 |
NAPREDNA
PRETRAGA
Lista reči prema signaturi saradnika: F. Paunjelović, Osnić
| Rb. | Vlaški | Rumunski | Srpski | Gnezdo reči | Reč u umotvorinama | |
| 1) | abaćarĭe | abаtere | скретање | abaćarĭe (mn. abaćerĭ) [akc. abaćarĭe] (i. ž.) — skretanje, promena pravca kretanja ◊ dakă nu baź sama unđe ĭe abaćarĭa, aĭ sî rataśeșć — ako ne paziš gde je skretanje, ima da zalutaš ♦ var. abatutu [Crn.] ∞ abaće | [Vidi] | |
| 2) | abatut | abătut | скренут | abatut (abatută) (mn. abatuț, abatuće) [akc. abatut] (prid.) — 1. skrenut, koji je promenio pravac kretanja ◊ sîngur ĭe đivină śe ĭe abatut đi pi drum — sam je kriv što je skrenut sa puta 2. (fig.) poremećen u duševnom ili društvenom smislu ◊ lasă-l, vĭeḑ kî ĭe zminćit șî abatut la kap — pusti ga, vidiš da je poremećen i skrenut [Crn.] ◊ abatut đin minće — umno poremećen, blesav, ćaknut [Por.] ∞ abaće | [Vidi] | |
| 3) | abatutu | abatere | скретање | abatutu [akc. abatutu] (i. ž.) ● v. abaćarĭe [Crn.] ∞ abaće | [Vidi] | |
| 4) | ațui | aţui ? | обележити концем | ațui (ĭuo ațuĭesk, ĭel ațuĭașće) [akc. ațui] (gl.) — obeležiti obojenim i zategnutim koncem pravu liniju na gredi ◊ ața sa mînžîașće ku karbuńe, sa-nćinźe țapîn pi grîndă, șî sa traźe la mižluok ka la ark, șî sa slubuađe să đa-n grindă — konac se namaže ugljenom, jako se zategne na gredi, povuče se na sredini kao kad se napinje luk, i naglo pusti da udari u gredu ◊ maĭsturu ațuĭașće grinda đi śopļit — majstor „okončava” gredu za tesanje [Crn.] ∞ ață | [Vidi] | |
| 5) | ațuit | aţuit | окончавање | ațuit (mn. ațuiturĭ) [akc. ațuit] (i. m., prid.) — 1. (i. m.) okončavanje, ravnanje po koncu, postupak u zidarstvu i tesarstvu ◊ kînd sa apukă đi śopļit, maĭsturu ațuĭașće ļiemnu — kad započne tesanje, majstor okončava drvo 2. (prid.) — okončan, obeležen koncem ◊ ļiemnu ĭe ațuit, ńi apukîăm sî śopļim — drvo je okončano, počinjemo sa tesanjem [Crn.] ∞ ață | (opis) Đi șopļit đirĭept, sî ațuĭașće ļiemnu. Ața să udă în apă mestakată ku fuńiźină, s-înćinźe bińe pi ļiemn, să rađikă đi mižluok șî slobuađe tot ku odată. Sî śopļașće pi sîămnu đi ață. — Za tesanje greda potrebno je okončavanje. Konac se natapa u rastvor vode i čađi, zategne po dužini trupca, sredina konca se podigne i naglo pusti. Teše se po tragu koji je konac ostavio na drvetu. | [Vidi] |
| 6) | aćins | atins | додирнут | aćins (aćinsă) (mn. aćinș, aćinsă) [akc. aćins] (prid.) — dodirnut, taknut ◊ ariśu aćins sî faśe gĭem — dodirnuti jež skupi se u klupko ♦ (emot.) dirnut, ganut ◊ kînćiko-sta ińima mĭ-aćins — ova pesma u srce me dirnula [Crn.] ∞ aćinźa | [Vidi] | |
| 7) | aćinźa | atinge | додиривати | aćinźa (ĭuo aćing, ĭel aćinźe) [akc. aćinźa] (gl. p.) — dodirivati; dotaći ◊ la prazńik ĭe ađet sî sa aćingă grinda ku lomanarĭa — na slavi je običaj da se svećom dodirne tavanska greda [Crn.] | [Vidi] | |
| 8) | Adamuońi | Adamoiu | Адамовићи | Adamuońi [akc. Adamuońi] (i. m.) — (antr.) Adamovići, Adamovi potomci, prezime familija u Šarbanovcu, Bačevici i Bogovini čiji je rodonačelnik bio Vlah po imenu Adam ◊ tuoț Adamuońi đin Șarbanuț a lukrat la pomînt șî-n maĭdan — svi Adamovići iz Šarbanovca obrađivali su zemlju i radili u rudniku [Crn.] ◊ poļikră Adamuońi însamnată ĭe șî-n Porĭeśa — vlaško prezime Adamonji zabeleženo je i u Poreču [Por.] ♦ / Adam + suf. (augm. plur.) -uoń „mulț Adamĭ, marimĭe Adamilor” — „mnogo Adama, mnoštvo Adama”; + suf. -uoĭ u krajevima gde je došlo do supstitucije ĭ/ń > Adamuoĭ (exp. Durlić ) ∞ Adam | [Vidi] | |
| 9) | adapat | adăpat | појење | adapat (mn. adapaturĭ) [akc. adapat] (i. s.) — 1. pojenje vodom, napajanje, naročito pojenje stoke ◊ vrĭamĭa ĭe đi adapat vićiļi — vreme je za pojenje stoke [Crn.] 2. natapanje zemlje ◊ fusă sîaśita mare, șî pluaĭa đi astîḑ điață un adapat bun la pomînto-sta uskat — bila je velika suša, i današnja kiša donela je jedno obilno napajanje ovoj suvoj zemlji [Por.] ∞ adapa | (izr.) Adapatu dupa paskut, lapće mîĭ mult. — Pojenje posle ispaše, mleka više. (Zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] | [Vidi] |
| 10) | adapatuare | adăpătoare | појило | adapatuare (mn. adapatuorĭ) [akc. adapatuare] (i. ž.) — 1. pojilo, mesto gde se napaja stoka ◊ adapatuarĭa a sakat, unđe am adapa vićiļi, nu șću — pojilo je presušilo, gde li ćemo pojiti stoku, ne znam [Crn.] ♦ dij. sin. baltă, lak ◊ vićiļi, kînd sînt satuasă, sîngure trag la vro baltă or vrun lak unđe puot sî gasaskă adapatuare — stoka, kada je žedna, sama ide na neku baru ili jezerce gde može da nađe pojilo 2. valov za napajanje stoke od izdubljenog stabla, kamena ili betona ◊ adapatuarĭa ĭe pļină đi frunḑă — valov je pun lišća ◊ a fakut adapatuare đin butuarkă — napravio je valov od debla ♦ var. adîpatuare ♦ sin. žgĭab, valîău, albĭe [Por.] ∞ adapa | [Vidi] | |
| 11) | adăvarat | adevărat | истинит | adăvarat (adăvarată) (mn. adăvaraț) [akc. adăvarat] (prid.) — (izob.) 1. istinit, tačan ◊ ma žuor k-am vorbit adăvarat — kunem se da sam govorio istinito 2. (fig.) iskren, otvoren ◊ aĭde akuma sî povestîm adăvarat, sî nu ńi mințîm — hajde sada da popričamo otvoreno, da se ne lažemo [Crn.] ♦ var. adăvărat, adîvarat 3. okolišan, taktičan; diskretan ◊ vreu să-ț spun śeva adăvărat — želim da ti kažem nešto u poverenju (Tanda) [Por.] ∞ adavĭeră | (stih) Spuńe daĭko adăvarat, Ku kare ć-aĭ sarutat, Pîn-am fuost ćinîr soldat? — Istinu mi reci, draga, S kime si se ljubila, Dok sam bio vojnik ja? (Iz pesme "Spuńe daĭko " — "Kaži draga", kaz. Petar Perić, Osnić, zapis F. Paunjelović 1973. ) [Crn.] | [Vidi] |
| 12) | aduna | aduna | скупљати | aduna (ĭuo adun, ĭel adună) [akc. aduna] (gl. p. ref.) — 1. skupljati, sakupljati, stavljati na gomilu nešto što je rasuto ◊ trăbe aduna pĭatra đi pi luok, kî sa apruapiĭe vrĭamĭa đi arat — treba sakupiti kamen sa njive, jer se bliži vreme oranja ◊ lumĭa adună bereketu — ljudi sakupljaju letinu ◊ kińezu adună lumĭa în sat — knez sakuplja ljude u selu (saziva zbor) [Crn.] 2. sabirati ◊ a aduna unu ku duoĭ — sabirati jedan i dva ♦ sin. astrînźa [Por.] | [Vidi] | |
| 13) | adurmi | adormi | заспати | adurmi (ĭuo aduorm, ĭel aduarme) [akc. adurmi] (gl. p. ref.) — zaspati, uspavati se ◊ uomu aduarmĭe askultînd la ćińe — čovek se uspava slušajući tebe ◊ muma aduarme kopilu — majka uspavljuje dete [Crn.] ◊ nu-m adurmi înbrakat, kă ći pumeńesk ku bataĭe — nemoj mi zaspati odeven, jer ću te probuditi batinama [Por.] | (usp.) Vinu mîță đi dăĭ țîță, Vinu pĭașće đi mĭel krĭașće, Vinu suamńe đi-l aduarme! — Đođi maco, podoji ga, Dođi ribo, podigni ga, Dođi sanče, uspavaj ga! (Vlaška uspavanka, zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.] | [Vidi] |
