Lista reči sa umotvorinama

Svega reči: 576


Br
Vlaški
Srpski
Reč u umotvorinama
Akcija
1) 281  ață  конац  (med.) ață đi mînka — ojedica, rana koja se javlja na podvoljku gojazne dece (ver.) nastaje zato što je majka u trudnoći jela načeto voće (Rudna Glava, zapis: Durlić) [Por.]   [Vidi]
2) 395  ațîța  потпалити  (izr.) Draku ńiś nu ară, ńiś nu sapă, numa ațîțîĭe uomu la kur. — Đavo niti ore niti kopa, samo podbada čoveka po guzici. (Rudna Glava, zapis: Durlić) [Por.]   [Vidi]
3) 456  ațuit  окончавање  (opis) Đi șopļit đirĭept, sî ațuĭașće ļiemnu. Ața să udă în apă mestakată ku fuńiźină, s-înćinźe bińe pi ļiemn, să rađikă đi mižluok șî slobuađe tot ku odată. Sî śopļașće pi sîămnu đi ață. — Za tesanje greda potrebno je okončavanje. Konac se natapa u rastvor vode i čađi, zategne po dužini trupca, sredina konca se podigne i naglo pusti. Teše se po tragu koji je konac ostavio na drvetu.   [Vidi]
4) 129  adapat  појење  (izr.) Adapatu dupa paskut, lapće mîĭ mult. — Pojenje posle ispaše, mleka više. (Zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]   [Vidi]
5) 124  adăvarat  истинит  (stih)
Spuńe daĭko adăvarat,
Ku kare ć-aĭ sarutat,
Pîn-am fuost ćinîr soldat?
—
Istinu mi reci, draga,
S kime si se ljubila,
Dok sam bio vojnik ja?

(Iz pesme "Spuńe daĭko " — "Kaži draga", kaz. Petar Perić, Osnić, zapis F. Paunjelović 1973. ) [Crn.]  		 [Vidi]
6) 167  adîngat  жигосан  (opis) Vîržîtuoriļi avut pĭatră đi adîngat, ku kare a đeskîntat sî skadă gîlśiļi, măĭ mult pi la kopiĭ. Ku pĭatra-ĭa s-a đeskîntat înapuoĭ, s-a fakut dănź totîrļiuluĭ pi mîna stîngă, kî sî sa întuarkă gîlśiļi înapuoĭ. Dangi-ļa trasă pi pĭaļe, n-a kućeḑat sî sa spĭaļe pănă n-a trĭekut buala. — Vračare su imale lapis, kojim su bajale da splasnu otekline, najčešće kod dece. Lapisom su se na obolelom mestu crtali krugovi „unazad”, s desna ulevo, da se bolest primora da se „vrati nazad”. Na koži su ostajali krugovi koji se nisu smeli prati dok bolest ne prođe. (Zapis: Durlić, kaz. Veselinka Bkić, vračara, Rudna Glava, 1985) [Por.]   [Vidi]
7) 168  adînk  дубок  (posl.) Ku bîtu skurt nu sa masură apa adînkă. — Kratkim štapom ne meri se duboka voda. (Rudna Glava, zapis: Durlić) [Por.]   [Vidi]
8) 188  adîns  посебан  (stih)
Frunḑă vĭarđe, rug înćins,
Ma kulkaĭ în drum adîns,
Kî pi mîndra s-o văd în vis.
Ma kulkaĭ, șî ma skulaĭ,
Șî pi mîndra n-o visaĭ.

Zelen listak, trn razgranat,
Na put legoh sa namerom
Da mi dragu u snu vidim.
Ležah tako i ustadoh,
Svoju dragu u snu ne vidoh.

(Iz vlaške ljubavne pesme. Kaz. Borislav Paunović, Rudna Glava, r. s. Tanda, zapis: Durlić 2011) [Por.]  		 [Vidi]
9) 351  adurmi  заспати  (usp.)
Vinu mîță đi dăĭ țîță,
Vinu pĭașće đi mĭel krĭașće,
Vinu suamńe đi-l aduarme!
—
Đođi maco, podoji ga,
Dođi ribo, podigni ga,
Dođi sanče, uspavaj ga!

(Vlaška uspavanka, zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.]  		 [Vidi]
10) 306  ađet  обичај  (izr.) Tot satu ku zanatu, tot kotunu ku raśunu, tuota kasa ku ađetu. — Svako selo i zanat, svaki katun i račun, svaka kuća i običaj. (Rudna Glava, zapis: Durlić) [Por.]   [Vidi]
11) 278  afară  напољу  (stih)
Śe faś daĭko, śe lukrĭeḑ
Đi pĭ-afară nu ći vĭeḑ?
Lasî-će đ-atîta lukru-n kasă:
Frunḑa-n ļamńe îngalbińașće,
Șî naĭkuța ći urîașće.
—
Šta je draga, šta mi radiš,
Te iz kuće ne izlaziš?
Ostavi se tol’kog rada:
Na drveću lišće žuti,
Dragi će te omrznuti.

(Iz pesme „Śe faś daĭko” — „Šta radiš, draga”, kaz. P. Perić, zapis F. Paunjelović, Osnić 1973) [Crn.]  		 [Vidi]
12) 293  agîra  вребати  (izr.) Uoțu agîră sî furĭe kînd nu-l vĭađe ńima. — Lopov vreba da ukrade kad ga niko ne vidi. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]   [Vidi]
13) 119  agĭet  агет  (stih)
Văd ĭo turku ś-em ginđașće:
Sî-m ĭa bańi đi pi pĭașće!
Ĭel îm ḑîsă: „Agĭet! Agĭet!”
Ĭo-ĭ đețăĭ vro doă-n pĭept!
Ĭel îm ḑîsă: „Aman! Aman!”
Ĭo đețăĭ ku ĭel supt mal!
—
Vidim Turčin naumio
Novce moje da mi otme!
On mi reče: „Agjet! Agjet!”
Ja ga tresnuh posred grudi!
On mi reče: „Aman! Aman!”
Ja ga bacih u kanal!

(Iz pesme: „Ma mînă taĭka la plug” — „Posla me otac na oranje”,
kaziv. Gergina Durlić, s. Rudna Glava, zapis: Durlić, 1983) [Por.]  		 [Vidi]
14) 121  agustă  август  (izr.) În agustă tuot sa gustă. — U avgustu sve se proba. (Zapis: Durlić, 1983) [Por.]   [Vidi]
15) 452  aĭ  ај  (stih)
Tuata vara aĭ șî vaĭ,
Tuamna nuĭe ńiś malaĭ!
—
Celo leto kuku-lele,
A u jesen proje nema!

(Stih iz ratarske pesme, zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.]  		 [Vidi]
16) 453  aĭde  хајде  (aneg.) „AĬDA” SĂ LAȘ LA KASĂ
S-a însurat maĭstor Dinu đi la Krșĭe (un kotun a Rnaglăvi) ku muĭarĭe ćinîră, pi kare n-a trĭekuto ńiś o visaļiĭe. Ama, kum Dinu grĭeu a pļekat la visaļiĭe, șî măĭ grĭeu ĭa fuost sî sa-ntuarkă. Kînd ĭe luĭ măĭ frumuos, ĭa sa puńe pi ĭel ku „aĭde la kasă”. Așa đi la visaļiĭe la visaļiĭe. Kînd a veńit vrĭamĭa ĭară sî sa dukă vrunđeva, muĭarĭa, kum ĭa fuost ađetu, s-a pus ku rugamînćiļi pi ĭel, da ĭel iĭ spuńe: - „Merźem, muĭare, numa akuma pi ’aĭda’ s-o laș la kasă!”
—
„AJDU” DA OSTAVIŠ KOD KUĆE
Oženio se majstor Miladin sa Krša (zaseok Rudne Glave) mladom ženom, kojoj nije moglo da promakne ni jedno veselje. Ali, kako je Miladinu bilo teško da pođe na veselje, još mu je teže bilo da se sa njega vrati. Taman kad je njemu bilo najlepše, žena ga spopadne sa onim „hajde kući”. Tako od veselja do veselja. Kad je bilo vreme da opet negde odu, žena, po običaju, počne da ga moljaka, ali on joj kaže: - „Idemo, ženo, ali ’ajdu’ sada da ostaviš kod kuće!” (Zapis: Durlić, 1989) [Por.]  		 [Vidi]
17) 292  ak  игла  (ver.) Ku aku n-a kućeḑat sî sa lukre la luńa pastuorilor șî-n nuapća lu sîntuađirĭ. — Iglom nije smelo da se radi na čisti ponedeljak i u noćima tokom Todorovaca. (Porečka Reka i Gornji Pek, zapis: Durlić) [Por.] [GPek]   [Vidi]
18) 308  aku  сада  Primer govora:
Aku vińiĭ, am adus o prikoliță dî ńișći ļiamńe, înkă dă an taĭaće, șî ļ-am adusu-ļe, ș-aku tunaĭ aiś în avļiĭe, ș-taman a vińit unu ... ĭa ńișći șporeće ... am aśi batrîńe, a lupadat a fară. (Inf. Miļa Petrović n. 1936. registrat: 31. III 2016, Turiĭa) [Zvizd]
—
Sad dođoh, doterala sam prikolicu sa drvima, još od prošle godine posečenih, i doterala sam ih, i sad uđoh u dvorište, i upravo je došao jedan ... uzima neke šporete ... imam tu stare, bačene napolje. (Kaz. Milja Petrović, r. 1936. Snimljeno: 31. III 2016. Turija.) [Zvizd]  		 [Vidi]
19) 198  albĭață  белина  (stih)
Ma kulkaĭ asară-n ćindă,
Ku kapu pi kîramidă,
Șî fakuĭ albĭață-n pizdă.
Dau ku aku, dau ku sula,
Nuĭe ļaku ka ku pula.
—
Na tremu sam sunoć legla,
Sa glavom na ćeramidi.
Pička mi od pene bridi.
Probah iglom i kalemom,
Al bez kurca leka nema.

(Pastirska erotska pesma. Rudna Glava. Zapis: Durlić, čuo od čobana u detinjstvu). [Por.]  		 [Vidi]
20) 193  albuș  беланце  (pit.) Śe ĭe nuou la vuoĭ? - Albușu șî galbinușu! — Šta je novo kod vas? - Belance i žumance! (Igra reči, „śe ĭe nuou” = „šta je novo” prilikom izgovora zvuči gotovo isto kao i „śe ĭe în uou” = „šta je u jajetu” pa duhoviti ljudi tako odgovaraju onima koji se za novosti interesuju iz čiste radoznalosti, ili samo da bi došli do materijala za seoske intrige.) (Selo Klokočevac, zapis: Durlić, 2010) [Por.]   [Vidi]
21) 307  aldan  летња конопља  (izr.) A kreskut ka aldanu-n kîńipă. — Izrastao je kao letnja konoplja. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] (opis) Kînd a-nflurit kîńipa, mama sî duśa sî skuturĭe aldańi „sî nu ramînă kîńipa starpă, sî fakă samînță". — Kad je cvetala konoplja, baba je odlazila da protrese mušku konoplju „da konoplja ne bi bila jalova, da da seme". (Zapis: F. Paunjelović prema postupku Milice Brkić iz Osnića) [Crn.]   [Vidi]
22) 528  almiș-balmiș  бућкуриш  (aneg.) A fuost vrun baĭat kam sîrman șî prostovan, șî katînd đi lukru, s-a prins slugă la vro gazdă, să-ĭ pazîaskă uoiļi, da đi sîmbriĭe s-a tokmit pi un balmuș, kă auḑît ĭel kî ĭe aĭa măĭ mare dulśață pîkurarĭaskă, da ĭel pănă atunśa așa śeva n-a măĭ mînkat. Kînd a gaćit slugariĭa, a kîpatat balmușu đi la gazdă, ama ńiśkum n-a putut sîĭ ĭa numiļi la kap. A pļekat ĭel đ-akolo, șî mĭergînd pi drum, s-a-ntîńașće ku vrun drumaș, șă pļakă ku ĭel đi taĭnă. La vro baltă s-aluńikă, șî trasta ku balmuș iĭ skapă đin mîń, șî sa pĭarđe-n morśilă-ĭa. Parerău luĭ! S-a pus, saraku, ku piśuariļi să kļifîĭe pin morśilarĭo-la, ba înkolo, ba înkolo, nu va vi da pista trasta-ĭa kumva! Sa uĭtă la ĭel drumașo-la, șîĭ spuńe: „Las-će, mă, kă fakuș đin baltă almiș-balmiș, da trasta nuĭe!” Sluga sa lasă đi katat, șî spuńe: „Ĭară bun kă-m înđețăș îngînd kĭ ăl kĭamă almiș-balmiș: dakă nu șćiu kum ĭe, sî nuĭ zauĭt makra numiļi!”
—
Bio neki siromašan i priprost momak, pa se, tražeći posao, primio za slugu kod nekoga gazde da mu čuva ovce, a za nagradu ovaj da mu da belmuž, za koji je on čuo da je najveća čobanska poslastica, ali do tada nije imao prilike da ga okusi. Kada mu je služenje isteklo, dobio je od gazde belmuž, ali nikako nije mogao ime da mu zapamti. Krenuo je on odande, i idući putem, sretne nekoga putnika, i nastavi s njim zajedno dalje. Kod neke bare se oklizne, i torba sa belmužom ispadne mu iz ruku i utopi se u blato. Tuga njegova! Počeo je, siroma, nogama da gazi ono blato te ovamo, te onamo, ne bi li nekako našao torbu. Gleda ga onaj putnik, i kaže mu: „Batali, more, vidiš da si od bare napravio almiš-balmiš, a torbe nema!” Sluga prekine traženje, i reče: „Opet je dobro što si me podsetio da se zove almiš-balmiš: kad ne znam kakav je, barem ime da mu zapamtim!” (Kazivač Borislav Paunović iz Rudne Glave, zapis Durlić 2011) [Por.]  		 [Vidi]
23) 649  Alova  Халово  (kom.) Neka sela na desnoj strani Timoka, kao što su: Halovo, Gradskovo, Šipikovo i Mali i Veliki Jasenovac, u svome govoru nemaju krajinsko ď i ť već d i t, odnosno đ i ć (Kaz. Vojkica Paunović, Šipikovo, januar 2013) [Tim.]
Kum sa vorbĭeșće-n Alova. — Kako se govori u Halovu
(stih)
SỌARIĽI CU LUNA

„Țasă Lună țasă pînză đe matasă
sọariluị camașe, țasă cîć-um fir
đe fir ibrișir și sọariluị peșkir
țasă și grăbeșće pînza isprăveșće
vremịa mị-a veńit pọaće o fi trecut
au đe cașćorit.
Aịđeț să ńe lom să ńe cununăm
fraćiľi cu sora.”
Luna đe auza đim gură vorbịa:
„Frațîoru al mịeu pîn la Dumńe-Zău
sọare luminos zo ịeșć pacatos
unđe s-a vazut și s-a pomeńit
au pe al pamînt, au să să ịa
fraćiľi cu sora.
Nu-ț măị plîng đe dor đe așa frațîor.”

Zapis S. Gacović, Halovo 1984, prezueto sa sajta Slavoljub Gacović (20. I 2013.) [Tim.]  		 [Vidi]
24) 1081  aluna voĭńiśaskă  војнички лешник  (ver.) Aluna pazîaśće uomu să nu-l lovĭaskă plumbu; pintru aĭa tuoț kare s-a dus în rat, a luvat ku iĭ o alună điskîntată đi vražîtuorĭ, șî a purtato đi tuata vrĭamĭa kusută în burkă. ― Lešnik štiti čoveka od metka; zbog toga su svi koji su odlazili u rat, nosili jedan lešnik, obajan od vračare, i držali su ga sve vreme uz sebe, ušivenog u rever kaputa. [Por.]   [Vidi]
25) 318  aluńauă  ливадска биљка  (stih)
Frunḑă vĭarđe đ-aluńaļe,
Sara bună, fa muĭare,
Ĭo ma duk la mîndri mĭaļe!
—
Zelen list od „alunice”,
Laku noć, bre, ženice,
Odoh ja kod ljubavnice!

(Đin kînćik rumîńesk đi dragusta. A kîntat Žarku Lautarĭu, đin Arnaglaua. — Iz vlaške ljubavne pesme, pevao violinista Žarko Trailović iz Rudne Glave, zapis: Durlić, 1984) [Por.]  		 [Vidi]
26) 323  aluńiș  лескар  (stih) Pićiș, pićiș, pîn la mîndra-n aluńiș. — Krišom, krišom, do dragane u leskaru. (Iz pesme „Pićiș, pićiș” — „Krišom, krišom”, kaz. Cveta Marinković, Osnić, zapis F. Paunjelović 1977.) [Crn.]   [Vidi]
27) 154  aluvat  тесто  (izr.) Aluvatu, žukariĭa babilor. — Testo, babina igračka. (Odnosi se na izradu obrednih hlebova, za koje se misli da ih izmišljaju maštovite babe). Kaz. Olga Trailović, Zapis: Durlić, Rudna Glava, 1988. [Por.]   [Vidi]
28) 314  aļerga  трчати  (zdrav.) Kare aļargă - să prindă, kare fuźe - să skîape! — Ko juri (za nečim) - nek uhvati, ko beži (od nečega) - nek utekne! (Rugamînće la prazńik, kînd s-a taĭe kolakol mare. Asta ḑîśe stapînu kășî, pănă pi duosu kolakuluĭ, ku vîru kuțîtuluĭ, skrižîaĭe kruśa. — Metanija na slavi, prilikom rezanja slavskog kolača. Izgovara domaćin kuće dok na poleđini hleba vrhom noža urezuje krst. (Porečka Reka, zapis: Durlić, „Etno-kulturološki zbornik”, IV, s. 257) [Por.]   [Vidi]
29) 875  ama  ама  (izr.) Ušuor ĭe đi vorbit, ama grĭeu đi fakut. — Lako je reći, ali je teško uraditi. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]   [Vidi]
30) 321  amar  горчина  (stih)
Ińimĭuară, ińimĭuară,
Śe staĭ tristă șî amară,
Śe grĭa buală ći dobuară?
—
Srce moje, srculence,
Što si tužno, ogorčeno,
Koja li te boljka lomi?

(Iz pesme „Ińimĭuară” — „Srce moje”, kaz. M. Trailović, Lubnica, zapis F. Paunjelović, 2004) [Crn.]  		 [Vidi]
31) 353  amparat  владар  (stih)
Ĭanśu, maĭki, śe-ĭ vorbĭa:
Ńiś bańi n-am kĭeltuit,
Ńiś fĭaćiļi n-am urît,
Numa sara însarat,
Un pustîń đi amparat,
La aramaș ma luvat:
Đe pi Stanka oĭ săruta,
Amparațîĭa ĭel mĭ-o da;
Da đi Stanka v-o skapa -
Frumuos kapu mĭ-el luva!
—
Janko majci govoraše:
Nit’ sam pare potrošio,
Nit’ sam cure omrznuo,
Nego kad je noćca pala
Naleteh na pustoh cara,
Što opkladu mi ponudi:
Ako Stanku ja poljubim,
Daće meni carevine,
Ako Stanka mi utenke -
Onda glavu da mi skine!

Đin kînćik „Kînćiku lu Ĭanśo-l bat”, iz pesme „Pesma Janka pijanoga”, kaz. Gergina Durlić, Rudna Glava, zapis: Durlić, 1982) [Por.]  		 [Vidi]
32) 355  amunka  тешко  (izr.) Amunka kînd altu sa kîntă la gruapa tĭa. — Muka je kad drugi kuka na tvom grobu. (Rudna Glava, zapis: Durlić) [Por.]   [Vidi]
33) 356  an  година  (zdrav.) La mulț ań ku sînataće! — Na mnogo godina, u zdravlje! (Na slavi, pri ispijanju pića u društvu, Gornju Poreč, zapis: Durlić) [Por.]   [Vidi]
34) 357  anțărț  преклане  (opis) Măĭ mulț ḑîk kî ĭe la nuoĭ „anțărț” înainće đi duoĭ ań, da alțî spun kĭ sînt duoĭ ań „alan”, da „anțărț” sînt triĭ ań, la urmă, ĭastă mulț kare ginđesk kî ĭe „anțărț” ku „alan” tot una! — Većina kaže da „anțărț” znači „pre dve godine”, ali neki vele da su dve godine „alan”, a da je „anțărț” vreme od tri protekle godine, na kraju, ima mnogo onih koji misle da obe reči, i „anțărț” i „alan” znače jedno te isto! (kaz. Borislav Paunović, Rudna Glava, r.s. Tanda, zapis: Durlić, 2011) [Por.]   [Vidi]
35) 365  andrĭauă  децембар  (ver.) Andrĭauă ĭe vrĭamĭa kînd s-a vișńit lupi; atunśa a fuost măĭ rîăĭ, da ș-așa aĭ nuoștri a tras rău đi lupĭ, pănă a traĭit pi la munće ș-a pazît vićiļi. Đi rău luor a țînut pista andrĭaļe șî sîrbatuorĭ, n-a lukrat gata ńimika pi lînga viće șî pi lînga kasă. — „Andreja” (decembar) je bilo vreme kada su se parili vukovi; tada su oni bili najopasniji, a i onako su naši trpeli veliko zlo od vukova, dok su živeli po planinama i bavili se stokom. Zbog toga su se ti dani praznovali uzdržavanjem od gotovo svih poslova oko stoke i oko kuće. (Rudna Glava, kaz. Paun Rucić, zapis: Durlić, 1994) [Por.]   [Vidi]
36) 366  ańin  јова  (opis) Đi-n kuažă đi ańin muĭerļi đe mult a fakut farbă ńagră. — Od jovovine su žene nekad pravile crnu boju. [Por.]   [Vidi]
37) 750  apastuol  апостол  Șî ĭar sînta Sîmbîtă,
Șă-ļe 366 đe ḑîļe,
Śe-s pe anu đe dzîļe:
Tuaće să fiĭe întražutuorĭ
S-adukă pe [Ńiđelku]
Unđe nuoĭ ăl kĭemăm!
Șî patruḑăś șî șapće đe angeļ,
Patruḑăś șî șapće đe grĭeś,
Patruḑăś șî șapće đe duminĭiś,
Patruḑăś șî șapće đe vinĭirĭ,
Patruḑăś șî șapće đe milostînś,
Ș-aĭ doĭsprăśe apastuoļ,
Șî Sîmpĭetro-l skriĭetuorĭ,
Șî svići Ĭovanu îmboćeḑătuorĭ -
Tuaće să fiĭe întražuturoĭ
Pintru [Ńiđelku], săl kaće.
—
I, оpеt, svеtа Subоtа.
I оnih 365 dаnа
Kоlikо ih је u gоdini dаnа:
Svi dа pоmоgnu,
Dа [Nеdеlјkа] dоvеdu
Оvdе kоd nаs!
I 47 аnđеlа,
47 grеšnikа,
47 nеdеlја,
47 pеtаkа,
47 milоstinki,
I 12 аpоstоlа,
I svеti Pеtаr spisаtеlј,
I svеti Јоvаn krstitеlј –
Svi dа budu u pоmоći,
[Nеdеlјkа] dа trаžе.

(Stih iz „Marturije”, kaz. Persa Šaronić, r. 1895. Crnajka, obr. Durlić, „Razvitak”, 213-214, Zaječar 2003).  		 [Vidi]
38) 754  apatĭekă  апотека  (stih)
Ĭuo frumuos nu puot să fiu,
K-apatĭeka ĭuo nu șćiu!
—
Ja lepotu nemam neku,
Kad ne znam za apoteku.

(Iz pesme o ženi-frajli, kaz. Gergina Durlić, Zapis: Durlić)  		 [Vidi]
39) 116  apă  вода  (izr.) A veńit apa șî la muara mĭa. — Došla je voda i na moju vodenicu (pružila se i meni zgodna prilika). (Zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.]   [Vidi]
40) 372  apă înpușkată  упуцана вода  (mag.) Apa puaće sî sa ĭa numa đi la luokurĭ adînsă, kare sînt pin funduańa śuośilor, afară đi lume, și đi kare șćiu numa vrîžîtuori. Așa un fĭeļ đi luok ĭe Raĭkuva lînga Maĭdanpek. Kare vrĭa sî lukre akolo, trîabe sî đa đi al-aĭa kare poartă griža lu aritu mîĭdanuluĭ, sî kaće đi la ĭa să-l lasă, d-aĭa puot numa aĭ măĭ tarĭ vrîžîtuorĭ sî kapiće. Ala kare ĭe stapîna Raĭkuvi ș-alu aritu đi pi akoluo, sa kĭamă Dańița, șî are skamn într-un žugastru batrîn la gura Rîmnarĭeśi, unđe rîu tună-n Șașka, vro ḑîaśe kilomĭetre đi la Mîĭdan kîtra rîsarit, pi drumu đi Arnaglaua. La ală șî la điskîntat vrîžîtuorĭu sa duśe la mižluoku nuopțî, șî aĭa đizbrakat în pĭaļa guală. Puaće-fi ala nuĭe la kasă, atunśa sa duśe đi măĭ mulće uorĭ. Kît ĭe đi greu rău kare vrĭa săl fakă vrîžîtuorĭu – da la ala-ĭa kućeḑ sî će duś numa pintru aļi măĭ grĭaļe riaļe! – așa đi grĭa trîabe să fiĭe și datoriĭa. Numa đi să-l lasă să omuare apa, vrîžîtuorĭu trăbe săĭ đa đin parća luĭ, đin lumĭa nuastră, sî manînśe śuava, kum ar fi: vrun kopil mik în ļagîn đin kasă ku ușa ńinkuńată, or ku ferĭeșćiļi đeșkisă, or kă să-ĭ đa să omuare măĭ mulț inș marĭ, kî ĭeĭ sînt đi Dańița măĭ mare dulśață. Multă lume kare a perit ku karîļi aproape đi žugastro-la, śkă, a perit kă un vrîžîtuorĭ đin Poreśa đi sus are ļigatură strînsă ku Dańița-ĭa! Dupa śe gaćașće ku Dańița, vrîžîtuorĭu sa duśe în Raĭkuva, în luok kare la aļes, șî la mižluoku nuopțî sa đizbrakă-n pĭaļa guală, măĭ întîń ḑîśe vrun đeskînćik adîns, șî pĭe urmă pokńașće đin pușkă în matka api măĭ înainće đi luoko-la unđe stă. Apa-ĭa ś-a-npușkato așćată sî vină la ĭel, șî kînd ažunśe đi înainća luĭ, ĭel sa apļakă ș-o prinđe în truok, or în kilă, șî sa duśe ku ĭa la kasă unđe o pazîașće ka uoki-n kap, kî ku apa-ĭa sa faśe numa đeskînćik grĭeu, kum ĭe kînd vrĭa să omuare pi vrunu. Asta fĭeļ đi đeskînćik ĭe măĭ grĭeu kînd sa lukră ku al ńikurat, kă șî vrîžîtirĭu puaće ļesńe sî đa pĭaļa dakă sminćașće śuava, pănă mîraśașće ku apa-npușkată.
—
Voda se može uzeti samo sa određenih mesta, koja su obično duboko u planinama, van ljudskog sveta, i koja vračevi drže u tajnosti. Jedno od takvih mesta jeste Rajkovo kod Majdanpeka. Poseban uslov za izvođenje obreda je da se uspostavi kontakt s demonom koji čuva područje, i da se od njega pribavi saglasnost, a to može poći za rukom samo posebnim vračevima, koji se u oblasti magije smatraju najjačim. „Ala” koja gospodari Rajkovom i okolinom zove se Danica, i boravi u starom jasenu kraj ušća Ravne reke u Šašku, desetak kilometara istočno od Majdanpeka, na putu za Rudnu Glavu. I demonu i obredu „ubijanja” vode, vrač pristupa u ponoć potpuno nag. Može se desiti da „ala” nije kod kuće, pa se mora pokušavati više puta. U zavisnoti od težine „dela” koje se želi učiniti vradžbinom - a demonu se sme pristupiti samo u izuzetnim slučajevima - mora mu sе prineti odgovarajuća žrtva. Za dozvolu da na njenom terenu može „ubiti” vodu, vrač joj dozvoljava da ona s njegovog terena, iz sveta ljudi, pojede po nešto, na primer: bebe u kolevkama iz kuća sa nezaključanim vratima, ili sa otškrinutim prozorima, ili, pak, da ubije veći broj odraslih ljudi, što je za Danicu najveća poslastica. Nekoliko teških saobraćajnih nesreća u blizini pomenutog jasena, u sujevernom svetu Gornjeg Poreča objašnjava se nečistim savezom jednog njihovog vrača sa pomenutom alom. Po dobijanju dozvole od demona, vrač odlazi do izabranog mesta, u ponoć se skida nag, izgovara bajalicu i puca iz puške uzvodno u maticu rečice ili potoka, a zatim u doneti sud hvata „ubijenu” vodu i nosi kući gde je ljubomorno čuva za izuzetne prilike (uglavnom kada treba nekog da ubije svojom magijom). Ovaj se čin smatra najtežim u složenim i misterioznim obredima tzv. crne magije, jer i sam vrač može da strada od demona ukoliko napravi neku grešku u bilo kom trenutku petljanja sa „ubijenom” vodom. (Kaz. vrač Mika Zlatić, Crnajka, zapis: Durlić, 1997) [Por.]  		 [Vidi]
41) 150  apļekat  погнут  (posl.) Kapu apļekat ńiśkînd nuĭe taĭat. — Pokorna se glava nikad ne seče. (Zapis: Durlić, Rudna Glava, „Развитак” 1984, „Rokovnik” 2001) [Por.]   [Vidi]
42) 136  aprins  упаљен  (baj.) Strîgă novak đin mare krak / Kî s-a aprins ļivĭeḑîļi șî ogrăḑîļi! / Nu s-a aprins ļivĭeḑîļi șî ogrăḑîļi, / Numa ińima-n lume đi frumuoșața (alu kutare). — Viče novak s vrha brda / Da su se upalile livade i ograde! / Nisu se upalile livade i ograde, / Već srca u ljudima od lepote (toga i toga). (Magijski stihovi iz ljubavne bajalice, kaz. Veselinka Bkić, Rudna Glava, zapis: Durlić, 1984) [Por.]   [Vidi]
43) 142  apsanźiu  апсанџија  (stih)
Apsanźiu mi-l zafla,
Ăl luva șî-l înkiđa,
În tamńiță ăl baga,
În tamńiță pănă-n țîță.
—
Apsandžija mi ga nađe,
Uhvati ga i zaveže,
U tamnicu ga sprovede,
I ukopa do pojasa.

(Đin kînćik „Korbĭa” — Iz pesme „Korbja”, kaz. Mika Harmonikaš, zapis: D. Dragić, Crnajka, 1971) [Por.]  		 [Vidi]
44) 181  ara  орати  (izr.) ◊ Draku ńiś nu ară, ńiś nu grapă, numa bolđiașće uomu la kur. — Đavo niti ore, niti kopa, nego samo podbada čoveka u zadnjicu. (Zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.]   [Vidi]
45) 242  aram  клетва  (klet.) Să-ĭ fiĭe aram șî katran. — Nek mu bude čemer i jad. Zapis: Durllić, kaz. Paun Ilić, Tanda 2. I 2018. [Por.]   [Vidi]
46) 243  arambaș  харамбаша  (stih)
Măĭ tu, Fluorĭa Florilor,
Arambașa uoțîlor:
La lupće să ńi luptăm,
Kă ĭe lupta măĭ kurată,
Đi la dumńeḑîu lasată!
—
Hej ti, Floro Floriću,
Harambašo odmetnika:
Hajde da se porvemo,
Rvanje je megdan čist,
I od boga blagosloven.

(Đin kînćik aĭduśesk, „Giță Kîtańiță”. — Iz hajdučke pesme „Gice Katandžija”. Zapis: Durlić, Rudna Glava, 1985) [Por.]  		 [Vidi]
47) 176  arami  лемити бакром  (opis) Kovačko lemljenje: ugreje se gvožđe, dodaje se kremen, boraks i bakar i lemi, odnosno krpi metalni predmet; na ovaj način se lemila i puščana cev. Lem je dobro držao, ali je za kovače bio težak posao. (Zapis: Durlić, Rudna Glava, 1995) [Por.]   [Vidi]
48) 145  arat  изоран  (izr.) Arat în parće, saraśiĭe guală. — Oranje u napolici, golo siromaštvo. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]   [Vidi]
49) 232  arata  показивати  (posl.) Arataĭ pi draku șî vaḑuĭ pi pruokļitu. — Ukazah na đavola, i videh vraga! (=obelodanio je istinu i nadrljao je zbog toga). (Zapis: Durlić, Rudna Glava) ◊ La-l surd nu vorbĭa, la-l kĭuor nu arata. — Gluvom ne govori, slepom ne pokazuj. [Por.]   [Vidi]
50) 144  aratură  орање  (izr.) Aratura đi tuamnă, bereket đi ĭarnă. — Jesenje oranje, hrana za zimu. (Izreka iz Osnića, zapis F. Paunjelović, 1988.) [Crn.]   [Vidi]
51) 412  arț  мрс  (izr.) Vĭeḑ o ḑîkală đin Tanda, ļegată đe arț. — Vidi izreku iz Tande, vezanu za „arț”: Pi la arț ...    [Vidi]
52) 112  arđe  горети  (posl.) ◊ Satu arđe, da baba sa pĭapćină. — Selo gori a baba se češlja.
(klet.) ◊ Ardăl fuoku! — Vatra ga spalila! ◊ Ardăl fuoku să-l ardă! — Vatra ga spalila, da ga spali!
(stih) Arđe fuoku-n paĭe uđe,
Strîg la mîndra, nu m-auđe!
—
Gori plam u vlažnoj slami,
Dragu zovem, al ne čuje!

(Iz vlaške ljubavne pesme, Rudna Glava, zapis: Durlić, 1984) [Por.]  		 [Vidi]
53) 128  ariś  јеж  (mitol.) Ariśu ĭe žuavina măĭ batrînă, șî măĭ vikļană. Șćîĭe mulće kare-śe śe nu șćiĭe ńima, pă ńiś Dumńeḑîu. Pi porînka-luĭ Dumńeḑîu a fakut śuoś șî văĭ, ș-a skuos žuavińiļi đi la pouađe. Đi rușîńa-luĭ a ńegrit albina, kare întîń a fuost albă. (V. albină) Numa ĭel șćiĭe đi ĭarba fĭeruluĭ, kare đeșkiđe tuaće înkisuoriļi. Kare vrĭa s-o ĭa đi la ĭel, îĭ prinđe puĭi, îĭ înkiđe în vrun sanduk, șî dupa kîta vrĭame ariśu vińe ku ĭarba-ĭa-n gură, să skuată puĭi; uomu îĭ ĭa ĭarba, da puĭi slubuađe. (V. ĭarba fĭeruluĭ). Ku ariśu đes s-a žukat kopiĭi așa: ăl prind, șă kînd ĭel sa-nkolaśașće, iĭ bat kanta la kap, kă ariśu atunśa sîare-n sus ka pi žîgaraĭ, șî kopiĭi sa rîd đi drag. Sa puvestîașće kă ariśu drumîĭe înkîļikat pi ĭepur. Măĭ mult sa ćĭame đi kîń.
—
Jež je životinja najstarija, i najmudrija. Zna mnogo koje-šta što ne zna niko, pa čak ni Bog. Bog je po njegovom savetu načinio brda i doline, i spasio životinje od poplava. Zbog njegove nepristojnosti pčela je pocrnela, a bila je pre toga bela. Samo on zna za čarobnu travku, koja otvara sve brave. Ko hoće da je dobije, uhvati ježeve mladunce i zatvori ih u neki sanduk, i jež će posle nekog vremena doći sa tom travkom u ustima da ih oslobodi; čovek mu otme travku, a ježiće pusti. Sa ježom su se deca često igrala ovako: uhvate ga, i kada se on sklupča, lupaju mu kantu nad glavom; jež odskakuje kao na žeravici, a deca se smeju od radosti. (izr.) Ariśu la prag sparźe truaka. — Jež na pragu slupa glavu. (Zapis: Durlić 1983) [Por.] (basna) A pļekat ariśu đi la munće după vin la Kraĭna. A kumpărat vinu, șî s-a-ntuors akasă. A ažuns în ḑîua đe Pașć. Șî kînd a pașît pragu, iĭ kađe truaka đin spinare, șî să sparźe. Atunś a ḑîs ariśu: „Futul în kur lukru đin grab!” — Krenuo šumski jež u Krajinu po vino. Kupio vino, i vratio se kući. Stigao je na dan Uskrsa. Kad da pređe prag, spadne mu tikva s leđa, i razbije se. Jež je tada rekao: „Jebem ti posao koji se radi u žurbi!” (Zapis. D. Dragić, 1996, Krivelj) [Crn.]  		 [Vidi]
54) 162  ariuș  киселица  (zag.) Iriușă, porîmbușă, stă ku kuru în śanușă. — Jabučica, šarenica, u pepelu joj zadnjica. (Lulă — lula, zapis: Durlić, „Razvitak” 2, 1984, 99).   [Vidi]
55) 130  arîăț  кобац  (stih)
Pi Kușļa sî lapda,
Sabiĭa skoća,
Ka arîățu în gaiń
În turś sî baga. 		Na Kušlju se baci,
Sablju izvadi,
Kao kobac u kokoške
U Turke uleti.

(Iz pesme o Hajduk Veljku, kaziv. Ž. Andrejević, zapis F. Paunjelović, Osnić 1974)  		 [Vidi]
56) 172  arĭaće  приплодно грло  (opis) Kînd în mńeĭ ore purśeĭ ĭastă mîĭ mulț omeńeșć, unu sî lasă arĭaće. — Kada među jaganjcima ili prasićima ima više jedinki muškog pola, jedno se grlo ostavlja za priplod. (izr.) Barbațî sî dusîră în rat, da aĭ șkĭoupĭ ramasîră arĭeț. — Muškarci odoše u rat, a hromi ostadoše za priplod. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]   [Vidi]
57) 111  arĭe  гумно  (opis) Arĭa s-a fakut la luok sus, kare ĭe vînturuos șî poļažńik. Luoku sa kurîță đi ĭarbă ku sapa, în totîrļiu, sa stropĭașće ku apă șî sa baće ku maĭu, sî sa bîrbarĭaskă, să fiĭe ńaćid ka fundu ćipsîĭi. În mižluok sa baće stažărĭu - un kuń đi ļiemn pi lînga kare sa rînđesk snuopi; snuopi sa pun ku spikurĭ la spikurĭ, în măĭ mulće rîndurĭ ka śerku, să puată ļesńe să-ĭ gazîaskă kalu. Kalu ļagă ku fuńa đi stažărĭo-la, șî ăl mînă să mĭargă într-o parće. Kum ĭel mĭarźe șî gazîașće spikurļi, fuńaĭa sa skurtă, șî kînd sa pruapiĭe đi stažărĭ, șî nu măĭ puaće merźa înainće, iĭ ăl ĭau đi kuadă șă-l întuork să mĭargă în parća laltă. Đi tuata vrĭamĭa doĭ inș stau sprimiț, unu ku lopata să sprižuană baļiga, da unu ku vro vadră, să prindă pișățî, dakă iî vińe la kal sî sa ușurĭaḑă. Đin grîo-la gazît, măĭ întîń ku furśiļi sa ĭau paĭiļi, sa dau în lăturĭ, da pĭe urmă ku lopĭețîļi sa ĭa grîo-la și sa labîdă-n sus, în vînt, sî sa đispartă pļaua đi buobe. Dakă ĭastă vînt, pļaua sa đisparće ļesńe, kađe într-o parće đin afară đi arĭe, da bobiļi đi grîu kad žuos, pi pomînt, đi unđe-l adună în saś. Dakă nuĭe vînt tare, or baće rar șî prorupt, nu puot să gaćaskă vînturatu, numa adună grîo-la în saś, ăl duk la kasă șî ašćată kînd va fi ḑîua ku vînt bun să do gaćaskă lukru. ◊ A fuost ađetu đi bîtrîńață sî sa țuśe kuskri la nuntă, đi sî fiĭe vînt la arĭe. Dupa śe sa gaćașće kunuńiĭa, kuskri să ĭau în brață șî ḑîk: „Aĭde, kuskrĭe, să ńi țukăm, să fiĭe vînt la arĭe!” ◊ Đi vrĭamĭa đu turś, iĭ avut ăriļi luor bășka, ș-akuma să kunosk așa luokurĭ pi nume „Arĭa turśaskă”.
—
Gumno se pravilo na uzvišenim i vetrovitim zaravnima. Mesto se motikom ukrug očisti od trave, nakvasi se vodom i nabije maljem, da se poravna i da bude glatko kao tepsija. U sredinu se nabije drveni kočić – stožer, oko koga se poređaju snopovi klasom prema klasu, u više krugova, da može konj lakše da ih gazi. Konj se užetom priveže za stožer, i potera se na jednu stranu. Kako on ide i gazi klasje, tako se ono uže skraćuje, i kada konj dođe do središta i zapne, oni ga uhvate za rep i okrenu na drugu stranu. Za sve vreme dvojica stoje spremni, jedan sa lopatom da prihvati balegu, a drugi sa nekom vedricom da uhvati mokraću, ako konja bude poterala nužda. Iz onog izgaženog žita najpre se vilama odstrani slama, a potom se lopatama zahvati pleva i baci u vis, u vetar, da se odvoje zrna od plevnje. Ako ima vetra, pleva se lako oduva u stranu, a zrna padnu na zemlju, odakle se pokupe u džakove. Ali, ako vetar nije jak, ili ne duva ujednačeno, vejanje se prekida, žito se spremi u džakove i odnese kući, gde se čeka dan sa povoljnim vetrom da se posao svrši. ◊ Od starina je bio običaj da se prikani na svadbi ljube da bi bilo vetra za vejanje žita. Posle venčanja, prikani se zagrle i kažu:„ Ajde, priko, da se poljubimo, da bude vetra na gumnu!” ◊ Za vreme Turaka, ovi su imali svoja zasebna gumna, koja se i danas poznaju po mestima koja se zovu „Tursko gumno”. (Zapis: Durlić, 1984, kaz. Gergina Durlić, Rudna Glava). [Por.]  		 [Vidi]
58) 211  ark  лук  (izr.) Maĭsturi aĭ batrîń spuńa: „Arku la kasă ĭe žumataće đin ruată”. — Stari majstori su govorili: „Luk na kući je polovina kruga”.
(Iskustvo majstora iz Osnića, zapis F. Paunjelović) [Crn.]  		 [Vidi]
59) 174  armasarĭ  пастув  (stih)
Ăći naĭka, trĭaśe đalu,
Ș-ăĭ kunuașće daĭka kalu.
Kalu ńegru, armasarĭ,
Naĭka ćinîr șî kurvarĭ.
—
Evo momka, brdom prođe,
Prepozna mu draga konče!
Konče crno, alatasto,
Momče mlado, švalerasto.

(Vlaška ljubavna pesma, zapis: Durlić, Rudna Glava 1985) [Por.]   		 [Vidi]
60) 156  arńik  вредан  (stih)
Arńikă ńevasta-mĭa,
Nu m-a ĭastă-n sat ka ĭa!
Đimińața kînd s-a skuală,
Păn-la prînḑ abĭa s-a spală.

Baš je vredna moja žena,
U selu joj ravne nema.
Ujutru kad se probudi,
Do podne se ne umiva!
(Stihovi iz pesme o lenjoj ženi. Rudna Glava. Zapis: Durlić, čuo u detinjstvu.)  		 [Vidi]
61) 155  arșîță  пржина  (izr.) În arșîță nu-s kîrćiță. — U neplodnoj zemlji krtičnjaka nema.
(Kaz. D. Smadulović, zapis: F. Paunjelović, Valakonje 2008.) [Crn.]  		 [Vidi]
62) 260  arunka  избацити  (baj.)
Kîrpă, kîrpuță,
Pi kuoș ći arunkaĭ,
Kokuoș ći fakuĭ,
Ku ărpiļi đi oțăl,
Șî ku ćuoku đi fîer.		Maramo, maramče,
U odžak te hitnuh,
U petla te pretvorih,
Sa čeličnim krilima
I gvozdenim kljunom.

