Por.]


   MÚRG /murg/ (prid.) — мрк

* murg ĭe farbă înkisă
— mrko je tamna boja

* ĭerĭa uoĭ ku lâna murgă
— behu ovce sa mrkom vunom

* grabim, să nu ńe prindă murgu pi drum
— žurimo, da nas mrak ne uhvati na putu

* (u izr.) kap đi murg
— sumrak, prvi mrak

* Murgu, Murguļeț
— Mrkov, Mrkovče, konj mrke boje

* a sarit pi Murgu ńinșalat, șî s-a dus kîlarînd
— skočo je na neosedlanog Mrkova, i otišao jašući

* Murźa
— Mrki, naziv za pastirskog psa mrke boje [Por.]


   MURÍ /muri/ (gl. p.) — умрети

* muor đi duor dupa ĭa
— umirem od želje za njom

* înga nuĭe vrĭamĭa đi murit
— još nije vreme za umiranje

* baba a murit ĭerĭ đimińață
— baba je umrla juče ujutru

* a murit ku zuortu
— umro je naprasno [Por.]


   MÚRIȘ /Mureș/ (i. m.) — Мориш

* păkurari aĭ batrîń a zberat uaĭa kare avut ađet sî sa đispartă đi kîrd: „Duśa-ća-ĭ la Muriș!”
— stari pastiri su vikali na ovcu koja je imala običaj da se odvaja od krda: „Idi u Moriš!” [Por.]


   MÚSKĂ /muscă/ (i. ž.) — мува

* muska ĭe guangă mikă kare are ăripĭ șî puaće să zbuare
— muva je mala buba koja ima krila i može da leti

* muskă kaĭaskă
— konjska muva (Hippobosca equi) [Por.]


   MUSKĂ KAĬASKĂ /muscă-căiasc/ (sint.) — коњска мушица

* muskă kaĭaskă s-adună la kal supt kuadă
— konjska mušica skuplja se pod konjskim repom [Por.]


   MUSKURÍ /muscuri ?/ (gl. ref.) — омусавити

* muskurit ĭe uom kare a mînkat, șă nu s-a șćers bińe la gură, numa ĭ-a ramas urmă đi mînkare pi obrază
— musav je čovek koji je jeo, a nije dobro obrisao usta, pa mu se vide tragovi hrane na obrazima

* kînd am fuost pîkurarĭ, mînkam mură ku gura pļină, și merźam, fara rușîńe, tuota ḑîua muskurit
— kad sam bio čobanče, jeo sam kupine punih ustiju, i išao sam, bez stida, po ceo dan sav musav [Por.]


   MUSKURUÓS /muscuros/ (prid.) — мусав

* muskuruos ĭe uom kare dupa mînkare nu sa șćarźe bińe la gură
— musav je čovek koji posle jela lepo ne obriše usta [Por.]


  MUST /must/ (i. s.) — шира

* mustu ĭe vin dulśe, kare a putut să bĭa șî kopiĭi
— šira je slatko vino, koje su mogla da piju i deca

* Rumîńi đin Porĭeśa s-a dus la Kraĭna să lukre la kuļesu viĭi, nu pi bań, numa pi must kare ļ-a trăbuit ka vinu đi prazńik
— porečki Vlasi išli su u Krajinu da rade na berbi grožđa, ne za pare, nego za širu, koja im je trebala kao vino za slavu [Por.]


   MUSTAFĬÉĻŃIK /mostofâlcă/ (i. m.) — чапкало

* mustafĭeļńik ĭe un bît skurt, ku krîpatură la vîr, în kare ĭe înțapat un darap đi rîză
— čapkalo je jedan kratak štap, sa procepom na vrhu, u koji je uvučeno parče krpe

* ku mustafĭeļńiku sa mînžiașće untura pi pripaș păn’ sa friźe pi frigarĭe
— čapkalom se maže mast na pečenici, dok se vrti na ražnju [Por.]


   MUSTÁRĬ /muștar/ (i. m.) — слачица

* mustarĭu krĭașće pin luok, are fluare galbină, faśe postaĭkă ku buobe ńiagre
— slačica raste po njivi, ima žuti cvet i pravi mahune sa crnim bobicama [Crn.]


   MÚȘKĬ /mușchi/ (i. m.) — маховина

* mușkĭu ĭe un fĭeļ đi buĭađe kare kată luok umbruos șî ku răveńală
— mahovina je vrsta biljke koja traži hladovito i vlažno mesto

* mușkĭu măĭ đes sa prinđe pi ļemn, pitulat đe suare pi parća lu mńaza nuopțî
— mahovina se najčešće hvata za drvo, skrivena od sunca sa severne strane

* ĭastă mușkĭu kare dă pi ļivađe, ăla ĭe dragu păkurarilor kă ĭe muaļe șî sa puaće ođińi pi ĭel
— ima mahovina koja raste po livadi, to je radost čobana jer je meka i može se odmarati na njoj [Por.]


   MUŚÍ /muci/ (gl. p.) — обрађивати

* lumĭa batrînă, stramuoșî noștri, s-a omorît ku lukru, muśind la kîmp
— stari ljudi, naši preci, ubijali se od posla obrađujući polje

* lumĭa a lasat satu, kîmpiĭļi a ramas pusta, nu ļi măĭ muśașće ńima
— ljudi su napustili selo, polja su opustela, ne obrađuje ih više niko [Por.]


   MUŚKÁ /mușca/ (gl. p. ref.) — уједати

* a kaskat să ḑîkă, ama s-a muśkat đi ļimbă la vrĭame
— zinuo da kaže, ali se ujeo za jezik na vreme

* rău kîńe, muśkă ku furiș
— opasan pas, ujeda krišom [Por.]


  MUT /mut/ (prid.) — нем

* s-a fakut surd șî mut
— rodio se gluv u nem [Por.]


   MUTÁ /muta/ (gl. p. ref.) — померати

* mutîće kîta, să șăd șî ĭuo
— pomeri se malo, da sednem i ja

* l-a mutat în alt luok
— premestio ga na drugo mesto

* s-a mutat în alt sat
— preselio se u drugo selo [Por.]


   MUTÁRE /mutare/ (i. ž.) — померање

* ĭ-a ĭeșît pi nas mutăriļi đin sat în sat
— izašlo mu je na nos seljenje iz mesta u mesto [Por.]


   MUTÁT /mutat/ (prid.) — померен

* sa vĭađe kî ĭe mutat, nuĭe la luoku luĭ
— vidi se da je pomeren, nije na svom mestu

* đi vrĭamĭa đi Bugarĭ tuota lumĭa đi pi śuoś a fuost mutată în sat
— za vreme Bugara svi ljudi sa brda bili su preseljeni u selo [Por.]


   MUTAVĬÉLĂ /mutălău/ (mn. mutavĭeļe) — мутавко

* mutavĭelă ĭe uom kare nu vorbĭașće kî ĭe mut, or pruost
— mutavko je čovek koje ne govori jer je nem, ili priprost [Por.]


   MUŹÁLĂ /muget/ (i. ž.) — мукање

* śe atîta muźală sa pus pi vaśiļeļa?
— što li je toliko mukanje spopalo krave?

* surḑăsk đ-atîta muźit!
— ogleveću od tolikog mukanja! [Crn.]


   MUŹÍ /mugi/ (gl.) — мукати

* śe va muźi vaka-ĭa atîta, kobĭașće la vrun rău?
— zašto li ta krava toliko muče, sluti na neko zlo? [Por.]


   MUȘMÚLĂ /mușmulă/ (i. ž.) — мушмула

* mușmula ĭe puama lu mușmulă, kare fuost mare dulśață đi kopiĭ pista ĭarnă
— mušmula je plod mušmule, koja je bila velika poslastica za decu preko zime [Por.]


   MUȘURUÓŃ /moșoroi/ (i. m.) — хумка

* mușuruoń fak kîrćițîļi șî furńiśiļi, da puaće să fiĭe șî vro gramadă đi pomîntarĭ, pista kare a dat ĭarba
— humke prave krtice i mravi, a može biti i neka gomila zemljišta, koja je zarasla u travu [Por.]

n

   NADRÁŹ /nădrag/ (i. m.) — панталоне

* pîkurarĭu sa vaĭtă k-a rupt nadraźi, aļergînd dupa uoĭ pin spiń
— čobanin se žali da je pocepao pantalone, jureći za ovcama kroz trnje [Por.]


   NÁFT /naft/ (i. s.) — нафта

* ma duk dupa naft la pumpă, kă luń ma pun ku trakturu pi arat
— idemo po naftu na pumpu, jer u ponedeljak počinjem traktorem da orem

* am numa o kilă đi naft, da-m trĭabe triĭ kiļe đi naftă pļińe
— imam samo litar nafte, a trebaće mi tri puna litra nafte [Por.]


   NAÍNĆE /nainte/ (pril.) — некад

* nainće vrĭame parke măĭ bun s-a trait
— u nekadašnje vreme kao da se bolje živelo

* a veńit nainće pi la mińe, șî sa vaĭtă kă ĭe bolnau grĭeu
— došao je nedavno k meni, i žalio se da je teško bolestan [Por.]


   NÁĬBA /naiba/ (i. ž.) — ђаво

* sa ḑîśe naĭba să nu-l pumeńeșć pe draku pe nume, kî draku kînd auđe numiļi luĭ, vińe șî-ț faśe răļe
— kaže se „najba” da ne pomeneš đavola po imenu, jer đavo kad čuje svoje ime, dolazi i pravi ti zlo

* fi bun, să nu će ĭa naĭba
— budi dobar, da te ne odnese đavo [Buf.]


   NÁĬKĂ /naică/ (i. m.) — драги

* ĭ-a veńit naĭka ku fluarĭa la pălariĭe
— došao joj je dragi, sa cvetom na šeširu

* în tuaće kînćiśe rumîńeșć, la ibomńik sa ḑîśe naĭka
— u svim vlaškim pesmama, ljubavnik se naziva ’najka’

* (demin.) naĭkuță
— draganče

* naĭkuța
— dragana [Por.]


   NAĬMÍT /naimit/ (prid.) — унајмљен

* la găzdoćiń multă lume a fuost naĭmită la lukru în kîmp
— kod bogataša je mnogo ljudi bilo unajmljeno za rad u polju [Por.]


   NAĬMĬÁLĂ /năimeală/ (i. ž.) — најам

* muma ku naĭmĭală ma krĭeskut, șî ma șkulait
— majka me je sa nadničenjem podigla i odškolovala [Por.]


   NAĬÚRĻA (prid.) ● v. aĭurļa [Por.]

   NAKÁZ /năcaz/ (mn. nakazurĭ) — мука

* nakazu mĭeu ńima nu șćiĭe
— moju muku niko ne zna

* traĭ ku nakaz
— tegoban život

* mare nakaz
— velika muka

* (izr.) traźe nakaz
— muči se, pati

* fara nakaz
— bez muke, lako [Por.]


   NAKÎRŹÍĬE /năcârdie/ (mn. nakîrźiĭ) — лакрдија

* kopiĭi fak la nakîrźiĭ tota ḑîva
— deca prave lakrdije po ceo dan [Stig]


   NÁKLĂ /năclaie/ (i. ž.) — масноћа, густа

* naklă puaće fi unsură vîrtuasă, kare grĭeu sa mînžîașće, dar șî morśilă grĭa kare sa ļipĭașće đi înkălțamînt, șî nu sa puaće kurața ļesńе
— gusta masnoća može biti gusto mazivo, koje se teško razmazuje, ali i teško blato koje se lepi za obuću, i ne može se lako očistiti [Por.]


   NÁLBĂ /nalbă/ (i. ž.) — црни слез

* nalbă ĭe buĭađe ku fluorĭ rozave
— crni slez je biljka sa ružičastim cvetovima

* (med.) ku nalba muĭeriļi đemult s-a starpit, kînd a pļekat greuańe, da n-a vrut sî sa nașće
— sa crnim slezom su žene nekada izazivale pobačaj, kad su zatridnele, a nisu želele da rode

* (med.) kînd a vrut sî starpĭaḑă, muĭarĭa greuańe a bagat nalba în ruod, ama kare n-a șćut kît kućaḑă s-o țînă, s-a-nveńinat, ș-a murit
— kad je htela da pobaci, trudnica je uvlačila crni slez u matericu, ali koja nije znala koliko sme da je drži, otrovala bi se, i umrla [Por.]


  NALBĂ /iapă/ (i. ž.) — кобила

* baț samaru să priśapă nalba (okoļeșć ku vuorba)
— biješ samar da oseti kobila (govoriš izokola) [Por.]


   NALȚḮME /nalţime/ (i. ž.) — висина

* aĭa nu păsuĭe, are nalțîme mikă
— to ne paše, ima malu visinu

* nalțîmĭa sandukuluĭ mult ĭe măĭ mare đi kît larźimĭa
— visina sanduka mnogo je veća od dužine

* măsurăm nalțîmĭa kopiĭiluor
— merimo visinu dece [Por.]


   NÁLT /nalt/ (prid.) — висок

* padure naltă șî điasă
— šuma visoka i gusta

* are fată, ama mult măĭ naltă đikît ĭel, șî nus parĭake bună
— ima devojku, ali je mnogo višlja od njega, pa nisu dobar par

* s-a suit pi ļiemn înalt, ș-a kaḑut
— popeo se na visoko drvo, i pao

* a fakut puod înalt, sî no-l ĭa apa mare
— napravili su visok most, da ga ne odnese veliko voda [Por.]


   NALTÚȚ /năltuţ/ (prid.) — повисок

* naltuț ĭe aăla kare ĭe kîta măĭ nalt đi kît alalț đin vrsta luĭ
— povisok je onaj koji je nešto višlji od ostalih iz njegove vrste

* pi drumu pista munće, ĭastă numa o śuakă naltuță, șî alta ńimika
— na putu preko planine, ima samo jedno nevisoko brdo, i drugo ništa [Por.]


   NALUÁGĂ /năloagă/ (i. ž.) — навалица

* mare ńistoțală đi tuaće, șî kînd vińe marfa la dugaĭe, nu puoț s-ažunź ra rînd đi naluagă
— velika nestašica svega, i kad dođe roba u prodavnicu, ne možeš da dođeš na red od navalice [Por.]


   NALÚKĂ /nălucă/ (i. ž.) — привиђење

* kopilu sa vaĭtă kă numa visaḑă ńiskaĭ naluś, șî mumî-sa s-a dus ku ĭel la vrîžîtuare, sî vadă śi ĭe
— dete se žali da sanja samo neka priviđenja, pa ga je majka odvela kod vračare, da vidi šta je [Por.]


   NALUŚI /năluci/ (gl. p. ref.) — привиђати се

* spuńe k-a fuost pumeńit, kînd la gaura poduluĭ iĭ s-a naluśit vrun kîńe ńegru
— kaže da je bio budan kao mu se na tavanskom otvoru prividio crni pas [Por.]


   NAMĬÁĆE /nămete/ (i. m.) — смет

* namĭaće ĭe gramadă mare đi zapadă, kare măĭ đes a namețîto vîntu
— smet je velika gomila snega koju je najčešće navejao vetar [Por.]


   NAMĬEȚḮ /nămețî/ (gl. p. ref.) — навејати

* dakă va măĭ kađa așa zapada ku vînt tare kum kađe akuma, pănă la ḑîuă are sî sa namețaskă tuaće drumurļi pin munće
— ako bude dalje padao ovakav sneg sa jakim vetrom kao što pada sada, do zore ima da naveje sve puteve kroz planinu [Por.]


   NAMUÓL /nămol/ (i. s.) — муљ

* dupa pluaĭe, adus ogașu namuol ku kare ń-a umplut bașćaua ś-a fuost la marźina ogașuluĭ
— posle kiše naneo je potok mulj kojim nam je napunio baštu što je bila na obali potoka [Por.]


   NÁNĂ /nană/ (i. m.) — бата ?

* șî suroriļi aļi măĭ ćińirĭe, șî frațî aĭ măĭ ćinîrĭ, ḑîk la frațî luor aĭ măĭ batrîń nană
— i mlađe sestre i mlađa braća oslovljavaju svoju stariju braću sa „nana”

* kînd vorbĭesk ĭuta or sa mîngîĭe, nu ḑîk „nană” numa „na”, șî în luok đi nana Lazîr ḑîk na-lazîr, în luok đi nana Ĭanku ḑîk na-Ĭanku, ș-așa ramîńe păn’ la muarće
— kada govore brzo, ili se maze, ne kažu „nana” nego samo „na”, i umesto nana Lazar, kažu na-Lazar, umesto nana Janko, kažu na-Janko, i tako ostaje sve do smrti

* suora mĭa are duoĭ nań
— moja sestra ima dva starija brata

* nană sa ḑîśe șî la vrun uom strin, kare ĭe đ-o vrstă ku nana-l tĭeu
— „nana” kažeš i stranom čoveku, ako je vršnjak sa tvojim starijim bratom (Tanda) [Por.]


   NAPÁSTĂ /năpastă/ (i. ž.) — клевета

* napastă ĭe kînd a ĭevi baź vina la vrunu kare nuĭe đevină
— kleveta je kada javno okriviš nekog ko nije kriv

* đi napașće grĭaļe șî la sud amunka đi apirĭ
— od teških kleveta i na sudu se s mukom braniš (Rudna Glava)

* napasta ĭe măĭ rîa đikît ś-o faś
— kleveta je teža od dela (Topolnica) [Por.]


   NAPASTḮ /năpasti/ (gl. p.) — клеветати

* iĭ drag să napăstuĭe pi alțî, da kînd va napăstui vrunu pi ĭa, o să vadă kît ĭe aĭa đi urît
— voli da kleveće druge, a kad bude neko oklevetao nju, videće kako je to ružno [Por.]


   NAPASTḮĬE /năpastie/ (i. ž.) — клеветање

* napastîĭe ĭe kînd baź vină la-l ńevinuit
— klevetanje je kad bacaš krivicu na nevinoga [Por.]


   NAPLÁȚ /năplaț/ (i. s.) — наплатак

* naplațu ĭe un parśel đi ruată đi kar
— naplatak je deo kolskog točka

* naplațu ĭe strîmb ka luna ćinîră, șă śopļit în patru mukĭ
— naplatak je kriv kao mlad mesec, i istesan je na četiri ćoška

* naplațu sa ļagă unu đi altu ku pișļagă
— naplaci su vezani jedan za drugi klinom

* într-o ruată đi kar vin patru, śinś or șasă naplațurĭ
— u jednom kolskom točku ide četiri, pet ili šest naplataka

* naplațurļi înkeĭaće fak o ruată, pi kare sa puńe śerku
— povezani naplaci čine točak, na koji se stavlja šina

* tuot naplațu are doă spiță, kare-l ļagă ku kîpațina ruoțî
— svaki naplatak ima dva paoka, koji ga povezuju sa glavčinom točka [Por.]


   NAPUSTḮ /năpustî/ (gl. ref.) — кидисати

* muma paduri fakută ka porkuońu a trĭekut pi kulme, da kîńi s-a napustît la ĭa, latrînd ka naruoḑî
— šumska majka je prolazila kosom pretvorena u stog sena, a psi su kidisali na nju, lajući kao ludi

* ĭel s-a napustît ku buata la mińe, ĭo ĭ-am dat ku pumnu în buot
— on se sjurio sa motkom na mene, ja sam ga tresnuo pesnicom u nos [Por.]


   NARODUÓS /nerodoi/ (prid.) — будаласт

* la fire frumuos, la narau naroduos
— lep u licu, al mu narav budalasta [Por.]


   NARÓĬ /noroi/ (i. s.) — блато

* după ploaĭe sa faśe atîta naruoĭ đe mare, đe nu puoț mĭerźa
— posle kiše napravi se toliko veliko blato, da ne možeš ići [Crn.]


   NOROKUÓS /norocos/ (prid.) — срећан

* rar sa gasîașće astîḑ uom kare ĭe adaverĭe narokuos
— teško se danas nalazi čovek koji je odistinski srećan [Por.]


   NARUÓD /nărod/ (prid.) — луд

* s-a dus în rat ka uom la luoku luĭ, da s-a-ntuors naruod đi tuot
— otišao u rat kao čovek na svom mestu, a vratio se potpuno lud [Por.]


   NARUÓK /noroc/ (i. s.) — срећа

* avut mare naruok sî s-antuarkă viu đin rat
— imao je veliku sreću da se vrati živ iz rata

* naruok șî bukuriĭe sî đa dumńeḑîu la tuot nat
— sreću i radost da da bog svakom [Por.]


   NASKÚT /născut/ (prid.) — рођен

* s-a naskut sarak, a kreskut ș-a trait sarak, ș-a murit sarak
— rođen je siromašan, odrastao i živeo siromašan, i umro siromašan

* kopil naskut ńipurtat đi șapće luń, a fuost ținut măĭ doa luń îvîluit în lînă ńispalată
— dete rođeno kao nedonošče od sedam meseci, držano je još dva meseca uvijeno u neopranu vunu

* satu în kare mis naskut, s-a pîrasît đe mult
— selo u kome sam rođen, opustelo je odavno [Por.]


   NASLÁP /năslap/ (i. m.) — слап

* a ńegrit śerĭu, vińe pluaĭa ku naslap
— potamnelo je nebo, dolazi kiša u slapovima

* spulbură ku śasurĭ, șî vîntu duśe naslapurĭ đi zapadă pi drumurĭ
— veje već satima, i vetar nanosi slapove snega na puteve

* naslap đi apă; buobît
— slap vode; vodopad [Por.]


  NAT /nat/ (part.) — свако ?

* vuorba ’nat’ sîngură nu însamnă ńimika, numa înpreunată ku ’tuot’ kapîtă vrĭad, șî însamnă ’fiĭekare’
— rečca ’nat’ sama ne znači ništa, samo spojena sa ’tot’ ima vrednost, i znači ’bilo ko’ [Por.]


   NÁTRĂ /natră/ (i. ž.) — натра

* natra ĭe urḑala pusă pi sulo-l đi napuoĭ
— natra je osnova namotana na zadnje vratilo

* natra ĭe urḑala în razbuoĭ, đi la brîgļe, pănă la sulu đi napuoĭ
— natra je deo osnova u razboju, između brdila i zadnjeg vratila [Por.]

* pră poĭană mĭ-a krîeskut o natră dă spiń, trăbe să-ĭ skuot
— na livadi mi je iznikla „natra” trnja, treba da ih izvadim (Manastirica, Mlava) [Mlava]


  NAUT /năut/ (i. s.) — сланутак

* naut ĭe un fĭeļ đi pasuĭ
— slanutak je vrsta pasulja

* a fuost kînćiśe batrîńe kare a-nśeput ku vuorbiļi: „Frunḑă vĭarđe, buob naut”
— bilo je starinskih pesama koje su počinjale stihom: „Zelen listak, bob slanutak” [Por.]


   NAVRÁP /năvrap/ (i. m.) — препад

* pănă nuoĭ am durmit, a veńit đintr-odată navrapu đin tuaće părțîļi pista nuoĭ
— dok smo mi spavali, iznenada je izvršen prepad na nas sa svih strana [Por.]


   NAZÎRÍ /năzări/ (gl. p. ref.) — разазнати

* în krapat đi zuorĭ suariļi tuma sa nazîrĭașće dupa dungă
— u osvit dana sunce se tek nazire iza horizonta

* śĭață mistakată ku zapadă, poćakă nuĭe, da nu sa nazîrĭașće ńimika în okuol
— magla pomešana sa snegom, staze nema, a ne razaznaje se ništa okolo [Por.]


  NAȘ /naș/ (i. m.) — кум

* nașu ĭe insă kare boćaḑă kopilu, șî kare ăl kunună la nuntă
— kum je osoba koja krsti dete, i koji ga venčava na svadbi

* soțîĭa nașuluĭ ĭe nașîța
— kumova žena je kumica [Por.]


   NÁȘĆE /naște/ (gl. p. ref.) — родити

* bagă sama, muĭarĭa ĭe greuańe, akuș trăbe sî sa nașće
— obrati pažnju, žena je trudna, uskoru treba da se porodi

* paramamiļi nuaștre sa nașćirit sîngure, dupa viće, pi drum la muară, pi luok în mižluoku sapatuluĭ
— naše prabake su se porađale same, za stokom, na putu u vodenicu, na njivi usred kopanja

* muĭeriļi la nuoĭ s-a naskut stînd în piśuare pănă dupa ratu ku mńamțî
— žene su se kod nas porađale stojeći na nogama sve do posle rata sa Nemcima [Por.]


   NÁȘĆIRE /naștere/ (i. ž.) — порођај

* mama mi s-a nașćirit đi noă uorĭ, a fakut ḑaśe kopiĭ, șî dumńeḑîu va șći kîț a fi măĭ nașćirit, să n-a fi murit la nașćire ku al đi ḑăśe
— baka mi se porađala devet puta, rodila je devetoro dece, i bog zna koliko bi još rodila, da nije umrla na porođaju sa desetim

* muĭerļi đemult avut nașćire ușuară
— žene su nekad imale lak porođaj [Por.]


   NĂDĂÍ /nădăi/ (gl. ref.) — схватити

* ći nadăĭ śe vreu să spun?
— shvataš šta hoću da ti kažem? [Por.]


   NĂDĂĬÉĻŃIK /nădăielnic/ (prid.) — досетљив

* pin povĭeșć sa pumeńașće vrun Stoĭan Nădăĭeļńiku kare a șćut tuot ș-a fuist uom vikļan
— u pričama se pominje neki Dosetljivi Stojan koji je znao sve i bio mudar čovek [Por.]


   NĂIMÍ /năimi/ (gl. p. ref.) — најмити

* uom sarak, nu puaće năimi pi ńima, lukră sîngur păn’ sa sparźe đi lukru
— siromah čovek, ne može nikoga najmiti, radi sam dok se ne razbije od posla [Por.]


   NĂMITUÓRĬ /nămitor/ (i. m.) — најамник

* nămituorĭu ĭe sîpatuorĭ kare sapă kukuruḑu înprumut: ĭel sapă la mińe, ĭuo sîăp la ĭel
— najamnik je radnik koji okopava kukuruz u zajam: on kopa kod mene, ja kopam kod njega

* đimińață îm vin ńimituori la sapat la kukuruḑ
— sutra ujutru mi dolaze nadničari na okopavanje kukurza [Por.]


   NĂMĬEȚḮT /nămețît/ (prid.) — завејан

* într-o ĭarnă, atîta a ńins ḑîua-nuapća, đe șî koļiba ń-a fuost nămĭețîtă pănă-n kuoș
— jedne zime, toliko je padao sneg dan-noć, da je i koliba bila zavejana sve do dimnjaka [Por.]


   NĂMĻÁḐÎȚ /nămiază/ (i. s.) — подне

* aźuns nămļaḑîțu, vreamea ĭe dă prînḑî
— stiglo je podne, vreme je za ručak

* după nămļaḑîțî ńe duśiem la skăldat
— posle podne idemo na kupanje (Ranovac, Slana) [Mlava]


   NĂPĂSTUÍ /năpăstui/ (gl. p. ref.) — клеветати

* rîa ļimbă are, năpăstuĭașće pi fiĭe kare đi fiĭe śe, fara vină, fara ńimika
— opak jezik ima, oklevetaće svakog za bilo šta, bez krivice, bez razloga [Por.]


   NĂPĂSTUÍT /năpastăuit/ (prid.) — оклеветан

* atîta đi greu a fuost năpăstuit đin parća veśińilor, đi nu ĭ-a ramas alta ńimika, numa să-ĭ tužaskă
— toliko je teško bio oklevetan od strane suseda, da mu nije ostalo ništa drugo, nego da ih tuži [Por.]


  NĂSKOMĂŃI /născomăni/ (gl. p. ref.) — навадити се

* sa năskomańit murońu la o kasă în sat, vińe nuapća șă uomu nu puaće să duarmă dă ĭeal
— navadio se vampir na jendu kuću u selu, dolazi noću i čovek ne može da spava od njega [Mlava]


   NÎKAŽÁLĂ /necăjală/ (i. ž.) — мучење

* a sufarat mulće nîkažălurĭ đi vrĭamĭa đi rat în lageru bugarĭesk, șî abĭa a ramas viu
— istrpeo mnoga mučenja za vreme rata u bugarskom logoru, i jedva ostao živ [Por.]


   NÎKAŽḮ /necăji/ (gl. p. ref.) — мучити

* lasă-l, nu-l măĭ nîkažî, kă nuĭe ĭel đivină
— pusti ga, nemoj ga više mučiti, jer nije on kriv

* aĭ batrîń s-a nîkažît măĭ mult đikît nuoĭ, kă tuot a lukrat la snagă
— stari su se mučili više od nas, jer su sve radili na snagu [Por.]


   NÎKAŽḮT /necăjit/ (prid.) — намучен

* kopiĭ saraś, a krĭeskut nîkažîț ka ńima pi lume
— sirota deca, odrasla su namučena kao niko na svetu [Por.]


   NÎKLAÍ /năclăi/ (gl. p. ref.) — замастити

* s-a nîklait plugu đi morśilă gruasă, ńiś ku pana nu sa puaće kurață
— napunio mi se plug blatnjave zemlje, ni otigom ? se ne može skinuti [Por.]


   NÎMEŃÍ /numeni/ (gl. p. ref.) — наменити

* la pomană sa nîmeńașće la-l muort tuot śi ĭe sprimit đi ĭel, đi la kolaś pănă la țuaļe
— na daći se pokojniku namenjuje sve što je za njega spremljeno, od kolača do odeće

* śe guod sa nîmeńașće, sa ĭa-n mînă, sa țukă șî sa ḑîśe să fiĭe la-l muort, în śaso-la să vină șî să primĭaskă
— šta god se namenjuje, uzme se u ruku, poljubi i kaže se neka to bude pokojnikovo, u taj čas da dođe i da to primi [Por.]


   NÎMOĻÍ /nămoli/ (gl. p. ref.) — замуљити

* pouodu a dus pomîntarĭ, ș-atîta ń-a nîmoļit luoku đi kukuruḑu, kare numa ś-a krĭeskut, nu sa măĭ vĭađe
— poplava je nanela zemljište, i toliko je zamuljila njivu da se kukuruz, koji je tek iznikao, više ne vidi [Por.]


   NḮNKĂ

   NÎPARÍ /opari/ (gl. p. ref.) — ојести

* uomol gras sa nîparĭașće pi la grasîmĭ, kînd lukră śuava trĭekut đi apă
— debeljuškast čovek ojede se na gojaznim pregibima, kad radi nešto znojav [Por.]


   NÎPARÍT /opărit/ (prid.) — оједен

* loko-l nîparit la kopiĭ miś s-ă ļikuit ku ...
— ojedeno mesto kodmale dece lečilo se ... [Por.]


   NÎPARĬÁLĂ /opăreală/ (i. ž.) — оједица

* kopiĭ miś đes kapîtă nîparĭală pi la burćiță, kînd mult ḑak uḑ șî ńiskimbaț
— bebe često dobiju ojedicu na stomačiću, kad dugo leže nepresvučene i mokre

* nîparĭala la kopiĭ babiļi a mînžît ku unt
— ojedine kod dece babe su premazivale maslom [Por.]


   NÎPRAĆÍ /năprăti ?/ (gl. p. ref.) — напратити

* a plaćit la vrîžîtuare să-ĭ nîpraćiaskă rău, numa să-l zatrĭaskă nu ĭa-r fi luva kumva moșîĭa
— platili su vračaru da mu naprati zlo, samo da ga zatru ne bi li mu nekako uzeli imanje

* a vaḑut vrîžîtuarĭa-n buobe kî s-a nîpraćit śe s-a nîpraćit pi ĭel, ș-aĭa nîpraćit ku mîna muĭerĭaskă
— videla je vračara u zrnima da ga je nešto spopalo, i to da je nabačeno od ženske ruke [Por.]


   NÎPRAĆITÚRĂ /năprătitură/ (i. ž.) — напратница

* nîpraćitura ĭe farmika śe faśe vrîžîtuarĭa șî labdă pi vrunu lu kare iĭ đeskîntă ku al ńikurat
— napratnica je vražbina koju pravi vračara i baca je na nekog kome baje sa nečistim silama

* nîpraćitura puaći fi numa vuorbă guală, ḑîsă în đeskînćik, or vro momuată lupadată în drum
— napratnica može biti samo prazna reč, izgovorena u toku bajanja, ili neka vražbina bačena na put

* nîpraćitura, đeskîntată șî lupadată la vrunu în drum pi unđe trĭaśe đes, sa kĭamă nîgazîtură
— napratnica, prebajana i bačena nekome na put kojim često prolazi, zove se nagaznica [Por.]


   NÎSARḮMBĂ /năsărâmbă/ (i. ž.) — смицалица

* aldrakuluĭ kopil, numa faśe la nîsarîmbĭe, alta nu șćiĭe
— đavolje dete, samo pravi smicalice, drugo ne zna [Por.]


   NÎTAFĻÁȚĂ /nătăfleață/ (i. s.) — будала

* baĭatu nuĭe ńiś đ-o trĭabă, kî ĭe o nîtafļață întrĭagă
— momak nije ni za šta, jer je kompletna budala [Por.]


   NÎTARẮU /nătărâu/ (i. m.) — шепртља

* nîtarău, saraku, nu-l primĭesk ńiś baĭețî-n soțîĭe, ńiś fĭaćiļi-n uoră
— šeprtlja, siroma, ne primaju ga ni mladići u društvo, ni devojke u kolo [Por.]


   NÎTARḮULUĬ /nătărâului/ (pril.) — наопако

* nu ńi mĭarźe lukru, a pļekat tuot nîtarîuluĭ
— ne ide nam posao, sve je krenulo naopako [Por.]


   NÎVAĐÁLĂ /năvădeală/ (i. ž.) — увођење

* nîvađala urḑăļi în spată șă iță ĭe lukru muĭerĭesk, ļegat đi razbuoĭ đi țasut
— uvođenje osnove u brdo i nite je ženski posao, vezan za razboj za tkanje [Por.]


   NÎVAĐÍ /năvădi/ (gl. p.) — уводити

* kînd la razbuoĭ sa nîvađesk firiļi urḑăļi pin spată șă iță, trăbă să lukre doă muĭerĭ
— kad se na razboju uvodi osnova u brdo i nite, treba da rade dve žene [Por.]


   NOAḐẮŚ /nouăzeci/ (br.) — деведесет

* kînd aĭ noaḑăś, ăț trîabe măĭ ḑîaśe đe sî aĭ o sută
— kad imaš devedeset, treba ti još deset pa da imaš sto

* puorko-l gras avut noaḑăś đi kiļe
— ugojena svinja imala je devedeset kila [Por.]


   NOAḐẮŚIĻA /nouăzecilea/ (br.) — деведесети

* muoșu a tunat în noaḑăśiļa
— čiča je ušao u devedesete [Por.]


   NOÁSPRÎAŚE /nouăsprece/ (br.) — деветнаест

* đi noasprîaśe ań s-a dus pin țîăriļe strińe
— sa devetnaest godina otišao je u strane zemlje

* numîru noasprîaśe ĭe đi unu măĭ mik đikît număru doaḑîăś
— broj devetnaest je za jedan manji od broja dvadeset [Por.]


   NOASPRÎÁŚIĻA /nauăsprecelea/ (br.) — деветнаести

* astîḑ ĭe noasprîaśiļa în marțîșuor, măĭ o ḑî-duauă șî tunăm în primovară
— danas je devetnaesti mart, još dan-dva i ulazimo u proleće

* numaraĭ uoiļi, kînd trĭekuĭ pĭ-a noasprîaśiļa, în luok să ḑîk doaḑîăś, sminćiĭ đin număr, șî ma zuĭtaĭ kîć-a fuost
— brojao sam ovce, i kad sam prešao devetnaestu, umesto da kažem dvadeset, ja se zabrojah i zaboravih koliko ih je bilo [Por.]


   NODORUÓS /nodoros/ (prid.) — чворноват

* tutuku sa sparźe grĭeu, kî ĭe tuot nodoruos
— panj se teško cepa, jer je sav čvornovat [Por.]


   NOĐÍȚ /nodiţ/ (i. s.) — глежањ

* nođițu ĭe înkeĭatură kare ļagă talpa ku fluiru piśuoruluĭ
— gležanj je zglob koji povezuje stopalo sa cevanicom noge

* a skļinćit piśuoru đin nođiț
— uganuo je nogu u gležnju [Por.]


   NOPḮRKĂ /napîrcă/ (i. ž.) — змија

* nopîrkă veńinuasă
— zmija otrovnica

* nopîrkă ku obrańe
— zmija šarka

* ala kășî
— kućna zmija

* nopîrkă đi apă
— vodena zmija, belouška

* nopîrkă moțată, puĭkă moțată
— poskok

* în marta în luok đi „nopîrkă” sa ḑîśe „đ-aļi lunź”
— u martu se umesto „zmija” kaže „one duge”

* măĭ grĭa sîrbatuare alu nopîrś ĭe Pobražîmĭa, atunśa nu kućaḑă ńiś ața sî sa ļiaźe đi rău luor
— najstrožiji zmijski praznik je Preobraženje, tada ne sme ni konac da se uveže u strahu od njih

* alunu ĭe nașu nopîrśilor, șî kînd o lovĭeșć ku bîtu đ-alun, nopîrka muare đi rușîńe
— leska je zmijski kum, i kad je udariš leskovim štapom, ona umre od stida [Por.]


   NOROḐḮ /nerozi ?/ (gl.) — лудети

* a-nśeput noroḑî înga đi mik
— počeo je ludeti još od malena

* dakă nu ći vi lasa đi bĭare, o să noroḑășć ĭuta
— ako se ne budeš manuo pića, poludećeš brzo [Por.]


   NOROḐÎÁȘĆE /nerozește ?/ (pril.) — лудачки

* a mînat karu noroḑîașće, șă la vrun koveĭ a zburat đin drum afară
— vozio je kola ludački, i na nekoj krivini sleteo sa puta

* a prinso ku ibuomńiku la gramadă, ș-a batuto așa noroḑîașće đi, tuată frîntă, ku ḑîļiļi nu s-a skulat đin pat
— uhvatio je sa ljubavnikom na gomili, i tuka je tako ludački da, sva slomljena, danima nije mogla da ustane iz kreveta [Por.]


   NOROḐḮĬE /nărozie/ (i. ž.) — лудило

* la prins pi kopil noroḑîĭa kare șćiĭe đin śe, da lumĭa pîrîașće stramuoșî luĭ k-a fakut ńiskaĭ rîaļe, șî pi kopil akuma l-a ažuns blastămurļi
— poludelo je dete ko zna zbog čega, a ljudi optužuju njegove pretke da su počinili nekakva zla, pa su dete sada stigle kletve

* kopiĭi fak la noroḑîĭe, kă n-au alt lukru
— deca prave ludosti jer nemaju druga posla

* așa visaļiĭe n-a fuost đemult la zavĭećină-n sat, noroḑîĭe mare pănă-n zuorĭ
— takvo veselje odavno nije bilo na seoskoj zavetini, veliko ludilo sve do zore [Por.]


   NOTÁ /înota/ (gl.) — пливати

* am krĭeskut la munće đeparće đi rîu, đ-aĭa nu șću să nuot
— odraso sam u planini daleko od reke, zato ne znam da plivam

* ĭel nuată tare bińe, kućaḑă șî la Dunîrĭe sî nuaće
— on pliva jako dobro, sme i na Dunavu da pliva

* kare nu șćiĭe sî nuaće, puaće sî sa-ńaśe șîn apă skundă
— ko ne zna da pliva, može da se udavi i u plitkoj vodi

* kînd a trĭekut Dunîrĭa, fugari đin Rumîńiĭe a notat ku truaśiļi la brîu
— kad su prelazili Dunav, begunci iz Vlaške su plivali sa tikvama o pojasu [Por.]


   NOTÁT /înotat/ (i. s.) — пливање

* s-a dus kopiĭi śuardă la rîu, k-a gasît ćișńe buńe đi notat
— deca su otišla džumle na reku, jer su našla dobre tišake za plivanje

* nu șću să nuot, kă la munće nuĭe apă ńiś đi skaldat, ńiś đi notat
— ne znam da plivam, jer na planini nema vode ni za kupanje, ni za plivanje [Por.]


   NÓU /nou/ (prid.) — нов

* s-a dat bășka, ș-a fakut koļibă noă
— odelili se, i podigli novi kolibu

* (u izr.) đin nou
— iznova [Por.]


  NU /nu/ (pril.) — не

* nu puaće așa kum ginđiț
— ne može tako kako mislite

* nu sa puaće faśa ńimika
— ne može se učiniti ništa

* kum đe nu
— kako da ne

* nu măĭ sa puaće
— ne može se više

* nu, nu șă nu
— ne, ne i ne

* nu kî sa ćiame, numa krapă đi frikă
— ne da se boji, nego puca od straha [Por.]


   NUÁUĂ /nouă/ (br.) — девет

* akuma ĭe nuauă śasurĭ, șî žumataće
— sada je devet i po sati

* muĭarĭa puartă nuauă luń
— žena nosi devet meseci [Por.]


   NUÁUĻA /nouălea/ (br.) — девети

* vrîžîuarĭa a spus kă trăbe să-m đeskînće ši nuauă uorĭ, dakă n-ažută đeskînćiku a nuauļa, ļiak n-o sî fiĭe
— vračara je rekla da treba da mi baje devet puta, ako deveto bajanje ne pomogne, leka neće biti [Por.]


   NUĬÁ (i. ž.) ● v. nuĭauă [Por.]

   NUĬÁUĂ /nuia/ (i. ž.) — прут

* nuĭauă ĭe bît supțîre, frînt đin vro krĭangă șî kurațat đi frunḑă
— prut je tanka šiba, odlomljena od neke grane i očišćena od lišća

* ku nuĭauă s-a bat vaśiļi, kînd sa mînă vrunđiva
— prutom se biju krave kada se negde teraju

* ku nuĭaļe đemult s-a-npļećit gardurļi
— prućem su se nekada plele ograde

* gard đi nuĭaļe
— ograda od pruća

* ku nuĭaļe țîgańi îmļećiesk kutariță șî baluańe
— prućem Cigani pletu korpe i balone [Por.]


   NÚĬE /nu este/ (pril.) — није

* nuĭe așa
— nije tako

* nuĭe ńima pusta, s-a dus tuoț
— nema nikog više, svi su otišli

* nuĭe bun
— nije dobro

* ĭastă-nuĭe
— nije-nego; ima-nema [Por.]


  NUMA /numa/ (vez.) — само

* s-a dus tuoț, a ramas numa unu
— otišli su svi, ostao je samo jedan

* traĭesk bun, am numa o grižă: să fak nunta la kopil
— živim dobro, imam samo jednu brigu: da sinu napravim svadbu

* șćim kum ĭe ĭel, numa spuńe noa kum ĭeș tu
— znamo kakav je on, nego kaži nama kakav si ti [Por.]


   NUMARÁ /număra/ (gl. p. ref.) — бројати

* la baśiĭe în tota sara s-a numarat uoiļi, đi frikă k-a mînkat lupi vruna
— na bačiji su se ovce brojale svake večeri, u strahu da vuk nije pojeo neku

* puțîńe ḑîļe numîră pănă la urmă
— malo dana broji do kraja [Por.]


   NUMARÁT /numărat/ (prid.) — избројан

* mĭ-a dat o ļegatură ku bań numaraț, să-ĭ pazăsk pănă ĭel sa-ntuarśe
— dao mi je jedan povez sa izbrojanim novcem, da ga čuvam dok se on ne vrati

* luĭ sînt ḑîļiļi numaraće
— njemu su dani izbrojani [Por.]


   NUMARATÚRĂ /numărătură/ (i. ž.) — бројалица

*
◊ [Por.]


   NÚMÎR /număr/ (i. s.) — број

* măĭ mare numîr kare l-a șćut mamî-mĭa a fuost o sută
— najveći broj koji je moja baka znala bio je sto

* numîr mik, numîr mare
— mali broj, veliki broj

* nu țîńe minće kîț ań are la numîr
— ne zna koliko godina ima na broju [Por.]


   NUNȚẮSK /nuntesc/ (prid.) — свадбен

* visaļiĭa nunțaskă a țînut triĭ ḑîļe șî triĭ nuopț
— svadbeno veselje trajalo je tri dana i tri noći

* ađeturļi nunțăšć mult sa skimbat
— svadbeni običaji su se mnogo promenili [Por.]


   NUNȚḮ /nunti/ (gl. p.) — свадбарити

* a nunțît vro șapće ḑîļe, șî ĭar nu ļa fuost đestul
— svadbovali sedam dana, i opet im je bilo malo

* a nunțît, șî s-a kîsîtorit
— svadbovali, i skućili se [Por.]


   NUNTÁȘ /nuntaș/ (i. ž.) — свадбар

* a fakut nuntă mare, a fuost pista doasuće đi nuntaș
— napravio je veliku svadbu, bilo je preko dvesta svadbara [Por.]


   NÚNTĂ /nuntă/ (i. ž.) — свадба

* nunta ĭe ađet kare sa faśe kînd sa însuară uomu
— svadba je običaj koji se pravi kada se čovek ženi

* la nuntă sa kunună govĭa ku mlîdožăńa
— na svadbi se venčavaju mlada i mladoženja

* sa mîrzăsk ka kîńi, akuș ļi vĭeḑ nunta
— mrze se kao psi, uskoro će izbiti svađa

* nuntă kîńaskă
— pseća svadba [Por.]


   NÚNTRU (pril.) ● v. înuntru [Por.]

   NUÓD /nod/ (i. s.) — чвор

* nuod ĭe un fĭeļ đi ļigatură la ață
— čvor je jedna vrsta veze na koncima

* ļemn rău, pļin đi nuodurĭ, nuĭe bun đi blăń
— loše drvo, puno čvorova, nije dobro za daske [Por.]


   NUÓĬ /noi/ (zam.) — ми

* nuoĭ am ažuns amînat, șî đ-aĭa ńa întuors
— mi smo kasno stigli, zato su nas vratili

* tare rău ĭe în țară, śe va fi ku nuoĭ, nu șću
— jako je loše u državi, šta će biti s nama, ne znam

* sa puvestîașće kă în țăriļi strińe rău urît sa vorbĭașće đi nuoĭ
— priča se da se u stranim državama veoma loše govori o nama

* la nuoĭ
— kod nas

* ku nuoĭ
— sa nama

* đi nuoĭ
— za nas

* pintru nuoĭ
— zbog nas

* đispre nuoĭ
— o nama

* ku nuoĭ
— sa nama

* întra nuoĭ
— među nama [Por.]


   NÚȘĆA /niște/ (zam.) — неки

* mĭ-a uđit în kap kă fĭaćiļi kare a źukat, a fuost kićiće ku nușća kunuń dă fluorĭ
— ostalo mi je u sećanju da su devojčice, koje su igrale, bile okićene nekim vencima od cveća [Mlava]


  NUT /nut/ (i. m.) — спој

* nut ĭe un fĭeļ đi înkeĭatură întra doă blăń: în una ĭe în lung vižluit žgĭab, da-n alaltă skuos ļimburuș, kare sa bagă pasent în žgĭabo-la
— nut je jedna vrsta spoja između dve daske: u jednoj je uzduž iskopan žljeb, a u drugoj izvučen jezičak koji pasent ulazi u žljeb [Crn.]

ń

  ŃA /na/ (zam.) — ено

* ńa kolo
— eno tamo, onamo [Pom.]


   ŃÁM /neam/ (i. s.) — род

* la nuoĭ ĭastă ńam apruape, ńam đipartat șî ńam đi bătrîńață
— kod nas ima blizak rod, dalek rod i rod od starina

* ńamu sa sokoćiașće pi brîńe, kare înśep đi la kopiĭi alu un uom ku o muĭarĭe
— srodstvo se računa po pasovima, koji počinju od dece jednoga muža i žene

* kopiĭi kare-ĭ fak uomu ku muĭari-sa sînt fraț, or kă ńam đin brîu al đintîń
— deca koju rađaju muž i žena su braća, ili rod u prvom kolenu

* ńepuoțî đi la kopiĭi luor sînt vĭerĭ đin fraț, or brîu adoĭļa
— unuci od rođene dece su braća od stričeva, ili drugo koleno

* ńepuoț đi ńepuoț sînt vĭerĭ a doĭļa, or brîu a triĭļa
— praunuci su srodnici u trećem kolenu

* pănă la vĭerĭ adoĭļa sa țîńe ńam apruape
— do trećeg kolena računa se blizak rod [Por.]


  ŃAM /neam/ (pril.) — нимало

* fuamiće mare, nuĭe mînkare ńam
— velika glad, nema hrane nimalo [Por.]


   ŃÁVĂ /nea/ (i. ž.) — снег

* ńinźe ńavă albă
— pada beli sneg

* spulbură ku tuot, vîntu rađikă ńava șî faśe naĭmĭeț pră drum
— veje uveliko, vetar podiže sneg i pravi smetove na putu [Zvizd]


  ŃE /ne/ (zam.) — се

* ńe adunăm
— skupljamo se

* ńe faśem kî ĭe tuot bun
— pravimo se da je sve u redu

* ńi veđem mîńe
— vidimo se sutra

* ńi proîmblîăm pin bîăĭ
— provodimo se po banjama

* ńi đipartăm đi kasă
— udaljavamo se od kuće

* fuź, kă ńi prinđe
— beži, jer će nas uhvatiti

* nu ń-a fuost đestul
— nije nam bilo dosta

* nu ń-a batut đestul
— nisu nas tuklo dovoljno [Por.]


  ŃE /ne/ (zam.) — ено

* ńe kolore, supt ļiemno-la
— eno tamo, ispod onog drveta

* ńe aiśa, unđe stăm akuma
— evo ovde, gde stojimo sada [Zvizd]


   ŃEAĆÍNS /neatins/ (prid.) — нетакнут

* mara ĭe ńeaćinsă, kuļasă ku mîna đe-n pom
— jabuka je netaknuta, uzbrana je rukom sa voćke [Kmp.]


   ŃEAPĻEKÁT /neaplecat/ (prid.) — неподојен

* muma a lasat kopilu ńeskaldat șî ńeapļekat
— majka je ostavila dete neokupano i nepodojeno [Crn.]


   ŃEAVÉRĬE /neavere/ (i. ž.) — немаштина

* dupa rat tuoț a trait în mare ńeaverĭe
— posle rata svi su živeli u velikoj nemaštini [Por.]


  ŃEGINĂ /neghin/ (i. ž.) — кукољ

* ńegina ĭe buĭađe kare krĭașće pin grîu, șî dakă grîu nu sa kurîță đi ĭa numa sa maśină la un luok, fańina ĭe tare amară
— kukolj je biljka koja raste u žitu, i ako se žito ne očisti od njega nego se samelje zajedno, brašno je veoma gorko

* buobiļi đi ńegină sa kunuosk pin buobiļi đi grîu kă sînt ńagre
— seme kukolja se prepoznaje u zrnevlju žita po crnoj boji

* pin kînćiśiļi rumîńeșć, uoki lu fĭaće frumuasă sînt ńegri ka ńegina
— u vlaškim pesmama, oči lepih devojaka su crne kao kukolj [Por.]


   ŃEGRÁĬKĂ /negraică/ (i. ž.) — црна жуна

* ńegraĭkă ĭe un fĭeļ đi vîrdarĭe, ku trup ńegru întrĭeg, numa are în vîru kapuluĭ un muoț ruoșu
— crna žuna je jedna vrsta detlića, čije je telo celo crno, samo ima na vrh glave crvenu ćubu

* ńegraĭka sa arańașće ku vĭermĭ kare, ku ćuok tare, skuaće đi supt kuaža ļemnuluĭ
— crna žuna se hrani crvima koje, snažnim kljunom, vadi ispod kore drveta

* ńegraĭka sa kuĭbĭaḑă pin butuorś
— crna žuna se gnezdi po šupljim stablima [Por.]


   ŃEGRÍ /negri/ (gl.) — црнети

* kînd auḑîĭ ś-a fakut kopilu, tuot îm ńegri înainća uokiluor
— kad sam čuo šta je dete uradilo, sve mi je pocrnelo pred očima

* baĭat frumuos, ama kam ńegru la fire, puaće-fi a fi ńegrit lukrînd la suare
— lep momak, al je malo tamnije puti, možda je pocrneo radeći na suncu [Por.]


   ŃEGRITÚRĂ /negritură/ (i. ž.) — зацрњење

* pi parĭaće lînga kamin a ĭeșît koļa-koļa o ńegritură, kakînd nuĭe văruit bińe parĭaćiļi kare a fuost pļin đi fuńiźină
— po zidu kraj kamina izbilo je ovde-onde neko zacrnjenje, kao da nije dobro okrečen zid koji je bio pun gareži [Por.]


   ŃEGRIȘUÓR /negrișor/ (prid.) — црномањаст

* avut baĭat frumuos, ńegrișuor, ku mustîață ńegrișuare
— imala je momka, crnomanjastog, s brčićima crnkastim [Por.]


   ŃÉGRU /negru/ (prid.) — црн

* a veńit o muĭare ńagră ku un om ńegru, șî ku duoĭ kopiĭ ńegri, katînd đi lukru
— došla je jedna crna žena sa crnim mužem, i dvoje crne dece, tražeći posao

* n-a putut ńimik țasuț în razbuoĭ, sî sa fărbuĭe în ńegru, pănă n-a ĭeșît kîrabuoĭu
— nije se mogli ništa tkano na razboju da se oboji u crno, dok se nije pojavila zelena galica [Por.]


   ŃÉGRU /negru/ (i. m.) — црнина

* ńegru ĭe țuală ńagră kare înbrakă žăļniku dupa vrun ńam muort
— crnina je crna odeća koju oblači ožalošćeni za nekim umrlim rođakom

* ńegru muĭerĭesk ĭe kîrpă ńagră, da barbațăsk kimĭașă ńagră
— ženska crnina je crna marama, a muška crna košulja

* ńegru sa puartă un an đi ḑîļe, da dupa kopiĭ ćińirĭ mumîńiļi puartă șî pană la triĭ ań, or, kîćodată, pănă la muarće
— crnina se nosi godinu dana, a za mladom decom majke nose i do tri godine, ili, ponekad, do smrti

* în Porĭeśa kînd sa înkĭaĭe anu, ńegru sa lapîdă dupa ușă, șî sa lasă să putraḑaskă a koluo
— u Poreču kad istekne godina, crnina se baca iza vrata, i ostavi tamo da istrune

* (ver.) pănă ńamu duśe ńegru, șă al muort pi lumĭa-ĭa ĭe žăļnik
— dok rodbina nosi crninu, i pokojnik je u žalosti na onom svetu

* (ver.) kînd žăļńiku labîdă ńegru șă înbrakă alb, ăl muort kapîtă uokĭ șă đin ńigurĭață ĭasă la viđarĭe
— kad ožalošćeni baca crninu i oblači belo, pokojnik dobija oči, i iz tame izlazi na videlo [Por.]


   ŃEGURÁ /negura/ (gl. ref.) — смркавати се

* s-a amînatat, ș-ažuns la kasă dupa śe a ńegurat bińe
— zakasnio je, i stigao je kući tek kad se dobro smračilo

* uoțî nu pļakă în furaluk pănă nu ńegurĭaḑă
— lopovi ne polaze u pljačku dok se ne smrkne [Por.]


   ŃÉGURĂ /negură/ (i. ž.) — тама

* đintr-odată sa nuvară, șî sa pusă o ńegură grĭa, parke a kaḑut nuapća pi pomînt
— iznenada se naoblači, i nastade teška tama, kao da je noć pala na zemlju

* adu lumanarĭa, kă în podrum ĭe ńegura, nu sa vĭađe ńimik
— donesi sveću, jer je u podrumu mrak, ne vidi se ništa

* nu m-a dat tata la șkuală, am krĭeskut în ńegura
— nije me dao otac u školu, odras’o sam u mraku

* kînd uomu muare fara lumanare aprinsă în mînă, sa ḑîśe k-a murit în ńegura, șî pi lumĭa-ĭa đi veśiĭe o să traĭaskă în ńegura
— kad čovek umre bez upaljene sveće u ruci, kaže se da je umro u mraku, i na onome svetu će večno boraviti u mraku [Por.]


   ŃEMȚẮSK /nemţesc/ (prid.) — немачки

* lukru ńemțăsk are mare rînd
— nemački posao veoma je uredan

* muĭarĭa ńemțaskă are pĭaće pi față
— nemačka žena ima pege na licu

* kopiĭ ńemțășć đi miś sa-nvață să lukre
— nemačka deca se od malena uče da rade

* ađeturļi ńemțășć nu sînt ka ’ļi nuaștre
— nemački običaji nisu kao naši [Por.]


   ŃEMȚÎÁȘĆE /nemţește/ (pril.) — немачки

* a-nvațat ńemțîașće parke l-a fakut ńemțuaĭka
— naučio je nemački kao da ga je rodila Nemica

* dakă sînt aiśa aĭ nuoștri kam ļenuoș, în Ńemțîĭe ĭuta skimbă narau, șî tuoț lukră pi ńemțîașće đi tuot pîrîĭe
— iako su ovde naši kao lenji, u Nemačkoj brzo menjaju navike, i svi rade po nemački da sve pršti [Por.]


   ŃEMȚḮĬE /Nemţie/ (i. ž.) — Немачка

* Ńemțîĭa ĭe mare țară, da ńamțî sînt lumĭe tare vrĭańikă
— Nemačka je velika zemlja, a Nemci su jako vredni ljudi

* pănă đi kurînd a fuost duauă Ńemțîĭ, șî ĭaļe s-a adunat, ș-akuma ĭe numa una
— do skoro su bile dve Nemačke, i one su se ujedinile, i sada je samo jedna [Por.]


   ŃEMÎNKÁT /nemâncat/ (prid.) — гладан

* sărak, đes să kulkă ńemînkat
— siromah, često legne gladan [Crn.]


   ŃEMUÍ /neamui/ (gl. p. ref.) — орођавати се

* kînd s-ansuară baĭatu ku fata, fîmeļiĭiļi luor sa ńemuĭe
— kada se oženi momak sa devojkom, njhove familije se orode

* đemult sa ńemuit lumĭ pănă la vĭerĭ a triĭļa
— nekad su ljudi pazili na srodstvo sve do četvrtog kolena [Por.]


   ŃENOROKUÓS /nenorocos/ (prid.) — несрећан

* śe gud dă să lukrĭe, nu mĭarźe, parke ĭe blîstamat să fiĭe ńenarokuos
— što god pokuša da uradi, ne ide, kao da je proklet da bude nesrećan [Por.]


   ŃENTORKATUÓR /neîntorcător/ (prid.) — неповратан

* apa ĭe ńentorkatuare kă kure tuot înainće
— voda je nepovratna jer stalno teče napred

* kaļe ńentorkatuare
— put bez povratka [Por.]


  ŃEPAZĂ /nepază/ (i. ž.) — непажња

* nu sa puaće trĭeśa bun ku ńepază
— ne može se dobro proći sa nepažnjom

* mulće buaļe uomu traźe măĭ mult đin ńipază
— mnoge bolesti čovek propati najviše zbog nepažnje [Por.]


   ŃEPRĬÁĆIN /neprieten/ (i. m.) — непријатељ

* đi kînd lumĭa iĭ duoĭ a fuost ńeprĭaćiń grĭeĭ
— od pamtiveka njih dvoica su bili teški neprijatelji

* traĭașće într-o kasă ku ńeprĭaćinu
— živi u istoj kući sa neprijateljem [Por.]


   ŃÉTKU /sulă/ (i. s.) — ђока

* a lukrat ka kalu ḑîua-nuapća, da la urmă a kîpatat pi ńetku
— radio kao konj danju-noću, a na kraju dobio „đoku”

* śe gođe uomu iĭ spuńe, sa faśe kă n-auđe, or ăl duare ńetku
— što god mu čovek kaže, pravi se da ne čuje, ili ga boli „stojko” [Por.]


   ŃEVÁSTĂ /nevastă/ (i. ž.) — супруга

* s-a kîsatorit ćinîr, ama ku ńevasta luĭ s-a ogođit bun
— oženio se mlad, ali se sa svojom suprugom slagao dobro

* „ńevastă” ḑîśe kumnata măĭ ćinîră la a măĭ batrînă
— „snaja” kaže mlađa jetrva starijoj [Por.]


   ŃEVASTÚĬKĂ /nevăstuică/ (i. ž.) — ласица

* ńevastuĭka ĭe o žuavină mikă, samînă mult la viveriță
— lasica je mala životinja, mnogo liči na vevericu [Por.]


   ŃEVINUÍT /nevinovat/ (prid.) — невин

* ńevinuit ĭe uom fara vină
— nevin je čovek bez krivice [Por.]


   ŃEVUÓĬE /nevoie/ (i. ž.) — невоља

* s-a pus mare ńevuoĭe pi mîńe, m-am bulnavit rău, da n-am bań đi ļekurĭ
— stigla me je velika nevolja, teško sam oboleo, a nemam para za lekove [Por.]


   ŃIARÁT /nearat/ (prid.) — непооран

* s-a pîrasît saćiļi șă mulće lokurĭ a ramas ńiarače
— sela su zapustela, i mnoge njive su ostale nepoorane [Por.]


   ŃIBAÚT /nebăut/ (prid.) — непопијен

* a fuost guoșć măĭ puțîń đikîț śe s-a așćetat, ș-a ramas multă bĭare ńibaută
— bilo je manje gostiju nego što se očekivalo, pa je ostalo dosta pića nepopijeno [Por.]


   ŃIBÚN /nebun/ (prid.) — зао

* uom ńibun ku muĭare ńibună
— zao čovek sa zlom ženom [Por.]


  ŃIDOŚOPĻIT /nedocioplit/ (prid.) — неотесан

* uom ńidośopļit nu bagă sama śe vorbĭașće, șă nu-ĭ sa pasă dar aĭa śe faśe ĭe la luok or nu
— neotesan čovek ne vodi računa šta govori, i nije ga briga da li je to što čini na mestu, ili nije [Por.]


   ŃIGRÍŽĂ /negrijă/ (i. ž.) — небрига

* ńimik nuĭe măĭ urît đikît ńigriža fiśuorilor đi parinț-aĭ batrîń, kare ĭ-a lasat să traĭaskă sîngurĭ
— ništa nije ružnije nego nebriga sinova za stare roditelje, koje su ostavlili da žive sami [Por.]


   ŃIGURĬÁȚĂ /negureață/ (i. ž.) — помрчина

* dupa śe zovîrńe suariļi, sa puńe ńigurĭața, kađe nuapća pi pomînt
— posle zalaska sunca, nastaje pomrčina, noć pada na zemlju [Por.]


   ŃIGUSTORÍĬE /negustorie/ (i. ž.) — трговина

* Țînțari a fuost kuprinș ku ńigustoriĭa: đi la nuoĭ a kumparat marfă ĭepćină, ș-a provinduto în orașă unđe ĭa a fuost skumpă
— Cincari su se bavili trgovinom: kod nas su kopovali jeftinu robu, i preprodavali je u varošima gde je ona bila skupa [Por.]


   ŃIGUSTUÓRĬ /negustor/ (i. m.) — трговац

* ńigustuori vin đin lumĭa albă la nuoĭ pi la bîlśurĭ, kumpîră viće ĭepćin, șă ļi mînă unđe ļi va mîna, unđe ļi vind măĭ skump
— trgovci dolaze iz belog sveta kod nas na vašare, kupuju stoku jeftino, i teraju je ko zna gde, gde je prodaju skuplje [Por.]


   ŃIKĬEMÁT /nechemat/ (prid.) — непозван

* nu ći duśa ńiśunđe ńikĭemat
— ne idi nigde nepozvan [Por.]


   ŃIKOVÁLĂ /nicovală/ (i. m.) — наковањ

* đi la tata mĭ-a ramas numa ńikovala șî śokanu
— od oca mi je ostao samo nakovanj i čekić [Por.]


   ŃIKURAȚÁT /necurățat/ (prid.) — неочишћен

* nuś ńikurațaće sa vind mult măĭ ĭepćin đikît aļi kurațaće
— neočišćeni orasi se prodaju mnogo jeftinije nego očišćeni [Por.]


   ŃIKURÁT /necurat/ (prid.) — нечист

* lukru ńikurat
— prljav posao

* nu pumeńi pĭ-al ńikurat pi nume, kă vińe șă-ț faśe vrun rău
— ne pominji nečistog po imenu, jer će doći i učiniće ti neko zlo

* (mag.) đeskînćik ku al ńikurat
— bajanje sa nečistim, vrsta bajalica u kojima se đavo priziva u pomoć [Por.]


   ŃÍĻIU /nelei/ (i. m.) — велики левак ?

* ńiļiu ĭe tolśerĭ mare đi ļemn, fakut ka postaua ku țauă la fund, șî ku ĭel sa împlă butuoĭ mare ku vin or ku rakiu
— veliki levak je napravljen od drveta u obliku korita sa cevkom na dnu, i služi da se u veliko bure sipa vino ili rakija [Por.]


   ŃÍMA /nima/ (zam.) — нико

* ńima nuĭe đevină
— niko nije kriv

* ńima n-a veńit
— niko nije došao

* nuĭe ńima akolo
— nema nikog tamo c. nikom

* nu ĭ-am spus la ńima
— nisam rekao nikom [Por.]


   ŃIMÍK /nimic/ (zam.) — ништа

* ĭuo mis mik, nu șćiu ńimik
— ja sam mali, ne znam ništa

* ĭa zatrit đi tuot, n-a măĭ ramas ńimik đin iĭ
— zatrli su ih sasvim, nije ostali ništa od njih

* ńimik, ńimik, vorbim đi aĭa altadată
— ništa, ništa, pričaćemo o tome drugi put

* bauș tuot, ńimika nu lasaș đi mińe
— sve si popio, ništa nisi ostavio za mene [Por.]


   ŃINVAȚÁT /neânvăţat/ (prid.) — неук

* nu m-a dat a aĭ miĭ la șkuală, ș-am ramas ńinvațată
— nisu me moji dali u školu, i ostala sam neuka [Por.]


   ŃÍNŹE /ninge/ (gl. p.) — снежити

* kađe zapada, ńinźe, dragu kopiilor đ-al mare
— pada sneg, sneži, velika dečja radost

* n-a ńins đemult
— nije padao sneg odavno

* nu ńinźe zapadă, numa mĭarźe đin śierĭ o șļapiță
— ne pada sneg, nego ide s neba neka bljuzgavica [Por.]


  ŃIOMEŃIĬE /neomenie/ (i. ž.) — нељудскост

* đi vrĭamĭa đi rat ńiomeńiĭa înfluare în tuaće părțîļi
— za vreme rata neljudskost cveta na sve strane [Por.]


   ŃIPIPĆENÁT /nepieptănat/ (prid.) — неочешљан

* ńiś pipćenată nuĭe frumuasă, da ńipipćenată ĭe urîtă ka muarća
— ni očešljana nije lepa, a neočešljana je ružna kao smrt

* lînă ńipipćenată
— neočešljana vuna [Por.]


  ŃIPRORUPT /neântrerupt/ (prid.) — непрекидан

* uara a țînut un śas ńiproruptă
— kolo je trajalo jedan sat neprekidno [Por.]


   ŃIPUĆÁRE /neputere/ (i. ž.) — немоћ

* sa vaĭtă muoșu kî s-a pus vro ńipućare pi ĭel, șî n-are poptă ńiś đi mînkare
— žali se čiča da ga je uhvatila neka nemoć, i da nema apetit ni za jelo

* ńipućare în tuaće părțîļi, uomu sîngur nu puaće ńimika
— nemoć na sve strane, čovek sam ne može ništa [Por.]


   ŃIPUMEŃÍT /nepomenit/ (prid.) — непоменик

* ńiśkînd nuĭe bun sî sa ḑîkă „draku” pi nume, kî ĭel auđe numiļi luĭ șă vińe, numa sa ḑîśe al ńipumeńit
— nikad nije dobto da se kaže „đavo” po imenu, jer on čuje svoje ime i dođe, nego se kaže nepomenik [Por.]


   ŃIRÁS /neras/ (prid.) — необријан

* baĭat ńiras ĭe urît, șî fĭaćiļi nu sa uĭta la ĭel
— neobrijani momak je ružan, i devojke ga ne gledaju

* đimult sa purtat opinś đi pĭaļe đi puork ńirasă
— nekad su se nosile opanke od neodrane svinjske kože [Por.]


   ŃISARÁT /nesărat/ (prid.) — неслан

* ńisarată ĭe mînkarĭa în kare nu sa puńe sare kît trăbe
— neslano je jelo u koje se ne stavlja so koliko treba

* brînḑă ńisarată
— neslani sir [Por.]


   ŃISÎMANÁT /nesemănat/ (prid.) — непосејан

* s-a bulnavit, șî ļ-a ramas lokurļi ńisîmanaće
— razboleli se, i ostale im njive neposejane [Por.]


   ŃÍSKAĬ /niscai/ (zam.) — неки

* a veńit ńiskaĭ uamiń ńikunoskuț, ș-a-npuļito
— došli su neki nepoznati ljudi, i silovali je

* duor nu sînt iĭ ńiskaĭ uamiń kum ar trăbuĭa să fiĭe, numa sînt ńișće pugańiĭ kum nu ĭastă pi lume
— ma nisu oni nekakvi ljudi kakvi bi trebalo da budu, nego su poganci kakvih nema na svetu [Por.]


   ŃISPALÁT /nespălat/ (prid.) — неопран

* nu daț la kopiĭ puame ńispalaće
— ne dajte deci neoprano voće

* nu ĭ-a fuost rușîńe să mĭargă în țuaļe ńispalaće
— nije se stideo da ide u prvljavom odelu

* a ĭeșît în lumĭe ńispalat pi uokĭ
— izašao je među ljude neumiven [Por.]


   ŃISTOȚÁLĂ /niștotă/ (i. ž.) — несташица

* ńimik nuĭe pin dugăĭ, mare ńistoțală în tuaće părțîļi
— ničeg nema po prodavnicama, velika je nestašica na sve strane [Por.]


  ŃIŚ /nici/ (pril., veznik) — ни

* ńiś una, ńiś alta
— ni jedno, ni drugo [Por.]


   ŃIŚĐIKḮT /nicidecât/ (pril.) — николико

* n-a marit ńiśđikît k-o s-o bată uomu, a mînat tuot pĭ-a iĭ
— nije marila nikoliko da će je muž prebiti, terala je sve po svom [Por.]


   ŃÍŚKARE /nicicare/ (zam.) — нико

* spuńe kă n-a vaḑuto ńiśkare, șî đ-aĭa n-are đi śe să-ĭ fiĭe frikă
— kaže da je niko nije video, i zato nema čega da se boji


   ŃÍŚKÎND /nicicănd/ (pril.) — никад

* șî sî ma frîngă đi bataĭe, ńiśkînd n-o să-l spun
— i da me polome od batina, nikad ga neću odati [Por.]


   ŃÍŚKÎT /nicicât/ (pril.) — нимало

* nu mi drag ńiśkît đi ĭa
— nimalo je ne volim

* nu sa ogođesk ńiśkît
— ne slažu se nimalo [Por.]


   ŃIŚKOTRĬÁBĂ /inutil/ (pril.) — непотребно

* s-a dus în sat ńiśkotrĭabă, numa điźaba a pĭerdut vrĭamĭa
— otišao je u selo nepotrebno, samo je badava gubio vreme [Por.]


   ŃIŚKÚM /nicicum/ (pril.) — никако

* ńiśkum nu-nțaļieg kum a putut sî fakă așa śeva
— nikako ne razumem kako je mogao tako nešto da uradi

* pluaĭe doă ḑîļe una-ntruuna, ńiśkum sî șća
— pada kiša dva dana neprekidno, nikako da stane [Por.]


   ŃIŚODÁTĂ /niciodată/ (pril.) — ниједном

* vrodată a fi șî fuost așa, ama đi kînd ĭuo țîn minće, n-a fuost ńiśodată
— nekad je možda i bilo tako, ali otkako ja pamtim, nije bilo nijednom [Por.]


   ŃÍŚUN /niciun/ (pril.) — ниједан

* kînd a tunat Bugari, tuoț a fuźit, n-a ramas ńiśun saćan
— kad su ušli Bugari, svi su pobegli, nije ostao nijedan seljak [Por.]


   ŃIŚÚNĐE /niciunde/ (pril.) — нигде

* ku așa lukru n-aźunź ńiśunđe
— sa takvim poslom ne stižeš nigde

* ńiśunđe nuĭe așa frumuos ka la nuoĭ
— nigde nije tako lepo kao kod nas [Por.]


   ŃIŚÚNU /niciunul/ (zam.) — ниједан

* pi mulț ĭ-a kĭemat, ama ńiśunu na veńit
— mnoge je zvao, ali nijedan nije došao

* tuoț ĭ-a-ntuors kuru, ńiśunu nu s-a uĭtat la ĭel
— svi su mu okrenuli leđa, niko ga nije pogledao [Por.]


   ŃITRÎBUÍT /netrebuit/ (prid.) — ленчуга

*
◊


  ŃIUOM /neom/ (i. m.) — нечовек

* ńiuom n-are ńiś ińimă, ńiś milă, ńiś fire, ĭel ĭe ka žuavina sîrbaćikă
— nečovek nema ni srca, ni milosti, ni obraza, on je kao divlja zver [Por.]


   ŃIVAḐÚT /nevăzut/ (prid.) — невиђен

* a fuost o ală ńivaḑută pi lumĭa-sta
— bio je ala neviđena na ovom svetu [Por.]


   ŃIŹÉL /negel/ (i. m.) — брадавица

* ńiźelu măĭ ļesńe sa ļekuĭe ku lapćiļi lu ĭarbă kare o kĭamă peśinźină
— bradavica se najlakše leći sokom od trave koja se zove rusa [Por.]


   ŃÍȘĆI /niști/ (čl.) — неки

* veńiră ńișći uamiń ńikunoskuț, șă luvară pi tata fara vĭastă
— dođoše neki nepoznati ljudi, i odvedoše oca bez najave

* ńișći uamiń, ńișći muĭerĭ șî ńișći kopiĭ, tuoț la gramadă a mĭers pi drum
— neki ljudi, neke žene i neka deca, svi su u gomili išli putem [Por.]

o

   O MÍĬE /mie/ (br.) — хиљаду

* doă miĭ đi ań a trĭekut đi kînd a trait aiśa la nuoĭ Rimļeńi
— dve hiljade godina je prošlo odkada su ovde kod nas živeli Rimljani

* kată o miĭe đi dinarĭ, da aĭa nu kuaștîĭe măĭ mult đi śinsuće
— traži hiljadu dinara, a to ne košta više od petsto [Por.]


   OBÁDĂ /obadă/ (i. ž.) — обруч

* sîta đi śernut fańina are sîtă đi žîță strînsă în obadă đi ļemn tare supțîre
— sito za sejanje brašna ima žičano sito koje je zategnuto u obruč od jako tankog drveta [Por.]


   OBÎRKÁ /obârcăi/ (gl. p. ref.) — пентрати се

* pîkurari sa obîrkîĭe pi ļiamńe, da nu pazîăsk vićiļi
— čobani se pentraju po drveću, a ne paze na stoku [Por.]


   OBÎRKÁT /aburcat/ (prid.) — успентран

* sa miră kum kapra s-a suit în vîru tufi, stă obîrkată șî manînkă la frunḑă ka kînd ĭe žuos pi pomînt
— čudi se kako se koza popela na vrh grma, stoji uspentrana i brsti lišće kao da je na zemlji [Por.]


   OBĬÁLĂ /obială/ (i. ž.) — обојак

* obĭala ĭe parśel đi śuarik ku kare uamińi a-nfășurat talpa guală pănă nu sa skuos śarapi
— obojak je komad tkanine kojim su muškarci uvijali golo stopalo pre nego što su se pojavile čarape

* barbațî s-a-nkalțat în obĭaļe, da muĭeriļi în kalțuoń
— muškarci su obuvali obojke, a žene kalčine [Por.]


   OBLḮNK /oblâncă/ (i. ž.) — облучје

* oblînk ĭe o gîlkă mare ka pumnu đinainće la șaua kaluluĭ
— oblučje je uzdignuti deo, veliki kao pesnica, na prednjoj strani konjskog sedla

* đi oblînk sa ļagă tovar măĭ ușuor kare kîlarĭețu-l duśe đinainća luĭ
— za oblučje se vezuje lakši tovar koji jahač nosi na konju ispred sebe [Por.]


   OBĻIÁGĂ /obleagă/ (i. ž.) — обложина

* obļiagă ĭe pomînt, lasat un ań ńimuśit
— obložina je zemljište, ostavljeno godinu dana neobrađeno

* luoku sa faśe obļiagă kînd uomu nu puaće să-l are, kî n-a fuost vrĭamĭa bună (a ploĭat una-ntruuna), or n-ažuns, or a murit śińiva đin kasă pă n-avut ku kare
— njiva se pretvara u obložinu kada čovek ne može da je obradi, zato što nije bilo dobro vreme (neprekidno je padala kiša), ili nije stigao, ili mu je neko umro iz kuće pa nije ima s kim

* ano-la kînd nu sa muśiașće, obļiaga ĭe pașuńe; dakă sa lasă măĭ mulț ań, ĭa sa înļiveḑîașće; la urmă, porńiesk spińi, vin pănă la pragu kășî
— one godine kada se ne obrađuje, obložina je pašnjak; ako se ostavi više godine, ona postane livada; na kraju, nikne trnjak, koji dođu do kućnog praga

* mulće luokurĭ la rumîń sa kĭamă obļiagă, măĭ đies: Obļaga Mikă, Obļaga Mare
— mnoga mesta se kod Vlaha zovu Obložina, najčešće: Mala Obložina, Velika Obložina [Por.]


   OBOSÁLĂ /oboseală/ (i. ž.) — умор

* s-a pus obosala pi uom, lasață-l să uđińaskă makra o țîră
— umor je savladao čoveka, pustite ga da odmori makar malo [Por.]


   OBOSÎ /obosi/ (gl. p. ref.) — уморити се

* m-a obosît aļergatura dupa pîrdańiśi-ļi đi viće
— umorilo me je trčanje za prokletim govidima

* uomu ńinvațat la kuasă măĭ ĭut obosîașće la kosît
— nevešt kosac najbrže se umori na kosidbi [Por.]


   OBOSḮT /obosit/ (prid.) — уморан

* a veńit đi la lukru obosît ka kalu
— došao je s posla umoran kao konj [Por.]


   OBRÁŃE /obrame/ (i. ž.) — упртача

* obrańa ĭe o sfuară skurtă, kare sa înpļećiașće đin viță đi ață đi lînă fărbuită; sa uĭtă să fiĭe gruasă ka un źeĭśt, đi sî puate să țînă greotaća
— uprtača je jedan kratak konopac, koji se upliće od končanih niti obojene vune; gleda se da bude debela kao prst, da bi mogla da drži težinu

* obrańa sa puńe la tuot śe sa duśe-n șîaļe: la trastă, la ļagîn đi kopiĭ, la kĭasă lu șkolarĭ, da șî la kĭasă kare sa duk numa pista umîr
— uprtača se stavlja na sve što se nosi na leđima: na torbu, na dečju kolevku, na školske torbice, ali i na kese koje se nose samo preko ramena [Por.]

* un fĭeļ đi noprś au pi șîaļe pistrițură ka obrańa, șă ļi kĭemăm: nopîrś ku obrańe
— jedna vrsta zmija ima na leđima šaru nalik na pletenicu-uprtaču, pa je zovemo šarka [Por.]

* nopîrka pistriță pi șîaļe la nuoĭ sa kĭamă nopîrka ku baĭeră
— zmija sa šarenim leđima kod nas se zove zmija „bajerka” (Topla) [Crn.]


   OBRẮȚ /obraț/ (i. s.) — узвратиште

* obrăț ĭe kîpatîńu luokuluĭ śe nu puoț să-l arĭ în lung, kă întuorś plugu pista ĭel să tuń ĭară în aratură
— uzvratište je kraj oranice koji ne možeš da izoreš, jer okrećeš plug na njemu da ponovo uđeš u oranicu

* kînd sa gaćașće luoku ku aratura, atunśa sa ară șî obrățu ku brăžđ đ-apuanka
— kad se svrši oranje njive, tada se izore i uzvratište poprečnim brazdama [Por.]


   OBRINŚÁLĂ /obrinteală/ (i. ž.) — запаљење

* kînd sa spurkă taĭatura șî loko-la sa umflă șî roșiașće, sa spuńe kă uomu a kîpatat obrinśală
— kad se zagadi rana i to mesto otekne i pocrveni, kaže se da je čovek dobio zapaljenje [Por.]


   OBRINĆÍ /obrinti/ (gl. ref.) — инфицирати

* kînd taĭatura sa spurkă ku imală, șî loko-la roșașće șî sa umflă, sa spuńe kî sa obrinśașće
— kad se posekotina zagadi prljavštinom, i to mesto pocrveni i otekne, kaže se da se zapalilo [Por.]


  OĆEȘÎ /oteși/ (gl. p. ref.) — отићи

* tuma kînd Mńamțî s-a oćeșît đ-akoluo, iĭ a kućeḑat sî ĭasă đin borugă, unđ-a fuost pitulaț
— tek kad su Nemci otišli odande, oni su smeli da izađi iz potoka, gde su bili skriveni

* stau, șî ma ruog la dumńeḑîu să-l oćeșaskă đin drumu mĭeu, sî puot sî trĭek
— stojim, i molim se bogu da mi ga skloni s puta, da mogu da prođem [Por.]


   OĆÍG /otic/ (i. s.) — отикач

* oćigu ĭe un bît măĭ lung đi kuorn, bagat la grinđiĭ, unđe sînt ruaćiļi pluguluĭ
— otikač je poduži drenov štap, nabijen u gredelj, na mestu gde su točkovi pluga

* ku oćigu lukră uom adîns, ažutuorĭ la arat, kare ku oćigu puartă plugu să nu sa fakă pîrśurĭ
— otikačem upravlja poseban čovek, pomoćnik na oranju, koji otikačem vodi plug da se izbegnu oplazine [Por.]


   OĆINŚÍ /otinci/ (gl. p. ref.) — кротити

* kînd trag în žug vaka ku buou, fînka ĭe buou măĭ tare, ăl oćiśașće: iĭ ļagă lanțu đi žug șî đi tînžală, șî ĭel ĭe oćiśit, traźe bîrabar ku vaka
— kada su zajedno upregnuti vo i krava, vola krote tako što ga vežu lancem za jaram i rudu; on je ukroćen, vuče naporedo sa kravom

* kînd aĭ să rađiś śeva greu, ĭaĭ pîrgu să oćinśeșć, să rađiś măĭ ļesńe
— kad treba da podigneš nešto teško, koristiš polugu da olakšaš dizanje [Por.]


   OĆITĂLOÁĬKĂ /dăscăliță/ (i. ž.) — учитељица

* pră mińe la șkuală m-anvațat oćităloaĭka, da pră muoșu mĭeu oćităl
— mene je u školi učila učiteljica, a moga čiču učitelj [Mlava]


   OĆÍTUL (i. m.) ● v. daskîl [GPek]

   OĆITULUÁĬKĂ (i. ž.) ● v. dîskaļiță [GPek]

   ODÁĬE /odaie/ (i. ž.) — одаја

* a fuost stapîn țapîn, avut koļibă ku triĭ odăĭ
— bio je jak domaćin, imao je kolibu sa tri prostorije

* într-o odaĭe a ținut vićiļi, da în alaltă a trait iĭ
— u jednoj prostoriji držali su stoku, a u drugoj su živeli oni

* a fuźit đi la uom, șî s-a tras ka uļimișńița pin odăĭļi lu tuoĭa
— pobegla je od muža, i vucarala se kao uličarka po tuđim kućama [Por.]


   ODÁTĂ /odată/ (pril.) — једном

* ĭel sufîră, sufîră, ama odată kînd va pokńi, o să fiĭe beļauă mare
— on trpi, trpi, ali jednom kad bude pukao, biće veliki belaj

* fuźe ĭel akuma, ama odată tuot vrunu o să-l prindă
— beži on sada, ali će ga jednom već neko uhvatiti

* la uom înțaļies odată iĭ spuń, da luĭ s-îĭ spuń đi osută đi uorĭ, ńimika nu vrĭeduĭe
— razumnom čoveku jedanputa kažeš, a njemu da kažeš sto puta, ništa ne vredi

* ĭuo ku ĭa ńis fakuț tuot odată, șî đ-aĭa tuot odată am mĭers la șkuală
— ja i ona smo rođeni istovremeno, i zato smo zajedno išli u školu [Por.]


   ODOLÁN /hodolan/ (i. m.) — коска

* la morminț-ăĭ pîrasîț ș-akuma sa gasîăsk odolańe omeńieșć
— na neznanom groblju i sada se nalaze ljudske kosti

* odolan uskat
— suva koska

* a pus în ḑamă numa ńișći odolańe
— stavila je u čorbu samo neke koščine [Por.]

* mi sa-m pare kă dîn gĭebo-la dă trăirat a măĭ ramîns ńișće odolańe pră supt șupă
— čini mi se da su od te vršalice ostali još neki delovi pod šupom (Manastirica, Mlava) [Mlava]


  OĐINĂ /odihnă/ (i. ž.) — одмор

* vrĭamĭa ĭe đi ođină
— vreme je za odmor

* ođina mare
— veliki odmor [Por.]


  OĐIŃI /odihni/ (gl. ref.) — одморити се

* đi đesńață n-am ođińit, număĭ puot
— od jutros se nisam odmarao, ne mogu više [Por.]


  OĐIŃIT /odihnit/ (prid.) — одморан

* numa lukratuori ođiniț puot să lukre bun
— samo odmorni radnici mogu da rade dobro [Por.]


  OF /of/ (uzv.) — ох

* of, lălă, śe pakat
— oh, lele, koja žalost [Por.]


   OFTÁ /ofta/ (gl.) — уzдисати

* dupa muarće fĭeći, muma atîta a oftat grĭeu đi iĭ sa-m parut kă o sî-ĭ krîape ińima
— posle smrti ćerke, majka je toliko teško uzdisala da joj se činilo da će joj srce prepući

* kînd iĭ la uom pintru śeva grĭeu la ińimă, ĭel trabe nuapća să ĭasă afară, să rađiśe mîńiļi în sus, șî slubaḑîndu-ļi, sî ofćaḑă se guod măĭ adînk puaće
— kad je čoveku zbog nečega teško na srcu, treba noću da izađe napolje, podigne ruke i spuštajući ih, uzdahne najdublje što može [Por.]


   OFTÁT /oftat/ (i. s.) — уzдисање

* s-a pus pi mińe un oftat grĭeu, atîta đi adînk đi mi sa-m pare kî o s-îm șća ińima
— spopalo me je neko teško uzdisanje, toliko duboko da mi se čini da ći mi srce stati [Por.]


   OGAȘẮL /ogașăl ?/ (i. s.) — поточић

* ogașăl ĭe ogaș mik, apă kurgatuare đi pi pođiń, kare tună în vrun ogaș
— potočić je mali potok, tekuća voda koja se sliva sa padina i uliva u neki potok

* ogașîăļiļi đes sakă pista vară
— potočići često presuše preko leta

* în ogașîaļe nus pĭeșć, puaće sî sa gasîaskă numa bulobrĭeț
— u potočićima nema ribe, mogu da se nađu samo rakušci [Por.]


   OGÁȘ /ogaș/ (i. s.) — поток

* lumĭa s-a uĭtă kînd guod puaće să sa kîsîtorĭaskă apruape đi vrun ogaș țapîn
— ljudi gledaju kad god mogu da se nastane u blizini nekog jakog potoka

* ogașol săk
— suvi potok, potok koji preko leto presušuje

* ogașol mik
— mali potok

* ogașol mare
— veliki potok

* ogașol rău
— zli potok, potok sa strmim, uskim i teško pristupačnim koritom

* ogașol petruos
— kameniti potok, potok koji teče preko kamenjara [Por.]


   OGLUÓŃ /grămadă/ (i. s.) — гомила

* a lasat ogluoń dă ļeamńe-n mižluoku drumuluĭ
— ostavili gomilu drva na sred puta

* stă ogluoń la umbră, nu ĭasă la suare să lukrĭe
— leži kao klada u hladu, ne izlazi na sunce da radi

* bolnăv, ḑaśe ogluoń pră pat
— bolestan, leži kao klada u krevetu [Mlava]


   OGĻÍNDĂ /oglindă/ (i. ž.) — огледало

* mulț rumîńi aĭ batrîń n-avut ogļindă, s-a uĭtat în vrun vas ku apă
— mnogi stari Vlasi nisu imali ogledalo, ogledali su se u nekom sudu sa vodom

* ogļinḑ miś, kare fĭaćiļi a dus în kutariță đi mînă, ļ-a kumparat baĭețî pi la bîlśurĭ
— mala ogledalca, koje su devojke nosile u ručnim korpicama, kupovali su im momci na vašarima

* kînd muare vrunu în kasă, ogļinda sa astrukă, or sa-ntuarśe la parĭaće
— kad neko umre u kući, ogledalo se pokriva, ili okreće ka zidu

* faśe ku ogļinda
— šalje signal ogledalom

* kopiĭi sînt ogļinda parințîlor
— deca su slika roditelja

* lukro-sta ĭe ogļinda nuastră adăvărată
— ovaj posao je naše verno ogledalo [Por.]


   OGOÍ /ogoi/ (gl. p. ref.) — завршити

* să nu ĭ-a fi aźutat veśińi, lukru n-a fi ogoit îndată
— da mu nisu pomogli susedi, posao ne bi skoro završio

* ano-sta ĭuta a ogoit ku kosîtu
— ove godine brzo je završio sa kosidbom

* a ogoit vićiļi, șî s-a dat pi o parće să uđińaskă
— namirio je stoku, i prilegao da se odmori

* sa mîńiĭe ĭuta, da grĭeu sa ogoaĭe
— brzo se ljuti, a teško smiruje

* sa ogoit baba
— upokojila se baba [Por.]


   OGRÍNKĂ /motcă ?/ (i. ž.) — штрингла

* ogrinka ĭe un gĭem lunguĭat ku ață đi lînă đi kusut braḑurļi pi pînḑă
— štringla je duguljast kalem sa vunicom za vez na platnu

* ogrinś ĭastă în tuaće fĭelurĭ đi farbă
— štringli ima u svim bojama [Por.]


   OGRIȘĆÁNĂ /ogrișteană/ (mn. ogrișćeńe) — невен

* ogrișćana sa kuļiaźe la Sĭnźuorḑ
— neven se bere na Đurđevdan

* đin ogrișćană la Sînźuorḑ sa faśe kunună kare sa puńe la gira gaļețî kînd sa mulźe uaĭa đintîń
— od nevena se na Đurđevdan plete venac koji se stavlja na vedro kad se muze prva ovca

* (antr.) Ogrișćana
— Nevenka [Por.]


   OGUÓĬ /ogoi/ (i. s.) — мир

* are mulț kopiĭ, șî ńiśkînd n-are oguoĭ đi iĭ
— ima mnogo dece, i nikad nema mira od njih

* numa kînd muare uomu puaće să aĭbă oguoĭ kum trîabe
— samo kad umre čovek može da ima mir kako treba [Por.]


   OĬÉŹ /oiagă/ (i. ž.) — стакло

* mĭ-aĭ spart flașa dă oĭagă, șî nu măĭ vreu să vorbăsk ku ćińe
— razbio si mi staklenu flašu, i neću više da govorim s tobom [Bran.


   OĬÁR /oier/ (i. m.) — овчар

* stramoșî nuoștri tuoț a fuost oĭarĭ țapiń
— svi su naši preci bili dobri ovčari [Por.]


   OĬARÍĬE /oierie/ (i. ž.) — овчарство

* aĭ batrîń s-a țînut ku vićiļi, da-r măĭ mult ku oĭariĭa
— stari su se bavili stokom, a najviše ovčarstvom

* oĭariĭa l-aĭ nuoștri ļ-a dat tuot śe ļ-a trăbuit
— ovčarstvo je našima davalo sve što im je trebalo [Por.]


   OKITUÁRE /ochitoare/ (i. ž.) — осматрачница

* dă vreamĭa dă turś a fuost okituare la măĭ mulće luokurĭ pră lîngă Rănovăț
— za vreme Turaka bilo je vriše osmatraćnica oko Ranovca

* luoku unđ-a fuost o okituare în aritu Rănovăluĭ, a probućeḑato bugarĭi în rato-l dă-ntîń în Karaulă
— mesto gde je bila jedna osmatračnica u okolini Ranovca, Bugari su u Prvom svestkom ratu prekrstili u Karaulu

* uom kare a fuost pus dă okituorĭ, a fuost aļes adîns
— čovek koji je bio postavljen za osmatrača, bio je posebno biran

* okituarĭa a fuost tămîńată în vîru lu vrun ļemn înalt
— osmatračnica je bila uređena na vrhu nekog visokog drveta [Mlava]


   OKITUÓR /ochitor/ (i. m.) — осматрач

* okituorĭu a fuost în ćimpol turśiesk uom adîns aļes să șadă la okituare, să prăfiră în tuaće părțîļi șî să ivaskă kînd bagă sama kă vin turśi
— osmatrač je bio u tursko vreme čovek posebno izabran da sedi na osmatračnici, da osmatra na sve strane, i da javi kad primeti da dolaze Turci

* okituor a putut să fiĭe numa uom vićaz, kare avut uokĭu uļuluĭ, fuga kaluluĭ, sama ĭepurluĭ, șî zbĭerîtu śerbuluĭ
— osmatrač je mogao biti samo hrabar čovek, koji je imao oko orla, brzinu konja, oprez zeca, i riku jelena [Mlava]


   OKĬÉȚ /ocheț/ (i. m.) — наочаре

* șî mumî-mĭa șî tatî-mĭu la bîtrîńață a purtat okĭeț
— i moja majka i moj otac su u starosti nosili naočari [Buf.]


   OKĬENÁT /chenat/ (prid.) — окаст

* okĭenat ĭe uom kare are uokĭ marĭ, or tare frumuoș
— okat je čovek koji ima velike, ili jako lepe oči

* kînd śuava samînă la uokĭ, or are fuarma uokĭuluĭ, sa spuńe kî ĭe okĭenat
— kad nešto liči na oko, ili ima oblik očiju, kaže se da je okasto [Mlava]


   OKROĆÍ /ocroti/ (gl. p. ref.) — чувати

* frațî kată bińe la visaļiĭe să okroćeaskă pră sorî-sa dă baĭeț bĭețîuoș
— braća dobro paze na veselju da sačuvaju svoju sestru od pijanih momaka [Hom.]

* n-am đi śe-l okroći atîta, kînd ĭe mangă mare
— nemam ga zašto toliko štititi, kad je veliki mangup (Tanda) [Por.]


   OKROĆITUÓR /ocrotitor/ (i. m.) — чувар

* la fiĭe śe să fiĭ okroćituor, trăbe să đeșkiḑ patru uokĭ
— bilo čega da budeš čuvar, treba da otvoriš četvoro očiju [Por.]


   OLAȚẮL /drojdie/ (i. s.) — квасац

* olațălu sa puńa în aluvat, să krĭaskă aluvatu
— kvasac se stavlja u testo, da testo naraste [Por.]


   OLÁR /olar/ (i. m.) — грнчар

* olarĭu ĭe uom kare faśe șî vinđe vasurĭ đi pomînt
— grnčar je čovek koji pravi i prodaje sudove od zemlje

* olar kare a trait mult ș-a fuost kunoskut, a lasat poļikră „olar” la ńepuoțî luĭ
— grnčar koji je živeo dugo i bio poznat, ostavio je nadimak „olar” svome potomstvu [Por.]


   OLTAŃÍ /altoi/ (gl. p) — калемити

* đemult a fuost ađet sî sa oltańaskă puomi pi lînga drum, sî đa drumașî đi pomană puamiļi la sufļitu lu oltanđiu
— nekada je bio običaj da se kaleme voćke pored puta, da putnici namene voće duši kalemara

* a oltańit źeĭśtu
— zbog sličnosti u načinu previjanja prsta na ruci i kalema na voćki [Por.]


   OĻIGŃÍ /oligni/ (gl. p. ref.) — уганути

* n-a bagat đe sama, și a oļigńit pićoru
— nije pazio, i uganuo je nogu

* fug, kă ma ćem kă ma baće și ma oļigńeșće đe tot
— bežim, jer se bojim da će me tući i svog polomiti [Tim.]


   OĻIGŃÍT /olignit/ (prid.) — уганут

* nu s-a dus la lukru, kă-ĭ pićoru oļigńit
— nije otišao na posao, jer mu je noga uganuta [Tim.]


   OMEŃÍ /omeni/ (gl. p. ref.) — уљудити

* așa uom sîrbaćik nuĭe-n lumĭa întrĭagă, n-o-l măĭ omeńi ńima, numa vro buată grĭa
— takvoga divljaka nema u celom svetu, niko ga ne uljudi, sem neke teške motke [Por.]


   OMEŃÍĬE /omenie/ (i. ž.) — људскост

* fi uom ku lumĭa, să nu daĭ đi rușîńe șî sî pĭerḑ omeńiĭa
— budi čovek sa ljudima, da se ne obrukaš i izgubiš obraz

* astîḑ omeńiĭa a pus supt piśuare
— danas su obraz bacili pod noge

* đimult ku omeńiĭa a fakut măĭ mult đikît ku o gramadă đi bań akuma
— nekad se poštenjem više činilo nego gomilom novca danas

* kînd pĭerḑ omeńiĭa điźaba traĭeșć
— kad izgubiš čast, badava živiš [Por.]


   OMEŃÍT /omenit/ (prid.) — човечан

* fi omeńit, șî nu ći ćemĭa đi ńima
— budi čovečan, i nikog se ne boj

* muĭarĭa țîńe kasa, șî dakă ĭa nuĭe omeńită, kasa sa suduame
— žena drži kući, i ako ona nije poštena, kuća se urušava

* muĭarĭa omeńită
— (zast.) poštena žena [Por.]


   OMÍDĂ /omidă/ (i. ž.) — гусеница

* omida ĭe vĭarme flokuos, kare sa faśe đin uauļi fluturluĭ, da manînkă frunḑa đin ļemn atîta đi ĭuta đi zatrĭașće padurĭa-ntrĭagă
— gusenica je dlakavi crv, koji nastaje iz leptirovih jaja, a jede lišće drveća toliko brzo da satire celu šumu [Por.]


   OMOĆÉU /om mare/ (i. m.) — људина

* omoćeu ĭe uom mare șî țapîn
— ljudina je krupan i jak čovek

* a murit moșu Ļubi, să-ĭ fiĭe țarîna ușoră, a fost un omoćeu ku tot
— umro je čiča Ljuba, nek mu je laka zemlja, bio je prava ljudina [Buf.]


   OMORḮ /omorî/ (gl. p. ref.) — убити

* đi vrĭamĭa đi rat s-a omorît multă lumĭe ńevinuită
— za vreme rata ubijeno je mnogo nevinih ljudi

* uom kare puaće să omuare pi alt uom, nuĭe uom, numa žuavină
— čovek koji može ubiti drugog čoveka, nije čovek, nego zver [Por.]


   OMORḮT /omorât/ (prid.) — убијен

* uoțî a omorît uomu, l-a-npins supt drum șî l-a astrukat ku frunḑă
— odmetnici su ubili čoveka, gurnuli ga van puta i pokrili lišćem

* sluga pista ḑî s-a omorît ku lukru, da gazda sara nu ĭ-a dat đi śină
— sluga se preko dana ubijao od posla, a gazda mu uveče nije davao večeru [Por.]


   OPARÍ /opări/ (gl. p. ref.) — барити

* uauă opariće
— kuvana jaja

* s-a oparit ku apă fĭartă
— ošurio se vrelom vodom [Por.]


   OPINKÁRĬ /opincar/ (i. m.) — опанчар

* opinkarĭu ĭe uom kare ĭe maĭstur să fakă la opinś đi gumă
— opančar je čovek koji je majstor za izradu gumenih opanaka

* opinkari a trait ș-a lukrat pin orașă, da opinśiļi a vindut pi la bîlśurĭ pin saće
— opančari su živeli i radili po varošima, a opanke su prodavali na vašarima po selima [Por.]


   OPÍNKĂ /opincă/ (i. ž.) — опанак

* opinka ĭe înkîlțamînt batrîńesk alu saćeń, fakută đin pĭaļe đi puork
— opanak je starinska seljačka obuća, izrađen od svinjske kože

* opinśiļi đi puork a fakut tot nat la kasa luĭ
— svinjske opanke izrađivao je svako kod svoje kuće

* opinśiļi đi puork s-a ļegat ku urḑîaļe îndoiće đin păr đi kapră, or ku kurauă îngustă đi pĭaļe đi puork
— svinjske opanke su se vezivale uzicom upredenom od kozje dlake, ili uskim kaišem od svinjske kože

* dupa ratu a doĭļa, opinkari a înśeput să fakă șî opinś đi gumă
— posle drugog svetskog rata opančari su počeli da prave i opanke od gume [Por.]


   OPINKÚȚĂ /opincuță/ (i. ž.) — опанчић

* a fakut fraćiļi la sora mikă papușă ku puort batrîńesk, șî ku opinkuță đi puork, kum a purtat mamî-sa
— napravio je brat maloj sestrici lutku sa starinskom nošnjom, i sa svinjskim opančićima kakve je nosila nena baka [Por.]


   OPRÍ /opri/ (gl. p. ref.) — зауставити

* oprĭașće karu sî ĭeșîm, k-am ažuns
— zaustavi kola da izađemo, jer smo stigli

* kînd sa va puńa pi bĭare, triĭ ḑîļe n-o sî sa oprĭașkă
— kad bude počeo da pije, tri dana neće prestajati

* muoșu s-a dus să oprĭaskă muara, kă apa a sakat
— čiča je otišao da zaustavi vodenicu, jer je voda presušila

* s-a oprit ku ĭel în taĭnă, șî s-a amînatat đi lukru
— zadržao se s njim u razgovoru, i zakasnio za posao

* am oprit kopilu đi la șkuală, kă n-are kare să-m pazîaskă vićiļi
— zadržao sam dete od škole, jer nemo ko da mi čuva stoku [Por.]


   OPRIÉG /opreg/ (i. s.) — опрег

* opriegu ĭe kițăļe ku śĭukurĭ, kare muĭeriļi a purtato đinainće, pista puaļe
— opreg je kecelja sa resama, koju su žene nosile spreda, preko pola [Por.]


   OPRÍT /oprit/ (prid.) — заустављен

* muara stă oprită triĭ ḑîļe, kă nuĭe apă
— vodenica stoji zaustavljena tri dana, jer nema vode

* kopiĭi opriț đi la șkuală ramîn kĭuorĭ la uokĭ
— deca prekinuta u školovanju ostaju slepa kod očiju

* mńiĭi sînt opriț đi supt, nu măĭ sug
— jagnjići su prekinuti u sisanju, ne sišu više (odvojeni su od ovaca)

* nu sufăr să fiu prĭa mult oprit pi drum numa la taĭnă guală
— ne podnosim da budem previše zadržan na putu sami radi praznog razgovora [Por.]


   OPTÁK /optac/ (i. m.) — осмак

* optak ĭe un fĭeļ đi kukuruḑ đa-l nuostru, kare are uopt rîndurĭ đi buobe pi drugă
— optak je vrsta domaćeg kukuruza koji ima osam redova zrna na klipu

* đin optako-l alb koļașa ĭe măĭ dulśe
— od belog optaka kačamak je najslađi [Por.]


  OR /ori/ (vez.) — или

* ći duś, or nu ći duś?
— ideš, ili ne ideš?

* do faś lukru, or ći laș?
— dovršavaš posao, ili bataljuješ? [Por.]

* mama ĭe muma mumi, ore muma lu tata
— baba je majčina ili očeva majka (Osnić) [Crn.]


   ORAŃÍȚĂ /oraniţă/ (i. ž.) — чамац

* stramuoșî nuoștri a trĭekut Dunîrĭa ku orańița, da mulț a notat pista rîu ku truaśiļi la brîu
— naši preci prelazili su Dunav na oranicama, a mnogi su preplivali reku sa tikvama oko pasa [Por.]


   ORÁȘ /oraș/ (i. m.) — варош

* oraș ĭe luok unđe ĭe șađarĭa lu žîndarĭ ș-alu sud, șă unđe ĭastă dugăĭ marĭ șă unđe s-a țîńe piĭaț mare
— varoš je mesto gde je sedište žandara i suda, gde ima velikih trgovina i gde se održava velika pijaca

* orașu a kuprins măĭ mulće saće đintr-un țînut, șî țînuto-la s-a kĭemat srez
— varoš je obuhvatala više sela u jednoj oblasti, i ta oblast se zvala srez

* orașu lu Poreśa mult a fuost Milanovțu, ș-akuma lumĭa a batrînă îĭ ḑîśe ’oraș’
— porečka varoš dugo je bio Donji Milanovac, i sada ga stariji ljudi zovu varoš

* oraș sa ḑiśe șî la tot luok măĭ mare, ku kăș măĭ mulće șă adunaće la un luok, unđe lumĭa nu traĭașće đin oĭariĭe or đin munćit la pomînt, numa au vro službă
— varoš se zove i svako veće mesto, sa mnogo kuća zbijenih na jednom mestu, gde ljudi ne žive od stočarstva ili zemljoradnje, nego imaju neku službu

* oraș ĭe sat mare, în kare traĭesk duomń marĭ alu kuĭ muĭerĭ nu lukră ńimika
— varoš je veliko selo u kome živi velika gospoda čije žene ne rade ništa [Por.]


   ORBÍULUĬ /orbiului/ (pril.) — слепачки

* a-ļergat la ĭa orbiuluĭ, n-avut parinț să-ĭ đeșkidă uoki
— trčao je kod nje slepački, nije imao roditelje da mu otvore oči [Por.]


   ORBĬÁĆE /năpârkă/ (i. m.) — слепић

* orbĭaće ĭe un fĭeļ đi nopîrkă, ama nare kuadă askuțîtă, ka nopîrka or șopîrla, numa ĭe la kuadă botoșat; orbĭaćiļi nu vĭađe; traĭașće pin luok uđiluos
— slepić je vrsta zmije, ali nema rep kao zmija ili gušter, nego je na repu zatupljen; slepić ne vidi; živi na vlažnim mestima

* orbĭaće, nu vĭađe kă muĭarĭa-l traźe đi nas
— slepac, ne vidi da ga žena vuče za nos

* kînd a veńit la mińe, a fuost orbĭaće, fara ńimik pi lumĭa albă
— kada je došao kod mene, bio je slepac, bez ičega na belome svetu [Por.]


   UORBĬÁLĂ /orbeală/ (i. ž.) — слепило

* s-a pus orbĭala pi ĭel, nu măĭ vĭađe ńimika
— uhvatilo ga je slepilo, ne vidi više ništa [Por.]


   ORITẮK /orităc/ (i. m.) — оритак

* orităku ĭe spată dă ļiemn dă kurațat plugu dă pomînt
— oritak je drvena lopatica za čišćenje pluga od zemlje [Mlava]


   ORNÁ /răsuna/ (gl.) — одзвањати

* pănă kînd va orna atîta klopîćiļi aļi marĭ, nu sa șćiĭe
— dokle će toliko odzvanjati velika zvona, ne zna se

* uarnîĭe kluopićiļi pi duos, kîntă tare șă frumuos
— odzvanjaju zvona u šumi, zvone jako i lepo

* đi śe atîta uornîĭe kî ĭ-a fuźit fata, kînd s-a dus dupa uom bun
— zašto toliko urla što mu je pobegla ćerka, kad je otišla za dobrog čoveka (Tanda) [Por.]


   OSḮNDĂ /osândă/ (i. ž.) — малер

* nu faśa aĭa, kă o să će bată osînda
— ne čini to, jer će te biti maler [Bran.


   OTÁR /otar/ (i. s.) — међа

* otar ĭe luok kare đisparće duauă moșîĭ alu duoĭ stapîń
— međa je mesto koje razdvaja dva imanja dvojice domaćina

* otar đe mult a fuost ļemn mare, kurațat đi kuažă la o parće
— međa je nekada bilo veliko drvo oguljeno od kože na jednoj strani [Por.]


   OTARḮ /otări/ (gl. p. ref.) — граничити се

* a fuost veśin apruape, s-a otarît ku moșîĭa
— bili su bliski susedi, graničili su se imanjem [Por.]


   OTÁRŃIK /hotarnic/ (prid.) — отарџија

* fraț buń, ama otarńiś răĭ, tuot ļ-a fuost puțînă moșîĭa ś-a kîpatato đi la parinț
— rođena braća, ali loše otardžije, sve im je bilo malo imovine koju su dobili od roditelja [Por.]


  OTAUĂ /otavă/ (i. ž.) — отава

* otauă ĭe ĭarbă kare dă pĭ-adauară pi o ļivađe kosîtă, șă duśe doă kosîturĭ pi un an
— otava je trava koja izraste ponovo na jednoj pokošenoj livadi, i omogućava dve kosidbe godišnje

* ļivađa lasată đi otauă muara dupa kosît sî sa pośaskă, đi să șćiĭe lumĭa kă pi ĭa nu puot să paskă vićiļi luor
— livada ostavljena sa otavu mora da se zapotka posle kosidbe, da bi ljudi znali da na njoj ne mogu da napasaju svoju stoklu [Por.]


   OTKUÓȘ /otcoș/ (i. s.) — откос

* otkuoș ĭe șĭrag đi fîn, kare la grîmađit đi parća stîngă kosîtuorĭu, kosînd ļivađa đi fîn
— otkos je trag od sena, koji ostavlja kosač za sobom, koseči livadu sa senom

* dupa śe sa uskă, đin otkuoș sa fak kupițîaļe, kare pĭe urmă sa adună în porkuoń
— posle sušenja, od otkosa se prave naviljci, koji se posle skupljaju u stogove [Por.]


  OTRAUĂ /otravă/ (i. ž.) — отров

* ĭ-a dat muĭari-sa otrauă să bĭa, ama ĭel a priśeput la vrĭame, ș-a ramas viu
— dala mu je žena otrov da popije, ali je on primetio na vreme, i ostao živ [Por.]


   OTRAVÍ /otrăvi/ (gl. p. ref.) — тровати

* s-a rugat đi ĭel să nu-ĭ măĭ otravĭaskă kopiĭi ku minśuń
— zamolila ga je da joj više ne truje decu lažima

* astîḑ ĭe mînkarĭa kumparată otravită ku mulće kare-śe
— danas je kupovna hrana zatrovana mnogo koje čime [Por.]


   OTRAVÍT /otrăvit/ (prid.) — отрован

* a gasît doltori k-a murit otravit, napasta a kaḑut pi muĭare
— našli doktori da je umro otrovan, sumnja je pala na ženu

* apa ĭe otravită, mînkarĭa ĭe otravită, kum va fi pănă la kîpatîń ku lumĭa, ńiś draku nu șćiĭe
— voda je zatrovana, hrana je zatrovana, šta će biti sa svetom do kraja, ni đavo ne zna [Por.]


   OUÁ /oua/ (gl. p.) — снети јаје

* o gaină kutkurĭaḑă, akușa o sî uave
— jedna kokoš kokodače, uskoro će sneti jaje

* dakă gaina-sta îndată nu va înśepe oua, ĭuo o taĭ, ș-o bag în ḑamă
— ako uskoro ova kokoš ne počne nositi, ja ću je zaklati, i metnuti u čorbu

* gaina uauă în kurĭańik
— kokoš nosi jaja u kokošarniku

* tuaće gaińiļi a ouat, în kuĭb am gasît șasă uauă, śinś am luvat, da unu am lasat đi kuĭbarĭ
— sve su koke snele, u gnezdu sam našao pet jaja, četiri sam uzeo, a jedno sam ostavio za polog [Por.]


   OŹÁK /ogeac/ (i. s.) — оџак

* oźak ĭe odaĭe în koļibiļi batrîńe, în kare s-a tunat đirĭept đ-afară, șî-n kare a fuost vatra fuokuluĭ ku kaminu șî gaura đi fum în puod
— odžak je odaja u starim kolibama u koju se ulazilo ravno spolja, i u kojoj je bilo ognjište sa kaminom i otvorom za dim na tavanu

* la oźak într-un kuot a fuost kaminu đi fakut fuoku, în alalalt lavița ku vasurļi đi apă
— u jednom delu odžaka bilo je ložište, u drugom polica sa sudovima za vodu

* la oźak s-a țînut skamńiļi đi șaḑut, ku masa șî vasurļi đi mînkare
— na odžaku su se držali tronošci za sedenje, sa sofrom i priborom za jelo

* pi parĭețî oźakuluĭ șî la grindă a fuost kuńe đ-atîrnat țuaļiļi, trășćiļi, kutarițîļi, kiț ku buĭeḑ în tuaće fĭelurĭ, șî măĭ mulće lomańe
— po zidovima odžaka i na gredama plafona bili su klinovi za kačenje odeće, torbi, korpi, kitica raznog bilja, i koje šta drugo

* rumîńi aĭ batrîń măĭ multă vrĭamĭa a pitrekut în odaĭe kare a kĭemato oźak
— stari Vlasi su najveći deo svoga vremena provodili u odaji koju svu zvali odžak [Por.]


   OȚẮL /oțel/ (i. s.) — челик

* oțălu ĭe măĭ tare fĭer kare a kunoskut rumîńi aĭ batrîń
— čelik je najjači metal koji su poznavali stari Vlasi [Por.]

p

   PABÍR /pobir/ (i. m.) — пабирак

* pabir ĭe drugă starpă, or ńikuaptă, or kare a ramas ńikuļasă
— pabirak je nedozreli klip kukuruza, ili klip bez zrna, ili koji je ostao neobran

* kînd kuļeg la kukuruḑ, druźiļi marĭ lapîd într-o parće, da pabir în alta
— kad berem kukuruz, dobre klipove bacam na jednu stranu, a pabirak na drugu [Zvizd]


   PADÚKĬE /păduche/ (i. m.) — вашка

* padukiļi ĭe o gongiță kare traĭașće la uom în păr
— vaška je bubica koja živi u čovekovoj kosi

* lumĭa đemult rău a pațît đi padukĭ
— ljudi su nekad mnogo patili od vašiju

* padukiļi sa faśe đin ļinđină
— vaška se rađa iz gnjide [Por.]


   PADÚRE /pădure/ (i. ž.) — шума

* s-a dus la padure să taĭe frunḑă đi ĭernaćik đi viće
— otišli su u šumu da krešu lisnik za zimnicu za stoku [GPek]

* padurĭe gruasă
— velika gusta šuma [Por.]


   PADURUÓŃ /Păduroni/ (i. m.) — Шумац

* Paduruońu ĭe parĭakĭa lu Paduruańe, vîlvă rîă ku kare mîraśașće vrăžîtuarĭa a ńikurată
— Šumac je par Šumice, zli demon sa kojim petlja vračara koja se bavi crnom magijom

* tuata ala đin padurĭe are parĭakĭa iĭ, ńiśuna nuĭe sîngură
— svaki šumski demon ima svog parnjaka, nijedan nije sam [Por.]


   PADURUÓS /păduros/ (prid.) — шумовит

* țînutu măĭdanuluĭ ĭe tare paduruos, tuot ĭe krĭeskut ku padure batrînă
— majdanpečka oblast je jako šumovita, sva je obrasla starom šumom [Por.]


   PÁFTĂ /pafta/ (i. ž.) — пафта

* pafta a fuost un fĭeļ đi kîtaramă la brîu lu puortu muĭerĭesk
— pafta je bila vrsa kopče na pojasu ženske nošnje [Por.]


   PAGÚBĂ /pagubă/ (i. ž.) — штета

* ploaĭa asta a fakut mare pagubă la drumuri pin satu nostru
— ova kiša nanela je veliku štetu putevima kroz naše selo [Pad.]


   PÁĬ /pai/ (i. s.) — сламка

* adunat la fîn ku grĭebla, șî n-a lasat ńiś un paĭ dupa iĭ
— sakupljali su seno grabuljom, i nisu ostavljali ni slamku iza sebe

* pîkurari prinđa dauń, ļi baga paĭ în kur șî-ĭ slubaḑa sî zbuare ku paĭo-la
— čobani su hvatali obade, nabijali ih na slamku i puštali ih da lete sa tom slamkom

* supțîre ka paĭu
— tanko kao slamka

* ușuor ka paĭu
— lagano ko slamka [Por.]


  PAĬE /paie/ (i. ž.) — слама

* paĭiļi ramîn dupa śe sa trăiră mărunțîșu
— slama ostaje posle vršidbe žitarica

* klańa đi paĭe
— plast slame

* ku paiļi s-a umplut slamńaśiļi pi kare lumĭa a durmit
— slamom su se punile slamarice na kojima su ljudi spavali

* paĭiļi s-a pus ĭarna șă-n kośina porśilor, să nu muară puorśi đi źer
— slama se zimi prostirala i u svinjce, da svinje ne bi pocrkale od mraza [Por.]


   PAKÁLĂ /Păcală/ (i. m.) — Угурсуз

* Pakală ĭe nume đin povĭeșć bužukuruasă, uom kare a lukrat tuot îndîrećișļa
— Pakala je ime iz šaljivih priča, čovek koji sve radio naopako [Por.]


   PAKÁT /păcat/ (i. s.) — грех

* pakat ĭe kînd uomu faśe suava pintru śe sa pĭarđe obrazu
— greh je kad čovek učini nešto zbog čega se gubi obraz

* pakat ĭe kînd faś rău la vrunu
— greh je kad učiniš zlo nekome [Por.]


   PÁKUSTĂ /pacoste/ (i. ž.) — пакост

* pakustă ĭe rău kare faśe la lumĭe uom śe are gîndurĭ strîkaće
— pakost je zlo koje ljudima čini čovek koji ima zlonamerne misli [Por.]


   PÁKUTĂ /patoca ?/ (i. ž.) — патока

* pakută ĭe rakiĭa kare măĭ kure kîta dupa śe sa mută źubanu
— patoka je rakija koja curi još malo posle sklanjanja džbana

* pakută ĭe rakiĭe slabă șî rîa, n-o bĭa ńima
— patoka je slaba i loša rakije, ne pije je niko [Por.]


   PÁLĆIN /paltin/ (i. m.) — јавор

* đin palćin rumîńi a fakut sulurĭ đi razbuoĭ da pîkurari a luor ļingurĭ marĭ kare ļ-a purtat la brîu
— od javora Vlasi su izrađivali vratila za razboj, a njihovi pastiri velike kašike koje su nosili o pojasu [Por.]

* palćinuĭe bun dă or śe
— javor je dobar za bilo šta (Ranovac) [Mlava]


   PALĆIŃÍȘ /păltiniș/ (i. s.) — јаворик

* palćińiș ĭe luok unđe dau palćińi, or duos ku palćiń mulț
— javorik je mesto gde rastu javori, ili šuma sa mnogo javora [Por.]


  PALUGĂ /pălugă/ (i. ž.) — полуга

*
◊ palugă ĭe pražînă skurtă șî gruasă, ku kare sa rađikă vrun tovar grĭeu la kumpańală


   PAĻÁȚĂ /păleacă/ (i. ž.) — палица

* paļața ĭe un fĭeļ đi pražînă
— palica je vrsta motke [GPek]


   PAĻÍ /păli/ (gl. p. ref.) — венути

* kînd kukuruḑu sa paļașće đin sîaśită, sa-ntuarśe kînd dă pluaĭa, da kînd sa uskă, nu măĭ sa-ntuarśe ńiśkînd
— kad kukuruz uvene od suše, povrati se kad padne kiša, a kad se osuši, ne povrati se nikad

* buĭađa sa paļașće đi suare au đi sîaśită
— biljka vene od sunca ili od suše [Por.]


   PÁNĂ /pană/ (i. ž.) — перо

* ku pană đi gîskă s-a skris vrodată
— guščijim perom se nekad pisalo

* să naĭbă pĭańe în ăripĭ, pasîrĭa n-ar puća zbura
— da nema perje u krilima, ptica ne bi mogla leteti

* ușuor ka pana
— lak kao pero [Por.]


   PÁNĂ /pană/ (i. ž.) — клин

* pană đi spart la ļiamńe ĭe un alat mik đi ļiemn or đi fĭer, askuțît la vîr đi sî puată tuna-n ļemn, șă tîmpit la botur, unđe sa baće ku mukĭa sakuri
— klin za cepanje drva je mala alatka od drveta ili metala, oštra na vrhu da bi mogla da uđe u drvo, a tupa na kraju, gde se udara ušicama sekire

* ku pană sa sparźe ļemn tare or nodoruos kare nu sa puaće sparźa ku sakurĭa
— klinom se cepa tvrdo ili čvornovato drvo koje se ne može cepati sekirom [Por.]


   PÁNŽÎN /păianjen/ (i. m.) — паук

* panžîń sa fak pin kuoturĭ, pi la ferĭeșć, la kăș batrîńe, în kare nu măĭ traĭașće ńima, pin padure unđe ĭe frunḑa mukurită, șî đarîndu unđe uomu nu ćistîașće, or nu traĭașće
— pauci se javljaju po ćoškovima, oko prozora, u starim kućama u kojima više niko ne živi, u šumi sa buđavim lišćem, i svuda gde čovek ne čisti, ili ne živi [Por.]


   PÁNŽÎN /păianjen/ (i. m.) — лемез

* panžîn đi klańe sa faśe đin doa krĭeinź đi svińak, kurațaće đi frunḑă, șî înplećiće la vîr
— lemez za plast pravi se od dve grane crnog graba, očišćene od lišća u upletene vrhovima

* pi panžîn sa dubuare uomu kare a grîmađit klańa
— niz lemez se spušta čovek koji je denuo plast [Por.]


   PANŽÎŃÍȘ /păianjeniș/ (i. s.) — паучина

* puodu s-a umplut đi panžîńiș, nu puoț merźa đi iĭ pin ĭel
— tavan je pun paučine, ne možeš se kretati od njih po njemu

* baba sa vaĭtă kî-ĭ s-a fakut ńiskaĭ panžîńiș la uokĭ, șî nu vĭađe ńimika, sa ćiame kă kĭorîașće
— baba se žali da joj je pala neka skrama na oči, i ne vidi ništa, boji se da ne oslepi [Por.]


   PAŃIVUÓS /ponivos/ (prid.) — слабовид

* am kumparat o vakă, n-am bagat sama kă ĭe pańivuasă, nu vĭađe kalumĭa
— kupio sam kravu, nisam primetio da je slabovida, ne vidi dobro

* la ăla kare nu vĭađe, măĭ bun să-ĭ ḑîś kî ĭe pańivuos, đikît kî ĭe kĭuor
— onome koji ne vidi, bolje je da kažeš da je slabovid, nego da je slep [Por.]


   PAPARÚDĂ /paparudă/ (i. ž.) — додола

* paparudă a fuost ađet țîgańesk, kare s-a țînut vara kînd a fuost săśită mare
— dodole su bile ciganski običaj koji se priređivao leti, kad je vladala velika suša

* paparudă a žukat śopîr đi țîgănś, mĭergînd đi la ușă la ușă
— dodole je igrala grupa Ciganki, idući od vrata do vrata

* pănă a źukat paparuda, țîgănśiļi a kîntat, da muĭeriļi nuaștre a tuarnat apă pi ĭaļe đin gaļiată
— dok su igrale dodolu, Ciganke su pevale, a naše žene su sipale na njih vodu iz vedrice [Por.]


   PÁPURĂ /papură/ (i. ž.) — рогоз

* papura ku fuoiļi laće krĭașće pi lînga bĭelț
— širokolisni rogoz raste pored bara

* đin papură a fuost împlećiće rugožîńiļi, pi kare am durmit kînd am fuost kopiĭ
— od rogoza su bile ispletene rogozine, na kojima smo spavali kad smo bili deca [Por.]


   PAPÚȘĂ /păpușă/ (i. ž.) — лутка

* papușă ĭe žukariĭa fĭaćilor, fakută đi kîrpĭe, măĭ đes samînă la kopil mik đi kare fĭećițîļi grižăsk
— lutka je igračka devojčica, napravljena od krpa, najčešće liči na malo dete o kome devojčice brinu

* papușă ĭe druga fara buobe la kukuruḑo-l ćinîr
— lutka je klip bez zrna na mladom stablu kukuruza

* đi fată frumuasă sa ḑîśe kă ĭe frumuasă ka papușa
— za lepu devojku kaže se da je lepa kao lutka

* l-a luvat pi uomî-su đin skurt, șă-l învîrćașće ka pi papușă
— zauzdala je muža, i okreće ga kao lutku [Por.]


   PAPÚȘĂ /păpușă/ (i. ž.) — пасмо

* papușă ĭe masură la țasut în razbuoĭ
— pasmo je mera u tkanju na razboju

* kînd sa numîră larźimĭa țasutuluĭ, sa ĭau tri fire đi urḑală într-o papușă
— kad se određuje širina tkanja, uzima se po tri niti osnove u jedno pasmo [Por.]


  PAR /par/ (i. s.) — колац

* par ĭe un parśel đi ļemn măĭ lung, śopļit șă askuțît la un kîpatîń ku kare sa baće-n pomînt
— kolac je komad podužeg otesanog drveta, zašiljenog na jednom kraju kojim se nabija u zemlju

* đi par sa ļagă śuava să nu kadă
— za kolac se nešto vezuje da ne padne

* parĭ đi gard
— kočevi za ogradu

* tata baće parĭ đi ļegat gard
— otac nabija kočeve za vezivanje ograde [Por.]


  PAR /pahar/ (i. s.) — чаша

* par ĭe vas mik đi bĭare, fara kuadă
— čaša je mali sud za piće, bez drške

* a baut numa doă-triĭ pară đi rakiu, șî sa-mbatat ka kurka, kă n-a mînkat ńimika
— popio je samo dve-tri čaše rakije, pa se napio ku ćurka, jer nije jeo ništa [Por.]


   PARAÚĂ /parao/ (i. ž.) — пара

* lukru nuĭe đi ńimik, ńiś śinś parîaļe nu kapîtă pi ĭel
— posao nije ni za šta, ni pet para neće dobiti za njega

* o parauă, doă parîaļe
— jedna para, dve pare [Por.]

* un ļiu avut doaḑăś đi parîaļe
— jedan lej je imao [GPek]


   PARAZÓL /parasolar/ (i. m.) — кишобран

* domńi a dus parazolu ku ĭeĭ întotđeuna kînd a mers la șpațîr, ka un sămn domńesk
— gospoda je nosila kišobran sa sobom uvek kad bi išla u šetnju, kao znak otmenosti [Buf.]


   PÁRĂ /pară/ (i. ž.) — пламен

* para fuokuluĭ
— plamen vatre

* mulće pĭară în pîăro-sta
— mnogo je krušaka na ovoj krušci

* pară ĭe abur
— para je isparina

* fuok șî pară
— (dosl.) „vatra i plamen”, za čoveka koji lako plane [Por.]


   PÁRĂ /pară/ (i. ž.) — крушка (плод)

* para ĭe puamă dulśe
— kruška je slatko voće

* pară mîlaĭață
— sočna kruška

* pară krudă
— nezrela kruška [Por.]


   PARȚḮ /părți/ (gl. nesvrš.) — делити

* rar kare ḑîśe parțî, măĭ đes sa ḑîśe împarțî
— retko ko kaže deliti, češće se kaže podeliti [Por.]


   PÁRĆE /parte/ (i. ž.) — страна

* ńima n-a țînut parća luĭ, a ramas sîngur, saraku
— niko mu nije držao stranu, ostao je sam, siroma

* ĭ-a dat la o parće
— sklonio ga je u stranu

* în patru părț
— četvorostran

* (izr.) kare taĭe, parće-ș faśe
— ko deli, sebi dodeli

* parća stîngă, parća đirĭaptă
— leva strana, desna strana

* a luvat ļivađa să kosaskă-n parće
— uzeo je livadu da je kosi u napolici [Por.]


   PARĬÁ /părea/ (gl.) — чинити се

* mi sa-m pare kă nu sa ogođiașće una ku alta
— čini mi se da se ne slaže jedno s drugim

* ĭel aĭa a fakut, ama miĭe nu mi s-a-m parut ńiśkum
— on je to uradio, ali se meni nije dopalo nikako

* tare mi sa-m pare
— jako mi se sviđa

* mult îm pare bińe pintru ĭa
— mnogo se radujem zbog nje

* iĭ pare rău đi feĭ-sa, kă nu traĭașće bun ku uomî-su
— žali ćerku, jer ne živi dobro sa mužem

* uom fara ińimă, nu-ĭ pare rău đi ńima
— čovek bez srca, ne žali ni za kim [GPek]


   PARĬÁKE /pereche/ (i. ž.) — пар

* pi pripurļi nuaștre munțășć, karu înkarkat sa puaće skoća numa ku doă parĭake đi buoĭ
— na našim planinskim usponima, natovarena kola mogu se izvući samo sa dva para volova

* baĭatu ku fata sînt parĭake bună, kî amînduoĭ sînt înalț
— momak i devojka su dobar par, jer su oboje visoki [Por.]


   PARĬÁRE /părere/ (i. ž.) — пажња

* pin padure sa mĭarźe ku parĭare mare
— kroz šumu se ide sa velikom pažnjom

* mare parĭare a fuist kînd auḑît k-a perit uom ćinîr
— velika žalost je bila kad se čulo da je poginuo mlad čovek [Por.]


   PÁRKE /parcă/ (vez.) — као да

* parke la kĭemat la prînḑ, nu sa șćiĭe đi śe n-a veńit
— čini se da su ga zvali na ručak, ne zna se zašto nije došao

* ļi sa-m parut parke o sî skîape đi rău, ama n-a putut
— učinilo im se kao da će uteći od zla, ali nisu mogli [Por.]


   PARŚÉL /bucată/ (i. s.) — парче

* ma trîmeća parințî dupa viće numa ku un parśel đi koļașă ku brînḑă în trastuță
— slali su me roditelji za stokom samo sa parčetom kačamaka i sira u torbici

* a spart mașîna în parśaļe marunće, șă nu șćiĭe s-o aduńe
— razbio je mašinu na sitne delove, i ne zna da je sastavi

* parśel kapiț kînd împarț śeva đin întrĭeg în parśaļe
— parče dobijaš kad podeliš neku celinu na delove [Por.]


   PARTÁĻE /părtali/ (i. ž.) — прње

* a luvat partaļiļi șî s-a dus drakuluĭ
— pokupio prnje i otišao dođavola

* adună-ț partaļiļi șă fuź, să nu ći măĭ văd
— pokupi pinkle i briši, da te više ne vidim [Por.]


  PASÎRĬE /pasăre/ (i. ž.) — птица

* pasîrĭa ĭe žuavină ku ărîpĭ kare puaće să zbuare
— ptica je životinja sa krilima koja može da leti

* tuata pasîrĭa are kînćiku iĭ, pi kare sa kunuașće
— svaka ptica ima svoju pesmu, po kojoj se prepoznaje

* trupu păsîri ĭe astrukat ku pĭańe
— telo ptice pokriveno je perjem [Por.]


   PASKÁRĬ /pescar/ (i. m.) — водени кос

* paskarĭ la nuoĭ ĭe o pasîrĭe mikă, ńiagră, kare traĭașće pi lînga rîu, stă pi pĭatră șî baće đin kuadă, șî sa arańiașće ku pĭeșć
— vodeni kos je kod nas mala, crna ptica koja živi pored reke, stoji na kamenu, mlati repom i hrani se ribom [Por.]


   PASTRÁ /păstra/ (gl. p.) — штедети

* kopiĭi nu șćiu pastra ńimika, parințî trăbe să-ĭ învĭață
— deca ne umeju štedeti ništa, roditelji treba da ih nauče [GPek]

* n-am pastrat ńimika đin bătrîńață, tuot am pĭerdut śe ń-a lasat stramuoșî
— nismo sačuvali ništa od starine, sve smo izgubili što su nam ostavili preci [Por.]


   PASTRÁMĂ /pastramă/ (i. ž.) — пастрма

* pastrama ĭe karńa du pe pork, taĭată bukaturĭ, pusă să știa ku usturoĭ și ku sare, și du pe tri zile sa friğe îm untură, sa puńe la urmă în tulumbe ku untură pistă ĭa kă să țîĭe toata vara
— pastrma je svinjsko meso isečeno na komade, posoljeno i sa belim lukom ostavljeno da stoji, posle tri dana peče se u masti, na kraju se stavlja u kačicu i prelije mašću da se koristi celog leta [Tim.]


   PASTRÁT /păstrat/ (i. s.) — штедња

* șî la-l măĭ sarak pastratu kađe grĭeu
— i najvećem siromahu štednja teško pada [Por.]


   PASTRÁT /pastrat/ (prid.) — уштеђен

* s-a-ntuors đin razbăl ku kapu pastrat
— vratio se iz rata sa sačuvanom glavom

* a murit fara ńiśun ban pastrat
— umro je bez ijednog ušteđenog dinara [Por.]


   PÁSTRĂV /păstrăv/ (i. m.) — шкрипавац

* pastrăv ĭe un fĭeļ đi burĭaće kare dă numa pi nuk, źugastru, salkă șă palćin
— škripavac je gljiva koja raste samo na orahu, klenu, vrbi i javoru

* (ver.) dakă vrĭeĭ să kuļeź pastrăvu, nu kućeḑ să vorbĭeșć pănă nu puń mîna pi ĭel, kă no-l măĭ sprimĭeșć đi mînkare ńiśkînd
— ako hoćeš da bereš škripavac, ne smeš da progovoriš dok ne staviš ruku na njega, jer ga nikad nećeš spremiti za jelo [Por.]


   PASUĻÍȚĂ /iulie/ (i. ž.) — јули

* pasuļița a fuost luna a șapćiļa pi an, ćimpu kînd sa kuopt pasuĭu
— pasuljica je bio sedmi mesec u godini, vreme kad je dozrevao pasulj [Por.]


   PÁȘĂ (i. ž.) ● v. pașćuńe [Por.]

   PÁȘĆ /Paști/ (i. m.) — Ускрс

* đi Pașć sa konđeĭe uauļi
— za Uskrs se šaraju jaja

* la Pașć sa ĭa pașćaua, șî sa sîare đi pi gļiĭe pista prag
— na Uskrs se uzima uskršnja pričest, i skače sa busena preko praga [Por.]


   PAȘĆÁUĂ /pască/ (i. ž.) — ускршња причест

* pașćaua ĭe mistakatură đi urḑîkă, uou fĭert, fluare đi kuorn, pîńe șî vin, fakută într-un par
— uskršnja pričest je mešavina koprive, kuvanog jajeta, drenovog cveta, hleba i vina, spravljena u jednoj čaši

* pașćaua sa ĭa đi triĭ uorĭ pi gļiĭe, pusă đinuntru dupa pragu kășî
— uskršnja pričest uzima se tri puta, na busenu trave stavljenog sa unutrašnje strane kučnog praga

* faś kruśe, ĭaĭ pașćaua ku ļingura șă ći-ntuorś pi gļiĭa-ĭa đi la đirĭapta la stînga; așa faś đi triĭ uorĭ
— prekrstiš se, uzmeš uskršnju pričest kašikom i okreneš se na busenu s leva udesna; tako učiniš tri puta

* kînd ĭaĭ pașćaua șă ći-ntuorś a triļa uorĭ, sărĭ đi pi gļiĭe pista prag kît puoț măĭ mult, să-ț mĭargă tuot înainće
— kad uzmeš uskršnju pričest i okreneš se treći put, skočiš sa busena preko praga koliko možeš više, da ti sve ide u napredak

* pașćaua sa plumađiașće sîmbîta, înainća lu Pașć
— uskršnji kolač se mesi u subotu pre Uskrsa

* pașćaua are śerk, pi kolak ĭe pusă kruśa ku un uou fîrbuit în tuot kîmpu, da-n mižluok ĭe pus un uou pruaspîd
— uskršnji kolač ima obruč, na kolaču je krst sa po jedim ofarbanim jajetom u svakom polju, i jednim sirovim jajetom u sredini

* pașćaua în ḑîua Pașćuluĭ sa dă đi pomană la Ḑîna lu Pașć, la Dumńeḑîu, la Maĭka Prĭastîśe șî la Isukrst
— uskršnji kolač se na dan Uskrsa namenjuje Boginji Uskrsa, Gospodu Bogu, Majci Prečistoj i Isusu Hristu

* pașćaua sa manînkă a triĭļa ḑî dupa Pașć, kînd sa dă kîta đin ĭel șî la viće
— uskršnji kolač jede se treći dan po Uskrsu, kada se od njega malo nakrmi i stoci [Por.]


   PÁȘĆE /paște/ (gl. p.) — пасти

* ļivađa are ĭarbă bună șî vićiļi pask frumuos
— livada ima dobru travu i stoka lepo pase

* pîkurarĭu đinuapće a slubaḑît vićiļi, să ļi pașće bińe șî sî sa dukă la bîlś
— čobanin je rano isterao stoku, da je napase dobro i da ode na vašar [Por.]


   PÁȘĆE /pășune/ (i. ž.) — паша

* a luvat uoĭļi đi la ḑîkatuarĭe șă ļi mînă la pașće
— podigao je ovce sa plandišta, i tera ih na pašu [Por.]


   PÁŚE /pace/ (i. m.) — мир

* nuoĭ ku tuoț traim în paśe
— mi sa svima živimo u miru

* rumîńi kînd sa-ntîńesk, dau mîna șî ḑîk „în paśe”, arată kă vin ńiarmaț, în vuoĭa bună
— Vlasi kad se sretnu, pružaju ruku i kažu „u miru”, što znači da dolaze nenaoružani, s dobrom namerom

* kopiĭi miś nu măĭ stau pi paśe
— mala deca nikad ne miruju [Por.]


  PAT /pat/ (i. s.) — кревет

* rumîńi aĭ batrîń, kare a trait pin borđeĭe, n-avut paturĭ, numa a durmit pi rugožînă, așćernută pi pomînt guol
— stari Vlasi, koji su živeli u burdeljima, nisu imali krevete, nego su spavali na rogožini, prostrtoj na goloj zemlji

* dupa śe a-nśeput să fakă koļibĭ, rumîńi sa-nvațat să fakă șă paturĭ đi ļemn
— kada su počeli da dižu kolibe, Vlasi su naučili da prave drvene krevete

* întra raturĭ, gîzdoćińiļi s-a momit la paturĭ đi fĭer ku madraț, kare ļ-a kumparat pin orașă
— između ratova, bogataši su se namamili na gvozdene krevete sa madracima, koje su kopovali po varošima

* patu muorțî
— samrtna postelja

* pat muaļe
— meka postelja [Por.]


   PATRÁT /pătrat/ (prid.) — четвртаст

* kînd ĭe o blană taĭată đîn patru părț, da tuaće părțîļi sînt la masură tuot una, sa spuńe kî ĭe blana patrată
— kad je daska isečena na sa četiri strane, a sve strane su jednake po meri, kaže se da je daska četvrtasta [Por.]


   PATRḮME /pătrime/ (i. ž.) — четвртина

* kînd înparț pîńa-n patru, un parśiel ĭe o patrîme đi pîńe
— kad podeliš hleb na četvero, jedno parče je četvrtina hleba

* o sîptamînă đi ḑîļe ĭe o patrîme đi lună
— jedna nedelja dana je četvrtina meseca [Por.]