| 14) | adurmit | adormit | успаван | adurmit (adurmită) (mn. adurmiț, adurmiće) [akc. adurmit] (prid.) — 1. uspavan ◊ adurmită, pi mîna luĭ, am visat kum zbuor pi śĭerĭ — uspavana, na njegovoj ruci, sanjala sam da letim po nebu [Crn.] 2. pospan ◊ duarme bińe, să nu viń adurmit la lukru — spavaj dobro, da ne dođeš pospan na posao 3. (i. m.) dremež, pospanost ◊ s-a pus un adurmit pi mińe — uhvatio me neki dremež [Por.] ∞ adurmi | [Vidi] | |
| 15) | adus | adus | донет | adus (adusă) (mn. aduș, adusă) [akc. adus] (prid.) — 1. donet, prinet, nanet ◊ apa adusă đi la fîntînă — voda doneta sa kladenca [Crn.] 2. (za poređenje) sličan, nalik ◊ adus ku śeva — slično sa nečim, koje liči na nekog, nešto [Por.] ∞ aduśa | [Vidi] | |
| 16) | adusatură | adusatură ? | нанос | adusatură (mn. adusaturĭ) [akc. adusatură] (i. ž.) — nanos, ostatak mulja, šljunka i kamenja posle bujičnog izliva potoka ili reke ◊ drumu s-a umplut đi adusatură dupa pluaĭa-sta — put je pun nanosa posle ove kiše [Crn.] ∞ aduśa | [Vidi] | |
| 17) | aduśa | aduce | доносити | aduśa (ĭuo aduk, ĭel aduśe) [akc. aduśa] (gl.) — 1. donositi, prinositi, nanositi ◊ aduk kĭaĭa đin luok — donosim ključ s mesta ◊ aduśe minća — (fig.) prisećati se; dolaziti k pameti [Crn.] ◊ kopiļe, sî-ț aduś minća la luok, kî n-o sî će petrĭeś bun — dete, prizovi se k pameti, jer nećeš dobro proći 2. ličiti, sličiti (za poređenje); slagati se (za boje) ◊ aduśe unu ku altu — liči jedno na drugo; slaže se jedno s drugim ◊ în kînćik trîabe sî sa adukă vuorbiļi ku vĭarsîku — u pesmi treba da se slažu reči i melodija [Por.] ♦ dij. var. aduča [Kmp.] | [Vidi] | |
| 18) | aḑîmă | azimă | пресно | aḑîmă (mn. aḑîmе) [akc. aḑîmă] (prid.) — 1. (za hranu) presno, sirovo stanje ◊ varḑă aḑîmă — sladak kupus 2. testo bez kvasca ◊ pîńe aḑîmă — presan hleb ♦ var. azîmă (mn. azîme) (Valakonje, Savinac, Lubnica, Šarbanovac, Zlot) [Crn.] ♦ dij. var. azmă [Kmp.] | [Vidi] | |
| 19) | ađet | adet | обичај | ađet (mn. ađeturĭ) [akc. ađet] (i. m.) — običaj, navika, adet ◊ așa ńi ađetu — takav nam je običaj ◊ ș-a fakut ađetu sî mintă — navikao je da laže ◊ n-arĭe așa ađet — nema takvu naviku [Crn.] ◊ ađet rău — loša navika, loš običaj ◊ ađet đi bîtrîńață — starinski običaj, običaj sačuvan od starina ◊ ađet babĭesk — bapski običaj, običaj koji čuvaju i vrše starije žene; naziv za verske običaje koji se razlikuju od crkvenih ♦ sin. daćină, învăț [Por.] | (izr.) Tot satu ku zanatu, tot kotunu ku raśunu, tuota kasa ku ađetu. — Svako selo i zanat, svaki katun i račun, svaka kuća i običaj. (Rudna Glava, zapis: Durlić) [Por.] | [Vidi] |
| 20) | afară | afară | напољу | afară [akc. afară] (pril.) — napolju, van, izvan zatvorenog prostora ◊ afară bańi đin pungă — van s novcem, izvadi ih iz novčanika ◊ skuaće uoĭiļi afară — isteraj ovce napolje (iz tora) ◊ ĭeș afară — izađi napolje [Crn.] (uzv.) afară! — van! izađi! ♦ skr. afar’ ♦ supr. înuntru [Por.] | (stih) Śe faś daĭko, śe lukrĭeḑ Đi pĭ-afară nu ći vĭeḑ? Lasî-će đ-atîta lukru-n kasă: Frunḑa-n ļamńe îngalbińașće, Șî naĭkuța ći urîașće. — Šta je draga, šta mi radiš, Te iz kuće ne izlaziš? Ostavi se tol’kog rada: Na drveću lišće žuti, Dragi će te omrznuti. (Iz pesme „Śe faś daĭko” — „Šta radiš, draga”, kaz. P. Perić, zapis F. Paunjelović, Osnić 1973) [Crn.] | [Vidi] |
| 21) | afla | afla | налазити | afla (ĭuo aflu, ĭel află) [akc. afla] (gl.) — 1. nalaziti, otkrivati ◊ sĭ află unđe nu-ĭ luoku — nalazi se gde mu nije mesto [Crn.] 2. pronalaziti, izumljivati, inovirati ◊ dakă asta nuĭe bun, află śuava măĭ bun — ako ovo ne valja, nađi (izmisli) nešto bolje ♦ var. izafla, zafla ♦ sin. gasî [Por.] | [Vidi] | |
| 22) | aflarĭe | aflare | налаз | aflarĭe (mn. aflîărĭ) [akc. aflarĭe] (i. ž.) — nalaz, rezultat traženja, pretraživanja ili razmišljanja, otkriće ◊ am aflat aĭa śe am katat — našao sam ono što sam tražio [Crn.] ♦ var. aflatură, izaflatură [Por.] ∞ afla | [Vidi] | |
| 23) | afuma | afuma | димити | afuma (ĭuo afum, ĭel afumă) [akc. afuma] (gl.) — 1. dimiti, ispuštati dim ◊ afumă ka mașîna đi vuoz — dimi kao lokomotiva 2. štititi (nešto) dimljenjem ◊ afumă karńa sî nu să strîśe — dimi meso da se ne pokvari ◊ afumă puomi đi brumă — zadimljuje voćke da ih zaštiti od slane [Crn.] 3. pušiti, lulu ili cigaru ◊ nu mis tutunźiu, afum numa kînd șî kînd — nisam pušač, palim (cigaru) samo ponekad ♦ var. afumeḑă [Por.] ∞ fum | [Vidi] | |
| 24) | afumat | afumat | димљен | afumat (afumată) (mn. afumaț, afumaće) [akc. afumat] (prid.) — 1. dimljen, koji je izložen dimu ◊ karńe afumată — dimljeno meso 2. pun dima ◊ suobă ĭe pļină đi fum — soba je puna dima [Crn.] 3. (fig.) aljkavo urađen zanatski posao, u kome se koristi zagrevanje materijala; zamazan, zamaskiran, sklepan; smuvan ◊ nu l-a kîrpit kalumĭa, numa l-a afumat ku kalaĭu — nije ga zakrpio dobro, samo ga je zamazao kalajem [Por.] ∞ afuma | [Vidi] | |
| 25) | afurisît | afurisit | лукав | afurisît (afurisîtă) (mn. afurisîț, afurisîće) [akc. afurisît] (prid.) — 1. lukav, prepreden ◊ ĭel ĭe uom afurisît — on je lukav čovek 2. pustahija ◊ marĭe afurisît a fuost, traĭu ĭ-a trekut đi la batăĭ pîn la fur — velika je pustahija bio, život mu je protekao od tuča do lopovluka 3. opak, zao, rđav ◊ buală afurisîtă — opaka bolest [Crn.] 4. uklet, proklet ◊ firĭaĭ afurisît — proklet bio [Por.] ∞ afurisî | [Vidi] | |
| 26) | agîra | pândi | вребати | agîra (ĭuo аgîr, ĭel agîră) [akc. agîra] (gl.) — vrebati, osmatrati, paziti, čekati pogodan momenat ◊ agîră sî trĭeś drumu kînd nuĭe ńima — čekaj pogodan momenat da pređeš put kad nema nikoga ◊ nu ma agîra, kî ći văd — nemoj me vrebati, jer te vidim [Por.] ♦ dij. var. agara [Crn.] ♦ sin. aśira [Por.] | (izr.) Uoțu agîră sî furĭe kînd nu-l vĭađe ńima. — Lopov vreba da ukrade kad ga niko ne vidi. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] | [Vidi] |
| 27) | aiś | aici | овде | aiś [akc. aiś] (pril.) — ovde, na ovom mestu [Crn.] ♦ var. aiśa ◊ vinu, șăḑ aiśa, nu sta akolo — dođi, sedi ovde, nemoj stajati tamo [Por.] ♦ var. iś [Buf.] ♦ dij. var. aič [Kmp.] | [Vidi] | |
| 28) | aĭa | aia | та | aĭa [akc. aĭa] (zam.) — 1. ta, ona ◊ aĭa mînkarĭe nuĭe bună — ta hrana nije dobra ◊ aĭa pućină kurĭe — ta kaca curi ◊ aĭa vrĭamĭe a trekut đimult — to vreme je prošlo davno [Crn.] ◊ aĭa fată ĭe tare frumuasă — ta devojka je jako lepa 2. (fig.) označava nešto što bi direktnim imenovanjem bilo nepristojno ◊ nu stau đi „aĭa” akuma — nisam za „ono” sada ♦ up. ăĭa, aļa, ăļa [Por.] | [Vidi] | |
| 29) | aĭnă | haină | хаљетак | aĭnă (mn. aĭńe) [akc. aĭnă] (i. ž.) — a. haljetak, gornji deo ženski odeće, bez rukava, izrađen od sukna ◊ aĭna s-a purtat pistă kamașă șî pistă oprĭeź — haljetak se oblačio preko košulje i preko kecelja ♦ sin. kĭebă [Crn.] b. haljina, deo odeće koji se nosi preko rublja [Por.] c. široka, teška odeća (Leskovo, D. Marković) [GPek] ∞ țuală | [Vidi] | |