(Odlomak iz bajalice za sudbinu, „za zapisano”, kazivala Jelena Rajković, rođ. 1939 u Rudnoj Glavi. Zapis: Durlić, „Razvitak” 4-5, 1987, str. 112-113)  		 [Vidi]
63) 1710  arźa  разбој  (izr.) A pļekat la arźa făr đi verźa! — (dosl.) Pošla ka razboju bez prutića! (Pošla na posao nespremna). Kaz. Olgica Trailović, r. 1929, zapis: Durlić, 2013. [Por.]   [Vidi]
64) 115  arźauă  ложиште  (opis) Arźauă ĭe o gaură sapată în borđiĭ supt razbuoĭ, șî-n ĭa a fuost pus žîgaraĭu sî țînă kaldură la kuardă, kî măĭ bińe sa skimbă ițîļi, șî măĭ frumuos sa kaskă ruostu kînd ĭe țasutu uskat kît trîabe. — To je jedno udubljenje iskopano u podu zemunice, ispod razboja, u koje se stavljao žar da bi se grejale niti, jer se mnogo bolje tkalo kada je osnova bila dovoljno suva. ◊ Kînd a ĭeșît đin borđeĭe, ș-a-nśeput lumĭa să traĭaskă pin koļibĭ, muĭeriļi a pus žîgaraĭo-la pi țîăst or pi śirińe. — Kada su ljudi izašli iz zemunica, i počeli da žive po kolibama, žene su onaj žar pod razboj stavljale u crepulji ili vršniku. (Kaz. Gergina Durlić, r. 1924, Olgica Trailović, r. 1929, Rudna Glava. Zapis: Durlić, 1983, 2011). [Por.]   [Vidi]
65) 224  arźint  сребро  (mag.) Skărĭ đi aur șî đa arźint - (u bajalici) merdevine od zlata i srebra, niz koje, sa svog nebeskog prestola, obučena u belo i s vatrenim bičem u ruci, silazi sveta Majka Marija da bi na zemlji pomogla bolesnom čoveku čiji je vapaj stigao do nje. (Zapis: Durlić, Rudna Glava, „Razvitak” br. 4-5, 1987, 106)   [Vidi]
66) 248  asară  синоћ  (stih)
Asară pi vrĭamĭa śińi,
Stutaĭa mîndruța kîńi.
Stutaĭa, da nu baș prĭa,
Șćiĭe k-am vorbit ku ĭa.
—
Sinoć kad je noćca pala
Pse je draga napujdala.
Al pujdala kobajagi,
Jer zna da će doći dragi.

(Iz vlaške ljubavne pesme, zapis: Durlić, Rudna Glava, 1983) [Por.]  		 [Vidi]
67) 255  askuțît  оштар  (mag.)
Pļekă Maĭka Duomnuluĭ
Pi kaļe, pi karare,
Pin pĭetri gļințuruasă,
Pin topuară buldoruasă,
Pin kuțîće askuțîće,
Đi dragfițu întrabînd.
—
Krenula je Božja Mati
Stazama i puteljcima,
Kroz kamenje izbočeno,
Kroz sekire naoštrene,
Kroz noževe zašiljene,
Za svog sina pitajući.

(Đin đeskînćik „Povasta lu Dumńeḑîu”, a skriso Zoran Ilić đi la Ĭavuorka Novaković, đin Țrnaĭka. — Iz bajalice „Božja priča”, zapisao Zoran Ilić od Javorke Novaković iz Crnajke, 2004) [Por.]  		 [Vidi]
68) 270  aspru  храпав  (izr.) Aspru ka duosu frunḑî đi dovļaće. — Hrapavo kao naličje tikvinog lista. (aneg.) Mitu Kraĭńanțu đin Osńiśa porînśa uoră: „Uomuļe, ḑî în laută o uoră, aspră ka ļimba dă vakă”. — Dimitrije Caranović iz Osnića naručuje kolo: „Čoveče, odsviraj na violini jedno kolo, oštro kao goveđi jezik”. (Zapis: F. Paunjelović, 1977. Osnić) [Crn.]   [Vidi]
69) 3  astanuapće  ноћас  (stih) Visaĭ visu astanuapće / Kă tu mîndro ḑaś pi muarće! — Usnih sanak ove noći /Da si draga na samrti! (Iz vlaške ljubavne pesme) [Por.] (Zapis, Durlić, 1983).   [Vidi]
70) 428  astară  вечерас  (stih)
Ĭarbă vĭarđe pin obuor,
Astară ma-nsuor,
Ore muor!
—
Dvorište se zeleni,
Večeras se ja ženim,
Ili mrem!

(Uzvik u kolu iz Crnorečja, zapis, F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]  		 [Vidi]
71) 107  astîḑ  данас  (zakl.) Așa sî mĭ-ažuće ḑîua đi astîḑ! — Tako mi pomogao današnji dan! ◊ Kad pintru ḑîua đi astîḑ! — Padam ničice za današnji dan! (Početak metanisanja na slavskom obredu). (Rudna Glava, zapis: Durlić, 1998)   [Vidi]
72) 376  astrukamînt  покривач  (izr.) Vîntu a luvat astrukamîntu. — Vetar je odneo pokrivač. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]
(opis) Pănă dupa ratu ku ńamțî kînd a ĭeșît țrĭepu, koļibiļi a fuost astrukaće ku kîramîdă, or ku șîndră, da pi la uńi luokurĭ șî ku paĭe, ku papură, or ku trĭesă; da măĭ đimult, kînd aĭ nuoștri a trait în borđiĭe, ļ-astrukat ku tuobļe, pista kare a pus fĭarigă, da pista ĭa - pomîntarĭ.
— Dok se posle drugog svetskog rata nije pojavio crep, kolibe su bile pokrivene ćeramidom, ili šindrom, a na nekim mestima i slamom, papratom, rogozom ili trskom; nekada davno, kada su naši živeli u zemunicama, pokrivali su ih oblicama, preko kojih je bila nabačena paprat, a preko nje - zemlja. (Inf. Dragi Trailović, r. 1924, Rudna Glava, Janko Blagojević, r. 1934, Jasikovo. Zapis: Durlić, 2011-2012) [Por.][GPek]

(opis) Pi Vaļa Ćimuokuluĭ al ńegru: în Vaļakuańa, Podguorț, Izvuoru al Mik, Bogovina șî-n Zluot, borđeĭi, kîășîļi șî muoriļi a fuost astrukaće șî ku ļespiḑ đi pĭatră karĭe ļ-a adunat pi puaļe la Maļińik. — U selima Crnorečja: Valakonju, Podgorcu, Malom Izvoru, Bogovini i Zlotu, zemunice, kuće i vodenice su bile pokrivene i kamenim pločama koje su sakupljali u podnožju planine Malinik. (Na osnovu istraživanja na terenu Gornjeg i Srednjeg Crnorečja 1988. g, zapis: F. Paunjelović) [Crn.]  		 [Vidi]
73) 348  așćarńe  простирати  (izr.) Kum așćarńe, așa o să duarmă. — Kako prostire, tako će spavati. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] var. Kum ț-așćarń, așa duormĭ. — Kako prostreš, tako spavaš. (Zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.]   [Vidi]
74) 1827  așćernut  лежај  (stih)
Ăla đi kar’ ć-aĭ ćemut,
Ḑaśe muort pi așćernut!
Dakă nu krĭeḑ kreḑamîntu -
Trĭeś gardu s-îĭ vĭeḑ mormîntu!
—
Taj od kog si strahovao,
Mrtav je na ležaj pao!
Ako u to ne veruješ -
Pređi plot i grob mu vidi!

(Iz vlaške ljubavne pesme „Vinu naĭkă măĭ đivrĭame” — „Porani mi, dragi moj”, kaz. Veselinka Bkić, zapis: Durlić, Rudna Glava, 1984) [Por.]  		 [Vidi]
75) 91  aśira  вребати  (izr.) Mîțu aśiră șokîćiļi, vulturu aśiră șobuolu. — Mačka vreba miša, soko vreba pacova. (Narodna izreka, zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]   [Vidi]
76) 101  averĭe  имовина  (zdrav.) Sî aĭ averĭe șî pućerĭe! — Da imaš bogatsvo i moć! [Por.]   [Vidi]
77) 102  avĭa  имати  (pit.) Are popa nare? — Ima pop nozdrvu? (Bukv. „Ima pop nema?”; igra reči, „nare” je homonim, označava i negaciju: „nema” i deo nosa: „nozdrvu”.) [Por.] (Zapis: Durlić)   [Vidi]
78) 108  avļiĭe  авлија  Pojmovi za dvorište, i njihov areal (obrada u toku)
◊ avļiĭe, traușă, pîrvaļiĭe, obuor [Por.]
◊ avļiĭe (Majdanpek) [Buf.], Porodin [Pom.]
◊ prăvaļiĭe — dvorište ◊ traușă: aĭa śe ĭe măĭ apruape đi kasă kînd ĭeș în prăvaļiĭe (Topolnica) [Por.]
◊ prăvăļiĭe — dvorište, traușă — predvorje ◊ mătur întraușă (Tanda) [Por.]
◊ obuor: Ranovac, Rašanac [Mlava], Krepoljin [Hom.], Osnić [Crn.], Isakovo [Mor.], Debeli Lig [GPek]
◊ traușă: uodma aśiĭa, kum pașășć đin kasă afară (Leskovo) [GPek]
◊ prăvăļiĭe i obuor: Malajnica [Pad.]
◊ prăvaļiĭe ◊ đi traușă n-auḑît (Urovica) [Pad.]
◊ pîrvaļiĭe — dvorište ♦ sin. avļiĭe ◊ traușă — predvorje, prostor neposredno uz vrata kuće ◊ obuor ĭe numa luok îngrađit đi viće (Plavna) [Pad.]
◊ bătătură [Kmp.]
◊ traușă ◊ tunarăm în traușă — uđosmo u dvorište (Radenka) [Zvizd]
◊ obuoru ĭe tuot înokuol, da întraușă ĭe aĭa aproape dă ușa kășî (Rašanac) [Mlava]
◊ traușa ĭe luok aproape dă ușa kășî; obuoru ĭe tuot înokuol, da dă prîvaļiĭe n-am auḑît (Ševica) [Zvizd]
◊ traușă ĭe o parće dă kasă, pi sîrbĭașće sar ḑîśe „trem” (Laznica) [Hom.]
◊ avļiĭe — dvorište ◊ obuor, gard dă viće ◊ în traușă — ispred kuće (Rečica) [Stig]  		 [Vidi]
79) 439  Avram  Аврам  (opis) Avram je biblijsko muško ime hebrejskog porekla. Potiče od starohebrejske reči אַבְֿרוּם (=Avrum), „uzvišeni otac”, koja svoj ekvivalent ima u vavilonskom jeziku, u kome je ABI-RAMU značilo „otac je uzvišen”. Prema Starom zavetu, preko koga je ovo ime ušlo u judaizam, hrišćanstvo i islam (Ibrahim), Avram znači „otac mnogih naroda” (1 Moj. 17,5). U vlašku antroponimiju l.i. Avram ušlo je posredstvom hrišćanske crkve, što ga svrstava u tzv. kalendarska imena.   [Vidi]
80) 109  avramĭasă  пролевак  (ver.) O ĭarbă kare n-o puaće gasî tot-nat; mirusă frumuos, șî uomu ĭuta aduarme đi miruosu iĭ; s-a puvestîașće kă dîă numa la Lokol Mik, în aritu lu Pĭatra Ńagră, la Isîkuva. — Travka koju ne može da nađe svako; miriše lepo, i njen miris brzo uspava čoveka; raste samo u Maloj Njivi u reonu Crnog Kamena, u selu Jasikovo. (Zapis: Durlić, 1987) [GPek]   [Vidi]
81) 214  ažuta  помагати  (izr.) Uom bun ĭe aîăla karĭe ț-ažută kînd îĭ grĭeu. — Dobar čovek je onaj koji pomaže kada ti je teško. (Narodna izreka, zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]   [Vidi]
82) 216  ažutuorĭ  помоћник  (izr.) Ažutuorĭu sî traĭaskă, la-l śe a ažutat sî să kunuaskă. — Pomagač nek je živ, pomognutom nek se vidi. (Blagoslov u znak zahvalnosti za ispomoć, zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]   [Vidi]
83) 217  ažuturat  испомагање  (opis) Ažuturatu je kînd duauă ore mîĭ mulće kîăș traĭesk în oguadă șî lukră înprauna uńi la alțî da nu kată kare kît ore kîț inș lukră. — Ispomaganje je kada dve ili više porodica koje žive u slozi zajedno završavaju poslove prema pojedinačnim potrebama.    [Vidi]
84) 405  așaḑa  притискати  (stih)
Strugur dulśe đi ibrik,
Așîăḑ mîndra la burik.
Așaḑaĭ ĭuo nuapća tuată,
Da ĭa ḑîśe đispre ḑîuă:
- Așaḑă naĭkă înk-odată!

Sladak grozdić od ibrika,
Dragoj pupak ja milujem.
Milovah ga cele noći,
Al pred zoru ona reče:
- Pomiluj ga još jedared!

(Uzvik u kolu, kaz. J. Ćukiš iz Bogovine, zapis F. Paunjelović 1977.) [Crn.]  		 [Vidi]
85) 56  ăće  ево  PRIMERI
  • ------------------
  • ◊ ăće-ma — evo me [rum. iată-ma]
  • ◊ ăće-ș — evo te [rum. iată-te]
  • ◊ ăće-l — evo ga [rum. iată-l]
  • ------------------
  • ◊ ăće-ńi-s — evo nas [rum. iată-ne]
  • ◊ ăći-vis — evo vas [rum. iată-va]
  • ◊ ăći-ĭ — evo ih [rum. iată-i]
  • ------------------
  • ◊ ăće-ńi — evo nam
  • ◊ ăće-vi — evo vam
  • ◊ ăće-ļi — evo im
  • ------------------
  • ◊ ăći-ĭ (uamińi, kopiĭi) — evo (muškaraca, dečaka) [rum. iată-i]
  • ◊ ăći-ļi (muĭeriļi, fĭaćiļi) — evo (žena, devojčica) [rum. iată-le]
    •       		 [Vidi]
    86) 1163  ăĭs  ојс  (opis) Kînd vićiļi trag karu-n źug, da tu vrĭeĭ đin kar să ļi mîń să-ntuarkă la stînga, tu daĭ ku biśu-n vita đirĭaptă, șî zbĭerĭ: „ăĭs! ăĭs!”, dakă vrĭeĭ s-întuarkă la đirĭapta, tu baț pĭ-al stîng, șî zbĭerĭ: „ća! ća, Buoșku, ća!”, or altfĭeļ, kum îț kĭamă vita. Așa-ĭ mîń șî la tuot konvĭeĭu, da kînd dupa konvĭeĭ s-a-nđirĭaptă drumu, tu kîta vrĭame zbĭerĭ: „ăĭs-ća! ăĭs-ća”, șî spuń numiļi alu viće, kî ĭaļe așa sînt învațaće đi la-źugato-l đin tîń.
    — Kada goveda u jarmu vuku kola, a ti hoćeš iz kola da ih teraš da skrenu ulevo, ti udariš bičem desno govedo, i vičeš: „ojs! ojs!”, ako hoćeš da okrenu na desno, ti biješ levog, i vičeš: „ća! ća, Boško, ća!”, ili drugačije, kako ti se zove govedo. Tako ih teraš na svakoj krivini, a kada se iza krivine put ispravi, ti jedno vreme vičeš: „ojs-ća! ojs-ća”, i kažeš im imena, jer ona su tako naučeno još od prvog uprezanja. (Kaz. Olgica Trailović, r. 1929. godine, Rudna Glava, Zapis: Durlić, 2012) [Por.]      		 [Vidi]
    87) 653  ăl  ено га  ăl < ăćel — evo (eno, eto) ga (muški i srednji rod, jednina)
    ăo < ăćo — evo (eno, eto) je (ž.r., jed.)
    ăĭ < ăćiĭ — evo (eno, eto) ih (m. r., s.r., množina)
    ăļe < ăćiļe — evo (eno, eto) ih (ž.r., mn.) [Por.]      		 [Vidi]
    88) 2420  ăn  у  (kom.) În Porĭeśa Đisus pućem, măĭ đies la vorbituorĭ aĭ batrîń, gata tuaće vuorbiļi kare-nśiep ku „în-” să ļi puńem parĭake ku fuarma-luor kare înśiape ku „ăn”. — U Gornjem Poreču možemo, naročito kod starijih govornika, gotovo sve reči koje počinju sa „în-” da stavimo uporedo sa istim oblikom koji počinje na „ăn-”.
    ◊ am înśeput : am ănśeput să lukru — počeo sam da radim
    ◊ înkiđe ușa : ănkiđe ușa — zatvori vrata
    ◊ îngust : ăngust — uzan, uzak [Por.]      		 [Vidi]
    89) 1542  ăńi  један  (broj.) Ăńi (uńi), dońi, trińi, peńi, ronta, konta, țava, gîrla, ćok-pok, daĭ ku kuru-n fuok! (Naučio u detinjstvu od babe Stanke, zapis Durlić, Rudna Glava) [Por.]   [Vidi]
    90) 459  ba  не  (aneg.) E, e, e, mult ĭe amunkă kînd nu șćiĭ! În sud mĭ-a katat sî duk đin uopșćină o arćiĭe kum n-am ńimika skris la numiļi mĭaļe. Ma dusîăĭ akoluo, da n-am mîĭ fuost pîn atunśa. Unđe sî ma duk? La kare ușă? Luvaĭ pi rînd, da nu ma va mînka dakă întrîăb. Ba la o ușă, ba la alta, ba la đi tri... do gasîĭ. Akoluo o fataluankă frumuasă, tuată unsă pi uokĭ, ungiĭļi boznakîće. Ma-ntrabîă ĭa: „Babo, șta treba?” Ĭo-ĭ spusîăĭ. Da ĭa kîtră mińe: „Babo, dođi sutra!” Đi aĭa, Firuļe, mîńe ĭară ma duk la Buļuoț.
    —
    E, e, e, teško je kad ne znaš! U sudu su mi rekli da iz opštine donesem potvrdu da se ništa ne vodi na moje ime. Odoh tamo, a pre toga nikad nisam bila. Gde ću? Na koja vrata? Krenem redom. Neće me valjda pojesti ako pitam. Na jedna vrata, na druga, na treća ... i nađoh. Tamo jedan lep devojčurak, sav umazan, nokti bogzna kolki. Pita me: „Babo, šta treba?” Ja joj rekoh. A ona meni: „Babo, dođi sutra!” Zbog toga, Filipe, sutra opet idem u Boljevac. (K azivanje Natalije Nikolić iz Osnića, zapis F. Paunjelović 1991.) [Crn.]      		 [Vidi]
    91) 518  baba-uarbă  ћорава бака  (opis) La kopil, ore fată, sî ļagă uoki ku propuada. (La aļes ku numaratu pînă în ḑîaśe). Ĭel aļargă sî prindă pi unu, șî să giśaskă pi karĭe a prins. Dakă giśašće, ļegatura o ĭa al prins. Dakă nu, ļegatura ramîńe la ĭel.
    —
    Dečaku, ili devojčici, stavlja se povez preko očiju. (Biran je brojanjem do deset). On teži da uhvati saigrača i dodirivanjem pogodi koga je uhvatio. Ako pogodi, povez preuzima uhvaćeni. U protivnom, traganje nastavlja isti igrač. (Zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]      		 [Vidi]
    92) 515  babă  баба  (izr.) Babă, da đi șapće-ntrabă. — Baba je, al za sedmoricu pita. (Rudna Glava, zapis: Durlić) [Por.]   [Vidi]
    93) 517  Babiļi  Бабе  (opis) Doăsprîaśe ḑîļe întra Dragoban, ḑîua păsîrilor, kare ĭe kap đi primovară, șî Sîmțî, s-a kĭamă Babiļi. Tuata ḑîua đin aļa doăsprîaśe ĭe o lună đi ḑîļe pi anu śe vińe: kum ĭe vrĭamĭa pi ḑîua-ĭa, așa o să fiĭe luna kare ĭa o-nsamnă, șî aĭa: kum ĭe vrĭamĭa pănă-n amńaḑîț, așa o să fiĭe žumataća luńi đin tîń, da vrĭamĭa dupa amńaḑîț, arată alaltă žumataće alu luna-ĭa.
    —
    Dvanaest dana između Dragobana, ptičjeg praznika, koji se smatra početkom proleća, i Mladenaca, zovu se „Babe”. Svaki dan od tih dvanaest dana je jedan dan u godini koja dolazi: kakvo je vreme toga dana, takav će biti mesec koji on označava, i to: kakvo je vreme do podne, takva će biti prva polovina meseca, a vreme posle podne označava drugu polivinu toga meseca. (Prema terenskom istraživanju u Gornjem Poreču, zapis: Durlić, „Етно-културолошки зборник”, 114) [Por.]      		 [Vidi]
    94) 761  babușńiță  бабушница  (baj.)
    Gîlkă, modîlkă,
    Babușńiță, śokuoĭ,
    Babușńiță, mokuoĭ,
    Stăkńi, măkńi, țrkńi!

    (Tajanstvene reči koje se izgovaraju prilikom lečenja obolelih krajnika, koje se sastoji u masiranju vrata vrhovima prstiju umočenih u so. Kaz. Izvorinka Lazarević, bajalicu čula od svoje prababe u Železniku, zaseoku sela Voluje kod Kučeva.) [Zvizd] (Zapis: Durlić, 1987.)      		 [Vidi]
    95) 552  baća  бити (се)  (stih)
    Baće, vînće, baće pin građiń ku fluorĭ,
    Sî-n vină duor đi la mĭeļ’ suruorĭ.
    Baće, vînće, baće pin fluarĭe rotată,
    Sî-n vină duor đi la mĭeu tată.
    -------
    Baće, vînće, baće pin ļiamńe răklaće,
    Sî-n vină duor đi la mĭeu fraće.
    -------
    Kî m-an dus în strinataće,
    Strinataće, rău đeparće.
    —
    Duni, vetre, duni, kroz bašte behara,
    Da mi ovde dođe ljubav od sestara.
    Duni, vetre, duni, kroz bokore cvente,
    Da me ovde ljubav moga oca sretne.
    -------
    Duni, vetre, duni, preko gorskog cvata,
    Da mi ovde dođe ljubav moga brata.
    -------
    Jer ja živim u tuđini,
    U tuđini, na daljini.

    (Odlomci iz pesme „Baće, vînće, baće”, recitovala Veselinka Bkić iz Rudne Glave, zapis: Durlić, februar 1984) [Por.]      		 [Vidi]
    96) 461  badîń  бућка  (izr.) Aĭ sî fiĭ batut ka-n badîń. — Bićeš smlaćen kao u bućki. (Narodna izreka, pretnja nemirnoj deci, zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]   [Vidi]
    97) 476  bagat  увучен  (izr.) Bagat în kuorn đi kapră. (Nu măĭ are unđe). — Sateran u kozji rog. (Nema više kud.) Zapis: F. Paunjelović, Osnić, druga pol. XX veka [Crn.]   [Vidi]
    98) 926  bagram  багрем  Terenski zapisi:
    • bagram — Osnić [Crn.], Kobilje [Stig], Duboka [Zvizd]
    • salkim, bagrĭem — Rudna Glava [Por.]
    • sălkîm — Samarinovac [Kmp.]
    • floran — Tanda, Gornjane, Topolnica [Por.] Topla, Luka, Bučje; Lubnica, Gamzigrad [Crn.]
    • florință — bagremar (Tanda) [Por.]
    • bagrîn — Krivača [Bran.]
    • druog — Velika Kamenica, Grabovica [Dun.]
    • malin — Rabova (Vidin, Bugarska)
          		 [Vidi]
    99) 482  baĭer  ручица  (opis) Uala arĭe manușă, da vadra baĭer; kĭesu arĭe baĭer, da trasta obrańe. — Lonac ima ušice, a vedro ručicu; torbica ima ručicu, a torba uprtače. (Zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]   [Vidi]
    100) 522  balbataĭe  пламен  (ver.) Fuoku fîră balbataĭe, nu sî dîă đi pomană, kî balbataĭa faśe kaldură șî veđarĭe. — Vatra bez plamena se mrtvima ne namenjuje, jer plamen daje toplotu i svetlo. (Običaji Vlaha Crnorečja, kaz. Bosiljka Paunjelović, zapis F. Paunjelović, Osnić 1995.) [Crn.] (fig.) bîlbataĭa puļi — „kurčev plamen”, „kurčeva vatra”, (fig.) izraz za svađu sa izlivom besa ◊ fuź đin bîlbataĭa puļi — beži iz „kurčeve vatre”, kaže se obično trećem licu, koje se nepozvano meša u nečiju tešku svađu [Por.] (Zapis: Durlić)   [Vidi]
    101) 960  balkău  мочвара  (stih)
    Saraku sovuonu tĭeu,
    L-a dus apa la balkău.
    —
    A siroti mladin veo
    Voda nosi u močvaru.

    (Iz pesme „A pļekat baĭatu đin Srbiĭe” — Pošo momak iz Srbije, kaz. Gergina Durlić, Rudna Glava, zapis: Durlić, 1982). Vidi: A PĻEKAT BAĬATU ĐIN SÎRBIĬE      		 [Vidi]
    102) 1884  Baļan  Баљан  O POREKLU FAMILIJE BALJAN

    Rodonačelnik majdanpečkih Baljana, Mihajlo, došao je iz austrijske provincije koja danas pripada Rumuniji, i koja je poznata pod predeonim nazivom Banat, a karakteriše je tradicionalna rudarska privreda slična majdanpečkoj. Ova činjenica uticala je na migraciju mnogih rudarskih familija iz Banata posle sloma Mađarske revolucije 1848. godine, koja je dovela do prekida u radu niza banatskih rudnika. Slično Baljanima, i one su našle privremeno iii trajno utočište u Majdanpeku. Prema jednom aktu Uprave rudnika u Majdanpeku, KN°151 od 18. maja 1860. godine koji se čuva u Arhivu Srbije u Beogradu pod signaturom AS, M.U.D. PXIX 18/1860, Mihajlo Baljan (rođen u Krajovi 1828) sa ženom Julijanom (r. 1832) prebegao je u Srbiju 1851. godine i tu je, bez pasoša, proveo 9 godina. Želi da se trajno nastani i da postane srpski „podanik”. Mihajlu Baljanu se ova želja ispunila. U Majdanpeku je sa Julijanom izrodio šestoro dece, petoricu sinova (Vasilija 1854, Mateja 1856, Đorđa 1859, Jona 1862. i Milana 1871) i ćerku Anu 1858. godine. O potomcima Milana, Vasilija i Mateja nema podataka; za Jona se zna da se vratio u Rumuniju, gde je ostalo da živi još šestoro Mihajlove braće, a današnji Baljani u Majdanpeku potiču, u pravoj liniji, od Mihajlovog sina Đorđa. Dve Đorđetove ćerke udate su za Holanđane, koji su bili zakupci Bagera za ispiranje zlata u Neresnici kod Kučeva, i imaju potomke u Holandiji. Mihajlo Baljan je sa porodicom živeo u majdanpečkom zaseoku Čekić, ali je imao rudarsku kuću i u samom Majdanpeku, kao i u Neresnici. (Zapis: Durlić, 1996) [Buf.]      		 [Vidi]
    103) 575  baļe  бале  (zag.) O baź tare, o skuoț muaļe, da đin kap iĭ mĭerg baļe. (Kîpațîna đi varḑă akră) — Staviš je tvrdu, vadiš je meku, a iz glave joj bale teku. (Glavica kiselog kupusa) (Rudna Glava, Zapis: Durlić, „Razvitak” 2, 1984) [Por.]   [Vidi]
    104) 537  baļigă  балега  (vulg.) Manînkă baļigă. — Jede ono što ne treba. (Za osobe koje govore neistinu). (Zapis: Durlić) [Por.]   [Vidi]
    105) 460  ban  новац  (brz.)
    Bań am, pungă n-am,
    Bań n-am, pungă am,
    Śe baga șî śe luva!
    —
    Novac imam, kesu nemam,
    novac nemam, kesu imam,
    šta staviti i šta uzeti!

    (Кaz. B. Paunjelović, zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]      		 [Vidi]
    106) 579  bandaș  трубач  (izr.) Kînd bandașu suflă, munćiļi źamĭe. — Kad trubač duva, planina ječi. (Izreka zapisana u Valakonju kao izraz divljenja, zapis F. Paunjelović, Valakonje) [Crn.]   [Vidi]
    107) 1179  banḑarit  басирање  (opis) Kînd duauă lauț ḑîk đi žuok, una puartă vĭersu žuokuluĭ, da alalaltă banḑarĭașće. Lautarĭu al śe banḑarĭașće, ku arku aćinźe numa duauă kuorḑ aļi gruasă. Atunśa ĭe ḑîkatura mîĭ pļină, șî la žukatuorĭ mîĭ bińe ļi vińe sî žuaśe.
    —
    Kada dve violine sviraju kolo, jedna svira melodiju kola, a druga basira. Violinista koji basira, gudalom dodiruje samo dve deblje žice. Time se melodija obogaćuje, i igračima daje podstrek za igranje.     (Zapis, F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]      		 [Vidi]
    108) 1135  bańeće  парајлија  (izr.) - La răzorĭeće, puļeće, kă će-ntrĭeku bańeće! — Na razor, kurati, uteče ti bogati! (Dîn povasta ku fata li țaru. — Iz priče o carevoj kćeri. Kaz. Pĭera Poștarĭu — Petar Golubović, rođen 1939. godine, selo Duboka, opština Kučevo, zapis: Durlić, 21. VIII 2010.   [Vidi]
    109) 512  barbațîașće  мушкарачки  (stih)
    Dîăĭ tu-n mińe barbațîașće,
    Da ĭuo sî dau pakurarĭașće.
    —
    Ti me udri muškarački,
    Ja ću tebe čobanački.

    (Iz pesme „Kuosta pakurarĭu” — „Čobanin Kosta", kaz. Žarko Andrejević, zapis F. Paunjelović, Osnić 1977.) [Crn.]      		 [Vidi]
    110) 511  barbat  муж  (stih)
    Da ț-am spus, ț-am spus barbat,
    Sî măĭ puń o blană-n pat,
    Sî măĭ înkĭape un sarak.
    Kă kare patu îș larźiașće,
    Șî pomana îș lunźașće!
    —
    Rekla sam ti, rekla, mužu,
    Da krevetu dasku dodaš,
    Da siroče jedno stane,
    Jer ko krevet proširuje,
    Sebi daću produžuje.

    (Kazivač: Gergina Durlić, r. 1924, zapis: Durlić, Rudna Glava 10. III 1983) [Por.]      		 [Vidi]
    111) 523  barbă  брада  (stih)
    Un muoș ku barba karundă,
    A veńit la nuoĭ la nuntă.
    Ńiș nu bĭa, ńiś nu manînkă,
    Numa șîađe șî să uĭtă.
    —
    Neki deda, sedobradi,
    Bio je na našoj svadbi.
    Niti ije niti pije,
    Samo seda i razgleda.

    (Iz pesme "Un muoș ku barba karundă" — "Neki deda, sedobradi", kaz. D. Bogdanović (r. 1938), zapis F. Paunjelović, Gamzigrad, 2010.) [Crn.]      		 [Vidi]
    112) 693  Barbuļeșći  Барбулешти  (stih)
    Vińe Barbu đi la plug,
    Ku duoĭsprĭaśe buoĭ în žug.
    Lasă plugu la parĭaće,
    Șî ĭel pļakă dupa fĭaće,
    Dupa fĭaće-n alće saće.
    —
    Ide Barbu sa oranja,
    S’ dvanajs’ vola upregnuta.
    Kraj duvara plug odlaže,
    Po devojke on polazi,
    U druga sela da ih traži    .

    (Iz pesme „Barbu”, kaz. M. Čulinović, zapis F. Paunjelović, Šarbanovac 2005.) [Crn.]      		 [Vidi]
    113) 741  Barbură  Варвара  (opis) La Barbură să kićiașće un duļiaće ku un kair dă lînă, or ku fuĭuor, prîngă ĭal șî pră ĭal să puńe buabe dă kukuruḑ, șî să puńe dăpa ușa kășî. Kare măĭ întîń tună în kasă đimińața la Barbură, aăla să puńe să fiĭe kluoță, ĭal ore ĭa inśimpĭașće lînga duļiaće, kî să kadă gaĭińiļi kluoț, șî să sćia kluoțîļi pră uavă. Mîńe ḑî buabiļi să dau la gaĭiń, da duļiaćiļi la puorś. Kare nare duļiaće, aăla kićiašće un urśuor ku apă. Dîn apa-ĭa mîńe ḑî să faśe zîminćit șî să dăa la gaĭiń.
    —
    Na dan Varvare, jedna tikva omotana kudeljkom     stavi se iza ulaznih vrata, i po njoj i oko nje se prospu zrna kukuruza. Strana osoba koja tog dana ujutru prva uđe u kuću, postaje kvočka, i treba da čučne pored tikve da bi kvočke ležale na jajima. Sutradan se ta zrna bace kokoškama, a tikva svinjama. Ko nema tikvu, može kititi krčag s vodom. Ta voda se meša sa stočnim brašnom i, takođe sutradan, daje se kokoškama. (Zapis: D. Ilić, Sige) [Hom.]      		 [Vidi]
    114) 867  bardak  бардак  (zdrav.) Rîđikăm bîrdaku, să ńe traĭaskă danaku! (La boćeḑ.) — Dižemo bardak da nam poživi momak! (Na krštenju, Tanda. Kaz. Paun Ilić, zapis: Durlić, 19. VIII 2018.) [Por.]   [Vidi]
    115) 585  barḑă  рода  (ver.) Bărḑîļi duk kuku primovara, șî tuamna provin dupa ĭel, șă-l ĭau înapuoĭ.— Rode donose kukaviicu s proleća, a s jeseni dolaze po nju i vraćaju je nazad. (Kaz. B. Paunović, Tanda, zapis: Durlić, 15. VII 2015)

    ♦ barḑă (Topla) [Crn.], Tanda, Crnajka, Klokočevac [Por.], Malajnica [Pad.]
    ♦ bardușă (Vajuga) [Dun.]
    ♦ kiļibază (Podvrška) [Dun.]
          		 [Vidi]
    116) 582  baskiĭe  баскија  (opis) Baskiĭļi đi kasă s-a fakut đin žîpĭ đi svińak, đi frasîn ńegru, śaruoń, da mîĭ mult đin krĭenź đi salkă. Ĭaļe s-a śopļit pi duauă pîărț, s-a prins ku piruańe pi puopĭ șî pi pruopće đin luntru șî đin afară. Întra ĭaļe s-a bagat pomînt mestakat ku apă șî ku pļauă, da pistă ĭaļe s-a ļipit ku pomînt đ-al galbin, mestakat ku paĭe. La urmă konaku s-a varuit.
    —
    Pojante za kuću su pripremane od mladica crnog graba ili cera, a najčešće od vrbovih grana. One su tesane sa dve strane, i ekserima zakucavane za direke i kosnike sa unutrašnje i spoljašnje strane. Međuprostor je popunjavan zemljom, koja je mešana sa vodom i plevom, a preko njih je lepljena ilovača, izmešana sa slamom. Na kraju su zidovi krečeni. (kaz. B. Paunjelović (1913), zapis F. Paunjelović, Osnić 1978) [Crn.]      		 [Vidi]
    117) 549  bataĭe  туча  (izr.) Đi-n bataĭe în bataĭe. — Iz bitke u bitku (iz problema u problem, iz sukoba u sukob). (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] ◊ Doă mînkărĭ sînt buńe, da doă batîăĭ nu. — Dva obroka su dobra, a dve batine ne. (Zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.]   [Vidi]
    118) 54  batrîn  стар  (izr.) Numa ĭe pomîntu batrîn, da uomu nu. ― Samo je zemlja stara, a čovek ne. (Zapis: Durlić, 1983). [Por.] Muĭare batrînă, đi șapće uorĭ în stamînă. — Stara žena, al sedam puta u nedelji (ima seks). (Jasikovo, Gornji Pek, zapis Durlić, 2011) [GPek]   [Vidi]
    119) 1255  batrîna  батрна  (opis) Batrîna ĭe mîĭ batrîn žuok la rumîń đin Vaļa Ćimuokuluĭ al ńegru. Ĭa să žuakă la șapće pașurĭ: sî pļakă ku đirĭeptu - tri pașurĭ la đirĭapta; pașu patruļa: înainće ku stîngu, șî raḑîmu în stîngu; pașu śinśiļa: raḑîmu în đirĭeptu, stîngu înainće, șî kîta rađikat; śinśiļa șî șasăļa paș: duauă la stînga; șapćeļa: raḑîmu în đirĭeptu, stîngu înainće șî rađikat đispră đirĭeptu.
    —
    Batrna je najstarije kolo kod Vlaha Crnorečja. Ono se sastoji od sedam taktova: polazi se desnom nogom, i načine tri koraka udesno; četvrti korak: levom iskorak napred, sa osloncem na levu nogu; peti korak: oslonac na desnu nogu, leva se podigne; peti i šesti: dva koraka u levo; sedmi: oslonac na desnu nogu, leva se podigne ispred desne. (Zapis F. Paunjelović, muzički prilog kolo „batrna”, A. Nikolić (1916.) Osnić 1989.) [Crn.]      		 [Vidi]
    120) 584  bauțarĭ  камењар  (izr.) În bauțarĭ, nuĭeș pakurarĭ. — U kamenjaru nisi pastir. (Zapis F. Paunjelović, Podgorac) [Crn.]   [Vidi]
    121) 562  bautură  пиће  (izr) Bautura ĭe bună numa kînd stîă în butuoń. — Piće je dobro samo dok je u buretu.

    (stih)
    Bautură karĭe bĭa,
    Nu să lasă ĭel đi ĭa,
    Da ĭuo bĭeu numa vin,
    Đin butuońu al mîĭ pļin.
    —
    Onaj koji piće voli,
    Ne može da mu odoli,
    A ja samo vino pijem,
    Iz bureta najpunijeg.

    (Iz pesme „Bautură karĭe bĭa" — „Ko pije", kaz. M. Čulinović (1938.), zapis F. Paunjelović, Šarbanovac 2007) [Crn.]      		 [Vidi]
    122) 1526  bažukuri  исмејавати  (gl.)
    bažukuri (Osnić) [Crn.]
    băžîkuri (Tanda) [Por.]
    bîžîkuri (Rudna Glava) [Por.]
    baźikuri (Duboka) [Zvizd]
    batžokuri (Samarinovac) [Kmp.]
    (i. ž.)
    bažuokură (Osnić) [Crn.], (Rudna Glava) [Por.]
    băžuokură (Tanda)
    baźuokură (Duboka) [Zvizd]
    (prid.)
    bažukuruos (Osnić) [Crn.]
    băžukuruos (Tanda) [Por.]
    bîžîkuruos (Rudna Glava)
    baźikuruos (Duboka) [Zvizd]      		 [Vidi]
    123) 789  Bătăĭoși  батинаши  (opis) Alu Bătăĭoși a veńit ďe pistă Duńere, ďi la sat rumâńesk Balta Verde (sa veďe ďin Praova), uńe au ruda și în zî ďe astîz. — Rod Batajosu je došao iz rumunskog sela Balta Verde, odmah preko Dunava (vidi se iz Prahova), gde i danas imaju rođake.
    (aneg.) Ušao pre dvadesetak godina neki Rumun u dvorište Prahovljana Siniše Batajosa, i rekao:
    - „Ĭo sînt alu Bataĭosu ďin Balta Verde, da voĭ, ďaĭ kuĭ sînťeț voĭ”?
    - „Și noĭ sîťem ĭar alu Bătaĭosu, ama ďin Praova!    ” - odgovorio je Siniša.      		 [Vidi]
    124) 566  bețîĭuos  пијаница  (izr.) Îș a baut sanataća. — Popio je svoje zdravlje. (Upropastio zdravlje alkoholom). ◊ Îș a baut viĭața. — Popio je svoj život. (Upropastio život alkoholom). (Zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]   [Vidi]
    125) 817  bećažîĭe  болест  (izr.) Bećažîĭa kasa înkiđe. — Bolest kuću zatvara. (Narodna izreka iz Osnića, zapis F. Paunjelović) [Crn.]   [Vidi]
    126) 659  beļauă  белај  (izr.) Duauă beļeurĭ miś, o beļauă marĭe. — Dve male nevolje, jedna velika.
    (Narodna izreka, kaz. B. Paunjelović (1913.) Osnić, zapis F. Paunjelović) [Crn.]      		 [Vidi]
    127) 664  beļi  белити  (izr.) A beļito! — Nadrljao je, nastradao. ◊ Nu-m puaće ńimika, numa să-m beļeaskă pula. — Ne može mi ništa, sem da mi zaguli kurac. (Zapis: Durlić, Rudna Glava, druga pol. XX veka) [Por.]   [Vidi]
    128) 2470  bilă  пламен  (izr.) La uom narokuos iĭ baće bila șî-n śanușă. — (dosl.) Srećnome čoveku plamen bije i u pepelu. (=Vatra gori kako kod okreneš; srećniku uvek ispadne na dobro, makar išlo naopako. Kaz. Rumenka Ilić, r. 1964, zapis: Durlić, Tanda, 14. VIII 2013) [Por.]   [Vidi]
    129) 2110  bilovink  ружичаст  (kom.) U Homolju i Zviždu reč je nepoznata. Nepoznata i u Topli. [Hom.][Zvizd][Crn.](Durlić, juni 2013)   [Vidi]
    130) 557  bińe  добро  (izr.) Fă bińe, kă Dumńeḑîu îț întuarśe. — Čini dobro, jer će ti Bog vratiti. ◊ Fă bińe, șă nu ći ćĭame. — Čini dobro, i neboj se. ◊ Bińe ku bińe sa-ntuarśe. — Dobro se dobrim vraća. ◊ (zdrav.) Bińe mĭ-aĭ veńit! - Bińe ć-am gasît! — Dobro mi došao! - U dobru te našao! (Zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.]   [Vidi]
    131) 502  bisîarikă  црква  (izr.) La bisîarikă śe nu-ț ažută, nu ći ruga. — Crkvi koja ti ne pomaže, nemoj se moliti. (Kaz. Radmilo Trailović, r. 1929, zapis: Durlić, Rudna Glava, 1987) [Por.]   [Vidi]
    132) 1572  bîrță  плетеница  (stih) Fata faśe bîrță ruată, sî o țuśe lumĭa tuată. — Devojčica kike spliće, da je ljubi ceo svet. (opis) Dugačke kike su se splitale u punđu, koja je imala oblik točka na vru glave. Ovim sitihovima mladići zu zadirkivali takve devojke. (Kazivač Janko Blagojević, zapis: Durlić, Jasikovo, 2012) [GPek]   [Vidi]
    133) 690  bîsîĭuok  босиљак  (izr.) Un fir dă bîsîĭuok pră masă, șî tuată kasa miruasă. — Jedan struk bosiljka na stolu, i cela kuća zamiriše. (Sige, zapis: D. Ilić) [Hom.]   [Vidi]
    134) 700  bîtrîńață  старост  (stih)
    Frunḑă vĭarđe, ĭarbă krĭăță,
    Mult ĭe rău la bătrîńață,
    Mustaśuară s-a lunźit,
    Ļița albă s-a zbîrśit,
    Đințî-n gură s-a rarit,
    Păru-n kap a-nkîrunțît.

    (Kaz. Žarko Trailović, zapis: Durlić, Rudna Glava 1978) [Por.]      		 [Vidi]
    135) 662  bîză  мува  (izr.) Nu faśe tuată bîza mńarĭe. — Ne pravi med svaka buba. (Poslovica iz Osnića, zapis F. Paunjelović) [Crn.]   [Vidi]
    136) 565  bĭa  пити  (zdrav.)
    Bĭa ku sanataće! — Pij u zdravlju!
    Bĭa ku Dumńiḑîău! — Pij s Gospodom Bogom!
    Bĭa în paśe! — Pij s mirom!
    Bĭa ku bińe! — Pij u dobru!
    (Zdravice, Osnić, zapis F. Paunjelović) [Crn.]      		 [Vidi]
    137) 2242  bĭestrîga  бестрага  (klet.) Duće bĭestrîga! — Idi bestraga! (=Gubi mi se s očiju, nestani) ◊ Duće drakuluĭ, bĭestrîga! — Idi bestraga, dođavola! ◊ Duće bĭestrîga, numiļi s-ăț vină, tu să număĭ viń! — Idi bestraga, ime da ti dođe, ti nikad da ne dođeš. (Zapis: Durlić) [Por.]   [Vidi]
    138) 846  bĭeșî  прдити  (psov.) O beș! — Prdneš (na nje)ga! (=prdneš mi na onu stvar, u toku analnog polnog akta) (baj.) Kînd la kopil tună prașu-n uokĭ, iĭ s-a đeskînta așa:

    Puorku bĭasă, prașu ĭasă
    Pi-ntraușa ńikuļasă.
    Đi la sînta Maĭka Mariĭe
    Ļak la uokĭ să-ĭ fiĭe.
    Puorku a bĭeșîit,
    Prașu a ĭeșît.
    —
    Kada detetu upadne trun u oko, baje mu se ovako:

    Svinja prdi, trun izlazi
    U dvorište nečišćeno.
    Sveta Majka Marija
    Oko da mu izleči.
    Svinja je prdnula,
    Trun je izašao.