   PÁTRU /patru/ (br.) — четири

* unu, duoĭ, triĭ, patru
— jedan, dva, tri, četiri

* în patru
— četvoronoške

* ku tuaće patru-n sus
— sa sve četiri uvis

* a patru-ļa ḑî
— četvrtog dana

* tuoț patru
— sva četvorica

* al đi patru
— četvrti [Por.]


   PÁTRUḐĂŚ /patruzeci/ (br.) — четрдесет

* numîru patruḑăś ĭe đi unu măĭ mare đikît triḑăś șî nuauă
— broj četrdeset je za jedan veći od trideset i devet

* la patruḑăś đi ḑîļe dupa muarće sa dau pomeńiļi l-aĭ muorț
— na četrdeset dana posle smrti, daju se pomane umrlima [Por.]


   PATRUḐẮŚIĻA /patruzecilea/ (br.) — четрдесети

* a patruḑăśiļa ḑî pluaĭa a statut
— četrdesetog dana kiša je stala

* kînd va ĭeșî a patruḑăśiļa ḑî đi la muarće, treabe sî sa pună pomana l-al muort
— kad bude četrdeseti dan od smrti, treba da se postavi pomana umrlom [Por.]


   PATRUḐẮŚIĻI /patruzecilea/ (i. ž.) — четрдесетница

* patruḑăśiļi ĭe pomana kare sa dîă l-al muort la patruḑăś đi ḑîļe dupa muarće, kî atunśa ĭel trĭaśe pi lumĭa alaltă
— četrdesetnica je pomana koja se daje umrlom na četrdeset dana posle smrti, jer tada on prelazi na drugi svet [Por.]


   PÁTRUĻA /patrulea/ (br.) — четврти

* ț-am spus đi triĭ uorĭ, đ-a patruļa uorĭ nu măĭ spun, numa o sî bat
— govorio sam ti tri puta, četvrti put više neću govoriti, nego ću da bijem

* triĭ lukratuorĭ trĭekură, pĭ-al a patruļa-l opriră, kă n-avut alat la ĭel
— troje radnika je prošlo, četvrtog zaustaviše, jer nije imao alat kod sebe [Por.]


   PATRUSPRẮŚIĻA /patrusprezecelea/ (br.) — четрнаести

* patrusprăśiļa ḑî a fuost măĭ grĭa
— četrnaesti dan bio je najteži

* mulsă faećița trisprăśe uoĭ, a patrusprăśiļa nu măĭ putu
— pomuzla je devojčica trinaest ovaca, četrnaestu više nije mogla [Por.]


   PÁTRUSPRÎAŚE /patrusprezece/ (br.) — четрнаест

* are numa patrusprîaśe ańi, ama nu-ĭ drag đi șkuală, șî vrĭa sî sa mariće
— ima samo četrnaest godina, ali ne voli školu, i hoće da se uda [Por.]


   PATÚL /pătul/ (i. s.) — патул

* patul ĭe klańe, frunḑarĭ, or stup đi tuļeń, grîmađit pi puaļiļi ļemnuluĭĭ, lu kare sînt krĭenźiļi marunće kurațaće đi la poaļe pănă la vîr
— patul je plast, lisnik, ili kopa šaše, sadenuti na polama drveta, kome su sitne grane okresane od pole do vrha

* patulu sa faśe în tot anu tuot într-un ļemn adîns aļes la marźina ļivĭeḑî, kă ĭe așa ĭernaćiku rîđikat đi la pomînt, șî nu-ĭ trăbe în tuot anu fakut țark, da ńiś nu putraḑîașće
— patul se pravi svake godine na posebno odabranom drvetu na ivici livade, jer je tako zimnica odignuta od zemlje i ne treba je svake godine ograđivati senikom, a niti truli [Por.]


   PAURḮ /paurî/ (gl. p.) — опљачкати

* l-a paurît uoțî pănă la pĭaļa guală
— opljačkali ga lopovi do gole kože [Por.]


   PÁZĂ /pază/ (i. ž.) — пажња

* (izr.) Ku pază bună petrĭeś primĭežđa rîa.
— Budnom pažnjom izbegneš najveće zlo. [Por.]


   PAZDẮRĬ /puzdere/ (i. m.) — поздер

* kîńipa are bît, pazdărĭ, șî fuĭuor, ață kare sa đispart đi țasut
— konoplja ima stablo, pozder, i niti, konce koji se odvaju za tkanje

* pazdărĭ ĭe aĭa śe kađe đin kîńipă or đin in, kînd sa bat ku nabuoĭńiku în proțap
— pozder ĭe ono što otpada od konoplje ili lana, kada se nabojnikom mlate u trlici

* ku pazdărļi đe mult s-a aprins lumanarĭa, or lampa đi gas, ku fuoku đi la kamin
— sa pozderom se nekada palila sveća ili petrolejka, vatrom sa kamina

* kînd sa sparźe vrun vas đi pomînt în parśiaļe marunće, sa ḑîśe kî s-a fakut pazdărĭ đin ĭel
— kad se neki zemljani sud razbije na sitne parčiće, kaže se da se napravio pozder od njega [Por.]


   PAZḮ /păzi/ (gl. p. ref.) — чувати

* ma ruog în tota ḑîua să-l pazaskă dumńeḑîu đi tuaće rîaļiļi
— molim se svakog dana da ga bog sačuva od svakoga zla

* pazîa bińe, đeșkiđe patru uokĭ
— čuvaj se dobro, otvori četvero očiju

* nu s-a pazît, ș-a dat đi beļauă grĭa
— nije se čuvao, i zadesila ga je golema nevolja

* (izr.) Dakă ći pazîășć, șî dumńeḑîu ći pazîașće.
— Ako se čuvaš, i bog te čuva. [Por.]


  PAȘ /paș/ (i. s.) — корак

* numa măĭ un paș să vi faśa, sa fi dus în borugă ku tuot
— samo još jedan korak da je učinio, surduknuo bi se ceo u provaliju

* paș dupa paș, mirekuț, pă o să ažunź șă tu la kasă
— korak po korak, lagano, pa ćeš stići i ti kući [Por.]


   PAȘĆÍȚĂ /păștiţă/ (i. ž.) — жута шумарица

* la Pașći domaćinu să spală pe okĭ șî să duśe șî ĭa o floarĭe đe măr, ș-o urḑîkă, șî floarĭe đe kuorn, ș-o buruĭană, pașćiță o kĭamă
— na Uskrs domaćin se umije, i ode da uzme cvet jabuke, jednu koprivu, cvet drena i jedan cvet koji se zove žuta šumarica

* șî ĭa un ou roșu șî puńe aśi în strakină, șî puńe kîta vin, șă mursîkă, șî tokĭaḑă tot, sî să fakă papară în strakină
— i uzme jedno crveno jaje i stavi ga u panicu i sipa malo vina, i sve to zgnječi da se u panici napravi kaša

* dupa aĭa puńe un ou roșu în sîn, ĭa sakurĭa șî sa duśe în livađe, puńe sakurĭa žos, stă pe ĭa ku piśoarļi, sa întoarśe kătră răsărit șî faśe kruśe
— posle toga stavi jedno crveno jaje u nedra, uzme sekiru i ode na livadu, stavi sekiru na zemlju, stane na nju nogama, okrene se ka istoku i prekrsti

* șî pļakă un paș înainće ku piśoru ăl đirept șî ĭar faśe kruśe, đe tri orĭ așa
— i krene jedan korak napred desnom nogom, i opet se prekrsti, i tako tri puta [Crn.]


   PAȘĆÚŃE /păștiune/ (i. ž.) — испаша

* pașćuńe ĭe luok unđe pask uoĭļi
— ispaša je mesto gde pasu ovce

* pi munț, unđ-a trait rumîń-aĭ batrîń kînd s-a kăsătorit în Sîrbiĭe, rar a fuost pașćuńe, uoiļi s-a paskut pin padurĭ
— u planinama, na kojima su živeli stari Vlasi po doseljavanju u Srbiju, retko je bilo pašnjaka, ovce su se napasale po šumama

* pașćuńe đi viće s-a fakut ku pîržuol
— pašnjaci za stoku pravili su se paljevinom

* aĭ batrîń a vorbit kă nuĭe pașćuńe fara pîržuol
— stari su govorili da nema pašnjaka bez požara [Por.]


   PAȘḮ /păși/ (gl.) — корачати

* m-a-nvațat parințî să pașăsk pin traĭ ku kapu rîđikat, makra kît đi sarak să fiu
— učili me roditelji da koračam kroz život dignute glave, ma koliko siromah bio [Por.]


   PAȘḮT /pășitură/ (i. s.) — корачање

* la bîtrîńață șî pașîtu al măĭ ușuor kađe grĭeu
— pod starost i najlaganije koračanje teško pada [Por.]


   PAȘÚŃE (i. ž.) ● v. pașćuńe [Por.]

   PĂDUKĬUÓS /păduchios/ (prid.) — вашљив

* đi vrĭamĭa đi rat, tuata lumĭa a fuost pădukĭuasă
— za vreme rata svi su ljudi bili vašljivi [Por.]


   PĂDURÍ /păduri/ (gl.) — пошумљавати

* sa ḑîśe kă vrunu padurĭașće kînd sađașće ļamńe-n duos
— kaže se da neko pošumljava kad sadi drveće u šumi [Por.]


   PĂDURÍŚE /pădurice/ (i. ž.) — шумарак

* golae în tuaće părțîļi, numa kîć-o paduriśe koļa-koļa, n-aĭ unđe će pitula dakă ći prispĭașće vrun rău
— goleti na sve strane, samo po neki šumarak ovde-onde, nemaš se gde sakriti ako te pritisne neko zlo

* (stih) În paduriśe vĭarđe ńima ni ńi vĭađe
— U zelenoj šumici niko nas ne vidi [Por.]


   PĂĬMḮŃE /poimâine/ (pril.) — прексутра

* păĭmîńe kopiĭi pļiakă la șkuală
— preksutra deca polaze u školu [GPek]


   PĂĬTÁȘ /păitaș/ (i. m.) — друг

* s-a dus ku-n păĭtaș în pĭeșkariĭe
— otišao je sa jednim drugom u ribolov

* a fuost buń păĭtaș
— bili su dobri drugari [Bran.


   PĂĬTAȘḮ /păitași/ (gl. p. ref.) — удружити се

* muĭeriļi sa păĭtașîăsk, să-l kînće pĭ-al muort la îngropamînt
— žene se udružuju, da opevaju pokojnika na sahrani

* bun ĭe kî kopiĭi nuoștri sa păĭtașîăsk, ama să nu fakă vrun rău
— dobro je što se naša deca druže, samo da ne naprave neko zlo [Bran.


   PĂĬTAȘḮȚĂ /păitașiţe/ (i. ž.) — другарица

* a fuost buńe păĭtașîță đi la kopilariĭe, pănă la muarće
— bile su dobre prijateljice od detinjstva, do smrti [Bran.


   PĂKURARÍȚĂ /păcurariță/ (i. ž.) — пастирица

* păkurarița ĭe însă muĭerĭaskă kare pazîașće uoĭiļi
— pastirica je ženska osoba koja čuva ovce [Por.]


  PĂKURARIȚĂ /păcurariță/ (i. ž.) — пастирица

* păkurarița s-a kĭemat kolaku kare la Sînźuorḑ s-a dat đi pomană în sînataća vićilor șă-n sînataća păkurarilor
— čobanica je bio kolač koji se na Đurđevdan namenjivao za zdravlje stoke i čobana

* kolak păkurariță a fuost fakut ka statu uomuluĭ ku kaśula pîkurarĭaskă în kap șă ku bîtu în mînă
— kolač čobanica bio je izrađen u obliku ljudske figure sa čobanskom šubarom na glavi i šatpom u ruci

* pîkurarița a mînkato păkurari a triĭļa ḑî la Sînźuorḑ
— čobanicu su pastiri jeli trećeg dana Đurđevdana [Por.]


   PĂKURARÍĬE /păcurărie/ (i. ž.) — пастирство

* Pădurĭeńi în Porĭeśa gata tuoț a trait đin păkurariĭe
— Padurjani u Poreču su gotovo svi živeli od pastirstva [Por.]


   PĂKURÁRĬ /păcurar/ (i. m.) — пастир

* a fuost păkurarĭ đi mik, întîń a pazît mńiĭi, da kînd a-npļińit noă ań, ĭ-a dat să pazîaskă șî uoĭiļi
— bio je pastir od malena, prvo je čuvao jagnjad, a kad je napunio devet godina, dali su mu da čuva i ovce [Por.]


   PĂKURARĬAȘĆE /păcurarește/ (pril.) — чобански

* l-a lovit păkurarĭașće, đintr-o dată, fara vĭastă
— udario ga je čobanski, iznenada, bez najave [Por.]


   PĂKURARĬÉSK /păcurăresc/ (prid.) — пастирски

* tuoț nuoĭ am avut kopilariĭe păkurarĭaskă
— svi smo mi imali pastirsko detinjstvo

* traĭ păkurarĭesk ĭe măĭ frumuos
— čobanski život je najlepši

* dupa uoĭ s-a kîntat kînćiśe păkurarĭeșć, kare gata tuaće a fuost đi rușîńe
— za ovcama su se pevale čobanske pesme, koje su gotovo sve bile bezobrazne [Por.]


   PĂKURÁȘ /păcuraș/ (i. m.) — чобанче

* n-am îmļińit noă ań, da parințî ma dat să fiu păkuraș la baśiĭe ku o sută đi uoĭ
— nisam napunio devet g odina, a roditelji su me dali da budem čobanče na bačiji sa stotinu ovaca [Por.]


   PẮĻIȚĂ /viciu, gărgăuni ?/ (i. ž.) — бубица

* sa dzâśe că vrunu are păļiț kînd vorbĭașće naĭurļa, or faśe nîsarîmbe, kînd sa puartă ka kînd ie ćokńit
— kaže se da neko ima bubice kad govori gluposti, ili pravi ujdurme, kad se ponaša kao da je ćaknut

* uom ku mulće păļiță
— čovek sa mnogo bubica; ćaknut, blesav [Por.]


   PẮNĂ /pănă/ (predl.) — док

* pănă nu sa adună tuoț, nu înśepĭem ku prînḑu
— dok se ne skupe svi, nećemo početi sa ručkom

* a spus kă pănă ĭel nu sa lasă đi bĭare, ĭa nu sa-ntuarśe la kasă
— rekla je da dok se on ne mane pića, ona se ne vraća kući

* ļ-a spus pănă kînd să așćaće, șî ĭ-a trîmĭes la kasă
— rekli su im do kada treba da čekaju, i poslali ih kući

* n-a șćut pănă unđe kućaḑă să mĭargă
— nisu znali dokle smeju da idu

* kînd a vaḑuto kum s-a pipćenat, s-a rîs pănă-pănă
— kad su videli kako se očešljala, pukli su od smeha

* a lukrat pănă-pănă, fara ńiś o dobîndă
— ubili se od posla, bez ikakve koristi [Por.]


   PĂPÚK DĂ KAR /păpuc de car ?/ (i. m.) — лочка

* păpuk dă kar să faśe dîn ļiemn dă băgram
— kolska kočnica se pravi od bagremovog drveta

* dîn băgram să taĭe un tutuśiel dă lung vro źumătaće dă mĭetîr
— iz bagrema se iseče jedan trupčić dužine oko pola metra

* papuku pră mižluok are un žgĭab, în kare tună rouata dă kar
— kolska kočnica ima po sredini žljeb, u koji ulazi kolski točak

* papuku dîn-nainće are o alkă, dă kare să ļagă sănźiru, șî dîn parće-ĭa ĭe ćeșît
— kočnica s prednje strane ima jednu alku, o koju se veže lanac, i na toj strani je otesana

* papuku ĭe măĭ bun dă ļieamn, dă kît dă fĭear, kă ļieamnu să ruoađe, șî așa karu să înpĭeđikă măĭ bińe
— kočnica je bolja od drveta nego od gvožđa, jer se drvo tare, i tako se kola bolje koče [Mlava]


   PẮR /păr/ (i. m.) — крушка (дрво)

* păru ĭe puom kare rođiașće ku pĭară
— kruška je voćka koja rađa kruške

* păr sîrbaćik
— divlja kruška

* păr oltańit
— kalemljena kruška

* păr rotat
— razgranata kruška

* în frunḑa pîăruluĭ pîkurari kîntă măĭ frumuos
— u kruškov list čobani najlepše sviraju [Por.]


   PẮR /păr/ (i. m.) — коса

* ĭ-a albit păru đin kap, a înkarunțît
— pobelela mu je kosa na glavi, osedeo je

* pļeșîu, fara păr pi kap
— ćelav, bez kose na glavi

* păru puorkuluĭ
— svinjska dlaka

* supțîrĭe ka păru đin kap
— tanko kao vlat kose sa glave

* a fuost rușîńe suokru să vadă păru lu nuora ćinîră, șî ĭa întra ĭel ńiśkînd n-a fuost đispurpađită
— bilo je sramota da svekar vidi kosu mlade snajke, i ona pred njim nikada nije išla razbrađena [Por.]


   PẮRU PUORKULUĬ /părul - porcului/ (sint.) — раставић

* ku păru puorkuluĭ babiļi a ļikuit mulće buaļe, pintra ĭaļe șă raku
— rastavićem babe su lečile mnoge bolesti, među njima i rak [Por.]


  PĂS /păs/ (i. s.) — брига

* nu mi păs vrĭava ĭel să vină or nu
— nije me briga hoće li on doći, ili ne [Stig]


   PĂTRÎNŞẮL /pătrunjel/ (i. m.) — першун

* pătrînșăl sa krĭașće pin građină, kă ĭe bun đi mînkare
— peršun se gaji u bašti, jer je dobar za jelo [GPek]


   PẮTRU /Petru/ (i. m.) — Петар

* sa țîńe minće kă aĭ bătrîń, kînd a vorbit đi Suare, nu ĭ-a spus „Suare”, numa ĭ-a ḑîs „Pătru”: a rîsarit Pătru, a zăvîrńit Pătru, ș-așa
— pamti se da stari, kad bi pominjali Sunce, nisu govorili „Sunce” nego „Petar”: izašao je Petar, zašo je Petar, i tako

* Pătru la Suare ĭ-a ḑîs ș-aĭ bătrîń în Șarbanuț șî-n Metońița
— Petrom su Sunce zvali i stari u Šarbanovcu i Metovnici [Crn.]


   PEĆÁĬKĂ /piceaică/ (i. ž.) — шлиц

* pećaĭkă ĭe taĭatură la śuariś đinainće
— šlic je prorez na prednjoj strani čakšira

* śuariśi alu rumîńi aĭ batrîń avut duauă pećeĭś
— čakšire starih Vlaha imale su dva šlica

* pećaĭka la śuariś rumîńeșć a fuost kusută pi marźină ku bîrnaș ńegru
— šlic na vlaškim čakširima bio je opšiven crnim gajtanom [Por.]


   PEĻÁG /peleag/ (prid.) — ћелав

* peļag ĭe uom fara păr, or ku păru rar
— ćelav je čovek bez kose, ili sa retkom kosom [Por.]


  PEĻIN /pelin/ (i. m.) — пелин

* peļinu ĭe buĭađe amară ka veńinu
— pelin je biljka gorka kao otrov

* (mag.) sa krĭađe kă ĭe putuarĭa peļinuluĭ atîta đi tare đi vîlviļi rusaļilor fug đi ĭel ka draku đi tamîńe, șî đ-aĭa lumĭa pi stamîna rusaļilor a durmit ku peļinu în sîn
— veruje se da je smrad pelina toliko jak da rusalski demoni beže od njega kao đavo od krsta, i zato su ljudi u toku rusalne nedelje spavali sa pelinom u njedrima [Por.]


   PERÍ /peri/ (gl.) — погинути

* triĭ kopiĭ avut, toț triĭ a perit pin raturĭ
— tri sina je imala, sva trojica su poginula u ratovima

* aluna voĭńiśaskă a dus rumîńi pin raturĭ, să-ĭ pazaskă să nu pĭară đi plumb
— vojnički lešnik nosili su Vlasi u ratovima, da ih čuva da ne poginu od metka

* mulće kare śe ļ-a perit đin kasă, pănă n-a prins pi sluga în furaluk
— mnogo koje šta im je nestajalo iz kuće, dok nisu uhvatili slugu u krađi

* mĭ-a perit đin uokĭ
— izgubio sam ga iz vida [Por.]


  PERPEĻAK /prepeleac/ (i. m.) — стуб

* (stih) ma suiĭ în perpeļak să văd kapriļi śe fak
— ja se popeh na stub, da vidim koze šta mi rade [Por.]


   PEȘKARÍĬE /pescărie/ (i. ž.) — риболов

* peșkariĭa a fuost măĭ mult zabaoa kopilarĭaskă, șî aĭa alu ăĭa ku kășîļi pi-nga rîu
— ribolov je najviše bio dečja zanimacija, i to onih sa kućama pored reke

* aĭ batrîń s-a dus în peșkariĭe numa dupa pĭeșć đi prazńik kare a kaḑut în ḑîļiļi đi puost
— stariji su išli u ribolov samo za slavu koja je padala u posne dane

* în peșkariĭe aĭ batrîń s-a dus nuapća, ș-a prins pĭeșć ku uostiĭa la vapaĭț
— u ribolov stariji su odlazili noću, i lovili su ribu ostima uz baklju [Por.]


   PEŚÍNŹINĂ /rostopască/ (i. ž.) — руса

* peśinźina rar sa gasîașće, la nuoĭ dă numa pi pĭetruańe, pi lînga rîu
— rusa se retko nalazi, kod nas niče samo na kamenjaru, pored reke

* (med.) peśinźină are lapće galbin șî amară, kare ĭe tare bun ļiak đi ńiźiĭ: numa dupa duauă-triĭ unsurĭ, ńiźielu sa pĭarđe ka kînd ńiś n-a mîĭ fuost
— rusa ima žut i gorak sok, koji je jako dobar lek za bradavice: samo posle dva-tri mazanja, bradavica nestaje kao da nije ni bilo [Por.]


   PETREKATÚRĂ /petrecătură/ (i. ž.) — испраћај

* đi vrĭamĭa lu Tita kînd s-a dus baĭațî-n vuoĭskă, s-a fakut marĭ petrekaturĭ ku bandașî
— u Titovo vreme kad su mladići odlazili u vojsku, pravljeni su veliki ispraćaji sa trubačima

* petrekatura, kare a kîntato patru muĭerĭ kînd s-a pitrekut muortu, s-a pĭerdut gata đ-a rîndu la rumîń
— pesma, koju su pevale četiri žene kad se pratio pokojnik, izgubila se kod Vlaha gotovo svuda [Por.]


   PETRÉŚE /petrece/ (gl. p. ref.) — провести

* la nunta fĭeći ń-am pitrekut tare frumuos
— na ćerkinoj svadbi smo se proveli jako dobro

* s-a dus baba ku fluorĭ să petrĭakă muortu
— otišla je baba sa cvećem da isprati pokojnika

* kînd a pļekat đi la iĭ, l-a pitrekut pănă n-a ĭeșît đin sat
— kada je pošao od njih, ispratiliu su ga sve dok nije izašao iz sela

* bańî śe ĭ-a pitrekut, ĭ-a-ngropat supt vrun nuk
— novac koji mu je preostao, zakopao je pod nekim orahom

* a fuost nuapća șî ńiś n-a vaḑut kînd s-a pitrekut
— bila je noć, i nisu ni videli kad su se mimoišli

* tuoț aĭ măĭ țapiń kopiĭ l-a pitrekut la aļergatură
— sva jača deca prestigla su ga na trčanju [Por.]


   PETRIŚÍKĂ /petricică/ (i. ž.) — каменчић

* kînd s-a dus la vrîžîtuare sî sa đeskînće đi „suare săk”, bolnavu ĭ-a dus noă petriśiaļe đi la noă izvorĭaļe
— kad se išlo kod vračare za bajanje od „suvog sunca”, nosilo se devet kamenčića od devet izvorčića [Por.]


   PETRUÓŃ /petroni/ (mn. petruańe) — каменчина

* petruoń ĭe pĭatră mare
— kamenčina je veliki kamen

* s-a rupt tuot înkarkînd karu ku petruańe
— sav se pokidao utovarujući kola sa kamenjem

* pļină ļivađa đi petruańe
— livada je puna kamenja [Por.]


  PETRUOS /petros/ (prid.) — каменит

* luok petruos, pļin đi pĭatră
— kamenito mesto, puno kamenja

* ogaș petruos, đes nume đi ogașă ku fundu petruos
— kameniti potok, čest naziv za potoke sa kamenitim koritom [Por.]


   PÉȘĆE /peste/ (predl.) — преко

* n-a putut să treakă ńime peșće voĭa părințîlor
— nije mogao da pređe niko preko volje roditelja

* ar fost frumosă peșće tot pomîntu
— bila je najlepša na svetu [Rom.]


  PI /pe/ (predl.) — по

* pi tuată ļivađe a dat spiń
— po celoj livadi izniklo je trnje

* nu ĭ-a fakut pi plaku luĭ, șî ĭel s-a mîńiĭat
— nije mu učinio po volji, i on se naljutio

* n-a bagat sama kî ĭe gĭață pi drum
— nisu primetili da je led na putu

* tuot a kaḑut numa pi kapu luĭ
— sve je palo samo na njegovu glavu

* s-a batut ku ńiskaĭ uamiń đi pi munće
— tukao se sa nekim ljudima sa brda

* s-a mutat ku vićiļi đi pi vaļe la munće, kă a koluo ĭe pașuńa măĭ bună
— premestio se sa stokom iz doline u planinu, jer je tamo paša bolja

* a vaḑut pi vrun kopil kum fură
— video je neko dete kako krade

* n-a vrut să đa pi la mińe
— nije hteo da navrati kod mene [Por.]


   PIȚARẮU /pițărău/ (i. m.) — коледар

* pițarăĭi la Bufańi în Măĭdan a mers ku rîndu đimińața la Ažun
— koledari su kod Bufana u Majdanpeku išli u ophod prepodne na Badnji dan

* a fost kopiĭ la Bufań, kare la ușă a žukat pi Țar Irod, glumă śe ĭ-a-nvațat popi în biserikă
— bilo je dece kod Bufana koji su pred vratima igrali Cara Iroda, skeč koji su učili u crkvi od popova [Buf.]


   PIȚÎGUĬÁT /pițuguiat/ (prid.) — стањен

* pițîguĭat ĭe śuava śe sa traźe ļesńe șî ĭe supțiĭat la mižluok, da gruos la kîpatîńe
— stanjeno je nešto što se lako razvlači pa je usukano na sredini, a debelo na krajevima [Por.]


   PIĆEKUÓS /peticos/ (prid.) — одрпан

* pićekuos ĭe uom lu kare sînt țuaļiļi pļińe đi pĭaćiśe
— odrpan je čovek čija je odeća puna zakrpa [Por.]


   PIĆÍ /piti/ (gl. ref.) — шћућурити се

* uomu sa pićașće sî sa pituļe, să nu ăl vadă ńima
— čovek se šćućuri da se skrije, da ga ne vidi niko

* đi źaba s-a pićit dupa gard, ĭară l-a vaḑut șî l-a kunoskut lumĭa
— džaba se šćućurio iza ograde, opet su ga ljudi videli i prepoznali [Por.]


   PIĆÍK /pitic/ (i. m.) — патуљак

* a puvestît aĭ batrîń kă în vrĭamĭa đi rimļeń în rudńiśe a lukrat numa pićițî, kă uoknă rimļeńilor a fuost mikă
— pričali su stari da su u vreme Rimljana u rudnicima radili samo patuljci, jer su rimska okna bila mala [Por.]


   PIĆÍT /pitit/ (prid.) — шћућурен

* un śas întrĭeg stă pićit supt ļemn, așćetînd ĭepuru să-ĭ đa în laț
— ceo sat stoji šćućuren pod drvetom, čekajući zeca da mu uleti u omču [Por.]


   PIĆÍȘ /pitiș/ (pril.) — кришом

* a vaḑut uom ńikunoskut, kum sa traźe pićiș pi dupa gard, ka kînd śuava aśiră
— video je nepoznatog čoveka, kako se krišom vuče iza ograde, kao da nešto vreba [Por.]


   PIGLÁĬS /piglais [Ban.]/ (i. s.) — пегла

* ku piglaĭsu s-a pigluit tot śe au fost đe pînḑă
— peglom se peglalo sve što je bilo od tekstila [Buf.]


   PIGUĻÍ /piguli/ (gl. p.) — чупкати

* a taĭat gaina ș-o piguļașće đi pĭańe
— zaklala je kokošku, i čupka joj perje [GPek]


   PÍLDĂ /pildă/ (i. ž.) — такмичење

* la un bîlś s-a luvat doa rîndurĭ đi bandaș la pildă, să vadă kare măĭ bun kînta, șă nu s-a lasat păna nu ļ-a pļekat sînźe đin buḑă
— na jednom vašaru, započela su dve grupe trubača nadmetanje, da se vidi ko bolje svira, i nisu prestali dok im usnice nisu prokrvarile [Por.]


   PILĐÍ /pizmi ?/ (gl. ref.) — надметати се

* măĭ frumos ĭera pi la bîlśurĭ, kînd sa pilđit kîći doa-triĭ rîndurĭ đi bandaș, da lumĭa sa visaļa șî źuka điźaba pi lînga iĭ
— najlepše je bivalo na vašarima, kada su se nadmetale dve-tri grupe trubača, a narod se veselio i igrao besplatno oko njih [Por.]


   PÍNĆIN /pinten/ (i. m.) — оструга

* kokouș bun, are tare pinćiń la piśuare
— dobar petao, ima jake ostruge na nogama

* kalu ku pinćiń la piśuare
— konj sa belom kiticom na kopitama [Por.]


   PÍNGA /pingă/ (predl.) — поред

* ĭa a statut pinga ĭel tuota noapća
— ona je stajala pored njega cele noći [GPek]

* pinga lukro-la ĭe multă mîraśală
— oko tog posla mnogo je petljancije

* a mĭers tot pinga ogaș, pănă n-ažuns la rîu
— išli su sve pored potoka, dok nisu stigli do reke (Rudna Glava) [Por.]


   PÍNTRU /pentru/ (predl.) — због

* pintru śe or pintru kare ĭel a fakut așa noroḑîĭe, ńima astîḑ nu șćiĭe
— zbog čega, ili zbog koga je on učinio takvu ludost, niko danas ne zna

* a-nśeput ćinîr să lukre pintru bań, a ginđit tatî-su k-o să fiĭe bun đi ĭel
— počeo je mlad da radi zbog novca, mislio je otac da će to biti dobro za njega

* a fakut bun șî pintru mińe, șî pintru ćińe
— učinio je dobro i za mene, i za tebe [Por.]


   PIPAĬÁLĂ /pipăială/ (i. ž.) — пипање

* kînd iș în ńegura bîznă, puoț să mĭerź numa la pipaĭală
— kad si u mrklom mraku, možeš da ideš samo na pipanje [Por.]


   PIPARKÁ /pipărca/ (gl. p. ref.) — заљутити

* în đeskînćik: ku piparka-ĭ piparkaĭ, ku glogin ńegru i-nbrukaĭ
— u bajalici: paprikom ih zaljutih, crnim glogom ih izbodoh [Por.]


   PIPÁRKĂ /piparcă/ (i. ž.) — паприка

* piparka ĭe buruĭană kare sa sađașće-n građină, șî sa krĭașće đi mînkare
— paprika je biljka koja se sadi u bašti, i neguje zbog jela

* ĭastă măĭ mulće fĭelurĭ đi pipărś, da la lumĭe măĭ mult ļi plaśe piparkă ĭuće
— ima više vrsta paprika, ali ljudi najviše vole ljutu papriku

* piparkă aļină
— aleva paprika [Por.]


   PIPARKÚȚĂ /pipărcuță/ (i. ž.) — папричица

* mînkarĭa ĭe dulśe kînd manînś șî kîć-o piparkuță ĭuće
— jelo je slatko kad jedeš i po neku ljutu papričicu [Por.]


   PIPĂÍ /pipăi/ (gl. p. ref.) — пипати

* sa vaĭtă k-a pipaito, đ-aĭa ĭ-a dat o palmă
— žali se da ju je pipao, zato mu je opalila šamar [Por.]


   PIPĆENÁ /pieptăna/ (gl. p. ref.) — чешљати

* lu fată ĭ-a fuost tare drag să pĭapćińe papușa, dakă păru papușî a fuost đi kîlț
— devojčica je mnogo volela da češlja lutku, iako je lutkina kosa bila od kučine [Por.]


   PIPĆENÁT /pieptănat/ (prid.) — очешљан

* în tođeuna a fuost frumuos pipćenată
— uvek je bila lepo očešljana [Por.]


   PIPĆENÁT /pieptănat/ (i. s.) — чешљање

* đi mikă ĭ-a fuost drag đi pipćenat, pî đ-aĭa a-nvațat zanatu să tungă muĭeriļi
— od malena je volela češljanje, pa je zato naučila zanat da frizira žene [Por.]


   PIPĆÍĬ /piftie/ (i. ž.) — пихтије

* pipćiĭi sînt un fĭeļ đi mînkarĭe kare sa faśe măĭ đes ĭarna
— pihtije su vrsta jela koje se najčešće spremaju zimi

* pipćiĭļi sa fak đin piśuariļi puorkuluĭ, kare sa fĭerb șî sa lasă sî sa raśiaskă
— pihtije se spremaju od svinjskih nogica, koje se skuvaju i ostave da se ohlade

* ĭastă o ḑî adînsă în an kînd sa sprimĭesk pipćiĭli sî sa đa đi pomană la-ĭ muorț
— ima poseban dan u godini kada se spremaju pihtije da bi se namenile mrtvima [Por.]


   PIPIRĆUÓK /pipiric/ (i. m.) — кепец

* pipirćuok ĭe uom mik, ńikreskut, kare a ramas pituļik
— pipirčok je mali čovek, nedorastao, koji je ostao kepec [Mlava]


   PÍPÎTĂ /pipotă/ (i. ž.) — бубац

* pipîta ĭe rînḑa la păsîrĭ șî la uoră
— bubac je želudac kod ptica i živine

* (izr.) vînît ka pipîta
— modar od besa [GPek]


   PIRIȘOÁRĂ /perișoară/ (i. ž.) — сарма

* pirișoară ďe post
— posna sarma

* pirișoară ku karńe
— sarma sa mesom [Kmp.]


   PIROĆÁLĂ /piroteală/ (i. ž.) — поспаност

* l-a prins piroćala grĭa pintru kă n-a durmit doă nuopț
— uhvatila ga je teška pospanost jer nije spavao dve noći [Por.]


   PIROĆÍ /piroti/ (gl. n.) — куњати

* a veńit đesńață tîbarît șî frînt, kî tuata nuapća a piroćit la lukru
— došao je jutros umoran i slomljen, jer je celu kunjao na poslu [Por.]


   PIROĆÍT /pirotit/ (prid.) — поспан

* tuata nuapća a batut la kărț, ș-akuma sînt piroćiț șî ustańiț
— celu noć su lupali karte, i sada su pospani i umorni [Por.]


   PIROŚÍT (prid.) ● v. piroćit [Por.]

  PIS /pis/ (uzv.) — шиц

* ku „pis!” uomu dudîĭe mîțu kînd faśe vro șćetă
— sa „šic!” čovek tera mačku kad načini neku štetu [Por.]


   PISÁ /pisa/ (gl. p. ref.) — сабити

* sa pisîaḑă śuava śe sa înđasă sî sa turćaskă, or să tuńe în gaură strîmtă
— sabija se nešto što se pritiska da se spljeska, ili da uđe u neku tesnu rupu [Por.]


   PISÁRĬ /pisar/ (i. m.) — писар

* pisarĭu a fuost skriĭatuorĭ în kînțalarĭa lu kińezu
— pisar je bio ćata u kneževoj kancelariji

* sa țîńe mińća k-a fuost pisaro-l mik șă pisarĭo-l mare
— pamti se da su postojali mali pisar i veliki pisar [Por.]


   PISAT /pisat/ (prid.) — сабијен

*
◊


   PÍSK /pisc/ (i. s.) — оплен

* pisku ĭe parśelu karuluĭ đi buoĭ, înkeĭat în tri muke șî învîrat în driko-l đinainće, đi kare ĭe ļegat proțapu
— oplen je trouglasti deo volovskih kola, ugrađen i prednji trap, u koji je uvučena kolska ruda [Por.]


   PÍSTA /peste/ (predl.) — преко

* a śerkat să trĭakă pista puod ku karu pļin, ama n-a putut, kă puodu s-a frînt
— pokušali su da pređu preko mosta sa natovarenim kolima, ali nisu mogli, jer je most pukao

* trĭaśe pista śuakă kî ĭe măĭ aprupe
— prelazi preko brda jer je bliže

* a trait în strinataće pista ḑîaśe ań đi ḑîļe
— živeo je u tuđini preko deset godina

* pista nuapće a veńit uoțî șî ĭ-a apaurît păn-la pĭaļă guală
— preko noći došli lopovi i opljačkali ih do gole kože

* pista tuot puaće trĭeśa, ama pista înfruntaśuńe nu
— preko svega može preći, ali preko uvreda ne [Por.]


   PISTRÍȚ /pestriț/ (prid.) — шарен

* sa ḑîśe đi śeva kă ĭe pistriț dakă ĭe fărbuit în măĭ mulće fărburĭ
— kaže se za nešto da je šareno ako je ofarbano u više boja

* pistriț ĭe aĭa ś-a-npistrișat vrunu
— šareno je ono što je neko ušarenio

* la uom pistriț nu-ĭ rușîńe să ći mintă la uokĭ
— lažljivca nije sram da te gleda u oči i laže

* muĭare pistriță
— laka ženska, kurva [Por.]


   PIȘMAŃÍ /răzgândi/ (gl. ref.) — пишманити се

* nuĭe uom đi trĭabă, frumuos ńi vorbim șî-nśepĭem ku lukru, dupa doa-triĭ ḑîļe ĭel sa pișmańiașće șî sa duśe
— nije čovek od reči, lepo se dogovorimo i počnemo posao, posle dva-tri dana on se popišmani i ode

* a trîbuit sî sa-nsuare, ama fata s-a pișmańit
— trebalo je da se ženi, ali se devojka predomislila [Por.]


   PIŚOROÁGĂ /piciorong/ (i. ž.) — штула

* kînd vrodată a trekut pista apă unđe n-a fuost punće, a trekut ku piśoroaźe
— nekada kada su prelazili preko vode gde nije bilo brvna, prelazili su na štulama

* piśoroaźiļi stau lînga rîu, șă kînd trĭeś înapuoĭ ļe prolaș dă unđe ļ-aĭ luvat, kă vińe altu, pă trăbe să trĭakă șî ĭel
— štule stoje pored vode, i kad se vratiš ti ih ostaviš gde si ih našao, jer dolazi drugi, pa treba da pređe i on [Mlava]


   PÍTĂ /pită/ (i. ž.) — хлеб

* pita a skumpit, kă grîu n-a rođit ano-sta
— hleb je skup, jer žito nije rodilo ove godine [Buf.]

* nuĭe pită făra sapă
— nema hleba bez motike (Urovica) [Pad.]


   PITĂRÍĬE /pitărie/ (i. ž.) — пекара

* s-a dus la pităriĭe să kumpire pită, șî înga nuĭe să vină
— otišao je u pekaru da kupi hleb, i još ga nema da dođe [Pad.]


   PITUĻÍK /pitulice/ (i. m.) — царић

* pituļik ĭe pasîrĭa mikućikă, ka kînd s-a pĭerdut la nuoĭ, đi mult nu l-am vaḑut
— carić je malecka ptica, kod nas kao da se izgubila, odavno je nisam video [Por.]


  PIURMĂ /pormă/ (pril.) — доцније

* dăĭ piurmă pi la mińe
— navrati kasnije do mene

* măĭ întîń n-avrut, ama piurmă, kînd vaḑu śi ĭe, ĭel a veńit sîngur
— u početku nije hteo, ali posle, kad je video šta je, on je došao sam [Por.]


   PÍVĂ /piuă/ (i. ž.) — лочка

* piva đi kar ĭe un tutuk skobit kît ĭe larźimĭa alu șîna lu ruata karuluĭ, șî ku ĭa sa înpĭađikă karu kînd mĭarźe-n vaļe, înkarkat ku tovar grĭeu
— ločka je jedan trupac izdubljen za širinu šine kolskog točka, kojim se koče kola kada pod teškim teretom idu nizbrdo

* piva la vîr are o buată, đi kare sa ļagă lanțu ku un kîpatîń, da ku alalalt lanțu ĭe ļegat đi ruda karuluĭ
— ločka ima na vrhu jednu budžu, o koju je vezan lanac jednim krajem, a drugim je lanac vezan za kolsku rudu

* piva astîḑ sa faśe đi fĭer, șî fînka karurļi đi buoĭ gata s-a pĭerdut, akuma sa puńe la prikoļița đi traktur
— ločka se danas pravi od metala, i pošto su se zaprežna kola gotovo izgubila, sada se stavlja na traktorsku prikolicu (Crnajka) [Por.]

* la nuoĭ nuĭe kunoskută vuorba „pivă”, aĭa la nuoĭ sa kĭamă pĭađikă
— kod nas nije poznata reč „piva”, kod nas se to zove kočnica (Jasikovo) [GPek]

* papuku s-a pus la ruata dă kar kînd a mĭers ku karu pră pripor învale, să inpĭađiśe karu, să nu ĭa mau
— ločka se stavljalala na kolski točak kad se kolima išlo nizbrdo, da zakoči kola, da ne uhvate maju (Vrbnica, Pomoravlje) [Pom.]


   PÍVĂ /pivă/ (i. ž.) — аван

* pivă đi bătrîńață a fuost skobită-n tutuk đi śerieș
— starinski avan bio je izdubljen u panju od trešnje

* în pivă a fakut mînkare đi uară: ku maĭu s-a batut vrĭežî, mistakaț ku kîta fańină, șî s-a dat la puĭ, la gaiń, la rîață
— u avanu se pravila hrana za živinu: maljem se tucale vreže, pomešane sa malo brašna, i davalo se pilićima, kokoškama, plovkama [Por.]


  PIZDA ȚÎGĂNŚI (sint.) (bot.) ● v. rușîńa fĭeći [Por.]

   PÍZDĂ /pizdă/ (i. ž.) — пизда

* pizda ĭe trĭabă muĭerĭaskă
— pička je ženska stvar

* pizda la muĭare ĭe pitulată întra piśuare
— pička kod žene je skrivena među nogama

* pizda are buḑă, ļinđik, fluoś șî gaură
— pička ima usmine, sikilj, dlake i rupu

* în parĭețî lu gaura pižđi ĭastă ńiskaĭ dulurĭ kare sa kĭamă „kîrțmiĭe”, șî kare duk la muĭare măĭ mare dulśață
— na zidovima pičkine rupe nalaze se neki čvorići koji se zovu „krcmije”, i koji ženi donose najveće zadovoljstvo

* pizdă flokuasă
— dlakava pička

* (izr.) duće în pizda mînta
— idi u pizdu materinu [Por.]


   PIZDOȘĆÍNĂ /pizdoștină ?/ (i. ž.) — пиздурина

* pizdoșćină ĭe muĭare mare, grasă șî strîkată
— pizdurina je krupna, debela i pokvarena žena [Por.]


  PIZDUĬKĂ /pizduică/ (i. ž.) — пичкица

* of, lălă, lălă, śe pizduĭkă đi muĭare ĭe asta muĭarĭe
— of, lele, lele, kakva pičkica od žene je ova žena [Por.]


   PIȘÁ /pișa/ (gl. p. ref.) — пишати

* îm vińe sî ma piș
— piša mi se

* uomu sa pișă đin piśuare, da muĭarĭa trăbe sî sa ćușćașkă kînd sa pișă
— muškarac piša stojeći, a žena treba da čučne kad piša

* đi frikă, s-a pișat în izmĭańe
— od straha se upišao u gaće

* (psov.) pișî-ma în suoļńița luĭ
— popišam mu se u slanik [Por.]


   PIȘÁT /pișat/ (prid.) — упишан

* păkurari iĭ s-a pișat pi kaśulă, șî ĭeļ, mîńios, a dus-o la kasă așa tuată pișată
— čobani su mu se popišali na šubaru, i on je, ljut, doneo kući tako svu popišanu [Por.]


   PIȘATÚRĂ /pișătură/ (i. ž.) — пишање

* s-a bulnavit muoșu, șă are tare nakaz ku pișatura
— razboleo se čiča, i ima težak problem sa pišanjem [Por.]


   PIȘĻÁGĂ /pișleag/ (i. ž.) — чеп

* pișļagă ĭe śiep or pană đi ļiemn, đi întarit înkeĭaturiļi, or đi astupat găuriļi
— „pišljaga” je drveni čep ili klin, za učvršćivanje spojeva, ili začepljivanje rupa

* pișļaga s-a pus ka ļigatura întra naplaț la ruata đi kar
— „pišljaga” se stavljala kao spojnica između naplataka kolskog točka

* pișļagă a pus pinteri întra doă dauoź, la fundu vasuluĭ, să nu fugă dauoźiļi pi supt śerk
— „pišljagu” su stavljali pinteri između dve doge na dnu suda, da se doge ne smiču ispod obruča (Tanda)

* ku pișļeź miś s-a astupat găurļi fakuće đi karĭeț în vas đi ļiemn
— sa malim „pišljagama” začepljivane su rupe, napravljene od crvotoka u drvenim sudovima [Por.]


   PIȚÎGÁŃE /piţigoi/ (i. ž.) — сеница

* pițîgańa traĭașće măĭ mult pi lînga kasa uomuluĭ
— senica najviše živi oko čovekove kuće [Por.]


  PÎK /pâc/ (uzv.) — пућ

* lulașu faśe ’pîk-pîk’, ama điźaba, fum nuĭe kî tutunu s-a stîns în lulă
— lulaš pravi ’puć-puć’, ali uzalud, dima nema jer se duvan ugasio u luli [Por.]


   PÎKAĻÍ /păcăli/ (gl. p.) — насамарити

* l-a pîkaļit șî l-a înśelat ka pi ńima pi lume
— nasamario ga je i prevario kao nikog na svetu [Por.]


   PÎKATUÓS /păcătos/ (prid.) — грешан

* pîkatuos ĭe uom kare faśe pakaturĭ
— grešan je čovek koji čini grehove

* pupi spomîntă lumĭa kă uamiń pîkatuoș pi lumĭa-ĭa sa duk în ĭad
— popovi plaše ljude da grešan čovek na onome svetu ide u pakao [Por.]


   PÎKATUÓS /păcătos/ (i. m.) — грешник

* pîkatuosu ĭe uom kare are pakaće, kare faśe rîaļe la lume
— grešnik je čovek koji ima grehove, koji čini zla ljudima [Por.]


   PÎKÎÍ /pâcâi/ (gl.) — пућкати

* muoșu nu tutuńașće, numa pîkîĭe în lulă
— čiča ne piši, nego samo pućka na luli [Por.]


   PḮKLĂ /pâclă/ (zast.) — магла

* s-a pus o pîrdańikă đi pîklă, nu vĭeḑ înainća uoki ńimika
— pala je neka prokleta magla, ništa pred okom ne vidiš [Por.]


  PÎL! /pâl/ (uzv.) — лепет (оном.)

* pasîrĭa ma vaḑu, șî „pîl-pîl” đin îăripĭ șî sa dusă
— ptica me je videla, pa „pl-pl” krilima i ode [Por.]


  PÎLAMIDĂ /pălămidă/ (i. ž.) — паламида

* pîlamida ĭe buĭađe rîa kare dă pin grîu șă îńakă grîu
— palamida je korov koji raste u žitu i guši žito [Por.]


   PÎLARÍĬA ȘĂRPELUĬ /pălăria șarpelui/ (sint.) — сунчаница

* pîlariĭa șărpeluĭ sa kunuașće pi un ińel kare are pi kuadă, la un źeĭśt supt pîlariĭe
— sunčanica se poznaje po prstenu koji ima na dršci, na jedan prst ispod šeširića

* pîlariĭa șărpeluĭ ĭe śuparkă mînkatuare kare dă pin frunḑă, kaḑută pi marźińiļi lu ogașăļe munțășć, da sa puaće gasî șă pi ļivĭeḑ
— sunčanica je jestiva gljiva koja raste u opalom lišću na obalama planinskih potoka, a može se naći i na livadama

* pîlariĭa șărpeluĭ đi pi lînga ogașă, mult ĭe măĭ dulśe đi kît a đi pi ļivĭeḑ
— sunčanica sa potoka mnogo je slađa od one sa livada

* pîlariĭa șărpeluĭ
— „zmijin šešir” [Por.]


   PÎLARÍĬE /pălărie/ (i. ž.) — шешир

* pîlariĭa n-a fuost kaśulă batrînă la Rumîńi nuoștri, kă iĭ tuoț a dus kăśuļ đi lînă șî vara șî ĭarna
— šešir nije bila stara kapa kod naših Vlaha, jer su oni nosili svi šubare i leti i zimi

* pîlariĭe a dus măĭ întîń gîzdoćińi, kare s-a domńit dukîndu-să đes pin oraș
— šešir su prvi nosili bogataši koji su se pogospodili idući često u varoš

* ađet a fuost pîlariĭa sî sa dukă numa pănă la Sîntamariĭa Mikă
— običaj je bio da se šešir nosi samo do Male Gospojine [Por.]


   PḮLG (i. s.) ● v. pîlk [Por.]

   PḮLK /pâlc/ (i. s.) — јато

* a zburat un pîlk đi śuara, șî sa slubaḑî în aratură
— poletelo je jato vrana, i spustilo se na oranicu [Por.]


   PÎLŃÍĬE /pâlnie/ (i. ž.) — левак

* în Tanda supt Guol aĭ batrîń la tolśerĭ a ḑîs pîlńiĭe
— u Tandi pod Deli Jovanom stari su levak zvali plnjije [Por.]


   PÎLPÎÍ /pâlpâi/ (gl. p.) — лепетати

* kokuoșu întîń pîlpîĭe đin îăripĭ, pă atunśa kîntă
— petao prvo lepeće krilima, pa onda peva

* śe pîlpîĭ đin mîń, kopiļe, vrĭeĭ sî zbuorĭ?
— što mlataraš rukama, dete, hoćeš da poletiš? [Por.]


   PÎNGAŃÍ /spurca/ (gl. p. ref.) — опоганити

* sa pîngańașće ku vuorbe urîće, śeva śe ĭe sprimit sî sa đa đe pomană
— oskrnavi se ružnim rečima nešto što je spremno da se deli za dušu [GPek]


   PḮŃA UOILOR /părăluță/ (sint.) — бела рада

* pîńa uoilor ĭe buĭađe đi ļivađe, ku fluarĭa albă șî mižluoku galbin
— bela rada je livadska biljka sa belim cvetom i žutim središtem

* đin pîńa uoilor fĭaćiļi a-mpļećit kunună ș-a duso în kap pi la Sînźorḑ
— od bele rade devojčie su plele venac i nosile ga na glavi oko Đurđevdana [Por.]


   PḮŃE /pâine/ (i. ž.) — хлеб

* pîńa sa faśe đin fańină đi grîu, da đimult s-a fakut șî đi sakară șî uorḑ
— hleb se pravi od pšeničnog brašna, a nekad se pravio i od raži i ječma

* rumîńi aĭ batrîń n-a mînkat đes pîńe, n-a fuost grîu șî pîńa s-a plumađit numa pi la prazńiśe șî la pomĭeń
— stari Vlasi nisu često jeli hleb, žita nije bilo i hleb se mesio samo za slave i daće

* dupa grîu đi prazńik lumĭa đin Poreśa s-a dus pi piśuare la Kraĭna ș-a dus grîu în trășć pi șîaļe
— po žito za slavu ljudi su išli peške u Krajinu, i donosili žito u torbama na leđima

* pîńa s-a kuopt în śirińe la kamin, da kînd a trăbuit măĭ mult, s-a kuopt la koptuorĭ
— hleb se pekao u crepulji na kaminu, a kad je trebalo više, pekao se u hlebnoj peći

* bun ka pîńa
— dobar kao hleb

* fańină đi pîńe
— hlebno brašno [Por.]


  PÎR /pâr/ (uzv.) — прр

* ĭarna, pokńașće ļemnu-n duos da supt piśuare „pîr-pîr”, pîrîĭe zapada-ngețată
— zima, puca drvo u šumi a pod nogama „prr-prr”, škripi zamrznuti sneg [Por.]


   PÎRAÍ /pârâi/ (gl.) — прштити

* pîrîĭe zapada îngețată supt piśuare, pîrîĭe krĭenźiļi uskaće kînd sa aļargă pin duos
— škripi zaleđeni sneg pod nogama, pucketaju suve grančice kad se trči kroz šumu [Por.]


  PÎRAULĂ /paraulă/ (pej.) — курва

* pîraula ĭe kurveșćină, muĭare đi pi drumol mare; n-are ńiś un lukru, mĭarźe đi la uom la uom
— paraula je kurvetina, uličarka, bez ikakvog posla; ide od čoveka do čoveka [Por.]


   PḮRĆE /pârte/ (i. ž.) — пртина

* pîrće ĭe poćakă, strabatută pin zapadă
— prtina je staza probijena kroz sneg

* kînd ĭe zapada mare, pîrća sa strabaće pin întrĭeg
— kad je sneg veliki, prtina se probija kroz celac [Por.]


   PÎRDÁŃIK /pârdalnic/ (prid.) — проклет

* pîrdańiku đi kopil, ĭară faśe nîsarîmbe
— đavolasto dete, opet pravi vragolije

* śe să fakă, sîrmanu, kînd pîrdańika đi ursă așa l-a ursat
— šta da radi, jadnik, kad ga je prokleta sudbina tako osudila

* pîrdańika đi vakă, ĭară s-a bagat în dîtaļină
— prokleta krava, opet je ušla u detelinu [Por.]


  PÎRÎ /pârî/ (gl. p. ref.) — клеветати

* la suakra m-a pîrît kă mi-s đevină đi muarća muĭeri, la veśiń m-a pîrît șă m-a latrat ku gura pļină đi tuaće-tuaćiļi
— kod tašte me je klevetala da sam kriv za smrt žene, kod suseda ne je na sva usta ogovarala i olajavala za sve i svašta [Por.]


  PÎRÎŚUŃE /pârâciune/ (i. ž.) — клевета

*
◊


  PÎRÎTURĂ /pârâtură/ (i. ž.) — клевета

* povasta iĭ đi mińe ĭe numa o pîrîtură guală
— njena priča o meni je samo gola kleveta, șă alta ńimika [Por.]


   PÎRḮU /pârâu/ (i. s.) — поток

* pin satu nostu treče un pîrîu, kare pista vară sakă
— kroz naše selo protiče potok, koji leti presušuje [Kmp.]


  PÎRLOMAĆE /?/ (i. ž.) — преламача

* pîrlomaće a ḑîs Rumîńi aĭ batrîń la fĭeļ đi pușkă kare s-a frînźe pista mižluok, kînd sa umpļe ku gļuonțurĭ
— prelemačom su stari Vlasi zvali vrstu puške koja se prelamala preko polovine, kad se punila mecima [Por.]


   PÎRLOŹÍ /pârlogi/ (gl. p. ref.) — парложити

* saćiļi sa pustîșat, kmpîĭa sa pîrloźit, nuĭe ńimik đin țara nuastră
— sela su opustela, polja su se zaparložila, ništa od naše države [Por.]


   PÎRLUÓG /pârlog/ (i. m.) — парлог

* pîrluog ĭe luok lasat să ođińaskă un an đi ḑîļe ńiarat, or lasat đi tuot, kî n-are kare să-l lukre
— parlog je njiva ostavljena godinu dana da odmori nepoorana, ili napuštena sasvim jer nema ko da je obrađuje [Por.]


   PÎRĻÍ /pârli/ (gl. p. ref.) — опрљити

* a șaḑut apruape đi fuok, șî s-a pîrļit pi o parće koźa bińe
— sedeo je blizu vatre i oprlio je jednu stranu prilično dobro [Por.]


   PÎRĻITÚRĂ /pârlitură/ (i. ž.) — згариште

* padurĭa pļińa đi pîrļiturĭ
— šuma je puna zgarišta [Por.]


   PÎRPÁK /pălpag/ (i. s.) — полуга

* pîrpak ĭe o palugă đi ļiemn skurtă șî gruasă, ku kare s-a-npiđekat karu đi vaś, kînd a mĭers înkarkat pi stîrmină
— prpak je kraća i jača motka kojom su se zaprežna kola kočila na nizbrdici

* kînd vrĭeĭ s-înpĭađiś karu, pîrpaku ăl petrĭeś pin spiță lu ruoțîļi đi-napuoĭ, bîrabar ku uosiĭa, șă-l ļieź ku sfuara să nu piśe
— kad hoćeš da zakočiš kola, prpak gurneš kroz spice zadnjih točkova, uporedo sa osovinom, i vežeš ga konopcem da ne spadne

* ku pîrpak ć-ažuț kînd trăbe să mișć đin luok śuava grĭeu
— prpakom se pomažeš kada treba da pomeriš s mesta nešto teško

* đin patru krĭenź ļegaće la vîr șă pusă pista porkuoń, sa faśe pîrpak kare țîńe porkuońu să nu-l sprînžaskă vîntu
— od čeiri grane vezane na vrhu i stavljene preko stoga, pravi se lemez koji drži stog da ga ne rasturi vetar [Por.]

* pîrpaku a fuost un fĭeļ đe pĭađikă bătrîńaskă đe karu đe viće
— prpak je bila jedna vrsta starinske kočnice za zaprežna kola (Bučje) [Crn.]

* pîrpak ĭe śumag mare ku kare puoț să baț śe vrĭeĭ
— prpak je velika motka sa kojom možeš da mlatiš šta hoćeš (Debeli Lug) [GPek]


   PÎRPORÍȚĂ /pârpăriţă/ (i. ž.) — паприца

* pîrporița sa puńe supt pĭatra muori a đi sus, într-o gaură skobită pi masura ĭeĭ în pĭatră, șî-n ĭa sa bagă vîru fusuluĭ, șă învîrćiașće pĭatra
— paprica se stavlja pod gornji vodenički kamen, u jedno ležište izdubljeno u kamenu po njenoj meri, i u nju ulazi vrh vodeničkog vretena i okreće kamen

* pîrporița akuma sa faśe đi fĭer, da đimult a fuost đi ļiemn, șî aĭa la uńi luokurĭ đin duauă blanuță pusă-n kruś, să fiĭe măĭ țapîn
— paprica se danas pravi od gvožđa, a ranije je bila od drveta, i do od dve drvene daščice postavljene unakrst, da bude jače (Rudna Glava)

* pîrporița ĭe žgĭab đi ļiemn ļegat supt kuoš, în kare vin buobiļi đin kuoș, șî pi kare ăl zgîndură śuokîtu sî piśe buobiļi-n gaura pĭetri
— paprica je drveni žljeb vezan ispod koša, u koji dolaze zrna iz koša, i koga trese čeketalo da bi zrna padala u otvor vodeničnog kamena (Tanda) [Por.]


   PḮRPUR /purpură/ (i. s.) — осип

* kopilu s-a umplut đi pîrpur pi mîń, șî numa sa skarpină una-ntruuna, kî sa vaĭtă kă-l manînkă
— dete je puno osipa po rukama, i samo se češe neprestano, jer se žali da ga svrbi [Por.]


   PḮRŚ /pârci/ (i. m.) — оплазина

* pîrś sa faśe la aratură kănd ĭe pomîntu tare, da plugarĭu n-are țăpeńiĭe să țînă la kuarńe kum trăabe, șî plugu sîare đin brĭazdă ka pîrśu, ș-o șļingă đin brĭazdă đi vrun paș-duoĭ ramîńe ńiarată
— oplazina nastaje na oranju kada je zemlja tvrda, a orač nema snagu da vodi plug kako valja, pa plug iskače iz brazde kao jarac, i jedan deo brazde od korak-dva ostaje nepooran [Por.]


   PḮRŚ /pârci/ (i. m.) — јарац

* am șapće kapre, ama mi pîrśu o mîrțuagă, n-o să fiĭe ĭeḑ ano-sta
— imam sedam koza, ali mi je jarac jedna mrcina, neće biti jarića ove godine [Por.]


   PÎRŚÍ /pârci/ (gl. p. ref.) — прчити

* kapriļi sa pîrśiesk tuamna
— koze se prče u jesen

* pîrśu pîrśiașće kapriļi, da uomu pîrśiașe luoku
— jarac prči kozi, a čovek „prči” njivu (pravi oplazine) [Por.]


   PÎRŚUÁKĂ /poșircă/ (i. ž.) — брља

* pîrśuakă ĭe rakiĭa kare nuĭe ńiś đe o trĭabă, măĭdo ka șî pakuta
— brlja je rakija koja nije ni za šta, gotovo kao pakota [Por.]


   PÎRVAĻÍĬE /curte/ (i. ž.) — двориште

* pîrvaļiĭe ĭe luok đinainća kășî, îngrađit, or ńingrađit
— dvorište je prostor ispred kuće, ograđen ili neograđen [Por.]


   PḮRVIȚĂ /frunte/ (i. ž.) — првенац

* pîrviță ĭe rakiĭa-ĭa kare kure măĭ întîń kînd pļakă kazanu
— prvenac je ona rakija koja prva potekne kada krene kazan

* pîrviță ĭe tare ka otraoa, nu sa bĭa numa sa lasă să kure în źuban, kă dupa kîta vrĭame înśiape să mĭargă rakiĭa măĭ muaļe, pă ĭa sa muaĭe
— prvica je jaka kao otrov, ne pije se nego se pušta da curi u džban, jer iza nje počne da teče mekša rakija, pa se ona ublaži [Por.]


   PÎRŽḮ /prăji/ (gl. p. ref.) — пржити

* vara uomu, lukrînd în kîmp, sa pîržîașće la suare tota ḑîua
— leto se čovek, radeći u polju, prži na suncu po ceo dan

* akuma a pîržît la tuoț lukratuorĭ kîći doă uauă, da đi prînḑ o să ļi pîržaskă ḑamă đi varḑă ku karńe
— sada je ispržila za svakog radnika po dva jaja, a za ručak će im zapržiti čorbu od kupusa s mesom [Por.]


   PÎRŽÎTÚRĂ /prăjitură/ (i. ž.) — запршка

* ku pîržîtura sa gaćașće ļegumĭa
— zaprškom se gotovi jelo

* pîržîtura sa faśe đin śapă, fańină șî piparkă aļină
— zaprška se pravi od luka, brašna i aleve paprike [Por.]


   PÎRŽOĻÍ /pârjoli/ (gl.) — спаљивати

* sa pîržoļit padurĭa sî sa fakă pașćuńe đe viće
— spaljivali su se šumarci da se napravi paša za stoku [Por.]


   PÎRŽUÓL /pârjol/ (i. s.) — пожар

* tuamna sa fak pîržuaļe în grîńișće, sî sa torîaskă pomîntu
— u jesen se pale strništa da se nađubri zemljište

* ku pîržuaļe s-a fakut pi munće pașćuńe ku ĭarbă bună đi viće
— sa požarima su se u planini pravili pašnjaci sa dobrom travom za stoku [Por.]


  PÎSARIKĂ /păsărică/ (i. ž.) — птичица

* kînd ĭe pasîrĭa mikă sa ḑîśe kî ĭe pîsarikă
— kad je prica mala, kaže se da je ptićica [Por.]


   PÎSARĬÉSK /păsăresc/ (prid.) — птичји

* rasună padurĭa đi kînćik pîsarĭesk
— odjekuje šuma od ptičje pesme

* zburatura pîsarĭaskă
— ptičji let

* (med.) vlașî păsărișć
— ptičji crvi [Por.]


  PÎSARUOĬ /păsăroi/ (i. s.) — птичурина

* pîsaruoĭ ĭe pasîrĭe ńagră ku ćuoku đi fĭer, kare sîare la-l muort pi drumu đi raĭ
— pasaroj je crna ptica sa gvozdenim kljunom, koja napada pokojnika na putu za raj

* în pîsaruoĭ s-a profak aĭ muorț kare a murit ńibućeḑaț, dupa iĭ kopiĭ lupadaț, șî insă lu kare ńima nu dă đi pomană
— u pasaroje se pretvaraju oni koji su umrli nekršteni, zatim pobačena deca, i osobe kojima niko ne daje pomane

* đi sî nu spomînće pĭ-al muort, la păsîrĭ ńagre în Porĭeśa sa dă kolak đi pomană, adîns fakut ’đi pîsaruoĭ’
— da ne bi plašili pokojnika, crnim pticama se u Poreču na pomanama namenjuje kolač, posebno napravljen ’za pasaroje’

* kolaku đi pîsaruoĭ ĭe fakut đin șapće boboluașă fara ńiś un sămn pi ĭaļe
— kolač za ’pasaroje’ sastoji se od sedam kuglica, bez ikakvih šara na njima

* kolaku ’đi pîsaruoĭ’ kînd sa dă đi pomană, nu sa dă la ńima-n mînă, numa sa lapîdă pista kap în traușă, să-l manînśe kîńi or gaińiļi
— kolač ’za pasaroje’ kad se namenjuje, ne daje se nikom u ruke, nego se baca preko glave u dvorište, da ga pojedu psi ili kokoške [Por.]


   PḮȘĻA /pâșlea/ (i. m.) — северац

* pîșļa ĭe în Mlaoa vînt kare baće dă la întuńerik
— pišlja je u Mlavi vetar koji duva sa severa

* pîșļa ĭe un vînt dă kare îngĭață ińima în uom dă ĭeal
— pišlja je vetar od koga se ledi srce u čoveku

* kînd baće pîșļa șuiră krĭanźiļi în ļemn
— kad duva pišlja sviraju grane na drvetu [Mlava]


   PÎŚUÁKĂ (i. ž.) ● v. pîrśuakă [Por.]

   PÎŚUÓS /pucios/ (prid.) — загасит

* vînît pîśuos
— golubije plavo

* śuară pîśuasă
— modrovrana

* kuĭbu lu śuară pîśuasă rău puće, đ-aĭa s-a ḑîs kî ĭe pasîrĭe pîśuasă
— gnezdo modrovrane jako smrdi, zato se govorilo da je modrovrana smrdljiva ptica [Por.]


   PÎTPALÁK /pitpalac/ (i. m.) — препелица

* pîtpalaku fuźe pin ļivađe, n-o-l prinḑ fara pușkă
— prepelica beži po livadi, ne možeš je uloviti bez puške [GPek]

* pîtpalaku ĭe o pasîrĭe mikă, sa kuĭbarĭaḑă prăn ļiveḑ
— prepelica je mala ptica, gnezdi se po livadama (Boljetin)

* đemult s-a adunat uauļi lu pîtpalak, a fuost ļak đi ńiskaĭ buaļe kopilarĭeșć
— nekad su se skupljala prepeličina jaja, bila su lek za neke dečje bolesti (Tanda) [Por.]


   PÎTPALÁK /liliac/ (i. m.) — слепи миш

* pîtpalaśi traĭesk pin pĭeșćire, ḑîua duorm da sara ĭasă șî zbuara să prindă mușć
— slepi miševi žive po pećinama, danju spavaju a uveče izlaze i lete da hvataju mušice (Rudna Glava, Crnajka) [Por.]


   PÎȘKOVÍ /pâșcăvi/ (gl. p. ref.) — гњити

* puamiļi sa pîșkovĭesk kînd sa muaĭe kî sa kuok prĭamult în ļemn
— voće ugnjili i smekša kad predugo zri na drvetu

* pruńi sînt pļiń đi pruńe pîșkoviće, kă n-avut kare să ļi aduńe
— šljivar je pun gnjilih šljiva, jer nije imao ko da ih sakupi [Por.]


   PÎȘKOVÍT /pâșcăvit/ (prid.) — гњио

* s-a dus ku puame pîșkoviće la piĭaț, șă n-a vindut ńimika
— otišao je na pijac sa gnjilim voćem, i nije prodao ništa [Por.]


   PḮȘKU /cufureală/ (i. m.) — пролив

* l-a lovit pîșku, șî sa duśe în ișîtuare pintru ĭel una-ntru-una
— dobio je proliv, i ide u nužnik poradi sebe svaki čas [Por.]


   PÎȘĻÁĆE /pâș/ (i. m.) — пух

* pîșļaćiļi ĭe o žuavină padurĭaļńikă śe samînă la șobuol ku kuada ka vîrveriță
— puh je šumska životinja koja liči na pacova sa repom veverice

* pîșļaćiļi faśe kuĭb în ļemn
— puh se gnezdi na drvetu

* pîșļaćiļi ĭe žuavină nopțaskă, ka șî ćușu
— puh je noćna životinja, kao i sova

* pîșļețî sa arańesk ku puĭ đi pasîrĭ, ku mugur, ku samînțîșu buĭeḑîlor, ku puame sîrbaćiśe
— puhovi se hrane mladuncima ptica, pupoljcima, semenjem biljaka, divljim voćkama

* pîșļaćiļi faśe în tuot fĭeļu
— puh se ogašava na razne načine

* fakînd kimîta ka pîșļaćiļi, Sîrbi a rîźîļit Rumîńi, zberînd dupa iĭ ’Vla-Vla-pîș-pîș!’, pintru śe Rumîńi întođeuna s-a batut ku iĭ
— imitirajući puhove, Srbi su se sprdali sa Vlasima, vičući za njima ’Vla-Vla-piš-piš!’, zbog čega bi se Vlasi redovno potukli sa njima [Por.]


   PĬÁĆIK /petic/ (i. s.) — закрпа

* a fuost atîta đi sarak đi țuaļiļi luĭ a fuost numa pĭaćik pi pĭaćik
— bio je toliko siromašan da je njegovo odelo bilo samo zakrpa na zakrpu [Por.]


   PĬÁĐIKĂ /piedică/ (i. ž.) — кочница

* nu kućeḑ sî mĭerź ku karu pi rîpiļi nuaștre, dakă n-aĭ sprimită vro pĭađikă
— ne možeš da ideš kolima po našim vrletima, ako nemaš spremnu neku kočnicu

* pĭađikă la kar đi vaś a fuost đemult: pîrpak, pivă șî prenț
— kočnice na volovskim kolima nekada su bile: prečka, piva i prenc

* pĭađikă ĭe kînd tu mĭerź, or aļerź, da vrunu ăț puńe piśuoru, șă tu daĭ în piśuoru luĭ șă kaḑ în kurișkapće
— zapletka j kada ti ideš, ili trčiš, a neko ti podmetne nogu, pa ti udariš u nju i padneš naglavačke [Por.]


   PĬÁĻE /piele/ (i. ž.) — кожа

* đizbrakat în pĭaļe
— go, nag

* ud pîn-la pĭaļe
— mokar do kože

* ĭî sa zbrśit pĭaļa
— naborala mu se koža

* ț-a roșît pĭaļe đi suarĭe
— pocrvenela ti je koža od sunca

* pĭaļe đi karîăbĭ
— koža za gajde

* la tuobă sî puńe o pĭaļe đi ĭed, șî una đi mńel
— na bubanj se stavlja jedna jareća, i jedna jagnjeća koža

* a ramas în pĭaļa guală
— ostao je samo sa golom kožom, osiromašio je, propao

* a pus pĭaļa în luoku luĭ
— podmetnuo je kožu umesto njega: preuzeo je tuđu krivicu

* ĭa fakut pĭaļa tuobă
— od kože mu je načinio bubanj: istukao ga je dobro

* ći manînkă pĭaļa
— svrbi te koža: hoćeš batine

* mi śudă đ-aș ĭașî đin pĭaļe
— krivo mi je toliko, da bih iz kože iskočio [Crn.]

* a dat pĭaļa
— „dao kožu”, uhvatili ga, otkrili ga u nekom nedozvoljenom poslu (poređenje sa životinjom kojoj oderu kožu kada je uhvate)

* ku pĭaļa gruasă
— debelokožac [Por.]

* pťeļe uskată
— suva koža

* pťeļa ďe pork
— svinjska koža

* a rămîns în pťeļa goală
— (fig.) ostao je go, osiromašio je [Kmp.]


   PĬÁPĆIN /pieptăn/ (i. m.) — чешаљ

* muĭeriļi s-a pipćenat ku pĭapćin đi ļemn
— žene su se češljale češljem od drveta [Por.]


   PĬÁPIN (i. m.) ● v. pĭepin [Por.]

   PĬARĐÉ /pierde/ (gl. p. ref.) — губити

* tare bun păkurarĭ nu pĭarđe uoiļi đin uokĭ pista tota ḑîua
— jako dobar pastir ne gubi iz vida ovce preko celog dana

* muoșu a fîntîrezît, kîć-o dată atîta sa pĭarđe đi nu șćiĭe ńimika đi ĭel
— čiča je izlapeo, ponekad se toliko gubi da ništa ne zna o sebi [Por.]


   PĬÁRSÎK /persic/ (i. m.) — бресква, дрво

* pĭarsîku al batrîn a fuost ļemn slab, mik, supțîre, dakă n-avut rîveńală đestulă, ĭut s-a uskat
— naša stara breskva bila je slabo drvo, nisko, tanko, ako nije imalo dovoljno vlage, brzo se sušilo [Por.]


   PĬÁRSÎKĂ /persică/ (i. ž.) — бресква, плод

* puama lu pĭarsîka nuastră a batrînă a fuost mikă, galbină șî flokuasă, ama dulśe ka mńarĭa
— plod naše stare breskve bio je mali, žut i dlakav, ali sladak kao med [Por.]


   PĬÁȘĆE /pește/ (i. m.) — риба

* pĭașće pruaspîd
— sveža riba

* taśe ka pĭașćiļi
— ćuti kao riba

* ḑamă đi pĭașće
— riblja čorba

* fakut ka pĭașćiļi
— ribolik [Por.]


   PĬÁTĂ /pată/ (i. ž.) — пега

* pi firĭa iĭ ĭe pĭată lînga pĭată
— na njenom licu je pega do pege [Por.]


   PĬÁTRA-NPREUNATĂ /Poarta de piatră/ (i. ž.) — Камена капија

* Pĭatra-npreunată ĭe numiļi rumîńesk alu Prerast lînga Măĭdan
— Kamena kapija je vlaški naziv Prerasta u blizini Majdanpeka [Por.]


   PĬÁTRĂ /piatră/ (i. ž.) — камен

* pomîntu ĭe đi lukrat, da pĭatra ĭe uosu pomîntuluĭ
— zemlja je za obradu, a kamen je kost zemlje

* pĭatră maruntă
— sitan kamen

* pĭatră đi var
— krečnjak

* pĭatră vînîtă
— plavi kamen (bakar sulfat)

* pĭatră skumpă
— dragi kamen

* pĭatră đi muară
— vodenični kamen

* pĭatră đin rîu
— rečni kamen [Por.]


   PĬÁTRĂ /grindină/ (i. ž.) — град

* pĭatra śe baće đin śerĭ ĭe pluaĭa-ngețată
— grad koji bije s neba je zaleđena kiša

* kînd baće pĭatra, frînźe tot pi pomînt
— kad bije grad, lomi sve na zemlji [Por.]


   PĬÁTRĂ /piatră funerară/ (i. ž.) — споменик

* la noĭ pĭatra la-l mort să puńe lă anu
— kod nas se nadgrobni spomeniku pokojniku podiže na godišnjicu smrti [Tim.]


   PĬELMEḐÁ ]

   PĬÉĻE (i. ž.) ● v. pĭaļe [Crn.]

   PĬÉNĐIRĂ /fereastră/ (i. ž.) — прозор

* đișkiđe pĭenđira sî ĭasă fumu đin kasă
— otvori prozor da izađe dim iz kuće

* înkiđe pĭenđira sî nu să baźe bîzîĺi în luntru
— zatvori prozor da ne uđu muve unutra [Crn.]


   PĬÉPIN /pepene/ (i. m.) — диња

* pĭepinu ĭe un duļaće ku kuaža rîpată șî ku mńeḑu galbin, dulśe ka mńarĭa
— dinja je dulek sa rapavom korom i žutim mesom, slatkim kao med [Por.]


   PĬÉPT /piept/ (i. s.) — груди

* pĭeptu ĭe parća đinainće alu trupu uomuluĭ, đi la gît pănă la burik
— grudi su prednja strana čovekovog trupa, od grla do pupka

* (izr.) ma duare în pĭept
— bole me grudi

* (izr.) ma astupă în pĭept
— steže me u grudima

* ma îngaură în pĭept
— probada me u grudima

* muĭarĭa la pĭept are țîță
— žena na grudima ima sise [Por.]


   PĬEPTÁR /peptar/ (i. m.) — пуловер

* pĭeptar ĭe țuală barbațîaskă, fara mîńiś, astrukă numa pĭeptu șî șîaļiļi
— pulover je muški haljetak bez rukava, koji pokriva samo grudi i leđa [Por.]


   PĬERDÚT /perdut/ (prid.) — изгубљен

* vrĭame pĭerdută điźaba
— vreme izgubljeno uzalud

* uom pĭerdut
— izgubljen čovek

* pîkurarĭu adurmit, da uoĭļi s-a pĭerdut în padurĭe
— čobanin je zaspao, a ovce su se izgubile u šumi [Por.]


   PĬERĐÁLĂ /pierdere/ (i. ž.) — губљење

* kînd mîń vićiļi đinđeparće la bîlś, aĭ mare pĭerđală la kîntarĭ, kî ĭaļe slabĭesk kînd mĭerg mult
— kad teraš stoku izdaleka na vašar, imaš veliko gubljenje na meri, jer stoka slabi kad dugo hoda [Por.]


   PĬÉRĬ /peri/ (i. ž.) — власи

* pĭerĭ sînt vĭermĭ, supțîrĭ ka păru đin kap
— vlasi su crvi tanki kao vlat kose [Por.]


   PĬEȘKÁRĬ /pescar/ (i. m.) — рибар

* pĭeșkari aĭ batrîń n-a șćut đi ungiță, pĭeșći pi rîu a prins ku mîńiļi, ș-aĭa măĭ đes a fakut kopiĭi
— stari ribolovci nisu znali za udicu, ribe su na reci lovili rukama, i to su najčešće činila deca

* kînd a trăbuit pĭeșć măĭ mulț, kum a fuost đi prazńiku đi puost, atunśa s-a dus aĭ batrîń dupa pĭeșć, ș-aĭa nuapća
— kada je trebalo više ribe, kao za posne slave, onda su u rubolov odlazili stariji, i to noću [Por.]


   PĬÉȘŤE /pește/ (i. m.) — риба

* pĭeșťe proaspăt
— sveža riba

* tače ka pĭeșťiļi
— ćuti kao riba

* zamă ďe pĭeșťe
— riblja čorba [Kmp.]


   PĬÉŚINĂ /pecie/ (i. ž.) — кртина

* pĭeśină ĭe karńe fara ńiśun uos, șî fara slańină
— krtina je meso bez kostiju i bez slanine

* puorśi kare a țînut aĭ batrîń, s-a arańit în padurĭe, șî kînd s-angrașat, avut numa pĭeśină ćistîtă
— svinje koje su držali naši stari, hranile su se u šumi i kad su se gojile, imale su samo čistu krtinu [Por.]


   PĬETRÍȘ /pietriș/ (i. zb.) — камењар

* pĭetriș ĭe luok pļin đi pĭatră
— kamenjar je mesto puno kamenja [Por.]


   PLAĆÍ /plăti/ (gl. p. ref.) — платити

* prĭaskump l-a plaćit
— preskupo ga je platio

* n-avut bań să plaćaskă tuaće dătoriĭ
— nije imao pare da plati sve dugove [Por.]


   PLAĆÍKĂ /plătică/ (i. ž.) — платница

* plaćika ĭe măĭ mik pĭașće în rîurļi nuaștre
— platnica je najmanja riba u našim rekama [Por.]


   PLAĆÍT /plătit/ (prid.) — плаћен

* lukro-la nuĭe bun plaćit
— taj posao nije dobro plaćen

* tuot śe ĭe ļegat đi pomana muortuluĭ, trăbe să fiĭe plaćit
— sve što je vezano za pokojnikovu daću treba da bude plaćeno [Por.]


  PLAK /plac/ (i. s.) — укус

* ĭ-a fuost tare drag đi ĭa, șî-n tođeuna ĭ-a kumparat țuaļe pi plaku iĭ
— mnogo ju je voleo, i uvek joj je kupovao odeću po njenom ukusu

* nu l-a lasat parințî sî fakă tuot pi plaku luĭ
— nisu ga puštali roditelji da čini sve po svojoj volji [Por.]


  PLAKUȚ /plăcuț/ (prid.) — допадљив

* fiu mĭ-a kreskut baĭat, la bîlś s-a kunoskut k-o fată đin sat, tare plakuță la firĭe șă prĭa sumĭarńikă la stat
— sin mi je odraso momak, na vašaru je upoznao devojku iz sela, jako simpatičnog lica, i veoma zgodnog stasa

* așa fećiță plakuță pănă akuma n-a măĭ fuost în satu a nuostru
— tako slatke devojčice do sada još nije bo u našem selu [Por.]


   PLÁSTĂ /plastă/ (i. ž.) — склон

* plastă ĭe luok în strungă kare ĭe austrukat ku tobļe kostîșaće, astrukaće ku paĭe, fĭarigă or pomînt șă propćiće ku źamińe măĭ gruasă
— sklon je mesto u ogradi obora koje je natkriljeno iskošenim cepanicama, pokrivenim slamom, papratom ili zemljom i poduprtim podebljim račvama

* plasta ĭe đeșkisă kă uoĭļi au lînă șî puot durmĭa șî-n zapadă
— sklon je otvoren jer ovce imaju vunu i mogu spavati i u snegu [Por.]


  PLAŚA /plăcea/ (gl.) — допадати се

* nora ćinîră s-a ćemut kă lu suakrî-sa nu-ĭ va plaśa mînkarĭa ś-o gaćașće ĭa
— mlada snaja se bojala da se svekrvi neće dopasti hrana koju ona sprema

* aĭa ś-a fakut ĭel ku bańi, nu ĭ-a plakut la ńima
— to što je on uradio sa novcem, nije bilo po volji nikom [Por.]


  PLAŚINTĂ /plăcintă/ (i. ž.) — плачинта

* plaśinta ĭe mare dulśață alu Rumîń
— plačinta je velika vlaška poslastica

* plaśinta sa faśe đin aluvat ku uauă șî ku brînḑă
— plačinta se pravi od testa, jaja i sira

* aluvatu đi plaśintă sa plumađiașće pi fund, șî ku sulu sa înćinźe în fuaĭe
— testo za plačinte se mesi na loparu i oklagijom razvlači u list

* într-o strakină sa sparg uauă șî sa zdrumikă brînḑă șî sa mĭastîkă ku ļingura sî sa fakă kufîrțău
— u jednu panicu razbiju se jaja i zdrobi sira i pomeša se kašikom da se napravi nadev

* fuaĭa đi aluvat, înćinsă pi fund đi plaśintă, sa mînžîașće ku kufîrțău, șî sa-npîatură în șasă kuolțurĭ
— list testa razvučenog na loparu za plačintu, premaže se nadevom, i preklopi u šestougaonik

* plaśinta sa friźe ĭn ćigańe
— plačinta se prži u tiganju

* tuoț Rumîńi fak plaśinț la Sîmbîta lu Lazîr, kă krĭed kă Lazîr-ăla a fuost vrun kopil kare a murit đi duoru lu plaśinț
— svi Vlasi spremaju plačinte za Lazarevu subotu, jer veruju da je taj Lazar bio neko dete koje je umrlo od želje za plačintama

* kînd guod sa-ntîńit ibuomńiśi, ibuomńika la ibuomńiku iĭ ĭ-a fakut plaśinț șî ĭ-a fript puĭu
— kad god su se sastajali ljubavnici, ljubavnica bi svom ljubavniku spremila plačinte i ispržila pile [Por.]


   PLÁTĂ /plată/ (i. ž.) — плата

* lukră puțîn, da are plată mare
— radi malo, a ima veliku platu

* lukratuori primĭesk plata la lună
— radnici primaju platu mesečno [Por.]


   PLEĬVÁZ /plaivas/ (i. s.) — оловка

* kînd nuoĭ am mĭers la șkuală, n-avut șkolari ńiś pleĭvază ńiś svĭeske, numa a skîržîĭat ku pisaļka pi tabļiță
— kad smo mi išli u školu, đaci nisu imali ni sveske ni olovke, nego su škrabali pisaljkom po tablici [Por.]


  PLÎNS /plâns/ (i. s.) — плач

* plînsu pănă-n śier n-aźută-n țara surdă
— plač do neba ne pomaže u gluvom društvu [Por.]


  PLÎNŹA /plânge/ (gl. p.) — плакати

* nu ći plînźa atîta, kă astîḑ ńima nu ć-auđe
— nemoj plakati tioliko, jer te danas niko ne čuje

* s-a plîns dupa ĭel atîta đi tuot s-a rupt
— plakao je za njim toliko da se sav pokidao

* ĭuo m-a plîng, tu ći plînź, ĭel sa plînźe, tuoț ńi plînźem đi duoru luĭ
— ja plačem, ti plačeš, on plače, svi plačemo od žalosti za njim [Por.]


   PLOÍȚĂ /ploiță/ (i. ž.) — кишица

* đi źaba lumĭa așćetat pluaĭe, đață numa o ploiță ku doĭ-triĭ struopĭ, șî alta ńimika
— uzalud su ljudi čekali kišu, udarila je samo jedna kišica sa dve-tri kapi, i ništa vișe [Por.]


   PLOĬÁ /ploua/ (gl.) — кишити

* dakă nu va ploĭa măĭ îndată, o sî sa ușće tuot
— ako ne bude skoro padala kiša, sve će se osušiti

* pluaĭe ka kînd tuorń ku gaļata
— kiša lije kao iz kabla

* pluaĭe maruntă
— sitna kiša [Por.]


   PLOĬUÓŃ /ploion/ (i. s.) — кишурина

* bun kă ploĭuońo-sta a țînut puțîn, a trekut ĭuta șî n-a fakut mare șćetă la bukaće
— dobro je da je ova kišurina kratko trajala, brzo je prošla i nije nanela veliku štetu usevima [Por.]


   PLOĬUÓS /ploios/ (prid.) — кишовит

* ḑîļiļi ploĭuasă țîn una întruuna
— kišni dani traju neprekidno

* tuamnă ploĭuoasă
— kišna jesen [Por.]


   PLOKUÓN /plocon/ (i. s.) — поклон

* s-a fakut đi rușîńe, s-a dus la nuntă fara plokuon
— osramotio se, otišao je na svadbu bez poklona [Por.]


   PLOTUÓG (i. m.) ● v. potluog [Por.]

   PLUÁĬE /ploaie/ (i. ž.) — киша

* pluaĭa ĭe apă kare kađe đin nuvirĭ în fuarmă đi pikurĭ
— kiša je voda koja pada iz oblaka u vidu kapljica

* pluaĭa adapă pomîntu sî krĭaskă buĭeḑîļi
— kiša natapa zemlju da rastu biljke

* ĭastă doa fĭelurĭ đi pluaĭe: a bună, șî a rîa, a rîa vińe ku vînt șî trăsńiće, șî faśe pouađe marĭ
— ima dve vrste kiše: dobra i loša, ova loša dolazi sa vetrom i gromovima, i pravi velike poplave (Tanda) [Por.]


  PLUG /plug/ (i. m.) — плуг

* plug đi fĭer
— gvozdeni plug

* plug ku grinđeĭ đi ļiemn
— plug sa drvenim gredeljem

* plug ku ruoț
— plug sa točkovima

* plug đi arat pi o parće
— plug sa jednim raonikom

* plug ku duauă pîărț, plug obrăț
— plug sa dva raonika, plug obrtač

* plug obrăț avut numa găzdoćińi
— plug obrtač imali su samo bogataši

* plug đi prașît
— plug za preoravanje zemlje između redova posejanih biljaka; plug prašač

* kînd daĭ la kukuruḑ ku plugu đi prașît, nu să sapă pintra rîndurĭ
— kad koristiš plug prašač, ne treba da se kopa između redova

* đi fakut mușuruoń la kukuruḑ, la plugu đi prașît sî pun kormańe
— za ogrtanje kukuruza, na plugu prašaču postavljaju se metalna krilca

* plug đi zapadă
— plug sa raonikom za čišćenje snega na putevima

* saćańi a rîńit drumu ku plugu đi zapadă
— meštani su očistili put plugom za sneg [Crn.]

* atîta am fuost đi saraś, đi ńiś plug n-am avut, l-am luvat înprumut đi la veśiń
— toliko smo bili siromašni da ni plug nismo imali, zajmili smo ga od suseda [Por.]


   PLUGÁR /plugar/ (i. m.) — орач

* đi vrĭamĭa aratuluĭ, plugarĭu n-are ođină
— u vreme oranja, orač nema odmora [Por.]


   PLÚMB /plumb/ (i. m.) — олово

* plumbu ĭe rău grĭeu, ama ĭe muaļe șî sa topĭașće ļesńe
— olovo je teško, ali je meko i lako se topi

* đin plumb s-a turnat dramļiĭ đi pușkă la krĭamińe
— od olova su se lile dramlije za puške kremenjače

* s-a-ntărit pîńa ka plumbu
— hleb se stvrdnuo kao olovo [Kmp.]

* koļașa nuĭe mistakată kalumĭa, pļină ĭe đi plumbĭ
— kačamak nije dobro mešan, pun je grudvi (grudve imaju oblik metka) [Por.]


   PLÚMB /plumb/ (i. m.) — метак

* bugarĭu l-a vaḑut ș-a pokńit, ama ĭel, basama, avut ḑîļe: plumbu numa ĭ-a fiońat pi lînga kap
— Bugarin ga je video i opalio, ali on je, valjda, imao dane: metak mu je samo fijuknuo pored glave

* găuri đi plumbi aĭ ńemțășć ș-akuma sa văd pi parĭețî lu kasa batrînă
— rupe od nemačkih metaka i sada se vide na zidovima stare kuće [Por.]


   PLUÓP /plop/ (i. m.) — топола

* pluopu ĭe ļemn înalt, dă pi la luokurĭ ku pomînt marunt
— topola je visoko drvo, koje raste na sitnom zemljištu

* pluopu ĭe ļemn muaļe kare sa lukră ļesńe, ș-aĭ batrîń đin ĭel a fakut skamńe, mĭasă, ușă đi kasă, șî măĭ mulće kare-śe
— topola je meko drvo koje se lako obrađuje, pa su stari od nje pravili stolice, sofre, vrata za kuću, i mnogo koje šta drugo

* Poĭana ku pluopĭ
— Livada sa topolama (top. u Rudnoj Glavai)

* pluop trămuratuorĭ
— jasika [Por.]


   PLUÓP ŃEGRU /plop negru/ (sint.) — јагњед

* pluop ńegru ĭe ļemn tare bun đi fakut postăv, mĭasă, skamńe, zastruź
— crna topola je drvo jako dobro za izradu korita, sofri, stolica, slanika [Por.]


   PLUÓP TRĂMURATUORĬ /plop tremurător/ (sint.) — јасика

* pluop trămuratuorĭ ĭe un fĭeļ đi pluop, la kare frunḑa trămură șî la vîntol măĭ slab
— jasika je vrsta topole kojoj lišće treperi i na najmanjem vetru [GPek]


   PLUÓSKĂ /ploscă/ (i. ž.) — буклија

* pluoska ĭe vas đi bĭare pļoskanat, đi ļemn or pomînt, ku kare s-a kĭemat guoșći la nuntă
— buklija je pljosnati drveni ili zemljani sud za piće, kojim su se gosti pozivali na svadbu

* ĭastă măĭ mulće fĭelurĭ đe pļuoșć: đi ļegat pista umăr, đi dus în mînă, ĭastă șă đe stîklă
— ima više vrsta ploski: za nošenje preko ramena, za nošenje u ruci, ima i staklenih

* pluoska guovi
— mladina buklija [Por.]


   PĻÁNĂ /pleană/ (i. ž.) — грудвица

* kukoluoș đi faină kare ramîńe pi mîna muĭeri śe plămăđașće, sa kĭamă pļană
— grudvica brašna koja ostaje na rukama žene što mesi, zove se pljana

* pļemiță sînt parśeluță đe plămad kare ramîn ăn postao đe faină dupa plămăđit
— plemice su komadići testa koji ostaju u naćvama sa brašnom posle mešenja [Por.]


   PĻEKÁ /pleca/ (gl.) — поћи

* ăl așćată tuoț să pļaśe, da ĭel înga sa-ndoĭașće
— čekaju ga svi da krene, a on se još dvoumi

* a pļekat đinluok, kum auḑît vĭasta rîa
— krenuo je smesta, čim je čuo lošu vest [Por.]


   PĻEKÁRE /plecare/ (i. ž.) — полазак

* s-a varstar zoriļi, vrĭamĭa ĭe đi pļekare
— svanulo je, vreme je za polazak [Por.]


   PĻESŃÍ /plesni/ (gl. p. ref.) — ударити

* kînd ĭ-a pļesńit o palmă, triĭ ḑîļe ĭ-a țîońat urĭakĭa
— kad joj je opalio šamar, tri dana joj je zvonilo uvo [Por.]


   PĻESŃÍT /plesnit/ (prid.) — ударен

* uom pļesńit ĭe lovit đi vro buală
— blesav čovek je udaren od neke bolesti

* fu kuminće pănă ĭerĭa kopil, da akuma ĭe atîta đi pļesńit đi ńima nu puaće ĭeșî ku ĭel în kîpatîń
— beše miran dok je bio dete, a sada je toliko blesav da niko ne može izaći s njim na kraj [Por.]


   PĻESŃITÚRĂ /plesnitură/ (i. ž.) — блесавко

* pļesńitură ĭe uom bolnau, kare nuĭe do tuot
— blesavko je bolestan čovek, koji nije sasvim ceo [Por.]


   PĻIMBÁ /plimba/ (gl.) — шеткати се

* pin oraș, pin Țăļigrad pļimba mi să Janśo-l bat
— po varoši Carigradu šetka mi se bekri-Janko [Por.]


   PĻÍN /plin/ (prid.) — пун

* saku ĭe pļin đi grîu, șî strîns ļegat la gură să nu sa vĭarsă
— džak je pun žita, i čvrsto vezan da se ne prospe

* înga đi mik a fuost pļin đi gîndurĭ rîaļe
— još od malena bi je pun loših ideja

* śĭerĭu ĭe pļin đi nuvirĭ ńegri, o să fiĭe pluaĭe îndată
— nebo je puno crnih oblaka, biće kiše uskoro [Por.]


   PĻIŃÍ /plini/ (gl. p.) — пунити

* rar kare ḑîśe ’pļińi’, măĭ đes s-auđe ’împļińi’
— retko ko govori ’puniti’, češće se čuje ’ispuniti’ [Por.]


   PĻÍSKĂ /plișcă/ (i. ž.) — плиска

* pļiska traĭașće pi lînga apă, ńișkînd nuĭe mĭarńikă, numa sîare đi pi pĭatră pi pĭatră, da kuadă-ĭ trîămură în sus-în žuos ka frunḑa la vînt
— pliska živi pored vode, nikada ne miruje, samo skakuće s kamena na kamen, a rep joj podrhtava gore-dole kao list na vetru [Por.]


   PĻUÓSKĂ (i. ž.) ● v. pluoskă [Por.]

   PĻUȘĆÍ /pleoști/ (gl. p. ref.) — спљоштити

* a trekut ku karu pista troaka ku vin, ș-a pļușćito đi tuot
— prešao je kolima preko tkve sa vinom, i spljoštio je skroz [Por.]


   PĻUȘĆÍT /pleoștit/ (prid.) — спљоштен

* kum să nu ma mîńiĭ, kînd ĭ-am dat lavuru, ĭel a fuost întrĭeg, da kînd ĭa mi la întuors, ĭel a fuost tuot pļușćit
— kako da se ne ljutim, kad sam joj dala lavor, on je bio ceo, a kad mi ga je ona vratila, bio je sav spljošten [Por.]


   POÁĆE /poate/ (pril.) — можда

* poaće o fi șî așa, kum ĭel spuńe
— možda je i tako kako on kaže

* poaće fi
— može biti [GPek]

* puaće kă nu puaće, kî ĭe batrîn
— možda ne može, jer je star (Rudna Glava) [Por.]


   POÁRTĂ /poartă/ (i. ž.) — врата

* a gasît tuaće porțîļi đeșkisă la parĭaće
— našao je sva vrata širom otvorena [Por.]


   POBRÁŽÎMĬA /Pobreajen/ (i. ž.) — Преображење

* Pobražîmĭa ĭe în tot anu în a noăsprîaśiļa ḑî alu gustarĭ, nu sa mută đin aĭa ḑîuă ńiśkînd
— Preobraženje je svake godine devetnaestog dana avgusta, ne menja taj datum nikad

* la Porbražîmĭa tuot ś-a kreskut or s-a kuopt stă pi stare
— na Preobraženje sve što je raslo ili dozrevalo, stoji u mestu

* Pobražîmiļi sînt măĭ grĭa sîrbatuare đi nopîrś, ńiś ața nu sa kućaḑă ļega đi rău luor
— Preobraženje je najvažniji zmijski praznik, ni konac se ne sme vezati u strahu od njih

* Pobražîmiļi sînt ḑîua sfîntă alu alun, kare ĭe nașu nopîrśilor
— Preobraženje je sveti dan leske, koja je zmijski kum

* la Pobražîmĭa sa kuļaźe șî sa đeskîntă aluna voĭńiśaskă, kare apîră uamińi đi plumbĭ șî fîrîmaturĭ
— na Preobraženje se bere i priprema vojnički lešnik, koji štiti muškarce od metka i povreda [Por.]


   POĆÁKĂ /potecă/ (i. ž.) — стаза

*
◊ [Por.]


   PODGRUÓS (i. m.) ● v. botgruos [Por.]

  PODMORÎ /forța/ (gl.) — приморати

* sîraśiĭa l-a podmorît sî fure
— siromaštvo ga je primoralo da krade [Por.]


  PODMORÎT /forțat/ (prid.) — приморан

* n-a fi fakut ĭel aĭa ńiśkînd, să n-a fi fuost podmorît
— ne bi on to uradio nikad, da nije bnio primoran [Por.]


   PODUÁBĂ /podoabă/ (i. ž.) — дроњак

* sa vĭađe kî ĭe sarak, kî mĭarźe înbrakat numa în ńișći poduabe
— vidi se da je siromah, jer ide obučen samo u nekakve dronjke (Rudna Glava)

* poduabă ĭe țuală batrînă, lupadată pi puod
— „podoba” je staro odelo, bačeno na tavan (Tanda) [Por.]


   POĐÁLĂ /podeală/ (i. ž.) — шинда

* pođaļe sînt blăń skurće, pusă în rînd pista grînḑîļi puoduluĭ la bîrnarĭață
— šindre su kratke daske, redom zakovane preko tavanskih greda na brvnari

* pođaļiļi a fuost astrukaće ku vro doa źeĭće đi pomînt, da đi žuos uńi ļ-a vîruit în alb, da alțî nu, șî ĭaļe a fuost ńegriće đi fum
— šindre su bile pokrivene sa jedno dva prsta zemlje, a s donje strane neki su ih krečili u belo, a drugi ne, i one su bile crne od dima

* pođaļiļi avut la o parće žgĭab, fakut ku vižlă, đi sî puată sî kalśe una pi alta
— tavanske šindre su na jednoj strani imale žljeb, izdubljen rendom ćošterom, da bi mogle da najašu jedna na drugu [Por.]


  POĐALĂ /nod de imală în lână/ (i. ž.) — подина

* pođală ĭe nîklă đi imală în lîna uoĭi, kare sa faśe kînd uaĭa trĭaśe pin spiń
— podina je čvor od prljavštine u ovčjoj vuni, koji nastaje kad ovca prođe kroz trnje [Por.]


   POĐIĐÍ /podidi/ (gl. p. ref.) — процурити

* ĭ-a dat numa o pălmuță, da luĭ ĭ-a pođiđit sînźîļi pă nas ka kînd la tăĭat
— udario mu je samo šamarče, a njemu je kuljnula krv na nos kao da ga je zaklao [Rom.]


   PÓĐINĂ /podină/ (i. ž.) — подина

* pođina ĭe žumataća klăńi a đi žuos
— podina je donja polovina plasta [Por.]


  POĐIȘÎ /podeși ?/ (gl. ref.) — учворити се

* lîna uoĭi sa pođiașće kînd uaĭa trĭaśe pin spiń
— ovčje runo se učvori kad ovca prođe kroz trnje [Por.]


  POĐIȘÎTURĂ /lână murdară/ (i. ž.) — прљаворунка

* pođișîtură ĭe uaĭa ku lînă slabă șî imuasă, așa uaĭe sa tunźe șî sa vinđe
— prljavorunka je ovca sa slabim i prljavim runom, takva ovca se šiša i prodaje [Por.]


   POĐIȘUÓR /podișor/ (i. m.) — мостић

* a fakut pista ogaš un pođișuor slabuț, n-o sî țînă ńiś lumĭa pi piśuare să trĭakă pista ĭel
— podigli u su slabašan mostić preko potoka, neće izdržati ni da ljudi pređu pešice preko njega [Por.]


   POGÁRĂ /arsură/ (i. ž.) — пожаревина

* pogară ĭe padurĭe rară fakută ku pîržuol, đi sî sa fakă luok unđe să đa ĭarba đi paskut vićiļi
— požarevina je šuma proređena požarom, da bi se stvorilo mesto gde će nići trava za napasanje stoke [Por.]


   POĬANĂ /poiană/ (i. ž.) — пољана

* poĭană ĭe luok kurat în padure ku ĭarbă bună đi paskut, fara ļiamńe
— proplanak je čisto mesto u šumi obraslo travom, bez drveća

* poĭană ĭe luok đeșkis fara ļiamńe, larg șî poļažńik, lasat đi ļivađe or đi aratură
— poljana je otvoreno mesto bez drveća, široko i ravno, ostavljeno za livadu ili oranicu [Por.]


   POĬMḮŃE (pril.) ● v. păĭmîńe [GPek]

  POK /poc/ (uzv.) — бум

* numa pușka kînd pokńașće s-auđe „pok” or „pak”
— samo puška kad opali čuje se „bum” ili „bam” [Por.]


   POKLÁD /pocladă/ (i. s.) — подседлица

* pokladu sa faśe đin măĭ mulće pîăturĭ, kusuće unđe-unđe să nu sa đisfakă, șî sa puńe la kal supt șaua, sî nu-l bată șaua pi șîaļe
— podsedlica se pravi od više ponjava, prišivenih ovde-onde da se ne bi rašile, i stavlja se konju pod sedlom, da ga sedlo ne žulja [Por.]


   POKŃÍ /pocni/ (gl. p.) — пуцати

* urkașî a pokńit tota ḑîua, da n-a prins ńimika
— lovci su pucali ceo dan, a nisu ulovili ništa [Por.]


   POKRÓUȚ /pocrovăț/ (i. s.) — покровац

* pokrouțu ĭe un fĭeļ đi pîătură ku kare sa astrukă kalu đi la gît păn-la kuadă, să nu raśiaskă
— pokrovac je vrsta ponjave kojom se pokriva konj od grla do repa, da se ne prehladi [Por.]


   POLUÓG /polog/ (i. s.) — руковет

* poluog ĭe o mînă pļină đi grîu, kare o taĭe sîśiratuorĭu đintr-odată, șă-l lasă pi pomînt să-l aduńe ļegatuori snuopilor
— rukovet je svežanj žita, koji žetelac poseče u jedan mah, i ostavi na zemlji da ga pokupe vezači snopova [Por.]


   POLÓȘĆE /poloște/ (i. ž.) — појата

* poluoșća kuprinđe konaśiļi đi uamiń ș-aļi đi viće, la moșîĭe đipartată đi sat
— pojata obuhvata konake za ljude i za stoku, na imanju udaljenom od sela [Por.]


   POĻÁŽŃIK /polejnic/ (prid.) — раван

* kînd a kuprins moșîĭa, stramoșî a katat să fîĭe luok poļažńik, șă apruape đi apă
— kad su preci zauzimali zemljište, gledali su da bude ravno i blizu vode [Por.]


   POĻIMÍ /polimi/ (gl. ref.) — проклијати

* numa śe s-a poļimit kuolțî lu kukuruḑ, a dat bruma șî ń-a zatrit ruodu
— samo što je proklijala klica kukuruza, pala je slana i zatrla nam rod [Por.]


   POMÁNĂ /pomană/ (i. ž.) — даћа

* pomana ĭe ađet kare sa țîńe șapće ań dupa muarća uomuluĭ
— daća je običaj koji se drži sedam godina posle smrti čoveka

* pomana kuprinđe pîń șî kolaś fakuț adîns đi pomana muortuluĭ, șî sa ļagă đi ĭel đispre aĭa śi ĭe ĭel șă kum șî kînd a murit
— pomana sadrži hlebove i kolače izrađene posebno za određenog pokojnika, i određuju se prema tome ko je bio on i kako i kada je umro

* ĭastă un fĭeļ đi kolaś kare sa kĭamă zakuańe
— ima jedna vrsta kolača koja se zove zakoni [Por.]


   POMENÁȘ /pomenaș ?/ (i. m.) — даћар

* pomenaș ĭa ăla kare ĭe kĭemat să vińă la pomană
— daćar je onaj koji je pozvan da dođe na daću [Mlava]


   POMÎNĆÁN /pământean/ (i. m.) — земљорадник

* aĭ nuoștri aĭ batrîń n-a fuost ńiskaĭ pomînćeń, a trait la munće, kuprinș ku viće, măĭ mult ku oĭariĭa
— naši stari nisu bili neki zemljoradnici, živeli su u planini, zauzeti stokom, najviše ovčarstvom

* a fuost tare frumuasă ș-a katato baĭețî đin oraș, ama ĭa la urmă s-a mîritat dupa un pomînćan
— bila je jako lepa i tražili su je momci iz grada, ali ona se na kraju udala za jednog seljaka [Por.]


   POMḮNT /pământ/ (i. s.) — земља

* la Kraĭna ĭe pomînt bun, rođituorĭ, da la nuoĭ numa petruańe șî kîrșuaće
— u Krajini je zemlja dobra i rodna, a kod nas samo kamenje i krševi

* kînd s-a-nparțît, ăl mik a kîpatat măĭ mult pomînt, kă a ramas ku parințî sî traĭaskă
— kad su se odelili, mlađi je dobio više imovine, jer je ostao sa roditeljima da živi

* așa furaluk ka la nuoĭ, nu m-a-ĭastă pi pomînt
— takav lopovluk kao kod nas, nema nigde na svetu [Por.]


   POMÎNTÁRĬ /pământar/ (i. m.) — земљурина

* a tunat ku opinśiļi imuasă, ș-a umplut oźaku đi pomîntarĭ
— ušao je sa prljavim opankama, i napunio kamin zemljurinom [Por.]


   POMÎNTUÓS /pămîntos/ (prid.) — земљовит

* pomîntuos ĭe luok ku pomînt rođituorĭ
— zemljovito je mesto sa plodnom zemljom [Por.]


   POMŃÁTĂ /pomneată/ (i. ž.) — крпа

* pomńata ĭe pĭaćik dă pînḑă albă pră kare sa sloboađe apa dă al muort
— pomnjata je bela krpa, na koju se izliva voda za pokojnika [Crn.]

* pomńata s-a țăsut la razboĭ și s-a atîrnat la umăru ăl stîng la tot barbatu kare a veńit la înmormîntare
— pomnjata se tkala na razboju i kačila o levo rame svakom muškarcu koji je dolazio na sahranu (Šipikovo)

* pomńata ĭe kîrpă ku kare să dăruĭește lumńa če duče ļagînu ku al mort
— pomnjata je marama kojom se daruju ljudi koji nose sanduk sa pokojnikom (Gradskovo) [Tim.]


   PONĆÍȘ /ponciș/ (pril.) — подмукао

* așa muĭare ponćișă n-a măĭ vaḑud lumĭa
— tako podmuklu ženu još svet nije video

* s-a uĭtat ponćiș unu la altu așa đi mult đi tuoț a ginđit kă o sî sa ĭa đi gît
— gledali su se podmuklo tako dugo da su svi mislili da će se uhvatiti za gušu [Por.]


   PONĆÚR /panceaur/ (prid.) — намћор

* uom ponćur ĭe aăla kare ĭe întođeuna mîńiuos șî-nkis, kare sa țîńe în lăturĭ đi lume, lu kare ńimika nuĭe pi vuoĭe
— namćor je onaj koji je stalno ljut i zatvoren, koji se drži po strani od ljudi, kome ništa nije po volji [Por.]


   PONÓU /polen/ (i. s.) — полен

* ponou ĭe pulbur galbin kare-l fak fluoriļi primovara, da albińiļi ăl adună đi mńare
— polen je žuti prah koji prave cvetovi u proleće, a pčele ga sakupljaju za med [Por.]


   PONÓU /ponov/ (i. s.) — берићет

* anu a fuost săkuos, șî a dat slab ponou
— godina je bila sušna, i dala je slab rod

* lukru fara ponou
— rad bez koristi [GPek]


   POPÁȘŃIȚĂ /popașniţă/ (i. ž.) — пољска штета

* păkurarĭu s-a dat la źuakă, da uoĭļi s-a slubaḑît în luoku lu tuoĭa, ș-a fakut popașńiță boznakît đi mare
— čobanin sa dao u igru, a ovce su se sjurile u tuđu njivu, i napravile bogzna koliku štetu

* ka kînd a tunat draku ăn kopiĭi đe astîḑ, nu lukră ńimika, numa fak la popașńiț
— kao da je ušao đavo u današnju decu, ne rade ništa, samo prave nestašluke (Tanda) [Por.]


   POPĆÍ /pofti/ (gl. p.) — желети

* kînd ma duk la mumă, măĭ mult popćesk să-m frigă plaśinț
— kad odem kod majke, najviše želim da mi ispeče plačinte

* ń-a-ntrabat śe popćim đi śină, ama noă ń-a fuost rușîńe să spuńem
— pitala nas je šta želimo za večeru, ali nas je bilo stid da kažemo [Por.]


   POPÍK /popic ?/ (i. m.) — обртушка ?

* popik ĭe un parśel đi ļemn skurt, taĭat în patru muke, kare ĭe ku un kuń batut în mižluok, prins đi șćump în gard śe țîńe vrakńița
— obrtuška je komad kratkog drveta, obrađen četvorostrano, koji je jednim klinom kroz sredinu pribijen za ogradski stub, koji drži vratnice

* popiku are doa kuarńe, kare sa-nvîrćesk pi lînga kuń, batut pin mižluoku luĭ
— obrtuška ima dva roga, koji se okreću oko klina, nabijenog kroz njegovu sredinu

* popiku sa-nvîrćiașće pi lînga kuń, șă ku un kuorn prinđe aripa ușî, ș-o țîńe strîns înkisă
— obrtuška se okreće oko klina, jednim vrhom hvata krilo kapije, i čvrsti je drži zatvorenu

* ku popiku sa-nkis ușîļi la dolap ku vasurĭ
— obrtuškom su se zatvarala vrata na dolapu sa sudovima (Rudna Glava)

* dakă doă blăń înkeĭaće sa uskă, șî sa larźesk, aĭ batrîń în îkeĭatură a batut un kuń đi ļiemn kare la kĭemat popik
— ako se dve sposjene daske suše, i šire, stari su u spoj udarali drveni klin koji su zvali „popik” [Por.]


   POPÍK /titirez/ (i. s.) — чигра

* popiku a fost žukariĭa kopiĭilor ku drag, în vremĭa a mĭa
— čigra je bila omiljena dečja igra u moje vreme

* am avut bič, și ku biču bačam popiku, mînam popiku să-nvirćaskă
— imali smo bič, i bičem smo udarali čigru, terali je da se vrti

* un kopil numără pănă kît mĭarğe popiku, ș-așa să veđe kare ĭeste măĭ bun
— jedan dečka broji dok se čigra vrti, i tako se vidi ko je najbolji [Dun.]


   POPÍĻŃIK /popilnic/ (i. m.) — копитњак

* popiļńiku ĭe buĭađe paduruańe, krĭașće în tufariș umbruos, frunḑîļi luĭ sînt tarĭ, ļikuruasă, fakuće ka rarunkĭu, da fluarĭe ĭe bilovinkă șî flokuasă
— kopitnjak je šumska biljka, raste u senovitom žbunjaru, lišće mu je tvrdo, sjajno, oblika bubrega, a cvet mu je ljubičast i dlakav

* popiļńiku ĭe ļakuruos, dar dakă nu sa lukră kum trăbe ku ĭel, puaće fi șî veńinuos
— kopitnjak je lekovit, ali ako se sa njim ne radi kako valja, može biti i otrovan

* popiļńiku ĭe măĭ bun đi spalat pi kap, kă ažută l-aĭ pļeșîĭ să ļi prokrĭaskă pîăru
— kopitnjak je najbolji za pranje glave, jer pomaže proćelavima da obnove kosu [Por.]


   PÓPTĂ /poftă/ (i. ž.) — апетит

* kînd ĭe mînkarĭa dulśe, o manînś ku mare poptă
— kad je jelo slatko, jedeš ga sa velikim apetitom

* (u izr.) așćată popće
— izvoljeva, čeka neki specijaltitet [Por.]


   PORḮMB /porumbar/ (i. m.) — трњина

* porîmbu ĭe tufă spinuasă, ku kuaža ńagră; porîmbiļi kînd sa kuok sînt vîniće șî amară
— trnjina je trnovit grm, sa crnom korom; trnjine kada sazru plave su boje i gorke

* đin porîmbe, mistakaće ku rînḑă đi mńel șî ku șopîrlă vĭarđe aĭ batrîń a fakut kĭag
— od trnjina, pomešanih sa jagnjećim sirištem i delovima zelembaća, stari su pravili sirište

* porîmbă
— trnjina (plod) [Por.]


   PORÎMBÁK /porumbac/ (prid.) — граораст

* porîmbak ĭe alb ku pĭaće ńjagre or sure
— graorasto je belo sa crnim ili sivim pegama

* gaină porîmbakă
— grahorka [Por.]


   PORḮMBĂ /porumbă/ (i. ž.) — трњина (плод)

* porîmba ĭe puama lu porîmb, puamă mikă, buboloșată ka pruna, șî amară
— trnjina je plod trnjine, mala voćka, okrugla kao šljiva, i gorka [Por.]


  PORÎNGĂ /părângă/ (i. ž.) — мотка

* porînga ĭe pražînă lungă pi kare duoĭ duk pi umĭerĭ vrun tovar grĭeu
— poringa je dugačka motka na kojoj dvojica na ramenima naporedo nose neki teži teret

* (izr.) duk đ-a porînga
— nose naporedo, uravnoteženo [Por.]


   PORKÁR /porcar/ (i. m.) — свињар

* porkar a fuost uom kare a pazît puorśi satuluĭ
— svinjar je bio čovek koji je čuvao soske svinje [Por.]


   PORKARÍȚĂ /porcăriță/ (i. ž.) — свињарица

* porkarița ĭe muĭarĭa kare pin sat pazîașće puorśi, or ĭe muĭarĭa porkarĭuluĭ
— svinjarica je žena koja po selu čuva svinje, ili koja je žena svinjara [Por.]


   PORKARÍĬE /porcărie/ (i. ž.) — свињарија

* ńiś puorku nu faśe așa porkariĭ kum puaće uomu să fakă
— ni svinja ne pravi takve svinjarije kao što može čovek da napravi [Por.]


   PORKARĬÁȚĂ /porcăreaţă/ (i. ž.) — свињац

* porkarĭața ĭe luok unđe sa-nkid puorśi, unđe duorm șî manînkă
— svinjac je mesto gde se zatvaraju svinje, gde spavaju i gde jedu [Por.]


   PORKÍȚĂ /porchiţă/ (mn. porkiț) — броћ

* porkiță ku turiță ĭe tuot o buĭađe
— porkica i turica je ista biljka [Por.]


   PORKOŃÍ /porcoi/ (gl. p. ref.) — саденути

* kînd sa uska fînu în kupițîaļe, lumĭa înśiape să porkońaskă
— kad se seno u naviljcima osuši, ljudi počinju da sadevaju stogove

* porkońitu sa lukră ku furśiļi đi ļemn au đi fĭer
— sadevanje stogova vrši se gvozdenim ili drvenim vilama

* marimĭa porkuońuluĭ sa ĭa dupa aĭa kum ăl trag pănă la klańe
— veličina stoga određuje se prema tome kako će ga prevući do plasta

* dakă ĭe ļivađa mare ku fîn grĭeu, sa fak șî porkuońi măĭ marĭ, șî sa înžugă vićiļi kă așa porkouń sa traźe ku tînžala
— ako je livada velika sa tešklim senom, prave se i veći stogovi, pa se preže stoka jer se takav stog prevlači potegljicom

* dakă ĭe ļivađa pi pođină, or ĭe măĭ mikă ku fîn măĭ ușuor, șî porkuońi sînt măĭ miś kî sa trag ku mîńiļi pi tîrș, or iĭ duk duoĭ inș pi duoĭ parĭ lunź, bagaț supt porkuoń
— ako je livada na padini, ili je manja sa lakšim senom, i stogovu su manji jer se prevlače rukama na granju, ili ih nose dve osobe između sebe, na dve dugačke motke, podmetnute pod stog [Por.]


   PORKOTUÓS /porcotos/ (prid.) — свињски

* uom kare are narau porkotuos nuĭe đi soțîĭe
— ćovek koji ima svinjsku narav, nije za društvo [Por.]


   PORKUÓŃ /porcoi/ (i. s.) — стог

* porkuoń ĭe gramadă đi fîn în ļivađe kosîtă, fakut đin kupițîaļe
— stog je gomila sena na pokošenoj livadi, napravljena od skupljenih naviljaka

* dakă ĭe ļivađa pi pođină kostîșată, porkuońu sa faśe pi tîrș, șî lumĭa ăl traźe pănă la klańe tragînd tîrș-aĭa ku mîńiļi
— ako je livada na kosoj padini, stog se pravi na granju, i ljudi ga prevlače do plasta vukući to granje rukama

* dakă nu puot porkuońu să-l tragă pi tîrș, lumĭa bagă un par supt ĭel, ļegat ku lanțu đi tînžală, șî pănă la klańe ăl trag ku vaśiļi înžugaće
— ako ne mogu stog da prevuku na granju, ljudi nabiju pod njega jedan kolac koji je lancem vezan za potegljicu, i do plasta prevuku ga zapregom

* đin porkuoń đi fîn sa grîmađiașće klańa
— od stogova sena pravi se plast

* prorkuońu nu aduśe ku klańa kă ĭe mult măĭ mik, șî n-are țapă în mižluok
— stog ne liči na plast jer je mnogo manji, i nema stožer u sredini [Por.]


  PORTOKUOL /protokol/ (i. s.) — писанија

* ma mînat să iskaļiesk vrun portokuol aluor, ama ĭuo n-am vrut
— terali me da potpišem nekakvu njihovu pisaniju, ali ja nisam hteo

* a veńit pista nuoĭ o bukĭarță đi la oraș, ń-a aratat un portokuol kare, śikă, a iskaļit kîńezu, numa să ńi spomînće
— navalio je na nas je jedan službenik iz opštine, pokazao nam je neki akt koji je, veli, potpisao predsednik, samo da nas uplaši [Por.]


   PORÚMB /porumb/ (i. m.) — кукуруз

* boabiļi ďe porumb să mačină și să fače făină ďe porumb
— kukuruzna zrna se melju i pravi se kukuruzno brašno

* ďin făina ďe porumb lumĭa fače mălaĭ ši mămăļigă
— od kukuruznog brašna ljudi prave proju i kačamak [Kmp.]


   POSPÁĬ /pospai/ (i. s.) — паспаљ

* pospaĭ ĭe fańina a măĭ marunt măśinată la muară, marunt ka pulburu
— paspalj je najsitnije samleveno brašno na vodenici, sitno kao prah

* morarĭu ĭe alb kî ĭe pļin đi pospaĭ
— vodeničar je beo jer je pun paspalja [Por.]


   POSTÁĬKĂ /păstaie/ (i. ž.) — махуна

* în postaĭkă sînt bubiļi đi pasuĭ
— u mahuni su zrna pasulja

* postîăĭśiļi đi pasuĭ sa bat ku maĭu
— mahune pasulja mlate se maljem [Por.]


   POSTÁTĂ /postată/ (i. ž.) — захват

* kînd sa sapă pasuĭu or sa săśiră grîu, postata ĭe un kuprins đi lukru kare ăl ĭau lukratuori đintr-un mau
— kad se kopa pasulj ili se žanje žito, postata je zahvat koji radnici odrađuju u jedan mah

* a sapat țapîn tota ḑîua, ama ĭară ļ-a ramas o postată đi luok ńigaćită
— kopali su žestoko ceo dana, ali im je opet ostao jedan deo njive nedovršen

* kukuruḑu nu sa sapă la postată numa la rîndurĭ, da bașćaua la straturĭ
— kukurudz se ne okopava na postate, nego na redove, a bašta na leje [Por.]


   POSTAÚĂ /postavă/ (i. ž.) — наћве

* în postauă đi ļemn sa plumađașće pîńa
— u drvenim naćvama mesi se hleb

* în postauă mare s-a žumuļit puorko-l taĭat
— u velikom koritu šurila se zaklana svinja

* postăviļi đi ļemn a fakut țîgańi
— drvena korita izrađivali su Cigani [Por.]


   POSTAVÍȚĂ /postăviță/ (i. ž.) — корице

* postavița ĭe un vas mik miśkatuorĭ, ļegat supt kuoșu mori în kare pikă buobiļi mîśińișuluĭ
— korice su mali pokretan sud, vezan ispod vodeničnog koša u koji padaju zrna meljave

* đi postaviță ĭe ļegat śokîtu kare totoroskîĭe pi pĭatra muori, ș-o zgîndîră đi sî piśe buobiļi đin kuoș îń gaura pĭetri
— za korice je vezano čeketalo koje skakuće po vodeničnom kamenu, i trese ga da zrna iz koša padnu u rupu kamena [Por.]


   POSTḮ /posti/ (gl.) — постити

* sa postîașće kînd nu sa manînkă ku slastă
— posti se kad se ne jede mrsno

* postîașće liumĭa kare krĭađe în dumńeḑîu
— poste ljudi koji veruju u boga [Por.]


   POSTḮRMĂ /pastramă/ (i. ž.) — пастрма

* postîrma ĭe karńe uskată șî afumată la kamin
— pastrma je meso sušeno i dimljeno na kaminu

* đi postîrmă s-a aļes đin karńe numa pĭeśina
— za pastrmu birala sa od mesa samo krnetina [Por.]


  POŚI /poci/ (gl. p. ref.) — zапоткати

* sa pośiașće ļivađa ku krĭanźe înțapaće koļa-koļa pi ĭa, ka un sămn kă aśiĭa gazda ļivĭeḑi nu lasă paskutu, fînkă ĭe ļivađa lasată đi otauă
— zapotka se livada granama ubodenim ovde onde po njoj, kao znak da je gazda zabranio ispašu, pošto je livadu ostavio za otavu [Por.]


  POŚIT /pocit/ (prid.) — zапоткан

* pi ļivađa pośită nu sa kućaḑă pașća vićiļi, kî ĭe lasată đi otauă
— na zapotkanoj livadi ne sme se napasati stoka, jer je ostavljena za otavu [Por.]


  POTAĬŃIK /spion/ (i. m.) — шпијун

* s-a puvestît đeșkis kă Ĭuana Kaļińi s-a țînut ku Bugari, ș-a fuost potaĭńiku luor; dupa śe s-a dus Bugari, aĭ nuoștri a spînḑurato
— pričalo se otvoreno da je Jona Kalinina bila bugarska ljubavnica i njihov špijun; po odlasku Bugara, naši su je osudili i obeseili [Por.]


  POTLAĐINĂ /pătlagină/ (i. ž.) — боквица

* potlađina ĭe tare bun ļak đi mulće buaļe, da măĭ bun đi mînkarime
— bokvica je jako dobar lek za mnoge bolesti, a najbolji je za svrabež [GPek]

* ku potlađina viĭe a învăluit înkeĭaturiļi kînd ĭ-a durut
— živom bokvicom previjali su bolesne zglobove (Tanda) [Por.]


  POTLOGARĬ /potlogar/ (i. m.) — слепи миш

* potlogar ka numiļi rumîńesk alu pîtpalak, or iļiļak, ĭe dus đin Banat
— potlogar kao vlaški ime za šišmiša, doneto je iz Banata (Krivelj, Brestovac, Šarbanovac) [Crn.]


   POTLUÓG /potlog/ (i. m.) — уложак

* a pus potluog în papuś, să no-l bată
— stavio uložak u cipele, da ga ne žuljaju

* s-a rupt guma la ruată, șî n-avut potluog s-o krpĭaskă
— probušila se guma na biciklu, i nije imao zakrpu da je zalepi

* am pļekat, kă n-am vrut să măĭ fiu potluogu luor, sî ma gazîaskă kare kum vrĭa
— pošao sam, jer nisam više želeo da budem njihov podmetač, da me gazi kako ko hoće [Por.]


   POTRŃÍŚE /potârniche/ (i. ž.) — препелица

* potrńiśe ĭe pasîrĭe mikă ka golîmbu, nume kunoskut în Arnaglaua șî Țîrnaĭka
— prepelica je ptica mala kao golub, ime je poznato u selima Rudna Glava i Crnajka [Por.]


  POTROKUOL /protocol/ (i. s.) — спис

* a trîmĭes kińezu o bukĭarță k-o gramadă đi potrokuaļe, șă ku doĭ žîndarĭ, să spomînće saćańi kare n-a plaćit porĭezu
— poslao je knez jednog službenika sa gomilom akata, i sa dvojicom žandara, da uplaše seljake koji nisu platili porez [Por.]


   POUÓD /inundare ?/ (i. s.) — поплава

* a ploĭat triĭ ḑîļe șî triĭ nuopț, șî s-a fakut atîta pouod đi mare đi a luvat tuot ś-a fuost pi vaļe
— padala je kiša tri dana i tri noći, i nastala je toliko velika poplava da je odnela sve što se u dolini našlo pred njom [Por.]


   POVÁSTĂ /poveste/ (i. ž.) — прича

* muoșu nuostru a șćut rău mulće povĭeșć đi bătrîńață
— naš čiča je znao veoma mnogo starinskih priča

* povĭeșć đi vrodată
— starinske priče

* povĭeșć kopilarĭeșć
— dečje priče, bajke

* povĭeșć adăveraće
— istinite priče [Por.]


   POVISTÍ /povisti/ (gl. p.) — причати

* ĭel povistașće povĭasta luĭ
— on priča svoju priču [Buf.]


   POVÎRŃÍȘ /povârniș/ (i. s.) — косина

* tuaće luokurļi nuaștre a fuost pi povîrńișurĭ rîaļe, n-a fuost đi arat ku plugu numa đi sapat ku sapa
— sve naše njive bile su na kosim padinama, nisu bile pogodne za plug već samo za kopanje motikom [Por.]


  POȘTARĬ /poștar/ (i. m.) — поштар

* kînd puoșta s-a dus ku kalu, dakă poștarĭu a dus bań măĭ mulț, ku ĭel a mĭers șî kîći un žîndarĭ înarmat
— kada se pošta prenosila konjem, ako je poštar nosio veće novce, sa njim je išao i po jedan naoružani žandarm [Por.]


  POȘTĂ /poștă/ (i. ž.) — пошта

* poșta đimult s-a dus pi kal
— pošta se nekad nosila na konju

* la kămiuon ku kare s-a karat lumĭa în oraș șî napuoĭ, ĭa-m ḑîs poșta
— komion kojim su se ljudi vozili u grad i nazad, zvali smo pošta [Por.]


  PRAFIRA /prefira/ (gl. p.) — одмеравати

* uom ńikunoskut ma prafiră đi la kap pănă la piśuare, parke mis vakă đi vindut
— nepoznat čovek me odmerava od glave do pete, kao da sam krava za prodaju

* ma va prafira kît vrĭa, fața nu-m vĭađe
— može me merkati koliko hoće, lice mi neće videti [Por.]


   PRÁG /prag/ (i. s.) — праг

* a ramas sîngur ka kuku, stă în pragu kășî șî plînźe đi sa skutură
— ostao je sam kao sinja kukavica, stoji na kućnom pragu i trese se od plača [Por.]


   PRAGÁRĬ /prăgar/ (i. m.) — надвратник

* kopilu ț-a krĭeskut, numa śe n-a lovit în pragarĭ
— dete ti je izraslo, samo što nije udarilo u nadvratnik [Por.]


   PRÁPUR /prapur/ (i. m.) — марамица

* prapuru ĭe o pĭaļe unsuruasă prinsă pi mață
— maramica je masna opna slepljena za creva

* ku prapuru đi mńel, pus pi pĭeptu kopiĭiluor, s-a skuos fuoku đi la kopiĭi aĭ bolnavĭ
— sa jagnjećom maramicom, stavljenom na dečje grudi, skidala se temperatura bolesnoj deci [Por.]


   PRASḮLĂ /prăsîlă/ (i. ž.) — приплод

* nu sa taĭe ńiś nu sa-ngrașă tuoț purśiĭi śe-ĭ fată skruafa, aĭ măĭ buń sa lasă đe prasîlă
— ne kolju se i ne tove svi prasići koje oprasi krmača, najbolji se ostavljaju za priplod [Por.]


   PRÁUȚ /pravăț/ (i. s.) — јама

* prauț ĭe o gruapă adînkă-n pomînt, strîbatută đirĭept în vaļe
— jama je duboka rupa u zemlji, probijena vertikalno

* prauțurĭ a sapat rudari aĭ batrîń, șa đin prauț a skuos rudă ku sulu
— jame su kopali stari rudari, i iz nje su vadili rudu sa vitlom [Por.]


  PRAZŃIK /praznic/ (i. m) — слава

* nu ĭe parśel đi pomînt fara sfînt kare grižîașće đi ĭel șă đi tuot śe traĭașće pi ĭel
— nema parčeta zemlje bez sveca koji brine o njoj i o svemu što na toj zemlji živi

* đ-aĭa tuota moșîĭa are sfîntu iĭ kare l-a aļes stramuoșu al đintîń kînd a kuprins pomîntu unđe s-a așaḑat ku aĭ luĭ, șă kînd pi an vińe ḑîua sfîntuluĭ, kasa-ĭa iĭ faśe prazńik kare pănă la vrĭamĭa lu Titu a țînut śinś ḑîļe
— zato svaka imovina ima svoga sveca koga je izabrao rodonačelnik kad je zauzeo imanje na kome se naselio sa svojom porodicom, i kad u toku godine dođe svečev dan, ta kuća mu priredi slavu koja je do Titovog vremena trajala pet dana

* kînd sa aļaźe sfîntu, muĭarĭa plumađiașće triĭ kolaś fara sîamńe, în gînd iĭ ļagă đi triĭ sfînț ș-îĭ puńe la stapînu kășî đinainće: kare stapînu aļiaźe, aăla sa ĭa đi prazńiku kășî ș-alu moșîĭa iĭ
— kada se bira svetac, domaćica izmesi tri obična hlepčića, u sebi ih poveže sa tri sveca i stavi ih pred domaćina: koga sveca domaćin odabere, taj se uzima za kućnu slavu i slavu njihove imovine

* ḑîļiļi prazńikuluĭ a fuost: śina, trupu, kuada (muoșî or ḑîua muorțîlor), trînkańiaļe (dupa trînkańitu lu pară ku bĭare) șî bîćiĭaļe, kînd ku bîtu đi alun s-a batut puomi să rođaskă
— slavski dani su bili: naveče, „telo” slave, „rep” (zadušnice ili dan pokojni-ka), „zveckalice” (po zveckanju čaša kojima se nazdravljalo), i „prutići”, kad se leskovim štapom udarale voćke darode

* đi Rumîń-aĭ batrîń prazńiku a fuost o insă viĭe kare a drumait nuapća pi piśuare, dînd pi la kășîļi prazńiśĭerilor, a koluo a baut vin șă apă șă ku lampa a afumat puodu đisupra đi masă, ku śe a lasat sămn kă a dat pi la kasa-ĭa, ș-a gasît kă ĭe tout la rînd, șî prazńiku ĭe fakut kum trăbe
— za stare Vlahe slava je bila živo biće koje je išlo pešice i noću obilazilo kuće svečara, tamo pilo vino i vodu i lampom garavilo plafon iznad trpeze, čime je ostavljalo znak da je bilo u toj kući, i da je našlo da je sve u redu i da je slava priređena kako valja

* Rumîńi fak prazńik ku kreḑamînt tare kă sfîntu puaće șî trăbe să-ĭ pazîaskă đi rîaļe, đ-aĭa ăl skimbă dakă dau đi vro șćetă mare, adîns în vrĭamĭa lu prazńiku luĭ; atunśa đi sfîntol batrîn nu măĭ marĭesk, șî đi ĭel vorbĭesk pin žuramînće aspure tuot măĭ rău
— Vlasi slave sa čvrstim uverenjem da svetac može i treba da ih zaštiti od zla, zato ga menjaju ako pretrpe neku veliku štetu, naročito u dane njegove slave; tada za starog sveca više ne mare, i o njemu uz sočne psovke govore sve najgore

* prazńiku la Rumîń are rîdaśiń adînśe, șă sa țîńe kî ĭe ađet aluor batrîn; sa puvestîașće șî astîḑ kum stramuoșî aluor s-a rugat la prazńĭku kășî să-ĭ petrĭakă viĭ pista Dunîrĭe kînd đin Banat a fuźit în Porĭeśa
— slava kod Vlaha ima duboke korene, i drži se da je to njihov stari običaj; priča se i danas kako su se njhovi preci molili svojim kućnim slavama da ih prevedu žive preko Dunava, kada su iz Banata bežali u Porečje

* muoșî în Porĭeśa đi Sus a puvestît kî aăĭa kare fak Vińirĭa Mare sînt Rumîń adăvaraț
— starci u Gornjem Poreču su pričali da su oni koji slave Petkovicu pravi Vlasi [Por.]


   PRAŽḮNĂ /prăjină/ (i. ž.) — мотка

* pražîna ĭe bît lung đi doă-triĭ pașurĭ șă gruos đi v-o doă-triĭ źeĭśće
— motka je štap dug oko dva-tri koraka i debeo oko dva-tri prsta

* pi pražînă s-a uskat skimburļi
— na motki se sušio veš [Por.]


   PRÁȘĆE /praștie/ (i. ž.) — праћка

*
◊


   PRĂDĂZGROPAT /dezgropat/ (i. s.) — поновно ископавање

* prădăzgropat ĭe ađet batrîn kare kuprinđe dăzgropatu șă prăngropatu pră al muort la patruḑăś dă ḑîļe dîpă îngropatu al dă-ntîń
— ponovno iskopavanje je prastari običaji koji obuhvata iskopavanje i ponovno sahranjivanje pokojnika na četrdeset dana od prve sahrane [Hom.]


  PRĂPAD /prăpăd/ (i. s.) — пропаст

* prăpad ĭe kînd vińe pluaĭe ku pĭatră șă zatrĭașće tuot în kîmp
— propast je kad dođe kiša s gradom i upropasti sve u polju [Por.]


   PRẮSTA /peste/ (predl.) — преко

* n-a vrut să trĭakă prăsta voĭa kopiluluĭ
— nije hteo da pređe preko dečije volje [Hom.]


  PREKUM /precum/ (pril.) — као

* prekum sa vĭađe, lukru ĭe gata đi tuot
— kao što se vidi, posao je sasvim završin [Por.]


   PRESẮK /topor cu brațele în cruci/ (i. m.) — просек

* presăku ĭe un fĭeļ dă alat ku taișurĭ d-amîndoă părț, întuarsă înkruś, ku kare sa skobit găurĭ la bîrńață
— prosek je vrsta tesarske alatke sa oštricama na obe strane, okrenute unakrst, s kojom su se dubile rupe na brvnarama [Mlava]


  PRESKURĂ LA POMANĂ /prescură/ (i. ž.) — проскура

* preskura ĭe un kolak đi pomană, totîrlat șî îngrađit ku śerk, șă ku uopt bobe în kîmpu garduluĭ, kare insamnă șapće ḑîļe în stamînă, ku suariļi în mižluok
— proskura je kolač za daću, okrugao i ograđen obručem, sa osam kuglica u ograđenom polju, koje označavajju sedam dana u nedelji, i sa suncem u sredini

* la Rumîń ḑîļiļi în stamîă sînt ļegaće đi stîaļe pi śerĭ: luń ĭe ḑîua Luńi, marța ĭe alu Mars, mĭekruĭ ĭe alu Merkur, vińirĭa alu Venera
— kod Vlaha su dani u nedelji vezani za planete: ponedeljak za Mesec, utorak za Mars, sreda za Merkur, Petak za Veneru [Por.]


  PRESKURĂ LA PRAZŃIK /prescură/ (sint.) — славска проскура

* prĭeskura la prazńik ĭe kolak la kare sa înkină stapînu kășî
— *slavska proskura je kolač nad kojim metaniše domaćin kuće* [Por.]


   PREUÓȚ /preot/ (i. m.) — поп

* vuorba preuoț, śe însamnă insă kare služașće în bisîarikă, s-a pastrat numa pin povĭeșće
— reč preoc, koja označava osobu što služi u crkvi, sačuvala se samo u pripovetkama [Por.]


   PRIBUÓĬ /priboi/ (i. s.) — здравац

* am pus pribuoĭ în građină dă miruos șî dă frumoșață
— posadio sam zdravac u bašti zbog mirisa i ukrasa [Hom]

* pribuoĭu ĭe buĭađa vĭarđe kare măĭ întîń dă primovara; babiļi ăl kuļieg să-l đa đi pomană l-aĭ muorț, kă iĭ sînt duorńiś đi fluorĭ mirosîaļe
— zdravac je prva zelena biljka koja niče u proleće; babe ga beru da bi ga namenile pokojnicima, jer su oni željni mirisnog cveća (Rudna Glava) [Por.]

* pribuoĭu sa kuļiaźe numa pintru mirus frumuos
— zdravac se bere samo zbog lepog mirisa (Topla) [Crn.]


   PRIBUÓĬ /priboi2/ (i. s.) — пробојац

* ku pribuoĭu sa îngăura fĭeru dă potkuave, îngaurĭ pļieku, șî alće ferariĭ
— probojcem bušiš rupe u potkovici, u plehu, i u drugim metalima [Hom.]

* tata a lukrat la rudńik în Arnaglaua șî la pribuoĭ ĭa măĭ ḑîs șî duorn
— otac je radnio u rudniku u Runoj Glavi, i probojac je zvao i „dorn” (Rudna Glava) [Por.]


   PRIGIVITUÁRE /privighetoare/ (i. ž.) — славуј

* prigivituarĭa faśe kuĭbu pi pomînt, pin tufe
— slavuj pravi gnezdo na zemlji, u žbunju [Por.]


   PRÍĬER /prier/ (i. m.) — април

* luna priĭer kađe întra marta șî florarĭu
— mesec april pada između marta i maja [Por.]


  PRIKOĻIŚ /pricolici/ (i. m.) — приколиш

* prikoļiś ĭe un fĭeļ đi moruoń în kare sa profaśe uom viu, șî omuară viće, žuaviń, da șî lumĭe
— prikoliš je vrsta vampira u koji se pretvara živ čovek, i mori stoku, životinje, pa i ljude

* prikoļiś ĭe moruoń viu
— prikoliš je živi vampir [Por.]