| 30) | aĭuș | aiuș | дивљи лук | aĭuș (mn. aĭușă) [akc. aĭuș] (i. m.) — (bot.) divlji luk, samonikla jestiva zeljasta biljka sa ukusom crnog luka (Alium silvestre) ◊ aĭușu krĭașće în viĭ, șî pi luokurĭ uđiluasă — divlji luk raste u vinogradima, i na vlažnim mestima [Crn.] ♦ sin. usturuoĭu śuarilor [akc. usturuoĭu śuarilor] — vranin luk (nazvan tako zbog kandži između listova) [Por.] ∞ aĭ2 | [Vidi] | |
| 31) | ak | ac | игла | ak (mn. aśе) (i. m.) — igla ◊ ak đi kusut — igla za šivenje ◊ ak đi mașînă — igla za šivaću mašinu ◊ ak đi kusut la saś — igla za zašivanje džakova ◊ ak đi ștroit — štrojačka igla ◊ ak đi înpuns vićiļi kînd sî unflă — veterinarska igla za lečenje goveda od nadutosti, trokar ◊ ak la pușkă — puščana igla ◊ ak đi gĭață — ledena igla, ledenica [Crn.] ◊ ak đi pîăr — ukosnica ♦ up. andrĭeauă [Por.] ◊ ak înkeptorat — zihernadla (Ševica) [Zvizd] | (ver.) Ku aku n-a kućeḑat sî sa lukre la luńa pastuorilor șî-n nuapća lu sîntuađirĭ. — Iglom nije smelo da se radi na čisti ponedeljak i u noćima tokom Todorovaca. (Porečka Reka i Gornji Pek, zapis: Durlić) [Por.] [GPek] | [Vidi] |
| 32) | akupa | ocupa | заокупљати (се) | akupa (ĭuo ma akup, ĭel sa akupe) [akc. akupa] (gl. p. ref.) — zaokupljati (se), zauzimati (se), zanimati (se) ◊ nakazu akupe gîndurļi nuaștre — problem zaokuplja naše misli ◊ puork, akupi luoku mĭeu — svinja, zauze mi mesto [Crn.] ◊ nu l-am vaḑut đemult, ku śe sa va akupa ĭel akuma, nu șću — nisam ga video odavno, čime li se on sada zanima, ne znam [Por.] | [Vidi] | |
| 33) | akupit | ocupat | заокупљен | akupit (akupită) (mn. akupiț, akupiće) [akc. akupit] (prid.) — zaokupljen (problemom, mislima), zauzet, obuzet, preokupiran ◊ akupit ku lukru — zauzet poslom ◊ n-auđe, kî ĭe akupit ku gîndurĭ grĭaļe — ne čuje, jer je zaokupljen teškim mislima [Crn.] ◊ aș veńi, numa sînt akupit ku mare grižă — došao bih, ali sam preokupiran velikom brigom [Por.] ∞ akupa | [Vidi] | |
| 34) | alaltăĭerĭ | alaltăieri | прекјуче | alaltăĭerĭ [akc. alaltăĭerĭ] (pril.) — prekjuče, pre dva dana ◊ ĭo alaltăĭerĭ am kosît, ĭerĭ am întuors fînu, da astîḑ l-am adunat — prekjuče sam kosio, juče sam prevrtao seno, a danas sam ga sakupio [Crn.] ♦ dij. var. alaltîĭerĭ [Por.] ∞ alt | [Vidi] | |
| 35) | alaltăsară | alaltăseară | прексиноћ | alaltăsară [akc. alaltăsară] (pril.) — preksinoć, uoči jučerašnjeg dana ◊ alaltăsară am fuost la uoră — preksinoć sam bio na igranci ♦ / alaltă „drugo”+ sară „veče” [Crn.] ♦ var. alaltîsară [Por.] ∞ alt | [Vidi] | |
| 36) | alaviĭe | alavie ? | алушине | alaviĭe (mn.) [akc. alaviĭe] (i. ž.) — (augm.) (ornit.) alušine; mnoštvo ala, štetočina; navala, najezda štetočina ◊ atîta alaviĭe đi pîăsîrĭ în viĭe pîn akuma n-a mîĭ fuost — tolika najezda ptica na vinograd do sada još nije bila [Crn.] ∞ ală | [Vidi] | |
| 37) | albîăț | albul ochiului | беоњача | albîăț (mn. albîățî) [akc. albîăț] (i. m) — (anat.) beonjača ◊ țĭ s-a sînźarat albîățu uokĭuluĭ — zakrvavila ti se beonjača [Crn.] ♦ dij. var. albăț [Por.] ∞ uokĭ | [Vidi] | |
| 38) | albĭaće | albeţ | бељика | albĭaće (mn. albĭеț) [akc. albĭaće] (i. m) — beljika, potkorni sloj drveta između kore i srži, koji je sklon brzom truljenju ◊ albĭaće la krastavĭaće — beljika na krastvcu [Crn.] ♦ var. albăț ◊ gorunu are albățu șî roșățu — hrast ima beljiku i jezgro (?) (Tanda) [Por.] ∞ alb | [Vidi] | |
| 39) | Albuļeșći | Albulești | Албуљешти | Albuļeșći [akc. Albuļeșći] (i. m.) — (antr.) Albulješti, vlaško prezime familije u Podgorcu, nastalo prema pretku sa nadimkom Albu (l) „Belko, Belja”, posrb. Albuljesković ◊ Albuļeșći au imańe la munće — Albulešti imaju imovinu u planini [Crn.] ∞ alb | [Vidi] | |
| 40) | albuș | albuș | беланце | albuș (mn. albușurĭ) [akc. albuș] (i. m.) — belance, sastojak jajeta ◊ în uou ĭastă albuș șă galbinuș — u jajeti ima belance i žumance ♦ up. uou [Crn.] ∞ alb | (pit.) Śe ĭe nuou la vuoĭ? - Albușu șî galbinușu! — Šta je novo kod vas? - Belance i žumance! (Igra reči, „śe ĭe nuou” = „šta je novo” prilikom izgovora zvuči gotovo isto kao i „śe ĭe în uou” = „šta je u jajetu” pa duhoviti ljudi tako odgovaraju onima koji se za novosti interesuju iz čiste radoznalosti, ili samo da bi došli do materijala za seoske intrige.) (Selo Klokočevac, zapis: Durlić, 2010) [Por.] | [Vidi] |
| 41) | aldan | aldan | летња конопља | aldan (mn. aldań) [akc. aldan] (i. m.) — (bot.) letnja konoplja, oprašivač; muška biljka konoplje koja nema seme (Cannabis sativa) ◊ aldanu sî kunuașće pi nalțîmĭe, mîĭ nalt ĭe đi kĭt kîńipa — letnja konoplja se poznaje po visini, viša je od jesenje ◊ aldanu ĭe omeńesk, da kîńipa muĭerĭaskă — letnja konoplja je muška, a jesenja ženska ◊ aldańi sî kuļeg dupa śe ļagă kîńipa — muška konoplja se bere posle oprašivanja ◊ vuorba aldan ĭe kunoskută în Osńiśa, Vaļakuańa, Savinîț, Șarbanuț, Podguorț, Izvuoru al mik, Dobropuoļa, ka kîńipa đi vară — reč „aldan” je poznata u selima Osnić, Valakonje, Savinac, Šarbanovac, Podgorac, Mali Izvor, Dobro Polje kao letnja konoplja [Crn.] ♦ dij. var. aldań ◊ aldań ĭe kîńipa ku samînță — aldanj je konoplja sa semenom (Rudna Glava) [Por.] | (izr.) A kreskut ka aldanu-n kîńipă. — Izrastao je kao letnja konoplja. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] (opis) Kînd a-nflurit kîńipa, mama sî duśa sî skuturĭe aldańi „sî nu ramînă kîńipa starpă, sî fakă samînță". — Kad je cvetala konoplja, baba je odlazila da protrese mušku konoplju „da konoplja ne bi bila jalova, da da seme". (Zapis: F. Paunjelović prema postupku Milice Brkić iz Osnića) [Crn.] | [Vidi] |
| 42) | alîăturĭ | alături | уз | alîăturĭ [akc. alîăturĭ] (pril.) — uz, kraj, pored ◊ stîăĭ alîăturĭ ku mińe — stani uz mene ◊ am fuost alîăturĭ ku ĭel kînd la lovit saźata în pĭept — bio sam uz njega kad ga je metak pogodio u grudi [Crn.] ♦ dij. var. alăturĭ [Kmp.] | [Vidi] | |
| 43) | altfĭaļ | altfel | другачије | altfĭaļ [akc. altfĭaļ] (pril.) ● v. altfĭeļ [Crn.] ∞ alt | [Vidi] | |
| 44) | altkum | altkum | другачије | altkum (mn. altkum) [akc. altkum] (pril.) — drugačije, na drugi način ◊ altkum a fuost vrodată — drugačije je nekada bilo [Crn.] ◊ dakă șćiĭ altkum, fă, dakă nu: taś — ako znaš drugačije, uradi, ako ne: ćuti ♦ var. altkumva [Por.] ∞ alt | [Vidi] | |
| 45) | aluńiș | aluniș | лескар | aluńiș (mn. aluńișurĭ) [akc. aluńiș] (i. m.) — leskar, leskova šuma, zasad leske ◊ în aluńișu ĭe mîĭ mîndru kînd ĭastă aluńe — u leskaru je najlepše kada ima lešnika [Crn.] ∞ alun | (stih) Pićiș, pićiș, pîn la mîndra-n aluńiș. — Krišom, krišom, do dragane u leskaru. (Iz pesme „Pićiș, pićiș” — „Krišom, krišom”, kaz. Cveta Marinković, Osnić, zapis F. Paunjelović 1977.) [Crn.] | [Vidi] |