    (Zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.]      		 [Vidi]
    139) 1927  blagu  благо  (izr.) Blagu șî feriku đi (mińe, ćińe, nuoĭ ...). — Blago i sreća (meni, tebi, nama ...) (Zapis. Durlić, Rudna Glava) [Por.]   [Vidi]
    140) 831  blažîn  блажен  (izr.) Țukîmă blažîn pînă nu ļașîn. — Nežno me ljubi dok svest ne izgubim. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]   [Vidi]
    141) 935  Blîgoveșćana  Благовести  (psov.) Pi Sîmț să-ĭ fută-n strîmț, da la Blogoveșćana țukăĭ urma șî pomana. — Mladence jebi u dupence, a Blagovestima ljubi trag i pomen. (Na Mladence još je zima, a na Blagovesti stupa proleće. Stočarska psovka. Zapis: Durlić, čuo u Rudnoj Glavi u detinjstvu, druga pol. XX veka) [Por.]   [Vidi]
    142) 1556  bogdapruost  богдапрост  (opis) Kînd s-a dîă fiĭe śe đi pomană la-l muort, s-a ḑîśe: „Bogdapruost!”, kî vuorba-ĭa đeșkiđe ușa raĭuluĭ, șî daru-la trĭaśe pi lumĭa-ĭa șă muortu ăl primĭașće điluok, da kînd daĭ đi pomană la-l viu, đi sî aĭbă kînd sî va duśa pi lumĭa-ĭa, s-a ḑîśe: „S-ažuće!”; vuorba-sta petrĭaśe daru l-o-l viu pi lumĭa-ĭa, s-îl așćaće în raĭ păn-va veńi vrĭamĭa-luĭ, da pi lumĭa-sta s-îĭ ažuće, sî traĭaskă mult, ku sînataće șî naruok, pintru-śe krĭađe-n Dumńeḑîu, ș-în lumĭa-laltă, șî pintru śe faśe pomĭeń, kî pomĭeńiļi țîn rînd întraĭ viĭ, întraĭ muorț ș-întra Dumńeḑîu.
    —
    Kad se pokojniku namenjuje bilo šta, kaže se: „Bog da prosti!”, jer ta reč otvara vrata raja, i dar pređe na onaj svet pa ga pokojnik odmah prima, a kad se nešto namenjuje živome, da bi ovaj to imao kad bude otišao na onaj svet, kaže se: „(Bog) Da pomogne!”; ova reč prevodi dar živoga na onaj svet, da ga čeka u raju dok ne dođe njegovo vreme, a na ovome svetu da mu pomogne, da dugo poživi, u zdravlju i u sreći, jer veruje u Boga, i u zagrobni svet, i zatošto daje pomane, jer pomane drže red između živih, mrtvih i Boga. (Kaz. Olgica Trailović, r. 1929, zapis: Durlić, Rudna Glava, 1993) [Por.]      		 [Vidi]
    143) 6432  Boĭan  Бојан  (folk.) Skuasă kapu ĭa pi uşă,
    Rupsă Boĭan şî sa dusă!
    Tpruĭ-na-na, Boĭańe, na!
    Nu ĭe asta muarća-tĭa,
    Numa ĭe muĭarĭa-mĭa!
    Ĭuo an durmit ku ĭa în pat,
    Şî pi miń’ nu ma mînkat!

    Vidi celu pesmu:
    MA-NSURAĬ, LUVAĬ MUĬARĬE      		 [Vidi]
    144) 813  Bolboroș  Болборош  (opis) Sa izvorišta Bolboroš vodom se snabdeva grad Negotin, a u rimsko vreme snabdevao se grad Akvis, čiji se ostaci nalaze u blizini Prahova. Od olovnih delova rimskog vodovoda Hajduk Veljko je izlivao topovsku džulad. (Zapis: V. Trailović) [Kmp.]   [Vidi]
    145) 809  boldorĭel  бодљаст (дем.)  (stih)
    Țîțîșuare, boldorĭaļe,
    Mușkarĭa naĭka đin ĭaļe,
    Ka đin duoĭ fagurĭ đi mńarĭe.
    —
    Devojačke grudi jedre,
    Moj mi dragi slatko jede,
    Kao dvoje saće medne

    (Iz pesme „Źaba muĭki sînt frumuasă”, pevao Žarko Trailović iz Rudne Glave, zapis: Durlić) [Por.]      		 [Vidi]
    146) 806  bolđi  подбадати  (izr.) Draku ńiś nu ară, ńiś nu grapă, numa bolđașće uomu la kur. — Đavo ne ore i ne kopa, već podbada čoveka u zadnjicu. (Ne da čoveku mira, podstiče ga na zlo). (Gornji Poreč, Zapis: Durlić.) [Por.]   [Vidi]
    147) 967  bombońind  гунђајући  (stih)
    Pi-nga gardu lu Marin
    Trǐaśe pizda bombońind,
    Da ľinđiku spuńe mulće
    Kă pi ǐel ńima no-l fuće!
    —
    Uz ogradu Marinovu
    Ide pička gunđajući,
    A sikilj prigovara
    Da ga niko ne jebava!

    Čobanka erotska poezija, zapis Durlić, Rudna Glava, [Por.]      		 [Vidi]
    148) 798  borțuoń  каменчина  (kom.) vorba borț /buorț nuĭe kunoskută în Porĭeśa — reč borț nije poznata u Poreču. [Por.]   [Vidi]
    149) 728  borđeĭ  земуница  (izr.) Borđeĭu, kasă saraśaskă. — Zemunica, sirotinjska kuća.
    (opis) Borđeĭu đi șaḑut a fuost sapat în pomînt. Đin afară îĭ s-a vaḑut numa kovinćiru. Pi đin luntru a fuost zapatuit ku zîd đi pĭatră ore ku dorînź, da astrukat ku krĭenź, paĭe đi sakară șî ku țarînă. In borđeĭ lumĭa a șaḑut ș-a durmit numa ĭarna, ore kînd a ploĭat ș-a fuost frig. Đi aĭa aĭ batrîń a ḑîs: „Ĭarna în borđeĭ, vara afară”.
    —
    Zemunica za stanovanje je građena ukopavanjem, tako da je samo krov bio vidljiv. Unutrašnjost je bila obložena suvim kamenim zidom ili drvenom oblogom. Pokrivena je granjem, raženom slamom i sitnom zemljom. U zemunici su ljudi stanovali, ali su u njoj spavali samo zimi ili u kišnim i hladnim danima. Otuda izreka: „Zimi u zemunici, leti na ledini”.

    (Kaz. Trailo Dumitrašković, r. 1881, zapis F. Paunjelović, Osnić 1974.) [Crn.]      		 [Vidi]
    150) 737  borfańi  преметати  (izr.) Bоrfańașće ka skruafa în buaskă. — Pretura po stvarima, kao krmača po džibri. (Kaz. B. Paunjelović, r. 1913, zapis F. Paunjelović, Osnić, 1977.) [Crn.]   [Vidi]
    151) 2243  bosîndak  јатаган  (stih)
    În vîru lu śetaće,
    Stîă Tudur ku aluĭ fraće,
    Ku dolamiļi skurće,
    Șî bosînđeśiļi krunće.
    —
    Na vrhu gradske kule,
    Stoji Todor s’ pobratimom,
    U kratkim dolamama,
    Sa krvavim sabljama    .

    (Iz pesme „Muarća lu Tudor Dorop” — „Smrt Todora Doropa”, pevao: Jova Turku, laptar iz Manastirice, opština Petrovac. Zapis: S. Dragojević) [Mlava]      		 [Vidi]
    152) 835  boșćinar  воштинар  (opis) Đimult a mĭers boșćinari pin saće, șă adunat boșćina đi la lume. A plaćit la kilă. — Nekada su po selima išli voštinari, i otkupljivali voštinu. Plaćali su po kilogramu. (Kazivanje Stojne Blagojević iz Lubnice, zapis F. Paunjelović) [Crn.]   [Vidi]
    153) 834  boșćină  воштина  (opis) Faguri sî topĭesk la fuok, în kaldarĭe, ku kîta apă, ama nu să lasă sî fĭarbă. Piurma să tuarnă în kuonś, sî puńe pi blană đi stuors, da ku un bît ka koļeșîarĭu s-ašaḑa pistă ĭel. Śara sî sprižuańe în strakină, da śe ramîńe în kuonś ĭe bošćină. — Saće se topi u bakraču, sa malo vode, na tihoj vatri bez ključanja. Zatim se sipa u trouglast džak, stavlja na dasku za ceđenje i oklagijom stiska radi ceđenja. Vosak se prihvata u panice, a ostatak je voština. (Opis kaz. Stojna Blagojević iz Lubnice, zapis F. Paunjelović ) [Crn.]   [Vidi]
    154) 847  botur  дебљи крај  (izr.) Tuot bîtu arĭe botur. — Svaka batina ima deblji kraj. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]   [Vidi]
    155) 1501  boťeza  крстити (се)  (izr.) Popa kînd n-are ďe lukru îș boťază koaĭļi. — Pop, kada nema posla, krsti svoja muda. (Zapis: D. Balčanović, Samarinovac) [Kmp.]   [Vidi]
    156) 775  brad  јела  (stih)
    BRAD FRUMUOS

    Țukuće dă brad frumuos,
    Apļiakă-ț vîru în źuos,
    Să ma prind dă vîru tău,
    Dă sî-m vîăd pră puițu mĭeu,
    Mult ĭe ĭal răau dîparće,
    În a mare strinataće!
    Kînd kataĭ odată însus:
    Tuoț voĭńiśi s-a supus!
    Kînd kataĭ odată înźuos:
    Tuot pomîntu sînźeruos!

    (Kaz. Miļa alu Meluță — Milja Obradović, Sige; zapis D. Ilic 2011 [Hom.]
    (Vidi obradu pesme: BRAD FRUMOS — VITA JELA)      		 [Vidi]
    157) 532  brățîșuară  загрљајче  (stih)
    A mă naĭkă, naĭka-l mĭeu,
    Kă miĭe mi s-a urît
    Kîpatîĭe tuot ku rînd,
    Ș-așćernutu premećind,
    Đi la umbră păn-la suare
    P-ĭa-ļi daĭki brățîșuarĭe.
    —
    Ah moj dragi, dragi moj,
    Meni je već dojadilo
    Jastučiće sve po redu,
    I prostirku da premeštam
    Iz hlada na svetlo sunca
    U nežnome svom naručju.

    (Stihovi iz pesme „Sus în sus la gîrńiśuară”, pevala grupa žena iz Topolnice, opština Majdanpek, zapis: etnomuzikolog Miljković, 1980, obrada teksta i prevod: Durlić) [Por.]      		 [Vidi]
    158) 720  brăśinar  учкур  (opis) Braśinarĭ sa pus đ-arĭndu unđe a trabuit înpraunaće mîĭ mulće blîăń. Ku braśinarĭ sa fakut ușîļi, vrîăkńițîļi, blana đi masă șî loitrîļi đi kar. Braśinarĭ sa pus la kuarńiļi pluguluĭ, la pisku đi kar șî la śorbariță sî șća rasfiraće la masură.
    —
    Prečage se koriste za spajanje više dasaka. Sa prečagama su izrađivana vrata, kapije, daske za sto i kanate. Na ručicama pluga, prednjem i zadnjem nosaču zaprežnih kola, spaja, vezuje i učvršćuje noseće delove. [Crn.] (Kaz. stola B. Petrović, zapis F. Paunjelović, Osnić, 1987) [Crn.]      		 [Vidi]
    159) 763  brîglarĭ  обрамичица  (kom.) prevod „obramičica” u značenju „motka koja ide preko tkačkog razboja o koju se vešaju niti”, preuzet iz: Jakša Dinić, Timočki dijalekatski rečnik, Beograd, 2008   [Vidi]
    160) 683  brîndușauă  шафран  (stih)
    Brăndușauă galbińuară,
    Un-să dusă naĭka-sară?
    Brăndușauă vînaśuară,
    Kînd înfluorĭ la primovară
    Spuńe-ĭ sî măĭ vină ĭară.
    —
    Šafrančiću žute boje,
    Gde sinoć beše milo moje?
    Šafrančiću plavičasti,
    Kad s proleća pustiš cvet,
    Kaži mu da dođe opet.

    (Iz ljubavne pesme „Brăndușauă galbińuară”, kaz. Rosa Novaković, zapis F. Paunjelović, Gamzigrad 1989) [Crn.]      		 [Vidi]
    161) 703  Brîndușuońi  Брндушани  (kom.) Od ženskog l. i. Brîndușa (bot. brnduša, mrazovac, šafran), u slučajevima kada deca odrastaju sa majkom - udovicom toga imena (alu Brîndușa - Brndušin), nastaje porodični nadimak („poļikra”) Brîndușuońi, Brîndușańi, posrbljeno Brndušanović, Brndušić. (Exp: Durlić)   [Vidi]
    162) 756  brînḑă  сир  (izr.) Nu faśe ĭel brînḑă ku ĭa. — Neće on sa njom sira praviti. (Nije ona za njega.)(Zapis: F. Paunjelović, Osnić)[Crn.] var. Nu fak iĭ brînḑă amînduoĭ. — Neće njih dvoje sir da prave. (Za one koji se uzimaju, ali nisu jedno za drugo pa se ocenjuje da im brak neće uspeti). (Zapis: Durlić, Rudna Glava)[Por.]
    (stih)
    Bună brînḑa da șî kașu,
    Măĭ śobańe, măĭ!
    Da măĭ bun ĭe śobanașu,
    Măĭ śobańe, măĭ!
    —
    Dobar sir je, a i kaša,
    Hej, čobanče, hej!
    Al još bolje čobanašče,
    Hej, čobanče, hej!

    (Iz vlaške pesme „Măĭ śobańe đi la uoĭ”, kaz. Borislav Paunović, r.s. Tanda, zapis: Durlić, Rudna Glava 2011).      		 [Vidi]
    163) 677  bruaskă  жаба  (stih)
    O broskiță ku śovan,
    A pļakat la nuntă-n sat,
    Pistă duđe-n drum a dat,
    Șî đi nuntă ș-a zoĭtat.
    —
    Kornjačica jedna mala,
    Na svadbu je putovala,
    Al naišla na dudinke,
    Pa od svadbe odustala.

    (Kazivač Stojna Blagojević, Lubnica, zapis F. Paunjelović ) [Crn.]      		 [Vidi]
    164) 4976  bruaskă ku śovańe  корњача  (ver.) Kare omuară bruaska ku śovańe, iĭ muare mumî-sa. — Ko ubije kornjaču, umreće mu majka. (Zapis: Durlić. Čuo u ranom detinjstvu u Rudnoj Glavi.) [Por.]   [Vidi]
    165) 956  brumarĭ  октобар  (stih) Anu, ani triḑă-ș patru,
    Șapće ḑîļe đi brumare,
    A pļekat anuostru kraļe,
    În drumă să drumaĭaskă,
    Șî miru sî ļigutuĭaskă.

    U godini trijes’ četvrte
    Sedmog dana u oktobru,
    Pošao je naš nam kralju,
    Na drum dalek da putuje
    I u svetu mir da sklopi.

    (Odlomak iz pesme o pogibiji kralja Aleksandra. Kaz. Gergina Durlić, 1924. zapis: Durlić, Rudna Glava, 31. VIII 1982.) [Por.]      		 [Vidi]
    166) 957  brumat  опаљен сланом  (stih)
    Floriśikă întuńakată
    Śe ĭeș ńagră șî uskată,
    Or bruma ć-a brumait,
    Or mana ć-a manuit?
    —
    Moj cvetiću potamneli,
    Što mi crniš i što veneš,
    Da l’ te slana noću pali,
    Il’ te mana danju gori?

    (Iz ljubavne pesme P. Perića iz Osnića, peva Miroslav Čulinović iz Šarbanovca, zapis F. Paunjelović, Šarbanovac 2007) [Crn.]      		 [Vidi]
    167) 542  brumă  слана  (stih)
    Baće bruma sus la munće,
    strîg la naĭka, ĭel n-auđe.
    —
    Na goru je pala slana,Zalud zovem svog dragana. (Iz ljubavne pesme „Baće bruma sus la munće”, kaz.M. Čulinović (1938.), zapis F. Paunjelović, Šarbanovac 2007.) [Crn.]      		 [Vidi]
    168) 592  buală  болест  (stih)
    Aau, daĭkă Ĭuană,
    Ma bagaș pi mińe-n buală.
    —
    Aah, sele Jano,
    Razboleh se ja zbog tebe    .
    (Iz istoimene pesme, zapis F. Paunjelović) [Crn.]

    (izr.) Đi buală boļașće, da saku goļașće. — Od bolesti boluje, a iz džaka tamanjuje. (Lažni bolesnik, zapis: Durlić) [Por.]      		 [Vidi]
    169) 589  buată  мочуга  (izr.) Đistul o buată la un kar đi uaļe. — Dovoljna je tojaga za kola krčaga. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] (izr.) Kuń pi kuń skuaće, da buata pi tuaće. — Klin se klinom vadi, a močuga vadi sve. (Zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.]   [Vidi]
    170) 539  buḑă  усна  (izr.) A umflat buḑîļi. — Nadurio se, naljutio se. ◊ Ku buḑîļi umflaće. — (dosl.) „sa naduvenim usnama”, (fig.) ljut, uvređen (koji zbog toga neće da govori) ◊ S-a ļinźe pi buḑă. — Oblizuje se, očekuje neku poslasticu, dobit i sl. (Zapis: Durlić) [Por.]   [Vidi]
    171) 805  bukată  плод  (izr.) Kumnată, măĭ bună bukată! — Svastika, najslađa voćka. (Zapis: Durlić) [Por.]   [Vidi]
    172) 1001  bulobrĭaće  ракушац  (opis) Đimult, babiļi ku bulobrĭețî a ļikuit kopiĭi aĭ miś kînd avut fuok mare: a pus bulobrĭeț pi ćiamĭe la kopil, șî ĭ-a țînut pănă nu a roșît; kînd roșăsk, iĭ labîdă șî pun alțî, șî așa-ĭ skimbă pănă nu ramîn ńegri, kum sînt iĭ, luvaț đin apă. — Nekada, babe su sa rakušcima lečile malu decu od visoke temperature: stavljali su rakušce detetu na teme, i držali ih dok ne pocrvene; kad pocrvene, bacaju ih i stavljaju druge, i tako ih menjaju dok ne ostanu crni, kakvi su oni kada se izvade iz vode. (Kazivač: Gergina Durlić, Rudna Glava, zapis: Durlić, 1982) [Por.]   [Vidi]
    173) 609  bulumak  чулама  (stih)
    Bulumaśe, bulumaśe,
    Kînd ć-aĭ kuaśe,
    Mult îm plaśe
    Sî ći-ngit,
    Șî ferbinće,
    Da șî rîaśe.
    —
    Bulumače, bulumače,
    Još se kuvaš,
    A ja volim
    Da te kusam,
    Kad si vruć,
    I kad nisi.

    (Peva se deci dok se sprema jelo, kaz. B. Paunjelović, zapis F. Paunjelović, Osnić 1980) [Crn.]      		 [Vidi]
    174) 667  bumb  дугме  (izr.) Sar fuće pi un bumb. — Jebala bi se za dugme. (O lakoj ženi). Kaz. Paun Ilić, zapis: Durlić, Tanda 2011. (izr.) Rumînu ar omorî pi un bumb galbin, kă đi pruost śi ĭe, ginđiașće kî ĭe ban đi aur. — Vla bi ubio za žuto dugme, jer koliko je prost, misli da je zlatnik. (Zapis: Durlić, sela Gornjeg Poreča, druga pol. XX veka) [Por.]   [Vidi]
    175) 758  bumńiță  буљина  (izr.) Nu ći înpinźe ka bumńița kînd tuna în butuarkă. — Nemoj da se guraš kao buljina kad ulazi u duplju. (Kazivač D. Bogdanović, Gamzigrad, zapis F. Paunjelović, 1989.) [Crn.]   [Vidi]
    176) 333  bunarĭ  бунар  (stih)
    Đin bunarĭ apă rîăśe,
    Duor đi mîndra nu mîĭ trĭaśe.
    —
    Iz bunara voda hladna,
    Bol zbog drage ne ohladi. (Stih iz ljubavne pesme, Osnić, zapis F. Paunjelović) [Crn.]      		 [Vidi]
    177) 2267  bunăsama  обазриво  (izr.) Aĭ’ ku sînataće, pļiakă ku bunăsama! — (dosl.) Hajd’ u zdravlje, pođi s pažnjom! (=putuj sigurno; pozdrav na rastanku. Kaz. Bora Paunović, zapis: Durlić, Rudna Glava, 17. VII 2013) [Por.]   [Vidi]
    178) 670  buob  зрно  (izr.) Kîć-un buob, kîć-un buob, șî sa faśe gramada. — Zrno po zrno, i načini se gomila (ušteda). (Zapis: Durlić)[Por.]   [Vidi]
    179) 1896  buonț  шароње  (kom.) 1)šaronje, izraz preuzet od Srba iz golubačkog sela Dobra, kojima je ova poslastica poznata, 2)šaruljća - izraz preuzet iz timočkog dijalekta srpskog jezika (шаруљћа ж комад средине хлеба и сира сједињен гњечењем у шаци (Јакша Динић, Тимочки дијалекатски речник, Београд, 2008, s.v.) Sursa: JakšaDinić   [Vidi]
    180) 543  buou  во  (stih)
    Karĭe arĭe patru buoĭ,
    Kapu-ĭ pļin đi ńivuoĭ,
    Da ĭuo nam ńiś o parĭake,
    Puort kaśula pi urĭake.
    —
    Ko ima četri vola,
    Muti mu se od nevolja,
    A ja par nijedan nemam,
    Kapu krivim i ne marim.

    (Kaz. B. Paunjelović, zapis F. Paunjelović, Osnić, 1972) [Crn.]      		 [Vidi]
    181) 881  bură  измаглица  (opis) Đi-n bura đi tuamnă krĭesk burĭețî pi ļamńe. — Od jesenje izmaglice po drveću izbijaju gljive. (Narodno iskustvo, zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]   [Vidi]
    182) 605  Burćeńi  Трбуховићи  (opis) Iz nadimka Burća > Burćeńi nastaje posrbljeno prezime Burtanović. (Zapis: Durlić)   [Vidi]
    183) 540  burik  пупак  (pit.)
    Unđe drakol mik? - La burik!
    Unđe drakol mare? - Măĭ învaļe!
    —
    Gde je mali đavo? - Kod pupka!
    A veliki? - Malo niže!
    (Zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.]      		 [Vidi]
    184) 503  burtă  трбух  (izr.) Burta nainće, ĭel dupa ĭa. — Stomak napred, on za njim.
    Ĭa ažuns burta la barbă. — Stigao mu stomak do brade. (Pogrdne izreke koje se upućuju gojaznim ljudima, zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]      		 [Vidi]
    185) 772  buskomĭeļńiță  бускомелница  (opis) Buskomĭeļńița ĭe kolaku ăl măĭ mare la pomană; ĭa iĭ țîńe rîndu. Sa puńe la kapu pomeńi, đi parća đirĭaptă, sa țukă, kî pista ĭa mĭerg tuaće rugamînćiļi, măĭ mare rugamînt ĭe sî sa înpļińaskă pomana: dakă n-afi fakut tuot kum trîabe, să o înpļińaskă Dumńeḑîu ku Maĭka Prîastîśe șî ku Stražărĭu Raĭuluĭ. Đe mult ku ĭa s-a dus la rîu kînd a slubaḑît apa l-aĭ muorț, a puso la marźina api, đi o parće.
    —
    Boskomelnica je glavni hleb pomane, ona je uređuje. Stavlja se na čelo pomane, sa desne strane, i ljubi se, jer preko nje idu sve molitve, od kojih je najveća ona da Bog, Majka Prečista i Rajski Stražar dopune pomanu, ukoliko joj nešto nedostaje. Nekada je ovaj kolač nošen i na reku, kada se izlivala voda za mrtve, i stavljali su ga na obali reke, sa strane. (Kazivač: Olgica Trailović, Rudna Glava, zapis: Durlić, 2007.) [Por.]      		 [Vidi]
    186) 777  bușćan  пањ  (opis) (običaj) Đemult s-a înkinat aĭ nuoștri, aĭ batrîń, pi la prazńiśe șî pintru bușćanu śe stîă-n drum, să nu rastuarńe karu, dakă karu lovĭașće în ĭel. — Nekada su naši stari na slavama metanisali i za panj na putu, da ne preture kola, ako kola udare u njega. (Rudna Glava, zapis: Durlić) [Por.]   [Vidi]
    187) 580  buśin  рикало  (opis) Buśinu sî faśe primovara đin bît đi ćeĭ în mîzgă. Bîtu trîabĭe sî fiĭe ńaćid (fîră krenguță), la botur đi patru źaĭșće, da đi lung unsprĭaśe palme omeńeșć. Ĭel sî spinćikă, sî geură kuaža gruasă, da ku brśagu sî skuaće kuaža supțîrĭe la kurîaļe. Kuaža gruasă sî-nfîășură ku a supțîrĭe în șî să strînźe bińe. Đi-n bît sî faśe buśauă karĭe sî puńe la kapatîńu al supțîrĭe. În buśin ḑîś kînćiśe pakurarĭeșć, kî sî ļi audă pakurari aĭlalț.
    —
    Rikalo se pravi u proleće, kad je lipa u sokovima. Štap treba da bude gladak (bez grančica), prečnika četiri prsta na debljem kraju, a dužine jedanaest muških šaka. On se raspori i deblja kora oljušti, a potkorica se britvom iseče na kaiševe. Deblja kora se uvija tanjom i dobro zategne. Od drveta sa napravi pisak koji se stavlja na manji otvor. Na rikalu se sviraju čobanske melodije u vidu signala, koje treba da čuju ostali pastiri.
    (Opis na osnovu ličnog iskustva, zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]      		 [Vidi]
    188) 533  bužuor  божур  (stih)
    Floriśikă đi bužuor,
    Mĭ-a veńit đi naĭka duor.
    Floriśika tîa va kuaśe,
    Duoru miĭe nu mîĭ trĭaśe.
    —
    Moj cvetiću od božura,
    Dragog sam se uželela.
    Tvoj će cvetak precvetati,
    Želja moja proći neće.

    (Iz pesme „Floriśikă đi bužuor” — „Moj cvetiću od božura", kaz. C. Marinković, Osnić, zapis F. Paunjelović) [Crn.]      		 [Vidi]
    189) 1042  țap  јарац  (stih) Pusăĭ la mîndra mîna-n kap, / Un padukĭe kît un țap! — Stavih ruku njoj na glavu, / Tamo vaška poput jarca! (Iz pesme o lenjoj ženi, Rudna Glava, zapis: Durlić, 1982. g.)   [Vidi]
    190) 1045  țară  држава  (stih)
    Kîntă pasarika-n duos,
    Voĭńiśi sî pun în vuoz.
    Pļakă vuozu piońind,
    Ramîn muĭkițîļi plîngînd.
    Ardo fuoku đi mașînă
    Kî ńi dusă-n țară strină.
    —
    Iz šume se ptica čuje,
    Voz vojnike transportuje.
    Voz polazi uz pištanje,
    Majke stoje uplakane.
    Vatro spali tu mašinu
    Što nas vozi u tuđinu.

    (S tih iz pesme „Pļakă ćeta đi soldaț” — Polazi četa vojnika, kaz. M. Čulinović, zapis F. Paunjelović, Šarbanovac 2007.) [Crn.]      		 [Vidi]
    191) 1044  țarînă  земља  (opis) Ĭuo ramîn asta śe sînt, șî kînd va traźe țarînă pi mińe. — Ja ostajem ovo što jesam i onda kada me zemljom budu pokrivali. (Kaz. B. Paunjelović, zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]   [Vidi]
    192) 1075  țauă  цев  (izr.) Đirĭept, ka țaua đi pușkă. — Prav, kao puščana cev. (Upoređenje, zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]   [Vidi]
    193) 1114  Ţăļigrad  Цариград  (stih) Pin oraș, pin Țăļigrad / Pļimba mi să Ĭanśo-l bat. — Po varoši Carigradu / Šeta mi se Jan-pijanac. (Iz pesme „Pin oraș, pin Țăļigrad”, kaz. Gergina Durlić, Rudna Glava, zapis: Durlić, 1981.)   [Vidi]
    194) 4231  țițăĭkă  љуљашка  (opis) Țițăĭka s-a fakut dim krĭakă tare de lemn. Sus a fost înkokržat kă se poate sî se atîrne de krĭaka lemnuluĭ supt kare s-adunat baĭeți ku fetele la dădăuș. Žos a avut o blană pe kare s-a stat ku pičoarili, da ku mînile s-a ținut la mižloku țițăĭči. Țițeĭka piste mižlok a fost învăluită ku bračirili. Țițăĭčile s-a fakut la Sîntoader. Țițăĭka a fost fakută dim lemn, da a fost și o formă legată de kraka lemnuluĭ ku frengie, șî aĭa s-a kemat dădăuș. — Ljuljaška se pravila od jake grane drveta. Na vrhu je imala kuku da može da se okači o granu drveta, pod kojim su se skupljali momci i devojke na ljuljanje. Dole je imala dašćicu na kojoj se stajalo nogama, a rukama se držali za sredinu ljuljaške. Ljuljaška je preko sredine bila omotana tkanicama. Ljuljaška se pravila na Todorovce. Ljuljaška je bila napravljena od drveta, ali je bila i jedna vrsta koja js o granu vezivala užetom, i ta se zvala dadauš. (Zapis po sećanju: Vojkica Paunović, Šipikovo, avgust 2017.) [Tim.]   [Vidi]
    195) 1026  țîańik  столњак  (opis) Țîańiku la țasut đin kîńipă đi pus pi masă, kî mîĭ ļesńe adună skrumiļi, da mîĭ mult đi pus mînkarĭa pi ĭel kĭnd a mĭnkat la luok. — Stolnjak je tkan od konopljane pređe radi stavljanja na sofru, jer se lakše sakpupljaju mrvice, a najčešće je korišćen za prostiranje kada se jelo na njivi. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]   [Vidi]
    196) 1080  țîăst  вршник  (opis) „Вршнике [Влахиње] израђују трећег уторника по Ускрсу, а тај дан називају „рапотин цестило” а и за сам вршник кажу да je ђаволова капа. [...] Вршник je сферичног облика, као калота. Унутрашња површина je издубљена. Прави се на следећи начин: већа груда глине стави се прво на савијено колено и како се помоћу колена издуби, а потом се натакне на набијену иловачу, налик на кртичњак. Ова набијена глина, врста калупа, поспе се пепелом или покрије лишћем, како се умешана глина не би залепила. Према овом калупу моделира се вршник. Кад се глина стави на „калуп” на врху се направи купасто узвишење које се скроз пробуши, да би могла да се провуче гвоздена шипка, односно жарач и вршник са ватре одигне (сл. 2 вршник набављен у селу Дупљану 1969. године). У неким селима купасто узвишење на самом врху се заравни, па се и испод заравњеног дела пробуши (сл. 3, вршник из села Манастирице код Кладова, набављен 1966. године; таквих има у Кобишници и Буковчу). Вршник се прави и без калупа. Направи се масиван вршник, па се изнутра малим будаком издуби. Зидови вршника су дебели, по 5 см, он je веома тежак, око 25 кг, а пречник му je око 50 см. Суши се на „калупу”, и да не би испуцао у току сушења, покрива се травом „бурјаном” (има велике листове). У току сушења и вршнике да не би пуцали, премазују водом у којој je размућена и прокувана коњска балега. Обично жене праве непаран број црепуља и вршника. И у јужној и југозападној Румунији — у Трансилванији (средњем делу), у Олтенији и у јужној Монтенији и у румунском делу Баната жене израђују црепуље и вршнике („test”) од глине истога састава, истог облика и уз веома сличне мађије као у североисточној Србији. У Олтенији их израђују у уторак по Ускрсу, на дан „rapotinul testelor”.” Citat preuzet iz rada: Персида Томић, Црепуље и вршници у североисточној Србији, „Развитак” 4-5, Зајечар 1973, стр. 89. Sursa: Persida1973   [Vidi]
    197) 1043  țîțai  скакутати  (izr.) Țîțîĭe, ka kînd mĭarźe pi spuḑă. — Skakuće, kao da hoda po žaru. (Zapis F. Paunjelović, Šarbanovac) [Crn.]   [Vidi]
    198) 1047  țîță  сиса  (stih)
    Un piśuor śuparka are,
    Duauă țîță fata mare ...
    —
    Jednu nogu gljiva ima,
    Dve su dojke u devojke ...

    (Stihivi iz vlaške poskočice „Un piśuor śuparka are”, zapis: Jana Trifunović, učenica osnovne škole, Rudna Glava, 1983)      		 [Vidi]
    199) 1095  țîļiļiu  цмиздрење  (stih) Țîļiļiu — tîļiļiu, vińe mîța ku rakiu, da mîrtanu ku śokanu, baće toba la țîganu. (S-a kîntă la kopilol mik, kare plînźe kî ĭe đizmĭerdat). — Cigu-ligu, ide maca sa rakijom, a mačor sa čekićem, lupa doboš Ciganinu! (Peva se malom detetu, koje plače jer je razmaženo). (Kaz. Gergina Durlić, Rudna Glava, zapis: Durlić, 1983).   [Vidi]
    200) 1052  țîńa  држати  (stih) „Sus stîaļe, źuos stîaļe! Țînće bińe pĭaļe!” a ḑîs Țîganu kînd în pĭaļa guală s-a gasît afară în vro ĭarnă în nuapća sańină, în zapadă kare a ļikurat đi albĭață șî đi źier.
    —
    „Gore zvezde, dole zvezde! Drž’ se dobro kožo!” reko Ciga kad se go zatekao po ciči zimi u vedroj noći, u snegu koji se caklio od beline i mraza. (Zapis: Durlić. Deo neke priče koju je čuo u detinjstvu, Rudna Glava) [Por.]      		 [Vidi]
    201) 1056  țîońa  цијукати  (izr.) Țîuańe ka vulturu în padurĭe. — Pišti kao soko u gori. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] (izr.) (vulg.) Iĭ țîuańe kuru (s-a bužukurĭașće uomu kare s-a labdă kă „lukră” bun, da s-a vĭađe kî ĭe o mîrșoće fara pućarĭe) — Pišti mu dupe (smeju se muškarcu koji se hvali da dobro radi "posao", a vidi se da je mršavko bez snage). (Selo Plavna, opšt. Negotin, kaz. Čedomir Točaković, r. 1951, zapis: Durlić, 2012) [Pad.]   [Vidi]
    202) 1102  țîpăt  цика  (opis) Kîntă đin fluĭer „în țîpîće” sa ḑîśe kînd fluĭerașu puartă vĭarsîku-n sus, sî sa audă tare, șî đeparće. — Svira frulu „na cičanje” kaže se kada frulaš svira melodiju na visokim tonovima, da se čuje jako, i daleko. (Kaz. Petar Dragojević, frulaš iz Rudne Glave, zapis: Durlić, 2012.) ◊ (opis) Kopuoĭu kiuańe-n țîpăće kînd vĭađe žuavina, șî pi aĭa vînatuorĭu șćiĭe kî ĭel a gasîto. — Ker „klišće” kada ugleda životinju, i po tome lovac zna da ju je on našao. (Kaz. Borislav Paunović, Rudna Glava, r.s. Tanda, zapis: Durlić, 2012.) [Por.]   [Vidi]
    203) 1070  țîrțarĭ  грах  (opis) Țîrțarĭu a fuost amunkă đi kreskut, șî đi aĭa lumĭa s-a lasat đi pus. L-a samanat đin lapadat, ka pi grîu, în sapatură đi arșuou, da la astrukat ku tîrșu, ore ku grĭebla. Pista ĭel a pus krĭenź, șî ĭel a kreskut pi ĭaļe. Đi śe? Țîrțarĭu arĭe kovrag muaļe, ka maḑîrĭa. Fîră krĭenź, s-ar kulka pi pomînt șî n-ar rođi. Șî așa puțîn a rođit. Đi mĭnkarĭe la fĭert șĭ la đirĭes ku untură.
    —
    Grah je bilo teško uzgajati, pa je zbog toga izostavljen iz ishrane. Sejao se omaškom, kao pšenica, u izriljanu i usitnjenu zemlju, a pokrivan je granom ili grabuljom. Preko zasada nabacano je granje da bi narastao kroz njih. Zašto? Grah ima krhku stabljiku, kao grahorica. Bez granja bi polegao i slabo bi rodio. Pripremao se kao varivo sa masnom zaprškom. (Kazivanje Bosiljke Paunjelović, Osnić, zapis F. Paunjelović 1981.) [Crn.]      		 [Vidi]
    204) 1064  țîș!  шик!  (izr.) Țîș-fîș păn-la Kupuzîș, tranka-fļanka pănă la Palanka! — Fiš-piš do Kupuzišta, klati-mlati do Palanke! (Za osobu koja gubi dane šetajući tamo-amo bez nekog cilja, skitara koja putuje tek da joj „dupe vidi put”, i usput „mlati praznu slamu”. Izreka sadrži „caransku” topografiju, jer su „Kupuzîș” i „Palanka” vlaška sela u Ključu: Kupuzište i Brza Palanka. Kazivač: Gergina Durlić, Zapis: Durlić, Rudna Glava, 1982) [Por.]   [Vidi]
    205) 1063  țîșńi  шикљати  (klet.) Țîșńirĭa đin ćińe, sî țîśńaskă! — Šiknulo iz tebe, da šikne! (klet.) Țîśńirĭa pîșku đin ćińe, sî țîșńaskă! — Šiknuo proliv iz tebe, da šikne! (Obično majke ovako kunu svoju decu zbog nekog nestašluka, kada se za njih kaže da su „dosadna ko proliv”. Rudna Glava. Zapis: Durlić, 1982) [Por.]   [Vidi]
    206) 70  țoļiță  оделце  (stih)
    Țoļiță, țoļiță
    Da śe naĭ guriță
    Să spuń vro vorbiță
    La tîa mumiță?
    ―
    Odelce, odelce,
    Što nemaš ustašca
    Da progovoriš,
    Majci reč da kažeš?

    (Sa kîntă la țuaļe kopilarĭeșć, la pomană în Zlot. ― Peva se na pomani uz odeću koja se namenjuje umrlom detetu, Zlot. Zapis: Durlić, 2008)      		 [Vidi]
    207) 1073  țukat  љубљење  (izr.) Țukatu ĭe kapara lu futaĭ! — Ljubljenje je jebačka kapara! (U Rudnoj Glavi, zapis Durlić)   [Vidi]
    208) 1257  čată  чета  (stih)
    O čată ďe Ungureń -
    Uoamiń ď-aĭ ikļeń,
    O čată ďe Arnăuț -
    Uoamiń ď-aĭ urîț!
    —
    Jedna četa Ungurjana -
    Ljudi smeli,
    Jedna četa Arnauta -
    Ljudi ružni!

    (Stih iz pesme koja nije cela zabeležena, niti joj je zapamćeno ime, zapis po sećanju prema kazivanju Savice Đorđević, rođ. Gidurucić u Radujevcu 1913. godine, udata u Samarinovcu, zapis: D. Balčanović, Samarinovac, 2012) [Kmp.]      		 [Vidi]
    209) 1090  ćakă  ножница  (izr.) Pizda ĭe ćaka puļi. — Pička je kurčeva kanija. ◊ Bago-n ćakă! — (dosl.) „Uvuci je(zik) u kanije” (=Ućuti!) ◊ (psov.) Futumiće-n ćakă! — Bemte u „kanije”! (Zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.]   [Vidi]
    210) 1097  ćakmă  жљеб  (opis) Fînkă đimult nu sî mîĭ fak kîăș în ćakmă, șî vuorba-sta sa perdut în lume. În luoku ĭeĭ ĭe bagată vuorbă ńemțaskă „nut". — Pošto se odavno ne grade kuće čakmare, i ova reč se u narodu izgubila. Umesto nje se koristi nemačka reč "nut". (Zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]   [Vidi]
    211) 3147  ćeĭkă  тетка  RASPÎNĐITU VUORBILOR, ĻEGAĆE ĐI SORA LU TATA:
    (Raširenost naziva za očevu sestru)

    I — Rîu Porĭeśi (Porečka Reka) [Por.]
    ◊ ćeĭkă, suora lu tata ș-alu muma (cela)
    ♦ muž, svuda: mutușuoń

    II — Pĭeko-l đi Sus (Gornji Pek) [GPek]
    ◊ ćeĭkă, suora lu tata ș-alu muma (Jasikovo)

    III — Ćimoko-l Ńegru (Crnorečje) [Crn.]
    ◊ ćeĭkă, suora lu tata ș-alu muma (Topla, Luka, Bučje, Krivelj, Brestovac, istočna polovina sela Zlot, prema Podgorcu)
    ♦ u Brestovcu „ćeĭkin” muž: moșuoń
    ◊ ćeće, suora lu tata; suora lu muma: mamikă (Zlot, zapadna polovina sela); ovde muž „ćeće”: mutușuoń

    IV — Padureńi [Pad.]
    ◊ mătușă (Malajnica, Jabukovac)

    V — Kîmpeńi (Negotinska Krajina) [Kmp.]
    ◊ mătușă (Prahovo)

    VI — Zvižd [Zvizd]
    ◊ ćeĭkă, suora lu muma ș-alu tata (Duboka, Ševica)

    VII - Mlava
    ◊ ćeĭkă, suora alu muma ș-alu tata (Ranovac, Manastirica)

    VIII - Omuoļ - Homolje [Hom.]
    ◊ ćeĭkă (Medveđiță)

    IX - Stig
    ◊ ćeĭkă, suora lu muma (Kobilje)
    ◊ ćeće, suora lu tata, uomu-su: matušuoń (Kobilje),      		 [Vidi]
    212) 1153  ćigańe  тигањ  (kom.) u Porečkoj Reci, ćigaĭe se kaže u gotovo svim selima, sem u Rudnoj Glavi i zapadnim delovima Topolnice, gde je rašireni oblik ćigańe [Por.]   [Vidi]
    213) 1150  ćinîr  млад  (stih)
    Kînd erĭam ćinîr, frumuos la firĭe,
    Purtam duauă dupa mińe,
    Da akuma-m înbatrîńit,
    Pîăru-n kap a karunțît,
    Barba ńagră a albit.
    —
    Kada sam bio mlad i lep,
    Dve sam cure vodio,
    A sada sam ostario,
    Kosa mi je osedela,
    Crna brada pobelela.

    (Iz pesme Miroslava Čulinovića (1938.) Šarbanovac, „Kînd aduk minća đi mult” — „Kad se setim davnih dana”, zapis F. Paunjelović 2008. ) [Crn.]      		 [Vidi]
    214) 1149  ćińerĭață  младост  
    (stih)
    Au ćińerĭațo,
    Đ-o nu ći mîĭ am,
    Śe nu țînuș
    Mîĭ înkă vrun an,
    Kî mulće mîndrĭe
    Đi ĭubit mîĭ am.
    Oj mladosti,
    Koju više nemam,
    Što ne potraje
    Još koju godinu,
    Jer mnoge drage
    Još imam da ljubim.

    (    Iz pesme „Frunḑuļiță ka ļimunu” — „Listić kao limun”, kaz. Petar Perić, zapis: F. Paunjelović, Osnić 1972.)      		 [Vidi]
    215) 4082  Ćirikuva  Драгобан  (opis) Ćirikuva ĭe sarbatuarĭe kare sa țîńe đi pîăsîrĭ marĭ: śuară, śeuś, koțofĭeń, sturḑ, arîăț, șî alće karĭe fak șćetă la lume pin berekĭet în luokurĭ, la kîńipă, în građiń, la puamĭe, or la pîlgu đi gaiń. Sî kađe mńerkur pi Saptamîna pistriță. Atunșa ĭe arț. La Ćirikuva s-a fĭert buabĭe đi kukuruḑ, șî s-a numit la pîăsîrĭ șî l-aĭ muorț đin kasă. Buabiļi-ļa s-a lapadat în kîmp, akolo sî fiĭe mînkarĭa pîăsîrilor, alta mînkarĭe sî numîĭ kaće; aļilalće buobe ļ-a mînkat aĭ đin kasă. Pi lînga aĭa, muĭeriļi avut șî mîĭ un đeskînćik adîns: pînă a tuors ḑîua, a blastamat sî să suśaskă ćiku la pîăsîrĭ ka tuortu aluor, dakă nu va fi satuļe ku aĭa śe ļ-a numit ĭaļe, șî ĭară va faśa șćetă pistă vară.
    —
    Ćirikuva je praznik koji se drži zbog ptica: vrana, čavki, svraka, drozdova, kobaca i drugih, koje ljudima oštećuju letinu, konoplju, bašte, voćke, ili jato živine. Pada u sredu u Šarenoj nedelji. To je trapava nedelja. Na dan Ćirikuve kuvala su se kukuruzna zrna, i namenjivala pticama i mrtvima iz kuće. Ta zrna su bacana u polje, tamo da budu hrana pticama, drugu hranu da ne traže. Pored toga, žene su imale još jedno posebno bajanje: dok su prele, klele su ptice da im se uvrnu kljunovi kao njihova pređa, ako ime bačena hrana ne bude dovoljna, pa opet naprave štetu letini.