   PRIMEḐÁT /îngrădit/ (prid.) — преграђен

* sa vĭađe kî ĭe suoba mare primeḑată ku un parĭaće supțîrĭe, kî s-auđe tuot pi-ńel
— vidi se da je velika soba pregrađena tankim zidom, jer se čuje sve kroz njega [Por.]


   PRIMEḐḮ /îngrădi/ (gl. p. ref.) — преградити

* s-a adunat rîndașî la muară să primeḑaskă ĭaruga șî să fakă ĭaz
— sakupili su se pomeljari da pregrade jarugu i naprave jaz

* pănă ĭe apa mikă, ogașu sa primeḑîașće ļesńe
— dok je mala voda, potok se pregrađuje lako [Por.]


  PRIMEŃI /primeni/ (gl. p. ref.) — пресвући се

*
◊


   PRIMĬÁŽĐE /primejdie/ (i. ž.) — опасност

* nu s-a dus kî ĭ-a spus o vrîžîtuare să nu pļaśe la drumo-la, kă-l așćată vro primĭažđe rîa
— nije otputovao jer mu je jedna vračara rekla da ne polazi na taj put, jer ga čeka neka velika opasnost

* đi primĭažđa ursată uomu nu puaće skapa ńiśkum
— od zle sudbine čovek ne može uteći nikako

* (u izr.) are primĭažđe
— preti mu opasnost

* (u izr.) ažuns la primĭažđe grĭa
— doživeo je tešku nesreću

* (ver.) rumîn-aĭ batrîń tare a kreḑut kî ĭe tuata primĭažđa lupadată đi la vrîžîtuorĭ kare lukră ku al rău
— stari Vlasi su čvrsto verovali da je svaka nesreća nabačena od vračara koje se bave crnom magijom [Por.]


   PRIMĬÉḐ /primez/ (i. s.) — преграда

* sanduku ku fańină avut primĭeḑ đi blană, kare a đisparțît fańina đi grîu đ-a đi kukuruḑ
— sanduk sa brašnom imao je pregradu od daske, koja je razdvajala pšenično od kukuruznog brašna

* koļiba avut un soboćeu đi žuokurĭ, tata pi urmă a dozîđit un primĭeḑ ș-a fakut doă odăĭ măĭ miś
— koliba imala je jednu sobetinu za igranke, otac je posle dozidao pregradu i napravio dve manje prostorije

* primĭeḑu la muĭare ĭe karńa întra gaura pižđi șî gaura kuruluĭ
— međica kod žene je tkivo između vaginalnog zida i debelog creva

* a fuost uom sîrbaćik, a-npuļit vro fećiță șî ĭ-a rupt primĭeḑu
— bio je divljak, silovao je neku devojčicu i pocepao joj međicu [Por.]


   PRIOĆÁSĂ /preuteasă/ (i. ž.) — попадија

* prioćasă a fuost numiļi al batrîn đi muĭarĭa lu puopa, kînd pi puopa lumĭa a kĭemat preuoț
— preotesa je bio stari naziv za popovu ženu, kad su ljudi popa zvali preoc [Por.]


   PRIPÁȘ /pripas/ (i. m.) — печеница

* pripașu ĭe friptură đi pi frigare
— „pripaš” je pečenje sa ražnja

* pripaș sa kĭamă șî purśelu or mńelu kare ĭe adîns lasat sî sa taĭe șî sî sa frigă pi frigare đi vro nuntă, or đi vro alta visaļiĭe
— „pripaš” se zove i prase ili jagnje koje je namenski ostavljeno da se kolje i ispeče na ražnju za neku svadbu ili za neko drugo veselje [Por.]


   PRÍPĂ /pripă/ (i. ž.) — журба

* în lok să lukre înśet șî să ginđeaskă bińe, ĭel a lukrat ku pripă, șî a greșît đe tot
— umesto da radi polako i da razmišlja, on je radio u žurbi, i sasvim je pogrešio

* ńiśun lukru nuĭe bun kînd să lukră ku pripă
— nijedan posao nije dobar kad se radi u žurbi [Pad.]


   PRIPÍ /pripi/ (gl.) — брзати

* ńiśkînd nu pripi kînd lukri śeva măĭ întîĭ
— nikad nemoj brzati kad nešto radiš prvi put [Pad.]


   PRÍR (i. m.) ● v. priĭer [Por.]

   PRISEĆÍ /priseci/ (gl. ref.) — пристати

* nu puot ĭuo sî ma prisećiesk ku aĭa ńiśkînd
— ne mogu se ja složiti s tim nikada

* kum să sa prisećiaskă iĭ duoĭ, kînd narau nu ļi tuot una
— kako da se slože njih dvoje, kad ima narav nije ista [Por.]


   PRISKOPÁLĂ /prișcopală/ (i. ž.) — пуцаљка

* priskopală ĭe žukariĭa kopilarĭaskă, fakută đin țauă đi suok, în kare s-a pus plumb fakut đin valuș đi kîlț
— pucaljka je dečja igračka napravljena od zovine cevi, u koju se stavljao metak napravljen od valjutka kučine

* đi pokńit ku priskopala s-a fakut duauă valușurĭ, șî s-a udat bun ku șkipĭeț să aluńiśe pi țauă
— za pucanje pucaljkom pravila su se dva valjutka od kučine, i dobro nakvasila pljuvačkom, da lako klize niz cev

* valușurļi s-a-npins în priskopală ku răzbiku đin žuardă đi kuorn
— valjuci su se u pucaljku gurali pomoću arbije od drenovine

* un văluș s-a-npins pin priskopală pănă la vîru țăvi, da lalalt s-a bagat dupa ĭel șî ku razbiku s-a-npins măĭ tare ś-a putut
— jedan valjutak se gurao kroz pucaljku sve do vrha cevi, a drugi se ubacivao za njim i arbijom gurao najjače što se moglo

* kînd țaua astupată s-a-nflat đin înđesală, valușu al đi la vîr a izbit đin priskopală ka plumbu đin pușkă
— kad je začepljena cev nabrekla od pritiska, prednji valjutak je izbiajao iz pucaljke kao metak iz puške

* kînd valușu a izbit, s-a-uḑît puakńit ka đin-tro pușkuļița, ama dragu kopiĭilor a fost mare pănă-n śĭerĭ
— kada je valjutak izbijao iz pucaljke, čuo se prasak kao iz neke puščice, ali je dečja radost bila je do neba [Por.]


   PRISTÁĬKĂ /pestelcă/ (i. ž.) — кецеља

* mi-am pus pristaĭka șî krețanu ku puĭ, șî m-am dus la źuok
— obukla sam kecelju i šareni krecan, i otišla na igranku [Hom.]


  PRIŚEPĬA /pricepe/ (gl. p. ref.) — приметити

* a priśeput mumî-sa kă śeva nuĭe bun ku kopilu
— primetila je majka da nešto nije u redu sa deteteom

* kare a putut priśepĭa kă o să fiĭe atîća răotăț în lume
— ko je mogao naslutiti da će biti tolika zla u svetu

* n-a priśeput ńimika
— nije predosetio ništa [Por.]


   PRIVĬÉGĬ /priveghi/ (i. s.) — привег

* privĭegĭ ĭe fuok mare kare sa dă la-ĭ muorț đi pomană, să aĭbă kaldură șă viđarĭe pi lumĭa-ĭa
— priveg je velika vatra koja se namenjuje mrtvima, da imaju na onom svetu svetlost i toplotu

* privĭegĭu sa faśe la pomana đi șapće ań, ku lăutarĭ șă ku visaļiĭe mare
— priveg se priređuje na sedmogodišnjem pomenu, sa sviračima i velikim veseljem

* ĭastă doă fĭelurĭ đi privĭegĭ, una ĭe đi kasă, sa dă la anu alu un muourt, da alaltă ĭe a satuluĭ, sa dă đi tuoț aĭ muorț đin sat la Zîpostîtol mik
— ima dve vrste privega, jedna je kućna, daje se na godišnjicu jednom pokojniku, a druga je seoska, daje se svim pokojnicima sela na Mesne poklade [Por.]


   PRḮNḐ /prânz/ (i. s.) — ручак

* l-aĭ rumîń-aĭ batrîń prînḑu a fuost pi la noă śasurĭ
— kod starih Vlaha ručak je bio oko devet sati

* kînd s-a lukrat în kîmp, prînḑu sa dus la luok unđ-a lukrat lumĭa
— kad se radilo u polju, ručak se donosio na mesto gde su ljudi radili [Por.]


   PRÎNḐḮ /prânzi/ (gl. n.) — ручати

* la gîzdoćiń ku mulće sluź, sluźiļi a prînḑît bășka
— kod velikih bogataša sa mnogo slugu, sluge su ručavale obaška [Por.]


   PRÎNḐḮT /prânzit/ (prid.) — сит

* a pļekat prînḑît đi la kasă
— pošao je sit od kuće

* (u izr.) prînḑît-ńidoprînḑît
— koji je jeo navrat-nanos [Por.]


   PRÎNḐÎȘUÓR /prânzișor/ (i. s.) — доручак

* prînḑîșuoru s-a mînkat đimińața đinuapće la kasă, pănă nu s-a dus tot nat dupa lukru luĭ
— doručak se jeo rano ujutru kod kuće, dok nije otišao svako za svojim poslom [Por.]


   PRÎSŃÍ /prâsni/ (gl. p.) — прснути

* śuaua prîsńiașće kînd numa krapă șî kînd sa văd krîpaturļi, da nu sa sparźe în parśiaļe
— nešto prsne kad samo pukne i kad se vide naprsline, ali se ne razbije na komade [Por.]


   PRÎVARÍ /inchega ?/ (gl. p. ref.) — запарити

* kînd sa đirĭaźe uala, șă dakă sa puńe uou batut în ḑamă ferbinće, uou sa prîvarĭașće șî-n ḑamă sa fak torofļoanță
— kad se začini jelo, i ako se umućeno jaje ulije u vrelu čorbu, jaje se zapari i u čorbi se naprave dronjci [Por.]


   PRĬAĆEŃÍĬE /prietenie/ (i. ž.) — пријатељство

* a vorbit prĭaćina đi rău, ș-a strîkat prĭaćeńiĭa
— ogovarala je prijateljicu, i pokvarila prijateljstvo

* la lumĭa strîkată prĭaćeńiĭa nu țîńe mult
— kod pokvarenih ljudi prijateljstvo ne traje dugo [Por.]


   PRĬÁĆIN /prieten/ (i. m.) — пријатељ

* mĭ-a fuost prĭaćin bun înga đi la kopilariĭe
— bio mi je dobar prijatelj još od detinjstva

* așća sînt tuoț prĭaćińi miĭ
— ovo su sve moji prijateji [Por.]


   PRĬÁĆINĂ /prietenă/ (i. ž.) — пријатељица

* ńima nu-nțaļaźe kum ĭa puaće trai fara ńiś o prĭaćină
— niko ne shvata kako ona može živeti bez ijedne prijateljice [Por.]


   PRĬÁMULT /preamult/ (pril.) — превише

* prĭamulț ań avut đ-așa kopilariĭe ś-a fakut
— previše godina je imao za takvu detinjariju koju je učinio

* prĭamult așćetat să vină vrunu
— previše je čekao da neko dođe [Por.]


   PRĬÁŽMĂ (i. ž.) ● v. prĭežbă [Por.]

   PRĬÉSURĂ /presură/ (i. ž.) — стрнадица

* prĭesură ĭe pasîrĭe kîntatuarĭe, sa kuĭbĭaḑă-n ĭarbă, pi pomînt
— strnadica je ptica pevačica, gnezdi se u travi, na zemlji [Por.]


   PRĬÉŽBĂ /preajmă/ (i. ž.) — околина

* kînd sa întuors đin rat, ažuns în prĭežba kășî, șî aśiĭa la lasat piśuariļi
— kad se vratio iz rata, došao je nadomak kuće, i tu ga izdale noge

* (u izr.) vuź đin prĭežba mĭa
— beži mi se s očiju [Por.]


  PROȚAP /proţap/ (i. s.) — процеп

* proțapu ĭe o pražînă lungă, śopļită kalumĭa, raklată la un kîpatîń ku kare ĭe prinsă la drikol đinainće la kar, da alalalt are katușă pin kare sa bagă kuńu alu źug
— procep je otesana dugačka motka, rakljasta na jednom kraju kojim je povezana za prednji trap volovskih kola, a na drugom ima okov kroz koji prolazi klin i spaja je sa jarmom [Por.]


   PRÓĆILĂ /procilă/ (i. ž.) — прочило

* proćilă ĭe doă blanuț lunź kare țîn đințî spĭeći, ļegaće strîns ku ață dă kîńipă śeruită
— pročilo čine dve daščice koje drže zupce brda, čvrsto uvezane uvoštenim koncem od težine

* spata are doă proćiļe, una đi žuos, una đisupra, kare sînt ļegaće la kîpatîń ku ață đ-o blanuță skurtă
— brdo ima dve pročile, jednu ispod, drugu uznad, koje su povezane na krajevima koncem za jednu kratku daščicu [Mlava]


   PROFAKÚTĂ /profăcută/ (i. ž.) — препеченица

* profakuta ĭe rakiu kare sa tuarnă đin źuban în komină, șî sa profriźe
— prepečenica je rakija koja se iz džbana sipa u kominu, i prepeče

* profakută ĭe rakiu tare
— prepečenica je jaka rakija [Por.]


   PROÎMBLÁRE /plimbare/ (i. ž.) — шетање

* s-a dus în proîmblare, șî înga nu sa măĭ întuors
— otišao je u šetnju, i još se nije vratio [Por.]


   PRÓKÎT /latrină/ (i. s.) — клозет

* prokît ĭe luok unđe uomu sa duśe pintru ĭel
— „prokot” je mesto gde čovek ide poradi sebe [Por.]

* s-a dus sî sa kaśe în prokît
— otišao je da vrši nuždu u klozetu (Vrbica) [Stig]


   PROKOVẮȚ /procovăţ/ (i. s.) — покровац

* prokovățu ĭe un parśiel đi pînḑă, ku kare sa astrukă mînkarĭa kînd sa duśe la luok
— pokrovac je parče tkanine kojom se pokriva hrana kada se nosi na njivu [Por.]


   PROLÚKĂ /prelucă/ (i. ž.) — пролаз

* prolukă ĭe fakută ka un žgĭab lung pi pomînt
— prolaz je kao neki dugačak žljeb na zemlji

* Tanđeńi ḑîk prorukă la lok unđe apa rupe ĭazu muori, șî pin ĭel apa kure afară, da ĭazu sakă
— Tanđani kažu prolaz za mesto na vodeničnom jazu gde je probila voda, i kroz koji voda otiče, a jaz presušuje [Por.]


   PRÓMĂ /pe urmă/ (predl.) — после

* întîń ńe duśem la morminț, promă dăm țuaļiļi dă pomană, pă tumu promă puńem pomana
— prvo idemo na groblje, posle namenjujemo odelo, pa tek posle postvaljamo daću [Res.]


   PROPĆÁLĂ /propeală/ (i. ž.) — подупирање

* a śerkat ku măĭ mulće fĭelurĭ đi propćaļe, tuot a fuost điźaba
— pokušali su sa raznim načinima podupiranja, sve je bilo uzalud [Por.]


   PROPĆÍ /propti/ (gl. p. ref.) — подупрети

* a propćit zîdu ku blăń supțîrĭ kare n-a țînut, șî zîdu s-a sudumit
— poduprli su zid tankim daskama koje nisu izdržale, i zid se obrušio

* baĭatu rușînuos, vińe la fată șî numa sa propćașće đi gard, ńiś în traușă nu tună
— sramežljiv momak, dolazi devojci i samo se oslanja na ogradu, ni u dvorište ne ulazi [Por.]


   PROPĆÍT /proptit/ (prid.) — подупрт

* mult a statut un păr pus đi stramoșî, propćit đin tuaće părțîļi ku propće în tuot fĭeļu
— dugo je stajala jedna kruška posađena od predaka, poduprta sa svih strana svakojakim podupiračima

* s-a strîmbat klańa, ma n-a kaḑut kă a fuost propćită în trun ļemn đin aprape
— nakrivio se plast, ali nije pao jer je bio oslonjen na jedno drvo u bizini [Por.]


   PROPUÁDĂ /broboadă/ (mn. propuađe) — забрадача

* propuada a fuost o pînḑă-n gustă șî lunguĭată, lupadată pista śapsă șî pļećirĭ șî ļegată supt barbă
— zabradača je bila usko i dugo platno, prebačeno preko čepeca i pletera, i vezano ispod brade

* propuada ĭe în Mlaua kîrpă în patru kuolțurĭ, ku kare muĭeriļi sa-npurpađesk
— propoda je u Mlavi naziv za četvrtastu maramu kojom se žene zabrađuju

* propuadă s-a ḑîs la un peșkirĭel în triĭ kuornurĭ la vîr, kare a dus guovĭa la nuntă, slubaḑît pista frunće pănă la nas, să nu-ĭ sa vadă uoki
— prevez je bio trouglasti peškirić koji je mlada nosila na svadbi, spuštenog preko čela do nosa, da joj se oči ne vide [Por.]


   PRORÚPE /prorupe/ (ĭuo prorup, ĭel prorupe) — застати

* pluaĭe ka kînd tuorń ku gaļată, ma să prorupă numa kîta, nuoĭ ĭuta o să aļergăm la kasă
— kiša lije kao iz kabla, ali samo malo da zastane, mi ćemo brzo otrčati kući

* a prorupt apa, șă nu măĭ mĭarźe pi ĭаrugă în građina lu veśin, numa kure în ogaș
— voda je probila, i ne ide više jarugom u komšijsku baštu, nego se izliva u potok


   PROSTAVĬÉLĂ /prostăvala ?/ (i. ž.) — простачина

* prostavelă ĭe uom tare pruost
— prostačina je čovek jako glup [Por.]


   PROSTḮ /prosti/ (gl. p. ref.) — опростити

* sî ma prostaskă uamińe-șća, nu puot să spun ńimika, kă n-am fuost martur
— neka mi oproste ovi ljudi, ne mogu ništa reći, jer nisam bio svedok

* prostîașće-ma, kî ț-am fakut rău, da n-am vrut
— oprosti mi, jer sam ti učinio zlo, a nisam hteo

* să-l prostaskă dumńeḑîu, ĭuo nu vrieu
— nek mu oprosti bog, ja neću [Por.]


   PROSTḮĬE /prostie/ (i. ž.) — простота

* nu ĭ-a fuost rușîńe să vorbĭaskă la prostîĭ întra kopiĭ
— nije ga bilo sramota da govori prostote pred decom

* prostîĭe mare
— velika glupost [Por.]


   PROSTOVÁN /prostovan/ (prid.) — простак

* orașańi ginđesk kă sînt tuoț saćańi guź șî prostovań
— varošani misle da su svi seljaci gedže i prostaci

* s-a mîritat dupa un prostovan đi la munće
— udala se za jednog prostaka sa planine

* (u izr.) muĭare prostovană
— žena prostakuša; glupača [Por.]


   PROUMBLÁ /preumbla/ (gl. p. ref.) — шетати

* s-a dus fata sî sa proumbļe pi lînga rîu
— otišla je devojka da se prošeta pored reke [Por.]


   PROVINDÚT /revândut/ (prid.) — препродат

* provindut ĭe fiĭe śe śe ĭe kumparat đi la unu șî ĭe vindut la altu
— preprodato je bilo šta što je kupuljeno od jednog i prodato drugome [Por.]


   PROVINḐÁRE /revindere/ (i. ž.) — препродаја

* ńigustuori kumpîră vićiļi nuaștre la bîlśurĭ numa đi provinḑare
— trgovci kupuju našu stoku na vašarima samo za preprodaju [Por.]


   PROVÍNĐE /previnde/ (gl. p. ref.) — препродати

* ĭel nu faśe ńimik aluĭ, numa provinđe marfă lu tuoĭa
— on ne pravi ništa svoje, samo preprodaje tuđu robu [Por.]


   PRUÁSPÎD /proaspăt/ (prid.) — свеž

* pruaspîdă ĭe mînkarĭa gaćită đikurînd, pruaspiđe sînt uauļi luvaće đin kuĭb
— sveža je hrana koja skoro spremljena, svežasu jaja uzeta iz gnezda

* dakă nu sa manînkă, sa ḑîśe șî đi fluor kă sînt pruaspiđe kînd sînt kuļasă đikurînd
— iako se ne jede, kaže se i za cveće da je sveže kad je skoro ubrano [Por.]


  PRUGLĂ /pruglă/ (i. ž.) — пругло

* pruglă ĭe un fĭeļ đi laț đi prins păsîrļi
— pruglo je vrsta zamke za lov na ptice [Por.]


  PRUN /prun/ (i. m.) — шљива дрво

* prun ĭe puom pus đi mîna uomuluĭ, în kare rođesk pruńiļi đi rakiu șă đi pekmĭez
— šljiva je voćka koju sadi čovek, koja daje šljive za rakiju i pekmez [Por.]


   PRÚNĂ /prună/ (i. ž.) — шљива, плод

* prună ĭe puama kare o rođașće ļemnu prunuluĭ
— šljiva je plod koji rađa šljivino drvo

* đin prună sa kuaśe rakiĭa
— od ploda šljive peče se rakija [Por.]


   PRÚND /prund/ (i. s.) — спруд

* prund ĭe pomînt rîđikat în apă, or pi marźina api
— sprud je uzdignuto zemljište u vodi, ili na obali vode

* a sakat rîu, a ramas numa prundurĭ guaļe
— presušila reka, ostali samo goli sprudovi [Por.]


   PRÚŃ /prunet/ (i. m.) — шљивар

* pruń sa kĭamă luoku unđe sa krĭesk pruńi
— šljivar se zove mesto gde se gaje šljive

* pruń ku bĭeșîkuță
— šljivar sa dženarikom [Por.]


   PRUÓPTĂ /proptă/ (i. ž.) — подупирач

* atîta ruodu đi mare a fuost, đ-a pus pruopće supt pomĭ să nu sa frîngă
— toliko je veliki rod bio, da su stavili podupirače pod voćke da se ne bi slomile [Por.]


   PRUÓST /prost/ (prid.) — наиван

* nu fi pruost, nuĭe aĭa așa kum țî sa-m pare țîĭe
— ne budi naivan, nije to tako kako se tebi čini

* nu învață bińe la șkuală kî ĭe, saraku, pruost đi kap
— ne uči dobro u školi jer je, siroma, priglup

* a fuost mik ș-a putut să lukre numa vrun lukru pruost
— bio je mali, i mogao je da radi samo neki jednostavan posao [Por.]


   PŤÉĻE (i. ž.) ● v. pĭaļe [Kmp.]

   PUÁĆE (pril.) ● v. poaće [Por.]

   PUÁKŃIT /pocnit/ (i. s.) — пуцањ

* nu s-a-uḑît puakńitu, numa a sîmțît kî śuava la lovit în pĭept
— nije se čuo pucanj, samo je osetio kako ga je nešto pogodilo u prsa [Por.]


   PUÁLĂ /poală/ (i. ž.) — крило

* țîńe kopilu în puală, șă-l ļagînă sî-l aduarmă
— drži dete u krilu, i ljulja ga da ga uspava

* muĭeriļi supt krețan a dus puaļiļi întariće
— žene su pod krecanom nosile uštirkane pole

* ažuns la puaļiļi munțî, ș-a đižugat buoi să-ĭ uđińaskă
— stigli su do podnožja planine, i raspregli volove da ih odmore [Por.]


   PUÁNKĂ /poancă/ (pril.) — наопако

* śe gođe lukră, lukră a puanka
— sve što radi, radi naopako

* obrățu luokuluĭ sa ară la urmă ku brăžđiļi đ-a puanka
— uzvratište na njivi se ore na kraju, poprečnim brazdama [Por.]


   PUÁRKĂ /poarcă/ (i. ž.) — крмача

* puarka ĭe puork muĭerĭesk
— krmača je ženska svinja [Por.]


   PUÁRKĂ /poarcă/ (i. ž.) — свињица

* puarka ĭe źuaka păkurarĭaskă
— svinjica je pastirska igra [Por.]


  PUARNĂ /poarnă/ (i. ž.) — уранак

* la Sînźuorḑ pîkurari mînă uoiļi la puarnă, să aĭbă măĭ mult lapće la mîsurat
— na Đurđevdan čobani teraju ovce na uranak, da bi imale više mleka na merenju

* puarna ĭe kînd la Sînźuorḑ pîkurari ĭasă ku uoiļi la pașuńe pănă nu sa faśe ḑîua, înga pănă ĭe nuapća
— uranak je kada pastiri na Đurđevdan izlaze sa ovcama na pašu pre svanuća, još dok je noć [Por.]


   PUȚḮ /puți/ (gl.) — смрдети

* puće śuava śe are muruos grĭeu șî urît
— smrdi nešto što ima težak i ružan miris

* ńiś nu puće, ńiś nu mirusă
— niti smrdi, nit miriše

* puće ka mortaśina
— smrdi kao mrcina [Por.]


   PUȚḮN /puţin/ (prid.) — мало

* puțîn a sapat, măĭ mult a ḑakut la umbră
— malo je kopao, više se izležavao u hladu

* pi mulț a kĭemat, ama puțîń a veńit
— mnoge je zvao, ali ih je malo došlo

* puțîń bań avut, n-a putut să kumpire ļak
— malo je novaca imao, nije mogao da kupi lek

* puțîn a măĭ ramas pănă la śină, rabdațî-va kîta
— malo je još ostalo do večere, strpite se malo

* s-a lasat đi ńigustoriĭe, kî avut puțînă dobîndă đin ĭa
— napustio je trgovinu, jer je imao malo vajde od nje

* (komp.) puțîn, măĭ puțîn, șî măĭ puțîn
— malo, manje, najmanje [Por.]


   PUȚÎNATÁĆE /puținătate/ (i. ž.) — немаштина

* ńimik n-avut, a fuost mare puțînataće
— ništa nisu imali, bila je velika nemaština [Por.]


   PUĆÁ /putea/ (gl.) — моћи

* să veđem, om puća rîđika aĭa numa nuoĭ, or sî măĭ katăm pi vrunu
— da vidimo, hoćemo li moći da dignemo to sami, ili da potražimo još nekog

* puot, nu puot, aĭa mi, alta nuĭe
— mogu, ne mogu, to mi je, drugo nema

* śe sa puaće, sa puaće, śe nu sa puaće, nu sa puaće, șî gata
— što se može, može, što se ne može, ne može, i gotovo [Por.]

* nu poś să vin kă mis bolnăv [akc. bolnăv]
— ne mogu doći jer sam bolestan (Mustapić) [Zvizd]


   PUĆÁRE /putere/ (i. ž.) — моћ

* uom tare, are mare pućare în mîń
— snažan čovek, ima veliku snagu u rukama

* a îmbătrîńit, a perdut pućarĭa
— ostareo je, izgubio moć

* fara pućare
— nemoćan [Por.]


   PUĆÉRŃIK /puternic/ (prid.) — моћан

* a fuost uom sus, a fuost pućerńik ș-ĭ s-a putut đi tuaće
— bio je čovek na položaju, bio je moćan i moglo mu se sve

* amparațîĭa turśilor a fuost pućerńikă, ș-a kuprins țara nuastră ku tuot
— tursko carstvo je bilo moćno, i okupiralo je svu našu zemlju

* (u izr.) tare pućerńik
— jako moćan, premoćan

* vînt pućerńik
— jak vetar [Por.]


   PUĆIŃÍU /budăi/ (i. s.) — бућка

* în pućińiu s-a batut laptili sî sa aleğe untu
— u bućku se bućkalo mleko da se odvoji maslo [Tim.]


   PÚF /puf/ (i. m.) — пухара

* pufu sa manînkă pănă nu roșîașće șî faśe pulbur
— puhara se jede dok ne pocrveni, i ne napravi prah

* (med.) ku pufu đemult s-a oprit sînźiļi đin vro lovitură đeșkisă
— puharom se nekada zaustavljalo krvarenje iz neke otvorene rane [Pom.]


  PUF /puf ?/ (i. s.) — пуф

* puf ĭe mînkare kare sa făśe đin kodri đi turtă rîaśe, zdrumikaț ku kîta brînḑă, șî fripț în untură
— puf je jelo koje se sprema od ostataka hladne projare, mrvljenih sa malo sira, i prženih na masti

* puf ĭe mînkare alu aĭ saraś
— puf je sirotinjsko jelo [Por.]


   PÚĬ /pui/ (i. m.) — пиле

* puĭ măĭ đes sa ḑîśe la-ĭ śe sa klośesk đin uauă
— piletom se najčešće zovu mladunci koji se legu iz jaja

* kluoța ku puĭi
— kvočka s pilićima

* mîța are patru puĭ
— maca ima četiri mladunca (mačića)

* žuavińiļi aļi sîrbaćiśe au puĭ, kare tare pazăsk pănă nu krĭesk să puată sîngurĭ sî sa arańaskă
— divlje životnje imaju mladunce koje jako čuvaju dok ne odrastu, da mogu sami da se hrane

* vin la naĭka, puĭu mĭeu, să vĭeḑ kum naĭka țukă (folk.)
— dođi bati, pile moje, da vi’š kako baja ljubi

* s-a țasut pătura au trasta ku puĭ în tuaće fĭelurĭ
— tkale su se ponjave ili torbe sa šarama raznih vrsta [Por.]


   PÚĬ-PUĬ /pui-pui/ (uzv.) — пи-пи

* ku ’puĭ-puĭ’ sa kĭamă uarîļi sî sa aduńe, să ļi sa labđe mînkare
— sa ’pi-pi’ se vabi živina da se skupi, da im se baci hrana [Por.]


   PÚĬKĂ /puică/ (i. ž.) — кока

* puĭkă ĭe puĭ đi gaină muĭerĭesk, kare a kreskut, ama înga n-anśeput sî uave
— kokica je žensko kokošje pile, koje je odraslo, ali još nije počelo da nosi jaja

* a krĭeskut fećița, akuma ĭe puĭkă, bună đi țukat șî dragaļit
— poraslo devojče, sad je koka, dobra za ljubljenje i milovanje [Por.]


   PÚLA-BĬELŚI /rodul-pământului/ (i. ž.) — козлац

* pula-bĭelśi ĭe buĭađe kare krĭașće pin buźak pi lînga apă
— kozlac je biljka koja raste po budžaku pored reke

* buĭađa l-aĭ nuoștri aĭ batrîń n-a fuost đi alta trĭabă, numa-n ĭa sî vadă kum o să fiĭe birekĭetu pi vara śe vińe
— biljka našim starima nije služila za drugo, nego da po njoj gataju kakav će biti rod u toku narednog leta [Por.]

* pula-bĭelśi or ruodu-pomîntuluĭ dă șî pi ļivĭeḑ, samînă la frunḑă ku drîgaviĭu, șî kînd ńi duśam dupa drîgaviĭ, aĭ batrîń sa rîđa đi fĭaće kare n-a șćut să ļi kunuaskă
— kozlac ili zemljin rod raste i po livadama, lišćem podseća na zelje, i kada bismo išli po zelje, stari su se podsmevali devojkama koje nisu umele da ih razlikuju (Plavna) [Pad.]


   PÚLĂ /pulă/ (i. ž.) — курац

* (u izr.) śe pula mĭa vrĭa?
— šta koj moj hoće?

* pula beļită
— zaguljen kurac

* pula muartă
— mlitav kurac

* bag pula-n ĭel
— nabijem ga na kurac

* (izr.) pulă đi uaĭe
— ovčji kurac

* (izob.) pul-uaĭe!
— uzvik kojim su stari čobani terali ovce [Por.]


   PÚLBUR /pulbere/ (i. m.) — прашина

* kînd sa mătură koļiba, să nu sa rađiśe pulbur, întîń sa stropĭașće puodu ku apa
— kad se metli koliba, da se ne digne prašina, pod se prvo poprska vodom

* la trăirat sa rađikă măĭ mare pulbur
— na vršidbi se diže najveća prašina

* fańina đi grîu ĭe pulbur alb marunt
— pšenično brašno je sitan beli prah

* în puf kuopt ĭastă pulbur ku kare păkurari a oprit sînźiļi kînd a kurs đin lovitură
— u zreloj puhari ima prah kojim su čobani zaustavljali krv kad je curila iz rane [Por.]


   PULBURUÓS /spulberos/ (prid.) — прашњав

* pulburuos ĭe aăla kare ĭe pļin đi pulbur
— prašnjav je onaj koji je pun prašine

* fańina ĭe mîtriĭal marunt, ușuor șă pulburuos
— brašno je sitna, lagana i praškasta materija [Por.]


  PULPĬE /pulpă/ (i. ž.) — виме

* vaka, uaĭa șî kapra au pulpĭe în kare sa adună lapćiļi
— krava, ovca i koza imaju vimena u koja se skuplja mleko

* la pulpĭe vaka are patru, da uaĭa ku kapra kîći doă țîță
— na vimenu krava ima četiri, a ovca i koza po dve sise

* la vakă s-a fakut ńiźiĭ la pulpĭe, așćetăm să vină vrăžîtuarĭa să-ĭ đeskînće ku lînă ńispalată
— kod krave su se napravile bradavice na vimenu, čekamo vračaru da dođe da joj baje neopranom vunom

* pulpĭa piśuoruluĭ ĭe parća karnuoasă la piśuor đi la źanunkĭe pănă la nođiț
— list potkolenice je mesnati deo noge od kolena do gležnja [Por.]


  PULPUOS /pulpos/ (prid.) — сисат

* kînd sa kumpîra vaka đi lapće, sa kată să fiĭe pulpuasă, să aĭbă pulpĭe marĭ, kă atunśa dă lapće măĭ mult
— kad se kupuje krava za mužu, gleda se da bude sisata, da ima velika vimena, jr tada daje više mleka [Por.]


   PUMEŃÁLĂ /pomenire/ (i. ž.) — буђење

* kîntă kokuoșî, ažuns vrĭamĭa đi pumeńală
— pevaju petlovi, došlo je vreme za buđenje

* dupa taĭatură avut pumeńală rău grĭa
— posle operacije, imao je jako teško buđenje

* numa pumeńa-ma tu ka nuapća trekută, ș-o sî țîșńaskă đin ćińe așa pumeńire
— samo me ti probudi kao prošle noći, pa će ti presesti takvo buđenje [Por.]


   PUMEŃÍ /pomeni/ (gl. p. ref.) — будити

* s-a dus să pumeńaskă lukratuori, kî s-a varsat zuoriļi
— otišao je da probudi radnike, jer je svanulo

* kopilu s-a pumeńit șî plînźe
— dete se probudilo i plače

* ńi luvarîm la taĭnă, șî pumeńirîm pi tuoț aĭ nuоștri aĭ batrîń
— započesmu priču, i pomenusmo sve naše stare

* kînd uomu sugiță, vrunu ăl pumeńașće, șî dakă giśașće kare, sugițatu stă
— kada čovek štuca, neko ga pominje, i ako pogodi ko je, štucanje prestaje [Por.]


   PUMEŃÍRE (i. ž.) ● v. pumeńală [Por.]

   PUMEŃÍT /pomenit/ (prid.) — будан

* ḑaśe pumeńit în pat, nu puaće mult s-aduarmă đi grižă
— leži budan u krevetu, ne može dugo da zaspi od brige

* ćeĭka a dat đi pomană la tuoț, ama paramama n-a fuost pumeńită ș-a veńit la ćeĭka-n vis mîńiuasă
— tetka je na daći namenjivala svima, ali prababa nije pomenuta pa je došla tetki u san ljutita [Por.]


   PUMEŃÍT (i. s.) ● v. pumeńală [Por.]

   PÚMN /pumn/ (i. m.) — песница

*
◊ [Por.]


   PÚNĆA RAĬULUĬ /puntea raiului/ (sint.) — рајско брвно

* Rumîńi krĭed kă uomu ăl muort, drumaind în raĭ, trĭaśe prăsta o punće dă pră kare puaće kađa în ĭad, dakă ĭe păkătuos
— Vlasi veruju da pokojnik, putujući u raj, prelazi preko jednog brvna sa koga može pasti u pakao, ako je grešan [Por.]


   PÚNĆE /punte/ (i. ž.) — брвно

* punća ĭe tuot ļemnu pus pista apă, pista kare sa puaće trĭeśa pi piśuare
— brvno je svako drvo stavljeno preko vode, preko koga se može preći pešice [Por.]


   PÚNGĂ /pungă/ (i. ž.) — кеса

* pungă a fuost kesauă în kare s-a purtat bańi, înfimtă dupa brîu
— kesa je bila torbica u kojoj se nosio novac, zadenuta za pojasom

* la gîzdoćiń punga a fuost pļină đi bań
— kod bogataša kesa je bila puna novca [Por.]


   PUÓD /pod/ (i. s.) — мост

* puodu sa rađikă la luokurĭ unđe trăbe sî sa trĭakă ku karîļi pista rîu ku apa mare, or ku vaļe adînkă
— most se podiže na mestima gde treba da se prelazi kolima preko reke sa velikom vodom, ili dubokim koritom

* puodu s-a fakut đi ļemn șî đi pĭatră
— most se gradio od drveta i kamena [Por.]


   PUÓD /pod/ (i. s.) — таван

* kare n-a vut ambarĭ, a țînut kukuruḑu pi puod
— ko nije imao ambar, držao je kukuruz na tavanu

* la puod a fuost atîrnaće doă pražîń pista kare s-a țînut țuaļiļi đi skimbat
— o plafon su bile okačene dve motke, preko kojih je bila prebačena nova odeća [Por.]


   PUÓL /pol/ (i. m.) — наполеон

* puoļi, ka șî galbińi, a fuost bań skumpĭ; ĭ-avut numa gîzdoćińiļi
— napoleoni, kao i dukati, bili su vredan novac; imali su ih samo bogataši

* puoļi s-a kunoskut kă avut kokuoș pi duos
— napoleoni su se prepoznavali po petlu na reversu [Por.]

* șî la puoļ șî la galbiń aĭ nuoștri ĭ-a ḑîs tuot galbiń, kă a fuost đin aur galbin
— i napoleone i dukate naši su sve zvali dukatima, jer su bili od žutog zlata [GPek]


   PUÓP /scripcăraș/ (i. m.) — попац

* puopi sînt guonź miś șî ńagre, sa gasăsk mulț vara pi luokurĭ
— popci su male crne bube, kojih ima puno leti po njivama [Por.]


  PUOP /pop/ (i. m.) — стуб

* puop ĭe bîrnă kare ku vîru al điźuos sa-nțapă în bulvanu koļibi, da pi kapu al đisupra să kulkă grindă, đi tuot parĭaćiļi bîrnarĭețî să șća țapîn
— stub je uspravna greda čiji se donji delo usađuje u temeljaču, a na gornji deo se nasadi tavanjača, da bi ceo zid brvnare stajao čvrsto [Por.]


   PUÓPĂ /popă/ (i. m.) — поп

*
◊


   PUÓRK /porc/ (i. m.) — свиња

* nuĭe kasă în sat fara puorś
— nema kuće u selu bez svinja

* puorśi sa arańesk șî sa-ngrașă ku ĭarbă, duļeț șî laturĭ
— svinje se hrane i tove travom, dulecima i pomijama

* puorko-l gras sa taĭe la Iginatu
— utovljena svinja kolje se na sv. Ignjatija

* đemult puorśi tuamna s-a mînat la munće la gindă
— nekada su se svinje u jesen terale u planinu na žir

* đin pĭaļa đi puork s-a fakut opinś
— od svinjske kože pravili su se opanci

* puork sîrbaćik
— divlja svinja [Por.]


   PUÓRK SÎRBAĆIK /porc sălbátic/ (sint.) — дивља свиња

* muńțîļi nuaștre sînt pļińe đi puorś sîrbaćiś
— naše planine su pune divljih svinja [Por.]


   PUÓRT /port/ (i. s.) — ношња

* puortu barbațăsk alu rumîńi aĭ batrîń a fuost kunoskut măĭ pult pi kaśulă mare, kare a purtato șî ĭarna șî vara
— muška nošnja starih Vlaha bila je poznata po velikoj šubari, koju su nosili i zimi i leti

* puort muĭerĭesk
— ženska nošnja

* puort rumîńesk
— vlaška nošnja [Por.]


   PUÓST /post/ (i. s.) — пост

* puost ĭe kînd nu manînś ku slastă kă așa kată kređința tĭă
— post je kad ne jedeš mrsno jer tako traži tvoje verovanje

* mînkarĭa đi puost ĭe mînkarĭe fara karńe
— posna hrana je hrana bez mesa

* ḑîļiļi đi puost
— posni dani [Por.]


  PUOSTU KRUŚI /Postul cruci/ (sint.) — Крстовдан

* Puostu kruśi ĭe măĭ grĭeu puost, kă atunśa a kaḑut kruśa în apă
— Krstovdan je najteži post jer je tada krst pao u vodu

* la Puostu kruśi sa înkĭaptură arțuri, șî înśep puosturļi mĭerkurĭa șî vińirĭa
— na Krstovdan se završavaju nekršteni dani i počinju postovi sredom i petkom [Por.]


  PUOŚ /potcă/ (i. m.) — потка

* puośu ĭe o krĭangă ku frunḑă înțapată în pomînt pi ļivađe dupa kosît, kare arată kă livađa-ĭa ĭe lasată đi otauă, șă pi ĭa gazda nu lasă pi ńima să paskă vićiļi
— potka je grana sa lišćem koja je ubodena u zemlji na livadi koja je posle košenja ostavljena za otavu, i na njoj gazda ne pušta nikog da napasa stoku [Por.]


  PUP /pup/ (i. s.) — пољубац

* am kautat numa un pup, ĭa mĭ-a dat o palmă
— tražio sam samo poljubac, ona mi je opalila šamar [Buf.]


  PUP /pup [Ban.][Erd.]/ (i. s.) — пупољак

* a slubaḑît fluarĭa đin śuob un pup, n-o sî sa ușće
— pustio cvet iz saksije pupoljak, neće se osušiti [Por.]


   PUPÁ /pupa/ (gl. p. ref.) — љубити

* baĭatu ku fata mare sa pupă kînd prind drag unu đe altu
— momak i devojka se ljube kad zavole jedno drugo [Buf.]


   PÚPÎḐĂ /pupăză/ (i. ž.) — пупавац

* pupîḑa ĭe pasîre pistriță, ku muoț în kap șî ku ćik lung
— pupavac je šarena ptica sa ćubom na glavi i dugačkim kljunom

* pupîḑa sa kuĭbĭaḑă pin butuorś
— pupavac se gnezdi u dupljama

* pupîḑa sa arańașće ku guonź
— pupavac se hrani insektima

* pupîḑa sa kĭamă așa đi śe kînd kîntă faśe „pup!-pup!-pup!”
— pupavac se tako zove zato što kad peva, pravi „pup!-pup!-pup!” [Por.]


   PÚRIK /purice/ (i. m.) — бува

* puriku ĭe guangă mikă kare suźe sînźîļi la uom
— buva je mali insekt koji siše krv čoveku

* puriś au șî kîńi
— buve imaju i psi [Por.]


   PURÍK /titirez/ (i. m.) — чигра

* puriku ĭe žukariĭa kopilarĭaskă, śe samînă la fus skurt, kare șî sa-nvîrćașće ka fusu
— čigra je dečja igračka koja liči na skraćeno vreteno, i koja se i zavrće kao vreteno

* kînd žuakă puriku, kopiĭi sa mînă să vadă alu kuĭ purik o să sa-nvîrćaskă măĭ mult
— kad se igraju sa čigrom, deca se nadmeću da vide čija će se čigra najduže okretati [Por.]


   PURŚÁUĂ /purcea/ (i. ž.) — прасица

* purśaua ĭe purśel muĭerĭesk
— prasica je žensko prase

* purśaua krĭeskută sa kĭamă skruafă
— odrasla prasica zove se krmača [Por.]


   PURŚÉL /purcel/ (i. m.) — прасе

* purśelu ĭe puĭu lu puork, kare l-a fatat skruafa
— prase je mladunče svinje, koje je oprasila krmača

* purśelu ĭe măĭ dulśe kînd sa friźe pi frigare
— prase je najslađe kad se ispeče na ražnju [Por.]


   PURŚELÚȘ /prceluș/ (i. m.) — прасенце

* purśelușu ĭe înga mik, nuĭe đi taĭat
— prasence je još malo, nije za klanje

* purśelușă
— prasence ženskog roda [Por.]


   PURTÁ /purta/ (gl. p. ref.) — водити

* nu kată lukru luĭ, numa puartă griža lu alțî
— ne gleda svoja posla, nego vodi tuđu brigu

* puartă vaśiļi đi fuńe, sa duśe ku ĭaļe l-a paskut
— vodi krave za štrangu, ide sa njima na pašu

* puartă griža bińe śe faś
— dobro vodi računa šta radiš

* kînd će duś în gostîĭe la prazńik, nu ći purta fiĭe kum, numa fi kum trăbe
— kad ideš u goste na slavu, ne ponašaj se bio kako, nego budi pristojan [Por.]


   PURTARĬÉȚ /purtăreț/ (prid.) — радна

* țuaļiļi purtarĭață sînt țuaļe kare uomu ļi duśe în tuota ḑîua
— radna odeća je odelo koje čovek nosi svaki dan

* a fuost ađet la-ĭ nuoștri aĭ batrîń să-ngruape ku al muort șî țuaļili luĭ purtarĭață
— bi je običaj kod naših starih da sa pokojnikom sahranjuju i njegovu radnu odeću [Por.]


   PURTÁT /purtat/ (prid.) — ношен

* țuaļiļi purtaće muma a dat la Țîgań pi fusă
— nošeno odelo majka je dala Ciganima za vretena [Por.]


   PURTATUÓRĬ /purtător/ (prid.) — водећи

* l-a lasat să strabată î-nainće pin namĭaće, să fiĭe purtatuorĭ în śopîr đi kopiĭ kare pista munće s-a-ntuork la kasă
— pustili ga da se probije napred kroz smet, da bude vodeći u grupi dece koja se preko planine vraća kući [Por.]


   PUSTÎNATÁĆE /pustietate/ (i. ž.) — пустош

* pustînataća ĭe luok unđe a fuost traĭ, șî s-a pĭerdut, unđe nu ma ĭastă ńimik
— pustoš je mesto gde je bio život, pa se izgubio, gde više nema ničeg [Por.]


   PUSTḮŃ /pustiu/ (prid.) — пуст

* luok pustîń, kăș pustîńe, nuĭe ńima pusta
— pusto mesto, puste kuće, nema nigde nikog [Por.]


   PUSTÎŃÍ /pustii/ (gl. p. ref.) — запустити

* pustîńi sa ḑîśe dă śeva śe ramîńe pustîń, unđe nu maĭastă ńimik
— zapustiti se kaže za nešto što ostaje pusto, gde više nema ničeg [Zvizd]


   PUSTÎȘAG /pustișag/ (i. s.) — пустара

* lumĭa s-a dus în țărĭ, saćiļi nuaștre sînt guaļe, țînutu nuostru ĭe un pustîșag mare
— ljudi su otišli u inostranstvo, naša sela su prazna, naša oblast je jedna velika pustara [Por.]


   PUTLAŹÁNĂ /pătlăgea/ (i. ž.) — парадајз

* putlaźeńiļi s-a kuļes vĭerḑ, șî s-a akrit đi ĭarnă, mistakaće ku krstavĭeț șî piparkă
— paradajz se brao zelen, i kiselio se za zimu, zajedno sa krastavcem i paprikom [Por.]


   PUTOĻÍ /potoli/ (gl. p. ref.) — потулити

* fuoku la kamin s-a putoļit în tota sara, l-astrukat ku śaunșă să nu sa stîngă pista nuapće
— vatra na kaminu potulila se svake večeri, pokrivala se pepelom da se ne ugasi preko noći [Por.]


   PUTOĻÍT /potolit/ (prid.) — потуљен

* fuoku putoļit supt śanușă, țîńe tuata napća
— vatra potuljena pod pepelom, ne gasi se celu noć

* (u izr.) uom putoļit
— podmukao čovek [Por.]


   PUTRAḐÁLĂ /putrezeală/ (i. ž.) — трулење

* a kaḑut ļemnu pi pomînt, șî l-a prins putraḑala
— palo je drvo na zemlju, i zahvatilo ga je truljenje [Por.]


   PUTRAḐḮ /putrezi/ (gl.) — трулити

* ļemnu śe sa uskă-n padure șî kađe, pă đi vrĭame putraḑîașće, șî sa faśe pomîntarĭ
— drvo koje se u šumi osuši, padne na zemlju pa vremenom istruli i pretvori se u zemljište

* tutuku putraḑîașće dakă stă mult în apă
— panj istruli ako dugo stoji u vodi [Por.]


   PUTRAGÁŃ /putregai/ (i. m.) — труловина

* ļemnu are kuažă, albăț șî roșăț, kînd ļemnu sa uskă, iĭ putraḑîașće albățu și sa faśe putragań
— drvo ima koru, beljiku i srž, kad se drvo osuši, beljika se pretvara u trulovinu

* ku putragań aprins șă astrukat ku śanușă, muĭerļi sa duk la morminț să tamîńe, kă putragańu țîńe fuoku mult
— sa upaljenom trulovinom i zagrnuto pepelom, žene idu na groblje da kade, jer trulovina dugo tinja

* amînat a bagat sama kî ĭe uomo-la un putragań grĭeu
— kasno je primetila da je taj čovek jedan težak pokvarenjak [Por.]


   PÚTRÎD /putred/ (prid.) — труо

* ļemnu ĭe putrîd, nuĭe đi ńimik, ńiś đi fuok nuĭe
— drvo je trulo, nije ni za šta, ni za vatru nije [Por.]


   PUTRÎVÍ /potrivi/ (gl. p. ref.) — погодити

* n-a putrîvit drumu, ș-a rîtaśit
— nisu pogodili put, pa su zalutali

* a fuost arkaș bun, a putut ku pĭatra să putrîvĭaskă pasîrĭa pănă zbuară
— bio je dobar strelac, mogao je kamenom da pogodio pticu dok leti [Por.]


   PUTRÎVÍT /potrivit/ (prid.) — погодан

* aĭ batrîń a șćut să aļiagă luok putrîvit đi sapat borđiĭu
— stari su znali da izaberu pogodno mesto za kopanje zemunice

* a țasut bun, ma n-a do șćut să aļiagă fărburĭ putrîviće, kă nu mĭarźe tuota farba una ku alta
— dobro je tkala, ali nije najbolje umela da odabere usklađene boje, jer ne ide svaka boja jedna s drugom [Por.]


   PUTUÁRE /putoare/ (i. ž.) — смрад

* lînga gunuoĭ nu sa puaće sufla đi putuare
— pored đubrišta se ne može disati od smrada

* putuare đi uom, strîkat pănă la uos
— smrad od čoveka, pokvaren do srži [Por.]


   PUTUÁRE /putoare/ (i. ž.) — ленчуга

* ĭ-a spus lumĭa frumos să nu sa mariće dupa putuarĭa-ĭa đi baĭat, kă o să muară đe fuame
— lepo su joj govorili ljudi da se ne udaje za tu lenštinu od momka, jer će umreti od gladi

* la rumîńi aĭ batrîń a fuost kunoskută povasta li vro Mariĭe Puturuasă
— kod starih Vlaha bila je popularna priča o nekoj Mariji Lenjivici [Por.]


   PUVESTḮ /povesti/ (gl.) — причати

* la șîḑîtuorĭ s-a puvestît povĭeșć în tuaće fĭelurĭ
— na sedeljkama su se pričale svakojake priče

* đi źaba muoșu a puvestît, n-avut la kare
— uzalud je čiča pričao, nije imao kome [Por.]


   PUVESTÎTUÓRĬ /povestitor/ (i. m.) — приповедач

* dĭeda Iļiĭa a fuost măĭ bun puvestîtuorĭ la șăḑîtuorĭ în satu nuostru
— deda Ilija je bio najbolji pripovedač na sedeljkama u našem selu

* astîḑ puvestîtuori s-a pĭerdut, nu kă nus, numa lumĭa n-are kînd să-ĭ askulće
— danas su se pripovedači izgubili, ne da ih nema, nego ljudi nemaju vremena kad da ih slušaju [Por.]


   PUZANÁRĬ /buzunar/ (i. s.) — џеп

* puzanarĭ ĭe un fĭeļ đi pungă kusută pi țuală în kare sa țîn mîńiļi kînd ĭe frig, or kĭesu ku bań, or alt marunțîș
— džep je vrsta kese ušivene na odeći u koju se drže ruke kad je hladno, ili kesa s novcem, ili druge sitnice

* puzanarĭ guol
— prazan džep

* puzanarĭu lu toĭa
— tuđi džep

* puzanarĭ la pîntaluoń
— džep na pantalonama

* puzanarĭu lu burkă
— džep kaputa [Por.]


   PUȘKÁRĬ /pușcar/ (i. m.) — пушкар

* pușkarĭu ĭe maĭstur kare ogođiașće la pușć, ș-alalće arme
— puškar je majstor koji popravlja puške, i ostalo oružje [Por.]


   PÚȘKĂ /pușcă/ (i. ž.) — пушка

* pușka ĭe o bukată în kare sa puńe gļonțu șî prau, șî sa pokńașće dupa žuaviń, or dupa uamiń în razbălurĭ
— puška je predmet u koji se stavlja metak i barut, i puca na životinje, ili ljude u ratovima

* pușkă ku krĭamińe
— kremenjača

* pușkă ku o țauă
— jednocevka

* pușkă pîrlomaće
— puška prelamača [Por.]

r

   RABĬÉLĂ /rebel/ (i. ž.) — бунџија

* țîn minće bińe kînd întorśam vuorba la mama, ĭa ńi žuđika: „Rabĭelo tu śi ĭeș!”
— pamtim dobro, kad bismo babi prigovarali, ona bi nas grdila: „Bundžijo jedna što si!” [Por.]


   RÁȚĂ /raţă/ (i. ž.) — пловка

* răță țîn aăĭa kare sînt ku kasa pi lînga vro apa
— plovke drže oni kojima je kuća pored neke vode

* rațuoń
— plovan

* (onom.) rața măkîĭe
— plovka kvače

* rață sîrbaćikă
— divlja plovka [Por.]


   RÁḐĂ /rază/ (i. ž.) — зрак

* raḑă đi suare
— sunčev zrak [Por.]


   RÁĐE /rade/ (gl. p. ref.) — бријати

* barbațî đemult sa ras ku briśu, da akuma ku žîļetu
— muškarci su se nekad brijali brijačem, a sada žiletom

* uamińi în žăļ nu s-a ras pănă la patruḑăśiļi
— muškarci u žalosti nisu se brijali do četrdesetnice

* muoșu rađe pĭaļa đi puork, kă are đi gînd să ńi fakă opinś đin ĭa
— čiča dere svinjsku kožu, jer namerava da nam napravi opanke od nje [Por.]


   RÁĐINĂ /radină/ (i. ž.) — редина

* rađina sa faśe la malu rîuluĭ, unđe apa sapă da pomîntu nu sa suduame kî ăl țîn rîdaśińiļi alu ļiamńe kare krĭesk pi lînga apă
— redina nastaje na obali reke, gde voda podlokava, ali zemlja ne klizi jer je drži korenje drveća koje raste pored vode

* în rađină sa bagă pĭeșći aĭ măĭ marĭ
— u redinu se uvlače najkrupnije ribe [Por.]


   RAGÁZ /răgaz/ (i. s.) — пауза

* kum n-o duare gura, kînd puvestîașće atîta făra ragaz
— kako je ne bole usta, kada priča toliko bez prekida (Tanda)

* fakuĭ kîta ragaz la lukru, să pun śuava-n gură
— napravio sam malu pauzu u radu, da stavim nešto u usta (Rudna Glava)

* am fuost la șîḑîtuare, tuoț puvestîră una-ntruuna, șă nu-m đațîră ragaz să ḑîk șî ĭuo śeva
— bio sam na sedeljci, svi su neprekidno pričali i nisu mi dali priliku da i ja nešto kažem

* dăm șî miĭe kîta ragaz să ḑîk śe am, kî đ-asară numa tu puvestîășć
— daj i meni malo prilike da kažem šta imam, jer od sinoć samo ti pričaš (Tanda) [Por.]


  RAĬ /rai/ (i. s.) — рај

* raĭu ĭe luok pi lumĭa-ĭa unđe sa duk aĭ muorț, șî unđe traĭesk đi veśiĭe
— raj je mesto na onom svetu na koje idu mrtvi, i gde žive večno

* în raĭ uomu are numa aĭa ś-a dat đi viĭață sîngur luĭ đi pomană, kînd ĭ-a fuost măĭ frumuos
— u raju čovek ima samo ono što je sebi namenjivao za života, kada mu je bilo najlepše

* raĭu ĭe un kîmp în padure mare, ku un ļemn mare în mižluok ku umbră gruasă, supt kare izvorĭaḑă ogașăl ku apă rîaśe
— raj je proplanak u velikoj šumi, usred koga raste veliko drvо sa debelim hladom, ispod koga izvore potočić sa hladnom vodom

* în raĭ sa duśe tot nat kare trĭaśe pista punća raĭuluĭ
— u raj ide svako ko pređe preko rajskog brvna [Por.]


  RAK /rac/ (i. m.) — рак

* raśi traĭesk în apă ku multă pĭatră đi var
— rakovi žive u vodi sa dosta krečnjaka

* raśi mĭerg înapuoĭ
— rakovi se kreću unazad

* raku kînd sa fĭarbe, roșașće
— rak kad se skuva, pocrveni [Por.]


   RAKÍTĂ /răchită/ (i. ž.) — врба црвена

* rakita ĭe ļemn tufăruos kare krĭașće la luok uđiluos, măĭ đes pi lînga rîurĭ
— crvena vrba je žbunasta biljka koja raste na vlažnom mestu, najčešće pored reka

* rakita are krĭenź supțîriśe, kare ļesńe sa-nkonvĭaĭe da nu sa frîng
— crvena vrba ima tanke grane, koje se lako savijaju a ne lome

* đi nuĭaļiļi lu rakită sa-nplećesk kutarițîļî
— od pruća crvene vrbe pletu se korpe [Por.]


   RAKÍU /rachiu/ (i. s.) — ракија

* rakiu ĭe bĭare kare sa faśe măĭ mult đin pruńe, da puaće sî sa fakă șî đin alće puame
— rakija je piće koje se pravi najviše od šljiva, a može da se pravi i od drugog voća

* rakiu sa friźe la kazan
— rakije se peče na kazanu

* rakiĭe đi prună
— šljivovica

* Arnaglavĭańi frig rakiu la kazan, da Tanđeńi o kuok
— Rudnoglavci „prže” rakiju na kazanu, a Tanđani je „peku” [Por.]


  RAKUARE /răcoare/ (i. ž.) — свежина

* țîńe ușa đeșkisă să vină rakuare đ-afară
— drži vrata otvorena da uđe svežina spolja

* umbra supt ļemn faśe rakuare bună đi ođińit
— senka pod drvetom pravi hladovinu dobru za odmor [Por.]


   RÁMŃIK /coada-șoricelului/ (i. m.) — хајдучка трава

* la ramńik sa kuļiaźe fluarĭa, șî đin ĭa sa fĭarbe ćiaĭ, kare ĭe bun đi măĭ mulće buaļe
— od hajdučke trave bere se cvet, i od njega se kuva čaj, koji je dobar za razne bolesti

* đemult ku ramńiku a vinđikat fîrîmaturĭ: taĭatură, lovitură, frîntură, da uoțî șî înpușkatură
— nekada su hadjučkom travom zaceljivane rane: posekotinu, povredu, prelom, a hajduci i puščanu ranu [Por.]


   RÁNĂ /rană/ (i. ž.) — рана

* l-a batut papuku, ĭ-a fakut rănurĭ la piśuor
— stezala ga je cipela, napravila mu je rane na nozi

* rană viĭe
— živa rana

* rană la sufļit
— rana u duši

* rană đeșkisă
— otvorena rana

* rană vermanuasă
— zagađena rana [Por.]


   RÁNG /rangă/ (i. s.) — ћускија

* rangi ĭe o șćangă lungă șî supțîre đi oțăl, ku un kîpatîń askuțît đi sapat, șî ku unu tîmpit đi batut ku boruosu
— ćuskija je poduža štanga od čelika, sa jednim oštrim krajem za kopanje i jednim tupim u koji se udara maljem

* ku rangu măĭ mult sa sapă găurļi adînś đi șćumpĭ điu gard
— ćuskijom se najčešće kopaju duboke rupe za stubove za ogradu [Por.]


   RAŃÍ /răni/ (gl. p. ref.) — ранити

* s-a rańit sîngur, numa să nu sa dukă-n rat
— sam se ranio, samo da ne ode u rat [Por.]


   RAŃÍT /rănit/ (prid.) — рањен

* dakă a fuost rańit la doă luokurĭ, kumva a skapat ș-a ramas viu
— iako je bio ranjen na dva mesta, nekako je utekao i ostao živ [Por.]


   RAŃÍT /rănit/ (i. m.) — рањеник

* a țînut pitulat pi puodu ștăļi duoĭ rańiț đi vrĭamĭa đi rat
— skrivao je na tavanu štale dva ranjenika za vreme rata [Por.]


   RAPÁG /răpag/ (i. s.) — нагиб

* ĭaruga mori nu sa faśe ku rapag mare, numa ku rapag sumĭarńik
— vodenična jaruga ne pravi se sa velikim padom, nego sa umerenim [Mlava]


   RARÍȘ /răriș/ (i. s.) — шумарак

* rariș ĭe luok în padure unđe sînt ļamńiļi rare șî miś
— šumarak je mesto u šumi gde je drveće retko i nisko [Por.]


   RARÚNKĬE /rărunche/ (i. m.) — бубрег

* uomu are duoĭ rarunkĭ
— čovek ima dva bubrega

* rarunkĭu puorkuluĭ ĭe măĭ dulśe kînd sa friźe pi karbuń
— svinjski bubreg je najslađi kad se peče na žaru [Por.]


  RAS /ras/ (prid.) — обријан

* tuot barbatu kare nu duśe barbă, kînd ĭasă-n lume trăbe să fiĭe ras
— svaki muškarac koji ne nosi bradu, kad izlazi u svet treba da bude obrijan

* pĭaļa rasă a fuost înćinsă pi gard sî sa ușće, ama ažunso kîńi ș-a rupto tuată
— odrana kože je bila raširena na ogradi da se sušu, ali su je dohvatili psi i svu rastrgli [Por.]


  RAS /ras/ (i. s.) — бријање

* în vuoĭskă kînd vińe rîndu đi ras, ći rad fara sapun șă ku apă rîaśe
— u vojsci kad dođe red na brijanje, brijaju te bez sapuna i hladnom vodom [Por.]


   RASKUÁŚE /răscoace/ (gl. p. ref.) — допећи

* pîńa nu s-a kuopt bun, șă baba a lasato supt śirińe sî sa raskuakă
— hleb se nije dobro ispekao, i baba ga je ostavila pod crepuljom da se dopeče [Por.]


   RASKUÓĻ /crivală/ (i. s.) — рачва ?

* raskuoļ ĭe o furkă đi ļemn ku tri-patru kuarńe la vîr
— račva za krupicu je grana drveta sa tri-četiri roga na vrhu

* raskuoļu a fuost sapat în strungă, da-n furśiļi la vîr a fuost înțapat krușîțu đi sare
— račva za krupicu bila jer ukopana u toru, a u raklje na vrhu bila je uglavljena krupica soli

* stapîn kare avut stînă măĭ mare, avut în strungă kîći doă-triĭ raskuaļe
— domaćin koji je imao veliko stado, imao je u toru dve-tri račve sa krupicom [Por.]


   RASPḮNĆIŚE /răspintie/ (i. ž.) — раскршће

* raspînćiśe ĭe luok unđe sa đisparće drumu
— raskršće je mesto gde se razdvaja put [Por.]


   RASPÎNĐÍ /răspândi/ (gl. ref.) — ширити се

* kășîļi Tanđeńilor sînt raspînđiće în tuaće părțîļi pi kulmiļi lu Vizak ș-alu Guol
— kuće Tanđana su raštrkane na sve strane po kulmama Vizaka i Deli Jovana [Por.]


  RASPUNĐĂ /răspunde/ (gl. ref.) — одговарати

* đi kînd o strîg đin vîru śuośi, ĭa sa faśe kî ĭe surdă, nu mi sa raspunđe
— otkad je zove s vrha brda, ona se pravi da je gluva, i ne odaziva mi se

* (izr.) nuapća nu ći raspunđa la ńima, da ḑîua la-l ńikunoskut
— noću se nemoj odazivati nikom, a danju nepoznatom [Por.]


  RASPUNS /răspuns/ (i. s.) — одговор

* raspuns greșît
— pogrešan odgovor

* raspuns adîns
— poseban odgovor

* raspuns învîrḑît
— mutan, nejasan, smeten odgovor

* raspuns amînaćiuluĭ
— okasneli odgovor

* raspuns pitulat
— skriveni, tajni odgovor [Por.]


   RASTẮU /răsteu/ (i. s.) — палица

* rastău đimult a fuost fakut đin bît đi ļiemn
— palica je nekada bila izrađena od drvenog štapa

* la źug ĭastă duauă rastîaĭe, la tuata parća kîći unu
— na jarmu ima dve palice, sa svake strane po jedna [Por.]


  RASTUAKĂ /răstoacă/ (i. ž.) — растока

* rastuaka ĭe luok unđe apa kurgatuarĭe sa-nparće în doă
— rastoka je mesto gde se tekuća voda račva u dva toka

* luok unđe ĭazu muori sa đisparće đi ogaš, sa kĭamă rastuakă
— mesto gde se vodenični jaz odvaja od potoka, zove se rastoka

* (mag.) la rastuakă sa labdă momuaćiļi lu đeskînćik đi-ntorsură, kî sî sa đispartă trîmisaturļi đi uom kum sa đisparće rastuaka đi matka api, șă sî sa dukă rău pi apă
— na rastoci se bacaju vradžbine protiv napratnice, da bi se bačene čini odvojile od čoveka kao što se rukavac odvaja od matice, i da zlo odu niz vodu [Por.]


   RĂSÚNĂT /răsunăt/ (i. s.) — одјек

* pokńi śe pokńi vrunđiva đeparće, da pănă la nuoĭ la śuakă veńi numa răsunătu
— puče šta puče negde daleko, a do nas na brdu dođe samo odjek [Por.]


   RAŚÍ /răci/ (gl. p. ref.) — хладити

* bĭarĭa măĭ ĭuta sa raśiașće la fîntînă ku apă rîaśe
— piće se najbrže hladi na izvoru sa hladnom vodom

* nu sta guol în frig, kă raśieșć
— nemoj stajati go na hladnoći, jer ćeš se prehladiti

* nu lukră ńimika, numa raśiașće kuru, îmblînd înđal-învaļe
— ne radi ništa, samo ’ladi dupe, šetajući gore-dole [Por.]


   RAŚIÁLĂ /răceală/ (i. ž.) — хладноћа

* s-a pus mare raśială, vrĭamĭe ĭe să faśem fuoku
— nastupila je velika hladnoća, vreme je da naložimo vatru

* înkiđeț ușa, kî traźe raśială đi afară
— zatvorite vrata, jer vuče promaja spolja

* s-a pus raśiala pi ĭa, ș-akuma numa stranută
— uhvatila je prehlada, pa sada samo kija

* raśiala ĭe un fĭeļ đi mînkare đi bătrîńață: zdrumiś koļiașa rîaśe-n apă kaldă, o sparź ș-o mĭastîś ku ļingura, puń sare șî oțăt, ș-o manînś
— „rašiala” je vrsta starinskog jela: zdrobiš hladan kačamak u toplu vodu, razbiješ ga i promešaš kašikom, dodaš so i sirće, i jedeš [Por.]


   RAŚIÁO /răcilă/ (i. ž.) — рачило

* raśiao ĭe momĭală đe prins raśi
— račilo je mamac za hvatanje rakova

* raśiao ĭe un bît lu kare-ĭ un kapatîĭ învăluit ku lîna, da-n ĭe sînt bagaće rîme; baź bîto-la în apă ku raś, ĭeĭ vin la rîme șî sa-nkîlśesk în lînă
— račilo je štap čiji je jedan kraj uvijen u vunu, a u nju su stavljene gliste; nabiješ taj štap u vodu sa rakovima, oni dođu na gliste, i upetljaju se u vunu [Buf.]


   RAŚÍT /răcit/ (prid.) — хладан

* fĭer raśit nu puoț să baț ku śokanu
— hladno gvože ne možeš da kuješ

* ńima nu șćiĭe đi kînd muoșu ḑaśe în pat muort, raśit, înțîpeńit
— niko ne zna od kada starac leži u krevetu mrtav, hladan, ukočen

* nu ma duk la lukru, kî mis đi ĭer tare raśit
— ne idem na posao jer sam od juče jako prehlađen [Por.]


   RATÚNS /rătund/ (prid.) — подшишан

* frumuos ĭe kînd vĭeḑ kî ĭe tuot ćińerișu ratuns șî pipćenat
— lepo je kad vidiš da je sva omladina podšišana i očešljana [Por.]


   RATÚNŹE /rătunde/ (gl. p. ref.) — подшишати

* umu sa ratunźe kînd numa skurtă păru, da no-l tunźe đi tuot
— čovek se podšišuje samo kad skraćuje kosu, a ne šiša je sasvim [Por.]


   RAVĬÉŽ /rebej/ (i. s.) — ђокица

* ravĭež ĭe nume blînd đi puļița kopiluluĭ
— đokica je kulturan naziv za dečji kurčić

* pazîțî-va fećițîlor, kî la kopilașu nuostru ĭ-a krĭeskut ravĭežu
— čuvajte se devojčice, jer je našem dečkiću porastao đokica

* ĭ-a skapat ravĭežu đin izmĭańe
— ispao mu đokica iz gaća [Por.]


  RAZĂLBĂ /rezervă/ (i. ž.) — реzерва

* kîta grîu am sîmanat, da kîta am lasat în razălbă, đi samînță
— malo žita smo posejali, malo smo ostavili u rezervi, za seme [Por.]


   RAZBẮL /răzbel/ (i. s.) — рат

* ńișći Rumîń a fuźit đin Arđal đi vrun razbăl ku Unguri
— neki Vlasi izbeglo su iz Erdelja zbog nekog rata sa Mađarima [Por.]


   RAZBÍ /răzbi/ (gl. p. ref.) — савладати

* n-a mînkat ńimika triĭ-patru ḑîļe, kînd l-a razbit fuamĭa a veńit la mumî-sa ka mîța udă
— nije jeo ništa tri-četiri dana, lad ga je savladala glad došao je majci kao pokisla mačka

* a pļekat înbrakat ușuor, ma pi drum s-a skimbat vramĭa, șî kînd la razbit źeru, s-a-ntuors la kasă ḑînḑaind
— krenuo je lagano obučen, na putu se promenilo vreme, i kad ga je mraz savladao, vratio se kući cvokoćući

* l-a razbit vîntu pănă la uos
— probio ga je vetar do kostiju [Por.]


   RAZBÍK /răzbici/ (i. m.) — арбија

* razbik ĭe bît đi kuorn uskat ku kare s-a fakut țăvi đi suok đi razbuoĭ, a pokńit kopiĭi ku priskopala, da đimult ku ĭa s-a unplut pușćiļi ku prau
— arbija je štap od suvog drena kojim se probijala cev od zove za razboj, kojim su deca pucala iz zovine pucaljke, a nekad su se njome puške nabijale barutom

* razbiku đi priskopală avut un umăruș kare nu ĭ-a dat să skîape îń țaua priskopĭeļi
— pucaljkina arbija imala je jedan graničnik koji joj nije dao da upadne u cev pucaljke [Por.]


   RAZBIŚÍ /răzbici/ (ĭuo razbiśesk, ĭel razbiśașće) — пробушити

* kînd îngăurĭ blana șă trĭeś ku sfrĭađiru pin ĭa, ḑîś k-aĭ razbiśito
— kad bušiš dasku i prođeš svrdlom kroz nju, kažeš da si je probušio

* s-a rîs lumĭa đemult đi ńișći fĭaće marĭ kă tuaće a fuost razbiśiće în vramĭa đi mîritat
— smejali se ljudi nekada nekim devojkama da su sve bile „probušene” u vreme udaje

* la pușkă ku krĭamińe, țaua pușći s-a razbiśit ku razbiku
— kod puške kremenjače puščana cev nabijala se arbijom [Por.]


   RAZBUNÁ /răzbuna/ (gl. p. ref.) — разведрити се

* trĭek nuviri, đi la apus sa razbună vrĭamĭa
— prolaze oblaci, sa zapada se razvedrava vreme

* la nuoĭ s-a razbunat đemult
— kod nas se razvedrilo odavno [Por.]


  RAZBUNA /răzbuna/ (gl. p. ref.) — осветити се

* pe ađeturĭ đe bătrîńață, uomu are đirĭept sî sa razbună lu ăla kare ĭ-a fakut vrun rău mare, da la aĭ marĭ nu ļi sa pasă, or țîn parća ku ăla ś-a fakut rău
— prema starim običajima, čovek ima pravo da se osveti onom ko mu je naneo neko veliko zlo, ako vlast za to ne mari, ili tome zločincu drži stranu [Por.]


   RAZBUÓĬ /război/ (i. s.) — разбој

* în razbuoĭ muĭerļi vrodată a țasut gata tuot śe-n kasă a trîbuit đi înbrîkamînt șî astrukamînt
— u razboju su žene nekada tkale gotovo sve što je u kući trebalo za odevanje i pokrivanje [Por.]

* razbuoĭu dă potkovit vaśiļi șî buoĭi l-ar fakut kovaśi în avļiĭe prîngă kovaśiĭe
— razboj za potkivanje krava i volova pravili su kovači u dvorištu pored kovačnice (Kobilje) [Stig]


   RÁZNA /razna/ (pril.) — обашка

* a veńit ku nuoĭ la źuok, ama śuava s-a-nbufnat, șî tuata vrĭamĭa stă đi razna
— došao je sa nama na igranku, ali se nešto nadurio i sve vreme stoji obaška

* în strungă, kapriļi trăbe să fiĭe đ-a razna, kă bat uoĭļi kînd ļi sa labîdă fîn
— u toru, koze treba da budu obaška, jer biju ovce kad im se baca seno [Por.]


   RAZŃÍ /răzni/ (gl. p. ref.) — одвојити

* s-a luvat la bataĭe întra tuoț, da ńima n-a kućeḑat să-ĭ razńaskă
— tukli se pred svima, a niko nije smeo da ih razdvoji

* a veńit vrĭamĭa sî sa spargă baśiĭa, trîabe a razńi uoiļi đi tot nat să ĭa kîrdu luĭ
— došlo je vreme da se rasturi bačija, treba odvojiti ovce da svako uzme svoje stado [Por.]


   RAZŃÍT /răznit/ (prid.) — одвојен

* s-a dus la munće, să mîńe uoĭļi, razńiće đin stîna a baśiĭi
— otišao je u planinu, da dotera ovce, odvojene iz bačijske smeše

* stă trist în kuot, razńit đi tuoț
— stoji tužan u ćošku, odvojen od svih [Por.]


  RAȘ /aș/ (gl. pom.) — бих

* ĭuo raș vrĭa kal kuminśuor, să ma dukă miriuor
— ja bih hteo mirnog konja, da me nosi polagano (iz narodne pesme) [Mlava]


   RĂBIŹÁLĂ /rebegeală/ (i. ž.) — смрзавање

* kînd ĭe ĭarna mare źer, răbiźala rîuluĭ ĭe măĭ ĭuta pista nuapće
— kad je zimi veliki mraz, smrzavanje reke je najbrže preko noći [Por.]


   RĂBIŹÍ /rebegi/ (gl. p. ref.) — смрзнути се

* atîta źer a fuost đi uomu s-a răbiźit păn’ la uos
— toliki mraz je bio da se čovek smrznuo do kosti [Por.]


   RĂBIŹÍT /rebegit/ (prid.) — смрзнут

* mult s-a nîkažît, ud șă răbiźit, să aprindă fuok în borđiĭu rîaśe, fara ļiamńe uskaće
— mnogo se mučio, mokar i promrzo, da upali vatru u hladnoj sibarr, bez suvih drva [Por.]


   RĂMÎŃÁ /rămânea/ (gl.) — остати

* puaće ńima nu va rămîńa în saćiļi nuaștre, dakă sa va duśa tuoț în țărîļi strińe
— možda niko neće ostati u našim selima, ako budu svi otišli u strane države

* (izr.) a ramas sîngur ka kuku
— ostao je sam samcit [Por.]


   RẮMÎT /ramăt/ (i. s.) — ларма

* đi đesńață s-auđe mare rămît la veśiń, ka kînd ĭară s-a luvat la gîlśao
— od jutros se čuje velika larma kod komšija, kao da su opet započeli svađu [Por.]


  RĂSTOŚI /răstoci/ (gl.) — расточити

* vuorba răstośi ĭe đispre apa kurgatuare, kînd matka iĭ sa-nparće în doă, ka kînd sa sapă ĭazu muori
— reč rastočiti odnosi se na teluću vodu, kad njenu maticu razdelimo na dva dela, kao kad se kopa vodenični jaz [Por.]


   RĂSTURNÁ /răsturna/ (gl. p. ref.) — претурити, превртати

* prĭa a-nkarkat karu ku fîn, ma ćem kă-l va răsturna vrunđiva pănă aźunźe la kasă
— pretovario je kola sa senom, bojim se da će ih negde preturiti dok stigne kući [Por.]


   RĂSTURNÁT /răsturnat/ (prid.) — претурен

* a răsturnat karu pļin đi duļeț pi o pođină, șî nu la măĭ skuos: stă ș-akuma akoluo răsturnat, ku ruoțîļi în sus
— preturio je kola puna duleka na jednoj padini, i nije ih još izvadio: i sada stoje tamo prevrnuta, sa točkovima uvis [Por.]


  RĂSUFLA /răsufla/ (gl.) — испуштати

* fuaļiļi rasuflă, sigurat are gaură vrunđiva
— meh ispušta, sigurno ima rupu negde [Por.]


   RĂSÚK /răsuc/ (i. s.) — пресук

* răsuk ĭe fus ku krļig la vîr, și ku o ruată đi ļiemn apruape đi vîr
— presuk je vreteno sa kukom na vrhu i drvenim točkom pri vrhu

* ku răsuku s-a răsuśit firîļi, kînd a trăbuit sî s-a-npļećiaskă śuava măĭ gruos, kum ĭe đempiru đi ĭarnă
— sa presukom su se upredale niti kada je trebalo isplesti nešto deblje, kao što je zimski džemper

* în Tanda krļigu lu răsuk l-a kĭemat popik
— u Tandi su kuku na vrhu presuka zvali „popik” [Por.]


   RĂSUNÁ /răsuna/ (gl. p.) — одјекивати

* a tunat într-o pĭeșćiră șî sa zbĭară ka magarĭu, să audă kum rasună pĭeșćira
— ušao u jednu pećinu i dernja se kao magarac, da čuje kako pećina odjekuje [Por.]


   RĂSUŚÍ /răsuci/ (gl. p. ref.) — упрести

* muoșu șîađe la kamin, tutuńașće, șî kînd-șî-kînd, răsuśașće mustîațîļi
— čiča sedi kraj kamina, puši, i kat-kad suče brkove

* baba răsuśașće doă fire, îndoĭașće, đin doă fire faśe unu
— baba upreda dva konca, udvostručuje, od dva konca pravi jedan

* kînd ĭ-a tras o palmă, ĭel, saraku, đe triĭ uorĭ s-a răsuśit în luok
— kad mu je opalio šamar, on se, siroma, tri puta okrenuo u mestu

* žîndarĭu l-a prins, ĭ-a răsuśit mîńiļi la șîaļe, șî ĭ-a pus fĭarîļi
— žandar ga je uhvatio, savio mu ruke na leđa, i stavio mu lisice [Por.]


   RĂSUŚÍT /răsucit/ (prid.) — упреден

* s-a dus muoșu la babă ku mustîațîļi răsuśiće, ka kokuoșu ku kuada rîđikată
— otišao čiča kod babe sa usukanim brkovima, kao petao sa dignutim repom [Por.]


   RẮU /rău/ (prid.) — лош

* uomo-la ĭe rău, da fiśuorî-su șî măĭ rău
— taj čovek je loš, a brat mu je još lošiji

* turśi a fuost uamiń răĭ
— Turci su bili zli ljudi

* drumu pista śuakă ĭe tare rău
— put preko brda je jako loš

* are kîńe rău
— ima opasnog psa

* rău traĭ avut ku uomu đintîń
— loš život je imala sa prvim mužem

* rîa ursă avut
— zlu sudbinu je imao

* (med.) buala rîa
— zla boljka, padavica, epilepsija [Por.]


   RẮU /rău/ (i. s.) — зло

* mare rău a dat pista ĭel
— veliko zlo mu se desilo

* razbălu ĭe măĭ mare rău kare puaće să fiĭe pi lume
— rat je najveće zlo koje može da bude na svetu

* bugari la nuoĭ a fakut mare rîaļe đi vrĭamĭa đi rato-l đin tîń
— Bugari su kod nas učinili velika zverstva za vreme Prvog svetskog rata [Por.]


   RĂȘKITUÓRĬ (i. s.) ● v. rîșkituorĭ [Por.]

   RÉKLĂ /reclă/ (i. ž.) — џемпер

* rekla ĭeste țoala ku mîńeś kare să împļećeșće đin lînă, šî să poartă kând ĭe frig
— džemper je odeća sa rukavima koja se plete od vune, i nosi se kad je hladno

* sînt doă feluri đe rekļe, una ĭe la bumbi şî să înkeptură înăinće, şî alta ĭe ku gură šî să îmbrakă pistă kap
— ima dve vrste džempera, jedna sa dugmetima i zakopčava se spreda, a druga sa otvorom i navlači se preko glave [Pad.]


   RÎÁPIĐE /repede/ (pril.) — брзо

* ĭ-a spus sî mĭargă rîapiđe, da ĭel sa traźe ka śĭața
— rekli su mu da ide brzo, a on se vuče kao magla

* unu mĭarźe rîapiđe, da altu șî măĭ rîapiđe đikît ĭel
— jedan ide bzo, a drugi ide brže od njega [Por.]


   RÎÁŚE /rece/ (prid.) — хладан

* tună tuamnă, nuopțîļi sînt rîăś, nu sa măĭ puaće durmi afară
— dođe jesen, noći su hladne, više se ne može spavati napolju

* apă rîaśe
— hladna voda

* vrĭamĭa rîaśe
— hladno vreme

* bĭare rîaśe
— hladno piće

* mînkare rîaśe
— hladno jelo

* astîḑ lumĭa are ińimă rîaśe, la ńima nu-ĭ sa pasă đi ńima
— danas ljudi imaju hladno srce, nikoga nije briga ni za koga [Por.]


   RÎĆEḐÁ /reteza/ (gl. p.) — пререзати

* kînd sa ḑîśe kî śuava sa raćaḑă, sa ginđașće kî sa taĭe đintr-odată, ku taĭatură đirĭaptă
— kad se kaže da se nešto prerezuje, misli se da se seče odjednom, ravnim rezom

* a trĭekut pin puomĭ, șî spuńe kă pruńi ar trabui rîćeḑat
— prošao je kroz voćnjak, i kaže da bi šljive trebalo obrezati [Por.]


   RÎGAĬÁLĂ /râgăială/ (i. ž.) — подригивање

* rîgaĭala dupa masă nuĭe ađet frumuos
— podrigivanje za stolom nije lep običaj [Por.]


   RÎGÎÍ /râgăi/ (gl.) — подригивати

* uomu rîgîĭe măĭ đes dupa vro mînkare, kare-ĭ înflă burtă
— čovek podriguje najčešće posle nekog jela, koje mu nadima stomak [Por.]


   RÎKABÚȘ /răcăbuș/ (i. s.) — клизалиште

* rîkabușu ĭe luok unđe kopiĭi ĭarna sa kară ku saĭna
— klizalište je mesto gde se deca zimi sankaju

* rîkabuș ĭe dîră în pomînt kare ramîńe dupa śeva śe sa traźe pi pađină-n vaļe
— „rikabuš” je brazda u zemlji koja ostaje iza nečega što se vuče nizbrdo [Por.]


   RÎKAÍ /râcâi/ (gl. p.) — чепркати

* gaińiļi rîkîĭe ku gĭarîļi pin građină, maĭka kată rîme
— kokoške čeprkaju kandžama po bašti, valjda traže gliste

* n-a putut altfĭeļ, numa s-a pus să rîkîĭe ku mîń-ļi guaļe pomîntarĭu đi pi lînga rîdaśină, șî kumva do skoasă buĭađa întrĭagă đin pomînt
— nije mogao drugačije, nego je počeo da čeprka golim rukama zemljište oko korena, i nekako je uspeo da izvuče celu biljku iz zemlje

* nu ći plaćiașće să rîkîĭ ka pasîrĭa, numa să rađiś krampu ku tuota pućarĭa, șî să-l înțăpĭ în pomînt pănă-n dîržală
— ne plaća te da čeprkaš ko ptica, nego da zamehneš krampom iz sve snage, i zabiješ ga u zemlju do držalja [Por.]


   RÎKAÍT /râcâit/ (prid.) — ишчепркан

* aratura ku samînțîșu đi tuot ĭe rîkait đi śuară
— oranica sa semenjem sva mi je raščeprkana od vrana [Por.]


   RÎKAŃÁLĂ /răcăneală ?/ (i. ž.) — крекетање

* frumos ĭe să aĭ kasă lînga rîu, ama nuapća rîkańala bruoșćilor țîńe una-ntruuna, pă-ț vińe să noroḑășć
— lepo je imati kuću kraj reke, ali noću žablje kreketanje traje neprekidno, pa ti dođe da poludiš [Por.]


   RÎKAŃÉL /răcănel/ (i. m.) — крекетуша

* rîkańel ĭe o bruaskă mikă șî vĭarđe, kare traĭașće pi lînga baltă șî rîkańașće tota ḑîua
— kreketuša je mala zelena žaba koja živi pored bare, i krekeće po ceo dan [Por.]

* rîkańelu sa suĭe pi ļamńe
— kreketuša se penje na drveće (Plavna) [Pad.]


   RÎKAŃÍ /răcăni/ (gl.) — крекетати

* bruoșćiļi rîkańesk tuota nuapća, nu sa puaće durmi đi iĭ
— žabe krekeću cele noći, ne može se spavati od njih [Por.]


   RÎKÎĬTÚRĂ /râcâitură/ (i. ž.) — чепркање

* nu șćim kum să ńi aparăm đi rîkîĭturi-ļi păsîrilor, kă ano-sta kad pi sîmanatură ka nuvăru
— ne znamo kako da se zaštitimo od ptičjeg čeprkanja, jer ove godine padaju na posejanu njivu kao oblak [Por.]


   RÎKORĬÁLĂ /răcoreală/ (i. ž.) — освежење

* kum s-a bagat suariļi dupa nuvîr, điluok sa sîmțît rîkorĭala
— čim je sunce zašlo za oblak, odmah se osetilo osveženje [Por.]


   RÎMAȘḮT /nenorocit/ (prid.) — проклет

* rîmașîto-la đi kopil, ĭară a fuźit đi la kasă
— prokleto dete, opet je pobeglo od kuće [Por.]


   RḮMĂ /râmă/ (i. ž.) — глиста

* rîmiļi sa fak în pomînt apuos, da đin pomînt ĭasă dupa pluaĭe
— gliste nastaju u vlažnoj zemlji, a iz zemlje izlaze posle kiše [Por.]


   RÎMUĬÁ /râma/ (gl. p.) — рити

* puorśi rîmuĭe pomîntu, katînd rîdaśiń kare manînkă
— svinje riju zemlju, tražeći korenje koje jedu

* đi sî nu rîmuĭe bașćaļiļi, la puorś sa puńe belśug în buot
— da ne bi rile bašte, svinjama se stavlja brnjica na njušku [Por.]


   RḮND /rând/ (i. s.) — ред

* a batut klopîtu, șî tuoț șkolari a statut în rînd
— lupalo je zvono i svi đaci su stali u red

* mĭarźe tuot pi rînd
— ide sve po redu

* la urmă șî ĭel a doaźuns la rînd
— na kraju je i on konačno došao na red

* la iĭ în kasă nuĭe ńiś un rînd
— u njihovoj kući nema nikakvog reda

* muĭarĭa fara rînd
— neuredna žena

* a kîpatat rîndu muĭerĭesk, nuĭe înkarkată
— dobila je menstruaciju, nije trudna

* đi rîndo-sta a skapat, đ-altadată nu
— ovoga puta je utekao, drugi put neće [Por.]


   RÎNDÁȘ /rândaș/ (i. m.) — помељар

* rîndaș ĭe uom kare are rînd la muară, șî maśină kînd vińe rîndu luĭ
— pomeljar je čovek koji ima udeo u vodenici, i melje kad dođe njegov red

* rîndaș are rînd la muară kă aźutat kînd ĭa s-a fakut, or a kumparat rîndu đi la alt rîndaș
— pomeljar ima red na vodenici jer je pomagao pri njenoj izgradnji, ili je red kupio od drugog pomeljara [Por.]


   RÎNDUÍ /rândui/ (gl. p. ref.) — уређивати

* l-a pus să fiĭe fruntaș, ama ĭel n-a șćut să rînduĭe lumĭa, șî l-a skimbat
— postavili ga za čelnika, ali on nije znao da upravlja ljudima, pa su ga smenili

* are mare lukru, trăbuĭe să rînduĭe kasa đi nuntă
— ima veliki posao, treba da sređuje kuću za svadbu [Por.]


   RÎNDUÍT /rânduit/ (prid.) — уређен

* koļibiļi alu rumîń pi munće nu sînt rînduiće ka kășîļi đin sat
— vlaške kolibe na planini nisu uređene kao kuće u selu

* tuată fata mare la visaļiĭe trăbe sî ĭasă rînduită frumuos
— svaka devojka na veselje treba izađe lepo doterana [Por.]


   RÎNDUĬÁLĂ /rânduială/ (i. ž.) — уређивање

* rînduĭală ĭe kînd sa faśe rînd la śuava
— uređivanje je kad se pravi red u nečemu

* tuot ĭe pîrasît, mare rînduĭală trăbe dakă va vrĭa sî sa-ntuarkă înapuoĭ
— sve je zapušteno, veliko sređivanje treba ako budu želeli da se vrate [Por.]


   RÎNDURÍKĂ /rândunică/ (i. ž.) — ластавица

* rîndurika faśe kuĭb supt strĭeșîna kîășî
— lastavica pravi gnezdo ispod kućne strehe [Por.]


   RÎNḐÁRĬ /rânzar/ (i. m.) — сириштар

* rînḑarĭ s-a ḑîs la mńel, or ĭed, đin kare avut đi gînd, kînd ăl taĭe, sî skuată rînḑa, șî sî fakă kĭag đin ĭa
— sirištar je bilo jagnje ili jare od koga su mislili, kad ga zakolju, da izvade sirište i naprave maju [Por.]


   RḮNḐĂ /rânză/ (i. ž.) — сириште

* rînḑă đi la mńel, purśel, uaĭe or puork sa ĭa șî sa umpļe ku skorușă, karbuńe viu, sare, porîmbĭe, glogińe ńagre șî ku fańină đi kukuruḑ, șî ku ĭa sa înkĭagă lapćiļi
— sirište od jagnjeta, praseta, ovce ili svinje uzima se i puni oskorušom, žarom, solju, trnjinom, glogom i kukuruznim brašnom, i time se siri mleko

* ĭastă lume kare la rînḑă sprimită đi-nkĭegat iĭ ḑîk rînḑuok
— ima ljudi koji sirište spremno za sirenje mleka, zovu sirilo

* rînḑa la uom ĭe la burik, șî kînd sa skutură, rînḑa-ĭ fuźe șî muara sî sa dukă la babe s-o tragă la luok; đ-aĭa buală măĭ đes a pațît muĭeriļi
— želudac kod čoveka je na pupku, i kad se čovek potrese, želudac se pomeri i čovek mora da ide kod baba da ga masažom vrate na mesto; od toga su najčešće patile žene [Por.]


   RÎNḐUÓK /rânzoc/ (i. m.) — сириште

* rînḑuok ĭe rînḑă mare, înflată, or bolnauă
— „rndzok” je veliko sirište (želudac), natečeno ili bolesno

* la Trailă lumĭa-ĭ ḑîśe „Rînḑuok” kî ĭe-ntuot đe una umflat șî mîńiuos, da lumĭa krĭađe kî ĭe-n așa uamiń rînḑa bolnauă, înflată, șî đ-aĭa sînt iĭ așa fakuț
— Traila zovemo „Rndzok” („Želudac”) zatošto je stalno naduven i ljutit, a svet veruje da je kod takvih ljudi „želudac” bolestan, naduvan, pa su zato oni takvi [Por.]


   RÎNĐÍ /rândi/ (gl. p. ref.) — ређати

* sa rînđașće śeva kînd sa puńe-n rînd unu dupa altu, or unu pi altu
— ređa se nešto kad se stavlja redom jedno za drugim, ili jedno na drugo

* ļamńiļi supt șupă nu sînt rînđiće kalumĭa
— drva pod šupom nisu dobro složena [Por.]


   RÎNKÁŚ /râncaci/ (prid.) — јаловац ?

* rînkaś ĭe bou or berbĭek ku un kuoĭ
— jalovac je vo ili ovan samo sa jednim testisom [Por.]


   RÎNKEḐÁ /râncheza/ (gl.) — њиштати

* kalu șî ĭapa sînt žuavińe kare rînkĭaḑă
— konj i kobila su životinje koje njište

* kalu rînkĭaḑă kînd ĭe tare zburdat
— konj njišti kad je jako uzbudjen

* kalu fîrkuańe kîn ĭe spumîntat
— konj frkće kad je uplašen [Por.]


   RÎNSĂ /rânsă/ (i. ž.) — реса

* rînsa ĭe un fĭeļ đi fluare kare slubuađe nuku, salka, alunu or mastaku
— resa je jedna vrsta cveta koji pušta orah, vrba, leska ili breza [Por.]


   RḮŃE /râie/ (i. ž.) — шуга

* rîńe ĭe buală đi kare pi uom ăl manînkă pĭaļa
— šuga je bolest od koje čoveka svrbi koža

* uomu ku rîńe sa skarpină ka naruodu, ama pĭaļa șî măĭ rău ăl manînkă
— čovek sa šugom češe se ko lud, ali ga koža još više svrbi [Por.]


   RÎŃÍ /râni/ (gl. p.) — чистити

* kînd sa ḑîśe kî vrunu rîńașće, sa șćiĭe kî ĭel śeva lukră ku lopata or ku furka, kum ĭe kînd rîńașće kuośina, ștala or poćaka đi zapadă
— kad se kaže da neko „rinjašće”, zna se da on nešto radi lopatom ili vilama, kao što je kad čisti svinjac, štalu ili sneg sa staze [Por.]


   RÎŃUÓS /râios/ (prid.) — шугав

* uomu ĭe rîńuos kînd are rîńe
— čovek je šugav kad ima šugu [Por.]


  RÎP /râp/ (i. s.) — прљавштина

* kopiĭi luor sînt pļiń đi rîp, parke traĭesk în borđiĭ
— njihova deca su puna prljavštine, kao da žive u zemunici

* n-a spalat rîpu đi pi pĭaļe pănă nu s-a fakut zgaĭbe
— nije prao prljavštinu sa kože dok se nisu stvorile kraste [Por.]


   RḮPĂ /râpă/ (i. ž.) — стрмен

* rîpă ĭe stîrmină mare pi pomînt
— strmen je velika strmina na terenu

* moșîĭa mĭa ĭe numa ńișći rîpe guaļe
— moje imanje je samo golo strmenje [Por.]


   RÎPEḐḮ /repezi/ (gl. ref.) — пожурити

* s-a rugat đi mińe sî ma rapĭed pănă la ĭel, șî ĭuo m-am rîpeḑît kît guod am putut
— zamolio me je da požurim do njega, i ja sam požurio koliko god sam mogao [Por.]


   RÎPEḐḮNĂ /repezină/ (i. ž.) — брзак

* la rîpeḑîń ĭe apa skundă
— na brzacima je voda plitka

* la rîpeḑînă trĭeś rîu kînd ĭe apa mikă
— kod brzaka pređeš reku kad je vodostaj nizak

* la rîpeḑînă s-a prins pĭeșći ku ļasa
— na brzaku se hvatala riba pomoću lesa [Por.]


   RÎPÍT /răpit/ (prid.) — недозрео

* kopilo a ramas rîpit
— dete je ostalo nedoraslo

* pîńa rîpită
— nedopečeni hleb [Por.]


  RÎPŚUGĂ /murdar/ (i. ž.) — прљавко

* rîpśugă ĭe insă pļină đi rîp
— prljavko je osoba puna prljavštine [Por.]


   RÎPŚÚŃ /răpciune/ (i. m.) — новембар

* rîpśuń ĭe numiļi a duoĭļa pi kîļindarĭu al babĭesk đi lună numită ĭar đi babe „marćiń”, da kare pi kîļindarĭu popĭesk sa kĭamă „novembar”
— „ripčunj” je drugo ime po bapskom kalendaru za mesec koji je opet od baba nazvan „marćinj”, a koji se po popovskom kalendaru zove „novembar” [Por.]


   RÎPUÓS /râpos/ (prid.) — прљав

* a dubarît đi la uoĭ đin munće tuot rîpuos
— sišao je od ovaca sa planine sav prljav

* pĭaļa luĭ ĭe tuată ripuasă kî mult s-a skîrpinat đi rîńe
— njegova koža je sva krastava jer se mnogho češao zbog šuge

* stramuoșu a kuprins moșîĭe rîpuasă, numa rîpă guală l-înga rîpă
— predak je zauzeo urvinasto zemljište, samo gola urvina do urvine [Por.]


   RḮS /râs/ (i. s.) — смех

* kînd ma vaḑu, iĭ i skapă rîsu
— kad me je videla, ote joj se osmeh

* (u izr.) đi rîs
— smešan

* ĭel puvestîașće, da lumĭa muare đi rîs
— on priča, a ljudi umiru od smeha

* (izr.) Iĭ vĭeḑ rîsu!
— Biće ismejan! (Pući će bruka, i svi će mu se smejati.) [Por.]


  RÎS /râs/ (i. m.) — рис

* rîsu ĭe žuavină sîrbaćikă, śeva măĭ mare dă kît mîțu
— ris je divlja životinja, nešto veća od mačke

* rîsu traĭașće numa unđe ĭe padurĭa kurată
— ris živi samo tamo gde je priroda čista [Bran.


  RÎSARI /răsări/ (gl. p.) — ницати

* tuota buĭađa rasîare đin samînță
— svaka biljka niče iz semena

* (izr.) aĭ pruoșć nu sa samînă, iĭ rasăr sîngurĭ
— budale se ne seju, one niču same [Por.]


  RÎSARI /răsări/ (gl.) — рађати

* kînd Suariļi rasîare, atunśa sa faśe ḑîua
— kad se Sunce rađa, tada sviće dan [Por.]


  RÎSARIT /răsărit/ (i. ž.) — свитање

* uoĭļi sa mînă la paskut în rîsarit đi suare
— ovce se teraju na pašu u osvit sunca

* sa dus kîtra rîsarit
— otišao je na istok

* (rel.) kînd la pomană sa śiare mărturiĭa, ći-ntuorś kîtra rîsarit, faś kruśe șă spuń rugamîntu
— kad se na pomani zatraži marturija (svedočenje), okreneš se prema istoku, prekrstiš se i izgovoriš molitvu

* saćanu lukră đi la rîsarit pănă la zovărńit
— seljak radi od svanuća od sumraka [Por.]


  RÎSARIT /răsărit/ (i. ž.) — исток

* Suarļi, đi kînd ĭe lumĭă șî pomîntu, ĭasă đi la rîsarit
— Sunce, otkad je sveta i veka, izlazi na istoku [Por.]


   RÎSFAȚÁT /răsfăţat/ (prid.) — насмејан

* ńepuotu mĭu ĭe kopil rîsfațat, samînă la dĭedî-su
— unuk mi je vedro dete, liči na dedu [Por.]


   RÎSKAŃÁ /răscrăcăna/ (gl. p. ref.) — раскречити

* ku drag rîskańaḑă piśuariļi la tuot nat
— rado svakom širi noge [Por.]


   RÎSKAŃÁT /răscrăcănat/ (prid.) — раскречен

* fată, nu șađa rîskańată, kî țî sa vĭađe rușîńa
— curo, ne sedi raskrečena, jer ti se vidi sramota

* kînd înbătrîńim, tuoț o sî fim rîskańaț
— kad ostarimo, svi ćemo biti krivonogi

*
◊ var. rîskanat [Por.]


   RÎȘKIĬÁ /rășchia/ (gl. p. ref.) — намотавати

* sa rîșkiĭe tuorsu đi pi fus or đi pi gĭem pi rîșkituorĭ, đi sî sa fakă moutke
— namotava se rpeđa sa vretena ili klubeta na motovilo, da bi se napravila kanura

* iĭ rîșkiĭe opinśiļi pănă mĭarźe pi drum, kă đi ļiańe nu rađikă piśuariļi, numa ļi traźe pi pomînt
— škripe mu opanke dok hoda drumom, jer od lenjosti ne diže noge, nego ih vuče po zemlji

* rîșkiĭe ku ļingura pi ćipsîĭe, o kurîță đi kańală kare sa prins pi fund
— škripi kašikom po tepsiji, čisti je od masnoće koja se uhvatila na dnu (Tanda) [Por.]


  RÎTOSÎ /scăpa/ (gl. ref.) — отарасити се

* dakă-l laş sî ţî sa suĭe-n kap, nu ći măĭ rîtosăşć đi ĭel ńiśkînd
— ako ga pustiš da ti se popne na glavu, nećeš ga se otarasiti nikad [Por.]


   RḮU /râu/ (i. s.) — река

* rîu ĭe apă mare kurgatuarĭe kare mĭarźe pi vaļe, adunînd ogașăļi śe sa skurg đi pi śuoś șî đi pi munț
— reka je veći vodotok koji teče dolinom, skupljajući potoke što se slivaju sa brda i sa planina

* rîu sakă numa kînd ĭe sîaśită mare, șî aĭa numa akolo unđe ĭe apa măĭ skundă
— reka presuši samo kad je velika suša, i to samo tamo gde je voda najplića

* kimĭeșîļi șî omeńeșć șî muĭerĭeșć, a fuost înpuĭaće ku rîurĭ
— košulje i muške i ženske bile su ukrašene prugastim vezom [Por.]


   RÎUĻÁĆE (i. s.) ● v. rîuļeț [Por.]

   RÎUĻÉȚ /râuleţ/ (i. s.) — речица

* rîuļeț ĭe apă kurgatuare kare ĭe măĭ skurtă đikît rîu, da ku apă măĭ multă đikît ogașu
— rečica je tekuća voda kraća od reke, a sa više vode od potoka [Por.]


  RÎVALVĬERĬ /revolver/ (i. s.) — револвер

*
◊


   RḮZĂ /râză/ (i. ž.) — крпче

* rîză ĭe un parśel đi kîrpă, tuot rupt
— krpče je parče tkanine, sav pocepan

* śe guod sî sa lukre ku rîza, dupa śe ĭe lukru gata, ĭa măĭ đes sa labîdă
— šta god da se radi sa krpčetom, kad se posao svrši, krpče se baca [Por.]


   RÎȘKITUÓRĬ /rășchitor/ (i. s.) — рашак

* rîșkituorĭu ĭe un bît lungaćik, ku źamînă la un kîpatîń, da ku o blanuța kare o kĭamă „kuarńiļi”, la alalt
— rašak je jedan poduži štap, sa rakljom na jednom kraju, i daščicom koja se zove „rogovi”, na drugom

* la rîșkituorĭol mare s-a șćut masura: a fuost ḑîaśe pălmĭ đi lung
— za veliki rašak znala se mera: bio je deset dlanova dugačak

* pi rîșkituorĭ sa rîșkiĭe muotkiļi đi țasut la razbuoĭ
— na rašku se namotavaju kanure za tkanje na razboju [Por.]


   RḮȘŃIȚĂ /râșniță/ (i. ž.) — жрвањ

* pănă nu s-a fakut muorĭ la apă, tota kasa avut rîșńită, ku kare s-a mîśinat mîrunțîșu
— dok se nisu pojavile vodenice, svaka kuća je imala žrvanj kojim su se mlele žitarice

* rîșńița s-a-nvîrćit ku mîna
— žrvanj se okretao rukom [Por.]


   ROĐÍ /rodi/ (gl.) — родити

* kîmpu a rođit ka ńiśkînd pănă akuma
— polje je rodilo kao nikad do sada [Por.]


   ROĐITUÓRĬ /roditor/ (prid.) — плодан

* sa vĭađe kă anu-sta o să fiĭe rođituorĭ
— vidi se da će ova godina biri rodna

* luok pi lînga rîu ĭe tare rođituorĭ
— njiva pore reke je jako plodna [Por.]


   ROFÍT /rofit/ (prid.) — ровит

* ḑamă rofită
— nedokuvana čorba

* uou rofit
— rovito jaje [Por.]


   RÓĬBĂ /roibă/ (i. ž.) — броћ

* roĭbă ĭe buĭađe ku kare s-a fîrbuit uauļi la Pașć
— broć je biljka kojom su se farbala jaja za Uskrs

* uauļi la Pașć s-a fîrbuit ku rîdaśina roĭbi kare s-a fĭert în apă, în kare s-a pus șă kîta ćipsă, sî sa ļipĭaskă farba măĭ bun đi uoj
— jaja su se na Uskrs farbala korenom broća koji se kuvao u vodi, u koju se stavljalo i malo i stipse da bi se boja bolje lepila za jaje

* đin roĭbă fĭartă s-a kîpatat farbă rîgovană
— iz broća se dobijala boja jorgovana [GPek]


   ROMAŃÍȚĂ /romaniţă/ (i. ž.) — камилица

* đin romańiță sa fĭarbe ćiaĭ ku kare sa spală muĭeriļi, sa dă la kopiĭi aĭ miś kare sînt ļigăĭ đi mînkarĭe, șî sa bĭa așa, đi sînataća întrĭagă
— od romanice se kuva čaj kojim se ispiraju žene, daje se deci koja su ljigava za hranu, i pije se onako, za opšte zdravlje [Por.]


   RÓNȚ (i. s.) ● v. ruonț [Por.]

   RONȚAÍ /ronțăi/ (gl.) — хрскати

* ĭastă un fĭeļ đi kolaś kare nu kă sînt dulś, numa kînd iĭ baź în gură iĭ ruonțîĭe șî sa topĭesk
— ima jedna vrsta kolača koji ne samo da su slatki, nego kad ih staviš u usta, oni hrskaju i tope se [Por.]


   RONȚUÓS /crocant/ (prid.) — хрскав

* kolaś dulś șî ronțuoș
— kolači slatki i hrskavi [Por.]


   ROPÁN /ropan/ (i. m.) — подбел велики

* ropanu krĭașće pi lînga apă; are frunḑă kare sîpatuori đemult a pus în kap în luok đi pîlariĭe, kînd a fuost žîăgĭ mare
— podbel raste pored vode; ima veliki list koji su kopači nekada stavljali na glavu umesto šešira, kada je bila velika žega

* đin duda ropanuluĭ kopiĭi vrodată a fakut fluir
— od podbelove cevke deca su nekada pravila frulu [Por.]


   ROPÁŃIȘ /ropaniș/ (i. s.) — подбелиште

* nu măĭ sa mĭarźe pi lînga rîu đi ropańiș
— ne može se više ići pored reke od podbelišta [Por.]


  ROSKOĆIN /roscotin ?/ (uzv.) — роскотин

* (folk.) prinș đi dupa kap în uară, baĭețî kîta măĭ vĭasîļ đikît aĭlalț, a zberat: „Rosko-rosko-roskoćin! Să bĭem vin, să ńi visaļim!"
— zagrljeni u kolu, momci malo veseliji od ostalih, vikali su: „Rosko-rosko-roskoćin! Pijmo vino, da se veselimo! [Por.]


   ROSTḮ /rosti/ (gl. p.) — уредити

* a lasato mumî-sa să rostîaskă kasa, kă vin guoșći, da ĭa s-a dus în proîmblare
— ostavila je majka da sređuje kući, jer dolaze gosti, a ona je otišla u šetnju

* kasa rostîtă ĭe fața muĭeri
— sređena kuća je lice žene [Por.]


   ROSTḮĬE /rostire/ (i. ž.) — сређивање

* nuĭe muĭare kuĭ nu-ĭ kađe grĭeu kînd vińe ḑîua đi rostîĭa kășî a mare
— nema žene kojoj ne pada teško kad dođe dan za veliko sređivanje kuće [Por.]


   ROSTḮT /rostit/ (prid.) — уређен

* ļ-a lasat kasa rostîtă, da kînd sa-ntuors: ka kînd a dat buamba î-ńa
— ostavila je kuću sređenu, a kad se vratila: kao da je bomba udarila u nju [Por.]


   ROTÁT /rotat/ (prid.) — округао

* fakut rotat, samînă la ruată or la śerk
— okrugao, liči na točak ili obruč

* ńișći ļamńe au kroșńe rotată
— neko drveće ima kuglastu krošnju

* păr rotat
— kuglasta kruška [Por.]


   RÓZĂV /rozăv ?/ (prid.) — розе

* miĭe îm plaśe vin rozăv
— meni se sviđa roze vino [GPek]


   ROȘKÁĆIK /roșcatic/ (prid.) — црвенкаст

* uom tare mîńiuos ĭe roșkaćik la firĭe
— jako ljutit čovek je crvenkast u licu

* roșkaćikă ĭe farba ruoșîĭe đeșkisă
— rumena boja je svetlocrvena [Por.]


   RUÁBĂ /roabă/ (i. ž.) — колица

* ruabă ĭe karuț đi ļemn ku o ruată mikă đinainće, ku kotur mik la mižluok, șî ku doĭ kraś la urmă, kare iĭ țîń in mîń kînd trăbe să-npinź ruaba
— drvena kolica su kolica sa jednim točkom spreda, sa malim sandukom na sredini, i sa dve drške pozadi, koje držiš rukama kada guraš kolica

* ku ruaba a dus ĭarbă đi puorś, a karat tuor pi luok, ș-a dus alt tovar kare a fuost grĭeu đi dus în șîaļe
— kolicima se vozila trava za svinje, razvozilo se đubre po njivi, i vozio se drugi teret koji je bio težak da se nosi na leđima [GPek]

* ruaba đi ļiemn a fuost grĭa șî ĭa, da șî lukru kare s-a lukrat ku ĭa, kă ruata ĭ-a fuost pusă đipartat înainće, șî tuota greotaća a kaḑut pi pućarĭa uomuluĭ
— drvena kolica bila su sama teška, kao i posao koji se sa njima radio, jer je točak bio stavljen daleko napred, pa je sav teret padao na snagu čoveka (Rudna Glava) [Por.]


   RUÁBĂ /roabă/ (i. ž.) — робиња

* mulće fĭaće đi vrĭamĭa turkuluĭ n-a sufarat să fiĭe ruabe la turś, ș-a fakut storăńe sîngure
— mnoge devojke u tursko vreme nisu podnosile da budu turske robinje, pa su se same ubijale [Por.]


   RUÁTA MUORI /roata morii/ (sint.) — воденични точак

* ruata muori ĭe ka ruata đi kar, numa śe în luok đi șpiță, are ăripĭ fakuće ka ļingura, șî-nțapaće în kîpațînă pin kare trĭaśe fusu muori
— vodenični točak je sličan kolskom točku, samo što umesto paoka ima krilca u obliku kašike, uglavljene u glavčinu, kroz koju prolazi vodenično vreteno

* ruata muori ĭe întarită ku śerk, kare țîńe ăripiļi strînsă în kîpațînă
— vodenični točak je ojačan obručem, koji drži krilca čvrsto na glavčini

* în ruata muori baće vîžuoĭu api đin butuoń, șî-nvîrćașće fusu muori, kare întuarśe pĭatră đi sus, śe maśină
— u vodenični točak bije mlaz vode iz badnja, i okreće vreteno koje vrti gornji kamen što melje

* nuĭe tuot una în śe parće sa-nvîrćașće ruata muori, la muară lu kare pĭatra sa-nvîrćașće în stînga, vin vrăžîtuoriļi șî ĭau apă đi-ntorsură
— nije svejedno na koju stranu se okreće vitlo, na vodenicu čiji se kamen obrće u levo, dolaze vračare i uzimaju vodu za vraćanje čini

* la mulće muorĭ în vrĭamĭa đi Tita ruata s-a fakut đi fĭer
— na mnogim vodnicama u vreme Tita vodenično kolo je izrađeno od gvožda [Por.]


   RUÁTĂ /roată/ (i. ž.) — точак

* ruata ĭe un śerk totîrlat pus pi uosîĭe, kare sa-nvîrćașće șî mĭarźe înainće-napuoĭ
— točak je okrugao obruč nasađen na osovinu, koji se okreće i ide napred-nazad

* karu đi buoĭ are patru ruoț, aļi đinainće sînt măĭ miś, da aļi đinapuoĭ sînt măĭ marĭ
— volovska kola imaju četiri točka, prednji su manji, a zadnji veći

* ruata đi kar are șînă, naplaț, spiță, kîpațînă șî buśauă
— kolski točku ima šinu, naplatak, paok, glavčinu i naglavak

* ruata muori
— vodenični točak

* ruată đi karat
— bicikl [Por.]


   RUÁTĂ /bicicletă/ (i. ž.) — бицикл

* ruată la nuoĭ în sat măĭ întîń s-a vaḑut đi vrĭamĭa đi rat, a karato voĭńiśi ńemțășć
— bicikl se kod nas u selu prvi put video za vreme rata, vozili su ga nemački vojniți

* đin aĭnuoștri, ruoț a kumparat măĭ întîń lukratuori kare a drumait la Măĭdan la lukru
— od naših, prve bicikle su kupovali radnici koji su putovali u Majdanpek na posao [Por.]


   RÚDĂ /rudă/ (i. ž.) — род

* rudă apruape
— blizak rod; blisko srodstvo

* rudă đeparće
— dalek rod

* đin iĭ nu ma ĭastă ńima, ļi s-a stîns ruda
— od njih više nema nikog, loza im se ugasila

* murim đi fuame, nuĭe rudă đi fańină în sak
— umrećemo od gladi, nema ni trunke brašna u džaku

* nu măĭ gasășć rudă đi uom pin saće, s-a pîrasît tuaće
— ne možeš naći živoga čoveka po selima, opustela su sva

* nuĭe rudă đi ban în lume, mare ńistoțală șî sîraśiĭe
— (fig.) ljudi nemaju ni žutu banku (prebijenu paru i sl.), velika nestašica i siromaštvo [Por.]


   RÚDĂ /rudă/ (i. ž.) — руда

* ruda ĭe ļegatura întra źug, șî întra driko-l đinainće la kar đi viće
— ruda je veza između jarma i prednjeg trapa zaprežnih kola [Por.]


   RUĐÍ /rudi/ (gl. p. ref.) — ородити се

* kînd sî va ruđi Lapadatuońi ku Trailuońi, înpraună avuțîĭa kî au kîće unu
— kad se orode Lapadatovići i Trailovići, sastaviće imanje, jer imaju jedince [Crn.]


  RUĐINĂ /pământ sterp/ (i. ž.) — рудина

* ruđină ĭe golăĭe, fara padure, ku pomînt rău đi bukaće, dakă ĭastă ĭarbă, bun ĭe đi paskut vićiļi
— rudina je golet, bez rastinja, sa zemljioštem nepogodnim za obradu, ako ima trave, dobro je ispašu stoke [Por.]


   RÚG /rug/ (i. m.) — трн

* rug ĭe o buĭađe tare spinuasă
— trn je jako bodljikava biljka

* rug dă buabe kare sa kĭamă mură
— trn daje plod koji se zove kupina [Por.]


   RUGOŽḮNĂ /rogojină/ (i. ž.) — рогозина

* rugožîna s-amplećit đin papura lată
— rogozina se plela od širokolisnog rogoza

* pi rugožînă s-a durmit în borđiĭ, da kînd lumĭa a fakut koļibĭ șî paturĭ, pi rugožîń a durmit kopiĭi
— na rogozini se spavalo u burdeljima, a kada su ljudi napravili kolibe i krevete, na rogozinama su spavala deca

* rugožîna nu s-a pus pi pomîntol guol, numa supt ĭa s-a pus giž
— rogozina se nije prostirala na goloj zemlji, nego se ispod nje stavljala šaša [Por.]


   RUGOȘÁLĂ /răgușeală/ (i. ž.) — промуклост

* s-a pus pi ĭel o rugoșală grĭa, abĭa vorbĭașće
— uhvatila je teška promuklost, jedva govori [Por.]


   RUGOȘḮ /răguși/ (gl.) — промукнути

* uomu rugoșașće kînd raśașće gîtu șă-ĭ sa skimbă glasu
— čovek promukne kad prehladi grlo pa mu se promeni glas [Por.]


   RUGOȘḮT /răgușit/ (prid.) — промукао

* a treĭ-ļa ḑîvă sînt rugoșît, kă la bîlś am bĭeut pivă rîaśe
— treći dan sam promukao, jer sam na vašaru pio hladno pivo [Stig]


   RUGUMÁ /ruguma/ (gl.) — преживати

* vićiļi rugumă, da uomu mĭastîkă
— stoka preživa, a čovek žvaće [Por.]


   RUÓB /rob/ (i. m.) — роб

* ń-a mînat să lukrăm ka pi ruobĭ
— terali su nas da radimo kao robovi [Por.]


   RUÓD /rod/ (i. s.) — род

* ano-sta ruodu a fuost mare
— ove godine rod je bio veliki

* măru ĭe înkarkat ku ruod, a pus pruopće la krĭanźe să nu sa frîngă
— jabuka je puna roda, postavili su raklje pod grane da se ne bi slomile [Por.]


   RUÓD /uter/ (i. s.) — материца

* ruodu ĭe luoku în burta muĭeri unđe sa poļimĭesk kopiĭi
— materica je mesto u ženinom stomaku, gde nastaju deca

* în ruodu muĭeri ĭastă un kĭes panușîuluĭ, pļin đi apuriĭe, kare-l kĭamă apșuor
— u ženinoj materici nalazi se opnasta kesa, puna tečnosti, koji se zove vodenjak

* ruodu uomuluĭ krĭașće-n apșuor, șî dupa noă luń, apșuoru pokńașće, pi śe sa kunuașće k-a-nśeput nașćirĭa
— ljudski plod raste u vodenjaku, i posle deved meseci vodenjak pukne, po čemu se prepoznaje da je počeo porođaj [Por.]


   RUÓDU-POMÎNTULUĬ /rodul-pământului/ (i. m.) — козлац

* ruodu-pomîntuluĭ ku pula-bĭelśi ĭe tuot o buĭađe, numa śe ĭe numiļi „ruodu-pomîntuluĭ” măĭ puțîn kunoskut în lume; pi ĭa sa giśiașće kum o să fiĭe ruodu ćimpuluĭ śe vińe
— „zemljin rod” i „belčin kurac” je jedna ista biljka, samo što je naziv „zemljin rod” manje poznat u narodu; po njoj se gata kakav će biti rod zemlje u toku leta [Por.]


   RUÓNȚ /ronţ/ (i. s.) — хрскавица

* s-a mînkat ruonțu în kișiță
— ojela se hrskavica u zglobu [Por.]


   RUÓST /rost/ (i. s.) — ред

* muĭare batrînă, ama n-are ńiś un ruost în kasă, la ĭa tuot nat traźe în parća luĭ
— matora žena, ali nema nikakav red u kući, kod nje svako vuče na svoju stranu

* ruost la razbuoĭ ĭe kaskatura la urḑală kare o fak ițîļi kînd sa skimbă
— zev kod razboja je razmak koji u osnovi prave nite kad se menjaju

* sa ḑîśe đi muĭare kî ĭe ĭertată kînd pĭarđe ruostu muĭerĭesk
— kaže se za ženu da je čista kad izgubi menstruaciju [Por.]


   RUÓȘU /roșu/ (prid.) — црвен

* ruoșu ĭe farba lu sînźe
— crveno je boja krvi

* ruoșu ĭe śerĭu kînd zovîrńe suariļi
— crveno je nebo kad zalazi sunce

* (ver.) đemult s-a kreḑut kî aĭ tare ruoș la fire sînt vîrkolaś, kare manînkă luna șî suariļi
— nekad se verovalo da su ljudi, koji su jarko crveni u licu, vukodlaci koji jedu Mesec i Sunce [Por.]


   RUPĆIGUÓS /rupcigos/ (prid.) — дроњав

* rupćiguos ĭe uom kare puartă țuaļe rupće
— odrpan je čovek koji nosi pocepanu odeću

* s-a dus źińirĭe-n kasă la ńișći rupćiguoș, fara mîț șî fara kîńe
— prizetio si kod nekih siromaha, koji nemaju ni kučeta ni mačeta [Por.]


   RUPĬÁ /rupe/ (gl. p. ref.) — цепати

* pînḑa đi kîńipă ĭerĭa tare, nu sa puća ļesńe rupĭa
— težinjavo platno beše jako, nije se moglo lako cepati

* fluarĭa a rupt đin rîdaśină
— cvet je pokidao iz korena

* (izr.) l-a rupt ku bataĭa
— prebio ga je, premlatio, ubio ga batinama [Por.]


   RÚPT /rupt/ (prid.) — исцепан

* țuaļiļi pi ĭa a fuost tuaće rupće
— odeća na njoj bila je sva pocepana

* tatî-su ĭ-a rupt kărțîļi șkolarĭeșć, ș-a-nvăluĭit tutun î-ńaļe
— otac joj je cepao školske knjige i u njih uvijao duvan

* (izr.) ku ruptu
— nasilno

* (izr.) fuźe đi rupe
— beži, pa cepa

* (izr.) kînd lumĭa mĭarźe în gramadă, fara rînd, sa ḑîśe kă mĭerg rupt ńiproažuns
— kad ljudi idu u grupi, bez reda, kaže se da idu u neredu

* s-a rupe ku lukru
— kida se od posla [Por.]


   RUPTÚRĂ /ruptură/ (i. ž.) — исцепотина

* ruptura ĭe luok unđe śuava s-a rupt, ș-a ramas gaură, luok guol
— iscepotina je mesto gde se nešto prekinulo, pa je ostala rupa, praznina

* drumu dupa pluaĭe ĭe pļin đi rupturĭ
— put je posle kiše pun rupa

* mĭarźe, saraku, tota vara rupt, numa într-o ruptură đi țuală
— ide celo leto, siroma, pocepan, samo u nekom dronjku od odeće [Por.]


  RUSAĻE /rusalie/ (i. ž.) — русаље

* sa krĭađe în Porĭeśa kî rusaļiļi sînt șapće însă vîlvuasă kare în sîptamîna luor ĭasă đin vilaĭtu luor șî mĭerg pin lumĭa nuastră
— veruje se u Poreču da su rusalje sedam natprirodnih bića koja u njihovoj sedmici izlaze iz svoga sveta i kreću se među ljudima

* rusaļiļi kînd dau pista uom kare duarme în drumu luor, or la raspînćiśe pi unđe trĭek, or supt vrun ļemn, ĭaļe ăl ĭau șî ĭel nu sa măĭ pumeńașće ńiśkînd
— kad rusalje naiđi na čoveka koji im spava na putu, ili na raskrsnici kroz koju prolaze, ili pod nekim drvetom, one ga uzmu i on se više nikad ne probudi

* rusaļiļi sînt la nuoĭ în Porĭeśa mult măĭ puțîn kunoskuće đikît șoĭmańiļi, șă mulće povĭeșć đi ĭaļe sînt luvaće đin povĭeșćiļi lu șoĭmańe
— rusalje su kod nas u Poreču mnogo manje poznate nego šojmanke, i mnoge priče o njima su uzete iz priča o šojmankama [Por.]


  RUȘĆ /rușchiu/ (i. m.) — голет

* rușć ĭe pomînt stîrminuos fara verđață
— golet je padina bez rastinja [Por.]


   RUȘÎNÁ /rușina/ (gl. p. ref.) — стидети се

* nu ći rușîna đi fiĭe śe
— nemoj se stideti za bilo šta

* nu sa rușîńaḑă đi ńimika
— ne stidi se ničega [Por.]


   RUȘÎNÁT /rușinat/ (prid.) — постиђен

* aĭa ĭe rușîńe mare, tuot satu ĭe rușînat
— to je velika bruka, celo selo je osramoćeno

* đi śe să fiĭe rușînat, fara ńiś o vină
— zašto da bude osramoćen, bez ikakve krivice [Por.]


  RUȘÎNUASĂ /traista-ciobanului/ (i. ž.) — русомача

* ku rușînuasa ćińerișu a giśit kare ļi drag dă ĭeĭ, a lu kare nu
— sa rusomačom mladež je gatala ko ih voli, a ko ne [Mlava]


   RUȘÎNUÓS /rușinos/ (prid.) — срамежљив

* dakă va fi așa rușînuasă șî ka fata mare, n-o sî sa măĭ mariće ńiśkînd
— ako bude ovako stiudljiva i kao devojka, neće se udati nikad [Por.]


   RUŹÍNĂ /rugină/ (i. ž.) — рђа

* ruźina ĭe buala fĭeruluĭ, roșața kare manînkă fĭeru kînd stă mult în suđală
— rđa je bolest metala, crvenilo koje jede metal kad stoji dugo na vlazi

* n-am uokĭ să-l măĭ văd, kî ĭe mare ruźină
— nema oči da ga više vidim, jer je velika rđa [Por.]


   RUŹIŃÍ /rugini/ (gl. p.) — рђати

* fĭeru kînd stă mult afară la suare șî la suđală, ruźińașće ĭuta
— gvožđe koje dugo stoji napolju na suncu i vlazi, brzo rđa [Por.]


   RUŹIŃÍT /ruginit/ (prid.) — зарђао

* kînd a arat, a atîrnat ku plugu gramadă đi bronțoviń ruźińiće
— kad je orao, zakačio je plugom gomilu zarđale gvožđurije [Por.]


  RUȘÎŃA FĬEĆI /rușinea fetei/ (sint.) — дивља мрква

* rușîńa fĭeći ĭe fluare albă ku un pik ńegru în mižluok, kare sa kĭamă „rușîńe”
— divlja mrkva je beli cvet sa crnom tačkom u sredini, koja se zove „stid”

* (folk.) aĭ batrîń s-a glumit kă kum trĭaśe vrĭamĭa, așa „rușîńa” pi fluare sa mićikuļaḑă, șî kînd sa vo perđa đi tuot, fĭaćiļi o sî mĭargă ku kuru guol
— stari su se šalili da se „stid” na cvetu smanjuje kako vreme prolazi, i da će kad bude nestao sasvim, devojke ići gologuze [Por.]


   RUȘḮŃE /rușine/ (i. ž.) — срамота

* asta śe fak iĭ ku nuoĭ ĭe numa o rușîńe mare
— to što oni čine sa nama je samo jedna velika sramota

* đi śe va fi rușîńe la rumîń să spună kă sînt rumîń, rar kare șćiĭe să spună
— zašto je Vlahe sramota da kažu da su Vlasi, malo ko zna da objasni

* a da đi rușîńe
— obrukati se

* la rumîńi aĭ ćińirĭ s-a bagat rușîńa în uasă kă sînt rumîń, đ-așa buală nuĭe ļak
— mladim Vlasima stid što su Vlasi ušla je u kosti, i od te boljke leka nema

* iĭ rușîńe la oraș să spună kă ĭe rumînă, kî tuoț o sî sa rîdă đi ĭa, ș-o sî zbată žuok
— stidi se u gradu da kaže da je Vlajna, jer će joj se svi smejati i rugati

* șćiĭe rumîńașće, ama iĭ rușîńe sî vorbĭaskă
— zna vlaški, ali se stidi da priča

* puțîń rumĭń a măĭ ramas lu kare nuĭe rușîńe kă sînt rumîń
— malo je Vlaha ostalo koji se ne stide što su Vlasi

* n-are đi śe să ńi fiĭe rușîńe, sa vĭađe frumuos kă ļimba rumăńaskă are pista patru miĭe đi vuorbe, da ĭe rînduită numa o śinśimĭa vorbarĭuluĭ
— nema zašto da nas bude stid, lepo se vidi da vlaški jezik ima preko četiri hiljade reči, a obrađena je tek jedna petina rečnika [Por.]

s

   SÁBĬE /sabie/ (i. ž.) — сабља

* l-a prins turśi șî ku sabĭa ĭ-a zburat kapu
— uhvatili ga Turci i sabljom mu odsekli glavu

* sabĭa s-a askuțît la tośilă
— sablja se oštrila na tocilu [Por.]


  SAȚ /saț/ (i. s.) — ситост

* n-are saț la mînkare ka kalu
— nenasit je u jelu kao konj

* mînkare fara saț
— jelo koje ne zasićuje [Por.]


   SAĆÁN /sătan/ (i. m.) — сељак

* saćan ĭe uom kare traĭașće-n sat
— seljak je čovek koji živi na selu [Por.]


   SAĆÁNĂ /săteană/ (i. ž.) — сељанка

* saćană ĭe insă muĭerĭaskă kare traĭașće în sat
— seljanka je ženska osoba koja žvii na selu

* tuaće saćańiļu nuaștre sînt muĭerĭ tare vrĭańiśe
— sve naše seljanke su jako vredne žene [Por.]


   SAĆÉSK /sătesc/ (prid.) — сеоски

* dămult a fuost kuoș saćesk, în kare s-adunat bukaćiļi dă pră kîmp
— nekada je bio seoski koš, u koji su se skupljali poljski proizvodi

* mulće ađeturĭ saćeșć s-a pĭerdut, or s-a skimbat
— mnogi seoski običaji su se izgubili, ili se promenili [Stig]


   SAĐÍ /sădi/ (gl. p.) — садити

* muma sađiașće rasad în bașćauă
— majka sadi rasad u bašti

* dupa dĭeda a ramas mulće puame sađiće đi mîna luĭ
— iza dede su ostale mnoge voćke zasađene njegovom rukom [Por.]


  SAĐINĂ /sadină/ (i. ž.) — ђиповина

* sađină ĭe tare bună ĭarbă đi paskut vićiļi, kare o manînkă ku dulśață, adîns vaśiļi
— đipovina je jako dobra trava za napasanje stoke, koja je jede u slast, posebno krave [Por.]


   SAĐÍT /sădit/ (i. s.) — сађење

* s-a dus sorî-mĭa s-ažuće la muma, kă are mult lukru ku sađit la śapă
— otišla mi sestra da pomogne majci, jer ima mnogo posla oko sađenja luka

* a grabit ku sađitu, să nu-ĭ prindă pluaĭa
— žurili su sa sađenjem, da ih ne uhvati kiša [Por.]


   SAĐÍT /sădit/ (prid.) — засађен

* ano-sta n-am avut usturuoĭ sađit în bașćaua nuastră, kă ńima-n kasă nu-l manînkă
— ove godine nismo imali beli luk zasađen u našoj bašti, jer ga niko u kući ne jede

* fluorĭ sađiće
— zasađeno, baštensko cveće [Por.]


   SAÍN /sain/ (prid.) — сив

* țîn minće kî veńa pi la nuoĭ ńișći muoș ku śuariś saiń, ama đin śe lînă a fuost śuariku țasuț, nu șću
— sećam se da su dolazili kod nas neki starci sa pantalonama od sivog sukna, ali od koje vune je sukno bilo izatkano, ne znam [Por.]


   SAÍZ /seiz/ (i. m.) — коњушар

* muoșu mĭeu a fuost în armata lu kraļu saiz, a lukrat ku kai
— moj deda je u kraljevoj vojsci bio konjušar, radio je sa konjima [Por.]


   SÁĬNĂ /sanie/ (i. ž.) — санке

* saĭnă ĭe fakută đi karat pi zapadă
— sanke su napravljene za prevoz po snegu

* saĭnă đi viće
— sanke za stočnu vuču

* saĭnă kopilarĭaskă, saĭnă đi kopiĭ miś
— dečje sanke, sanke za malu decu

* saĭna lu razbuoĭ sînt doă o bîrń đi un lat đi mînă, śopļiće-n patru mukĭe, lunź đi vro doă pașurĭ
— sanac na razboju jesu dve grede široke jedan pedalj, otesane sa četiri strane, duge oko dva koraka

* saĭna lu razbuoĭ are duoĭ saĭńieț, đi stînga, șă đi đirĭapta
— sanac razboja ima dva saonika, levi i desni [Por.]


   SAĬŃÁĆE /săniete ?/ (i. m.) — саоник

* saĭńaće ĭe parśelu săĭńi al đi žuos pi kare saĭna aluńikă
— saonik je dońi deo sanki po kome sanke kližu

* saĭna are doĭ saĭńeț
— sanke imaju dva saonika

* saĭńaćiļi ĭe kîrśur la vîr, đi saĭna să nu sa-nțăpe în zapadă
— saonik je savijen na vrhu, da se sanke ne bi zaglavile u snegu [Por.]


  SAK /sac/ (i. m.) — џак

* saku ĭe o trastă mare, țasut đi kîńipă, sî puată sî țînă tovar grĭeu
— džak je velika torba, izatkan od konolje, da bi mogao da drži težak teret

* în sak s-a dus la muară buobe đi grîu or đi kukuruḑ, da đi la muară s-a-ntuors ku ĭel pļin đi fańină
— u džaku se nosilo na vodenicu žito, ili kukuruz, a iz vodenice se vraćali sa njim punim brašna

* saku pļin s-a karat ku karu, or pi kal, da kare aĭa n-avut, l-a dus în șîaļe
— pun džak vozio se kolima, ili na konjima, a ko to nije imao, nosio ga je na ledjima

* kînd s-a dus în șîaļe, saku pļin s-a pus pi trastă ku obrăń, șî s-a rîđikat-n șîaļe, da obrăńiļi ļ-a ļegat đi-nainće, pista pĭept
— kad se nosio na leđima, džak se postavljao na torbu sa uprtačima, a uprtači su se vezila spreda, na grudima [Por.]


   SAKÁ /seca/ (gl.) — пресушути

* a-nśeput ogașu saka, o să muară vićiļi đi sîaće
— počeo je potok da presušuje, polipsaće nam stoka od žeđi

* đemult n-a sakat rîu đi tuot ka vara-sta
— odavno nije reka presušila sasvim kao ovoga leta [Por.]


   SAKÁRĂ /secară/ (i. ž.) — раж

* aĭ batrîń a puvestît kî ĭe sakara buĭađe măĭ batrînă đikît grîu
— stari su pričali da je raž biljka starija od žita

* sakara sa samînă tuamna, într-o vrĭame ku grîu
— raž se seje ujesen, u isto vreme kad i žito

* đimult s-a pus măĭ mult sakară đikît grîu, kare la sîmanat numa să aĭbe đi kolaku prazńikuluĭ
— nekad se sejala raž više od žita, koje su sejali samo da imaju za slavski kolač

* đin sakară s-a fakut pîńe đi uamiń, șî ku ĭa s-a arańit vićiļi
— od raži se pravio hleb za ljude, i njome se krmila stoka

* sakara a kreskut mare, ama avut paĭ țapîn, șĭ n-a kaḑut ka grîu
— raž je rasla visoko, ali je imala jaku stabljiku pa nije polegala kao žito

* sakara a sorbit pomîntu, unđe ĭa sa pus doĭ ań, a triĭļa a dat mușkĭu
— raž je ispijala zemlju, gde se ona sejala dve godine, treće je nicala mahovina

* sakara a fuost mînkare đ-aĭ saraś, kare avut pomînt rău
— raž je bila hrana za siromašne, koji su imali lošu zemlju

* în mulće saće sakara a fuost poļikra lu ńișći uamiń saraś
— u mnogim selima raž je bila nadimak nekih siromašnih ljudi [Por.]


   SAKÁT /secat/ (prid.) — пресушен

* ogașu sakat ĭe ogaș fara apă
— presušeni potok je potok bez vode [Por.]


   SAKUĻÉȚ /săculeț/ (i. s.) — џакчић

* sakuļeț ĭe sak mik
— džakčić je mali džak

* abĭa adunat un sakuļeț đi grîu, să aĭbă đi samînță
— jedva je sakupio džakčić žita, da ima za seme [Por.]


   SAKURÁȘ /securaș ?/ (i. m.) — секираш

* sakuraș ĭe uom ku sakurĭe pin kînćiśe batrîńe
— sekiraš je čovek sa sekirom u starim pesmama

* a veńit noă rănduĭaš, ku noă firizaš, șî ku noă sakuraș (dîn „petrekatură”)
— došlo je devet redaraša, sa devet testeraša i devet sekiraša (iz obredne pesme „petrakature”) [Zvizd]


   SAKÚRĬE /secure/ (i. ž.) — секира

* ku sakurĭa sa taĭe șî sa sparg ļiamńiļi
— sekirom se seku i cepaju drva

* ku sakurĭa sa śopļașće grinda
— sekirom se teše greda

* sakurĭe mikă sa kĭamă topuor
— mala sekira zove se sekirče

* ku mukĭa sakuri sa bat pari
— telućem sekire nabijaju se kočevi [Por.]


   SALAMÚRĂ /salamură/ (i. ž.) — расол

* salamură ĭe apă sarată în kare sa puńe turșîĭa, varḑa kînd sa akrĭașće, or karńa kînd sa sprimĭașće đi uskat
— rasol je slana voda u koju se stavlja turšija, kupus kad se kiseli, ili meso kad se sprema za sušenje

* karńa đin salamură ĭe rău dulśe, kînd sa friźe-n ćigańe șî sa manînkă ku koļașă
— meso iz salamure je jako slatko, kad se prži u tiganju i jede sa kačamakom [Por.]


   SÁLBĂ /salbă/ (i. ž.) — ниска

* salbă ĭe o șļingă fakută ďe pliș, pe kare feťiļi vrodata a dus galbińi la gît
— salba je jedna plišana traka, na kojoj su devojke nekada nosile dukate oko vrata [Kmp.]


   SALKÁRĬ /sălcari/ (i. zb.) — врбиште

* pi lînga tuot rîu kît țîńe pin satu nuostru, numa ĭe sălkarĭ guol
— pored reke u celom toku kroz naše selo, samo je golo vrbište [Por.]


   SÁLKĂ /salcă/ (i. ž.) — бела врба

* salka krĭașće pi lînga rîu
— bela vrba raste pored vode

* salka are ļemn mare, gruos, înkrengarat, ku rîdaśiń țapîńe
— bela vrba ima veliko, debelo i razgranato stablo, sa jakim korenjem

* ļemnu sălśi ĭe muaļe, șă đin ĭel s-a fakut postăvi, gaļeț, bļidurĭ
— vrbovo drvo je meko, i od njega su se pravila korita, vedrice, tanjiri

* (ver.) salka ĭe ļemnu drakuluĭ, supt ĭa, în apă, traĭesk draśi
— vrba je đavoļe drvo, pod njom u vodi žive đavoli [Por.]


   SALKÍM /salcâm/ (i. m.) — багрем

* salkimu are fluorĭ, ku miruos kare ći înbată
— bagrem ima bele cvetove, sa mirisom koji te opija [Por.]