| 46) | aluvat | aluat | тесто | aluvat (mn. aluvaturĭ) [akc. aluvat] (i. m.) — testo, mešavina pšeničnog, kukuruznog, raženog ili ječmenog brašna sa vodom i drugim dodacima, od koje se peče hleb ili druge vrste testenina za ljudsku ishranu ◊ aluvat kreskut — naraslo testo ◊ aluvat aḑîm — presno testo ◊ aluvat đi malaĭ — testo za proju ◊ aluvat đi puĭ — testo za pilad [Crn.] ◊ aluvatu sa plumađiașće-n karļiță — testo se meša u naćvama ◊ în aluvat sa puńe olațăl să krĭaskă — u testo se stavlja kvasac, da naraste [Por.] ♦ dij. sin. plomad (Lubnica) [Crn.] ♦ dij. var. aloat [Kmp.] | (izr.) Aluvatu, žukariĭa babilor. — Testo, babina igračka. (Odnosi se na izradu obrednih hlebova, za koje se misli da ih izmišljaju maštovite babe). Kaz. Olga Trailović, Zapis: Durlić, Rudna Glava, 1988. [Por.] | [Vidi] |
| 47) | aļes | ales | изабран | aļes2 (mn. aļeș, aļasă) [akc. aļes] (prid.) — 1. izabran, izdvojen iz grupe izborom ◊ śe aț vrut, aĭa aț aļes — što ste hteli, to ste izabrali [Crn.] ◊ fruntașî śe-s aļeș akuma sî ńi puarće satu, nus đi ńimika — čelnici koji su sada izabrani da nam vode selo, nisu ni za šta [Por.] 2. poseban, vrstan, odabran, istaknut ◊ đi kap marĭe, kaśulă aļasă — za veliku glavu, posebna kapa [Crn.] ◊ uom aļes — poseban, vrstan, istaknut čovek ◊ măĭ aļes đin tuoț — najbolji od svih [Por.] 3. (za govor) jasan, razgovetan; otvoren ◊ spuńe-m aļes śe vrĭeĭ — kaži mi jasno šta hoćeš [Crn.] ◊ nu vorbĭeșć aļes, nu ć-am înțaļes ńimika — ne govoriš razgovetno, nisam te razumeo ništa [Por.] ∞ aļeźa | [Vidi] | |
| 48) | aļeźa | alega | бирати | aļeźa (ĭuo aļeg, ĭel aļiaźe) [akc. aļeźa] (gl.) — birati, prebirati, odvajati, izdvajati ◊ nu pućem aļeźa aĭa śe ńi plaśe, numa luvăm aĭa śe ńi dau — ne možemo birati ono što nam se sviđa, već uzimamo ono što nam daju [Crn.] ◊ nu aļeg, numa kuļeg — ne biram, već berem [Por.] | [Vidi] | |
| 49) | aļeźarĭe | alegere | избор | aļeźarĭe (mn. aļeźеrĭ) [akc. aļeźarĭe] (i. ž) — izbor, biranje, izbiranje, odvajanje ◊ aļeźarĭe multă, brațîļi guaļe — veliko probiranje, prazno naručje [Crn.] ♦ dij. var. aļaźire [Por.] ∞ aļeźa | [Vidi] | |
| 50) | Aļifuońi | Alifoni | Алифони | Aļifuońi [akc. Aļifuońi] (i. m.) — (antr.) Alifoni, vlaško prezime familije Jovanović u Valakonju, po pretku koji je imao nadimak Ljifu, od reči „lifură” - brblja, laprda ♦ / < a lu Ļifu — „lifovi, koji pripadaju Lifu” ◊ Aļifuońi au pomînt șî kasă în Bukuva Vaļakuańi — Alifoni imaju zemlju i kuću u valakonjskom Bukovu [Crn.] ∞ ļifuri | [Vidi] | |
| 51) | aļin | roșu | црвен | aļin2 (aļină) (mn. aļiń, aļińe) [akc. aļin] (prid.) — (color) alev, crven, crvenkast; narandžast ◊ am farbuit kîta tuort đi śiștuorĭ ku aļin — obojila sam malo pređe za tkanice u crvenkasto [Crn.] ◊ piparkă aļină, piparkă roșîĭe, mîśinată — aleva paprika, mlevena crvena paprika ♦ sin. ruoșu [Por.] | [Vidi] | |
| 52) | ama | ama | ама | ama [akc. ama] (vez.) — ama, veznik a. za isticanje suprotnosti; ali ◊ du-će la lukru, ama ogođașći-će frumuos — idi na posao, ali se lepo doteraj ◊ vîăd ĭuo śe aĭ đi gînd, fîă așa, ama nu faśa pakaće niś kuĭ — vidim ja šta si naumio, uradi tako, ali nemoj nauditi nikom [Crn.] b. za pojačanje tvrđenja, pitanja, čuđenja ◊ ama, kînd îț spun ĭuo, așa ĭe — ama kad ti ja kažem, tako je ◊ ma — ma, skraćeni oblik ◊ ma nu puaće așa să fiĭe, șî gata — ma ne može tako da bude, i gotovo [Por.] | (izr.) Ušuor ĭe đi vorbit, ama grĭeu đi fakut. — Lako je reći, ali je teško uraditi. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] | [Vidi] |
| 53) | amar | amar | горчина | amar (mn. amarurĭ) [akc. amar] (i. m.) — 1. gorčina, gorak ukus (obično za namirnice) ◊ amaru-n lapće ĭe đin ĭarbă, kare a paskuto uoiļi — gorčina u mleku je iz trave koju su pasle ovce 2. (fig.) gorak i čemeran život ◊ am pļakat ku amaru-n mińe — otišao sam pun gorčine [Crn.] ♦ dij. var. amară ◊ an traĭit numa ku durĭerĭ șî amară — živeo sam samo s bolom i gorčinom [Por.] ∞ amarî | (stih) Ińimĭuară, ińimĭuară, Śe staĭ tristă șî amară, Śe grĭa buală ći dobuară? — Srce moje, srculence, Što si tužno, ogorčeno, Koja li te boljka lomi? (Iz pesme „Ińimĭuară” — „Srce moje”, kaz. M. Trailović, Lubnica, zapis F. Paunjelović, 2004) [Crn.] | [Vidi] |
| 54) | amarît | amărât | горак | amarît (amarîtă) (mn. amarîț, amarîće) [akc. amarît] (prid.) — gorak 1. ukus pića ili hrane ◊ rakiu amarît ku peļin — rakija sa ukusom pelina 2. (fig.) čemeran, tegoban, mučan ◊ viîața mi amarîtă — život mi je mučan [Crn.] ♦ dij. var. amară [Por.] ∞ amarî | [Vidi] | |
| 55) | amețală | ameţeală | вртоглавица | amețală (mn. amețîălurĭ) [akc. amețală] (i. ž.) — vrtoglavica, ošamućenost, nesvestica ◊ ma prins amețala kînd am vaḑuto — zavrtelo mi se u glavi kad sam je video [Crn.] ◊ nu-m plaśe mînkarĭa kam lungă vrĭame, șă đi fuame ma prinđe kînd șî kînd amețala — ne prija mi hrana već duže vreme, i od gladi me katkad hvata vrtoglavica [Por.] ∞ amețî | [Vidi] | |
| 56) | amețît | ameţit | ошамућен | amețît (mn. amețîț) [akc. amețît] (prid.) — ošamućen; opijen; polusvestan ◊ amețît đi lovitură — ošamućen od udarca ◊ amețît đi durĭare — ošamućen od bolova [Crn.] ◊ stă amețît șî puzumeńit — stoji ošamućen i izbezumljen ♦ sin. bĭat, turbat, luvat, dus, kîpiĭat, șukĭat [Por.] ∞ amețî | [Vidi] | |
| 57) | amnarĭ | amnar | оцило | amnarĭ (mn. amnarĭе) [akc. amnarĭ] (i. s.) — 1. ocilo, ognjilo, kresivo; čelični predmet u obliku potkovice kojim se udara o kremen da bi se izazvale varnice; varnicama se palio trud, a ovim se palila vatra; (izob.) obavezni deo pušačkog pribora ◊ fîră amnarĭ nu faś fuoku — bez ocila nema vatre [Crn.] 2. kovački izrađena metalna šipka čiji se jedan kraj zanituje na platnu kose, a drugi, zakrivljeni, uvlači pod grivnu u koju je kosa usađena ♦ (demin.) amnaruț, amnaruș, amnarĭel ◊ am avut un amnaruț, șî l-am pĭerdut — imao sam jedno ocilče, i izgubio ga [Por.] ♦ / a + mînarĭ | [Vidi] | |
| 58) | amurțală | amorţire | утрнуће | amurțală (mn. amurțîălurĭ) [akc. amurțală] (i. ž.) — utrnuće; osećaj slabosti u mišićima, praćeno trnjenjem i drhtavicom, malaksalost; obamrlost ◊ ma prinsă o amurțală — uhvatila me je neka malaksalost ◊ sîmt amurțală în piśuarĭe — osećam trnjenje u nogama [Crn.] ∞ amurțî | [Vidi] | |
| 59) | amurțî | amorţi | утрнути | amurțî (ĭuo amurt, ĭel amurće) [akc. amurțî] (gl.) — 1. utrnuti, postati neosetljiv na dodir, obamreti ◊ mi amurće mîna stîngă — trne mi leva ruka ◊ amurće gura, kît ĭe đi akru — usta trnu, koliko je kiselo [Crn.] 2. (fig.) skameniti (se) ◊ kînd ĭarna-n munće auḑî lupi kă urlă đi fuame, amurț tuot, șă înkrîmeńeșć đi frikă — kad zimi u planini čuješ vukove kako zavijaju od gladi, utrneš sav, i skameniš se od straha [Por.] | [Vidi] | |
| 60) | amurțît | amorţit | утрнут | amurțît, amurțîtă (mn. amurțîț, amurțîće) [akc. amurțît] (prid.) — utrnut, ukočen ◊ pișuoru al đirĭept mi amurțît — desna noga mi je utrnuta ◊ am amurțît đi șađarĭe — ukočio sam se od sedenja ♦ (fig.) ne razmišlja ◊ amurțît ĭeș tu în kap đi kînd iș fakut — „ukočen” si ti u glavu od rođenja [Crn.] ∞ amurțî | [Vidi] | |