    (Kaz. Kosara Caranović r. 1943. i Radmila Caranović, r. 1941. g. u Osniću, zapis F. Paunjelović 2005.) [Crn.]      		 [Vidi]
    216) 1144  ćuok  кљун  (izr.) Barba ćuok, meso ĭuok! — Čiča s bradom, a mesa nema! (Ostatak iz neke zaboravljene priče, u kojoj se verovatno ismejavao čovek, koji je sa šiljatom bradicom „terao modu” da liči na bogataša, a u stvari je bio puki siromah. Zapis: Durlić, čuo u selima Gornjeg Poreča). [Por.]   [Vidi]
    217) 5345  ćuok đi pulă  накурњак  (opis) Ćuok đi pulă vrodată a fakut fata mare, șî l-a dat lu sokrî-su la nuntă ka un fĭeļ đi dar. L-a împļećit ka gud đi manușă, ku ață lunź đi lăturĭ, đi ļegat pista brîu. — Nakurnjak su nekada plele udavače, i darivale ga svekru na svadbi. Plele su ga kao i rukavice, sa dugim koncima sa strane, kojim se nakurnjak vezivao preko pojasa. (Kazivač: Paun Vojvodanović iz Crnajke, r. 1932, zapis: Durlić, 6. XI 2013) [Por.]   [Vidi]
    218) 1172  ćuș  ћук  (opis) Ćușu vińe o pasîrĭe pruastă, kare nu miśkă, nu fuźe, numa sa uĭtă la ćińe ku uoki-ĭa buldanaś, ka kînd nu-nțaļaźe ńimika, șî đ-aĭa ku ĭel s-a bažuokură uamińi aĭ prostovań. Ćușu-n primovara, pi-nđisara, dupa śe zovrńe suariļi, vińe pi lînga kasă, șî kîntă; đi mulće uorĭ nu puoț sî duormĭ đi ĭel: kînd vrĭeĭ să-l dudăĭ, ĭel nu fuźe, numă s-a mută-n alta krĭangă.
    —
    Ćuk deluje kao priprosta ptica, koja ne mrda, ne beži, nego samo gleda onim buljavim očima, kao da ne razume ništa, pa zato se njime izvrgavaju ruglu priprosti ljudi. Ćuk s proleća, u večernjim satima posle zalaska sunca, dolazi u blizinu kuće, i peva; više puta ne možeš da spavaš od njega: kad ga poteraš, on ne beži, nego se samo premesti na drugu granu. (Kaz. Lazar Durlić, r. 1947, zapis: Durlić, Rudna Glava 2012) [Por.]

    (opis) Ćușu nu vĭađe ḑîua, đ-aĭa ĭel stă șî nu fuźe, gata puoț să-l prinḑ ku mîna. Pĭ-aĭ kornuț îĭ bužukurĭeḑ kî sînt ćuș, kă muĭarĭa ļi s-a kurvĭașće a ĭevi, da iĭ nu văd ńimika: sînt kĭuorĭ ka ćușu.
    —
    Ćuk ne vidi danju, zato stoji i ne beži, gotovo možeš rukom da ga uhvatiš. Rogonje zadirkuju da su ćukovi, jer im se žena javno švaleriše, a oni ne vide ništa: slepi su kao ćuk. (Kaz. Čedomir Točaković, r. 1951, Plamna, opština Negotin, zapis: Durlić, 2012) [Pad.]

    (kom.) Neverovatne glasovne mogućnosti ćuka, koji se kreću od običnog hukanja do plača deteta, podudaraju se sa opisom oglašavanja Šumske Majke (Muma Padure) iz pričanja starih Vlaha koji su Muma Paduri "čuli" kako ih prati dok se noću kreću planinom:
    — Muma Paduri sa zmĭaură ka mîțu, sa plînźe ka kopilo-l mik, urlă ka kîńiļi turbat, faśe în tuot fĭeļu đi ći ĭau fioriļi đi frikă! Kum tu mĭerź pi poćakă, așa mĭarźe ĭa pin ļamńe dupa ćińe. Nu kućeḑ s-o-ngîń, kă ći omuoară!
    — Šumska Majka mjauče kao mačka, plače kao malo dete, zavija kao besan pas, oglašava se na razne načine da te hvata panika od straha! Kako ti ideš puteljkom, tako ona kroz drveće ide za tobom. Ne smeš da je podražavaš, jer će te ubiti!      		 [Vidi]
    219) 1365  da  дати  (izr.) Kînd daĭ, naĭ. — Kad daješ, nemaš. (Opomena lakomislenima da ne daju novac ili alat nevratišama.) (Zapis: Durlić) [Por.]   [Vidi]
    220) 1326  dadauorĭ  дадаори  (opis) Dadauorĭ șî tramuriśa ĭe tot una. Žukatuorĭ buń ļesńe învață žuoko-sta. Sî žuakă așaḑat, ku tîalpiļi pi žuos. Ĭuoće kum: 1. đirĭeptu la đirĭapta; 2. stîngu dupa ĭel 3. șî 4. trîămurĭ đi tri uorĭ (kăće o 1/8). Žukatuariļi sî suśesk dupa piśuor (dupa paș), da la tramurat (la 3. șî 4.), frțuon đin źenunkĭ. — „Dadaori” i „tramuriša” je jedno isto. Dobri igrači lako nauče ovo kolo. Igra se nisko, celim stopalom. Evo kako: 1. desna u desno 2. leva se privlači do desne 3. i 4. treperi se tri puta (po 1/8). Igračice se okreću prema iskoraku, a kad trepere (3. i 4.) vrckaju kolenima. (Zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]
    (kom.) La vuorba-sta ĭe pus kum s-a ḑîśe uara-sta în Ćimoku al Ńegru. Ḑîk în armuńikă șîn fluĭer Srba Radovanović ku fiu-su Stefan, đin Metońița. Snimku ĭe fakut 2010. — Uz ovu reč postavljen je primer kako se ovo kolo svira u Crnorečju. Sviraju na harmonici i fruli Srba Radovanović i njegov sin Stefan, iz Metovnice. Snimak je načinjen 2010. godine.       		 [Vidi]
    221) 1186  dadă  дада  I - Banat
    ◊ nană, sora măĭ mare (Sărcia-Sutjeska)
    ◊ dadă (Petrovăsâla-Vladimirovac)
    ◊ leliță (Voivodinț-Vojvodinci)
    ◊ didă (Strajă-Straža, opština Vršac)      		 [Vidi]
    222) 1183  daĭkă  сека  (stih)
    Daĭka mĭa ku uoki vĭerḑ,
    Śe ći faś kî nu ma vĭeḑ.
    —
    Draga moja, očiju zelenih,
    Mene kao ti ne vidiš.
    (Kaz. M. Čulinović (1938), zapis F. Paunjelović, Šarbanovac, 2008) [Crn.]      		 [Vidi]
    223) 1182  dalak  чир  (klet.) Minkalar dalaku, lovilar muarća, dabuogda! — Izjeo ga dalak, crko, dabogda! (kaz. Janko Blagojević, Jasikovo, zapis: Durlić, 2012) [GPek]   [Vidi]
    224) 1200  datuorĭ  дужан  (izr.) Al datuorĭ ș-al futut, nu-ș zauĭtă ńiś kînd. — Dužan i jeban nikad ne zaboravljaju. (Narodna izreka, zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]   [Vidi]
    225) 1351  dîraśiță  притискавац  (kom.) Pritiskavac je naziv za ovaj insekt kod Srba u okolini Golupca [Bran.] (kaz. Janković), kao i u Stigu, Braničevu i Požarevačkoj Moravi (kaz. D. Jacanović); u Lužnici (selo Bežište, Bela Palanka) insekt zovu zuna (akc. na „a”, kaz. Jovica Ćirić), u crnorečkim selima Jablanici, Mirovu i Ilinu zovu je pritiska (zapis: F. Paunjelović). Reč je o jednoj vrsti zolje (vespa vulgaris) koja živi u zemlji i pada na kožu čoveka da pije znoj, i tada ne ujeda, već ujeda samo kada se pipne, odnosno pritisne. Exp: Durlić, 2012.

    POREČKA REKA [Por.]
    ♦ dîraśiță (Rudna Glava)
    ♦ dălăćiță (Tanda)
    ♦ dălaśiță (Topolnica)

    GORNJI PEK [GPek]
    ♦ dîlaśiță (Jasikovo)
    ♦ dalaśiță (Debeli Lug)

    CRNA REKA
    ♦ draśiță (Osnić, Lubnica, Gamzigrad, Šarbanovac, Valakonje)
    ♦ dărăśiță (Krivelj)

    ZVIŽD [Zvizd]
    ♦ draśiță (Voluja)

    HOMOLJE [Hom.]
    ♦ dîlaśița (Laznica)       		 [Vidi]
    226) 1214  dîrî  дирати  (izr.) Nu dîrî unđe nu-ț fĭarbe uala. — (dosl.) Ne diraj tamo gde tvoj lonac ne kuva. Značenje: Ne mešaj se u tuđa posla. (Rudna Glava, zapis: Durlić, 1985) [Por.]   [Vidi]
    227) 1392  dîrlugă  сиромах  (izr.) Slugă la dîrlugă. — (dosl.) Sluga kod siromaška. (kom.) Rad bez naknade, jer poslodavac nema čime da plati, takođe i izraz za beskoristan rad uopšte. (kaz. B. Paunović, zapis: Durlić, Rudna Glava, 2012.) [Por.]   [Vidi]
    228) 1209  dîrzarĭ  дрзар  dîrzarĭ — raspînđirĭa vuorbi

    GORNJI PEK [GPek]
    ♦ Jasikovo

    POREČ [Por.]
    ♦ Rudna Glava, Crnajka, Tanda

    KRAJINA [Kmp.]
    ♦ Prahovo

    CRNA REKA [Crn.]
    ♦ Topla, Bučje, Osnić

    ĆUPR. POMORAVLJE [Mor.]
    ♦ Vlaška („a dus stagu la nuntă”)

    POŽ. POMORAVLJE [Pom.]
    ♦ Vrbnica („vrodată a mĭers ku dîrzîļi prîn sat”)      		 [Vidi]
    229) 1208  dîrză  одећа  Raspînđitu vuorbi

    KRAJINA [Kmp.]
    ♦ nepoznato: Dupljana,

    PADURENI [Pad.]
    Jabukovac, Plamna, Malajnica

    POREČ [Por.]
    ♦ nepoznato: Topolnica
    ♦ dronjci, stara odeća: Rudna Glava, Crnajka, Tanda

    GORNJI PEK [GPek]
    ♦ mladini darovi: Jasikovo, Leskovo

    CRNA REKA [Crn.]
    ♦ mladini darovi: Topla, Bučje, Bor, Osnić

    MLAVA [Mlava]
    ♦ mladini darovi: Rašanac, Ranovac

    ZVIŽD [Zvizd]
    ♦ mladini darovi: Duboka

    HOMOLJE [Hom.]
    ♦ dronjci, stara odeća: Medveđica

    ĆUPR. MORAVA [Mor.]
    ♦ dronjci, stara odeća: Beljajka

    STIG [Stig]
    ♦ nepoznato: Rečica      		 [Vidi]
    230) 1324  Dobropoļan  Добропољанин  (kom.) Snimku, kare ĭe pus aiśa, arată śe feļ dî graĭ sa vorbĭașće în Dobropuoļa. Puvestîașće baba Rosa Krețuańe, batrînă 85 dî ań. Fămiļiĭļi aļi mîăĭ batrîńe a veńit dă kîtra Požărevăț. Satu a pastrat graĭu banaćian. Dă aĭa Dobropoļeńi nu samînă ku aĭlalalț rumîń dîn Ćimoko-l Ńegru. — Priloženi snimak pokazuje vrstu narečja koje se govori u Dobrom Polju. Priča baba Rosa Trailović, stara 85 godina. Najstarije porodice su se doselile iz požarevačkog kraja.Selo je sačuvalo banatski dijalekat. Po tome se Dobropoljci razlikuju od ostalih Vlaha u Crnoj Reci. (Zapis: Durlić, 2005.)   [Vidi]
    231) 1323  Dobropuoļa  Добро Поље  (opis) Lumĭa în Dobropuoļa s-aļaźe pi vorbă đin saćiļi aļilalće în Vaļa Ćimuokuluĭ. Ĭeĭ șî Baśevĭańi ḑîk „dî" (la mińe), da în saćiļi aļilalće sî ḑîśe „đi" (la mińe). — Ljudi u Dobrom Polju se razlikuju po govoru od ostalih sela u Crnorečju. Kod njih i Bačevičana predlog „od” glasi „dî”, a kod ostalih je „đi”. Tako, na primer, oni „od mene” kažu „dî la mińe”, a ostali „đi la mińe”.
    (Zapis: F. Paunjelović) [Crn.]
    (kom.) Vlasi Dobrog Polja su doseljenici iz požarevačkog kraja. ◊ ... pră la uom [poļikra mi] Krĭețu da pră aĭ lu tata Skipiśuońi; așa ĭa poļikrit, kî ĭeĭ s-a năsăļit dă vrodată dî la Požarevăț a veńit ĭeĭ. — ... po mužu sam Krecu, a po ocu Skipičoni; tako su se prezivali, jer su se doselili nekada davno od Požarevca, odande su oni došli. (Kaz. Baba Rosa Trailović, r. 1920. godine, zapis: Durlić 26. VI 2005.)      		 [Vidi]
    232) 1224  domńiĭe  посед  (stih)
    Auḑ Dragă, fata mĭa-rĭe,
    Nuĭe Đeđu la robiĭe,
    Ma ĭe Đeđu-n birtașîĭe
    Kî ĭ-am dat marĭe domńiĭe.
    —
    Čuj Draga, kćeri moja,
    Nije Đeđu na robiji,
    Već je Đeđu u birtiji,
    Velik’     sam mu posed dao.

    (Iz pesme „Đeđu", pevao: Miroslav Čulinović, Zapis: F. Paunjelović, Šarbanovac 2005.) [Crn.]      		 [Vidi]
    233) 1234  dor  ваљда  (izr.) Ļeńa ku dora sînt doă suruorĭ, rîăļe. — Lenjka i željka su dve sestre, zle. (Lenjost i želja, koja se ne suzbija, dva su jednaka zla.) (Kaz. Borislav Paunović, r.s. Tanda, zapis: Durlić, Rudna Glava, 2012).   [Vidi]
    234) 1983  dorit  жељен  (stih) Spuńem, spuńem, puĭ dorit! — Kaži, kaži, pile željeno! (Iz neke ljubavne pesme, kaz. Borislav Paunović, zapis: Durlić, Rudna Glava, 4. II 2013) [Por.]   [Vidi]
    235) 1252  dovļaće  дулек  (opis) Rîu Poreśi ĭe înparțît, Arnaglaua ḑîśe duļaće/duļiaće, da alalće saće: dovļaće, or dovļeće (Țrnajka, Tanda, Gorńana, șî saćiļi kîtra Dunîrĭe: Topuoļńița, Klokośuouțu, Muosna). — Porečka Reka je podeljena, Rudna Glava govori duljaće/duljiaće, a ostala sela: dovljaće, ili dovljeće (Crnajka, Tanda, Gornjane, i sela prema Dunavu: Mosna, Klokočevac, Topolnica, u ovom poslednjem samo u istočnom delu, u zapadnom, koji je bliži Rudnoj Glavi, govori se duļaće. Zapis: Durlić). (Vidi kartu Porečke Reke) (opis) Đi mult rar a fuost duļeț turśeșć, șî lumĭa a mînkat duļeț porśeșć: taĭ duļiaćiļi-n duauă, șă-l puń la vatra fuokuluĭ, ku gura-n źuos, șî-l astruś ku spuḑă; kînd sa kuaśe, sa manînkă așa, or ku lapće, kî ĭe mîăĭ dulśe; kînd sa kađe vro pomană, s-a dat șî la muorț đi pomană. — Nekada je manje bilo turskih duleka, pa su ljudi jeli svinjske duleke: isečeš dulek na pola, i staviš ga u vatru kamina sa otvorom na dole i pokriješ žeravicom; kad se ispeče, pojedeš ga tako, ili sa mlekom, što je mnogo slađe. (Kaz. Aleksija Trailović, zas. Blizna, Rudna Glava, zapis: Durlić, 2012) [Por.]   [Vidi]
    236) 1240  dragustă  љубав  (stih)
    Ardo fuoku dragusta,
    Nu ĭe buală grĭa ka ĭa,
    Ńiś nu ḑaś, ńiś nu ći duarĭe,
    Ma ći uskă đin piśuarĭe.
    —
    Neka vatra ljubav spali,
    Teže boljke od nje nema,
    Niti ležiš, nit te boli,
    Samo kopniš na nogama.

    (Stih iz izvorne pesme, zapis F. Paunjelović) [Crn.]      		 [Vidi]
    237) 1297  drîgļiaće  гребен  (opis) Kînd sa traźe kîńipa pin drîgļiaće, ramîńe kanură, kare sa dîraśiașće pin darak đi lînă, șî đin ĭa sa faśe urḑala, da đin fuĭuor sa faśe baćala đi țasut. — Kad se provlači konoplja kroz greben, dobija se kanura, od koje se pravi osnova za tkanje, a od pređe se pravi potka. (Kaz. Aleksija Trailović, Rudna Glava, zapis: Durlić, 2012). [Por.]   [Vidi]
    238) 1288  drînd  дрндало  (opis) Drîndu đi taĭat koļașa ĭe un ark, fakut đin bît đi kuorn, înkonveĭat șî ļegat đi vîrurĭ ku ață đi fuĭuor; kînd gaćeșć koļașa, o tuorń pi fund, ĭaĭ drîndu, đi arku-la-l țîń ku mîna, da ața-ĭa o baź supt koļașă, ș-o taĭ în faļiĭe. Iĭ s-a ḑîśe drînd pintru ața-ĭa, kî stă strînsă, stîă drînd pi ark; da iĭ sa ḑîśe șî ark: „Adum arku sî taĭ koļașa!” Rumîńi kare nau drînd, taĭe koļașa ku ața.
    —
    Luk za sečenje kačamka je napravljen od savijenog drenovog štapa, vezanog koncem za vrhove; kad zgotoviš kačamak, sipaš ga na lopar, uzmeš „drnd”, držiš ga rukom za onaj luk, a konac provučeš ispod kačamka, i isečeš ga na kriške. Zove se „drnd” zbog onog konca, koji je zategnut, koji je čvrst na onom napetom luku; a zove se još i luk: „Daj mi luk da isečem kačamak!” Vlasi koji nemaju „drnd”, seku kačamak koncem. (Kaz. Aleksija Trailović, zapis: Durlić, Rudna Glava, 2012) [Por.]      		 [Vidi]
    239) 1291  drîndarĭ  дрндар  (opis) Kînd a avut lumĭa uoî mulće, lîna ś-a petrĭakut, a spalato, a drîndaito ș-a karato în Điĭ đi vindut. Atunśa ńima n-a kumparat lînă ńispalată. A fuost uamiń saraś karĭe a mĭers đi la kasă la kasă ku drîndu pi umîr, ș-a batut (drîndait) lîna pi marfa đi mînkarĭe, ore pi lînă. Luor ļ-a ḑîs „drîndarĭ”. — Kada su ljudi imali mnogo ovaca, višak vune su prali, rastresali i vozili u Vidin radi prodaje. Tada se nije kupovala neoprana vuna. Bilo je ljudi koji su išli sa drndalom na ramenu od kuće do kuće, rastresali (drndali) vunu uz nadoknadu u namirnicama ili za vunu. Njih su zvali „drndari”. (Kazivanje Traila Dumitraškovića (1881.) iz Osnića, Zapis: F. Paunjelović 1974) [Crn.]

    (opis)     Mama șađa la umbră, da lîna spalată o puńa pi un așćernut đi kîńipă, ș-o baća ku bîtu. Kînd am întrabato đi śe baće lîna, ĭa ḑîśa: „O drîndîĭ sî să sparga nuodurļi șî sî să skuturĭe turița șă gunuoĭu đi pin ĭa, sî fiĭe mîĭ ļesńe đi daraśit”. — Baba je sedela u hladovini, a opranu vunu stavila na konopljanu prostirku i mlatila štapom. Kad sam je pitao zašto bije vunu, rekla mi je: „Drndam je da se razbiju grudve i da ispadnu čičkovi i trunje, da bude lakše za vlačenje”. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.]      		 [Vidi]
    240) 1348  drîsman  дроњак  (izr.) S-a fi murit mîăĭ đi an, a fi ramas vrun drîsman. — Da je umro prošlog leta, ostao bi neki dronjak. (Druge vajde od njega ne bi bilo). (Kaz. Aeksija Trailović, zapis: Durlić, Rudna Glava 2012.) [Por.]   [Vidi]
    241) 1354  drĭam  драм  (stih)
    Batăl domńeḑău să-l bată
    Pĭ-al śe-nparće rău așare!
    Śi nu-nparće kum să-nparće,
    Să-n lasă șî miĭe un fraće.
    Înpartîĭ-sa karńa ku kîntarĭu,
    Șî oșćuarļi baș ku drĭamu,
    Șî sînźiļi baș ku paru!

    (Vuorbiļi đin kînćik „Dunărikă, apă ļină” — stihovi iz pesme „Oj Dunave, tija vodo”, kaz. Draga Katić, r. 1913, Klokočevac, zapis: Durlić, 1983)      		 [Vidi]
    242) 1265  drugă  клип  (stih)
    Paparudă, rudă,
    Pluaĭa sî ńe udă!
    ........
    Sî krĭaskă grîńiļi
    Kît pražîńiļi,
    Șî druźiļi
    Kît paluźiļi!
    —
    Dodolko, dodo,
    Kiša nek nas kvasi!
    .......
    Da nam bude žito
    Ko velika motka,
    A klip kukuruza
    Golem k’o tojaga!

    (Dodolska pesma, kaz. Gergina Durlić, Rudna Glava, zapis: Durlić) [Por.]      		 [Vidi]
    243) 1266  drum  друм  (izr.) ◊ Drum bun! — Srećan put! (dosl.) „Put dobar (želim)" ◊ Kată-ț drumu! — Gledaj svoja posla! (dosl.) „(Po)traži (svoj) put" (Idi svojim putem, ne mešaj se u naš posao, razgovor i sl.) ◊ Ĭaț drumu! — Idi, beži (odavde), skloni se! (dosl.) „Uzmi (svoj) put” ◊ A ĭeșît la drum bun. — Izvukao se (iz neke teške situacije); (dosl.) „Izašao na dobar put”. (Zapis: Durlić) [Por.]   [Vidi]
    244) 1271  drumaș  путник  (ver.) Uomu ĭe drumaș, șî trîabe sî sa ușurĭaḑă unđe puaće, da muĭarĭa ĭe kîsatuarńiță, trîabe să țînă ușa-n kisă, să nu tuńe fiĭe kare, numa al măĭ tare. — Muškarac je putnik, i treba da se olakša gde može, a žena je kućepaziteljica, i treba da drži vrata zatvorena da ne uđe bilo ko, nego najjači. (Kaz. Marica Ilić, rođ. Đorđević, „Đi Șontuońi”, 1916. g., Zapis: Durlić, Jasikovo, 28. XI 1990. g.) [GPek]   [Vidi]
    245) 1269  dudă  цев  (izr.) Suflă-n dudă. — (dosl.) „Duva u cev”. (fig.) Govori u prazno, priča besmislice; prigovara bez razloga, zakera, lupeta. (Zapis: Durlić) [Por.]   [Vidi]
    246) 1270  duduraĭkă  дудурајка  Zvučni prilog: primer sviranja na „dudurajci”. Melodija se zove „Kĭemare la-ntîńală” („Poziv na sastanak”), sviraju Milja Barbulović i Miladinka Radulović, selo Ždrelo u Homolju. Snimio Dragoslav Dević, etnomuzikolog, 15. oktobra 1978. godine. Internet prezentacija: Uzdin productions, 2007. [Hom.]   [Vidi]
    247) 1339  dul  оток  (izr.) (vulg.) ◊ Aĭ dul la kur. — Imaš čvor („onu stvar”) na dupetu. ♦ (kom.) Igra rečima: dul = čvor, izraslina, otok i dul = (gl.) „ponesi ga; nosi ga”, (fig.) „Imaš/nosiš ’onu stvar’ na/u dupetu”. (Kaz. Borislav Paunović, zapis: Durlić, Rudna Glava, 2012.)   [Vidi]
    248) 1316  dulśe  сладак  (izr.) Vuorba dulśe mult aduśe. — (dosl.) Slatka reč mnogo donosi. (fig.) Lepa reč gvozdena vrata otvara. (Zapis: Durlić) [Por.]   [Vidi]
    249) 1227  dumńeḑîu  бог  (izr.) Păn-ažunź la dumńeḑîu, ći manînkă sfînți. — Dok stigneš do boga, pojedu te sveci. ◊ Dumńeḑîu tuot vĭađe. — Bog sve vidi ◊ Batăl dumńeḑîu, să-l bată. — Bog ga ubio, da ga ubije. ◊ Dumńeḑîu să ńi ĭarće. — Bog nek nam oprosti. ◊ Ĭartî-ma, duamńe. — Oprosti mi, bože. (Rudna Glava, zapis: Durlić)   [Vidi]
    250) 1314  Dunurĭe  Дунав  (stih)
    Dunurĭe, apa ļină,
    spuńe-ĭ naĭki să vină.
    —
    Dunave, vodo mirna,
    kaži dragom da mi dođe.
    (Iz pesme „Dunurĭe, apă ļină” — „Dunave, mirna vodo”, kaz. S. Marinković, zapis F. Paunjelović, Osnić, 1986.) [Crn.]      		 [Vidi]
    251) 1259  duoĭ  два  (stih)
    Un pičor čuperka are,
    Doo țîță fata mare.
    —
    Jednu nogu gljiva ima,Dve su dojke u devojke.
    (Odlomak iz pesme „ĎI LA UNU PĂN-LA ZEČE”, zapis: V. Trailović, Prahovo) [Kmp.]      		 [Vidi]
    252) 1231  duor  жеља  (stih)
    Duoru mĭeu ș-a mîndri mĭaļe,
    Ĭe fakut đin floriśaļe,
    Floriśaļe vînațîaļe,
    Kam ka uoki mîndri mĭaļe.
    —
    Želje njene i želje moje,
    Od cvetova se sastoje,
    Od cvetića plave boje,
    Kao što su oči tvoje.

    (Iz pesme „Duoru al mĭeu" — „Želja moja”, zapis F. Paunjelović, Gamzigrad 1989.) [Crn.]      		 [Vidi]
    253) 3412  duosńikă  досника ?  (kom.) U vreme početne obrade reči srpski narodni naziv ove biljke nije identifikovan. Prema Wikipediji, „Carpesium cernuum” pripada familiji glavočika (Asteraceae).   [Vidi]
    254) 1309  dur!  дур!  (stih)
    Dura, dura, ku karuța,
    Pîn-la kasă la Ļikuța,
    La Ļikuța fată marĭe,
    Stîa ku pîăru pi spinarĭe,
    Kîntă ĭa un kînćiśiel,
    Șî așćaptă un danaśiel.
    —
    Brzo, brzo, taljigama,
    Do kućice Ilijine,
    Kod Ilije devojčica,
    Kosa joj je raspletena,
    Pesmicu ona peva,
    I momčića jednog čeka.

    (Poskočica za decu, kazivač N. Čulinović, zapis F. Paunjelović, Šarbanovac 2008.) [Crn.]      		 [Vidi]
    255) 1307  durai  грмети  (kom.) Za grmljavinu, kao jeku posle udara groma, Vlasi istočne Srbije imaju više izraza. S obzirom da je reč o onomatopeji, saradnici Vorbara tražili su od kazivača da prevedu izraz "grmi na nebu". Evo liste:

    I Porečka Reka (cela):
    ◊ durîĭe în śĭerĭ

    II Crna Reka
    ◊ dudîĭe în śĭerĭ — Osnić (sin. urlă)
    ◊ durîĭe în śĭerĭ — Krivelj (sin. urlă, tîrîĭe)

    III Homolje
    ◊ durîĭe în śĭerĭ — Laznica
    ◊ dudîĭe în śerĭ — Medveđica
    ◊ źiame în śĭerĭ — Sige, Žagubica
    ◊ urlă în śĭerĭ — Žagubica

    III Mlava
    ◊ dudîĭe în śĭerĭ — Rašanac
    ◊ źamĭe în śĭerĭ — Manastirica, Mlava
    ◊ urlă în śerĭ — Ranovac

    IV Resava
    ◊ źiame în śĭerĭ — Bobovo, Subotica
    ◊ urlă în śĭerĭ — Jasenovo

    V Braničevo
    ◊ źiame în śĭerĭ — Žitkovica
    ◊ urlă în śĭerĭ — Doljašnica

    VI Krajina
    a. kîmpeńi
    ◊ dudăĭe în čerĭ — Samarinovac, Dupljane
    b. padureńi
    ◊ durîĭe în śĭerĭ — Plavna

    VII Morava - Ćuprija
    ◊ źiame în śĭerĭ (Isakovo) [Mor.]

    VIII Zvižd
    ◊ urlă în śĭerĭ — Duboka, Voluja [Zvizd]

    IX Timočeni
    ◊ urăĭe în čerĭ — Halovo, Gradskovo, Mali i Veliki Jasenovac i Šipikovo [Tim.]      		 [Vidi]
    256) 1333  durĭa  болети  (stih)
    Ińima-mĭa, ińima-mĭa,
    Ĭară-nśiapĭe ma durĭa!
    —
    Srce moje, srce moje
    Opet poče boleti!

    (Refren pesme, zapis: Durlić)      		 [Vidi]
    257) 29  duruĭan!  дурујан!  (usp.)
    Duru, duru, duruĭan,
    Dupa kasa lu Stoĭan!
    Aĭ mi miś pin urḑîś,
    Aĭ mižlośiń pin rîdaśiń,
    Da-ĭ mi marĭ pin lastarĭ!
    ―
    Điha, điha, đihana,
    Iza kuće Stojana!
    Mala deca u koprive,
    A srednjaci u korenje;
    One stare - u lastare!


    Verbalna magijska formula kojom se podstiče rast („lastarenje”) male dece. (Rudna Glava, zapis: Durlić, 1974) [Por.]      		 [Vidi]
    258) 1335  duruorĭ  костобоља ?  (opis) Kînd ći bulnavĭeșć đi duruorĭ, ći duare tuata snaga; iș frînt tuot, nu ći țîn piśuariļi, kaḑ în pat șî ḑaś, alt ļak n-a fuost; kare avut bań, a kumparat buĭeḑ skumpĭe, șî s-afumat ku ĭaļe. Măĭ puțîn s-a ḑakut o stamînă; dakă n-a trĭekut, sa ḑaśe triĭ stamîń, pă śinś; dakă ńiś đi aĭa vrĭamĭe nu trĭaśe, sigurat trĭaśe đi șapće stamîń, șî la-l bolnau or trĭaśe, or muare. — Kad oboliš od kostobolje, boli te celo telo; sav si slomljen, padaš u krevet i ležiš, drugog leka nije bilo; ko je imao para, kupovao je bilje u apotekama, i njime se kadio. Najmane se ležalo nedelju dana; ako nije prošlo, leži se tri nedelje, pa pet; ako ni za to vreme bolest ne prođe, sigurno prolazi za sedam nedelja, i bolesnik se ili oporavi, ili umre. (Kaz. Gergina Durlić, zapis: Durlić, Rudna Glava 1986.)   [Vidi]
    259) 1303  dus  одсутан  (klet.) Duće, unđe s-a dus mutu ku kalu! — Idi, kud je otišao mutavko sa konjem! (Rudna Glava, zapis: Durlić) [Por.]   [Vidi]
    260) 1312  dușmańașće  душмански  (stih)
    Florinćińe, Florinćińe,
    Ma zatriș tu pi mińe.
    Nu luvaș tu una, duauă,
    Ma-m rupsîăș stîna-n duauă!
    Akuma dîĭ tu dușmańașće,
    Ĭuo sî dau pakurarĭașće,
    Sî veđem a kuĭ mîĭ bińe lovĭašće!
    —
    Florinčine, Florinčine,
    Uništio si ti mene.
    Ne uze mi jednu, dve,
    Već mi stado prepolovi!
    Sad udari dušmanski,
    Ja ću tebe čobanski,
    Da vidimo šta je jače!

    (Iz pesme „Kuosta pakurarĭu” — „Kosta čobanin”, kaz. Žarko Andrejević, violinista i pevač, zapis: F. Paunjelović, Osnić, 1974) [Crn.]      		 [Vidi]
    261) 1302  duśa  носити  ĭuo duk; ĭuo am dus; ĭuo o sî duk — ja nosim; ja sam nosio, ja ću nositi
    tu duś; tu aĭ dus; tu o sî duś — ti nosiš; ti si nosio; ti ćeš nositi
    ĭel duśe;ĭel a dus; ĭel o să dukă — on nosi; on je nosio; on će nositi
    nuoĭ duśem, nuoĭ am dus; nuoĭ o sî duśem — mi nosimo; mi smo nosili; mi ćemo nositi
    vuoĭ duśeț; vuoĭ aț dus; vuoĭ o sî duśeț —vi nosite; vi ste nosili; vi ćete nositi
    iĭ duk; iĭ a dus; iĭ o sî dukă — oni nose; oni su nosili; oni će nositi
    ĭuo dusăĭ; nuoĭ dusărăm —ja donesoh; mi donesosmo
    tu dusăș; vuoĭ dusărăț — ti donese; vi donesoste
    ĭel dusă; iĭ dusîră — on donese; oni donesoše      		 [Vidi]
    262) 44  ḑamă  чорба  (opis) ḐAMĂ ĐI KUŃE — KLIN-ČORBA
    Ḑamă đi kuńe s-a fakut đin plutaźiańe, piparkă, śiapă, apă șî sare; mînkare sărăkaśuasă đi lume sarakă. — Klin-čorba pravila se od paradajza, paprike, luka, vode i soli; sirotinjsko jelo za siromašne ljude. (Kaz. Paun Rucić, r. 1926. Zapis: Durlić, Rudna Glava, 8. VIII 1994.) [Por.]      		 [Vidi]
    263) 2332  ḑară  јогурт  (stih)
    Ḑară, ḑară, ĭeș đin burtă afară,
    Kî ĭe mult đ-asară!
    (Așa rumîńi ḑîk kî kîntă țîgano-l flomînd).
    —
    Mlaćenice, mlaćenice, izađi mi iz stomaka,
    Jer je mnogo proteklo od (večere) sinoć!
    (Tako Vlasi vele da peva gladni Ciganin.
    Kaz. Paun Ilić, r. 1952, zapis: Durlić, 27. VII 2013).      		 [Vidi]
    264) 1976  ḑămuriĭe  чорбуљага  (opis)
    Rb.
    		Ḑămuriļi kare s-a mînkat vrodatăČorbe koje su se jele nekada

    01
    02
    03
    04
    05
    06
    07
    08
    09
    10
    11
    12
    13
    14
    15

    ḑamă đi postîrmă
    ḑamă đi pĭeșć
    ḑamă đi brînḑă
    ḑamă đi pasuĭ
    ḑamă đi krumpiĭ
    ḑamă đi urḑîś
    ḑamă đi drîgaviĭ
    ḑamă đi șćir
    ḑamă đi burĭeț
    ḑamă đi varḑă akră
    ḑamă đi śĭapă
    ḑamă đi kuńe
    ḑamă đi buou
    ḑamă đi rasurĭ
    ḑamă akră

    čorba od pastrme
    riblja čorba
    čorba od sira
    čorba od pasulja
    čorba od krompira
    čorba od kopriva
    čorba od zelja
    čorba od štira
    čorba od gljiva
    čorba od kiselog kupusa
    čorba od luka
    klin čorba
    volovska čorba
    čorba od surutke
    kisela čorba

    (Terenski zapis, Durlić) [Por.]      		 [Vidi]
    265) 2304  ḑîsa  кажа  (brz.) A ḑîs ḑîsa să ḑîk, k-oĭ ḑîśe sî nu ḑîk, kî ḑîk kî nu măĭ ḑik. — Rekla kaža da kažem, da ću kazati da ne kažem, da ću kazati da više neću kazati. (Kaz. Borislav Paunović, 1949, zapis: Durlić, Rudna Glava, 1987.) [Por.]   [Vidi]
    266) 3102  ḑîsă  судбина  (baj.) ĐIN ĐESKÎNĆIK ĐI SKRISĂ

    Să să dukă după skrisa mĭa,
    După ḑisa mĭa unđe v-o fi ĭa!
    Ăn vis sî mĭ-o dukă s-o visăḑ,
    Bińe s-o kunuosk!
    —
    IZ BAJALICE O ZAPISANOM

    Da ode po moju sudbinu,
    Po moju suđenu, ma gde ona bila!
    U san da mi je dovede,
    Da je jasno prepoznam!

    (Vĭeḑ đeskînćiku întrĭeg. — Vidi celu bajalicu:
    ĐESKÎNĆIK ĐI SKRISĂ — BAJANJE DA SE OSTVARI ZAPISANO)      		 [Vidi]
    267) 1383  ḑîuă  дан  VARIJANTE
    I Porečka Reka [Por.]
    ◊ ḑîuă, ḑîļe; ḑîļiļi (Rudna Glava, Tanda)

    II Crna Reka [Crn.]
    ◊ ḑîuă, ḑîļe; ḑîļiļi (Osnić)
    ◊ zîuă (Valakonje, Savinac, Lubnica, Gamzigrad)

    III Krajina (Kmpenji) [Kmp.]
    ◊ zăuă (Prahovo)
    IV Zvižd [Zvizd]
    ◊ ḑîvă, ḑîļe, ḑîļiļi (Voluja)
    FATA KU ĻIK

    Če măĭ fată ku ļik,
    Da pe fus n-are ńimik.
    Zăua noapťa la ogļindă,
    Da gunoĭu păn la grindă
    (Zapis: V. Trailović, Prahovo)
    Vidi više      		 [Vidi]
    268) 1663  Đeđu  Ђеђу  (stih)
    ĐEĐU
    		ĐEĐU

    Pe supt naltu śerĭuluĭi,
    La namolu măriluĭi,
    Baș pe raḑa suariluĭi,
    La kapu pomîntuluĭi,
    Ierĭa ńeșća astaļe ănćinsă,
    Śe gud boĭarĭ, ńegustori.
    În kapatîń śeńe șađarĭe?
    Žîgman kraļu kă șađare.
    Ku noauă źińerĭ să gostarĭe.
    Da źińerļi al măĭ marĭe,
    Tuot pe ĭel kum mĭ-ăl kemarĭe?
    Tuot mă Đeđu mi-l kemarĭe.

    Ispod neba visokoga,
    Na obali mora,
    U osvitu dana,
    A na kraju sveta,
    Beše sofra postavljena
    I bojarima okružena.
    A u čelo ko seđaše?
    Žigman kralju mi seđaše,
    Sa devet zetova se gošćaše.
    A zet njegov najstariji,
    Kako njemu ime beše?
    Đeđu se on meni zvaše.

    (Iz pesme „Đeđu”, kaz. Miroslav Čulinović, zapis: F. Paunjelović, transkripcija i prevod: Durlić) [Crn.]      		 [Vidi]
    269) 53  đestul  доста  (posl.) Đestul ĭe o buată la un kar đi uaļe. ― Dosta je jedna tojaga za kola krčaga. [Por.] (Zapis: Durlić, „Razvitak” 1, 1984, 69).   [Vidi]
    270) 1654  điđikă  дика  (baj.)
    Мăruļе,
    kаrе vо vеńi lа ćińе flоmînd -
    sî pļаśе sаtul,
    kаrе vińе bоlnаu -
    sî pļаśе zdrаvîn,
    dа ku ruоdu tĭеu
    lа tuаtа lumĭа sî ļi fiĭе đi điđikă,
    šî sî sа dukă lа tuаtа nuntа,
    šî lа tuаtа zаvĭеćinа,
    šî lа tuаtа guоzbа.    		Jаbukо,
    kо ti glаdаn dоđе -
    dа pоđе sit,
    kо dоđе bоlеstаn -
    dа pоđе zdrаv,
    а tојim plоdоm
    svi lјudi dа sе dičе,
    i dа gа nоsе nа svаku svаdbu,
    nа svаku svеtkоvinu
    i nа svаku gоzbu.

    (Đin đeskînćik „Đi șoĭmańe” — Iz bajalice „Od šojmana”, kaz. Janko Nikolić r. 1920, zapis: Durlić, Rudna Glava, 1984) [Por.]      		 [Vidi]
    271) 1447  đinće  зуб  (izr.) Măĭ apruape đințî đikît parințî. — Bliži su ti zubi od roditelja. (=Gledaj svoja posla, ne osvrći se na druge. Čuo u selima Gornjeg Poreča, zapis: Durlić) [Por.]   [Vidi]
    272) 1470  điparće  далеко  (stih)
    Đeparće, naĭkă, đeparće,
    Šapće đalurĭ ńe đesparće,
    Šapće đalurĭ ș-o građină:
    Nuĭe naĭka mĭeu să vină!
    —
    Daleko je, dragi, daleko,
    Sedam brda nas razdvaja,
    Sedam brda i gradina:
    Nema dragog da mi dođe!

    (Kaz. Paun Ilić, zapis: Durlić, Tanda 2012) [Por.]      		 [Vidi]
    273) 1603  đizvîăț  одвика  (izr.) Tuot învățu are șî đizvățu. — Svaka navika ima i odviku. (Kaz. Bora Paunović, zapis: Durlić, Rudna Glava, 2012) [Por.]   [Vidi]
    274) 2043  față  лице  (izr.) — Pi față s-a fakut, pi față ăl taĭem! s-a ḑîśe la prazńik, kînd s-a taĭe kolaku prazńikuluĭ. — Na prisoju se rodio, s lica ga sečemo! kaže se na slavi kada se seče slavski kolač. (Zapis: Durlić, Rudna Glava, 1997) [Por.]   [Vidi]
    275) 3169  fașîu  пашеног  (stih)
    BLASTĂMU LU KOĻINDREȚ
    Kînd vrunu n-a đeșkis ușa la koļindrĭeț, îĭ ĭ-a kîntat așa:

    Kîće ļingurĭ pe masă -
    Atîța „fașîĭ” p-inga kasă!
    Kîće frunḑă în gutîĭ -
    Atîța p-inga kasă „fașîĭ”!
    Kîće furkuļiță în poļiță -
    Atîća bruś în găzdariță!
    —
    KOLEDARSKA KLETVA
    Kad neko ne otvori vrata koledarima, oni mu pevaju ovako:

    Koliko kašika na sofri -
    Toliko „pašenoga” oko kuće!
    Koliko lišća na dunji -
    Toliko „pašenoga” oko kuće!
    Koliko viljušaka na polici -
    Toliko „šiljaka” u gazdarici!