   SAĻÍȘĆE /săliște/ (i. ž.) — селиште

* saļișće ĭe luok unđe a fuost satu vrodată, pă đ-akolo sa mutat la loko-l đ-akuma, or unđe a ramas urma kă a fuost vrun sat kare s-a pîrasît
— selište je mesto gde je nekada bilo selo, pa se preselilo na današnje mesto, ili gde je ostao trag da je bilo neko selo koje se zatrlo [Por.]


   SAMÁR /samar/ (i. s.) — самар

* samar ĭe șauă đi magarĭ, đi mazgă șî kal, kînd ku kaĭi skuot ļamńe đin padure
— samar je sedlo za magare, mazgu i za konja, kad konjima izvlače drva iz šume [Por.]


   SÁMĂ /samă/ (i. ž.) — пажња

* bagă sama
— obrati pažnju

* a mĭers ku sama prîn padure
— išli su oprezno kroz šumu [Stig]

* nuoĭ sînćem đ-o samă
— mi smo vršnjaci [Por.]


   SAMÎNȚÎE /sămânțiș/ (i. zb.) — семење

* ambarĭu nuostru ĭe pļin đi samînțîĭe
— naš ambar je pun semenja

* samînțîșu sa pazîașće la luok uskat
— semenje se čuva na suvom mestu [Por.]


   SAMÎNȚUÓS /sămânțos/ (prid.) — зрнаст

* samînțuasă ĭe bukată kare are or mulće samînță, or sînt samînțîļi aiĭ marĭ
— zrnast je plod koji ima ili mnogo semena, ili mu je seme veliko [Por.]


   SAMḮNȚĂ /sămânță/ (i. ž.) — семе

* tota buĭađa are samînță đin kare prokrĭașće fir nou đ-așa buĭađe
— svaka biljka ima seme, iz koga ponovo izraste novo stablo takve biljke

* kare n-avut samînța đi grîu, s-a dus la Kraĭnă s-o kumpire
— ko nije imao seme žita, išao je u Krajinu da ga kupi [Por.]


   SANĆÍM /?/ (pril.) — тобоже

* sa źuară kî așa a fuost, sanćim vorbĭașće adîvarat, da sa vĭađe ku uoki-nkiș kă minće đi uskă
— kune se da je tako bilo, tobož govori istinu, a vidi se žmureći da laže pa cepa [Por.]


   SANDÚK /sănduc/ (i. s.) — сандук

* sanduk ĭe o kutiĭe đi ļemn măĭ maruță în patru părț, kare sa-nkiđe ku kapak îmblatuorĭ
— sanduk je oveća četvorostrana drvena kutija, koja se zatvara pokretnim poklopcem [Por.]


   SANÚŃE /sărune/ (i. s.) — солило

* sanuńe ĭe luok pi kîmp unđe sa dă sare la uoĭ, șî ĭaļe ăl ļing ka pi ćipsîĭe
— solilo je mesto na livadi gde se ovcama baca so, pa ga one oližu kao tepsiju [Por.]


   SANŹÍR /singir/ (i. s.) — синџир

* sanźir đe tras la ļamńe
— lanac za vučenje drva

* sanźir đe motuarkă
— lanac za motornu testeru

* ļagă vaka ku sanźiru
— vezuje kravu lancem [Crn.]

* sanźiru s-a rupt
— lanac se pokidao (Jasikovo) [GPek]


   SAŃIN /senin/ (prid.) — ведро

* śerĭu ĭe sańin ḑîua kînd nus nuvirĭ, da nuapća kînd ĭe lună șî sa văd tuaće stăļiļi
— nebo je vedro danju kad nema oblaka, a noću kad je mesečina i kad se vide sve zvezde

* a trasńit đin sańin
— udario grom iz vedra neba [Por.]


   SAŃIŃAȚĂ /senineață/ (i. ž.) — ведрина

* sańińață ĭe kînd ĭe śerĭu ļimpiđe, fara nuvirĭ, ḑîua or nuapća
— vedrina je kad je nebo čisto, bez oblaka, danju ili noću [Por.]


   SAPÁ /săpa/ (gl. n.) — копати

* sa puaće sapa ku măĭ mulće alaturĭ: ku sapa, ku tîrnakuopu, ku kilavița, ku krampu, pă șî ku bîtu
— može se kopati raznim alatkama: motikom, trnokopom, kilavicom, krampom, pa i štapom

* kînd sa sapă kukuruḑu, sa taĭe ĭarba pintra rîndurĭ, șî sa astrukă kuĭbu bukățî ku pomînt
— kad se okopava kukuruz, trsi se korov između redova, i korenje biljke zagrće zemljom [Por.]


   SAPÁT /săpat/ (i. ž.) — копање

* are triĭ lukratuorĭ la sapat
— ima tri radnika na kopanju

* đi vrĭamĭa đi sapat, veśińi s-a ažutat uńi la alțî
— u vreme okopavanja, komšije su pomagale jedni drugima [Por.]


   SÁPĂ /sapă/ (i. ž.) — мотика

* sapa ĭe pļeĭvazu muĭerĭesk
— motika je ženska pisaljka

* đi sapă nu trîabe ńiś o șkuală
— za motiku ne treba nikakva škola

* kopilu la dat la șkuală, da fata a lasato la sapă
— dečka su dali u školu, a devojčicu su ostavili kod motike (=u selu) [Por.]


   SAPÚN /săpun/ (i. s.) — сапун

* sapunu s-a fĭert đin rîsatură śe s-adună pi kuțît kînd s-a župuit puorku, șî ku alće lupadaturĭ đin karńe, kare n-a fuost đi mînkare
— sapun se kuvao od oderotine koja se skupljala na nožu prilikom dranja svinje, i od drugih otpadaka od mesa, koji nisu bili za jelo

* kînd s-a fĭert sapunu, la fundu kaldări a ramas śiru kare l-a kĭemat stragĭață
— kada se kuvao sapun, na dnu bakrača ostajala je kaša koja se zvala stragjaca [Por.]


   SAPUŃÍȚĂ /săpunițâ/ (i. ž.) — сапуњача

* sapuńiță ĭe buĭađe kare krĭașće pi lînga rîu, șă kînd ći skalḑ ș-o frĭeś đi pĭaļe udă, ĭa faśe spumă măĭ mult đikît sapunu
— sapunjača je biljka koja raste pored reke, i kad se kupaš i njome trljaš mokru kožu, ona pravi penu više nego sapun [Por.]


   SARÁ /săra/ (gl. p. ref.) — солити

* baba în vrĭamĭa đi la urmă kînd gaćaiașće mînkarĭa, nu sarĭaḑă ļegumĭa pi plaku muoșuluĭ, șî ĭel sa mîńiĭe pi ĭa
— baba u poslednje vreme kad gotovi jela, ne soli čorbu po dedinom ukusu, pa se on ljuti na nju

* auḑăl, kum „sarĭaḑă”, da aășća, pruoșć, tuot iĭ krĭed!
— slušaj ga kako „soli”, a ovi, prostaci, sve mu veruju! [Por.]


   SARÁK /sărac/ (prid.) — сиромашан

* măĭ đes sarak a fuost aăla kare n-avut đin śe să traĭaskă
— najčešće je siromašan bio onaj koji nije imao od čega da živi [Por.]


   SARÁK-MARAK /sărac-mărac/ (sint.) — убоги сиромах

* sarak-marak ka ńima pi lume
— ubogi siromah kao niko na svetu [Por.]


   SARÁT /sărat/ (prid.) — слан

* mînkarĭa ĭe sarată kînd sa puńe sarĭa î-ńa
— jelo je slano kad se posoli

* sarat morugă
— preslan, otrovno slan [Por.]


   SÁRĂ /seară/ (i. ž.) — вече

* sara ĭe parća ḑîļi đi la urmă, dupa ĭa tună nuapća
— veče je poslednji deo dana, posle nje nastupa noć

* sara înśape kînd zovîrńe suariļi
— veče počinje kad zađe sunce

* sara bună
— dobro veče

* a sară
— sinoć

* alaltîsară
— preksinoć [Por.]


   SÁRBÎD /searbăd/ (prid.) — некисело

* rasurĭ sarbîđe, nus prĭa akre, buńe đi mînkare
— surutka je nekisela, nije previše kisela, dobra je za jelo (Rudna Glava) [Por.]

* makriș sarbîd, makriș kare nuĭe atîta đi akru șî puoț să-l manînś kîta măĭ mult
— kiseljak je nekisao, kiseljak koji nije toliko kiseo pa ga možeš jesti malo više (Topla) [Crn.]

* farbă sarbîdă, ńiś galbină, ńiś vĭarđe, ńiś vînîtă
— bledunjava boja, niti žuta, niti zelena, niti plava (Rudna Glava) [Por.]

* đi ļegumĭe kare a-nśeput sî sa strîśe șî baće-n akru, sa ḑîśe kî ĭe ļegume sarbîdă, strîkată
— za jelo koje je počelo da se kvari pa kisi, kaže se da je nakiselo, pokvareno (Jasikovo) [GPek]


   SÁRE /sare/ (i. ž.) — со

* uomu șî uaĭa nu puot fara sare
— čovek i ovca ne mogu bez soli

* sarĭa sa pazît în soļńiță
— so se čuvala u slaniku

* sarĭa đi viće sa kumparat în krușîță
— so za stoku kupovala se u krupicama

* mînkarĭa sa sarĭaḑă să fiĭe sarată
— jelo se soli da bi bilo slano

* mînkarĭa fara sare ĭe sarbîdă
— jelo bez soli je bljutavo [Por.]


   SARÍ /sări/ (gl.) — скакати

* kînd a vaḑut pi mumî-sa, kopilu a sarit în sus đi drag
— kad je videlo majku, dete je skočilo u vis od radosti

* lupi a sarit pista gardu strunźi, ș-a ńekat la uom ḑîaśe uoĭ
— vukovi su preskočili ogradu tora, i udavili čoveku deset ovaca

* l-a mînat să sară-nlung, ama ĭel n-a putut ńiś să mișće đin luok
— terali ga da skače u dalj, ali on nije mogao ni da makne s mesta

* (tehn.) a sarit đin luok
— iskočio iz ležišta [Por.]


   SÁRĬE (i. ž.) ● v. sare [Por.]

   SÁRŚINĂ /sarcină/ (i. m.) — бреме

* sarśina la nuoĭ sa ḑîśe numa la gramadă đi frunḑă, đi fîn or đi paĭe, kare sa adună pi sfuară șî sa duśe la koļibă, ka mînkarĭa đi viće
— „saršina” se kod nas kaže samo za gomilu lisnika, sena ili slame, koja se skupi i veže konopcem, i nosi kući kao hrana za stoku

* s-a-nkoveĭat pănă-n pomînt, ku sarśina mare đi fîn în șîaļe
— savio se do zemlje, pod velikim bremenom sena na leđima [Por.]


   SARÚT /sărut/ (i. s.) — пољубац

* kată baĭatu, saraku, đi la fată numa un sarut, ama ĭa fu tare đi kap, șî nu ĭ-a dat
— tražio je momak, siroma, od devojke samo jedan poljubac, ali je ona bila tvrdoglava, i nije mu dala [Por.]


  SAT /sat/ (i. s.) — село

* sat ĭe luok în kare traĭașće lumĭa kare are moșîĭa a ĭeĭ, kare ĭe kuprinsă ku muśitu-n kîmp, șî ku viće
— selo je mesto u kome žive ljudi koji imaju svoje imanje, i koji se bave radom u polju i stokom [Por.]


   SATÚL /sătul/ (prid.) — сит

* tuoț pļekară satuĭ, ńima n-a ramas flomînd
— svi pođoše siti, niko nije ostao gladan

* lasî-ma, mis satul đi minśuńiļi tĭaļe
— pusti me, sit sam tvojih laži [Por.]


   SATUĻÉȚ /sătuleţ/ (i. s.) — сеоце

* satuļeț ĭe sat mik, ku kăș puțîńe șî lumĭe puțînă
— seoce je malo selo, sa malo kuća i malo ljudi [Por.]


   SATUÓS /setos/ (prid.) — жедан

* kosîtuori sa vaĭtă kă sînt satuoș, da ńima nu s-a dus dupa apă
— kosci se žale da su žedni, a niko nije otišao po vodu [Por.]


   SAŹÁTĂ /săgeată/ (i. ž.) — стрела

* saźata a fuost arma vînatorilor, fakută đintr-un bît ku vîr đi fĭer askuțît, kare s-a arunkat đin ark
— strela je bila lovačko oružje, napravljena od jednog štapa sa oštrim metalnim vrhom, koja se izbacivala iz luka

* ĭut ka saźata
— brz kao strela [Por.]


   SĂČERÁR /săcerar ?/ (i. m.) — српарник

* săčeraru ĭe fakut dim lemn ka kruča, kare pe părțili amîndoă are găurĭ să sa bađe săčerli ku vîrfurli în năuntru, să nu sa taĭe ala kare ăl duče
— srparnik je izrađen od drveta kao krst, koji na oba kraka ima rupe u koje se umeću srpovi sa vrhovima unutra, da se ne bi posekao onaj koji ga nosi

* în săčerar s-a țînut săčerli
— u srparniku su se držali srpovi

* kînd s-a dus la săčerat, săčeraru pănă la lok l-a dus vrun baĭat pe čumag pe umere
— kad se išlo na žetvu, srpalnik je do njive nosio neki momak na štapu preko ramena

* kînd s-a furșit ku săčeratu, săčerli ĭară s-a-ntors în săčerar și l-a dus la kasă și l-a atîrnat în lok unde s-a țînut și alta marfă de lukrat în kîmp
— kada je žetva bila gotova, srpovi su se vraćali u srparnik koga su donosili kući i kačili ga na mesto gde su se čuvale i druge poljoprivredne alatke [Tim.]


  SĂK /sec/ (prid.) — сув

* săk ĭe luok kare avut apă, ș-a sakat
— suvo je mesto koje je imalo vode, pa je presušilo

* vaļa sakă ĭe vaļe pi kare kurźe rîu kare sakă pista vară
— suva dolina je dolina kojom teče reka koja leti presušuje

* ogașol săk sa kĭamă ogaș kare are apă kînd șî kînd în primovară, da pista vară sakă
— suvi potok se zove potok koji ima vodu ponekad u proleće, a preko leta presuši [Por.]


  SĂK /olog/ (prid.) — сакат

* a fuost săk đ-o mînă, i-s-a uskat mîna đi vro buală
— bio je sakat u jednu ruku, ruka mu se osušila od neke bolesti

* nu ĭ-a fuost ļesńe kînd a zberat kopiĭu dupa ĭel „Săkuļe! Săkuļe!”
— nije mu bilo lako kada su deca vikala za njim „Sakati! Sakati!” [Por.]


   SĂKATÚRĂ /secatură/ (i. ž.) — шепртља

* săkatură ĭe uom ļenuos, kare n-are vuoĭe đi ńimika, kare nu șćiĭe să lukre ńimika, da ńiś nu vrĭa să-nvĭață vrun lukru
— šeprtlja je lenj čovek, koji nema volje ni za šta, koji ne zna ništa da radi, niti želi da nauči neki posao [GPek]


   SĂLKARÍȘ (i. m.) ● v. sălśińiș [Por.]

   SĂLŚIŃÍȘ /sălciniș/ (i. s.) — врбак

* sălśińiș ĭe luok ku mulće sălś
— vrbak je mesto sa mnogo vrba

* pista ḑîuă vrșĭa ĭe pitulată în sălśińiș, da sara sa puńe în rîu sî să prindă pĭeșći pista nuapće
— preko dana vrška je skrivena u vrbaku, a uveče se stavlja u reku da bi se preko noći nahvatala riba [Por.]


   SĂMIKARÍȚĂ /sămicariţă ?/ (i. ž.) — покућарица

* sămikariță la nuoĭ s-a kĭemat muĭerĭ, rumînke đi la Kraĭna Ńigoćinuluĭ, kare a mĭers đi la kasă la kasă ș-a skimbat marfa
— pokućarice su se kod nas zvale žene, Vlajne iz Negotinske Krajine, koje su išle od kuće do kuće, i trampile robu

* sămikariță a înđemnat lumĭa ku marfă đi kare la nuoĭ a fuost ńistoțală, da đi la nuoĭ a luvat măĭ mult lînă, kî la Kraĭna n-a fuost uoĭ ka la nuoĭ
— pokućarice su nudile robu za koju je kod nas bila nestašica, a od nas su uzimale najviše vunu, jer u Krajini nije bilo ovaca kao kod nas [Por.]


   SẮMN /semn/ (i. s.) — знак

* nuĭe sămn bun kînd aĭ durĭerĭ grĭaļe la burtă, șă ći țîn ku ḑîļiļi una-ntruuna
— nije dobar znak kad imaš jake bolove u stomaku, i drže te danima neprekidno

* sămn rău
— loš znak

* sămn vorbit
— dogovoren znak

* uomu trăbe să baźe sama prĭabińe la sîamńe, kă sămnu puaće-fi vro aratare
— čovek treba veoma dobro da pazi na znakove, jer znak može biti neko predskazanje

* ĭastă mulț śe krĭed în sîamńe kare sa arată în visurĭ, ka-n aratărĭ adîvaraće
— ima mnogih što veruju u znakove koji se javljaju u snovima, kao u istinita predskazanja

* are sămn la burtă đi la nașćire
— ima znak na stomaku od rođenja [Por.]


   SĂMNATÚRĂ /sămnătură/ (i. ž.) — ознака

* ku ańi a katat pin pĭeșćirĭ sămnatură đi bańi îngropaț alu vrun Raĭku voĭvoda, șî n-a gasît ńimika
— godinama je tražio oznake zakopanog blaga nekog Rajka vojvode, i nije našao ništa [Por.]


   SĂNĞÍR (i. s.) ● v. sanźir [Kmp.]

   SĂPOĬÉL /săpăligă/ (i. m.) — мотичица

* săpoĭel ĭe o sapă mikă
— motičica je mala motika [Tim.]


   SĂRAŚÍ /sărăci/ (gl.) — осиромашити

* multă lume a săraśit đi vrĭamĭa đi rat
— mnogo ljudi je osiromašilo za vreme rata [Por.]


   SẮRIT /sărit/ (i. s.) — скок

* pazînd uoĭļi, nuoĭ pîkurari ńi luvasăm la sarit, șî ĭuo întođeuna am avut kîć-un sărit măĭ lung đikît aĭlalț
— čuvajući ovce, mi čobani nadmetasmo smo se u skoku, i ja sam uvek imao poneki skok duži od ostalih

* sărit đi pi gļiĭe pista prag la Pașć bun ĭe đi kasa, sî đa tot înainće
— skok sa busena preko praga na Uskrs dobar je za kuću, da krene sve u napredak [Por.]


   SĂRITUÓRĬ /săritor/ (prid.) — скакутав

* kînd mînă draku đin baltă să fakă vrun rău, vrăžîtuarĭa iĭ dă „un ĭepur sărituorĭ” să-ĭ fiĭe đi sîmbriĭe
— kad tera đavola iz bare da čini neko zlo, vračara mu daje „jednog zeca skakutavog” da mu bude plata [Por.]


   SĂRITUÓRĬ /săritor/ (i. m.) — скакач

* pănă a mĭers la șkuală, a fuost măĭ bun sărituorĭ în sus
— dok je išao u školu, bio je najbolji skakač u vis [Por.]


   SĂRITÚRĂ /săritură/ (i. ž.) — скакање

* kopiĭi-șća ńiśkum sî sa sature đi săriturĭ
— ova deca nikako da se zasite skakanja [Por.]


   SĂRŚINÁTĂ /sărcinată/ (prid.) — трудна

* au fost sărśinată, dar omu n-o šćiut
— bila je trudna, ali muž nije znao [Buf.]


   SĂRŚIŃÉRĬ /sărciner/ (i. s.) — бркља

* sărśińerĭu ĭe un fĭeļ đi skară, fakut đintr-un ļiemn lu kare sînt skurtaće krenźiļi, pi kare ći suĭ kînd trăbe să lukri śuava sus
— brklja je vrsta merdevena, napravljena od stabla drveta kome su okraćene grane, i po kome se penješ kada treba nešto da radiš na visini

* pi sărśińerĭ s-a suit în frunḑarĭ, or pi klańe sî ĭa fîn đi viće, or în ļiemn unđ-a fuost kuĭbu gaińiluor ku uauă
— po brklji se penjalo na lisnik, ili na plast da se uzme seno za stoku, ili na drvo na kome je bilo kokošje gnezdo sa jajima [Por.]


   SĂRUTÁ /săruta/ (gl. p. ref.) — целивати

* govĭa la nuntă a sărutat mîna la nașu șî la nașîță
— mlada je na svadbi ljubila ruku kumu i kumici

* kînd sa-ntîńesk prĭaćińi kare nu s-a vaḑut đemult, sa sărută în obraz đi triĭ uorĭ
— kad se sretnu prijatelji koji se dugo nisu videli, ljube se u obraz tri puta

* sa sărută đin poșćeńiĭe, da sa țukă đin dragustă
— celiva se iz poštovanja, a ljubi se iz ljubavi

* sa sărută duomńi, da sa țukă saćeńi
— celiva se gospoda, a ljube se seljaci [Por.]


   SĂRUTÁT /sărutat/ (prid.) — љубљен

* fata a trait în padure, n-a fuost sărutată pănă nu s-a gasît ku ĭel
— devojka je živela u šumu, nije bila ljubljena dok se nije našla s njim [Por.]


   SĂRUTÁT /sărutat/ (i. s.) — љубљење

* a dat la ibomńikă numa la sărutat, kă s-a grabit, da a fuost tare dorńik đi țukaćiļi iĭ
— navratio je kod ljubavnince samo na ljubljenje, jer se žurio, a bio je jako željan njenih poljubaca [Por.]


  SĂŚ /seci/ (i. s.) — живица

* săśu ĭe gard đi tîrș șî đi spiń, în kare s-a slubuod mńiĭi sî paskă sîngurĭ, fara păkurarĭ
— živica je ograda od granja i trnja, u koju se puštaju jaganjci da pasu sami, bez čobanina [Por.]


   SĂŚERUÁĬKĂ /seceruie/ (i. ž.) — гладиола

* săśeruaĭkă pi rumîńașće are nume ļegat đi sîaśira kă înfluare pi vrĭamĭa lu sîśarat
— gladiola ima vlaško ime vezano za srp jer cveta u vreme žetve [Por.]


   SĂŚETUÓS /secetos/ (prid.) — сушан

* n-a ploĭat doa luń, șî vara a fuost săśetuasă
— nije padala kiša dva meseca, i leto je bilo sušno [Por.]


   SATURÁ /sătura/ (gl. p. ref.) — наситити

* pi uom alaviśuos no-l măĭ sătura ńima
— alavog čovek ne zasiti niko

* s-a săturat numa đin o ļingură đi pasuĭ
— nasitio se samo od jedne kašike pasulja [Por.]


   SĂTURÁT /săturat/ (prid.) — нахрањен

* uoĭļi săturaće bińe, numa ikńesk la ḑîkatuare
— ovce dobro napasane, samo dahću na plandištu

* lukratuori săturaț lukră măĭ bun đikît aĭ flomînḑ
— nahranjeni radnici bolje rade od gladnih [Por.]


  SĂU /seu/ (i. s.) — лој

* său au oiļi, kapriļi șî vaśiļi, da puorśi au untură
— loj imaju ovce, koze i krave, a svinje imaju mast

* ku său đemult avut trĭabă kînd a viđerat koļiba, kînd a oltańit, șî đi uns tălpiļi kînd s-a pļekat la vrun drum đeparće
— loj se nekad upotrebljavao u osvetljavanju kuće, pri kalemljenju, i za mazanje tabana kada se polazilo na neki daleki put [Por.]


   SĂŹETÁR /săgetar/ (i. m.) — стрелац

* săźetarĭu a tras arku, saźata a zburat ș-a lovit śerbu în spaće
— strelac je zategao luk, strela je izletela i pogodila jelena u pleća [Bran.


   SĂŹETÁT /săgetat/ (prid.) — устрељен

* Pră-l śe kîmp marĭe rotat, Fuźe śerbu ănpușkat, Ănpușkat șă săźetat (dăn Petrekuta).
— Po velikom kružnom polju, Beži jelen ranjeni, Ranjeni, ustreljeni (iz Petrekature) [Bran.


   SFÁDĂ /sfadă/ (i. ž.) — свађа

* ńimika nu sufîră, śe god uomu să-ĭ spună, ĭel sa ĭa la sfadă
— ništa ne podnosi, šta god čovek da mu kaže, on počinje svađu [Por.]


   SFAĐÍ /sfădi/ (gl. p. ref.) — свађати

* bun a trait, nu s-a svađit ńiśkînd
— dobro su živeli, nisu se svađali nikad

* mult iĭ drag să svađaskă lumĭa
— mnogo voli da svađa ljude [Por.]


   SFĂĐITUÓRĬ /sfăditor/ (prid.) — свађалица

* kare ĭe sfăđituorĭ, aăla are narau rău
— ko je svađalica, taj ima tešku narav [Por.]


  SFIĬALĂ /sfială/ (i. ž.) — устручавање

* babiļi a puvestît kă la-ĭ muorț ĭe mare sfiĭală să primĭaskă pomana kînd ļ-o dă vro insă kare nu ĭe đin ńemeńa lor apruape
— babe su pričale da je kod mrtvih veliko ustručavanje da prime pomanu kad im je namenjuju osobe koje nisu iz bliskog srodstva [GPek]


   SFIĬÍ /sfii/ (gl. ref.) — устручавати се

* kînd muĭarĭa kare puartă rîndu nuĭe đin ńam apruape ku al muort, ĭa kînd iĭ nîmeńașće pomana sa ruagă đe ĭel „s-o primĭaskă, să nu sa sfiĭaskă” pintru śe o dă însă strină
— kad žena koja vodi obred nije blizak rod sa pokojnikom, ona ga pri namenjivanju pomane moli da je „primi, da se ne ustručava” što je namenjuje nesrodnik [GPek]


   SFIĬUÓS /sfios/ (prid.) — стидљив

* đi mikă a-nvațato să fiĭe sfiĭuasă întra lume ńikunoskută, sî sa uĭće-n pomînt, sî takă, să nu sa rîdă
— od malih nogu su je učili da bude stidljiva među nepoznatim ljudima, da gleda u zemlju, da ćuti, da se ne smeje [GPek]


   SFÍK /sfic/ (i. s.) — налет

* đintr-odată la munće s-a pus vižuļiĭa k-un sfik grĭeu đe zapadă, ș-a-nkis pîrća kîtra vaļe
— odjednom se u planini digla oluja sa naletom snega, i zatrpala prtinu ka dolini [Por.]


   SFIŃÁK /sfineac/ (i. m.) — бели граб

* sfińaku ĭe ka karpinu, ama ĭe mult măĭ supțîrĭe, bun đi tîrș đi pasuĭ, đi împļećit gardu, đi parĭ, da șî bun arđe-n fuok
— beli grab je sličan grabu, ali je mnogo tanji, dobar za pritke, za pletenje ograde od pruća, za kočeve, a i dobro gori u vatri [Por.]


   SFḮNT /sfânt/ (prid.) — свет

* nu sa suduĭe pomîntu, kî ĭe sfînt, arańașće tota lumĭa
— ne psuje se zemlja, jer je sveta, hrani ceo svet

* bisîarika ĭe kasa sfîntă, kă î-ńa sa-ntîńesk kređințuoșî ku dumńeḑîu luor
— crkva je sveta kuća, jer se u njoj sreću vernici sa svojim bogom

* tota sîrbatuarĭa a fuost ḑîua sfîntă
— svaku praznik je bio sveti dan [Por.]


   SFḮNT /sfânt/ (i. m.) — светац

* uomo-la ĭe tare kređințuos, traĭașće ka sfîntu
— taj čovek je veliki vernik, živi kao svetac

* rumîń-aĭ batrîń đin tuoț sfînțî măĭ mult a puvestît đi svići Pĭetre, kare a purtat lupi
— stari Vlasi su od svih svetaca najviše pričali o svetom Petru, koji je vodio vukove [Por.]


   SFÎNȚḮ /sfinți/ (gl. p. ref.) — освештати

* puopa a sfînțît kruśa în luok unđe trăbe sî sa fakă bisîarikă
— pop je osveštao krst na mestu gde treba da se podigne crkva [Por.]


  SFÎR /sfâr/ (uzv.) — цврч

* auḑît bińe kă uala ku tuot faśe „sfîr! sfîr!”, ama pănă ĭ-a ažuns, ḑama a dat în fuok
— čula je dobro da lonac uveliko pravi „cvrč! cvrč”, ali dok je ona stigla, čorba je iskipela [Por.]


   SFÎRAĬÁLĂ /sfârâială/ (i. ž.) — цврчање

* ļamńiļi uđe grĭeu ard, tuota nuapća s-auđe numa sfîraĭală đi la vatră
— mokra drva teško gore, celu noć se čuje samo cvrčanje sa ognjišta

* sa vaĭtă baba kă sîmće vro sfîraĭală la burtă, țîńe una-ntru-una, ș-o duare ka kînd o taĭe vrunu ku kuțîtu
— baba se žali da oseća neko sevanje u stomaku, drži je neprekidno, i boli je kao da je neko seče nožem [Por.]


   SFÎRÎÍ /sfârâi/ (gl. p.) — цврчати

* ļamńiļi vĭerḑ, numa sfîrîĭe pi fuok, da nu-ngalḑăsk ńiśkum
— drva zelena, samo cvrče na vatri, a ne greju nikako

* kînd uomu auđe đi vrun rău, ăl sfîrîĭe la burtă, ka kînd vrunu dă ku kuțîtu
— kad čovek čuje za neko zlo, seva ga u stomaku, kao da ga neko probada nožem [Por.]


   SFḮRK /sfârc/ (i. s.) — брадавица

* sfîrk ĭe vîru țîțî muĭerĭeșć
— bradavica je vrh ženske dojke [Crn.]


   SFÎRLUÁGĂ /sfârloagă/ (i. s.) — штраља

* sfîrluagă ĭe înkîlțamînt rupt, batrîn, kare-l duśe uomu al măĭ sarak
— sfrloga je stara, pocepana obuća, koju nosi najsiromašniji čovek

* sfîrluagă sa ḑîśe la uom kare ĭe ļenuos, kare minće, fură, bĭa șî n-are vrĭad ńiś śinś parîaļe
— sfrloga se kaže za čoveka koji je lenj, koji laže, krade, pije i ne vredi ni pet para [Por.]


  SFÎRĻAḐĂ /suliță/ (i. m.) — копље

* Miluș Kobļiźanu înga dăn kopilariĭe măĭ bun a lovit ku arku, șî măĭ dăparće a lupadat sfîrļaḑa
— Miloš Kobiljanin je još od detinjstva najbolje gađao strelom, i najdalje bacao koplje [Mlava]


   SFÎRŚIÉL /sfîrcel/ (i. s.) — штапић

* sfîrśielu lu sovĭaĭkă ĭe fakut đin bît đi kuorn uskat
— štapić čunka napravljen je od suvog drenovog pruta [Por.]


   SFÎRȘḮ /sfârși/ (gl. p. ref.) — свршити

* kum ii sfârșâră ku lukru, , pluaia sa pusă
— čim su oni završili sa poslom, počela je kiša

* s-a măritat, da n-a sfîrșît șkuala
— udala se, a nije završila školu

* kînd a ĭeșît înainća mĭa ku sakurĭa, ma sfîrșîĭ đi frikă kî ma omuară
— kad je izašao pred mene sa sekirom, preseko sam se od straha da će me ubiti [Por.]


   SFÎRȘḮT /sfârșit/ (prid.) — завршен

* a veńit la lukru sfîrșît
— došao je na gotov posao

* a sapat tota ḑîua șî sara vińe la kasă sfîrșît, ku o mînă đi sufļit
— kopao je celog dana i uveče dolazi kući iscrpljen, sa dušom u nosu [Por.]


   SFORÁRĬ /sforar/ (i. m.) — ужар

* sforarĭ ĭe maĭsturu kare faśe la sfuorĭ
— užar je zanatlija koji pravi užad

* sforarĭ a fuost numa pin orașă, đi unđe a veńit pin saće la bîlśurĭ să vindă la sfuorĭ
— užara je bilo samo po varošima, odakle su dolazi u sela na vašare da prodaju užad [Por.]


   SFRIÉŹEL (i. m.) ● v. sfrĭađir [Por.]

   SFRÎNŚUÓK /sfrâncioc/ (i. m.) — сврачак

* sfrînśuoku ĭe pasîrĭe mikă sură, ku ćiku skurt șî strîmb, kare manînkă guonź
— svračak je mala siva ptica, sa kratkim i krivim kljunom, koja se hrani insektima (Tanda)

* sfrînśuoku aduśe la kuțofană, ama ĭe mult măĭ mik
— svračak liči na svraku, ali je mnogo manji (Rudna Glava) [Por.]


   SFRĬÁĐIR /sfredel/ (i. m.) — сврдло

* sfrĭađiru ĭe un fus đi fĭer, ku vîru askuțît șî suśit, đi fakut găurĭ în ļiemn
— svrdlo je metalna šipka sa oštrim i uvijenim vrhom, za bušenje rupa u drvetu

* sfrĭađiru ĭe bagat în mîńiĭ đi ļiemn, fakut ka kuarńiļi, kare sa învîrćiesk ku mînă kînd sa îngăură
— svrdlo je nasađeno na drvenu dršku u obliku rogova, koja se okreće rukom kada se buši

* sfrĭađiri a fakut kovaśi
— svrdla su izrađivali kovači

* vîru sfrieźeluĭ sa kĭamă fluare
— vrh svrdla zove se cvet

* kînd îngăură, sfrieźelu đin ļiemn skuaće rugumatură
— kad buši, svrdlo iz drveta izvlači piljevinu [Por.]


   SFUÁRĂ /sfoară/ (i. ž.) — уже

* sfuară ĭe o înpļećitură lungă đi ață đi kîńipă
— uže je jedna duga pletenica od konopljinog konca

* ku sfuara uomu ļegă śuava
— užetom čovek nešto vezuje

* mulț pin saće s-a spînḑurat ku sfuara
— mnogi su se po selima užetom obesili [Por.]


   SFÚLĐIR /fulger/ (i. s.) — муња

* sfulđir ĭe lumină tare kare luśașće pi śerĭ înainća duraituluĭ
— munja je jako svetlo koje bljesne na nebu pre grmljavine

* dupa tuot sfulđiru dă trîasńitu în vrun ļemn mare, șă-l krapă ku saźata pănă la pomînt
— iza svake munje udara grom u neko veliko drvo, i strelom ga rascepi sve do zemlje

* saźata sfulđiruluĭ ĭe fakută đin krîmput đi krĭamińe askuțît
— munjina strela napravljena je od komada oštrog kremena [Por.]


   SFULĐIRÁ /sfulgera/ (gl. p.) — севати

* sfulđiră una-ntruuna, ama đeparće, nu s-auđe duraitu
— seva neprekidno, ali daleko, ne čuje se grmljavina

* nu kară kum sa kară, numa sfulđiră kînd trĭaśe pin sat
— ne vozi kako se vozi, nego leti kao munja kad prođe kroz selo

* đintr-odată anśeput s-o sfulđire tare pista pĭept
— odjednom je počelo oštro da je seva preko grudi [Por.]


   SIGURÁ /sigura/ (gl. p. ref.) — осигурати

* a fakut gard mare pi lînga strungă, sî sa sigurĭaḑă đi lupĭ
— podigao je visoku ogradu oko tora, da se osigura od vukova

* s-a țînut muaļe, nu s-a sigurat kum trăbe, ș-a pĭerdut tuot
— držao se labavo, nije se osigurao kako treba, pa je sve izgubio [Por.]


   SIGURÁȚIĬE /siguranţie/ (i. ž.) — сигурација

* nu s-a prins la lukru în rudńik, kă pin uokńe n-a fuost ńiś o sigurațiĭe
— nije se zaposlio u rudniku, jer u oknima nije bila nikakva sigurnost

* mare sigurațiĭe ĭeș tu!
— velika si ti siguracija! [Por.]


   SIGURÁT /sigurat/ (pril.) — сигурно

* nu ma zauĭt, vin sigurat
— neću zaboraviti, dolazim sigurno [Por.]


   SIGURÁT /sigurat/ (prid.) — сигуран

* a fuost sigurat kă trĭaśe pista apă ku piśoruaźiļi, ama la žumataća rîuluĭ matka la trînćit, șî la luvat
— bio je siguran da će preći preko vode na štulama, ali na sredini reke matica ga je oborila, i odnela

* a kriśit să n-o așćeț, kă nuĭe sigurată kî vińe
— poručila je da je ne ćekaš, jer nije sigurna da će doći [Por.]


  SIK /sâc/ (uzv.) — чик

* sik! sik! nu puoț să-m faś ńimik!
— čik! čik! ne možeš mi ništa!

* sik dakă kućeḑ!
— čik ako smeš!

* kopilu kare sikîĭe pi altu, dă ku pumnu-n pumn kînd ḑîśe „sik”, ș-așa đi dîdauorĭ
— dete koje čika drugog, udara pesnicom o pesnicu kad kaže "čik", i tako dvaput [Por.]


   SIKAÍ /sâcâi/ (gl. p. ref.) — чикати

* kopiĭi đi đesńață numa sa sîkîĭe, ma mir kum n-anśeput sî sa bată
— deca od jutros se samo čikaji, čudi me kako već nisu počela da se biju

* ăl sîkîĭe, ku adîns iĭ faśe la śudă
— začikava ga, ljuti ga namerno [Por.]


  SÎ /să/ (vez.) — да

* aș veńi ĭuo, numa nu vrĭa muma sî ma lasă
— došla bih ja, ali majka neće da me pusti

* sî spună kare śe vrĭa, ĭa nu dă ńiś doă parîaļe pi povĭeșćiļi luor
— neka kaže ko šta hoće, ona ne da ni dve pare na njihove priče

* a rugato sî sa muće đin sato-la, n-a vrut ńiś s-audă
— molio je da se preseli iz tog sela, nije htela ni da čuje [Por.]


   SÎÁĆE /sete/ (i. ž.) — жеђ

* rău ĭe kînd sa puńe sîăća pi uom, da apă nuĭe ńiśunđe
— teško je kad čoveka spopadne žeđ, a vode nema nigde

* sîăća sa stîmpîră ku apă rîaśe
— žeđ se gasi hladnom vodom

* muare đi sîaće
— umire od žeđi [Por.]


   SÎÁŚIRĂ /seceră/ (i. ž.) — срп

* sîaśira ĭe alat ku kare sa sîaśiră, fakut strîmb ka luna ćinîră, ku taișu đinuntru, șî ku mîńiĭ đi țînut în mînă
— srp je alat kojim se žanje, nalik na mlad mesec, sa oštricom iznutra i drškom za držanje u ruci [Por.]


   SÎÁŚITĂ /secetă/ (i. ž.) — суша

* sîaśită ĭe ćimp fara pluaĭe
— suša je vreme bez kiše

* mare sîaśită
— velika suša [Por.]


   SÎBARḮT /soborât/ (prid.) — килав

* đe uom lu kare mațîļi đen burtă kad în kuaĭe, sa ḑîśe kî ĭe sîbarît, kă are kilă
— za muškarca kome se creva iz trbuha spuštaju u muda, kaže se da je kilav, da ima kilu [Por.]


   SḮGO /iuta/ (uzv.) — брзо

* sîgo, sîgo!
— brzo, brzo!

* aĭde, sîgo, sîgo! śe ći traź ka śĭața?
— hajde, brzo, brzo! što se vučeš kao magla? [Por.]


   SÎKAĬÁLĂ /sâcîială/ (i. ž.) — чикање

* kum puaće să țînă atîta sîkaĭală întra kopiĭ, da fara bataĭe
— kako može da traje ovoliko začikavanje među decom, a bez tuče [Por.]


   SÎKATÚRĂ /stângaci/ (i. ž.) — шепртља

* n-a măĭ vaḑut ńima așa sîkatură đi uom, nu șćiĭe ńiś kuńu să bată-n parĭaće
— takvu šeprtlju od čoveka niko još nije video, ne ume ni klin da nabije u zid [Por.]


   SḮLĂ /silă/ (i. ž.) — принуда

* a mînat lukratuiri să lukră la sîlă
— terali radnike da rade pod prinudom

* sa vaĭtă kă o strînźe vro sîlă în pĭept, șă nu puaće să sufļe
— žali se da je steže neko gušenje u grudima, pa ne može da diše

* a śerkat parințî s-o mariće la sîla, ama ĭa nu s-a dat, ļ-a spus kă măĭ îndată sa omuară
— pokušali su roditelji da je udaju na silu, ali se ona nije dala, rekla im je da će se radije ubiti [Por.]


   SÎĻÍ /sili/ (gl. p. ref.) — присиљавати

* kît sî ma sîļaskă, nu puaće treśa pista vuoĭa mĭa
— koliko god da me prisiljava, ne može preći preko moje volje [Por.]


   SÎĻÍT /silit/ (prid.) — присиљен

* n-a fi fakut ĭel aĭa đi vuoĭa luĭ, tuoț ginđesk kî ĭe sîļit đi vruńi să fakă așa
— nije on to uradio od svoje volje, svi misle da je bio prisiljen od nekoga da tako uradi [Por.]


   SÎMANÁ /semăna/ (gl.) — личити

* muĭarĭa trăbe să fakă kopiĭ să samińe la tatîsu
— žena treba da rodi decu da liče na oca

* kopilașî sînt źemanarĭ, đi aĭa atîta samînă
— dečica su blizanci, zato toliko liče [Por.]


   SÎMANÁ /semena/ (gl. p.) — сејати

* numa ś-a-nśeput sî samińe luoku, pluaĭa s-a pus
— samo što su počeli da seju njivu, počela je kiša

* lumĭa pănă-n kuaśa a sîmanat ku mîna
— ljudi su sve do skora sejali rukom [Por.]


   SÎMANÁT /semănat/ (i. s.) — сејање

* a-nśeput sîmanatu înga laltîĭerĭ
— počeli su sejanje još prekjuče

* aĭ ćińirĭ nu șćiu kum ĭe fakut sîmanatu ku mîna
— mladi ne znaju kako izgleda sejanje rukom [Por.]


   SÎMANÁT /însămînțat/ (prid.) — засејан

* are o șļingă sîmanată ku sakară, da triĭ luokurĭ marĭ sînt sîmanaće ku grîu
— ima jednu parcelu posejanu ražom, a tri velike njive su posejane žitom [Por.]


   SÎMANATUÓRĬ /semănător/ (i. m.) — сејач

* sîmanatuorĭ măĭ mult a fuost muĭerĭ
— sejači su najviše bile žene

* un sîmanatuorĭ ku o sîmanatuarĭe a sîmanat luoku tuot
— jedan sejač i jedna sejačica posejali su celu njivu [Por.]


   SÎMANATÚRĂ /semănare/ (i. ž.) — сличност

* la sîmanatură nu sînt tot una
— prema sličnosti nisu sasvim isti

* întra îĭ nuĭe ńiś o sîmanatură
— među njima nema nikakve sličnosti [Por.]


   SḮMBÎTA ALBĂ /Sâmbâta albă/ < — Велика субота

* Sîmbîta albă la rumîń kađe în sîmbîtă înainća Pașćiluĭ, pi kîļindarĭu sîrbĭesk sa kĭamă „Velika subota”
— Bela subota kod Vlaha pada u subotu pre Uskrsa, u srpskom kalendaru se zove Velika subota

* la Sîmbîta albă svić-Iļiĭa împarće pĭatra: faśe rînd kînd sî-ĭ bată pĭatra pi aăĭa kare iĭ vĭađe kă lukră-n ḑîua-ĭa
— na Belu subotu sveti Ilija pravi plan kad da bije gradom one koje primeti da rade tog dana

* Sîmbîta albă ĭe sîrbatuare kare sa țîńe pintru pĭatră, să nu bată pĭatra ćimpu
— Bela subota je neradni dan, praznuje se zbog grada, da grad ne bije letinu

* la Sîmbîta albă muĭeriļi nu s-a spalat pi kap ńiś nu s-a pipćenat, să nu ļi înkărunțaskă șă să ļi piśe păru
— na Belu subotu žene nisu prale ni češljale kosu, da im kosa ne bi osedela i opadala

* în Tanda Sîmbîta albă ĭe sîmbîta đe la urmă înainća lu Sînźuorḑ
— u Tandi je Bele subota poslednja subota pre Đurđevdana [Por.]


   SḮMBÎTA ĆINĂRĂ /Sâmbăta tineră/ (i. ž.) — Млада субота

* Sîmbîta ćinără ĭe tuota sîmbîta kînd sa puńe luna noă
— Mlada subota je svaka subota kad se javi mlad mesec

* (mag.) Sîmbîta ćinără ĭe ḑîva bună dă dăskîntat dă noă boaļe
— Mlada subota je dan dobar za bajanje od devet boilesti [Mlava]


  SÎMBÎTA PAȘĆILOR /Sâmbăta paștelui/ (sint.) — Ускршња субота

* Sîmbîta pașćilor kađe sîmbîtă înainća lu Pașć, sa măĭ kĭamă șî Sîmbîta albă
— Uskršnja subota pada u subotui pred Uskrs, zove se još i Bela subota

* sa taĭe șî sa friźe purśelu đi Pașć
— kolje se i peče prase za Uskrs

* sa plumađiașće pașćaua, kolak ku śierk șî ku kruśe, ku kîć-un uou fărbuit în tot kîmpu kruśi, șî ku un uou pruaspîd în mižluok
— mesi se „uskrsnica”, kolač sa obručem i krstom, sa po jednim ofarbanim jajetom u svakom polju krsta i jednim svežim u sredini [Por.]


   SḮMBÎTĂ /sâmbătă/ (i. ž.) — субота

* sîmbîta ĭe a șasîļa ḑî în stamînă, întra vińirĭ șă dumińikă
— subota je šesti dan u sedmici, između petka i nedelje [Por.]


   SÎMBRÍĬE /simbrie/ (i. ž.) — плата

* sîmbriĭa a fuost plata kare s-a dat la sluź kînd s-a đizļegat la Sîmĭedru
— „simbrija” je bila naknada koja se davala slugama kada su otpuštani na Mitrovdan

* đi sîmbriĭe s-a tokmit sluga ku stapînu la Sînźuorḑ, da a kîpatato la Sîmĭedru
— o naknadi sluga se pogađao sa gazdom na Đurđevdan, a dobijao je na Mitrovdan [Por.]


   SÎMȚÎ /Sâmți/ (i. m.) — Младенци

* Sîmțî sa sîrbĭaḑă ka pomana lu patruḑăś đi kopiĭ kare ĭ-a omorît ĭemrei pintru śe s-a dus în koļindrĭeț în śinsta lu Dumńeḑîu
— Mladenci se slave kao pomen na četrdesetoro dece koje su ubili Jevreji zbog učešća u kolindrecima u čast Boga (Leskovo) [GPek]

* la Sîmț sa întîńesk ĭarna ku vara, șî sa ĭau la bataĭe: vară dă žos ku ĭarna, ama iĭ pĭer patruḑăś șî patru đi baĭeț
— na Mladence se sreću zima i leto, i započinju rat: leto pobeđuje, ali joj ginu četrdeset i četiri mladića (Rudna Glava) [Por.]

* la Sîmț s-a bat „babiļi”, ḑîļiļi rîaļe đi ĭarnă, ku „muoșî”, ḑîļiļi buńe đi vară; muoșî frîng babiļi șă ļi bagă-n pomînt, șă đi-ńaļe pomîntu pista vară kapîtă rîveńală
— na Mladence se biju „babe”, zli zimski dani, sa „starcima”, dobrim letnjim danima; starci pobeđuju i nabiju babe u zemlju, i od njih zemlja preko leta dobije vlagu (Debeli Lug) [GPek]


   SÎMȚḮ /simți/ (gl.) — осећати

* amurțît mîńiļi đi źĭer, nu măĭ sîmće ńimika
— promrzle mu ruke od mraza, ne oseća više ništa

* să ḑîkă uomu k-a fi sîmțît ĭel śuava, nu, așa afuost: uom fara ińimă
— da kaže čovek da je nešto osećao, ne, takav je bio: čovek bez srca

* gata mis, nu măĭ sîmt ńimika
— gotov sam, ne osećam više ništa [Por.]


   SÎMḐÎĬÁNĂ /sânziană/ (i. ž.) — ивањски цвет

* sîmḑîĭańiļi a kuļes fĭaćiļi marĭ la Sîmḑîĭană; s-a dus în kuļes đinuapće, pi ińima guală, șă pi lînga sîmḑîĭană, a kuļes ș-alalće buĭeḑ buńe đi ļiak: romańiță, măturĭaļe, podubiță
— ivanjsko cveće brale su devojke na Ivandan; u berbu su išle rano ujutru, na šte srca, i pored ivanjskog cveća brale su i drugo lekovito bilje: kamilicu, kantarion, majčinu dušicu

* đin sîmḑîĭańe fĭaćiļi a-nplećit kunuń, șă ļ-a pus đisupra đi ușă, să dukă sînataće șî naruok la kasă, da birekĭet la moșîĭe
— od ivanjskog cveća devojke su plele vence i stavljale ih na pročelje kuće, da donesu zadrvlje i sreću ukućanima, a berićet njihovom imanju [Por.]


   SÎMḐÎĬÁŃIĻI /Sânziană/ (i. ž.) — Ивањдан

* (ver.) sa krĭađe kî la Sîmḑîĭańiļi ĭarba stă, nu măĭ krĭașće, đ-aĭa lumĭa sa duśe să kuļagă buĭeḑ în tuaće fĭelurĭ
— veruje se da na Ivanjdan trava prestaje da raste, zato ljudi idu da beru razno bilje

* đin buĭeḑîļi kuļasă la Sîmḑîĭańiļi sa fak kunuńe ku kare sa kićesk vrăkńițîļi, sî fiĭe în sînataća kăsîtuorilor
— od bilja ubranog na Ivanjdan prave se venci kojima se kite vratnice na ogradi dvorišta, za zdravlje ukućana [Por.]


   SÎMEŃÍK /siminic/ (i. m.) — смиље

* sîmeńik ĭe buĭađe sură, mîțuasă, ku fluorĭ galbińe
— smilje je siva biljka, dlakava, sa žutim cvetom

* sa uskă, sa duśe la morminț, șî sa dîă đi pomană l-aĭ muorț; ku ĭa sa kićașće lumanarĭa raĭuluĭ
— suši se, nosi se na groblje i namenjuje mrtvima; njome se kiti rajska sveća [Por.]


   SÎMÎNATUÁRE /semănătoare/ (i. ž.) — сејалица

* sîmînatuarĭa ĭe mașînă đi sîmanat, kare mult a ușurat lukru lu pomînćeń, kî n-a măĭ trîbuit să samińe ku mîna
— sejalica je mašina za sejanje, koja je mnogo olakšala posao zemljoradnika, jer više nisu morali da seju rukom [Por.]


  SÎMĬEDRU /Sâmedru/ (i. s.) — Митровдан

* Sîmĭedru skimbă ḑîua da datumu nu, în tuot anu ĭe a uopćiļa ḑî pi marćiń
— Mitrovdan menja dan ali datum ne, svake godine pada osmog dana novembra

* la Sîmĭedru s-a đizļegat sluźiļi, kare a fuost ļegaće la Sînźuorḑ, șă ļi s-a dat sîmbriĭa
— na Mitrovdan su se otpuštale sluge koje su bile unajmljene na Đurđevdan, i isplaćivao im se najam [Por.]


  SÎMNATURĂ /semnătură/ (i. ž.) — оzнака

* kare đi bătrîńață n-așćut să skriĭe, kînd a trîbuit să iskaļaskă śuava, a skîržait vro sîmnatură kum a șćut ș-a putut, șă aĭa s-a luvat în samă ka iskaļitură adăvarată
— ko nekada nije znao da piše, kad je trebalo nešto da potpiše, naškrabao bi neki znak kako je znao i u meo, i to se uzimalo u obzir kao stvarni potpis [Por.]


   SÎMPĬÉTRU /Sâmpetru/ (i. m.) — Петровдан

* Sîmpĭetru ĭe sîrbatuare kare sa țîńe pintru trîasńiturĭ
— Petrovdan je praznik koji se svetkuje zbog groma

* (rel.) la Sîmpĭetru măĭ întîń sa dau đi pomană la-ĭ muorț puame kare ažuns, da kare pănă atunśa aĭ viĭ n-a kućeḑat sî manînśe
— na Petrovdan se prvi put pokojnicima namenjuje voće koje je dozrelo, a koje do tada živi nisu smeli da jedu

* în povĭeșć rumîńešć, Sîmpĭetru puartă lupi, țîńe kĭeiļi raĭuluĭ, baće kopiĭi pîkatuoș kare a mînkat mĭară pănă la ḑîua luĭ, șî alta
— u vlaškim pričama, Sveti Petar vodi vukove, drži rajske ključeve, bije grešnu decu koja su jela voće pre njegovog dana, i dr. [Por.]


   SÎMŚALÁT /sâmcelat/ (prid.) — наоштрен

* aļergat đeskulț pin sîmśaļe sîmśalaće
— trčao je bos kroz bodeže naoštrene [Por.]


   SÎMŚÁUĂ /sîmcea/ (i. ž.) — бритва

* sîmśaua ĭe un fĭeļ đi kuțîćel askuțît la vîr, șî-nțapat în plasîaļe đi ļemn, ku kare sa fak găurļi la fluir, la opinś, la măĭ mulće luază đi kasă
— britva alatljika je vrsta nožića sa oštrim vrhom, usađen u drvenu dršku, kojim se buše rupe na fruli, opankama, i na drugim stvarima za kučnu upotrebu [Por.]


   SḮMT /sfânt ?/ (i. m.) — слава

* sîmt ĭe sfîntu kare poartă griža dă birekĭetu pomîntuluĭ șî sînataća kășî
— slava je svetac koji vodi računa o berićetu imanja i zdravlju ukućana

* sîmtu ĭe prazńik kare are tota kasa rumîńaskă
— slava je praznik koji ima svaka vlaška kuća

* la nuoĭ sîmtu sa sîrbĭaḑă dă kînd ĭe lumĭa șă pomîntu
— kod nas se slava svetkuje od kad je sveta i veka

* sîmtu țîńe trîĭ ḑîļe
— slava traje tri dana [Bran.


   SÎMȚḮĬE /simțire/ (i. ž.) — осећање

* a kreskut în padure ka žuavina, uom fara ńiś o sîmțîĭe
— odraso je u šumi kao životinja, čovek bez ijednog osećanja [Por.]


  SÎN /sân/ (i. s.) — недра

* sîn ĭe parća kimĭeșî kare astrukă pĭeptu șî burta
— nedra su deo košulje koji pokriva grudi i stomak

* mama a fakut pi tata la luok, șî pănă la koļibă l-a dus în sîn
— baba je moga oca rodila na njivi, i do kuće ga je nosila u nedrima

* sînu kimĭeșî đi bîtrîńață a fuost larg, șî la muĭerĭ askultat ka trastă
— nedra starinske košulje bila su široka, i ženama su često služila kao torba [Por.]


   SÎNAÍT /bombat/ (prid.) — испупчен

* pĭatra muori a dă źuos trăbe să fiĭe sînaită, kosomită, ku mižluoku bokat în sus
— donji vodenični kamen treba da bude ispupčen, trbušast, sa izdignutom sredinom [Zvizd]


   SÎNATÁĆE /sănătate/ (i. ž.) — здравље

* sînataće ĭe kînd pi uom nu-l duare ńimika
— zdravlje je kad čoveka ne boli ništa

* sînataća s-a dorit întođeuna kînd sa đisparțît lumĭa: „Aĭ, ku sînataće!”, „Ramîń ku sînataće!”
— zdravlje se želelo uvek kad su se ljudi rastajali: „Ajd’, uzdravlje!”, „Ostaj mi u zdravlju!” [Por.]


   SÎNATÚOS /sănătos/ (prid.) — здрав

* kînd ĭe uomu sînatuos, nu-ĭ mă-ĭ trăbe alta ńimika
— kad je čovek zdrav, ne treba mu više ništa drugo [Por.]


   SḮNGUR /singur/ (prid.) — сам

* sîngur ĭe aăla kare n-are pi ńima
— sam je onaj koji nema nikoga

* tuoț l-a lasat ș-a ramas în munće sîngur ka kuku
— svi su ga napustili, pa je ostao u planini sam kao kukavac [Por.]


   SÎNGURATÁĆE /singurătate/ (i. ž.) — самоћа

* are tuot, ama sa vaĭtă kă-l manînkă sîngurataća
— ima sve, ali se žali da ga ubija samoća [Por.]


   SÎNGURĬÉL /singurel/ (prid.) — самцит

* a ramas în munće să traĭaskă sîngur sîngurĭel ka kuku
— ostao je u planini da živi sam samcit, kao kukavica [Por.]


   SḮNT /sânt/ (prid.) — свет

* sînt nuĭe vrurba sîngură, numa înpreuna ku vro ḑî mare, or vro insă sfîntă: „sînta Dumińika” , „sînta Maĭka Prĭastîśe”
— svet nije samostalna reč, ona uvek ide zajedno sa nekim praznikom ili svetim bićem: „sveta Nedelja”, „sveta Majka Prečista” [Por.]


   SÎNTUÁĐIR /sântoader/ (i. m.) — тодоровац

* sîntuađirĭ tuna la marța vasîlor, sara, șî țîn uopt ḑîļe, pănă la marța înkuńată, kînd sa duk
— todorovci nastupaju u utorak veče, u prvoj nedelji uskršnjeg posta, i aktivni su osam dana, sve do utorka noću sledeće nedelje, kada odlaze [Por.]


   SÎNVASḮĬ /Sânvăsâi/ (i. m.) — Свети Василије

* Sînvasîĭ ĭe Anol Nou pi kîļindarĭu al batrîn
— Sveti Vasilije je Nova Godina po starom kalendaru

* Sînvasîĭu akuma kađe în a patrusprăśi-ļa ḑî în luna ĭanuaruluĭ kare rumîń-aĭ batrîń a kemato kîļindarĭ
— Sveti Vasilije sada pada u četrnaesti dan meseca januara, koji su stari Vlasi zvali kalendar

* pănă afuost Anol Nou, la Sînvasîĭ s-a fakut ađeturĭ în mulće fĭelurĭ, ku visaļiĭ marĭ pin kafień
— dok je Sveti Vasilije bio Nova Godina, priređivali su se razni običaji, sa velikim veseljima po kafanama [Por.]


   SḮNŹE /sânge/ (i. m.) — крв

* sînźiļi ĭe ruoșu
— krv je crvena

* sînźiļi mĭarźe pi nas
— krv curi iz nosa

* s-a taĭat rău, șî duolturi n-a putut să-ĭ oprĭaskă sînźiļi
— mnogo se posekao, i doktori nisu mogli da mu zaustave krv [Por.]


   SÎNŹERÍȘ /sânger/ (i. m.) — пасдрен

* sînźerișu ĭe ļemn tufaruos, muaļe șî supțîre, đin ĭel nu sa faśe ńimika đi kasă
— pasdren je žbunasto, meko i tanko drvo, od njega se ništa ne pravi za kuću

* păkurari sa pazăsk să nu fakă žuardă đin sînźeriș kă dakă baț vićiļi, ĭaļe sînźarĭaḑă la loko-la unđ-aĭ dat
— čobani paze da ne prave prut od pasdrena, jer ako njime tučeš stoku, ona će prokrvariti na mestu gde si udario

* babiļi a-nvațat kopiĭi să nu frîngă ńiś să nu taĭe sînerișu, kî ĭe pakat
— babe su učile decu da ne lome i ne seku pasdren, jer je greh [Por.]


   SÎNŹERUÓS /sângeros/ (prid.) — крвав

* s-a batut ku ńiskaĭ kopiĭ, ș-a veńit la koļibă tuot sînźaruos
— potukao se sa nekom decom, i došao je kući sav krvav [Por.]


  SÎNŹUORḐ /sânjorz/ (i. m.) — Ђурђевдан

* Sînźuorḑu ĭe sîmtu lu oĭarĭ, kînd s-a fak baśiĭļi
— Đurđevdan je stočarski praznik, kad se prave bačije [Por.]


   SÎPAĻÍGĂ /săpăligă/ (i. ž.) — мотичица

* sapaļigă ĭe sapă mikă, îngustă, đi sapat la śapă
— to je motičica sa uskim sečivom za okopavanje luka (Osnić) [Crn.]


   SÎPATUÓRĬ /săpător/ (i. m.) — копач

* am avut mulț sîpatuorĭ, șî am gaćit lukru ĭuta
— imao sam mnogo kopača, pa sam brzo završio posao [Por.]


   SÎPTAMḮNĂ (i. ž.) ● v. stamînă [Por.]

   SÎRAMÚRĂ /saramură/ (i. ž.) — саламура

* sîramură ĭe apă sarată în kare sa țîńe karńa pănă nu sa duśe la uskat
— salamura je slana voda u kojoj se čuva meso pre nego što se odnese na sušenje [Por.]


   SÎRAŚÍĬE /sărăcie/ (i. ž.) — сиромаштво

* a kreskut în mare sîraśiĭe
— odrastao je u velikom siromaštvu

* sîraśiĭe grĭa
— teško siromaštvo

* sîraśiĭe uarbă
— (dosl.) slepo siromaštvo [Por.]


   SÎRBÁĆIK /sălbatic/ (prid.) — дивљи

* lupu șî ursu sînt žuavińe sîrbaćiśe, kî traĭesk în padure
— vuk i medved su divlje životinje, jer žive u šumi [Por.]


   SÎRBAŚÍ /sălbătici/ (gl. p. ref.) — подивљати

* žuavina, să n-ar sîrbaśi đi mikă, n-ar puća rămîńa viĭe-n padure întra alće žuaviń sîrbaćiśe
— životinja, da ne podivlja od rođenja, ne bi mogla opstati u šumi među ostalim divljim zverima

* kopilo-l mik, dakă-l krĭesk parințî răĭ șî bolnavĭ la kap, puaće să sa sîrbaśiaskă ka žuavina
— malo dete, ako ga podignu loši i umno poremećeni roditelji, može da podivlja kao životinja

* lasă-l drakuluĭ, kă đe kînd a ramas sîngur, a sîrbaśit đe tuot
— mani ga dođavola, jer od kada je ostao sam, podivljao je sasvim [Por.]


   SÎRBAŚÍĬE /sălbăticie/ (i. ž.) — дивљина

* a puvestît aĭ batrîń kă kînd a veńit aiśa sî sa kăsătorĭaskă, n-a fuost ńima pusta, numa sîrbaśiĭe în tuaće părțĭļi
— pričali stari da kad su došli ovde da se nasele, nije bilo nikog nigde, samo divljina na sve strane [Por.]


   SÎRBATORÍ /sărbători/ (gl. p.) — празновати

* mulće sîrbatuorĭ babĭeșć ńima nu măĭ sîrbĭaḑă
— mnoge bapske praznike niko više ne drži [Por.]


   SÎRBATUÁRE /sărbătoare/ (i. ž.) — празник

* sîrbatuare ĭe ḑîuă kînd nu sa lukră, kă lumĭa sa pazîașće đi vrun rău kare sa-r puńa pi iĭ kînd ar lukra
— praznik je dan kad se ne radi, jer se ljudi čuvaju od nekog zla koje bi ih zadesilo kada bi radili

* ĭastă sîrbatuorĭ grĭaļe, kînd nu sa lukră ńimika tuota ḑîua, da ĭastă măĭ ușuare, kînd numa ńișći lukrurĭ nu sa kućaḑă lukra
— ima teških praznika, kad se ne radi ništa po ceo dan, a ima i lakših, kad se samo neki poslovi ne smeju raditi

* a fuost sîrbatuorĭ babĭeșć, șî sîrbatuorĭ popĭeșć, lumĭa măĭ mult a țînut pĭ-aļi babĭeșć
— bilo je bapskih praznika, i popovskih praznika, ljudi su više poštovali bapske [Por.]


   SÎRÎKAŚUÓS /sărăcăcios/ (prid.) — јадан

* s-a mîritat, sîrmana, da baĭatu ĭe sîrîkaśuos đi nu măĭ puać’ să fiĭe
— udala se, sirota, a momak joj je jadan da jadniji ne može biti [Por.]


   SÎRMÁN /sârman/ (prid.) — сирома

* sîrmanu kopilo-la, a ramas șî fara tată, șî fara mumă
— siroto ono dete, ostalo je i bez oca, i bez majke

* sîrmanu đi ĭel, nu măĭ are pi ńima
— siroma on, nema više nikog [Por.]


   SḮRŃIK /sârnic/ (prid.) — уредан

* măĭ mult kînd sa vorbĭașće đi vro muĭare, or fată mare, sa kată dar ĭe, or nuĭe sîrńikă, kî dakă ĭe sîrńikă, are măĭ mare katare
— najviše kad se govori o nekoj ženi, ili devojci udavači, gleda se da li je, ili nije uredna, jer ako je uredna, ima veći ugled [Por.]


   SÎRUÍ /rândui/ (gl. p. ref.) — уредити

* kopiĭi đi miś trăbe învața să sîruĭe paturļi luor dupa skulat
— decu od malena treba učiti da sređuju svoje krevete posle ustajanja

* urît ĭe kasa ku fată đi mîritat să nu fiĭe sîruită întođeuna
— ružno je da kuća udavače ne bude sređena u svako doba [Por.]


   SÎRUÍT /rânduit/ (prid.) — уређен

* la muĭare sîrńikă, kasa ĭe sîruită întođeuna, nu numa kînd s-așćată guoșći
— kod uredne žene kuća je uvek sređena, ne samo kad se čekaju gosti [Por.]


   SÎRUĬÁLĂ /rânduială/ (i. ž.) — сређивање

* dupa nuntă, o așćată mare sîruĭală
— posle svadbe čeka je veliko spremanje [Por.]


   SÎŚARÁ /secera/ (gl. p.) — жети

* ar fi bun kînd sa-r sîśara luoku pănă astară
— bilo bi dobro kad bi se njiva požnjela do večeras

* grîu ĭe kaḑut đi vînt, rău grĭeu sa sîăśiră
— žito je palo od vetra, jako se teško žanje [Por.]


   SÎŚARÁT /secerat/ (i. s.) — жетва

* sîśaratu ĭe lukru în luoku ku grîu, kînd grîu kuopt sa taĭe ku sîaśira
— žetva je rad na njivi sa žitom, kad se zrelo žito seče srpom

* ku paiļi đi grîu, taĭaće ku sîaśira, săśeratuorĭu faśe grameźuare kare sa kĭamă poluog
— od žita, posečenog srpom, žetelac pravi male gomile koje se zovu polog

* poluaźiļi dupa săśiratuorĭ, adună ļegatuorĭu, kare iĭ ļagă în snopĭ
— pologe za žeteocima sakuplja vezivač, koji ih vezuje u snopove

* snuopi la sîśarat sa ļagă ku ćiĭ or kurpiń, la piśuor or ku ļigatuarĭa, șî sa grîmađesk în krstină
— snopovi na žetvi vezuju se likom ili lijanom, nožno ili vezačicom, i slažu se u krstine

* kînd snuopi sa adună în krstiń, sîśaratu ĭe gata
— kad se snoplje skupi u krstine, žetva je gotova [Por.]


   SÎŚARÁT /secerat/ (prid.) — пожњевен

* luoku ĭe sîśarat kînd đi pi ĭel sa rađikiă grîu, și ramîn numa paĭiļi
— njiva je požnjevena kada se sa nje skine žito i ostane samo slama [Por.]


   SÎŚERATUÓRĬ /secerător/ (i. m.) — жетелац

* sîśeratuorĭ ĭe insă kare sîaśiră
— žetelac je osoba koja žanje [Por.]


   SḮTA ḐÎŃI /sita-zinelor/ (sint.) — вилино сито

* sîta ḑîńi ĭe buĭađe așaḑată șî spinuasă, kare krĭașće pi marźina ļivĭeḑî
— vilino sito je niska bodljikava biljka, koja raste po obodima livada

* (ver.) rumîńi krĭed kî sîta ḑîńi dă la luokurĭ unđe žuakă ḑîńiļi
— Vlasi veruju da vilino sito raste na mestima gde igraju vile [Por.]

* (ver.) greuańa kare vrĭa să sa nașće ușuor, trăbe să bĭa apă în kare s-a fĭert sîta ḑîńi
— trudnica koja želi da se lako porodi, treba da pije vodu u kojoj se kuvalo vilino sito (Snegotin) [Bran.


   SḮTĂ /sită/ (i. ž.) — сито

* sîta đi fańină ĭe o mrĭežă maruntă đi fĭer, strînsă pi o obadă supțîre đi ļemn, ku kare sa śarńe fańina
— sito za brašno je jedna sitna metalna mreža, zategnuta na tanak drveni obruč, kojom se prosejava brašno

* ĭastă șî sîtă đi śernut pĭesîku, ĭa ĭe fakută đin sîtă đi fĭer, prinsă pi un źam đi ļetve
— ima i sito za sejanje peska, ono je napravjeno od metalne mreže koja je zategnuta na drveni ram

* pănă n-a ĭeșît sîće đi žîță, sîta s-a fakut đin pĭaļe đi śerb, da s-a îngăurit ku brukă đi ļemn
— dok se nisu pojavila žičana sita, sito se pravilo od jelenske kože a bušilo drvenim šilom [Por.]


   SÎTOȘÁLĂ /însetoșare/ (i. ž.) — жеђање

* numa vićiļii la munće să nu prindă vro sîtoșală mare, đ-aĭa s-a ćemut măĭ mult
— samo stoku u planini da ne zahvati neko veliko žeđanje, toga su se najviše bojali [Por.]


   SKAĐÁ /scădea/ (gl.) — опадати

* apa-n lak pista vară skađe gata pănă la žumataće
— voda u jezeru preko leta opada gotovo do pola

* mama mĭ-a ļegat faļiĭe đi krumpiĭ pi lînga gît, șî miĭe fuoku pănă la ḑîuă a skaḑut
— baba mi je obložila kriške krompira oko vrata, i meni je temperatura do zore opala [Por.]


   SKAĐÁRE /scădere/ (i. ž.) — опадање

* așćată la marźină să-nśapă skađarĭa api, șă să trĭakă rîu
— čekaju na obali da počne opadanje vode, pa da pređu reku [Por.]


   SKÁĬ /scai/ (i. m.) — чкаљ

* skaĭu ĭe buĭađe spinuasă, la vîr are skaĭeće, o buată ku muoț bilovink
— čkalj je bodljikava biljka, na vrhu ima čkalju, glavicu sa ružičastom ćubom [Por.]


   SKAĬÉĆE /scaiete/ (i. m.) — чичак

* skaĭećiļi ĭe un fĭeļ đi skaĭ, fara spiń pi bît
— čičak je vrsta čkalja, bez trnja po stablu

* skaĭu ku skaĭećiļi ĭe, mi sa-m pare, tuot o buĭađe, numa skaĭeće iĭ ḑîśem la buata-ĭa spinuasă kare sa prinđe đi țuaļe, da măĭ rău ĭe kînd sa prinđe đi lîna uoilor đi abĭa o skarmîń, dupa śe tunź uoiļi
— čičak i čkalj su, čini mi se, iste biljke, samo se „skajaće” zove ona čičkava glava koja se hvata za odeću, a najgore je kad se uhvati za ovče runo da jedva raščešljaš vunu posle striže

* ĭastă mulće fĭerlurĭ đi skaĭ, nuoĭ la tuaće ļi ḑîśem spiń
— ima više vrsta čkalja, mi ih sve zovemo trnje (Rudna Glava) [Por.]


   SKALÁN /scălan/ (i. m.) — вешовка

* skalan sa kĭamă duauă druź đi kukuruḑ ļegaće ku gižîļi una đi alta
— vešovka je veza između dva klipa kukuruza, vezana šašom jedan za drugi

* kukuruḑu aļes đi samînță s-a ļegat skalan șî s-a atîrnat supt strĭeșînă sî sa ușće măĭ bińe
— kukuruz odabran za seme vezivao se u vešovke i kačio pod nadstrešnicu da se bolje suši

* kopiĭ stau skalan atîrnaț pi gard, șî sa uĭtă la luoptă
— deca vise na ogradi okačena ko grozd, i gledaju fudbal

* a kuļes viĭa, da n-a dus un skalan đi strugurĭ sî đa la kopiĭ
— obrao vinograd, a deci nije doneo ni vezicu grožđa [Por.]


   SKALDÁ /scălda/ (gl. p. ref.) — купати

* s-a dus ku uoĭļi la rîu să ļi skalđe, kă trăbe să ļi tungă ḑîļiļi-șća
— otišli su ovcama na reku da ih okupaju, jer treba da ih šišaju ovih dana

* kînd am fuost kopil, ma skalda mama într-o karļiță mare, în kara s-a taĭat puorśi
— kad sam bio dečak, kupala me je baba u jednom velikom koritu, u kome su se klale svinje [Por.]


   SKALDÁT /scăldare/ (i. s.) — купање

* kînd ĭerasăm miś, abĭa așćetasăm să gaćim lukruriļi, șă să ńi slubuadă parințî la rîu, la skaldat
— kad smo bili mali, jedva bismo dočekali da posvršimo poslove, pa da nas roditelji puste na reku, na kupanje

* kît sî fiĭe apa-n rîu đi mikă, kopiĭi gasa ćișnă bună đi skaldat
— koliko god da bude voda plitka, deca su na reci nalazila tišak pogodan za kupanje [Por.]


   SKALDÁT /scăldat/ (prid.) — окупан

* uomu ĭe skaldat kînd spală trupu întrĭeg
— čovek je okupan kad opere celo telo [Por.]


   SKALÚȘ /scăluș/ (i. m.) — скакавац

* skalușu ĭe guangă kare traĭașće pin ĭarbă, șî sîare kînd ći apropiĭ đi ĭel
— skakavac je buba koja živi u travi, i skače kad joj se približiš

* skalușî vara sînt bună momĭală đi prins pĭeșći ku ungița
— skakavac je leti dobar mamac za ribolov na udicu [Por.]


   SKALÚȘ /scăluș/ (i. m.) — скакавац

* skalușu ĭe o guangă kare traĭașće pin ĭarbă, are piśuare lunź đinapuoĭ, șî sîare în tuaće părțîļi
— skakavac je buba koja živi u travi, ima dugačke zadnje noge, i skače na sve strane

* skalușu ĭe bună momĭală đi prins pĭeșć ku ungica
— skakavac je dobar mamac za pecanje ribe udicom [Por.]


   SKÁMN /scamn/ (i. m.) — хоклица

* la nuoĭ tutuku a fuost măĭ batrîn fĭeļ đi skamn
— kod nas je panj bio najstarija vrsta hoklice

* skamn đi bătrîńață a fuost fakut đin tutuk ku triĭ krĭanźe în luok đi piśuare
— starinska hoklica bila je napravljena od panja sa tri grane, umesto nogu

* skamn ku triĭ piśare
— tronožac

* skamn đi șaḑut
— hoklica za sedenje

* skamnu la razbuoĭ ĭe blana pi kare șîađe țîsatuarĭa
— sedište na tkačkom razboju je daska na kojoj sedi tkalja

* Biļigradu ĭe skamnu lu Sîrbiĭe
— Beograd je prestonica Srbije

* Țăļigradu ĭe skamno-l turśiesk
— Carigrad je turska prestonica [Por.]


   SKAPÁ /scăpa/ (gl. p. ref.) — утећи

* ĭepuru a skapat đi kopuoĭ
— zec je utekao kerovima

* ńima nu puaće să skîape đi muarće
— niko ne može da izbegne smrt

* paru ĭ-a skapat đin mînă, șî s-a spart
— čaša mu je ispala iz ruku, i razbila se [Por.]


   SKÁPÎT /scapăt/ (i. s.) — видик

* s-a perdut, a dat dupa skapît
— izgubio se, zašao za horizont (nestao sa vidika) [Por.]


   SKÁPŃIK /zgârcit/ (prid.) — тврдица

* muoșu a fuost mare skapńik
— čiča je bio velika tvrdica

* skapńik mare, n-a dat la ńima ńimika
— velika škrtica, nije davao nikom ništa [Por.]


   SKÁRĂ /scară/ (i. ž.) — мердевине

* tuata kasa avut skară đi ļemn, pi ĭa s-a suit kînd guod s-a lukrat śuava pi sus
— svaka kuća je imala merdevine, na njih se penjalo kad god se radilo nešto na visini

* skărîļi kășî a fuost fakuće đin doa-triĭ bolovańe marĭ đi pĭatră
— kućne stepenice bile su izrađene od dva-tri poveća kamena [Por.]


   SKĂPATÁT /scăpătat/ (i. s.) — залазак

* Soariļi ĭe la skăpatat, akușa ĭe čina
— Sunce je na zalasku, skoro će večera

* skăpatatu soarluĭ
— zalazak sunca

* ažuns la raskruče, și s-a dus la skăpatat
— stigao je na raskršće, i otišao na zapad [Kmp.]


   SKAPĂTÁ /scăpăta/ (gl. n.) — залазити

* va skăpăta Soariļi vrodată, să ńi kulkăm
— hoće li zaći Sunce već jednom, da polegamo [Kmp.]


   SKÍĬE /schi/ (i. ž.) — смучка

* skiĭe rar kare a karat la nuoĭ đi bătrîńață, s-a vaḑut măĭ întîń dupa rat pin vuoĭskă
— skije retko je ko vozio od starina, viđene su prvi put u vojsci posle rata

* skiĭ-ļi a fakut ćińerișu đin blăń đi tarabă
— skije je pravila omladina od dasaka za tarabu [Por.]


   SKIMBÁ /schimba/ (gl. p. ref.) — мењати

* n-a fuost aăla luoku luĭ đintîń, numa ĭel l-a skimbat măĭ amînat ku vrunu
— nije to bilo njegovo mesto od početka, nego ga je on kasnije zamenio sa nekim

* s-a imat ka puorku, șî s-a dus la kasă sî sa skimbe
— isprljao se kao svinja, i otišao je kući da se presvuče

* a pļekat în bankă să skimbe galbińi, ama pi drum l-a apaurît uoțî
— krenuo je u banku da razmeni dukate, ali su ga usput opljačkali lopovi [Por.]


   SKIMBÁT /schimbat/ (prid.) — промењен

* kînd s-a-ntuors đin rat la kasă, n-a kunoskut ńimika: tuot a fuost skimbat
— kad se vratio iz rata kući, nije prepoznao ništa, sve je bilo izmenjeno

* la nuntă, ka șî la tuată visaļiĭe, uomu sa duśe skimbat în țuaļe nuoĭ
— na svadbu, kao i na bilo koje veselje, čovek ide presvučen u novo odelo [Por.]


   SKIMBÁT /schimbat/ (i. s.) — промена

* vrĭamĭa ĭe đi skimbat
— vreme je za promenu [Por.]


  SKIMBURĬ /schimburi ?/ (i. ž.) — преобука

* skimburĭ sînt țuaļiļi spalaće, đi-nskimbat
— veš je odeća oprana sa preobuku

* a spalat skimburļi șî ļ-a-nćins pi gard sî sa ușće la suare
— oprala je veš, i raširila ga na ogradi da se suši na suncu [Por.]


   SKIMOSḮ (gl.) ● v. skimotoșî [Por.]

   SKIMOTOȘÁLĂ /schimonoseală/ (i. ž.) — неред

* s-a dus, da skimotoșala mĭ-a lasat miĭe să sîruĭ
— otišli su, a nered su ostavili meni da sredim [GPek]


   SKIMOTOȘḮ /schimonosi/ (gl. p. ref.) — унередити

* ś-a fi katat draku va șći, mĭ-a skimotoșît țuaļiļi nuoĭ pin orman șî kînd n-a gasît ńimika, tuot mĭ-a sprînžît pin suobă
— šta li je tražio đavo će znati, ispreturio mi je novu odeću po ormanu i kad nije našao ništa, sve mi je razbacio po sobi [GPek]


   SKIMOTOȘḮT /schimonosit/ (prid.) — разбацан

* iĭ nu șćiu đi rînd, la iĭ ĭe tuot skimotoșît în tuaće părțîļi
— oni ne znaju za red, kod njih je sve razbacano na sve strane [GPek]


   SKINĆÍĬE /scânteie/ (i. ž.) — искра

* kînd ĭe pîržuol mare, șî arđe tufarișu-n duos, săr skinćiĭi đin para fuokuluĭ pănă-n śerĭ
— kad je veliki požar, i gori grmlje u šumi, varnice iskaču iz plamena vatre svi do neba

* kînd tutunźiu skapîre ku amnarĭu, ĭaska sa aprinđe đin skinćiĭiļi lu krĭamińe
— kad pušač kreše ocilom, trud se pali od iskrica iz kremena [Por.]


   SKINĆIĬUOS /scânteios/ (prid.) — варничав

* lukru la fuaļe în kovaśiĭe ĭe tare skinćiĭuos
— rad na mehu u kovačnici je jako iskričav

* a șaḑut la kamin ku fuok skinćiĭuos, a sarit skinćiĭa șî ĭa ars krețanu
— sedela je kraj kamina sa iskričavom vatrom, iskočila je varnica i progorela joj krecan [Por.]


   SKINŚOŃÁ /scânci/ (ĭuo skinśuon, ĭel skinśuańe) — скичати

* kînîļi đi đesńață skinśuańe una-ntruuna, puaće-fi bolnau, kă nu l-a batut ńima, da mînkare are đestulă
— pas od jutros neprestano skiči, možda je bolestan, jer ga niko nije tukao, a hrane ima dovoljno [GPek]


   SKINŚOŃÁLĂ /scâncieală/ (i. ž.) — скичање

* n-a măĭ putut să sufire skinśońala kîńiluĭ, pî s-a skulat đi pi pat șî s-a pus ku pĭetre pi ĭel
— nije više mogao da podnosi pseće skičanje, pa se digao sa kreveta i počeo da ga gađa kamenjem [GPek]


  SKÎPARA /scăpăra/ (gl.) — варничити

* sa ḑîśe kă śuava skapîră kînd săr skinćiĭi, ka kînd skapirĭ ku amnarĭu
— kaže se da nešto varniči kad iskaču varnice, kao kad krešeš kresivom

* muoșu skapîră ku amnarĭu, sa kinuĭe să aprindă lula, ama ĭaska nu-ĭ bună
— čiča kreše ocilom, muči se da zapali lulu, ali mu trud ne valja [Por.]


  SKÎPARAT /scăpărare/ (i. s.) — варничење

* fu ńagura bîznă, ama sa vaḑu un skîparat, kakînd dă vrunu ku amnarĭu să aprindă lula
— beše mrkli mrak, ali se videlo neko varničenje, kao kad neko pokušava da kresivom zapali lulu [Por.]


  SKÎRȚ /scârț/ (uzv.) — шкрип

* s-auḑît śeva „skîrț! skîrț” pin puod, ama tata n-a putut gasa śi ĭe
— čulo se neko „škrip! škrip!” na tavanu, ali otac nije mogao otkriti šta je [Por.]


   SKÎRȚAÍ /scârțâi/ (gl.) — шкрипати

* a skîrțait în laută tota ḑîua pănă nu sa do-nvațat să kînće kalumĭa
— strugao je na violini po ceo dan, dok nije naučio da svira dobro

* nu kă skîrțuańe kîta vrakńița nuastră, numa rasună aritu tuot
— ne da škripi naša kapija, nego odjekuje ceo kraj [Por.]


   SKÎRȚAĬÁLĂ /scârțâială/ (i. ž.) — шкрипа

* uom mare, blăńiļi în patus uskaće, numa skîrțaĭala s-auđe pănă ĭel mîńiuos trăiră pin suobă
— čovek kupan, daske u podu suve, samo se škripanje čuje dok on ljutit šeta po sobi

* đin skîrțîĭe ĭasă skîrțaĭală, da đin skîrțuańe, skîrțońală
— od „škripi” dolazi reč „škripa”, a od „škripnje” ĭe „škripanje” [Por.]


   SKÎRȚÁĬKĂ /skârțâitoare/ (i. ž.) — чегртаљка

* skîrțaĭka a fuost žukariĭa kopiĭiluor đi ļemn, avut o roćiță ku đinț kare s-a-nvrćit, ș-atîrnat un ļimburuș đi blanuță supțîre
— čegrtaljka je bila dečja drvena igračka, imala je nazubljeni točkić koji se okretao i kačio drveni jezičak [Por.]


   SKÎRȚOŃÁLĂ (i. ž.) ● v. skîrțaĭală [Por.]

   SKÎRMANÁ /scărmăna/ (gl. p.) — влачити

* dupa śe sa spală șî sa uskă, lîna trăbe skîrmana, đin skurt ḑîs: trăbe trekută pin mîńiļi muĭerilor, kî đemult n-a fuost mașînă đi miță
— posle pranja i sušenja, vunu treba vlačiti, u najkraćem rečeno: vuna treba proći koz ženske ruke, jer ranije nije bilo vunovlačara

* skîrmanînd lîna, muĭeriļi o kurîță đi lomańe kare s-a nîklait în lînă, pănă uoĭļi s-a tras pin buĭeḑare șî pin tufare, da apa n-a putut să ļi ļimpeḑaskă
— vlačeći vunu, žene su je čistile od krhotina koje su se usukale u vuni , dok su se ovce provlačile koz bujad i šipražje, a voda nije mogla da ih spere [Por.]


   SKÎRMANÁT /scărmănat/ (prid.) — влачан

* lînă skîrmanată sa traźe pin darak sî sa skuată đin ĭa bițurĭ aļi tarĭ, sî ramînă numa lîna muaļe, đin kare sa faśe kairu
— vlačena vuna se provlači kroz geben da bi se iz nje izvukli tvrdi pramenovi, da ostane samo meka vuna do koje se pravi kudeljka [Por.]


   SKÎRMANÁT /scărmănat/ (i. s.) — влачење

* muĭeriļi a lasat ađetu đi skîrmanat la lînă
— žene su napustle običaj vlačenja vune

* đemult skîrmanatu s-a fakut ku klakă
— nekada se vlačenje vune radilo sa mobom [Por.]


   SKÎRMUȘḮ /răspândi ?/ (gl. p. ref.) — растрести

* muma skîrmușașće slamńaku, ń-el sprimĭașće đi kulkare
— majka rastresa slamaricu, rasprema nam je za spavanje [Por.]


   SKÎRTÁȘ /scârtaș/ (i. m.) — черенац

* dakă ĭe kuada lungă la skîrtaš, nu ći uḑ la piśuarĭe
— ako čerenac ima dugačku dršku, nećeš ukvasiti noge [Crn.]

* ku skîrtașu a prins pĭeșć đi prazńik
— čerencem su lovili ribu za slavu [Por.]


  SKÎRŽALĂ /scrijeleală/ (i. ž.) — шкработина

* śe gud skîržală pi pĭatră la Kîrșe gasăsk Rumîńi nuoștri, ginđesk kă ĭe sămn đi bań, șă sapă pănă nu sa sparg
— koju god škrabotinu dađu na kamenu na Kršu naši Vlasi, misle da je znak zakopanog blaga, i kopaju dok se ne razbiju [Por.]


   SKÎRŽÎĬÁ /scrijeli/ (gl. p. ref.) — шкрабати

* a fuost rău la șkuală, n-a-nvațat să skriĭe frumuos, numa skîržîĭe pi arćiĭe śuaua śe ńiś ĭel nu-nțaļaźe
— bio je loš u školi, nije naučio da piše lepo, nego sama škraba po hartiji nešto što ni sam ne razume [Por.]


   SKÎRŽÎĬÁT /scrijelit/ (prid.) — нашкрабан

* tuot parĭaćiļi lu kasa nuauă a fuost skîržîĭat đi kopiĭ, șă nu ĭa ramas alta ńimika, numa să-l provăruĭe
— sav zid nove kuće je bio naškraban od dece, pa mu nije ostalo ništa drugo nego da ga prekreči [Por.]


   SKOBÁRĬ /scobar/ (mn. skobarĭ) — скобаљ

* sa vaĭtă peșkari kă đintro vrĭame înkuaśa s-a pĭerdut skobarĭu đin rîu nuostru
— žale se ribari da se od nekog vremena izgubio skobalj iz naše reke [Por.]


   SKOBÍ /scobi/ (gl. p. ref.) — дубити

* țîganu skobĭașće ļingura în ļemn muaļe
— Ciganin dubi kašiku u mekom drvetu

* đimult tot nat avut bîtu luĭ ku kare dupa mînkare a skobit đințî
— nekada je svako imao svoj štapić kojim je posle jela čačkao zibe [Por.]


   SKOBÍT /scobit/ (prid.) — издубљен

* gaura ĭe skobită în ļemn muaļe
— rupa je izdubljena u mekom drvetu

* furka a suorî-sî ĭe tuată skobită ku fluorĭ șî păsîrĭ
— sestrina preslica je sva izrezrbarena cvećem i pticama [Por.]


   SKOBITUÁRE /scobitoare/ (i. ž.) — чачкалица

* skobituarĭa a fuost fakută đin bîćiśel supțîrĭe đi ļemn uskat, a fuost skurtă șă askuțîtă la un kap
— čačkalica je bila napravljena od tankog štapića suvog drveta, bila je kratka i zašiljena na jednom kraju

* ku skobituarĭa s-a skobit đințî dupa mînkare
— sa čačkalicom su se čačkali zubi posle jela

* tot nat în kasă avut skobituarĭa luĭ
— svako je u kući imao svoju čačkalicu

* skobituariļi s-a țînut înțapaće într-un kĭes, atîrnat la kamin, lînga aragu đi mîsurat lapćiļi
— čačkalice su se držale ubodene u kesu, okačenu kod kamina, pored raboša za merenje mleka [Por.]


   SKOBITÚRĂ /scobitură/ (i. ž.) — удубљење

* skobiturĭ faśe uomu ku skuaba, faśe apa-n pomînt kînd sa-nvrćașće-n luok, faśe karĭaćiļi kînd ruađe ļemnu
— udubljenja pravi čovek dubačem, voda u zemlji kad se okreće u mestu, crv kad nagriza drvo

* a ramas đi la mama o furkă đi tuors ku skobituriļi lu dĭeda
— ostala je od babe preslica sa dedinim rezbarijama [Por.]


   SKOBÎLȚÁT /scobîlțat/ (prid.) — нераван

* luoku đi kasă ĭe tare skobîlțat, mult lukru o să avĭem să-l putrivim kum trăbe
— mesto za kuću je jako neravno, mnogo posla ćemo imati dok ga ne poravnamo kako valja [Por.]


   SKOBÎLȚḮ /scobîlțî/ (gl.) — излокати

* sudomu a skobîlțît drumu, ș-a ramas numa ńișći găuruańe đi nu sa puaće treśa ku karu
— provala oblaka je izlokala put, ostale su samo neke rupčage da se ne može proći kolima [Por.]


   SKOBÎLȚḮĬE /gaura/ (i. ž.) — удубљење

* đi kînd nu traĭașće ńima la munće, drumu pin padure ĭe numa skobîlțîĭe lînga skobîlțîĭe
— otkad niko ne živi u planini, put kroz šumu je samo rupa do rupe [Por.]


   SKOBORḮ /scoborî/ (gl. p. ref.) — силазити

* s-a skoborî dăn puod pră skară
— sišao je s tavana niz merdevine [Stig]


   SKOĆÁ /scoate/ (gl. p. ref.) — вадити

* kum sa va skoća đin nakaz în kare s-a-nvîrḑît, ńiś sfîntu dumńeḑîu nu puaće șćiĭa
— kako će se vaditi iz problema u koji se upleo, ni bog sveti ne može znati

* n-a fuost atît đemult, kînd đințî am skuos la kovaś
— nije bilo tako davno, kad smo zube vadili kod kovača

* nu ći skoća ku minśuń, spuńe kum a fuost
— nemoj se vaditi lažima, kaži kako je bilo

* đi triĭ uorĭ l-a skuos đi la muarće
— tri puta ga je spasio smrti [Por.]


   SKOFÎRȚÎĬE (i. ž.) ● v. skofîrļiĭe [Por.]

   SKOFÎRĻÍĬE /scăfârlie/ (i. ž.) — чашица колена

* skofîrļiĭa ĭe uos mik, totîrlat kare țîńe źanunkiļi să nu sară đin înkeĭatură
— čašica je mala, okrugla koska koja drži koleno da ne iskoči iz zgloba

* s-a lovit ku sakurĭa în skofîrļiĭe, ș-a noroḑît đi durĭare, pănă n-ažuns la doptur
— udario se sekirom u čašicu kolena, i poludeo je od bolova dok nije stigao do lekara [Por.]


   SKOPÁRĬ /veterinar ?/ (i. m.) — штројач

* skoparĭu ĭe uom kare șćiĭe să skopĭaskă puorśi
— štrojač je čovek koji zna da štroji svinje

* astîḑ numa mîrveńaku skopĭașće, da đimult tot stapînu a trabuit să șćiĭe să skopĭaskă puorśi luĭ
— danas samo veterinar štroji, a nekad je svaki domaćin trebalo da zna da štroji svoje svinje [Por.]


   SKOPÍ /scopi/ (gl. p. ref.) — штројити

* a rașît tata să skopĭaskă maskuru, ș-a kĭemat komșîĭļi să-ĭ ažuće
— rešio otac da štroji vepra, i pozvao komšije da mu pomognu

* aĭ nuoștri aĭ batrîń a șćut sîngurĭ să skopĭaskă maskuru, kalu șî berbĭeku
— naši stari su znali sami da štroje vepra, konja i ovna [Por.]


   SKOPÍT /scopit/ (prid.) — уштројен

* puorku, skopit đi kurînd, ḑaśe-n kośină
— vepar, skoro uštrojen, leži u svinjcu [Por.]


   SKOPÍT /scopit/ (i. s.) — штројење

* n-a măĭ înśeput ku skopitu kă nu puot să prindă maskuru
— nisu još počeli štrojenje, jer ne mogu da uhvate vepra [Por.]


   SKORÚȘ /scoruș/ (i. m.) — оскоруша (дрво)

* skorușu ĭe la nuoĭ ļemn rar, krĭașće sîngur în padure
— oskoruša je kod nas retko drveo, raste samo u šumi [Por.]


   SKORÚȘĂ /scorușă/ (i. ž.) — оскоруша (плод)

* skorușa ĭe puama skorușuluĭ
— oskoruša je plod oskoruše

* skorușa vĭarđe ĭe amară, akră șă strînźe gura
— zelena oskoruša je gorka, kisela i opora

* skorușa ĭe bună đi mînkare kînd sa kuaśe bińe șî sa muaĭe
— oskoruša je dobra za jelo kad sazri dobro i omekša

* ku skorușă vrodată s-a fakut kĭag
— sa oskorušom se nekada pravilo sirište [Por.]


   SKOVĬARDĂ /scovardă/ (i. ž.) — палачинка

* skovĭarda sa faśe đin faină đi grîu ku apă șî ku lapće
— palačinka se pravi od pšeničnog brašna, vode i mleka [Buf.]


   SKRÁDĂ /scradă/ (i. ž.) — длакави шаш

* skradă ĭe ĭarbă kare dîă pintra pĭetre pi kîrșĭe șî pin padure la munće, ș-akolo unđe ĭastă skradă sa mînă uoĭļi la pașuńe
— dlakavi šaš je trava koja raste između kamenova po kršu i po šumi u planini, i tamo gde ona raste teraju se ovce na pašu [GPek]


   SKRIĬÁ /scria/ (gl. p. ref.) — писати

* vrodată đi bătrîńață s-a skriĭat numa ku konđeĭu
— nekada davno pisalo se samo kondeljom

* păkurari a skris pi butorśiļi faguluĭ, or kă pi śuperś
— pastiri su pisali na stablima bukve, ili na pečurkama

* muĭerļi đemult n-a șćut ńiś să skriĭe, ńiś să śećaskă
— žene nekad nisu znale ni da pišu, ni da čitaju [Por.]


   SKRIĬATUÓR /scriitor/ (i. m.) — писар

* skriĭatuor ĭe uom învațat kare șćiĭe sî skriĭe aĭa śe lumĭa vorbĭașće
— pisar je učen čovek koji zna da zapisuje ono što ljudi govore

* (mit.) pi lumĭa-ĭa măĭ mare skriĭatuorĭ ĭe svići Pĭetre, kî ĭel skriĭe kît ĭe la tot nat ursat să traĭaskă
— na onom svetu najveći pisar je sveti Petar, jer on zapisuje koliko je kome suđeno da živi [Por.]


   SKRIPSUÁRE /scris/ (i. ž.) — запис

* a fakut vro skripsuare ku furiș, ș-a trîmĭeso pi pîkurarĭ la uoț în padurĭe, să fugă kă vin potîrńiśi bugarilor să-ĭ omuară
— napisao je pismo u potaji i poslao ga preko čobana odmetnicima u šumu, da beže jer ide bugarska potera da ih ubije [Por.]


   SKRÍSĂ /buburuză/ (i. ž.) — бубамара

* skrisa ĭe o guangă ruoșîĭe ka fuoku, ku pĭaće ńagre pi ăripĭ
— bubamara je buba jarkocrvena sa crnim pegama na krilima

* sa kĭamă „skrisa” kă la ćińeriș zbuară đi pi źeĭśt în parća-ĭa unđe-ļi skrisă însa đi kăsătorit
— zove se „zapis” jer mladima leti sa prsta na stranu na kojoj je osoba suđena za brak [Por.]


   SKRÍSĂ /scrisă/ (i. ž.) — судбина

* skrisa la uom sa faśe la nașćire, kînd vin triĭ ursatuorĭ șă-ĭ ursaḑă traĭu-n trĭeg
— sudbina čoveka određuje se na rođenju, kad mu dođu tri suđaje i presude mu ceo život

* đi skrisa luĭ uomu nu puaće să skîape
— od svoje sudbine čovek ne može da utekne [Por.]


   SKRISUÁRE /scrisoare/ (i. ž.) — писање

* a fuost bun șkolarĭ, adîns la skrisuare ńima nu l-a putut întreśa
— bio je dobar đak, naročito ga u pisanju niko nije mogao nadmašiti [Por.]


   SKRIVÁLĂ /scrivală/ (i. ž.) — усек

* skrivala ĭe un fĭeļ đi înkeĭatură întra doă ļiamńe, ku kare śuava faśiem
— žljeb je jedan od načina spajanja dva drveta, kojima nešto gradimo

* skrivală ĭe žgĭab sapat întra duauă grinḑ în puodu koļibi
— skrivala je utor iskopan između dve grede na tavanu kolibe

* skrivală ĭe înkeĭatură la razbuoĭ
— skrivala je način spajanja dva dela razboja [Por.]


   SKRĬÁME /screme/ (gl. ref.) — стењати

* s-a zaprit grĭeu, șî kînd sa duśe pintru ĭel, sa skrĭame, saraku, đi sa zgîndîră ișîtuarĭa întrĭagă
— ima težak zatvor, i kad ide radi sebe, stenje, siroma, da se trese ceo klozet [Por.]


   SKROFÍȚĂ /scrofiţă/ (i. ž.) — грмуша

* skrofița kam aduśe ku bîrbĭaćiļi, ama ĭe măĭ frumuasă pasîrĭe, are trup măĭ fakut
— grmuša je nalik na vrapca, ali je lepša ptica, ima skladnije telo [Por.]


   SKRUÁFĂ /scroafă/ (i. ž.) — крмача

* a avut aĭ miĭ în sat doă skruafe șî un maskur
— imali su moji na selu dve krmače i jednog vepra

* skruafa are śinś purśiĭ
— krmača ima petoro prasadi

* la skruafă iĭ s-a fakut đi verît
— krmači je vreme za bukarenje

* fata ĭe imuasă ka skruafa
— devojčica je prljava kao krmača

* sa tîvaļiașće pin morśila ka skruafa
— valja se u blatu kao krmača [Por.]


   SKRÚM /scrum/ (i. s.) — згура

* ĭară a ars pîńa, a ramas numa skrum đin ĭa
— opet je izgoreo hleb, ostala je samo zgura od njega [Por.]


   SKRÚMĂ /țâră ?/ (i. ž.) — мрва

* skrumă ĭe parśeluț đi pîńe or đi turtă, marunt
— mrva je sitan delić hleba ili proje

* skruma sa faśe kînd ĭe pîńa uskată
— mrva se pravi kad je hleb suv [Por.]


   SKUÁBĂ /scoabă/ (i. ž.) — дубац

* skuaba ĭe un fĭeļ đi kuțît đi skobit la ļemn, ku taișu înkoveĭat, ș-askuțît numa pi parća-ĭa ku kare sa taĭe
— dubac je vrsta noža za dubljenje u drvetu, zakrivljenog sečiva, sa oštricom samo na strani kojom se seče

* ĭastă mulće fĭelurĭ đi skuabe, fakuće ka sîaśira, fînka ĭastă mulće lukrurĭ kare sa lukră ku ĭa
— ima više vrsta dubaca srpastog oblika, jer ima i različtiih poslova koji se njime rade [Por.]


   SKUÁRȚĂ /scoarță/ (i. ž.) — кора

* tuot ļemnu are skuarță, măĭ supțîre, măĭ gruasă, măĭ aspură or măĭ ńaćidă
— svako drvo ima koru, tanju, deblju, rapaviju ili glatkiju

* đin skuarță đi ćiĭ pîkurari fak buśin
— od lipove kore čobani prave rikalo

* (top.) Kraku skuarță
— Korina kosa, top. u Majdanpečkoj šumi [Por.]

* đin skuarță đi ćiĭ s-a fakut skulă adînśa đi prins pĭeșć
— od lipove kore pravile se poseban pribor za hvatanje ribe (Leskovo) [GPek]


   SKUBIKÚR /scobituri/ (i. m.) — шипурак

* skubikur ĭe trîndafir sîrbaćik
— šipurak je divlja ruža

* puama lu skubikur sa kĭamă skubikură, șî sa kuļiaźe đi ćaĭ
— plod šipurka je šipak, i bere se za čaj

* ļiemnu lu skubikur sa kĭamă măśiĭaș, șî ku ĭel babiļi đeskîntă đi gîlbinarĭe, đi lunaćik șî đi înfrațîșat
— drvo šipurka zove se maćijaš, i njime babe baju protiv žutice, za razdvajanje jednomesečnika i za bratimljenje [Por.]


   SKUBIKÚRĂ /măceașă/ (i. ž.) — шипак

* skubikura sa adună kînd roșîașće, șî sa muaĭe, atunśa ĭe kuaptă
— šipak se bere kada pocrveni i smekša, tada je zreo

* skubikura sa uskă șîn đin ĭa sa faśe tare bun ćiaĭ
— šipak se suši i od njega se pravi jako dobar čaj [Por.]


  SKUĆI /scuti/ (gl. p. ref.) — zаштитити

* (rel.) prunu la-l muort s-a sađit în morminț la kapu muortuluĭ, să-l răkorĭaskă ku umbra, șă să-l skućaskă dă vrĭamĭa rîa
— šljiva se sadila na grobu pokojnika više njegove glave, da ga rashladi hladovinom, i da ga zaštiti od nevremena [Mlava]


   SKÚĆIK /scutec/ (i. s.) — пелена

* skućiku ĭe parśel đe pînză, țasut la razbuoĭ, kare l-a pus în ļagîn supt kurițu lu kopil mik
— pelena je komad platna, tkanog na razboju, koji se stavljao u kolevku pod dupence malog deteta

* đi bătrîńață kopiĭi nu s-a-nfășurat în skućik, numa piśorițîļ ļ-a ļegat în fașîĭe să nu sa strîmbe
— nekada se deca nisu uvijala u pelene, samo su im nogice bile uvezane trakama da se ne iskrive [Por.]


   SKULÁ /scula/ (gl. p. ref.) — устати

* uomu sa skuală kînd sa rađikă đin starĭa șaḑută
— čovek ustaje kad se diže iz sedećeg stanja [Por.]


   SKULÁT /sculat/ (prid.) — усправљен

* kînd tună narńiku în suobă, nuoĭ tuoț ăl așćetam, skulaț ka lumanarĭa
— kad ulazi narednik u sobu, mi ga svi dočekamo uspravni kao sveća

* kînd uoțî a-nśeput să bată la ușă, ĭuo am fuost skulat șî sprimit să pļek la lukru
— kad su lopovi počeli da lupaju na vratima, ja sam bio budan i spreman da pođem na posao [Por.]


   SKÚLĂ /sculă/ (i. ž.) — старудија

* skulă ĭe vrun alat or vrun vas kare ĭe batrîn, ma nu-l lapiḑ numa-l puń sus kă-ț va măĭ fi dă trĭabă
— stara stvar je neki alat ili sud koji je star, ali ga ne bacaš već ga sklanjaš na stranu, jer ti može zatrebati

* ma duk să goļesk podrumu dă skuļe, kă nu ma-ĭiastă luok guol dă ĭiaļe
— idem da ispraznim podrum od starih stvari, jer više nema slobodnog mesta od njih [Mor.]

* sakurĭa ĭe skulă dă lukrat la ļemn
— sekira je alatka za obradu drveta

* ferarĭu arĭe skuļiļi luĭ adînsă dă lukrat la fĭer
— kovač ima svoje posebne alatke za obradu metala (Ranovac) [Mlava]


  SKUMP /scump/ (prid.) — скуп

* are plată mikă, nu puaće să kumpire aĭa śi ĭe skump
— ima malu platu, ne može da kupi ono što je skupo

* prĭa skump
— preskupo

* (u izr.) pĭatră skumpă
— dragi kamen

* apă skumpă
— skupa voda, voda koja se za dušu pokojnika nosi i izliva [Por.]


   SKUMPATÁĆE /scumpătate/ (i. ž.) — скупоћа

* tot mĭarźe đin skumpataće în skumpataće, lumĭa nu măĭ puaće trai đ-atîća skumpatățurĭ
— sve ide iz skupoće u skupoću, narod više ne može da živi od tolikih skupoća [Por.]


   SKUMPÍ /scumpi/ (gl. p. ref.) — поскупити

* tuot s-a skumpit, da bań nus
— sve je poskupelo, a para nema [Por.]


   SKUMPÍNĂ /scumpină/ (i. ž.) — руј

* skumpină ĭe buĭađe ku frunḑa ruoșîĭe ka para fuokuluĭ
— ruj je biljka sa listom crvenim kao plamen vatre

* tare bun ļak đi mulće buaļe
— jako dobar lek za mnoge bolesti [Por.]


   SKÚND /scund/ (prid.) — плитак

* aśi ĭe rîu skund, puoț să-l trĭeś ļesńe
— tu je reka plitka, možeš lako da je pređeš

* strakina ĭe skundă, nuĭe bună đi đimikat lapćiļi
— panica je plitka, nije dobra za drobljenje mleka [Por.]


   SKUÓĬKĂ /scoică/ (i. ž.) — шкољка

* (vet.) kînd vaka s-a bolnavit đi întrokĭat, aĭ batrîń adunat skuoĭś șî ļ-a batut marunt, șî ļ-a suflat la vakă în uokĭ
— kada bi kravi obolele oči, stari su skupljali školjke, tucali ih sitno, i duvali kravi u oči [Por.]


   SKUÓK /scoc/ (i. m.) — нагиб

* skuok ĭe kuot supt kare apa đin buduruoĭ baće în ruata muori
— nagib je ugao pod kojim voda iz badnja bije u vodenični točak

* skuoku lu buduruoĭu muori kîtra ruata muori, trăbe să fiĭe în žumataća kuotuluĭ stîmpit
— nagib vodeničnog badnja prema vodeničnom točku, treba da bude na polovini pravog ugla [Por.]


   SKUÓS /scos/ (i. s.) — вађење

* vrĭamĭa ĭe đi skuos krumpiĭi
— vreme je za vađenje krompira

* s-a lasat đi skuos la ļamńe đin borugă, kî ĭe rîpa mult înaltă
— napustio je vađenje drva iz potoka, jer je uspon mnogo veliki [Por.]


   SKUÓS /scos/ (prid.) — извађен

* avut patru đinț skuoș, tot la kovaśu satuluĭ
— imao je četiri izvađena zuba, sve kod seoskog kovača [Por.]


   SKURȚḮME /scurtime/ (i. ž.) — краткоћа

* ku asta skurțîme đi vrĭame, nu sa puaće faśa ńimika
— sa ovakvim nedostatkom vremena, ne može se učiniti ništa [Por.]


   SKURĆÉĬKĂ /scurteică/ (i. ž.) — либада

* [Pad.] skurćeika ĭe țoală skurtă pănă la brâu šî are mâńeś lunż, să poartă pistă śupag
— libada je haljetak kratak do pojasa, sa dugim rukavima, nosi se preko košulje [Pad.]


   SKURĬÁ /scura/ (gl. ref.) — отицати

* la trekut apa đi zapuk, șî pikurĭ đi apă sa skurs pi firĭe șî pi gît
— probio ga je znoj od vrućine, i grašci znoja slivali su mu se niz lice i vrat

* s-a batut đi pluaĭe supt un ļemn, ș-a statut aśiĭa pănă apa đi pi krĭanźe na-nśeput skurĭa luĭ dupa kap
— sklonio se zbog kiše pod jedno drvo, i stajao je tu dok mu se voda sa grana nije počela slivati za vrat [Por.]


   SKÚRSURĂ /scursură/ (i. ž.) — остатак

* bĭa și mînkă, kă aște sîn skursurile če a ramas de la praznik
— pij i jedi, jer ovo su ostaci od slave [Tim.]


   SKÚRT /scurt/ (prid.) — кратак

* grabiț ku lukru, kă akuma ĭe ḑîua skurtă, ĭuta kađe nuapća
— požurite sa poslom, jer je sada dan kratak, brzo pada noć

* păru lung, minća skurtă
— duga kosa, kratka pamet

* asta nu kî ĭe skurt, numa ĭe skurt đi tuot
— ovo ne da je kratko, nego je kratko sasvim [Por.]


   SKURTÁ /scurta/ (gl. p. ref.) — кратити

* a dat pista poćakă, să skurće drumu
— krenuli su prečicom, da skrate put

* a tunat tuamna, sa skurtă ḑîļiļi
— došla je jesen, skraćuju se dani

* măĭ skurtă kîta, nu mințî atîta
— skrati malo, nelaži toliko [Por.]


   SKURTÁK /scurtac/ (i. m.) — кратеж

* rîa ĭe padurĭa pi arșîță, numa kîći un skurtak koļa-koļa
— slabo je rastinje na pržolju, samo poneki krljak tu i tamo

* s-a dus în bataĭe ku vrun skurtak, kare a ramas pitulat đi la dĭedî-su
— otišao je u borbu sa nekim kratežom, koji je ostao sakriven od njegovog dede [Por.]


   SKURTÁT /scurtat/ (prid.) — скраћен

* are o blană, skurtată pi masura lu vrakńiță, ama nu șćiĭe unđe a puso
— ima jednu dasku, skraćenu po meri kapije, ali ne zna gde je ostavio

* grĭeu bolnau, vĭađe șî ĭel kî ĭe traĭu luĭ skurtat
— teško bolestan, vidi i sam da mu je život skraćen [Por.]


   SKURTATÚRĂ /scurtătură/ (i. ž.) — ократак

* a tunat în traușă ku o skurtatură đi bît, șî kînd a sarit kînoćeĭi aĭ miĭ la ĭel, n-avut ku śe sî sa apire
— ušao je u dvorište sa jednim kratežom od štapa, i kada su moje psine skočile na njega, nije imao čime da se brani

* fĭaćiļi puartă o skurtatură đi sukńe, n-au ku śe ńiś kuru s-astruśe
— devojke nose okratak od suknje, nemaju čime ni dupe da pokriju

* kînd lumĭa amĭers pi piśuare, s-a katat skurtaturĭ la drum, fiĭe kît đi lung să fiĭe
— kad su ljudi išli pešice, tražile su se prečice na putu, ma koliko dug bio [Por.]


   SKURTÚȚ /scurtuţ/ (prid.) — краћи

* numa să fiĭe kîta măĭ skurtuț, ar înkĭepa în gaură
— samo da je malo kraći, stao bi u rupu [Por.]


   SKUTURÁ /scutura/ (gl. p. ref.) — трести

* tata skutură prunu, da kopiĭi adună pruńiļi đi pu žuos în kuafe, ļi duk în kîzańiĭe șî ļi varsă-n kadă
— otac trese šljivu, a dace skupljaju šljive sa zemlje u kofe, nose ih u kazanicu i sipaju u kacu

* nu-l lasă în koļibă pănă nu skutură tuata zapada đi pi burkă
— ne pušta ga u kući dok ne otrese sav sneg sa kaputa

* spuńe kă la Morminț-aĭ Batrîń a vaḑut moruońi, șî atîta s-a skuturat đi frikă đi doă ḑîļe n-a ĭeșît đin koļibă
— kaže da je kod Starog Groblja videla vampire, pa se toliko potresla od straha da dva dana nije izlazila iz kuće [Por.]


   SKUTURÁT /scuturat/ (i. ž.) — стрес

* s-a bulnavit tare đi skuturat, kînd auḑîț kî ĭ-a murit mumî-sa
— teško je obolela od stresa, kad je čula da joj je umrla majka

* vrĭamĭa đi skuturat pruńiļi
— vreme je za trešenje šljiva [Por.]


   SKUTURÁTU /scuturatu ?/ (i. s.) — струна

* đi skuturatu sa bulnavĭesk muĭeriļi, kînd ļi kađe rînḑa la burta muaļe
— od strune oboljevaju žene, kad im se želudac spušta u donji deo stomaka

* skuturatu a ļikuit babiļi, kare a șćut să tragă rînḑa napuoĭ
— strunu su lečile babe koje su znale masiranjem da vrate želudac na mesto [Por.]


   SKUTURATÚRĂ /scuturătură/ (i. ž.) — тресење

* n-avut pruń mulț, ș-a gaćit ĭuta ku skuturatura
— nisu imali mnogo šljiva pa su brzo završili tresenje [Por.]


   SLAMŃÁK /saltea cu paie/ (i. m.) — сламарица

* slamńak ĭe un sak mare, țasut đi kîńipă șî umplut đi paĭe or gižă, pus pi pat đi ļemn să aĭbă lumĭa așćernut muaļe đi durmit
— slamarica je jedan veliki džak, tkan od konoplje i napunjen slamom ili komušinom, koji se stvaljao na drveni krevet da bi ljudi imali meku postelju za spavanje

* rumîń-aĭ batrîń a trait în borđeĭe, ș-a durmit pi rugožînă așćernută pi pomînt guol, șî n-așćut đi paturĭ ńiś đi slamńaśe
— stari Vlasi su živeli u zemunicama, spavali su na rogozini prostrtoj na goloj zemlji, i nisu znali za krevete i slamarice

* slamńaku s-a-npuĭat pi la gîzdoćiń, kare pin koļibĭ avut paturĭ đi durmit
— slamarica se pojavila kod bogataša, koji su u svojim kolibama imali krevete za spavanje [Por.]


   SLAŃÍNĂ /slănină/ (i. ž.) — сланина

* puorśi đi bătrîńață kînd s-a-ngrașat vrodată, avut pĭeśină multă, da slańină puțînă
— starinske svinje koje su se nekada tovile, imale su samo krtinu, a slanine malo

* slańină uskată
— sušena slanina

* slańină afumată
— dimljena slanina

* slańină pîržîtă
— pržena slanina [Por.]


   SLÁSTĂ /slastă/ (i. ž.) — мрс

* slastă ĭe mînkarĭă ku karńe șî lapće
— mrs je hrana sa mesom i mlekom

* slastă ĭe mînkarĭe kare sa manînkă numa kînd nuĭe puost
— mrs je hrana koja se jede samo kad nije post [Por.]


   SLĂŃINUÓS /slăninos/ (prid.) — сланинаст

* puorśi đi astîḑ, kînd sa-ngrașă, sînt măĭ slăńinuoș đi kît aĭ đivrodată
— današnje svinje kad se tove, slanjinastije su od nekadašnjih [Por.]


   SLĂŃINÚȚĂ /slăninuță/ (i. ž.) — сланиница

* ń-a dus șă kîći un parśel đi slăńinuță ku usturoĭ ćinîr, șî pîńe kaldă đin śirińe
— doneli nam i po jedno parče slaninice sa mladim belim lukom, i toplim hlebom iz crepulje [Por.]


   SLOBOĐÉŃE /slobodzenie/ (i. ž.) — ослобођење

* partizańi a dudait mńamțî, șă Tita ń-a dus slobođeńe
— partizani su oterali Nemce, i Tito nam je doneo oslobođenje

* đi la slobođeńe pănă astîḑ țara sîrbĭaskă mult sa skimbat
— od oslobođenja do danas srpska država se mnogo promenila [Por.]


   SLUÁTĂ /zloată/ (i. ž.) — слота

* sluată ĭe pluaĭe maruntă, mistakată ku zapadă
— slota je sitna kiša, pomešana sa snegom

* ńi treku ĭarna fara zapadă, numa ku pîrdańika đi sluată, uđiluasă șî śețuasă
— prođe nam zima bez snega, samo sa prokletom lapavicom, vlažnom i maglovitom [Por.]


   SLUBAḐḮ /slobozî/ (gl. p. ref.) — пустити

* daskulu a slubaḑît șkolari đi la șkuală sî sa dukă la kasă, da iĭ s-a dus đirĭept la rîu la skaldat
— učitelj je pustio đake iz škole da idu kući, a oni su otišli pravo na reku na kupanje

* kînd trĭaśe amńaḑîțu, vrĭamĭa ĭe sî sa slubuadă vićiļi la pașuńe
— kad prođe podne, vreme je da se pusti stoka na pašu

* a slubaḑît radionu prĭa tare, da kopiĭi înga duorm
— pustio je radio prejako, a deca još spavaju

* kîńiļi n-a fuost ļegat, șî s-a slubaḑîț ku furiș la un drumaș đ-a ăla, saraku, abĭa a skapat
— pas nije bio vezan, pa se krišom sjurio na putnika da je ovaj, siroma, jedva utekao [Por.]


   SLUBAḐḮT /slobozit/ (prid.) — пуштен

* nuĭe bun kîńi pista ḑîuă să fiĭe slubaḑîț đin lanț
— nije dobro da psi preko dana budu pušteni sa lanca

* kopiĭi, slubaḑîț đi la șkuală, mĭerg śopîr pi drum
— đaci, pušteni iz škole, idu grupno putem [Por.]


   SLUĆÍ /sluti/ (gl. p. ref.) — унаказити

* a batut muĭarĭa pănă n-a slućito
— tukao je ženu dok je nije unakazio

* nu la ratuns, numa la slućit đi nu kućaḑă sî ĭasă-n lumĭe
— nije ga podšišao, nego ga je unakazio da ne sme da izađe u svet [Por.]


   SLUĆÍT /sluţit/ (prid.) — унакажен

* sa miră babiļi đi fĭaćiļi đi astîḑ, kum puot să mĭargă așa slućiće șî urîće
— čude se babe današnjim devojkama, kako mogu da idu tako unakažene i ružne [Por.]


   SLUĆITÚRĂ /sluţitură/ (i. ž.) — наказа

* slućitură đi uom
— nakaza od čoveka

* fuź đi la mińe, slućituro
— beži od mene, nakazo [Por.]


   SLUGÁRŃIK /slugarnic/ (prid.) — услужан

* kalu đimult a fuost žuavină tare slugarńikă
— konj je nekada bio jako uslužna životinja

* kopil sarak, kare traĭașće đin lukru pi la găžđ, nu skapă dakă nuĭe uom slugarńik
— siromašno dete, koje žive od rada kod bogataša, ne može da opstane ako nije poslušno [Por.]


   SLÚGĂ /slugă/ (i. ž.) — слуга

* sluź avut numa gîzdoćińi
— sluge su imali samo gazde

* am fuost tare saraś, șă tata pi mińe m-a dat să fiu slugă înga đi mik
— bili smo jako siromašni, pa je mene otac dao da budem sluga još od malih nogu [Por.]


   SLUÓBÎD /slobod/ (prid.) — слободан

* la Sîmĭedru s-a đizļegat sluźiļi, șî iĭ a fuost sluobîḑ pănă la Sînźuorḑ
— na Mitrovdan su se otpuštale sluge, i one su bile slobodne do Đurđevdana

* ńima n-a kreḑut kî ĭa puaće să fiĭe așa muĭare sluobîdă
— niko nije verovao da ona može biti tako slobodna žena

* dupa kosît, vićiļi sînt sluobîđe sî paskă đarîndu
— posle kosidbe stoka je slobodna da pase svuda [Por.]


   SLUÓBÎD /slobod/ (pril.) — слободно

* pļin satu đi kîńamă, nu puoț sî mĭerź sluobîd đi iĭ
— puno selo kučadi, ne možeš da ideš slobodno od njih

* a fuost martur la sud, ș-a spus sluobîd tuot kum a fuost
— bio je svedok na sudu, i rekao je slobodno sve kako je bilo [Por.]


   SLUÓVĂ /slovă/ (i. ž.) — слово

* muma n-a șćut ńiś o sluovă sî śećaskă, dakă a mĭers kîta la șkuală
— majka nije znala ni jedno slovo da pročita, iako je išla malo u školu

* sluoviļi a-nvațat đin butvarĭ
— slova je naučio iz bukvara [Por.]


  SLUT /slut/ (prid.) — унакажен

* baĭatu s-a ratuns în oraș, șă sa țîńe maruos, da nu vĭađe kî ĭe slut ka ńima pi lumĭe
— momak se podšišao u gradu i pravi se važan, a ne vidi da je unakažen ko niko na svetu [Por.]


   SLUTAVĬÉLĂ (i. ž.) ● v. slućitură [Por.]

   SLÚŽBĂ /slujbă/ (i. ž.) — служба

* s-a dus tot bat la lukru, la urmă a do pĭerdut služba
— išao je stalno pijan na posao, na kraju je izgubio službu

* đi đemult în bisîarika nuastră puopi n-a țînut služba
— odavno u našoj crkvi popovi nisu držali službu [Por.]


   SLUŽḮ /sluji/ (gl. p. ref.) — служити

* rumîńi kare a služît vuoĭska đi vrĭamĭa lu kraļu, grĭeu aļes komanda „leva-desna”, șî ļ-a ļegat la un piśuor paĭe, la alalt fîn, șî ĭ-a mînat „paĭe-fîn!”, „paĭe-fîn!” pănă nu s-a do-nvațat
— Vlasi koji su služili vojsku u vreme kralja, teško su razlikovali komandu „leva-desna”, pa su im vezivali na jednu nogu slamu, na drugu seno, i terali ih „seno-slama!”, „seno-slama!”, dok se nisu naučili

* moșu Adam a fuost mare kređințuos, șî kînd l-a-ngropat, l-a služît duoĭ puopĭ
— čiča Adam je bio veliki vernik, i kad je sahranjen, služili su ga dva popa [Por.]


   SMIDARÚĬKĂ /crizantemă/ (i. ž.) — хризантема

* smidaruĭka ĭe fluare đin bașćauă; înfulare tuamna, are fluorĭ în tuaće fĭelurĭ: albĭe, vînîće. ruoșîĭe, bilovinś, galbińe
— hrizantama je baštensko cveće; cveta u jesen, ima cvetove svih boja: bele, plave, crvene, ljubičaste, žute

* babiļi uskă smidaruĭśiļi, sî aĭbe pista ĭarnă fluorĭ đi dus la morminț
— babe suše hrizanteme, da imaju preko zime cveće za nošenje na groblje [Por.]


   SMÍDĂ /smidă/ (i. ž.) — шипраг

* smidă ĭe ćikarĭ đies, padurĭe ćinîră șî maruntă pin kare nu puoț merźa
— „smida” je gust šiprag, mlada i sitna šuma kroz koju ne možeš ići [Por.]

* smidaku ĭe rugarĭ, kuĭbu lupiluor, dă alta nuĭe
— „smidak” je trnjar, gnezdo vukova, za drugo nije (Manastirica, Mlava) [Mlava]


   SMIĐÁK /smidariie/ (i. m.) — шипражје

* smiđak ĭe luok pļin dă smidă
— šipražje je mesto puno šipraga [Mlava]


   SMINĆÁLĂ (i. ž.) ● v. zminćală [Por.]

   SMINĆÍ (gl. p. ref.) ● v. zminći [Por.]

   SMINĆÍT (prid.) ● v. zminćit [Por.]

   SMḮLȚ /smalț/ (i. s.) — глеђ

* smîlț ĭe mînžîtura ļikuruasă trasă pista vas đi fĭer
— gleđ je sjajni premaz prevučen preko metalnih sudova

* kînd sa ćokńașće vrunđiva vasu đi fĭer, la loko-la iĭ pikă smîlțu
— kad se negde čukne metalni sud, na tom mestu mu otpande gleđ

* șî olari aĭ batrîń a șćut đi smîlț, kă ku ĭel a-nfrumoșat vasurļi đe pomînt
— i stari grtnčari su znali za gleđ, jer su njime ukrašavali svoje zemljano posuđe [Por.]


   SMÎNTḮNĂ /smântână/ (i. ž.) — кајмак

* smîntînă ĭe o kuažă dulśe kare sa faśe pi lapće, lasat în vrun vas să šća măĭ mult
— kajmak je slatka pokorica koja se stvara na mleku, ostavljeno u nekom sudu duže da odstoji [Por.]


   SMOKÍNĂ /smochină/ (mn. smokiń) — смоква

* smokina ĭe bukată rară la nuoĭ, ama ĭe tare dulśe kînd ĭe kuaptă
— smokva je kod nas retka voćka, ali je jako slatka kad je zrela

* (stih) uoki ńegri ka ńegina, dulśe gura ka smokina
— oči crne kao gar, usta slatka kao smokva [Por.]


   SMOLÁU /imos/ (prid.) — смолав

* vińe đi la lukru tuot ńegru șî smolau, șî-ntota ḑîua muara sî sa skalđe, da n-are unđe
— dolazi s posla sav crn i smolav, i svaki dan mora da se kupa, a nema gde [Por.]


   SMUÁLĂ /smoală/ (i. ž.) — смола

* smuala ĭe unsură ńagră șî vîrtuasă ka katranu
— smola je crna i gusta mast kao katran [Por.]


   SMUÓLŃIȚĂ /smolniță/ (i. ž.) — смоница

* smuolńița ĭe pomînt rođituorĭ
— smonica je plodno zemljište [Por.]


   SNOPÍ /snopi/ (gl. p. ref.) — снопити

* s-a dus sîngur să snopĭaskă grîu, kî nuĭe mult
— otišao je sam da snopi žito, jer ga nema mnogo

* n-avut satară, ș-a snopit karńa ku sakurĭa
— nije imao sataru, pa je kasapio meso sekirom

* đi mulće uorĭ, turśi a tunat în lumĭe adunată la vro visaļiĭe, ș-a snopit pi tuoț kare n-ažuns să fugă
— više puta su Turci upadali u skupove ljudi koji su bili okupljeni na veseljima, i iskasapili sve koji nisu stigli da pobegnu [Por.]


  SNUOP /snop/ (i. m.) — сноп

* snuopu s-a ļegat đin poluoź đi grîu
— snop se vezivao od rukoveti žita

* snuopi s-a ļegat ku kurpiń or ku ćiĭ
— snopovi su se vezivali lijanom ili likom

* snuopi s-a dus pi brukă kîći duoĭ, or dakă uomu a fuost măĭ țapîn, kîći patru
— snopovi su se nosili na obramčici po dva, ili ako je čovek bio jači, po četiri

* pănă nu sa karat la are, snuopi s-a grîmađit în krîstină
— dok se nisu vozili na gumno, snopovi su bili sadenuti u krstine [Por.]


   SOBUÓL /sobol/ (i. m.) — пацов

* sobuoļi sînt mult măĭ marĭ dă kît îrțî
— pacovi su mnogo veći od miševa [Mlava]


   SÓĆE /sotea/ (i. s.) — ђаво

* soća ĭe draku, uśigăl tamîĭa
— soća je đavo, spalio ga tamjan

* kît ĭe fata-ĭa đe urîtă, ńiś soća n-o ĭa đe muĭare
— koliko je ta devojka ružna, ni đavo je neće uzeti za ženu (Tanda)

* la ĭel nuĭe numa o soće, numa o gramadă đe suoć, futuĭ în źanunkîe
— kod njega nije samo jedan đavo, nego gomila đavola, ’bem ih u koleno (Crnajka) [Por.]


   SOKOÁTĂ /socoată/ (i. ž.) — план

* kînd aș avĭa vrĭame, ļesńe ĭa-ș afla aluĭ sokoată
— kad bih imao vremena, lako bih otkrio njegov plan [Bran.


   SOKOĆÁLĂ /socoteală/ (i. ž.) — скаламерија

* mĭ-a dus o sokoćală în traușă ku kare nu șću śe sî ma fak
— doneo mi je u dvorište neku skalameriju sa kojom ne znam šta da radim [Por.]


   SOKOĆÍ /socoti/ (gl. p.) — рачунати

* babiļi la źeĭśće a sokoćit kîlindarĭu pi an, întrĭeg, a kunoskut bińe tuaće luńiļi, stamîńiļi șî sîrbatuoriļi
— babe su na prste računale ceo godišnji kalendar, poznavale su dobro sve mesece, nedelje i praznike [Por.]


   SOKOĆÍT /socotit/ (i. m.) — рачунање

* pi mamî-mĭa n-a putut ńima să trĭakă ku sokoćitu la źeĭśće
— moju babu niko nije mogao da nadmaši u računanju na prste

* s-a svađit, kă sokoćitu n-a ĭeșît bun
— posvađali se, jer računanje nije ispalo dobro [Por.]


   SOKRÍĬE /socrie/ (i. ž.) — тазбина

* sokriĭa ĭe kasa ku moșîĭa suokruluĭ, luok unđe s-a naskut muĭari-mĭa
— tazbina je tastova kuća i imanje, mesto gde mi se rodila žena [Por.]


   SÓLȚ /solz/ (i. m.) — крљушт

* solțu ĭe o ļaspiđe đi uos, mikă, luśituare, ku kare ĭe astrukat trupu pĭeșćilor
— krljušt je sjajna pljosnata koščica, kojom je pokriveno riblje telo (Rudna Glava)

* șî trupu zmăuluĭ ĭe astrukat ku solț, șî kînd aprind butuarkă, đin zmău ăl ars ramîńe numa untura șî solțî, marunț ka șikiru
— i zmajevo telo je pokriveno krljuštom, i kad zapale deblo, od izgorelog zmaja ostaje samo mast, i krljušt sitna kao šečer (Tanda) [Por.]


   SOLDÁT /soldat/ (i. m.) — војник

* soldat a fuost pin kînćiśe lu lîutarĭ uom ćinîr, luvat đi la kasă să služaskă în armată
— soldat je u lautarskim pesmama bio mlad čovek, uzet od kuće da služi vojsku [Por.]


   SOLDAȚḮĬE /soldăție/ (i. ž.) — војска

* vuorba soldațîĭe la nuoĭ a fuost kunoskută numa pin kînćiśe lu lîutarĭ batrîń
— reč soldateska je kod nas bila poznata samo kroz pesme starih lautara [Por.]


   SOLOMḮZDRĂ /solomâzdră/ (i. ž.) — даждевњак

* solomîzdra ĭe o žuavină ka șopîrla, ama ńagră ku pĭaće galbińe; ĭasă dupa pluaĭe pi lînga boruź
— daždevnjak je životinja nalik na guštera, ali je crna sa žutim pegama; javlja se posle kiše pored potoka [Por.]


   SÓĻŃIȚĂ /solniţă/ (i. ž.) — сланик

* soļńiță ĭe vas mik đi ļemn, đi țînut sare
— slanik je mali drveni sud za držanje soli

* a fuost đemult un fĭeļ îi soļńiță, fakută ka kućiĭa ku kapak, șî s-a țînut atîrnată în kuń pi parĭaće
— bila je nekada vrsta slanika, u obliku kutije s poklopcem, koja se držala okačena o klin na zidu [Por.]


   SOMOĐÍVA /Samodiva/ (i. ž.) — Самодива

* Somođiva ĭe muarća, ĭa vińe la-l śe traźe să-ĭ ĭa sufļitu
— Samodiva je smrt, ona dolazi kod samrtnika da mu uzme dušu

* Somođiva ĭe śuava măĭ urît pi lume śe uomu nu vĭađe ku uoki luĭ, pănă nu-ĭ vińe śasu muorțî
— Samodiva je nešto najružnije na svetu što čovek ne vidi svojim očima, dok mu ne dođe smrtni čas

* la-l śe traźe, Aranźelu ku kuțîćiļi stă la piśuare, da Somođiva la kap, șî ĭel kînd întuarśe uoki pi duos ș-o vĭađe, sa taĭe đi frikă șî muare
— kod samrtnika, Aranđel sa noževima stoji kod nogu, a Samodiva kod glave, i kad on prevrne oči i ugleda je, prestravi se i umre [Por.]


   SOMSẮU /?/ (i. m.) — самсов

* are duoĭ fiśuorĭ, unuĭe kum trăbe, da alalalt ĭe un somsău ku tuot, pruost la kap șă urît la fire ka draku
— ima dva sina, jedan je kako valja, a drugi je potpuni samsov, tupav i ružan ko đavo [Por.]


   SOMSÓU /somsou/ (i. m.) — самсов

* somsou sa ḑîśe đi uom mare, da kam pruost
— samsov se kaže za krupnog a priprostog čoveka

* uńi ḑîk somsou șî la kîńe mare
— neki kažu samsov i za velikog psa [Por.]


   SORBÍ /sorbi/ (gl. p.) — сркати

* sa suarbe kînd sa ĭa śeva ḑamuruos în gură kîćikîta
— srče se kad se nešto čorbasto uzima ustima pomalo [Por.]


   SORBIḐÁMĂ /sorbe-zeamă/ (i. m.) — чорбосркало

* kînd ći-ntrabă vrunu kum ći kĭamă, da tu nu vrĭeĭ să-ĭ spuń, spuńeĭ kî ći kĭamă „sorbiḑamă”, șî ĭel sa lasă đi-ntrîbaśuń ńitrăbuiće
— kad te neko pita kako se zoveš, a ti nećeš da mu kažeš, kaži mu da se zoveš „čorbosrkalo”, i on će se manuti nepotrebnih zapitkivanja [Por.]


   SORBÍT /sorbit/ (i. s.) — сркање

* dupa śe sa fĭarbe, ḑama sa gustă ku sorbitu sî sa vadă kum ĭe đi fĭartă
— posle kuvanja, čorba se proba srkanjem da se vidi da li je dobro skuvana [Por.]


   SORBITÚRĂ /sorbitură/ (i. ž.) — чорба

* sorbitură ĭe tuota mînkarĭa apuruasă kare sa puaće sorbi
— čorba je svaka vrsta tečnog jela koje se može srkati

* uomu fara đinț puaće mînka numa sorbiturĭ
— čovek bez zuba može jesti samo čorbe [Por.]


   SORÍȚĂ /soriță/ (i. ž.) — заова

* soriță ĭ-a ḑîs nora la suora barbatuluĭ, dakă a fuost măĭ mikă đikît ĭa
— soricom je snaja zvala zaovu, ako je bila mlađa od nje [Por.]


   SORḮK /șorici/ (i. s.) — кожурица

* sorîk ĭe parśel đi pĭaļe đi pork ku kîta slańină
— kožurica je komad svinjske kože sa malo slanine

* sorîku măĭ đes sa puńe în ḑamă đi varḑă
— kožurica se najčešće stavlja u kuvan kupus [Por.]


   SOROŚÍ /soroci/ (gl. p. ref.) — предодредити

* sa sorośașće ursa la vrunu, dupa ăĭa śe ĭel faśe kînd dă pista momuată
— predodređuje se sudbina nekome prema tome šta on radi kad naiđe na vradžbinu

* ĭ-a sorośit vro vrîžîtuare dakă sa marită dupa baĭato-la dupa kare s-a mîritat, să nu mă-ĭ aĭbe paśe șî naruok ku ĭel
— urekla je neka vračara, ako se uda za toga momka za koga se udala, da nikad nema spokoja i sreću sa njim [Por.]


   SOROŚÍT /sorocit/ (prid.) — урекнут

* uomu ĭe sorośit kînd dă pista momuată kare a sorośito vrîžîtuarĭa, șî kînd ĭa sa prinđe đi ĭel
— čovek je ureknut kad nabasa na vradžbinu koju je oročila vračara, i kad se vradžbina primi

* kînd ĭe la uom ursa sorośită, grĭeu skapă
— kad je čoveku sudbina urečena, teško može da se izbavi [Por.]


   SORUÓK /soroc/ (i. s.) — пророштво

* soruoku ĭe o momuată kare sa lapîdă kînd sa sorośașće ursa kuĭvi
— urok je proroštvo koje se izriče kad se predodređuje nečija sudbina

* kare guod vrăžîtuare faśe soruaśe, trăbe arsă-n fuok
— koja god vračara pravi uroke, treba da se baci u vatru [Por.]


   SOVĬÁĬKĂ /suveică/ (i. ž.) — чунак

* sovĭaĭkă ĭe un odolan lunguĭat đi ļiemn tare, ku vîrurļi askuțîće șî ku mižluoku skobit, în kare sa puńe țaua ku baćală
— čunak je duguljast predmet od čvrstog drveta, sa šiljastim vrhovima i izdubljenom sredinom, u koji se umeće cevka sa potkom [Por.]


   SOVUÓN /sovon/ (i. s.) — вео

* sovuon ĭe val alb ku kunună, kare mirĭasa la nuntă l-a pus pi kap, șî ĭel a kaḑut răsfirat pi șîaļe
— sovon je beli veo sa krunom koji je mlada na svadbi stavljala na glavu, i koji je raširen padao niz leđa [Por.]


   SOȚÎE /soție/ (i. ž.) — жена

* muoșu avut duauă soțîĭ, a đintîń ĭ-a murit, șî s-a-nsurat ku alta muĭarĭe
— čiča je imao dve žene, prva mu je umrla, pa se oženio drugom ženom [Por.]


   SOȚḮĬE /societate/ (i. ž.) — друштво

* a mĭers ku ĭa đi soțîĭe, să nu mĭargă sîngură pin padure
— išao je sa njom radi društva, da ne ide sama kroz šumu

* la lukru avut soțîĭe bună
— na poslu je imao dobro društvo

* soțîĭa a strîkat kopilu
— društvo je pokvarilo dete [Por.]


   SPAĬMÁ /spăima/ (gl. p. ref.) — ужасавати

* sa spaĭmĭaḑă uomu kînd sa spomîntă rău đi śeva
— užasava se čovek kad se nečega jako uplaši [Por.]


   SPAĬMÁT /spăimat/ (prid.) — ужаснут

* spaĭmat đi frikă, a kaḑut muort pi pomînt, șî pănă mńamțî n-a măĭ pokńit
— užasnut od straha, pao je mrtav na zemlju, i pre nego što su Nemci zapucali [Por.]


   SPÁĬMĂ /spaimă/ (i. ž.) — ужас

* pitulat în padure, s-a uĭtat kum flokańi iĭ taĭe parințî, șî la prins o spaĭmă atîta đi mare đi șî astîḑ sa miră kum nu ĭ-a pļusńit ińima
— skriven u šumi, gledao je kako mu četnici kolju roditelje, i spopao ga je takav užas da se i danas čudi kako mu nije prepuklo srce [Por.]