| 61) | andîra | întărâtă | задиркивати | andîra (ĭuo ma andîr, ĭel sa andîră) [akc. andîra] (gl. p. ref.) — 1. zadirkivati, izazivati, provocirati ◊ kopilo-la sî andîră đi mińe — ono dete me zadirkuje ◊ nu ći andara — ne provociraj ◊ andîră pi draku — izaziva đavola [Crn.] 2. var. andără ◊ nu măĭ ma andăr đi ĭel — neću ga više zadirkitvati ♦ sin. dîra [Por.] | [Vidi] | |
| 62) | Andriĭuońi | Andreianu | Андрејевци | Andriĭuońi [akc. Andriĭuońi] (i. m.) — (antr.) Andrejevci, Andrejevići, vlaško prezime familija u Osniću, Šarbanovcu, Podgorcu i Valakonju, čiji se predak zvao Andrej ili Andrij ◊ Andriĭuońi đin saćiļi nuaștrĭe, nu sînt tot o rudă — Andrejevci iz naših sela nisu jedan rod [Crn.] up. Andrĭeĭ, Andra ∞ Andriĭ | [Vidi] | |
| 63) | Androbĭeșći | Androbești | Андробићи | Androbĭeșći [akc. Androbĭeșći] (i. m.) — (аntr.) Androbići, vlaško prezime jedne familije u Podgorcu, potomstvo Vlaha po imenu ili nadimku Andruaba, nejasnog porekla i značenja ◊ Androbĭeșći sînt vrĭańiś uamiń, șî traĭesk bińe ku tuoț — Androbići su vredni ljudi, i žive u slozi sa svima [Crn.] | [Vidi] | |
| 64) | Anđeluońi | Angelovici | Анђеловићи | Anđeluońi [akc. Anđeluońi] (i. m.) — (antr.) Anđelovići, vlaško prezime familije u Valakonju, čiji je rodonačelnik bio Vlah po imenu Anđel ◊ Anđeluońi a fuost triĭ fraț, șî tuoț a lukrat în maĭdan — bilo je tri brata Anđelovića, i svi su radili u rudniku [Crn.] ∞ Angel | [Vidi] | |
| 65) | Anđeļiĭuońi | Angelioni | Анђелијини | Anđeļiĭuońi [akc. Anđeļiĭuońi] (prid.) — (antr.) Anđelijini, vlaško prezime familije Anđelići u Osniću, doseljene u drugoj polivini XIX veka iz susednog područja u Bugarskoj, nastalo po imenu žene koja se zvala Anđelija (vl. Anđeļiĭa) ◊ kînd a veńit, Anđeļiĭuońi đi la sat a kapatat imańe în utrina Babi-Ĭuańi — kad su se doselili, Anđelijini su od sela dobili zemlju u Baba-Joninoj utrini [Crn.] ∞ Anđeļiĭa | [Vidi] | |
| 66) | Angeluońi | Angheloiu | Ангеловци | Angeluońi [akc. Angeluońi] (i. m.) — (antr.) Angelovci, Angelovići, Angelovi potomci; vlaško prezime jedne familija u Osniću, čiji je rodonačelnik bio Vlah po imenu Angel koji se, u XIX veku, sa užom porodicom doselio iz vlaškog područja severozapadne Bugarske ◊ Angeluońi au kîăș lîngă drumu Babi-Ĭuańi — Angelovci imaju kuće pored Babajonskog puta [Crn.] ◊ Angeluońi, famiļa lu Angel Țîganu, kovaśu đi vrodată în Arnaglaua — Angeloni, familija Angela Ciganina, nekadašnjeg kovača u Rudnoj Glavi [Por.] ∞ Angel | [Vidi] | |
| 67) | Antońeșći | Antonești | Антонијевци | Antońeșći [akc. Antońeșći] (i. m.) — (antr.) Antonijevci, Antonijevići, vlaško prezime familija u Podgorcu i Brestovcu, čiji se predak zvao Anta, hip. od Antonije ◊ alu Anta — Antini [Crn.] ∞ Anta | [Vidi] | |
| 68) | apara | apăra | бранити | apara (ĭuo apîr, ĭel apîră) [akc. apara] (gl.) — braniti, štititi, čuvati ◊ apîră kopiĭi đi kîń — brani decu od pasa ◊ sî apîră đi rîaļe — brani se od zla ◊ ma apîr đi napastă — branim se od nepravde [Crn.] ◊ duamńe apîră — bože sačuvaj ♦ sin. pazîa [Por.] ♦ dij. var. apăra [Kmp.] | [Vidi] | |
| 69) | apatuos | apătos | водњикав | apatuos (apatuasă) (mn. apatuoș, apatuasă) [akc. apatuos] (prid.) — vodnjikav, koji sadrži mnogo vode ◊ pĭapino-sta ĭe apatuos, șî nuĭe dulśe — ova dinja je vodnjikava, i nije slatka [Crn.] ◊ mĭ-a dat tata un luok apatuos, numa puot bruoșćiļi să krĭesk în ĭel — dao mi je otac jednu vodnjikavu njivu, mogu samo žabe da gajim u njoj ♦ var. apuos [Por.] ∞ apă | [Vidi] | |
| 70) | arat | аrаt | изоран | arat2 (arată) (mn. araț, araće) [akc. arat] (prid.) — izoran, pooran ◊ luoku ĭe abĭa arat ku duauă parĭekĭ đi buoĭ — njiva je jedva izorana sa dva para volova [Crn.] ♦ dij. var. aratură ∞ ara | (izr.) Arat în parće, saraśiĭe guală. — Oranje u napolici, golo siromaštvo. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] | [Vidi] |
| 71) | aratură | arătură | орање | aratură (mn. araturĭ) [akc. aratură] (i. ž.) — 1. oranje ◊ luoku are o ḑî đi aratură, puaće șî măĭ tare — njiva ima dan oranja, možda i jače [Crn.] 2. oranica, izorano zemljište; zemljište dobro za oranje ◊ asta ĭe pomînt bun đi aratură — ovo je zemljište dobro za oranicu [Por.] ♦ dij. var. arătură [Kmp.] ∞ ara | (izr.) Aratura đi tuamnă, bereket đi ĭarnă. — Jesenje oranje, hrana za zimu. (Izreka iz Osnića, zapis F. Paunjelović, 1988.) [Crn.] | [Vidi] |
| 72) | arbiu | arbiu | набијач | arbiu (mn. arbiĭe) [akc. arbiu] (i. m.) — (zast.) nabijač, drvena šipka kojom je vršeno sabijanje krpa prilikom punjenja kubura, drveni klip za sabijanje eksplozivnih punjenja u kamenolomima ◊ arbiu s-a fakut đi-n ļiemn tarĭe — nabijač je pravljen od tvrdog drveta [Crn.] | [Vidi] | |
| 73) | arț | arţ | мрс | arț (mn. arțurĭ) (i. m.) — (kal.) mrs, mrsni dani, trapava nedelja, period kada sredom i petkom sme da se jede mrsna hrana ◊ kînd ĭe arț, nu sî postîașće — kad je trapava nedelja, ne posti se [Crn.] ◊ arț sa kĭamă ḑîļiļi dupa puosturĭ marĭ, în kare nu sa postîașće mĭerkurĭa șî vińirĭa — „arc” je naziv za dane posle velikih postova, kada se mrsi sredom i petkom [Por.] ◊ arțurĭ măĭ întîń kad dupa Kraśun, șî țîn pănă la Boćaḑă, pĭe urmă ĭastă dupa Pașć, kînd ĭasă puostu parĭasîmiluor — „arci” prvo padaju posle Božića i drže do Bogojavljanja, posle ih ima posle Uskrsa, kad istekne četrdesetodnevni post [GPek] | (izr.) Vĭeḑ o ḑîkală đin Tanda, ļegată đe arț. — Vidi izreku iz Tande, vezanu za „arț”: Pi la arț ... | [Vidi] |
| 74) | arîăț | erete | кобац | arîăț (mn. arîățî) [akc. arîăț] (i. m.) — (ornit.) kobac kokošar (Falco subbuteo) ◊ kluoța apîră pîlgu ĭeĭ đi arîăț — kvočka brani svoje jato od kopca [Crn.] ♦ sin. uļ gainarĭ [Por.] ♦ dij. var. arăț [Kmp.] ♦ dij. sin. irikob (Sige) [Hom.] ∞ uļ | (vidi paremije) | [Vidi] |
| 75) | arĭaće | arete | приплодно грло | arĭaće (mn. arĭеț) [akc. arĭaće] (i. m.) — (zool.) priplodno grlo ◊ đin duoĭ omeńeșć, un mńel las đi arĭaće — od dva muška, jedno jagnje ću ostaviti za priplod [Crn.] ◊ arĭaće ĭe berbĭek, ažuns đi mîrļit uoiļi — „arjaće” je ovan, dospeo za mrkanje ovaca [Por.] | (opis) Kînd în mńeĭ ore purśeĭ ĭastă mîĭ mulț omeńeșć, unu sî lasă arĭaće. — Kada među jaganjcima ili prasićima ima više jedinki muškog pola, jedno se grlo ostavlja za priplod. (izr.) Barbațî sî dusîră în rat, da aĭ șkĭoupĭ ramasîră arĭeț. — Muškarci odoše u rat, a hromi ostadoše za priplod. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] | [Vidi] |
| 76) | ark | arc | лук | ark (mn. arkurĭ) (i. m.) — 1. luk ◊ ark ku kare sa arunkă saźata — „ark” je luk kojim se izbacuje strela 2. gudalo ◊ ark đi laută — violinsko gudalo ◊ traźe ku arku pi kuarda gruasă — prevlači gudalom preko debele žice (svira dubokim tonom) 3. luk kao graditeljski oblik na stambenim objektima ◊ kasă ku arkurĭ — kuća sa lukovima [Crn.], [Por.] 4. kuhinjski pribor ◊ arku dă taĭat koļiașa — luk za sečenja kačamka (Sige) [Hom.], [Por.] | (izr.) Maĭsturi aĭ batrîń spuńa: „Arku la kasă ĭe žumataće đin ruată”. — Stari majstori su govorili: „Luk na kući je polovina kruga”. (Iskustvo majstora iz Osnića, zapis F. Paunjelović) [Crn.] | [Vidi] |