    (Kaz. Paun Ilić, zapis: Durlić, Tanda, 9. III 2015) [Por.]      		 [Vidi]
    276) 1795  faśe  чинити  (pit.) Śe faś? - Stau în kraś, șî fak la kolaś! — Šta radiš? - Čučim i „pravim” kolače! (=vrši nuždu, vulg. odgovor na pitanje radoznalih).
    (izr.)     Taśe, șî faśe. — Ćuti, i čini. (=mudar, lukav; podmukao).
    (izr.)     Kare faśe, nu petrĭaśe. — Ko zlo čini, ne ispašta. (Krivac ne biva uvek uhvaćen, ili kažnjen) Zapis: Durlić, čuo u detunjstvu, Rudna Glava, druga pol. XX veka [Por.]      		 [Vidi]
    277) 1870  fată  усуд  (psov.) Futuĭ fata-n kur! (skr.) Fata-nkur! — ’Bem ti sudbinu u dupe! ◊ Futuĭ fata śe l-a fatat! — ’Bem ti sudbunu koja ga je stvorila! ◊ Futuĭ fata mînsa!* (skr.) Fata mînsa. — ’Bem ti majčinog usuda! (kom.) Psuje se usud koji je stvorio majku koja je rodila psovanu osobu. *mînsa < mumînsa < mumi + ńi + sa [Por.]   [Vidi]
    278) 2204  făurarĭ  фебруар  (izr.) Fauraĭ ku gînđiļi tarĭ. — (dosl.) Februar, (mesec) sa jakim mislima. (=Opak zimski mesec koji treba ozbiljno shvatiti. Zapis: D. Stojanjelović, Žagubica, 1990) [Hom.]   [Vidi]
    279) 1957  ferbĭa  врети  (izr.) Nu ći mistaka unđe nu-ț fĭarbe uala! — Ne mešaj se gde ti ne vri lonac! (=ne mešaj se u tuđa posla) (Zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.]   [Vidi]
    280) 2307  feri  штитити  (izr.) Duamńe pazîașće șî ferĭașće! — Bože sačuvaj i sakloni! ◊ Pļakă ku śaso-l bun, să ći ferĭaskă dumńeḑîu. — Pođi u dobri čas, neka te bog čuva! (U selima Gornjeg Poreča, zapis: Durlić) [Por.]   [Vidi]
    281) 2397  ferĭastă  прозор  (opis) Ferĭasta are darak (1), fakut đin patru blăń măĭ gruasă, înkeĭaće la vîrurĭ, puaće să aĭbă un uokĭ or duauă (3); uokĭu ĭe fakut đin źam (2), źamu ĭe fakut đi blanuță, kare pi đinuntru au žgĭab în kare sa puńe stîkla (4). Pănă n-a ĭeșît stîkla, ferĭasta a fuost astupată ku pĭaļe đi ĭed, rasă đi măĭ mulće uorĭ pănă nu s-a provaḑut. Đi să nu tună uoțî, găžđiļi la ferĭeșć a pus fĭară înkruśișaće. Źamurļi a fuost prinsă în darak ku țîțîńe,(6) da s-a-nkis la mižluok ku laĭber. Đi la o vrĭame înkuaśa, kuolțurļi s-a-ntarit ku pļekurĭ, taĭaće-n vinglă. (5)
    —
    Prozor ima štok (1), izrađen od četiri deblje daske, užljebljene na krajevima; može da ima jedno ili dva krila (okna) (3); krilo je izrađeno od rama (2), a ram od letvica, koje iznutra imaju žljeb u koji se uglavljuje staklo (4). Dok se nije pojavilo staklo, prozor je bio pokriven jarećom kožom, koja se drala više puta dok ne bi postala providna. Od nekoga vremena na ovamo, przorski ram se ojačavao metalim vinglama.(5) Da ne bi ušli lopovi, bogatiji su na prozore stavljali unakrsne rešetke. Krila su bila prikačena na ram pomoću šarki, (6) a zatvarala su se rajberom. (Kaz. Mihajlo Germanović, zapis: Durlić, 9. VIII 2013.) [Por.]
    ◊ ğam (Prahovo) [Kmp.]
    ◊ ğamb (Rtkovo) [Dun.]
    ◊ pĭenđiră [akc. pĭenđiră] (Ranovac) [Mlava], (Duboka) [Zvizd], (Osnić) [Crn.]
    ◊ pĭenđeră (mn. pĭenđerĭ) (Neresnica) [Zvizd]
    ◊ pĭenđer (Svinjarevo) [Pom.]
    ◊ pĭenđir (Isakovo, Bigrenica) [Pom.]
    ◊ ferĭastă (Manastirica, Rašanac) [Mlava], (Plavna, Malajnica) [Pad.]
    ◊ ferĭastră (Davidovac) [Dun.]      		 [Vidi]
    282) 2306  fi  бити  (izr.) Nu fi pruost kum aĭ fuost, fi kuminće ka-nainće. — Ne budi prost ko šti si bio, budi mudar kao pre. (klet.) Firĭaĭ afurisît! — Proklet bio! ◊ Firĭa afurisît sufļitu tĭeu! — Prokleta ti bila duša! (Čuo u selima Gornjeg Poreča, zapis: Durlić, druga polovina XX veka) [Por.]   [Vidi]
    283) 1276  fifă  панова фрула  (opis) Ĭastă o buĭađe, s-a kĭamă „fifă”, krĭașće pi marźîna traușî, unđe ĭe kam buźakuos, gruasă ĭe ka źeĭśtu; krĭașće vrun mĭetîr șî măĭ śeva, șî are źenunkĭ koļa-koļa. Pin mižluok ĭe țauă guală, da la źanunki-ĭa ĭe înfundată, astupată. Vara muĭerļi o taĭe, o uskă, ș-o skurćaḑă la źanunki-ĭa, să kapiće śinś, șapće or nuauă țăvuță kare au un kîpatîń înfundat, da-lalalt nu. Ļe skurtă să nu fiĭe tuot una đi lunź, numa lunźimĭa întra ĭaļe să krĭaskă kîći kîta, đi la măĭ skurta, pănă la măĭ lungă. Kîpatińo-l đeșkis ăl taĭe poćeșît, șî lukru ĭe gata: fifa ĭe sprimită đi kîntat. Țîăviļi nu-s ļegaće ku ńimika, numa muĭarĭa ļe țîńe-n mîń așa rînduiće, șî suflă-n ĭaļe. A măî skurtă are glas măĭ supțîre, da a măĭ lungă are glas măĭ adînk. A fuost în Vlauļa 1938. un daskîl, rumîn đin Žgobița, Vuoĭa Drobić; ĭel adunat fećamă șî kopilandri, ĭa-nbrakat în puort batrîńesk, ĭa-nvațat sî žuaśe žuok „batrîna pi piśuor”, a dus đi la Gorńana ńișći karabaș, și s-a dus ku iĭ în Biļigrad la vro takmićeńe. A luvat șă pi Marița lu Ćosa, kare a foust în Isîkuvă măĭ sprimită đi fifă, ș-în Biļigrad a fouost măĭ buń pista tuoț, a kîpatat, kum s-ar ḑîśa akuma „prva nagrada”.
    —
    Ima jedna biljka, zove se „fifa”, raste po obodu dvorišta, gde ima budžaka, debela je kao prst; raste oko metar i nešto, i ima člankove ovde-onde. Po sredini je šuplja cev, a kod onih članaka je zapušena, zatvorena. Žene je leti seku, suše, i krate je kod onih članaka, tako da dobiju pet, sedam ili devet cevčica čiji jedan kraj začepljen, a drugi nije. Krate ih da ne budu iste dužine, nego da dužina među njima postepeno raste, od najkraće, do najduže. Otvoreni kraj seče se koso, i posao je gotov: „fifa” je spremna za sviranje. Cevčice nisu vezane ničim, nego ih žena tako poređane, od najkraće do najveće, drži rukama i duva u njih. Najkraća ima najtanje, a najduža ima najdublji glas. Bio u Vlaolu 1938. jedan učitelj, Vlah iz Žagubice, Voja Drobić; on je okupio mladiće i devojke, obukao ih u starinsku nošnju, naučio ih da igraju kolo „batrna”, doveo iz Gornjana neke gajdaše, i otišao sa njima u Beograd, na neko takmičenje. Poveo je i Maricu Ćosinu, koja je u Jasikovu bila majstor za fife, i u Beogradu su bili najbolji, dobili su, kako bi se danas reklo, prvu nagradu.
    (Kaz. Janko Blagojević, Zapis: Durlić, 15. VII 2012. Jasikovo) [GPek]      		 [Vidi]
    284) 2690  fikat  јетра  (klet.) Mînkațar śuarîļi fikața-ĭ ńegri! — Izjele ti vrane crnu džigericu! (Zapis: Durlić, Rudna Glava, druga pol. XX veka) [Por.]   [Vidi]
    285) 3287  fikă  патка  (stih) ĬUO KU MÎNDRU MĬEU

    A mĭeu luvă karu șî buoĭi,
    Șî pļekă în kiriĭe,
    A ĭu ĭut fika taĭaĭ
    Ș-o ḑamă fakuĭ.
    Pănă ĭeal ku buoĭi-n sat,
    Ĭuo pi altu am apļekat.
    Ku o ḑamă dă fikuță
    Fakurăm o śinuță!
    Da al mĭeu stă pră proțap,
    Kă n-are ńimik în kap!

    (Dîn kînćik „Ĭuo ku mîndru mĭeu”, a ḑîs Miļisau lu Đină Șćefîn. — Stih iz pesme „Ja i moj dragi”, pevao violinista Milisav Stefanović iz Manastirice u Mlavi, rođ. 1933. Zapis po sećanju: Staniša Dragojević, 21.VII 2013.) [Mlava]      		 [Vidi]
    286) 2285  fină  кумица  (izr.) Nașu odată vĭađe pizda fińi. (Kînd ka pi fată mikă o rađikă la boćeḑ, đisupra đi kapu luĭ). — Kum jednom vidi kumičinu pizdu. (Kad je kao malu devojčicu podiže na krštenju, sebi iznad glave). (Kaz. Nikola Nikolić, zapis: Durlić, Rudna Glava, 1987) [Por.]   [Vidi]
    287) 2255  firiśiel  кончић  (mag.) Kîće firiśiaļe, atîća izvoriaļe! (Sa ḑîśe-n Zvižd la pomĭeń, kînd sa slubuađe apa l-aĭ muorț, șî sa tuoarnă ku truoku pi pĭaćik đi pînḑă albă, pus pista un bît đi alun, kare ĭe punća pi kare trĭaśe al muort.) — Koliko končića, toliko izvorčića! (Kaže se u Zviždu na pomanama, kada se izliva voda za pokojnika, i tikvom sipa na belo platno, prebačeno preko jednog leskovog štapa, koji je brvno preko koga prelazi pokojnik.) (Zapis: Durlić, Mustapić, 1998) [Zvizd]   [Vidi]
    288) 2058  firĭe  лице  (stih)
    Kînd erĭam ćińerĭel baĭat,
    Frumoșîăl la firĭe,
    Purtam șapće dupa mińe,
    Da akuma-m înbatrîńit,
    Mustaśuara s-a rarit,
    Mîndruțîļi m-a urît.

    (Stih iz pesme, kaz. Petar Perić, zapis F. Paunjelović, Osnić 1973) [Crn.]      		 [Vidi]
    289) 2297  fiśuor  син  (stih) Să će-nsuori đe nuauă uori,
    Șî să faś nuauă fiśuori,
    Măĭ la urmă ș-o fećiță,
    Șî tu să-nkĭep în tamńiță.
    —
    Devet puta da se ženiš,
    Devet sinova da rodiš,
    Na kraju i devojčicu,
    Pa da uđeš u tamnicu.

    (Đin kînćik „Đeđu”. — Iz pesme „Đeđu”; kazivač: Miroslav Čulinović, snimak: F. Paunjelović, Šarbanovac, [Crn.] Transkript i prevod: Durlić)      		 [Vidi]
    290) 1811  fîn  сено  VUORBIĻI ĻEGAĆE ĐI LUKRU LA FÎN - REČI U VEZI SA RADOM NA SENU

    ◊ ĭarbă — trava
    ◊ fîn — seno
    ◊ kuasă — kosa
    ◊ kosî — kositi
    ◊ kosîtuorĭ — kosač
    ◊ otkuoș — otkos
    ◊ furkă — vila
    ◊ kupițî — naviljčiti
    ◊ kupițao — naviljak, baglja
    ◊ porkońi — sadenuti
    ◊ porkuoń — plast
    ◊ grîmađi — denuti
    ◊ klańe / klaĭe — stog
    ◊ furkuoń — rogulje
    ◊ țapă — stožer
    ◊ panžîn —lemez      		 [Vidi]
    291) 2253  Fîraun  Фараон  (kom.) Фараон м Циганин. — Црн си ко Фараон. (Srbi u Timoku, JakšaDinić, kod reči Фараон.)   [Vidi]
    292) 1915  fĭară  клопка  (izr.) Vulpĭa-n fĭară đevină ĭe đe tuot. — Lisica u klopci kriva je za sve. (Kaz. Milutin Durlić, zapis: Durlić, Leskovo 1985) [GPek]   [Vidi]
    293) 1913  fĭer  гвожђе  (izr.) Nu ĭa-n mînă fĭer fĭerbinće! — Ne uzima u ruku vrelo gvožđe! (Slabić, nepouzdan, nesiguran. Kaz. Adam Krišanović, zapis: Durlić, Rudna Glava, 1987) (izr.) Napasta ĭe ku đințî đi fĭer. — Kleveta ima gvozdene zube. (Kada se neko iz pakosti nevin okleveta, može da dopadne zatvora. Kaz. Milan Trifunović, zapis: Durlić, Rudna Glava 1984) [Por.]   [Vidi]
    294) 1900  flomînd  гладан  I Porečka Reka
    ◊ flomînd (Rudna Glava)
    ◊ flămînd (Tanda)
    ◊ flamînd (Crnajka, Topolnica, Boljetin)

    II Crna Reka
    ◊ flomînd (Zlot, Osnić, Šarbanovac, Lubnica, Dobro Polje)
    ◊ flămînd (Krivelj, Valakonje, Slatina)
    ◊ flamînd (Šarbanovac, Gamzigrad, Metovnica, Mali Izvor, Podgorac)

    III Mlava
    ◊ flamînd (sva sela ?)

    IV Homolje
    ◊ flamînd (Sige)

    IV Braničevo
    ◊ flămînd (Žitkovica)

    V Negotinska Krajina
    ◊ flămînd (Prahovo)

    VI Gornji Pek
    ◊ flamînd (Jasikovo)
    ◊ flomînd (Leskovo)

    VII Zvižd
    ◊ flamînd (Voluja, Duboka)

    VIII Padurenji
    ◊ flamînd (Plavna)

    IX Ključ
    ◊ flămînd (Davidovac)      		 [Vidi]
    295) 2049  fluok  прамен  (izr.) — Înga ĭe krudă, n-are triĭ fluoś la pizdă. — Još je zelena, nema tri dlake na pički. (Kaz. Paun Ilić, zapis: Durlić, Tanda 2013) [Por.]   [Vidi]
    296) 2296  Fluriĭ  Цвети  (opis) La Fluriĭ nu s-a lukră ńimika tuota ḑîva; muĭeriļ s-a duk la morminț, pră urmă fak fuoku șî k-o rîză aprinsă afumă kasa, șî tuot prînga kasă; fuoko-la-l țîn aprins s-afumĭe pănă sara — Na Cveti se ne radi ništa celog dana; žene idu na groblje, a onda lože vatru i jednom krpom dime kuću i sve oko kuće; tu vatru održavaju upaljenu, da dimi do uveče. (Po kazivanju majke, zapis: Gordana Marković, Voluja, 2001) [Zvizd]   [Vidi]
    297) 71  flutur  лептир  (brz.) Flutur pi tata, flutur pi muma! — (dosl.) Leptir na tatu, leptir na mamu! (Igra rečima: kada se rečenica brzo izgovara i ponavlja, reč flutur = leptir prelazi u futul = jebem ga, pa ispada da govornik vrši akt nad svojim roditeljima, što izaziva opšti smeh kod čobana. Čobanska brzalica i sprdalica, čuo u detinjstvu, zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.]   [Vidi]
    298) 2165  fonfiu  винка  (opis) Fonfiu, or foĭonfiu, s-a țînut buĭađe maruasă: avuto pin građiń numa găzdoșćińi, aĭ saraś nu; pi ĭa a kunoskut drumașî pi lînga śe kasă trĭek. — Vinka ili vinčica, smatrala se gospodskom bljkom: imali su je po baštama samo bogataši, siromasi ne; po njoj su putnici znali pored kakvih kuća prolaze. (Kaz. Paun Ilić, 1952; zapis: Durlić, Tanda 26. VI 2013) [Por.]   [Vidi]
    299) 4497  frațîĭuor  братић  (ver.) La rumîń înga sa pastrĭaḑă urma lu kreḑamînt tare batrîn kă Luna ku Suariļi sînt fraț. Đ-aĭa marturiĭa la pomeń, în kare muĭeriļi śe dau đi pomană kĭamă Luna șî Suariļi să fiĭe marturĭ la pomană, înśape ku vuorbe: „Suare, frațîĭuare / Șî Lună, soră bună!” — Kod Vlaha se još čuvaju tragovi prastarog verovanja da su Sunce i Mesec brat i sestra, zato marturija na pomanama, u kojoj žene koje vode obred pozivaju za svedoke obreda Sunce i Mesec, počinje rečima: „Sunce, bratiću / I Luno, dobra sestro!” (Zapis: Durlić, u svim vlaškim selima).   [Vidi]
    300) 4496  fraće  брат  (izr.) Fraț sînt fraț, ama brînḑa pi bań! — Brat je brat, ali je sir za pare.   [Vidi]
    301) 2276  frĭenga  френга  (klet.) Mînka-l-ar, dabuogda, frĭenga, să-l manînśe! — Izjela ga, dabogda, frenga, da ga izjede! (Zapis: Durlić, Rudna Glava, 1987) [Por.]   [Vidi]
    302) 606  fuaļe  мешина  (stih)
    Poćaka-sta đi pi krak
    Fakută ĭe đi un danak,
    Da poćaka đi pi kuastă
    Fakută đi mîndra nuastră,
    Orđińind la vrîžîtuarĭe
    Sî-ĭ giśaskă śi ĭe-n fuaļe:
    O gongiță ku piśuarĭe,
    Kum sa faśe, śĭare țuaļe!
    —
    Ova staza sa obronka
    Utabana je od momka,
    A tu stazu na padini
    Naša moma nam učini,
    Vračarama odlazeći
    Bolan stomak da izleči,
    Jer u njemu buba mala
    Tek što nije prohodala!

    (Kaz. Veselinka Bkić, r. 1909. u Rudnoj Glavi, Zapis: Durlić, Rudna Glava, 28. II 1984) [Por.]      		 [Vidi]
    303) 1941  fuće  јебати  (izr.) Sluaga sîrbiluor ĭe în patru „S”, da lu rumîń în patru „F”: Fuće Fraće Fara Frikă! — Srpska sloga je u četiri „S”, a vlaška u četiri „F”: Jebi Brate Bez Straha! (Vlaška šala na sopstveni račun, zapis: Durlić, Rudna Glava, 1974) (izr.) Fuće saraka, ama kato la uokĭ. — Jebi sirotici, ali je gledaj u oči. (Kaz. Adam Krišanović, zapis: Durlić, Rudna Glava 1984) [Por.]   [Vidi]
    304) 1954  fućerĭe  јебаштво  (izr.) Tot nat kum i’ pućerĭa așa-ĭ șî fućerĭa, așa-ș fuće muĭerĭa. — (vulg.) Svakom kakvo je junaštvo, takvo i jebaštvo, i tako i ženu jebe. (Govorilo se onima koji su se razmetali lažnim bogatstvom, imovinom, društvenom moći i sl. Kaz. Paun Ilić, zapis: Durlić, Tanda, 1. II 2013.) [Por.]   [Vidi]
    305) 2209  fuńiźină  чађ  (mag.) Kolak ku fuńiźină a fakut vrîžîtuoriļi la lume, să-l dukă la luok șî să-l đa đi pomană la păsîrĭ să ļi ńegrĭaskă uoki, să nu vadă să skuată sămînțîĭļi pin sîmanatură. — Kolač umešen sa čađom spremale su vračare ljudima da ga nose na njivu i namene pticama, da im pocrne oči i da ne vide da iskljucaju posejano semenje. (Kaz. Gergina Durlić, zapis: Durlić, Rudna Glava, 1983) [Por.]   [Vidi]
    306) 2328  fuok  ватра  (klet.) Ardîće fuoku! — Vatra te spalila! ◊ Fuok șî pară! — (dosl.) Vatra i plamen! (=Grom i pakao!) [Por.]   [Vidi]
    307) 2208  fura  красти  (izr.) Minće kă nu fură, da fuźe ku rața-n gură. — Laže da ne krade, a beži s plovkom u ustima. (Za nekoga ko krade na očigled ljudi, a kune se da je pošten. Zapis: Durlić, Rudna Glava, 1985) [Por.]   [Vidi]
    308) 1713  furkuļiță  виљушка  (ver.) Kînd ĭe al muort uom batrîn, nu-ĭ s-a dă đi pomană furkuļița, kî ĭel nu șćiĭe sî manînśe ku ĭa, șî s-a-nbrukă. — Kad je pokojnik stariji čovek, na daći mu se ne namenjuje viljuška, jer on ne zna njome da se služi, pa će se ubosti. (Kaz. Viktorija Paunović, zapis: Durlić, Crnajka, 2003. g.) [Por.]   [Vidi]
    309) 2247  furńikă  мрав  (izr.) Manînkă ka furńika. — Jede malo, gricka.
    (ver.) Kînd furńiśiļi tună șîr în kasă, muare vrunu đin kasă. — Kad kolona mrava ulazi u kuću, umreće neko iz kuće. (Rudna Glava. Zapis: Durlić) [Por.]      		 [Vidi]
    310) 75  furśiļi pomîntuluĭ  сохе земаљске  
    (stih)
    Stihovi iz lautarske pesme:
    A jîduvi pomîntuluĭ,
    Piľipǐețî cîmpuǐluǐ,
    Taǐe furśiľi pomîntuluĭ,
    Da o dată, dădaorǐ,
    Sa uǐtă în građina cu fluorǐ.
    Ǐacă fluarǐa mǐ-a crǐescut,
    Șî tamîǐe a trecut,
    Pănă-n dzîoa a đi pașć,
    Uou-nflurit l-a roșît,
    Șă pănă pi iǐ ǐa mințît
    Furśiľi pomîntuluĭ a crǐescut!
    —
    Ti židovi ispod zemlje,
    Štetočine sa livada,
    Seku sohe, zemne stube,
    A jedanput ili dvaput
    Cvetnu baštu osmatraju.
    U baštici cveće raste
    I tamjanom prekađuje,
    Sve do dana uskršnjega
    Kada jaja šaraju se.
    I dok oni to gledaju
    Zemne sohe zarastaju
    (s. Topolnica) [Por.] (Odlomak, Durlić, „Razvitak”)

    (zdrav.)     - Aj să bijam un par prîntu nuverj grijej, ape tulbure, vînturi să đia šî să nje okoljaskă. Aj să bijam prîntu furśilji pomîntuluj: să cînă Binje, să skutură Rîaljilji, să vină Binjilji ka albinjilji. — Hajde da popijemo za tmurne oblake, za mutne vode: vetrovi neka dunu i neka ih raznesu, da nas zaobiđu! Hajde da popijemo i za sohe koja drže zemlju: da drže Dobro a da stresu Zlo, neka nam Dobro dođe kao roj pčela! (s. Rašanac) [Mlava] (Odlomak, Demić, „Viminacium”).      		 [Vidi]
    311) 2257  fuśiĭe  фучија  (izr.) Žuakă-n uoră, supțîrĭel ka fuśiĭa. — Igra u kolu, tanušan ko fučija! ◊ Nu-ĭ stă kuraua la śuariś, kî ĭe fakut ka fuśiĭa. — Ne drži mu kaiš pantalone, jer je napravljen kao fučija. (Kaz. Paun Ilić, 1952, zapis: Durlć, Tanda, 16. VII 2013) [Por.]   [Vidi]
    312) 1947  futaĭkă  редаљка  (pit.) Fu taĭka la ćińe asară? — (dosl.) Beše li svekar kod tebe sinoć? (U ekspresivnom govoru, spaja se upitna rečca fu = beše li? sa imenicom taĭkă = svekar u jednu reč: futaĭka = (vulg.) redaljka, jebačina, pa ispada: (vulg.) Beše li jebačina kod tebe sinoć? Ako se opet reč taĭka izgovori u slogovima, i prefiks taĭ- izgovori spojeno sa glagolom fu dobije se reč futaĭ = jebanje, pa rečenica glasi: Futaĭ ka la ćińe asară! = Jebanje kao kod tebe sinoć! Zapis: Durlić, čuo još u detinjstvu, Rudna Glava) [Por.]   [Vidi]
    313) 3108  futaluk  јебачина  (izr.) Ku futaluku șî furaluku nuĭeș în kîpatîń. — Sa jebačinom i lopovlukom ne izlaziš na kraj. (=Ne postiže se nikakav uspeh ni napredak u životu.) (Kaz. Paun Ilić, zapis: Durlić, Tanda, 28. I 2015.) [Por.]   [Vidi]
    314) 2044  fuźi  бежати  (izr.) Fuź đi draku, daĭ đi prokļetu. — Bežiš od đavola, naletiš na vraga. (Rudna Glava) [Por.] (izr.) Fuź, rupto-mikă! (Kînd vrun kopil mik fuźe đi frikă kă kapîtă bataĭe, da aăla kare vrĭa să-l bată, nu puaće să-l prindă). — Bežiš, pičko mala! (Kad neko dete beži u strahu da će dobiti batine, a onaj koji mu preti, ne može da ga stigne. Kaz. Paun Ilić, Tanda, zapis: Durlić) 16. VII 2015-   [Vidi]
    315) 40  gainarĭ  кокошји измет  (mag.) Gainarĭu ĭe śeva măĭ puturuos pi lume, șî ku ĭel sa fak măĭ tare întorsurĭ, kînd nu sa puaće în alt fĭeļ dudaĭa năprăćituriļi đin kasă, kum ĭe zmău, kare sa nîpraćașće la văduvĭ ćińirĭe. Kînd nu sa dudîĭe la vrĭame, ĭel atunśa-ș faśe-nvățu, șî traĭașće ku ĭa-n kasă ka barbatu, o nîkažîașće-n tuata nuapća, șî ĭa, saraka, tînžîașće șî la urmă do muare așa nîkažîtă. Đ-așa śeva nuĭe alt ļak, numa gainarĭu ku kare sa mînžîășće patu văduvi, șî zmău fuźe đi putuarĭa luĭ, șî nu sa măĭ întuarśe vĭek șî amin. ― Kokošji izmet je nešto najsmrdljivije na svetu, i koristi se kao najjača vradžbina u bajanjima za isterivanje demone koji su se navrzli na neku kuću, kao što je zmaj, koji spopada mlade udovice. Kad se ne istera na vreme, zmaj se odomaći i živi sa udovicom kao muž, muči je svake noći, i ona, sirota, vene i na kraju umre tako izmučena. Za tako nešto nema drugog leka, osim kokošjeg izmeta, kojim se namaže udovičin krevet, i od njegovog smrada zmaj pobegne da se više nikad ne vrati. [Por.] (Rudna Glava, Zapis Durlić, 1989)   [Vidi]
    316) 39  gaină  кокошка  (ver.) Gaina trăbe să traĭaskă măĭ mult un an đi ḑîļe, șî sî sa taĭe. Dakă traĭașće măĭ mult, rău đi muarće. ― Kokoška treba da živi najduže godinu dana, i da se zakolje. Ako živi duže, sluti nečiju smrt. ◊ Ka aratarĭe, gaina nuĭe bună, kî rîkîĭe înapuoĭ. — Kao predznak, kokoška nije dobra, jer čeprka unazad. ◊ Kînd gaina kîntă kokoșîuluĭ, muare vrunu đin kasă. — Kad kokoška kukuriče kao petao, umreće neko iz kuće. [Por.] (Zapis, Durlić, 1989).   [Vidi]
    317) 2212  gaļiată  кабао  (izr.) (za kišu) Pluaĭe, ka kînd tuorń ku gaļiată! — Kiša pada, kao da sipaš iz kabla! ♦ var. Mĭarźe ka đin gaļiată! — Sipa kao iz kabla! (Zapis: Durlić, sela Gornjeg Poreča, 1984) [Por.]   [Vidi]
    318) 2273  gata  готов  (izr.) Gata trĭaba. — Gotova posla. (=nešto se završilo. Zapis: Durlić, Rudna Glava, 1985) [Por.]   [Vidi]
    319) 3122  gălbinare  жутица  (mag.) Gîlbinarĭa babiļi a ļikuit ku đeskînćik la măśiĭaș, șî ku briśu. Ku briśu dupa śe a ḑîs tuaće vuorbiļi, a tras o dungă la-l bolnau pista frunće, șî kînd a pļekat sînźiļu ruoșu, gîlbanrĭa s-a ļikuit. — Žuticu su babe lečiče bajanjem kod šipurka, i brijačem. Brijačem je posle izgovarene bajalice povlačila bolesniku rez preko čela, i kad je crvena krv počelka da curi, žutica je bila izlečila. (Kazivač: Paun Ilić, zapis: Durlić, Tanda, 31. I 2015) [Por.]   [Vidi]
    320) 5102  Giță Kîtańiță  Гица Катаница  Vidi adio zapis pesme Giță Kîtańiță   [Vidi]
    321) 3360  gigiļik  мали  (kom.) În ńișći saće: Tanda [Por.], Topla [Crn.] șî đi unu șî đi mulțîme sa ḑîśe gigiļiś (un kopil gigiļiś, duoĭ kopiĭ gigiļiś). — U nekim selima: Tanda u Poreču ili Topla u Crnoj Reci, pridev ima isti oblik i za jedninu i za množinu: gigiļiś.   [Vidi]
    322) 2649  gindă  жир  (zag.) S-a spînḑurat baba-n duos, ku ļinđiku skuos. (Ginda) — U šumi se baba obesila, i sikilj iskezila. (Žir) ◊ Un tată are o miĭe đi kopiĭ: la tuoț kumpîră kaśuļ, numa luĭ nu puaće. (Ļemnu ku gindă) — Otac ima hiljadu dece: svima kape kupuje, samo sebi ne može. (Drvo sa žirom) (Zapis: Durlić, Rudna Glava, 1984) [Por.]   [Vidi]
    323) 2650  gînd  мисао  (pit.) Śe ĭe măĭ ĭut pi pomînt? (Gîndu!) — Šta je najbrže na svetu? (Misao). (izr.) Ĭut ka gîndu, tare ka pomîntu! — Brz kao misao, jak kao zemlja! (zag.) K-o nuĭauă kuprind lumĭa tuată. (Gîndu) — Jednim prutom ceo svet zahvatam. (Misao) (Zapis: Durlić, Rudna Glava, 1984) [Por.]   [Vidi]
    324) 1416  gîrgaun  стршљен  (stih)
    Paun, Paun, gîrgaun,
    Baće toba la gorun!
    Suźe mĭară, suźe pĭară,
    Suźe pizda la muĭare!
    —
    Paun, Paun, stršljenak,
    Lupa doboš kraj goruna!
    Siše jabuku, siše krušku,
    Siše pičku ženama!

    (Strîgatura kopilarĭaskă dupa aăĭa kare s-a kĭamă Paun. — Dečja rugalica koja se peva dečacima sa imenom Paun. Zapis: Durlić, čuo u detinjstvu, Rudna Glava [Por.]      		 [Vidi]
    325) 2665  gîrlugă  дивља гуска  (izr.) S-a pĭerdut ka gîrluga-n śĭață. — Izgubio se k’o guska u magli. (Kaz. Paun Ilić, zapis: Durlić, Tanda, 6. I 2014). [Por.]   [Vidi]
    326) 2660  gîsak  гусан  (stih)
    Doa rîață ș-un gîsak,
    A pļekat în mak-mak-mak!
    Ļipa-ļipa pi karare,
    A pļekat în proîmblare!
    —
    Dve su plovke i gusak,
    Krenule u mak-mak-mak!
    Šljapa-šljapa po puteljku,
    Krenuli da se provedu!

    (Iz pesme „Doa rîață” — „Dve plovke”, zapis: Durlić, čuo u detinjstvu u Rudnoj Glavi, druga pol. XX veka) [Por.]      		 [Vidi]
    327) 2728  gît  врат  (izr.) Mĭ-a veńit păn-la gît. — Došlo mi je do grla (ili guše). (fig.) Prekipelo mi je. (Zapis Durlić, Rudna Glava) [Por.]   [Vidi]
    328) 3047  gļiĭe  бусен  (opis) La Pașć, tuoț rumîńi ĭau pașćaua stînd pi gļiĭe, sapată đin moșĭa a luor. — Na Uskrs, svi Vlasi uzimaju pričešće stojeći na busenu, iskopanog sa svoga imanja. [Por.]   [Vidi]
    329) 3884  goļi  празнити  (izr.) Đi buală boļașće, da saku goļașće. — Bol boluje, al’ džak prazni. (O lažnim bolesnicima, koji se vajkaju da su bolesni, a jedu više nego ostali). (Zapis: Durlić, Rudna Glava, osamdesetih godina XX veka) [Por.]   [Vidi]
    330) 2646  gorun  храст  (zag.) Gorunu țîńe bunu: kînd bunu ńebuńașće, tuata lumĭa noroḑașće. (Rakiu în butuoń) — Hrastovina dobrog čuva: kad se dobri onedobri, sav se narod raznarodi. (Rakija u buretu). Zapis: Durlić, Rudna Glava, 1984. [Por.]   [Vidi]
    331) 3462  grab  журба  (izr.) Lukru đin grab nuĭe ńiś un lukru. — Posao u žurbi nije nikakav posao. (Zapis: Durlić, Rudna Glava, druga pol. XX veka) [Por.]   [Vidi]
    332) 3461  grabi  журити  ◊ ĭuo grabĭesk, ĭuo ma grabĭesk — ja žurim, ja se žurm
    ◊ tu grabĭeșć, tu ći grabĭeșć — ti žuriš, ti se žuriš
    ◊ ĭel grabĭașće, ĭel sa grabĭașće — on žuri, on se žuri
    ◊ nuoĭ grabim, nuoĭ ńi grabim — mi žurimo, mi se žurimo
    ◊ vuoĭ grabiț, vuoĭ va grabiț — vi žurite, vi se žurite
    ◊ iĭ grabĭesk, iĭ sa grabĭesk — oni žure, oni se žure      		 [Vidi]
    333) 10  građină  башта  (stih)
    Fluare albă đin građină,
    Rupiće đin rîdaśină,
    Să će dau la naĭka-n mînă!
    ―
    Beli cvete iz baštice,
    Pokidaj se iz korena,
    Da te dragom u ruku dam!
    (Stih iz istoimene vlaške pesme, kaz: Sofija Lazarević, zapis: Durlić, Rudna Glava, 1982) [Por.]      		 [Vidi]
    334) 15  graĭ  наречје  (izr.) Tuata pasîrĭa ku graĭu iĭ. ― Svaka ptica svoju pesmu peva (=svako radi na svoj način). [Por.] (Zapis: Durlić, 1983)   [Vidi]
    335) 2664  grapă  дрљача  (opis) Grapa đi bătrîńață a fuost fakută đi-ntr-o bîrnă lungă vro doa-triĭ pașurĭ, kare s-a atîrnat la tînžală dupa viće înžugaće; înlung a fuost îngăurită ku sfrĭađiru la vro śinś-șasă luokurĭ, da în găurļi-ļa a fuost înțapaț ku boturu tîrș uskaț, aleș đi ļiemn tare. — Stara drljača je bila napravljena od jedne grede, dužine dva-tri koraka, koja se kačila o potegljicu iza upregnute stoke; greda je bila na pet-šest mesta uzduž izbušena svrdlom, a u te rupe bile su vrhom nabijene suve šibljike, izabrane od nekog jakog drveta. (Kaz. Mihajlo Germanović, zapis: Durlić, 5. januar 2014). [Por.]   [Vidi]
    336) 14  grăďină  градина  (izr.) Uńe grăďină, nuĭe oďină. — Gde ima bašte, nema odmora. (Kaz. Olga Roškić, Lonka lu Furńigă, zapis: V. Trailović, Prahovo, 2012) [Kmp.]   [Vidi]
    337) 2661  gruos  дебео  (izr.) Pănă ĭe ćinăr, uomu ĭe gruos đi kap. (N-askultă đi ńima). — Dok je mlad, čovek je tvrde glave. (Ne sluša nikog). (Kaz. Jelena Vojegarević, r. 1954. Zapis: Durlić, Rudna Glava, decembar 2013). ◊ Skurt șî gruos, șî nalt în žuos. (Đi uom mik, șî gras). — Kratak i debeo, i visok na dole. (Za čoveka malog i debelog). (Zapis: Durlić, čuo u Gornjem Poreču, druga pol. XX veka) [Por.]   [Vidi]
    338) 3257  guove  млада  (kom.) Ĭuo m-am mîritat dupa Slubođeńe, am fakut șî nuntă ku bandașî, șî ĭuo atunśa am fuost la nuntă „mirĭasă”, kum șî tuaće fĭaćiļi śe la nuoĭ s-a mîritat pănă atunśa, đi „guove” am uḑît tumu înkuaśa; đi unđe a veńit vorba-ĭa, kum a tunat în lume, șî kum așa đi ĭuta înpinsă pi „mirĭasa” în lăturĭ đi vuorba sa pĭerdu đi tuot, nu șću. — Ja sam se udala posle Oslobođenja, napravila sam i svadbu sa trubačima, i ja sam tada na svadbi bila „mirjasa”, kao i sve devojke koje su se do tada kod nas udavale, za „govju” sam čula tek ovamo; odakle je došla ta reč, kako je ušla u narod, i kako je tako brzo izgurala „mirjasu” u stranu da se reč sasvim izgubila, ne znam. (Kaz. Olgica Trailović, rođena 1929. godine, zapis: Durlić, Rudna Glava, 9. V 2015. g.) [Por.]   [Vidi]
    339) 2170  gură  уста  (izr.) Gură să aĭ, ļimbă să n-aĭ. — Usta da imaš, jezik da nemaš. (=Da ne odaješ tajne.) (Kaz. Mihajlo Germanović, 1935, zapis: Durlić, Rudna Glava 1984.) ◊ Minće kă nu fură, da fuźe ku rața-n gură. — Laže da ne krade, a beži s plovkom u ustima. (Zapis: Durlić, Rudna Glava, 1984) [Por.]
    GURA UOMULUĬ — ČOVEKOVA USTA
    ♦ buḑă — usna
    ♦ źinźiĭe — desni
    ♦ đinće — zub
    ♦ śerĭu guri — nepca
    ♦ ļimburuș — resica
    ♦ śerbik, lăturuoń ? — krajnik
    ♦ îngițîtuare — ždrelo
    ♦ ļimbă — jezik
    ♦ falkă — vilica
    ♦ panuș — ?      		 [Vidi]
    340) 3541  Iginat  Игњатијевдан  (izr.) Iginatu, kakatu puorkuluĭ. — Ignjatije, svinjski pandrk.
    (opis) S-a taĭat puorśi. Aĭ flomînźuoș ș-aĭ bețîuoș, n-a rînduit puorku tuot în ḑîua-sta, numa a dubarît karńa măĭ bună đi pi puork, kît sî frigă-n ćigańe, ș-a fakut koļașă, ș-a fĭert rakiu. A mînkat bińe șî s-a-nbatat, șî s-a kulkat să duarmă, da puorku l-a dogaćit tumu mîńe ḑî.
    —
    Klale su se svinje. Gladnice i pijandure nisu sređivale celu svinju tog dana, nego su skidale najbolje meso sa svinje, koliko da isprže u tiganju, mešali kačamak i kuvali rakiju. Najeli bi se dobro i napili, i legli da spavaju, a svinju su dorvšavali tek sutradan. (Zapis: Durlič, čuo u detinjstvu u Rudnoj Glavi, druga pol. XX veka)      		 [Vidi]
    341) 25  iļiļak  јоргован  Područje reči iļiļak = jorgovan:

    Poreč [Por.]
    ◊ Rudna Glava, Tanda

    Crna Reka [Crn.]
    ◊ Topla, Krivelj, Lubnica, Šarbanovac

    Ključ [Dun.]
    ◊ Korbovo

    Padurenji
    ◊ Jabukovac [Pad.]

    Homolje
    ◊ Sige, Laznica [Hom.]

    Mlava [Mlava]
    ◊ Kladurovo, Ranovac

    Stig [Stig]
    ◊ Vrbnica, Porodin

    Resava [Res.]
    ◊ Bobovo (ļiļak)

    Gornji Pek [GPek]
    ◊ Leskovo

    Morava [Mor.]
    ◊ Vlaška      		 [Vidi]
    342) 1677  isă  зорт  (stih)
    Isă, isă, bazana,
    Fućo fata, no lasa.
    N-o lasa s-înbîtrîńaskă,
    Kî-ĭ s-a faśe pizda ĭaskă,
    Da ļinđiku uskatură,
    Șă ći zgîrîĭe la pulă!
    —
    Zor, zort, bazana,
    Jebi curu, ne manjuj,
    Ne puštaj je da ostari,
    Da joj pičić ne otvrdne,
    A sikiljče ne sasuši
    Pa da ti kurac grebe    .

    (A kîntat Truță Kata. — Pevao Petar Katić, Zapis: Durlić, Rudna Glava, osamdesetih god. XX veka) [Por.]      		 [Vidi]
    343) 2997  îmbătrîńi  остарити  (izr.) Măĭ grĭeu la uom ĭe kînd vĭađe kă parințî-ĭ muor, da kopiĭi îmbătrîńiesk. — Najteže je čoveku kad vidi da mu roditelji umiru, a deca mu stare. (Kaz. Adam Krišanović, zapis: Durlić, Rudna Glava, 1987) [Por.]   [Vidi]
    344) 2  înainće  напред  (izr.) ◊ Fi kuminće ka nainće, nu fi pruost kum aĭ fuost. ― Budi mudar kao pre, a ne prost ko što si bio. (zdrav.) ◊ Tuot înainće să va mĭargă! — Sve u napred(ak) nek vam ide! (Zapis, Durlić, 1983) [Por.]   [Vidi]
    345) 4054  înapuoĭ  уназад  ◊ Stu-napuoĭ! — Stu! (uzvik kojim se zaprega tera unazad)   [Vidi]
    346) 1753  înfirekat  окован  (stih) Veḑ Novak śe făśa:
    Sparźe o ușă, sparźe duaoă,
    Kînd a sparto pĭ-a đi nuaoă:
    Akolo Gruĭa ļegat,
    Baș ļegat, înferekat.

    (Iz pesme Gruĭa lu Novak, pevao Dragi Dimitrijević Krčoba, Slatina, Bor)      		 [Vidi]
    347) 2087  îngîna  подражавати  (ver.) Kînd nuapća-n padurĭe auḑ pi Muma Padure kum s-a zmĭaură, s-a kîntă or plînźe, nu kućeḑ s-o îngîń, kî ći omuară. — Kada noću čuješ u šumi Šumsku Majku kako mjauče, peva ili plače, ne smeš da je oponašaš, jer će te ubiti. (Sela Porečke Reke, zapis: Durlić, 1978) [Por.]   [Vidi]
    348) 2519  învăț  навика  (izr.) Kum ĭe învățu, așa ĭe șî đizvățu. — Kakva je navika, takva je i odvika. (U selima Gornjeg Poreča, zapis: Durlić, druga pol. XX veka) [Por.]   [Vidi]
    349) 3308  ĭakă  ено  (opis)
    Skuaće, mumă, turta,
    Ĭakă vińe nunta!
    Kuaptă, ńidokuaptă,
    Rasă, ńidorasă,
    Kă tunară-nkasă,
    Să șadă la masă.
    —
    Vadi proju, mati,
    Eno idu svati!
    Makar nepečenu,
    Makar nebrisanu,
    Jer u kuću uđoše,
    Za sofru da sednu!

    (Zapis: F. Paunjelović, Osnić, [Crn.] prepev: Durlić)      		 [Vidi]
    350) 3235  ĭuo  ја  ĭuo, tu, ĭel/ĭa — ja, ti on/ona
    nuoĭ, vuoĭ, iĭ/ĭaļe — mi, vi, oni/one      		 [Vidi]
    351) 3865  kalamantă  двоколица  (kom.) Kalamanta ĭe kunoskută în Starćeva, Rnovăț șî-n Rașanț [Mlava], șî-n Kobiļa [Stig].   [Vidi]
    352) 1104  kamănak  каламанак  (baj.)
    Să-ț ďa la kap
    Kap ďe kamănak.
    —
    Da ti na glavu stavi
    Svetačku kapu.

    (iz bajalice, zapis: V. Trailović, Prahovo) [Kmp.]      		 [Vidi]
    353) 36  karăbĭ  гајде  (opis) Karăbiļi аu pistuonu, în kare s-a suflă, fuaļe, fakut đin pĭaļe đi kapră or đi ĭed, karabă, fakută ka fluiru, șî la urmă tîrauzu. La karăbă a fost ļegată o gĭară đi uļ, ku kare karabașu a ogođit gaurļi ku śĭară, să kînće kalumĭa. ― Gajde imaju pisak, u koji se duva, meh, izrađen od kozje ili jareće kože, gajdenicu, u obliku frule, i na kraju prdalo. O gajde je bila okačena orlova kandža, kojom je gajdaš uz pomoć voska, udešavao rupe da bi tačnije svirao melodiju. [Por.] (Inf. Borislav Paunović, Rudna Glava. Zapis: Durlić, 2011).   [Vidi]
    354) 78  kare  ко  (zdrav.) ◊ Kare vińe, tot să vină, kaļa busuĭok să-ĭ fie! — Ko je došo, dobro došo, put bosiljak nek mu bude! (Zapis: D. Balčanović, Samarinovac 2011) [Kmp.]   [Vidi]
    355) 5384  kata  тражити  (izr.) Kare kată, aăla află. — Ko traži, taj i nađe. (Zapis: Durlić, Rudna Glava, druga pol. XX veka) [Por.]   [Vidi]
    356) 4663  kăńi  црнити  (stih)
    Đințî-n gură s-a rarit,
    Păru-n kap mĭ-a-nkărunțît!
    Păru-n kap o să-l kăńesk,
    Đințî să-ĭ plombirĭesk,
    Șî ĭară ĭo am s-o ĭubĭesk!
    —
    Zubi su se razredili,
    Kosa mi je osedela!
    Kosu ću ofarbati,
    Zube ću plombirati,
    I opet ću je ljubiti!