   SPALÁ /spăla/ (gl. p. ref.) — прати

* sa spală śuava kînd ku apă dubuorĭ imala
— pere se nešto kad se vodom skida prljavština

* muĭeriļi spală rufiļi la ogaš
— žene peru rublje na potoku

* în tota đimińața sa spală pi uokĭ șî pi mîń
— svakog jutra umivaju lice i peru ruke [Por.]


   SPALÁT /spălat/ (i. ž.) — прање

* sa vĭađe kă la nora grĭeu kađe spalatu vasîlor
— vidi se da snajki teško pada pranje sudova

* la Marța vasîlor la rînd a veńit spalato-l mare lu tuot ś-avut în koļibă
— na Čisti utorak na red je dolazilo veliko pranje svega što su imali u kolibi [Por.]


   SPALÁT /spălat/ (prid.) — опран

* la muĭare sîrńikă în kasă ĭe tot spalat șî kurat
— kod uredne žene u kući je sve oprano i čisto [Por.]


   SPÁRT /spart/ (prid.) — разбијен

* kopilu s-a-ntuors đi la fîntînă plîngînd, ku kîrśagu spart în mînă
— dete se vratilo sa izvora plačući, sa razbijenom testijom u ruci

* muma ĭe tuot ku kap spart șă ku grižă, pănă nu-ĭ do krĭesk kopiĭi
— majka je stalno nasekirana i zabrinuta, dok joj deca ne odrastu [Por.]


   SPARTÚRĂ /spărtură/ (mn. sparturĭ) — крш

* dupa trămurala pomîntuluĭ, đin kăș zîđiće ku tuglă, a ramas numa sparturĭ, da la bîrnarĭeț n-a fuost ńimika
— posle zemljotresa, od kuća zidanih ciuglom ostao je samo krš, a brvnarama nije bilo ništa

* a vindut buoĭi, șă-n luok să kumpire kar nuou, ĭel a kumparat o spartură ku tuot đi la ńiska-ĭ țîgań đi la Kraĭna
— prodao je volove, i umesto da kupi nova kola, on je kupio jedan potpuni krš od nekih Cigana iz Krajine [Por.]


   SPARŹÁRE /spargere/ (i. ž.) — разбијање

* bĭat a spart tuot śe ĭ-a fuost îndamînă, șî s-a lasat tumu kînd a ustańit đi sparźare
— pijan je razbijao sve što mu je bilo pod rukom, i prestao je tek kad se umorio od razbijanja

* uomu puaće noroḑî dakă sparźarĭa kapuluĭ pintru nakazurĭ grĭaļe, ăl va țîńa măĭ multă vrĭame
— čovek može poludeti ako ga lupanje glave zbog teških briga, bude držalo duže vremena [Por.]


   SPÁRŹE /sparge/ (gl. p. ref.) — разбити

* a spart truaka ku vin đi prazńik, da baba a spus kă măĭ bun a fi fuost s-a fi spart kapu đikît truaka
— razbio je tikvu sa vinom za slavu, a baba je rekla da je bolje bilo da je razbio glavu nego tikvu

* n-avut lukru grĭeu: a spart pĭatră đi drum, kînd s-a fakut drumu pi Șașka
— nije imao težak posao: cepao je kamen za put, kad se gradio put dolinom Šaške

* dupa amńaḑîț s-a pus pluaĭa, șî bîlśu ĭuta s-a spart
— popodne je udarila kiša, i vašar se brzo rasturio

* a kîpatat o palmă đi la uom, kî s-a spart la kapu-luĭ pănă ĭel a durmit
— dobio je šamar od čoveka, jer se drao nad njegovom glavom dok je on spavao

* n-a putut să țînă să spargă kapu în tuota ḑîua ku învățamîntu, șî s-a lasat đi șkuală
— nije mogao da izdrži da svaki dan lupa glavu sa učenjem, pa je napustio školu

* a fuźit, da miĭe mĭ-a lasat să sparg kapu ku nakazu a ĭiĭ, parke n-am đestul nakazurĭ đ-a mĭaļe
— pobegla je, a meni je ostavila da lupam glavu sa njenim problemom, kao da nemam dosta svojih muka [Por.]


   SPATÁR /spătar/ (i. m.) — брдар

* spata n-a șćut fiĭe kare să fakă, a fuost uamîń kare adîns a fakut numa la spĭaće; s-a kĭemat spatarĭ, șî a vindut spĭaćiļi mĭergînd ku ĭaļe đi la kasă la kasă
— brdo nije mogao da napravi bilo ko, bilo je ljudi koji se bavili samo time; zvali su se brdari, i prodavali su brda idući od kuće do kuće [Por.]


   SPÁTĂ /spată/ (i. ž.) — брдо

* spată ĭe pĭapćin ku đinț đi kuorn, supțîrĭ șî đieș, pin kare trĭek źîțîļi lu urḑală, șî kare sînt strînsă-n brîgļe đi sî puată sî bată baćala în urḑală
— brdo je češalj sa drenovim zupcima, tankim i gustim, kroz koji prolaze niti osnove, i koji je stegnut brdilom da bi mogao da nabija potku u osnovu [Por.]

* pi marźina spĭeći sînt pusă doă kuorḑ, fakuće đin krĭangă đi skubikur, șî spartă ku kuțîtu în doă
— na ivicu brda stavljena su dve daščice, napravljene od polutki štapa šipurka, koji je nožem prepolovljen na dvoje [GPek]


   SPÁȚ /spaţ/ (i. s.) — одељак

* spațu ĭe urḑala ńițasută, întra pĭaćik șî spată
— „spac” je neotkani deo osnove između izatkanog platna i brda

* la spațu sa faśe ruostu, kînd sa skimbă ițăļi
— u delu „spaca” pravi se zev kada se menjaju niti [Por.]


   SPEĆÁḐĂ /speteaze/ (i. ž.) — лопатица

* pi spećaḑă sa fak ițăļi đi razbuoĭ
— na daščici se prave niti za razboj

* țîn minće kă tata-ĭ ḑîśa spećaḑă la sakurĭa đi spart la șîdîre ku kare s-a astrukat kășîļi đemult
— sećam se da je otac nazivao spećadzom sekuru za cepanje šindre, kojom su se nekada pokrivale kuće [Por.]


   SPÍĬE /speie/ (i. ž.) — кош

* spiĭe ĭe kuoș pļuskanat ku fundu îngust și ku gura largă, fakut đin skuarță đi ćiĭ, đi prins pĭeșć pi supt răđiń la rîu
— spija je pljosnati koš sa uskim dnom i širokim otvorom, izrađen od lipove kore, kojim se hvataju ribe u čkaljama reke

* nuoĭ măĭ întîń spiĭa am vaḑut la țîgań đin Bruođița
— mi smo spiju prvi put videli kod Cigana iz Brodice [Por.]


  SPIK /spic/ (i. s.) — клас

* spiku ĭe un darap alu buĭađa marunțîșuluĭ
— klas je deo biljke žitarica

* spiku are buobe ănvăluiće în pļauă, șî țîape askuțîće ka aku
— klas ima zrna uvijena u plevu, i osje oštre kao igla [Por.]


   SPIKOȘÁ /spicoșa/ (gl. p. ref.) — класати

* sakara a spikoșat frumous, da șî grîu are spikurĭ marĭ
— raž je lepo klasala, a i žito ima veliko klasje [Por.]


   SPIKUÓS /spicos/ (prid.) — класат

* sakara ĭe un fĭeļ đi marunțîș spikuos: are spiśe lunź ku țăpe askuțîće
— raž je vrsta klasate žitarice: ima dugačko klasje sa oštrim osjem [Por.]


   SPINÁRE /spinare/ (i. ž.) — плећа

* spinarĭa ĭe parća alu șăļiļi uomuluĭ a đi sus, đi la lupaćiță pănă la gîrgă
— pleća su gornji deo čovekovih leđa, od lopatica do krkače

* l-a trînćit pi spinare, șî s-a pus ku bataĭa pi ĭel
— oborio ga je na pleća, i počeo da ga mlati [Por.]


   SPINARIȘ /spinăriș/ (i. zb.) — трњиште

* pomînt rău ĭe akolo, numa spinariș șă ruź
— loša je tamo zemlja, samo trnjište i kupinjar [Por.]


   SPINĆEKÁ (gl.) ● v. spinćika [Por.]

   SPINĆIKÁ /spinteca/ (gl. p. ref.) — располутити

* sa spinćikă śeva śe ĭe lunguĭat șî înblanat
— raspolućuje se nešto što je duguljasto i pljosnato

* nu spinćika pînḑa, pănă nu masurĭ kalumĭa
— nemoj parati platno, dok dobro ne izmeriš

* blana ku nuodurĭ nu sa spinćikă ļesńe
— daska sa čvorovima ne cepa se lako

* îm pļak pĭeșći, ama kînd trăbe să-ĭ spinćik, îm kađe grĭață
— volim ribu, ali kad treba je rasporim, padne mi muka [Por.]


   SPINĆIKÁT /spintecat/ (prid.) — располућен

* mĭ-a dus pĭeșći spinćikaț, n-am avut mare lukru pi lînga iĭ
— doneo mi je rasporenu ribu, nisam imao mnogo posla oko nje

* tutuśi spinćikaț ĭ-a lasat în padure, n-are ku śe să-ĭ tragă
— raspolućene panjeve ostavio je u šumi, nema čime da ih izvuče [Por.]


   SPINĆIKATÚRĂ /spintecătură ?/ (i. ž.) — расцеп

* sa vĭađe o spinćikatură în blană, trăbe ļipită să nu krîape đi tuot
— vidi se napuklina na dasci, treba da se zalepi dok ne pukne skroz [Por.]


   SPINĐEKÁ (gl.) ● v. spinćika [Por.]

   SPINUÓS /spinos/ (prid.) — трњав

* luok spinuos ĭe luok pļin đi spiń
— trnovito mesto je mesto pino trnja [Por.]


   SPINÚȚ /spinuț/ (i. m.) — трнић

* s-a-nspinat într-un spinuț, abĭa-l vĭeḑ ku uoki, da plînźe ka kînd s-a-nbrukat în piruoń
— nabola se na jedan trnić, jedva da ga vidiš očima, a plače kao da se nabola na ekser [Por.]


   SPÍŃE /spin/ (i. m.) — трн

* a mĭers đeskulț, șî s-a-nbrukat într-un spińe
— išao je bos, i naboo se na trn

* mura ĭe pļină đi spiń
— kupina je puna trnja [Por.]


   SPÍȚĂ /spiță/ (i. ž.) — паок

* spița ĭe un parśel đi ruata karuluĭ đi buoĭ
— paok je deo točka volovskih kola

* spița ĭe o blanuță kare ĭe ku un kap bagată în naplaț da ku alalt în kîpațina lu ruata karuluĭ
— paok je daščica koja je jednim krajem uglavljena u naplatak, a drugim u glavčinu kolskog točka

* la tuot naplațu mĭerg kîći doă spiț
— na svaki naplatak idu po dva paoka [Por.]


   SPḮNḐ /spînz/ (i. m.) — кукурек

* ĭastă măĭ mulće fĭalurĭ dă spînḑă, una, kare ĭe măĭ tare ļak, sa kĭamă spînḑ stărp, kă n-are fluare
— ima više vrsta kukureka, jedna, koja je najjači lek, zove se neplodni kukurek, jer nema cveta

* spînḑol stărp nu-nfluare; luĭ la Sîmț iĭ sa skuaće rîdaśina, șî sa lasă sî sa ușće
— neplodni kukurek ne cveta; njemu se na Mladence vadi koren, i ostavi da se suši

* ku rîdaśina uskată alu spînḑol stărp sa ĭarbĭaḑă vićiļi rugumatuare
— sa osušenim korenom neplodnog kukureka leče se domaći preživari

* spînḑu ĭe buĭađe veńinuasă, șî lumĭa trăbe să baźe sama bińe, kînd miraśiașće ku ĭa
— kukurek je otrovna biljka, i ljudi treba dobro da paze kada je upotrebljavaju [Mlava]


   SPÎNḐURÁ /spânzura/ (gl. p. ref.) — обесити

* nu sa șćiĭe đi śe, ama la nuoĭ a fuost mulće muĭerĭ kare s-a spînḑurat la bîtrîńață
— ne zna se zašto, ali je kod nas bilo dosta žena koje su se obesile pod starost

* a gasît baba spînḑurată đi kļanță la ușa koļibi
— našli babu obešenu o kvaku na vratima kolibe [Por.]


   SPÎNḐURÁT /spânzurat/ (i. s.) — вешање

* flokańi adunat lumĭa la spînḑuratu lu un părtizan, nu sa va spumînta kumva, șî sî sa stokńaskă đi la Titu
— četnici su okupili ljude da gledaju vešanje jednog partizana, ne bi li se nekako uplašili i odstupili od Tita [Por.]


   SPÎNḐURÁT /spânzurat/ (prid.) — обешен

* a statut așa spînḑurat puaće-fi o stamînă đi ḑîļe, pănă nu l-a gasît vînatuori
— stajao je tako obešen možda nedelju dana, dok ga nisu našli lovci [Por.]


   SPÎNḐURATUÁRE /spânzurătoare/ (i. ž.) — вешала

* flokańi a fakut în mižluoku satuluĭ spînḑuratuare đi triĭ bîrńe ńiśopļiće, ș-a spînḑurat pi Tuku Strain, kî s-a dus đi la iĭ la părtizań
— četnici su u sred sela podigli vešala od tri neotesane grede, i obesili Tiku Straina jer ih je napustio i otišao u partizane [Por.]


   SPÎRLOȘÁ /spârloșa/ (gl. p. ref.) — кострешити се

* đi frig la uom sa spîrloșaḑă pĭaļa
— od hladnoće čoveku se naježi koža [Por.]


   SPÎRLOȘÁT /spârloșat/ (prid.) — накострешен

* păru la vakă ĭe spîrloșat đi źer
— dlaka na kravi je nakostrešena od mraza

* are ađet urît să ĭasă-n lumĭe tuată spîrloșată, ńipipćenată
— ima ružan običaj da izađe među ljude sva čupava, neočešljana [Por.]


   SPĻÍNĂ /splină/ (i. ž.) — слезина

* spļina la uom ĭe mare kît pumnu, aduśe ku rarunkĭu șî ĭe pusă supt kuașće la țîța stîngă
— slezina je kod čoveka veličine pesnice, slična je bubregu i nalazi se ispod rebara kod leve sise [Por.]


   SPOÍ /spoi/ (gl. p. ref.) — спљескати

* trĭekură puorśi pista pruńiļi ńiadunaće, șî tuaće ļi spoiră
— pređoše svinje preko nepokupljenih šljiva, i sve ih spljeskaše

* kînd a dat ku ĭel đi pomînt, s-a spoit ka baļiga
— kad ga je bacio na zemlju, spljeskao se kao balega [Por.]


   SPOMÎNTÁ /spăimânta/ (gl. p. ref.) — плашити

* am avut daskîl kare ń-a spomîntat ku bataĭe dakă vorbim rumîńașće
— imali smo učitelja koji nas je plašio batinama ako govorimo vlaški [Por.]


   SPORÍȘ /sporiș/ (i. s.) — љутовница

* sporișu krĭașće pi lînga marźina duosuluĭ, pin puomĭ, pin buśińiș pi lînga kasă
— ljutovnica raste na ivici šume, po voćnjacima, po budžacima oko kuće [Por.]


   SPOVEĐÉŃE /spovedanie/ (i. ž.) — исповедање

* s-a dus în bîsîarikă la spoveđeńe
— otišao u crkvu na ispovedanje

* ńiś la spoveđeńe n-a spuso
— ni na ispovedi je nije odao [Por.]


   SPOVEĐI /spovedi/ (gl. p. ref.) — исповедати

* kînd ći spoveđeșć, kapiț ĭertare đi pakaće
— kad se ispovediš, dobiješ oproštaj grehova

* kare ĭe kređințuos, trăbe sî țînă posturļi, șî sî sa dukă-n bisîarikă sî sa spoveđaskă
— ko je vernik, treba da drži postove, i da ide u crkvu da se ispoveda

* kare nu s-a spoveđit ńiśkînd, kînd sa duśe pi lumĭa-ĭa, svići Pĭetre ăl bagă la fundu ĭaduluĭ
— ko se nikada nije ispovedio, kad ode na onaj svet, sveti Petar ga nabije na dno pakla [Por.]


   SPOVEĐÍT /spovedit/ (prid.) — исповеђен

* a veńit puopa la vrĭame, șî muoșu a murit spoveđit
— došao je pop na vreme, i starac je umro ispoveđen

* kare muare spoveđit, ĭel sa duśe-n raĭ kî ĭe ușurat đi pakaće
— ko umre ispoveđen, ide u raj jer je oslobođen grehova [Por.]


   SPRÉ /spre/ (predl.) — према

* nu ĭ-a fakut ńimika spre aĭa ś-a katat ĭa
— nije joj uradio ništa prema onom što je ona tražila

* spre taĭna luor, a trăbuit să fiĭe lukru gata înga ĭerĭ
— prema njuhovog dogovoru, posao je trebalo da bude gotov još juče [Por.]


   SPRINŚÁNĂ /sprinceană/ (i. ž.) — обрва

* sprinśana ĭe păr pi frunće, đisupra đi uokĭ
— obrva je dlaka na čelu, iznad oka

* babiļi nuaștre n-avut ađet să śupă sprinśańiļi
— naše babe nisu imale običaj da čupaju obrve [Por.]


   SPRINŚENÁT /sprincenat/ (prid.) — обрваст

* stramoșî miĭ a fuost tuoț sprinśenaț, ka duamńe pazîașće
— moji preci su bili svi obrvasti, kao sačuvaj me bože [Por.]


   SPRIŽOŃÁLĂ /sprijineală/ (i. ž.) — придржавање

* fara sprižońală, ńima n-o sî trĭakă punća
— bez pridržavanja, niko neće preći brvno

* astîḑ uomu n-are ńiś o sprižońală-n kopiĭ
— čovek danas nema nikakav oslonac u deci [Por.]


   SPRIŽOŃÍ /sprijăni/ (gl. p. ref.) — придржати

* baĭatu a sprižońit fata pănă a trekut pista punće
— momak je pridržao devojku dok je prešla preko brvna

* muoșu điskarkă saśi ku grîu đin kar, da ńepuotu îĭ sprižuańe, șî-ĭ duśe-n muară
— deda istovaruje đakove sa žitom iz kola, a unuk ih prihvata, i nosi u vodenicu

* a vrut s-o sprižuană, ama slabuț, n-a putut, șă stîkla ĭ-a kaḑut đin mîń, șî s-a spart đi pomînt
— hteo je da ga pridrži, ali slabašan, nije uspeo, pa mu je staklo ispalo iz ruku, i razbilo se o zemlju [Por.]


   SPRÎNŽḮ /sprânji/ (gl. p. ref.) — разбацити

* vîntu a sprînžît paiļi în tuaće părțîļi
— vetar je razbacio slamu na sve strane

* lumĭa la zavĭećină fu adunată în mižluoku satuluĭ, ama kînd đață un ploĭuoń, îĭ sa sprîńžîră ka skalușî kare unđe putu
— ljudi na zavetini behu okupljeni u centru sela, ali kad udari pļusak, oni se rasturiše ko skakavci kud koji [Por.]


   SPRÎNŽḮT /sprânjit/ (prid.) — разбацан

* kopiĭi n-au ađet să aduńe žukariĭļi, numa ļi lasă sprînžîće đarîndu pin kasă
— deca nemaju običaj da skupe igračke, nego ih ostavljaju razbacane svud po kući

* satu nuostru ĭe sat sprînžît, koļibiļi sînt tare đipartaće una đi alta
— naše selo je raštrkano, kolibe su jako udaljene jedna od druge [Por.]


   SPRÎNŽÎTÚRĂ /răspândire ?/ (mn. sprînžîturĭ) — разбацивање

* sprînžîtură ĭe kînd sa ĭa śeva śi ĭe la gramadă, șî sa labîdă în tuaće părțîļi
— razbacivanje je kad se uzme nešto što je na gomili, i baca na sve strane [Por.]


   SPÚḐĂ /spuză/ (i. ž.) — запретак

* spuḑă ĭe śenușă kaldă ku karbuń viĭ
— zapretak je vruć pepeo sa živom žeravicom

* în spuḑă sa frig krîmpiĭi
— u zapretku se peku krompiri

* primovara vin grauri spuḑă, đi mulće uorĭ mĭerg pi śierĭ ka nuvîru kare-l învăluĭe vîntu
— u proleće dolazi jato čovoraka, više puta kreće se preko neba kao oblak koji vija vetar

* spuḑă đi lume
— gomila ljudi

* spuḑă đi păsîrĭ
— jato ptica

* spuḑă đi prunje a kaḑut pi žuos
— gomila šljiva palo je na zemlju [Por.]


   SPUḐẮŃE /spuzenie/ (i. ž.) — мноштво

* o spuḑăńe đi grĭaurĭ stă pi vîru ļiemnuluĭ ăl uskat
— jedna gomiletina čvoraka stoji na vrhu osušenog drveta [Por.]


   SPÚLBUR /spulber/ (i. s.) — вејавица

* spulburu sa faśe kînd ńinźe șă baće vîntu, pă vîntu mînă flotaśi în tuaće părțîļi
— vejavica nastaje kada pada sneg i duva vetar, pa vetar tera pahuljice na sve strane

* atîta ĭe afară spulburu đi tare, đi nu puoț uoki đeșkiđa
— toliko je napolju jaka vejavica, da ne možeš oči otvoriti

* kînd spulburu țîńe măĭ mult, sa fak namĭeț marĭ
— kad vejavica duže traje, naprave se veliki smetovi [Por.]


   SPULBURÁ /spulbera/ (gl.) — вејати

* spulbură zapadă
— veje sneg

* pi boruź nu spulbură ka pi śuakă, unđe ĭe luoku đeșkis, șî baće vînt tare đin tuaće părțîļi
— po kotlinama ne veje kao na brdu, gde je mesto otvoreno, i duva jak vetar sa svih strana [Por.]


   SPULBURÁT /spulberat/ (prid.) — развејан

* paĭiļi trăbe adunaće măĭ đi kurînd, kă dakă ramîn spulburaće pi kîmp, are să putraḑaskă
— slamu treba što skorije sakupiti, jer ako ostane razvajana po polju, ima da istruli

* poćaka pista śuakă ĭe strîbatută, kă zapada ĭe đ-arîndu spulburată đi vînto-sta đ-astanuapće
— staza preko brda je prohodna, jer je sneg svuda oduvan od ovog noćašnjeg vetra [Por.]


   SPÚMĂ /spumă/ (i. ž.) — пена

* kînd sa mulźe lapćiļi, în gaļiată sa faśe spumă multă
— kad se muze mleko, u vedrici se pravi dosta pene

* la-ĭ bolnavĭ đi buala rîa, kînd a kaḑut, iĭ ș-a fakut spumă albă la gură
— bolesnicima od padavice, prilikom napada izbijala je bela pena na usta

* kînd sa spală ku sapunu, sa faśe spumă
— kad se pere sapunom, pravi se pena [Por.]


   SPUMÚOS /spumos/ (prid.) — пенушав

* sapunurļi nuaștre, aļi batrîńe, na do fuost atîta spumuasă
— naš stari sapun nije baš bio toliko penušav

* muĭeriļi đ-akuma vor sî sa skalđe în apă spoumuasă șî mirosată
— današnje žene vole da se kupaju u penušavoj i mirišljavoj vodi [Por.]


   SPUŃÁ /spune/ (gl. p. ref.) — казати

* ń-a kriśit kă nu măĭ vrĭa să ńi spună ńimika, fînka ń-a spus tuot śe șćiĭe
— poručio nam je da više ne želi da nam kaže ništa, pošto nam je ispričao sve što zna

* spuńe śe aĭ, șă fuź
— kaži šta imaš, i briši

* s-a rugat đi mińe sî n-o spun k-am vaḑuto kum sa țukă ku alțî
— molila me je da je ne odam da sam je video kako se ljubi sa drugima

* spuńe mulće
— ogovara [Por.]


   SPUÓRĬ /spor/ (i. m.) — напредак

* rudńiku mulț ań n-avut ńiś un spuorĭ, șî la urmă l-a-nkis, da lukratuori a ramas pi drumo-l mare
— rudnik je mnogo godina radio bez ikakve dobiti, i na kraju su ga zatvorili, a radnici su ostali na ulici [Por.]


  SPURK /spurc/ (i. m.) — прљавштина

* oĭari au trĭabă ku spurk șă putuare
— stočari imaju posla sa prljavštinom i smradom

* tuot un spurk ĭe șă la puopĭ șă la vrăžîtuorĭ
— ista pokvarenost je i kod popova i kod vračara [Mlava]


   SPURKÁ /spurca/ (ĭuo spurk, ĭel spurkă) — опоганити

* la rumîń vorba spurka ĭe măĭ mult ļegată đi kuku, kare ăț spurkă gura dakă iș flomînd kînd ăl auḑ măĭ întîń
— kod Vlaha je reč opoganiti najviše vezana za kukavicu, koja ti opogani usta ako si gladan kad je prvi put čuješ

* puaće sî sa spurśe șî pomana, dakă vrunu đin ńam apruape bagă vro vină kă śuava nuĭe bun, or vrunu înžură
— može da se opogani i daća, ako neko od bliskih rođaka nađe neku zamerku, ili neko opsuje

* la naĭkuțu sa spurka gîndurļi kînd god veđa fata luĭ kum fîrțuańe, dukîndu-să la apă ku vasurļi pi kobilkă
— momku bi se pokvarile misli kad god bi video svoju devojku kako frcka, idući na vodu sa sudovima na obramici [Por.]


   SPURKAŚÚŃE /spurcăciune/ (i. ž.) — поганштина

* kuku śe spurkă ku kînćiku luĭ nuĭe ńimika spre spurkaśuńiļi ś-o fak vrîžîtuoriļi
— kukavica što opoganjuje svojom pesmom nije ništa prema poganištinama koje prave vračare [Por.]


   SPURKÁT /spurcat/ (prid.) — поган

* lukru spurkat puće la kakat
— pogan posao na govno smrdi

* pomana spurkată al muort nu primĭașće
— oskrnavljenu daću pokojnik ne prima

* kopilu spurkat đi kuku, sa-nvață primovara sî manînśe în touta đimińața, pănă nu slubuađe vićiļi
— dete, opoganjeno od kukavice, nauči da u proleće doručkuje svakoga jutra, pre nego što istera stoku

* đeskînćik đi spurkat
— bajalica protiv pogani [Por.]


  SPUS /spus/ (i. s.) — казивање

* pi spusu lu omo-la kare-l întîńiră, akuma ar trăbuĭa să-ntuarkă la stînga
— prema priči onoga čoveka koga su sreli, sad bi trebalo da skrenu levo

* aļes fata pi spusu lu un praćin đin sato-la
— izabrao je devojku po preporuci jednoga prijatelja iz toga sela

* spuso-la nuĭe đi tot nat
— ta priča nije za svakoga [Por.]


   STÁ /sta/ (gl.) — стати

* ma-npinsă în lăturĭ, să nu stau lînga ĭel, kî-ĭ rușîńe
— gurnuo me je u stranu, da ne stojim pored njega, jer ga je sramota

* nu sta aśiĭa ka țapuońu, duće, lukră śeva
— nemoj tu stajati kao stožerčina, idi, radi nešto

* la-ntrabat kum stă ku bańi, ama ĭel n-a vrut să-ĭ spună
— pitao ga je kako stoji sa parama, ali ovaj nije hteo da mu kaže

* (u izr.) nu stau đi aĭa șî aĭa
— nisam za to i to, neću da gubim vreme na to i to [Por.]


  STAG /steag/ (i. m.) — барјак

* stagu nunțăsk l-a dus în mînă un danak, mĭergînd pi kal în frunća nunțî
— svadbarski barjak je nosio u ruci jedan mladić, jašući konja na čelu svadbe

* la nuntă ku dîrzarĭ, dîrzari a kîlarit înainća lu danaku ku stagu
— na svadbi sa drzarima, drzari su jahali ispred momka sa barjakom [Por.]


   STAGÁR /stegar/ (i. m.) — барјактар

* în vrĭamĭa lu armată ku kaĭ, al măĭ înalt, al măĭ frumos ș-al măĭ țapîn soldat întra kîlarĭeț s-a aļes să fîĭe stagar
— u vreme vojske sa konjicom, najviši, najlepši i najjači vojnik među konjanicima birao se za barjaktara

* mare mîndrîĭe a fuost đi kutare să fiĭe stagarĭ în armată
— velika čast je bila za nekoga da bude barjaktar u vojsci

* stagarĭu đin armată a ramas ku așa poļikră șî kînd a veńit la kasă
— barjaktar iz vojske nosio je taj nadimak i kad je došao kući [Por.]


   STALPĬÁĆE /stâlp ?/ (i. m.) — стубац камина

* stalpĭaće ĭe un stîlp đi ļemn, pus la o parća kaminuluĭ zîđit đi pĭatră, să țînă pĭatră să nu sa rîsîpĭaskă
— stubac kamina je drveni stub, postavljen sa strane kamina zidanog od kamena, da drži kamen da se ne raspe

* tuot kaminu în bîrnarĭață avut doĭ stalpĭeț, k-a fuost zîđit đi pĭatră să nu sa aprindă koļiba
— svaki kamin u brvnari je imao dva stupca, jer je bio sazidan od kamena da se koliba ne bi upalila [Por.]


   STAMḮNĂ /săptămînă/ (i. ž.) — седмица

* stamînă ĭe un parśel đin lună kare țîńe șapće ḑîļe
— sedmica je deo meseca koji traje sedam dana

* ḑîļiļi în stamînă sînt: luń, marț, mĭerkurĭ, žuoĭ, vińirĭ, sîmbîtă șî dumińikă
— dani u nedelji su: ponedeljak, utorak, sreda, četvrtak, petak, subota i nedelja [Por.]


   STANKÚȚĂ /pară/ (i. ž.) — крушка станкуца

* stankuța ĭe fĭeļ đi pĭară oltańiće pi ļemn đi păr sîrbaćik
— stankuca je vrsta kruške, kalemljena na drvetu divlje kruške

* puama stankuțî ĭe kîta măĭ mare đikît para sîrbaćikă, șă mult măĭ dulśe
— plod stankuce je malo veći od divlje kruške, i mnogo je slađi

* stankuțîļi ažung pi la kuada agustuluĭ
— stankuce stižu krajem avgusta

* stankuțîļi sînt buńe đi rakiu, mult ļi manînkă șî vićiļi tuamna kînd, ńikuļasă, kad pi pomînt
— stankuce su dobre za rakiju, a mnogo ih jede i stoka ujesen kad, neobrane, padnu na zemlju [Por.]


   STAPḮN /stăpîn/ (i. m.) — домаћин

* tatî-su a fuost stapîn kunoskut, da ĭel ĭe bĭețîuos șî strîvĭeļńik
— otac mu je bio ugledni domaćin, a on je pijandura i raspikuća [Por.]


   STAPÎŃÁSĂ /stăpâneasă/ (i. ž.) — домаћица

* stapîńasa ĭe muĭarĭa stapînuluĭ, da puaće-fi șî gazda kășî kînd ĭe văduvă
— domaćica je žena domaćina, a može biti i domaćin kuće kad je udovica [Por.]


   STÁRE /stare/ (i. ž.) — стајање

* vrĭańika muĭare, lukră ḑîua-nuapća fara stare
— vredna žena, radi dan-noć bez prestanka

* kopilo-sta nu m-a-ĭare stare, numa sa-nvîrćașće ka puriku
— ovo dete nema mira, samo se vrti kao čigra

* rar kare la nuoĭ a fuost găzdoćin, în stare bună
— retko ko je kod nas bio bogataš, u dobrim stanjem

* s-a rugat đi ĭel đi măĭ mulće uorĭ, ama ĭel n-a fuost în stare sî-ĭ đa atîta bańamă înprumut
— molio ga je više puta, ali on nije bio u stanju da mu da tolike novce na zajam [Por.]


   STARPÍ /stârpi/ (gl. p. ref.) — јаловити

* ĭastă un fĭeļ đi ĭarbă, krĭașće pi kîrșuaće, kare uoĭļu nu kućaḑă s-o manînśe, kî starpĭaḑă tuaće
— ima jedna vrsta trave, raste po krševima, koju ovce ne smeju da jedu, jer će se sve izjaloviti

* ĭastă muĭerĭ kare starpĭaḑă đi la dumńeḑîu, da ĭastă kare sa starpĭaḑă sîngure, đi vuoĭa luor
— ima žena koje pobacuju od boga, a ima koje pobacuju same, od svoje volje [Por.]


   STÁTURĬ /stat/ (i. s.) — стас

* baĭatu a iĭ ĭe tare frumuos la stat
— njen momak je jako zgodan

* așa mik șî gras, n-are ńiś un stat
— tako mali i debeo nema nikakav izgled

* statu ĭe lumanare fakută pi masura lu trupu muortuluĭ, șă-nkolaśită, pusă pi pĭeptu luĭ
— stat je sveća izrađena po meri pokojnikovog tela, i skupljena u zavojnicu, stavljena na njegove grudi [Por.]


   STATUÓRĬ /stătător/ (prid.) — стајаћи

* balta ĭe pļină đi apă statuare
— bara je puna stajaće vode [Por.]


   STÁUĂ /stea/ (i. ž.) — звезда

* staua ĭe un pik đi viđarĭe pi śĭeru nopțăśk
— zvezda je mala svetleća tačka na noćnom nebu

* stîăļiļi pi śĭerĭ n-au numîr
— zvezde na nebu nemaju broja

* đin stîaļe, rumîńi a kunoskut Karo-l mik șă-l mare, Kloța ku puĭi, Toldăĭe șî Luśafurĭ đi sara, đi zuorĭ Porkarușa șî Pozdărĭ
— od zvezda, Vlasi su poznavali Velika i mala kola, Kvočku s pilićima - Plejade, sazvežđe Orion, i zvezde Večernjaču, Danicu i Svinjaricu, i Kumovu slamu

* la stăļe măĭ viđeruasă rumîńi ĭ-a ḑîs luśafur
— svetlije zvezde Vlasi su nazivali ’lučafur’ [Por.]


   STÁUĂ KU KUADĂ /cometă/ (sint.) — звезда репатица

* (ver.) kînd pi śerĭ să ivĭașće staua ku kuadă, o să fiĭe rat îndată, ș-aĭa rat mare ku mare storăńe
— kad se na nebu javi zvezda repatica, biće rata skoro, i to veliki rat sa sa velikim stradanjem [Por.]


  STAŽĂRĬ /stejar/ (i. m.) — лужњак

* aĭ batrîń a vorbit kă stažărĭu ku gorunu sînt ļemńiļi dumńeḑîuluĭ
— stari su pričali da su lužnjak i hrast božja drveta [Mlava]


   STẮRP /sterp/ (prid.) — јалов

* muĭarĭa fara kopiĭ ĭe starpă, pomînt fara ruod ĭe stărp, puom fara puamĭe ĭe ĭară stărp
— žena bez dece je jalova, zemlja bez roda je jalova, voćka bez ploda je takođe jalova

* măĭ đes sa ḑîśe đi uaĭe șî đi vakă kî sînt stîarpe
— najčešće se kaže za ovcu i kravu da su jalove [Por.]


   STĂRPITÚRĂ /sterpătură/ (i. ž.) — јаловица

* în stînă avut numa patru stărpiturĭ
— u stadu je imao samo četiri jalovice [Por.]


   STĂRUÍ /stărui/ (gl. ref.) — старати се

* nu s-a stăruit đi viće kum trăbe, șî vićiļi ĭ-a murit
— nije se starao o stoci kako treba, pa mu je stoka polipsala

* kopiĭi trăbe sî sa stăruĭe đi parințî pănă la muarće
— deca treba da se staraju o roditeljima do smrti

* nu sa stărue đi ńima, nu-ĭ sa pasă đi ńimika
— ne stara se ni o kome, ne brine ni o čemu [Por.]


   STḮKLĂ /sticlă/ (i. ž.) — стакло

* pănă n-ažuns stîkla în dugăĭ, ferĭeșćiļi s-astupat ku vrun fĭeļ đi arćiĭe śețuasă șă unsuruasă
— dok nije stiglo staklo u prodavnicama, prozori su se zatvarali nekom mutnom i masnom hartijom

* în luok đi stiklă la ferĭeșć alu koļibĭ pi śuoś s-a pus șă pĭaļe đi bĭeșîkă porśaskă
— umesto stakla na prozore koliba po brdima stavljala se i koža od svinjske bešike

* stîkla ferĭeșći
— prozorsko staklo [Por.]

* a veńit k-o stîklă đi rakiĭe să ńi kĭame la nuntă
— došao je sa flašom rakije da nas pozove na svadbu [Por.]


   STḮLP /stâlp/ (i. m.) — стуб

* vićiļi sa stropĭesk ku moļidva ku un stîlp đi busuĭuok
— stoka se škropi svetom vodicom pomoću jednog struka bosiljka

* nuĭe frumos să će duś la morminț numa ku un stîlp đi fluare
— nije lepo da ideš na groblje samo sa jednim strukom cveta

* stîlp ĭe ļemn taĭat, kurațat đi krĭanźe șă skurtat pi masură śe trăbe
— direk je drvo isečeno, očišćeno od granja i skraćeno prema potrebnoj meri [Por.]


   STÎMPARÁ /stîmpăra/ (gl. p. ref.) — хладити

* apa đi žumuļit puorku ĭe prĭa ferbinće, trăbe sî sa stîmpîre kîta, să nu ńi arđem
— voda za šurenje svinje je prevrela, treba malo da se ohladi, da se ne opečemo

* s-a dus tata ku un uom la varńiță, trăbe astîḑ să stîmpîre varu
— otišao je otac sa jednim čovekom na krečanu, treba danas da gase kreč

* fuoku ĭe prĭa tare, stîmpărăl kîta, să nu sa strîvĭaskă ļamńiļi fara ńiśkotrĭabă
— vatra je prejaka, utuli je malo, da se ne troše drva nepotrebno

* tuota ḑîua a kosît, da n-avut ku śe sî stîmpîre săća
— ceo dan je kosio, a nije imao čime da gasi žeđ

* grĭeu duor ĭ-a kaḑut pi ińimă, șî mĭarźe kîpiĭat pin lume, katînd ku śe să-l stîmpîre
— težak bol mu je pao na srece, i luta ošamućen po svetu, tražeći čime može da ga stiša

* kînd śuava sa stîmpîră, kaldura sa mićikuļaḑă, da kînd sa stînźe, kaldura sa pĭarđe đi tuot
— kad se nešto hladi, toplota se smanjuje, a kad se gasi, toplota nestaje sasvim [Por.]


   STÎMPARÁT /stâmparat/ (prid.) — угашен

* var stîmparat
— gašeni kreč

* săća stîmparată
— ugašena žeđ [Por.]


   STḮNĂ /stână/ (i. ž.) — стадо

* stînă sa faśe kînd sa înpreună kîrdurļi đi uoĭ alu măĭ mulț inș
— smeša nastaje kada se sastavljaju krda ovaca od više vlasnika [Por.]


   STḮNG /stâng/ (prid.) — леви

* ăl duare piśoro-l stîng
— boli ga leva noga

* a skļinćit mîna stîngă, ku kare skriĭe
— uganuo levu ruku, kojom piše

* a trĭekut ka plumbu pi parća stîngă
— prošao je kao metak levom stranom [Por.]


   STÎNGA /stânga/ (pril.) — лево

* într-o vrĭame a mĭerś đirĭept, pĭeurmă a dat la stînga
— jedno vreme je išao pravo, a onda je skrenuo levo

* ruata a tras în stînga, șî ĭel a kaḑut în kanal
— točak je vukao levo, i on je pao u kanal [Por.]


   STÎNGÁŚ /stângaci/ (prid.) — левак

* kopilu ĭe stîngaś, baće ku pĭatră ku mîna stîngă
— dete je levoruko, baca kamen levom rukom

* stîngaś ĭe buou kare-l înžuź đi parća stîngă
— levak je vo koga prežež sa leve strane [Por.]


   STÎNGAŚE /mamită/ (i. ž.) — левакиња

* stîngaśe ĭe uaĭa kare a perdut o țîță ku lapće
— levakinja je ovca koja je izgubila mleko na jednom vimenu [GPek]


   STÎNGAŚÍT /mamită/ (i. s.) — маститис

* uoĭļi sa bulnavĭesk đi stîngaśit kînd pĭerd lapćiļi la o țîță
— ovce obole od mastitisa kad izgube mleko u jednom vimenu

* am duauă uoĭ stîngaśe
— imam dve ovce obolele od upale vimena

* aĭ batrîń a ginđit kî uoiļi stîngaśesk kînd ļi muśkă vro ală
— stari su mislili da ovce obole od upale vimena kad ih ujede neka zmija

* uńi stîngaśala a ļikuit ku frunḑă đ-alun șă sare, ku śe s-a ļikuit đi nopîrś, alțî ku lapis
— jedni su upalu vimena lečili leskovim lišćem i solju, kako se lečilo od ujeda zmije, drugi sa lapisom [Por.]


   STḮNS /stins/ (prid.) — угашен

* ńagura, da ĭel mĭarźe ku viđarĭa stînsă să no-l vadă ńima
— mrak, a on ide sa ugašenim svetlom da ga ne vidi niko

* kaminu stîns da kasa pustîńe
— ognjište ugašeno a kuća pusta

* (tehn.) var stîns
— gašeni kreč [Por.]


   STḮNŽÎN /stânjen/ (i. m.) — перуника

* am građină pļină đi stînžîń, da đemult stînžîńi a dat șî pi ļivĭeḑ
— imam baštu punu perunike, a nekad su perunike rasle i po livadama

* ĭastă stînžîń vioriĭ, ĭastă albĭ, bilovinś, vînîț, ĭastă în tuaće fĭelurĭ
— ima perunika ljubičastih, ima belih, ružičastih, plavih, ima ih svake vrste [Por.]


   STÎNŹÁ /stinge/ (gl. p. ref.) — гасити

* pănă nuoĭ am durmit, fuoku s-a stîns
— dok smo mi spavali, vatra se ugasila

* guma aprinsă nu sa stînźe ļesńe
— upaljena guma ne gasi se lako

* stînsără lampa, șî sa kulkară
— ugasiše lampu, i legoše [Por.]


   STḮRK /stârc/ (i. m.) — рода

* stîrk ĭe pasîrĭe ku ćiku lung, kare vińe primovara șî sa kuĭbĭaḑă în vîru kuoșuluĭ
— roda je ptica sa dugim kljunom, koja dolazi s proleća i gnezdi se na vrhu dimnjaka [Crn.]

* a tunat stîrśu în gaiń
— ušao kobac u kokoške [Por.]


   STÎRKOMĬÁĆE /stârcomete/ (i. m.) — штркља

* kînd a fuost baĭat ćinîr, ĭel a fuost un stîrkomĭaće ku tuot, țuaļiļi pi ĭel s-a țînut ka pi strașură
— kad je bio mlad momak, bio je prava štrklja, odeća na njemu visila je kao na strašilu [Por.]


   STÎRĻEZḮ /uita/ (gl.) — заборављати

* baba a-nśeput înga dă-n ćińerĭață să stîrļezîaskă
— baba je počela još od mladosti da zaboravlja [Bran.


   STÎRĻUÓZ /uitat/ (prid.) — излапео

* nu puoț ku mama să povăstuĭ dă ńimika, kî ĭe stîrļuază dă tuot, șă aĭa măĭ dămult
— ne možeš sa babom da pričaš ni o čemu, jer je sasvim izlapela, i to poodavno [Bran.


   STḮRMINĂ /strămină/ (i. ž.) — стрмина

* śuośiļi nuaștre sînt numa stîrmiń guaļe
— naša brda su samo gole strmine

* n-am kosît đ-arîndu, unđ-a fuost stîrmină am lasat fîn đi viće
— nisam kosio svuda, gde je bila padina, ostavio sam travu za stoku (Topolnica) [Por.]


   STÎRMINUÓS /străminos/ (prid.) — стрм

* tare stîrminuos
— jako strmo

* đi la kasă-n vaļe luoku ĭe stîrminuos, puoț kubarî numa pi piśuare
— od kuće na dole teren je strm, možeš da silaziš samo peške [Por.]


   STÎRNOPĬÁȚĂ /pară/ (i. ž.) — крушка стрнопеца

* stîrnopĭață ĭe un fĭeļ đi pĭară batrîn
— strnopeca je vrsta starinskih krušaka [Por.]


   STÎRŃÁK /miriște ?/ (i. m.) — стрњак

* stîrńaku ĭe luok petruos ku kļanțurĭ șî padure, fara luokurĭ
— strnjak je kamenjar sa ostenjacima i šumom, bez njiva

* la nuoĭ ĭastă mulće stîrńaśe ku nume
— kod nas ima mnogo strnjaka kao zvanih mesta [Gpek]

* stîrńak ĭe petriș ĭarbuos, luok ńemuśituorĭ, bun numa đe kapre
— strnjak je kamenjar zaraso u travu, neobradivo mesto, dobro samo za koze (Tanda) [Por.]


   STÎRŚÍ /stârci/ (ĭuo ma stîrśesk, ĭel sa stîrśiașće) — чучати

* kîńi latră ļegaț la ușa strunźi, da oțomanu s-a stîrśit dupa gard, șî taśe
— psi laju vezani na ulazu u tor, a lopovčina je čučnula iza ograde, i ćuti [Por.]


   STÎRŚÍT /stârcit/ (pril.) — чучећки

* să șća stîrśit dupa tufă kît vrĭa, lumĭa l-a vaḑut kînd s-a pitulat, ș-akuma tuoț șćiu kare ĭe
— nek stoji čučeći iza žbuna koliko hoće, ljudi su ga videli kad se skrio, i sad svi znaju ko je [Por.]


   STOBUÓR /stobor/ (i. m.) — стубац

* stobuorĭu ĭe un par đi ļiemn în gard, askuțît la vîr șî înțapat în pomînt
— stubac je drveni kolac u ogradi, naoštren na vrhu i nabijen u zemlju

* stobuori în gard sînt împļećiț ku nuĭaļe
— kolje u ogradi je upleteno prućem

* gard đi stobuorĭ
— ograda od kolja [Por.]


   STOKŃÁLĂ /stucneală/ (i. ž.) — одступање

* kînd a-nśeput stokńala luor, aĭ nuoștri nu s-a oprit pănă nu ĭ-a dudait đin țară afară
— kad je počelo njihovo odstupanje, naši nisu stali dok ih nisu isterali iz zemlje van [Por.]


   STOKŃÍ /stucni/ (gl. p. ref.) — стукнути

* n-a putut să stokńaskă buoĭi la pripur, ș-a trekut karu pista ĭel
— nije mogao da stukne volove na nizbrdici, pa su kola prešla preko njega

* kînd vrĭeĭ să stokńeșć buoĭi, zbĭerĭ „stu-napuoĭ”, da la kal zbĭerĭ „țurik”
— kad hoćeš da stukneš volove, vikneš „stu-nazad”, a konju vikneš „curik”

* vîlvuos uom, nu sa stokńașće la ńima
— hrabar čovek, ne uzmiče ni pred kim [Por.]


   STORẮŃE /storene ?/ (i. ž.) — уништење

* kînd sa-nvața lumĭa să traĭaskă ku storăńe, povasta lor ĭe gata
— kad se ljudi naviknu da žive sa ubijanjem, njihova priča je gotova

* ńamțî a fakut prĭa mare storăńe ku žîduvi, șî ĭară nu ĭ-a storît đi tuot
— Nemci su organizovali jako veliko ubijanje Jevreja, ali opet ih nisu uništili sasvim

* n-a sufarat să măĭ traĭaskă ku ĭel, k-a spumîntato întota ḑîua k-o omouară, șă sarakă ș-a fakut storăńe sîngură
— nije više mogla podneti da živi sa njim, jer je pretio svaki dan da će je ubiti, pa se sirota sama ubila [Por.]


   STORḮ /storî/ (gl. p. ref.) — уништити

* ńamțu a vrut să storaskă Sîrbu, kă, śika, Sîrbu a fuost đevină đi tuot
— Nemci su hteli da istrebe Srbe, jer su, kažu, Srbi bili krivi za sve

* lumĭa astîḑ sa storașće ku buaļe, ku mînkarĭa înveńinată, ku frikă kă o să fiĭe razbăl
— ljudi se danas uništavaju bolestima, zatrovanom hranom, strahom da će izbiti rat [Por.]


   STRAGÁNĂ (i. ž.) ● v. astragană [Por.]

   STRAGĬÁȚĂ /străgheaţă/ (i. ž.) — подливено млеко

* stragĭața ĭe lapćiļi în kare ĭe pus kĭagu, șî trîabe sî sa strîngă sî sa fakă kaș
— „stragjaca” je mleko u koje je stavljena maja, i koje treba da se stegne da bi se dobila kaša [GPek]

* stragĭața ĭe lapćiļi kînd s-apukă sî să-nkĭaźe
— „stragjaca” je mleko kad počne da se siri (Luka)

* șî la nuoĭ ĭe stragĭață tot aĭa, lapćiļi-nkĭegat
— i kod nas je „stragjaca” isto, podliveno mleko (Krivelj) [Crn.]

* stragĭața a fuost ļak đi uokĭ
— podliveno mleko korisitlo se kao lek za oči (Blizna)

* kînd s-a fĭert sapunu, la fundu kaldări a ramas śir, la kĭmat stragĭață, ku ĭel s-a spalat pănă nu sa do slait sapunu tuot
— kad se kuvao sapun, na dnu bakrača ostajala je kaša, zvala se stragjaca, njome se pralo dok se ne bi stego sav sapun (Tanda) [Por.]


   STRÁKINĂ /străchină/ (i. ž.) — здела

* strakina a fuost vas đi mînkare đi pomînt, da đi dupa rat înkoaśa a ĭeșît șă străkiń đi pļek
— panica je bila posuda za jelo od zemlje, a posle rata naovamo pojavile se i panice od pleka

* înainća lu străkiń, kare ļ-a fakut olari, șî ļ-a vindut pi la bîlśurĭ, rumîńi a mînkat numa đin bļidurĭ đi ļemn, kare ĭ-a fakut sîngurĭ
— pre panica, koje su izrađivali grnčari i prodavali po vašarima, Vlasi su jeli isključivo iz drvenih bljuda, koje su izrađivali sami [Por.]


   STRÁŃ /strani/ (i. m.) — губер

* strańu ĭe fakut dă lînă, ăl țîasă babiļi pră bît
— guber je izrađen od vune, tkaju ga babe „na štapu”

* fata a kaḑut, luvată dă vînturĭ, ș-a ḑakut pră strań pănă noĭ am źukat pră lînga ĭa s-o pumeńim
— devojka je pala, obuzeta vetrom, i ležala je na guberu, dok smo mi igrale oko nje da je povratimo (Busur)

* pomeńiļi dă bătrîńață s-a-nćins źuos, pră strań
— daće su se nekada postavljale na zemlji, na guberu (Rašanac) [Mlava]


   STRAPÚNS /străpuns/ (prid.) — прободен

* gaura-n blană n-a fuost strapunsă đi tuot
— rupa u dasci nije bila skroz probušena [GPek]


   STRAPÚNŹE /străpunge/ (gl. p. ref.) — пробости

* kînd bou înpunźe uomu, puaće să-l strapungă ku kuarńiļi
— kad vo bode čoveka, može da ga probije rogovima

* ku șîla sa strapung găurļi la opinka đi puork
— sa šilom sa buše rupe na svinjskim opankama [GPek]


   STRÁȘLĂ

   STRÁȘURĂ /sperietoare/ (i. ž.) — страшило

* strașură ĭe o žukariĭe fakută ka uomu în țuaļe rupće, înțapată în mižluoku luokuluĭ pļin đi ruod, sî spomînće păsîrļi
— strašilo je naprava u obliku odrpanog čoveka, postavljena u sredinu njive pune roda, da plaši ptice

* pi lînga strașură, mulț a spumîntat păsîrļi șî ļ-a dudait đi pi luokurļi luor ku tuakă
— pored strašila, mnogi su plašili ptice i terali ih sa svojih njiva pomoću čegrtaljke [Por.]

* am pus spomînta în porumb
— postavio sam strašilo u kukuruzu (Malajnica) [Pad.]


   STRÁT /strat/ (i. s.) — леја

* stratu ĭe parća bașćeļi în kare sa sađașće śapa, piparka, krîstavĭețî
— leja je deo bašte u kome se sadi luk, paprika, krastavac [Por.]


   STRÁŽĂ /strajă/ (i. ž.) — стража

* (ver.) tot nat kînd muare, șî kînd trĭaśe pi lumĭa-ĭa, ăl skuaće đi la stražă pi aăla kare a murit înainća luĭ
— svako kad umre i pređe na onaj svet, smenjuje na straži onoga koji je umro pre njega [Por.]


   STRAŽẮR /steajăr/ (i. m.) — стожер

* stražăr a fuost un par înțapat în mižluoku ări, đi kare a fuost ļegat kalu kare a mĭers în okuol ș-a gazît snuopi la trăiratu đi bătrîńață
— stožer je bio kolac nabijen u sred gumna, o koji je bio vezan konj koji je išao u krug i gazio snoplje na starinskoj vršidbi [Por.]


  STRAŽĂR /străjer/ (i. m.) — стражар

* stražărĭ ĭe uom înarmat kare pazîașće śuava đi uoț
— stražar je naoružan čovek koji čuva nešto od lopova

* (ver.) al đi la urmă ś-a murit în sat ĭe stražărĭ la punća raĭuluĭ, șî ĭel pazîașće punća pănă nu muare alt saćan, kare ăl skuaće đi la stražă
— poslednji pokojnik u selu je stražar na rajskom brvnu, i on čuva brvno dok ne umre sledeći seljanin, koji će ga smeniti na straže

* (ver.) raĭu are stražărĭ kare pazîașće să nu tuńe fiĭe kare, șă-l kĭamă Pîndarĭu Raĭuluĭ
— raj ima stražara koji pazi da ne uđe bilo ko, i koji se zove Rajski Stražar [Por.]


   STRABÁĆE /străbate/ (gl. p. ref.) — пробити

* pin namĭeț pănă-n brîu, abĭa s-a străbatut pănă la koļibă
— kroz smetove do pojasa, jedva su se probili do kolibe

* a fakut ușa đin blană tare, să n-o poată străbaća ńimika
— pravili su vrata od tvrde daske, da je ne može probiti ništa [Por.]


   STRĂBAĆÁRE /străbatere/ (i. ž.) — пробијање

* străbaćarĭa drumuluĭ đi kară pi śuoś în munće a fuost lukru tare grĭeu, kă tuot lukru a kaḑut numa pi șîaļiļi lu lumĭe kare a trait în arito-la unđe sa strîbatut drumu
— probijanje kolskih puteva po brdima u planini bio je jako težak posao, jer je ceo posao padao samo na leđa ljudi koji su živeli u tom kraju gde se put probjao [Por.]


   STRĂBATÚT /străbătut/ (prid.) — пробијен

* kînd frontu ļi s-a străbatut, aĭ nuoștri s-a tras
— kad im je front probijen, naši se povukli [Por.]


  STRĂFIGA /străfiga/ (gl. n.) — кијати

* să străfigă đe răčeală, kînd aĭ tusă
— kija se od prehlade, kad imaš kijavicu [Tim.]


   STRĂKURÁ /străcura/ (gl. p. ref.) — цедити

* sa străkură kașu đi lapće, ļegat în străkatuare, șă atîrnat în kuń la kamin
— cedi se mlečna kaša, vezana u cediljku i okačena o klin na kaminu

* sa străkura apa đi pi țuaļe uđe
— cedi se voda sa mokre odeće [Por.]


   STRĂKURÁT /străcurat/ (prid.) — процеђен

* numa lapćiļi străkurat s-a-nkĭagă
— samo oceđeno mleko se siri [Por.]


   STRĂKURATUÁRE (i. ž.) ● v. strîkatuare [Por.]

   STRĂLUŚÍ /străluci/ (gl.) — бљеснути

* măĭ întîń străluśi o viđarĭe tare, dupa aĭa răsună un puakńit fiorĭaļńik, ka kînd śerĭu sa suduame pi pomînt
— prvo je bljesnula jaka svetlost, posle toga odjeknu jeziv pucanj, kao da se nebo oburvava na zemlju [Por.]


   STRẮĻIȚĂ /stelniţă/ (i. ž.) — стеница

* străļița traĭașće-n ļiemn, în kasă măĭ mult pin blăń uskaće, kum a fuost aļa đin kare a fuost fakuće paturļi
— stenica živi u drvetu, u kući najviše u suvim daskama, kakve su bile one od kojih su bili načinjeni kreveti

* străļița ḑua duarme, da kum ńigurĭaḑă, ĭa pļakă
— stenica danju spava, a čim omrkne, ona kreće [Por.]


   STRĂMUĆÍ /strămuta/ (gl. p. ref.) — унаказити

* atîta s-a strămućit ku pipćenatol nou đi nu sa puaće kunoșća
— toliko se unakazila novom frizurom da se ne može prepoznati [Por.]


   STRĂNUTÁ /strănuta/ (gl. n.) — кијати

* l-a prins tusă grĭa, numa stranută șă-ĭ mĭerg muśi
— uhvatila ga teška kijavica pa samo kija i slinavi [Por.]


   STRĂNUTÁT /strănut/ (i. s.) — кијање

* đi đesńață s-a pus un strănutat pi mińe, đi o sî-m sară uoki đin kap
— od jutros me je spopalo takvo kijanje, da će mi oči iskočiti iz glave

* strînutatu sa puńe pi uom kînd ăl prinđe frigu
— kijanje uhvati čoveka kad se prehladi [Por.]


   STRÉȘÎNĂ /streașină/ (i. ž.) — стреха

* streșînă ĭe un parśel đi astrukamîntu kășî, kare trĭaśe în afară đi parĭeț, șî-ĭ pazîașće đi pluaĭe
— streha je deo krova na kući, koji prelazi spoljne zidove, i čuva ih od kiše

* zapada sa topĭașće, șî apa pikură đi pi streșînă ka kînd pluaĭe
— sneg se topi, i voda kaplje sa strehe kao kad pada kiša [Por.]


   STRÍN /străin/ (prid.) — стран

* dupa rato-l đintîń, s-a kîsîtorit la noĭ ńișći țîgań, bandaș, ń-a dus kînćiśe strińe ș-a strîkat pĭ-aļi nuaștre aļi batrîńe
— posle prvog rata naselili su se kod nas neki Cigani, trubači, doneli su strane pesme i pokvarili naše stare

* a ramas satu pustîń, s-a dus ćińerișu în țară strină
— ostalo je selo pusto, mladost je otišla u tuđu zemlju [Por.]


   STRINATÁĆE /străinătate/ (i. ž.) — туђина

* a murit în strinataće đi duoru kășî
— umro je u tuđini od tuge za kućom

* strinataća șî sîngurataća sînt măĭ grĭaļe buaļe
— tuđina i samoća su najteže bolesti [Por.]


   STRÎÁKE /streche/ (i. ž.) — штркаљ

* kînd strîakĭa sa puńe pi vaś, ĭaļe fug đi sa omuară
— kad štrkalj napadne krave, one se ubijaju od bežanja [Por.]


   STRÎGÁ /striga/ (gl. p. ref.) — дозивати

* a strîgat kît a putut măĭ tare, ama ńima nu l-a auḑît đi vînt
— dozivao je iz sveg glasa, ali ga niko nije čuo od vetra

* tuoț în sat ăl strîgă Pîătru, da ĭel ĭe la karće Ĭanku
— svi ga u selu zovu Petar, a on je kršten kao Janko

* n-a vrut ńima s-o strîźe kî ĭe kurvă, șî s-a-ntuors la mumî-sa
— nije htela da je iko naziva kurvom, pa se vratila majci

* baba n-a sufarat pi ńima s-o strîźe „babă”
— baba nije trpela nikog da je zove „baba” [Por.]


   STRḮGĂ /strigă/ (i. ž.) — лептир

* strîgă ĭe un fĭeļ đi flutur mare ku kare babiļi a spumîntat kopiĭi aĭ miś kînd sara n-a vrut la vrĭame sî sa kulśe
— striga je vrsta velikog leptira, kojim su babe plašile malu decu kada nisu htela uveče na vreme da legnu

* s-a krĭeḑut kă strîga vińe nuapća, șă suźe sînźiļi la kopiĭ miś
— verovalo se da striga dolazi noću, i siše krv maloj deci [Por.]


   STRÎKÁ /strica/ (gl. p. ref.) — кварити

* sa strîkă mașîna, sa strîkă lumĭa, sa strîkă vrĭamĭa
— kvari se mašina, kvare se ljudi, kvari se vreme

* muĭarĭa strîkă śarapu, kî nu l-a-npļećit bun
— žena kvari čarapu, jer je nije dobro isplela

* păkurari aĭ măĭ marĭ strîka pĭ-aĭ miś ku mulće povĭeșć minśinuasă
— stariji čobani kvare mlade čobane raznim izmišljenim pričama [Por.]


   STRÎKAŚÚŃE /stricăciune/ (i. m.) — поквареност

* astîḑ lumĭa gata tuată ka kînd s-a bulnavit đi strîkaśuńe, nu sa șćiĭe kare đin kare ĭe măĭ strîkat
— danas ljudi gotovo svi kao da su oboleli od pokvarenosti, ne zna se ko je od koga pookvareniji [Por.]


   STRÎKÁT /stricat/ (prid.) — покварен

* muara nu lukră, a triĭļa ḑî ĭe đi kînd ĭe strîkată, da ńima nu puńe mîna s-ogođaskă
— vodenica ne radi, već treći dan je pokvarena, a niko ne miče prstom da je popravi

* nu sa șćiĭe đin iĭ duoĭ kare ĭe măĭ strîkat: ĭel, or muĭari-sa
— ne zna se ko je od njih dvoje pokvareniji: on, ili njegova žena

* (izr.) strîkat ka putragańu
— pokvaren kao mućak [Por.]


   STRÎKATUÁRE /strecurătoare/ (i. ž.) — цедиљка

* strîkatuare ĭe un parśel đi pînḑă supțîre, pin kare sa străkură kașu đi lapće, sî sa đispartă șî sî ramînă brînḑa
— cediljka je parče tankog platna, kroz koje se cedi mlečna kaša, da bi se odvojila surutka i ostao sir [Por.]


   STRÎKATÚRĂ /stricătură/ (i. ž.) — покварењак

* draku va șći unđe s-a gasît ku vro strîkatură, șî s-a dus ku ĭel în lumĭa albă
— đavo će znati gde je našla nekog pokvarenjaka, i otišla s njim u beli svet [Por.]


  STRÎMATURĂ /strămătură/ (i. ž.) — обојени прамен

* strîmatura ĭe un biț đi lînă fîrbuită, atîrnată ka kićiĭa la prunu alo-l muort
— strimatura je pramen obojene vune, kojim se kiti šljiva pokojnika

* prunu kićit ku strîmaturĭ sa duśe înainća muortuluĭ
— šljiva okićena obojenim kićankama nosi se na čelu pogrebne povorke [Por.]

* tuata muĭarĭa avut strîmaturĭ sprimiće
— svaka žena je imala obojene pramenove vune spremne (Resavica) [Res.]


   STRḮMB /strâmb/ (prid.) — крив

* klańa-sta ĭe strîmbă într-o parće, are să kadă kînd va baća vrun vînt măĭ tare
— ovaj stog je kriv na jednu stranu, ima da padne kad bude dunuo neki jači vetar

* s-a prins ku ńișći oțomań, ș-a pļekat pi drum strîmb
— uhvatio se sa nekim lopovima, i krenuo krivim putem [Por.]


   STRḮMB /strâmb/ (pril.) — криво

* a marturisît pi strîmb, ș-a mînat uomu la robiĭe dakă n-a fuost ńimik đivină
— svedočio je krivo, i oterao čoveka na robiju, iako nije bio ništa kriv

* (ver.) măĭ greu pakat ĭe kînd uomu sa-nźuară pi strîmb în kopiĭi luĭ
— najteži greh je kad se čovek krivo kune u svoju decu [Por.]


   STRÎMBÁ /strâmba/ (gl. p. ref.) — кривити

* rangu s-a strîmbat, da kovaśu l-a-ngalḑît la fuaļe, șî l-a-nđireptat
— ćuskija se iskrivila, a kovač je zagrejao na mehu, i ispravio

* kînd vaḑu k-o să fiĭe prinsă la minśună, ĭa îńśepu a strîmba povasta đin tîn
— kad vide da će biti uhvaćena u laži, ona poče izvrtati prvobitnu priču

* đi triĭ uorĭ ĭ-a spus mumî-sa să nu sa strîmbe așa kînd vorbĭașće, da ĭel ńimika, ka kînd ĭe kopilu drakuluĭ
— tri puta mu je majka govorila da se ne krevelji tako kad govori, a on ništa, kao da je đavolje dete [Por.]


   STRÎMBÁT /strâmbat/ (prid.) — накривљен

* anțarțuoń a fuost un skuturatu pomîntuluĭ tare, șî đ-atunśa ńi koļiba strîmbată într-o parće
— preklane je bio jak zemljotres, i odonda nam je koliba nakrivljena na jednu stranu

* a pļekat baĭatu la źuok, ku kaśula strîmbată la urĭakĭe
— krenuo momak na igranku sa šubarom nakrivljenom na uvo [Por.]


   STRÎMBATÁĆE /strâmbătate/ (i. ž.) — кривда

* mulće strîmbatăț a pitrekut pista kapu luĭ, șî ĭară a ramas în piśuare
— mnoge je nepravde preturio preko glave, i opet je ostao na nogama

* (folk.) mulće poveșć arată kă ĭe strîmbataća măĭ țapînă đikît đireptaća
— mnoge priče pokazuju da je krivda jača od pravde [Por.]


   STRÎMBOVĬÉLKĂ /strâmbovelcă ?/ (i. ž.) — кривак

* strîmbovĭelkă ḑiśem la śua śe ĭe strîmb urît, șă nuĭe đi ńimik, puaće fi o krĭangă frîntă, or vro insă batrînă, strîmbată đi ań
— krivak kažemo za nešto što je ružno krivo, što nije ni za šta, može biti slomljena grana, ili starija osoba, iskrivljena od godina [Por.]


   STRÎMĆÁLĂ /strâmteală/ (i. ž.) — тесноћа

* kînd s-a trait în borđiĭe, s-a fakut șăḑîtuorĭ da luok n-a fuost, n-aĭ putut să ći-ntuorś đi strîmćală
— kad se živelo u zemunicama, pravile su se sedeljke a mesta nije bilo, nisi mogao da se okreneš od skučenosti [Por.]


   STRḮMT /strâmt/ (prid.) — узан

* poćaka pista kuastă ĭe strîmtă kî ĭe luoku kostîșat, șî nu s-a putut sapa măĭ larg la așa rîpă
— staza preko padine je uska jer je teren strm, pa se nije moglo kopati šire na takvoj strmini

* a fakut drum đi kară pănă la munće, ama drumu ĭe prĭa strîmt la o kĭaĭe, đi nu puot duauă kare sî sa petrĭakă
— napravili su kolski put do planine, ali li je put preuzak na jednom useku pa ne mogu dvoja kola da se mimoiđu

* la kare ĭ-a fuost kam rușîńe să ḑîkă „futo-l în kur”, ĭel a-nžurat „futo-l în strîmț”, k-a fuost tuot una
— kome je bilo malo nezgodno da kaže „jebem ga u dupe”, on je psovao „jebem ga u tesnilo”, jer je bilo isto [Por.]


   STRÎMTÁ /strâmta/ (gl. p. ref.) — сужавати

* sa ḑîśe kî sa strîmćaḑă śuava kînd iĭ sa mićikuļaḑă lațîmĭa
— kaže se da se nešto sužava kad mu se smanjuje širina

* ĭ-a strîmtat śuariku prĭa mult, ș-akuma nu puaće să-nbraśe pîntaluońi
— suzili mu nogavicu previše, i sada ne može da običe pantalone [Por.]


   STRÎMTÁT /strâmtat/ (prid.) — сужен

* nu sa puaće treśa ku karu pista kurmatură, kă drumu ĭe rău strîmtat đi pluoiļe-șća đi kurînd
— ne može se preći kolima preko prevoja, jer je put jako sužen od ovih poslednjih kiša

* odată i-sa-n parut kî suoba sa mićikulat, parke ĭe atîta strîmtată, spuńe, đi s-a ļipit parĭaće đi parĭaće
— odjednom mu se učinilo da se soba smanjila, da je toliko sužena, kaže, da se zalepio zid za zid [Por.]


  STRÎMTUARE /strâmtoare/ (i. ž.) — теснац

* kînćiku spuńe kă uoțî așćetat turśi la luok tare, la strîmtuare, a trînćit ļamńe pi iĭ șă pi tuoc ĭ-a omorît
— pesma kaže da su hajduci sačekali Turke na jakom mestu, u tesnacu, oborili na njih drveće, i sve ih pobili [Por.]


  STRÎMTURĂ /strâmtură/ (i. ž.) — теснац

* strîmtura ĭe luok strîmt pi drum, ku stăń đi pĭatră đ-amînduauă părț, ku prolukă atîta đi-ngustă đi nu puoț să trĭeś ku karu, numa abĭa pi piśuare
— tesnac je tesno mesto na putu, sa kamenim liticama sa obe strane, sa toliko uskim prolazom da ne možeš proći kolima, nego jedva pešice [Por.]


   STRÎMUĆÍT /strămutat/ (prid.) — унакажен

* baĭațî đi astîḑ mĭerg strîmućiț ku păru lung, ginđind kă sînt frumoș atîta đi fĭaćiļi o să kadă sîngure dupa iĭ
— današnji momci idu unakaženi dugom kosom, misleći da su toliko lepi da će devojke same popadati za njima

* nuĭe ĭel strîmućit đ-akuma, numa ĭe așa înga đin burta mumi
— nije on nakazan od danas, nego je takav još iz majčinog stomaka [Por.]


   STRÎNGATUÁRE /strângătoare/ (i. ž.) — стега

* strîngatuarĭa ĭe alatu tișlerĭesk
— stega je stolarski alat

* în strîngatuare s-a strîng blańiļi înžgĭebuiće șî tutkaļiće, sî sa aduńe întru-una, șî sî sa înțăpeńaskă
— u stegi se stežu tutkalisane i užljebljene daske, da se spoje u jednu, i učvrste

* blăńiļi sa adună șî s-a strîng în strîngatuarĭe kînd tișleru faśe blăń đi astaļe, kare trăbe să fiĭe larź, da așa nu puot sî sa skuată đin un tutuk
— daske se spajaju i stežu u stegi kada stolar pravu daske za stolove, koje moraju biti široke, a takve se ne mogu izrezati iz jednog trupca [Por.]


   STRḮNS /strâns/ (prid.) — стегнут

* ļigatura la sak n-a fuost strînsă bińe, șî saku s-a đizļegat șî s-a varsat
— povez na džaku nije bio dobro zategnut, pa se džak odvezao i rasuo

* a mînat ruata ku lanțu strîns, șî lanțu a pokńit
— vozio je bicikl sa stegnutim lancem, i lanac je pukao

* au bań kî sînt strînș, zgîrśiț
— imaju pare jer su tvrdice, cicije [Por.]


   STRÎNSUÁRE /strânsoare/ (i. ž.) — тескоба

* iĭ kađe grĭeu unđe lumĭe multă, unđe nuĭe luok să sufļi, unđe ĭe strînsuare mare
— teško joj pada mnoštvo ljudi, gde nemaš mesta da dišeš, gde je velika teskoba

* strînsuare ĭe kînd sîmț kî śuava ți strnîźe, kînd nu puoț să sufļi
— teskoba je kad osećaš da te nešto steže, da ne možeš da dišeš [Por.]


   STRÎNSÚRĂ /strânsură/ (i. ž.) — стезање

* sfuara ĭe slabă đi tuot, n-o sî țînă ńiś o strînsură kîta măĭ tare
— konopac je sasvim slab, neće izdržati ni jedno malo jače zatezanje [Por.]


   STRÎNŹÁ /strânge/ (gl. p. ref.) — стезати

* kînd sa taĭe tutuku la firizană, trăbe să fiĭe tare bun strîns ku klanfe đi bîrnă ku kare sa traźe pi șîń
— kad se trupac reže na strugari, treba da buda veoma dobro stegnut klanfama za gredu kojom se vuče po šinama

* mi sa strîns ińima în pĭept kînd am vaḑut kum traĭesk oĭari nuoștri la munće
— srce mi se steglo kad sam video kako žive naši stočari u planini

* ažuns rîndu la ĭel să vorbĭaskă, ama kînd sa skulat ș-a vaḑut kîtă lume-l askultă, iî s-a strîns śoa-n gît, șî n-a putut
— došao je red na njega da govori, ali kad je ustao i video koliko ga ljudi sluša, nešto mu se steglo u grlu, i nije mogao [Por.]


   STRÎVÍ /strivi/ (gl. p.) — расипати

* bańi trăbe sî sa pastrĭaḑă, da nu să sa strîvĭaskă pi fiĭe śe
— novac treba da se čuva, a ne da se rasipa na bilo šta [Por.]


  STRÎVIT /strivit/ (prid.) — потрошен

* bań, strîviț la șpațîr, sînt bań lupadaț
— novac, potrošen na provod, bačen je novac [Por.]


   STRÎVĬÁLĂ /strievală/ (i. ž.) — расипање

* ku atîta strîvĭală, amunka o sî sa đa înainće
— sa takvim rasipništvom teško će se ići u napredak [Por.]


   STRḮŽŃIKĂ /strîjnic/ (i. ž.) — омица

* strîžńikă ĭe mînḑă dă un an doĭ
— omica je mlada kobila od godinu-dve [Mlava]


   STROPÁN /stropan/ (i. m.) — капљетина

* kînd sa pusă pluaĭa đin sańin, atîța stropań đi marĭ ńima n-a maĭ vaḑut pănă atunśa, babiļi spaĭmaće înśepură să-ș fakă kruśe
— kad je počela da pada kiša iz vedra neba, tolike kapljetine još niko nije video, preplašene babe počeše da se krste [Por.]


   STROPÍ /stropi/ (ĭuo stropĭesk, ĭel stropĭașće) — капати

* pluaĭe tota ḑua, da đi pi strĭeșînă stropĭașće apa ka kînd tuorń ku gaļata
— pada kiša ceo dan, a sa strehe kaplje voda kao da sipaš vedricom [Por.]


   STROPÍT /stropit/ (prid.) — попрскан

* puopa a stropito ku busuĭuok, șî ĭa a măĭ ḑakut așa stropită un śas întrĭeg, și tumu atunśa s-a skulat
— popa je poškropio bosiljkom, i ona je ležala tako poškropljena još ceo sat, i te onda je ustala [Por.]


   STRÚGUR /strugure/ (i. m.) — грозд

* rumîńi Munćeńi n-avut strugurĭ buń, ș-a fuost muara sî sa dukă la Kraĭna dupa vin đi prazńik
— Vlasi Munćani nisu imali dobro grožđe, pa su morali da idu u Krajinu po vino za slavu

* a fuost pi la uńi luokurĭ o suartă đi strugurĭ ku buobe miś, tarĭ șă akri, a kĭemato aĭ batrîń ćibrik
— bila je na nekim mestima sorta grožđa sa malim zrnima, tvrdim i kiselim, stari su je zvali ćibrik [Por.]


   STRUNGARĬÁȚĂ /strungăreaţă/ (i. ž.) — сирница

* strungarĭață a fuost o vadră đe doăḑăś đe oka, în kare la baśiĭe s-a adunat brînḑa
— sirnica je bilo vedro od dvadeset oka, u koje se na bačiji skupljao sir [GPek]


   STRÚNGĂ /strungă/ (i. ž.) — тор

* strungă ĭe gard đi vurgiń, în kare sa-nkid uoiļi
— tor je ograda od greda, u koju se zatvaraju ovce

* strunga are kapută, unđe s-adună uoiļi pănă nu tună-n strungă, ușă kare sa măĭ kĭamă șî mulgatuare, gard ku źamińe đi krușăță đi sare, șî plastă, supt kare uoiļi ḑak
— tor ima oborče, gde se skupljaju ovce pre ulaska u tor, vratnice koje se zovu još i muznica, ogradu sa račkama za krupice soli, i sklon pod kojim ovce planduju [GPek]


  STRUOP /strop/ (i. m.) — кап

* sîaśită mare, ku stamîńiļi n-am vaḑut ńiś un struop đi pluaĭe să piśe
— velika suša, nedeljama nismo videli ni kap kiše da padne [Por.]


   STRÚŽŃIȚĂ /strujniţă/ (i. ž.) — стругара

* stružńița a fuost firiz mare, kare pista dolap șî kurao l-a mînat apa đi pi ĭarugă
— strugara je bila velika testera koju je preko dolapa i kaiša pokretala voda sa jaruge [GPek]


  STU! /stu!/ (uzv.) — сту

* zberă tare „stu! stu! stu-napuoĭ! ” șî buoĭi sîngurĭ stokńiră îndarăt
— viknu jako „stu! stu! stu-nazad!” i volovi sami stuknuše natrag [Por.]


   STUÓG /stog/ (i. s.) — стог

* stuog ĭe gramadă đi snuopĭ la are, sprimită đi trăirat
— stog je gomila snopova žita na gumnu, sadenuta radi vršidbe [Por.]


   STUÓMNĂ /stamnă/ (i. ž.) — ћуп

* stuomna ĭe măĭ mare vas đi pomînt kare l-a avut rumîńi în kășîļi luor
— ćup je najveći glineni sud koji su imali Vlasi u svojim kućama

* stuomńe a fakut olari, șî ļ-a vindut pi la bîlśurĭ
— ćupove su izrađivali grnčari, i prodavali po vašarima

* în stuomnă s-a țînut mulće kare-śe, đi la krîstavĭeț akri đi ĭarnă, pănă la untură
— u ćupu se držalo mnogo koje-šta, od kiselih krastavaca za zimu, do masti [Por.]


   STÚP /stup/ (i. m.) — кошница

* stup đi albiń a fuost înpļećit đi kurpiń, șî ļipit ku morśilă
— košnica za pčele bila je ispletena od lijana, i oblepljena blatom

* uomu kare a țînut stupĭ măĭ mulț, ș-a fakut mńare multă, s-a kĭemat stuparî
— čovek koji je imao više košnica, i pravio mnogo meda, zvao se pčelar [Por.]


   STUPÁRĬ /stupar/ (i. m.) — пчелар

* stuparĭ ĭe uom kare țîńe mulț stupĭ ku albiń
— pčelar je čovek koji drži mnogo košnica sa pčelama [Por.]


   STÚPĂ /stupă/ (i. ž.) — смотуљак повесма

* stupa ĭe zmuaćik đi fuĭuor, kare ĭe gaćit đi pus în furkă
— stupa je smotuljak povesma, koji je gotov za stavljanje na preslicu [Por.]


   STUPÍNĂ /stupină/ (i. ž.) — пчелињак

* luoku unđe s-a țînut stupi ku albiń đemult s-a kĭemat stupină
— mesto gde su se držale košnice sa pčelama, zvalo se nekad „stupina”

* vuorba stupină s-a pĭerdut đin taĭnă, a ramas numa pin ńișći đeskînćiśe đi dragusta, unđe sa ḑîśe „kum traźe albina la stupină, așa să tragă kutare șă kutare la famĭaĭa-ĭa la kare sa đeskîntă”
— reč „stupina” se izgubila iz govora, ostala je samo u nekim ljubavnim bajalicama, gde se kaže „kako pčela vuče svome pčelinjaku, tako nek tom i tom bude privlačna osoba kojoj se baje” [Por.]


   STÚRḐ /sturz/ (i. m.) — дрозд

* sturḑu ĭe pasîrĭe porîmbakă, ku ćiku sur, kîta măĭ mare đikît mĭerla
— drozd je šarena ptica, sa sivim kljunom, nešto veća od kosa [Por.]


   STUTAÍ /încita/ (gl. p. ref.) — пујдати

* kînd kîńi trăbe să sară pi lupĭ, da nus, puaćefi, vićaž, păkurarĭu iĭ stutîĭe ku „a, totoa! țîńel, totoa!”
— kad psi treba da skoče na vuka, a nisu, možebiti, hrabri, čobanin ih pujda sa „ha, totoa! drž ga, tooa!” [Por.]


   SUÁKRĂ /soacră/ (i. ž.) — ташта

* suakrî-mĭa a fuost muĭare bună
— tašta mi je bila dobra žena

* șî đi nuoră la rumîń muma barbatuluĭ ĭe ĭară suakră, șî đ-aĭa nuora kĭamă pi suakrî-sa ’maĭkă’ or ’muĭkă’
— i za snajku je kod Vlaha muževljeva majka ’tašta’, pa zato snajka zove svekrvu ’majko’ ili ’mujko’ [Por.]


   SUÁRĆE /soarte/ (i. ž.) — постељица

* suarće ĭe o bĭeșîkă muaļe în burta muĭeri, în kare krĭașće kopilu pănă nu sa nașće
— posteljica je meka opna u ženinom stomaku, u kojoj raste dete dok se ne rodi

* suarće are-n burtă muĭarĭa greuańe, vaka, uaĭă, ĭapa șă ńișći žuaviń alće
— posteljicu ima u stomaku trudna žena, krava, ovca, kobila i druge neke životinje

* kopilu krĭașće în apșuară, apșuara stă în suarće, da suarća ĭe în ruod
— plod raste u vodenjaku, vodenjak je u posteljici, a posteljica je u materici [Por.]


   SUÁRE /soare/ (i. m.) — Сунце

* suariļi ĭe stauă kare mĭarźe pi śerĭ, șî viđerĭaḑă pomîntu
— sunce je zvezda koja se kreće nebom, i osvetljava zemlju

* suariļi rasîare đimińața la rîsarit
— sunce se rađa ujutru na ustoku

* suariļi ĭe măĭ sus pi śerĭ la amńaḑîț
— sunce je najviše na nebu u podne

* suariļi sara zavîrńe la apus
— sunce uveče zalazi na zapadu

* (mag.) rumîń-aĭ batrîń tare a bagat sama să nu-nžure suariļi, pomîntu șî pîńa
— stari Vlasi su jako vodili računa da ne psuju sunce, zemlju i hleb [Por.]


   SUDÓM /sudom/ (i. s.) — потоп

* kînd pluaĭe atîta dă mult șî dă grĭeu, dă lumĭa sa înfrikošaḑă kă s-a dășkis śerĭu șî sa aproapiĭe kapu vakuluĭ, atunś sa spuńe kă ĭe aĭa suduom
— kada pada kiša tako mnogo i jako, da ljude uhvati panika kako se nebo otvorilo i da se bliži smak sveta, onda se kaže da je to potop [Mlava]


   SUDUÍ /sudui/ (gl. p. ref.) — псовати

* toț suduĭe, da toț spun kă aĭa nuĭe frumos
— svi psuju, a svi kažu da to nije lepo

* omińi aĭ bătrîń ńiśkînd n-a pomeńit pi naĭba, să n-a fi suduit să-l fută-n źanunkĭe, or dupa kap, or sî-ĭ sa kaśe-n soļńiță
— stariji muškarci nikada nisu pominjali đavola, a da nisu opsovali da će ga jebati u koleno, zavrat ili mu se posrati u slanik

* kînd omińi suduĭe ḑîk „futu-l” da muĭeriļi „pișî-ma”
— kad muškarci psuju, kažu „jebem ga” a žene „popišam se” [Buf.]


   SUDUITÚRĂ /suduitură/ (i. ž.) — псовање

* kopiĭi đi miś trăbuĭe învăța kă ĭe suduitura ađet tare urît
— decu treba od malena učiti da je psovanje jako ružan običaj [Buf.]


   SUDUĬÁLĂ /suduială/ (i. ž.) — псовка

* niś o suduĭală nuĭ frumosă
— nijedna psovka nije lepa [Buf.]


   SUDUMÍ /sodomi/ (gl. p. ref.) — рушити

* s-a sudumit parĭaćiļi al kîtra rîsarit la kasa batrînă
— urušio se istočni zid na staroj kući [Por.]


   SUDUMÍT /sodomit/ (prid.) — урушен

* drumu pista kulme stă sudumit înga đ-asta-vară, ńima nu puńe mînă să-l ogođaskă
— put preko kulme stoji urušen još od letos, niko ne miče prstom da ga popravi [Por.]


   SUDUMITÚRĂ /sodomitură ?/ (i. ž.) — рушевина

* đin kasa batrînă a ramas numa sudumitură
— od stare kuće ostala je samo ruševina [Por.]


   SUDUÓM /sodom/ (i. s.) — пролом

* suduom đi pluaĭe
— provala oblaka

* dupa pluaĭe s-a rupt pomîntu pi pođină, ș-a veńit un suduom ku tuot, șî ļ-a kutrupit toblarĭu ku viće
— posle kiše pokrenulo se zemljište na padini, nadošla oburvina i zatrpala tor sa stokom [Por.]


   SUĐÁLĂ /umezală/ (i. ž.) — влага

* a fĭert skimburļi ș-a umplut suoba đi aburĭ, nu puoț să sufļi đi suđală
— kuvala je veš i napunila sobu sa parom, ne može da se diše od vlage [Por.]


   SUĐEḐÁ /asuda/ (gl. p.) — овлажити

* kînd ĭe suđală mare, atîta suđaḑă sarĭa în soļńiță đi tuată sa profaśe apă sarată
— kad je velika vlaga, toliko se ovlaži so u slaniku da se sva pretvori u slanu vodu [Por.]


   SÚĐINĂ /sudină/ (i. ž.) — суђеник

* suđină ĭe voĭńik kare Ursa la ursat kînd s-a fakut să fiĭe barbatu alu vro muĭere adînsă
— suđenik je muškarac kome su Suđaje prorekle kad se rodio da će biti muž neke određene žene

* baĭat kare moare ńinsurat, gasașće suđina luĭ pi lumĭa-ĭa
— momak koji umre neoženjen, nalazi svoju suđenicu na onom svetu [Zvizd]


  SUFARA /suferi/ (gl. p. ref.) — трпети

* nu sa sufără înga đi la ćińerĭață
— ne trpe se još od mladosti

* n-a putut sufara ńiśkum să-ĭ bombońaskă muĭarĭa tota ḑîua, șa dudaito
— nije mogao nikako podnosti da mu žena zvoca po ceo dan, pa ju je oterao

* n-a vrut s-o măĭ sufere pi suakrî-sa ńiś o ḑî, ș-a pļekat đi la kasă
— nije više htela da trpi svekrvu ni jedan dan, pa je pošla od kuće [Por.]


  SUFARAT /suferință/ (i. s.) — трпљење

* sufaratu sufļețăsk ĭe durĭare măĭ grĭa đikît kînd îț frîng uasîļi
— psihičko trpljenje je veća bol nego kad ti lome kosti [Por.]


   SUFLÁ /sufla/ (gl. p. ref.) — дисати

* ma uĭtaĭ bińe la ĭel: nu suflă, ma taĭe frika k-a murit
— pogledao sam ga dobro: ne diše, preseče me strah da je umro

* nu țîńe muoșu mult, đi ḑî în ḑî tuot măĭ grĭeu suflă
— čiča neće dugo, iz dana u dan sve teže diše

* đi mik am înśeput să suflu în bandă
— od malena sam počeo da duvam u trubu

* suflă în lumanarĭe, stînźo kî ĭe vrĭamĭa đi kulkarĭe
— duni u tu sveću, ugasi je jer je vreme za spavanje [Por.]


   SUFĻEȚẮL /suflețel/ (i. s.) — душица

* au, sufļețălu mĭeu, nu puot trai fara ćińe
— oh, dušice moja, ne mogu živeti bez tebe [Por.]


   SUFĻIKÁ /sufleca ?/ (ĭuo sufļik, ĭel sufļikă) — замазати

* sufļiś vrun lukru kînd grabĭeșć, șă no-l faś kalumĭa, numa ăl afumĭ
— ofrljaš neki posao kad žuriš, pa ga ne uradiš dobro nego ga samo zamažeš [Por.]


   SUFĻIKÁT /suflecat/ (prid.) — замазан

* a gasît kă ĭe lukru luĭ sufļikat, șî nu ĭ-a plaćit ńimika
— našli su da mu je rad površan, i nisu mu platili ništa [Por.]


   SÚFĻIT /suflet/ (i. s.) — душа

* la pomană, sa dă la sufļitu lu al muort
— na pomani se namenjuje duši pokojnika

* kînd uomu are pakaće, la muarće grĭeu iĭ ĭasă sufļitu
— kad čovek ima grehove, na samrti teško ispušta dušu

* aļergat, pănă nu ĭ-a ĭeșît sufļitu
— trčao je, dok nije ostao bez daha [Por.]


   SUGÁR /sugar/ (i. m.) — сисавац

* a vindut mńelu sugarĭ, kă l-a fatat o uaĭe apļekatuarĭe
— prodali su gagnje sisavče, jer ga je ojagnjila ovca nedoilja [Por.]


   SUGITUÁRE /plămânăriță/ (i. ž.) — плућњак

* sugituarĭa dă pinga ape la boruź, șî-nfluare primovara în vrĭame
— plućnjak raste pored vode potoka i cveta rano u proleće

* kopiĭi kînd află sugituarĭa, iĭ rup floarĭa ș-o sug kî are tare dulśață
— deca kad nađu plućnjak, kidaju mu cvet i sišu ga, jer je jako sladak

* sugituarĭa la nuoĭ sa fĭarbe kî ĭe bun sî sa bĭa ka ļak pintru tușît
— plućnjak se kod nas kuva i pije jer je dobar lek za kašalj [GPek]


   SUGIȚÁ /sughița/ (gl.) — штуцати

* đintr-odată înśepu sugița atîta đi grĭeu đi ńi spumîntarîm kî sa astupă
— odjednom je počeo štucati tako teško da smo se uplašili da će se ugušiti [Por.]


   SUGIȚÁT /sughițat/ (i. s.) — штуцање

* kînd iĭ s-a-mparut k-o să-ĭ șća ińima đ-atîta sugițat, s-a dus ĭuta la duoltur
— kad mu se učinilo da će mu stati srce od tolikog štucanja, otišao je brzo kod lekara [Por.]


   SUGÍȚ /sughiț/ (i. s.) — штуцавица

* kînd pi uom ăl prinđe sugițîtu, ĭel trăbe să bĭa apă rîaśe, da dakă n-are, să astupe nasu șî să țînă așa kît puaće măĭ mult
— kad čoveka spopadne štucavica, treba da pije hladnu vodu, a ako nema, da zatvori nos i izdrži tako što duže može [Por.]


   SUGURMÁ /sugruma/ (gl. p. ref.) — сузити

* s-a sugrumat pista mižluok
— suzio se po sredini [Por.]


   SUGRUMÁT /sugrumat/ (prid.) — сужен

* rîu nuostru đi la un luok înkoluo mĭarźe sugrumat đi tuot
— naša reka od jednog mesta na dalje, teče sasvim suženo [Por.]


   SUGRUMATÚRĂ /sugrumătură/ (i. ž.) — сужавање

* a mĭers ku karu pănă la un luok, ș-a dat pista o sugrumatură kare nu ļ-a dat sî măĭ mĭargă înainće
— išli su kolima do jednog mesta, i naišli na sužavanje koje im nije dalo da idu dalje [Por.]


   SUÍ /sui/ (gl. p. ref.) — пењати се

* nu sa suĭe în ļemn pă să-l omuorĭ, da trăbe sî să darîme la frunḑa
— ne penje se na drvo pa da ga ubiješ, a treba da se kreše lisnik

* kare s-a suit în kar, s-a suit, kare nu, ramîńe aiśa s-așćaće
— ko se popeo na kola, popeo se, ko nije, ostaje ovde da čeka [Por.]


   SUÍȘ /suiș/ (i. s.) — пењање

* đi la un luok înśape suișu đi uoki-ț ĭasă pănă nu ći suĭ la vîru śuośi
— od nekog mesta počinje penjanje da ti oči izađu dok se ne popneš na vrh brda

* mare suiș
— velika uzbrdica

* nu puoț să skuoț karu akolo, ńiś ku duauă parĭekĭ đi buoĭ, kî ĭe prĭa mare suiș
— ne možeš tamo da izvučeš kole ni sa dva para volova, jer je preveliki uspon [Por.]


   SUKÁLĂ /sucală/ (i. ž.) — цевљаник

* ku sukala sa umplă țaua đi pus în sovĭaĭkă la razbuoĭ
— cevljanikom se puni cevka za čunak na razboju [Por.]


   SUKUĻÁĆE /sucăleață/ (i. m.) — оклагија

* sukuļaće ĭe un parśel đi ļemn ńaćid șî susulat, ku kare sa înćinźe plamadu
— oklagija je komad glatkog valjkastog drveta, kojim se razvija testo

* sukuļaćiļi akuma sa kumpîră-n dugaĭe șî are mîńiĭe đ-amîndoă părț, da đemult a fuost supțîre ka kuada đi mătură
— oklagija se danas kupuje u prodavnici i ima rukohvate sa obe strane, a nekada je bila tanka kao drška od metle [Por.]


  SUL /sul/ (i. s.) — вратило

* sulurļi la razbuoĭ sa fak đi ļiemn ușuor șî tare, kum ĭe ćiĭu or palćinu
— vratila razboja prave su od lakog i čvrstog drveta, kao što su lipa ili javor

* dupa ratu ku ńamțî, s-a lasat đi țasut, kă dugaĭașî a-nśeput să dukă sulurĭ đi pînḑă
— posle rata sa Nemcima, napuštalo se tkanje, jer su trgovci po prodavnicama počeli da donose rolne sa platnom

* plaśințîļi sa-nćing pi fund ku sulu đi ļiemn
— plačinte se razvlače na loparu, sa drvenom oklagijom [Por.]


  SUĻIȚĂ /suliță/ (i. ž.) — копље

* suļiță ĭe armă fakută đintr-un bît lung ku vîr đi fĭer, askuțît ka kuțîtu
— koplje je oružje napravljeno od jednog dugog štapa sa metalnim vrhom, oštrim kao nož [Por.]


   SUMĬAŃIK /sumernic/ (prid.) — смеран

* famĭaĭe sumĭarńikă, muĭare kare lukră tuot la masură
— smerna ženska, žena koja sve radi s merom

* baĭat sumĭarńik nuĭe ńiś gras, ńiś uskat
— zgodan momak nije ni debeo, ni mršav

* tuarśe sumĭarńik, tuortu ĭe supțîre șî ńaćid, fara nuоdurĭ
— prede fino, pređa joj je tanana, glatka i bez čvorova

* așa muĭare sumĭarńikă nu gasășć în triĭ saće
— tako čestitu ženu nećeš naći u tri sela [Por.]


   SUMĬÁT /sumet ?/ (prid.) — подврнут

* mĭarźe ku śuariśi sumĭaț, dakă a ĭeșît đen morśilarĭ
— ide sa zavrnutim nogavicama, iako je izašao iz blata [Por.]


   SUMĬETÁ /sumete/ (gl. p. ref.) — завртати

* ĭuo o să stau, să sumĭet śuariśi pi đe la vaļe, să nu ma im kînd trĭek pin morśilarĭ
— ja ću zastati da zavrnem nogavice, da se ne ukaljam kad prođem kroz blato

* ažutăĭ la kopil să sumĭată urḑala la opinś, să nu sa tragă dupa ĭel
— pomogni detetu da zaveže oputu na opanku, da se ne vuče za njim

* mĭ-a-nbunat kă vińe sî mĭ-ažuće să sumĭetăm spiśiļi la fuńe đe grîu đe ļegat snuopi
— obećao je da će doći da mi pomogne da sučemo klasje, da pravimo gužvu za vezivanje snopova [Por.]


   SUNÁ /suna/ (gl. p.) — јечати

* kîntă bandașî la nuntă, sună tuota vaļa
— sviraju trubači na svadbi, ječi cela dolina

* sa-ngînă klopîțîļi la stînă, sună śuośiļi da miĭe ińima žuakă đi drag
— odzvanjaju zvona na stadima, ječe brda a meni srce igra od radosti [Por.]


   SUÓȚ /soț/ (i. m.) — муж

* a trait bun ku suoțu iĭ đintîń
— živela je dobro sa svojim prvim mužem

* daskulu ń-a-nparțît, șî miĭe đi suoț în klupă kađe Truță
— učitelj nas je podelio, i meni za parnjaka u klupi pade Petar [Por.]


   SUÓK /soc/ (i. m.) — зова

* đin suok sa faśe suok tare dulśe
— od zove se pravi jako sladak sok

* krĭanga đi suok are moduvă muaļe kare sa skuaće ļesńe, șî đ-aĭa kopiĭi fak đin suok mulće žukariĭ : fluir, priskopală, țîșńituare
— grana zove ima meku srž koja se lako vadi, pa zato deca od zove prave razne igračke: frulice, pucaljke, štrcaljke [Por.]


   SUÓKRU /socru/ (i. m.) — таст

* la rumiîń tot o vorbă đi ńam ĭe șî đi tata guovi, șî đi tata mlîdožăńi: suokru
— kod Vlaha je isti srodnički naziv i za mladinog i za mladoženjinog oca: sokru

* dakă traĭesk la un luok, nuora iĭ ḑîśe la suokrî-su: taĭkă
— ako žive u zajednici, snajka se obraća svekru sa ’tajka’ [Por.]


   SUÓLȚ (i. m.) ● v. solț [Por.]

   SUÓMINĂ /sabină/ (i. ž.) — сомина

* somina ĭe buĭađe kare krĭașće numa pi kîrșe, șî nu sa kuļaźe ku mîna, numa sa baće đin pușkă
— somina je biljka koja raste samo na kršu, i ne bere se rukom, već se skida pucnjem iz puške [Por.]


   SÚOPĂ /sopă/ (i. ž.) — сопа

* a batut la pruńe ku o suopă lungă
— mlatio je šljive jednom dugačkom motkom [Por.]


   SUÓRĂ /soră/ (i. ž.) — сестра

* suoră bună
— rođena sestra

* suoră vitrîgă, suoră numa đi pi tată, or numa đi pi mumă
— polusestra, sestra samo po ocu, ili samo po majci

* suora mikă
— mlađa sestra

* suora mare
— starija sestra

* suoră đi sufļit
— posestrima

* suoră đi pi lapće, fată đi sama ku mińe kare a supt la muma đampreuna ku mińe, kă mumî-sa n-avut lapće, or a murit la nașćire
— sestra po mleku, devojčica vršnjakinja koju je dojila moja majka naporedo sa mnom, jer njena majka nije imala mleka, ili je umrla na porođaju [Por.]


   SUÓRB /sorb/ (i. m.) — брекиња

* kînd taĭ suorbu, đin ĭel mĭarźe ḑama ruoșîĭe ka sînźiļi
— kad presečeš brekinju, iz nje curi tečnost crvena kao krv

* (mitol.) đin suorb țîgańi a fakut kuńe, ku kare ĭemreĭi a prins pi dumńeḑîu pi kruśe
— od brekinje su Cigani napravili klinove kojima su Jevreji prikovali boga za krst

* (mitol.) đin suorb a fakut sîn-Źuorḑu suļiță ku kare a-npuns ala ś-a vrut să îngită fata lu vrun împarat
— od brekinje je sveti Đorđe napravio koplje kojim je probo aždaju koja je htela da proguta kćer nekog cara [Por.]


  SUPARA /supăra/ (gl. p. ref.) — љутити

* mult ĭe bun uom, ama ĭuta sa supără
— mnogo je dobar čovek, ali se brzo ljuti

* no-l supara atîta, are rău narau kînd sa mîńiĭe
— ne ljuti ga toliko, ima lošu narav kad se naljuti [Por.]


   SUPȚÎĬÁ /subţia/ (gl. p. ref.) — тањити

* kînd sa tuarśe supțîre, sa supțîĭe ața măĭ mult śe puaće
— kad se prede tanko, tanji se konac najviše što može

* supțîĭe vîru la pļeĭvaz, să skriĭe supțîre
— naoštri olovku, da piše tanko [Por.]


   SUPȚÎĬÁT /subţiat/ (prid.) — истањен

* șîna la ruată đin urmă ĭe supțîĭată, numa śe nu pikă
— šina na zadnjem točku je istanjena, samo što spadne

* a pus apă-n lapće șî atîta la supțîĭat đi nuĭe đi mînkare
— sipala vodu u mleko i toliko ga razredila da nije za jelo [Por.]


   SUPȚḮRE /subţire/ (prid.) — танак

* pînḑa supțîre sa kîrpĭașće ku ață supțîre
— tanko platno krpi se tankim koncem

* tuort supțîre
— tanko predivo

* ak supțîre
— tanka igla

* baĭatu ĭe supțîre la stat
— momak je vitak u stasu c. oštar, šiljat

* kununa kîrși are vîrurĭ supțîĭrĭ, numa kapriļi sa suĭe pi ĭaļe
— venac krša ima oštre vrhove, samo se koze pentraju na njih

* fata kîntă ku glas supțîre, da uomu ku glas gruos, șî sa ogođiesk frumuos
— devojka peva visokim glasom, a čovek dubokim, pa se lepo slažu

* ḑamă supțîre, apă guală fara o bukatură đi karńe
— retka čorba, gola voda bez komada mesa

* lapćiļi uoiluor al đi vară ĭe măĭ supțîrĭe đikît al đi tuamnă
— letnje ovčje mleko je ređe od jesenjeg

* la kazanu đi-ntîń rakiĭa a ĭeșît supțîre đi tuot, pă am prokuopto
— na prvom kazanu rakija je ispala sasvim meka, pa sam je prepekao [Por.]


   SUPȚÎRÍK /subţirel/ (prid.) — танушан

* s-auđe o pîsarikă, ćićirikîĭe supțîrik, ka kînd ĭe puĭ ś-a kaḑut đin kuĭb
— čuje se ptičica, tanušno cvrkuće, kao da je ptiče što je ispalo iz gnezda

* fată mikă, supțîrika
— cura mala, tanana

* supțîrik ka părușălu
— tanan kao dlačica [Por.]


   SUPȚÎRĬÉL (prid.) ● v. supțîrik [Por.]

   SÚPT /supt/ (prid.) — испијен

* supt đi uskatura, umbră đi uom
— ispijen od sušice, senka od čoveka [Por.]


   SÚPT /subt/ (predl.) — испод

* l-a gasît bat muort supt puod
— našli su ga mrtvog pijanog ispod mosta

* rușîńe ĭe sî sa uĭće la fĭaće supt suknă
— ružno je da se gleda dvojčicama pod suknju [Por.]


   UŃE /supune/ (gl. p. ref.) — подметнути

* pănă nu sa supuńe șăļiļi, nu sa puaće gaći lukru
— dok se ne podmetnu leđa, ne može da se završi posao

* unđe ĭel supuńe kapu, mulț nu supun bîtu
— gde on podmeće glavi, mnogi ne podmeću štap [Por.]


   SUPÚS /supus/ (prid.) — подметнут

* a supus ńișći podvaļe supt kada ku varḑă, ș-a rîđikato kîta đi la pomînt, să nu putraḑaskă
— stavio je podvale pod kacu s kupusom, i odigo je malo od zemlje, da ne istrune

* kînd Sîrbiĭa a fuost supusă la bugarĭ, mulț n-a putut să-ĭ sufere, ș-a fuźit în duos
— kad je Srbija bila porobljena od Bugara, mnogi nisu mogli da ih trpe, pa su se odmetnuli u šumu [Por.]


  SUR /sur/ (prid.) — сив

* sur sa kapîtă kînd sa mĭastîkă alb ku ńegru
— sivo se dobija kad se pomešaju belo i crno [Por.]


   SÚRD /surd/ (prid.) — глув

* surd ĭe uom kare n-auđe bińe
— gluv je čovek koji ne čuje dobro

* kopilo-la ĭe, saraku, surd đi la nașćire
— to dete je, siroma, gluvo od rođenja [Por.]


   SURDAVĬÉLĂ /surdavelă/ (i. m.) — глуверда

* surdavĭelă grĭa, nuĭe kă n-auđe, numa sa faśe kă n-auđe
— teška gluverda, nije što ne čuje, nego što se pravi da ne čuje [Por.]


   SURDOMÁȘ /surdomaș [Ban.][Olt.]/ (i. m.) — срдомаси

* (med.) surdomaș a fuost buală la kopiĭ kare s-a vaĭtat kă-ĭ duare kapu în parća frunțî
— srdomaš je bila bolest kod dece koja su se žalila na bolove u čeonom delu glave

* vrîžîtuoriļi a ļikuit pĭ-aĭ bolnavĭ đi surdomaș ku đeskînćiśe șî ku nîparitu ku ńiskaĭ ĭerbĭ, dupa śe l-al bolnau pi nas a ĭešît vĭermĭ ka aăĭa đin fańină
— vračare su bolesne od srdomaša lečile bajanjem i parenjem pomoću nekih trava, posle čega su bolesniku na nos izlazili crvi slični crvima iz brašna [Por.]


   SURḐÁLĂ /surzeală/ (i. ž.) — глувило

* baba s-a bulnavit đi surḑală ku duoĭ ań măĭ întîń đikît muoșu, ama surḑala luĭ a fuost măĭ grĭa
— baba se razbolela od gluvila dve godine pre čiče, ali je negovo gluvilo bilo mnogo teže [Por.]


   SURḐḮ /surzi/ (gl. p. ref.) — оглувети

* a surḑît đintr-odată, vrîžîtuarĭa a katat în buobe, șî ĭ-a spus kî ĭ-a fakut o famĭaĭe ku al rău
— ogluveo je iznenada, vračara je gledala u zrna, i rekla mu da je neka osoba bacila čini na njega

* surḑașć, kît đi tare kîntă bandașî akuma pi la nunț
— ogluviš, koliko jako sviraju trubači sada na svadbama [Por.]


   SURŚÉL /surcea/ (i. s.) — шибљика

* ku drag ńe duśam să kuļeźem la surśieļe đi fuok la Žoĭ Marĭ
— sa radošću smo odlazili da beremo šibljike za vatru na Veliki Četvrtak

* țîn minće kă kînta muĭeriļi un kînćik „Să kuļeźem la surśeaļe”
— sećam se da su žene pevale pesmu: „Da beremo šibljike” (Tanda) [Por.]


   SURUPÁ /surpa/ (gl. p. ref.) — сурвати

* puaće fi pomînto-la sa va surupa dupa pluoĭ-ļe-șća, da lumĭa n-are uń să fugă
— možda će se to zemljište oburvati posle ovih kiša, a ljudi nemaju gde da beže [Por.]


   SURUPÁT /surpat/ (prid.) — сурван

* vĭeḑ pomînto-la surupat îna drum: pi tuoț iĭ sminćiașće, da ńima nu-l mută
— vidiš ono zemljište oburvano na putu: svima smeta, a niko ga ne sklanja [Por.]


   SURUPÍNĂ /surupină/ (i. ž.) — сурвина

* surupina ĭe kostîș fakut đin pomînt surupat
— survina je strmina nastala od oburvanog zemljišta [Por.]


  SUS /sus/ (pril.) — горе

* stîaļiļi sînt sus, pi śierĭ
— zvezde su gore, na nebu

* đi sus
— gornji, odozgore, koji je iznad, sa gornje strane

* zbuara pi sus
— leti iznad tla, na visini; visoko

* (fig.) mĭarźe pi sus
— ide ne gledajući nikog; ide dignuta nosa


   SUSPÍN /suspin/ (i. s.) — уздах

* ĭ-a skapat numa un suspin grĭeu, dureruos
— oteo mu se samo jedan težak, bolan uzdah [Por.]


   SUSPINÁ /suspina/ (gl.) — уздисати

* uomu suspină kînd iĭ greu, kînd ăl prinđe vrun žăļ pintru kare iĭ sa plînźe
— čovek uzdiše kad mu je teško, kad ga uhvati neka tuga zbog koje mu se plače [Por.]


   SUSPINÁRE /suspinare/ (i. ž.) — уздисање

* kînd a priśeput k-o sî muară, s-a pus pi ĭel o suspinare grĭa, kare l-a țînut una-ntruuna ku ḑîļiļi
— kad je predosetio da će umreti, spopalo ga je neko teško uzdisanje, koje ga je neprekidno držalo danima [Por.]


   SUŚÍ /suci/ (gl. p. ref.) — увијати

* ĭ-a suśit mînă ku tuot, numa să-ĭ spună unđ-a pitulat bańi
— uvijao mu je ruku svom snagom, samo da prizna gde je sakrio novac [Por.]


   SUŚÍT /sucit/ (prid.) — увијен

* tuortu păsîrilor traĭașće suśit pi bîtu dîtaļińi
— vilina kosica živi uvijena oko stabljike deteline

* la sokală, țîsatuarĭa suśașće tuorsu đi pi gĭem pi sovĭaĭkă
— na sukalu, tkalja namotava predivo sa kalema na cevku [Por.]


   SÚTĂ /sută/ (br.) — сто

* pista o sută đi stăpîń s-adunat în sat să șća-n drum la partizań, să nu li ĭa moșîĭ-ļi đi vrun kolkoz
— preko stotinu domaćina okupilo se u selu da stane na put komunistima, da im ne uzmu imanje za neki kolhoz

* sa krĭađe kă đemult a fuost măĭ multă lume kare a trait pista o sută đi ań
— veruje se da je nekad bilo više ljudi koji su živeli preko sto godina [Por.]


   SUTUĻÍĬE /povârniș/ (i. ž.) — провалија

* sutuļiĭe ĭe surupină mare șî adînkă
— provalija je velika i duboka urvina [Por.]


   SUŹÁ /suge/ (gl. p. ref.) — сисати

* kopil mare, da înga suźe źeĭśtu
— veliko dete, a još uvek siše prst [Por.]

ş

   ȘAĬḐẮŚ /șaizeci/ (br.) — шездесет

* număru șaĭḑăś ĭe đi șasă uorĭ măĭ mare đi kît numîru ḑîaśe
— broj šezdeset je šest puta veći od broja deset

* kînd uomu înpļińiașće șaĭḑăś đi ań, tuna-n bătrîńiață
— kad čovek napuni šezdeset godina, ulazi u starost [Por.]


   ȘAĬḐẮŚIĻA /șaizecilea/ (br.) — шездесети

* śećiră număru a șaĭḑăśiļa, ama tu nu fusăș aśiĭa
— pročitali su šezdeseti broj, ali ti nisi bio tu [Por.]


   ȘÁĬSPRÎAŚE /șaisprezece/ (br.) — шеснаест

* śinspriaśe șî unu sînt șaĭsprîaśe
— petnaest i jedan su šesnaest

* nuĭe înga đi măritat, are numa șaĭsprîaśe ańi
— još nije zha udaju, ima samo šesnaest godina

* șaĭsprîaśe uorĭ
— šesnaest put [Por.]


   ȘAĬSPRÎÁŚIĻA /șaisprecelea/ (br.) — шеснаести

* trĭeku ș-a șaĭsprîaśiļa ḑî la lukru, da đi plata înga nu vorbĭașće ńima
— prođe i šesnaesti dan na poslu, a o plati još niko ne govori [Por.]


   ȘÁPĆE /șapte/ (br.) — седам

* șapće ḑîļe în stamînă
— sedam dana u nedelji

* la paro-la al đi șapće trîabe sî sa pună sîămnu
— kod onog sedmog stuba treba da se stavi znak

* avĭem numa șapće uoĭ ku mńiĭ
— imamo samo sedam ovaca sa jagnjićima [Por.]


   ȘÁPĆEḐĂŚ /șaptezeci/ (br.) — седамдесет

* șapćeḑăś đi uorĭ
— sedamdeset puta

* șapćeḑăś đi kiļe
— sedamdeset kila

* muoșu are pista șapćeḑăś đi ań
— čiča ima preko sedamdeset godina [Por.]


   ȘAPĆEḐẮŚIĻA /șaptezecilea/ (br.) — седамдесети

* tuma a șapćeḑăśiļa ḑî la slubaḑît đi la-nkisuare
— tek su ga sedamdesetog dana pustili iz zatvora [Por.]


   ȘAPĆESPRÎÁŚE /șaptesprece/ (br.) — седамнаест

* șaĭsprîaśe șî măĭ unu sînt șapćesprîaśe
— šesnaest više jedan jesu sedamnaest

* șapćesprîaśe ań a trekut đ-atunśa
— sedamnaest godina je prošlo od tada [Por.]


   ȘAPĆESPRÎÁŚIĻA /șaptesprecelea/ (br.) — седамнаести

* m-am dus amînat, ș-am fuost tuma șapćesprîaśiļa la rînd
— otišao sam kasno, i bio sam tek sedamnaesti na redu

* a șapćesprîaśiļa ḑî
— sedamnaestog dana [Por.]


   ȘAPĆÍĻA /șaptelea/ (br.) — седми

* kînd a veńit đ-a șapćiļa uorĭ, ĭuo m-am do đidat đi tuot
— kada je došao po sedmi put, ja sam popustio sasvim [Por.]


   ȘAPĆÍME /șeptime/ (i. ž.) — седмина

* avut tata kopiĭ mulț, șî kînd ń-a-nparțît, miĭe mĭ-a kaḑut abĭa o șapćime đi moșîĭe
— imao je otac mnogo dece, i kad nas je odelio, meni je zapala jedva sedmina imanja [Por.]


   ȘARPĬÉL /tigaie/ (i. s.) — тигањ

* a pus pe fuok șarpĭelu, să fakă dă prînḑ
— stavila na vatru tiganj, da spremi ručak [Crn.]


   ȘÁSĂ /șase/ (br.) — шест

* unu, duoĭ, triĭ, patru, śinś, șasă
— jedan, dva, tri, četiri, pet, šest

* șasă uorĭ
— šest put

* đi șasă uorĭ s-a dus la duoltur
— šest puta je odlazio lekaru [Por.]


   ȘÁSÎĻA /șaselea/ (br.) — шести

* đ-a șasîļa uorĭ
— po šesti put

* la șasîļa kasă daĭ la stînga
— kod šeste kuće skrećeš levo [Por.]


   ȘÁSÎME /șesime/ (i. ž.) — шестина

* șasîmĭa ĭe parśelu al đi șasă đin śeva śe ĭe-n parțît tuot una în șasă pîărț
— šestina je šesti deo nečega što je podeljeno na šest jednakih delova

* șasîmĭa đi la uoptsprîaśe ĭe triĭ
— šestina od osamnaest je tri [Por.]


   ȘÁȘKA /Șașca/ (i. ž.) — Шашка

* Șașka ĭe rîu kare izvorĭaḑă supt Kraku Markuluĭ la Măĭdan, trĭaśe pin Bļizńe șî Arnaglaua, șî la Kulă sa-npreună ku Țîrnaĭka, đi unđe înśape Rîu porĭeśi
— Šaška je reka koja izvire ispod Markovog Kraka kod Majdanpeka, prolazi kroz Bliznu i Rudnu Glavu, i kod Miloševe Kule se sastaje sa Crnajkom, odakle počinje Porečka reka

* Șașka kure la vaļe
— Šaška teče ka istoku [Por.]


   ȘĂRPARÍĬE /șerpărie/ (i. ž.) — змијарник

* șărpariĭa ĭe luok unđe sa kuĭbĭaḑă șî traĭesk nopîrś mulće
— zmijarnik je mesto gde se gnezdi i živi mnogo zmija [Por.]


   ȘĆÉTĂ /ștetă/ (i. ž.) — штета

* anu-sta pouađiļi a fakut mare șćetă la saćeń
— ove godine poplave su napravile veliku štetu seljacima

* đin șćetă-n șćetă
— iz štete u štetu

* a dat đi șćetă
— pretrpeo je štetu [Por.]


   ȘĆETUÍ /ștetui/ (gl. p. ref.) — штетити

* păkurarĭu mult l-a șćetuit, ama ĭel nu l-a batut, numa ĭ-a dat drumu fara sîmbriĭe
— čobanin ga je mnogo oštetio, ali ga on nije tukao, nego ga je oterao bez plate

* kum vrodată lakusta đi la Kraĭna a șćetuit padurĭa în Porĭeśa, șî astîḑ sa puvestîașće
— kako su nekada skakavci iz Krajine štetili šumu u Poreču, i danas se priča [Por.]


   ȘĆETUÍT /ștetuit/ (prid.) — оштећен

* altu sa fi fuost atîta đi șćetuit ka ĭel, ĭa fi frînt uasîļi la șćetuituorĭu-la đi uom
— drugi da je bio toliko oštećen kao on, polomio bi kosti toj štetočini od čoveka [Por.]


   ȘĆUÓĬ /scioi/ (i. m.) — ћук

* șćuoĭu ku ćușu ĭe tuot o pasîrĭe
— „šćoj” i „ćuš” je jedna vrsta ptoce (ćuk) [Por.]


   ȘḮFÎR /vărsătură/ (i. m.) — сипар

* șîfîr ĭe vîrsatura đi pĭatră maruntă pi pođină supt vro kîrșe, or la luok tîvaļiș
— sipar je rasuto sitno kamenje na padini ispod neke stene, ili na nagnutom terenu

* vaka aluńikat pi șîfîr pănă la fundu ogașuluĭ, ama nu s-a fîrîmat
— krava se klizala niz sipar sve do dna potoka, ali se nije povredila [Por.]


   ȘKOLAÍ /școlari/ (gl. p. ref.) — школовати

* parințî n-a șkolaito k-a fuost fată, da ĭaļe rar kînd s-a dat la șkuală
— roditelji je nisu školovali jer je bila devojčica, a one su se retko kad slale u školu

* traĭu ĭe măĭ mare șkuala uomuluĭ
— život je najveća čovekova škola [Por.]


   ȘKOLAÍT /școlit/ (prid.) — школован

* a veńit un uom đin đeparće, ńikunoskut, ama sa vĭađe pi vuorbă kî ĭe șkolait
— došao je jedan čovek izdaleka, nepoznat ali se vidi po govoru da je školovan [Por.]


   ȘKOLARÍȚĂ /școlăriță/ (i. ž.) — ученица

* mulće fĭaće sa marită înga pănă sînt șkolariță, ama așa kăsătoriĭe nu țîńe mult
— mnoge devojke se udaju još dok su učenice, ali takav brak ne traje dugo

* muma sa labdă kă a fuost bună șkolariță
— majka se hvali da je bila dobra učenica [Por.]


   ȘKOLÁRĬ /școlar/ (i. m.) — ученик

* șkolarĭ ĭe kopil kare mĭarźe la șkuală
— učenik je dete koje ide u školu [Por.]


   ȘKOLARĬÁȘĆE /școlărește/ (pril.) — школски

* rar skriĭe, ș-aĭa kînd skriĭe, șkriĭe șkolarĭașće, ka kînd înga sa uĭta daskîlu la ĭel kum skriĭe
— retko piše, i to kad piše, piše školski, kao da ga učitelj još uvek gleda kako piše [Por.]


   ȘKRÓFLĂ /scrofulă/ (i. ž.) — скрофула

* șkroflă a fuost gîlkă tare kare s-a fakaut la uom la gît, or dupa kap
— skrofula je bila tvrda guka koja se javljala kod čoveka na guši ili za vratom

* a spus aĭ batrîń kî șkrofla la gît nu sa taĭe, kî đin aĭa sînźiļi sa strîkă șî uomu muare
— stari su govorili da se skrofule na vratu ne seku, jer se od toga krv pokvari i čovek umre [Por.]


   ȘKUÁLĂ /școală/ (i. ž.) — школа

* mulće rumînś đemult n-a mĭers la șkuală
— mnoge Vlajne nekada nisu išle u školu

* mama a mĭers la șkuala mare triĭ ḑĭļe în stamînă
— baba je išla u više razrede osnovne škole tri dana u nedelji

* đemult parințî n-a dat kopiĭi la șkuală să aĭbă kare să ļi pazîaskă vićiļi
— nekada roditelji nisu davali decu u školu da bi imali nekog da im čuva stoku

* s-a spus: kare nu gaćiașće șkuala, ramîńe kĭuor la uokĭ
— govorilo se: ko ne završi školu, ostaje slep kod očiju [Por.]


   ȘĻÁU /șleau/ (i. s.) — друм

* s-a rupt tuot pin padure đasă, pănă n-a ĭeșît la șļau
— sav se odrao kroz gustu šumu, dok nije izašao na put

* pi vaļa Șășki trĭaśe șļau đi la Măĭdan kîtra Ărnaglaua
— dolinom Šaške prolazi put iz Majdanpeka za Rudnu Glavu

* mut sa mĭarźe pe drum đe kar pista Kraku Vuĭeńi, pănă nu sa kubuare la șļau
— dugo se ide kolskim putem preko Vujanove kose dok se ne siđe na glavni put (Topolnica) [Por.]


   ȘOPḮRLĂ /șopârlă/ (i. s.) — гуштер

* ĭastă duauă fĭelurĭ đi șopîrļe, una murgă, traĭașće pin luokurĭ petruasă, da alaltă, vĭarđe, măĭ mult sa gasîașće pin buĭeḑarĭ
— ima dve vrste guštera, jedna braonkasta, živi po kamenjarima, a druga, zelena, više se nalazi po budžacima [Por.]


   ȘOVÁRNA /șovârna/ (i. ž.) — Шоварна

* la Șovarna a fuost ńiskaĭ rudńiśe đi bătrîńață
— na Šovarni su u davnini bili neki stari rudnici [Por.]


   ȘOVÎRNUÓG /șovârnog/ (prid.) — богаљ

* s-a žukat ku buamba ś-a ramas dupa rat, buamba a pokńit, ĭ-a rupt piśuoru șî ĭel pănă la muarće a fuost șovîrnuog
— igrao se bombom koja je ostala iza rata, bomba je pukla, pokidala mu je nogu i on je sve do smrti bio bogalj [Por.]


   ȘUKĬÁT /șucheat/ (prid.) — блесав

* uom șukĭat, prostavĭelă, vorbĭașće naĭurļa, nu șćiĭe đi ĭel
— blesav čovek, prostak, govori gluposti, ne zna za sebe [Por.]


   ȘUÓP /nătang ?/ (prid.) — глуп

* sa faśe șuop, sî ginđaskă lumĭa kî n-a șćut śe faśe
— pravi se glup, da misle ljudi da nije znao šta radi (Rudna Glava)

* nu ći faśa șuop, kă će șćiu bińe
— ne pravi se glup, jer te dobro znam

* o muĭare șuapă, đe o sută đi uorĭ să-ĭ spuń, nu măĭ ĭa la kap
— glupa žena, sto puta da joj kažeš, neće shvatiti (Crnajka)

* șuop ĭe uom tare đe kap kare n-askultă đe ńima
— „šop” je tvrdoglav čovek koji ne sluša nikoga (Tanda) [Por.]

* șuop ĭe uom tare đe kap
— „šop” je tvrdoglav čovek (Krivelj)

* șuop ĭe uom pruost la kap
— „šop” je priglup čovek (Osnić) [Crn.]

* șop la noĭ pe sîrbĭeșťe ar fi „șașăv”
— „šop” bi kod nas na srpskom značilo „šašav” (Radujevac) [Kmp.]


   ȘUȘŃÍ /șușni/ (gl.) — уздисати

* uomu șușńașće kînd ĭe ustańit, or kînd ăl nîkažîașće vrun nakaz grĭeu
— čovek uzdiše kad je umoran, ili kad ga muči neki težak problem [Por.]

ś

   ŚÁȚĂ /ceaţă/ (i. ž.) — магла

* śața sa faśe kînd aburĭaḑă apa đen pomînt uđiluos
— magla se stvara kad voda isparava iz vlažne zemlje [GPek]

* atîta s-a mîńiĭat đi ĭ-a kaḑut śĭața pi uokĭ
— toliko se naljutio, da mu je magla pala na oči

* fînka śața merĭeu sa rađikă, đi lumĭe kare mĭerg mirekuț kînd trăbe sî grabĭaskă, sa ḑîśe kî sa trag ka śața
— pošto se magla sporo diže, za ljude koji idu polako kada treba da žure, kaže se da se vuku kao magla (Rudna Glava) [Por.]


   ŚÁFĂ /ceafă/ (i. ž.) — потиљак

* śafa ĭe parća kapuluĭ al đinapuoĭ, đi la gît pănă la ćiame
— potiljak je zadnji deo glave, od vrata do temena [Por.]


   ŚÁNGĂ /ceanga/ (i. ž.) — бољка чанга

* śe buală a fuost śanga, astăḑ gata ńima nu șćiĭe
— koja je boljka bila čanga, danas gotovo niko ne zna [Por.]


   ŚÁPA ŚUARILOR /ceapa-ciorii/ (sint.) — врањи лук

* śapa śuarilor ĭe fluare đi primovară kare krĭașće pi ļivĭeḑ, are buată șî fuoĭ ka śapa đin građină
— vranji luk je prolećno cveće koje raste po livadama, ima glavicu i perje kao baštenski crni luk

* aĭ batrîń a spumîntat kopiĭi să nu manînśe śapa śuarilor kă ļi sa faśe ļimba buată
— stari su plašili decu da ne jedu vranji luk jer će im se udebljati jezik

* śapa śori dă odată ku ĭarba
— vranji luk niče u isto vreme kad i trava [Por.]


   ŚÁPĂ /ceapă/ (i. ž.) — црни лук

* śapa ĭe un fĭeļ đi buĭađe kare uomu o sađașće în građină, kî fara ĭa nuĭe ńiś o mînkare
— crni luk je vrsta biljke koju čovek sadi u bašti, jer bez njega nema ni jednog jela

* śapa are kîpațînă, kare krĭașće-n pomînt, șî fuoĭ kare krĭesk đin pomînt în sus
— crni luk ima glavicu, koja raste u zemlji, i perje koje raste iz zenlje u vis

* đin śapă sa făse pîržîtură ku kare sa gaćașće ļegumĭa
— od crnog luka se pravi zaprška, kojom se gotovi jelo [Por.]


   ŚÁPSĂ /ceapsă/ (i. ž.) — чепац

* śapsa a fuost o kaśuļiță lunguĭată șî îngustă ku un kuorn înainće, kare a purtato muĭeriļi vrodată pi kap, prinsă ku kuopśe đi pļećirĭ
— čepac je bila uska i duguljasta kapica sa jednim rogom napred, koju su žene nekada nosile na glavi, prikačenu kopčama za pletenice

* śapsa a fuost înpistrită ku braḑ
— čepac je bio ukrašen vezom

* înga sa țîn minće povĭeșćiļi kum žîndari sîrbĭeșć a vurait muĭeriļi kare a dus śapsă, șî pi kare a prins ku ĭa-n kap, a tunso ka pi uaĭe, șî ĭa s-a pĭerdut đin puortu nuostru
— još se pamte priče kako su srpski žandari jurili žene koje su nosile čepac, i koju su hvatali sa njime na glavi, strizali bi je kao ovcu, i on se izgubio iz naše nošnje [Por.]


   ŚÁRĂ /ceară/ (i. ž.) — восак

* śara sa faśe đin fagurĭ đi mńarĭe
— vosak se pravi od pčelinjih saća

* đin śară măĭ mult sa fak lumanărĭ
— od voska se najviše izrađuju sveće [Por.]


   ŚÁRKÎN /cearcăn/ (i. s.) — корона

* śarkînuĭe śerk kare sa faśe pi śerĭ pi lînga Suare, or pi lînga Lună
— korona je krug koji se stvara na nebu oko Sunca ili Meseca

* śarkînu sa faśe șî kînd ĭe sańin, da șî kînd ĭe nuverĭală, măĭ đes sa vĭađe kînd Suariļi strabaće pin nuvirĭ
— korona se javlja i kad je vedro, i kad je oblačno, najčešće se vidi kad Sunce probija kroz oblake

* śarka ĭe aratare la sîaśită
— korona predskazuje sušu (Tanda) [Por.]

* kînd sa faśe śarkînu sa vremuĭe vrĭamĭa
— kad se javlja korona menja se vreme (Jasikovo) [GPek]


   ŚARUÓŃ /ceroi/ (i. m.) — цер

* śaruońu ĭe ļiemn ku skuarța rîpată, bun numa đi fuok
— cer je drvo sa hrapav om korom, dobro samo za vatru [Por.]


   ŚASTUÓRŃIK /ceas/ (i. m.) — сат, час

* đimult lumĭa n-avut śasurĭ, s-a purtat dupa Suare
— nekad ljudi nisu imali satove, upravljali se prema Suncu

* a fuost đeparće, ń-a trăbuit un śas șî măĭ tare
— bilo je daleko, trebalo nam je sat i nešto jače

* un śas șî žumataće
— sat ipo

* śasol đi la mînă
— ručni sat

* śasol muĭerĭesk
— ženski sat

* śasol đin parĭaće
— zidni sat [akc.

* đi kînd ńi s-a strîkat pîrdańiku đi śastuorńik, parke sînćem pĭerduț, kă ń-am învațat ku ĭel pi parĭaće
— od kada nam se pokvario prokleti sat, kao da smo izgubljeni, jer smo se navikli sa njim na zidu

* śasol rău
— zao čas

* śasu muorțî
— smrtni čas

* ramîń ku śasol bun
— ostaj mi u dobri čas [Por.]


  ŚAȘMĂ /șașma/ (i. ž.) — сачма

* śașmă ĭe buob đi plumb đi pușkă pîrlamaće
— sačma je olovno zrno za pušku prelamaču

* în vînat dupa păsîrĭ vînatuori s-a dus ku śașmă maruntă
— u lov na ptice lovci su išli sa sitnom sačmom [Por.]


  ŚE /ce/ (zam.) — шта

* śe va puća să fiĭe aĭa śe zbuară pi śierĭ, nu șću
— šta li može biti to što leti nebom, ne znam

* śe ma kuaștîĭe să-l frîng ku bataĭa?
— šta me košta da ga prebijem?

* đi śe?
— zašto? zbog čega?

* la śe?
— čemu? na šta? [Por.]


   ŚEȚUÓS /ceţos/ (prid.) — магловит

* śața ku ḑîļiļi nu sa rađikă đe pe vaļe, așa vrĭame śețuasă n-a fuost đemult
— magla se danima ne diže iz doline, takvo maglovito vreme nije bilo odavno [Por.]


   ŚEĆÍ /citi/ (gl. p.) — читати

* mis kĭuară la uokĭ, nu șću ńiś să skriu, ńiś sî śećiesk
— slepa sam kod očiju, ne znam ni da pišem, ni da čitam

* am învațat să śećiesk la șkuală, pi sîrbĭașće: mulț ań am śećit, ama n-am înțaļies gata ńimika, kî sîrbĭașće ń-a fuost ļimbă strină
— naučio sam da čitam u školi, na srpskom: dosta godina sam čitala, ali nisam razumela gotovo ništa, jer nam je srpski bio strani jezik

* nu puaće s-o mintă, k-ăl śećiașće ka pi karće
— ne može da je laže, jer ga čita kao knjigu [Por.]


   ŚEĆÍT /citi/ (prid.) — прочитан

* aļiaźe kărțîļi kare-s śećiće, șî mută-ļi în lăturĭ
— izdvoji pročitane knjige, i skloni ih u stranu [Por.]


   ŚEĆITUÓRĬ /cititor/ (prid.) — читалац

* rumîńi aĭ batrîń n-a fuost śećituorĭ, kă n-a șćut să śećaskă
— stari Vlasi nisu bili čitaoci jer nisu znali da čitaju

* vorbarĭu nuostru are mulț śećituorĭ: pista doa miļiuańe șî žumataće, arată numîratuorĭu
— naš rečnik ima mnogo čitalaca: preko dva i po miliona, pokazuje brojač [Por.]


  ŚEKLĂ /bâtlan/ (i. ž.) — чапља

* śeklă ĭe pasîrĭe kare traĭașće pi marźina Dunîri, da kîć-o dată rîtaśiașće pi vaļa lu Rîu porĭeśi
— čaplja je ptica koja živi na obali Dunava, a ponekad zaluta u dolinu Porečke reke

* śekla sa arańiașće ku pĭeșć
— čaplja se hrani ribom [Por.]


   ŚÉP /cep/ (i. s.) — чеп

* śep ĭe astupuș ku kare s-a-nkid găuriļi
— čep je zapušač kojim se zatvaraju rupe

* śep đi ļemn
— drveni čep [Por.]


   ŚÉRB /cerb/ (i. m.) — јелен

* śerb ĭe žuavină sîrbaćikă ku kuarńe marĭ șî krengaraće
— jelen je divlja životinja sa velikim i razgranatim rogovima

* śerbu ĭe žuavină țapînă șî frumuasă, șî rumîńi đemult đes a dat nume pi ĭel la kopiĭi luor: Śerban
— jelen je jaka i lepa životinja, i Vlasi su nekada često davali njegovo ime svojoj deci: Šerban (=Jelenko)

* fameĭa śerbuluĭ sa kĭamă śută
— ženka jelena zove se košuta [Por.]


   ŚERÉT /ceret/ (i. m.) — церовина

* śeret ĭe padure pļină đi śaruoń
— cerovina je šuma puna cerova [Por.]


   ŚERIŚÉRĬ /cireșar/ (i. m.) — јуни

* śeriśerĭ ĭe luna đi șasă pi an, da numiļi rumîńesk vińe đi la śerĭașă kare atunśa s-a kuok
— juni je šesti mesec u godini, a vlaški naziv dolazi od trešnje koje tada dozrevaju [Por.]


  ŚERĬ /cer/ (i. s.) — небо

* śerĭu sańin ĭe vînît
— vedro nebo je plavo

* pi śerĭ zbuară păsîrļi șî mĭerg nuviri
— nebom lete ptice i plove oblaci

* durîĭe-n śerĭ
— grmi na nebu [Por.]


   ŚERĬÁȘĂ /cireașă/ (i. ž.) — трешња (плод)

* ĭastă śerĭeș kare faśe śerĭașă roșîĭe, șî ĭastă śerĭeș kare dă śerĭașă albe
— ima trešnja koja daje crvene trešnje, i ima trešnja koja daje bele trešnje [Por.]


   ŚERĬÉȘ /cireș/ (i. m.) — трешња (дрво)

* śerĭeș ĭe puom kare faśe śerĭașă, puame ruoșîĭe șî dulś ka mńarĭa
— trešnja je voćka koja daje trešnje, plodove crvene i slatke ko med

* đin kuažă đi śerĭeș s-a fakut vapaĭț đi viđerat
— od trešnjine kore pravila luč za osvetljenje [Por.]


   ŚÉRĬU GURI /cerul-gurii/ (sint.) — непца

* śerĭu guri ĭe uos întra ļimbă șî nas
— nepca su kost između usta i nosa [Por.]


   ŚÉRK /cerc/ (i. s.) — обруч

* tuot śerku ĭe fakut totîrlat
— svaki obruč je okruglog oblika

* un fĭeļ đi śerk ĭe șînă đi fĭer ku kare sa ļagă dauoźiļi la kadă
— jedna vrsta obruča je metalna šina kojom se vezuju doge na kaci

* śerk avut șî ruata đi kar, l-a fakut kovaśi la fuaļe șî ĭ-a ḑîs șînă
— obruč je imao i kolski točak, izrađivali su ga kovači na mehovima, i zvali ga šina

* kînd trăbe sî să fakă fund, măĭ întîń skrižăĭ pi blană un śerk, pă pi urmă sa taĭe ku firizu
— kad treba da se napravi lopar, najpre se na dasci nacrta krug, pa se onda izreže testerom [Por.]


   ŚERKÁ /încerka/ (gl.) — покушати

* a śerkat sî rađiśe sîngur, ș-a vaḑut kă nu puaće
— pokušao je da podigne sam, i video je da ne može

* ĭuo śerk ku mare kin să ma las đi bĭare, da ĭel ma mînă ku sîla sî bĭeu
— ja pokušavam s velikom mukom da ostavim piće, a on me tera na silu da pijem

* numa śarkă să daĭ în mińe, dakă kućeḑ
— samo probaj da me udariš, ako smeš

* đi o sută đi uorĭ să śarkă, nu skapă đi mińe
— sto puta da pokuša, neće uteći od mene

* śarkî-ma, pî vĭeḑ sîngur o sînt bună
— probaj me, pa vidi sam da li sam dobra

* am śerkat, șî m-am lasat, nu mis kadîr đ-ala lukru
— probao sam i batalio, nisam sposoban za taj posao [Por.]


   ŚERKATÚRĂ /încercare/ (i. ž.) — покушавање

* śarkă măĭ odată, dakă vĭeḑ kă nu-ț mĭarźe, rađikă mîńiļi đi altă śerkatură
— pokušaj još jednom, ako vidiš da ti ne ide, digni ruke od daljeg pokušavanja

* (u izr.) śerkatură guală
— uzaludan pokušaj [Por.]


   ŚERKĂNÁT /cercănat/ (prid.) — обељен

* ļemn śerkănat a fuost ļemn gruos șî nalt, aļes đi trînćit, kuĭ ku sakurĭa ĭ-a kurațat o kurauă đi kuažă đi pi tutuk, la o držală đi sakure đi la pomînt
— obeljeno drvo je bilo debelo i visoko stablo, određeno za obaranje, kome je sekirom oguljen pojas kore sa debla, na jedno držalje sekire od zemlje

* ļemnu s-a śerkănat în padure kare a trăbuit tîrsîtă, đi sî sa đeșkidă kîmpiĭe đi luok or đi pašćiuńe
— drvo se belilo u šumi koja je trebalo da se otrsi, da bi se otvorilo polje za njivu ili pašnjak [GPek]


   ŚERNÚT /cernut/ (prid.) — просејан

* fańina ĭe śernută pin sîtă điasă
— brašno je prosjeano kroz gusto sito [Por.]


  ŚERŃALĂ /cerneală/ (i. ž.) — црнило

*
◊


  ŚERŃI /cerni/ (gl. p. ref.) — црнити

*
◊


   ŚERŚÉL /cercel/ (i. m.) — минђуша

* am avut șasă ań, kînd muma mĭ-a pus śerśiĭ în urĭekĭ
— bilo mi je šest godina, kada mi je majka stavila minđuše u uši [Por.]


   ŚERUÍ /cerui/ (gl. p.) — увоштити

* sa śeruĭașće śeva kînd sa traźe pin śară topită
— uvoštava se nešto kad se provlači kroz istopljeni vosak

* spatarĭu ku ață śeruită a ļegat đințî la spată đi razbuoĭ
— brdar je uvoštenim koncem vezivao zupce na brdu razboja [GPek]

* Mila Pļeșî dîn Lazńița ĭe rumîna dăntîń kare a-nśeput să fakă lumanărļi raĭuluĭ ku ață śeruită
— Mila Pavlović iz Laznice je prva Vlajna koja je počela da radi rajske sveće od uvoštenog konca (Laznica) [Hom.]


   ŚÉVA /ceva/ (zam.) — нешто

* a măĭ ramas śeva puțîn pănă la urmă
— ostalo je još nešto malo do kraja

* așa śeva
— tako nešto

* așćată să-ĭ kadă śeva đin śierĭ
— čeka da mu nešto padne s neba [Por.]


  ŚEȘMĂ /cișmea/ (i. ž.) — чесма

* đemult tota kasa adus apă đi la fîntînă, da đi vrĭamĭa lu Tita a-nśeput să dukă apă pi țăvĭ întraușă, unđ-a zîđit śeșmă ku slavină
— nekada je svaka kuća donosila vodu sa kladenca, a u vreme Tita počeli su da vodu dovode cevima u dvorište, gde su zidali česme sa slavinama [Por.]