| 77) | armasarĭ | armăsar | пастув | armasarĭ (mn. armasari) [akc. armasarĭ] (i. m.) — (zool.) pastuv ◊ kal ńiskopit — neuškopljen konj ◊ kal zburatuorĭ, labduruos — poletan, konj za ponos [Crn.] ∞ kal | (stih) Ăći naĭka, trĭaśe đalu, Ș-ăĭ kunuașće daĭka kalu. Kalu ńegru, armasarĭ, Naĭka ćinîr șî kurvarĭ. — Evo momka, brdom prođe, Prepozna mu draga konče! Konče crno, alatasto, Momče mlado, švalerasto. (Vlaška ljubavna pesma, zapis: Durlić, Rudna Glava 1985) [Por.] | [Vidi] |
| 78) | Arnaut | Arnăut | Арнаут | Arnaut (mn. Arnauț) [akc. Arnaut] (i.m.) — (etn.) Arnaut, Arnautin; Albanac ◊ kînd am trekut pistă Albaniĭa, ń-a batut fuamĭa, źeru șî arnauțî — kad smo prelazili preko Albanije, tukli su nas glad, mraz i Arnauti [Crn.] ◊ kînd armata sîrbĭaskă s-a tras pista Albańiĭa, ńima n-a drîzńit sî fure śeva đi mînkare đi la arnauț, kî arnauțî nu ļ-a dat ńimika ńiś pi bań, numa rumîńi aĭ nuoștri a kućeḑat aĭa să fakă — kada se srpska vojska povlačila preko Albanije, niko nije smeo od Arnauta da ukrade nešto za jelo, jer Arnauti nisu davali ništa ni za pare, samo su naši Vlasi to smeli da urade ♦ sin. Șiptarĭ [Por.] | [Vidi] | |
| 79) | Arnauta | Arnăută | Арнаута | Arnauta [akc. Arnauta] (i. ž.) — (hidr.) Arnauta, reka, izvire u ataru sela Dobro Polje, protiče kroz Dobrujevac, Boljevac, Mali Izvor i Valakonje, i uliva se u Crni Timok, i potok koji izvire u Savincu, i koji se takođe uliva u Crni Timok ◊ Arnauta buļuoțuluĭ pimovara ĭe turburĭe, da vară arĭe apă puțînă — boljevačka Arnauta je s proleća mutna, a leti ima malo vode [Crn.] ∞ Arnaut | [Vidi] | |
| 80) | arńiś | arnici | памучни конац | arńiś (mn. arńiśurĭ) [akc. arńiś] (i. m.) — (zast.) konac za izradu veza na ženskim i muškim košuljama dobijen ručnim predenjem pamuka ◊ am tuors bunbak đi arńiś — prela sam pamuk za vez ◊ puĭaĭ kamașă nuauă ku rîurĭ đi arńiś — izvezla sam novu košulju pamučnim koncem ◊ rîuri puĭaț ku arńiś sînt mîĭ marunț șî mîĭ țînatuorĭ — vez rađen pamučnim koncem je sitniji i trajniji [Crn.] ♦ dij. var. arńiğ — konac za vez [Kmp.] ◊ arńiź — sitan vez [Por.] | [Vidi] | |
| 81) | Arsenuońi | Arsenovici | Арсенијевци | Arsenuońi [akc. Arsenuońi] (i. m.) — (antr.) Arsenijevci, Arsenijevići, vlaški porodični nadimak jedne familije srpskog porekla u Podgorcu ◊ Arsenuońi sînt una đin śinś fameļiĭ sîrbĭeșć, karĭe a trait în Podguorț — Arsenijevići su jedna od pet srpskih familija, koje su živele u Podgorcu [Crn.] ∞ Arseńiĭe | [Vidi] | |
| 82) | arșîță | arșiță | пржина | arșîță (mn. arșîț) [akc. arșîță] (i. ž.) — pržina, pržolj 1. neplodna zemlja, zemljište sa veoma tankim slojem plodne zemlje prekriveno sitnom travom pogodno za ispašu stoke, neziratno zemljište ◊ în arșîță ńimik nu rođașće — na pržini ništa ne rađa [Crn.] 2. pržina, pržolj, zemlja spaljena od sunca; peskar, kamenjar; neplodno tle na prisojnoj strani brda ◊ arșîță ĭe pomînt ars, ńirođituorĭ, fara ĭarbă șî ļamńe, numa kîć-o tufă koļa-koļa — pržina je sagorelo zemljšte, neplodno, bez trave i drveća, samo po neki žub ovde-onde ♦ / < ars „izgorelo, spaljeno, sprženo” + suf. - iță [Por.] ♦ up. arșiță (Lješnica) [Zvizd] ∞ arđe | (izr.) În arșîță nu-s kîrćiță. — U neplodnoj zemlji krtičnjaka nema. (Kaz. D. Smadulović, zapis: F. Paunjelović, Valakonje 2008.) [Crn.] | [Vidi] |
| 83) | Artan | Artan | Ртањ | Artan [akc. Artan] (i. m.) — (top.) Rtanj, planina u istočnoj Srbiji ◊ baće un vînt friguruos đi pi Artan — duva neki hladan vetar sa Rtnja ◊ Artanu la fakut žîduvi vrodată kî să puarće vînțî đi pi ĭel — Rtanj su nekada napravili divovi da bi sa njega upravljali vetrovima ◊ (ver.) кînd ĭe vîru Artanuluĭ kutrupit ku nuvirĭ, vrĭamĭa sî strîkă — kad je vrh Rtnja u oblacima, vreme se kvari. ◊ (izr.) Pînă sî vĭađe zapada pi Artan, kožuoku nu să lasă — dok se na Rtnju vidi sneg, kožuh se ne skida [Crn.] | [Vidi] | |
| 84) | aspru | aspru | храпав | aspru (aspră) (mn. aspri, aspre) [akc. aspru] (prid.) — 1. hrapav, ima neravnu, oštru površinu ◊ đi kaśulă ĭe bună pĭaļa đi uaĭe ku lîna aspră — za šubaru je dobra ovčja koža sa oštrom vunom 2. (za vreme) oštar vetar, oštra zima ◊ baće un vînt aspru — duva neki oštar vetar ◊ ĭarna-sta ĭe koźa aspră — ova zima je veoma oštra 3. (za emocije) ljut, narogušen ◊ sa-ntuarsă aspru kîtră mińe, kî fu rău mîńiĭuos — okrenuo se oštro prema meni, jer beše jako ljut [Crn.] ♦ dij. var. aspur [Por.] ∞ aspri | (izr.) Aspru ka duosu frunḑî đi dovļaće. — Hrapavo kao naličje tikvinog lista. (aneg.) Mitu Kraĭńanțu đin Osńiśa porînśa uoră: „Uomuļe, ḑî în laută o uoră, aspră ka ļimba dă vakă”. — Dimitrije Caranović iz Osnića naručuje kolo: „Čoveče, odsviraj na violini jedno kolo, oštro kao goveđi jezik”. (Zapis: F. Paunjelović, 1977. Osnić) [Crn.] | [Vidi] |
| 85) | asta | asta | овај | asta (mn. așća) [akc. asta] (zam.) — ovaj, ova, ovo a. ova ◊ asta muĭarĭa ĭe vrĭańikă — ova žena je vredna ◊ asta kasă ĭe marĭe — ova kuća je velika [Crn.] b. ovaj ◊ asta uom ĭe ńikunoskut — ovaj čovek je nepoznat [Pom.] ◊ asta daskîl đies ńi baće — ovaj učitelj nas često bije [Por.] c. ovo ◊ asta kopil are tată vitrîg — ovo dete ima očuha [Pom.] ◊ asta-vară — proletos, prošlog leta ◊ asta-ĭarnă — zimus ♦ skr. sta ◊ uomu-sta, fata-sta, lukro-sta — ovaj čovek, ova devojka, ovaj posao ♦ dij. var. ăsta [Por.] | [Vidi] | |
| 86) | astară | astară | вечерас | astară [akc. astară] (pril.) — večeras, doveče, veče ovog dana ♦ / asta „ovo” + sară „veče” ◊ astară ńi duśem la șîḑîtuarĭe — večeras idemo na sedeljku [Crn.] ◊ ńi veđem astară, pănă nu ńigurĭaḑă — vidimo se večeras, dok se ne smrkne ♦ up. đisară [Por.] ∞ sară | (stih) Ĭarbă vĭarđe pin obuor, Astară ma-nsuor, Ore muor! — Dvorište se zeleni, Večeras se ja ženim, Ili mrem! (Uzvik u kolu iz Crnorečja, zapis, F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] | [Vidi] |
| 87) | astruka | astruca | покривати | astruka (ĭuo astruk, ĭel astrukă) [akc. astruka] (gl. p. ref.) — 1. pokrivati, stavljati pokrivač, ogrtati ◊ astrukă kopilu đi frig — pokriva dete zbog hladnoće (da mu ne bude hladno) ◊ astruka samînța ku pomînt marunt — ogrće seme sitnom zemljom (pri okopavanju) ◊ astrukă kasa — pokriva kuću (stavlja krov ili crep na krovu) ◊ astrukă-ț uoki — pokrij oči [Crn.] 2. (fig.) skrivati od javnosti neku nepovoljnu osobinu ili događaj ◊ astrukă rușîńa — skriva sramotu, skandal ◊ taś, astrukî-će, să nu ći măĭ audă ńima — ćuti, pokrij se, da te više niko ne čuje ♦ supr. đestruka [Por.] | [Vidi] | |