    (Kaz. Paun Ilić, stihovi iz pesme koju je čuo u detinjstvu od nekog starog lautara iz Gornjana. Zapis: Durlić, Tanda, 15. oktobra 2017. godine) [Por.]      		 [Vidi]
    357) 4004  kăpiĭală  брљ  (opis)
    KUM A ĻIKIUT AĬ BATRÎŃ UOĬĻI ĐE KĂPIĬATURĂ?

    Uaĭa kăpiĭată s-a kunoskut kă a uđit đe kîrd, a paskut sîngură, șî đes s-a suśit în luok, ka kînd śeva o țîńe đe kap. Muoșî atunśa a prinso, a katat luok muaļe la truakă, đi parća-ĭa în kare uaĭa s-nvîrćit măĭ mult, loko-la la tuns đe lînă, șă ku briśu a fakut gaură pi-ńel, ș-a skobit pănă đin kapu uoĭi n-a skuos vro guangă ... Taĭatura-ĭa a mînžîto ku său, ș-astupato ku katran. Dupa kîta vrĭame, la uaĭe a trekuit.
    —
    KAKO SU STARI LEČILI OVCE OD BRLJA?

    Ovca obolela od brlja poznavala se po tome što je kasnila za stadom, što je pasla sama i često se okretala u mestu, kao da je nešto držalo za glavu. Starci su je tada hvatali, tražili meko mesto na lobanji sa one strane na koju se ovca najviše okretala, to mesto su šišali od vune i brijačem kroz njega pravili otvor, kroz koji su čeprkali dok nisu iz ovčje glave izvukli nekakvu bubu ... Ranu su mazali lojem, a otvor zatvarali katranom. Posle nekog vremena, ovca je ozdravila.     (Kaz. Janko Blagojević, r. 1934, Jasikovo, zapis: Durlić, 30. XI 2016.) [GPek]      		 [Vidi]
    358) 5034  kiđe  иње  (ver.) Rumîńiļi aļi batrîńe, kare puartă rîndu la pomĭeń, puvestăsk kă ļemnu înkarkat ku kiđe ĭe śuava măĭ frumos pi lumĭa-ĭa, șî fînka la-ĭ muorț mult ļi drag đi ĭel, babiļi kînd guod a dat pista așa ļemn, l-a tîmîńat șî l-a dat đi pomană la muorțî luor. — Stare Vlajne, koje vode brigu o pomanama, pričaju da je drvo puno inja nešto najlepše na onom svetu, i pošto ga pokojnici neobično vole, babe ga kade i namenjuju svojim pokojnicima kad god naiđu na njega. Zabeleženo u selima Gornjeg Peka, Leskovu i Vlaolu, početkom XXI veka. [GPek]   [Vidi]
    359) 4942  kîfadarńik  гостопримљив  ZVUČNI PRIMER:
    Vorba kîfadarńik ... e, aĭa ĭo-m oḑît dî la paramama mĭa păn-a vorbit ... śkă, aşa fost Sîma Gligorisku uom kîfadarńik! Pă, ḑîk, kum babo kîfadarĭ? Mă, śkă, ć-ambiĭat la mînkare, la bĭare: „Măre, ĭa, mănînkă, ĭa ...!“ Pă, ḑîk kum aĭa ... ? Da-doără îm viń-la gînd: gostoprimstvo!
    —
    Reč „kafadarnik” ja sam prvi put čuo u govoru prababe. Veli ona: Sima Grigorisku je bio čovek „kafadarnik”! Pitam: kako „kafadarnik”? Ona veli: „Ma nutkao je jelom i pićem: uzmi, more, jedi, uzmi!” Pitam se šta to ...? A onda mi je palo na um: gostoprimstvo! (Kaz. Boban Trailović, snimak: Durlić, Bukovska, 8. VII 2018. [Zvizd]
          		 [Vidi]
    360) 5081  kîmpiĭe  пољана  (stih)
    KÎMPIĬE, POĬANĂ LUNGĂ,

    Kîmpiĭe, poĭană lungă,
    Spuńe daĭka un-să kulkă,
    Kă să vin să-ĭ fak ĭo umbră,
    Să-ĭ pun o mînă kîpatîń,
    Da ku alaltă s-o mîngîń.
    —
    POLJANO, POLJE DUGO

    Poljano, polje dugo,
    Reci draga gde mi spava
    Da ja dođem, hlad da pravim,
    Jedna ruka jastuk biće
    A drugom će je milovati!

    Kaz. Paun Ilić, Tanda, čuo u detinjstvu od starih lautara. Zapis: Durlić, 23. IV 2019.
          		 [Vidi]
    361) 2426  kînd  кад  (stih)
    Kînd am fuost ĭuo mik odată,
    Plînźam ḑîua kît ĭe tuată.
    —
    Kad mi beše mladost rana,
    Plakah preko celog dana.

    (Vĭeḑ kînćiku-ntrĭeg: — Vidi celu pesmu: KÎND AM FUOST ĬUO MIK ODATĂ      		 [Vidi]
    362) 3620  kîńe  пас  (izr.) Kasa fara kîńe, ka ușa fara kĭaĭe. — Kuća bez psa, kao vrata bez ključa. (Kaz. Mihajlo Germanović, zapis: Durlić, Rudna Glava, 4. I 2016.) [Por.]
    ◊ Atîta ĭe źer đi tare, đi kîńi ku lupi duorm la un luok. — Toliko je jak mraz da psi i kurjaci spavaju zajedno.
    ◊ (fig.) Latră ka kîńiļi. — Laje kao pas! (O čoveku svađalici, koji javno vređa i kleveće)      		 [Vidi]
    363) 3110  kîńipă  конопља  (opis) Kîńipa măĭ întîń sa murĭaḑă, pă dupa śe sa uskă, sa baće-n proțap, pî sa traźe pin drîgļiaće; aśi sa faśe fuĭuor, kare-l țîń în mînă, da-n đințî lu drîgļiaće ramîn zgrĭabińiļi, đin kare sa fak pîăturĭ. — Konoplja se najpre kiseli u vodi, pa se posle sušenja provlači kroz greben; tu se dobija povesmo, koju držiš u ruci, a u zupcima grebena ostaje kučina, od koje se prave ponjave. (Kaz. Janko Blagojević, Jasikovo, zapis: Durlić) [GPek]

    VORBARĬU AĻIES ALU KÎŃIPĂ
    Izabrani rečnik konoplje

    ◊ aldan — letnja konoplja
    ◊ drîgļiaće — greben
    ◊ fuĭuor — povesmo
    ◊ kîlț — kučina
    ◊ kîńepișće — konopljište
    ◊ mura (murĭaḑă) — potopiti; kiseliti
    ◊ nabuoĭńik — prakljača, nabojnik ?
    ◊ pazdărĭ — pozder
    ◊ proțap — trlica ?
    ◊ stupă — smotuljak povesma?
    ◊ topilă — topilo
    ◊ zgrĭabîn — paškulj (sursa: JakšaDinić, s. 561), grebenac
          		 [Vidi]
    364) 38  kîrabuoĭ  карабоја  (opis) Nakaz mare avut muĭeriļi ku spalatu, pănă nu ažuns kîrabuoĭu pin dugăĭ, kă țuaļiļi a fuost đin śuarik alb, kare ĭut sa imat. Ku kîrabuoĭu sa fakut śerńaļe, farbă ńagră, kare nu sa luvat ļesńe. La nuoĭ ažuns înainće đi ratol đin-tîń.
    ― Veliku muku su imale žene sa pranjem veša, dok se u dućanima nije pojavila zelena galica, jer je odeća bila od belog sukna, pa se brzo prljala. Sa zelenom galicom pravila se crna boja, koja je bila postojana. U Gornjem Poreču zelena galica se pojavila pred prvi svetski rat. [Por.] (Kaz. žene iz Rudne Glave u Gornjem Poreču, zapis: Durlić, 1983).      		 [Vidi]
    365) 3099  kîrîmidarĭ  ћерамидар  (brz.) Un kîrîmidarĭ ku kîrîmidariță s-a suit pi kîramidă, șî vorbĭașće kîrîmidarĭașće. — Ćeramidar sa ćeramidaricom popeo se na ćeramidu, i govori ćeramidarski. (Zapis: Durlić, Rudna Glava, druga pol. XX veka). [Por.]   [Vidi]
    366) 2438  kît  колико  (izr.) Kît ĭe lumĭa șî pomîntu. — (dosl.) Koliko je sveta i zemlje. (=Koliko je sveta i veka: beskonačno, sveobuhvatno.) (U selima Gornjeg Poreča, zapis: Durlić, poč. XXI veka) [Por.]
    (stih)     Aĭ, kît ĭe Banatu đi mare, / Dour ka mińe ńima n-are. — Koliko je Banat velik, / Tugu moju niko nema! (Iz istoimene pesme, kaz. Borislav Paunović, zapis: Durlić, Rudna Glava, 1987. godine) [Por.]      		 [Vidi]
    367) 2966  kokuoș  петао  (ver.) Kînd kokușu kîntă pi prag, vińe vrunu. — Kad petao peva na pragu, dolazi neko (u goste). (zag.) Śi ĭe aĭa: kokuoș, puorkuļe, priśepće magaruļe? — Šta je to: petao, svinjo, priseti se, magarče? (odg.: petao) (U selima Gornjeg Poreča, zapis: Durlić, druga pol. XX veka) [Por.]   [Vidi]
    368) 2868  kondrĭaće  кондрац ?  (klet.) Mînkaćar kondrĭețî! — Izjeli te konderci (crvi)! (Kaz. Aleksija Trailović, zapis: Durlić, Rudna Glava, 17. IV 2014) [Por.]   [Vidi]
    369) 55  konđeĭ  писаљка  (stih)
    Nu ći puot skriĭa l-aĭ viĭ,
    Fuaĭa albă sa umplut,
    Șă konđeĭu sa strîvit,
    Ma ći skriĭ la fuaĭa ńagră,
    Kî ńiś fuaĭa n-am umplut,
    Ńiś konđeĭu n-am strîvit.
    —
    Ne mogu te u žive upisati,
    Bela je knjiga ispunjena
    I pisaljka istrošena.
    U crnu ću te upisati,
    Ona nije ispunjena,
    Ni pisaljka istrošena
    (iz „Petrekature”, pesme za ispraćaj pokojnika, zapis: F. Paunjelović, Gamzigrad 1989) [Crn.]      		 [Vidi]
    370) 173  korikuvă  дивља јабука  (izr.) Śe ći strîmbĭ ka kînd aĭ mînkat korikuve kruđe? — Zašto praviš grimase kao da si jeo nezrele divlje jabuke? (Zapis: F. Paunjelović, Osnić, 1979.) [Crn.]   [Vidi]
    371) 3050  kovată  ковата  (opis) Duļiaće ku kuažă tare a taĭat în duauă șî žumatățîļi-ļa a pus în spuḑă ku gaura-n žuos; karńa s-a moĭat, da kuaža șî măĭ s-a întarit; žumataća a skuoso, șî-n ĭa a turnat lapće; lapćiļi s-a mistakat ku karńa lu duļiaće, ș-a mînkato ku ļingura đi ļiemn. Kuaža a uskato, șî ĭa ḑîs kovată, șî ļ-a fuost un fĭeļ đi bļid. Pîkurari a fĭert lapćiļi în kovată ku pĭatra îngalḑîtă în fuok.
    —
    Dulek sa tvrdom korom sekli su na pola, i polovinke stavljali na žar sa otvorom na dole; meso je omekšalo, a kora još više očvrsnula; polovinku su vadili i u nju sipali mleko; mleko se mešalo sa mesom duleka, i jeli su ga drvenom kašikom. Koru su sušili i zvali je kovata, i bila im je jedna vrsta zdele. Čobani su u kovati kuvali mleko kamenom zagrejanim na vatri. (Kaz. Borislav Paunović, zapis: Durlić, Rudna Glava, 3. I 2015) [Por.]
    (aneg.) S-a dus înpĭețîtuori la vro fată, șî kum a fuost ađetu l-aĭ batrîń, a dus śinstă în kovată, kă alće vasurĭ n-avut. Đi kolo pănă kolo, iĭ s-a-mparut la baĭat kî ĭe fata vro prostovană, și đi śudă iĭ sa kakă în vatra fuokuluĭ. Ama fata-ĭa a vaḑut, șî ku furișu adună kakato-la șă-l bagă lu baĭat în kovata guală.
    Pļekînd, baĭatu ḑîśe:
    — Uđeš, fată, ku ĭel în vatră!
    Da fata, śkă:
    — Șî tu ku sînataće, ku ĭel în kovată!
    —
    Otišli prosci kod neke devojke, i kako je bio običaj, odneli ponude u tikvi, jer druge sudove nisu imali. Tamte, vamte, učinilo se momku da je devojka neka prostakuša, i u ljutini posere joj se u ognjište. Ali devojka je to videla, krišom pokupi govno i stavi ga u ispražnjenu tikvu.
    Polazeći, momak kaže:
    — Ostaješ, devojče, s njim na ognjištu!
    A devojka veli:
    — A i ti pođi sa srećom, s njim u kovati!
    (Kaz. Paun Ilić, zapis: Durlić, Tanda, 3. I 2015) [Por.]      		 [Vidi]
    372) 1535  koțofană  сврака  (ver.) La Praova, kînd kînta koțofana sa spuńe: „Auz, kîntă koțofana, ńe vińe ruđiļi”! — U Prahovu, kad peva svraka, kaže se: „Čuješ, peva svraka, dolazi nam rodbina”! (Zapis: V. Trailović, Prahovo, 2014). [Kmp.]   [Vidi]
    373) 2993  Kraśun  Божић  (ver.) La Kraśun nu kućeḑ sî duormi prăsta ḑîvă, kă tuot anu o să fiĭ somnoruos. — Na Božić ne smeš da spavaš preko dana, jer ćeš cele godine biti pospan. (Zapis Gordane Marković prema kazivanju majke, Voluja, 2007) [Zvizd] ◊ Kînd Kraśunu kađe mĭerkurĭa, pi ano-la o să đa buaļiļi șî morćișagu-n viće. — Kad Božić pada u sredu, te godine će udariti bolest na stoku i ona će masovno umirati. (Kaz. Marija Šalarević, r. 1951, zapis: Durlić, Rudna Glava, 22. III 2015.) [Por.]   [Vidi]
    374) 2873  krețan  крецан  ♦ krețan
    — sela Porečke reke [Por.]
    — sela Crne Reke [Crn.]
    — Sige (podsuknja se ovde zvala žîpon) (Homolje)
    — „a fuost murg”, Žitkovica [Bran.]
    ♦ krățan — Prahovo [Kmp.]      		 [Vidi]
    375) 2855  krĭangă  грана  (stih) Kuku kîntă sus pi krĭangă, / Ĭuo ku mîndra žuos pi ĭarbă. — Kukavica peva na grani, / Ja sa dragom dole na travi. (Stih iz vlaške izvorne pesme. Zapis: Durlić) [Por.]   [Vidi]
    376) 2622  krompirișće  кромпириште  (opis)   [Vidi]
    377) 5425  krstavĭaće  краставац  (izr.) Nu-nvața bîșćelarĭu kum sa krĭesk krstavĭețî. — Ne uči baštovana kako se gaje krastavci. (Kad neki neuk pokušava starijem da soli pamet). Zapis: Durlić, Gornji Poreč, druga polovina XX veka. [Por.]   [Vidi]
    378) 2621  krumpĭel  кромпир  ♦ krampĭel (mn. krampiĭ) (Radenka) [Zvizd]
    ♦ krumpĭer (mn. krumpĭerĭ) (Krivača, Žitkovica) [Bran.]      		 [Vidi]
    379) 1550  kuaĭļi popi  клокочика  (kom.) Selo Klokočevac u Porečkoj Reci dobilo je ime po biljci klokočiki. (Exp. Durlić) [Por.]   [Vidi]
    380) 3310  kućińel  тихо  (zvucni primer) Kînd auđe, vorbĭeșć măĭ kućińel, kînd n-auđe, măĭ tare! — Kad čuje, govoriš tiše, kad ne čuje, glasnije! (Kaz. Dušica Veljković, r. 1945, zapis: D. Dragić, Topolovnik, 16. V 2015) [Bran.]   [Vidi]
    381) 2962  kuĭb  гнездо  (stih)
    Pîsarikă, mutăț kuĭbu,
    Kă vińe naĭka ku pluku.
    —
    Oj, ptičice, sklanjaj gnezdo,
    Jer dolazi baja s plugom.

    (Iz istoimene vlaške pesme. Zapis: Durlić, Rudna Glava, druga pol. XX veka) [Por.]      		 [Vidi]
    382) 3830  kukumĭelk  пуж  ◊ kulkumĭek (Osnić)
    ◊ kulkumĭaśe (Topla) [Crn.]
    ◊ mĭelk [Kmp.]      		 [Vidi]
    383) 3135  kukuruḑ  кукуруз  (stih.) Kukuruḑ ku pĭańe-n sus / Țukuĭ gura kuĭ la pus. — Kukuruz sa vitkim lišćem, / Ljubim usta kom ga seje. (Iz vlaške pesme) [Por.]   [Vidi]
    384) 2010  kuļeșărĭ  качамало  (ver.) Kare ļinźe kuļeșîărĭu, o sî-ĭ pluaĭe la nuntă. — Ko liže kačamalo, padaće mu kiša na svadbi. (Zapis: Durlić, Rudna Glava, 1987) ◊ (opis) Koļeșîărĭu đemult s-a fakut đi alun, tot odată ku koļinḑîļi, în ḑîua đe Ažun, șî ku ĭel nou s-a mistakat koļașa în nuapća lu Kraśun; în tot anu s-a fakut kuļeșîărĭ nou. — Kačamalo se nekad pravilo od leske, zajedno sa „koljindama” na Badnji dan, i njime se mešao kačamak u Božićnoj noći; svake godine se pravilo novo kačamalo. (Kaz. Paun Ilić, zapis: Durlić, Tanda, 2013) [Por.]   [Vidi]
    385) 3165  kumnată  свастика  (izr.) Kumnată, măĭ bună bukată! — Svastika, voćka najslađa! (Kaz. Nikola Krišanović, zapis: Durlić, Rudna Glava, 1984.) (opis) Kumnata măĭ ćinără ḑîśe la a batrînă „ńevastă”, da a batrînă la ćinăra „soriță” — Mlađa jetrva kaže starijoj „snajo”, a starija mlađoj „sestrice” (Tanda) [Por.]   [Vidi]
    386) 2599  kuń  клин  (izr.) Kuń pi kuń skuaće, da buata pi tuaće. — Klin se klinom vadi, a močuga vadi sve. (Čuo u Rudnoj Glavi, zapis Durlić, druga pol. XX veka) ◊ (izr.) Ĭ-a ramas kasa înkuńată. — Ostala mu kuća pusta. (Kaz. Paun Ilić, zapis: Durlić, Tanda 2. IX 2013) [Por.]   [Vidi]
    387) 2406  kuodru  комад  (stih) KUKUĻIEȚ KU PĬAŃE VĬERḐ

    Kukuļieț ku pĭańe vĭerḑ,
    Śe kînț vara pi ļivĭeḑ,
    Kî vara viń, vara će duś,
    Șî đe munkă nu ć-apuś?

    - Ĭuo manînk frunḑă đin fag,
    Șî bĭeu apă đintr-un lak,
    Șî kînd kuodruluĭ ku drag.
    —
    KUKAVICE, ZELEN-PERKO

    Kukavice, zelen-perko,
    Što mi leti poljem pevaš,
    Leti dođeš, leti odeš,
    A posla se ne pruihvataš!

    - Jedem listak sa bukvice,
    Pijem vodu sa barice,
    Pevam šumi radosnice!

    Kaz. Gergina Durlić (1924.), zapis: Durlić, Rudna Glava, januar 1984. [Por.]      		 [Vidi]
    388) 2965  kurĭańik  кокошарник  I - Ključ
    ◊ kurĭańik (Davidovac)

    II Krajina
    ◊ gainarĭ, gainarńik (Prahovo)

    III Padurenji
    ◊ kulkuș (Jabukovac)

    IV Porečka Reka
    ◊ kurĭańik (Rudna Glava)

    V Majdanpek (Bufani)
    ◊ kurĭaļńik

    VI Gornji Pek
    ◊ kurĭańik (Jasikovo, Leskovo)

    VI Homolje
    ◊ kuńerik (Sige)

    VII Zvižd
    ◊ kuńerik (Voluje)
    ◊ kurĭańik (Radenka)

    VIII Mlava
    ◊ kurĭańik (Rašanac)◊ kuńerik (Ždrelo)
    IX Stig
    ◊ kureńik (Rečica)

    IX Crna Reka
    ◊ kurĭańik (Osnić, Krivelj)
    ◊ kurĭaļńik (Lubnica)

    X Pomoravlje
    ◊ kurĭańik (Isakovo)

    XI Timok
    ◊ kočină de gaiń (Šipikovo)      		 [Vidi]
    389) 2870  kurkan  ћуран  (brz.)
    Diri, diri, moș-Marińe,
    Śe-ț atîrnă pi la vîńe?
    Duauă gǐamǐe ș-un mosuor,
    Ș-un kurkan ku kapu guol!
    —
    Diri, diri, moš-Marine,
    Šta ti kače oko žile?
    Dva klubeta sa kalemom,
    I ćurana, gologlavog    !

    (Čobanska lascivna poezija. Kaz. Dragoljub Balabanović, zapis: Durlić, Rudna Glava, 1986) [Por.]      		 [Vidi]
    390) 2869  kurkă  ћурка  (izr.) Bat ka kurka. — Pijan kao ćurka. (Zapis: Durlić, sela Gornjeg Poreča) [Por.]   [Vidi]
    391) 2861  kurkubău  дуга  (ver.) Kare sa duśe la ogaș unđe kurkubău bĭa apă, șî trĭaśe pi supt ĭel, skimbă fĭelu: đin muĭerĭesk în omeńesk, or aĭmitrîļa. — Ko ode na potok gde duga pije vode i prođe ispod nje, menja pol: od ženskog u muški, ili obratno. (Čuo u detinjstvu, zapis: Durlić, Rudna Glava, druga pol. XX veka), [Por.]   [Vidi]
    392) 3166  kuzńiță  ковачница  Kuzńiță = kovačnica
    Kunoskut:
    I Porečka Reka
    ◊ Rudna Glava, Tanda

    II Padureni
    ◊ Plamna

    III Crnorečje
    ◊ Topla, Krivelj

    Ńikunoskut:
    I Mlava
    ◊ Rašanac, Ranovac

    II Krajina
    ◊ Prahovo, Samarinovac

    III Stig
    ◊ Rečica      		 [Vidi]
    393) 4180  labda  хвалити  (izr.) A murit țîgańi, n-are kare să-l labđe! (Đ-a ăĭa kare mult sa labdă sîngurĭ). — Umrli su Cigani, nema ko da ga hvali. (O hvalisavcima, u celoj Porečkoj Reci, zapis Durlić) [Por.]   [Vidi]
    394) 68  lavur  лавор  (opis) Đe mult n-a fuost lavure, lumĭa sa spalat pi uokĭ la śuśur, or la bunarĭ, da ĭarna a luvat apă đin gaļiată șî a turnat uńi la alțî ku truoku. ― Nekada nije bilo lavora, ljudi su se umivali na točuru ili bunaru, a zimi su vrgom zahvatali vodu iz vedrica i sipali je jedni drugima. (s. Rudna Glava, kaz. A. Trailović, zapis: Durlić, 2011). [Por.]   [Vidi]
    395) 2983  lună  месец  UPOREDNI PREGLED NAZIVA MESECA
    - u službenom srpskom kalendaru
    - rumunskom narodnom kalendaru
    - i tzv. vlaškom „bapskom” kalendaru (Homolje, Poreč, Crna Reka) *

    Rbrkalend.
    		rumunski narodni
    		Homolje
    		Poreč
    		Crna Reka
    1
    		januar
    		cărindar
    		ĭanuar
    		kîļindarĭĭ

    2
    		februar
    		făurar
    		faurar
    		fîurarĭ

    3
    		mart
    		mărțîșor
    făurel
    germănar
    		marțîșor
    		marta
    marțîșuor

    4
    		april
    		prier
    florariu
    		beļituor
    		priĭer
    prir

    5
    		maj
    		florar
    		maĭ
    florar
    		florarĭ

    6
    		juni
    		cireșar
    		flurar
    		śeriśerĭ

    7
    		juli
    		coptor
    		sîmanatuorpasuļița

    8
    		avgust
    		gustar
    măselar
    		gustar
    		agusta

    9
    		septembar
    		răpciune
    		pikatuor
    koptuor
    		guridarĭ

    10
    		oktobar
    		brumărel
    		kuļesatorkoptuorĭ
    brumarĭ
    		brumarĭĭ
    11
    		novembar
    		brumar
    vinar
    		brumar
    		marćiń
    rîpśuń
    		brumarĭu al mare
    12
    		decembar
    		undrea
    		andriauăandrĭaua
    lunarĭ

    * Zapis iz Homolja: D. Stojanjelović i D. Ilić, iz Poreča (i ispisi iz rumunskog narodnog kalendara) P. Durlić, a iz Crne Reke F. Paunjelović.      		 [Vidi]
    396) 2317  lung  дуг  (izr.) Păru lung, minća skurtă. — Duga kosa, kratka pamet. (Gornji Poreč, zapis: Durlić) [Por.]   [Vidi]
    397) 1321  ļeĭkă  јетрва  (izr.) Ļaĭkă, ļaĭkă, z-o traź la pećaĭkă! — Snajka, snajka, baš se navlačiš na šlic! (Upozorenje namigušama). (Zapis: Goran Petrović, Slatina, Bor, 2013. g.) [Crn.]   [Vidi]
    398) 2525  ļetkă  летка  (mag.) Ku ļetka s-a điskîntat la vinu đi uamiń bolnavĭ pi muarće. Dupa đeskînćiko-la bolnavu or s-a skulat, or a murit. — Sa letkom se bajalo u vinu za samrtnike. Posle toga bajanja samrtnik je ili ustajao, ili umirao. (Kaz. Savinka Paunović, Rudna Glava.) ◊ Ku ļetka muĭeriļi la Sînźuorḑ a fakut dîră pi lînga strunga uoiluor, să nu sa bulnavĭaskă uoiļi, șă sî nu ļi manînśe lupi. — Letkom su žene na Đurđevdan povlačile brazdu oko tora sa ovcama, da se ovce ne razbole, i da ih ne izjedu vuci. (Kaz. Jelisaveta Makulović, r. 1932. godina; zapis: Durlić, Rudna Glava, 26. VIII 2013.) [Por.]   [Vidi]
    399) 3091  ļiak  лек  (izr.) Nuĭe ļaku ku saku. — Nema leka na džakove. (Čuo u detunjstvu u R. Glavi. Zapis: Durlić, druga pol. XX veka) [Por.]
    (stih) Đeskînćiku đi la mińe / Da ļaku đi la Sînta Maĭka Mariĭe / Kî ĭa măĭ mult șćiĭe! — Bajanje od mene / A lek od svete Majke Marije / Jer je ona sveznajuća. (Završni deo svim vlaških bajalica, kaz. Veselinka Bkić, Rudna Glava, zapis: Durlić, 1984. g.)      		 [Vidi]
    400) 3092  ļikui  лечити  (stih) Nu ma puaće ļiekui / Ńiś puopi, ńiś duoktori! — Ne mogu me izlečiti / Ni popovi, ni doktori! (Stih uz ljubavne pesme. Zapis: Durlić, Porečka Reka, kraj. XX veka)   [Vidi]
    401) 3000  ļimbă  језик  (izr.) Gură să aĭ, ļimbă să n-aĭ. — Usta da imaš, jezik da nemaš. (Da paziš šta govoriš). ◊ În ļimbă lungă ļesńe ći înpĭađiś. — U dugačak jezik lako se spleteš. ◊ Strînźeț đințî, să nu-ț ĭasă ļimba prĭa mult afară. — Stisni zube, da ti jezik ne izađe previše napolje. (U selima Gornjeg Poreča, zapis: Durlić, druga pol. XX veka) [Por.]   [Vidi]
    402) 3467  ļiu  леј  Vezi măi mult/Vidi više: ļau   [Vidi]
    403) 28  mamaļigă  качамак  (anegd.) A veńit Ungurĭeńi (tata ku kopilu) la preťiń în Praova și preťeńi iĭ ruagă ku mamaļigă, da kopilu întrabă pe ta-su, Ungurĭanu:
    ― Tată, da śe ĭe mamaļiga?
    ― O să vĭeḑ akușa, kînd o faśe! Kînd a pus Kîmpĭanka mamaļiga pe masă, kopilu Ungurĭanu spuńe la ta-su:
    ― Tată, tată, mamaļaga-lor ku koļașa nuastră samînă!?
    *
    Došli Ungurjani (otac i sin) kod prijatelja u Prahovo, i prijatelji ih ponude kačamkom koji oni zovu mamaljigom, a sin pita oca:― Tata, a šta je to mamaljiga?― Sad ćeš da vidiš, kad naprave!
    Kad je Kmpjanka    1 stavila kaćamak na sofru, mali Ungurjan kaže ocu:
    ― Tata, tata, pa njihova mamaljiga liči na našu koljašu?!     [Dun.] (Zapis: V. Trailović, Prahovo, 2011)
    1Kîmpĭeńi („Poljani”) je naziv kojim Ungurjani označavaju Vlahe Carane iz negotinske ravnice.      		 [Vidi]
    404) 3199  mamă  баба  (kom.) La rumîń în Sîrbiĭa răsărićană, ńima đi bătrîńață n-a ḑîs la muma mumi or a taći: „buńikă”, tuoț rumîńi đin babaluk ĭ-a ḑîs mamă. Vuorba „buńikă” kunoskută ĭe đi kurînd, a duso romînśiļi đin Rumîńiĭe, mîritaće dupa rumîń. — Niko od Vlaha istočne Srbije od starina nije majčinu ili očevu majku zvao „bunjika”, svi Vlasi su je od vajkada zvali „mama”. Reč „bunjika” ovde je poznata tek odskora, donele su je Rumunke iz Rumunije, udate za Vlahe. (Na osnovu prikupljenog materijala za Vorbar, zapis: Durlić)   [Vidi]
    405) 3319  Marțuĭka  Уторкиња  (ver.) Kînd kopilu sa faśe ku vîrćež în păr pi frunće, sa ḑîśe kî la ļins Marțuĭka. — Kad se rodi dete koje ima vrtež u kosi na čelu, kaže se da ga je olizala krava Utorkinja. (Kaz. Aleksija Trailović, zapis: Durlić, Rudna Glava, 6. VIII 2015.) [Por.]   [Vidi]
    406) 3314  maśuok  мачак  (stih)
    Taś uomuļe, nu fi pruost
    Numa puńe kapu žuos!
    Aăsta mîțu đi pi kuastă
    S-a momit la mîța nuastră!
    Da vĭeḑ uomu śe-ĭ vorbĭa:
    Śe drak đi maśuok să fiĭe?
    Aăsta are pîlariĭe!
    —
    Ćuti mužu, ne budali
    Već na jastuk glavu svali!
    To se neki mačor stari
    Na mačku našu namamio!
    Al’ da vidiš šta muž zbori:
    Kakav mačak, vrag sa njima?
    Ovaj ovde šešir ima!

    (Iz ljubavne pesme; „Trĭek în đal, dobor în vaļe” — „Šetam se gore-dole”, zapis: Durlić, 1974, s. Rudna Glava) [Por.]      		 [Vidi]
    407) 41  mengiș  љубавник  (poš.) Sa duśe nata la grapata, să śară pi îngaurita, kă vińe mengiș sî taĭe pi kuađiș. ― (Izokrenuto pričanje, značenje: ide žena u komšiluk da traži lonac, jer joj dolazi ljubavnik, pa treba da kolje petla). [Por.] (Zapis, Durlić, 1982)   [Vidi]
    408) 4050  merĭeu  полако  Dijalektolške varijante
    ♦ mirĭeu (Satu Nou, Banatsko Novo Selo) [BBan.]      		 [Vidi]
    409) 2939  mik  мали  (aneg.)
    ĬUO MIS KOPIL MIK, NU ȘĆU ŃIMIK

    A furat vrun sarak uaĭa, să nu-ĭ muara kopilu đi fuame, șî s-a dus ku ĭa în puodu ștăļi s-o župuaĭe, da pi kopil la învațat să spună kă ĭe mik, șă nu șćiĭe ńimik, dakă-l va întraba vrunu unđe ĭe tatî-su, șî śe lukră. Dupa kîta vrĭame vin žîndari, kare la urmat, șî dau pista kopil, kare s-a žukat în traușă. „Unđi ĭe tat-tu, kopiļe?” - ăl întrabă. Da ĭel spuńe: „Ĭuo mis kopil mik, nu șću ńimik, da tada župuaĭe uaĭa în puod!”
    —
    JA SAM MALO DETE, NE ZNAM NIŠTA

    Ukrao neki siroma ovcu, da mu dete ne umre od gladi, i odneo je na tavan štale da je odere, a dete je naučio da kaže da je mali i da ne zna ništa, ako ga neko bude pitao gde mu je otac, i šta radi. Posle nekog vremena dođu žandari, koji su ga sledili, i naiđu na dete, koje se igralo u dvorištu. „Gde ti je otac, mali?” - pitaju ga. A on kaže: „Ja sam malo dete, ne znam ništa, a otac dere ovcu na tavanu!”

    (Kaz. Dragoljub Balanović, zapis: Durlić, Rudna GLava, 1987.) [Por.]      		 [Vidi]
    410) 26  miļiguoś  чмичак  (mag.) 1. Miļiguośu sa „dudîĭe”. Gasășć o muĭarĭe kare are nume kum nare ńima-n satola, șî ĭa trîabe dă triĭ uorĭ la miļiguoś să ḑîkă: - Kît ĭo skară – tu păna astară! Kît ĭo kîńe – tu pănă mîńe! (Sńigoćin, Golumbăț). — Čmičak se leči „teranjem”. Nađeš jednu ženu koja ima jedinstveno ime u selu, i ona treba tri puta ka čmičku da izgovori: - Koliko ja stube - ti do noći! Koliko ja pseto – ti do sutra! 2. Miļiguośu sa trîmĭaće la altu. D-așa trĭabă-n tota kasa, prîn kośiļi la kamin, sa pazît frîntura ku gîtu alu vrun krśag, șî kînd la vrunu sa faśe miļiguoś, ĭel ĭa îrśorola, șî sa suĭe ku ĭel pră gramada dă gunuoĭ. Ku okĭol bolnau sa uĭtă pră gaura îrśuruluĭ să vadă vrun uom dîn alće părț. Kînd ăl gasîașće, uĭtîndusă așa la ĭel, blastăma miļiguośu dă triĭ uorĭ să sa dukă dă la ĭel la drumașola. — Čmičak se šalje kod drugoga. U tu svrhu čuva se u svakoj kući, u kokama na kaminu, deo grlića razbijenog krčaga, pa kad neko dobije čmičak, taj uzme to grlence i ode na đubrište. Stane na njega, i bolesnim okom gleda kroz otvor grlića dok ne ugleda nekog stranca. Kad takvog nađe, prateći ga pogledom kroz grlić, triput prokune čmičak da ode od njega i pređe na tog putnika. (s. Snegotin, op. Golubac. Zapis: Durlić, 1983) [Bran.]   [Vidi]
    411) 3183  miriśikă  шећер  NAZIVI ZA ŠEĆER

    ♦ miriśikă (Rudna Glava, Crnajka)
    ♦ mireśikă (Jasikovo)
    ♦ mńeriśikă (Leskovo)
    ♦ mńeriśikă, mńereśikă (Tanda)
    ♦ șîkir (Tanda, Gornjane)
    ♦ mńeriśikă (Topla), mńereśikă (Luka)
    ♦ zar (Majdanpek) [Buf.], (Plavna) [Pad.]
    ♦ șaćir (Duboka) [Zvizd], (Laznica, Selište) [Hom.]      		 [Vidi]
    412) 4060  mînka  јести  (klet.) Mînka-ć-ar vĭermi! — Izjeli te crvi! ◊ Mînka-ć-ar lupi! — Izjeli te vuci! (stoci) ◊ Mînka-ć-ar uļi! — Izjeli te kopci! (živini). (Zapis: Durlić, Gornji Poreč, druga pol. XX veka) ◊ (med.) Ață đi mînkă. — Ojedica, rana koja se javlja kod debeljuškastih beba na zglobovima ruku ili vratu. [Por.]   [Vidi]
    413) 2174  mîrļi  мркати  (opis)
    ◊ Kum sa ḑîśe đi žuaviń kînd sa înparekĭaḑă:
    — kako se kaže za parenje životinja:
    ◊ uoiļi sa mîrļiesk — ovce se mrkaju;
    ◊ kapriļi sa pîrśiesk — koze se prcaju; (?)
    ◊ vaśiļi sa gońiesk — krave se teraju;
    ◊ skruafiļi sa verîăsk — krmače se bukare;
    ◊ gaińiļi șî pîăsîriļi sa kokoșîăsk — kokoške i ptice se narašćuju;
    ◊ kațîăļiļi sa vișńiesk — kučke se klinče;
    ◊ mîțîļi sa mîrtańiesk — mačke se kote;
    ◊ muĭeriļi sa fut — žene se jebu.      		 [Vidi]
    414) 2883  Mîtkalău  Мали Ускрс  (izr.) La Mîtkalău sa împakă fașîi. (Muĭarĭa kunuașće uomu ku ibomńiśi iĭ, șî iĭ sa împakă, fînka lu tuoț ļi sa lasă đi o muĭarĭe) — Na Mali Uskrs mire se pašenozi. (Žena upoznaje muža sa svojim ljubavnicima i miri ih, pošto svi vole istu ženu. Zapis: Durlić. Debeli Lug, 2004) [GPek]   [Vidi]
    415) 2888  mĭeu  мој  (opis)
    A mĭeu, a tĭeu, a luĭ (tată) — moj, tvoj, njegov (otac)
    A miĭ, a tiĭ, a luor (parinț) — moji, tvoji, njegovi (roditelji)
    A mĭa, a tĭa, a luĭ (mumă) — moja, tvoja, njegova (mati)
    A mĭaļe, a tĭaļe, a luor (ćeĭke) — moje, tvoje, njegove (tetke)      		 [Vidi]
    416) 49  mńoriță  овчица  (ver.) Mńorița ĭe uaĭa kare fată măĭ întîń. Lapćiļi îĭ ĭe bun đi ļikuit pĭaćiļi đi pi fire. Uaĭa sa mulźe măĭ întiń, șî kînd sa ĭa smîntîna – aăla ku pĭaćiļi sa uĭtă-n ĭel vro vrĭame ka-n ogļindă. Așa faśe tri ań unu dupa alt, șî pĭaćiļi sa pĭerd. ― Mnjorica je ovca koja se prva ojagnji. Njeno mleko je dobro za uklanjanje pega sa lica. Ona se prva pomuze, i kada se skine pena, onaj koji ima pege ogleda se neko vreme u njega kao u ogledalu. Tako čini tri godine uzastopce, i pege nestanu. [Por.] (Kazivač: Ljubisav Pavlović, Boljetin. Zapis: Durlić, 2010).   [Vidi]
    417) 4119  modîlkă  гука  Vĭeḑ dăskînćiku dă modîlkă în gît / Vidi bajalicu od guke u grlu ovde    [Vidi]
    418) 3714  moruoń  вампир  (izr.) Moruońu mi-ntîń manînkă đintr-a luĭ. — Vampir prvo jede svoje. (Kaz. Adam Krišanović, zapis: Durlić, Rudna Glava, 1987. godine) [Por.]   [Vidi]
    419) 4027  muakă  ђока  (posl.) (vulg.) Muaka tună, muaka ĭasă, muaka faśe rînd înd kasă. — Đoka uđe i izađe, i u kući red napravi. (Parafraza latinske: Bonus penis pax in domus. — „Dobar kurac, mir u kući”). Izreka iz Gornjeg Poreča, zapis: Durlić, druga pol. XX veka. [Por.]   [Vidi]
    420) 2215  muară  воденица  (opis) Parśaļiļi alu muară: — Delovi vodenice:
    ◊ blană — daska, zatvarač vratašca;
    ◊ bruaskă — osanac ?;
    ◊ buduruoĭ (Tanda); butuoń (Rudna Glava) — badanj
    ◊ buold, vîru lu kalkîńu muori, kare tună-n krîu bruoșći — bad; ostance;
    ◊ buśim [Mlava], [Buf.]; kîpațînă [Por.] — glavčina;
    ◊ darak — držači vratašca;
    ◊ dolap — točak, kolo (Tanda); muară ku dolap (Blizna);
    ◊ fus — vreteno;
    ◊ gaļețuĭkă — cipun, cifun (umeće se u kablinu); ◊ gînžăĭ — țauă skobită în salkă ruoșe, bagată în pĭatra đi žuos, pin kare trĭaśe fusu — tulac, toce;
    ◊ zapuor — ustava, brana (Plavna);
    ◊ ispuon — ispon, za sakupljanje i sipanje brašna;
    ◊ ĭaz — brana, jaz;◊ ĭarugă — jaruga;
    ◊ kapĭaće — sud za uzimanje ušura;
    ◊ kîpațînă; buśim — glavčina◊ kuoș — koš;
    ◊ lăkoviță, lăkomiță — ustava, brana (Rudna Glava);
    ◊ lupețao — korice (Manastirica, Mlava); [Mlava]◊ mîșńik — mućnjak, mućnik;◊ mĭerńiță — merica, za sipanje zrnevlja u koš;
    ◊ okuoļ — obruč (oko oba kamena, koji ne da brašnu da se rasipa);
    ◊ pĭatră — kamen;
    ◊ pĭatra đi žuos, a „ḑîkatuare” — donji kamen;◊ pĭatra đisupra, „aļergatuare” — gornji kamen;
    ◊ pîrporiță — paprice;
    ◊ posađină — mehanizam za dizanje kamena (Crnajka) [Por.]◊ postaviță — korice;
    ◊ pospaĭ — paspalj, sitno brašno; prašina u vodenici; ◊ razbuoĭ — konstrukcija koja drži kamenje sa košom;
    ◊ ruată, ruata muori — točak, kolo (Rudna Glava);
    ◊ skuok — kulkușu butuońuluĭ pi stîrmină — ugao badnja na kosini pod kojim mlaz bije u kolo
    ◊ stîăń — metalni vrh vodeničnog vretena (Manastirica, Mlava) [Mlava]◊ în stîăń vińe pîrporița — na „stenj” dolazi paprica (Manastirica, Mlava)◊ śask — ustava, regulator vode na ulazu u bure (Tanda);◊ śuokît [Por.]; śokîrt (Manastuirica, Mlava) [Mlava] — čeketalo;
    ◊ śuoĭ; ļingură [Por.]; lopețao (Manastirica, Mlava)[Mlava] — kašika, pero; lopatica na točku;◊ śutură; gaļiată — kablina;
    ◊ ușă — vratašca na ustavi;◊ vamă — ujam, ušur      		 [Vidi]
    421) 79  mugaĭală  мукање  (opis) În sîaśită rîa, uamińi đin malauă s-a vorbit sî fakă mugaĭală. Dupa kokuoșî aĭ đi sara, s-a adunat unđe s-a vorbit, s-a đizbrakat în pĭaļe, tuot uomu a luvat kîć-o pražîna ș-apukat tuot nat în kotruo a vrut. Dupa śe sa đisparțît, na mîĭ kućeḑat să vorbĭaskă, numa s-a raspuns: mm, mmm! Mergînd pi-n sat, ku pražîńiļi a dat pi-n gardurĭ, butuorś, konaśe parasîće, puodurĭ; dakă a zburat vro pasîre, a kreḑut k-a dudait sîaśita. A kućeḑat sî vorbĭaskă numa kînd sa-ntuors la luok đi unđe a pļekat. U dugotrajnoj suši, muškarci iz jedne male morali su da organizuju „mukanje”. Posle prvih večernjih petlova (oko 22 sata), svako bi poneo po jednu motku i otišao na dogovoreno mesto; tu bi se svi skinuli goli, i u nemoj tišini razišli se na razne strane. Tokom obreda, nisu smeli da govore, već su se oglašavali mukanjem! „Sušu” su tražili po skrovitim mestima, pa su motkama udarali po plotovima, šupljim stablima, napuštenim objektima, tavanima: ako bi odletela neka ptica, verovali su da je suša isterana. Smeli su da progovore tek kad bi se vratili na polazno mesto. [Crn.] (Zapis: F Paunjelović, kaziv. B. Paunjelović (1913.) Osnić 1971.).   [Vidi]
    422) 3198  muĭkă  мајка  Primeri:
    Maĭka, veńi-va ĭel, or nuoĭ ăl așćetăm điźaba?      		 [Vidi]
    423) 2605  mukĭe  телуће  (opis) Kînd sa kodrĭașće pomana, tuot kuodru trăbe să aĭbă mukĭe. — Kad se seku hlebovi na daći, svi komadi treba da imaju okrajak. (Kod Vlaha u Porečkoj Reci, zapis: Durlić) [Por.]   [Vidi]
    424) 5610  mulțami  захваљивати  ◊ ĭuo mulțamĭesk — ja zahvaljujem
    ◊ tu mulțamĭeșć — ti zahvaljuješ
    ◊ ĭel mulțamĭașće — on zahvaljuje

    ◊ nuoĭ mulțamim — mi zahvaljujemo
    ◊ vuoĭ mulțamiț — vi zahvaljujete
    ◊ iĭ mulțamĭesk — oni zahvaljuju      		 [Vidi]
    425) 3197  mumă  мама  (psov.) Futuĭ pizda mîn-sa. / Futuț pizda mîn-ta. — Jebem mu pizdu materinu. / Jebem ti pizdu materinu. ◊ Duće-n pizda mîn-sa! — Idi u pizdu materinu! (Porečka Reka) [Por.]   [Vidi]
    426) 500  Muoșu Kraśun  Старац Крачун  (leg.) Muoșu Kraśun avut babă, kare a fuost muașa satuluĭ. În ḑîua lu Kraśun s-a naskut vrun kopil mik, și baba a fuost akolo. Kînd sa-ntuors la koļibă, Muoșu Kraśun a-nflomînḑît șî kată să-ĭ pună đi prînḑ. Ĭa spuńe k-a skaldat kopilo-la, șî sa ruagă đi ĭel s-o așćaće pănă sa spală pi mîń. Muoșu kînd auđe, traźe sakurĭa ș-îĭ taĭe mîńiļi đin kuot sî nu-ĭ spurśe prînḑu. Baba ĭuta ku mîńiļi taĭaće înapuoĭ la muĭarĭa-ĭa, șî ļî spală în apa-ĭa în kare a skaldat kopilu, șî mîńiļi sa prind la luoku luor, șî sa vinđikă ĭuta, ka kind ńiś n-a măĭ fuost taĭaće. Kă kopilo-la a fuost Dumńeḑîu, da mumîsa – Sînta Maĭka Mariĭe!
    —
    Mošu Kračun je imao ženu koja je bila babica u selu. Na dan Božića rodilo se neko dete, i ona je bila tamo. Kada se vratila u kolibu, Mošu Kračun je bio gladan i zatražio je od nje da mu postavi ručak. Ona mu je rekla da je okupala novorođenče i zamolila ga je da se strpi dok opere ruke. Kada je Mošu to čuo, dograbio je sekiru i odsekao joj je ruke iz lakata. Baba je pokupila odsečene ruke i brzo otrčala nazad kod one žene, i oprala ih u vodi u kojoj je kupala dete, i ruke su se primile na svoje mesto i brzo zarasle, kao da nikad nisu bile odsečene. Jer je ono dete bilo Bog, a njegova majka – Sveta Majka Marija! (Kazivač Paun Rucić, zapis: Durlić, Rudna Glava, 2000)      		 [Vidi]
    427) 2188  mustarĭ  слачица  (stih)
    Ăć-așa, tot așa,
    Păn mustarĭu ńi kreșća!
    —
    Evo tako, samo tako,
    Dok nam mustar ne iznikne!