   ŚIÁRŃE /cerne/ (gl. p. ref.) — просејати

* sa ḑîśe kî sa śiarńe kînd śeva marunt ka pulburu petrĭeś pin sîtă, or pin śur
— kaže se da se prosejava kada nešto sitno kao prah proteraš kroz sito, ili rešeto

* măĭ đies sa śiarńe fańina șĭ pĭesîku
— najčešće se prosejava brašno i pesak [Por.]


   ŚIGUÓD /orice/ (pril.) — штогод

* fak kum am ginđit, pă să fiĭe śiguod va fi
— uradiću kako sam naumio, pa nek bude štagod bude [Por.]


   ŚIKUÁRĬE /cicoare/ (i. ž.) — цикорија

* śikuarĭe ĭe buĭađe ku dudă lungă șî tare, đin kare sa faśe țauă đi skuos rakiĭe
— cikorija je biljka sa dugom i jakom stabljikom, od koje se prave cevke za vađenje rakije

* (med.) rîdaśină śikuori ĭe bună đi kopiĭ kînd au kufurĭală
— koren cikorije je dobar za decu kad imaju proliv [Por.]


   ŚIKUÁRĬE /cicoare/ (i. ž.) — цврчак

* śikuarĭe ĭe o guangă ka skalușu, kare vara, kînd ĭe măĭ mare zăpușală, kîntă una-ntruuna „zri-zri-zri” đi-ț tună-n kriĭir
— cvrčak je insekt kao skakavac, koji leti, kada je najveća vrućina, peva neprekidno „zri-zri-zri” da ti ulazi u mozak [Por.]


   ŚÍMBUR /cimbru/ (i. m.) — чубар

* la Rumîń fara śimbur nu sa faśe ḑamă đi pĭeșć
— kod Vlaha se bez čubra ne sprema riblja čorba [Por.]


   ŚÍN-SUĆE /cinci sute/ (br.) — петсто

* îț sînt datuorĭ śin-suće đi dinarĭ, ț-am dat patru suće, a măĭ ramas sî-ț dau măĭ o sută
— dužan sam ti petsto dinara, dao sam ti četristo, ostalo je da ti dam još sto

* śin-suće đi miĭ
— petsto hiljada

* skriĭem: 5555, śećim: śinś miĭ śin-suće śinḑăś șî śinś
— pišemo: [Por.]


   ŚÍNḐĂŚ /cinzeci/ (br.) — педесет

* muma are śinḑăś đi ańi, ku ḑîaśe ań ĭe măĭ ćinîră đi kît tata
— majka ima pedeset godina, za deset godina je mlađa od oca

* śinḑăś șî măĭ śinḑăś sînt o sută
— pedeset više pedeset jesu sto [Por.]


   ŚINḐẮŚIĻA /cinzecilea/ (br.) — педесети

* śinḑăśiļa vińe pi rînd dupa a patruḑăś șî nuauļa
— pedeseti dolazi po redu iza četrdeset i devetog [Por.]


   ŚÍNSPRÎAŚE /cincisprezece/ (br.) — петнаест

* ĭepćin, kuaștîĭe numa śinsprîaśe dinarĭ
— jeftino, košta samo petnaest dinara

* am fuźit đi la kasă kînd am înpļińit śinsprîaśe ań
— pobegao sam od kuće kad sam napunio petnaest godina

* ńiś śinsprîaśe la sută n-a glăsuit đi ĭel
— ni petnaest odsto nije glasalo za njega

* śinsprîaśe miĭ
— petnaest hiljada

* a măĭ ramas śinsprîaśe ḑîļe, pă sa-nkĭaĭe anu
— ostalo je još petnaest dana do isteka godine [Por.]


   ŚINSPRÎÁŚIĻA /cincisprecelea/ (br.) — петнаести

* în tuata śinsprîaśiļa ḑî în lună primim plata
— svakog petnaestog dana primamo platu [Por.]


   ŚÍNSTĂ /cinste/ (i. ž.) — част

* śinstă la rumîńi aĭ batrĭń a fuost mînkarĭa kare a duso kînd a fuost kĭemaț la vro nuntă
— čast je kod starih Vlaha bilo jelo koje su kao pozvani gosti, nosili nekome na svadbu

* śinstă la nuntă s-a dus înprumut: astîḑ tu duś luor, mîńe, kînd đin kasa tĭa s-a-nsuară vrunu, duk iĭ țîĭe
— čast se na svadbu nosila u zajam: danas nosiš ti njima, sutra, kad se ženi neko od tvojih, nose oni tebi [Por.]


   ŚINSTḮ /cinsti/ (gl. p. ref.) — частити

* dakă vi faśa aĭa, ĭuo am să ći śinstîăsk
— ako to uradiš, ja ću te častiti

* ma duk să-ĭ śinstîăsk Anol nou
— idem da mu čestitam Novu godinu [Por.]


   ŚINSTḮT /cinstit/ (prid.) — почашћен

* ma primit în kasă, șî ma śinstît ku śina
— primio me je u kuću, i počastio večerom

* a fuost uom śinstît, poșćeńit șî kurat ka sfîntu
— bio je čovek častan, pošten i čist kao svetac [Por.]


  ŚINŚ /cinci/ (br.) — пет

* śinś kîăș are kotunu nuostru
— pet kuća ima naš zaselak

* đi śinś uorĭ ț-am vorbit, ama tu nu-nțaļeź ńimika
— pet puta sam ti govorio, ali ti ništa ne razumeš

* ćinîră, are numa śinsprîaśe ań
— mlada je, ima samo petnaest godina

* număru kîășî ĭe śinḑăś șî śinś
— kućni broj je pedeset i pet

* turśi ń-a țînut śinsuće đi ań
— Turci su nas držali petsto godina [Por.]


   ŚÍNŚIDĂ /cincidă/ (i. ž.) — зеба

* śinśidă ĭe pasîrĭa kare kîntă măĭ frumuos
— zeba je ptica koja najlepše peva

* padurĭa la nuoĭ ĭe pļină đi śinśiḑ, nuapća nu pućem adurmi đi kînćiku luor
— kod nas je šuma puna zeba, noću ne možemo zaspati od njihove pesme [Por.]


   ŚÍNŚIĻA /cincilea/ (br.) — пети

* a śinśiļa lună în an rumîńi aĭ batrîń a kĭemat florarĭ
— peti mesec u godini stari Vlasi su zvali „florar” [Por.]


   ŚÍNŚIME /cincime/ (i. ž.) — петина

* înparțîm bańi în śinś pîărț, șî tuot nat ĭa kîć-o śinśime
— delimo novac na pet delova, i svako uzima po jednu petinu [Por.]


   ŚÍŃE /cine/ (zam.) — неко

* uĭtă, śińe ĭasă đin padure?
— gle, neko izlazi iz šume? (ili: gledaj, ko to izlazi iz šume? )

* fug, kă vińe śińeva
— bežim, jer neko dolazi [Por.]


   ŚÍŃIVA /cineva/ (zam.) — неко

* dakă nu va șći ĭel, va șći śińiva altu
— ako on ne bude znao, znaće neko drugi

* așćată să trĭakă śińiva pi drum
— čeka da neko prođe putem [Por.]


  ŚIR /cir/ (i. m.) — каша

* a dat suariļi, zapada s-a moĭat șî poćaka ĭe tuată śir, nu măĭ mĭerź
— udarilo sunce, sneg se smekšao i staza je sva kašasta, ne možeš da ideš

* nu ći baga-n śiro-la, dăĭ pi đinkuaśa
— ne ulazi u to blato, prođi s ove strane

* śiru đi kîń s-a fakut đin fańină đi kukuruḑ: fĭerbĭ apa, puń kîta fańină, mĭastîś, mĭastîś, ăl laș sî sa raśiaskă șă-l daĭ la kîń
— kaša za ovčarske pse pravila se od kukuruznog brašna: skuvaš vodu, staviš malo brašna i mešaš, mešaš, pustiš je da se ohladi i daješ psima

* păkurari aĭ batrîń a vorbit kă kîńi măĭ adînk latră kînd manînkă śir
— stari čobani su govorili da psi dublje laju kada jedu kašu [Por.]


   ŚIRÍŃE /șirină [Ban.]/ (i. ž.) — црепуља

* śirińa ĭe vas đi pomînt în kare sa kuaśe pîńa în vatra fuokuluĭ la kamin
— crepulja je glineni sud u kome se peče hleb na vatri kamina

* śirińa sa astrukă ku țîăstu
— crepulja se pokriva vršnikom

* śirińa fak muĭeriļi la o ḑî adînsă în an, kare kađe la doă stamîń înainća lu Sînźuorḑ
— crepulje izrađuju žene jednog posebnog dana, koji pada na dve nedelje pre Đurđevdana

* ḑîua đi fakut śiriń sa kĭamă Marța draśaskă, da sa măĭ kĭamă șî Ropaćinu or Lupaćinu
— dan za izradu crepulja zove se Đavolji utorak, a zove se još i Ropaćin ili Lupaćin [Por.]


   ŚIVÍĬE /civie/ (i. ž.) — чивија

* śiviĭa ĭe fiĭe śe đi fĭer or đi ļemn ku śe s-a strîns tare doă parśaļe
— čivija je bilo šta gvozdeno ili drveno čime se čvrsto spajaju dva dela nečega

* kînd vro nuoră a fuost kam zburdată, parințî a spus la kopil să-ĭ strîngă kîta śiviĭa, s-o dukă în rînd
— kad je neka snajka bila malo razuzdanija, roditelji su govorili sinu da joj malo pritegne čivije, da je dovede u red [Por.]


   ŚIȘTUÁRE /șiștoare/ (i. ž.) — тканица

* s-a purtat doă fĭelurĭ đe śiștuorĭ: îngușće, muĭerĭeșć, șă śiștuorĭ laće, voĭńiśeșć
— nosile su se dve vrste tkanica: uske, ženske, i široke tkanice, muške [Por.]


  ŚOB (i. s.) ● v. śuob [Crn.]

   ŚOBÁNĂ /ciobană ?/ (i. ž.) — чобанка

* śobană a fuost o ļingură mare đi ļiemn, ku kuada lungă, kare a purtato śobańi dupa viće, ļegată la kurauă
— čobanka je bila velika drvena kašika, sa dugom drškom, koju su čobani nosili za stokom, obešenu o kaiš

* śobana a fuost atîta đi mare đi ĭo ma mir kum ļ-a înkepat în gură
— čobanka je bila toliko velika da se ja čudim kako su je trpali u usta

* śobana pîkurari a purtato întođeuna dupa viće, da ś-a fi fakut ku ĭa, nu șću
— čobanku su pastiri stalno nosili za stokom, a šta li su radili sa njom, ne znam [Por.]


   ŚOBḮLK /șteobîlc/ (uzv.) — шљап ?

* „śobîlk” s-auđe kînd śuava mĭarźe pin apă măĭ adînkă
— „šljap” se čuje kad neko ide kroz dublju vodu [Por.]


  ŚOBÎRŃAK /ciobîrnac/ (i. m.) — мотка

* śobîrńak ĭe palugă đi vro doă mĭetre đi ļemn tare, pi kare doĭ inș a duso pi umîr șă pi ĭa a dus vrun tovar grĭeu, kare n-a putut să dukă un uom sîngur
— čobrnjak je motka od oko dva metra od jakog drveta, koju su dva muškarca držala na ramenu i njome nosili neki teži teret, koji nije mogao da nosi jedan čovek sam

* (folk.) kînd đemult s-a furat fĭećiļi, baĭețî a dus fata pi śobîrńak, kare l-a bagat dupa braśiriļi fĭećĭ, șa duso đaporînga
— kad su se nekad krale devojke, momci su devojku nosili na čobrnjaku, koji su nabijali devojci pod tkanice, i nosili na ramenima [Por.]


   ŚUKAĻÉĆE (i. m.) ● v. śokiță [Por.]

   ŚOKÍȚĂ /ciochiţă ?/ (i. ž.) — брдашце

* đarîndu luok poļažńik kît vĭeḑ ku uoki, niś unđe ńiś o śokiță sî sa vadă
— svud ravnica dokle pogled seže, nigde ni brdašce da se vidi [Por.]


   ŚOKÎRDÁR /călău/ (i. m.) — џелат

* întra Mustapiś șî-ntra Mînastirița, la Basara, a trait ńiskaĭ Suruļeșći kare a služît la turś ka śokîrdarĭ
— između Mustapića i Manastirice, kod Basare, živeli su neki Surulešti koji su služili kod Turaka kao dželati

* śokîrdari a taĭat kapiće la lumńe
— dželati su ljudima odrubljivali glave

* śokîrdarĭu taĭe kapu la uom, șă-l puńe-n brukă șî mĭarźe ku ĭel prîn sat, să vadă lumńa, sî sa spomînće
— dželat odrubi čoveku glavu, nabije je na kolac i ide sa njom kroz selo, da vide ljudi, da se uplaše

* śokîrdari a taĭat șî nasurļi șî urĭekiļi, dakă turśi așa a žuđekat pră uom prîntu vro vină
— dželati su ljudima sekli i noseve i uši, ako su Turci tako presudili za neku krivicu [Mlava]


   ŚONĆÍ /ciunti/ (gl. p. ref.) — окрњити

* sa śonćeașće śeva kînd vreĭ să-l taĭ frumuos, da numa-l frînź
— okrnji se nešto kad hoćeš lepo da ga isečeš, a samo ga slomiš

* kînd uomu sa farîmă, șă-s taĭe vrun źeĭśt, sa ḑîśe k-a śonćit mîna
— kad se čovek povredi, i iseče neki prst, kaže se da je osakatio ruku

* kînd kumpirĭ vas đi pļek, să baź sama să nu fiĭe śonćit vrunđiva
— kad kupuješ plekanu posudu, da paziš da ne bude negde čuknuta [Por.]


   ŚONĆÍT /ciuntit/ (prid.) — окрњен

* s-a dus în rat întrĭeg, da s-a-ntuor tuot śonćit
— otišao je u rat čitav, a vratio se sav osakaćen

* đin uala śonćită a ramas numa îrburĭ
— od očukanog lonca ostali samo ulomci [Por.]


   ŚÓPÎR /ciopor/ (i. s.) — чопор

* śopîr đi lupĭ s-a bagat în strungă, ș-a zatrit stîna-n trĭagă
— čopor vukova upao je u obor, i zatro celo stado

* un śopîr đi uoĭ s-a rupt đin stînă, ș-a rîtaśit în ļivađa lu komșîĭe
— čopor ovaca odvojio se od stada, i zalutao u susedovu livadu [Por.]


   ŚOPÎRLÁN (i. m.) ● v. țopîrlan [Por.]

  ŚOPĻI /ciopli/ (gl.) — тесати

* sa śopļiaşće gruosu ļemnuluĭ ku sakurĭa pi aţă, pănă nu sa kapîtă grindă ńićeḑată în patru muke
— teše se deblo drveta sekirom po koncu, dok se ne dobija ravna četvostrana greda

* śopļitu a-nśeput sî sa pĭardă, kînd s-a skuos firizańiļi
— tesanje je počelo da se gubi, kad su se pojavile strugare [Por.]


   ŚOROBÁRĂ /ciorcobară/ (i. ž.) — сврака

* śorobara a mînkat uavăļi lu mĭerlă dîn kuĭb
— svraka je pojela kosu jaja iz gnezda [Hom.]


   ŚOVÁŃE /ciuvan/ (i. ž.) — оклоп

* un fĭeļ đi bruoșć are śovańe đi uos, ș-așa bruoșć sa kĭamă bruoșć ku śovańe
— jedna vrsta žaba ima koštani oklop, i takve žabe zovu se kornjače [Por.]


   ŚOVÍKA /ciovică/ (i. ž.) — зијавац

* śovika ĭe o pasîrĭe ńikunoskută, kare a izaflato babiļi, numa sî spomînće ku ĭa kopiĭi aĭ ńimĭarńiś
— zijavac je jedna nepoznata ptica koju su babe izmislile, samo da plaše nemirnu decu sa njom

* pasîrĭa ńima n-a vaḑuto, ama ĭastă kare audîto: kîntă urît, șî kîrkîĭe ka kînd uomu traźe sî muară
— pticu niko nije video, ali ima onih koji su je čuli: peva ružno, i krklja kao čovek u samrtnom ropcu

* mama ńe spumînta sara să taśem, kă vińe śovika să ńi manînśe
— baba nas je uveče plašila da ćutimo, jer će doći zijavac da nas pojede [Por.]


   ŚUÁKĂ /cioacă/ (i. ž.) — брдо

* s-a dus la śuakă ku vićiļi
— otišao je na brdo sa stokom

* s-a mutat ku borđiĭu đin śuakă-n śuakă, kă lumĭa nuastră pi śuoś a trait
— selio se sa burdeljem s brda na brdo, jer su naši ljudi na brdima živeli

* (u izr.) la śuakă
— na brdu

* đi la śuakă
— sa brda

* uom đi la śuakă
— čovek sa brda, brđanin [Por.]


   ŚUÁRĂ /cioară/ (i. ž.) — врана

* śuarîļi fak mare șćetă la kîmpiĭe
— vrane nanose veliku štetu u polju

* śuară pîśuasă
— modrovrana (Coracias garrulus) [Por.]


   ŚUÁRĂ PÎŚUASĂ /cioară pucioasă/ (sint.) — модроврана

* śuarîļi pîśuasă s-a pĭerdut la nuoĭ
— modrovrane su se kod nas izgubile [Por.]


   ŚUÁRDĂ /ciurdă/ (i. ž.) — крдо

* śuardă sa ḑîśe măĭ đes la viće, kare mĭerg gramadă, fara rînd
— krdo se najčešće kaže za gomilu stoke koja ide bez reda [Por.]


   ŚUÁRIK /cioarec/ (i. m.) — сукно

* śuarik ĭe pînḑă kare sa țîasă în razbuoĭ
— sukno je tkanina koja se tka u razboju

* śuarik ĭe un fĭeļ đi śarap đin śuarik, kare astrukat piśuoru muĭeri pănă la źanunkĭ
— dokolenica je vrsta čarape od sukna, koja je pokrivala žensku nogu do kolena

* śuariśi muĭeriļi a purtat pănă n-a ĭeșît śarapĭ fakuț ku aśe
— dokolenice su žene nosile dok se nisu pojavile pletene ćarape

* pista śuariś muĭeriļi a-nkalțat kalțuoń
— preko dokolenica žene su obuvale kalčine

* śuarik ĭe o parća lu pîntaluoń, în kare sa bagă piśuoru
— nogavica je deo pantalona u koji se uvlači noga [Por.]


   ŚUÁRIŚ /cioareci/ (i. m.) — чакшире

* śuariś a purtat uamińi, da kîć-odată ĭarna șî muĭeriļi
— čakšire su nosili muškarci, a ponekad zimi i žene

* śuariśi s-a fakut đin śuarik alb
— čakšire su se pravile od belog sukna

* lumĭa kare a șćut să koasă śuariś, s-a kĭemat kroituorĭ
— ljudi koji su znali da šiju čakšire, zvali su se krojači

* rumîńi nuoștri munćeńi a purtat śuariś ku pećeĭś pănă dupa ratu-l đintîń
— naši Vlasi planinci nosili su čakšire sa šlicevima sve do posle Prvog svetskog rata [Por.]


   ŚUÁVA /ceva/ (zam.) — нешто

* sa puvestîașće śuava șî bun đi ĭel, nu numa rîău
— priča se i nešto dobro o njemu, ne samo loše [Por.]


   ŚUBẮR /ciubăr/ (i. s.) — чабар

* śubăr ĭe vas đi duoź đi ļemn, đi adunat brînḑă la baśiĭe
— čabar je sud od drvenih doga, za skupljanje sira na bačiji [Por.]


   ŚUBÉNŚI (i. m.) ● v. buș [Pad.]

   ŚUBÚK /ciubuc/ (i. s.) — чибук

* mama faśa țîgare đin gižă da śubuk đin țao đi nuk, ș-a tutuńit așa păn’ la muarće
— baba je zavijala cigaru od komušine, a čibuk pravila od orahove grančice, pa je tako pušila sve do smrti [Por.]


   ŚUGUĻÍ /ciuguli/ (gl. p. ref.) — кљуцати

* muoșu pazîașće kukuruḑu, să no-l śuguļaskă păsîrļi
— čiča čuva kukuruz, da ga ne iskljucaju ptice [Por.]


   ŚUGUĻÍT /ciugulit/ (prid.) — искљуцан

* așa luok tuot śuguļit đi păsîrĭ n-a măĭ vaḑut ńima
— tako od ptica iskljucanu njivu još niko nije video [Por.]


   ŚÚĬKĂ /ciuică ?/ (i. m.) — бата

* śuĭkă a ḑîs fraćiļi au suora ćinîră la fraćiļi al bătrîn
— „šujka” su govorili mlađi brat ili sestra starijem bratu

* vuorba śuĭkă s-a pĭerdut kînd a murit dĭeḑî nuoștri, în luoku ĭeĭ a veńit nană
— reč „šujka” izgubila se kad su pomrli naši dedovi, na njeno mesto došla je „nana”

* vuorba śuĭkă în vrĭamĭa-ĭa a mĭers parĭake ku duoĭkă, kum a ḑîs frațĭ la suora măĭ mare
— reč „šujka” išla je u paru sa „dojka”, kako su braća oslovljavala stariju sestru [Mlava]

* la nuoĭ nuĭe vuorbă śuĭkă sî sa ńemuĭe ku ĭa, dar ĭastă Śuĭkă ka poļikra: Ĭoță lu Śuĭkă, Śuĭkońi, ama śe va însamna vuorba-ĭa, nu sa șćiĭe
— kod nas nema reči „šujka” da se njome oslovljavaju, ali ima Šujka kao nadimak: Joca Šujkin, Šujkani, ali šta ona znači, ne zna se (Topla) [Crn.]


   ŚUKÎRĆÍ /ciocîrti/ (gl. p. ref.) — сецкати

* śukîrćiașće sa ḑîśe kînd vrunu ku kuțîtu nu taĭe đirĭept, or đi tuot, numa taĭe kîćikîta, șî strîmb
— secka se kaže kad neko nožem ne seče pravo, ili skroz, nego secka pomalo, i nakrivo

* parinćiļi śukîrćiașće ļemnu đi ćiĭ uskat kî vrĭa să fakă o papușă ka žukariĭe đi fata mikă
— roditelj delje drvo od suve lipe jer hoće da napravi lutku kao igračku za malu devojčicu [Por.]


   ŚUKÎRĆÍT /ciocîrtit/ (prid.) — исецкан

* ĭ-am plaćit să-m raćaḑă puomi frumos, da ĭel numa î-a śukîrćit, șî đ-aĭa nu îa-m plaćit ńimika
— platio sam mu da mi voćke lepo obreže, a on ih je samo isfronclao, i zato mu nisam platio ništa [Por.]


   ŚUKÎRĻÍĬE /ciucârlie/ (i. ž.) — шева

* śukîrļiĭa ĭe mikă, ama zbuară pi sus, pănă la śierĭ
— ševa je mala, ali leti visoko, do neba [Por.]


   ŚÚKUR /ciucur/ (i. m.) — кићанка

* śukur ĭe ață đi lînă, kusută ka o frumoșață, pi marźina pînḑî
— kićanka je vuneni konac, prišiven kao ukras na ivicu platna

* kîrpă ku śukurĭ
— marama sa resama

* kițăļe ku śukurĭ
— pregača sa resama [Por.]


   ŚULÁU /ciulă/ (prid.) — чулав

* śulau ĭe uom or žuavină fara urĭake, or ku urĭekĭ miś
— čulav je čovek ili žvitonja bez ušiju, ili sa malim ušima [Por.]


   ŚULPÁN /ciolpan/ (i. m.) — пањ

* śulpanuĭe bușćan kare a ramas în pomînt kînd s-a taĭat or a kaḑut ļemnu
— panj je deo drveta koji je ostao u zemlji kad je stablo oboreno ili posečeno [Por.]


   ŚUĻÍ /ciuli/ (gl. p.) — чуљити

* mîțu rađikă kapu șî śuļașće urĭekiļi, puaće-fi auđe șobuoļu kum urdukîĭe pin puod
— mačka diže glavu i čulji uši, možda čuje pacove kako jure po tavanu [Por.]


   ŚUĻÍT /ciulit/ (prid.) — начуљен

* mîțu agîră la gaura șokîțîlor, ku urĭekiļi śuļiće
— mačka vreba ispred mišje rupe, sa načuljenim ušima [Por.]


   ŚUMÁG /ciomag/ (i. s.) — чомаг

* śumag ĭe bît măĭ mare șî măĭ tare đi kît bît đu dus în mînă
— čomag je štap veći i jači od štapa koji se nosi u ruci

* pi śumag đi bîtrîńață s-a dus fĭaćiļi kînd ļ-a furat baĭeți đi-nsurat
— na čomagu su se nekad nosile devojke koje su momci krali za ženidbu [Por.]


   ŚUMÁĬKĂ ]

   ŚUMÁLKĂ /cimilitură/ (i. ž.) — загонетка

* măĭ mare rîs la șăḑîtuorĭ a fuost kînd s-a luvat la śumĭelś
— najviše smeha je na sedeljkama bilo kada su se hvatali zagonetki [GPek]

* nu puot sî-nțaļeg śumĭelśu-sta, da șî alće śumĭelśe grĭeu înțaļeg
— ne mogu da shvatim ovu zagonetku, a i druge zagonetke teško shvatam (Neresnica) [Zvizd]


   ŚUMĬÉLŚU (i. m.) ● v. śumalkă [Zvizd]

  ŚUNG /ciung/ (prid.) — сакат

* śung ĭe uom kare are o mînă răćeḑată đin kuot
— sakat je čovek koji ima ruku odsečenu od lakta [Pad.]


  ŚUOB /ciob/ (i. s.) — саксија

* śuob ĭe vas đe pomînt đe florĭ
— saksija je zemljani sud za cveće [Crn.]

* are pļin đi śuoburĭ ku fluorĭ
— ima puno saksija sa cvećem (Rudna Glava) [Por.]

* kînd să pļakă đi la morminț după śe să-ngruapă uomu, śuobu să sparźe đi kruśe
— kad se polazi sa groblja posle ukopa pokojnika, kadionica se razbije o krst (Osnić) [Crn.]


   ŚUÓĬ /cioi/ (i. s.) — шоља

* śuoĭ ĭe vas mik đi bĭare, ku gura largă șă ku kuadă
— šolja je mala posuda za piće, sa širokim otvorom i drškom [Por.]


   ŚUÓĬKĂ /cioaică/ (i. ž.) — чавка

* śuoĭka ku śuară șî ku śuara pîśuasă sîn un ńam đi pîăsîrĭ
— čavka, vrana i modrovrana su jedan ptičji rod [Por.]


   ŚUÓNT /ciont/ (prid.) — крњ

* s-a-ńekat kîńi laltîĭerĭ, șî đ-atunśa kațauă a ramas śuantă
— davili se psi prekjuče, i otada je kučka ostala kusa [Por.]


   ŚUPÁG /ciupag/ (i. s.) — чупаг

* țuaļiļi muĭerĭeșć kare s-a înbrakat pi pĭaļa guală, a fuost śupagu șî puaļiļi
— ženski haljeci koji su se oblačila na golo telo, bili su čupag i pole

* śupagu a fuost pi pĭept înpistrit ku rîurĭ
— čupag je na grudima bio ukrašen vezom

* kînd śupagu ku puaļiļi a fuost kusuće întrĭeg, aĭa atunśa a fuost kimĭașă mare, muĭerĭaskă
— kada su čupag i pole bili krojeni ucelo, to je onda bila velika ženska košulja

* śupagu s-a purtat bagat în puaļe
— čupag se nosio uvučen u pole

* pista śupag kînd a fuost măĭ frig, s-a purtat rĭeklă, peptarĭ, bîĭbarak, or kožuok
— preko čupaga, kada je bilo hladnije, nosila se rekla, grudnjak, prsluk ili kožuh [Por.]


   ŚUPÍ /ciupi/ (gl. p. ref.) — штипати

* a śupito đin glumă, da ĭa sa plînźe kî-ĭ s-a fakut vînațală
— štipao je u šali, a ona plače jer joj se napravila modrica

* nu ma śupi, kă ći spun la muma
— nemoj me štipati, jer ću reći majci

* nu śupi puama dakă n-aĭ đe gînd s-o manĭnś
— nemoj zagristi voćku, ako ne misliš da je pojedeš [Por.]


   ŚUPÍT /ciupit/ (prid.) — штипнут

* pîńa śupită nu sa puńe pi masă
— načet hleb ne stavlja se na sofru [Por.]


   ŚUPÎRTÁN /ciopârtan/ (i. m.) — вргањ

* śupîrtan ĭe burĭaće pi kare uoiļi ăl manînkă ka o dulśață mare
— vrganj je pečurka koju ovce jedu kao veliku poslasticu [Por.]


  ŚUR /ciur/ (i. s.) — решето

* śuru la nuoĭ a fuost înainća lu sîtă, șî pin ĭel s-a śernut fańina ș-a đi kukuruḑ, ș-a đi grîu
— rešeto je kod nas bilo pre sita, i kroz njega se sejalo i kukuruzno i pšenično brašno

* śuro-l đi bătrĭńață avut obadă fakută đin kuaža đi ćiĭ, da sîta đi pĭaļe đi śerb
— starinsko rešeto imalo je obod od lipove kore, a sito od jelenske kože [Por.]

* la nuoĭ ĭe vuorba śur ńikunoskută, nuoĭ șî la śur ḑîśem sîtă
— kod nas je reč „śur” nepoznata, mi i rešeto zovemo sitom (Isakovo) [Mor.]


   ŚURAÍ /ciurui/ (gl. p.) — жуборити

* śurîĭe pluaĭa, śurîĭe ogașu în padure
— žubori kiša, žubori potok u šumi [Por.]


   ŚURĬÁḐĂ /surleață, șură/ (i. ž.) — сибара

* śurĭaḑa ĭe o bîrnarĭață rotată la pomînt da askuțîtă la vîr, fakută đin tuobļe đi fagańiță, or kă đin alt ļemn kare a fuost îndamînă
— sibara je jedna brvnara okrugla pri zemlji a šiljata na vrhu, napravljena od stabala bukvića, ili drugog drveta koje je bilo pri ruci

* în śurĭaḑă a durmit pîkurari kînd a fuost ku vićiļi la munće, da șî lumĭa alaltă kînd a trait pin zbăgurĭ
— u sibarama su spavali čobani kada su boravili sa stokom u planini, a i drugi ljudi kada su živeli po zbegovima

* śurĭaḑa sa faśe ĭuta, șî kind lumĭa sa mută ku vićiļi, o lasă, șî la luoko-l nou fak alta
— sibara se lako pravi, i kad se ljudi sele sa stokom, ostave je, i na novom mestu prave drugu [Por.]


   ŚUŚÚR /cĭucĭur/ (i. m.) — точур

* śuśuru ĭe un žgĭab đi ļemn, pus pi ńiskaĭ pruopće la ogaș, sî mĭargă apa pi ĭel
— točur je drveni žljeb, postavljen na potoku na neki oslonac, da ide voda preko njega

* apa śurîĭe pi ĭel, șî đ-aĭa sa kĭamă śuśur
— voda točura preko njega, i zato se zove točur [Por.]


  ŚUT /ciut/ (prid.) — шут

* śută ĭe žuavină kare trăbă să aĭbă kuarńe da n-are, kî ļ-a frînt, or n-a krĭeskut kît trăbe
— šuta je životinja koja treba da ima rogove, a nema jer ih je polomila, ili joj nisu izrasli koliko treba

* śutu ku kornuțî nu puaće, pănă l-aĭ kornuț nu-ĭ taĭe kuarńiļi
— šut sa rogatima ne može, dok se rogatima ne potkrešu rogovi [Por.]


   ŚÚTĂ /ciută/ (i. ž.) — кошута

* akuma rar kare măĭ țîńe minće kă famiĭa śerbuluĭ vînatuori aĭ batrîń vrodată a kemato śută, tuoț astîḑ iĭ ḑîk śerbuaĭkă, dupa śerb
— danas još retko ko pamti da su ženku jelena stari lovci nekada zvali košutom, svi je danas zovu „jelenkom”, prema jelenu

* puĭu lu śerb șî alu śută sa kĭamă vițăl
— mladunče jelena i košute zove se tele [Por.]


   ŚÚTURĂ /ciutură/ (i. ž.) — каблина

* śutură ĭe tolśerĭ skobit în ļemn, kare sa bagă-n gura butuońuluĭ la muară, șî sa prinđe đi ĭel ku piruańe
— kablina je izdubljeni drveni levak, koji se nabija u vodenični badanj, i za njega se pričvršćuje ekserima

* în śutură la gura butuońuluĭ sa-nțapă gaļețuĭka, pin kare baće vîžuoĭu api în ruata muori
— u kablinu na vrhu badnja nabija se cipun, kroz koji mlaz vode pada na vodenički točak

* śutura nu sa skimbă, da gaļețuĭś ĭastă în măĭ mulće fĭelurĭ, șî sa skimbă pi kum ĭe tarimĭa api
— kablina se ne menja, a cipuna ima raznih vrsta i menjaju se prema jačini vode [Por.]


   ŚUVÁŃ /copaie/ (i. s.) — наћве

* śuvań ĭe vas lunguĭat dă ļemn, dă plumađit pita
— naćve su duguljast drveni sud za mešenje hleba

* śuvańe ar fakut țîgańi dăn ļemn dă salkă, șî ļ-a vindut prîn sat pră mînkare
— naćve su izrađivali Cigani od vrbovog drveta, i prodavali su ih po selu za namirnice [Stig]

t

   TAGḮRȚĂ /tăgîrţă/ (i. ž.) — пртљаг

* tagîrță ĭe avĭerĭa saraśilor, kum ĭe o țuală ruptă, vrun vas mik śonćit, o ogļindă, un pĭapćin, or аșa śeva, śe sa puaće duśa în ļigatură pi un bît pi umîr
— prtljag je sirotinjska imovina, kao što je neko odelce pocepano, neki mali ulupani sud, ogledalo, češalj ili tako nešto što se može nositi u bošči na jednom štapu, preko ramena

* a mĭers ku tagîrțîļi în trastă đin sat în sat
— išao je sa prtljagom u torbi od sela do sela

* ĭaț tagîrțîļi tĭaļe pi bît, șî fuź să nu ći văd
— kupi svoje stvari na štap, i briši da te ne vidim

* mi sa-m pare ka pin vis kă aĭ batrîń a ḑîs tagîrță la vrun fĭeļ đi trastă, or sanduk
— čini mi se kao kroz san, da su stari „tagrcom” nazivali neku vrstu torbe, ili kufera [Por.]


   TÁĬA /taică/ (i. m.) — свекар

* grabĭesk, kă vińe taĭa ustańit đi la drum, șă trăbe să-ĭ pun śina
— žurim, jer mi dolazi svekar umoran s puta, i treba da mu postavim večeru

* kînd nuora ḑîśe la sokrî-su „taĭo”, arată kă în kasa-ĭa sa țîńe tare frumuos rînd
— kada snajka oslovljava svekra sa „tajo”, znači da u toj kući vlada jako lep red [Por.]


   TÁĬFĂ /taifă/ (i. ž.) — група

* taĭfă s-a kĭamă un numîr đi inș, adunaț pi-nga vrun lukru adîns
— tajfa je grupa ljudi, okupljena oko nekog određenog posla

* taĭfe oțășć
— hajdučke družine

* taĭfa bandașîlor
— duvački orkestar

* taĭfă đi inș
— grupa ljudi [Por.]


   TÁĬKĂ /taică/ (i. m.) — свекар

* nuora la tata lu uomî-su, kînd vorbĭașće ku ĭel, îĭ ḑîśe taĭkă, da kînd puvestășće đi ĭel ku śińiva, poaće să-l kĭame șî suokru
— snajka se ocu svoga muža obraća sa tajka, a kad priča o njemu sa nekim, može ga nazvati i svekrom [Por.]


   TÁĬNĂ /taină/ (i. ž.) — разговор

* taĭna ĭe un fĭeļ đi vorbit ĭntra duoĭ inș kare nu sa gaćașće ku vro vuorbă
— pričanje je vrsta razgovora između dve osobe, koji se ne završava nekim dogovorom

* a șaḑut ku muoșu la taĭnă, kî muoșu a șćut mulće povĭeșć đi bîtrîńață
— zaseo je sa čičom u razgovoru, jer je čiča znao mnoge starinske priče

* n-avut vrĭame đi taĭnă multă, kî s-a grabit să nu ńigurĭaḑă
— nije imao vremena za dug razgovor, jer se žurio da ne omrkne [Por.]


   TAKÚT /tăcut/ (prid.) — ћутљив

* uom takut ĭe aăla kare nu puvestîașće mult, kare taśe
— ćutljiv čovek je onaj koji ne govori mnogo, koji ćuti [Por.]


   TALALḮNKĂ /talangă ?/ (i. s.) — дугајлија

* talalînkă ĭe om înalt șî uskat
— dugajlija je čovek visok i mršav

* nus toț omińi talalînś, ĭastă întra noĭ șî đ-aĭ graș
— nisu svi ljudi dugajlije, ima među nama i debelih

* a tunat în mĭană o talalînkă ńekunoskută, ńima n-a șćut đe unđe ar vińit
— ušao je u kafanu jedan dugajlija, niko nije znao odakle je došao [Buf.]


   TALÁZ /talaz/ (i. s.) — талас

* kînd ĭe vînt șî-n Dunare apa mare, baće talazu șî rupe malu ka la mărĭ
— kad je vetar i u Dunavu velika voda, biju talasi i kopaju obalu kao na moru [Por.]


   TÁLPA GÎȘĆI /talpa gâștii/ (sint.) — тушањ

* talpa gîșći ĭe buĭađe kare dă đarîndu pi lînga kasă, șî nuoĭ o kuļeźim ka mînkarĭe đi puorś
— tušanj je biljka koja raste svuda oko kuće, i mi je beremo kao hranu za svinje [Por.]


   TÁLPĂ /talpă/ (i. ž.) — табан

* kînd am fuost kopil, vara am mĭers tuot đeskulț, șî mĭ-a fuost pĭaļa pi tălpĭ gruasă șî rîpată ka kuaža đi śaruoń
— kad sam bio dete, leti sam stalno išao bos, i bila mi je koža na tabanima debela i rapava kao cerova kora

* kopilu fuźe đi frikă đi bataĭe, đi tălpiļi iĭ sfulđiră
— dete beži u strahu od batina, da mu tabani sevaju [Por.]


   TALPÍȚĂ /tălpiţă/ (i. ž.) — подношка

* talpița ĭe o blanuță supt razbuoĭ, ļegată đi fuśel la iță, pi kare țîsatuarĭa kalkă kînd skimbă ițîļi
— podnoška je daščica ispod razboja, vezana za nitnjaču, na koju tkalja nagazi kada menja niti

* talpiță ĭe talpă mikă, ka la kopil
— tabančić je mali taban, kao kod deteta [Por.]


   TAĻÍR /taler/ (i. m.) — талир

* taļiru a fuost ban đi arźint, ku kapu lu Mariĭa Tereziĭa pi față
— talir je bio srebrni novac sa likom Marije Terezije na aversu

* kare avut fĭaće marĭ, adunat taļirĭ șî ļ-a dat să-ĭ puarće la gît pi salbă kînd a ĭeșît în sat pi la vro visaļiĭe
— ko je imao ćerke udavače, skupljao je talire i davao im da ih nose na niski oko vrata kada su izlazile u selo na neku svetkovinu [GPek]


  TAMÎŃE /tămâie/ (i. ž.) — тамјан

* tamîńa ĭe mirosală smolauă ku kare sa tamîńe
— tamjan je mirisna smola kojom se kadi

* tamîńa, kînd sa aprinđe, dă miruos frumuos
— tamjan, kad se upali, daje lep miris

* miruosu đi tamîńe ĭe tare pi vuoĭe la dumńeḑîĭ șî la-ĭ muorț
— miris tamjana jako vole bogovi i pokojnici [Por.]


   TÎMÎŃERĬ /tămâier/ (i. s.) — кадионица

* ku tîmîńerĭu muĭeriļi tîmîńesk tuot śi ĭe ļegat đ-aĭ muorț
— kadionicom žene kade sve što je vezano za mrtve

* tamîńerĭu đi bîtrîńață a fuost în krîmput đi kîramidă spartă
— starinska kadionica bila je komad razbijene ćeramide

* în tamîńerĭ sa pun duoĭ-triĭ karbuń aprinș, da pi iĭ un buob đi tamîńe
— u kadionicu se stave dva-tri upaljena ugarka, a na njih jedno zrno tamjana [Por.]


   TAPȘÁN /tapșan/ (i. s.) — зараван

* a mĭers mult în đal ș-ažuns la un tapșan, unđe a uđińit kalumĭa
— išli su dugo uz brdo i stigli do jedne zaravni, gde su se dobro odmorili [Por.]


   TÁRE /tare/ (prid.) — јак

* ĭel a fuoust tare șî țapîn, ńima n-a putut să-l trînćaskă la luptă
— on je bio jak i snažan, niko nije mogao da ga obori na rvanju

* a batut vînt tare, ń-a luvat kîramida đi pi kasă
— divao je jak vetar, skinuo nam crep sa kuće

* đin kuośînă vińe putuare tare
— iz svinjca dolazi jak smrad

* n-a ploĭat đemult, pomîntu ĭe tare șî înga nuĭe đi arat
— nije dugo padala kiša, zemlja je tvrda i još nije za oranje

* (fig.) tare đi kap
— tvrdoglav

* tare la înźirĭ
— moralan, ispravan, nepovodljiv

* (komp.) tare, măĭ tare, șî măĭ tare
— jak, jači, najjači [Por.]


   TÁRE /tare/ (pril.) — врло

* fata-sta ĭe tare frumuasă, măĭ frumuasă đi kît ĭa nuĭe în satu nuostru
— ova devojka je vrlo lepa, lepše od nje nema u našem selu

* a lukrat tare bun pănă a fuost plata bună
— radili su jako dobro dok je plata bila dobra [Por.]


   TÁRGĂ /targă/ (i. ž.) — каната

* targa ĭe o stramiță đi blăń la sanduku karuluĭ đi buoĭ
— kanata je stranice od dasaka na sanduku volovskih kola

* sanduku karuluĭ are doă tărź
— sanduk zaprežnih kola ima dve kanate

* ĭastă șî un fĭeļ đi targă, adîns fakută đi zîdarĭ, pi kare duoĭ inș puot duśa o gramadă đi tuglă or đi pĭatră
— ima jedna vrsta nosila, posebno napravljena za zidare, na kojima mogu dve osobe nositi veliku gomilu cigle ili kamena [Por.]


   TARÎȚĂ /tărâță/ (i. ž.) — мекиње

* kînd sa maśină grîu, đin albățu bobuluĭ sa faśe fańină, da đin gioakă tariță
— kad se melje žito, od zrna se dobija brašno, a od ljuske mekinje

* tarîțîļi s-a đispart đin fańină ku śernutu pin sîtă, da đi la o vrĭame în kuaś, a fakut mîkarîaļe pi la ńișći muorĭ đi sa đispart înga pănă sa maśină
— mekinje se izdvajaju iz brašna prosejavanjem kroz sito, a novije vreme ima naprava kod nekih vodenice, koje izdvajaju mekinje još u toku meljave

* rumîńi aĭ batrîń n-a śernut fańina đi grîu, numa a fakut pîńa đin fańina ku tuot
— stari Vlasi nisu sejali brašno, već su hleb mesili od celog brašna

* astîḑ lumĭa ku tarîță arańesk vićiļi
— danas ljudi mekinjama hrane stoku [Por.]


   TÁRTUR /tartor/ (i. m.) — ђаво

* tartur nuĭe drak kum sî fiĭe numa ĭe drakol mare
— tartor nije običan đavo, on je đavolji starešina [Por.]


   TAŚÁ /tăcea/ (gl. n.) — ћутати

* sa ḑîśe đi vrunu kă tăśe kînd nu vorbĭașće
— kaže se za nekog da ćuti kad ne govori

* taśe ka pĭașćiļi
— ćuti kao riba

* taśe șî faśe
— ćuti i radi [Por.]


   TAŚIÁRE /tăcere/ (i. ž.) — ћутање

* a tunat într-a îĭ o taśiare adînkă
— ušlo je među njih jedno duboko ćutanje

* taśiarĭa ĭe dulśe ka mńarĭa
— ćutanje je slatko kao med [Por.]


   TAŚÚŃE /tăciune/ (i. m.) — угарак

* ku taśuńu muoșu aprinđe lula
— ugarkom čiča pali lulu [Por.]


   TAŚÚŃE /taciune/ (i. m.) — пламењача

* taśuńiļi ĭe buala grîuluĭ
— plamenjača je žitna bolest [Por.]


   TATAMUÓȘ /tata-moșul/ (sint.) — прадеда

* tatamuoș ĭe tata lu dĭeda, paradĭeda, ș-așa iĭ sa ḑiśe măĭ đes kînd sa dă đi pomană la-ĭ muorț
— tatamoš je dedin otac, pradeda, i tako se oslovaljava najčešće kad se namenjuje mrtvima [Por.]


   TATÁR /tătar/ (i. m.) — сирак

* tatarĭu s-a sîmanat pi marźina luokuluĭ ku kukuruḑ, numa ku dobîndă đi fakut măturĭ
— sirak je sejan po obodu njive sa kukuruzom, i koristio se samo za izradu metli

* în tuot kotunu satuluĭ a fuost kîći un uom kare a șćut să fakă măturĭ
— u svakom zaselku bio je po neki čovek koji je umeo da izradi metle [Por.]


  TATĂ /tată/ (i. m.) — тата

* tata ĭe uomu mumi, ku kare m-a fakut
— tata je mamin muž, sa kojom me je rodio

* tata ĭe parinćiļi mĭeu
— tata je moj roditelj

* n-a trait bun ku tatî-su, șî s-a dat bășka kum s-a-nsurat
— nije dobro živeo sa svojim ocem, pa se odvojio čim se oženio [Por.]


   TÁTĂ VITRÎG /tată vitreg/ (sint.) — очух

* tată vitrîg ĭe uomu mumi a doĭļa, ku kare traĭașće ĭa ku kopiĭî, đin kîsîtoriĭa a đintîń
— očuh je drugi majčin muž, sa kojim živi ona sa svojom decom iz prvog braka

* tată vitrîg rar kînd a fuost parinće bun
— očuh je retko kad bio dobar roditelj [Por.]


   TĂBĂRḮ /tăbărî/ (gl. p. ref.) — навалити

* aĭ să ńe tăbărîm pe pivă rîaśe
— hajde da navalimo na hladno pivo

* śe măĭ așćeț, tăbăr-će pi ĭa đinluok
— šta još čekaš, navali na nju smesta [Crn.]


   TĂČÚŃE /tăciune/ (i. m.) — пламењача

* ano-sta grîu ĭeste pļin đe tăčuńe
— ove godine žito je puno plamenjače [Kmp.]


   TĂĬNUÍ /tăinui/ (gl.) — разговарати

* a tăĭnuit đi trĭaba luor, ĭuo nu ĭam askultat
— pričali su o svojim stvarima, ja ih nisam slušao

* kînd am pazît uoĭļi, ș-am avut ku kare să tăĭnuĭ, ḑîua a trĭekut ĭuta
— kad sam čuvao ovce, i imao sa kim da pričam, dan je brzo prolazio

* nu puaće tăĭnui un uom sîngur, đi taĭnă trăbe duoĭ
— ne može pričati jedan čovek sam, za razgovor je potrebno dvoje [Por.]


   TĂĬNUĬÁLĂ /tăinuire/ (i. ž.) — разговарање

* numa ś-a înśeput tăĭnuĭala ku fată, ažuns tatî-su șî l-a dudait
— samo što je započeo razgovaranje sa devojkom, stigao je njen otac i oterao ga

* kînd sa duśe la dĭedî-su, sa satură đi tăĭnuĭală
— kad ode kod dede, nasiti se pričanja [Por.]


   TĂMÎŃUÁRĂ /tămâioară/ (i. ž.) — виола

* tămîńuară dă pi ļivađe, pi padure nu sa află; are numa o fluare albă, or ka iļiļaku, întuarsă ka kîrļigu ku vîru-n žuos
— viola raste na livadi, u šumi je nema; ima samo jedan cvet bele boje, ili boje jorgovana, iskrivljen sa vrhom na dole

* tămîńuară măĭ frumuos mirusă đin tuaće fluoriļi în priomovara
— viola najlepše miriše od svih prolećnih cvetova

* tămîńuară babiļi ku drag o dau đi pomană, șî kĭamă pi aĭ muorț „să vină la primovară, pi miruos đi tămîńuară”
— babe je rado namenjuju pokojnicima, pozivajući ih „da dođu u proleće, po mirisu violinom” [Por.]


   TĂNTĂĻÍ /tăndăli/ (gl. p.) — смандрљати

* akuma ńima nu măĭ vorbĭașće kurat rumîńașće, numa tăntăļiașće vuorbiļi kum iĭ vińe: una rumîńaskă, doă sîrbĭeșć, pă doă rumîńeșć, ș-așa pi rînd
— danas više niko ne govori čisto vlaški, nego smandrlja reči kako mu dođe: jedna vlaška, dve srpske, pa dve vlaške, i tako redom [Por.]


   TĂNTĂĻÍT /tăndălit/ (prid.) — смандрљан

* ļimba rumîńaskă astîḑ ĭe o ļimbă tăntăļită đin kîća vuorbe rumîńeșć, kare sa măĭ țîn minće, șî đin kîća vuorbe sîrbĭeșć, kare rumîńi ļi vorbĭesk așa đe opaśit đi nu șćiĭ au sî će rîḑ, au sî će plînź kînd ĭ-askulț kum vorbĭesk
— vlaški jezik je danas jedan smandrljani jezik od malo vlaških reči, koje se još uvek pamte, i od malo srpskih, koje Vlasi izgovaraju tako izopačeno da ne znaš da li da se smeješ, ili da plačeš kad ih slušaš kako govore [Por.]


   TĂPĂLÁGĂ /prostalău ?/ (i. s.) — глупандер

* tăpălagă ĭe uom tare prost șî narod
— tepelaga je jako prost čovek i budala [Pad.]


   TĂRTURUÁĬKA /tartorița/ (i. ž.) — ђаволица

* tărturuaĭka ĭe parĭakĭa lu tartur, amînduoĭ fak drăkoviń în tuaće fĭelurĭ
— đavolica je partnerka đavolova, oboje prave đavolije svake vrste [Por.]


   TĂTĂMÁRE /tatamare ?/ (i. m.) — ујак

* tătămare sa zîče la unkĭ, frate lu muma kare e măĭ mare de kît ĭa
— tatamare se kaže ujaku, majčinom bratu koji je stari od nje [Tim.]


  TÎLVĂ /tâlv/ (i. ž.) — главица

* (ver.) nu ĭe tîlvă să nu sa krĭadă kă pi ĭa źuakă ḑîńiļi
— nema glavice brda da se ne veruje da na njoj igraju vile [Por.]


  TÎMÎŃA /tămâia/ (gl. p. ref.) — кадити

* sa tamîńe tuot śi ĭe ļegat đ-aĭ muorț
— kadi se sve što je vezano za mrtve

* la pomană sa tamîńe înapuoĭ: đi la đirĭapta la stînga, sî sa-nuarkă ăĭ muorț đi pi lumĭa-ĭa
— na daći se kadi unazad: s desna ulevo, da se pokonici vrate sa onog sveta

* la prazńik sa tamîńe înainće: đi la stînga la đirĭapta, si đa tuot viu înainće
— na slavi kadi se unapred: s leva na desno, da sve živo krene u napredak [Por.]


   TḮMPLĂ /tâmplă/ (i. ž.) — слепоочница

* tîmplă ĭe mîĭ muaļe uos la kap
— slepoočnica je najmekša kost na glavi

* kînd ći duarĭe kapu, frĭakă tîmpļiļi ku bauță đin apă
— kad te boli glava, masiraj slepoočnice belucima iz vode [Crn.]


   TÎNGUÍ /tângui/ (gl.) — туговати

* kopilu tare grĭeu tînguĭe dupa mumî-sa muartă: nu plînźe, nu sa vaĭtă, numa suspină adînk, ka kînd iĭ sa rupe ińima
— dete jako teško pati za svojom mrtvom majkom: ne plače, ne jadikuje, samo uzdiše duboko, kao da mu se srce kida [Por.]


   TÎNGUĬÁLĂ /tânguială/ (i. ž.) — туговање

* tînguĭală grĭa ĭe kînd îț muare parinćiļi, da șî măĭ grĭa, să nu đa dumńeḑîu, kînd îț muare kopilu
— teško je tugovanje kad ti umre roditelj, ali je još teže, da ne da bog, kad ti umre dete [Por.]


   TÎNŽÁLĂ /tânjală/ (i. ž.) — потегљица

* tînžală ĭe un fĭeļ đi proțap ku kare sa traźe la plug, sa trag tutuśiļi or sa trag duauă parĭake đi viće, kînd sa traźe vrun tovar grĭeu
— potegljica je posebna vrsta rude kojom se vuče plug, prevlače trupci ili se povezuju dve zaprege kada se vuče neki težak teret [Por.]


   TÎNŽḮ /tânji/ (gl.) — венути

* puot să tînžîaskă verđețurļi șî žuaviń-ļi, đi uamiń n-am auḑît sî sa ḑîkă
— mogu da venu biljke i životinje, za ljude nisam čuo da se kaže

* tînžîăsk fluoriļi ńiudaće
— vene cveće nezaliveno

* tînžîașće vaka kînd ĭe bolnauă șî nu manînkă, kînd slabĭașće
— vene i krava kada je bolesna i ne jede, kad slabi

* puot ș-aĭ ćińirĭ sî tînžîaskă, kînd iĭ pisaḑă au vro dragustă grĭa
— mogu i mladi da venu, kada ih mori neka teška ljubav [Por.]


  TÎRAUZ /tiriuz/ (i. s.) — бордун

* tîrauz ĭe țaua lungă la karăbĭ, kare bîzuańe într-un fĭeļ đi tuata vrĭamĭa pănă kîrabașu kîntă
— bordun je dugačka cev na gajdama, koja ujednačeno bruji sve vreme dok gajdaš svira [Por.]


   TÎRBÁN /târban/ (i. m.) — желудац

* ĭ-a krĭeskut burta ka la vakă, kî-ĭ s-a larźit tîrbanu, saraku, n-are marźină la mînkare
— naras’o mu je stomak k’o u krave, jer mu se proširio želudac, siroma, nema meru u jelu [Por.]


  TÎRFĂ /târfă/ (i. ž.) — стомак

* ma duare tîrfa; mi sa umflat tîrfiļi
— boli me stomak; naduo mi se stomak

* kînd îț zdau o buată, o să vĭerș burta ku tîrfîļi ku tuot
— kad te mlatnem motkom, ima da ispovratiš stomak zajedno sa iznutricom [Por.]


   TÎRKUOĻÍ /tîrcoli/ (gl.) — кружити

* kîńi parke a priśeput śuava, numa tîrkoļesk uoiļi, înkuaś, înkolo
— psi kao da su nešto predosetili, samo kruže oko ovaca, tamo, ovamo [Por.]


   TÎRKUÓL /târcol/ (i. s.) — кружење

* kînd s-a-ntuors đi la munće, a dat tîrkuol pi lînga pĭeșćira ku ursu, ș-ažuns tumu sara-n sat
— kad se vratio sa planine, udario je okolo pećine s medvedom, i stigao u selo tek uveče [Por.]


   TḮRLĂ /târlă/ (i. ž.) — трло

* tîrla ĭe gard la baśiĭe în kare sa pazăsk uoĭļi
— trlo je ograda na bačiji u kojoj se čuvaju ovce [Por.]


   TḮRNĂ /târnă/ (mn. tîrńe) — трмка

* tîrnă bătrîńaskă đi albiń ku vîru askuțît, împļećită đi nuĭaļe șî ļipită ku morśilă
— starinska trmka za pčele šiljatog vrha, ispletena od pruća i oblepljena blatom

* tîrnă ĭe vas împļećit đi nuĭaļe đi salkă, ku fund tare șă gura largă, đ-adunat la bukaće đi pi kîmp
— korpa pletara je sud ispleten od vrbovog pruća, sa jakim dnom i širokim otvorom, za sakupljanje poljskih plodova

* tîrnă đe kuļes
— korpa za berbu

* tîrnă đi dus pi mînă
— ručna korpa [Por.]


   TÎRPÍĬA /târpie/ (i. ž.) — несит

* tîrpiĭa ĭe buălă kînd uomu manînkă una-ntruuna, da ńiśkînd nu sa satură
— trpija je bolest kad čovek neprestano jede, a nikad se ne zasiti [Por.]


   TÎRSÁĬKĂ /târsoacă/ (i. ž.) — вијук

* tîrsaĭkă ĭe ĭarbă kare dă măĭ mult pi kîrșuaće, șă pi supt ļamńe pin padure rară
— vijuk je trava koja najviše raste po kamenjaru, i u šumama sa retkim drvećem

* tîrsaĭka nu kućaḑă să paskă uoiļi mulgatuare pănă nu fată, kă sa starpĭaḑă
— vijuk ne smeju da pasu muzlice do jagnjenja, jer ostaju jalove [Por.]


   TÎRSḮ /târsî/ (gl. p.) — трсити

* sa ḑîśe kă uomu tîrsașće kînd ku tîrnakuopu kurîță padurĭa đi ļamńe, să fakă luok đi arat, or ļivađe đi paskut vićiļi
— kaže se da čovek trsi kad trnokopom čisti šumu od drveća, da napravi njivu za oranje, ili livadu za napasanje stoke [Por.]


   TÎRSḮ /târsî/ (gl. p.) — прашити

* kukuruḑu sa tîrsașće pănă ĭe mik: ku sapa sa kurîță pomîntu întra rîndurĭ đi ĭarbă, să nu-l îńașe dudău
— kukuruz se praši dok je mali: motikom se čisti zemljište između redova od trave, da ga ne udavi korov

* unđe kukuruḑu a fuost sîmanat la luok putrîvit, s-a tîrsît ku raļiță
— gde je kukuruz bi posejan u ravnici, prašenje se obavljalo ralicom [Por.]


   TÎRSÎTÚRĂ /târsitură/ (i. ž.) — крчевина

* tîrsîtură ĭe luok kurațat đi padure, profakut în luok đi arat, or în ļivađe đi kosît
— krčevina je mesto očišćeno od drveća, i petvoreno u oranicu ili livadu [Por.]


   TḮRȘ /târș/ (i. m.) — прут

* baba s-a dus în duos să aduńe tîrș uskaț, să aĭbă ĭarna đi ațîțîĭat fuoku
— baba je otišla u šumu da skuplja suvarke, da ima zimi za potpalu

* pi nuoĭ daskulu ń-a batut ku tîrșu, kînd ń-a skapat vro vuorbă rumîńaskă în taĭnă
— nas je učitelj udarao prutom, kad bi nam se omakla neka vlaška reč u govoru

* fînkă pi śuoś luoku ku ļivĭeḑ a fuost kostîșat, aĭ batrîń a fakut porkuońi pi tîrș, șî ĭ-a tras ku mîńiļi pănă la klańe
— pošto je teren sa livadama bio na padini, stari su stogove postavljali na granje, i prevlačili ih rukama do plasta

* gard đi tîrș
— živica, ograda od šiblja

* bît adîns taĭat în duos đi pasuĭ în građină, sa kĭamă tîrș
— prut posebno isečen u šumi za pasulj u gradini, zove se pritka [Por.]


   TÎVAĻÁLĂ /tăvăleală/ (i. ž.) — ваљање

* ĭ-a prins barbatu în mižluoku tîvaļeļi pin pat
— uhvatio ih je muž usred valjanja po krevetu [Por.]


   TÎVAĻÍ /tăvăli/ (gl. p. ref.) — ваљати

* pîkurari s-a tivaļit pi ĭarbă, n-a ramas ńimik đi kosît
— čobani su se valjali po travi, nije ostalo ništa da se pokosi [Por.]


   TÎVAĻÍȘ /tăvaliș ?/ (i. m.) — вучни трап

* ku tîvaļișu sa trag tutuśi aĭ lunź đin padure
— sa vučnim trapom izvlače se dugački trupci iz šume [Por.]


   TÎVAĻÍȘ /tăvăliș/ (i. s.) — косина

* tîvaļiș ĭe luok kostîșat ka pođina
— kosina je teren nagnut kao padina [Por.]


   TOÁRTĂ /toartă/ (i. ž.) — ручка

* toartă are kaldarĭa, vadra đi lapće, șî kuafa đe apă
— ručku imaju bakrač, vedrica za mleko, i kofa za vodu [Por.]


   TOBAȘÎÁRĬ /toboșar/ (i. m.) — добошар

* Ĭanku lu Andriĭ đin Osńiśa șî Marćin đin Baśevița, a fuost anuoștri mîĭ buń tobașîarĭ
— Janko Andrijev iz Osnića i Martin iz Bačevice, bili su naši najbolji bubnjari [Crn.]


   TOFLOGUÓS /toflogos/ (prid.) — шљампав

* tofloguasă ĭe insă kare are vro zmintă ku piśuariļi: or ĭe flokuasă, or puartă înkîlțamînt ku vrun număr-doă măĭ mare, or mĭarźe ka rața
— šljampava je osoba koja ima neke smetnje sa nogama: ili je dlakava, ili nosi obuću za broj-dva veću, ili se gega kao plovka [Por.]


   TOKMÍ /tocmi/ (gl. p.) — ценкати се

* la tot bîlśu, kînd sa vind vićiļi, saćańi sa tokmĭesk ku ńegustuori ka Țîgańi
— na svakom vašaru, kad se prodaje stoka, seljaci se pogađaju sa nakupcima kao Cigani [Por.]


   TOKMĬÁLĂ /tocmeală/ (i. ž.) — ценкање

* tokmĭală ĭe kînd sa mînă vinḑatuorĭu ku ńegustuorĭu pi aĭa kîț bań kată unu, da kîț dă alalt
— cenkanje je kad se teraju prodavac i nakupac oko toga koliko para traži jedan, a koliko daje drugi

* kînd tokmĭala sa gaćașće bun, tokmitori bĭeu aldamaș
— kad se cenkanje završi uspešno, cenkatori ispijaju arvaluk [Por.]


  TOLDĂĬE /toldău/ (i. s.) — plejade

*
◊ [Por.]


   TOLŚÉRĬ /tolcer/ (i. m.) — левак

* tolśerĭu ĭe fakut ka klopîtu, larg la gură, da đi žuos are cauă îngustă kare sa bagă-n vas
— levak je napravljen kao zvono, širok na gornjem kraju, a na donjem ima usku cev koja se nabija u sud

* ku tolśerĭ sa tośașće bĭeutura đin vas în vas ku gîtu îngust
— levkom se pretače tečnost iz suda u sud sa uskim grlom [Por.]


   TONTALẮU /tontălâu/ (prid.) — будалетина

* nuĭe prostavĭelă kum să fiĭe, numa un tontalău întrĭeg
— nije prostak ko što biva, nego jedna celcata budaletina [Por.]


   TONTOÁKĂ /tontălău/ (i. ž.) — глуперда

* numa să fače o tontoakă grea, kare nu înțeleğe nimik
— samo se pravi da je teška gluperda, koja ne razume ništa [Tim.]


   TOPĂRḮȘŤE /toporâște/ (i. ž.) — секириште

* toporîșťe ĭe kuada toporuluĭ și a sakuri
— sekirište je držalje sekirčeta i sekire [Kmp.]


   TOPÍ /topi/ (gl. p. ref.) — топити

* kînd vrĭeĭ să topĭeșć vrun fĭer, trăbe tare să-l îngalḑășć la fuok
— kad hoćeš da istopiš neki metal, treba jako da ga zagreješ na vatri

* śara sa topĭașće ļesńe, numa la viđarĭe đi lumanarĭe
— vosak se lako topi, samo na plamenu sveće

* sa topĭașće đi milă kînd sa uĭtă fata la ĭel
— topi se od miline kad ga pogleda devojka [Por.]


   TOPÍLĂ /topilă/ (i. ž.) — топило

* topilă ĭe luok la rîu, la ogaș unđe s-a topit kîńipa
— topilo je mesto na reci ili potoku gde se potapala konoplja [Por.]


   TOPÍT /topit/ (i. s.) — топљење

* kînd va fi vrĭamĭa đi topit zapada, trăbe lumĭa sî sa pazaskă đi pouađe
— kad bude vreme topljenja snega, ljudi treba da se čuvaju poplava

* nu s-a topit bun, trăbe măĭ un topit pă să sa ḑîkă kî ĭe topit kum trăbe
— nije se dobro istopio, treba još jedno topljenje pa da se kaže da je istopljen kako valja [Por.]


   TOPORÁȘ /topraș/ (i. m.) — дрвосеча

* toporaș ĭe uom kare a lukrat ku toporu, ku sakurĭa
— toporaš je čovek koji je radio sa sekirčetom, sa sekirom

* s-a pĭerdut vuorba đin taĭnă, a ramas numa pin đeskînćiśe, șî aĭa rar
— reč se izgubila iz govora, ostala je jedino u bajalicama, i to retko [Por.]


   TOPRÁK /toprac ?/ (i. s.) — станиште ?

* toprak kuprinđe luoku șă konaśiļi unđe sa verĭaḑă ku vićiļi
— toprak obuhvata mesto i objekte gde se letuje sa stokom [GPek]

* toprak ĭe kasa în kare traĭeșć
— toprak je kuća u kojoj živiš (Tanda) [Por.]


   TOPUÓR /topor/ (i. s.) — секирче

* topuoru ĭe sakurĭe mikă șî ușuară, đi taĭat ku o mînă
— topor je sekirče malo i lagano, za sečenje jednom rukom

* ku topuoru măĭ mult aĭ nuoștri a dîrîmat la frunḑă đi viće
— sekirčetom su naši najviše kresali lisnik za stoku

* n-a fuost pîkurarĭ fara topuor
— nije bilo pastira bez sekirčeta [Por.]


  TORÎ /fertiliza/ (gl. p.) — ђубрити

* ku tuor, kare sa adună đin ștala ku viće, sa torîăsk luokurļi
— đubretom, koje se skuplja iz štale sa govedima, đubre se njive [Por.]


   TOROFĻOÁNȚĂ /torofelac/ (i. ž.) — дроњак

* tuot rupt, sa trag dupa ĭel numa ńișći torofļoanță
— sav je odrpan, vuku se za njim samo neki dronjci

* kînd sa đirĭaźe ļegumĭa șî sa tuarnă uou batut în ḑamă fĭartă, uou sa prîvarĭașće șî ḑama sa umpļe đi torofļoanță
— kad se začinjava jelo i umućeno jaje sipa u vrelu čorbu, jaje se zapari i čorba se napuni sa dronjcima [Por.]


   TUORŚÁ /toarce/ (gl. p.) — прести

* muĭeriļi đemult a tuors ḑîa-nuapća, a mĭers tuot ku furka dupa brîu
— žene su nekad presle dan i nić, išle su stalno sa preslicom za pojasom [Por.]


   TOŚÍ /toci/ (gl. p. ref.) — точити

* tośașće sakurĭa la tośilă
— oštri sekiru na tocilu

* l-a tośit sînźiļi pi nas đin zăpușală
— potekla mu je krv na noz zbog vrućine

* s-a dus đimult în podrum să tośaskă vin đin butuoń, șî nuĭe înga să vină
— otišao je davno u podrum da natoči vino iz bureta, i još ga nema [Por.]


   TOŚÍLĂ /tocilă/ (i. ž.) — тоцило

* tośila ĭe o mîkarauă đi askuțit lomańe đi fĭer, kare askultă đi taĭat
— tocilo je sprava za oštrenje predmeta od metala, koji služe za sečenje [Por.]


  TOT /tot/ (pril.) — све

* đi vrĭamĭa đi rat nu s-a dus ńiś unđe, a fuost tot în sat
— za vreme rata nije otišao nikuda, bio je sve u selu

* ușa strîmtă, da iĭ sa-mping tot duoĭ ku duoĭ
— prolaz uzan, a oni se guraju sve dva po dva

* a lor țîkă tot ńișći oțomań đi kînd lumĭa țîńe minće
— njihov rod sve sami lopovi od kad svet pamti c. za isticanje brojnosti

* śe tot nu la fi întrabat, ama ĭel taśe, kă frika ĭ-a luvat ļimba
— šta ga sve nisu pitali, ali on ćuti, jer mu je strah oduzeo jezik

* iĭ tuarnă apa să stîngă, da fuoku arđe tot măĭ tare șî măĭ tare, pănă nu do arsă koļiba đi tot
— oni sipaju vodu da ugase, ali vatra gori sve jače i jače, dok koliba nije izgorela sasvim

* uńi s-a dus la stînga, da alalț tot ginđesk k-a fi fuost măĭ bun sa fi pļekat la đirĭapta
— jedni su otišli na levo, a drugi sve misle da je bolje bilo da su pošli na desno

* đ-aiśa pî pănă unđe vĭeḑ ku uoki, tot anuastră moșîĭe a fuost
— odavde, pa sve dokle vidiš očima, sve je naše imanje bilo

* kînd s-aduna tri, ku șapće șî ku ḑîaśe, ku tot ĭe doaḑăś
— kad se sabere tri, sa sedam i deset, svega je dvadeset

* a veńit apa ku tot, șî ļ-a luvat kășîļi
— nadošla je voda potpuno, i odnela im kuće

* la batut fara milă, șî l-a frînt đi tot
— tukao ga je bez milosti, i skroz ga je polomio

* muĭarĭa a trekut pista tot, șî sa-ntuors la kasă
— žena je prešla preko svega, i vratila se kući

* tot nat vĭađe kă nuĭe bun
— svako vidi da to nije dobro [Por.]


  TOT /tot/ (zam.) — сваки

* tot uomu, șî toată muĭarĭa sînt tot una în fața ļeźi
— svaki čovek i svaka žean jednaki su pred licem zakona

* toț kopiĭi șî tuaće fĭaćiļi trăbe sî gaćaskă șkuala
— svi dečaci i sve devojčice treba da završe školu

* (u izr.) svako ◊ tot nat ku nakazu luĭ
— svako sa svojom mukom

* fi bun ku tot nat
— budi dobar sa svakim

* nu trăbe să fugă đi tot nat

*
— ne treba da beži od svakoga [Por.]


   TOT NÁT /tot natul/ (sint.) — свако

* tot nat kată trĭaba luĭ
— svako gleda svoja posla

* pazîaće, să nu fiĭ bun ku tot nat, kă nu șćiĭ kare kum ĭe
— pazi se, nemoj biti dobar sa svakim, jer ne znaš ko je kakav [Por.]


   TOTĐEÚNA /totdeauna/ (pril.) — увек

* ĭ-a kriśit kă puaće să vină lă ĭel în totđeuna
— poručio je da može doći kod njega u svako doba [Por.]


   TOTÎRLÁT /rotund/ (prid.) — округао

* totîrlă ĭe totîrlată
— krug je okrugao

* s-a dus la rîu sî kaće ļaspiđe totîrlată đi pĭatră s-o pună pi varḑă-n kadă
— otišao je na reku da traži okruglu kamenu ploču da je stavi na kupus u kaci [Por.]


   TOTḮRLĂ /totârlă/ (i. ž.) — круг

* șađe la umbră lînga rîu, șă skrižăĭe la totîrļe pin pĭesîk
— sedi u hladu pored reke, i šara krugove u pesku

* ĭ-a fakut la kopil totîrlă đi fĭer, să sa žuaśe ku ĭel pin pîrvaļiĭe
— napravio je detetu gvozdeni obruč, da se igra njime po dvorištu [Por.]


   TOTÎRĻÍULUĬ /rotund/ (pril.) — кружно

* s-a frînt uosiĭa la vîru pođińi, șî ruata a mĭers totîrļiuluĭ pănă-n borugă
— polomila se osovina na vrhu padine, i točak je išao obrćući se sve do potoka [Por.]


   TOTODÁTĂ /totodată/ (pril.) — истовремено

* a pļekat totodată đi la kasă, pĭeurmă unu a tîbarît, șî s-a-ntuors înapuoĭ
— pošli su istovremeno od kuće, posle se jedan umorio, i vratio nazad [Por.]


   TOTOROSKAÍ /?/ (gl.) — тандркати

* s-auđe kum totoroskîĭe karu đi buoĭ pănă mĭarźe guol pi kadîlmă
— čuje se kako tandrču volovska kola dok prazna idu kaldrmom [Por.]


   TOTÚNA /totuna/ (pril.) — свеједно

* dakă plînźe șî sa ruagă, totuna o să-l las
— ako plače i moli, svejedno ću ga ostaviti [Por.]


   TRAGÚLĂ /trăgulă/ (i. ž.) — натега

* tragulă ĭe o truakă lungă ku kap mare, ku kare sa skuaće bĭarĭa đin butuaĭe
— natega je jedna dugačka tikva sa velikom glavom, kojom se istače piće iz buradi [Crn.]


   TRAÍ /trăi/ (gl. p. ref.) — живети

* nu sa șćiĭe kît v-om măĭ trai
— ne zna se koliko ćemo još živeti

* ĭa fuost șă luĭ drag đi traĭ, ama s-a bulnavit șă n-a trait mult
— voleo je i on život, ali se razboleo i nije živeo dugo

* s-a luvat ku muĭari-sa, ș-a trait vro triĭ ań pitulaț, pănă nu ĭ-a prins la gramadă
— spanđao se sa njegovom ženom, i bili su tajno u vezi jedno tri godine, dok ih nisu uhvatili na gomili

* śinsprîaśe ań a trait în sat, da pĭe urmă pănă la muarće a trait la munće, ku vićiļi
— petnaest godina živeo je u selu, a posle je sve do smrti živeo na planini, sa stokom [Por.]


  TRAIERAKA /Trei-Ierarhi/ (i. ž.) — Три Јерарха

* la Traieraka sa oltańesk śerĭeșî
— na Tri Jerarha se kaleme trešnje [Por.]


   TRÁĬ /trai/ (i. m.) — живот

* un traĭ avĭem, trăbe să-l pastrăm
— jedan život imamo, treba da ga čuvamo [Por.]


   TRAĬÁN /troian/ (i. m.) — траг

* traĭanu ĭe urma kare ramîńe dupa śeva śe trĭaśe pin fîn ńikosît, or pin grîu
— trajan je trag koji ostaje iza nečega što prođe kroz nekošenu travu, ili žito

* traĭan ĭe urma dupa ruoț đi kar, kînd ĭe pomîntu muaļe
— trajan je trag u mekoj zemlji iza kolskih točkova [GPek]

* în Porĭeśa asta vuorbă nuĭe kunoskută; aiśa urma pin fîn or pin grîu sa kĭamă povuoĭ
— u Poreču ova reč nije poznata; ovde se trag u travi ili žitu zove povoj (Rudna Glava, Tanda) [Por.]


  TRAMĂ /stramă/ (i. ž.) — дроњчић

* tramă ĭe un krîmput đi ață, or o ruptură đin vro țuală batrînă
— trama je komadić konca, ili dronjak sa neke stare odeće [Por.]


   TRÁS /tras/ (i. s.) — вучење

* la tras la sfuară ńima n-a măĭ fuost tare ka ĭel
— u nadvlačenju konopca niko nije bio jak kao on [Por.]


   TRASŃÍ /trăsni/ (gl. p.) — згромити

* kînd sfulđiră, vrunđeva trasńiașće
— kad seva, negde udara grom

* măĭ đes trasńiașće în ļemn mare, kare ĭe sîngur în kîmp
— grom najčešće udara u visoko drvo koje je usamljeno u polju [Por.]


   TRASŃÍT /trăsnit/ (prid.) — згромљен

* a fuźit frikoșat đi duraĭală supt vrun ļemn, ș-akolo la gasît trasńit, muort
— pobegao je uplašen od grmljavine pod neko drvo, i tamo ga našli zgromljenog, mrtvog

* a mĭers pin pluaĭe baĭatu ku fata đi dupa kap șî ĭa trasńit: fata a kaḑut trasńită șî ĭ-a ĭeșît sufļitu, da luĭ n-a fuost ńimika
— išli momak i devojka po kiši zagrljeni i udario ih grom: devojka je pala zgromljena i izdahnula, a njemu nije bilo ništa [Por.]


   TRÁSTĂ /traistă/ (i. ž.) — торба

* trastă țasută
— tkana torba

* trastă ku obrăń
— torba za uprtačima

* trastă guală
— prazna torba

* trastă pļină
— puna torba

* kînd sa dus la muară ku trasta pļină đi grîu, a kusuto la gură sî nu sa vĭarsă
— kad se išlo u vodenicu sa torbom punom žita, opšivao joj se otvor da se ne prospe

* kimĭașa ĭe prĭa mare, stă trastă pi kopil
— košulja je prevelika, visi kao torba na detetu [Por.]


   TRÁŹE /trage/ (gl. p. ref.) — вући

* sa traźe ka śĭața
— vuče se kao magla

* lukratuori trag ļamńe ku kaĭi đintr-o vaļe adînkă
— radnici vuku drva konjima iz jedne duboke doline [Por.]


   TRĂBUÍ /trebuie/ (gl.) — требати

* n-ar trăbui așa să lukre
— ne bi trebalo tako da radi

* are sînataće, nu-ĭ trĭabe alta ńimika
— ima zdravlje, ne treba mi drugo ništa

* nu ĭ-a trăbuit aĭa
— nije mu to trebalo

* n-are bań đ-ažuns, o sî-ĭ măĭ trăbuĭe șîmăĭ
— nema dovoljno para, trebaće mu još [Por.]


  TRĂBUĬALĂ /trebuială/ (i. ž.) — потреба

* trăbuĭala ĭe numiļi lu kolaś śe sa sprimĭesk la pomană în ńișći saće rumîńeșć, kare în alće saće sa kĭamă zakuańe or sokoćiaļe
— trebujalje je naziv obrednih hlebova koji se spremaju za pomane u nekim vlaškim selima, a koji se u drugim selima zovu zakoni ili sokoćalje

* saće ku trăbuĭelurĭ la pomĭeń ĭastă în Omuoļ șî Ćimuokol Ńegru, da sa gasăsk șă pin Porĭeśa
— sela sa trebujalama na pomanama ima u Homolju i Crnorečju, ali se nalaze i u Poreču [Hom.]


   TRĂĬERÁ /treiera/ (gl. p.) — вршити

* grîu đimult s-a trăĭerat ku kalu, pănă n-a ĭeșît mașîń đi trîĭerat
— žito se dugo vršilo konjima, dok se nisu pojavile vršalice

* baĭatu đi kînd trăiră pi lînga koļiba fĭeći, ama iĭ nu-ĭ dă-n gînd să ĭasă la-ntîńală ku ĭel
— momak otkad trčkara oko devojčine kolibe, ali njoj ne pada na pamet da izađe na sastanak s njim [Por.]


   TRĂĬERÁT /treierat/ (gl. p.) — вршидба

* numa pin povĭeșć alu aĭ batrîń sa șćiĭe kă đimult trăĭeratu a fuost ku kalu la are
— samo se kroz prile starih zna da je nekada vršidba bila sa konjem na guvnu

* kînd pi vrunu n-o-l țîńe luoku, numa mĭarźe rotokol înkolo-nkoluo, sa ḑîśe kă „trăiră”, ka aĭ batrîń kare a mĭers pi lînga are kare a fuost totîrlată
— kad nekog ne drži mesto, nego trčkara u krugu okolo, kaže se da „vršlja”, kao stari koji su išli oko gumna koje je bilo okruglo [Por.]


   TRẮSŃIT /trăsnet/ (i. s.) — гром

* kînd sfulđiră, durîĭe șî pluaĭe, ńiśkînd uomu să nu sa pituļe supt ļemn sînguraćik în kîmp, kî ĭel măĭ tare traźe trîasńitu
— kad seva, grmi i pada kiša, čovek nikad da se ne sklanja pod usamljeno drvo u polju, jer ono najjače vuče grom [Por.]


   TRĂSŃITUÓRĬ /trăsnitor/ (i. m.) — громовник

* trăsńituorĭ ĭe svići Iļiĭa, kă ĭel, śikă, lukră ku trăsńitu: rînduĭe unđe sî trasńaskă șî pi kare
— gromovnik je sveti Ilija, jer on, vele, upravlja gromom: određuje gde će da zagrrmi i koga će grom da udari [Por.]


   TRĂSŃITÚRĂ /trăsnitură/ (i. ž.) — грмљавина

* măĭ marĭ trăsńiturĭ sînt pi lînga Svići Iļiĭa, kă ĭel lukră ku trăsńićiļi
— najveće grmljavine su oko Svetog Ilije, jer on upravlja gromovima [Por.]


   TREKATUÓRĬ /trecător/ (prid.) — пролазан

* apa s-a tras, poćaka śe mĭarźe pi ogaș ĭe akuma trekatuare
— voda se povukla, staza koja ide potokom je sada prohodna

* traĭu ĭe skurt șă trekatuorĭ
— život je kratak i prolazan [Por.]


   TRĬEŚÁ /trece/ (gl. p. ref.) — пролазити

* a fuźit în duos, k-a vaḑut ńiskaĭ lumĭe ńikunoskută kum trĭaśe pi lînga koļibă
— pobegao je u šumu, jer je video neke nepoznate ljude kako prolaze pored kuće

* traĭu uomuluĭ prĭaĭut trĭaśe
— čovekov život prebrzo prolazi

* trĭekînd pin apă adînkă, s-a udat đi tuot
— prolazeći kroz duboku vodu, potpuno se ukvasio [Por.]


   TRÍḐĂŚ /treizeci/ (br.) — тридесет

* triḑăś đi ań am înpļińit kînd m-am însurat pĭ-adauară
— trideset godina sam napunio kad sam se oženio po drugi put

* triḑăś ĭe žumataća lu șaĭḑăś
— trideset je polovina od šezdeset [Por.]


   TRIḐẮŚIĻA /treizecilea/ (br.) — тридесети

* ku a triḑăśiļa ḑî sa înkĭaĭe ńișći luń pi an
— sa tridesetim danom pune se neki meseci u godini [Por.]


  TRIĬ /trei/ (br.) — три

* unu, duoĭ, triĭ
— jedan, dva, tri

* triĭ uorĭ
— tri puta

* triĭ pîărț
— tri strane

* faku ku mîna đi duauă-triĭ uorĭ
— mahnuo je rukom dva-tri puta [Por.]


   TRÍĬ SUĆE /trei sute/ (br.) — триста

* triĭ suće đi ań fak triĭ vakurĭ
— trista godine čine tri veka [Por.]


   TRÍĬĻA /treilea/ (br.) — трећи

* đ-a triĭļa uorĭ śarkă sî sa însuare
— po treći put pokušava da se oženi

* n-a putut mult să țînă la lukro-l nou, a dat fuga a triĭļa ḑî
— nije mogao dugo da izdrži na novom poslu, pobegao je treći dan [Por.]


   TRÍĬME /treime/ (br.) — трећина

* a tunat apukatu în kopiĭi aĭ miś, đin tuoț șkolari la șkuală a veńit numa o triĭme
— zahvatio grip malu decu, od svih učenika jedva je u školu došla jedna trećina [Por.]


   TRÍĬSUĆE /trei sute/ (br.) — триста

* triĭ suće đi ań fak triĭ vakurĭ
— trista godina čine tri veka

* triĭ suće đi bîănś a fuost în vrĭamĭa-ĭa bań mulț
— trista dinara je u ono vreme bio veliki novac [Por.]


   TRIKEĻÍŚ /sărăcica/ (i. m.) — котрљан

* trikeļiśu ĭe un fĭeļ đi skaĭaće, krĭașće pin ļivĭeḑ, șî dakă kuprinđe ļivađa, fînu nu puaće să sa kosîaskă đi ĭel, șă đin ļivađa-ĭa nuĭe ńiś o dobîndă
— kotrljan je vrsta čkalja, raste po livadama, i ako osvoji livadu, seno ne može da se kosi, i od te livade nema nikakve vajde [Por.]


   TRÍSPRÎAŚE /treisprezece/ (br.) — тринаест

* doasprăśe șî unu sînt trisprîaśe
— dvanaest i jedan jesu trinaest

* trisprîaśe uorĭ
— trinaest puta

* trisprîaśe ḑîļe
— trinaest dana

* trisprîaśe miĭ
— trinaest hiljada [Por.]


   TRÍST /trist/ (prid.) — тужан

* a lasato baĭatu, șî ĭa ku ḑîļiļi a fuost tristă
— ostavio je momak, i ona je danima bila tužna

* veńiră doă muĭerĭ trișće, ku duoĭ kopiĭ trișć, sî sa vaĭće kî ļ-a perit uomu
— dođoše dve tužne žene, sa dvoje tužne deca, da se žale da su im poginuli muževi [Por.]


  TRÎKŃI /trâcni/ (gl.) — тргнути се

* đintr-odată trîkńi đi frikă lu kîńe, șî sa pusă pi fuga
— najednom se trgnuo u strahu od psa, i počeo da beži [Por.]


   TRÎMEĆÁ /trimete/ (gl. p.) — слати

* a trîmĭes la kraļu rugamînt adîns să-l ĭarće đi rău śe l-a fakut, ama điźaba
— poslao je kralju posebnu molbu da mu oproste zločin koji je učinio, ali uzalud

* ma ruog đi ćińe, nu-m trîmeća atîța bań, kă n-am śe sî fak ku iĭ
— molim te, nemoj mi slati toliki novac, jer nemam šta da radim sa njima [Por.]


   TRÎMISATÚRĂ /trimisatură ?/ (i. ž.) — напратница

* mumî-sa a katat đi la vrăžîtuare să ļi fakă fîkaturĭ șî trîmisaturĭ, numa să-ĭ đispartă
— majka je tražila od vračare da im napravi čini i napratnice, samo da ih razdvoji [Por.]


   TRÎMĬÉS /trimes/ (prid.) — послат

* s-a kunoskut ku uom kare a fuost trîmĭes adîns să-l frîngă đi bataĭe
— upoznao je čoveka koji je bio poslat s namerom da ga prebije

* porînka trîmĭasă đi la parinț, n-ažuns la ĭel
— poruka poslata od roditelja, nije stigla do njega [Por.]


   TRÎMĬÉS /trimis/ (i. s.) — слање

* a veńit vrĭamĭa đi trîmĭes baĭețî-n armată
— došlo je vreme za slanje momaka u vojsku [Por.]


   TRÎNĆÁLĂ /trânteală/ (i. ž.) — обарање

* l-a kemat la trînćală întra tuoț, kreḑînd kî ĭe măĭ tare đi kît ĭel
— izazvao ga je na rvanje pred svima, verujući da je jači od njega

* trînćală pi ĭarbă vĭarđe a fuost źukariĭa pîkurarĭska a măĭ frumuasă
— rvanje na zelenoj travi bila je nalepša čobanska igra [Por.]


   TRÎNĆÍ /trânti/ (gl. p. ref.) — оборити

* kopiĭ s-anpins, ș-a trînćit muoșu đi pi skamn
— deca su se gurala, i oborila starca sa tronošca

* tuota ḑîua iĭ duoĭ a trînćit la ļiamńe numa ku sakurĭa, fara firiz
— ceo dan su njih dvojica obarali stabla samo sekirom, bez testere

* atîta đi tare ĭ-a dat un pumn, đi l-a trînćit đin piśuare
— toliko ga je jako tresnuo pesnicom, da ga je oborio s nogu [Por.]


   TRÎNĆÍT /trântit/ (prid.) — оборен

* tuot grîu în luok ĭe trînćit đi vižuļiĭe, đin sîśarat ano-sta ńimik
— svo žito na njivi polegnuto je od oluje, ništa ove godine od žetve

* ļamńiļi trînćiće putraḑăsk pi žuos
— oborena stabla trule na zemlji

* a ḑakut trînćit đi buală apruape o stamînă đi ḑîļe
— ležao je oboren od bolesti blizu nedelju dana [Por.]


   TRÎNDAFÍR /trandafir/ (i. m.) — ружа

* trîndafir ĭe fluare frumuasă, kare sa puńe în građină pi lînga kasă
— ruža je lepo cveće koje se sadi u bašti oko kuće [Por.]


   TRḮNTUR /trântor/ (i. m.) — трут

* trîntur ĭe albuna voĭńiśaskă
— trut je mužjak pčele

* trînturu n-are ak
— trut nema žaoku

* traĭașće ka trînturu, nu lukră ńimika, iĭ vińe tuot pi đi gata
— živi kao trut, ne radi ništa, sve mu dolazi na gotovo [Por.]


   TRÎPADÁ /trepăda/ (gl. p. ref.) — акати

* nu trîmeća kopilu la atîta drum, kî sa trapîdă điźaba
— ne šalji dete na toliki put, samo će se izakati badava [Por.]


   TRÎPADÁRE /trepădare/ (i. ž.) — акање

* muĭarĭa la sat ĭe blîstamată numa să șćiĭe đi trîpadărĭ
— žena na selu je osuđena da zna samo za trčkaranja [Por.]


   TRÎPADÁT /trepădat/ (prid.) — изакан

* sînt tuot frînt șî trîpadat đin atîća aļergaturĭ înkuaś-nkoluo
— sav sam slomljen i izakan od toliko trčanja tamo-vamo [Por.]


   TRĬÁBĂ /treabă/ (i. ž.) — посао

* măĭ bun să n-aĭ ńiś o trĭabă ku așa uom
— najbolje je da nemaš nikakva posla s takvim čovekom

* nuĭe ńiś đ-o trĭabă
— ni za šta nije (ništa ne valja)

* uom đi trĭabă
— valjan čovek; čovek od reči, čovek od poverenja

* (u izr.) ńiś k-o trĭabă
— bez potrebe

* s-a dus fara ńiś k-o trĭabă
— otišao je bez ikakvog razloga

* l-a trĭekut pin palme, șî l-a dus la trĭabă
— propustio ga je kroz šake, i doveo ga u red [Por.]


   TRĬÁKÎT /treacăt/ (i. s.) — пролаз

* trĭakît ĭe luok pi unđe trĭeśem đes, kînd ńe duśem vrunđiva
— prolaz je mesto kojim često prolazimo kad negde idemo

* sa miră kum ĭo nu șću kî ĭe muara batrînă în borugă, da ĭuo-ĭ spun kă nu șću đi śe nu mi trĭakîtu pĭ-a kolo
— čudi se kako ja ne znam da je stara vodenica u potoku, a ja mu kažem da ne znam jer mi tamo nije put [Por.]


   TRĬÁM /tream/ (i. s.) — стаја

* trĭamu ĭe o bîrnarĭață mikă astrukată ku paĭe, rîđikată la koļibă đi ĭernat vićiļi
— staja je jedna mala brvnara pokrivena slamom, podigunta na salašu radi zimovanja stoke (Leskovo)

* trĭamu s-a fakut la munće, unđe lumĭa a ĭernat ku vićiļi
— staja se dizala u planini, gde se zimovalo sa stokom (Jasikovo) [GPek]


   TRĬÁP /treap/ (i. s.) — валов

* trĭap ĭe vas lung, skobit în ļemn, or înkeĭat đin blăń, pus ăn gîrļiu puorśilor să manînśe puorśi laturļi đin ĭel
— valov je poduži sud, izdubljen u drvetu, ili sklepan od dasaka, postavljen u oboru da svinje iz njega jedu pomije [Por.]


   TRĬÁPTĂ /treaptă/ (i. ž.) — степеник

* skărļi la kasa batrînă avut numa doa trĭapće, fakuće dîn bolovańe dî pĭatră
— stepenice na staroj kući imale su samo dva stepenika, izrađena od kamenih blokova

* skărļi kășî la tîvaļiș avut trĭapće măĭ mulće
— stepenište kuće na kosini imalo je više stepenika [Zvizd]

* baba batrînă a kaḑut đi pi o trĭaptă kare s-a klăćinat, ș-a frînt piśuoru
— baba je pala sa jednog stepenika koji se klatio, i polomila nogu [Por.]


   TRĬÁŚIRE /trecere/ (i. ž.) — пролазност

* dupa traĭu uomuluĭ ramîńe numa o pustîńe đi trĭaśire guală
— iza čovekovog života ostaje samo pusta, gola prolaznost [Por.]


  TRĬEN /tren/ (i. s.) — воз

* vorba trĭen ka numiļi lu vuoz, s-a pastrat numa pin kînśiśe kare a kîntat lîutari
— reč tren kao naziv za voz sačuvala se samo u pesmama koje su pevali violinisti ∎ (folk.) „trĭenuļe, pokńița-r ruata, śe maĭ đisparțît đi tata” s-a kîntat într-un kînćik đi ćińerișu kare ku vuozu s-a dus în rat — „vozu, nek ti pukne točak što si me odvojio od oca” pevalo se u jednoj pesmi o mladima koji su vozom otišli u rat [Por.]


   TROĬAŃÍT /troienit/ (prid.) — улегнут

* drumu ĭe tuot troĭańit đi ruoț đi kar
— put je sav udubljen od kolskih točkova

* troĭanu karuluĭ: urma kare ramîńe dupa ruoț đi kar, kînd ĭe pomîntu muaļe
— kolski „trojan”: trag koji ostaje iza kolskih točkova kada je zemlja meka [Crn.]


   TROSKAȚÎẮL /troscoţel/ (i. m.) — троскот

* troskațîălu ĭe ĭarbă porśiaskă kî măĭ mult sa kuļiaźe đi puorś, iĭ ăl manînkă ku slastă
— troskot je svinjska trava jer se najviše bere za svinje, one ga jedu u slast [Por.]


   TRUÁKĂ /troacă/ (i. ž.) — тиква

* đemult n-a fuost alt vas đi apă, or đi bĭare, numa truaka, kare s-a purtat ļegată la brîu
— nekad nije bilo drugog suda za vodu, ili za piće, nego se nosila tikva, vezana o pojas

* a dat ku kapu-n parĭaće, ș-a spart truaka
— udario glavom u zid, i razbio tikvu

* truakă đi uom, nu-nțaļiaźe ńimika
— tikvan od čoveka, ne razume ništa

* truaka đi viđerat a fuost fakută đin truakă ku gît lung, unplută đi său, ku valuș đi kîńipă ka fitiļu
— tikva za osvetljenje bila je napravljena od tikve sa dugim vratom, napunjena lojem i sa valjutkom od konoplje kao fitiljem [Por.]


   TRUÓK /troc/ (i. m.) — врг

* babiļi măĭ mult đeskîntă-n truok
— babe najviše baju u vrgu

* la tuota fîntîna în munće a fuost atîrnat kîći un truok, să aĭbe drumașî ku śe sî bĭa apă
— kraj svakog izvora u planini bio je okačen po jedan vrg, da imaju putnici čime da piju vodu

* dakă îm sparź truoku, ĭuo țîĭe-ț sparg truaka
— ako mi razbiješ vrg, ja ću tebi razbiti tikvu (glavu) [Por.]


   TRÚP /trup/ (i. s.) — тело

* baĭatu iĭ are trup tare sumĭarńik
— njen momak ima jako zgodno telo [Por.]


   TRÚȘ /ciot/ (i. s.) — пањ

* kînd a trait lumĭa-n borđiĭe, a șaḑut pi trușă, kă skamńe rar kare avut, da stoļiță gata ńima
— kad su ljudi živeli u burdeljima, sedeli su na panjevima, jer je retko ko imao hoklice, a stolice gotovo niko

* pi truș s-a spart șî ļamńiļi đi fuok
— na panjevima se cepala i drva za vatru

* nu ći puoț vorbi ku ĭel, kî ĭe grĭeu ka trușu
— ne možeš se dogovoriti s njim, jer težak je kao panj (Tanda) [Por.]


  TU /tu/ (zam.) — ти

* tu iș uom bun
— ti si dobar čovek

* tu kum vrieĭ, fă kum țî măĭ ușuor: uĭtî-će să fiĭe țîĭe bun, nu baga sama la aĭa śe-ț ḑîk alțî
— ti kako hoćeš, čini kako ti je najlakše: gledaj da tebi bude dobro, ne obraćaj pažnju na to šta ti govore drugi [Por.]


   TUFÁN /tufan/ (i. m.) — жбунчина

* a krĭeskut papura în baltă în tufan ku tuot, kapra a putut sî sa suĭe pi ĭa
— izrasla je paprat u bari u pravu žbunčinu, koza je mogla na njega da se pentra [Por.]


   TUFÁRĬ /tufar/ (i. zb.) — жбуње

* tufarĭ ĭe luok pļin đi tufe
— žbunje je mesto puno žbunova [Por.]


   TUFARĬÁȚĂ /tufăreață ?/ (i. ž.) — жбуњарка

* tufarĭață a fuost plastă đi viće, fakută đin tufe șî krengaramă
— žbunjarka je bio sklon za stoku, napravljen od žbunja i granja [Por.]


   TÚFĂ /tufă/ (i. ž.) — жбун

* tufă ĭe buĭeḑarĭ đes, krĭeskut la un luok
— žbun je gusto rastinje, izraslo na jednom mestu

* tufă ĭe măĭ đes buĭeḑarĭ đi un fĭeļ đi buĭađe
— žbun je najčešće rastinje od iste vrste biljaka [Por.]


   TUFÍȘ /tufiș/ (i. s.) — жбуниште

* ĭepuru a skapat đi kopuoĭ kînd s-a bagat într-un tufiș
— zece je utekao kerovima kad je ušao u jedno žbunište [Por.]


   TUFUÓS /tufos/ (prid.) — жбунаст

* tufuasă ĭe aĭa buĭađe kare ĭe mikă da are krĭenź ka tufa
— žbunasta je ona biljka koja je niska a ima granje kao žbun [Por.]


   TÚGLĂ /teglă/ (i. ž.) — цигла

* parśel đi pomînt plumađit în patru muke, ku kare sa zîđăsk kășîļi
— četvrtast komad presovane zemlje, kojim se zidaju kuće

* kăș đi tugļe a-nśeput la noĭ sî sa zîđaskă tumu dupa ratu ku mńamțî
— kuće od cigala počele su kod nas da se zidaju tek posle rata sa Nemcima

* tuglă kuaptă
— pečena cigla [Por.]


   TULPÍNĂ /tulpină/ (i. ž.) — стабло

* tulpină ĭe vorba rară, însamnă numa bușćanu đi viĭe
— tulpina je retka reč, označava samo stablo vinove loze [Por.]


   TULULÓĬ (i. s.) ● v. turuĭag [Tim.]

  TUĻAN /tulean/ (i. m.) — кочањ

* tuļan sa kĭamă aĭa śe ramîńe kînd kuriț kukuruḑu đi buobe
— kočanj se zove ono što ostane kad okruniš klip kukuruza [Por.]

* a kuļes kukuruḑu, ș-a ramas numa tuļeńi pi luok
— obrali su kukuruz, i ostala je samo tuluzovina na njivi [Por.]


   TUĻÍ /tuli/ (gl. p.) — збрисати

* đi frikă, o luvă kraku-n đal, șă o tuļi pista dungă ka ĭepuru înfrikoșat
— od straha je potrčao uz brdo, i zbrisao preko kose kao preplašeni zec [Por.]


   TÚMA /tuma/ (pril.) — чак

* s-a suit sîngur tuma la vîru śuośi
— popeo se sam čak na vrh brda

* a pĭerdut vaśiļi, șî ļ-a gasît tuma a triĭ-ļa ḑî
— izgubio je krave, i našao ih je tek trećeg dana [Por.]


   TUMÁN /tuman/ (pril.) — таман

* tuman ĭuo șaḑuĭ sî śin, ĭel ažunsă
— taman sam ja seo da večeram, on stiže

* nu-ĭ dau să fiĭe kum vrĭa ĭel, pî tuman să fiĭe nu șću śe
— ne dam mu da bude kako on hoće, pa taman da bude ne znam šta [Por.]


   TÚMIĆE (pril.) ● v. tuma [Por.]

   TUNÁ /intra/ (gl.) — улазити

* pănă pîkurarĭu duarme, vićiļi a tunat în luok, ș-a mînkat kukuruḑu tuot
— dok je čobanin spavao, stoka je ušla u njivu, i pojela sav kukuruz

* a tunat Bugari đi pista ușă, șî ĭ-a omorît la kulkuș
— upali su Bugari na vrata, i ubili ih na spavanju

* la luok unđe tună ogașu în rîu, sa faśe rîpeḑînă
— na mestu gde se potok uliva u reku, prave se brzaci [Por.]


  TUNS /tundere/ (i. m.) — шишање

* s-a dus ku fiu-su la tuns
— otišao je sa sinom na šišanje

* tunsura uoĭiluor
— šišanje ovaca [Por.]


  TUNS /tuns/ (prid.) — ошишан

* puțîń baĭeț astîḑ sînt ku păru lung, măĭ mulț sînt tunș ku rînd
— malo je danas momaka sa dugom kosom, više je uredno ošišanih [Por.]


   TUÓBĂ /tobă/ (i. ž.) — бубањ

* tuobă mikă
— mali bubanj

* tuobă đi fĭer
— metalni bubanj

* tuobă ku san
— bubanj sa činelom [Crn.]


   TUÓBLĂ /toblă/ (i. ž.) — цепаница

* tuoblă ĭe o țapańiță đin ļemn spart în žumataće, șă skurtat la lunźime đestulă đi rîđikat toblarĭu đi viće
— tobla je cepanica od polutke drveta, skraćena na dužinu dovoljnu da se podigne tor za stoku

* đin tuobļe s-a faśe toblarĭu
— od cepanica se gradi tor

* ușa śurĭeḑî a fuost înkisă numa ku tuobļe
— vrata sibare bila su zatvorena samo cepankama [Por.]


   TUÓFĻA /toflea/ (i. ž.) — шљампавко

* la kopil iĭ măĭ drag să-nkalță opinśiļi tatîluĭ, șî sî sa tragă ka tuofļa pin avļiĭe
— dete najviše voli da navuče očeve opanke i da se kao šljampavko vuče po dvorištu [Por.]


   TUÓĬ /toi/ (i. s.) — гро

* a veńit ńikemat în tuoĭu lukruluĭ, kînd lukru a fuost măĭ mare, șî s-a mîńiĭat kă ńima nu l-a luvat în samă
— došao nepozvan u jeku posla, kad je posao bio u najvećem, i naljutio se što niko nije obratio pažnju na njega

* a ploĭat șî s-a rîđikat tuoĭu api
— padala je kiša i podigao se nivo vode

* mńamțî s-a pus pĭ-aĭ nuoștri ku tuoĭu-n trjeg, ama n-a putut sa strabată
— Nemci su navalili na naše svom snagom, ali nisu uspeli da se probiju [Por.]


   TUÓNT /tont/ (prid.) — глуп

* a fuost tuont la mumî-sa șî tare đi kap la tatî-su, șî đ-aĭa nu ĭ-a mĭers șkuala
— bio je glup na majku i tvrdoglav na oca, i zato mu nije išla škola

* (u izr.) tuanto!
— glupačo!

* (u izr.) ĭel ĭe un tontalău ku tuot
— on je jedna potpuna budala (= velika budala) [Por.]


  TUOR /îngrășământ/ (i. zb.) — ђубриво

* tuoru sa faśe unđe duorm vićiļi
— stajsko đubrovo se pravi u staji gde spava stoka

* tuoru s-adună la un luok în traușa kășî, șî sa traźe ku karu pi luok kînd vińe vrĭamĭa đi arat
— đubrivo se skuplja na jedno mesto u dvorištu kuće, i raznosi se kolima po njivi kad dođe vreme oranja [Por.]


   TUÓRS /tors/ (i. s.) — предење

* pîkurarița n-a pazît uoiļi fara furkă-n brîu, kî tuorsu ĭ-a fuost măĭ un lukru pi lînga pazîtu vićilor
— čobanica nije čuvala ovce bez preslice za pojasom, jer je predenje bio još jedan posao pored čuvanja stoke [Por.]


   TUÓRS /tors/ (mn. tuorsurĭ) — предиво

* tuorsu puaće-fi măĭ supțîrĭe, or măĭ gruos, kum kată aĭa đi śe-l sprimĭeșć
— predivo može biti tanje, ili deblje, kako traži ono za šta ga spremaš [Por.]


  TUORTU PĂSÎRILOR /torțel/ (sint.) — вилина косица

* tuortu păsîrilor ĭe o buĭađe fara rîdaśină, kare sa suśașće pi bîtu dîtaļińi, șî traĭașće đi raśunu iĭ
— vilina kosica je biljka bez korena, koja se uvija oko stabla deteline, i živi na njen račun [Por.]


   TUÓT /tot/ (pril.) — исто

* Rumîńi șî astîḑ tuot fak pomĭeń kum a fakut stramuoșî luor
— Vlasi i danas isto prave pomane kao i njihovi preci

* în kare guod parće să pļaśe, luĭ a fuost tot una
— na koju god stranu da krenu, njemu je bilo isto

* (u izr.) ku tuot, đi tuot
— potpuno, u celosti; svom snagom, sa svih strana

* a veńit apa ku tuot, șî ļ-a luvat kășîļi
— nadošla je voda svom snagom, i odnela im kuće

* a trekut pista Dunîre ku tuot ś-avut
— prešli su Dunav sa svime što su imali [Por.]


   TUÓT /tot/ (prid.) — сав

* la bîļś s-adunat tuot vilaĭtu đin tuaće părțîļi
— na vašaru se skupio sav svet sa svih strana

* tuoț aĭ ćińirĭ a fuźit đin sat în oraș
— svi mladi su pobelgli sa sela u grad [Por.]


   TUÓT /tot/ (i. s.) — целина

* kînd đin tuot ĭaĭ o patrime, ăț ramîn triĭ patrime
— kad od celine oduzmeš jednu četvrtinu, ostaju ti tri četvrtine [Por.]


   TURĆÍ /turti/ (gl. p. ref.) — спљоштати

* a turćito ku bataĭe, a trînćito la pomînt șa gazîto ku kraśi
— spljoskao je batinama, oborio je na zemlju i gazio nogama

* sa turćașće śeva śe sa pļoskańaḑă, sa faśe ļaspiđe
— speljska se sve što se spljoska, što se pretvara u ploču [Por.]


   TURĆÍT /turtit/ (prid.) — спљескан

* a trekut ku karu pista baļigă, șî ĭa a ramas turćită-n mižloku drumuluĭ
— prešao je kolima preko balege, i ona je ostala spljeskana nasred puta

* pîńa ĭe turćită
— hleb je pljosnat [Por.]


   TÚRIȚĂ /turiţă/ (i. ž.) — броћ

* turița dă pin grîu, are skaĭeț marunț ku kare sa prinđe đi țuaļe kînd trĭeś pin ĭa
— broćika raste po žitu, ima sitne čičkove kojima se kači za odeću kad prođeš kroz nju [Por.]


   TÚRMĂ /turmă/ (i. ž.) — стадо

* uńi đin aĭnuoștri aĭ batrîń, a veńit în Omuoļ đin Munța-ĭ Albĭ, mĭergînd dupa turmiļi lor đi uoĭ
— neki od naših starih, došli su u Homolje sa Karpata, idući za svojim stadima ovaca [GPek]

* turmă đi uoĭ, turmă đi kapre, turmă đi vaś
— stado ovaca, stado koza, krdo krava [Por.]


   TURŚÉSK /turcesc/ (prid.) — турски

* đi śinsuće đi ań đin ļimba turśaskă s-a primit mulće vuorbe turśeșć
— za petsto godina iz turskog jezika primljene su mnoge turske reči [Por.]


   TURŚÍĬA /Turcia/ (i. ž.) — Турска

* Turśiĭa ĭe țara Turśilor
— Turska je država Turaka [Por.]


   TÚRTĂ /turtă/ (i. ž.) — пројара

* turta sa faśe đi fańină đi kukuruḑ, ku apă kaldă
— projara se pravi od kukuruznog brašna i tople vode

* turtă ĭe fiĭeśe śe ĭe fakut totîrlat șî pļoskanat
— kolač je bilo šta što je okruglo i pljosnato

* turtă đi śĭară
— pogača od voska [Por.]


   TURTURĬÁUĂ /turturea/ (i. ž.) — грлица

* turturĭauă pi rumîńașće sa kĭamă așa, kă kîntă numa într-un fĭeļ: „turrr-turrr”
— grlica se na vlaškom zove „turturjaua” zato što peva samo na jedan način: „turr-turr” [Por.]


   TURÚGĂ /turugă/ (i. s.) — покварењак

* asta dîn Mireiĭva ĭe mare turugă
— ovaj iz Mirijeva je veliki pokvarenjak [Pom.]


   TURUGUÓS /turugos/ (prid.) — кваран

* uom turuguos păn’ la uos
— čovek pokvaran do srži [Pom.]


   TURUĬÁG /tulug/ (i. m.) — тулај

* a rođit kukuruḑu, turuĭagu-iĭ măĭ nalt đi kît uomu
— kukuruz je rodio, tulaj mu je višlji od čoveka (Tanda)

* tuata buĭađa ļiemnuasă are turuĭag: aĭa ĭe ļiemnu a iĭ fara frunḑă, fara vîr șî fara krĭenguță
— svaka drvenasta biljka ima tulaj: to je njeno stablo bez lišća, bez vrha i bez grančica (Rudna Glava) [Tim.]


   TURUĬÁG /torofină/ (i. s.) — шаровина

* turuĭag ĭe tuļan đi kukuruḑ guol, făr đi fuoĭ șă druź
— šarovina je ogoljeno stablo kukuruza, bez lišća i klipova

* a batut pĭatra, ș-a ramas pi luok numa turuĭaźe guaļe
— tukao je grad, i na njivi su ostale samo gole šarovine [Por.]


   TÚSĂ /tusă/ (i. ž.) — кијавица

* kînd uomu stă vrunđeva la frig, raśiașće, șă-l prinđe tusa
— kad čovek stoji negde na promaji, prehladi se, i uhvati ga kijavica

* uoum prins đi tusă, sa aburĭaḑă ku busuĭuok
— čovek kog je uhvatila kijavica, pari se bosiljkom [Por.]


   TÚSĂ MÎGARĬASKĂ /tuse măgărească/ (sint.) — магарећи кашаљ

* tusa mîgarĭaskă ĭe tușît grĭeu đi kare sa bulnavĭesk kopiĭi, kare, kînd tușăsk, suflă grĭeu ka magarĭu kînd rîžașće
— magareći kašalj je težak kašalj od koga obolevaju deca, koja, kad kašlju, dišu teško kao kad rže magare

* kopiĭi kare a ḑakut đe tusa mîgarĭaskă, s-a afumat ku păr đi magarĭ
— deca koja su obolela od magarećeg kašlja, dimila su se magarećom dlakom [Por.]

* pănă nu s-a gasît ļak, đi tusa măgarĭaskă a murit mulț kopiĭ, la uńi luokurĭ kîći doĭ-triĭ đintr-o kasă
— dok nije pronađen lek, od magarećeg kašlja je umrlo mnogo dece, u nekim mestima i po dvoje-troje iz jedne kuće (Leskovo) [GPek]


  TUŚ /tuci/ (i. s.) — туч

* đi tuś a fuost fakuće ńișći vasurĭ kumparaće, ama ĭel a fuost krtuv șî vasu s-a śonćit kum a dat măĭ tare în śuava
— od tuči su bili izrađeni neki kupovni sudovi, ali je on bio krt i sud bi se očukao čim bi malo jače udario u nešto [Por.]


  TUŚ /clopot/ (i. s.) — меденица

* uoĭļi au tuś la gît, să kînće, să ļe auz, să nu ļe pĭerz
— ovce imaju medenicu oko vrata, da zvoni, da ih čuješ, da ih ne izgubiš [Pad.]


   TÚTA /tuta ?/ (uzv.) — тута

* tuta ĭe zbĭarît ku kare sa dudîĭe puorśi
— tuta je uzvik kojim se teraju svinje [Por.]


   TUTÚK /tutuc/ (i. m.) — трупац

* am trînćit ļamńe, ļ-am taĭat tutuśe, da tutuśi am skuos ku buoĭ đin ogaș la drum
— obarao sam stabla, sekao sam ih u trupce, a trupce sam volovima izvlačio iz potoka na put [Por.]


   TUTUK /tutuc ?/ (i. s.) — дрвљаник

* ļiamńiļi đi fuok dusă đin duos, sa sparg ku sakurĭa la tutuk, în lăturĭ đi kasă
— drva doneta iz šume za ogrev, cepaju se sekirom na drvljaniku, podalje od kuće

* tutuk puaće fi șî supt șupă, kare o are, kă atunśa pluaĭa or zapada nu udă ļiamńiļi
— drvljanik može biti i pod šupom, ko je ima, jer tada kiša ili sneg ne kvase drva [Por.]


   TUTÚN /tutun/ (i. m.) — дуван

* đemult lumĭa a sađit tutun în građina lor, șî tutunu n-a fuost otrauă kum ĭe akuma
— ranije su ljudi sadili duvan u svojim baštama, i duvan nije bio otrov kao što je sada

* tutunu ĭe buĭađa drakuluĭ
— duvan je đavolova biljka

* a nuoștri aĭ batrîń a tutuńit tutun đin fluarĭa mare, ala tutun a fuost tare șî ĭuće
— naši stari pušili su duvan od kadifice, taj duvan je bio jak i ljut [Por.]


  TUTUNŹIU /tutungiu/ (mn. tutunźiĭ) — пушач

* la nuoĭ tuoț a fuost tutunźiĭ, ka la țîgań
— kod nas su svi bili pušači, kao kod Cigana [Por.]


   TUTUŃÍ /tutuni/ (gl. p.) — пушити

* muoșu spuńe kă a-nśeput să tutuńaska đi patrusprîaśe ań, dupa viće
— čiča kaže da je počeo da puši sa četrnaest godina, za stokom [Por.]


   TÚTUR /tutor/ (i. m.) — тутор

* a ramas sarak fara parinț, șî la pis sudu pi uĭkî-su să-ĭ fiĭe tutur
— ostao je siroče bez roditelja, pa mu je sud postavio strica za staratelja [Por.]


   TUȘḮ /tuși/ (gl. n.) — кашљати

* kare tutuńașće prĭa mult, kînd raśașće, tușașće atîta đi tare đi ăl trĭek pișățî tuot
— ko puši previše, kad se prehladi, kašlje toliko jako da se sav upiša [Por.]


  TUȘÎT /tușit/ (i. s.) — кашаљ

* aĭa śe s-auđe kînd uomu tușîașće, sa kĭamă tușît
— ono što se čuje kad čovek kašlje, zove se kašalj

* tușîtu ĭe buală, măĭ đes đin raśială da la tutunźiĭ đin tutun
— kašalj je bolest, najčešće od prehlade, a kod pušača i od duvana [Por.]

ť

   ŤÍNDĂ /tindă/ (i. ž.) — трем

* la muoș măĭ mult iĭ drag sî șadă-n ćindă
— čiča najviše voli da sedi na tremu [Por.]

u

   UÁĬE /oaie/ (i. ž.) — овца

* anuaștre uoĭ đe bîtrîńață a fuost miś, ku lînă lungă șă aspură
— naše starinske ovce bile su male, sa dugom i oštrom dlakom

* uoĭļi nuaștre a putut mult sî rabđe fara mînkare, fara apă șî fara sare
— naše ovce su mogle dugo da trpe bez hrane, vode i soli

* uńi avut șî uoĭ țîgaĭe, ku lînă muaļe, ama măĭ golańe đikît anuaștre
— neki su imali i ovce cigaje, sa mekom vunom, ali su je imale manje nego naše [GPek]

* uoĭļi nuaștre a paskut șî pi zapadă: ku buotu șî ku piśuoru a rîkait zapada, ș-a ažuns pănă la ĭarbă đe paskut
— naše ovce su pasle i po snegu: njuškom i nogom razgrtale su sneg, i dolazile do trave za pašu

* blînd ka uaĭa
— pitom kao ovca (Rudna Glava)

* sa rîs aĭ batrîń kă uoļi nuaștre avut țîță ka la mîță
— stari su zbijali šalu da naše ovce imaju vimena kao mačke (Tanda) [Por.]

* uoĭļi nuaștre a-nśeput sî sa pĭardă kînd komuńișći a dus „merinizațiĭe”, pi lînga anu 1958
— naša sorta ovaca počela je da se gubi, kada su komunisti uveli „merinizaciju” oko [GPek]


  UAKIȘ /oacheț/ (prid.) — окат

* uakișă ĭe insă ku uokĭ marĭ
— okata je osoba se krupnim očima [Por.]


   UÁLĂ /oală/ (i. ž.) — грне

* uala ĭe vas đi pomînt đi fĭert la fuok, larg la burtă șă strîmt la gură, ku o manușă đ-oparće đi țînut
— grne je glineni sud za kuvanje na vatri, širokog trbuha i uskog otvora, sa jednom drškom sa strane za držanje

* în uală sa fĭarbe ļegumĭa
— u grnetu se kuva čorba [Por.]


   UÁRĂ /oară/ (i. ž.) — живина

* dă la uară
— hrani živinu [Bran.

* pļină traușa đi uară
— puno je dvorište živine [Por.]


   UÁRĂ /oară/ (i. ž.) — пута

* îz ḑîk odată ka la uom, đ-aduoĭļa uară dau ku pumnu
— kažem ti jednom kao čoveku, a za drugi put (=ako treba da ti ponovim), udaram pesnicom

* vin adauară
— dolazim idući (sledeći, drugi) put

* aț spun a trîĭ-ļa uară
— kažem ti po treći put

* aĭde akuma să lukrăm, đ-adauară nu puot să vin
— hajde sada da radimo, drugi put ne mogu doći

* ĭ-am spus đi duaă uorĭ, da iĭ spun șî ḑîaśe uorĭ dakă trăbuĭe
— rekao sam mu dva puta, a kazaću mu i deset puta ako treba [Por.]


   UẮRĂ /horă/ (i. ž.) — коло

* puartă uără dupa uără, da nu șćiĭe sî žuaśe kalumĭa
— vodi kolo za kolom, a ne zna dobro da igra

* nuĭe ńima la kasă, s-a dus tuoț în sat la uără
— nema nikog kod kuće, svi su otišli u selo na igranku [Por.]


   ÚȚA-PUȚA /uţa-uţa/ (uzv.) — офрље

* l-a fakut lukro-la uța-puța
— uradio je taj posao ofrlje [Por.]


   UĆITÁNKĂ /sală de clasă/ (i. ž.) — учионица

* ḑîua đi întîń mama m-a dus la șkuală șî m-a dat la oćitulu kare ma bagă în ućitankă, șî mĭ-arată în śe klupă trăbe sî șăd
— prvog dana baba me je odvela u školu i predala učitelju koji me je uveo u učionicu, i pokazao u koju klupu treba da sednem

* șkuala nuastră avut doa ućitănś marĭ, ku apruape o sută đi șkolarĭ
— naša škola je imala dve velike učionice, sa oko sto učenika [GPek]


  UD /ud/ (prid.) — мокар

* ažuns la kasă tuot ud đi pluaĭe
— stigao je kući sav mokar od kiše [Por.]


   UDÁ /uda/ (gl. p. ref.) — наквасити

* mĭergînd pin rîu, katînd rađină ku pĭeșć marĭ, m-am udat pănă la brîu, da pĭeșć n-am gasît
— idući rekom, tražeći radine sa velikom ribom, nakvasio sam se do pojasa, a ribu nisam našao

* a-nțapat tata o pumpă ku țauă lungă în mižluoku bașćeļi, să pućem uda piparka șî krîstavĭețî kind ĭe sîaśită
— zabio je otac mumpu sa dugačkom cevi na sred bašte, da možemo zalivati papriku i krastavce kad je suša

* trĭeku o furtună đi pluaĭe, ama numa kîta stropi, n-a udat pomîntu ńiśkît
— prođe jedan talas kiše, ali samo je malo poprskao, nije nakvasio zemlju nimalo [Por.]


   UDÁT /udat/ (prid.) — заливен

* bašćaua n-a fuost udată ku ḑîļiļi, șî s-a uskat
— bašta nije bile zalivena danima, pa se osušila

* ku ćiĭu udat s-a ļegat snuopi
— sa nakvašenom likom vezivalo se snoplje [Por.]


   UĐÁLĂ /udeală/ (i. ž.) — мокриш

* dupa pluaĭe, uđală în tuaće părțîļi, nu sa puaće merźa fara śižmĭe
— posle kiše, mokriš na sve strane, ne može se ići bez čizama [Por.]


   UĐÍ /udi/ (gl.) — остати

* la nuoĭ rar sa gasăsk ćińiri kare uđesk prîn saće, tuoț sa duk în oraș
— kod nas se teško nalaze mladi koji ostaju u selima, svi odlaze u grad [Stig]

* dakă va țîńa tuot așa, kum ĭe akuma traĭu-n Sîrbiĭe, n-o sî măĭ uđaskă ńiś krak đi uom pin saćiļu nuaștre
— ako se nastavi ovako, kako se sada živi u Srbiji, neće ostati ni trag od ljudi u našim selima (Rudna Glava) [Por.]


   UĐILUÓS /udilos/ (prid.) — влажан

* pomîntu dupa pluaĭe ĭe uđiluos
— zemlja posle kiše je vlažna

* ĭarbă ku ruauă ĭe uđiluasă, șă nuĭe bun șađa pi ĭa kă-ț raśesk rarunki
— rosna trava je vlažna, i nije dobro sedeti na njoj jer ti se prehlade bubrezi [Por.]


   UĬDÓ /ui ?/ (uzv.) — уја

* kînd kopiĭi sa pitulă žukîndu-să, aăla pi kare nu puot să-l gasîaskă ļesńe kî ĭe pitulat bińe, skuaće kapu đi dupa kuolț, șă zbĭară: „Uĭdoo!”
— kad se deca igraju skrivalice, onaj koga ne mogu lako da otkriju jer se sakrio dobro, isturi glavu iza ćoška, i vikne: „Ujaa!” [Por.]


   ÚĬKĂ /uică/ (i. m.) — ујак

* uĭkă ĭe fraćiļi lu muma
— ujak je majčin brat [Por.]


   ÚĬKĂ /unchi/ (i. m.) — стриц

* Rumîńi ḑîk uĭkă șî la fraćiļi lu tată
— Vlasi zovu ujakom i strica, očevog brata [Por.]


   ÚĬNĂ /uină/ (i. ž.) — стрина

* uĭna ĭe muĭarĭa lu fraćiļi lu tata
— strina je žena očevog brata

* uomu lu uĭna ĭe uĭkă
— strinin muž je stric [Por.]


   UĬTÁ

   UKÁȘ /rocoș/ (prid.) — прек

* la uom ukaș nu-ĭ dășkiḑ uoki, să provadă, puoț numa să-ĭ daĭ ku buata întra kuarńe
— prekom čoveku ne možeš da otvoriš oči, da uvidi, možeš samo da ga mlatneš močugom posred rogova [Mlava]


   UKAȘĬÉĻŃIK /rocoșelnic/ (prid.) — пргав

* dă Doropĭeșći sa-r puvăstuit dă dămult k-a fuost uamiń ukașĭeļńiś, ĭuta s-a mîńiĭat, a sarit la bataĭe dă fiĭe śe
— o Doropeštima se pričalo od davnina da su bili ljudi preki, brzo su se ljutili, skakali da se biju zbog bilo čega [Mlava]


   ÚLM /ulm/ (i. m.) — брест

* ulmu ĭe ļemn înalt, ku kuaža rîpuasă, đes sa gasîașće kum krĭașće sîngur în kîmpiĭe, măĭ mult pin văĭ pinga rîurĭ
— brest je visoko drvo sa rapavom korovom, često se nalaze kako usamljen raste po livadama, najviše po dolimama reka [Por.]


   ULMÁ /ulma/ (gl. p. ref.) — нањушити

* kopuoĭ bun, ĭuta ulmă ĭepuru
— dobar ker, brzo nanjuši zeca

* đemult vînațî a țînut kîń țapiń, kare a putut ușuor să ulmĭe puorku-l sîrbaćik, or lupu, kînd s-a rîđikat urkașî să-ĭ prindă
— nekada su lovci držali jake pse, koji su mogli lako da nanjuše divlju svinju, ili vuka, kada se dizala hajka da ih hvata

* oțoman, în tuata nuapća fură, da nu sa ćĭame kă-l ulmă vrunu
— lopovčina, svake noći krade, a ne boji se da će ga neko otkriti [Por.]


  UĻ /uliu/ (i. m.) — орао

* uļ ĭe pasîre mare kare manînkă șokîț șî nopîrś, da ĭastă uńi kare fură gaiń đin avļiĭa kășî
— orao je ptica koja jed miševe i zmije, a ima i onih koji kradu kokoške iz dvorišta kuće [Por.]


   UĻIKŃÍ /alicni/ (gl. p.) — уганути

* n-a bagat sama unđ-a pașît, ș-a uļikńit piśuoru
— nije pazio gde gazi, pa je uganuo nogu [Por.]


   UMBLÁ /umbla/ (gl.) — кретати се

* kînd ĭerĭa baĭat, umbla đin sat în sat dupa fĭaće
— kad beš momak, iđaše iz sela u selo u potrazi za devojkama

* đemult, n-a putut lumĭa să umbļe đin sat în sat fara pasuș
— nekad ljudi nisu mogli da idu iz sela u selo bez pasoša [Por.]


   UMBLATUÓRĬ /umblator/ (prid.) — покретан

* pĭatra đi muară a đi sus ĭe umblatuare, da a đi žuos nu
— gornji vodenični kamen je pokretan, a donji nije [Por.]


   UMBLATÚRĂ /umblătură/ (i. ž.) — кретање

* uosiĭa đi ļemn la kar nu sufîră umblatură lungă
— drvena osovina na kolima ne trpi dugo kretanje [Por.]


   ÚMBRĂ /umbră/ (i. ž.) — сенка

* umbra sa faśe kînd śeva stă în drum la răḑîļi suariluĭ, șă viđarĭa no-l puaće strîbaća
— senka se pravi kad nešto stoji na putu sunčevim zracima, i svetlost ne može da ga probije

* fînka a koluo unđe nu kad đirĭept răḑîļi suariluĭ nu ĭe kald ka în uokol, la umbră întođeuna ĭe șî rakuare
— pošto tamo gde sunčevi zraci ne padaju direktno nije toplo kao okolo, u senkci je uvek i hladovina [Por.]


   UMBRÍȘ /umbriș/ (i. s.) — хлад

* umbriș ĭe luok unđe răḑîļi suariluĭ nu kad đirĭept, unđe śuava faśe umbră, șî đ-aĭa ĭe luok unđe ĭe măĭ rakuare đikît în luokurĭ la suare
— hlad je mesto gde sunčevi zraci ne padaju direktno, gde nešto pravi senku, i zato je to mesto hladnije od onog na suncu [Por.]


   UMBRĬÉL /umbrelă/ (i. m.) — кишобран

* umbrĭelu ĭe lukru domńesk, aĭ nuoștri aĭ batrîń n-așćut đi ĭel
— kišobran je gospodska stvar, naši stari za njega nisu znali [Por.]


   ÚMÎR /umăr/ (i. m.) — раме

* umîru ĭe parća alu trupu uomuluĭ a đisupra, đi la înkeĭatura mîńi pănă la gît
— rame je gornji deo čovekovog tela, od ramenog zgloba do vrata

* mult tovar saćańi duk pi umîr
— mnogo tereta sečljaci nose na ramenu [Por.]


   UMPLÚT /umplut/ (prid.) — напуњен

* a țînut pușka umplută atîrnată-n kuń, să-ĭ fiĭe întođeuna îndamînă
— držao je napunjenu pušku okačeno o klin, da mu uvek bude pri ruci [Por.]


   UMPĻÉ /umple/ (gl. p. ref.) — напунинти

* uomu împļińașće ańi da umplă kada ku varḑă or vadra ku apă
— čovek navršava godine, a puni kacu s kupusom, ili vedro sa vodom [Por.]


   ÚNA /una/ (pril.) — једно

* numa una să-ĭ spun în uoki, pă să fiĭe śe va fi
— samo jedno da mu kažem u oči, pa nek bude šta bude

* grinḑîļi sînt tuot una đi lunź
— grede su jednake dužine

* kopiĭi sînt tuot una đi rîăĭ la șkuală
— deca su jednako loša u školi

* una sa pîrăsk kare ĭe măĭ đivină
— stalno se prepiru ko je više kriv [Por.]


   ÚNĐE /unde/ (pril.) — где

* unđe a fuost pănă akuma, ńima nu șćiĭe
— gde je bio do sada, niko ne zna

* unđe puaće să audă, kînd ĭe surd?
— gde može da čuje, kad je gluv?

* đi unđe veńiră nuviri-șća aĭ ńegri, kî fu sańin pănă đinuarļa?
— odakle dođoše ovi crni oblaci, kad beše vedro do malopre?

* đi unđe ĭeș kopiļe, đin śe sat?
— odakle si dečko, iz kog sela?

* a veńit ńiś đi unđe
— došao niotkuda

* aratat la marturĭ đi unđe pănă unđe ĭe moșîĭa luĭ
— pokazao je svedocima odakle dokle je njegovo imanje

* numa draku șćiĭe unđe mĭarźe asta povastă, baș nuĭe bun ńiśkum
— samo đavo zna kuda vodi ova priča, baš nije dobro nikako

* unđi ĭe akuma, să-ĭ arăt ĭuo
— gde je sada, da mu ja pokažem [Por.]


   UNĐIGUÓD /oriunde/ (pril.) — гдегод

* unđiguod sa va pitula, ĭuo tuot ăl gasăsk
— ma gdegod se bude krio, ja ću ga svejedno naći [Por.]


   ÚNĐIVA (pril.) ● v. vrunđiva [Por.]

   UNGĬÁĆE /ungheț/ (i. m.) — рогаљ

* ungĭaće ĭe kuolțu kășî, pista kare sa slubuađe vîru lu kalțarĭ, sî sa fakă strĭeșînă
— rogalj je ugao kuće, preko koga se pušta vrh roga da bi se dobila nadstrešnica [GPek]


   ÚNGĬE /unghie/ (i. ž.) — нокат

* la tot źeĭśtu, fiva la mînă or la piśuor, uomu are ungĭe
— na svakom prstu, bilo na ruci ili nozi, čovek ima nokat

* ungiļi trăbe sî sa taĭe đi la vrĭame la vrĭame, kă dakă nu sa taĭe, ĭale krĭesk ka gĭarîļi la žuaviń sîrbaćiśe
— nokti treba da se seku s vemena na vreme, jer ako se ne seku, oni izrastu kao kandže kod divljih žvotinja [Por.]


   ÚNKĬ /unchi1/ (i. m.) — ујак

* și la fraťiļi lu tată și la fraťiļi lu mumă la noĭ să spuńe unkĭ
— i očevom bratu i majčinom bratu kod nas se kaže „unkj”

* am doĭ unkĭ, unu ďi la tată și unu ďi la mumă
— imam dva „unkja”: jednog po majci, drugog po ocu

* întrăbaĭ pe unkĭu Pătru, unďe mătușa Stanka
— pitao sam ujaka Petra, gde je ujna Stanka [Kmp.]


   UNSPRÎÁŚE /unsprece/ (br.) — једанаест

* numîru unsprîaśe ĭe đi unu măĭ mare đikît ḑîaśe
— broj jedanaest je za jedan veći od deset [Por.]


   UNSPRÎÁŚIĻA /unsprezecelea/ (br.) — једанаести

* al unsprîaśiļa stă în rînd întra al ḑîaśiļa șî al doĭsprîaśiļa
— jedanaesti stoji u redu između desetog i dvanaestog [Por.]


   UNSÚRĂ /unsură/ (i. ž.) — масноћа

* a župuit puorku, șă pi kuțît a ramas unsura
— drao je svinju, i na nožu je ostala masnoća

* unsura sa spală numa ku apă kaldă
— masnoća se pere samo toplom vodom [Por.]


   UNSURUÓS /unsuros/ (prid.) — мастан

* karńa đi puork ĭe unsuruasă kînd are prĭamult slańină
— svinjsko meso je masno kad ima previše slanine

* maĭsturu kare ogođașće la mașîń ĭe tuot unsuruos
— majstor koji popravlja mašine je sav mastan [Por.]


  UNT /unt/ (i. s.) — маслац

* untu sa skuaće đin lapće, kare sa baće în badîń
— maslac se vadi iz mleka, koje se bućka u badnju [Por.]


   UNTÚRĂ /untură/ (i. ž.) — маст

* untura sa kapîtă kînd sa topĭaće slaina đi puork
— mast se dobija kad se topi svinjska slanina [Por.]


   ÚNU /unu/ (br.) — један

* kînd sa numîră, sa înśiape đi la unu
— kad se broji, počinje se od jedan

* ĭuo număr: unu, duoĭ, triĭ, da vuoĭ la „triĭ” să zburaț, să nu va măĭ vîăd ku uoki
— ja brojim: jedan, dva, tri, a vi na „tri” da poletite, da vas više ne vidim očima [Por.]


   UNŹÁ /unge/ (gl. p. ref.) — мазати

* aĭ nuoștri aĭ batrîń a mistakat katran ku untură ș-a uns pulpiļi vaśilor
— naši stari su nešali katran i mast i mazali kravlja vimena

* kînd uosîĭa la kar nuĭe unsă bińe, ĭa skîrțuańe
— kad osovina na kolima nije dobro podmazana, ona škripi [Por.]


   UŃIUÓRĬ /uneori/ (pril.) — понекад

* uńiuorĭ ĭe blînd ka mńelu, da uńiuorĭ ĭe rău ka kîńiļi-l turbat
— ponekad je pitom kao jagnje, a ponekad je zao kao besan pas [Por.]


   UOBḐẮŚ /optezeci/ (br.) — осамдесет

* are uobḑăś đi ań, da mĭarźe ka baĭatu
— ima osamdeset godina, a ide kao momak [Por.]


  UODMA /odma/ (pril.) — близу

* kasa noă a fakuto uodma lînga kasa batrînă
— novu kuću su podigli odmah pored stare kuće

* ĭ-a kriśit parințî sî pļaśe uodma la kasă, ama ĭel n-askultat
— poručili su mu roditelji da odmah krene kući, ali on nije poslušao [Por.]


   UÓKĬ /ochi/ (i. m.) — око

* mĭ-a tunat prașu în uokĭo-l stîng
— upao mi je trun u levo oko

* am vaḑut ku uoki miĭ
— video sam svojim očima

* fată ku uoki ńegri
— crnooka devojka

* ăl vaḑuĭ kalumĭa kum zbuară pi śer, ș-odată mi sa pĭerdu đin uokĭ, da śerĭu sańin, fara nuvirĭ
— video sam ga dobro kako leti nebom, i odjednom mi se izgubi iz vida, a nebo vedro, bez oblačka

* batrîn, ama înga are uokĭ buń
— star, ali još uvek ima dobar vid

* će duś la ĭel, ama bagă sama, țîńe uoki đeșkiș, kă nu șćiĭ śe ć-așćată
— ideš kod njega, ali pazi, drži oči otvorene, jer ne znaš šta te čeka [Por.]


   UOLBĂ /halbă/ (i. ž.) — лонче

* traĭesk sîngură, șă mi đestul o uolbă đi pasuĭ la ḑî
— živim sama i dosta mi je lonče pasulja na dan

* am uolbă đi trîĭ kafe, kînd sînt măĭ mulț, fĭerb đi dîdauorĭ
— imam džezvu za tri kafe, kad ih ima više, kuvam dva puta [Por.]


   UÓLT /Olt/ (i. m.) — Олт

* Uoltu ĭe rîu mare în Țara rumîńaskă kare înparće Olćeńiĭa đi Munćeńiĭa
— Olt je velika reka u Vlaškoj koja deli Olteniju od Muntenije

* la Rumîń în Sîrbiĭe a ramas în minće la oĭarĭ kînd înžură uoiļi „Duśa-ća-ĭ la Uolt!”, ka kînd vrĭa sî ḑîkă „Duśa-ća-ĭ bĭestrîga!” or „La draku!”
— kod Vlaha u Srbiji ostala je u sećanju stočara kada psuju ovce „Idi u Olt!”, kao da žele reći „Idi bestraga!” ili „Dođavola!” [Por.]


   UÓM /om/ (i. m.) — човек

* a veńit un uom al nuostru k-o muĭare ńikunoskută
— došao je jedan naš čovek, sa jednom nepoznatom ženom

* uom înalt
— visok čovek

* uom gras
— debeljko

* uom uskat
— mršavko

* a fuźit đi la uom
— pobegla od muža

* uomu o baće întota ḑîua
— muž je bije svaki dan

* sa kată măĭ întîń să fiĭe uom, pă pĭe urmă tuot alalt
— prvo se traži da bude čovek, a posle sve ostalo

* nuĭe ńiś un uom
— nije nikakav čovek

* mamî-mĭa a fuost uom tare rău
— baba mi je bila jako loš čovek

* kîńe đi uom
— pseto od čoveka [Por.]

* (augm.) omoćeu
— ljudina [Buf.]


   UÓPT /opt/ (br.) — осам

* uopt ĭe număr đi dîdauorĭ măĭ mare đikît patru
— osam je broj dvaput veći od četiri

* rusaļiļi sînt sîrbatuare kare țîńe uopt ḑîļe
— rusalje su praznik koji traje osam dana [Por.]


   UÓPTSPRÎAŚE /optsprece/ (br.) — осамнаест

* kînd înpļińiașće uoptsprîaśe ań, kopilu ažuns đi vuoĭskă
— kad napuni osamnaest godina, dete je doraslo za vojsku [Por.]


   UOPTSPRÎÁŚIĻA /optsprecelea/ (br.) — осамнаести

* atîta ĭuta trĭaśe vrĭamĭa đi ĭuo ńiś n-am bagat sama kînd mĭ-a trekut a uoptsprîaśiļa an
— toliko brzo prolazi vreme, da ja nisam ni primetio kada mi je prošla osamnaesta godina [Por.]


   UÓRB /orb/ (prid.) — слеп

* uom uorb puaće să fiĭe aăla kare a vaḑut da a pĭerdut uoki, da șî aăla kare s-a fakut fara viđiarĭe or fara uokĭ
— slep može biti onaj koji je video pa je izgubio vid, a i onaj koji se rodio bez vida ili bez očiju

* Kulmĭa uarbă
— (top.) Slepa kulma (Majdanpek)

* uorb ĭe aăla kare are uokĭ, da nu vĭađe or nu-nțaļiaźe śe sa lukră pi lînga ĭel
— slepac je onaj koji ima oči, ali ne vidi ili ne razume šta se radi oko njega [Por.]


   UORBÍ /orbi/ (gl. p. ref.) — ослепити

* uomu puaće să orbĭaskă, dakă sa uĭtă ku uoki guoĭ în Suare
— čovek može da oslepi, ako gleda golim oko u Sunce [Por.]


   UÓU /ou/ (i. s.) — јаје

* tuaće păsîrļi fak uauă
— sve ptice nose jaja

* uauļi gaińi îs buńe đi mînkare
— kokošja jaja su dobra za jelo

* uou gaińi are giuakă, albușu șî gîlbinușu
— kokoșiĭe ĭaĭe ima ljusku, belanac i žumuanac

* la Vińirĭa mare sa fărbuĭe uauļi đi Pașć
— na Veliki Petak se farbaju jaja za Uskrs

* uauļi sa klośesk, șî đin ĭaļe ĭasă puĭ
— jaja se leže, i iz njih se legu pilići

* la Pașć lumĭa sa baće ku uauļi fărbuiće
— na Uskrs se ljudi tucaju farbanim jajima

* păsîrļi uauă-n kuĭb
— ptice nose jaja u gnezdu [Por.]