| 88) | astrukamînt | astrucământ | покривач | astrukamînt (mn. astrukamînturĭ) [akc. astrukamînt] (i. m.) — 1. pokrivač, materijal ili predmet koji služi za pokrivanje ◊ astrukamînt đi konaśe — pokrivač za zgrade ◊ astrukamînt đi paĭe — slamni pokrivač ◊ astrukamînt đi lînă — vuneni pokrivač [Crn.] ♦ dij. sin. pîătură, ćebĭe 2. krov; krovni pokrivač (u arhitekturi) ◊ n-avut bań, șî ĭa ramas kasa fara astrukamînt — nije imao para, pa mu je kuća ostala nepokrivena ♦ sin. akuperiș, puod — tavan, krov ♦ up. țrĭep, kîramidă [Por.] ∞ astruka | (izr.) Vîntu a luvat astrukamîntu. — Vetar je odneo pokrivač. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] (opis) Pănă dupa ratu ku ńamțî kînd a ĭeșît țrĭepu, koļibiļi a fuost astrukaće ku kîramîdă, or ku șîndră, da pi la uńi luokurĭ șî ku paĭe, ku papură, or ku trĭesă; da măĭ đimult, kînd aĭ nuoștri a trait în borđiĭe, ļ-astrukat ku tuobļe, pista kare a pus fĭarigă, da pista ĭa - pomîntarĭ. — Dok se posle drugog svetskog rata nije pojavio crep, kolibe su bile pokrivene ćeramidom, ili šindrom, a na nekim mestima i slamom, papratom, rogozom ili trskom; nekada davno, kada su naši živeli u zemunicama, pokrivali su ih oblicama, preko kojih je bila nabačena paprat, a preko nje - zemlja. (Inf. Dragi Trailović, r. 1924, Rudna Glava, Janko Blagojević, r. 1934, Jasikovo. Zapis: Durlić, 2011-2012) [Por.][GPek] (opis) Pi Vaļa Ćimuokuluĭ al ńegru: în Vaļakuańa, Podguorț, Izvuoru al Mik, Bogovina șî-n Zluot, borđeĭi, kîășîļi șî muoriļi a fuost astrukaće șî ku ļespiḑ đi pĭatră karĭe ļ-a adunat pi puaļe la Maļińik. — U selima Crnorečja: Valakonju, Podgorcu, Malom Izvoru, Bogovini i Zlotu, zemunice, kuće i vodenice su bile pokrivene i kamenim pločama koje su sakupljali u podnožju planine Malinik. (Na osnovu istraživanja na terenu Gornjeg i Srednjeg Crnorečja 1988. g, zapis: F. Paunjelović) [Crn.] | [Vidi] |
| 89) | astrukat | astrucat | покривен | astrukat (astrukată) (mn. astrukaț, astrukaće) [akc. astrukat] (prid.) — pokriven ◊ puaće sî pluaĭe, kasa ĭe astrukată — kiša može da padne, kuća je pokrivena [Crn.] ◊ kînd iș bun astrukat, nu raśieșć — kad si dobro pokriven, nećeš se prehladiti [Por.] ♦ supr. đistrukat ∞ astruka | [Vidi] | |
| 90) | așaḑat | așezat | притиснут | așaḑat (mn. așaḑaț, așaḑaće) [akc. așaḑat] (prid.) — 1. pritisnut, koji trpi pritisak ◊ žuok așaḑat — igranje u kolu sa osloncem na celo stopalo ♦ var. așăzat (Valakonje, Savinac, Lubnica, Zlot) [Crn.] 2. sagnit, pognut; nizak ◊ un śas stă așaḑat, muara să-l duara tare la burtă — ceo sat stoji pognut, mora da ga mnogo boli stomak ♦ sin. pisat [Por.] ∞ așaḑa | [Vidi] | |
| 91) | așăzarĭe | așezare | притисак | așăzarĭe [akc. așăzarĭe] ● v. așaḑarĭe [Crn.] ∞ așaḑa | [Vidi] | |
| 92) | așăzat | așezat | притиснут | așăzat [akc. așăzat] ● v. așaḑat [Crn.] ∞ așaḑa | [Vidi] | |
| 93) | așćarnut | аșternut | простирка | așćаrnut1 (mn. așćаrnuturĭ) [akc. așćarnut] (i. s.) — prostirka ◊ așćаrnut đi masă — stolnjak ◊ așćarnut đi pat — posteljina ◊ așćarnut đi viće — prostirka za stoku ◊ așćarnut đi opinkă — uložak u opanak [Crn.] ∞ așćarńe | [Vidi] | |
| 94) | așćarńe | așterne | простирати | așćarńe (ĭuo așćern, ĭel așćarńe) [akc. așćarńе] (gl.) — 1. prostirati, nameštati prostirku ◊ ĭa akuma așćarńe pîătura pi pat — ona sada prostire ponjavu na krevet ◊ baba așćarńe țîańiku pi masă — baba prostire čaršav na sto ◊ kopilu s-a dus să așćarnă paĭe la vaś — dete je otišlo da prostre slamu kravama [Crn.] ♦ dij. var. așćearńe, așćiarńe 2. nameštati ležaj za spavanje ◊ du-će, așćearńe patu — idi, namesti (pripremi) krevet (za spavanje) ◊ nu-m așćerńa źuos, kă nu mis puork — nemoj mi prostirati na zemlji, jer nisam svinja [Por.] ♦ dij. var. așťerńe (așťern) ◊ așťerńe patu — sprema (namešta) krevet [Kmp.] | (izr.) Kum așćarńe, așa o să duarmă. — Kako prostire, tako će spavati. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] var. Kum ț-așćarń, așa duormĭ. — Kako prostreš, tako spavaš. (Zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.] | [Vidi] |
| 95) | aśi | aci | ту | aśi [akc. aśi] (pril.) — tu, na to mesto (za prostor u blizini sagovornika) ◊ lasă aśi — ostavi tu ◊ aśi am fuost — tu sam bio [Crn.] ♦ var. aśiĭa ◊ kînd ḑîk „lasă aśi (aśiĭa)”, tu laș śeva lînga ćińe, da kînd ḑîk „lasă aiś”, laș lînga mińe — kad kažem „aśi”, ostavljaš nešto pored sebe, (u tvojoj blizini), a kada kažem „aiś”, ostavljaš nešto pored mene (u mojoj blizini) [Por.] | [Vidi] | |
| 96) | aśira | acira | вребати | aśira (ĭuo aśir, ĭel aśiră) [akc. aśira] (gl. n.) — vrebati, čekati u zasedi, pratiti nešto krišom ◊ aśiră ka mîțu șokîćiļi — vreba kao mačka miša [Por.] | (izr.) Mîțu aśiră șokîćiļi, vulturu aśiră șobuolu. — Mačka vreba miša, soko vreba pacova. (Narodna izreka, zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] | [Vidi] |
| 97) | Avrameluońi | Avrameloni | Аврамеловци | Avrameluońi [akc. Avrameluońi] (i. m.) — (antr.) Avramići, Avramelovići, vlaško prezime familije u Podgorcu, čiji se predak zvao Avramjel, imenom od milja izvedenog kao deminutiv od l.i. Avram ♦ / Avram + -el — (demin.) mali Avram, Avramić ◊ đin Avrameluoń în Podguorț a ramas numa o kasă — od Avramelovića u Podgorcu ostala je samo jedna kuća [Crn.] ∞ Avram | [Vidi] | |
| 98) | Avramuońi | Avramoaie | Аврамовци | Avramuońi [akc. Avramuońi] (i. m.) — (antr.) Avramovci, Avramovi potomci; vlaško prezime nekih familija u Osniću i Podgorcu, čiji je rodonačelnik bio Vlah po imenu Avram ◊ Avramuońi s-a mutat đin Kurduman, ș-akuma traĭesk lîngă drumu satuluĭ — Avramovci su se iselili iz Kurdumana, i sada žive pored seoskog puta [Crn.] ∞ Avram | [Vidi] | |
| 99) | azîmă | azimă | пресно | azîmă [akc. azîmă] (prid.) ● v. aḑîmă [Crn.] | [Vidi] | |
| 100) | azvrļića | de-a azvârlitul | фрљански | azvrļića [akc. azvrļića] (pril.) ● v. azvîrļeća [Crn.] ∞ azvîrļi | [Vidi] | |
| 101) | ažuta | ajuta | помагати | ažuta (ĭuo ažut, ĭel ažută) [akc. ažuta] (gl.) — pomagati, podržavati, pružati podršku ◊ ažută la uom kînd ĭe sîngur — pomogni čoveku kad je sam [Crn.] ♦ dij. var. aźuta [Por] | (izr.) Uom bun ĭe aîăla karĭe ț-ažută kînd îĭ grĭeu. — Dobar čovek je onaj koji pomaže kada ti je teško. (Narodna izreka, zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] | [Vidi] |
| 102) | ažutuorĭ | ajutor | помоћник | ažutuorĭ (mn. ažutuorĭ) [akc. ažutuorĭ] (i. m.) — pomoćnik, pomagač, onaj koji pomaže drugome u nekom poslu ◊ ĭer am avut numa un ažutuorĭ, da akuma duoĭ — juče sam imao samo jednog pomoćnika, a sada dva [Crn.] ♦ dij. var. aźutuorĭ [Por.] ∞ ažuta | (izr.) Ažutuorĭu sî traĭaskă, la-l śe a ažutat sî să kunuaskă. — Pomagač nek je živ, pomognutom nek se vidi. (Blagoslov u znak zahvalnosti za ispomoć, zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] | [Vidi] |
| 103) | ažuturat | ajutora | испомагање | ažuturat (mn. ažuturaturĭ) [akc. ažuturat] (i. m.) — ispomoć, ispomaganje, uzajamno pomaganje, povremeno udruživanje ljudi radi lakšeg i bržeg obavljanju nekog posla ◊ ažuturatu nuĭe lukru ĭnprumut — ispomaganje nije pozajmica u poslu [Crn.] ∞ ažuta | (opis) Ažuturatu je kînd duauă ore mîĭ mulće kîăș traĭesk în oguadă șî lukră înprauna uńi la alțî da nu kată kare kît ore kîț inș lukră. — Ispomaganje je kada dve ili više porodica koje žive u slozi zajedno završavaju poslove prema pojedinačnim potrebama. | [Vidi] |