    (kom.)
    Așa s-a bužukurit în žuok ku aăĭa kare a žukat kraĭu; în kraĭ s-a strîgat:
    — Op-șa, ĭar-așa,
    Ș-înk-odată ĭar-așa!
    Fînka kraĭśieri a mĭers đi la kasă la kasă, ș-a žukat în vrĭamĭa đi sapat, kukuruzu s-a paļit șî pi luokurĭ a ramas numa mustarĭu.
    —
    Tako su u kolu ismevani oni koji su išli u kraičare (kraljice); u kraičarima se vikalo:
    — Hop tako, samo tako,
    I još jednom samo tako!
    Pošto su kraljice išle od kuće do kuće i igrale u vreme okopavanja, kukuruz se sušio i po njivama je ostajala samo slačica.

    (Kaz. Slobodan Marković Bz, r. 1932, zapis: Durlić, Slatina, Bor, 2006) [Crn.]      		 [Vidi]
    428) 4067  muśka  уједати  (izr.) L-a muśkat albina đi ļimbă. — (dosl.) Ujela ga pčela za jezik. (Opio se i nerazgovetno govori) (Zapis: Durlić, Gornji Poreč, druga pol. XX veka) [Por.]   [Vidi]
    429) 21  mut  нем  (izr.) Mutu rupĭe kaputu. ― Mutavko kaput cepa. (=Tiha voda breg roni; ko ćuti, taj i muti.) [Por.] (Zapis: Mikica).   [Vidi]
    430) 3155  nană  бата ?  I - Porečka Reka
    ◊ nană

    II - Gornji Pek
    ◊ nană (Jasikovo)

    III - Crna Reka
    ◊ nană (Krivelj, Osnić, Slatina)

    IV - Negotinska Krajina [Kmp.]
    ◊ naĭkă (sestra starijem bratu, Prahovo)

    V - Mlava [Mlava]
    ◊ śuśe (Rašanac)
    ◊ śuĭkă (Ranovac)

    VI - Homolje
    ◊ nană, skr. na- (Sige, Žagubica, Laznice, Selište)

    VII - Braničevo
    ◊ nană (Žitkovica)

    VIII - Zvižd
    ◊ nană (Ševica)

    IX - Stig
    ◊ nană (Kobilja)

    X - Banat
    ◊ nană (Vojvodinci, Straža)
    ◊ ćaće (ciace) (Vladimirovac, Sutjeska)      		 [Vidi]
    431) 5701  nîtafļață  будала  (posl.) Pară, pară mîlaĭața, kaḑ în gură la nîtafļață. (Đi uom ļenuos, kare așćată să-ĭ vină tuot pi gata) — Kruško, kruško meka, padni u usta budaline.(O lenjivcu koji čeka da mu sve dođe na gotovo). Zapis: Durlić, čuo u detinjstvu u Rudnoj Glavi, pol. XX veka. [Por.]   [Vidi]
    432) 3041  nopîrkă  змија  (izr.) Măĭ rîa nopîrkă pi pomînt ĭe aĭa đi supt pîătură; nuapća kînd sa đestrukă sîare la uom în kap. — Najgora zmija na svetu je ona ispod ponjave; noću kad se otkrije, skače čoveku na glavu. (Kaz. Paun Ilić, zapis: Durlić, Tanda, 3. I 2015) [Por.]   [Vidi]
    433) 2425  numa  само  (stih)
    Uomu pĭe tuaće ļi faśe,
    Numa duauă nu măĭ puaće:
    Să măĭ skîape đi la muarće,
    Sî đa mită ĭel șî plată,
    Sî mă-nćińerĭaskă odată!
    —
    Čovek može sve da radi,
    Al’ dve su stvari nemoguće:
    Da od smrti se izvuče,
    I nek miti i potplati:
    Da još jednom se podmladi!

    (Vĭeḑ kînćiku-ntrĭeg: — Vidi celu pesmu: FRUNḐĂ VĬARĐE, ĬARBĂ KRĬAȚĂ)      		 [Vidi]
    434) 3105  ńavă  снег  Homolje [Hom.]
    ◊ ńavă, ńinźe ńava (Sige)

    Crna Reka [Crn.]
    ◊ ńao (Šarbanovac, delimično i u Krivelju)
    ◊ ńauă (Dobro Polje, Bačevica) [Crn.]      		 [Vidi]
    435) 3130  ńentorkatuor  неповратан  (ver.) Al muort kînd sa duśe pi lumĭa-ĭa, nu trăbă să mĭargă dupa apă, kî ĭe apa ńentorkatuarĭe, numa dupa suare, kă suariļi sa profaśe în tota ḑîua, șĭ ĭe suare întorkatoare. — Pokojnik kad putuje na onaj svet, ne sme da ide za vodom, jer je ona nepovratna, već za suncem, jer se ono rađa svaki dana, i sunce je povratnilo. (Stih iz pogrebne pesme „Petrekatura”).   [Vidi]
    436) 6  ńikovală  наковањ  (posl.) Tuot țîganu îș labdă śokanu, da țîganka ńikovala. ― Svaki Ciga hvali čekić, a Ciganka nakovanj (=svako hvali svoje; kod Cigana kovača, Ciganka drži gvožđe na nakovnju, a Ciganin kuje čekićem) (Zapis, Durlić, Rudna Glava, 1983) [Por.]   [Vidi]
    437) 3103  ńinźe  снежити  (broj.) Kînd ńinźe măĭ întîń, kopilama ĭasă a fară, prind flotaśi ku mîńiļi, săr în sus đi drag, șî zbĭară:

    Ńinźe, ńinźe,
    puopa-n pinźe
    Da popĭasa bĭasă. (Arnaglaua.)

    Ńinźe, ńinźe,
    puopa-n pinźe
    Da popĭasa stă,
    Șî puopa numa-ĭ da. (Tanda.)
    —
    Kad počne da pada prvi sneg, dečurlija izlazi napolje, hvata pahuljice rukama, skače u vis od radosti, i viče:

    Sneži, sneži,
    Popa gura,
    A popadija prdi! (Rudna Glava).

    Sneži, sneži,
    Popa gura,
    Popadija stoji,
    A popa joj ga samo „daje”!     (Tanda)

    (Zapis: Durlić, čuo u detinjstvu u Rudnoj Glavi, za Tandu kazivač: Paun Ilić) 25. I 2015.) [Por.]      		 [Vidi]
    438) 2431  ńiśkînd  никад  (izr.) La-l naruod puoț să kumperĭ kaśulă șî kîrpă, dar minće ńiśkînd. — Ludome možeš kupiti kapu i maramu, ali pamet nikada. (Zapis: D. Stojanjelović, Žagubica, XX vek) [Hom.]   [Vidi]
    439) 2430  ńiśodată  ниједном  (izr.) A fuost odată ka ńiśodată. — Bilo jednom ko nijednom. (=Nije bilo nikad, laž, izmišljotina. Čest početak šaljivih priča; čuje se u Gornjem Poreču, zapis: Durlić, druga polovina XX veka) [Por.]   [Vidi]
    440) 2364  obļiagă  обложина  * prevod prema: Јакша Динић, Тимички дијалекатски речник, Београд 2008. kod reči: обложина.   [Vidi]
    441) 2504  oćităloaĭkă  учитељица  (opis) Kînd am fost mikă la șkuală, no an șćut sî vorbĭesk sîrbĭașće, șî oćităloaĭka ma-ntrabă:
    — Kare șćiĭe sîrbĭașće?
    — Nu șću!
    — A dă śe nu șći?
    — Muma-mĭa n-a șćut sîrbiĭașće, mama-mĭa n-a șćut sîrbiĭașće ... Tata-mĭeu samo a șćut, da ăĭa n-a șćut. Ĭuo nu șću, ḑîk, sîrbĭașće!
    —
    Kad sam bila mala u školi, nisam znala srpski da govorim, i učiteljica me pita:
    — Ko zna srpski?
    — Ne znam!
    — A zašto ne znaš?
    — Moja majka nije znala srpski, moja baba nije znala srpski ... Otac moj samo je znao, a ovi nisu. Ja ne znam, kažem, srpski.

    Kazivač: Milica Lazarević (r. 1930), tonski zapis: Irena Mikarić, Subotica, 3. IV 2012. [Res.]      		 [Vidi]
    442) 3060  okituor  осматрач  (opis) KUM S-A AĻES OKITORI ÎN VRĬAMĬA DĂ TURŚ?
    Pră lînga vićežîĭe, okitorĭu a trăbuit șî să vadă prîa bińe. Veđerĭa ĭ-a katat așa. A fakut dăn ļiemn doă totîrļe, ka pănă-n źenunkĭ dă marĭ; una a fărbuito-n alb, una-n sain. În ḑîuă ku veđeriș, vrunu s-a dus ku ĭeaļe în vîru śuośi, dăparće, șî ļ-a aratat. Dakă aăla a putut să kunaskă pră a saină, l-a luvat dă okituorĭ.
    —
    KAKO SU U TURSKO VREME BIRALI OSMATRAČA?
    Pored hrabrosti, osmatrač je trebalo da ima i odličan vid. Vid su mu proveravao ovako. Od drveta su pravili dva kruga, kao do kolena velika; jedan su bojili u belo, drugi u sivo. Vedrog dana neko je sa njima odlazio na vrh brda, daleko, i pokazivao ih. Ako je ovaj mogao da prepozna sivi, uzimali su ga za osmatrača.     (Kaz. Žika Makuljević, zapis: Durlić, Ranovac 5. I 2015) [Mlava]      		 [Vidi]
    443) 2936  oprieg  опрег  (stih) Baće vîntu, zbuară oprĭegu, / Șî sa vĭađe floko-l ńegru. — Duva vetar, opreg leti, / I vide se crne dlake. (Iz čobanske erotske pesmice. Zapis: Durlić, Rudna Glava, druga pol. XX veka) [Por.]   [Vidi]
    444) 2232  orbĭaće  слепић  (leg.)
    ĐI ŚE ORBĬAĆIĻI N-ARE KUADĂ?

    Kînd Noĭa a fakut korabĭe, ș-adunat đin tuaće žuavińiļi kîć-o parĭakĭe đi sî pronoĭaskă traĭu pi pomînt, Draku a veńit ș-a fakut gaură-n fundu korabi, kî s-o potoļaskă. Aĭa a vaḑut orbĭaćiļi, șî ku kuada astupat gaura, ș-a țînut patruḑăś đi ḑîļe pănă nu s-a tras apa. Șî luĭ atunśa iĭ s-a kurmat kuada.
    —
    ZAŠTO SLEPIĆ NEMA REP?

    Kada je Noja napravio brod, i sakupio od svake životinje po jedan par da bi obnovio život na zemlji, Đavo je došao i napravio rupu na dnu broda, da bi ga potopio. To je video slepić i repom zatvorio rupu, i držao je tako četrdeset dana dok se voda nije povukla. I njemu se tada pokidao rep.

    (Kaz. Paun Ilić, 1952, zapis: Durlić, Tanda, 10. VII 2013) [Por.]      		 [Vidi]
    445) 6032  papușă  пасмо  Zvučni primer: Đe triĭ uorĭ ĭaĭ kîće triĭ fire, șî kînd sînd ḑîaśe aļa, atunśa să răśuńașće o păpușă. — Tri puta uzmeš po tri niti, i kad bude deset takvih, tada se računa jedno pasmo. (Kaz. baba Bica, Jasikovo u Gornjem Peku, 5.11.2020)   [Vidi]
    446) 3043  pară  крушка (плод)  (aneg.) Vrun ļenuos sa dat pi șîaļe supt păr, șî sa ruagă:
    — Pară, pară, mîlaĭață,
    Kaḑ în gură la motofļață!
    —
    Neka lenčuga legla pod krušku, i molila:
    — Kruško, kruško, omekšana,
    Padni u usta lenčugana!

    (Čuo u detinjstvu od majke Gergine, zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.]      		 [Vidi]
    447) 2881  Pașć  Ускрс  (opis)
    Kînd đimińața la Pașć sa skuală lumĭa, dupa śe sa spală, ḑîk uńi la alțî:
    - Duomnu a-nviĭat! - Adaverĭe a-nviĭat!
    —
    Kad se ujutru na Uskrs ljudi probude, posle umivanja, kažu jedni drugima:
    - Gospod je oživeo! - Uistinu je oživeo!

    (ver.) Kare la Pașć n-are ńimik nuou pi ĭel, ăl kîlarĭașće magarĭu pin sat. — Ko na Uskrs nema ništa novo na sebi, jahaće ga magarac kroz selo. (Kaz. Gergina Durlić, zapis: Durlić, 1984) [Por.]      		 [Vidi]
    448) 3337  patul  патул  (stih)
    — Śe faś muoșuļe supt patul?
    — Župuoĭ baba, futo-n kur,
    Să-ĭ pun pĭeļe đe uaĭe,
    Să nu ma-n gļimpîĭe la kuaĭe.
    —
    — Šta ćeš čiča pod patulom?
    — Derem babu, ’bem j’u dupe,
    Navlačim joj ovčju kožu,
    Da mi jajca ne golica!

    (Kaz. Paun Ilić, zapis: Durlić, Tanda, 30. VIII 2015.) [Por.]      		 [Vidi]
    449) 2784  pinćin  оструга  GIȚĂ KÎTAŃIȚĂ

    Pi śe đal, pi śe kulmiță
    Suĭe Giță Kîtańiță,
    Ku Stankuța aluĭ mîndruță.
    Amînduoĭ pĭe kalușăĭ,
    Kalușăĭ sfaĭțarĭeșć,
    Ku dăngaļe pĭe spinare,
    Ku trkuaļe pĭe supt puaļe
    Pinćiń sînt la triĭ piśuare.

    Đin kînćik „Giță Kîtańiță”, a spus: Bora Paunović, a skris: Durlić, 31. III 2014, Arnaglaua. [Por.]      		 [Vidi]
    450) 2688  pivă  лочка  (kom.) Srpski naziv „ločka” peuzet je, kao privremeni prevod, od Srba iz sela Dobre kod Golupca, s obzirom na to da u srpskoj literaturi nije nađen odgovarajući naziv za predmet.

    Primeri:
    ◊ pivă — Boljetin i dr. sela Porečke Reke [Por.], Jabukovac [Pad.]
    ◊ piuă — Prahovo [Kmp.]
    ◊ pĭađikă — Gornji Pek [GPek], Krivelj, Brestovac [Crn.], Sige [Hom.]
    ◊ papuk — Isakovo, Vrbnica [Pom.], Bošnjak [Mlava], Dobra Voda, Ravna Reka [Res.]
    ◊ păpuk — Ranovac [Mlava]
    ◊ înpeđekatuare — Kladurovo [Mlava]
    ◊ vulpĭe — Ševica [Zvizd]
    ◊ podval (?) — Malajnica [Pad.]
    ◊ buarnă — Osanica [Hom.]
          		 [Vidi]
    451) 2687  pivă  аван  (izr.) M-a duare tuot, parke mis batut în pivă. — Boli me sve, kao da su me tucali u avanu. (Kaz. Aleksija Durlić, zapis: Durlić, Rudna Glava, 2014.) [Por.]   [Vidi]
    452) 2221  pîrporiță  паприца  (izr.) Ĭ-a luvat đin pîrporiță. — (dosl.) Uzeli mu iz paprice. (Đ-a ăĭa kare mĭerg puzumeńiț, kare a pĭerdut mĭersura. — Za one koji lutaju izgubljeni, koji su izgubili orijentaciju. Kaz. Gergina Durlić, Rudna Glava, 1985) ◊ A sarit đin pîrporiță. — (dosl.) Iskočio iz paprice (=ležišta, za čoveka koji glavinja, koji se ponaša nenormalno. Kaz. Borislav Paunović, zapis: Durlić, Rudna Glava, 2013) [Por.]   [Vidi]
    453) 23  pîtpalak  препелица  Lingvistički atlas
    Vidi/vĭeḑ/vezi: potrńiśe      		 [Vidi]
    454) 24  pîtpalak  слепи миш  Lingvistički atlas
    S r b i j a
    Ključ [Dun.]
    ◊ piftalak (Korbovo)
    ◊ pîtpalak (neka kladovska sela)

    Padureńi [Pad.]
    ◊ iļiļak (Plamna, Jabukovac)
    ◊ plutogarĭ (Plamna)

    Poreč [Por.]
    ◊ pîtpalak (Rudna Glava, Crnajka, Klokočevac, Topolnica)
    ◊ iļiļak (Tanda)
    ◊ potlogarĭ (Boljetin)

    Gornji Pek [GPek]
    ◊ pîtlaźan (Leskovo)
    ◊ iļiļak (Debeli Lug)

    Homolje [Hom.]
    ◊ potlogarĭ (Sige)
    ◊ liliak (Laznica)

    Crna Reka [Crn.]
    ◊ potlogarĭ (Krivelj, Brestovac, Šarbanovac)
    ◊ iļiļak (Lubnuca, Topla, Dobro Polje, Osnić)
    ◊ șokîće uorb (Bučje)

    Mlava [Mlava]
    ◊ potlogarĭ (Ranovac, Kladurovo)
    ◊ potlagarĭ (Rašanac)

    Braničevo [Bran.]
    ◊ potlogarĭ (Snegotin, Doljašnjica)

    Zvižd [Zvizd]
    ◊ potlogarĭ (Turija, Radenka, Voluja)
    ◊ putlogarĭ (Neresnica)

    Stig [Stig]
    ◊ îrće kĭuor (Vrbnica)
    ◊ potlogarĭ (Porodin)

    Resava [Res.]
    ◊ îrće uorb (Jasenovo)
    ◊ ļiļak (Bobovo)

    Morava [Mor.]
    ◊ bradîăț kĭuor (Vlaška)

    R u m u n i j a
    ◊ pâtpălac (Borloveni Vechi, Almăj) / dr Petrica Zamelca

    B u g a r s k a, V i d i n
    ◊ lililiu (Rabova) / Danail Bricău      		 [Vidi]
    455) 5138  pîșku  пролив  (klet.) Lovićar pîșku, dabuogda! — Strefio te proliv, dabogda! (Zapis: Durlić. Čuo u detinjstvu u Rudnoj Glavi) [Por.]   [Vidi]
    456) 5724  pîșļaće  пух  

    KUM JE FAKUT PÎȘĻAĆIĻI ...      		 [Vidi]
    457) 600  pĭaļe  кожа  (izr.) „Sus stîaļe, žuos stîaļe, țînće bińe pĭaļe!” Așa, śkă, a ḑîs vrunu în vro povastă, kînd đi vrunđiva a skapat numa în pĭaļa guală, da a fuost ĭarna, șĭ ĭel n-avut unđe sî duarmă, numa s-a bagat în vrun țark đi klańe. Afară a fuost sańin, șî pi śĭerĭ ļikură stîaļiļi, da pi pomînt ļikură zapada đi źĭer.
    —
    „Gore zvezde, dole zvezde, drž se dobro kožo!” Tako je, vele, rekao neko u nekoj priči, kada je odnekud utekao go, a bila je zima i on nije imao gde da spava, pa je ušao u ogradu stoga sa senom. Napolju je bila vedra noć, na nebu su se caklile zvezde, a na zemlji se od mraza     caklio sneg. (Rudna Glava, Zapis: Durlić) [Por.]      		 [Vidi]
    458) 50  pĭată  пега  (mag.) Kare are firĭe pļină đi pĭaće, s-a ļekuĭe ku lapće đi la mńoriță. [Por.] (verovanje, Boljetin. Zapis: Durlić, 2010).    [Vidi]
    459) 749  plug  плуг  (izr.) Đi plug țapîn, șî buoĭ țapiń. — Za jak plug, i volovi snažni.
    (stih)
    Pasarikă, mută-ț kuĭbu,
    Ĭa-kă vińe naĭka ku plugu.
    —
    Ptico mala, gnezdo skloni,
    Evo dragog, plug nagoni.

    (stih iz ljubavne pesme, zapis: F. Paunjelović, Osnić 1978) [Crn.]      		 [Vidi]
    460) 3231  pođală  шинда  (kom.) Prevod „šinda” uzet je iz knjige: Јакша Динић, Тимочки дијалекатски речник, Београд, 2008, koji kod te reči piše: „шинда ж даска за преграђивање пресека у амбарима, за постављање таванице у кућама или за изградњу кућних зидова.”   [Vidi]
    461) 3850  pođiđi  процурити  (stih) LAZARKA (frîntură)

    A-nśeput ploaĭe ku vînt, Lazîra,
    Pǎ Lazǎr la doborît, Lazîra,
    Maĭka Prieśista surḑît, Lazîra,
    În poaļe la priđińit, Lazîra;
    Sînźiļi la pođiđit, Lazîra,
    Șî prǎ gurǎ șî prǎ nas, Lazîra,
    Ka sî mĭe-l đa dǎ nakaz, Lazîra.

    Kînćiku lu Desimir Parpanđel dăn Brođița.
    Vĭeḑ kînćiku întreg/Vidi celu pesmu: Lazarka      		 [Vidi]
    462) 4118  pomńată  крпа  VORBA POMŃATĂ ĬE KUNOSKUTĂ ÎN SAĆE:
    /Reč pomńată je poznata u selima:/

    ◊ Dobro Polje, Osnić [Crn.]
    ◊ Gradskovo, Halovo, Šipikovo, Veliki Jasenovac [Tim.]      		 [Vidi]
    463) 3312  popik  обртушка ?  (kom.) Reč prevedena kao obrtuška prema usmenim podacima iz pribojskog kraja Raške oblasti, s obzirom da ni jedan izraz iz uobičajenih rečnika nije odgovarao opisu predmeta (kračun, zasun, reza, šip i sl.). Zahvalni smo saradniku g. Mladoju Poliću na informaciji. ◊ U Klenju (SO Golubac) popik se zvao „ringlo” ili „zasunica”, i govorilo se "zarigni kapiju" (inf. Biljana Živković).   [Vidi]
    464) 45  potrńiśe  препелица  Lingvistički atlas
    Poreč [Por.]
    ◊ potrńiśe (Rudna Glava, Crnajka)

    Padurenji [Pad.]
    ◊ potîrńik (Jabukovac)

    Gornji Pek [GPek]
    ◊ pîtpalak (Leskovo)

    Mlava [Mlava]
    ◊ pîtpălak (Ranovac, Kladurovo, Rašanac)

    Crna Reka [Crn.]
    ◊ pîtpălak (Krivelj)
    ◊ pîtpalak (Slatina, Bor; Šarabanovac)
    ◊ pitpalak (Lubnica, Osnić, Gamzigrad, Dobro Polje)
    ◊ gainușă (Brestovac, Bor)

    Braničevo [Bran.]
    ◊ pitpalak (faśe pit-pit!) (Snegotin)

    Stig [Stig]
    ◊ pitpalak (Porodin)

    Bugarska, Vidin
    ◊ prepeliță, pituliče (Rabova)      		 [Vidi]
    465) 2094  pragarĭ  надвратник  (izr.) Kînd prĭamult rađiś nasu, daĭ în pragarĭ, șî vĭeḑ unđi ĭe pragu. — Kad previše digneš nos, udariš u nadvratnik, i vidiš gde je prag. (Zapis: Durlić, Rudna Glava 2013) [Por.]   [Vidi]
    466) 2074  prigivituare  славуј  (stih)
    Đimińața pănă-n zuori,
    În kîntatu lu prigivituorĭ,
    Ĭuo đeskulț, ku kapu guol,
    Ma proîmblu pin obuor.
    Lălă, daĭkă, ăma muor,
    Ma-nśintat un marĭe duor,
    După a mĭev puișuor.
    —
    Jutrom rano, u svanuće,
    Uz pevanje slavujevo,
    Bosonoga, gologlava,
    Šetam ispred svoje kuće,
    Lele, sestro, evo mrem,
    Sva gorim od silne želje
    Za svojim pilencеm.

    (Iz pesme „Đimińața pănă-n zuori” — „Jutrom rano, u svanuće”, pevala Mileva Škopridić, zapis: Durlić, Zlot) [Crn.]      		 [Vidi]
    467) 4984  primĭažđe  опасност  (izr.) Paza bună petrĭaśe primĭažđa rîa. — Budna pažnja izbegne zlu sudbinu. (Kaz. Mirko Šalarević, zapis: Durlić, Rudna Glava 1984. godine.) [Por.]   [Vidi]
    468) 5257  priśepĭa  приметити  (izr.) Baț samaru să priśapă nalba. — Biješ sedlo da oseti kobila.   [Vidi]
    469) 3274  prokît  клозет  (opis) Dămult a fuost: će duś în padure, će prinḑ ku mînă dă tufă, șî će kaś ka uomu, da dă la vrĭamĭa lu Titu: baź nasu într-un kakat, șă-l faś pră lalalt! — Nekad je bilo: odeš u šumu, uhvatiš se rukom za grm pa se isereš kao čovek, a od Titovog vremena: nabiješ nos u jedno govno, pa isereš drugo! (Kaz. Žika Makuljević, Ranovac, zapis: Durlić, 21. VI 2015.) [Mlava]   [Vidi]
    470) 2528  prokovăț  покровац  (aneg.) Draku are numa ļetka șî prokovăț: ku prokovățu astrukă uomu, da ku ļetka ăl bruśiașće să fakă nîsarîmbe. Kînd uomu dă đi rușîńe, ăl đestrukă sî sa rîdă tuoț đi ĭel. — Đavo ima samo letku i pokrovac: pokrovcem zagrće čoveka, a letkom ga podbada da pravi gluposti. Kad se čovek obruka, otkrije ga da mu se smeju svi. (Kaz. Paun Ilić, zapis: Durlić, Tanda, 26. VIII 2013.) [Por.]   [Vidi]
    471) 4173  pulă  курац  (klet.) Măĭ grĭeu blastăm la rumîń ĭe: „Dabuogda să će fută ku pula muaļe!” — Najteža kletva kod Vlaha je: „Dabogda te jebali mekim kurcem!” (Kaz. Dragoljub Balanović, zapis: Durlić, Rudna Glava, 1994.) [Por.]   [Vidi]
    472) 4251  puop  попац  (mag.) Sa krĭađe kă puopi nu kîntă, kă șînt muț đ-aĭa muĭeriļi ku iĭ fak momuaće đi uamiń, sî muțaskă să nu ļi spună vuorbe mulće dakă iĭ prind în ibomńiśiĭe. — Veruje se da popci ne pevaju, da su nemušti, i zato žene prave sa njima vradžbine za muževe, da oneme i ne kažu im ništa ako ih uhvate u preljubi. (Kazivač: Paun Ilić, Zapis: Durlić, Tanda 26. VIII 2017.) [Por.]   [Vidi]
    473) 3970  pustîń  пуст  (klet.) Uđirĭa-ĭ pustîńe kîrpa đin kap! — Ostala joj pusta marama sa glave! ◊ Uđirĭa pustîń đi ĭa păru đin kap, sî sa răsuśaskă pi dupa spiń. — Ostala joj pusta kosa sa glave, nek joj se uvrti oko trnja! (Kaz. Paun Ilić, zapis: Durlić, Tanda, 29. XI 2014) [Por.]   [Vidi]
    474) 2203  rađină  редина  (kom.) Prevod načinjen prema Vukovom Rječniku iz 1852. godine, s.v. РЕДИНА   [Vidi]
    475) 2424  razbuoĭ  разбој  (opis) PARŚAĻIĻI ALU RAZBUOĬ — DELOVI RAZBOJA
    ◊ baćală — potka
    ◊ brîglă — brdilo
    ◊ brîglarĭ — obramičica
    ◊ învăļituare — snovaljka
    ◊ țînatuarĭa — ?
    ◊ țauă — ceva, cevka
    ◊ damiță — ?
    ◊ fuśiĭ, fuśiel — nitnjača
    ◊ iță — niti, nite; njitnjača; nićanica
    ◊ kĭaĭe — zatezaljka
    ◊ krak, kraś — sanac
    ◊ kuardă — osnova
    ◊ kuolț — smicanje ?
    ◊ kuń — klin
    ◊ ļetkă — letka
    ◊ natră — natra (ono što je osnovano za tkanje, deo od brdila do zadnjeg vratila; osnova namotana na zadnjem vratilu)
    ◊ nîvađi — uvoditi osnovu u nitnjaču
    ◊ okîrśiaĭe
    ◊ papușă — pasmo
    ◊ pĭaćik —
    ◊ popik (đi iță) —
    ◊ prinḑatuare — hvataljka ?
    ◊ răsuśituare — zatezaljka ?
    ◊ rost — zev
    ◊ saĭnă, saĭńiaće; krak — sanac
    ◊ sfîrśiel, śurśiel — štapić u čunku
    ◊ skamn — sedište
    ◊ spaț — deo neotkane osnove, od otkanog do brdila; zev
    ◊ spată — brdo
    ◊ spećiaḑă — daščica za niti
    ◊ sukală — cevljanik
    ◊ sovĭaĭkă — čunak, cevnjak
    ◊ sul — vratilo; krosno
    ◊ șagîrt — čekrk
    ◊ śakîrk (đi iță) — čekrk (za niti)
    ◊ talpiță (jed.) — podnoška
    ◊ urḑală — osnova
    ◊ urĭezńik — ureznik
    ◊ vulpĭe; kapră — vlačeg; vlačuga
    ◊ verźauă — prutić u zadnjem vratilu; uzlenjak, privržanj
    ◊ zatkă — povraćača      		 [Vidi]
    476) 3852  rău  зло  (izr.) Rău ku rău, ama fara rău șî măĭ mare rău! (Đi muĭare.) — Zlo je sa zlim, ali bez zla još je veće zlo! (O ženi u braku). Zapis: Durlić, Rudna Glava, druga pol. XX veka. [Por.] (Vĭeḑ/Vidi)   [Vidi]
    477) 2201  rîskańat  раскречен  (ver.) Kînd baba șîađe rîskańată, șî kopiĭi sa uĭtă supt krețan, o să vină uļu sî manînśe puĭi. — Kad baba sedi raskrečena, a deca joj vire pod krecan, doći će kobac da pojede pilad. (Kaz. Paun Ilić, 1952, zapis: Durlić, Tanda, 1. VII 2013) [Por.]   [Vidi]
    478) 3204  rîu  река  ◊ rîu — reka (Porečka reka: cela); (Homolje: Sige, Laznica); (Crna Reka: Šarbanovac)
    ◊ ogaș — potok (Porečka reka: cela); (Homolje: Sige, Laznica); (Crna Reka: Šarbanovac)      		 [Vidi]
    479) 3487  ruabă  робиња  (izr.) (vulg.) Nuĭe pula mĭa ruabă la turś, pă să fută fiĭe śe. — Nije moj kurac turski rob, pa da jebe bilo šta. (Kaz. Živorad Klokočinac, zapis: Durlić, Rudna Glava, 1989.) [Por.]   [Vidi]
    480) 2510  saĭnă  санке  (izr.) Taśiarĭa dulśe ka mńiarĭa, taĭna kîrśură ka saĭna. — Čutanje (je) slatko ko med, pričanje sklisko ko led. (dosl.) „razgovor grbav kao sanka”. (Zapis: Durlić, čuo u Gornjem Poreču, druga pol. XX veka) [Por.]   [Vidi]
    481) 3179  sak  џак  (izr.) Đi buală boļașće, da saku goļașće. — Bol boluje, a džak prazni. (Lažni bolesnik, jer bolestan čovek nema apetit). (Kaz. Stana Janković, 84. godine, zapis: Durlić, zaselak Krš, selo Rudna Glava, 1987. godine) [Por.]   [Vidi]
    482) 3186  sanuńe  солило  (ver.) Sa krĭeḑut kă la sanuńe nu trag numa vićiļi, numa șî mulće buaļe, đ-aĭa în sanuńe n-a kućeḑat sî sa kalśe, adîns a pazît kopiĭi ńiś să nu sa apruapiĭe đ-așa luok. — Verovalo se da solilio ne privlači samo ovce, već i razne bolesti, zato u solillo nije smelo da se ugazi, a posebno deci nisu davali ni da se približe takvom mestu. (Kaz. Gergina Durlić, zapis: Durlić, 1982) [Por.]   [Vidi]
    483) 60  sapat  копање  (opis) Pi vrĭamĭa đi sapat, kukuruḑu măĭ întîń sa sîmanat, dupa śe a rîsarit, sa tîrsît, șî la urmă sa-ngropat. ― U vreme kopanja, kukuruz se najpre sejao, onda trsio i na kraju okopavao. [Por.] (Kaz. Aleksija Trailović, Rudna Glava, zapis: Durlić, 2011)   [Vidi]
    484) 4087  sfik  налет  (stih)
    Măĭ înśet ku Paun
    Pănă vaku bun,
    Kă dîă vrun sfik
    Șî ku Paun nu faś ńimik.
    —
    Lakše malo sa Paunom
    Dok je doba mira,
    Kad udari vek nemira
    Od Pauna nema ništa!

    (Kaz. Paun Ilić, zapis: Durlić, Tanda, 19. IV 2017. [Por.]      		 [Vidi]
    485) 4206  sigurat  сигурно  (izr.) Śi ĭe sigurat, sigurat. — Što je sigurno, sigurno. (U Poreču. Zapis: Durlić) [Por.]   [Vidi]
    486) 3981  Sîmĭedru  Митровдан  (opis) Kum ĭe vrĭamĭa la Sîmĭedru, așa o să fiĭe tuota ĭarna. — Kakvo je vreme na Mitrovdan, takvo će biti cele zime. ◊ Dupa Sîmĭedru ĭe bun sî sa samîńe grîu, kă ažunźe primovara, dupa śe trĭek źerurļi. — Posle Mitrovdana je dobro da se seje žito, jer niče u proleće kad prođu mrazevi. ◊ Multă lume faśe prazńik la Sîmĭedru; sa krĭađe kă pi iĭ Sîmĭedru ăĭ pazîașće đi buaļe, șă iĭ sînt măĭ sînatuoș đi kît aĭlalț. — Mnogi ljudi slave Mitrovdan; veruje se da njih Mitrovdan čuva od bolesti, i da su oni zdraviji od drugih. (Kaz. Biljana Pavlović, Leskovo, 9. XI 1992.) ◊ Đimińața-n zorĭ la Sîmĭedru lumĭa ĭasă afară șî sa uĭtă kum ĭe vrĭamĭa: dakă burîĭe đin śerĭ, o să fiĭe rîveńală, ș-o să fiĭe anu ku birekĭet, da dakă ĭe sańin, o să fiĭe sîaśită. — Na Mitrovdan u zoru ljudi izlaze napolje da vide kakvo je vreme: ako sipi sa neba, biće vlage i godina će biti berićetna, a ako je vedro, godina će biti sušna. (Kaz. Jorgovan Filipović, Debeli Lug, 6. IX 2001.) ◊ La Sîmĭedru la mižluoku nuopțî sa đeșkiće raĭu, șî ĭe bun în zuorĭ sî sa fakă privĭegurĭ đ-aĭ muorț șî sî ļi sa đa pomană, kî iĭ atunśa đirĭept primĭesk tuot śe ļi dau aĭ viĭ. — Na Mitrovdan u ponoć otvara se raj, i dobro je da se u zoru pale vatre za mrtve i daju pomane, jer oni tada primaju direktno sve što im živi namenjuju. (Kaz. Mila Kušlić, Debeli Lug, 18. II 1998.) [GPek] ◊ Sîmĭedru ĭe kuratuorĭu apilor, șî ĭe bun în ḑîua luĭ să sa ĭa apă đi la luok unđe s-anprenă doă ogașă đi la doă izvuară; aĭa apă ĭe sfîntă șî kurată, bună đi mulće đeskĭnćiśe. — Mitrovdan je čistilac voda, i na njegov dan je dobro da se zahvati voda sa mesta gde se sastaju dva potoka sa dva izvora; ta voda je sveta i čista, dobra za mnoge bajalice. (Kaz. Jelena Rajković, Rudna Glava, 12. XI 2000.) [Por.]   [Vidi]
    487) 816  sîntuađir  тодоровац  (opis) (mitol.)
    KUM SÎNT FAKUȚ SÎNTUAĐIRI
    Am-uḑît đi l-aĭ batrîń. Sîntuađiri sînt fakuț baĭeț. Vin sara la źuok, źuakă k fĭećiļi-n uară, șî tuoț sa kunuosk kî au kuadă, ĭeșîtă pi-n śuariś đin napuoĭ. Źuakă, așa, źuakă, pănă kînd o sî kînće kokuoșî. Kînd aĭa s-a apropiĭat, iĭ pļakă, nuĭe ńiś unu, sa duk șî sa bagă în kîrșîĭe, șî akolo șîăd o stamînă đi ḑîļe. Marț sara sa duk, tună, și la marța-nkuńată ĭes. E, pă măĭ ramas mĭerkurĭ aĭ șkĭuopĭ. S-auḑît, śikă, pi la Bļizńe pînă mĭerg, șontropîĭe, șî zdrănkîńe ku lanțu dupa îĭ. Șî pi stamîna-ĭa nu s-a lukrat sara, pîănă nu a kîntat kokuoșî.
    —
    KAKO IZGLEDAJU TODOROVCI
    Čula sam od starih. Todorovci liče na mladiće. Dolaze uveče na igranku, igraju s devojkama, a svi se poznaju po repu koji viri pozadi, iz pantalona. Igraju, tako, igraju sve dok petlovi ne zapevaju. Kad se to vreme približi, oni odlaze, ne ostaje niko, odlaze u krševe gde se kriju čitavu sedmicu. U utorak uveče stupaju, a na zaklopiti utorak odlaze. E, ali ostaju u sredu ćopavi. Čulo se, vele, po Blizni (zaseoku Rudne GLave) kako idu, ćopaju, i zveckaju lanci za njima. Tokom te nedelje nije se radilo ništa, sve do prvih petlova.     (Kazivač: Gergina Durlić, r. 1924. Zapis: Durlić, Rudna Glava, 1982). [Por.]      		 [Vidi]
    488) 2138  skaĭeće  чичак  (leg.) Skaĭećiļi ĭe sufļitu lu vrun pîkurarĭ, kare a murit đi duoru uoilor. — Čičak je duša nekoga pastira, koji je umro od ljubavi prema ovcama. (Kaz. Janko Blagojević, r. 1934, Zapis: Durlić, Jasikovo 20. VI 2013) [GPek]   [Vidi]
    489) 3401  skalan  вешовка  *) vešovka je naziv ove veze kod Srba u Braničevu (kazivanje saradnice „Vorbara” Biljane Živković); u rečnicima Matice srpske i SANU reč nije zabeležena.   [Vidi]
    490) 3072  skamn  хоклица  (stih)
    Ma dusăĭ la șîḑîtuare,
    În đațîră skamn ku triĭ piśuare:
    Skamnu kaḑu,
    Pula sa vaḑu!
    O luvară, o-nvîrćiră,
    Șî la kap mĭ-o beļiră
    —
    Odoh sinoć na sedeljku,
    Dadoše mi tronožac!
    Stolac pade,
    Kur’ se vide!
    Uzeše ga, zavrtiše,
    Pa mu glavić zaguliše!

    (Zapis: Slavoljub Radulović, učenik O.Š. „Branko Perić” u Rudnoj Glavi, čuo od dede, Gornjane, 1982. g. Prevod: Durlić) [Por.]      		 [Vidi]
    491) 3520  skăpatat  залазак  Primer govora:
    ◊ Ș-akuș paturļi nu prĭa să puńe așa să fiĭe kapu lă skîpatat, kă đ-aĭa, čkă, nu poț nič să ći ođińeșć să dormĭ, kă țî patu ka mormîntu pus ... Kapu patuluĭ la skîpatat! — Ni danas se kreveti ne okreću sa uzglavljem ka zapadu, jer zato, vele, ne možeš da se odmoriš i naspavaš, jer ti je krevet okrenut kao grobnica ... Uzglavlje kreveta je na zapadu! (Kaz. Petrija Njagojević, r. 1936, zapis: Durlić, Dupljane, 20. V 2007.) [Kmp.]      		 [Vidi]
    492) 3864  skrisă  бубамара  (ver.) Skrisa arată ursa uomuluĭ, aĭa śi ĭe la tuot nat skris kînd s-a naskut. — (O braku) Bubamara pokazuje čovekovu sudbinu, ono što je svakome zapisano kad se rodio. (Zapis: Durlić, Rudna Glava, druga polovina XX veka) [Por.]   [Vidi]
    493) 2929  skurtat  скраћен  (izr.) I-s-a skurtat ḑîļiļi. — (dosl.) Skratili mu se dani. (Smanjio mu se broj preostalih dana u životu, neće još dugo živeti). Zapis: Durlić, u Porečkim selima, druga pol. XX veka. [Por.]   [Vidi]
    494) 5509  smîntînă  кајмак  ◊ zmîntînă:

    Poreč: Topolnica
    Mlava: Rašanac (u folk.)
    Crna Reka: Lubnica, Osnić
    Morava: Bigrenica
    Kmpenji: Radujevac      		 [Vidi]
    495) 2235  solomîzdră  даждевњак  (ver.) S-a krĭeḑut kă fĭaćiļi puot ļiesńe să-nvĭață să kuasă ku rîurĭ, dakă petrĭek solomîzdra pin sîn. — Verovalo se da devojke mogu lako da nauče da vezu šare, ako daždevnjaka propuste kroz njedra. (Kaz. Čedomir Točaković, 1951, zapis: Durlić, Plavna 2013) [Pad.]   [Vidi]
    496) 2154  sporiș  љутовница   (ver.) Dakă vrunu vrĭa să aĭbă spuorĭ la lukru, trăbe să gasîaskă ĭarbă sporiș, șî să lukre ku ĭa dupa brîu. — Ako neko želi napredak u poslu, treba da nađe travku ljutovnicu, i da radi sa njom za pojasom. (Kaz. Mihajlo Germanović, 1930, zapis: Durlić, Rudna Glava - Blizna, 23. VI 2913) [Por.]   [Vidi]
    497) 2889  sprinśană  обрва  (stih)
    Au, nană, nană,
    Țukuț uokĭu supt sprinśană!
    Au, nană, nană,
    Fată bînaćană!
    (Kaz. Paun Ilić, zsapis: Durlić, Tanda 9. IX 2015.) [Por.]      		 [Vidi]
    498) 2155  spuorĭ  напредак  (zdrav.) Aĭ să bĭem una đi spuorĭ la lukru! — Hajde da popijemu jednu za uspeh u poslu! (Zapis: Durlić, Gornji Poreč, XX vek) [Por.]   [Vidi]
    499) 4625  stauă  звезда  ŚE STĂĻE A KUNOSKUT RUMÎŃI? — KOJE SU ZVEZDE POZNAVALI VLASI?