   UOUTUÁRE /ouătoare/ (i. ž.) — носиља

* đin ḑîaśe gaiń, numa una ĭe uoutuare, alalće manînkă buobiļi điźaba
— od deset koka, samo mi je jedna nosilja, ostale jedu zrna badava [Por.]


   ÚRA-VURA /tura-vura/ (izr.) — наврат-нанос

* „ura-vura” sa ḑîśe kînd sa lukră śuava ku vuraĭală mare, fara ńiś un rînd
— „navrat-nanos” se kaže kad se nešto radi u velikoj jurnjavi, bez ikakvog reda

* nu sa lukră ńimika ku stamîńiļi, da pi urmă ura-vura sî sa lukre pista nuapće
— ne radi se ništa nedeljama, a onda stani-pani da se uradi preko noći [Por.]


   URDORUÓS /urdoros/ (prid.) — крмељив

* kopiĭ luor sînt tuoț imuoș, rupćiguoș șî urdoruoș
— njihova deca sva su prljava, odrpana i krmeljiva [Por.]


   URDUÁRE /urdoare/ (i. ž.) — крмељ

* sa pumeńașće đimińața ku uoki pļiń đi urduorĭ
— budi se ujutru sa očima punim krmelja

* đes are urduorĭ, da n-are învăț sî-ĭ șćargă
— ima često krmelje, a nema naviku da ih briše [Por.]


   URDUKAÍ /hurducăi/ (gl.) — тутњати

* koļiba batrînă, pļină đi șobuoļ, s-auđe șî ḑîua kum urdukîĭe pin kļeturĭ
— koliba stara, puna pacova, čuje se i danju kako tutnje po ćoškovima [Por.]


   URDUKAĬÁLĂ /hurducăială/ (i. ž.) — тутњава

* urdukaĭală s-auđe măĭ đes pin puod, kînd sa vurîĭe șokîțî or șobuoļi
— tutnjava se čuje najčešće na tavanu, kad se jure miševi ili pacovi [Por.]


   URDUÓPINĂ /urdopină/ (i. ž.) — рупчага

* s-a skufundat pomîntu, șî s-a fakut o urduopină în kare înkĭapă o gramadă đi inș
— urušilo se zemljište, i napravila se jedna rupčaga u koju može stati gomila ljudi [Por.]


   URḐÁLĂ /urzeală/ (i. ž.) — основа

* urḑală la razbuoĭ sînt firiļi tuortuluĭ, kare đi pi sulu đinapuoĭ mĭerg pin iță șă pin brîgļe, pănă la sulu đinainće
— osnova na razboju jesu žice pređe, koje sa zadnjeg vratila idu kroz niti i brdilo, do prednjeg vratila

* pi urḑală sa țîasă baćala
— na osnovu se protkiva potka

* urḑala pi razbuoĭo-l đinurmă, șî đi la ĭel pănă la brîgļe, sa kĭamă natră
— osnova na zadnjem vratilu, kao i od njega do brdila, zove se natra

* urḑala țasută, đi la sulo-l đinainće pănă la ruostu spĭeći, sa kĭamă pĭaćik
— otkana osnova, od prednjeg vratila do zeva ispred brda, zove se „pjaćik”

* urḑală la opinkă a fuost vrîșćină đi pĭaļe-ngustă, or ață gruasă îndoită đin păr đi kapră, ku kare s-a ļegat opinśiļi đi puork kînd uomu s-a-nkalțat
— povez na opanku pravio se od uske kožne trake, ili od konca upredenog od kozje dlake, i njime se vezivao opanak kad se čovek obuvao [Por.]


   URḐḮ /urzi/ (gl. p. ref.) — сновати

* astîḑ înśiep a urḑî, n-o sî puot kapu rîđika đi lokru
— danas počinjem snovati, neću moći glavu da dignem od posla

* kînd vrĭeĭ să urḑîășć, trîabe să aĭ mosuară pļińe, aļergatuare sprimită, șî gard lung đi parĭ or đi tarabă, ćistît, đi sî puoț puńa kuarda pi ĭel
— kad hoćeš da snuješ, treba da imaš kalemove pune pređe, spremljeno motovilo, i dugačku i čistu ogradu, od kolja ili tarabe, da se može snovati osnova na nju [Por.]


   URḐÎKÁRĬ /urzicar/ (i. m.) — копривиште

* urḑîkarĭ ĭe luok unđe a dat mulće urḑîś
— koprivište je mesto gde je izniklo mnogo kopriva [Por.]


   URḐḮKĂ /urzică/ (i. ž.) — коприва

* unđe ći muśkă urḑîka, ustură ka kînd ć-a pîrļit karbuńiļi
— gde te ožari kopriva, peče kao da te je oprljio žar

* urḑîka sa kuļaźe primovara
— kopriva se bere u proleće

* kînd ažung urḑîśiļi, lumĭa skapă đi fuame
— kad stignu koprive, ljudi uteknu od gladi

* ḑamă đi urḑîś
— čorba od koprive [Por.]


   URĐINÁ /urdina/ (gl.) — одлазити

* baba s-a bulnavit, șî triĭ ḑîļe în stamînă urđină la o vrîžîtuare minśinuasă, kî sa ćiame sî sa dukă la duoltur
— baba se razbolela, i tri dana u nedelji odlazi kod neke lažljive vračare, jer se boji da ode lekaru [Por.]


   URĐINATUÁRE (i. ž.) ● v. urđińiș [Por.]

   URĐINATÚRĂ /urdinare/ (i. ž.) — пролив

* a mînkat puame pîșkoviće, șî l-a lovit o urđinatură đi tuot s-a stuors
— jeo je gnjilo voće, i spopao ga je takav proliv, da se sav iscedio [Por.]


   URĐIŃÍȘ /urdiniș/ (i. s.) — лето

* urđińiș ĭe gaura la kuoșńiță, or la sanduk, pi kare tună șî ĭasă albińiļi
— leto je otvor na košnici, ili sanduku, kroz koji ulaze i izlaze pčele [Por.]


   URĐIŃÍȘ (i. m.) ● v. urđinatură [Por.]

   UREKĬÁŃIȚĂ /urechelniţă/ (i. ž.) — ухолажа

* urekĭańița ĭe guangă mikă șî lunguĭată, kare tună în urĭake pănă uomu duarme
— uholaža je mala duguljasta buba, koja ulazi u uvo dok čovek spava [Por.]


   URḮ /urî/ (gl. p. ref.) — омрзнути

* puaće fi va urî-o ĭuta, ama ĭa nu sa lasă đi ĭel
— možda će je omrznuti brzo, ali ona ga neće ostaviti

* iĭ s-a urît tuot k-o țuală sî sa dukă la visaļiĭe
— smučilo joj se da sve u istoj haljini ide na veselje

* muĭare ćinîră, da ći nakaz a urît pista nuapće
— mlada žena, a od muka poružnela preko noći

* sa țîńe ku baĭeț ćińirĭ, nu sa ćiame k-o urîașće uomu, ș-o dudîĭe
— ljubaviše sa momcima, ne boji se da će je muž omrznuti, i oterati [Por.]


   URÎŚÚŃE /urîciune/ (i. ž.) — мржња

* numa sa vorbit đi rău, ș-a tunat urîśuńe grĭa întra iĭ
— samo su se ogovarali, i ušla je teška mržnja među njih

* nu-ĭ drag a fĭeći đi ĭel, kî ĭe, śka, o urîśuńe đi uom
— ne voli ga devojka jer je, veli, gabor od čoveka [Por.]


   URḮT /urât/ (prid.) — ружно

* đi mirare: uomu urît, muĭarĭa șî măĭ urîtă, kopiĭi urîț ka draśi da parințî urîț ka muarća
— čudo: muž ružan, žena još ružnija, deca ružna ko đavoli a roditelji ružni kao smrt

* aĭa ĭe tare urît śe vorbĭașće kînd sa-nbată
— to je jako ružno šta govori kad se napije [Por.]


   URĬÁKE /ureche/ (i. ž.) — уво

* uomu are duauă urĭekĭ
— čovek ima dva uva

* baba ĭe surdă, n-auđe la o urĭake
— baba je gluva, ne čuje na jedno uvo

* kînd n-am șćut sîrbĭașće la șkuală, daskîlu m-a batut șî m-a tras đi urĭekĭ
— kad nisam znao srpski u školi, uičitelj me je tukao i vukao za uši

* gaura urĭeki
— ušni kanal

* muoișća urĭeki, în ĭa sa puńe śerśelu
— ušna resa, u nju se stavlja minđuša

* urĭakĭa akuluĭ
— iglene uši

* vasurļi kare sînt fakuće să ļi ĭa uomu-n mină, or să ļi dukă, au urĭake: uala, șărpĭa, kuafa, kaldarĭa, kazanu
— sudovi koji su pravljeni da ih čovek uzima u ruke, ili da ih nosi, imaju ušice: lonac, šerpa, kofa, bakrač, kazan

* urĭakĭa-babi, urĭakĭa-lupuluĭ, urĭakĭa-uoĭi ...
— babino uvo, vučje uvo, ovčje uvo ... [Por.]


   URĬÁKĬA-BABI /urechea-babei/ (sint.) — бабино уво

* ku urĭakĭa-babi fĭaćiļi s-a rumeńit pi obraz kînd a trîbuit sî sa dukă la visaļiĭe
— sa babinom uvom devojke su rumenile obraz kada je trebalo da odu na veselje [Por.]


  URĬEZŃIK /ureznic/ (mn. urĭezńiś) — урезник

* urĭezńiku ĭe parća urḑăļi đi la kăpatîńu pînḑî kare nu sa măĭ puaće țăsa, pî sa taĭe șî sa labîdă kînd sa skuaće pînḑa đin razbuoĭ
— ureznik je deo osnove sa kraja platna koje se više ne može otkati, pa se seče i baca kad se platno skida sa razboja [Por.]


   ÚRK /goană/ (i. s.) — хајка

* kînd în ĭarńe grĭaļe lupi sar fi momit la strunź, vînatuori s-ar fi adunat ș-ar fi fakut urk dupa iĭ
— kad bi se zbog teških zima vukovi navadili na torove, lovci bi se skupljali i organizovali bi hajku na njih [Por.]


   URKÁȘ /urcaș ?/ (i. m.) — хајкач

* urkașî a fuost vînatuorĭ kare s-a răđikat la urk dupa lupĭ
— hajkaši su bili lovci koji su dizali hajku na vukove [Por.]


   URLÁ /urla/ (gl.) — урлати

* dîn žuaviń, urlă lupi, kîńi șî vulpiļi
— od životinja, urlaju vukovi, psi i lisice

* kînd auḑ lupi kă urlă, să șćiĭ kă s-a apropiĭt duoĭ śopîrĭ unu dă altu, șî lupi aĭ batrîń, kare puartă śopîru sa tăĭnuĭe kum sî sa petrĭakă, da să nu sa îńiaśe
— kad čuješ vukove da zavijaju, da znaš da su se dva čopora približila jedan drugom, i stari kurjaci, koji vode čopore, pregovaraju kako da se mimoiđu, a da se ne podave [Mlava]

* urlă-n śĭer șî trasńașe în tuaće părțîļi
— grmi na nebu, i trešte gromovi na sve strane [Mlava]


   ÚRĻET /urlăt/ (i. m.) — урлање

* dămult a fost lupĭ pļină munća, ĭarna nu sa puća durmi dă urļetu luor
— nekada je bilo vukova puna planina, zimi se nije moglo spavati od njihovog urlanja

* s-a pus mare urļet șĭ pluaĭe
— nastala je jaka grmljavina sa kišom [Mlava]


  URMA /urma/ (gl.) — следити

* uomu urmĭaḑă pi vrunu kînd mĭarźe dupa ĭel pi urma luĭ
— čovek sledi nekoga kad ide za njim po njegovom tragu [Por.]


  URMAT /urmat/ (prid.) — откривен

* ĭel mult a trait pitulat învr-o koļibă pîrasîtă la munće, ama potîrńiśi l-a urmat, șî l-a prins
— on se dugo krio u nekoj napuštenoj kolibi u planini, ali ga je potera otkrila, i uhvatila ga [Por.]


  URMAȘ /urmaș/ (prid.) — следбеник

* urmaș ĭe insă kare mĭarźe dupa alta insă kă iĭ drag đ-aĭa śe ĭa lukră
— sledbenik je osoba koja ide za drugom osobom jer voli to što ona radi [Por.]


  URMĂ /urmă/ (i. ž.) — траг

* urmă ĭe sămn kare ramîńe dupa śuava śe îmblă
— trag je znak koji ostaje iza nečega što se kreće

* la urmă
— na kraju

* la urmă nu ļ-a ramas alta ńimika numa sî sa-ntuarkă la kasă
— na kraju im nije ostalo ništa drugo nego da se vrate kući

* măĭ la urmă
— poslednji, zadnji

* a ramas fara pućare, șă ažuns măĭ la urmă
— ostao je bez snage, pa je stigao poslednji

* piurmă
— kasnije, docnije

* nu puot akuma, vin măĭ piurmă
— ne mogu sada, doći ću malo kasnije

* în urmă
— unazad; naopako

* sa uĭtă în urmă, ama nu vĭađe ńimik
— gleda unazad, ali ne vidi ništa

* tot a dat în urmă
— sve je krenulo naopako

* đin urmă
— otpozadi, odostrag

* kîńiļi vińe đin urmă șî će muśkă ku furiș
— pas dolazi od pozadi, i ujede te kradom [Por.]


   ÚRS /urs/ (i. m.) — медвед

* đemult munțîļi nuaștre a fuost pļińe đi urș, da akuma kopiĭi ńiś nu șćiu śi ĭe aĭa
— nekada su naše planine bile pune medveda, a sada naša deca i ne znaju šta je to [Por.]


   ÚRSA /ursă/ (i. ž.) — судбина

* ursa ĭe traĭu uomuluĭ kare a triĭļa sărĭ dupa nașćirĭe rînduĭe ursatuoriļi
— sudbina je čovekov život koji mu treće veče po rođenju određuju suđaje

* ursa ĭe odată rînduită, șî nu sa puaće skimba ńiśkînd șî ńiśkum
— sudbina je jednom određena, i ne može se menjati nikad i ničim [Por.]


   URSÁT /ursit/ (prid.) — предодређен

* a fuost ursată đi șoĭmań să fiĭe vrăžîtuare
— predodređena je od šojmana da bude vračara

* luĭ ĭ-a fuost ursat să nu lukre alta ńimika, numa să aduńe la povĭeșć rumîńeșć
— njemu je bilo suđeno da ne radi ništa drugo, nego samo da sakuplja vlaške priče [Por.]


   URSATUÁRE /ursitoare/ (i. ž.) — суђаја

* ursatuarĭa ĭe însă muĭerĭaskă đi pi lumĭa alaltă kare vińe a triĭļa sărĭ dupa nașćirĭa kopiluluĭ, să-ĭ rînduĭe daćina
— suđaja je onostrano žensko biće koje dolazi treće veče po rođenju deteta, da mu odredi sudbinu

* ursatuarĭa traĭașće pin pĭeșćirĭ, ș-o puot veđa numa muĭerĭ kare sînt luvaće đi șoĭmań
— suđaja živi po pećinama, i mogu je videti samo žene koje su obuzete šojmankama [Por.]


   URSUÁĬKĂ /ursoaică/ (i. ž.) — медведица

* ursuaĭkă ĭe urs muĭerĭesk
— medvedica je ženski medved [Por.]


   URUĬÁLĂ /uruială/ (i. ž.) — јарма

* uruĭala ĭe mînkarĭa đi viće kare sa faśe đin tuot śi ĭe bobat, șî śe sa măśină la muară ku pĭatră rîđikată, sî ĭasă măĭ mare
— jarma je hrana za stoku koja se pravi od zrnastih namirnica, i koja se melje na vodenici sa dignutim kamenom, da ispadne krupno

* uruĭala sa maśînă la muară
— jarma se melje u vodenici [Por.]


   USKÁ /usca/ (gl. p. ref.) — сушити

* n-a ploĭat đemult, înśepu tuot sî sa ușće
— nije pala kiša odavno, počelo se sve sušiti

* muĭari-mĭ-a uskă rufiļi la suare, da ĭuo usk izmĭańiļi la kamin
— žena mi suši rublje na suncu, a ja sušim gaće na kaminu

* sa uskară fluoriļi, trăbă udaće măĭ îndată
— osušilo se cveće, treba ga zaliti što pre

* mi s-a uskat gura đi sîaće
— osušila mi se usta od žeđi [Por.]


   USKÁT /uscat/ (prid.) — сув

* nuĭe pluaĭe ku luńiļi, șî pi lînga rîu pomîntu ĭe uskat đi tuot
— mesecima ne pada kiša, i pored reke zemlja je sasvim suva

* a notat pi Dunîre, a notat, șî kînd a ĭeșît la uskat, ĭel a kaḑut în źanunkĭ, șî a mulțamit la svići Ńikola kă la skuos la marźină
— plivao je Dunavom, plivao, i kada je izašao na suvo, pao je na kolena, i zahvalio se svetom Nikoli što ga je izvukao na obalu

* la supt buala đi tuot, ḑaśe uskat, numa uosu șî pĭaļa a ramas đin ĭel
— ispila ga bolest, leži mršav, samo su kost i koža ostali od njega [Por.]


   USKATÚRĂ /uscătură/ (i. ž.) — суварак

* uskatură ĭe ļiemn uskat, da măĭ đes așa sa kĭamă krĭanźe uskaće kare putraḑăsk pi pomînt
— suvarak je osušeno drvo, a najčešće se tako zovu osušene grane koje trule po zemlji

* đimult mulț a murit đi uskatură
— nekada su mnogi umirali od sušice

* uskatură ĭe uom înalt, slab șî bolnau
— mršavko je čovek visok, mršav i boilestan [Por.]


   USTAŃÍ /ostani/ (gl.) — уморити се

* mĭ-a slabit ińima șî rău ĭuta ustańiesk
— oslabilo mi je srce i jako brzo se umorim [Por.]


   USTAŃIÁLĂ /ostenială/ (i. ž.) — умор

* mi-s muort đi ustańială
— mrtav sam od umora

* ma prins ustańială
— stigao me je umor [Por.]


   USTAŃÍT /ostenit/ (prid.) — уморан

* vin đi la lukru ustańit ka kîńiļi, da muĭarĭ atunś gasîașće să-m skuată uoki
— dolazim s posla umoran kao pas, a žena tada nalazi da mi kopa oči [Por.]


   USTURÁ /ustura/ (gl. p. ref.) — пецкати

* ći ustură kînd iș fîrîmat, da aźunź ku śeva sarat or akru đi fîrîmatură
— pecka te kad si ozleđen, a dodirneš ranu nečim slanim ili kiselim

* unđe će prinđe urḑîka nu će ustură, numa će manînkă șî će arđe
— gde te dodirne kopriva, ne pecka te, nego te svrbi i žari (Tanda)

* ku usturuoĭu ći ĭuțășć șă ći ustură pin gură
— belim lukom se zaljutiš, i peče te u ustima (Rudna Glava) [Por.]


   USTURATÚRĂ /usturătură/ (i. ž.) — жарење

* usturatură ĭe sîmțală pi pĭaļe kînd pi uom ăl muśkă urḑîka
— žarenje je osećaj na koži kad čovek ožari kopriva [Por.]


   USTURÍME (mn. usturimĭ) [akc. usturime] (i. ž.) ● v. usturatură [Por.]

   USTURUÓĬ /usturoi/ (i. s.) — бели лук

* usturuoĭu ĭe ĭuće, șî puće đi nu puoț sî staĭ apruape đi vrunu kare-l manînkă mult
— beli luk je ljut, i smrdi da ne možeš da stojiš pored nekoga ko ga mnogo jede

* usturuoĭu are kațăĭ
— beli luk ima češnjeve

* măĭ dulśe mînkare ĭe usturuoĭu ćinăr ku koļașă kaldă, șî karńe đi mńel
— najslađe jelo je mladi luk sa vrućim kačamakom, i jagnjećim pečenjem

* kînd uomu manînkă usturuoĭ, sa ĭuțîașće, da ĭastă un fĭeļ kare-ț arđe gura ka kînd manînś fuok viu
— kad čovek jede beli luk, on se zaljuti, a ima jedna vrsta koja ti izgori usta kao da jedeš živu vatru [Por.]


   USÚK /usuc/ (i. s.) — сера

* lîna dupa tunsu oiluor ĭe imuasă, pļină đi usuk
— vuna je posle šišanja ovaca prljava, puna serine [Por.]


   USUKUÓS /usucos/ (prid.) — серињав

* am gaćit tunsu, ma duk să ma spîăl kă mis tuot usukuos pi mîń șî pi țuaļe
— završio sam strižu, idem da se operem jer sam sav serinjav po rukama i odeći [Por.]


   UȘŃÉR /ușernic/ (i. m.) — просјак

* ușńer ĭe uom kare nu lukră ńimika, numa mĭarźe dă la ușă la ușă
— prosjak je čovek koji ne radi ništa, samo ide od vrata do vrata [Mlava]


   UȘŃÉRKĂ /ușernică/ (i. ž.) — уличарка

* a pļekat dă la parinț, ș-akuma ĭe o ușńerkă guală kare mĭarźe dă la ușă la ușă, șî sa kulkă ku fiĭe kare, kare-ĭ dă un kuodru dă pîńe
— pošla je od roditelja, i sada je jedna teška uličarka koja ide od vrata do vrata, i legne sa svakim koji joj da komad hleba [Mlava]


   UȘTÁ /ușta/ (gl.) — уздисати

* a lasato naĭka, șî ĭa numa ușćaḑă dupa jel
— ostavio je momak, i ona sada samo uzdiše za njim

* ușćeḑ đi nakaz
— uzdišem od muke

* o să ușćeḑăm dupa sat
— uzdisaćemo za selom [Por.]


   UȘURÁT /ușurat/ (prid.) — олакшан

* đi kînd je trakturu, aratu ĭe ușurat
— otkad je traktora, oranje je olakšano [Por.]


   UȘURĬÉL /ușurel/ (prid.) — лаган

* fata ĭe mikă, șî ușurikă
— devojčica je mala, i lagana

* mĭerź kîta măĭ ușurĭel, đi sî puot sî ć-ažung
— hodaj malo laganije, da mogu da te stignem [Por.]


   UŚÍS /ucis/ (prid.) — повређен

* kopilu a veńit đi la viće tuot uśis, șă sa vaĭtă kă a kaḑut în vro borugă, aļergînd dupa viće fuźiće
— dete je došlo od stoke sav povređen, i žali se da je pao u neku uvalu, trčeći za odbeglom stokom [Por.]


   UŚISÚRĂ /ucisură/ (i. ž.) — повреда

* kopilu pitulă kă are uśisură la piśuor, sa ćame kă-l zbĭară tatî-su
— dete krije da ima povredu na nozi, jer se boji da će ga otac grditi [Por.]


   UŚIŹÉ /ucide/ (gl. p. ref.) — повредити

* la luoku unđe sa uśis, are vînațală
— na mestu gde se povredio, ima modricu [Por.]


   UŚUĬÁ /liniști ?/ (gl. p. ref.) — смирити

* s-a pus atîta đi rău să rupă păru đin kap șî sî sa zbată, đi lumĭa abĭa a uśuĭato
— počela je tako jako da čupa kosu s glave i da se otima, da su je ljudi jedva smirili

* lupadară apă pi fuok, ku nađiažđe kî bîlbataĭa fuokuluĭ sa va uśuĭa
— baciše vodu na vatru, u nadi da će se sukljanje plamena stišati

* a murit muoșu, mult a tras, akuma sa do uśuĭat
— umro je čiča, mnogo je patio, sada se konačno smirio [Por.]


   UZGÍN /dizghin/ (i. m.) — кајас

* ku uzgiń sa puartă kalu kînd sa kîlarĭașće, or kînd ĭe prins la kośiĭe
— kajasima se vodi konj kad se jaše, ili kad je upregnut u kočije [Por.]


   UZÓŃ /torenţială ?/ (i. s.) — пљусак

* a lălă, kată kum ploaĭe uzuoń, tuornă ka ku gaļata
— lele, vidi kakav pljusak, kao da sipa vedricom [Pom.]

* dîntr-odată s-a pus un uzuoń ku tuot, șî tuoț s-a udat fļuarkă
— odjednom je udario jak pljusak, i svi su pokisli do gole kože (Ranovac)

* s-a lasat dă kosît, k-a veńit un uzuoń tare prăsta ĭeĭ
— prekinuli su košenje, jer je udario na njih jedan jak pljusak (Rašanac) [Mlava]

* dăsńață a fuost mare uzuoń
— jutros je bio jak pljusak (Isakovo) [Mor.]


   ÚȘĂ /ușă/ (i. ž.) — врата

* ușa kășî ĭe fakută đi blăń
— vrata kuće napravljena su od dasaka [Por.]


   UȘUÓR /ușor/ (prid.) — лак

* astîḑ la ńima nuĭe ușuor
— danas nikome nije lako

* luĭ lukru mĭarźe ușuor, kă la-nvațat kum trîabe
— njemu lako ide posao, jer ga je naučio kako valja

* măĭ ușuor kîta, nu va-npinźarîț
— lakše malo, nemojte se gurati

* ușuor ka pana
— lak kao pero

* nuapća ușuară
— laku noć

* a fuost ńipîkatuos, șî avut muarće ușuară
— bio je bezgrešan, i imao je laku smrt

* lîna ĭe mult măĭ ușuară đi kît pĭaļa
— vuna je mnogo lakša od kože [Por.]


   UȘURÁ /ușura/ (gl. p. ref.) — олакшати

* ma durut la burtă, șî m-am tras dupa o tufă sî ma ușurĭeḑ
— boleo me je stomak, i sklonio sam se iza jednog žbuna da se olakšam

* s-a dubarît đi pi kal, să-ĭ ușurĭaḑă la rîpă
— sjahao je s konja, da mu olakša na uzbrdici

* mult s-a ușurat învațatu, kînd a veńit kărțîļi
— mnogo se olakšalo učenje, kada su stigle knjige


   UȘURÁ /ușura/ (ĭuo ma ușuor, ĭel sa ușurĭaḑă) — породити се

* nora ńi înkarkată, șă nu pućem ĭeșî ku uoĭļi la munće, pănă nu sa va ușura
— snajka nam je trudna, i nećemo moći izaći sa stokom u planinu, dok se ne bude porodila [Por.]


   UȘURĬÁLĂ /ușureală/ (i. ž.) — олакшање

* mare ușurĭală đi parinț a fuost kînd nu s-a plaćit kărțîļi șkolarĭeșć
— veliko olakšanje za roditelje je bilo kada se nisu plaćale školske knjige [Por.]

v

  VA /va/ (gl.) — ће

* kînd va sta pluaĭa, sa va duśa nuviri, șî va do ĭeșî suariļi odată
— kada bude stala kiša, (možda) će otići oblaci, i (valjda) će jednom izaći sunce

* dakă ń-adunăm tuoț la vrĭame, nuoĭ vom veńi la bîlś
— ako se skupimo na vreme, mi ćemo doći na vašar

* vuoĭ viț veńi, ama la kasă n-o sî fiĭe ńima
— vi ćete (možda) doći, ali kod kuće neće niti nikog

* va fi
— možda, može biti

* (u izr.) va fi, nu va fi
— jeste-nije; drž-nedaj; povuci-potegni [Por.]


  VA /va/ (part.) —

* kînd : kîndva, unđe : unđeva (pril.)
— kad, gde

* śińe : śińeva, a kuĭ : a kuĭva (zam.)
— neko, čije [Por.]


  VAD /vad/ (i. s.) — газ

* vad ĭe luok unđe drumu trĭaśe pista apă skundă, șă nu trăbe puod or punće
— gaz je mesto gde put prelazi preko plitke vode, pa ne treba most ili brvno [Por.]


   VÁDRĂ /vadră/ (i. ž.) — ведро

* vadra a fuost vas đi ļemn đi măsurat lapćiļi la baśiĭe
— vedro je bio drveni sud za merenje mleka na bačiji

* kuprinsu vedri s-a măsurat ku okaua
— zapremina vedra merila se okama

* în Tanda, vadra a fuost vas fakut đi dauoź, da gaļata vas skobit în ļemn muaļe
— u Tandi, vedro je bio sud sklopljen od duga, a kabao sud izdubljen u mekom drvetu [Por.]


   VAḐÚT /văzut/ (prid.) — виђен

* a fuost stapîn vaḑut în tuot țînutu, nu numa în satu luĭ
— bio je domaćin viđen u celoj oblasti, ne samo u svom selu

* s-a kunoskut ku un uom vaḑut
— upoznao se sa jednim poznatim čovekom [Por.]


  VAĬ /vai/ (uzv.) — авај

* vaĭ đi mińe; vaĭ đi ĭel; vaĭ đi nuoĭ
— teško meni, teško njemu, teško nama

* vaĭ đu muĭka luĭ
— kukala mu majka [Por.]

* vaĭ đe mińe, daĭka nu vińe
— jao meni, draga ne dolazi (Sige) [Hom.]


   VAĬÁLĂ (i. ž.) ● v. voĭală [Por.]

   VÁĬDĂ (i. ž.) ● v. faĭdă [Por.]

   VAĬTÁ /văita/ (gl. ref.) — кукати

* n-askultat pi ńima, a fakut aĭa pi mîna luĭ, d-akuma sa vaĭta, saraku, șî baće ku kapu-n parĭaće
— nije slušao nikog, uradio je to na svoju ruku, a sada se žali, siroma, i udara glavom o zid [Por.]


  VAK /veac/ (i. s.) — век

* vaku țîńe o sută đi ań
— vek traje sto godina

* aĭa a fuost în vakol trĭekut
— to je bilo u prošlom veku

* ńimik nu țîńe pănă vaku șî aminu
— ništa ne traje doveka [Por.]


   VAKÁRĬ /procoruș/ (i. m.) — говедарац

* vakarĭu ĭe pĭașće mik đi pi rîu, samînă ku kîrkușa
— govedarac je mal rečna riba, slična krkuši [Por.]


  VAKĂ /vacă/ (i. ž.) — крава

* vaka ĭe vită đi kasă, đin kare uomu are mare dobîndă
— krava je domaža životinja, od koje čovek ima velike koristi

* vaka dă lapće, traźe-n plug đi arat, sa-nžugă la kar đi buoĭ, fată vițăĭ kare sa taĭe đi karńe
— krava daje mleko, vuče oraći plug, preže se u volovska kola, teli junce koji se kolju za meso

* tota vaka are nume, kare stapînu dă la vițăl înga pănă ĭe mik
— svaka krava ima ime, koje domaćin daje teletu još dok je malo

* nume kare Rumîńi măĭ đes dau la vaśiļi lor, sînt: Șara, Brĭeza, Vida, Mila, Ruža, Mîndra
— najčešća imena koja Vlasi daju svojim kravama su: Šara, Breza, Vida, Mila, Ruža, Mndra (=Lepa) [Por.]


  VAKUI /vecui/ (gl.) — вековати

* aiś traĭesk, aiś vaku vakuĭesk
— ovde živim, ovde vek vekujem [Por.]


   VALŚÁUĂ /vălcea/ (i. ž.) — удолина

* valśaua ĭe vaļe mikă, îngustă șă ku apă puțînă kurgatuare
— udolina je mala dolina, uska i sa slabom tekućom vodom

* Valśavă, luok așa numit în vaļa Șășki, întra Măĭdan șî Arnaglaua, în apruape đi Rîmna Rĭeka
— Valčava, zvano mesto u dolini Šaške, između Majdanpeka i Rudne Glave, u blizini Ravne Reke [Por.]


   VALŚÁVĂ (i. ž.) ● v. valśauă [Por.]

   VÁĻE /vale/ (i. ž.) — долина

* vaļa ĭe adînśimĭa întra doa śuoś
— dolina je udubljenje između dva brda

* vaļa adînkă
— dubodolina

* vaļa mikă
— mala dolina

* vaļa mare: vaļa ku rîu kare trĭaśe pin sat (nume đies)
— velika dolina: dolina sa rekom koja protiče kroz selo (čest toponim)

* vaļa sakă, vaļa pin kare vrodată a mĭers apa
— suvodolina, dolina kojom je nekada tekla voda

* (u izr.) đi vaļe
— dolinski

* (u izr.) pi vaļe
— po dolini; dolinom; u dolinu/dolini

* a rașît sî dubuară đi la śuakă, să traĭaskă pi vaļe
— rešio je da siđe sa brda, da živi u dolini

* (u izr.) la vaļe
— nizvodno

* kînd rî-o-l mare mĭarźe pin saće kîtra rîsarit, atunśa aĭ nuoștri ku vuorba „la vaļe” însamnă șî rîsaritu
— kad glavna reka teče kroz sela ka istoku, onda naši rečima „la valje” označavaju i istok

* (u izr.) în vaļe
— nizbrdo; na dole [Por.]


   VÁMĂ /vamă/ (i. ž.) — ујам

* vamă ĭe masura kare sa ĭa la muară đin fańină, pintru śe muara a mîśinat
— ujam je deo brašna koji se uzima na vodenici, kao naknada za to što je vodenica mlela

* vama sa ĭa ku kapĭaćiļi: un kapĭaće đi fańină la o mĭerńiță đi buobe
— ujam se uzima mericom: na jednu mernicu (?) zrna, jedna merica brašna [Por.]


   VAPÁĬȚĂ /văpaiţă/ (i. ž.) — луч

* vapaĭță s-a fakut đin viță đin viĭe
— luč se pravio od vinove loze (Tanda)

* vapaĭțu s-a fakut đin kuažă đi śerĭeș, uskată șî învîluită pi un bît, kare s-a dus în mînă
— luč se pravio od trešnjine kore, osušene i obavijne oko jednog štapa, koji se nosio u ruci

* ku vapaĭț s-a dus nuapća-n peșkariĭe pi Șașka, kînd ļ-a trăbuit pĭeșć đi prazńik
— sa lučom su noćom odlazili u rubolov na Šašku, kada im je trebala riba za slavu (Rudna Glava) [Por.]


   VAPÁĬE /văpaie/ (i. ž.) — запах

* kînd vîntu învăluĭe para fuokulu, pista ćińe vińe vapaĭe
— kad vetar uvija plamen vatre, tebe zapahne jara

* vapaĭa fuokuluĭ ći-ńakă, kîćodată nu puoț să sufļi, da ńiś s-auḑ pi vrunu kare sa va gasî dupa vapaĭe đinkoluo
— zapah jare te davi, ponekad ne možeš da dišeš, a ni da čuješ nekoga ko bi se našao iza zapaha sa one strane [Por.]


  VAR /var/ (i. s.) — креч

* varu sa faśe în varńiță đin pĭatră đi var
— kreč se pravi u krečani od krečnog kamena

* varu ĭe alb ka zapada
— kreč je beo kao sneg

* đin var, mistakat ku pĭesîk șî ku apă, sa faśe malter đi zîđit kășîļi
— od reča, pomešanim sa peskom i vodom, pravi se malter za zidanje kuća [Por.]


   VÁRĂ /vară/ (i. ž.) — лето

* vara ĭe vrĭamĭa în an întra primovară șî tuamnă
— leto je godišenje doba između proleća i jeseni

* vara ĭe vrĭamĭa măĭ kaldă pi an
— leto je najtoplije doba godine

* vara-sta
— ovo leto

* vara trĭekută
— prošlog leta

* vară kălduruasă
— toplo leto

* vară friguruasă
— hladno leto

* vară ploĭuasă
— kišno leto

* vară săśituasă
— sušno leto

* în vară; la vară
— u leto; na leto

* pista vară
— preko leta

* îm mižluoku vĭeri
— u sred leta [Por.]


   VÁRĂ /vară/ (i. ž.) — братаница

* vara mĭa fata uĭki, đi pi mumă or đi pi tată
— bratanica je ujkova ili stričeva ćerka [Por.]


   VÁRḐĂ /varză/ (i. ž.) — купус

* varḑa ĭe un fĭeļ đi buĭađe, kare uomu o puńe-n građină, ș-o sapă, ș-o udă, pănă nu sa kuaśe đi mînkare
— kupus je jedna vrsta biljke koju čovek sadi u bašti, i okopava je i zaliva dok ne sazri za jelo

* varḑa are o kîpațînă mare, totîrlată, krĭeskută đin śokan, kare ĭe rîdaśina vĭerḑî, krĭașće đin pomînt șî tună adînk în îńima lu kîpațînă
— kupus ima veliku okruglu glavicu, izraslu iz korena koji zalazi duboko u središte glavice

* luoku unđe sa puńe varḑă măĭ multă sa kĭamă vîrḑariĭe
— mesto gde se sadi kupus zove se kupusište

* varḑa kată multă apă
— kupus traži mnogo vode

* varḑă akră
— kiseli kupus

* varḑă dulśe
— slatki kupus

* rasad đi varḑă
— rasad za kupus [Por.]


   VÁRGĂ /vargă/ (i. ž.) — трака

* a luvat karbuńiļi, ș-a tras o vargă ńagră pi blană, ka un sămn unđe trăbe s-o taĭe
— uzeo je ugljen, i povukao jednu crnu crtu na dasci, kao znak gde treba da je preseče

* pîătura înpuĭată ku vărź ruoșîĭe
— ponjava ukrašena crvenim prugama

* kuasa đi kosît are kuțît lung, lu kare ĭe pînḑa întarită ku o vargă îngustă, đi kovaś înkoveĭată-n sus
— kosa za košenje ima dugačko sečivo, čije platno ojačano rebrom, uskim delom platna koji je kovački iskrivljeno na gore (Tanda) [Por.]


   VÁRŃIȚĂ /varniță/ (i. ž.) — кречана

* varńița ĭe gaură mare în pomînt la luok kostîșat, umplută pănă la vîr ku pĭatra đi var đin kare sa stîmpîră varu
— krečana je velika rupa u zemlji na nagnutom terenu, puna krečnog kamena, od koga se pravi kreč [Por.]


   VARSÁ /vărsa/ (gl. p. ref.) — просипати

* kîrśagu s-a spart șî apa s-a varsat
— krčag se razbio, i voda se prosula

* saku ku grîu n-a fuost ļegat bun, șî grîu tuot s-a varsat pi pomînt guol
— džak nije bio dobro vezan, i žito se svo prosulo na golu zemlju

* s-a-nbatat ka kurka, ș-akuma numa varsă
— napio se ko ćurka, i sada samo povraća [Por.]


   VARSÁT /vărsat/ (prid.) — просут

* s-a mîńiĭat ș-a luvat saśi luĭ, da kukuruḑu a ramas varsat pi pomînt, să-l manînśe puorśi
— naljutio se i odneo svoje džakove, a kukuruz je ostao rasut po zemlji, da ga pojedu svinje

* śe va fi varsat pi masă nu șćiĭe ńima, da nu sa puaće ńiś spala
— šta li je prosuto po sofri ne zna niko, a ne može se ni oprati

* (u izr.) varsat đi zuorĭ
— svanuće [Por.]


  VARSATU ZUORILOR /revărsatul zorilor/ (sint.) — свануће

* a drumait tuota nuapća, șî la koļibă ažuns în varsatu zuorilor
— putovali su celu noći, i kući stigli u svanuće [Por.]


   VARÚĬKĂ /văruică/ (i. ž.) — пријатељица

* nuoĭ doă sînćem đ-o samă, am krĭeskut amîndoă, ș-am ramas varuĭke buńe pănă-n ḑî đi astîḑ
— nas dve smo vršnjakinje, odrasle smo zajedno i ostale smo dobre prijateljica do današnjeg dana [Por.]


  VAS /vas/ (i. s.) — суд

* Rumîńi aĭ batrîń, kare a trait în borđiĭe, n-avut mulće vasă
— stari Vlasi, koji su živeli u zemunicama, nisu imali mnogo sudova

* ĭastă vasă đi fakut mînkarĭa șî vasă đi mînkat, vasă đi apă șă đi spalat, șă vasă đi muls șă đi fakut brînḑă
— ima sudova za spremanje jela i sudova za jelo, sudova za vodu i pranje, i sudova za mužu i pravljenje sira

* (kal.) la Marța vasîlor s-a spalat tuaće vasurļi în kasă ku ļeșîĭe
— na Čisti utorak prali su se svi sudovi u kući ceđom [Por.]


   VATÚĬ /vătui/ (i. m.) — младо јаре

* vatuĭ ĭe ĭed pănă la anu đi ḑîļe
— vatuljak je jare do godinu dana [Por.]


   VĂĬERÁ /văiera/ (gl. ref.) — јаукати

* astîḑ să ći văĭerĭ ku glasu pănă-n śierĭ, ńima nu ć-auđe
— danas da jaučeš glasom do neba, niko te ne čuje [Por.]


   VĂĬKARÁ /văicăra/ (gl. ref.) — вајкати се

* ĭa perit kopilu, șî ĭa ku ańi numa a plîns ḑîua-nuapća, s-a kîntat șî s-a văĭkarat pănă n-a murit đi pare rău
— poginuo joj je sin, i ona je godinama samo plakala dan i noć, vajkala se i kukala dok nije presvisla od žalosti

* muĭarĭa sa văĭkarĭaḑă đi vrun pare rău mare, atunśa sa kîntă, sa baće-n pĭept șî rupe păru đin kap
— žena nariče zbog neke teške žalosti, lupa se u grudi i čupa kosu sa glave [Por.]


  VĂR /văr/ (i. m.) — братанац

* văr ĭe fiu lu uĭka, đi fraćiļi lu muma or alu tata
— bratanac je ujakov ili stričev sin

* verĭ a duoĭļa
— bratanci drugog kolena

* verĭ a triĭļa
— bratanci trećeg kolena

* ĭel ĭe văru mĭeu, ama nuoĭ nu do traim bińe pintru ńișći otară
— on je moj bratanac, ali mi ne živimo najbolje zbog nekih međa [Por.]


  VĂRḐÎȘUARĂ /verzișoară/ (i. ž.) — чуваркућа

* vărḑîșuară trebuĭe să aĭbă tuota kasa, s-o țînă pi astrukamîntu ĭeĭ
— čuvarkuću treba da ima svaka kući, da je drži na njenom krovu (Tanda) [Por.]

* vărḑîșuară ĭe ļiak đi urĭekĭ: kînd pi kopil ăl duare urĭakĭa, ĭaĭ frunḑa, o taĭ șă-ĭ stuorś lapćiļi aĭeĭ đen frunḑă în urĭake la kopil
— čuvarkuća je lek za uši: kada dete zaboli uvo, uzmeș list, presečeš ga i ocediš sok iz lista detetu u uvo (Topla, kaz. Ljubiša Petrović) [Crn.]

* ĭa ĭe bună șî dă bubuoń la burtă: manînś dă triĭ uorĭ la ḑîvă kîć-o frunḑă viĭe înainća dă mînkare
— ona je dobra i za čir u stomaku: pojedeš tri puta dnevno pre jela po jedan sirov list (Laznica, kaz. Petar Njamculović) [Hom.]


   VĂRUÍ /vărui/ (gl. p.) — кречити

* sa văruĭe numa kășîļi zîđiće, kare sînt măltîrisîće
— kreče se samo zidane kuće, koje su omalterisane

*
◊


   VEĐÁ /vedea/ (gl. p. ref.) — видети

* baba a pĭerdut uoki, nu măĭ vĭađe bun ka-ntîń
— baba je izgubila oči, ne vidi više dobro kao ranije

* dakă va da buog, ńi veđem mîńe
— ako da bog, vidimo se sutra

* uomu kare nu vĭađe, ĭe kĭuor
— čovek koji ne vidi je slep

* n-avut kare să vadă đi kopi-ĭa, șî iĭ s-a dus în lumĭa albă
— nije imao ko da gleda tu decu, pa su oni otišli u beli svet [Por.]


   VEŃÍ /veni/ (gl.) — доћи

* akuș ńi vińe muma, ńi duśe mĭnkare
— uskoro će nam doći majka, donosi nam hranu

* tata đemult a veńit, numa s-a kulkat kî ĭe ustańit
— otac je odavno došao, ali je legao jer je umoran

* asta nu vińe la luok, măĭ trăbe lukrat
—ovo ne dolazi na mesto (=ne uklapa se), treba još da se obrađuje

* nu vin unu ku altu, nu sînt parĭake
— ne idu jedno s drugim, nisu par

* aĭa ś-a fakut iĭ duoĭ bĭeț, întra lume, nu vińe ńiśkum să fakă lumĭa krĭeskută
— ono što su njih dvojica uradili pijani, pred svetom, ne ide nikako da rade odrasli ljudi

* ĭ-a spus drumașu śeva, ama ĭel n-a-nțaļes kum vińe aĭa
— rekao mu je putnik nešto, ali on nije razumeo šta to znači [Por.]


  VEŃIN /venin/ (i. s.) — отров

* ’veńin’ ĭe vuorba batrînă pi kare a-npinso vuorba sîrbĭaskă ’otraua’
— ’venjin’ je stara reč koju je potisnula srpska reč ’otrov’

* veńin fak ńișći buĭeḑ kare ļi kunuosk numa vrîžîtuoriļi
— otrov prave neke biljke koje poznaju samo vračare

* đin žuaviń, veńin faśe numa ńișći nopîrś, lu kare sa ḑîśe nopîrś veńinuasă
— od životinja, otrov prave same neke zmije, koje se zovu zmije otrovnice

* (u izr.) amară ka veńinu, ĭuće ka veńinu
— gorko kao otrov, ljuto kao otrov [Por.]


   VEŃINÁ /venina/ (gl.) — тровати

* ăl veńină ku vuorbe
— truje ga rečima [Por.]


  VEŃINUOS /veninos/ (prid.) — отрован

* buĭeḑ veńinuasă
— otrovne biljke

* nopîrś veńinuasă
— otrovne zmije, otrovnice [Por.]


   VEŃÍT /venit/ (i. m.) — дошљак

* nuĭe đin babaluk în sat, a luĭ sînt veńiț
— nije od starina u selu, njegovi su došljaci

* Rumîńi nuoștri sînt gata tuoț veńiț đin Rumîńiĭe
— naši Vlasi su gotovo svi došljaci iz Vlaške [Por.]


   VERḐUÁĬKĂ /ciocănitoare verde/ (i. ž.) — зелени детлић

* verḑuaĭkă ĭe un fĭeļ đi vîrdarĭe, numa ĭe măĭ mare șî are pĭańe vĭerḑ
— zeleni detlić je vrsta detlića, samo je veći i ima zeleno perje (Tanda)

* n-am uḑît đi vuorbă „verḑuaĭkă”, da ĭastă la nuoĭ triĭ fĭelurĭ đi vîrdărĭ: vîrdare pistriță, vîrdare ńagră șî vîrdare vĭarđe
— nisam čuo za reč „verdzajka”, a ima kod nas tri vrste detlića: šareni detlić, crni detlić i zeleni detlić (Rudna Glava) [Por.]


   VEREŚÍŃE /vericine/ (zam.) — нико

* kare vińe? vińe vereśińe
— ko dolazi? ne dolazi niko [Por.]


   VERŹÁUĂ /vergea/ (i. ž.) — узлењача

* verźaua ĭe bît đi ļemn bagat în žgĭabu sululuĭ đinapuoĭ a razbuoĭuluĭ, đi kare ĭe ku ață gruasă ļegată urḑala ku kîpatîńiļi al đinapuoĭ
— uzlenjača je drveni štap umetnut u žljeb zadnjega vratila razboja, za koji je debelim koncima vezana osnova svojim zadnjim krajem

* kînd sa gaćașće țasutu, verźaua pikă șî fĭaćiļi marĭ o prind ku đințî șî ĭasă a fară, să audă śe nume măĭ întîń o sî sa pumeńaskă, kă dupa așa baĭat o sî sa mariće
— kad se tkanje svrši, uzlenjača ispadne, i devojke je hvataju zubima i izlaze napolje da čuju koje će se prvo muško ime pomenuti, jer će se za takvoga momka udati [Por.]


   VERŹÁUĂ /vergea/ (i. ž.) — арбија

* verźauă a fuost șî un bît đi ļemn or đi fĭer, ku kare s-a umplut pușćiļi aļi batrîńe la krĭamińe
— harbija je bio štap od drveta ili metala, kojim se nabijala starinska puška kremenjača

* în kînćiśe oțășć s-a kîntat: „luvaĭ pușka șî verźaua, șî ma dusăĭ în aĭduśiĭe”
— u hajdučkim pesmama se pevalo: „uzeh pušku i arbiju, pa odoh u ajdučiju” [Por.]


   VESPÁRĬ /viespar/ (i. m.) — осињак

* vĭespiĭļi a fakut vesparĭ la pragarĭu kîășî
— ose su napravile osinjak na nadvratniku kuće [Crn.]


   VEŚÍĬE /vecie/ (pril.) — вечно

* kare lasă dupa ĭel lukru ku mare dobîndă đi lume, o să traĭaskă đi veśiĭe în minća lor
— ko iza sebe ostavi delo od velike koristi za ljude, živeće večno u njihovom sećanju

* (ver.) sa krĭađe kă uomu kînd muare nu sa pĭarđe, numa sa duśe pi alta lume unđe traĭașće đi veśiĭe în raĭ
— veruje se da čovek kad umre ne nestaje, nego prelazi u drugi svet gde večno živi u raju [Por.]


  VEŚIN /vecin/ (i. m.) — сусед

* ĭuo am trait bińe ku veśińi miĭ, numa kîta ku veśina am fuost kam ńibunaćik
— ja sam dobro živeo sa mojim susedima, samo sam sa susetkom bio malo nevaljao [Por.]


  VETRIŚE /vetrice/ (i. ž.) — вратич

* vetriśu ĭe buĭađe rară, kată pomînt sarak, în Tanda krĭașće numa la doa-triĭ luokurĭ; muĭerļi vetriśa pun ăn kiț kînd sa duk la morminț
— vratič je retka biljka, traži siromašnu zemlju, u Tandi raste samo na dva-tri mesta; žena ga stavljaju u kitice kada idu na groblje [Por.]


  VIȚAUĂ /vițea/ (i. ž.) — јуница

* vițauă ĭe vițăl muĭerĭesk
— junica je žensko tele [Por.]


   VÍȚĂ /viță/ (i. ž.) — нит

* viță đi viĭe
— vinova loza

* viță đi păru iĭ đin kap a purtat în rat în pungă đi tuota vrĭamĭa
— pramen njene kose nosio je u novčaniku sve vreme rata

* a murit muoșu făra kopiĭ, șî ku ĭel s-a stîns vița luor a batrînă
— umro je čiča bez dece, i sa njim se ugasila njihova stara loza [Por.]


   VIȚẮL /viţel/ (i. m.) — теле

* a fatat vaka, a fakut un vițăl ku păru roșkaćik
— otelila se krava, dobila je jedno tele sa crvenkastom dlakom

* vițălu s-a lasat đi supt
— tele je prestalo da sisa

* karńe đi vițăl
— teletina

* pĭaļe đi vițăl
— teleća koža [Por.]


   VÍĆE /deja ?/ (pril.) — већ

* ĭuo, viće, kînd am ažuns fată mare, aăla ađet s-a pĭerdut
— kad sam ja već odrasla kao devojka, taj se običaj izgubio [GPek]


   VÍDRĂ /vidră/ (i. ž.) — видра

* vidra ĭe žuavină sîrbaćikă kare traĭașće pi malu api, nuată bińe șî sa arańiașće ku pĭeșć
— vidra je divlja životinja koja živi na obali vode, pliva dobro i hrani se ribom

* vidra sa prinđe pintru pĭaļe, kare ĭe tare skumpă kî đin ĭa sa fak bunḑ domńeșć
— vidra se lovi zbog krzna, koje je jako skupo jer se od njega prave gospodske bunde [Por.]


   VIḐURÍNĂ /vizurină/ (i. ž.) — јазбина

* viḑurină ĭe gaură în pomînt, kare o sapă un fĭeļ đi žuaviń sîrbaćiśe, kum ĭe vĭeḑuru șî vulpĭa, șî-n kare ĭaļe sa kuĭbĭaḑă
— jazbina je rupa u zemlji, koju kopa jedna vrsta divljih životinja, kao što je jazavac i lisica, i u kojoj se legu

* žuavina đin viḑurină sa skuaće ku fum, or ku kopuoĭ bolđiu, adîns sprimiț đ-așa urk
— životinja se iz jazbine isteruje dimom, ili kerovima jamarima, posebno dresiranim za takav lov [Por.]


   VIĐÁRE /vedere/ (i. ž.) — вид

* viđarĭa uokĭuluĭ
— očni vid

* dakă ĭe batrînă, înga are bună viđarĭe
— iako je star, još uvek ima dobar vid

* tuma kînd ĭeșî đin ńegura la viđare, vaḑură kare ĭe
— tek kad je izašao iz mraka na videlo, videli su ko je

* viđarĭa đi lumanarĭe sa dă đi pomană la-ĭ muorț, kă iĭ sînt piu lumĭa-ĭa tuot în ńagura
— svetlost sveće se namenjuje pokojnicima, jer su oni na onom svetu stalno u mraku

* Suraiļi dă măĭ tare viđare
— Sunce daje najjaču svetlost [Por.]


   VIĐERÁ /vedera/ (gl. p. ref.) — осветлити

* rumîńi aĭ batrîń a viđerat koļiba ku său
— stari Vlasi su osvetljavali kolibe lojanicom

* lumanarĭa slab viđerĭaḑă
— sveća slabo svetli [Por.]


   VIĐERÁT /învederat/ (prid.) — осветљен

* nu s-a vaḑut bińe, kă a fuost viđerat numa ku lumanarĭa
— nije se video dobro, jer je bio osvetljen samo svećom [Por.]


  VIG /vig/ (i. s.) — труба

* a kumparat un vig đi śuarik șă un vig đi pînḑă
— kupio je trubu sukna i trubu platna

* vigu đi śuarik a mînkat muoļi
— trubu sa suknom izjeli su moljci [Por.]


   VÍĬE /vie/ (i. ž.) — виноград

* Munćeńi n-avut pomînt bun đi viĭe
— Munćani nisu imali zemljište pogodno za vinograd

* unđ-a fuost viĭ, đi bîtrîńață a fuost sađiț ku ćibrik, suartă đi strugurĭ tare akri
— gde je bilo vinograda, bili su zasađeni ćibrikom, sortom jako kiselog grožđa [Por.]


   VILÁĬT /vilaiet/ (i. s.) — свет

* s-a mîńiĭat pi parinț, a rîđikat nasu șî s-a dus în vilaĭt
— naljutio se na roditelje, digao nos i otišao u svet

* a koluo ĭe alt vilaĭt, alta ļimbă, alt puort, alta mînkarĭe, alta lume
— tamo je drugi svet, drugi jezik, druga nošnja, druga hrana, drugi ljudi

* iĭ s-a bat, da-n okuol s-adunat o gramadă đi vilaĭt
— oni se biju, a okolo se skupila gomila svetine [Por.]


   VINARÍȚĂ /vinariță/ (i. ž.) — винска мушица

* vînarița ĭe muskă mikă kare vińe la vin, or la tot śi ĭe akru
— vinska mušica je sitna muva koja dolazi na vino, ili na sve što je kiselo [Por.]


   VÍNĂ /vină/ (i. ž.) — кривица

* n-a fuost vina luĭ, điźaba ĭ-a bagat napastă
— nije bila njegova krivica, bez razloga su ga oklevetali [Por.]


   VINḐÁRE /vinzare/ (i. ž.) — продаја

* la bîlśurĭ đin an în an tuot ĭe măĭ slabă vinḑarĭa: uńi n-au śe sî vindă, alțî n-au ku śe sî kumpire
— na vašarima je sve slabija prodaja: jedni nemaju šta da prodaju, drugi nemaju čime da kupuju

* fata nuĭe đi vinḑare
— devojka nije na prodaju [Por.]


   VINḐATUÓRĬ /vânzător/ (i. m.) — продавац

* vinḑatuorĭu s-a lasat đi vuorbă, șă đin vinḑarĭa vićiluor n-a fuost ńimika
— prodavac se predomislio, i od prodaje stoke nije bio ništa [Por.]


   VÍNĐE /vinde/ (gl. p. ref.) — продати

* ar vinđa pi bĭare șî uou đi supt gaină
— prodao bi za piće i jaje ispod kokoške

* firĭa nu sa vinđe
— obraz se ne prodaje

* a veńit o vrĭamĭa rău opaśită: tuot sa vinđe, șî tuot sa kumpîră, numa bań să fiĭe
— došlo je neko vreme sasvim izopačeno: sve se prodaje, i sve se kupuje, samo para da bude [Por.]


   VINOĆÍK /persoană care vine/ (i. m.) — дођош

* rar kare sînt đin babaluk, tuoț sînt vinoćiś đin tuaće părțîļi
— malo je starinaca, svi su došljaci sa raznih strana

* spuńa aĭ batrîń kî la vinoćiśi ļ-a ḑîs șî vinćilă, vinćiluońi
— kazivahu stari da su došljake zvali i vinčilo, vinčilovići [Por.]


   VINOĆÍKĂ /persoană care vine/ (i. ž.) — дошљакиња

* s-a-nsuart k-o vinoćikă đin alt sat
— oženio se došljakinjom iz drugog sela [Por.]


   VINUÍ /vinui/ (gl. p. ref.) — кривити

* pakat ĭe kînd vinuĭ pe vrinu kare nuĭe đivină
— greota je kriviti nekoga ko nije kriv

* a grabit, sî n-o vinuĭaska ńima kă s-a zîbovit vrunđeva ńiśkotrĭabă
— žurila je, da je ne okrivljuje niko da se zadržala negde bez potrebe [Crn.]


   VÍŃIRĬ /vineri/ (i. ž.) — петак

* vińirĭa ĭe a śinśiļa ḑî în stamînă
— petak je peti dan u sedmici

* rumîńi aĭ batrîń vińirĭa a postît
— stari Vlasi su postili petkom [Por.]


   VÍŃIRĬA MARE /Vinerea Mare/ (sint.) — Петковица

* Vińirĭa Mare ĭe măĭ đes șî măĭ batrîn prazńik la rumîń în Sîrbiĭe
— Petkovica je najstarija i najčešća slava kod Vlaha itočne Srbije

* aĭ batrîń a puvestît kă pi Vińirĭa Mare sa kunuosk rumîńi veńiț đin Rumîńiĭe
— stari su pričali da se po Petkovici prepoznaju Vlasi doseljeni iz Vlaške

* prazńik Vińirĭa Mare kađe tuamna, nu skimbă datumu
— Petkovica pada u jesen, ne menja datum [Por.]


   VIORĬÁUĂ /viorea/ (i. ž.) — љубичица

* viorĭaua dă pin padure, primovara
— ljubičica raste po šimi, u proloće [Por.]


   VIÓRŃIȚĂ /vîrtej/ (i. ž.) — вртлог

* viorńiță ĭe un fĭeļ đi vîrćež kare faśe vîntu la luok đeškis
— viornica je vrsta vrtloga koji pravi vetar na otvorenom prostoru

* viorńiță rađikă đi pi pomînt tuot śe ĭe ușuor șî-nvîrćašće ka pi fus înkuaś șă-nkolo
— viornica diže sa zemlje sve što je lako, i okreće ga kao vreteno tamo-amo

* viorńiță sa faśe înainća pluoĭi
— viornica nastaje pred kišu

* aĭ batrîń a kreḑut kă viorńița fak šoĭmańiļi
— stari su verovali da viornicu prave šojmane

* aĭ batrîń sa aparat đi viorńița șkipînd șă suduind: „pu-pu, kakaćar mîțî”
— stari su se štitili od viornice pljuvanjem i psovkom: „pu-pu, usrale te mačke” [Por.]


  VIS /vis/ (i. s.) — сан

* în vrĭamĭa đi la urmă, sa vaĭtă kă duarme rău, șî visaḑă visurĭ urîće
— u poslednje vreme se žali da spava loše, i sanja ružne snove

* rumîńiļi aļi batrîńe tare a krĭeḑut în visurĭ
— stare Vlajne su jako verovale u snove [Por.]


   VISAĻÍ /veseli/ (gl. p. ref.) — веселити

* a primit plata șî s-a dus sî sa visaļaskă ku fîrtațî
— primio je platu, i otišao da se proveseli sa društvom

* ku glumiļi luĭ ń-a visaļit tuota nuapća
— svojim šalama uveseljavao nas je celu noć [Por.]


   VISAĻÍĬE /veselie/ (i. ž.) — весеље

* visaļiĭe ĭe kînd s-adună lumĭe multă, șî vruńi kîntă da lumĭa žuakă
— veselje je kad se skupi mnogo ljudi, i neko svira a ljudi igraju

* fara žuok nuĭe visaļiĭe
— bez igranke nema veselja

* s-a duk la visaļiĭe
— idu na igranku

* la visaļiĭe tuoț sînt în vuoĭa bună
— na veselju su svi dobro raspoloženi [Por.]


   VÍSKUL /viscol/ (i. s.) — мећава

* s-a dus ĭarna ku vićiļi la munće, șî kînd s-a pus viskulu, ĭa-ngețat đi frig akolo
— otišla je zimi sa stokom u planinu, i kada je nastala mećava, ona se tamo smrzla od hladnoće [GPek]


   VISKUĻÍ /viscoli/ (gl.) — вејати

* ńinźe șî baće vîntu, ļesńe puaće-fi kă sa viskuļaḑă zapada șî ńi kutrupĭesk namĭețî
— pada sneg i duva vetar, lako može da nastane mećava i da nas zatrpaju smetovi [GPek]

* afară rău viskuļe
— napolju jako veje (Šipikovo) [Tim.]


   VÍŚE /bănui ?/ (part.) — ваљда

* viśe așa ĭe, kînd spun tuoț kî ĭe așa
— valjda je tako, kad svi kažu da je tako

* viśe n-a măĭ putut să sufire, đ-aĭa a lasat uomu
— valjda više nije mogla da trpi, zato je napustila muža [Por.]


  VITĂ /vită/ (i. ž.) — стока

* vita ĭe žuavină đi kasă, kare uomu o pazîașće ș-o arańașće
— govedo je domaća životinja, koju čovek čuva i hrani

* avĭem viće marĭ șî viće miś
— imamo malu i veliku stoku

* vită mikă ĭe uaĭa, berbĭeku, mńelu, kapra, pîrśu, ĭedu
— u malu stoku spada ovca, jagnje, koza, jarac, jare

* vită mare ĭe vaka, buou, vițălu, kalu, ĭapa, mînḑu șî magarĭu ku mîgarița
— u krupnu stoku spada krava, vo, tele, konj, kobila, ždrebe i magare sa magaricom

* kîńi șî mîțî nu sînt viće numa žuaviń
— psi i mačke nisu stoka nego životinje

* vită sîrbaćikă
— divlja životinja

* vită blîndă
— pitoma životinja [Por.]


   VÍTRÎG /vitreg/ (prid.) — несродан

* tată vitrîg
— očuh

* mumă vitrîgă
— maćeha [Por.]

* kopil vitrîg
— pastorak

* fată vitrîgă
— pastorka

* uom vitrîg, fara sufļit, đi ńima n-are milă
— zao čovek, bez duše, ni za koga nema milošte [Por.]


  VIŽLĂ /vijlă ?/ (i. ž.) — ћоштере

* ku vižla s-a fakut žgĭaburĭ la pođaļe, kare s-a pus pi grinḑ la puodu brnarĭețî
— ćošterom su se pravili žljebovi na šindama, koje su se stavljale na tavanske grede brvnare [Por.]


   VIŽUĻÍĬE /vijălie/ (i. ž.) — олуја

* vižuļiĭa ĭe vînt tare, kare puaće să rađiśe astrukamîntu đi pi kăș, or să skuată ļiamńiļi đin rîdaśină
— oluja je jak vetar, koji može da digne krovove sa kuća, ili da čupa drveće iz korena [Por.]


  VIȘĆEŽÎ /veșteji/ (gl. p.) — венути

* fluarĭa vișćežîașće kînd o baće bruma
— cvet vene kad ga bije slana

* vișćežîașće șî fata mare kînd nu sa marită la vrĭame
— vene i devojka udavača kad se ne uda na vreme [Por.]


  VÎLVA PLUOI /vâlva ploi/ (sint.) — демон кише

* vîlva pluoĭi ĭe însă kare puartă nuviri ku pluaĭe, ĭa ĭe înkăļikată pi vîru nuvăruluĭ al măĭ mare, dupa kare sa trag nuviri aĭ-lalalț, șî rînduĭe unđe să pluaĭe, śe fĭeļ đi pluaĭe, șî kîtă vrĭame
— kišni demon je zduhać koji vodi kišne oblake, on jaše na vrhu najvećeg oblaka za kojim se vuku ostali oblaci, i određuje gde će da pada kiša, kakva kiša, i koliko dugo

* în Tanda vîlva pluoi a đi la urmă a fuost Ĭovan Dămiĭan, kare, kînd sa fi apropiĭat vrun ploĭuoń grĭeu, a ĭeșît în mižluoku kîmpuluĭ șă đin tuota pućerĭa a zberat, a kîntat, a žukat, s-a tîvaļit, ș-așa a kriśit la lumĭe să fiĭe sprimită kă vińe prăpadu
— u Tandi poslednji zduhać je bio Jovan Demijan, koji je, kad bi se približila neke teška kiša, izlazio u polje i iz sve snage vikao, pevao, igrao i valjao se, i tako je ljudima javljao da budu spremni jer ide katastrofa [Por.]


  VÎLVĂ /vâlvă/ (i. ž.) — здухаћ

* vîlvă ĭe o insă omeńiaskă pućarńikă kare, kînd ĭe nuverĭală, sa rađikă đi pi pomînt, zbuară pi śierĭ șî puartă nuviri ku pluaĭe șă ku pĭatră
— vlva je moćno ljudsko biće koje se, kad je nevreme, diže sa zemlje, leti nebom i vodi oblake sa kišom i gradom

* în vîlvă sa profak uamiń viĭ, saćańi aļieș đi șoĭmań, kînd trăbe să apire satu đi vro furtună, kum ĭe pĭatra, ploĭuoń or pouod
— u vlvu se pretvaraju obični živi ljudi, seljaci, kad treba da se zaštiti selo od neke katastrofe, kao što je grad, provala oblaka ili poplava

* kare đintr-un sat o să fiĭe vîlvă, a ursat șoĭmańiļi înga în śasu nașćiri; pi tuoț aĭ aļieș șoĭmankiļi ĭ-a-nvațat să grižaskă đi bunataća lumi: pi uńi kum să grižaskă đi sînataća luor, ku đeskînćiśe șî miļiemńe, da pĭ-aĭ-lalț kum sî zbuare pi śierĭ șă đi pi țînutu satuluĭ sî stokńiaskă nuvirĭ grĭeĭ, kare vor să fakă prăpad la moșîĭa luor
— ko će iz sela da bude vlva, određivale su šojmanke u času rođenja; sve izabrane, šojmanke su učile kako da brinu o dobrobiti ljudi: jedne, kako da brinu o njihovom zdravlju kroz bajalice i meleme, a druge kako da lete nebom i sa seoskog atara oteraju teške oblake, koji prete da unište njihovu imovinu

* pănă ĭe kuprinș ku zburatu pi śierĭ, uomu kare s-a profakut în vîlvă, ḑaśe pi pomînt a koluo unđ-a kaḑut kînd la prins vĭasta, ḑaśe amurțîț, duș; đ-așa sa ḑîśe kî ĭe luvaț đi șoĭmańe, șă ńima nu kućaḑă să-l dîrîaskă or să-l pumeńiaskă pănă sîngur nu sa-ntuarśe, or kă muare așa dus, dakă în bataĭa-ĭa pi śĭerĭ pĭare
— dok je zauzet letenjem po nebu, čovek koji se preobratio u vlvu, leži na zemlji tamo gde je pao kad je primio poziv, leži bez svesti, obamro; za takvog se kaže da je obuzet šojmankama, i niko ne sme da ga pomera ili budi dok se sam ne povrati ili umre tako obuzet, ako u nebeskoj borbi izgubi život

* tuot satu avut vîlviļi luĭ, șă lu tuoț a fuost kunoskuće pi nume, ama uńiļi đin ĭaļe a țînut parća sîrbĭaska, ș-aparat satu ku tuota pućarĭa, da uniļi a tras în parća bugarĭaskă, ș-a vrut să-ăl zatrĭaskă, ĭară ku tuota pućarĭa
— svako selo je imalo svoje vlve, i svima su bile poznate po imenu, ali neke od njih su držale srpsku stranu i branile selo svom snagom, a neke su prešle na bugarsku stranu i nastojale da selu nanesu štetu, opet svom snagom

* vîlva đi la urmă a Îrnaglăvi a fuost Strain A Babi Mariĭi, a trait mult șă đi vrĭamĭa lu Titu, avut koļibă la Kraku lu Draguoĭ, ku un dîlm đînđal đi koļibă; kînd ăl prind șoĭmańiļi, ĭel sa suĭe pi dîlmo-la șă zbĭară, da supt śuakă sa đeșkiđe vaļa îrnaglăvi ka tolśierĭu, șî kînd sa puńe pluaĭa ku vižuļiĭe, ku sfulđirĭe șă ku trîasńiturĭ, vîntu rupe șî kîć-o vuorbă đin zbĭaritu lu Strain, șă tuoț la-m putut auḑa kum urlă „Vasionoooooooo, muma mĭaaaa!”... „Mumoooo, mumo!” ... „Ĭo zbuor pin ćińe înkăļikat pi butuooooń!”... „Ĭuo trag nuviri dupa mińeee!” ... La urmă, butuońo-la ĭa do dat đi kap, kă a murit đi bĭare
— poslednji zduhać Rudne Glave bio Stran Baba Marijin, živeo je dugo i u vreme Tita, imao je kolibu na Kraku Dragoj, iznad koje je bio jedan brežuljak; kad ga spopadnu šojmanke, on se popne na taj breg i viče, a ispod brda otvara se kao levak rudnoglavska dolina, i kad krene kiša sa olujom, sa sevanjem i treštanjem gromova, vetar kida i po neku reč iz Strainove vike, pa smo svi mogli čuti njegove urlike „Vasionoooo, majko mojaaaa”... „Majko, majkoooo” ... „Ja letim preko tebe jašući bureeee”... „Ja vodim oblake za sobom!” Na kraju mu je to bure došlo glave, jer je umro od alkohola ② demonska sila uopšte

* supt nume „vîlvă” nu sînt kuprinsă numa insă kare puartă nuviri, numa gata tuaće sîļiļi đi kare Rumîńi aĭ batrîń a krĭeḑut kă ĭastă pi lumĭe, fiva pi śierĭ, pi pomînt or pi supt pomînt, pi lumĭa-sta or pi lumĭa-ĭa, da aduk kumva ku insa uomuluĭ, numa ḑîna în kreḑamîntu rumîńilor n-a fuost mistakată ku vîlva pluoi, ḑînă întođiuna avut luok adîns în kreḑuto-la
— pod nazivom „vlve” nisu obuhvaćena samo bića koja vode oblake (zduhaći), nego gotovo sve sile za koje su stari Vlasi verovali da postoje, bilo na nebu, na zemlji ili pod zemljom, na ovom svetu ili na onom, a koje nekako liči na ljudsko biće, samo se vila u vlaškom verovanju nije mešala sa zduhaćem, vila je oduvek u tom verovanju imala svoje posebno mesto [Por.]


  VÎLVUOS /vâlvos/ (prid.) — снажан

* vălvuos ĭe śuava śe are mare pućiare, śe nu sa ćiame đi ńimika
— „vlvos” je nešto što iam veliku snagu, i što se ne boji ničega

* vîlvuos ĭe uom pi kare ăl ĭau șoĭmańiļi șă-l profak vîlvă, să puată să puarće nuviri șă sî rînduĭe furtuna
— vilovit je čovek koga opsednu šojmanke i pretvore ga u zduhaća, da može predvoditi oblake i upravljati nevremenom [Por.]


   VÎNAȚÁLĂ /vînătaie/ (i. ž.) — модрица

* a batuto uomu, ș-aveńit la parinț pļină đi vînațîaļe
— tukao je muž, i došla je kod roditelja puna modrica

* vînațala măĭ ĭut trĭaśe kînd ļi ļeź ku śapă friptă
— modrice najbrže prođu kad ih previješ pečenim lukom [Por.]


   VÎNÁT /vânat/ (i. s.) — лов

* rumîńi aĭ batrîń kare a trait în munće, s-a țînut ku vînatu, kă a fuost žuvaiń đestuļe da lumĭe puțînă
— stari Vlasi koji su živeli na planini, izdržavali su se lovom, jer je divljači bilo dosta, a ljudi malo [Por.]


   VÎNATUÓRĬ /vânător/ (i. m.) — ловац

* đemult tuoț uamińi a fuost vînatuorĭ, kă ku vînatu s-a arańit pista ĭarnă, da s-a aparat șî đi žuaviń sîrbaćiśe, kum a fuost lupi șî urșî
— nekada su svi ljudi bili lovci, jer su se lovom prehranjuvali preko zime, a čuvali su se i od divljih zveri, kao što su bili kurjaci i medvedi [Por.]


   VḮNĂ /vână/ (i. ž.) — вена

* kînd sa taĭe vîna, bîșńașće sînźiļi în tuaće părțîļi
— kad se preseče vena, šikne krv na sve strane

* kînd uomu prĭamult ḑaśe, îĭ sa skurtă vîńiļi la piśuare
— kad čovek previše leži, skrate mu se žile na nogama

* vîna munțî, vîna krakuluĭ
— planinski venac, kosa, povijarac

* în săśită mare sakă șî vîna rîuluĭ
— u velikoj suši usahne i matica reke [Por.]


   VḮNÎT /vânăt/ (prid.) — плав

* śerĭu sańin ĭe vînît
— vedro nebo je plavo

* farba vînîtă
— plava boja

* vînît înkis
— tamno plav

* vînît đeșkis
— svetlo plav [Por.]


  VÎNT /vânt/ (i. s.) — ветар

* kînd baće vîntu, sa klaćină krĭanźiļi în ļemn
— kad vetar duva, njiše se granje na drvetu

* vîntu mînă nuviri
— vetar tera oblake

* baće un vînt rîaśe, strabaće pănă la uos
— duva hladan vetar, probija do kostiju

* ĭastă mulće fĭelurĭ đi vînturĭ, măĭ đes sînt koșaua, gorńak, đi țîganu șî vînto-l rău
— ima mnogo vrsta vetrova, najčešći su košava, gornjak, ciganski i zli vetar

* vižuļiĭa ĭe vînt măĭ tare
— oluja je najjači vetar [Por.]


   VÎNTURÁ /vântura/ (gl. p. ref.) — вејати

* grîu đintro vrĭame înkauśa s-a vînturat ku vînturatuarĭa, da pasuĭu tuot ku śuru la vînt
— žito se od nekog vremena vejalo vejalicom, a pasulj i dalje rešetom na vetru

* suoba muoșuluĭ trăbe vînturată, kî puće la pișăț
— starčeva soba treba da se provetri, jer smrdi na mokraću [Por.]


   VÎNTURATUÁRE /vânturătoare/ (i. ž.) — вејалица

* vînturatuarĭa a fuost mașînă adîns fakută đi vînturat grîu la trîĭerat
— vejalica je mašina posebno napravljena za vejanje žita na vršidbi [Por.]


   VÎNTURUÁSĂ /vântoasă/ (prid.) — падалица

* vînturuasă ĭе muĭerĭа kare pikă pră Stamîna vînturuasă, luvată dă vîlva vîntuluĭ
— padalica je žena koja pada u trans tokom Vetrovite nedelje, obuzeta demonom vetra

* Stamîna vînturuasă pră kîļindarĭu popăsk sa kĭamă Stamîna pră Rusaļe
— Vetrovita sedmica se u popovskom kalendaru zove Rusalna nedelja

* puopi sîrbășć a ginđit kă muĭeriļi pikă luvaće dă Rusaļe, da ĭaļe a pikat luvaće dă vîlviļi vîntuluĭ
— srpski popovi su mislili da žene padaju obuzete Rusaljama, a one su padale obuzete demonima vetra

* măĭ kunoskuće ar fuost muĭerĭ vînturuasă dîn Dîlbuoka, dar a pikat șă aļi dăn Șăvița, Ĭeresńița, Radănka, șî alće saće șă țînuturĭ rumîńeșć
— najpoznatije su bile žene padalice iz Duboke, ali su padale i žene iz Ševice, Neresnice, Radenke, i drugih vlaških sela i oblasti [Zvizd]


   VÎNTURUÓS /vânturos/ (prid.) — ветровит

* arĭa bîtrîńaskă s-a fakut la luok vînturuos, kă grîu s-a vînturat la vînt
— starinsko gumno bilo je pravljeno na vetrovitom mestu, jer se žito vejalo na vetru [Por.]


  VÎR /vârf/ (i. s.) — врх

* a fakut koļiba în vîru śuośi, să nol îńaśe fumu đi la kamin
— podigao je kolibu na vrhu brda, da ga ne davi dim sa kamina

* askuțît ka vîru akuluĭ
— oštar kao vrh igle

* uńi darîmă frunḑa đi la vîru ļemnuluĭ, da-ĭ înțaļeș darîmă đi la pomînt în sus
— jednu krešu lisnik od vrha drveta, a pametni ljudi krešu od zemlje na gore

* iĭ s-a suit kopiĭi în vîru kapuluĭ
— popela su joj se deca na vrh glave [Por.]


   VÎRĆÁŃIȚĂ /vîrtelniță/ (i. ž.) — витао

* vîrćańiță ĭe o mîkarao pi kare muĭeriļi pun muotka kînd vrĭeu sî umpļe mosoru ku tuorsu
— vitao je naprava na koju žene stavljaju kanuru kad hoće da namotaju predivo na kalem [Por.]


   VÎRDÁRE /verdare/ (i. ž.) — детлић

* vîrdarĭa ĭe pasîre kare mĭarźe pi ļiemn însus-înźuos șî ćokńașće ku ćiku în butuarkă katînd la vĭermĭ
— detlić je ptica koja se kreće po drvetu gore-dole i kucka kljunom po deblu tražeći crve

* vîrdarĭa sa kuĭbĭaḑă în butuarkă
— detlić se gnezdi u duplji

* vîrdarĭa ĭe pasîrĭe ćokńituare
— detlić je ptica čukačica [Por.]


   VÎRḐARÍĬE /vărzărie/ (mn. vîrḑariĭ) — купусиште

* vîrḑariĭa ĭe luok unđe sa puńe varḑa
— kupusište je mesto gde se sadi kupus

* fînkă varḑa kată multă apă, măĭ bun ĭe vîrḑariĭa să fiĭe apruape đi rîu, or đi vrun ogaș
— pošto kupus traži mnogo vode, najbolje je da kupusište bude blizu reke, ili nekog potoka [Por.]


  VÎRKOLAK /vârcolac/ (i. m.) — вукодлак

* vîrkolak ĭe ală đintra-ĭ viĭ tare ruoș la fire, kare kad đes, ș-atunśa manînkă Luna or Suariļi
— vukodlak je demon u koji se pretvaraju živi ljudi jako crveni u licu, koji često padaju u zanos, i tada jedu Mesec ili Sunce

* în saćiļi rumîńeșć đemult s-a șćut kare ĭe vîrkolak, śe manînkă Luna or Suariļi, șî faśe ńigurĭață
— u vlaškim selima nekada se znalo ko je vukodlak što jede Mesec ili Sunce, i pravi pomračenje

* în Arnaglaua măĭ kunoskut vîrkolak a fuost vrunu Trailă Dogarĭu, gras ka puorku șî ruoșu ka raku, kare s-a labdat kî ĭe așa đin karńa Luńi ș-a Suariluĭ
— u Rudnoj Glavi najpoznatiji vukodlak je bio neki Trailo Dogar, debeo ko svinja i crven ko rak, koji se hvalio da je takav od Sunčevog i Mesečevog mesa [Por.]


   VÎRŃÁĬE /vârtelniţă/ (i. ž.) — вртешка

* mi s-a frînt vîrńaĭa dă la ventilator dă la motuor
— polomila mi se elisa na ventilatoru motora

* kînd am fuost ćińără, am fuost o vîrńaĭe dă muĭare
— kad sam bila mlada, bila sam čigra od žene

* sa șćiĭe śe kată, kînd aļargă ka vîrńaĭa dîn kolo-kolo
— zna se šta traži, kada jurca kao vrtirepka tamo-vamo [Zvizd]


   VÎRSATÚRĂ /vărsătură/ (i. ž.) — сипар

* am un luok supt kîrșe, șî în tota primovara žumataće ăl kutrupĭașće vîrsatura śe sa suduame đi pi kļanț
— imam njivu ispod krša, i svakog proleća do pola je pokrije sipar koji se obrušava sa ostenjaka

* s-a dus drakuluĭ, da vîrsatura n-a șćers đi pi pat unđ-a durmit bat muort
— otišao je u majčinu, a povraćku nije obrisao sa kreveta na kome je spavao mrtav pijan [Por.]


   VÎRTÁK /vurtă ?/ (i. m.) — брежуљак

* śe s-auđe în al vîrtak? țîpă țîpîtuarĭa (dîn petrekatură)
— šta se čuje na brežuljku? cvrči cvrčak s čikorije (iz petrekature) [Zvizd]


   VÎRTÚĆE /vârtute/ (i. ž.) — снага

* vrăžîtuarĭa puaće ku đeskînćiku să-ntuarkă vîrtuća la uom
— vračara može bajanjem da povrati snagu čoveku [Por.]


   VÎRTUÓP /vârtop/ (i. s.) — рупчага

* a sapat apa ș-a fakut numa vîrtuope pi drum, nu sa mĭearźe ńiś ku vićiļi, ńiś pi piśuare
— kopala je voda i napravila samo rupčage na putu, ne može se ići ni zapregom, ni pešice [Por.]


   VÎRTUÓS /vârtos/ (prid.) — густ

* mĭastîkă bińe koļașa, să nu fiĭe prĭa vîrtuasă
— mešaj dobro kačamak, da ne bude previše tvrd

* lapćiļi uoilor tuamna ĭe vîrtuos
— ovčje mleko je u jesen gusto

* sa ḑîśe đi vakă, uaĭe or kapră, kî ĭe vîrtuasă, kînd are mik svîrk la țîță, șî grĭeu sa mulźe
— kaže se za kravu, ovcu ili kozu, da je teškomuzna, kada ima mali otvor na vimenu, i teško se muze [Por.]


  VÎRV /vârv/ (i. s.) — врх

* n-a tras porkoń dăstuĭ să fakă klańa păn la vîrv
— nije dovukao dovoljno stogova da sadene plast do vrha [Bran.


   VÎRZUÁBĂ /vârzob/ (i. ž.) — крпља

* vîrzuaba s-a fakut đin kurpin gruos kare s-a înkoveĭat ļesńe în śerk șî nu s-a frînt, da pi đinuntru a fuost înplețit ku kurpiń măĭ supțîrĭ șî întarit ku ață
— krplja se pravila od debljeg lijana, koji se lako savijao u krug i nije se lomio, a iznutra je bio opleten tanjim lijanima i ojačan koncem

* vîrzuabiļi afuost ļegaće ku kuraua đi talpa piśuoruluĭ
— krplje su bile vezane kaišom za nožno stopalo

* vîrzuaba a fuost măĭ largă đi kît piśuoru, ș-a putut sî țînă uomu pi zapadă, să nu sa skufunđe în namĭaće
— krplja je bila šira od noge, i mogla je da drži čoveka na snegu, da ne utone u smet [Por.]


   VÎRŽÎTUÁRE /vrăjitoare/ (i. ž.) — врачара

* vîržîtuare ĭe muĭare kare șćiĭe să đeskînće
— vračara je žena koja zna da baje

* vîržîtuare ku đeskînćiśiļi ļekuĭe lumĭa bolnauă
— vračara bajalicama leči bolesne ljude

* (ver.) fata mare kare s-auđe kă urđină la vîržîtuorĭ, grĭeu sa marită, kî lumĭa ginđașće kă śuava nuĭe bun ku ĭa
— udavača koja često obilazi vračare, teško se udaje, jer ljudi misle da s njom nije nešto u redu [Por.]


  VÎRȘUOĆA /iubit/ (i. s.) — вршоћа

* vîrșuoća ĭe insă đin povĭeșć đi rușîńe
— vršoća je lik iz erotskih priča

* vîrșuoća ĭe futaș kare puaće să fută pi fiĭe kare, da măĭ đes, vro muĭarĭe întra uomu iĭ
— vršoća je jebač koji može pojebati bilo koga, a najčešće neku ženu pred njenim mužem [Por.]


   VḮSLĂ /vâslă/ (i. ž.) — весло

* peșkarĭu mînă luntriĭa ku vîsļiļi
— ribar tera čamac veslima [Kmp.]


  VÎTAMA /vătăma/ (gl. p. ref.) — озледити

* lupu s-a bagat în strungă, ama kîńi s-a slubaḑît la ĭel, șî ĭel numa a vîtamat o uaĭe, alta șćetă n-ažuns sî fakă
— vuk je upao u tor, ali su psi skočili na njega i on je samo povredio jednu ovcu, drugu štetu nije stigao da uradi

* s-a pus sî taĭe ļamńe, ĭ-a skapat kumva sakurĭa đin mîń, șî rău ĭ-a vîtamat piśuoru
— počeo je da cepa drva, sekira mu se nekako izmakla iz ruku, i teško mu povredila nogu [Por.]


   VÎTAMÁT /vătămat/ (prid.) — озлеђен

* s-a-nbrukat în spińe, ama ku piśuoru vîtamat a kosît tota ḑîua
— nabo se na trn, ali je sa povređenom nogom kosio ceo dan [Por.]


   VÎTAMATÚRĂ /vătămătură/ (i. ž.) — озледа

* avut vîtamatură grĭa la mîna stîngă
— imao je tešku ozledu na levoj ruci [Por.]


   VḮZLĂ /vâslă/ (i. ž.) — евењка

* vîzlă ĭeste viță de viĭe ku strugurĭ la ĭa, atîrnată la streșină să să usuče de ĭarnă
— evenjka je kita spletenih grozdova, obešena pod strehom da se suši za zimu [Tim.]


  VÎŽ /vâj/ (uzv.) — вж

* auḑît, ka pin vis: vîž! vîž! ama nu ĭ-a dat în gînd kă aĭa a putut să fiĭe vîžuoĭu api
— čuo je, kao kroz san: vž! vž! ali mu nije palo na pamet da bi to mogao biti mlaz vode [Por.]


   VÎŽUÓĬ /vâjoi/ (i. s.) — млаz

* dupa pluaĭe tare, kure apa đi pi strĭeșînă ku vîžuaĭe, gruasă ka źeĭśtu
— posle jake kiše, curi voda sa nadstrešnice u mlazevima, debelim kao prst [Por.]


   VĬÁRME (i. m.) (i. m.) — (helm.) crv [Por.] ● v. vĭerme [Crn.]

   VĬÁSÎL /vesel/ (prid.) — весео

* đi uom kare ĭe vĭasîl șî vorbituorĭ, sa spuńe kă are narau bun
— za čoveka koji je veseo i govorljiv, kaže se da ima dobru narav

* ĭel ĭe vĭasîl numa kînd bĭa kîta
— on je veseo samo kad malo popije [Por.]


   VĬÁSPIĬE /viespe/ (i. ž.) — оса

* vĭaspĭa a mușkat kopilu đi mînă
— osa je ujela dete za ruku

* ĭa ĭe vĭaspiĭe đi muĭarĭe, ažunźe đarîndu
— ona je osa od žene, svuda stiže [Crn.]


  VĬAȘĆID /veșted/ (prid.) — увенуо

* sa ḑîśe kî ĭe vĭașćidă đi vro fluare kare ĭe paļită đi brumă or uskată đi sîaśită
— kaže se uvenuo za neki cvet koji je opaljen slanom ili sparušen sušom

* n-a fuost farbă đ-ažuns, șî pînḑa a ĭeșît vĭașćidă
— nije bilo dovoljno boje, pa je platno ispalo bledo

* dupa śe l-a lasat fata, ku ḑîļiļi a fuost vĭașćid, șî la tuoț s-a vaĭtat kî-ĭ ińima frîntă
— kad ga je devojka napustila, danima je bio tužan, i svima se žalio da mu je srce slomljeno [Por.]


   VĬÉḐUR /viezure/ (i. m.) — јазавац

* vĭeḑuru ĭe žuavină sîrbaćikă kare traĭașće la munće, pitulat în viḑurină kare sîngur o sapă supt pomînt
— jazavac je divlja životinja koja živi u planini, skrivena u jazbini koju sam kopa pod zemljom

* vĭeḑuru duarme pista ĭarnă ka guđe ursu
— jazavac prespava zimu kao i medved

* vînatuori măĭ mult prind vĭeḑuru pintru untura luĭ, kare ĭe tare miļemn đi mulće buaļe grĭaļe
— lovci hvataju jazavca najviše zbog njegove masti, koja je lek za mnoge teške bolesti

* vînatuori au kopuoĭ adîns fakuț đi prins la vĭeḑurĭ
— lovci imaju kerove naročito odnegovane za hvatanje jazavaca

* vînatuori măĭ đes skuot vĭeḑuru đin viḑurină ku fumu
— lovci najčešće isteruju jazavca iz jazbine dimom [Por.]


   VĬÉR /vier/ (i. m.) — вепар

* vĭer ĭe puork ńiskopit, lasat đe prasîlă
— vepar je neuštrojen prasac, ostavljen za priplod [Por.]


   VĬÉRME /vierme/ (i. m.) — црв

* vĭermi đin tuor sint buń đe prins la pĭașće
— crvi iz stajskog đubriva dobri su za pecanje

* în žđerîtură a puĭat vĭermi
— na odranom mestu pojavili su se crvi [akc.


   VĬERMINUÓS /vermănos/ (prid.) — црвљив

* mĭ-a dus karńe vĭerminuasă, ș-a fuost muara s-o labîd tuată
— doneo mi je crvljivo meso, pa sam morao svo da ga bacim

* lovitură vermanuasă, puamă vermanuasă
— crvljiva rana, crvljiva voćka [Por.]


   VĬÉSPIĬE (i. ž.) ● v. vĭaspiĭe [Por.]

   VLÁȘ /vlaș/ (i. m.) — ваљкасти црв

* vlaș ĭe vĭarme đin apă
— vlaš je vodeni crv

* uńi spun kî ĭe vlașu vĭarme skurt șî samînă la rîmă
— jedni kažu da je vlaš kratak crv koji liči na glistu

* (med.) kînd la uom roșăsk uoki, sa skuot vlașî đin apă, sa pun pi kîrpă șî ku ĭa sa ļagă ăl bolnau pista uokĭ
— kad čoveku pocrvene oči, vade se valjkasti crvi iz vode, stave se na maramu i njome bolesniku prevežu oči (Rudna Glava)

* vlașî sînt vĭermuș albĭ kare sa fak la uom în uokĭ
— vlaši su beli crvići koji se izlegu kod čoveka u očima (Tanda) [Por.]


   VLÁŚ /vierme/ (i. m.) — власи

* în žđerîtură a înpuĭat vlaś
— na oderotini su se pojavili crvi

* la taĭatura-ĭa la piśuoru vaśi ĭastă vlaś
— u rani na kravljoj nozi ima crva [Crn.]


   VOĬÁLĂ /dârstă/ (i. ž.) — ваљавица

* iśa, linga moară, ń-a fuost voĭala, ama kînd s-ă lăsat muĭeriļi să țîasă la śuariś, voĭala s-a părasît
— ovde, pored vodenice, bila nam je valjavica, ali kad su žene prestale da tkaju sukno, ona je zapustela [Zvizd]

* la vaĭală sa-nvaļesk śuariśi dupa țasut, să fiĭe măĭ gruoș șî măĭ đeș
— na valjavici valja se sukno posle tkanja, da bude deblje i gušće (Tanda) [Por.]


  VOĬŃIK /voinic/ (prid.) — јак

*

*
◊ [Por.]


   VOMÁ /voma/ (gl. p.) — повраћати

* s-a-nbatat ka kurka, ș-akuma numa vuamîĭe
— napio se kao ćurka, i sada samo povraća

* kînd a gemuit, n-a strîns ața pi gĭem bińe, șî gĭemu akuma tuot s-a vomait
— kad je motala klube, nije konac namotala čvrsto, pa se klube sada svo razmotalo [Por.]


   VOMATÚRĂ /vomătură/ (i. ž.) — повраћање

* puaće-fi înkarkată, kînd a prinso atîta vomatură
— možda je trudna, kad je spopalo toliko povraćanje

* klańa stă strîmbă, șî kînd va baća vrun vînt tare, o să fiĭe așa vomatură đi fîn đi n-o sî-l măĭ adunăm vĭek
— plast stoji nakrivo, i kad bude dunuo neki jak vetar, ima da bude takvo rasipanje sena, da ga nećemo sakupiti nikad [Por.]


   VOPUÓR /vapor/ (i. s.) — лађа

* vopuarîļi a mĭers pi Dunîrĭe, ma ku ĭaļe s-a karat numa duomńi
— lađe su plovile Dunavom, ali njime se vozila samo gospoda

* pănă nu s-a izaflat motuoru, vopuoru pi Dunîrĭe la đal a tras lumĭa ku sfuara, lukro-la s-a kĭemat ĭardum
— dok nije pronađen motor, lađu su uzvodno vukli ljudi konopcem, taj posao se zvao jardum [Por.]


   VORBRĬ /vorbari/ (i. m.) — речник

* vorbarĭu nuostru a adunat o miĭe đi vuorbĭe numa la „a” șî la „b”
— naš rečnik je sakupio hiljadu reči samo na slovo „a” i „b” [Por.]


   VORBÍ /vorbi/ (gl. p. ref.) — говорити

* ļagă-ț gura, nu vorbi śe nu trîabe
— zaveži usta, nemoj govoriti što ne treba

* nu șću đi śe atîta ma vorbĭașće đi rău, kî nu ĭ-am fakut ńimika
— ne znam zašto me toliko ogovora, kada mu nisam učinio ništa [Por.]


   VORBÍȚĂ /vorbiţe/ (i. ž.) — речца

* vinu la naĭka, numa o vorbiță să-ț spună la urĭake, pă o să fiĭ a mĭa pănă la muarće
— dođi kod bate, samo jednu rečcu da ti šapne na uvo, pa ćeš biti moja do smrti [Por.]


   VORBITUÓRĬ /vorbitor/ (prid.) — говорљив

* muoșu ĭe uom vorbituorĭ șî povĭestîtuorĭ, da baba ĭe ponćură șî takută
— čiča je govorljiv i pričljiv čovek, a baba je namćor i ćutalica

* la fată sa kată nu numa să fiĭe frumuasă șî vrĭańikă, numa șî vĭasîlă șî vorbituarĭe
— od devojke se traži ne samo da bude lepa i vredna, nego i vesela i rečita [Por.]


   VORBITUÓRĬ /vorbitor/ (i. m.) — говорник

* s-a adunat o granadă đi vorbituorĭ, șî tuoț vorbĭesk într-un glas, ńiś draku nu-ĭ înțaļiaźe
— skupila se gomila govornika i svi pričaju u jedan glas, ni đavo ih ne razume

* vorbituorĭ kîț vrĭeĭ, da lukratuorĭ nuĭe ńiś unu
— govornika koliko hoćeš, a radnika nema ni jednog [Por.]


   VORBITÚRĂ /vorbitură/ (i. ž.) — гласина

* sa trag ńișće vorbiturĭ urîće dupa ĭa, đi kînd iĭ uomu dus
— vuku se za njom ružne glasine, otkako joj je muž odsutan [Por.]


   VRÁKŃIȚĂ /vraniţă/ (i. ž.) — вратница

* vrakńiță ĭe ușă mikă, fakută đin blăń ńiśopļiće, pin kare lumĭa tună-n traușă
— vratnice su mala vrata, od neotesanih dasaka, kroz koja ljudi ulaze u dvorište

* vrakńița s-a înkis ku gužbă đi ćiĭ, ku popiku or ku kļanță
— vratnice su se zatvarale gužvom od like, zasunom ili zaponcem [Por.]


  VRASŃIT /minunat/ (prid.) — чудесан

* în kînćik batrîn đi Giță Kîtańița, soțîĭa luĭ nu vrĭa să kînće mĭergînd pin padure, kă are glas „rău vrasńit”, șă-ĭ auđe Florĭa Florilor, arambașa uoțîluor
— u staroj pesmi o Gici Katanici, njegova žena odbija da peva idući kroz šumu, jer ima glas jako čudesan, pa će ih čuti Flora Florin, hajdučki harambaša [Por.]


   VRÁU /vraf ?/ (pril.) — време

* l-a așćetat un vrau, ama kînd a vaḑut kă nuĭe, ș-adunat partaļiļi șî s-a dus
— čekao ga je jedno vreme, ali kad je video da ga nema, pokupio je svoje stvari i otišao

* a uđińit un vrau bun, șî s-a pus pi lukru
— odmorili se neko dobro vreme, i nastavili sa poslom

* n-a ramas mult đi lukru, măĭ un vrau, șî gata
— nije ostalo mnogo posla, još jednom, i gotovo [Por.]


   VRAŽḮ /vrăji/ (gl. p. ref.) — врачати

* a urđinat đi la babă la baba să-ĭ vražîaskă sî sa-nsuare, ama điźaba
— obilazio je babe i babe da mu vračaju da se oženi, ali uzalud [Por.]


   VREŃIŚÍĬE /vrednicie/ (i. ž.) — вредноћа

* vreńiśiĭa nori n-a luvat ńima în samă, da a lukrat saraka đi s-a rupt tuată
— snajkinu vrednoću niko nije zapazio, a radila je sirota da se sva kidala [Por.]


  VRÎSŃIK /vârstnic/ (i. m.) — вршњак

* nuoĭ duoĭ sînćem đ-o samă, ĭel ĭe vrîsńiku mĭeu
— nas dvojica smo isto godište, on je moj vršnjak [Por.]


  VRÎSTĂ /vârstă/ (i. ž.) — годиште

* nuoĭ duoĭ sînćem đ-o vrîstă
— nas dva smo isto godište [Por.]


   VRḮȘĆINĂ /bandă ?/ (i. ž.) — врпца

* vrîșćină ĭe kurauă đi pĭaļe, taĭată îngust, ku kare s-a ļegat opinka đi puork kînd uomu s-a-nkalțat în ĭa
— „vrstina” ĭe bila kožna traka, usko sečena, kojom se vezivao svinjski opanak, kad ga je čovek obuvao [Por.]


   VRĬÁ /vrea/ (gl.) — хтети

* n-a krĭeḑut kă fata o să vrĭa sî sa mariće dupa ĭel
— nije verovao da će devojka hteti da se uda za njega

* vrĭeĭ-nu vrĭeĭ
— hoćeš-nećeš

* vĭeḑ ku ĭel, vrĭa-va să vină, or nu
— vidi s njim, hoće li doći, ili ne [Por.]


   VRĬÁD /valoare/ (i. s.) — вредност

* n-are ńiś un vrĭad
— nema nikakvu vrednost

* are vrĭad mare
— ima veliku vrednost

* (izr.) ĭ-a sarit vrĭadu
— poskupeo [Por.]


   VRĬÁME /vreme/ (i. ž.) — време

*
◊


   VRĬÁŃIK /vrednic/ (prid.) — вредан

* lumĭa đemult a fuost măĭ vrĭańikă đikît śe ĭe astîḑ, kî tuot a lukrat ku mîńiļi luor
— ljudi su nekad bili vredniji nego što su danas, jer su sve radili svojim rukama [Por.]


  VRO /vreo/ (zam.) — нека

* așćetat să vină vro insă, điźaba, n-a veńit ńima
— čekao je da dođe neka osoba, uzalud, nije došao niko

* s-a fi fuost ĭa vro muĭare, n-a fi dudaito uomu
— da je ona bila neka žena, ne bi je muž oterao

* nu merźa đeskulț, kă ć-ažunźe vro buală
— nemoj ići bos, jer će te stići neka bolest [Por.]


   VRODÁTĂ /vreodată/ (pril.) — некад

* aĭa a fuost vrodată, kînd a trait lupi aĭ albĭ
— to je bilo nekad, kada su živeli beli vukovi

* puaće kă șî luĭ vrodată o să-ĭ vină minća-n kap
— možda će i njemu jednom doći pamet u glavu [Por.]


  VRUN /vrun/ (ž.r. vro) — неки

* să fiĭe ĭel vrun uom, da ĭa vro muĭare, iĭ nu sa-r gîlśavi atîta
— da je on neki čovek, a ona neka žena, oni se ne bi svađali toliko [Por.]


   VRÚNĐEVA (pril.) ● v. vrunđiva [Por.]

   VRÚNĐIVA /undeva/ (pril.) — негде

* puaće fi kă akuma vrunđiva ńinźe, da vrunđiva pluaĭe
— može biti da sada negde pada sneg, a negde kiša [Por.]


  VRUNU /vrunul/ (zam.) — неко

* śe va spuńa vrunu đ-aĭ tiĭ, or vruńi đ-a iĭ, nu mi sa pasă ńiśkum
— šta će reći neko od tvojih, ili neki od njenih, uopšte me nije briga

* s-a dus să vadă, va vrĭa vruna sî vină la sîśarat
— otišao je da vidi, hoće li neka hteti da dođe na žetvu

* uniļi a takut, spumîntaće, da vruńiļi s-a pus sî zbĭare
— jedne su ćutale, uplašene, a neke su počele da viču [Por.]


   VULPÍȚĂ /vulpiță/ (i. ž.) — лисичица

* a veńit sorița vulpița pista rîu îngețat, șî ń-a furat pĭeșći đin kutariță
— došla je sestrica lisičica preko zaleđene reke, i ukrala nam ribu iz kotarice [Por.]


   VÚLPĬE /vulpe/ (i. ž.) — лисица

* vulpĭa ĭe žuavină sîrbaćikă ku păr roșkaćik șî kuadă lungă, kare fură gaiń đi la uom đin kurĭańik
— lisica je divlja životinja crvenaske dlake i dugog repa, koja čoveku krade živinu iz kokošarnika

* vulpĭa faśe bîrluog în pomînt, ș-aĭa sapat ku duauă uș, să puată să puată skapa kînd o prispĭesk vînatuori đintr-o parće
— lisica pravi brlog u zemlji, i to iskopan sa izlazom na dve strane, da može uteći kad je poteraju lovci sa jedne srane

* vulpĭa ĭe žuavină tare vikļană, đi mulće uorĭ sa faśe muartă numa sî skîape đi kopuoĭ
— lisica je jako lukava životinja, često se pravi mrtva samo da utekne lovačkim psima [Por.]


   VÚLPĬE /?/ (i. ž.) — влачег

* vulpĭa ĭe o saĭnă raklată đi kare sa atîrnă kuardă kînd sa traźe la învaļituare, sî sa pună strîns pi sulu đinapuoĭ
— vlačeg je rakljasta sanka o koju se kači osnova i vuče da se što čvršće snuje na zadnje vratilo razboja

* đi sî sa strîngă kuarda śe puaće măĭ tare, pi vulpĭe sa pun petruańe grĭaļe, or kă șăd kopiĭi măĭ maruț
— da bi se osnova što čvršće stegla na vratilo, na vlačeg se stavlja teško kamenje, ili sede odrasla deca

* în Tanda nu sa lasă kopiĭi să șadă pi vulpĭe kă nu sa măĭ însuară
— u Tandi se ne puštaju deca da sede na vlačegu jer se neće nikad oženiti [Por.]


   VULPUÓŃ /vulpoi/ (i. m.) — лисац

* vulpuońu ĭe barbatu vulpi
— lisac je mužjak lisice [Por.]


   VÚLTUR /vultur/ (i. m.) — орао

* vulturu ĭe măĭ mare șî măĭ tare pasîrĭe la nuoĭ, puaće să dukă mńelu-n gĭară pănă zbuară
— orao je najveća i najjača ptica kod nas, može da nosi jagnje u kandžama dok leti [Mlava]


   VÚLTUR /vultur/ (i. m.) — орао брадан

* vultur ĭe o pasîre mare, ku ăripĭ larź șî ku ćuok lung șî înkîrļobat, șî ku gĭară tarĭ și marĭ
— orao bradan je velika ptica, sa širokim krilima i krivim kljunom, i sa velikim i jakim kandžama [Por.]


   VUÓĬ /voi/ (zam.) — ви

* vuoĭ șî nuoĭ sînćem tuot un fĭeļ đi rumîń
— vi i mi smo ista vrsta Vlaha

* ĭuo ku vuoĭ nu puot să ĭes la kîpatîń
— ja sa vama ne mogu da izađem na kraj

* ku vuoĭ
— sa vama

* đi vuoĭ
— za vas

* pintra vuoĭ
— među vama

* đispre vuoĭ
— o vama

* pintru vuoĭ
— zbog vas [Por.]


   VUÓRBĂ /vorbă/ (i. ž.) — реч

* vuorba nuastră
— naša reč

* uom đi vuorbă
— čovek od reči

* lasă vuorba
— ostavlja poruku, poručuje

* trîmĭaće vuorbă
— šalje poruku, poručuje

* ăl țîńe đi vuorbă
— drži ga za /datu/ reč

* vuorbă ușuară
— /o/laka reč, laž

* vuorbĭe mulće
— brbljarije, koještarije, tračevi; uvrede; klevete

* altă vuorbă
— druga priča

* vuorbă grĭa
— teška reč, uvreda

* tăĭnuĭ ku ĭel đi lukru, ș-a ramas vuorbă sî ńi măĭ gasîm odată la mińe
— pričao sam s njim o poslu, i ostao je dogovor da se nađemo još jednom kod mene

* altă vuorbă ĭe la mńamț, altfĭeļ vorbĭesk, nu-ĭ înțaļeź fara învațat
— drugi je jezik kod Nemaca, drugačije govore, ne možeš da ih razumeš bez učenja [Por.]


   VURAÍ /alunga ?/ (gl. p. ref.) — терати

* la vurait ku bataĭa să lukre
— terao ga je batinama da radi

* đi źaba ăl vurîĭe să gaćaskă lukru pănă nu însarĭaḑă
— uzalud ga goni da završi posao dok se ne smrkne

* la vurait gazda ka pi lup đi fiĭe śe lukru
— gonio ga je gazda ko kurjaka za bilo koji posao [Por.]


   VURAĬÁLĂ /alungare ?/ (i. ž.) — јурњава

* la gîzdoćiń tuot lukru s-a lukrat ku vuraĭală, nu s-a șaḑut ńiś un pik
— kod bogataša se svaki posao radio u jurnjavi, nije se sedelo ni tren

* trăiratu ĭe mare vuraĭală
— vršidba je velika jurnjava [Por.]


   VURGÍNĂ /vîrghină/ (i. ž.) — греда

* vurgină sa faśe đin ļiemn lung, kare-l sparź ku sakurĭa în triĭ-patru țapăńiț, șî ku ĭaļe faś gard pi lînga koļibă, or țark pi lînga klańe
— vurgina se dobija od dužeg drveta, koji se sekirom iscepa na tri-četiri cepanice, od kojih se pravi ograda oko kuće, ili senik oko stoga [GPek]


  VUV /vuv/ (uzv.) — бруј

* s-auđe „vuv-vuv!” or „vu-vu!” kînd lukră vrun motuor măĭ đeparće, or kînd kopiĭi învîrćesk vuva
— čuje se „brmb-brmb!” ili „bru-bru!” kad podalje radi neki motor, ili kad deca okreću brujalicu [Por.]


   VUVAĬÁLĂ /vuială/ (mn. vuvaĭaļe, vuvaĭelurĭ) — брујање

* kînd treśa aropļańiļi, dukîndu-să l frontu ku rușî, śerĭu ĭerĭa ńegrit da nuoĭ astupam urĭekiļi să nu surḑîm đi vuvaĭala lor
— kad su prolazili aeroplani, idući na ruski front, nebo beše crno a mi pokrivasmo uši da ne ogluvimo od njihovog brujanja [Por.]


   VÚVĂ /vuvă/ (i. ž.) — зврк

* vuvă ĭe žukariĭa kopilarĭaskă, fakută đintr-o ruată đi ļemn ku găurĭ, pin kare ĭe trasă ața, șî kînd strînź șî slubuoḑ ața-ĭa, roćița sa-nvîrćașće șî vuvîĭe
— zvrk je dečja igračka, napravljena od drvenog točkića kroz koji je provučen konac, pa kad taj konac stežeš i opuštaš, točkić se okreće i bruji [Por.]


   VUVÎÍ /vuvui/ (gl.) — брујати

* vuvîĭe kamiuańiļi kînd trĭek pi drum, vuvîĭe aroplańiļi pi śĭerĭ, vuvîĭe vîntu kînd baće pin ļamńe
— bruje kamioni kad prolaze putem, bruje avioni kad lete nebom, huji vetar kad duva kroz drveće

* vuvîĭe vaļa
— ječi dolina [Por.]

z

   ZABÁLĂ /zabală/ (i. ž.) — жвала

* zabaļiļi sînt ļegaće đi uzgiń, șî sa pun la kal în gură, đi sî puată kalu sî sa puarće
— žvale su vezane za uzde, i stavljaju se konju u usta, da bi konj mogao da se vodi [Por.]


   ZÁĐINĂ /zadină/ (i. ž.) — сметња

* numa ńi faśe la zađiń, nu pućem să lukrăm đi ĭel
— samo nam pravi smetnje, ne možemo da radimo od njega [Por.]


   ZAFLÁ /zafla/ (gl. p. ref.) — наћи

* apsanźiu mi-l zafla, ăl luva șă-l înkiđa
— apsandžija mi ga nađe, uhvati ga i zatvori [Por.]


   ZÁĬKĂ /zaică/ (i. ž.) — сојка

* zaĭka ĭe pasîrĭe kare șî ĭarnă ramîńe în padure, đes zbuară pi-nga kasîļi nuaștre katînd mînkare, ș-atunśa ļesńe o prind kopiĭi în laț
— sojka je ptica koja i zimi ostaje u šumi, često leti oko naših kuća tražeći hranu, i tada je deca lako hvataju u zamku

* într-o vrĭame zaĭka gata s-a pĭerdut, rar s-a putut veđa ĭarnă, ama akuma ĭară s-a mulțît
— jedno vreme sojka se gotovo bila izgubila, retko se mogla videti zimi, ali sada se ponovo namnožila [Por.]


   ZAPÁDĂ /zăpadă/ (i. ž.) — снег

* ĭarna kad flotaśi đin nuvîr șă astrukă pomîntu ku zapadă albă
— zimi padaju pahuljice iz oblaka i pokrivaju zemlju belim snegom

* đin zapadă kopiĭi fak kukoluașă
— od snega deca prave grudve

* kînd ĭe zapada mare șî baće vîntu, sa fak namĭeț
— kad je sneg veliki i duva vetar, prave se smetovi

* ńinźe zapada
— pada sneg

* kopiĭi sa kară ku săĭńiļi pi zapadă
— deca se sankaju na snegu

* pin zapadă mare s-a mĭers numa ku vîrzuabiļi
— po dubokom snegu išlo se samo sa krpljama [Por.]


   ZAPATUÍT /protectat ?/ (prid.) — заштићен

* nu ma ćem đi ĭarnă, am zapatuit kasa: tuată am ĺipito pi đin afară
— ne plašim se zime, zaštitio sam kuću: celu sam je oblepio spolja

* dîlmu ĭe zapatuit ku zîd đi pĭatră, đi sî nu sa mîĭ suduamă în drum
— uzvišenje je obezbeđeno kamenim zidom, da se više ne urušava na put [Crn.]


   ZAPRÍ /zăpri/ (gl. p. ref.) — затворити

* uoiļi s-a zaprĭesk măĭ đes kînd pask dîtaļină
— ovce se najčešće zatvore kad pasu detelinu [Por.]


   ZAPRĬÁLĂ /zăpreală/ (i. ž.) — затвор

* zaprĭală ĭe buală kînd uomu nu puaće sî sa dukă pintru ĭel
— zatvor je bolest kad čovek ne može da vrši nuždu

* đi zaprĭală nu sa bulnavĭesk numa uamińi, numa șă vićiļi
— od zatvora ne oboljevaju samo ljudi, nego i stoka

* zaprĭala s-a ļikuit ku ḑamă đi varḑă, or ku spumă đi sapun
— zatvor se lečio rasolom, ili sapunicom [Por.]


   ZAPSḮ /zăpsi/ (gl. p. ref.) — изненадити

* s-a vaĭtat kă veśinu l-a zapsît ńisprimit
— žalio se da ga je sused iznenadio nespremnog [Zvizd]


   ZAPÚK /zăpuc/ (i. s.) — вруће

*
◊


   ZAPUȘÁLĂ /zăpușală/ (i. ž.) — врућина

* vara-sta ĭe prĭa mare zapușală, nu sa puaće sufla
— ovog leta je prevelika vrućina, ne može se disati [Por.]


   ZASTRÚG /zăstrugă/ (i. m.) — заструг

* zastrug ĭe vas đi ļemn, kare l-a fakut țîgańi la strug, ș-în kare s-a țînut sarĭa
— zastrug je drveni sud, koji su izrađivali Cigani na strugu, i u koji se držala so [Por.]


   ZÁTKĂ /zatcă/ (i. ž.) — повраћача

* zatka ĭe un bît lung, învîrat în kapu sululuĭ al đinapuoĭ, ku kare țîsatuarĭa slubuađe urḑala kînd sa umpļe spațu
— povraćača je dugačak štap, uvučen u glavu zadnjeg vratila, kojim tkalja otpušta osnovu, kada se napuni „spac” [Por.]


   ZATUÓR /zător/ (i. s.) — затор

* pulpĭa skruofi are țîță șî zatuor, în kare s-adună lapćiļi
— krmačino vime ima sisu i zator, u koji se skuplja mleko

* skruafa slubuađe zatuară kînd trăbă sî fĭaće
— krmača dobija zatore kad treba da se oprasi

* dakă skruafa are doasprîaśe zatuară, da fată trisprîaśe purśiĭ, al đi trisprîaśe muare đi fuame kî n-are zatuor
— ako krmača ima dvanaest zatora, a oprasi trinaestoro prasadi, trinaesto prase lipsava od gladi jer nema svoj zator [Por.]


   /zăvelcă/ (i. ž.) — кецеља

* zavĭelkă ku bĭaće
— kecelja sa vodoravnim šarama

* zavĭelka dă fuĭuor
— lanena kecelja [Hom.]


   ZAVUÓĬ /zăvoi/ (i. s.) — завој

* zavuoĭ ĭe luok poļažńik în kare rîu faśe koveĭ, șî unđe ĭastă kîća ļamńe
— zavoj je ravnica u kojoj reka pravi okuku, i gde ima malo drveća

* măĭ drag mĭ-a fuost vara să pazăsk faśiļi pi zavuoĭ, pănă vaśiļi pask, ĭo ma skald or prind la pĭeșć
— najviše sam voleo leti da čuvam krave u zavoju, dok krave pasu, ja se kupam ili lovim ribu [Por.]


   ZĂBÍK /zăbic/ (i. s.) — крљаница ?

* zăbik să faśe đin malaĭ uskat șî fărîmat marunt, kare să friźe în untură
— krljanica se pravi od suve i sitno mrvljene proje, koja se prži na masti [Pad.]


   ZĂĐINÁ /zădina/ (gl. p. ref.) — задржавати

* nu ma zăđina, kă grabĭesk
— nemoj me zadržavati, jer žurim

* nu șću đi śe s-a fi zăđinat ĭel atîta-n sat
— ne znam zašto li se on toliko zadržao u selu

* đ-adauară nu ma zađina atîta, ma ruog đi ćińe
— drugi put me nemoj zadržati toliko, molim te [Por.]


  ZĂMĂRLĂU /umplutură/ (i. s.) — надев

* zămărlău ĭe mistakatura đе uauă șî brînḑă, kare sa puńe în plaśinț
— zamarlau je nadev od jaja i sira kojim se pune plačinte

* la Tanda, Gorńana șî Krivĭeļ zămărlău đe plaśinț s-a fakut đen uou, brînḑă șî śapă
— u Tandi, Gornjani i Krivelju nadev za plačinte pravio se od jaja, sira i luka [Por.]


  ZĂVÎRŃIT /zăvârnit/ (i. s.) — zапад

* zăvîrńit ĭe parća lumi unđe zovîrńașće Suariļi
— zapad je strani sveta na kojoj zalazi Sunce [Por.]


  ZBAĆA /zbate/ (gl. ref.) — батргати се

* kînd ĭ-a-nțapat kuțîtu-n gît, puorku sa măĭ zbatut tare într-un vrau, ama lumĭa l-a țînut țapîn, șî ĭel, saraku, la urmă a do murit
— kad su svinji zarili nož u vrat, ona se batrgala snažno još neko vreme, ali su je ljudi čvrsto držali, i ona je na kraju, sirota, izdahnula

* atîta đi tare mi s-a zbatut ińima-n pĭept, đi m-am spumîntat kă o să-m krîape pĭeptu
— toliko mi je jako lupalo srce u grudima, da sam se uplašio da će mi grudi prsnuti [Por.]


   ZBẮG /refugiu/ (i. s.) — збег

* zbăgu ĭe gramada đi lumĭe kare đi vrĭamĭa đi raturĭ fuźe-n padure, sî sa pituļe đi rău dușmańilor
— zbeg je grupa ljudi koja za vreme ratova beži u šumu, da se sakrije od neprijateljskog zla

* zbăg sa kĭamă șî luok pitulat unđe lumĭa sa pitulă đi vrĭamĭa đi rat
— zbeg se zove i skrovito mesto, gde se ljudi kriju za vreme rata [Por.]


   ZBERÁ /zbera/ (gl. p. ref.) — викати

* sa zbĭară adîns s-o audă tuoț
— namerno viče da je čuju svi

* mîńiuos, zbĭară pi kopiĭ
— ljutit, viče na decu

* zbĭară vićiļi đi fuame, vrĭamĭa ĭe sî sa slubuadă la pașuńe
— javlja se gladna stoka, vreme je da se pusti na pašu [Por.]


   ZBIŚÍ /zbici/ (gl. p. ref.) — просушити

* sa zbiśașće śuava śe sa uskă numa kîta, or numa pi o parće
— prosušuje se nešto što se osušilo samo malo, ili samo na jednoj strani

* a ĭeșît suariļi, șî pîkurari așćată numa kîta ĭarba sî sa zbiśaskă đi ruauă, șî sî mîńe uoĭiļi
— izašlo je sunce, i čobani čekaju samo malo trava da se prosuši od rose pa da poteraju ovce [Por.]


   ZBIŚÍT /zbicit/ (prid.) — сув

* a dat suariļi ș-akuma pomîntu ĭe zbiśit kalumĭa, ruaua s-a dus
— izašlo je Sunce, i sada je zemlja sasvim suva, rosa je isparila [Por.]


   ZBḮRN /zbârn/ (uzv.) — збрн!

* un gîrgauńe ĭeșî đin butuarkă, șî „zbîrn!” đirĭept la mińe în păr
— izađe stršljen iz šupljike, i „zbrn!” pravo kod mene u kosu

* s-a đisprins șîna la kar, șî numa „zbîrn! zbîrn!” dupa nuoĭ
— otpala šina na kolima, i samo „tandr! tandr!” za nama

* naruodu, trasă đin șlaĭdîr kîtra mińe, șî pĭatră „zbîrrrn!” la mińe pi lînga urĭake
— ludak, potegao praćku na mene i kamen „fiuuu!” pored moga uva [Por.]


   ZBÎRŚÍ /zbârci/ (gl. p. ref.) — збрчкати се

* la bîtrîńață la uom sa zbîrśașće pĭaļa pi față
— u starosti čoveku se zbrčka koža na licu [Por.]


   ZBÎRŚÍT /zbârcit/ (prid.) — наборан

* muma-n bătrîńit, șî-m kađe greu kînd văd kît ĭe đi zbîrśită pi firĭe
— majka mi je ostarila, i teško mi pada kad vidim koliko je naborana u licu [Por.]


   ZBÎRŚITÚRĂ /zbârcitură/ (mn. zbîrśiturĭ) — бора

* muĭare ćinîră, da pļină đi zbîrśiturĭ pi lînga uokĭ
— mlada žena, a puna bora oko očiju

* zbîrśitură la krețan s-a kĭemat krĭeț
— nabor na suknji zvao se krec [Por.]


   ZBĬÁRÎT /zberet/ (i. m.) — вика

* mare zbĭarît s-auđe pi vaļe, sigurat ńiskaĭ veśiń s-a luvat la sfadă
— velika se vika čuje u dolini, sigurno su neki susedi zapodeli svađu

* lukră la șkuală da rău sufîră zbĭarîtu kopiĭilor
— radi u školi, a teško podnosi dečju graju [Por.]


   ZBURÁ /zbura/ (gl. p.) — летети

* zbuară ka pasîrĭa
— leti kao ptica

* zbuară pi sus
— leti na visini

* la prispit nakazu, șă nu aļargă, numa zbuară
— pritisla ga muka, pa ne trči, nego leti

* trasă sabĭa, iĭ zbură kapu
— manu sabljom, odseče mu glavu [Por.]


   ZBURATUÓRĬ /zburător/ (i. m.) — летач

* pasîrĭe zburatuare
— ptica letačica

* la zmîău nu kućieḑ să-ĭ ḑîś pi nume, numa iĭ ḑîś „al-zburatuorĭ”
— zmaja ne smeš da pomeneš po imenu, nego ga osloviš sa „letač” [Por.]


   ZBURDÁ /zburda/ (gl. p. ref.) — лудирати се

* kopiĭi đemult nu sa zburda la źuakă așa ka akuma
— deca nekad nisu tako ludovala u igri kao sada

* nu zburda kopiĭi
— ne podstiči decu na ludorije [Por.]


   ZBURDAȚḮĬE /zburdatură/ (i. ž.) — лудирање

* la ńima n-a fuost așa zburdațîĭe ku bańi ka la iĭ, đ-aĭa a ramas guoĭ ka žîpu, fara ńimika
— ni kod koga nije bilo takvog ludiranja sa parama kao kod njih, zato su ostali goli k’o pištolj, bez ičega [Por.]


   ZBURDÁĻŃIK /zburdalnic/ (prid.) — разметљивац

* nu sa șćiĭe kare ĭe măĭ rău đin iĭ duoĭ: ĭel ĭe zburdaļńik la mĭană, ĭa nare marźină ku labdaturĭ, șî đin iĭ pănă la urmă n-o să fiĭe ńimika
— ne zna se ko je gori od njih dvoje: on je razmetljivac u kafani, ona nema granicu u hvalisanju, i od njih do kraja neće biti ništa [Por.]


   ZBURDÁT /zburdat/ (prid.) — разуздан

* kopiĭi-luor sînt zburdaț, kî au đi tuaće
— njihova deca su razuzdana, jer imaju svega [Por.]


   ZDRENȚURUÓS /zdrenăros/ (prid.) — дроњав

* uom zdrențuruos ĭe aăla kare mĭarźe ku țuaļe rupće
— dronjav čovek je onaj koji ide u pocepanoj odeći [Por.]


   ZDRÎMBUÓĻ (i. m.) ● v. drîmb [Crn.]

   ZDRĬÁNȚĂ /zdreanță/ (i. ž.) — дроњак

* zdrĭanța ĭe un parśel đin țuală ruptă
— dronjak je deo pocepane odeće

* đemult s-a purtat țuala tuot pănă nu s-a fakut zdrĭanță
— nekad se odelo nosilo sve dok se nije pretvorilo u dronjke [Por.]


   ZDRĬENȚURUÓS (prid.) ● v. țurfuruos [Por.]

  ZDUMP /zdup/ (uzv.) — трас!

* zdump s-auđe kînd śeva lovĭașće șî sună
— tras! se čuje kad nešto udara i odjekuje

* „zdump” s-auđe kînd uomu mîńiuos dă ku ușa tare
— „tres” se čuje kad ljutit čovek jako lupne vratima [Por.]


   ZDUMPAŃÁLĂ /zdupăială/ (i. ž.) — трескање

* nu puaće să duarmă đi frikă kă đi kînd s-a rapus muoșu, s-auđe kînd șî kînd o zdumpańală pin kasă, đi la podrum pănă-n puod
— ne može da spava od straha jer od kad je umro starac, čuje se kadkad neko treskanje po kući, od podruma do tavana [Por.]


   ZDUMPAŃÍ /zdupăi/ (gl. p. ref.) — трескати

* s-a mîńiĭat pi muĭare, mĭarźe đin suobă-n suobă, șî numa zdumpîńe ku ușîļi, parke sînt ușîļi đevină
— naljutio se na ženu, ide iz sobe u sobu i samo treska vratima, kao da su mu vrata kriva

* s-a dus să vadă śe zdumpîńe-n puod, kă kopiĭi sa ćem să nu fiĭe vrun moruoń
— otišao je da vidi šta to treska na tavanu, jer se deca boje da nije neki vampir [Por.]


   ZGÁĬBĂ /zgaibă/ (i. ž.) — краста

* zgaĭbă ĭe kuažă śe sa prinđe pi bubă kînd sa vinđikă
— krasta je pokorica koja se hvata na rani, kada zarasta [Por.]


   ZGÁRDĂ /zgardă/ (i. ž.) — огрлица

* zgardă ĭe śerk đi kuruă kare sa puńe la kîńe la gît kînd vrĭeĭ să skuoț kîńiļi în proumblare
— ogrlica je kožni povodac koji se stavlja psu oko vrata, kad hoćeš da izvedeš psa u šetnju [Por.]


   ZGÎȚAÍ /zgâțâi/ (gl. p. ref.) — трести

* đi kînd iĭ zgîțîĭe patu să-l pumeńaskă, ama ĭel duarme bat muort, șă nu sîmće ńimika
— otkad mu trese krevet da ga probudi, ali on spava mrtav pijan, i ne oseća ništa [Por.]


   ZGÎȚAĬÁLĂ /zgâlțială/ (i. ž.) — трешење

* s-a karat tota vrĭamĭa k-o spartură đi tomobil, pi kadîlmă pļină đi găuruańe, șî la urmă ĭ-a kaḑut grĭață đi atîta zgîțaĭală
— putovao je sve vreme nekom krntijom od automobila po kaldrmi punoj rupčaga, pa mu je na kraju pripala muka od tolikog drmusanja [Por.]


   ZGÎÍ /zgâi/ (gl. ref.) — кеzити се

* sa zgîĭașće kîtra lumĭe ku gura kaskată, ka un prostovan
— zija u ljude otvorenih usta, kao neki prostak

* nu ći zgîi așa kîtra mińe, kă-ț zdau o palmă
— ne zijaj tako u mene, jer ću ti opaliti šamar

* ĭ-a spus frumuos să nu sa zgaĭaskă, da ĭel tot sa zgaĭașće șî sa strîmbă ka kînd ĭe plesńit
— lepo mu je rekla da se ne kezi, ali on se i dalje kezi i bekelji kao da je blesav [Por.]


   ZGḮĬE /zgâie/ (i. ž.) — зијавко

* zgîĭe ĭe uom kam pruost kare askultă ku gura kaskată, kă nu înțaļaźe ńimika
— zijavko je priprost čovek koji sluša otvorenih usta, jer ne razume ništa [Por.]


   ZGÎMBOĬÁ /zgâmboia/ (gl. ref.) — церити се

* đizvață kopilu pănă ĭe mik să nu sa zgîmbuaĭe așa, kî ĭe tare urît
— odvikni dete dok je malo da se ne cereka tako, jer je jako ružno [Por.]


   ZGÎRGORÍ /zgârgori/ (gl. p. ref.) — коврџати

* đi mik luĭ s-a zgîrgorit păru
— kosa mu se od malena kovrdžala [Por.]


   ZGÎRGORÍT /zgârgorit ?/ (prid.) — коврџав

* atîta ĭe păru luĭ đi zgîrgorit đi nu sa puaće pipćena ńiś tunźa
— toliko mu je kosa kovrdžava da se ne može češljati ni šišati [Por.]


   ZGḮRGUR /zgârgor/ (i. m.) — коврџа

* grĭeu sa pĭapćină păru pļin đi zgîrgurĭ
— teško se češlja kosa puna kovrža [Por.]


   ZGÎRÎĬÁ /zgâria/ (gl. p. ref.) — гребати

* mîțu zgîrîĭe ku ungiļi kînd ĭe mîńiĭuos
— mačak grebe noktima kad je ljut [Por.]


   ZGÎRÎĬÁT /sgâriat/ (prid.) — огребан

* a veńit la kasă tuot zgîrîĭat, ama n-a vrut să spună unđe șî kare l-a zgîrîĭat
— došao je kući sav ogreban, ali nije hteo da kaže gde i ko ga je ogrebao [Por.]


   ZGÎRÎĬÁT /sgâriat/ (i. m.) — гребање

* kopilu nu s-a lasat đi zgîrîĭat ku piruońu, dakă a kîpatat bataĭe đi la ta-su
— dete nije manulo grebanje ekserom, iako je dobilo batine od oca [Por.]


   ZGÎRÎĬTÚRĂ /sgârietură/ (i. ž.) — огреботина

* a trekut pin ruź, șî ĭ-a ramas zgîrîĭturĭ adînś pi mîń șî pi piśuare
— prošao je kroz trnje, i ostale mu doboke ogrebotine po rukama i nogama [Por.]


   ZGḮRŚ /cârcel/ (i. s.) — грч

* a notat ustańit, șî la prins zgîrśu, sa fi fuost apa măĭ adînkă, sa fi îńekat sigurat
— plivao je umoran i uhvatio ga grč, da je voda bila dublja, udavio bi se sigurno [Por.]


   ZGÎRŚÍ /zgârci/ (gl. p. ref.) — згрчити

* mi s-a zgîrśit mațîļi đi fuame
— zgrčila su mi se creva od gladi

* s-a zgîrśit đi frig, șî trămură tuot
— zgrčio se od hladnoće, i sav se trese [Por.]


   ZGÎRŚITÚRĂ /zgârcitură/ (i. ž.) — тврдица

* zgîrśitură grĭa, pļin đi bań da nu dă la ńima ńiś în prumut
— teška tvrdica, pun para, a ne da nikom ni na zajam [Por.]


   ZGORŃÁĬKĂ /zgornire/ (i. ž.) — изгонац

* zgorńaĭkă s-a kĭemat koļașa ku kare la nuntă a dudait nașu ś-a șaḑut prĭamult șă n-a vrut să pļaśe, dakă s-a gaćit tuaće ađeturļi nunțășć
— izgonac se zvao kačamak kojim se sa svadbe terao kum koji je sedeo predugo i nije hteo da pođe, iako su svi svadbeni običaji bili svršeni [Por.]


   ZGORŃÍ /zgorni/ (gl. p. ref.) — истерати

* vrĭamĭa sî sa zgorńaskă uoĭļi la pașćuńe
— vreme je da se isteraju ovce na pašu [Por.]


   ZGRIBĬÉNȚ /zgrebenţ/ (i. m.) — загребенци

* zgribĭențu ĭe otpadu dî la kîlț śe uđașće-n darak, bun dă străkurat rakiĭa kînd sa friźe la kazan
— zagrebenac je otpad sa kučine koji ostaje na grebenu, dobar je za proceđivanje rakije kad se peče na kazanu

* dăn ĭel sa fakut șă baćală dă kuśimă
— od njega se pravila i osnova za ponjavu [Mlava]


   ZGURÁV /zgurav/ (prid.) — сипкав

* kolaśel zgurav, sa maśină în gură
— sipkav kolač, mrvi se u ustima

* pară zguravă
— sipkava kruška

* ĭastă pĭapin zgurau, șî ĭastă pĭapin apuos
— ima dinja sipkava, i ima dinja sočna [Por.]


   ZGÚRĂ /zgură/ (i. ž.) — згура

* dupa śe faś fuoku ku ćumuru dîn maĭdan, să faśe multă zgură în ćionk or în șporiĭet
— kada se loži vatra drvenim ugljem iz rudnika, u čunku ili šporetu nahvata se mnogo zgure

* zgura nuĭe ka fuńiźina, ĭa ĭe ka smuala ńiagră șî ļipiśuasă
— zgura nije kao gar, ona je crna i lepljiva kao smola

* kînd să skutură ćuonku, fuńiźina ĭasă kî ĭe ușuară, dar zgura uđiașće, șî ćuonku trăabuĭe ćistît k-un bît
— kada se čunak trese, gar izlazi jer je lagan, a zgura ostaje, pa čunak treba da se čisti nekim štapom [Hom.]

* muĭarĭa a zuĭtat ćigańa pi fuok, șî s-a prins zgură pi fund
— žena je zaboravila tiganj na vatri, i tiganj je zagoreo [Por.]


   ZÎÁŚE (br.) ● v. ḑîaśe [Crn.]

   ZÎBOVÍ /zăbovi/ (gl. ref.) — забавити се

* s-a zîbovit ku fîrtațî pin kafană, șî sa amînatat la lukru
— zadražao se sa pajtašima u kafani, i zakasnio na posao [Por.]


   ZÎDAŃÍȚĂ /baniţă/ (i. ž.) — зиданица ?

* zîdańiță a fuost vas đin obadă đi butuarkă, fakut đi pazît marunțîșu
— zidanica je bila drveni sud od šupljike drveta, napravljen da se u njemu čuva zrnevlje

* zîdańița avut fund đi blană rotată, prins đi ĭa ku kuńe đe ļemn
— zidanica je imala dno od okrugle daske, pričvršćene za nju drvenim čavlima

* fundu zîdańițî a fuost îngăurit la mižluok
— dance zidanice bilo je probušeno na sredini

* î-n gaură la fundu zîdańițî a fuost înțapată đinuntru o furkă ku triĭ kuarńe, fakută đin kuorn uskat
— u rupu na dnu zidanice bila je iznutra ubodena račka sa tri roga, izrađena od suvog drena

* furka ku tri kuarńe înțapată đinuntru în zîdańiță a rarit buobiļi să nu sa izgorĭaskă đi vlagă
— troroga račka umetnuta u zidanicu iznutra razređivala je zrnevlje da se ne upali od vlage [Por.]

* zîdańiță la nuoĭ s-a kĭemat vas đi ļemn în kare s-a țînut oțătu, fakut ka źubanu, ku gaură largă đ-aputut oțătu sî sa ĭa ku śuoĭu
— zidanica je kod nas bio sud u kome se držalo sirće, sličan žbanu, sa velikim otvorom da je sirće moglo da se zahvati čašom (Topla) [Crn.]


   ZÎMBÁK /zambac/ (i. s.) — крин

* zîmbak ĭe fluare đin građină, ku fluorĭ albe
— krin je baštensko cveće, sa belim cvetovima [Por.]


   ZḮMBRĂ /zâmbre/ (i. ž.) — зазубица

* zîmbră ĭe buala vićilor, kînd la vită krĭesk ńișći rînḑă miś pi buḑa, șî ĭa nu puaće sî paskă ńiś sî bĭa apă
— izraslica je goveđa bolest, kad govedu izrastu neke male rese na usnama, pa govedo ne može ni da pase, ni da pije vodu

* (med.) zîmbrîļi la vită sa ļekuĭe ku fuarfiśiļi: kum ĭaļe krĭesk, așa uomu ļi taĭe
— izraslice se kod goveda leče makazama: kako one rastu, tako ih čovek seče [Por.]


   ZÎMOSÎẮK /crud/ (prid.) — сиров

* ļiemnu gata s-a uskat, s-a fakut zîmosîăk, amunka sa sparźe ku sakurĭa
— drvo se gotovo osušilo, polusuvo je i teško se cepa sekirom [Por.]


   ZḮRȚĂ /zarțale/ (i. ž.) — наочаре

* mama a purtat zîrță đi mikă
— majka je nosila naočare od malena

* am numa o parĭake đi zîrță, ļi duk kînd lukru ku aku
— imam samo par naočara, nosim ih kad radim sa iglom

* sa vaĭtă kă ńiś ku zîrțîļi nu măĭ vĭađe
— žali se da ni sa naočarima više ne vidi [Por.]


   ZMẮU /zmeu/ (i. m.) — змај

* zmău ĭe o viđarĭe kare zbuară pista śerĭ
— zmaj je svetlost koja leti preko neba

* zmău tună pi kuoș în kasă unđe traĭașće vro văduvă ćinîră, sa profaśe voĭńik ș-o ia đi ibomńikă
— zmaj ulazi kroz odžak u kuću u kojoj živi mlada udovica, pretvara se u muškarca i uzima je za ljubavnicu [Por.]


   ZMINĆÁLĂ /sminteálă/ (i. ž.) — сметња

* ńiś o dobîndă nuĭe đin ĭel, numa zminćală la tuot lukru
— nikakva korist od njega, samo smetnja na svakom poslu

* zminćală la vuorbă
— smetnja u govoru

* s-a fakut ku zminćală la kap, lovit
— rodio se sa nekom mentalnom smetnjom, ćaknut [Por.]


   ZMINĆÍ /zminti/ (gl. p. ref.) — сметати

* fuź, nu ma zminći đin lukru
— beži, nemoj mi smetati u poslu

* a zminćit drumu, ș-a pļekat în parća strîmbă
— pogrešio je put, i krenuo na krivu stranu

* a zminćit la numîr
— pogrešio u brojanju [Por.]


   ZMINĆÍT /smintit/ (prid.) — ометен

* zminćit đin vrĭame rîa, s-a pĭerdut în munće
— ometen lošim vremenom, zalutao je u planini

* nu țîńe minće ńimika, kî ĭe đin vro buală în kopilariĭe kîta zminćit la kap
— ne pamti ništa, jer je od neke bolesti u detinjstvu malo udaren u glavu [Por.]


   ZMÍNTĂ /smintă/ (i. ž.) — сметња

* numa a fakut la zminće, șî l-a lupadat afară
— samo je pravio smetnje, pa su ga izbacili napolje

* kum n-ažuns pănă akuma, are vro zmintă vrunđiva
— čim nije stigao do sada, ima neku smetnju negde [Por.]


   ZMÎKŃÍ /smâcni/ (gl. p. ref.) — тргнути

* vaka s-a spumîntat, a zmîkńit înapuoĭ, șî la gazît pi piśuor
— krava se uplašila, cimnula unazad i nagazila ga na nogu [Por.]


   ZMĬÁURĂ /zmeură/ (i. ž.) — малина

* zmĭaura ĭe buruĭană ku buobe marunće ka mura, numa sînt ruoșe
— malina je biljka sa sitnim bobicamae kao kupina, samo su crvene [Mlava]


   ZMĬAURÁ /mieuna/ (gl.) — маукати

* pănă kînd va zmĭeura mîțo-la în puod?
— dokle će maukati ona mačka na tavanu?

* mîrtanu zmĭeură într-o vrĭame tare, ka kînd s-a ńekat ku vro žuavină
— mačor je maukao jedno vreme jako, kao da se davio sa nekom životinjom [Por.]


   ZMĬEURÁT /mieunat/ (i. ž.) — маукање

* sa uśuĭat mîțî, a gaćit zmĭeuratu
— mačke su se smirile, završile su maukanje

* în marta nu sa puaće trai đi zmĭeuratu mîțîlor
— u martu se ne može živeti od mačjeg maukanja [Por.]