    ◊ Karo-l mik șa-l Mare — Velika i Mala kola, V. i M. medved, astr. Ursae maioris, U. minoris
    ◊ Kloța ku puĭi — Vlašići, astr. Plejade
    ◊ luśafur — opšti naziv za sjajne zvezde, Sjajnica
    ◊ Luśafuru buoilor — Volarica, astr. Sirius
    ◊ Luśafur đi sara — Večernjača
    ◊ Luśafuru porśesk, Porkarușa — Svinjarica, Svinjaruša astr. Sirius
    ◊ Luśafur đi zuorĭ — Zornjača
    ◊ Luśafur đi ḑîuă — Danica, planeta Venera
    ◊ Pozdărĭ — Kumova slama, Mlečni put
    ◊ Staua ku kuadă — Zvezda repatica, kometa
    ◊ Toldăĭe, toĭaźe — Štapovi, astr. Orionov pojas
    ◊ Zmău — zvezda padalica, astr. bolid, meteor
          		 [Vidi]
    500) 3297  stîrk  рода  ♦ stîrś — siva čaplja (Crnajka) [Por.]
    ♦ stîrk (Duboka) [Zvizd], Plavna [Pad.], Rečica [Stig], Medveđica [Hom.]      		 [Vidi]
    501) 1837  stragĭață  подливено млеко  (opis) Stragĭață ĭe lapćiļi înkĭegat, kînd lapćiļi sa-nkĭagă, stragĭața sa străkură pin străkatuare, șî sa faśe kaș, kare ăl atîrń sî sa străkure đi ḑîăr, șî đin ĭel pĭe urmă taĭ faļiĭe đi brînḑă, kare ļi puń în śubăr. — „Stragjaca” je podliveno mleko, kad se siri mleko, „stragjaca” se cedi kroz cediljku i dobije se kaša, koju okačiš da se iscedi surutka, i koju posle isečeš na kriške i dobiješ sir koji staviš u čabar. (Kaz. Janko Blagojević, zapis: Durlić, Jasikovo, 20. I 2013). [GPek]   [Vidi]
    502) 3178  strîga  дозивати  (izr.) Kum ma strîgă? - Mamaļigă! Kum ma kĭamă? - Sorbiḑamă! — Kako me viču? - Kačamakalo! Kako me zovu? - Čorbosrkalo! (Iz neke šaljive priče, zapis: Durlić, čuo u detinjstvu, Rudna Glava) [Por.] (Uporedi i šaljivu pitalicu).   [Vidi]
    503) 3070  strîmatură  обојени прамен  (mag.) Strîmatura kare pikă đi pi prun, pănă ăl petrĭek pi al muort, tare ĭe momuată, șî babiļi sa-nping kare đi-ntîń s-o ĭa đi pi pomînt. — Obojena kićanka vune, koja padne sa šljive u pogrebnoj povorci, jaka je vradžbina, i babe se guraju koja će je prva uzeti sa zemlje. (U Porečkoj Reci, po kazivanju vračara i starijih žena, zapis: Durlić, druga pol. XX veka) [Por.]   [Vidi]
    504) 3945  sufļika  замазати  ♦ ĭuo sufļik
    ♦ tu sufļiś
    ♦ ĭel sufļikă

    ♦ nuoĭ sufļikăm
    ♦ vuoĭ sufļikaț
    ♦ iĭ sufļikă      		 [Vidi]
    505) 4607  sugițat  штуцање  (ver.) Uomu sugiță kînd vorbĭașće vrunu đi ĭel, și đ-aĭa trăbe pănă sugiță sî sa ginđaskă la unu, la altu, șî kînd sugițatu stă, ăla la kare atunśa s-a ginđit, ĭe aăla kare l-a vorbit pintru śeva. — Čovek štuca kad ga neko pominje, i zato treba dok štuca da misli ne jednog, na drugog, i kad štucanje prestane, taj na koga je pomislio jeste onaj koji ga je zbog nečega pominjao. (Opšte verovanje kod Vlaha Gornjeg Poreča, zapis: Durlić, XX vek). [Por.]   [Vidi]
    506) 2623  suiș  пењање  (izr.) Nuĭe suiș fara kubarîș. — Nema uspona bez pada. (Aluzija na uspon i pad u političkoj karijeri). (Zapis: Durlić, Rudna Glava, druga pol. XX veka) [Por.]   [Vidi]
    507) 2612  sul  вратило  (opis) SULU ĐINAINĆE LA RAZBUOĬ
    Sulu đinainće are tîĭatură îngustă, strîbatută înlungĭaće pin ĭel întrĭeg, pin kare sa petrĭaśe pĭaćiku kît sa țîasă, șî sa faśe vig în puala lu țîsatuare. Kapu sululuĭ đinainće ĭe întuors la đirĭapta, șî la ĭel sa atîrnă rĭeza ku kĭaĭa đi rîsuśit urḑala.
    —
    PREDNJE VRATILO RAZBOJA
    Prednje vratilo ima prorez po dužini, kroz koji se provlači otkani deo osnove, i polaže u trubu u tkaljinom krilu. Glava prednjeg vratila okrenuta je na desnu stranu, i na njoj su okačene reza i ključ kojim se nateže povučena osnova.          		 [Vidi]
    508) 3942  sumĭeta  завртати  ♦ ĭuo sumĭet — ja zavrćem
    ♦ tu sumĭeț — ti zavrćeš
    ♦ ĭel sumĭată — on zavrće

    ♦ nuoĭ sumĭetăm — mi zavrćemo
    ♦ vuoĭ sumĭetaț — vi zavrćete
    ♦ iĭ sumĭață — oni zavrću      		 [Vidi]
    509) 2613  sus  горе  (stih) Sus în sus, la đalu Śerńi, / Unđe kîntă puĭu mĭerļi. — Gore, gore, navrh Černe, / Gde mi peva pile kosa. (Iz istoimene pesme) ◊ (izr.) S-a dus sus. — (dosl.) Otišao je gore (=popeo se na visok položaj u društvu, uspeo u životu). ◊ Al đi sus. — Onaj višnji. Bog. ◊ Al đi sus vĭađe tuot! — Onaj odozgore vidi sve! ◊ A pus-o sus! — (dosl.) Stavio je gore! (=sklonio nešto na sigurno mesto; iz vremena kada nije bilo nameštaja u kući, već su se stvari kačile o klinove na zidovima ili na tavanskim gredama, van dohvata ruke). (Zapis: Durlić, Rudna Glava, druga pol. XX veka) [Por.]   [Vidi]
    510) 3799  suspina  уздисати  (stih)
    Kolo-n vaļe, într-o građină
    Plînźe mîndra șî suspină.
    —
    Tamo dole u baštici,
    Plače draga i uzdiše.

    (Početak istoimene pesme, pevao Nikola Petrović, lautar iz Topolnice, transkript Durlić, druga pol. XX veka) [Por.] (Vidi celu pesmu:)      		 [Vidi]
    511) 3322  șuop  глуп  (kom.) În Omuoļ, Mlaua, Zvižd șî-n alalće părț rumîńeșć, vuorba nuĭe kunoskută. — U Homolju, Mlavi, Zviždu i na drugim vlaškim stranama, reč nije poznata. (Zapis: Durlič, avgusta 2015.)   [Vidi]
    512) 3066  śangă  бољка чанга  (klet.) Lovi-ć-ar śanga, dabuogda! — Strefila te čanga, dabogda! ◊ Mînka-ć-ar śanga, să ći manînśe! — Izjela te čanga, da te izjede! (Kaz. Aleksija Trailović, zapis: Durlić, Rudna Glava 6. I 2015) [Por.]   [Vidi]
    513) 4  śas  сат, час  (ver.) ― Kum mi miĭe în asta śas, așa să-ĭ fiĭe luĭ traĭu întrĭeg! ― Kako je meni u ovaj čas, tako nek je njemu za ceo život! (izgovara Usud u času rođenja čoveka) [Por.] (Zapis Durlić, 1989)   [Vidi]
    514) 2764  śerśel  минђуша  ♦ śerśel: Orljevo [Mlava], Proštinac [Res.]
    ♦ śarśel: Vlaška [Mor.]
    ♦ śorśel: Isakovo [Mor.], Subotica [Res.], Rašanac [Mlava], Porodin [Pom.]      		 [Vidi]
    515) 2655  śinstă  част  (izr.) Numa gaina ku kuru faśe śinstă! (Faśe uou kare-l puń la nașu pi masă). — Samo kokoška zadnjicom pravi čast. (Snese jaje koje stavljaš kumu na trpezu). (Kaz. Paun Ilić, 1952, Zapis: Durlić, Tanda, 4. I 2014.) [Por.]   [Vidi]
    516) 2657  śinstît  почашћен  (zdrav.) Sî va fiĭe prazńiku śinstît șî blîgoslovit! (La prazńik) — Nek vam je slava čestita i blagoslovena! (Na slavi). (Zapis: Durlić, Rudna Glava, 1987) [Por.]   [Vidi]
    517) 1541  śorobară  сврака  (baj.) În Sîga kînd vrun kopil ș-a skuos or ĭa pikat vrun đinće, ĭal ĭasă înainća kășî șî spuńe în fața ĭeĭ dăskînćiku-sta: — U Sigama kada nekom detetu ispadne zub, ili ga izvadi, ono izađe ispred kuće, i okrenuto prema njoj, izgovara sledeću bajalicu:

    Śorobară, bară,
    Fîa kođița skară,
    Să ma suĭ pră ĭeare,
    Să fak uoki ruată,
    Să văd lumĭa tuată!
    Ĭeu lapăd un đinće dă uos,
    Tu sî-m daĭ unu dă oțăl!
    —
    Svračice, svrako,
    Napravi od repa stube,
    Da se uz njih popnem,
    Da raširim oči,
    Da ceo svet vidim!
    Ja bacam zub od koske,
    Ti mi daj od čelika!

    Kînd a gaćit dăskînćiku, ĭal lapadă đinćiļi pră kasă. — Kada izgovori bajalicu, dete baca zub na kuću. (Kaz. Miļa alu Meluță, 71. godina, zapis D. Ilić, Sige 2012) [Hom.]
    Rasprostranjenost, pored Homolja:
    ◊ Vrbnica [Pom.]
    ◊ Starčevo [Mlava]      		 [Vidi]
    518) 2351  śovikă  зијавац  (ver.) Śovika kîntă nuapća; kobĭașće la muarće: kînd kîntă apruape đi kasă, muare vrunu đin kasa-ĭa. — Zijavac peva noću; sluti smrt: kada se čuje u blizini kuće, umreće neko iz te kuće. (Kaz. Paun Ilić, zapis: Durlić, Tanda, 4. VII 2013) [Por.]   [Vidi]
    519) 3236  śuĭkă  бата  Zvučni prilog: Veńa aiś fraći-su Buoža, îĭ ḑîśa śuĭkă, kă dĭeda a fost măĭ bătrîn dăkît ĭeal, ĭ-a ḑîs îĭ śuĭkă lu fraći-su în aĭa vrĭame, ḑîśe așa: „Ńepuaće, śuĭka a fuost lovit dă șapće uorĭ, a ĭuo kînd ma-m dus în bataĭe, am veńit făr dî țuaļe, miĭe nu mĭa măĭ lovit plumbu pĭaļa!"
    —
    Dolazio ovde njegov brat Boža, oslovljavao ga „šujka”, jer je deda bio stariji od njega pa ga je zvao „šujka” (kao što je bilo) u ono vreme, veli tako: „Unuče, ’šujka’ je bio ranjen sedam puta, a ja kad sam otišao u rat, vratio sam se bez odeće, ali metak mi nikada nije očešao kožu!"    . (Kaz. Žika Makuljević, snimio: Durlić, Ranovac, 16. III 2012.) [Mlava]      		 [Vidi]
    520) 3734  śulau  чулав  śulau (śulaoă) (mn.
    śuļeț, śuļaće) [akc.
    śulau] (prid.) — (anat.) čulav      		 [Vidi]
    521) 3824  śumalkă  загонетка  (zag.) Śumalkă, śumalkă, će prinđe đe falkă șî dă ku ćińe đi salkă. (Durĭarĭa đințîluor) — Čumalka, čumalka, hvata te za vilicu i udara tobom o vrbicu. (Zubobolja). (Kaz. Mihajlo Janković rodom iz Crnajke, 60. godina, prizećen u Gornjanima, zapis: Janković Novica, uč. VIII razreda O.Š. „Branko Perić” u Rudnoh Glavi, Gornjane, 1984. godine) [Por.]   [Vidi]
    522) 3228  tagîrță  пртљаг  (aneg.) MOȘ-TAGÎRȚĂ
    Ĭ-a ḑîs la vrunu Moș-Tagîrțâ, kă la țînut kă la muĭerĭ nuĭe ńiś đ-o trĭabă. Ama ĭel a fakut kum a fakut, ș-a motîrśit pi vro varuĭkă, kare dupa ĭel a pļekat greuańe. Sa vaĭtă muĭerĭa, da ĭel spuńe:
    „Muoșu tagîrță, ama trasta pļină đe samînță!”
    —
    MOŠ TAGRCA
    Nazivali nekog Moš-Tagrca („čiča vreća”), jer su držali da kod žena nije ni za šta. Ali on je uradio kako je uradio i smotao neku žensku, koja je do njega ostala trudna. Žali se žena, a on kaže:
    „Čiča je vreća, ali je torba puna semena!”

    (Kaz. Borislav Paunović iz Tande, nastanjen u Runoj Glavi, zapis: Durlić, 14. V 2015) [Por.]      		 [Vidi]
    523) 3340  tătămare  ујак  Zvučni prilog: Uĭka-tătămare, el ĭe măĭ mare de kît muma mĭa; muma mĭa și ku ĭel sînt fraț — uajak-tatamare, on je stariji od moje majke; moja majka i on su braća. (Kaz. snimio: Durlić, Šipikovo, 2. 11. 2008)   [Vidi]
    524) 1783  tînžală  потегљица  (kom.) 1) tînžala nije karakteristična sprava u tradicionačnoj kulturi svih Srba, pa je izraz „potegljica” uzet iz rečnika timočkog dijalekta srpskoga jezika, u kome je za ovu napravu zabeležen i sinonim „četverka” (Sursa: JakšaDinić, s.v. потегљица, четверка)   [Vidi]
    525) 226  tîvaļiș  вучни трап  (opis) Tîvaļișu ĭe fakut ka drikol đi kar đi nainće, ama mult măĭ mik; avut doa roćiț pi o uosîĭe, ku tînžală șî ku žugu đin žugat vićiļi. Drikola s-a bagat supt vîru lu tutuk, la rîđikat kîta đi la pomînt, să nu atîrńe pin rîdaśiń, or pin petruańe, șî tutuku s-a skuos maĭ ļesńe đin padure. — To je naprava nalik na prednji kolski trap, ali mnogo manji; imao je dva točkića na jednoj osovini, sa rudom i jarmom u koji se prezala stoka. Trap se podmetao pod vrh trupca i dizao ga malo iznad zemlje, tako da vrh nije zapinjao o korenje ili kamenje, i trupac se lakše izvlačio iz šume. (Crnajka, zapis: J. Trifunović, 2011) [Por.]   [Vidi]
    526) 3097  topărîșťe  секириште  (izr.) A kăpatat ďin săkure topărîșťe. — Dobio je dršku od sekire. (=Nije dobio ništa). (Zapis: Krsta Praovjanu, Prahovo, 2015) [Kmp.]   [Vidi]
    527) 3083  toporaș  дрвосеча  (baj.)
    A veńit noă toporaș,
    Ku noă topuară
    —
    Došlo je devet drvoseča,
    Sa devet sekirčeta

    (Đin đeskînćik „Înotorsura mare”. — Iz bajalice „Veliko vraćanje čini”)      		 [Vidi]
    528) 4072  totîrlă  круг  (zag.) O totîrlă totîrlată pi kuń bagată. — Obruč obručen na klin navučen. Vidi odgonetku / vĭeḑ śe ĭei   [Vidi]
    529) 2533  traĭ  живот  (zdrav.) Să traĭeșć traĭu, să manînś malaĭu. — Da poživiš život, da izjedeš proju. (Zapis: Durlić) [Por.]   [Vidi]
    530) 3071  tramă  дроњчић  (mag.) Kînd vrun bolnav nu puaće sî sa dukă la vrîžîtuare, puaće sî sa dukă fiĭe kare đin kasă în luoku luĭ, ama numa sî ĭa ku ĭel vro tramă đin țuaļiļi alu al bolnau. — Kad neki bolesnik ne može da ode do vračare, može da ode bilo ko iz kuće umesto njega, ali samo da ponese sa sobom neko dronjče sa bolesnikove odeće. (Kaz. Stanka Brandušanović, zapis: Durlić, Rudna Glava, druga polovina XX veka) [Por.]   [Vidi]
    531) 3142  trasńi  згромити  (klet.) Trasńilar să-l trasńaskă! — Zgromilo ga, da ga zgromi! ◊ Trasńilar đin sańin! — Zgromilo ga iz vedra neba! ◊ Trasńilar, dabogda! — Zgromilo ga, dabogda! ◊ Trasńilar șî muort! — Zgromilo ga i mrtvog! (U Porečkoj Reci, zapis: Durlić) [Por.]   [Vidi]
    532) 3227  trastă  торба  (izr.) Mĭarźe pi kal ku trasta în șîaļe, să-ĭ fiĭe ușuor la kal. (Sa ḑîśe đi vrun uom pruost la kap, kare grĭeu priśape fiĭe śe). — Jaše konja sa torbom na ledjima, da konju bude lakše. (Kaže se za budalu, koji teško shvata stvari). U selima Gornjeg Poreča, Zapis: Durlić, druga polovina XX veka. [Por.]

    (stih)     (pej.)
    Guguļan ku traĭsta golă
    Dăĭ în kur să-l fut să moră!
    Guguļan ku traĭsta pļină,
    Dăĭ în kur să-l fut să vină!
    —
    Guguljan sa praznom torbom,
    U dupe ga, neka crkne!
    Guguljan sa punom torbom,
    U dupe ga, neka dođe!

    (Așa a zberat kopiĭi bufańilor đi la Măĭdan dupa saćań đin okuol, kare întođeuna a purtat trasta la șîaļe, fiva guală, fiva pļină. — Tako su bufanska deca iz Majdanpeka vikala za seljacima iz okolnih sela, koju su uvek nosili torbu na leđima, bilo punu, bilo praznu. Po svedočenju starijih Rudnoglavaca, zapis: Durlić, druga pol. XX veka) [Buf.]
    ◊ traśtă (Ranovac) [Mlava]; (Neresnica) [Zvizd]; (Medveđica, Laznica) [Hom.]      		 [Vidi]
    533) 3143  trăsńit  гром  (ver.) Trăsńitu ńiś kînd nu dă în alun, kî ĭe alunu măĭ batrîn ļiemn pi pomîn. — Grom nikad ne udara u lesku, jer je leska najstarije drvo na svetu. (U Gornjem Poreču, istočna Srbija, zapis: Durlić, druga. pol. XX veka) [Por.]   [Vidi]
    534) 3118  trîndafir  ружа  (stih)
    Trîndafir đi la Moldova,
    Ć-aș ĭubi, da nu șću vuorba!
    Trîndafir moldoveńiesk,
    Ć-aș ĭubi, da nu îndrazńesk!
    —
    Trandafirče iz Moldove,
    Ljubio bih te ali ne zma da li hoćeš
    Trandafirče moldovansko,
    Ljubio bih te, ali ne smem!

    (Vuorbe đi kînćik batrîn. — Reči starinske pesme. Slušao u detinjstvu u Gornjem Poreču, zapis: Durlić, druga pol XX veka) [Por.]      		 [Vidi]
    535) 3875  trĭabă  посао  (stih) Pi poćaka kuĭ mi drag trĭabă n-am, da drum îm fak. — Na stazi do moje drage posla nemam, al’ put pravim. (Iz pesme „Rîndurikă mikă” („Lastavice mala”, pevao Slobodan Marković Bz, zapis: Z. Trailović, Slatina, Bor) [Crn.]   [Vidi]
    536) 2744  truakă  тиква  (izr.) Žuaka sparźe truaka. — Igra (glupa) glavu lupa. (Zapis: Durlić, Rudna Glava, XX vek) [Por.]   [Vidi]
    537) 5010  tuś  меденица  
    Zvučni primer: Dragica Funtunjerović (69 g.), Manastirica (Ključ) [Pad.]

    ◊ Ĭo mă duk, kă (oĭļi) nu măĭ ļi găsăsk ... Şći kum: dudău mare ... ĭarba ... Nuĭe kosît ... s-a prloźit tot, şî kîn o ĭa pi un pravţ, numa mĭerg ... şî barem sî am tuś, kî ļe-ud, ali nu ļ-auz! — Ja idem, jer (ovce) više neću naći ... Znaš kako: budžak je veliki ... trava ... Nije košeno ... zaparložilo se sve, i kad (ovca) uhvati jedan pravac, samo idu ... i barem da imam medenice, da ih čujem, ali ih ne čujem! [Pad.]
          		 [Vidi]
    538) 3580  uaĭe  овца  (kom.) Gata tuata uaĭa are numiļi iĭ, kare dau pîkurari đispre aĭa kum ĭe uaĭa fakută. Ăće un șîr đi nume đin saćiļi nuaștre.

    Buļećin: Mîndra, Buka, Mika, Baluța, Lăkrămuța, Liru, Maĭdańanța.

    Tanda: Bobośika, Bukalaĭe, Bumńița, Okișana, Lukița, Șkĭuapa, Śula, Kurta, Ńagra, Korńița, Uļa, Dinka, Gigă, Koțîța (=ku o țîță), Batrîna, Zăpiśita (=a ramas mikă), Pinćina ...

    Isîkuva: Ļisa, Bĭelka, Fluarĭa, Bîkalaĭa, Kļepana (ku urĭekĭ marĭ), Pistra (pistriță, ku pĭaće pi buot), Guala (golană, ku lînă mikă șî rară), Iță (< oiță), Bobolmik, Gîșu (berbĭek), Zăpiśită ...      		 [Vidi]
    539) 4965  uală  грне  (izr.) Đestul ĭe o buată la un kar đi uaļe. — Dovoljna je jedna tojaga za kola krčaga. (U Gornjem Poreču, zapis: Durlić, druga pol. XX veka).   [Vidi]
    540) 3320  uța-puța  офрље  (izr.) Uța-puța, lukru durļeńesk. (Sa ḑîśe la Bļizńe đi vrun lukru rău). — Uca-puca, durlićka posla. (Kaže se u Blizini za neki loše urađen posao. Durlići su bili majstori svaštari. Kaz. Aleksija Trailović, zapis: Durlić, Rudna Glava, 6. VIII 2015) [Por.]   [Vidi]
    541) 3177  uđi  остати  (klet.) Uđirĭa kasa pustîńe đi ĭel, dabogda! — Ostala mu pusta kuća, dabogda! (U selima Poreča, zapis: Durlić, poč. XXI veka) [Por.]   [Vidi]
    542) 22  umbrĭel  кишобран  (izr.) Ĭarna ńiśkînd fara mînkarĭe, vara ńiśkînd fara umbrĭel! ― Zimi nikad bez hrane, leti nikad bez kišobrana! (=zimi čovek može da zapadne u smetove i ostane danima zavejan, pa mu je hrana neophodna da bi preživeo, a leti uvek može da ga uhvati neki iznenadni pljusak, i da pokisne bez kišobrana, zato ga valja uvek nositi sa sobom.) [Por.] (Rudna Glava, zapis: Durlić, 1982).   [Vidi]
    543) 2582  unu  један  (izr.) Unu, ka ńiśunu. — Jedan, kao nijedan. (Zapis: Durlić, sela Gornjeg Poreča, druga polovina XX veka) [Por.]   [Vidi]
    544) 2879  uokĭ  око  (izr.) Kîmpu are uokĭ, da padurĭa urĭekĭ. — Polje ima oči, a šuma uši. (U Gornjem Poreču, zapis: Durlić) [Por.]

    KUPRINSU UOKĬULUĬ ♦ DELOVI OKA
    ◊ sprinśană — obrva
    ◊ źană — trepavica
    ◊ kapak — kapak
    ◊ buobu uokĭuluĭ — zenica
    ◊ boboluoșu uokĭuluĭ — dužica ?
    ◊ albăț — beonjača
    ◊ kuada uokĭluĭ — kraičak oka      		 [Vidi]
    545) 2158  urĭake  уво  (izr.) Șîađe pi urĭekĭ, or: duarmĭe pi urĭekĭ. — Sedi na ušima, ili: spava na ušima. (=Kada neko ne čuje šta mu se kaže.) ◊ Kapic una pista urĭekĭ. — (dosl.) Dobićeš jednu preko ušiju. (=Dobićeš jednu ćušku, pljusku, tj. šamar po ušima, jer ne slušaš.) ◊ Mĭarźe ku urĭekiļi astupaće. — Ide sa začepljenim ušima. (=Ne sluša, ne obraća pažnju na ono što mu se govori; neposlušan). ◊ Tare đi urĭekĭ. — Tvrd na ušima. (=a. Neposlušan, tvrdoglav, koji ne prima savete; b. Priglup, nerazuman, koji teško shvata pouke.) (Kaz. razni, u raznim prilikama, zapis: Durlić, sela Gornjeg Poreča) [Por.]   [Vidi]
    546) 2348  urla  урлати  (ver.) Kînd kîńiļi đies urlă apruapiĭe đi kasă, aĭa ĭe tare aratare kă muare stapînu kășî. — Kada pas često zavija u blizini kuće, to je siguran znak da će umreti domaćin kuće. (Kaz. Mihajlo Germanović, zapis: Durlić, Rudna Glava, 1987) [Por.]   [Vidi]
    547) 2998  uska  сушити  (zdrav.) Țukăĭ gura, uskăĭ fundu! — Poljubi ga, osuši ga! (Kad se ispija iz bardaka, da se ispije do dna, da ostane suvo). (izr.) Minće đi uskă. — Laže pa cepa. (dosl.) Laže, da suši, tj. mnogo laže, opasno laže. (U selima Gornjeg Poreča, zapis: Durlić, druga. pol. XX veka) [Por.]   [Vidi]
    548) 3294  ustura  пецкати  (stih) Ku usturuoĭu iĭ usturaĭ, / Ku piparka iĭ piparkaĭ! — Belim lukom ih zaljutih, paprikom ih opapričih! (Đin đeskînćik đi moruoń. — Iz bajalice protiv vampira, kaz. Baba Stanka Brandušuanje, zapis: Durlić, Rudna Glava 1971) [Por.]   [Vidi]
    549) 3293  usturuoĭ  бели лук  Ključ:
    ♦ usturoĭ (Novi Sip) [Dun.]      		 [Vidi]
    550) 2942  ușuor  лак  (stih)
    Ușuor, puĭuļe, ușuor,
    Nu-m trîmĭaće atîta duor,
    Kî ma ĭetfi șî măĭ muor.
    —
    Lakše, lakše, pile moje,
    Ne voli me tol’ko jako,
    Jer ću od bola ja umreti.

    (Stih iz istoimene pesme. Pevala Sofija Lazarević, zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.]      		 [Vidi]
    551) 2896  va  ће  (opis)
    ◊ kînd ĭuo voĭ/oĭ veńi — kad ja budem došao
    ◊ kînd tu vi veńi — kad ti budeš došao
    ◊ kînd ĭel va veńi — kad on bude došao

    ◊ kînd nuoĭ vom veńi — kad mi budemo došli
    ◊ kînd vuoĭ viț veńi — kad vi budete došli
    ◊ kînd iĭ va veńi — kad oni budu došli      		 [Vidi]
    552) 3200  vaĭ  авај  (izr.) Aĭ șî vaĭ. — Kuku lele. ◊ Vaĭ ș-amară. — Jad i beda.
    (stih) Fuoku ardăl đ-așa traĭ, / Tuata vara aĭ șî vaĭ, Tuamna kumpîră malaĭ. — Nek vatra spali život taj, / Celo leto haj i vaj, / A u jesen kupuj proju! (Iz pesme KÎND M-A UĬT PI LUOK LA VAĻE — GLEDAM SVOJU ORANICU) (Porečka Reka, zapis: Durlić, druga pol. XX veka) [Por.]      		 [Vidi]
    553) 3107  vaļe  долина  (stih) Đalu-ĭ đal șî vaļa-ĭ vaļe,
    Mîndra-ĭ mîndră păn’ kînd muare.
    —
    Brdo j’ brdo, dolja j’ dolja,
    Draga j’ lepa dok ne umre    .

    Vĭeḑ kînćiku întrĭeg. — Vidi celu pesmu Đalu-ĭ đal șî vaļa-ĭ vaļe      		 [Vidi]
    554) 3948  varsa  просипати  (mag.) Kînd trĭek ku al muort pi lînga vro kasă, în kasa-ĭa sa varsă apa đin tuaće vasurļi. Aĭa apă sa kĭamă „apa morțaskă”. — Kad pogrebna povorka prođe pored neke kuće, u toj kući se prosipa voda iz svih sudova. Takva se voda zove „mrtvačka voda”. (Gornji Poreč, zapis: Durlić, pol. XX veka) [Por.]   [Vidi]
    555) 4948  vas  суд  FĬELURĬ ĐI VASĂ:
    ◊ vasă đi apă: par, śuoĭ, kîrśag, truakă
    ◊ vasă đi mînkare: uală, uolbă, feruaĭkă, ćigańe, bļid, strakină
    ◊ vasă đi lapće: vadră, gaļată
    ◊ vasă đi muară: ispuon, mĭerńită, kapĭaće
    ◊ vasă đi karńe șî brînḑă: śubăr
    ◊ vasă đi pruńe șî đi rakiu or vin: kadă, butuoń, źuban, bardak, pluoskă      		 [Vidi]
    556) 11  veśin  сусед  (stih) Veśină, soro, veśină / Țîńeț barbațălu bińe! ― Susetko, sestro, susetko / Pripazi na muža dobro! [Por.] (Zapis: Durlić, 1983).   [Vidi]
    557) 2531  Vinćilă  Винчило  (brz.) (vulg.)
    Vinćilă, Vinćilă,
    Vaśiļi veńiră,
    Vițăi supsîră,
    Pula-n kur-ț pusîră!
    —
    Vinčilo, Vinčilo,
    Krave dođoše,
    Telići posisaše,
    Kurac ti u dupe metuše!

    (Čuo od pastira u detinjstvu, zapis: Durlić, Rudna Glava, pol. XX veka) [Por.]      		 [Vidi]
    558) 2011  vorbi  говорити  (ver.) Kînd îț țîuańe urĭakĭa, ći vorbĭașće vrunu đi rău. — Kada ti pišti uvo, neko te ogovara. ◊ (izr.) Vorbim, da nu ńi grižă. — Pričamo, a ne tiče nas se. (Kada govornik želi da se ogradi do teme, da otkloni sumnju da ima skriveni lični interes za nju.) (Zapis: Durlić, Rudna Glava, 1975) [Por.]   [Vidi]
    559) 2015  vorbiță  речца  (stih)
    Țoļiță, țoļiță
    Da śe naĭ guriță
    Să spuń vro vorbiță
    La tîa mumiță?
    ―
    Odelce, odelce,
    Što nemaš ustašca
    Da progovoriš,
    Majci reč da kažeš?

    (Sa kîntă la țuaļe kopilarĭeșć, la pomană în Zlot. ― Peva se na pomani uz odeću koja se namenjuje umrlom detetu, Zlot. Zapis: Durlić, 2008) [Crn.]      		 [Vidi]
    560) 999  vuorbă  реч  (izr.) Vuorba dulśe mult aduśe. — (dosl.) Slatka reč mnogo donosi. (fig.) Lepa reč gvozdena vrata otvara. (Zapis: Durlić) [Por.]   [Vidi]
    561) 3017  zapadă  снег  (izr.) Alb ka zapada. — Beo kao sneg. (Zapis: Durlić, druga pol. XX vek.) [Por.]

    ◊ zăpadă, mn. zăpĭeḑ (Davidovac) [Dun.], Prahovo [Kmp.], Valakonje, Savinac, Krivelj, u manjem obimu u Krivelju je u upotrebi i ńao [Crn.]
    ◊ zapadă (Gamzigrad, Lubnica, Metovnica) [Crn.]      		 [Vidi]
    562) 3952  zbera  викати  (opis)
    Kum rumîńi zbĭară žuavińiļi, kînd ļi dudîĭe?
    — Kojim uzvikom Vlasi teraju životinje?

    ♦ kîńiļi: ćibe! marș! — psa: šibe! marš!
    ♦ uorîļi: îś! — živinu: iš!
    ♦ mîțu: pis! — mačku: pis!
    ♦ uaĭa:
    pul-uaĭe! pulă-uaĭe! (Rudna Glava)
    puilă-uaĭe! (Topla)
    ćîśśś! (Tanda)
    — ovcu: ?
    ♦ vaka: ăĭ! — kravu: ajs!
    ♦ puorku: tuta! — svinju: ?
    ♦ kalu: (ku ļimba kîț! kîț!) — konja: (coktanjem) ?      		 [Vidi]
    563) 3326  zdumpańi  трескати  (izr.) Koļașă đin zdump. — (Dosl.) Kačamak sa treskom. (Loše spremljen kačamak, nedovoljno promešan i nedopečen izvrnut iz kotla na lopar. Zapis: Durlić, čuo u selima Gornjeg Poreča, druga pol. XX veka) [Por.]   [Vidi]
    564) 3015  zîmbră  зазубица  (ver.) Kalu faśe zîmbre kînd vĭađe kî alt kal manînkă śeva măĭ bun đi kît ĭel. Đ-aĭa sa ḑîśe șî đi uom kî faśe zîmbre kînd vĭađe pi altu kum manînkă śeva dulśe, da luĭ nu-ĭ dă. — Konju rastu zazubice kad vidi drugoga konja kako jede nešto bolje od njega. Zato se kaže i za čoveka da pravi zazubice kad vidi drugog kako jede nešto slatko, a njemu ne daje. (Kaz. Mihajlo Germanović, zapis: Durlić, Rudna Glava, 26. XII 2014) [Por.]   [Vidi]
    565) 51  zîmosîăk  сиров  (opis) Ļemnu kînd ăl taĭ đin padure ĭe vĭarđe, kînd stă prĭamult la suare, sa uskă, iĭ sa ḑîśe ļiemn uskat, da zîmosăk ĭe pintr-a ĭaļe: ńiś vĭarđe, ńiś uskat. ― Drvo kad se seče u šumi je sirovo, kad stoji duže na suncu, osuši se, zove se suvo drvo, a zîmosăk je između toga, ni sirovo, ni sasvim suvo. (Kaziv. B. Paunović, R. Glava, zapis: Durlić, 2011). [Por.]   [Vidi]
    566) 4107  znam  споменик  Zvučni primer: Živanka Germanović, r. 1958, snimljeno u Krivači 2005. godine.   [Vidi]
    567) 2327  Žoĭeń  Четврткари  (ver.) Dakă aĭ tras numa o brĭazdă la Žuoĭ-Marĭ, tu kućeḑ să arĭ ș-în alalće žuoĭe pănă la Ispas, dakă nu, nu kućeḑ, așćieț sî trĭakă Ispasu, pă arĭ. — Ako makar jednu brazdu pooreš na Veliki Ćetvrtak, ti smeš da oreš i svakog četvrtka do Spasovdana, ako ne, ne smeš, čekaš da prođe Spasovdan, pa oreš. (Kaz. Gergina Durlić, r. 1924, zapis: Durlić, Rudna Glava, 1982)
    (izr.) Vin Žoĭeńi đi la munće la noĭ dupa rană. — Dolaze Četvrtkari sa planine kod nas da uzmu hranu. (Kažu Vlasi Carani u Negotinskoj Krajini, za Vlahe Munćane. Kaz. Gergina Durlić, čula od oca Ilije. Zapis: Durlić, Rudna Glava, 1982) ♦ var. Vin Žoĭańi dupa porumb. — Dolaze Četvrtkari po kukuruz. (Kaz. Mihajlo Germanović, r. 1934, zapis: Durlić, Rudna Glava, 26. VII 2013.) [Por.]      		 [Vidi]
    568) 3296  žordaļiĭe  кајсија (плод)  ♦ žordaļiĭe (Rudna Glava, Klokočevac) [Por.]
    ♦ žorđiļiĭe (Rečica) [Stig]
    ♦ zorzoļiĭe (Tanda) [Por.]
    ♦ zărzăļiĭe (Topla) [Crn.]      		 [Vidi]
    569) 3295  žordaļiu  кајсија (дрво)  ♦ žordaļiu (Rudna Glava, Klokočevac) [Por.], Jasikovo [GPek]
    ♦ zorzoļiu (Tanda, Crnajka) [Por.]
    ♦ zărzăļiu (Topla, Luka) [Crn.]      		 [Vidi]
    570) 2365  žuardă  прут  (izr.) Mĭarźe ku gura kaskată dupa žuorḑ. — Zija u potrazi za šibama. (Đi uom kare lukră śeva śe nu trîabe, kum pîkurarĭu al pruost, dakă avut žuardă đi mînat uoĭļi, ĭel ĭară ku gura kaskată îmblă pin padure, șî taĭe la žuorḑ, dakă ļi are, puaće-fi, o gramadă. — Za čoveka koji radi nešto što mu ne treba, kao što priprost čobanin, iako ima šibu za teranje ovaca, opet ide otvorenih ustiju kroz šumu, i seče šibljike, iako ih ima, možebiti, gomolu. Kaz. Paun Ilić, zapis: Durlić, Tanda, 6. VIII 2013) [Por.]   [Vidi]
    571) 2152  žuoĭ  четвртак  (izr.) Ĭel nuĭe ku žuoĭļi tuaće. — (dosl.) On nije sa svim četvrtcima. (=„Nisu mu svi četvrtci na broju”, paralela: „Nisu mu sve koze na broju”, smisao: nije ceo, umno je skrenuo). (Kaz. Paun Ilić, 1952, zapis: Durlić, Tanda 23. VI 2013)
    (ver.) Žuoĭa a fuost vrodată ḑîua-n stamînă kum ĭe akuma dumińika; đ-aĭa babiļi a lasat daćină sî sa fakă pomień-ļi žuoĭa. Ḑîua-ĭa ĭe bună ḑî pomień, k-aĭ muorț uđińiesk, nu lukră ńimika, șî sînt în pućiare sî vină la pomană, s-o primĭaskă șî s-o ĭa ku iĭ. — Četvrtak je nekada bio dan u sedmici kakav je sada nedelja; zato su babe ostavile običaj da se pomane daju četvrtkom. Taj dan dobar za daće, jer mrtvi odmaraju, ne rade ništa, i u prilici su da dođu na daću, da je prime i ponesu sa sobom. (U selima Gornjeg Poreča, od raznih kazivača, zapis: Durlić, tokom terenskog rada krajem XX veka) [Por.]      		 [Vidi]
    572) 2362  źeĭśt  прст  (izr.) Iĭ daĭ źeĭśto-l mik, da ĭel kată mîna tuată! — Daš mu mali prst, a on traži celu ruku! (U Gornjem Poreču, zapis: Durlić, druga pol. XX veka). [Por.]

    Varijante
    ♦ źeĭśt (mn. źeĭśće) (Vlaška) [Mor.], (Tanda) [Por.]
    ♦ źeĭt (mn. źeĭće) (Crnajka) [Por.], (Plavna) [Pad.]
    ♦ źaźit, (mn. źaźiće) (Topla, Luka, Bučje) [Crn.], (Rudna GLava, deo: Beli Izvor)
    ♦ đeșt (mn. đeșće) (Prahovo, M. Kamenica) [Kmp.]
    ♦ đeĭśt (mn. đeĭśće) (Isakovo)
    ♦ đeđit (mn. ?) (Medveđica) [Hom.]
    ♦ đađit (mn. đađiće) (Subotica) [Res.], (mn. đađiśe, Češljeva Bara) [Bran.]      		 [Vidi]
    573) 3501  Źoroșćița  Ђурђиц  Vlaški nazivi za Đurđic:

    I Porečka Reka
    ♦ Žuroșćița, Źuźoćița, Źoroșćița (Rudna Glava)
    ♦ Đurđika, Đorđoșćița, Źorźoșćița (Tanda)

    II Crna Reka
    ♦ Đorđoșćița (Topla)
    ♦ Źorźoșćița (Krivelj)

    III Padureni
    ♦ Źoșćița (Plamna)
    ♦ Đorđoșița (Malajnica)

    IV Kmpeńi
    ♦ Đurđeșćița (Prahovo)

    V Zvižd
    ♦ Žožoșćița (Voluja)

    VI Gornji Pek
    ♦ Źurźoșćița (Jasikovo)      		 [Vidi]
    574) 1729  źug  јарам  (opis) Žugu ĭe fakut đin parśiaļe, kare în Tanda sa kĭamă așa: 1) žug, 2) rastău, 3) umăr, 4) žîglă, 5) gaură đi kuń, 6) kuń, 7) făularĭe, 8-9) șîp or skļipuș. Źugu sa ļagă ku proțapu pista katușă. (Kaz. Paun Ilić, zapis: Durlić, Tanda, januar 2013) [Por.]   [Vidi]
    575) 4620  șîaļe  леђа  PĂRȚÎĻI ȘÎAĻELUĬ - DELOVI LEĐA

    01. gurmaz; grumaz; gît — vrat,
    02. gîrgă — krkača,
    03. umîr — rame,
    04. spinare — pleća,
    05. spată; lupaćiţă — plećka,
    06. brînkă; supt mînă — pazuho,
    07. uosu spinări — kičma,
    08. slabină — slabina,
    09. rarunkĭe — bubreg,
    10. brîu — pojas,
    11. kuobĭa; nuodu kuruluĭ — krsta,
    12. kuada kuruluĭ — trtica,
    13. şuold — kuk,
    14. bukă, buśu kuruluĭ — guz      		 [Vidi]
    576) 1048  țîgan  Циганин  (opis) În Vaļa Ćimuokuluĭ al ńegru a trait kîći-va suarće đi țîgań: karĭe a lukrat la fĭer, șî karĭe a lukrat la ļiemn, da đin vrĭamĭe-n vrĭamĭe pin saće a veńit șî kortarĭ. Ĭeĭ, mîĭ mult a laukrat la svrĭađiļe. Đi aĭa ļ-a ḑîs șî „svređalarĭ”. În tuot satu a trait duauă-triĭ fameļiĭ karĭe a lukrat la fĭer. Ĭeĭ a fakut piruańe, sîapĭe, sakurĭ, trnakuopurĭ, fĭară đi plug, șî a bagat alaturļi în fuok. Aĭ ś-a lukrat la ļiemn mîĭ mult a trait în Lukuva. Ĭeĭ a fakut ļingurĭ, fusă, mosuară, zastruź, bļidurĭ șî postîăvĭ. Ļ-a ḑîs „ļingurarĭ". În Zluot a trait kîći-va fameļiĭ karĭe a fakut ļaźińe șî tobĭ. Luor ļ-a ḑîs „ļeganarĭ". Tuoț țîgańi kare a lukrat la ļiemn, a șćut numa rumîńașće, da aĭlalț a vorbit numa țîgańașće, șî ļimba saćańilor.
    —
    U Crnorečju je živelo nekoliko vrsta Roma: kovači, koji su obrađivali drvo, a povremeno su se naseljavali i čergari. Oni su pretežno izrađivali svrdla. Zbog toga su nazivani i „svrdlari”. U svakom selu su živele po dve-tri porodice kovača. Izrađivali su eksere, motike, sekire, krampove, raonike, i klepali alatke. Oni koji su se bavili obradom drveta pretežno su živeli u Lukovu. Izrađivali su kašike, vretena, kalemove, zastruge, drvene činije i korita. Jednim imenom su nazivani „kašikari". U Zlotu je živelo nekoliko porodica koje su se bavile i izradom kolevki i bubnjeva. Njih su nazivali „kolevkari”. Svi Romi koju su se bavili obradom drveta, govorili su samo rumunski, a ostale grupacije su govorile samo ciganski, i jezik sredine u kojoj su živeli. (Prema kazivanjima R. Kostića iz Lukova, zapis F. Paunjelović, 1989.) [Crn.]      		 [Vidi]
    Copyright (R) 2011-2024: Paun Es Durlić, All rights reserved