   ZMUÁĆIK /smoatic/ (i. s.) — смотуљак

* a tuors kairu gata tuot, ĭ-a ramas numa un zmuaćik đi lînă
— isprela je gotovo celu kudelju, ostajo joj je samo jedan smotuljak vune [Por.]


   ZNÁM /znamă/ (i. s.) — споменик

* ș-am dus akolo, am taĭat purśiel, ș-am dat znamu, să aĭbe znam la groapă, la kasă ĭeĭ, să aĭbe dă vĭek, dă veśiĭe
— i odnela sam tamo, zaklala sam prase, i namenila spomenik, da ima na grobu, kod njene kuće za vek, za večnost [Bran.


   ZNÁMÎN /znamăn/ (i. m.) — споменик

* în Porĭeśa, znamînu la mormîntu muortuluĭ sa puńe pănă nu sa-npļińașće anu đi la muarće
— u Poreču se spomenik na grobu pokojnika postavlja pre isteka godišnjice smrti

* dakă uomu nu puaće să pună znamîn la parinț pănă la anu, ăl puńe pănă la triĭ ań
— ako čovek ne može roditeljima da postavi spomenik do godinu dana, onda ga postavlja do treće godine

* dakă nu sa puńe znamînu pănă la triĭ ań, đ-aśi înkolo nu sa măĭ puaće puńa ńiśkînd
— ako se spomenik ne postavi do treće godine, posle toga se ne može postaviti nikad

* moșîĭa lu parinț la kare kopiĭi n-a pus znamîn, pĭarđe birekĭetu, șî moșćeńitori n-o sî pouată arańi ku ĭa
— imovina roditela kojima deca nisu podigla spomenik, gubi plodnost, i naslednici neće moći da se prehrane sa nje [Por.]


   ZNOBÍU /zlobiu/ (prid.) — злобан

* ma nu-m puvestă dă ĭel, așa uom znobiu nu vreau să văd ku uoki
— ma nemoj mi pričati o njemu, takvog zlobnika ne želim da vidim očima [Mlava]


   ZNOBÍULUĬ /zlobiu/ (pril.) — злобнички

* nu ĭ-anvaț ńima, iĭ lukre tuot znobiuluĭ kî așa sînt fakuț
— niko ih nije učio, oni sve rade zlobnički jer su tako rođeni [Mlava]


   ZNUÁBĂ /zloabă/ (i. ž.) — злоба

* bugari a fakut mare znuabe dă vrĭamĭa dă rat, da ńima nu ĭ-a suđit prăntu aĭa
— Bugari su činili velika zla za vreme rata, a niko im nije sudio zbog toga

* nuĭe uom kum trăbe, numa faśe la znuabe, alta nu șćiĭe
— nije čovek kako treba, samo pravi smicalice, drugo ne zna [Mlava]

* aldrakuluĭ kopilo-sta, a krĭeskut, da nu sa măĭ lasă đi znuabe
— đavolasto dete, odraslo je, a nije se manulo nestašluka (Tanda) [Por.]


   ZOBÁRĂ /zobară/ (i. ž.) — зобница

* zobară ĭe o trastă în kare sa puńe zuob, șî sa atîrna la kal la kap sî manînśe kalu đin ĭa
— zobnica je torba u koju se stavalja zob, i kači se konju na glavu da konj iz nje jede zob [Por.]


   ZÓMŃIȚĂ /zomniţă/ (i. ž.) — зобница

* trasta đin kare sa arańiașće kalu ku zuob
— torba iz koje se konj hrani zobom [Por.]


   ZUBÚN /zăbun/ (i. s.) — зубун

* zubun a fuost țuală śe s-a purtat đisupra, pista alalće țuaļe, fakut đi śuarik gruos, ku mîńiś skurće, or fara mîńiś
— zubun je gornji haljetak koji se nosio preko druge odeće, skrojen od debljeg sukna, sa kratkim rukavima, ili bez rukava

* zubunu a purtat șî muĭeriļi, șî uamińi
— zubun su nosili i muškarci i žene

* zubunu s-a pĭerdut întra raturĭ, kînd l-a skimbat burka
— zubun se izobičajio izmedju dva rata, kada ga je zamenio kaput [Por.]


   ZUĬTÁ /zăuita/ (gl. p. ref.) — заборавити

* aĭa ś-a fuost, trăbe zuĭta
— to što je bilo, treba zaboraviti

* răotaća nu sa zauĭta ļesńe, or ĭuta
— zločin se ne zaboravalja lako, ili brzo [Por.]


   ZUĬTÁRE /zăuitare/ (i. ž.) — заборав

* dupa șapće ań, al muort trĭaśe în zuĭtare, tuoț ăl zauĭtă
— posle sedam godina, pokojnik prelazi u zaborav, svi ga zaborave [Crn.]


   ZUĬTÁT /zăuitat/ (prid.) — заборављен

* mulće ađeturĭ batrîńe sînt astîḑ zuĭtaće
— mnogi stari običaji su danas zaboravljeni [Por.]


   ZUĬTATÚRĂ /zăuitatură/ (i. s.) — заборавко

* la fakut muĭkî-sa ka o zuĭtatură grĭa, đ-aĭa șkuala nu ĭ-a mĭers
— rodila ga je majka kao teškog zaboravka, zato mu škola nije išla [Por.]


   ZUÓRT /zor/ (i. s.) — журба

* lukru ku zuort
— rad u žurbi

* a dat mare zuort, ama ĭară n-a gaćit lukru
— zapeli su iz sve snage, ali opet nisu svršili posao

* ńima nu șćiĭe śe zuort a dat pista lumĭe kînd a veńit mńamțî
— niko ne zna kakva je nevolja snašla ljude kada su došli Nemci

* a kriśit kă nu puaće să vină, kă are vrun zuort
— poručio je da ne može doći, jer ima neku frku [Por.]


   ZVÎNTÁ /zvânta/ (gl. p. ref.) — просушити

* sî măĭ așćetăm kîta ku sapatu, sa va măĭ zvînta pomîntu
— da sačekamo malo sa okopavanjem, možda će se prosušiti zemlja

* la strîbatut pluaĭa, ș-a pus burka la kamîn sî sa zvînće
— probila ga je kiša, i stavio je kaput kraj kamina da se prosuši [Por.]


   ZVÎNTÁT /zvântat/ (prid.) — просушен

* sa ḑîśe kî ĭe śuava zvîntat kînd a fuost ud, da s-a uskat măĭdo tuot la vînt or la suare
— kaže se da je nešto prosušeno kad je bilo mokro, a osušilo se gotovo sasvim na vetru ili suncu

* măĭ đes sa ḑîśe đi pomînt rîveńit kî s-a zvîntat
— najčešće se kaže za vlažnu zemlju da se prosušila [Por.]

ž

   ŽÁGĂ /joagăr/ (i. ž.) — жага

* žagă ĭe firiz mare đi doă mîń, ku doă parĭekĭ đi đinț: o parĭake taĭe, da una skuaće rugumatura
— žaga je velika dvoručna testera, sa dva para zubaca: jedan par seče, a drugi vadi strugotinu

* ku žagă lukră duoĭ inș, ku ĭa sa taĭe ļiamńe gruasă
— žagom testerišu dve osobe, njome se seku debeli trupci

* žagă la nuoĭ a ĭeșît dupa ratu-sta ku mńamț, măĭ întîń la rudńik în Măĭdan, unđe ku ĭa am sprimit građe đi uokńe
— žaga se kod nas pojavila posle rata sa Nemcima, najpre u rudniku u Majdanpeku, gde smo sa njom spremali podgrađu za okna

* pănă am lukrat la rudńik, la žagă ĭ-am ḑîs „amerikaner”
— dok smo radili u rudniku, žagu smo zvali „amerikaner” [Por.]


   ŽAĻÍ /jeli/ (gl. p. ref.) — жалити

* ĭuo žaļesk lumĭa tuată, kum đi rău traĭesk astăḑ
— ja žalim ceo svet, kako loše živi danas

* numa la muma ći puoț žaļi kînd țî grĭeu
— samo se majci možeš žaliti kad ti je teško

* (ver.) puartă ńegru kî ĭ-a murit muma đi kurînd, șî trăbe s-o žaļaskă pănă la anu
— nosi crninu jer joj je majka skoro umrla, pa treba da je žali godinu dana

* pănă nu s-a skuos sî sa puarće ńegru, dupa ńam muort đi žăļ s-a purtat numa žăļu: un parśel đi kîrpă ńagră
— dok se nije pojavilo nošenje crnine, za umrlim rođakom se u žalosti nosio samo flor: jedno parče crne tkanine [Por.]


   ŽAĻÍT /jelit/ (i. s.) — жаљење

* măĭ grĭeu žaļitu ĭe dupa uomo-l muort
— najteže žaljenje je za umrlim čovekom

* žaļitu dupa al muort, kînd ĭe ńam apruape, țîńe un an đi ḑîļe, atîta žaļașće șă al muort pi lumĭa-ĭa
— žaljenje za pokojnikom traje godinu dana, toliko žali i pokojnik na onom svetu

* sămnu žaļituluĭ ĭe ńegru, astîḑ să înbrakă în țuaļe ńagre, da đemult s-a dus numa un pĭaćik ńegru, kare s-a kĭemat žăļ
— znak žaljenje je crno, danas se oblači crno odelo, a nekad se nosio samo komad crne tkanine, koji se zvao flor

* kît țîńe žaļitu, uomu puartă ńegru, șă nu sa duśe la visaļiĭ
— dok traje žaljenje, čovek nosi crninu, i ne ide na veselja [Por.]


   ŽÁPINĂ /japină/ (i. ž.) — удубљење

* s-a surupat pomîntu pi pođină dupa pluaĭe, ș-a ramas numa žapiń guaļe
— odronila se zemlja posle kiše na padini, pa su ostale samo gole vododerine [Por.]


   ŽẮGĬ /jeghi/ (i. s.) — жеравица

* nu s-a stîns fuoku đi tuot, a măĭ ramas žăgĭ pin śanușă
— nije se vatra ugasila sasvim, ostale su žeravice po pepelu [Por.]


   ŽẮĻ /jale/ (i. s.) — жалост

* žăļ mare, a perit baĭat ćinîr
— velika žalost, poginuo mlad momak

* žăļu dupa ĭel ńiś în ḑî đi astîḑ nu s-a stîmparat
— žal za njim se ni dan-danas nije ugasio

* žăļu arđe în ińimă
— žalost peče u srcu [Por.]


   ŽẮĻ /panglică neagră/ (i. s.) — флор

* pănă nu s-a dus ńegru dupa-ĭ muorț, sămnu kî ĭe uomu žăļńik a fuost o șļîngă îngustă ńagră kare s-a kĭemat žăļ
— dok se nije nosila crnina za pokojnicima, znak žalost je bila crna uska traka koju su zvali flor

* barbațî a dus žăļu ļegat đirĭept pista kaśulă albă, da muĭeriļi atirnat la kîrpă în vîru kapuluĭ
— muškarci su flor nosili vezanog rano preko bele šubare, a žene prikačenog na marami povrh glave

* dakă a žaļit voĭńik, muĭeriļi a prins žăļu pi kîrpă la vîru kapuluĭ đi parća đirĭaptă, slubaḑît înapuoĭ, da dupa muĭare, la prins đi parća stîngă
— ako su žalile muškarca, žene su flor nosile prikačenog na marami povrh glave sa desne strane, a za ženom, kačile su ga sa leve strane

* pănă a žaļit ku kapu guol, barbațî a duś žăļu ļegat la gît
— dok su žalili gologlavi, muškarci su flor nosili oko vrata [Por.]


   ŽĂĻŃIK /jalnic/ (prid.) — ожалошћен

* kînd are muort đi la ińimă, șî kînd ĭe în mare žăļ, đi mulće uorĭ muma ĭe žăļńikă pănă la muarće
— kad ima umrlu decu, i kad je u velikoj žalosti, majka je često ožalošćena do smrti [Por.]


  ŽĐIER /jder/ (i. m.) — куна

* žđier ĭe žuavină sîrbaćika, samînă kîta la virveriță
— kuna je divlja životinja, slična veverici [Por.]


  ŽĐIUOR /jdior/ (i. m.) — куна златица

* 2. tvor (Putorius putorius) ◊ ńişći vînaţ batrîń đi supt Guol a puvestît kî ĭe žđioru žuavină puturuasaă

*
— neki stari lovci ispod Deli Jovana govorili su da je žđior smrdljivi tvor [Por.]


   ŽGĬÁB /jghiab/ (i. s.) — жлеб

* žgĭab sa faśe în ļemn kînd sa skobĭașće adînkatură lungă în ĭel
— žleb se pravi u drvetu kada se u njemu iskopa uzdužno udubljenje

* în žgĭab skobît adînk în ļemn gruos sa adapă vićiļi
— u valovu duboko izdubljenom u deblu drveta poji se stoka [Por.]


   ŽGĬEBUÍ /jghebui/ (gl. p.) — ужљебити

* aļes un gruos bun đi žgĭebuit žgĭabu đi adapat vićiļî în ĭel
— odabrao je deblo dobro da se u njemu užljebi valov za pojenje stoke [Por.]


   ŽÎGARAĬ /jegăráĭ/ (i. zb.) — жар

* dupa śe trĭek ļamńiļi, în kamin ramîńe numa žîgaraĭu
— kad izgore drva, na kaminu ostaje samo žar [Por.]


   ŽḮGLĂ /jâglă/ (i. ž.) — жагља

* la źug ĭastă duauă žîgļe
— na jarmu ima dve žaglje

* žîglă are duauă gîăurĭ la vîr, ku kare sa larźiașće or sa skurtă źugu, sî sa adukă dupa kum ĭe gîtu lu viće
— žaglja ima dve rupe pri vrhu, kojima se širi i skuplja jaram, da bi se podesio prema vratu životinje [Por.]


   ŽÎGŃÁLĂ /jignire/ (i. ž.) — жигање

* sa vaĭtă kă sîmće vro žîgńală în pĭept
— žali se da oseća neko žiganje u grudima [Por.]


   ŽÎGŃÍ /jigni/ (gl. p. ref.) — жигнути

* s-a vaĭtă kă-l žîgńașće vro durĭare pista șîaļe, đi kînd a-nkarkat karu ku ļiamńe
— žali se da ga žiga neka bol preko leđa, otkad je tovario kola sa drvima

* ļemnu kare vreĭ să însămń đi vro trĭabă, numa ăl žîgńeșć kîta ku sakurĭa đintro parće
— stablo koje hoćeš da obeležiš za neku potrebu, samo malo obeliš sekirom s jedne strane [Por.]


   ŽÎGUÁRE /jigoare/ (i. ž.) — џукела

* ńi s-a bulnavit kîńiļi, nu manînkă, a slabit, iĭ sa vîăd usaîļi pin pĭaļe, s-a fakut o žîguare kare nu-ț măĭ trabe în traușă
— razboleo nam se pas, ne jede, oslabio je, vide mu se koske kroz kožu, postao je jedna džukela koja ti više ne treba u dvorištu

* așa žîguare đi uom kum ĭe Trailă, n-a măĭ vaḑut ĭuo pănă akuma
— takvu džukelu od čoveka kakav je Trailo, ja do sada nisam video [Por.]


   ŽÎGUĬÁLĂ /jeguială/ (i. ž.) — жгаравица

* kînd dupa vro mînkare or bĭare će arđe-n pĭept, sa ḑîśe kă ć-astupă žîguĭala
— kada te posle nekog jela ili pića peče u grudima, kaže se da te davi gorušica [Por.]


  ŽÎP /jip/ (i. m.) — прут

* žîp ĭe krĭangă guală, fara krĭanźe șî fara frunḑă
— prut je gola grana, bez grančica i bez lišća

* s-a luvat dupa kopiĭ ku un žîp đi kuorn
— pojurio je decu jednum drenovim prutom

* (izr.) guol ka žîpu
— go ko prut (siromašan) [Por.]


   ŽÎPAÍ /jăpăi/ (gl. p.) — млатити

* luvară un žîp ku tot, șă-l frînsiră ku bataĭa, să nu-ĭ mă-ĭ đa-n gînd să fure
— uzeše jednu motku, i polomiše ga od batina, da mu više ne padne na um da krade [Por.]


   ŽÎPÁN /jipan/ (i. m.) — мочуга

* žîpan ĭe žîp mare
— močuga je dugačka motka [Por.]


  ŽÎR /jâr/ (i. s.) — жир

* đemult a fuost duos kît vrĭeĭ, șî tuot pļin đi žîr
— nekad je bilo šume koliko hoćeš, i sva je bila puna žira

* ku žîru s-a arańit puorśi, da șî lumĭa la mînkat kînd ĭ-a razbit fuamića
— žirom su se hranile svinje, a i ljudi su ga jeli kad bi ih savladala glad [Por.]


   ŽÎVḮNĂ /rană/ (i. ž.) — рана

* la luok unđe sa lovĭașće uomu, sa faśe žîvînă
— na mestu gde se čovek povredi, napravi se rana

* žîvînă viĭe
— živa rana [Por.]


   ŽÎŽGÁN /jâjgan ?/ (prid.) — жгољав

* uom žîžgan ĭe slab, uskat ka žîpu, șî đes bolnaviśuos
— žgoljav čovek je mršav, usukan kao motka i često bolešljiv [Por.]


  ŽŃAP /jneap/ (i. m.) — крњак

* pusă mîna pi un žńap, șî ma luvă pi dupa kap, șî dăĭ, șî dăĭ, pănă nu kaḑuĭ tuot sînźaruos
— dohvati jedan krnjak, pa počne da me mlati, pa udri, pa udri, dok ne padoh sav krvav [Por.]


  ŽŃAPÎN /jneapăn/ (i. m.) — клека

* la nuoĭ s-a şćut đi žńapîn numa pi vuorbă, ļemnu n-a fuost kunoskut, kî śuośiļi nuaştre n-au nalţîme kare kată žńapînu
— kod nas se za kleku znalo samo po imenu, biljka nije bla poznata, jer naša brda nemaju tu visinu koju kleka traži [Por.]


   ŽORDAĻÍĬE /zărzălie/ (i. ž.) — кајсија (плод)

* žordaļiĭa ĭe puamă dulśe, ku kuaža galbină șî ńaćidă
— kajsija je slatko voće, sa žutom i glatkom korom [Por.]


   ŽORDAĻÍU /zărzălui/ (i. m.) — кајсија (дрво)

* žordaļiu ĭe puom mik, ku fluorĭ albe șî puamă galbină
— kajsija je niska voćka sa belim cvetom i žutim plodom

* žordaļiu ĭe puom kare la nuoĭ sa pĭarđe mirekuț, sa măĭ gasîașće unđe-unđe, al tuot măĭ rar
— kajsija je voćka koja se kod nas polako gubi, još se može naći tu i tamo, ali sve ređe [Por.]


   ŽORDÁR /jordar/ (i. m.) — прутар

* žordar a fuost uom sarak kare n-avut plugu luĭ, șî s-a dus în prumut la ăla kare l-a avut, să-ĭ mîńe ku žuarda buoĭi la arat, da pĭe urmă ĭel iĭ întuarśe înprumutu kînd vińe ku plugu șî-ĭ are luoku lu sarak
— prutar je bio siromašan čovek koji nije imao svoj plug, pa je odlazio u zajam kod onoga ko ga je imao, da mu prutom goni volove na oranju, a posle mu ovaj vraća zajam kad dođe sa plugom i siromahu izore njivu

* đemult s-a arat ku triĭ parĭekĭ đi buoĭ, șî žordarĭu a purtat griža đi tuaće parĭeki-ļa sî tragă plugu kum trîabe
— nekada se oralo sa tri para volova, i gonič je vodio računa o njima da vuku plug kako treba [Por.]


   ŽORĐÍȚĂ /jordiţă/ (i. ž.) — прутић

* kopiĭi miś fļuțîĭ ku o žorđiță pi kur, sî sa învĭață la bataĭe, kînd fak vro drăkovină
— malu decu fićkaš nekim prutićem po dupetu, da se naviknu na batine, kada učine neki nestašluk [Por.]


   ŽUÁMPĂ /joampă/ (i. ž.) — рупа

* n-a bagat sama, a dat ku ruata în vro žuampă, ș-a kaḑut înkurișkapiće
— nije pazio, udario je biciklom u neku rupu, i pao naglavačke

* a luvat pluaĭa drumu, a ramas numa žuampă lînga žuampă
— odnela kiša put, ostala je samo rupa do rupe [Por.]


   ŽUÁRDĂ /joardă/ (i. ž.) — прут

* žuardă ĭe nuĭauă, lungă șî supțîrĭe, frîntă or taĭată đin krĭangă lu vrun ļiemn žîlau, ku kare s-a mînat vićiļi
— prut je tanka i dugačka šiba, izlomljena ili isečena od grane nekog žilavog drveta, kojom se terala stoka

* ku žuarda supțĭre đi bătrîńață, daskîļi a batut kopiĭi la șkuală
— tankim prutom su nekada uičitelji tukli decu u školi

* ku žuarda șî parințî a fļuțait pi kur kopiĭi a luor aĭ ńimĭarńiś
— prutom su i roditelji šibali po dupetu svoju nemirnu decu [Por.]


   ŽUĐEKÁ /judeca/ (gl. p. ref.) — грдити

* a žuđekato șî parințî da șî prĭaćińi, ama ĭa a fuost tare đi kap, șă n-askultat pi ńima
— grdili je i roditelji i prijatelji, ali je ona bila tvrdoglava, i nije slušala nikoga

* đimult, pintru śe gođe napastă, uomu s-a dus la kińezu să-l žuđiśe întra marturĭ, să sa vadă fiva đevină or nu
— nekada, za bilo koju sumnju, čovek je išao kod kneza da mu se sudi pred svedocima, da se vidi da li je kriv ili ne [Por.]


   ŽUĐEKÁT /judecat/ (prid.) — критикован

* n-a trekut ḑîua să n-a fi fuost žuđekată đi la suakra fara ńiśkotrĭabă
— nije prošao dan da nije bila kritikovana od strane svekrve bez ikakvog razloga [Por.]


  ŽUG (i. s.) ● v. źug [Por.]

   ŽUKÁ (gl. p. ref.) ● v. źuka [Por.]

   ŽUKARÍĬE (i. ž.) ● v. źukariĭe [Por.]

   ŽUKATUÓRĬ (i. m.) ● v. źukatuorĭ [Por.]

   ŽUMÁĆE /jumate/ (i. ž.) — пола

* ĭ-a skris ta-su numa o žumaće đe moșiĭe
— prepisao mu je otac samo polovinu imanja [Dun.]


   ŽUMATÁĆE /jumătate/ (i. ž.) — половина

* śuava śe ĭe întrĭeg are doă žumatăț
— nešto što je celo, ima dve polovine

* žumatățîļi sînt întođeuna tot una
— polovine su uvek jednake [Por.]


   ŽUMÍT /jumit/ (i. s.) — жмурке

* kînd am fuost mikă, măĭ mult ń-am žukat la žumit
— kad sam bila mala, najviše smo igrali žmurke [Por.]


   ŽUMUĻÁLĂ /jumuleală/ (i. ž.) — черупање

* s-a dus muma la ćeĭka, să-ĭ ažuće la žumuļală, kă ćeĭka are mulće gaiń đi taĭat
— otišla je mati kod tetke da joj pomogne u čerupanju, jer tetka ima mnogo živine za klanje

* sfadă mare întra muĭerĭ, o să fiĭe akușa vro žumuļală
— velika svađa među ženama, biće skoro neko čupanje [Por.]


   ŽUMUĻÍ /jumuli/ (gl. p. ref.) — черупати

* am taĭat gaina, șî ma pun s-o žumuļiesk đi pĭańe
— zaklao sam kokošku, i počinjem da joj čerupam perje

* kînd muĭer-ļi sa bat, ĭaļe numa sa žumuļiesk đi păr
— kad se žene biju, one se samo čupaju za kosu [Por.]


   ŽUMUĻÍT /jumulit/ (prid.) — очерупан

* gaina a skapat đin gĭarîļu uļuluĭ, ama a fuost tuată žumuļită
— kokoška je utekla iz orlovih kandži, ali je bila sva očerupana

* fata nu s-a pipćenat, numa s-a dus dupa viće imuasă șî žumuļită
— devojka se nije očešljala, nego je otišla za stokom prljava i raščupana

* ń-a furat uoțî tuot, șî ń-a lasat žumuļiț păn-la pĭaļa guală
— ukrali nam lopovi sve, i ostavili nas očerupane do gole kože [Por.]


   ŽUMUĻITÚRĂ /jumulitură/ (i. ž.) — черупање

* vînatuori a dat pista urmă đi žumuļitură, unđe uļi a mînkat gaińiļi furaće
— lovci su naišli na trag čerupanja, gde su orlovi pojeli ukradene kokoške

* žumuļitura ĭe muĭare imuasă, ńipipćenată, ruptă
— aljkavuša je prljava, neočešljana i pocepana žena [Por.]


  ŽUNGĬ /junghi/ (i. ž.) — пробод

* uomu sa vaĭtă đi žungĭ kînd ăl duare-n pĭept, ka kîd vrunu ăl înpunźe ku kuțîtu
— čovek se žali na probode kad ga boli u grudima kao da ga neko probada nožem [Por.]


   ŽÚNK /junc/ (i. m.) — јуне

* žunku ĭe boișuor ćinîr, kare n-a măĭ sarit pi vaś
— june je mladi vočić koji još nije naskakao krave [Por.]


   ŽUŃÍNKĂ /juninca/ (i. ž.) — јуница

* žuńinkă ĭe vițaoă kare înga n-a fatat
— junica je goveče koje se još nije telilo [Por.]


   ŽUÓĬ /joi/ (i. ž.) — четвртак

* žuoĭ ĭe ḑîuă în stamînă întra mĭerkuĭ șî vińirĭ
— četvrtak je dan u nedelji između srede i petka [Por.]


   ŽUOS /jos/ (pril.) — доле

* nuĭe bun tuamna sî sa șadă žuos, pi pomînt guol, kî ĭe pomîntu uđiluos șă uomu raśeșćă ļesńe
— nije dobro u jesen da se sedi dole, na goloj zemlji, jer je zemlja vlažna pa se čovek lako prehladi

* ļemnu taĭat a kaḑut žuos
— posečeno drvo palo je na zemlju [Por.]


   ŽUPUÍ /jupui/ (gl. p. ref.) — драти

* kînd sa taĭe vro žuavină pintru karńe, ĭa măĭ întîń sa župuaĭe, îĭ sa dubuare pĭaļa
— kad se kolje neka životinja radi mesa, ona se prvo odere, skine joj se koža

* čiĭu or salka sa župuaĭe đi kuažă, să ramînă numa albățu đi lukru
— lipa ili vrba se gule od kore, da ostane samo beljika za obradu [Por.]


   ŽUPUÍT /jupuit/ (prid.) — одран

* s-a dus ku pĭaļa župuită, sî śarkă s-o vindă la kožokarĭ
— otišao je sa odranom kožom, da proba da je proda ćurčiji

* a veńit apa đi la munće, a tîvaļit petruańe kare a župuit tuoț puomi pinga rîu
— nadošla je reka sa planine, valjala je kamenje koje je ogulilo sve voćke pored reke [Por.]


   ŽUPUITÚRĂ /jupuitură/ (i. ž.) — одеротина

* župuitură ĭe rană pi trupu uomuluĭ or a žuavińi unđe ļi sa dubuare un parśel đi pĭaļa
— oderotina je rana na telu čoveka ili životinje gde im se skine deo kože

* župuitură pi ļemn ĭe luok unđe iĭ s-a dubarît kuaža
— oguljotina na drvetu je mesto gde mu je skinuta kora [Por.]


   ŽUPUĬÁLĂ /jupuială/ (i. ž.) — драње

* n-o sî gaćaska župuĭala îndată, kă a taĭat mulće viće
— neće završiti dranje skoro, jer ima mnogo zaklane stoke

* kînd s-a tîvaļit bikuań-aĭ marĭ pin puomĭ, unđe guod atîrnat puomi, a ramas urmă đi župuĭală
— kad su se valjale kamenčine po voćnjaku [Por.]

ź

   ŹÁM /geam/ (i. m.) — рам

* źamu đi la ferĭasta ĭe fakut đi blanuță îngușće đi ļiemn, ĭnkeĭaće în patru kuolțurĭ, șă au un žgĭab skobit în kare sa puńe uokna lu stîklă
— prozorski ram napravljen je od uzanih drvenih daščica, spojene na četiri ćoška, koje imaju jedan udubljeni žljeb u koji se umeće stakleno okno

* źamu ferĭeșći ĭe prins đi darak ku țîțîńe, đi sî puată sî sa đeșkiđa șî în kiđă
— prozorski ram spojen je sa okvirom prozora pomoću šarki, da može da se otvara i zatvara

* tuaće sļikurĭ batrîńe, kare mĭ-a ramas đi la tata, ļ-am pus într-un źam, șî ļ-am atîrnat în parĭaće
— sve stare slike, koje su mi ostale od oca, stavio sam u ram, i okači na zid [Por.]


   ŹÁMÎN /geamăn/ (prid.) — близнак

* are doĭ fraț đi źamîn
— ima dva brata bliznaka

* șî vaka șî uaĭa puaće să fĭaće źamîń
— i krava i ovca mogu da donesu bliznake [Por.]


   ŹÁMÎNĂ /geamănă/ (i. ž.) — близнакиња

* s-a naskut, a kîpatat źamîńe
— porodila se, dobila bliznakinje

* are doă fĭaće đi źamînă
— ima dve ćerke bliznakinje

* atîta samîna, ka kînd sînt đi źamînă
— toliko liče, kao da su bliznakinje [Por.]


   ŹÁMÎNĂ /geamănă/ (i. ž.) — ракља

* kînd taĭ o krĭangă, șî la vîr iĭ laș doă krenguță kare ļi skurț, poț să spuń kă aĭ fakut źamînă
— kad isečeš granu i na vrhu joj ostaviš dve grane koje skratiš, možeš da kažeš da si napravio raklju

* fiĭe śe śe ĭe lunguĭat da la vîr krapat în doă șî larźit, puaće sa kĭema źamînă
— što god je duguljasto a na vrhu raspolućeno i rašireno, može se zvati raklja [Por.]


   ŹÁMÎNĂ /geamănă ?/ (i. ž.) — клечка

* źamînă ĭe o krĭangă źemnarată, kare sa puńe la vită la gît, să nu puată să trĭakă pin gardurĭ
— klečka je račvasta grana koja se meće stoci oko vrata, da ne može da prođe kroz ograde [Por.]


   ŹÁNĂ /geană/ (i. ž.) — трепавица

* kopilo-sta are źeńe lunź, ka fata
— ovo dete ima duge trepavice, kao devojčica [Por.]


   ŹÉĬŚT /deget/ (i. s.) — прст

* uomu are śinś źeĭśće la o mînă
— čovek ima pet prstiju na jednoj ruci

* fi mĭarńik, să nu-ț frîng źeĭśćiļi
— budi miran, da ti ne polomim prste

* tuot źeĭśtu la mînă are numiļi luĭ
— svaki prst na ruci ima svoje ime [Por.]


  ŹEĬŚTOL MARE /degetul mare/ (sint.) — палац

* źeĭśtol mare ĭe źeĭśt disparțît đ-alalće źeĭśe la mînă or la piśuor
— palac je prst odvojen od ostalih prstiju na ruci ili nozi [Por.]


  ŹEĬŚTOL MIK /degetul mic/ (sint.) — малић

* źeĭśtol mik ĭe al măĭ mik źeĭśt la mîna uomuluĭ or la piśuor
— malić je najmanji prst na ljudskoj ruci ili nozi [Por.]


   ŹEMANÁR /gemănar/ (i. m.) — близанац

* ĭel ku fraći-su sînt źemanarĭ
— on i brat su blizanci

* (mag.) ĭeĭ a katat aĭ duoĭ buoi źemanarĭ, să are o brazdă prîngă sat, să-ĭ pazaskă dă boală
— tražili su dva vola bliznaka, da izoru brazdu oko sela, da ih sačuva od bolesti [Bran.


   ŹÉME /geme/ (gl.) — јечати

* în tuata đimińața în varsat đi zuorĭ, źiame vaļa đi kîntatu kokoșîlor
— svakog jutra u svanuće ječi dolina od kukurikanja petlova

* źame padurĭa șî vaļa, da đin žuaviń źeme numa vaka kînd fată
— ječi šuma i dolina, a od životinja stenje samo krava kad se teli [Por.]


   ŹÉMÎT /gemăt/ (i. s.) — хујање

* źemît s-auđe đi la munće, kînd vižuļiĭa baće pin ļamńe
— hujanje se čuje sa planine kad oluja duva kroz drveće

* źemît s-auđe đin ștală kînd vaka sa opinćiașće pănă fată
— stenjanje se čuje iz štale kad se krava napreže dok se teli [Por.]


   ŹENÚNKĬE /genunchi/ (i. m.) — колено

* źenunkĭu ĭe o parće đin piśuoru lu uom, or alu žuavină
— koleno je deo noge čoveka, ili životinje

* źenunkiļi ĭe înkeĭatură în kare sa înkonvĭaĭe piśuoru pănă uomu pașîașće
— koleno je zglob u kome se savija noga dok čovek hoda

* în frunća źenunki ĭe skofîrțîĭa kare nu dă la piśuor să sa-nkovĭaĭe înainće
— u čeonom delu kolena je čašica koja ne dozvoljava nozi da se savija unapred [Por.]


  ŹER /ger/ (i. s.) — мраз

* afară ĭe atîta źer đi tare, đi pokńașće ļemnu-n padure
— napolju je tako jak mraz da puca drvo u šumi

* kînd ĭe ĭarna źer tare, źaźiră tuot
— kad je zimi jak mraz, sve se smrzava [Por.]


   ŹEŹEȚẮL /degeţel/ (i. s.) — прстић

* kopilu a fîrîmat źeźețălu, ama nuĭe ńimik rău
— dete je povredilo prstić, ali nije ništa strašno [Por.]


   ŹEŹERÁ /degera/ (gl. p. ref.) — смрзавати се

* ĭarna źaźiră uomu đi frig
— zimi se čovek smrzava od hladnoće

* a źiźerat tuot pănă n-ažuns la koļibă
— sav se smrznuo dok nije stigao kući [Por.]


   ŹEŹETÁR /degetar/ (i. m.) — напрстак

* tuot kroituorĭu avut źeźetar la źeĭśto-l mare kînd a kusut ku aku, sî sa pazîaskă să nu sa înpungă-n urĭekiļi akuluĭ
— svaki krojač je imao naprstak na kažiprstu kada je šio iglom, da bi se čuvao da se ne ubode na ušice igle [Por.]


   ŹINŹÍĬE /gingie/ (i. ž.) — десни

* đințî sa klaćină, da źinźiĭi sînźarĭaḑă
— zubi se klate, a desni krvare [Por.]


  ŹIŃIRĬE /ginere/ (i. m.) — зет

* źińirĭe ĭe barbatu alu fată or alu suoră
— zet je ćerkin ili sestrin muž [Por.]


  ŹIŃIRĬE ÎN KASĂ /ginere în casă/ (sint.) — домаzет

* źińirĭe-n kasă ĭe źińirĭe kare a pļekat đinkasa prințîlor ș-a trĭekut să traĭaskă în kasa muĭeri
— zet u kući je zet koji je napustio roditeljsku kuću, i prešao da živi u ženinoj kući

* đi źińirĭe-n kasă s-a duśe baĭatu kare are mulț fraț, or kare ĭe sarak, da sa duśe-n kasă unđe parințî n-au fiśuorĭ numa fĭaće
— za zeta u kući ide momak koji ima mnogo braće, ili je siromašan, a ide u kuću u kojoj roditelji nemaju sinove nego samo ćerke

* źińirĭe-n kasă ĭa prazńiku lu suokrî-su, da ku vrĭame, kapîtă șî poļikra dupa suokrî-su
— zet u kući prima tastovu slavu, a vremenom i njegovo prezime

* (izr.) źińirĭe-n kasă, ka mîțu supt masă
— zet u kući, (je) ko mačka pod stolom [Por.]


   ŹOROȘĆÍȚA /Joroștiţa ?/ (i. ž.) — Ђурђиц

* Źoroșćița ĭe prazńiku lu moșîĭa noastră dăn babaluk
— Đurđiț ĭe slava našeg imanja od starina

* la prazńik tatî-mĭu îngă sa înśinpĭașće pră pomînt, kînd sa-nkină în kuot, dupa ușă
— na slavi moj otac još uvek kleči na zemlji kada metaniše u uglu sobe, iza vrata [Mlava]


   ŹUBÁN /butoi/ (i. s.) — жбан

* źubanuĭe vas đi ļiemn, fakut đin dauoź, în kare kure rakiu la kazan
— žban je drveni sud od doga, u koji teče rakija na kazanu [Por.]


  ŹUG /jug/ (i. s.) — јарам

* źugu sa faśe đin tutuk đi frasîn
— jaram se izrađuje od jasenovog drveta

* źugu trîabe să șćiĭe să fakă tot stapînu kîășî, kî s-a ḑîs đimult: „kare nu șćiĭe ńiś źugu sî fakă, đi źaba traĭașće pi pomînt”
— jaram treba da ume da napravi svaki domaćin, jer se nekada govorilo: „ko ne zna ni jaram da napravi, badava živi na zemlji”

* în źug sa înźugă vaśiļi șî buoĭi
— u jaram se prežu krave i volovi [Por.]


   ŹUGÁSTRU /jugastru/ (i. m.) — клен

* źugastru ĭe ļemn ușuor, žîlau șî tare, șî đin ĭel s-a fakut źugurĭ, gavańe ș-așa, da a fuost bun șă đi fuok
— klen je lako, žilavo i jako drvo, i od njega su se pravili jarmovi, pastirske kašike i slično, a bio je dobar i za vatru [Por.]


   ŹUKÁ /juca/ (gl. p. ref.) — играти

* pănă sînt uoiļi în ḑîkatuare, pîkurari sa źuakă fara grižă
— dok su ovce na plandištu, čobani se bezbrižno igraju

* baĭatu ku fata źuakă-n uară
— momak i devojka igraju u kolu [Por.]


   ŹUKARÍĬE /jucărie/ (i. ž.) — играчка

* avut kopilariĭe sarakă, fara ńiś o źukariĭe
— imao je siromašno detinjstvo, bez ijedne igračke

* faśe la źukariĭ đi kopiĭ
— izrađuje igračke za decu

* s-a mîńiĭat șî ĭ-a spus kă nu măĭ vrĭa să fiĭe źukariĭa în mîńiļi luĭ
— naljutila se, i rekla mu je da više ne želi da bude igračka u njegovim rukama [Por.]


   ŹUKATUÓRĬ /jucător/ (i. m.) — играч

* a fuost kopiĭ puțîń pi śuakă, đes ńiś đi puarkă n-a fuost źukatuorĭ đ-aźuns
— bilo je malo dece na brdu, često ni za svinjicu nije bilo dovoljno igrača

* Đinkă țîganu a fuost tare źukatuorĭ la kărț
— Đinka Ciganin bio je jak igrač na kartama

* nu lasă uara să-l trĭakă la visaļiĭe, kî ĭe bun źukatuorĭ, șî źuakă tare frumuos, mîndrĭață sî će uĭț la ĭel
— ne da da mu kolo promakne na veselju, jer je dobar igrač i igra jako lepo, milina je da ga gledaš [Por.]


  ŹUNGĬA /junghia/ (gl. p. ref.) — заклати

* prinsăĭ Bugarĭu, fata mîn-sa, șă-l trăbui źungĭa frumuos, ama-ĭ miĭ nu-m đațără
— uhvatih Bugarina, majčicu mu, i trebaše ga lepo zaklati, ali mi moji ne dadoše [Mlava]


   ŹUNGĬÁT /junghiat/ (prid.) — заклан

* așa uom znobiu dămult ar trăbuĭa să fiĭe źungĭat
— takav zlobnik je odavno trebalo da bude zaklan [Mlava]


   ŹÚŃE /june/ (i. m.) — младић

* źuńe ĭe baĭat ćinîr
— „žunje” je mlado momče [Crn.]

* źuńi sa duk la visaļiĭe
— mladići idu na veselje (Medveđica) [Hom.]


   ŹUŃÍNKĂ /junincă/ (i. ž.) — јуница

* źuńinkă ĭe vițao ćinîră, đi batrînă pănă pi la vro duoĭ ań
— junica je mlado tele, starosti od jedno dve godine [Por.]


   ŹUÓK /joc/ (i. s.) — игра

* ḑîua la pîkurarĭ trĭaśe ĭuta, dakă au fîrtaț đi źuok
— pastirima dan brzo prođe, ako imaju društvo za igru

* pi fata mare n-o trĭek źuokurļi, kă trăbe sî gasaskă soț đi mîritat
— odrasla devojka ne propušta igranke, jer treba da nađe muža za udaju

* pușka nuĭe đi źuok, kă puaće să pokńaskă sîngură
— puška nije za igru, jer može da opali sama

* źuok kopilarĭesk
— dečja igra

* đi patru ĭe măĭ đes źuok kare sa źuakă pi la visaļiĭ
— četvorka je najčešće kolo koje se igra na veseljima

* źuok đi bîtrĭńață
— starinsko kolo

* źuok rumîńesk
— vlaško kolo

* mînă źuok, faśe źuokurĭ ku veśińi
— tera šegu, pravi šale na račun komšija

* nu sa batut źuok đi ńima, k-a fuost rușîńe
— nije se ismevao nikog, jer je ružno [Por.]


   ŹURÁ /jura/ (gl. p. ref.) — закљињати

* nu ći źura pi strîmb, kă nu-ț aźută
— nemoj se krivo kleti, jer ti neće pomoći

* uamińi kare nu krĭed în Dumńeḑîu, sa źuară în fiĭe śe, măĭ đes în Dumńeḑîu în kare nu krĭed
— ljudi koji ne veruju u Boga, kunu se u bilo šta, najčešće u Boga u koga ne veruju

* s-a źurat k-o să-l prindă, kînd va fi
— zakleo se da će ga uhvatiti kad-tad [Por.]


   ŹURAMḮNT /juramânt/ (i. s.) — заклетва

* a fakut źuramînt în bisărikă, la lumanare
— zakleo se u crkvi, uz sveću

* (u izr.) źuramînt pi strîmb
— krivokletstvo [Por.]

II deo: ONOMASTIKA
a

ABRÁȘ /Abraș/ (antr.) — Абраш

* Abraș a fost kińez la Praova doĭspreče ań
— Abraš je bio knez u Prahovu dvanaest godina [Kmp.]


ABRAȘÉȘTI /Abrașești/ (i. m.) — Абрашевци

* Vlasťikă,Ťikă lu Abraș
— Vlastimir Abrašević [Kmp.]


ADÁM /Adam/ (i. m.) — Адам

* mĭ-a dat nume Adam dupa numiļi lu paradĭeda
— dali su ime ime Adam po imenu pradede [Por.]


ADAMÚȚU /Adamuţu/ (i. m.) — Адамица

* muĭarĭa kare sa starpĭaḑă, iĭ dă la kopil dă pomană pră nume Adamuțu, dupa numiļi alu muoșu Adam dîn raĭ
— žena koja pobaci, namenjuje tom detetu na daći nazivajući ga Adamica, prema imenu starca Adama koji je prvi živeo u raju

* dakă sa kunuașće lupadatu kî ĭe kopil muĭerĭesk, iĭ să ḑîśe „ĭevuțu”, dupa baba Ĭeva lu muoșu Adam
— ako se pobačeno dete prepozna da je žensko, onda se naziva „jevičac”, prema Adamovoj baba Evi [Mlava]


ADAMUÓŃI /Adamoiu/ (i. m.) — Адамовићи

* tuoț Adamuońi đin Șarbanuț a lukrat la pomînt șî-n maĭdan
— svi Adamovići iz Šarbanovca obrađivali su zemlju i radili u rudniku [Crn.]

* poļikră Adamuońi însamnată ĭe șî-n Porĭeśa
— vlaško prezime Adamonji zabeleženo je i u Poreču [Por.]


ALBUĻÉȘĆI /Albulești/ (i. m.) — Албуљешти

* Albuļeșći au imańe la munće
— Albulešti imaju imovinu u planini [Crn.]


ÁLMĂȘ /Almăj/ (i. m.) — Алмаш

* la nuoĭ aĭ batrîń a puvăstuit k-a veńit dîn Almăș, prîntu viće, k-aiśa a fuost mult luok guol
— kod nas su stari pričali da su došli iz Almaša, zbog stoke, jer je ovde bilo dosta praznog mesta [Zvizd]


ÁLOVA /Alova/ (i. ž.) — Халово

* Alova ĭe sat mare
— Halovo je veliko selo

* Alova ĭe sat aproape de otar ku Bugariĭa
— Halovo je selo u blizini bugarske granice [Tim.]


ALOVĬÁN /Alovean/ (i. m.) — Халовљанин

* Aloveńiļi sînt muĭerĭ frumoasă
— Halovljanke su lepe žene

* Aloveńi ĭarna fak foku-n ornă
— Halovljani zimi lože vatru u furuni [Tim.]


AĻIFUÓŃI /Alifoni/ (i. m.) — Алифони

* Aļifuońi au pomînt șî kasă în Bukuva Vaļakuańi
— Alifoni imaju zemlju i kuću u valakonjskom Bukovu [Crn.]


ÁNA /Ana/ (i. ž.) — Ана

* Ana a fost nume đes dat la fĭaće
— Ana je bilo ime koje se često davalo devojčicama

* đin nume Ana a ĭeșît poļikre Ańița șî Anuța
— iz imena Ana nastali su nadimci Anica i Anuca [Por.]


ANDRIĬUÓŃI /Andreianu/ (i. m.) — Андрејевци

* Andriĭuońi đin saćiļi nuaștrĭe, nu sînt tot o rudă
— Andrejevci iz naših sela nisu jedan rod [Crn.]


ANDROBĬÉȘĆI /Androbești/ (i. m.) — Андробићи

* Androbĭeșći sînt vrĭańiś uamiń, șî traĭesk bińe ku tuoț
— Androbići su vredni ljudi, i žive u slozi sa svima [Crn.]


ÁNĐEL /Angeliu/ (ž.r. Anđeļiĭa) — Анђел

* moșu Anđel ku baba Anđeļiĭa n-avut kopiĭ
— čiča Anđel i baba Anđelija nisu imali dece [Por.]


ANĐELUÓŃI /Angelovici/ (i. m.) — Анђеловићи

* Anđeluońi a fuost triĭ fraț, șî tuoț a lukrat în maĭdan
— bilo je tri brata Anđelovića, i svi su radili u rudniku [Crn.]


ANĐEĻÍĬA /Angelia/ (i. ž.) — Анђелија

* Anđeļiĭa a fuost muĭare ćinîră kînd a ramas văduvă
— Anđelija je bila mlada žena kada je ostala udovica [Por.]


ANĐEĻIĬUÓŃI /Angelioni/ (prid.) — Анђелијини

* kînd a veńit, Anđeļiĭuońi đi la sat a kapatat imańe în utrina Babi-Ĭuańi
— kad su se doselili, Anđelijini su od sela dobili zemlju u Baba-Joninoj utrini [Crn.]


ÁNGEL /Anghel/ (i. m.) — Анђел

* moșu Angel a trait mult
— čiča Angel je dugo živeo [Por.]


ANGELÚOŃI /Angheloiu/ (i. m.) — Ангеловци

* Angeluońi au kîăș lîngă drumu Babi-Ĭuańi
— Angelovci imaju kuće pored Babajonskog puta [Crn.]

* Angeluońi, famiļa lu Angel Țîganu, kovaśu đi vrodată în Arnaglaua
— Angeloni, familija Angela Ciganina, nekadašnjeg kovača u Rudnoj Glavi [Por.]


ÁNTA /Antonie/ (i. m.) — Анта

* Anta ĭe poļikra lu uom kare ĭe la karće skris ka Antoniĭe, dar aăla nume la rumîń a veńit pista bisîarikă
— Anta je nadimak čoveka koji je kršten kao Antonije, a to ime je kod Vlaha došlo posredstvom crkve

* muĭarĭa lu Anta sa kĭamă Antońasa
— Antonova žena zove se Antonica [Por.]


ANTOŃÉȘĆI /Antonești/ (i. m.) — Антонијевци

* alu Anta
— Antini [Crn.]


ANÚȚĂ /Anuţă/ (i. ž.) — Ануца

* pi fata kare a fuost bućeḑată Ana, a putut s-o poļikraḑă Ańița or Anuța
— devojčici krštenoj imenom Ana, mogli su da tepaju Anica ili Anuca

* fir đi firu alu vro Anuță s-a kĭemat Anuțuońi, dupa śe poļikră s-a prizuvit la karće Anucić
— potomci Anuce zvali su se Anuconi, od kog nadimka je nastalo posrbljeno prezime Anucić [Por.]


ANUȚÓĬ /Anuţei/ (i. m.) — Ануцој

* ĭel ĭestă ńepotu lu Pătru Anuțoĭu
— on je unuk Petra Anucoja [Kmp.]


ÁŃIȚA /Aniţa/ (i. ž.) — Аница

* pi paramamî-mĭa a bućeḑato Ana, ma ĭ-a ḑîs đi milă Ańița, ș-așa ĭ-a ramas păn-la muarće
— moju prababu su krstili Ana, ali su je od milošte zvali Anica, i tako joj je ostalo do smrti [Por.]


ARĐÁL /Ardeal/ (i. m.) — Ердељ

* poļikra ńi Arđelańi, kă aĭnuoștri aĭ batrîń, a veńit đin Arđal
— nadimak nam je „Arđelani” jer su naši stari došli iz Arđala (=Erdelja) [Por.]


ARNAGLÁUA /Arnaglaua/ (i. ž.) — Рудна Глава

* pin Arnaglaua trĭaśe rîu Șașka
— kroz Rudnu Glavu protiče reka Šaška

* Arnaglaua ĭe sat đaluruos, are mulće kulmĭe șî ogașă
— Rudna Glava je brdsko selo, ima mnogo kosa i potoka

* ogașîļi tună în rîu Șașka, đi parća đirĭaptă: Biļizvuorța, Ostrovița șî Lozovița, da đi parća stîngă Bļizńa, Bistovița Mikă șî Bristovița Mare
— potoci se ulivaju u reku Šašku, s desna: Beli Izvor, Ostrovica i Lozovica, a s leve strane Blizna, Mala i Velika Brestovica

* Arnaglaua are patru kotunurĭ marĭ, kare sa kĭamă: Bļizńa, Krșĭe, Șopît șî Bugoglaua
— Rudna Glava ima četiri velika zaseoka, koji se zovu: Blizna, Krš, Šopot i Bukova Glava [Por.]


ARNAGLAVĬÁN /arnaglăvean ?/ (i. m.) — Рудноглавац

* arnaglavĭanuĭe uom đi Arnaglaua, sat rumîńesk în Porĭeśa đi Sus
— Rudnoglavac je čovek iz Rudne Glave, vlaškog sela u Gornjem Poreču [Por.]


ARNAGLAVĬÁNĂ /arnaglăveană ?/ (i. ž.) — Рудноглавка

* arnaglavĭană ĭe famĭaĭe muĭerĭaskă, kare ĭe naskută or traĭașće în sat rumîńesk Arnaglaua, în Porĭeśa đi Sus
— Rudnoglavka je ženska osoba, koja je rođena ili živi u vlaškom selu Rudna Glava, u Gornjem Poreču [Por.]


ARNAÚT /Arnăut/ (i.m.) — Арнаут

* kînd am trekut pistă Albaniĭa, ń-a batut fuamĭa, źeru șî arnauțî
— kad smo prelazili preko Albanije, tukli su nas glad, mraz i Arnauti [Crn.]

* kînd armata sîrbĭaskă s-a tras pista Albańiĭa, ńima n-a drîzńit sî fure śeva đi mînkare đi la arnauț, kî arnauțî nu ļ-a dat ńimika ńiś pi bań, numa rumîńi aĭ nuoștri a kućeḑat aĭa să fakă
— kada se srpska vojska povlačila preko Albanije, niko nije smeo od Arnauta da ukrade nešto za jelo, jer Arnauti nisu davali ništa ni za pare, samo su naši Vlasi to smeli da urade [Por.]


ARSENUÓŃI /Arsenovici/ (i. m.) — Арсенијевци

* Arsenuońi sînt una đin śinś fameļiĭ sîrbĭeșć, karĭe a trait în Podguorț
— Arsenijevići su jedna od pet srpskih familija, koje su živele u Podgorcu [Crn.]


ARSEŃÍĬE /Arsenie/ (i. m.) — Арсеније

* ńepuoțî alu vrun Arseńiĭe a trait în Podguorț
— potomci nekoga Arsenija živeli su u Podgorcu [Crn.]


ARTÁN /Artan/ (i. m.) — Ртањ

* baće un vînt friguruos đi pi Artan
— duva neki hladan vetar sa Rtnja

* Artanu la fakut žîduvi vrodată kî să puarće vînțî đi pi ĭel
— Rtanj su nekada napravili divovi da bi sa njega upravljali vetrovima

* (ver.) кînd ĭe vîru Artanuluĭ kutrupit ku nuvirĭ, vrĭamĭa sî strîkă
— kad je vrh Rtnja u oblacima, vreme se kvari.

* (izr.) Pînă sî vĭađe zapada pi Artan, kožuoku nu să lasă
— dok se na Rtnju vidi sneg, kožuh se ne skida [Crn.]


AVRÁM /Avram/ (i. m.) — Аврам

* alu Avram, alu Avramuță, alu Avraman
— Avramovi, koji pripadaju Avramu, deca ili potomci Avrama

* Avramuońi, Avramĭeșći, Avramițuońi, Avramițańi, Avramĭeluońi
— Avramovići, porodični nadimci (poļikre) [Por.]


AVRAMÁN /Avraman/ (i. m.) — Авраман

* Avraman ĭ-a ḑîs la-l mîĭ batrîń đin duoĭ kopiĭ ku nume Avram, or la uom kare ĭe đin fîmeļiĭa lu Avram, kare ĭe đi Avramuońi
— Avraman su zvali starije dete od dvojice sa imenom Avram, ili čoveka koji je bio iz roda Avramovića [Por.]


AVRAMELUÓŃI /Avrameloni/ (i. m.) — Аврамеловци

* đin Avrameluoń în Podguorț a ramas numa o kasă
— od Avramelovića u Podgorcu ostala je samo jedna kuća [Crn.]


AVRAMÚȚĂ /Avrămuţu/ (i. m.) — Аврамић

* Avramuță ĭe poļikra alu Avram măĭ mik đin duoĭ kopiĭ ku nume Avram, or ĭa ḑîs așa đi drag la kopil pi kare la bućeḑat Avram
— „Avramuca” je nadimak mlađeg Avrama od dvojice dečaka koji se zovu Avram, ili su tako od milošte tepali detetu koje je kršteno kao Avram [Por.]


AVRAMÚOŃI /Avramoaie/ (i. m.) — Аврамовци

* Avramuońi s-a mutat đin Kurduman, ș-akuma traĭesk lîngă drumu satuluĭ
— Avramovci su se iselili iz Kurdumana, i sada žive pored seoskog puta [Crn.]

ă
b

BABA-ĬUÁNA /Baba-Iona/ (sint.) — Баба-Јона

* în Baba-Ĭuana izvuară Ogașu Babi-Ĭuańi
— u Baba-Joni izvire Baba-Joninin potok [Crn.]


BABĬÉĬ /Babei/ (i. m.) — Бабејић

* kînćiku lu Babĭeĭ a skuos lăutari pi porînka aluĭ; ala ĭe kînćik numa vĭarsîk, fara vuorbe
— Babejićeva pesma, spevali su je lautari na njegov zahtev; to je samo arija, bez reči [Por.]


BABUÓŃI /Băbeni/ (antr.) — Бабини

* Gițe ăl Babi
— Gice Babin [Crn.]


BADḮRKĂ /Bădîrcea/ (i. s.) — Бадрка

* Marćin Badîrkă a fuost gazdă mare, avut uoĭ mulće
— Martin Badrka je bio veliki gazda, imao je mnogo ovaca [Por.]


BADÎRKÚOŃI /Badircea/ (i. m.) — Бадркићи

* numa Badîrkuońi a avut mașînă đi traĭrat
— samo su Badrkići imali vršalicu [Crn.]


BAĐIKUÓŃI /Bădiceanu/ (i. m.) — Баџикони

* Bađikuońi đin Vaļakuańa s-a mutat în Buļuoț
— Bađikići iz Valakonja su se preselili u Boljevac [Crn.]


BAGAĬUÓVÎȚ /Bagaiovâţ/ (i. m.) — Багајовац

* Bagaĭuovîțu ĭe pi puaļiļi lu Tîlva Ruoșîĭe
— Bagajovac se nalazi u podnožju Crvenog brda [Crn.]


BAIŃÉȘĆI /Bainești/ (i. m.) — Баиновци

* Baińeșći đin Șarbanuț au kîăș apruapĭe đi Ćimuok
— Bainovci iz Šarbanovca imaju kuće blizu Timoka [Crn.]


BAKÚĬ /băcui/ (i. s.) — Бакуј

* bakuĭ ar fost poļikră đe bažokură la bufań đen Pemska
— Bakuj je bio pogrdni nadimak za Bufane iz Pemske

* bakuĭ ĭ-ar ḑîs kă ĭ-a țînut kă-s omiń proșć
— nazivali su ih bakui jer su ih držali za proste ljude [Buf.]


BÁLA /Bala/ (i. m.) — Балић

* am pazît uoĭļ ku Milan Bala pi śuaka Îrnaglîăvi
— čuvao sam ovce sa Milanom Balom na Rudnoglavskom brdu [Por.]


BALAŃÉȘĆI /Bălănești/ (i. m.) — Баланешти

* Truță Balan, a fuost birou satuluĭ
— Petar Balan (ović) je bio seoski birov (pozivar, kurir)

* poļikră „balan” ĭ-a pus la uom kare a fuost bîăl la fire
— nadimak „balan” dobijao je čovek koji je bio plavokos [Por.]


BALÚȚĂ /Băluţă/ (i. ž.) — Белкица

* Baluță, uaĭe blîndă ku lapće dulśe
— Belkica, umiljata ovca sa slatkim mlekom [Hom.]

* Uoiță Balură, ku korńițu-n gură
— Ovčica Belkica s rokcem u zubima, (vlaška varijanta rumunske pesme „Miorița”) [Zvizd]


BALUȚUÓŃI /Băluţeanu/ (i. m.) — Балуцани

* Baluțuońi au kîrd marĭe đi uoĭ la baśiĭe
— Balucani imaju veliko stado ovaca na bačiji [Crn.]


BAĻÁN /Balian/ (i. m.) — Баљан

* Baļańi a vińit în Măĭdan đin Banatul rumîńesk, da în Banat s-ar mutat đin Kraĭova
— Baljani su u Majdanpek došli iz rumunskog Banata, a u Banat su se preselili iz Krajove [Buf.]


BARBUĻÉȘĆI /Bărbulești/ (i. m.) — Барбулешти

* Barbuļeșći đin Izvuoru al mik sînt uamiń đi vuorbă
— Barbulešti iz Malog Izvora su ljudi od reči [Crn.]


BASARABUÓŃI /Basarabeanu/ (i. m.) — Басарабони

* Vană Bîsarab (var. Bîsaraban), un uom đin famiļiĭa lu Bîsîrabuońi
— Jovan, čovek iz familije Basarab (ović) [Por.]


BASTUÓŃI /Basta/ (antr.) — Бастони

* Brańe Bastuon ĭe rîău bolnau
— Brane Baston je jako bolestan [Crn.]


BAŚEVÍȚA /Baceviţa/ (i. ž.) — Бачевица

* Baśevița ĭe sat kare vrodată a fuost bun luok đi baśiĭe
— Bačevica je selo koje je nekada bilo dobro mesto za bačije [Crn.]


BAŚEVĬÁN /Bacevean/ (i. m.) — Бачевичанин

* ĭuo mis Baśevĭan, uom dîn Baśevița
— ja sam Bačevičanin, čovek iz Bačevice [Crn.]


BAŚÍLĂ /Băcilo/ (i. m.) — Бачило

* Baśilă ĭe poļikra đi bîtrîńață alu vrun Arnaglavĭan, kare a trait tot la baśiĭe, dupa ĭel ruda аluĭ s-a poļikrit Bîśiluońi
— Bačilo je nadimak nekog starog Rudnoglavca, koji je stalno živeo na bačiji; po njemu su njegovi potomci nazvani Bačiloni (Bačilovići) [Por.]


BAÚȚĂ /Bauţă/ (i. ž.) — Бауца

* Bauța ĭe o pĭatra marĭe la Maļińik pi karĭe nu krĭașće ńimika
— Bauca je veliki kamenjar na Maliniku po kome ne raste ništa [Crn.]


BĂĬKÓN /băicon/ (mn. Băĭkońi) — Бајкон

* Băĭkońi sîn o fămeļiĭe în Praova
— Bajkoni su jedan rod u Prahovu

* băĭkon ĭe pĭatră mare
— bajkon je veliki kamen

* (u izr.) greu ka băĭkonu
— težak kao kamen [Kmp.]


BĂSATUÓŃI /Basa/ (antr.) — Басатоњи

* Paĭkuońi sînt đe Băsatuońi
— Pajkići su nastali od Bastinih [Crn.]


BẮSTĂ /Basta/ (antr.) — Баста

* Ĭovan Băstă și Milan Băstă sint fraț buń
— Jovan Basta i Milan Basta su braća rođena [Crn.]


BEGLÚK /Begluc/ (i. m.) — Беглук

* đi vrĭamĭ đi turś, moșîĭa la Begluk a fuost alu vrun turk Budimalaĭ
— za vreme Turaka, Begluk je bio imovina nekoga Turčina, Budimalaja [Por.]


BEKĬÉRĂ /becher/ (i. m.) — Бекера

* măĭ batrîn Bekĭerĭ đi kare sa șćiĭe ĭe vrunu Pătru Bekĭerĭu; uńi spun k-a veńit đi pi la țînțarĭ, alțî kî ĭe đi pi la Kosova, atriĭļa, ĭară, kî ĭe fugarĭ đi pin Rumîńiĭe, draku va șći, șă ĭel n-a putut la vrĭame sî sa însuare, s-a nsurat amînat, a fuost mult bekĭar, baĭat batrîn
— najstariji Bekera za koga se zna je neki Petar Bekera; jedni kažu da je došao od Cincara, drugi da je sa Kosova, a treći da je izbeglica odnekud iz Rumunije, đavo će ga znati, on nije mogao na vreme da se oženi, oženio se kasno, ostao je dugo bećar, star momak (terenski zapis, Durlić ) [Por.]


BIĻIGRÁD /Belgrad/ (i. m.) — Београд

* am fuost în Biļigrad numă odată
— bio sam u Beogradu samo jednom

* Biļigradu ĭe oraș mare
— Beograd je velika varoš [Por.]


BINĐÉSKU /Bingescu/ (i. m.) — Бинђеско

* al măĭ batrîn Binđesku đi kare sa șćiĭe kî ar vińit đin Bușńag, ĭe Kosta Binđesku
— najstariji Binđesko o kome se zna da je došao iz Bošnjaka, je Kosta Binđesko [Buf.]


BÍRIȘ /biriș/ (i. m.) — бирош

* alu Biriș
— Birišov

* Kuola lu Biriș
— Nikola Birišov [Por.]


BḮKĂ /bîcă/ (i. m.) — Бкић

* Bîkuońi sînt fir đin vrun Marku Suruoń, alu kare ńepuot, śkă, ĭa ḑîs „bîkă” la mumî-sa kînd a fuost mik
— Bkići su potomci nekog Marka Suronja, čiji je unuk, priča se, majci tepao "bka" kad je bio mali

* ĭară alțî puvestîăsk kî vrunu đin Bîkuońi aĭ batrîń a kîpatat așa poļikră kî a zbĭerat „brk! brk!” pănă a muls uoĭļi, da kum a fi fuost adaverĭe, draku va șći
— opet drugi pričaju da je neki od starih Bkića vikao "brk! brk!" dok je muzeo ovce, a kako je stvarno bilo, đavo bi ga znao

* Ĭanku Bîkă a fuost însurat ku baba Visaļina Bîkuańe, kare a fuost tare vrîžîtuare
— Janko Bkić je bio oženjen sa Veselenkom Bkić, koja je bila jaka vračara [Por.]


BÎLABÁN /balaban/ (i. m.) — Балабан

* đin Bîlaban alu Adam, astîḑ în sat sînt Bîlabańi, Popĭeșći, Katuońi, Trifuļeșći, Bugarĭeșći, Dobrițańi, șî alțî
— od Balabana Adamovog danas su u selu Balabanovići, Popovići, Katići, Trifunovići, Bugarinovići, Dobricanovići i drugi

* a ramas povasta kă poļikra „bîlaban” a kîpatat kă a fuost uom mare, țapîn șî nu s-a dat la ńima
— ostala je priča da je nadimak „balaban” dobio po tome što je bio krupan i jak, i što nije popuštao nikom [Por.]


BRȚUÓŃI /Bărţan/ (i. m.) — Брцани

* Ĭuon, a lu Trailă Bîrță fiśuor
— Jon, Traila Brcana sin [Crn.]


BÎRLÁN /Bîrleanu/ (i. m.) — Брлан

* Blagoĭe Bîrlan a veńit źińirĭe în kasă đin Dîbiļug în Îrnaglaua
— Blagoje Brlan je došao iz Debelog Luga za zeta u kuću u Rudnoj Glavi

* Bîrlań a kîpatat poļikra kă avut uoĭ mulće, șă mînînd turmiļi pin Dîbiļug, a zberat đin tuată gura „brr! brr!”, sî vadă lumĭa kît sînt iĭ đi gazdă
— Brlani su dobili nadimak jer su imali mnogo ovaca, i terajući krdo kroz Debeli Lug, vikali su „br! br!” iz sveg glasa, da bi ljudi videli kolike su oni gazde [GPek]


BÎRLOÁGA /Bârloaga/ (i. ž.) — Брлога

* Bîrloğeńi nu sînt ungureń, nu vorbesk ka și rumâńi ďi la munťe
— Brložani nisu Ungurjani, ne govore kao Vlasi sa planine

* a vindut moșiĭa la un Bîrloağan
— prodao je imanje jednom Brložaninu [Kmp.]


BÎRŃIȚA /Bârniţa/ (i. ž.) — Брњица

* Bîrńița ĭe sat rumîńesk, a fuost la marźina Dunări, da kînd a zătońit Dunărĭa, s-a mutat pră vaļa rîuluĭ kare-l kĭamă ĭară Bîrńița.
— Brnjica je vlaško selo, bilo je na obali Dunava, ali kada je Dunav pregrađen, preselilo se u dolinu reke koja se isto zove Brnjica. [Bran.


BLAGUĬUÓŃI /Blagoi/ (i. m.) — Благојеви

* Vanuță, Zdrauku șî Milan a fuost kopiĭi lu Blagu, șî đi aĭa îĭ kĭamă Blaguĭuońi
— Vanuca, Zdravko i Milan su bili Blagojevi sinovi, pa ih zato zovu Blagojevi [Crn.]


BĻÍZŃA /Bliznă ?/ (i. ž.) — Близна

* Blizńan, uom đi la Bļizńe
— Bliznak, čovek iz Blizne

* Bļizńa ĭe un nume șî alu un rîu skurt, kare-l fak Bļizńa mikă ku Bļizńa mare
— Blizna je i ime jedne kratke reke, koju čine Velika i Mala Blizna [Por.]


BĻIZŃÁN /bliznean/ (i. ž.) — Близнанац

* bļizńan ĭe uom kare traĭașće în Bļizńe, al măĭ mare kotun a satuluĭ Arnaglaua
— Bliznanac je čovek koji živi u Blizni, najvećem zaseoku sela Rudna Glava [Por.]


BĻIZŃÁNĂ /blizneană/ (i. ž.) — Близњанка

* bļizńană ĭe famĭaĭe muĭerĭaskă đi la Bļizńe, đin kotunu al măĭ mare a satuluĭ rumîńesk Arnaglaua
— Bliznjanka je ženska osoba iz Blizne, najvećeg zaseoka vlaškog sela Rudna Glava [Por.]


BOBOŃÉȘĆI /Bobonești/ (i. m.) — Бобонешти

* Bobońeșći au kasă lîngă Drumu muskaļesk
— Bobonešti imaju kuću pored Moskovskog puta [Crn.]


BOBUÓĬ /Boboia/ (i. m.) — Бобој

* Boboĭuoń ĭe poļikra-lu ńepuoțî alu vrun Bobuoĭ
— Bobojević je prezime potomaka nekoga Boboja

* bobuoĭ îĭ ḑîśem șî la o fluarĭe, kare sa kĭamă șî bobośĭel
— „ boboj” kažemo i za cvet koji se zove bobočel (ter. zapis u Crnajki)

* astîḑ ĭastă Bobuoĭ șî-n Arnaglaua, a veńit înainća đi rat unu Marćin Șkĭopu đin ńamo-la, đin Țrnaĭka la otar ku Gorńana, a skimbat imańa ku vrunu đi la Muskidău în Bļizńe
— ima Bobojevića i u Rudnoj Glavi, došao je neki Martin Ćopavi iz te familije, sa međe Crnajke i Gornjana, trampio je imanje sa nekim sa Muskideua u Blizni (iz rodoslovne građe, terenski rad, Durlić) [Por.]


BOĆUÓN /Bocion/ (i. m.) — Боћон

* ĭ-ar ḑîs Boćuoń kă ar fost fakuț pi bot
— nazvani su Boćonji jer su imali zatupasto lice

* Boćuon ku Boćuanka, s-ar dus dupa kļisă la Dăbiļug
— Boćon i Boćonka su otišli u Debeli Lug po slaninu [Buf.]


BOGOVÍNA /Bogovina/ (i. ž.) — Боговина

* maĭdanu în Bogovina a înśaput sî lukrĭe în anu 1903.
— rudnik u Bogovini počeo je sa radom [Crn.]


BOĬAN /Boian/ (i. m.) — Бојан

* Boĭan a fuost đes nume kare Rumîńi a dat la buoĭ luor
— Bojan je bilo često ime koje su Vasi davali svojim volovima [Por.]


BOĬUÓŃI /Boioni/ (i. m.) — Бојони

* Boĭuońi đin Podguorț ku aĭ đin Osńiśa, nu sînt rudă
— Bojoni iz Podgorca sa onima iz Osnića, nisu u srodstvu [Crn.]


BOĻEVIŚÁN /Bolevicean ?/ (i. m.) — Бољевчанин

* Buļuoțu ĭe oraș mik, k-în ĭel traĭesk puțîń Boļeviśań
— Boljevac je mala varoš, jer u njemu živi malo Boljevčana [Crn.]


BORĐUÓŃI /Bordeni/ (i. m.) — Борђани

* Pau Borđan
— Pavle Borđan [Crn.]


BOSÁŃI /Bosă/ (i. m.) — Босани

* Dragu Bosan a fuost lautarĭ
— Dragi Bosan je bio violinista [Crn.]


BOSḮLKA /Bosâlca/ (i. ž.) — Босиљка

* în luok đi Busuĭaka, rumîńi sîrbizaț ĭ-a pus la fĭaće nume „Bosiljka”, da a strîgato „Bosîlka”
— umesto „Busujuake”, posrbljeni Vlasi su devojčicama davali imena „Bosiljka”, ali su je zvali „Boslka” [Por.]


BRÁNKU /Brancu/ (i. m.) — Бранко

* nume Branku dă poļikră Brankuońi
— ime Branko daje prezime Branković

* pi paradĭeda la kĭemat Ĭuoža lu Branku
— pradeda mi se zvao Joža Brankov [Por.]


BRANKUÓŃI /Brancovici/ (i. m.) — Бранкови

* Giță lu Branku a fuost fluĭeraș bun, șî frumuos a ḑîs ruopîta
— Đorđe Brankov je bio dobar frulaš, i lepu je svirao „ropotu” [Crn.]


BRÎNDUȘUÓŃI /Brîndușanu/ (i. m.) — Брндушани

* Firu Brîndușan đin Vaļakuańa, a avut mulț stupĭ kînd a fuost ćinîr
— Filip Brndušan iz Valakonja, imao je mnogo pčela kad je bio mlad [Crn.]


BRÎNḐÎĬUÓŃI /Brînzan/ (i. m.) — Брнзани

* kîășîļi Brînḑîĭuońilor sînt în konvĭeĭu Ćimuokuluĭ, la otar ku Gînzîgradu
— kuće Brnzijona nalazi se u krivini Timoka, na međi sa Gamzigradom [Crn.]


BRĬÉZŃIȚA /Brezniţa/ (i. ž.) — Брезница

* Brĭezńița ĭe sat rumîńesk, apruape dă Žgobița
— Breznica je vlaško selo, u blizini Žagubice [Hom.]


BRĬEZŃIŚĬÁN /Breznicean/ (i. m.) — Брезничанин

* Brĭezńiśĭan ĭe uom kare traĭașće-n Brĭezńița, sat rumîńesk în Omuoļ
— Brezničanin je čovek koji živi u Breznici, vlaškom selu u Homolju [Hom.]


BRUÓĐIȚA /Brodina/ (i. ž.) — Бродица

* az am fost în Bruođița, sat pă Pĭek
— danas sam bio u Brodici, selo na Peku [Rom.]


BUÁMBĂ /boambă/ (antr.) — Бобови

* Ĭovana lu Buambă a murit đemult
— Jovana Bobova umrla je odavno

* đin aĭ-lu Buambă nu ma-ĭastă ńima-n Izvuoro-l Mik
— od Bobovih više nema nikog u Malom Izvoru [Crn.]


BUȚUĻÉȘĆI /Buţulică/ (i. m.) — Буцулешти

* Buțuļeșći fak zavĭećină la Ńiđiĭa Ispasuluĭ
— Buculešti slave zavetinu „Spasovdanska nedelja” [Crn.]


BUDURUÓŃI /Buduroi/ (antr.) — Будурони

* tată Dușanki Buduruańe a fost đen Vaļakuańa
— otac Dušanke Budurojke bio je iz Valakonja

* Dușanka Buduruońe a fost maritată dupa Ļikă lu Buĭa
— Dušanka Budurojeva bila je udata za Iliju Bujića [Crn.]


BUFÁN /Bufen/ (i. m.) — Буфан

* Bufańi au vińit đen Banato-l rumîńesk, măĭ mulț đin Bușńag, în prĭežba Golîmbățuluĭ
— Bufani su došli iz rumunskog Banata, najveći broj iz Bošnjaka, preko puta Golupca

* Bufańi la saćań đin saće đi pi lînga Măĭdan, iĭ ḑîk Guźi or Gogolań
— Bufani meštane iz okolnih sela zovu Guge ili Gogolani [Buf.]


BUGARÁȘ /bulgăraș/ (i. m.) — Бугарче

* Alovĭańi, Șpikovĭańi, Grațkovĭańi șî Izvorîańi sînt bugaraș
— Halovljani, Šipikovljani, Gradskovljani i Velikoizvorci su Bugaraši [Crn.]

* bugaraș ĭe uom đin Bugariĭe
— Bugaraš je čovek iz Bugarske [Por.]


BUGÁRĬ /bulgar/ (etn.) — Бугарин

* bugari traĭesk în Bugariĭe, ama bugarĭ ĭastă șî-n Srbiĭe
— Bugari žive u Bugarskoj, ali Bugara ima i u Srbiji [Crn.]

* sîrbi a rătuit ku bugari đi măĭ mulće uorĭ
— Srbi su ratovali sa Bugarima više puta [Por.]


BUGARĬÁȘĆE /bulgărește/ (pril.) — бугарски

* puțîn înțaļeg kînd vorbĭesk bugarĭașće
— slabo razumem kad govore bugarski

* bugarĭașće șćiu kîta, da ńamțîașće niśkît
— bugarski znam malo, a nemački nimalo [Crn.]

* vorbĭașće bugarĭașće ka pi ață
— tečno govori bugarski [Por.]


BUGOGLÁUĂ /Bugoglaua/ (i. ž.) — Букова глава

* la Bugoglaua traĭesk bugoglavĭeńi
— na Bukovoj glavi žive Bukovoglavci [Por.]


BÚĬA /Buia/ (i. m.) — Буја

* đin Buĭa sînt Buĭeșći or Buĭuońi, da pi srbĭașće Buĭić
— od Buje su Buješti ili Bujoni, na srpskom Bujić [Crn.]


BUĬÉȘĆI /Buia/ (i. m.) — Бујешти

* tuoț Buĭeșći đi la koļibĭ s-a mutat în sat
— svi Bujići su se sa pojata preselili u selo [Crn.]


BUKALÁĬE /bucalaie/ (i. ž.) — цигаја

* bukalaĭa ĭe numiļi kare sa dă la uaĭe albă ku buotu ńegru
— bukalaja je bela ovca sa crnom njuškom [Hom.]


BÚKUVA /Bucuva/ (i. ž.) — Буково

* Bukuva Osńiśi altfĭaļ sî kĭamă șî Satu al nuou
— Osnićko Bukovo se drugačije zove i Novo selo

* în șkuolă đin Bukuva Vaļakuańi ĭastă duoĭsprĭaśe kopiĭ
— u Valakonjskom Bukovu ima škola sa dvanaest učenika [Crn.]


BULAKUÓŃI /Bulacu/ (antr.) — Булаковци

* Bulakuońi au kîăș șî imańe pi lîngă Ćimuok
— Bulakoni imaju kuće i imovinu pored Tmoka [Crn.]


BULUTUÓŃI /Bulutoni/ (antr.) — Булутани

* Bulutuońi, fîmeļiĭe mare în Eresnița, veńită dîn Almăș în Banatu rumîńesk
— Bulutani, Bulutić, velika familija u Neresnici, doseljena iz Almaša u rumunskom Banatu [Zvizd]


BUĻEĆÍN /Bulecin/ (i. m.) — Бољетин

* in Buļećin traĭesk duauă fuarme dă rumîń, uńi vorbĭesk la „pră”, da uńi la „pi”
— u Boljetinu žive dve vrste Vlaha, jedni govore na „pră”, a drugi na „pi”

* ĭastă șî o fîmeļiĭe sîrbĭaskă, a veńit dă la Kosova; saćańi a batut žuok ku iĭ kî sînt „turś dă la Kosova”
— ima i jedna srpska familija, doseljena sa Kosova; seljani su zbijali šale sa njima da su „Turci sa Kosova”

* voĭńiś saćańi sa kĭamă Buļećinț, da muĭerļi Buļećință
— muškarci meštani zovu se Boljetinci, a žene Boljetinke

* satu ĭe mik, învîrat într-o vaļe adînkă, îngustă șî lungă
— selo je malo, sabijeno je u jednu duboku, usku i dugu dolinu

* lumĭa s-a tras aiśa dîn mulće pîărț, kî ĭe bun dă viće
— ljudi su se povukli ovde sa raznih strana, jer je pogodno za stoku

* la Buļećin șî akuma la Sînźuorḑ sa fak kîći șapće-uopt baśiĭ, ka đi bătrîńață
— u Bljetinu se i sada na Đurđevdan pravi po sedam-osam bačija, kao u stara vremena (izvor: Durlić, terenski zapisi) [Por.]


BUÓĬA /Boia/ (i. m.) — Боја

* ńepuoțî lu Buoĭa sa kĭamă Boĭuońi or Boĭeșći, da pi srbĭașće Boĭić
— Bojini potomci zovu se Bojoni ili Boješti, a na srpskom Bojići [Crn.]


BURĆÉŃI /Burtea/ (pej.) — Трбуховићи

* Ĭanku Burtan / Ĭanku Burćanu
— Janko, iz familije Burćenja [Por.]


BURKEȘUÓŃI /Burcaș/ (i. m.) — Буркешони

* Burkeșo-l batrîn a veńit în Tanda đin Kļuś, ș-a fakut borđiĭ la Kraku uokńi, supt Guol
— najstariji Burkeš je došao u Tandu iz Ključa, i napravio zemunicu na Kraku okni, pod Deli-Jovanom

* Burkeșuońi au mulće krĭenź, kare s-a poļikrit dupa kopiĭi, or dupa ńepuoțî-luĭ: alu Stoĭan Burkeș, alu Ńițu Burkeș, alu Dumitru Burkeș, alu Žîuku Burkeș ...
— Burkešoni imaju mnogo grana, koje se prezivaju prema njegovim sinovima ili unucima: od Stojana Burkeša su Stojanovići, od Nice Burkeša - Niculovići, od Živka Burkeša - Živkovići .. [Por.]


BUSUĬOKUÓŃI /Busuioceanu/ (i. m.) — Босијокани

* Busuĭokuońi đin Bukuva sînt proboćeḑaț pi srbĭașće „Lazarević"
— Bosijokani iz Bukova su prekršteni na srpskom "Lazarević" [Crn.]


BUSUĬUÁKA /Busuioaca/ (i. ž.) — Босиљка

* dupa buĭađe busuĭuok, đemult la mulće fĭaće nașî a dat nume Busuĭaka
— prema biljci bosiljka, nekada su mnogim devojčicama kumovi davali imena Bosiljka [Por.]


BÚŚA /Bucea/ (i. ž.) — Бучје

* Buśa ĭe sat rumîńesk, supt puaļiļi lu Kîrșĭa mare
— Bučje je vlaško selo, u podnožju Velikog krša [Crn.]


BUŚÁN /Bucean/ (i. m.) — Бучанин

* Buśeńi sînt uamiń vrĭańiś
— Bučani su vredni ljudi

* muĭarĭa đin Buśa ĭe Buśană
— žena iz Bučja je Bučanka [Crn.]

* Buśeń ĭe poļikră lu famiļiĭ kare sînt pin saćiļi nuaștre veńiț đin Buśa; la karće sînt skriș ku prezimiļi Bučanović
— Bučani je nadimak familija u našim selima, koje su doseljene iz Bučja; u knjige su upisani sa prezimenom Bučanović [Por.]

ț

ȚARÁN /ţăran/ (i. m.) — Царан

* țaranuĭe rumîn đi la Kraĭna
— Caran je Vlah iz Krajine

* țarań sînt pomînćeń, da aĭ đi pi lînga Dunîrĭe sînt șî peșkarĭ
— Carani su zemljoradnici, a oni pored Dunava su i ribari [Por.]


ȚARÁNKĂ /ţărancă/ (i. ž.) — Царанка

* țaranśiļi puțîn lukră ku viće, ĭaļe sînt măĭ mult pomînćiańe
— Caranke malo rade sa stokom, one su većinom zemljoradnice

* mulț baĭeț đi la nuoĭ sînt însuraț ku țarănś
— mnogi naši momci oženjeni su Carankama [Por.]


ȚĂĻIGRÁD /Ţăligrad/ (i. m.) — Цариград

* Țăļigradu a fuost oraș turśiesk
— Carigrad je bio turska varoš [Por.]


ȚĂROVANA /Țărovana/ (i. ž) — Царована

* Țărovana în Țîrnaĭka ĭe luok la marźina stînga alu Rîu porĭeśi, ku mulće sîamńe kare arată kă aśiĭa đimult s-a sapat șî s-a topit ruda
— Carovana je mesto na području Crnajke, na levoj obali Porečke reke, sa mnogo tragova koji ukazuje na staro kopanje i topljenje rude [Por.]


ȚÎGÁN LAĬAĆE /țigan laiece/ (sint.) — црни Циганин

* Țîgań laĭeț a fuost ferarĭ, a lukrat la ńikovală șî la fuaļe, a șćut să vorbĭaskă țîgańiașće
— crni Cigani su bili kovači, radili su sa nakovnjem i mehom, znali su da govore ciganski

* parințî a spumîntat kopiĭi ku Țîgań laĭeț, k-o să-ĭ fure dakă nu va fi kuminț
— roditelji su plašili decu sa crnim Ciganima, da će ih uzeti ako ne budu bila dobra

* Țîgań laĭeț a trait supt kuort, șî s-a mutat đin sat în sat, katînd đi lukru
— crni Cigani su živeli pod čergom, i selili se iz sela u selo, tražeći posao

* muĭeriļi alu Țîgań laĭeț a fuost kuprinsă ku đeskînćiśe, ku minśuń șă ku furaluku
— žene crnih Cigana bavile su se vražbinama, prevarama i krađom [Por.]


ȚÎGAŃÁȘĆE /ţigănește/ (pril.) — цигански

* țîgańi đin Lukuva nu șćiu țîgańașće
— Romi iz Lukova neznaju romski [Crn.]

* dakă vrĭeĭ sî faś kimîtă kî vorbĭeșć țîgańașće, ḑîś ku gîtu strîns: „Kar nou, par nou; sok avĭem, sok arđem!”
— ako hoćeš da imitiraš ciganski govor, kažeš stegnutog grla: „Kola nova, kolac nov; zovu imamo, zovu ložimo!” [Por.]


ȚÎNȚÁRĬ /ţânţar/ (i. m.) — Цинцарин

* la nuoĭ đemult a veńit în sat triĭ fraț, țînțarĭ, a fuost marĭ ńigustuorĭ; ĭastă đin țîka-luor ș-akuma vro duauă-triĭ kăș
— kod nas u selo davno su došla tri brata, Cincarina, bili su veliki trgovci; ima i danas od njihove loze dve-tri kuće [Por.]


ȚÎPEŃÓR /Ţepenior/ (i. m.) — Цепењор

* đin Boșńak în Banatu rumîńesk, în prĭežba Golumbățuluĭ la Dunăre, ar vińit în Măĭdan doĭ fraț: Trailă ku Ńikolaĭe Đura; Ńikolaĭe ar fost om țapîn, tare la pućare, șî în Măĭdan a kautat poļikră „țîpeńor”, șî đin ĭel sînt toț Țîpeńori, da alu Trailă Đura ar rămas Đurońi
— iz Bošnjaka u rumunskom Banatu, u pravcu Golupca na Dunavu, došla su u Majdanpek dva brata: Trailo i Nikola Đura; Nikola je bio čovek jak i snažan, i u Majdanpeku je dobio nadimak „cepenjor” (= sr [Buf.]


ȚÎRNÁĬKA /Ţârnaica/ (i. ž.) — Црнајка

* Țîrnaĭka ĭe sat rumîńesk, supt puala lu Guol
— Crnajka je vlaško selo u podnožju Deli Jovana

* Țîrnaĭka sa otarîașće ku Arnaglaua, Gorńana, Tanda, Klokośuouțu șî Plamna
— Crnajka se graniči sa Rudnom Glavom, Gornjanom, Tandom, Klokočevcem i Plavnom [Por.]


ȚÎRNAŚÁN /ţârnăcean ?/ (i. m.) — Црнајчанин

* am un prĭaćin, țîrnaśan
— imam prijatelja, Crnajčanina [Por.]


ȚÎRNAŚÁNĂ /ţârnăceană/ (i. ž.) — Црнајчанка

* țîrnaśană ĭe însă muĭerĭaskă kare traĭașće în sat Țîrnaĭka, supt Guol, în Rîu Porĭeśi đi Sus
— Crnajčanka je ženska osoba koja živi u selu Crnajka, ispod Deli-Jovana, u Gornjem Poreču [Por.]


ȚUGIŃÉȘĆI /?/ (i. m.) — Цугињешћи

* alu Țugină
— Cuginovi [Crn.]


ȚOÚŚA /Țoca/ (i. m.) — Цока

* Țośuońi traĭesk în Saļișće, la luok kare-l kĭamă Mînastîrĭe
— Cokići žive u Selištu, na mestu zvanom Manastirište

* muĭarĭa đin ńamu-luor sa kĭamă Țośuańe
— žena iz njihove familije zove se Cokićka

* măĭ batrîn, đi kare s-a puvestît, a fuost vrunu Stan Țuośa, kare avut pi Fluorĭa Țuośu șî pi Marćin Țuośa
— najstariji o kome se pričalo, bio je neki Stan Cokić, koji je imao Floru Cokića i Martina Cokića

* Țośuońi a fuźit în Gorńana đin munțîļi orașuluĭ
— Cokići su izbegli u Gornjane iz porečkih planina [Por.]

č
ć

ĆERKÉZ /cerchez/ (i. m.) — Ћеркез

* Ļikă Ćerkez a fuost bažukuruos uom șî glumeț
— Ilija Ćerkez je bio čovek šeret i šaljivdžija [Crn.]


ĆIĆUÓȚ /Cicuoț/ (i. m.) — Тићевац

* Ćićuoțu ĭe sat rumîńesk întra Mlaua șî Muraua
— Tićevac je vlaško selo između Mlave i Morave

* în Ćićuoț trăĭesk Ćiviśańi
— u Tičevcu žive Tičevjani

* muĭarĭa dăn Ćićuoț ĭe Ćiviśană, da doă sînt Ćiviśańe
— žena iz Tičevca je Tičevjanka, a dve su Tičevjanke [Pom.]

d

DĂBIĻÚG /Dăbiliug ?/ (i. m.) — Дебели Луг

* Dăbiļugu ĭe sat în Pĭekol đi Sus, apruape đi rudńiku măĭdanuluĭ
— Debeli Lug je selo u Gornjem Peku, u blizini majdanpečkog rudnika

* în popiso-l đi la urmă (în anu 2011), satu avut 405 đi inș, ka sîrbĭ sa skris iĭ 221, da ka rumîń 99, 80 đi inș n-a spus śe sînt
— na zadnjem popisu ( [GPek]


DĂBĻIŹÁN /Dăbligean ?/ (i. m.) — Дебелолужанин

* gata tuoț Dăbļiźeńi đi vrĭamĭa lu Tita a lukrat în rudńik, ș-avut plăț buńe
— gotovo svi Debelolužani su za vreme Tita radili u rudniku, i imali dobre plate

* Dăbļiźană, Dăbļiźankă
— Debelolužanka [GPek]


DÎLBOŚÉȘĆI /Dîlbea ?/ (i. m.) — Длбокићи

* mîĭ mulț Dîlbośeșć au kîăș în sat, da lukră în maĭdan
— većina Dlbokića imaju kuće u selu, a rade u rudniku [Crn.]


DOBRÍȚĂ /Dobriţă/ (i. m.) — Добрица

* nume Dobriță la rumîń a fuost șî đemult, da ĭastă ș-akuma
— ime Dobrica bilo je kod Vlaha i nekada, a ima ga i sada

* firu lu uom ku nume Dobriță sa kĭamă Dobrițuońi, or Dobrițańi, da pi sîrbĭașće Dobricanović
— potomci čoveka po imenu Dobrica zovu se Dobriconi ili Dobricani, a na srpskom su Dobricanović [Por.]


DOBRIȚUÓŃI /Dobriţoiu/ (i. m.) — Добрицани

* Dobrițańi sînt o krĭangă đin Bîlabańi, famiļiĭe batrînă în Arnaglaua, veńită đin luok Bușńak în Banatu-l rumîńesk
— Dobricani su grana Balabana, stare rudnoglavske familije, koja je došla iz Bošnjaka u rumunskom Banatu

* Boșńaku ĭe astîḑ Moldova la marźina Dunîri, în prĭežba lu Golumbăț
— Bošnjak je danas Moldava na obali Dunava, preko puta Golupca [Por.]


DOBROPUÓĻA /Dobropolie/ (i. ž.) — Добро Поље

* ĭeĭ s-a năsăļit dă vrodată dî la Požarevăț
— oni su se nekada davno doselili od Požarevca [Crn.]


DOGARĬU /Dogariu/ < — Догаревић

* Dogarĭeșći-n Arnaglaua sînt fir đi fir alu vrunu Pîătru Dogarĭu
— Dogarevići u Rudnoj Glavi su direktni potomci nekog Petra Dogara [Por.]


DOPUÓŃI /Dop/ (i. m.) — Допоњи

* Dopuońi a avut muară astrukată ku ļespiḑ đi pĭatră
— Doponji su imali vodenicu pokrivenu kamenim pločama [Crn.]


DORĆUÓŃI /Dorcescu/ (i. m.) — Дорћони

* Dragu lu Duorća a lukrat în maĭdan la Buor
— Drago Dorčin je radio u Borskom rudniku [Crn.]


DRÁGU /Dragu/ (i. m.) — Драго

* alu Dragu
— Dragov

* Dragu lu Truță Bala avut moșîĭe bună la Śuaka Arnaglăvi
— Drago Petra Balića imao je dobro imanje na Rudnoglavskom brdu [Por.]


DRAGUĻÉȘĆI /Drăgulescu/ (i. m.) — Драгуловићи

* Draguļeșći ku kasa lîngă rîu Șarbanuțuluĭ, a lukrat la fĭer
— Dragulovići koji su imali kuću pored Šarbanovačke reke, bili su kovači [Crn.]


DRÎGOĆÍN /Drăgotin/ (i. m.) — Драгутин

* Drîgoćin ka un fĭeļ îi nume barbațăsk a tunat în Rumîń dupa śe s-a pĭerdut numiļi rumîńeșć aļi batrîńe kum a fuost Ĭuon șî Fluorĭa
— Dragutin kao vrsta muškog imena, ušao je među Vlahe kod su se izgubila stara vlaška imena kao što su bila Jon i Florja [Por.]


DRÎMBAKUÓŃI /Drîmbăreanu/ (i. m.) — Дрмбаковци

* Drîmbakuońi sînt în marźina satuluĭ, kîtră Kravarńik
— Drmbakovci su na ivici sela, prema Kravarniku [Crn.]


DRÎNDARĬÉȘĆI /Drîndarești/ (i. m.) — Дрндаревићи

* imańa lu Drîndarĭeșći kuprinđe izvuoru alu Ogașu Drîndarĭesk
— imovina Drndarevića zahvata izvor Drndarevog potoka [Crn.]


DUMITRÁȘKU /Dumitrașcu/ (i. m.) — Думитрашко

* alu Dumitrașku
— Dumitraškov [akc.


DUMITRAȘKUÓŃI /Dumitrășcanu/ (i. m.) — Думитрашкови

* a ĭeșît Ćimuoku pîn la kîășîļi lu Dumitrașkońi
— izlio se Timok sve do kuća Dumitraškovih [Crn.]


DUMITRÍKĂ /Dumitrică/ (i. m.) — Димитрика

* la moșu Dumitru đi mik ĭa ḑîs Dumitrikă, ș-așa poļikră ĭ-a ramas pănă la muarće; a trekut șî pi fiśuori luĭ, pi kare lumĭa iĭ kĭamă „Dumitrikońi”
— čiču Dumitra od malena su zvali Dumitrika, i takav nadimak mu je oslao do smrti; prešao je na njegovu decu, koju ljudi zovu „Dumitrikići” [Por.]


DUMÍTRU /Dumitru/ (i. m.) — Димитрије

* alu Dumitru
— Dimitrijev [Por.]


DUMUÓŃI /Duman/ (i. m.) — Думановци

* Sava lu Duman a fuost kondukter la autobusu maĭdanuluĭ đin Lugńița
— Sava Dumanov je bio kondukter na autobusu rudnika u Lubnici [Crn.]


DUÓRĆA /Dorca/ (i. m.) — Дорча

* đin nume Duorća s-a fakut poļikra lu ńam Dorćuońi
— od imena Dorča nastao je porodični nadimak Dorčoni (Osnić) [Crn.]


DUÓSU SMIĐAKULUĬ /Dosu smideacului/ (i. m.) — Смиђаков осој

* Duosu smiđakuluĭ ĭe un duos pļin dă smidă în Manastirița
— Smiđakov osoj je šuma puna šipraga u Manastirici [Mlava]


DÚRĻA /Durlea/ (i. m.) — Дурлић

* Durļa al măĭ batrîn a veńit đin Raśița-n Banato-l rumîńesk
— najstariji Durlić je došao iz Rečice u rumunskom Banatu

* đin Banat, Durļa a veńit în Sîrbiĭe, s-a kăsătorit în Buśa supt Stuol
— iz Banata, Durlić je došao u Srbiju, naselio se u Bučje pod Stolom

* đin Buśa, đi rîău lu turś, ńepuoțî luĭ a fuźit în Ļiskuauă, đ-akolo, kînd s-a mulțît, uńi s-a mutat pin saćiļi đin okuol
— iz Bučja, Durlićevi potomci su zbog turskoga zla prebegli u Leskovo, a kada su se tamo vremenom namnožili, neki su otišli u obližnja sela [Por.]

ḑ
ğ
đ

ĐÉĐU /Gegiu/ (i. m.) — Ђеђу

* în kînćik batrîńesk, Đeđu ĭe źińere al măĭ mare alu Žîgman kraļu
— u starirnskoj pesmi, Đeđu je najstariji zet kralja Žigmana [Crn.]


ĐÉKU /Gecu/ (i. m.) — Ђеко

* l-am kunoskut bińe pi Đieku Todoran
— poznavao sam dobro Đeka Todorana [Por.]


ĐÉNĂ /Genă/ (i. m.) — Ђена

* Đenă Spatarĭu a fuost în rat ku Ńamțî
— Đena Spatar je bio u ratu sa Nemcima [Por.]


ĐÚĬKĂ /Giuică/ (i. m.) — Ђујко

* Ĭanku Đuĭkă a fuost kińez în sat, șî uom vaḑut
— Janko Đujka je bio seoski knez, i viđen čovek [Crn.]


ĐUĬKUÓŃI /Giuiconi/ (i. m.) — Ђујкони

* Đuĭkuońi sînt vrĭańiș, șî pazîăsk mulće vaś ku lapće
— Đujkoni su vredni, i čuvaju mnogo krava muzara [Crn.]

ď
e
f

FÎRAÚN /Faraon/ (i. m.) — Фараон

* a veńit în sat kuortu țîgańiesk, ku fîrauonu luor kalărĭ pi kal
— došla je u selo ciganska čerga, sa njihovim faraonim na konju

* đin poļikră Fîraun, a ĭeșît alće poļikre đi Țîgań: Firu, Firuļiesku, Firanu
— iz nadimka Faraon, izašli su i drugi nadimci za Cigane: Firu, Firulesko, Firan

* draśi au nume, iĭ kĭamă Marku, Ĭordan, da pi fîrauonu luor ăl kĭamă Șoĭtan
— đavoli imaju imena, zovu se Marko, Jordan, a njihov se faraon zove Šojtan [Por.]


FÎTAŚÚŃE /fătăciune/ (i. ž.) — јагњило

* fîtaśuńe s-a kĭemat luoku unđe a fatat uoiļi
— jagnjilo se zvalo mesto gde su se jagnjile ovce

* Fîtaśuńe ĭe luok kĭemat pi vaļa Ļubovi în Țîrnaĭka, unđe a fatat uoĭiļi Ĭankońilor, pi kuasta răsărićană lu Kulmĭa Mikă, la otar ku Žarku Voĭvodan
— Fatačune je zvano mesto u dolini Ljubove u Crnajki, gde su se jagnjile ovce Jankovića, na istočnoj strani Kulme Mike, na međi sa Žarkom Vojvodanom [Por.]


FLORĬÉȘĆI /Florești/ (i. m.) — Флорићи

* Florĭeșći în Îrnaglaua sînt veńiț đin Topuoļńița
— Florići u Rudnoj Glavi su došli iz Topolnice [Por.]


FLUÁRĬA /Flora/ (i. ž.) — Цвета

* baba Fluarĭa a traĭit o sută đi ań
— baba Flora je živela sto godina [Por.]


FLUÓRĬA /Floria/ (i. m.) — Цветко

* pi tata la bućeḑat Fluorĭa, ama la karće la pus Svĭetku
— oca su krstili kao Floru, ali je u knjigu upisan kao Cvetko [Por.]


FLUÓŚA /flocea/ (i. m.) — чупавко

* tunźiće, să nu ći poļikrĭaḑă lumĭa kă ĭeș „fluośa”
— ošišaj se, da ti ljudi ne nadenu ime „čupavko” [Por.]


FORFÍK /Forfic/ (i. m.) — Маказа

* Žarku Forfik a fuost poļikrit pintru kă avut kovaśiĭe, ș-ă a askuțît la saćiań fuarfiśiļi, śe ĭe kam lukru țîgańiesk
— Žarko Forfika („makaza”) dobio je takav nadimak jer je imao kovačnicu i oštrio je seljacima makaze, što je pomalo ciganski posao [GPek]


FORFIKÁRĬU /Forfecariu/ (i. m.) — Маказар

* gata pin tuot sat măĭ mare, kare avut kovaś, a ramas ș-ăn ḑî đe astîḑ poļikra Forfikarĭu: Truță Forfikarĭu în Îrnaglaua, Milan Forfikarĭu, țîgan în Țîrnaĭkă, Dinu Forfikarĭu în Vlauļa, șî alțî
— gotovo u svakom većem selu, koje je imalo kovače, ostao je i dan-danas nadimak „Makazar”: Petar Makazar u Rudnoj Glavi, Milan Makazar, Ciganin u Crnajki, Miladin Makazar u Vlaolu, i drugi [Por.]


FRĬÁKĂ /Freacă/ (i. m.) — Трљач

* Frĭakă la poļikrit Golubuońi đi la Șuopît pi vrun komșîĭe đin Șćefańeșći, pi kare la gasît kă lukră lukru muĭerĭesk: frĭakă, saraku, rufiļi la albĭe, da muĭarĭa iĭ ođińiașće la umbră
— „Trljač” je nadimak koji su Golubovići sa Šopota dali nekom komšiji od Stefanovića, koga su zatekli da radi ženski posao: trlja, siroma, rublje u koritu, a žena mu se odmara u hladu [Por.]


FÚFU /Fufu/ (i. m.) — Фуфу

* Fufu ĭe poļikră batrînă la Gorńana, da ĭastă șî pin alće saće rumîńeșć
— Fufu je stari nadimak u Gornjani, ali ga ima i u drugim vlaškim seliama

* măĭ batrîn Fufu đi kare sa șćiĭe ĭe vrun Pîătru Fufu, ĭastă apruape la doăsuće đi ań đi kînd a trait ĭel
— najsatriji Fufu o kome se zna je neki Petar Fufu, ima blizu dvesta godina otkad je on živeo [Por.]


FUFUĻIÉȘĆI /Fufulești/ (i. m.) — Фуфуловић

* Fufuļieșći traĭesk în Saļișće; sa puvestîașće kî akolo sînt iĭ ku Pipiĭuońi măĭ batrîń
— Fufulovići žive u Selištu; priča se da su oni tamo sa Pipićima najstariji

* Fufuļieșći puvestîăsk k-a luor aĭ batrîń în Gorńana a veńit đin Buśa
— Fufulovići pričaju da su njihovi stari u Gornjane došli iz Bučja

* Fufuļieșći în Arnaglaua sînt veńiț đi la Gorńana; a luor rudă sa stîns, a ramas numa poļikra la o krĭangă đi Bîlańeșći, kare sînt mutaț đi la Kîrșe la śuaka Rnaglîăvi, ș-a nîsļeđit moșîĭa lu Fufuļieșći
— Fufulovići u Rudnoj Glavi su došli iz Gornjana; njihova se loza ugasila, ostao je samo nadimak u jednoj grani Balanovića, koji su se sa Krša preselili na Rudnoglavsko brdo, i nasledili imanje Fufulovića [Por.]


FÚNDÎRĬ /Fundir/ (i. m.) — Дупиш

* Fundîrĭu ĭe kopilu al măĭ mik đintr-o povastă ku muĭarĭe kare avut mulț kopiĭ, șî iĭ a pļekat în lume, da Fundîru, kînd a krĭeskut, a pļekat să-ĭ kaće
— Dupiš je najmlađe dete u jednoj bajci o majci koja je imala mnogo dece koja su sva pošla u svet, a Dupiš je, kad je odraso, krenuo za njima da ih traži [Por.]

g

GAGAÚZ /găgăuzi/ (i. m.) — незнанац

* a veńit đi-nkotrova un gagauz, șî ń-a strîkat visaļiĭa
— došao odnekud neki neznanac, i pokvario nam veselje [Por.]


GĂLBINUÓŃ /Galbanaș/ (i. m.) — Галбиновић

* Gălbinuońi la Bļizńe sînt ńepuoț alu vrunu Trailă Galbin kare a veńit đin Balta Vĭarđe în Rumîńiĭe
— Galbonovići u Blizni su potomci nekog Traila Galbinovića, koji je doša iz iz Balta Verđe u Rumuniji

* sa puvestîașće kî la poļikrit galbin pintru śe a purtat ńiskaĭ galbiń la kaśulă
— priča se da su ga nazvali galbin („žuća”) jer je nosio neke žute dukate na šubari [Por.]


GERMÁN /german/ (i. m.) — Герман

* puvesta paradĭeda kă aĭa a fuost în vrĭamĭa đi razbălu ku germîńi
— pričaše pradeda da je to bilo u vreme rata sa Germanima [Por.]


GERMÁN /Gherman/ (i. ž.) — Герман

* đi bîtrńață a fuost rumîń ku nume German, đin iĭ sînt astîḑ Germańeșći
— u starini je bilo Vlaha sa imenom German, od kojih su danas Germanovići

* Mika Germîn ĭe kopilu lu Meilă Germîn, iî sînt țîka germańaskă đin babaluk
— Mika Germanović je sin Mihajla Germanovića, oni su germanovićka loza od starina [Por.]


GIŽÁŃI /Ghijani/ (i. m.) — Гижани

* Mile Gižan traĭașće-n sat, are duoĭ kopiĭ
— Mile Gižan živi u selu, ima dva sina [Por.]


GĬÓRGE /Gheorghe/ (i. m.) — Ђорђе

* pi źińir-mĭu al đintîń l-a kĭemat Gĭorge, s-a rapus, saraku, ćinîr
— prvi zet mi se zvao Đorđe, umro je, siroma, mlad [Por.]


GREKÚOŃI /Greconi/ (i. m.) — Грекуловци

* Pau lu Grĭeku ku Grĭekuońi aĭ luĭ, ńam mare
— Pavle Grekulov i njegovi Grekulovci su velika familija [Crn.]

* grĭeś, đin Greśiĭa
— Grci, iz Grčke [Por.]


GUGUĻÁN /Gugulean/ (i. m.) — Гугуљан

* dă nuoĭ dîn Mlaoa, Guguļan ĭe rumîn kare traĭașće-n munće ku vićiļi
— za nas u Mlavi, Guguljan je Vlah koji živi u planini sa stokom

* Guguļiańi a kuprins munțîļi dă la Ždrĭela pănă la Ćimuok
— Guguljani su zauzeli planine od Ždrela pa do Timoka [Mlava]


GUÓL /Gol/ (i. m.) — Дели Јован

* Guolu ĭe munće mare, otar întra Kraĭna șî Porĭeśa
— Deli Jovan je velika planina, međa između Negotinske Krajine i Poreča

* supt Guol sînt duauă saće rumîńeșć: Tanda șî Țîrnaĭka
— pod Deli Jovanom su dva vlaška sela: Tanda i Crnajka

* Guolu pi kuamă ĭe o golaĭe, fara ńiś un fĭeļ đi verđeț
— Deli Jovan je na hrbatu golet, bez ikakve vegetacije

* mama spuńa: am opḑăś đe ań, șî đi kînd țîn minće, nuoĭ Țrnaśeńi śuaka-sta kĭemăm Guol, akuma aud kă uńi iĭ ḑîk Dăļi-Ĭovan
— baba je govorila: imam osamdeset godina, i otkad pamtim, mi Crnajčani ovo brdo zovemo „Gol”, sada čujem da ga neki zovu Deli-Jovan [Por.]

h
i

IGĻÍKA /Iglica/ (i. ž.) — Јаглика

* la nuoĭ ĭastă o muĭarĭe ku nume Igļika, dat dupa fluare igļiśauă; la karće ĭe skrisă Jaglika
— kod nas ima jedna žena koja se zove Iglika, ime dato prema cvetu jaglike; kršteno ime joj je Jaglika [Por.]


ISÎKOVĬÁN /Isâcovean ?/ (i. m.) — Јасиковљанин

* m-am kunoskut ku un Isîkovĭan ćinîr pi vuoz đi Măĭdan
— upoznao sam jednog mladog Jasikovljanina u vozu za Majdanpek

* Isîkovĭană
— Jasikovljanka

* am nuoră Isîkovĭană
— imam snajku Jasikovljanku [GPek]


ISḮKUVA /Isâcova ?/ (i. ž.) — Јасиково

* Isîkuva ĭe sat răsfirat
— Jasikovo je raštrkano selo

* la popiso-l đi la urmă (în anu 2011), satu avut 582 đi inș, đin iĭ sîrbĭ 185, da rumîń 363, 34 đi inș n-a spus śe sînt
— na zadnjem popisu (

* satu ĭe raspînćiku drumuluĭ đi la Măĭdan la Vlauļa, șî đi Lazńița în Omuoļ
— selo je raskršće puteva od Majdanpeka za Vlaole, i Laznicu u Homolju

* numiļi satuluĭ ĭe srbĭesk, dat dupa ļiemn „ĭasika”, pu rumîńașće „pluop trămuratuorĭ”
— ime sela je srpsko, dato prema drvetu „jasika”, na vlaškom „plop tremurator” [GPek]

î
ĭ
k

KARABAȘ /Carabaș/ (i. m.) — Карабаш

* Karabaș ĭe poļikra lu uom kare mult a kîntat în karăbĭ, ș-a fuоst kunoskut đ-arîndu pi karăbĭ, da nu pi numiļi luĭ bućeḑat
— Karabaš je nadimak čoveka koji je dugo svirao gajde, i bio poznat svuda po gajdama, a ne po svom krštenom imenu

* unđe đi uom s-a prins poļikra Karabaș, așa lumĭa a kĭemat șî pi aĭ luĭ đin kasă
— gde se nadimak Karabaš primio za čoveka, tako su ljudi nazivali i njegove ukućane

* đin poļikra Karabaș s-a fakut la karće prezimiļi Karabašević
— od nadimka Karabaš nastalo je prezime Karabašević [Por.]


KLOKOŚUOUȚ /Clocociouț/ (i. m.) — Клокочевац

* Klokośuouțu ĭe sat rumîńesk în komuna Măĭdanuluĭ, în Sîrbiĭa răsărićană
— Klokočevac je vlaško selo u opštini Majdanpek, u istočnoj Srbiji

* sa krĭađe kă satu a kîpatat nume pi o buĭađe, kare Sîrbi o kĭamă klokoč
— veruje se da je selo dobilo ime po biljci koju Srbi zovu klokoč

* în Klokośuouț ĭe raspînćiśe mare unđe sa đisparće drumu đin Porĭeśa kîtra Kraĭna
— u Klokočevcu je velika raskrsnica na kojoj se odvaja put iz Poreča za Krajinu [Por.]


KŃEŽ /Cnej/ (i. m.) — Кнези

* a puvestît pi la șăḑîtuorĭ muoș vikļeń kă, śikă, măĭ batrînă ļaźe đi uamiń kare a trait đi vrĭamĭa lu lupi aĭ albĭ la nuoĭ, aiśa, a fuost ńiskaĭ Kńež
— pričali su na sedeljkama mudri starci da su, vele, najstarija vrsta ljudi koja je u vreme belih vukova živela ovde kod nas, ovde, bili neki Knezi [Por.]


KOKAZÁR /cocăzar/ (i. m.) — Боровњак

* Kokazar ar fost o śokă în Măĭdan, pļină đi kokĭază
— Kokazar je bilo brdo u Majdanpeku, puno borovnica

* Kokazaru ar fost baș unđe ĭe akuma gaura kopuluĭ alu rudńik
— Kokazar se nalazio tačno gde je danas Dnevni kop rudnika

* śoka Kokazaru ar skoborît rudari đi vrĭamĭa lu Tita kînd a larźit Kopu đi sî skotă ruda măĭ ușor
— brdo Kokazar su skinulu rudari za vreme Tita kad su širili Dnevni kop da bi lakše vadili rudu [Buf.]


KRÁKU AĬDUKULUĬ /Cracu aiducului/ (i. m.) — Хајдучка коса

* Kraku aĭdukuluĭ, luok în Îrnaglaua unđe a fuost pitulaț aĭduśi đi vrĭamĭa đi turś
— (top.) Hajdučka kosa, mesto u Rudnoj Glavi, gde su se za vreme Turaka skrivali hajduci [Por.]


KULMEŹÍĬ /Culmegii/ (i. ž.) — Кулма каџије

* Kulmeźiĭa ĭe o kulmĭe în Munțîļi măĭdanuluĭ, întra Prerast șă rudńiku đ-akuma
— Kulmeždija je kosa u Majdanpečkim planinama između Prerasta i sadašnjeg rudnika [Buf.]

l

LÁKU SÎNŹERIȘ /Lacu Sângeriș/ (sint.) — Пасдреново Језеро

* Laku Sînźeriș ĭe un lak koźa mare pi Vaļa Prerastuluĭ, kîtra rîsarit đi La Măĭdan, pi lînga kare ĭastă mulț sînźeriș
— Pasdrenova Jezero je poveća bara u Dolini Prerasta, istočno od Majdanpeka, oko koje ima mnogo pazdrena [Por.]


LÚNGU /Lungu/ (i. m.) — Дуги

* Trailă Lungu frumuos a kîntat în fluir
— Trailo Dugi je lepo svirao frulu

* poļikra Lungu sa puńe șî pi kopiĭi luļ șî vrĭame đi vrĭame ruda-ntrĭagă sa poļikrĭaḑă Lunguońi, la urmă poļikra-sta tună șîn kîărț ka prezimiļi „Lungulović”
— nadimak „Dugi” prenosi se na njegovu decu i vremenom se cela familija nazove „Dugić”, na kraju ovaj nadimak uđe i u knjige kao prezime „Lungulović” [Por.]

ļ

ĻIDOVĬÁN /lidovean ?/ (i. m.) — Аљудовчанин

* ļidovĭan ĭe saćanu Ļidoveĭ
— Aljudovčanin je stanovnik Aljudova [Mlava]


ĻIDOVĬÁNĂ /lidoveană ?/ (i. ž.) — Аљудовчанка

* ļidovĭană ĭe muĭare dăn Ļidovă
— Aljudovčanka je žena iz Aljudova [Mlava]


ĻÍDОVĂ /Aljudovo/ (i. ž.) — Аљудово

* uńi iĭ ḑîk la sat Ļidovă, uńi Ļidvă, kare lu kum iĭ vińe
— jedni selo zovu Ljidovo, neki Ljidvo, kome kako dođe [Mlava]


ĻISKOVĬÁN /liscovean ?/ (i. m.) — Лесковљанин

* ļiskovĭeńi au vuoz, ku kare puot să drumîĭe đi Măĭdan, or đi Buor
— Leskovljani imaju voz, kojim mogu da putuju za Majdanpek, ili Bor

* mulț ļiskovĭeń au kăș șî-n sat, șî pi śuoś
— mnogi Leskovljani imaju kuće i u selu, i po brdima [GPek]


ĻISKUÁUĂ /Liscoa ?/ (i. ž.) — Лесково

* Ļiskuaua ĭe sat mik, răsfirat, în vaļa Pĭekuluĭ al đi Sus
— Leskovo je malo, raštrkano selo, u dolini Gornjeg Peka

* la popiso-l đi la urmă (2011.) avut numa 348 đi inș, đin kare s-a skris kă sînt sîrbĭ 88, da rumîń 189; 22 nu s-a skris śe sînt, dakă sa șćiĭe kă ĭe satu gata tuot rumîńesk
— na zadnjem popisu (

* numiļi satuluĭ ĭe sîrbĭesk, đi la ļiemn „leska” kare ĭe pi rumîńașće „alun”
— ime sela je srpsko, od drveta „leska”, koje je na vlaškom „alun” [GPek]

m

MILOĆÍN /Milotin/ (i. m.) — Милутин

* Miloćin ĭe fuarma rumîńaskă alu nume sîrbĭesk Milutin
— Miloćin je vlaška forma srpskog imena Milutin [Por.]


MIRUÓŚ /Miroci/ (i. m.) — Мироч

* Miruośu ĭe sat măĭ ćinîr în Porĭeśa
— Miroč je najmlađe selu u Poreču

* Miruośu je fakut în anu 1872
— Miroč je osnovan godine

* astîḑ satu traźe la uopșćina măĭdanuluĭ
— selo danas pripada opštini Majdanpek

* satu ĭe žumataće sîrbĭesk, žumataće rumîńesk
— selo je pola srpsko, pola vlaško

* și sîrbi Miroćeńi, șî rumîńi Miroćeńi, sînt veńiț đin saćiļi đin okuol: sîrbî đin Golubińe, Popovița șî alće, da rumîńi đin Țîrnaĭka, Tanda, Gorńana
— i Srbi Miročanci i Vlasi Miročanci došli su iz okolnih sela: Srbi iz Golubinja, Popovice i drugih, a Vlasi iz Crnajke, Tande, Gornjana i drugih [Por.]


MÎNĂSTÍRE /Manastire/ (i. ž.) — Манастирица

* Manastirița pe sîrbeșće, da așa Mînăstîre ăĭ ḑiśem
— Manastirica na srpskom, a ovako Manastire ga zovemo [Pad.]


MLAĐÉN /Mlagen/ (i. m.) — Младен

* dakă vrun Mlađen are kopiĭ șî ńepuoț, șî dakă đin iĭ sa mulțăsk brîńe, firu luĭ kapîtă poļikră Mlăđeńieșći
— ako neki Mladen ima decu i unuke, i ako se od njih namnože generacije, njegovi potomci dobiju nadimak Mladenovići

* kînd nume Mlađen sa skurtă đin milă, sa kapîtă poļikră Đenă, or Đenkă
— kada se ime Mladen od milja skrati, dobija se nadimak Đena, ili Đenka [Por.]


MLAĐEŃÉȘĆI /Mlagenești/ (i. m.) — Младеновићи

* Mlađeńeșći sînt firu alu Mlađen
— Mladenovići su potomci Mladena

* unu đin Mlîđeńeșći are poļikră Mlîđeńiesku: Truță Mlîđeńiesku ĭe đin Mlîđeńieșći, đi la Ļiskuauă
— jedan od Mladenovića ima nadimak Mlađenjesku: Truce (Petar) Mlađenjesku je od Mladenovića iz Leskova [Por.]


MŃÁMȚ /neamţ/ (i. m.) — Немац

* în ratu ku mńamțî, pi dĭeda la întîļerit în Rumîńiĭe, ș-akolo kînd a spus kî ĭe rumîn ș-a vaḑut kă vorbĭașće bun rumîńașće, iĭ la slubaḑît la kasă
— za vreme rata sa Nemcima, dedu su internirali u Rumuniju, i tamo kad je rako da je Vlah i kad su videli da dobro govori vlaški, oni su ga pustili [Por.]


MÚNȚ-AĬ ALBĬ /Carpaţi/ (i. m.) — Карпати

* moș-aĭ batrîń sa uĭta đe la vîru Vîrtăś-aĭ marĭ kîtra Rumîńiĭe, șî spuńa kă vîrurļi supt zapadă kare s-a vaḑut pin sańin, sînt Munț-aĭ albĭ, lu kare sîrbi ĭ-a ḑîs „Karpaț”
— starci su gedali sa vrha Velikog vrteča prema Rumuniji, i govorili da vrhovi koji se bele pod snegom u daljini, jesu Bele planine, koje Srbi zovu Karpati [GPek]

* pi Karpaț aĭ batrîń ĭ-a kĭemat Munț-aĭ albĭ kă đe la Vizak ĭ-a vaḑut supt zapadă
— Karpate su stari zvali Bele planine jer su ih sa Vizaka viđali pod snegom (Tanda) [Por.]


MUNĆÁN /Muntean/ (i. m.) — Мунћан

* Munćan ĭe poļikra lu rumîń kare kasatorĭesk țînutu Porĭeśi
— Munćan je nadimak Vlaha koji naseljava oblast Poreča

* kînd rumîńi ńigoćinuluĭ ĭ-a bužukurit pi Poreśeń kă sînt Ungurĭeń, ășća s-a batut ku iĭ, spunînd kă sînt Munćeń da nu Ungurĭeń
— kad su negotinski Vlasi ismevali Porečane da su Ungurjani, ovi su se tukli sa njima, govoreći da su Munčani a ne Ungurĭani [Por.]


MÚRŹA /Murg/ (i. m.) — Мрки

* Murźa ĭe nume đes dat la kîńe păkurarĭesk kare ĭe murg la păr
— Mrki je često ime čobanskog psa koji ima dlaku braonkaste boje

* Murźa ĭe kîńe rău, șî đi ĭel nu sa ćem numa lupî, numa șî uoțî
— Mrki je opasan pasan, i njega se ne boje samo vukovi, nego i lopovi [Por.]

n

NÚME /nume/ (i. s.) — име

* nu las pi ńima să lukre fiĭe śe în numiļi mĭeu
— ne dam nikom da radi bilo šta u moje ime

* nume bućeḑat
— kršteno ime

* nume la karće
— ime upisano u matičnu knjigu [Por.]

ń

ŃÁMȚ /neamţ/ (i. m.) — Немац

* đi vramĭa đi ratu-sta, nuoĭ am fuźit đi tuoț: vin Ńamțî - fuź, vin flokańi - fuź, vin partizańi - ĭară fuź
— za vreme ovog rata, mi smo bežali od svih: dođu Nemci - beži, dođu četnici - beži, dođu partizani - opet beži [Por.]


ŃEMȚUÁĬKĂ /nemţoaică/ (i. ž.) — Немица

* ńemțuaĭka ĭe muĭarĭa ńemțaskă
— Nemica je nemačka žena

* ĭastă astîḑ mulț rumîń đ-aĭ nuoștri kare multă vrĭame lukră în Ńemțîĭe, șî kare s-a însurat ku ńemțuoĭș
— ima danas dosta naših Vlaha koji dugo rade u Nemačkoj, i koju se oženili Nemicama [Por.]


ŃIĐÉLKU /Nigelcu/ (i. m.) — Недељко

* Ńiđelku ĭe nume sîrbĭesk, kare aĭ nuoștri l-a dat la kopiĭ naskuț dumińika
— Nedeljko je srpsko ime, koje su naši davali dečacima rođenim u nedelju

* Ńiđelku Draguoĭ ĭe bun lîutarĭ
— Nedeljko Dragoj je dobar violinista [Por.]

o
p

PADURĬÁN /pădurean/ (i. m.) — Падурјан

* Padurĭan ĭe uom kăsătorit în țînut paduruos, kare traĭașće đin oĭariĭe
— Padurjan je čovek naseljen u šumovitoj oblasti, koji živi od ovčarstva

* Padurĭan ĭe poļikră kare a dato kîmpeńi ńigoćinuluĭ la munćeń đi pi Miruoś
— Padurjan je nadimak koji su negotinski ravničari dali planincima sa Miroča

* saće rumîńeșć ku Padurĭeń sînt Plamna, Ĭekubouț, Malaĭńița, Vratna șî Urovuță
— vlaška sela sa Padurjanima su Plavna, Jabukovac, Malajnica, Vratna i Urovica

* Padurĭană
— Padurjanka [Pad.]


PATRÚȚ /Patruț/ (i. m.) — Патруц

* Patruț ĭe nume voĭńiśesk, skuos đi milă đin nume Pătru
— Patruc je muško ime od milja, izvedeno od imena Petar

* đin nume or poļikră Patruț s-a skuos nume skurtat Truță, đes la rumîń
— od imena ili nadimka Patruc, izvodilo se skraćeno ime Truce, često kod Vlaha [Por.]


PẮTRU /Pătru/ (i. m.) — Петар

* nume Pătru s-a dat la mulț kopiĭ voĭńiśeșć kă să fiĭe tarĭ ka pĭatra, să fiĭe sînatuoș, șă să traĭaskă mult
— ime Petar davalo se velikom broju muške dece da budu jaki kao kamen, da budu zdravi i da dugo žive

* fînka nume Pătru a fuost mulțît, să puată să-ĭ razńaskă șî sî-ĭ kunuaskă ļesńe, lumĭa a proskuos mulće fuarme đi poļikre đin nume Pătru
— pošto je ime Petar bilo mnogobrojno, da bi mogli da ih razlikuju i lako prepoznaju, ljudi su iz imena Petar izveli mnoge forme

* đin Pătru a ĭeșît Petrikă șî Patruț, đin Petrikă Trikă, da đin Patruț Truța, đin Truță ĭară Truĭa, ș-așa-nainće
— od Petra su nastala imena Petrika i Patruc, od Petrike Trika, a od Petruca Truce, od Truca opet Truja, i tako dalje

* parĭaka muĭerĭaskă alu nume voĭńiśesk Pătru a fuost Petriĭa, or Pĭetra
— par muškom imenu Petar bilo je žensko ime Petrija, ili Petra [Por.]


PETRIŚAUA /Petricaoa/ (i. ž.) — Петричава

* Petriśaua je luok în Arnaglaua, în aritu kulmĭa Bubînuluĭ, așa numit kî ĭe luok petruos
— Petričava je zvano mesto u Rudnoj Glavi, na području kulme Bubanj, tako nazvano zbog kamenitog terena [Por.]


PRERÁST /Poarta de piatră/ (i. m.) — Прераст

* Prerast ĭe numiļi lu pĭatra-npreunată în rîsarit đi la Măĭdan, în parća đirĭapta a șļauluĭ kîtra Arnaglaua
— Prerast je naziv kamene kapije istočno od Majdanpeka, sa desne strane putu ka Rudnoj Glavi

* supt poarta Prerastuluĭ trĭaśe ogașu Vaļa prerast
— ispod kamene kapije Prerasta protiče potok Valja prerast

* đi Prerast sînt ļegaće mulće povĭeșć, măĭ mult đi vîlve kare aśiĭa s-a bat ș-astupă poarta să ńaśe lumĭa pi vaļa Șășki
— za Prerast su vezane razne priče, najviše o zduhaćima koji se tu biju i zatvaraju kapiju da podave ljude u dolini Šaške [Buf.]


PUĻÉĆA /Pulecea/ (i. m.) — Куроња

* pi Ĭanku Stroglau đin kopilariĭe la poļikrit „Puļeća”, k-avut mult măĭ mare pulă đikît aĭlalț kopiĭi
— Janka Stroglavog su još iz detinjstva nazivali „Kuronja”, jer je imao mnogo veći kurac nego ostali dečaci [Por.]

r
s

SAMÁR /samară/ (i. m.) — Самар

* Samaru ĭe o kuamă pi un krak lung, kare țîńe đi la Drumo-l mik pănă la Śuaka arnaglăvi
— Samar je prevoj na jednoj dugačkoj kosi, koja vodi od Malog puta do Rudnoglavskog brda [Por.]


SĂĻIȘĆÁN /săliștean/ (i. m.) — Селиштанин

* Săļișćan ĭe uom śe traĭașće în sat kare ăl kĭamă Săļișće
— Selištanin je čovek koji živi u selu koje se zove Selište [Hom.]


SĂĻIȘĆÁNĂ /sălișteancă/ (i. ž.) — Селиштанка

* Săļișćană ĭe muĭare dîn Omuoļ, kare ĭa kăsătorită în Săļișće, sat prînga Lazńița
— Selištanka je žena Homoljka, koja je nastanjena u Seliištu, selu blizu Laznice [Hom.]


SĂĻÍȘĆE /Săliște/ (i. ž.) — Селиште

* Săļișće ĭe sat în Omuoļ, aproape dă Lazńița
— Selište je selo u Homolje, u blizini Laznice [Hom.]


STARIȚḮU /Starețiu/ (i. m.) — Старица

* Starițîu ĭe numiļi lu un kîrșot lunguĭat șî nalt la Măĭdan
— Starica je ime duguljastog i visokog ostenjka kod Majdanpeka

* Bufańi kred kă-n Starițîu Raĭku aĭduku a-ngropat șapće tovară đe bań
— Bufani veruju da je u Starici hajduk Rajko zakopao sedam tovara blaga [Buf.]


STḮLP /stâlp/ (i. m.) — Стилп

* Stîlp ĭe luok đi la Măĭdan kîtra rîsarit, la Apa Albă, unđe lukratuori a taĭat la stîlpi đi uokńe la rudńik
— Stilp se zove mesto istočno od Majdanpeka, kod Belih Voda, gde su radnici sekli trupce za rudarska okna

* șćumpi kare s-a taĭat la Stîlp nu s-a mîsurat ku mĭetru, numa ku držala
— trupci koji su se sekli na Stiplu nisu se merili metrom, nego držaljem

* la Stîlp a fuost un fag atîta đi mare đi s-a puvestît kă ĭe măĭ mare ļemn în munțîļi măĭdanuluĭ
— kod Stilpa je bila jedna bukva toliko velika da se pričalo kako je to najveće drvo u majdanpečkim šumama

* la Stîlp s-a vaḑut ńiskar zîdoviń batrîńe, șă lumĭa đes a sapat, ginđind kă ĭastă bań îngropaț
— na Stilpu su se videle neke stare zidine, i ljudi su često kopali, misleći da ima zakopanog blaga

* đin Stîlp nu ma-ĭastă ńimka, ku tuot l-a kutrupit kopu alu rudńiku đi astîḑ
— od Stilpa nema više ničeg, celog ga je zatrpao kop današnjeg rudnika [Por.]


STÎNGAŚÍLĂ /Stîngu/ (i. m.) — Стангачиловић

* Stîngaśilă ĭe poļikra ńamuluĭ alu vrun uom kare a fuost stîngaś
— Stangačilović je porodični nadimak roda čiji je predak bio levoruk

* măĭ mare ńam alu Stîngaśilă ĭe în sat Brastouț, lînga Buor
— najveći rod Stangačilovića je u selu Brestovcu kod Bora [Por.]


STRÚŽŃIȚĂ /Strujniţă/ (i. ž.) — Стружница

* Struźńiță, așa numit luok întra Arnaglaua șă Vlauļa, în Porĭeśa đi Sus
— Stružnice, svano mesto između Rudne Glave i Vlaola, u Gornjem Poreču

* Stružńiță așa sa kĭamă, kă vrodată aśiĭa a țînut vrunu vro firizană la apă
— Stružnica se tako zove jer je nekada tu neko držao strugaru na vodu [Por.]


SURDUĻÉȘĆI /Surdulești/ (i. zb.) — Сурдуловић

* Surduļeșći ĭe poļikră ńamuluĭ lu kare vrun stramoș a fuost surd multă vrĭame
— Surdulović je nadimak porodice čiji je predak bio gluv duže vreme

* poļikră Surduļeșći are un ńam mare în Țîrnaĭka
— prezime Surdulović ima jedna velika familija u Crnajci [Por.]


SVIŃÁREVA /Sviniareva/ (i. ž.) — Свињарево

* Svińareva ĭe sat rumîńesk în komuna lu Žabarĭ
— Svinjarevo je vlaško selu u opštini Žabari

* Svińareva ĭe dă la Mlaoa la apus
— Svinjarevo je zapadno od Mlave [Pom.]

ş
ś

ŚETÁĆE /cetate/ (i. ž.) — градиште

* tuot luok unđe sa văd sudumiturļi alu vrun oraș batrîn, lumĭa kĭamă „śetaće”
— svako mesto gde se vide ruševine nekog starog grada, ljudi zovu „gradište”

* în Poreśa đi Sus ĭastă vro patru-śinś „śetăț”, șî gata đi tuaće ĭe ļegată vro povastă đi latîń-aĭ batrîń
— u Gornjem Poreču ima oko četiri-pet „gradišta”, i za svako je vezana po neka priča o starim Latinima [Por.]

t

TRAÍLĂ /Trailă/ (i. m.) — Траило

* kînd nu s-a țînut kopiĭ, kînd a murit đi buaļe, ļ-a dat nume Trailă, s-ă traĭaskă
— kada deca nisu preživljavla, kada su umirala od bolesti, davana su im imena Trailo, da traju [Por.]


TRÍKĂ /Trică/ (i. m.) — Трике

* Trikă ĭe poļikra đin poļikră: pi kopil ăl boćaḑă Dumitru, pă-ĭ ḑîk pănă ĭe mik Dumitrikă, da măĭ amînat, prĭaćińi ăl proboćaḑă ăn Trikă
— Trike je nadimak od nadimka: dete krste Dimitrije, pa ga onda dok je mali zovu Dimitrike, a kasnije, prijatelji ga prekrste u Triku

* dakă Trikă are fiśuor, lor ļi sa ḑîśe „alu Trikă”, la urmă lumĭa sa-nvață ku iĭ ka ku Trikuońi
— ako Trike ima decu, oni se zovu Trikovi, na kraju ljudi naviknu na njih kao na Trikiće

* Trikońi sa pun la karće pi sîrbĭașće ka Trikići
— Trikovi se upisuju u srpske knjige kao Trikići [Por.]


TRÚȚĂ /Truță/ (i. m.) — Труце

* Truță ĭe nume rumîńesk, skos đi milă đin Patruț, da aăsta đi Pătru
— Truce je vlaško ime, izvedeno od milja od Patruc, a ovo od Petar [Por.]


TÚRK /turc/ (i. m.) — Турчин

* Turśi a țînut Srîbîja śinśuće đi ań
— Turci su držali Srbiju petstotina godina [Por.]


TURKUÁĬKĂ /turcoaică/ (i. ž.) — Туркиња

* Turkuaĭka ĭe muĭarĭa lu Turk
— Turkinja je žena Turčina [Por.]

ť
u

URḐḮKĂ /Urzică/ (i. s.) — Урзика

* nume Urḑîkă s-a dat ka poļikra la kopiĭ bolnaviśuoș, să nu sa prindă buaļiļi đi iĭ kum nu sa prind đi urḑîkă
— ime Kopriva davalo se kao nadimak bolešljivoj deci, da se bolest ne hvata za njih kao što se ne hvata za koprivu

* dupa insă ku poļikra Urḑîkă ńepuoțî sa poļekrĭesk Urḑîkuońi
— prema osobi sa nadimkom Urzika, potomci dobiju prezime Urzikić [Por.]


URḐÎKUÓŃI /Urziconi/ (i. m.) — Урзикићи

* stramuoșî a Urḑîkuońilor în Ĭesîkuva a veńit đin Gradskuva lînga Zaĭśerĭ
— preci Urzikića iz Jasikova došli su iz Gradskova pored Zaječara

* ńișći Urḑîkuoń đin Ĭesîkuva s-a mutat în Ļiskuauă, da alțî în Arnaglaua
— neki Urzikići su se iz Jasikova preselili u Leskovo a neki u Rudnu Glavu [GPek]

v

VALŚÁVA /vâlcea/ (i. ž.) — Валчава

* Valśava ĭe un rîuļeț în munțîļi măĭdanuluĭ, kare izvorĭaḑă supt Kulmĭa Valśeļi șî la puaļiļi lu Kraku Śerban, đi la stînga, tună-n Șașka
— Valčava je rečica u majdanpečkim planinama, koja izvire ispod Valčavskog brda i u podnožju Šerbanove kose, s leva, uliva se u Šašku [Por.]


VINĆÍLĂ /Vinţilă/ (i. m.) — Винчило

* Vinćilă a veńit đi vrunđeva șî ku aĭ luĭ s-a kîsîtorit la Poĭana ku pluopi
— Vinčilo je odnekuda došao, i sa svojima se naselio na Poljani sa topolama [Por.]


VINĆILUÓŃI /Vinciloni/ (i. m.) — Винчиловићи

* Vinćiluońi sînt în Arnaglaua măĭ mult đi doăsuće đi ań
— Vinčilovići su u Rudnoj Glavi preko dvesta godina

* Kuosta Vinćilă frumuos kîntă-n laută žuokurĭ rumîńieșć đi bătrîńață
— Kosta Vinčilović lepo svira na violini stara vlaška kola [Por.]


VISAĻÍN /Veselin/ (i. m.) — Веселин

* Visaļin ĭe nume bućeḑat, dat la kopil voĭńiśesk ku duor să-ĭ fiĭe traĭu vĭasîl șî fara grižă
— Veselin je kršteno ime, dato muškom detetu sa željom da mu život bude veseo i bezbrižan [Por.]


VISAĻÍNA /Veselina/ (i. ž.) — Веселинка

* Visaļina ĭe nume muĭerĭesk, moșćeńit đi la rumîńi aĭ batrîń
— Veselinka je žensko ime, nasleđeno od starih Vlaha [Por.]


VIZÁK /Vizac/ (i. m.) — Визак

* Vizaku ĭe o parće đi sat Tanda la otar ku Gorńana, Lukĭa șî Buśa
— Vizak je deo sela Tande na međi sa Gornjanom, Lukom i Bučjem

* Vizaku ĭe o kuamă đi pĭatră în kununa đi kîrșĭe
— Vizak je kameni greben u vencu krša

* ĭastă Vizako-l mik șă Vizako-l mare
— postoji Veliki i Mali vizak

* întra Vizaśe ĭastă pașćuńe bună đi viće, ș-aśiĭa a paskut turmiļi luor Tanđeńi, Lukĭeńi șă Buśeńi aĭ batrîń
— između dva Vizaka ima dobro pasište za stoku, pa su tu napasali svoja stada stari Tanđani, Lučani i Bučjani

* apruapĭe đe vizak ĭe Stuolu, vîr mare đe kîrșĭe kare sa kĭamă așa kă ĭe pļoșćenat ka astalu
— u blizini Vizaka je Stol, veliki krševiti vrh koji se tako zove jer je spljošten kao sto

* ńima ăn aļi triĭ saće înveśinaće nu șćiĭe đi śe Vizaku sa kĭamă așa
— niko u ova tri susedna sela ne zna zašto se Vizak tako zove

* uńi spun kă a vaḑut ńiskaĭ kărț batrîńe sîrbĭeșć pi kare skriĭe Dvizak în luok đi Vizak
— jedni kažu da su videli stare srpske karte na kojima piše Dvizak umesto Vizaka [Por.]

z
ž

ŽAĻÉŽŃIK /Jalejnic/ (i. m.) — Железник

* Žaļežńik ĭe numiļi lu un sat pîrasît rudarĭesk, în komuna Kućeva
— Železnik je ime jednog napuštenog rudarskog mesta u opštini Kučevo [Zvizd]


ŽOĬÉŃ /Joieni/ (i. m.) — Четврткари

* rumîń țarańi đi la Kraĭna a ḑîs l-aĭ nuoștri „žoĭeń”, kă aĭ nuoștri n-a lukrat žuoĭa, đi la Žuoĭ-Marĭ pănă la Ispas, karĭe kađe tuot žuoĭa
— Vlasi Carani iz Krajine, zvali su naše „četvrtkari”, jer naši nisu radili četvrtkom od Velikog Četvrtka do Spasovdana, koji uvek pada u četvrtak [Por.]

ź

ŹINARĬÉȚ /Jinareţ/ (i. m.) — Жинарец

* Źinarĭeț ĭe un krak kare țîńe đi la Prerast, unđe sa-npreună Șașka ku Vaļa prerastuluĭ, pănă la Bunarĭ pi Kulmeźiĭe
— Žinarec je ogranak koji počinje kod Prerasta, i od ušća potoka Valja prerast u Šašku drži sve do Bunara na Kulma kaldžiji

* ńima đin aritu Źinarĭețuluĭ nu șćiĭe đi śe ĭel sa kĭamă așa
— niko iz okoline Žinareca ne zna zašto se on tako zove [Buf.]


aa
  
ăă
  
bb
  
țț
  
čč
  
ćć
  
dd
  
ḑḑ
  
ğğ
  
đđ
  
ďď
  
ee
  
ff
  
gg
  
hh
  
ii
  
îî
  
ĭĭ
  
kk
  
ll
  
ļļ
  
mm
  
nn
  
ńń
  
oo
  
pp
  
rr
  
ss
  
şş
  
śś
  
tt
  
ťť
  
uu
  
vv
  
zz
  
žž
  
źź