| 104) | ažutură | ajutora | помоћ | ažutură (mn. ažuturĭ) [akc. ažutură] (i. ž) — pomoć ◊ ažutura ușurĭaḑă lukru — pomoć olakšava rad [Crn.] ∞ ažuta | [Vidi] | |
| 105) | așaḑa | așeza | притискати | așaḑa (ĭuo аșîăḑ, ĭel așaḑă) [akc. așaḑa] (gl. p. ref.) — 1. pritiskati, vršiti pritisak ◊ așaḑă kîta mîĭ bińe — pritisni malo bolje ◊ n-am pućarĭe sî așîăḑ mîĭ tare — nemam snage da pritisnem jače ♦ var. așaza (Valakonje, Savinac, Lubnica, Zlot) [Crn.] 2. sagibati (se), saginjati (se), savijati (se) ◊ sa așaḑă — saginje se, naginje se ◊ așaḑă krĭanga să ažungă kopiĭi la śerĭașă — savija granu da mogu deca da dohvate trešnje ◊ nu așaḑă kapu ńiś lu kare — ne saginje glavu ni pred kim 3. (fig.) zapinje, radi sa većom snagom ◊ kînd a vaḑut kă o să-ĭ prindă murgu, sa așaḑat pi lukru ku tuota pućerĭa — kad su videli da će ih uhvatiti mrak, nalegli su na posao svom snagom [Por.] | (stih) Strugur dulśe đi ibrik, Așîăḑ mîndra la burik. Așaḑaĭ ĭuo nuapća tuată, Da ĭa ḑîśe đispre ḑîuă: - Așaḑă naĭkă înk-odată! Sladak grozdić od ibrika, Dragoj pupak ja milujem. Milovah ga cele noći, Al pred zoru ona reče: - Pomiluj ga još jedared! (Uzvik u kolu, kaz. J. Ćukiš iz Bogovine, zapis F. Paunjelović 1977.) [Crn.] | [Vidi] |
| 106) | așaḑarĭe | așezare | притисак | așaḑarĭe (mn. așaḑîărĭ) [akc. așaḑarĭe] (i. ž.) — 1. pritisak ◊ așaḑarĭe pistă lume — pritisak na narod ◊ đin kotruo atîta așaḑarĭe? — odakle ovoliki pritisak? ◊ kuńo-sta rabdă prĭa marĭe așaḑarĭe — ovaj klin trpi preveliki pritisak ♦ var. așăzarĭe (Valakonje, Savinac, Lubnica, Zlot) [Crn.] 2. saginjanje, savijanje na dole ◊ așaḑă krĭanga, să kuļeg śerĭașă — savij granu, da oberem trešnju ◊ așaḑî-će, să nu ći vadă vrunu — sagni se, da te neko ne vidi 3. (fig.) navaljivanje, naleganje, zapinjanje ◊ aĭde, să ńi așaḑăm pi lukru — hajde, da legnemo posao ♦ dij. var. așîḑatură ◊ đi źaba atîta așîḑatură, strîviț pućarĭa ńiś k-o trĭabă — uzalud toliki pritisak, trošite snagu bez potrebe [Por.] ∞ așaḑa | [Vidi] | |
| 107) | ba | ba | не | ba (part.) — ba, ne, jok; đa 1. označava negaciju ◊ Aĭ fuost la lukru? - Ba! — Da li si bio na poslu? - Ne! ◊ (u izr.) ba, ĭuo — jok, ja (ne ja, nisam ja) 2. označava neodlučnost, ili dilemu ◊ ba vrĭeĭ, ba nu vrĭeĭ — čas hoćeš, čas nećeš ◊ ba-n kuaś, ba-n koluo — čas ovamo, čas onamo; đa tamo, đa vamo [Crn.] | (aneg.) E, e, e, mult ĭe amunkă kînd nu șćiĭ! În sud mĭ-a katat sî duk đin uopșćină o arćiĭe kum n-am ńimika skris la numiļi mĭaļe. Ma dusîăĭ akoluo, da n-am mîĭ fuost pîn atunśa. Unđe sî ma duk? La kare ușă? Luvaĭ pi rînd, da nu ma va mînka dakă întrîăb. Ba la o ușă, ba la alta, ba la đi tri... do gasîĭ. Akoluo o fataluankă frumuasă, tuată unsă pi uokĭ, ungiĭļi boznakîće. Ma-ntrabîă ĭa: „Babo, șta treba?” Ĭo-ĭ spusîăĭ. Da ĭa kîtră mińe: „Babo, dođi sutra!” Đi aĭa, Firuļe, mîńe ĭară ma duk la Buļuoț. — E, e, e, teško je kad ne znaš! U sudu su mi rekli da iz opštine donesem potvrdu da se ništa ne vodi na moje ime. Odoh tamo, a pre toga nikad nisam bila. Gde ću? Na koja vrata? Krenem redom. Neće me valjda pojesti ako pitam. Na jedna vrata, na druga, na treća ... i nađoh. Tamo jedan lep devojčurak, sav umazan, nokti bogzna kolki. Pita me: „Babo, šta treba?” Ja joj rekoh. A ona meni: „Babo, dođi sutra!” Zbog toga, Filipe, sutra opet idem u Boljevac. (K azivanje Natalije Nikolić iz Osnića, zapis F. Paunjelović 1991.) [Crn.] | [Vidi] |
| 108) | Baba-Ĭuana | Baba-Iona | Баба-Јона | Baba-Ĭuana [akc. Baba-Ĭuana] (sint.) — (top.) Baba-Jona, šumovit potes na tromeđi sela Osnića, Šarbanovca i Gamzigrada ◊ în Baba-Ĭuana izvuară Ogașu Babi-Ĭuańi — u Baba-Joni izvire Baba-Joninin potok [Crn.] ∞ babă | [Vidi] | |
| 109) | baba-uarbă | baba-oarba | ћорава бака | baba-uarbă [akc. baba-uarbă] (i. ž.) — ćorava baka, dečja igra ◊ ļagăm uoki ku propuada, șî sî žukîăm baba-uarba — veži mi oči maramom, i da igramo ćorave bake [Crn.] ◊ baba-uarbă ń-a fuost žuok plakuț, kopilarĭesk — ćorava baka nam je bila omiljena dečja igra (Tanda) [Por.] | (opis) La kopil, ore fată, sî ļagă uoki ku propuada. (La aļes ku numaratu pînă în ḑîaśe). Ĭel aļargă sî prindă pi unu, șî să giśaskă pi karĭe a prins. Dakă giśašće, ļegatura o ĭa al prins. Dakă nu, ļegatura ramîńe la ĭel. — Dečaku, ili devojčici, stavlja se povez preko očiju. (Biran je brojanjem do deset). On teži da uhvati saigrača i dodirivanjem pogodi koga je uhvatio. Ako pogodi, povez preuzima uhvaćeni. U protivnom, traganje nastavlja isti igrač. (Zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] | [Vidi] |
| 110) | babă | babă | баба | babă (mn. babĭe) [akc. babă] (i. ž.) — 1. a. baba, baka, stara žena, starica ◊ mulće kare-śe aĭ s-auḑ đi la o babă — mnogo toga ima da čuješ od jedne babe [Crn.] b. (srod.) majčina ili očeva majka ◊ kînd kapiț ńepuoț, đin muĭare ći faś babă — kad dobiješ unuke, od žene postaješ baba ♦ sin. mamă [Por.] 2. deo kopče u koji ulazi kuka, tj. muški deo kopče na kaišu ◊ la kataramă ĭastă muoș șî babă — kopča kaiša ima „babu” i „dedu” (muški i ženski deo) [Crn.] ◊ babă batrînă — stara baba, starica [Por.] ∞ ńam | (izr.) Babă, da đi șapće-ntrabă. — Baba je, al za sedmoricu pita. (Rudna Glava, zapis: Durlić) [Por.] | [Vidi] |
| 111) | babĭașće | băbește | бапски | babĭașće [akc. babĭașće] (pril.) — bapski, na bapski način, onako kako se ponaša ili postupa stara žena ◊ mĭarźe babĭașće — ide kao baba ♦ dij. var. babiuluĭ [Por.] ∞ babă | [Vidi] | |
| 112) | baća | bate | бити (се) | baća (ĭuo bat, ĭel baće) [akc. baća] (gl. p. ref.) — 1. a. biti (se), tući (se), mlatiti (se); zabijati, sabijati; gađati; kovati; udarati ◊ baće kopilu luĭ — tuče svoje dete ◊ baće vaka — bije kravu ◊ baće pîăsîrĭ ku prașća — gađa ptice praćkom ◊ baće țapă đi klańe — zabija stožer za plast ◊ baće pruńiļi — mlati šljive ◊ baće pasuĭu s-îl skuată đin postaĭka — mlati pasulj da ga odvoji od mahune ◊ baće fĭeru înśintat — kuje vrelo gvožđe b. aplaudirati ◊ baće đin palmĭe — pljeska rukama, aplaudira 2. igra ◊ baće puarka — igra svinjicu ◊ baće luopta — igra fudbal ◊ baće ruopîta — igra ropotu (vrsta orske igre) 3. duvati, padati (za prirodne pojave) ◊ baće vîntu — duva vetar ◊ baće bruma — pada slana ◊ baće pĭatra — pada grad 4. (fig.) ◊ baće drumu đi źaba — (dosl.) „bije” put za badava: uzalud putuje; putuje samo da mu dupe vidi put ◊ baće ļimba đi đinț, da ńima nu askultă — mlati zube jezikom, a niko ga ne sluša ◊ baće žuok — zbija šale, ismejava [Crn.] ◊ bată-l śĭerĭu — (klet.) ubilo ga nebo ◊ bată-l dumńeḑîu — (klet.) ubio ga gospod bog [Por.] ♦ dij. var. baťa [Kmp.] | (stih) Baće, vînće, baće pin građiń ku fluorĭ, Sî-n vină duor đi la mĭeļ’ suruorĭ. Baće, vînće, baće pin fluarĭe rotată, Sî-n vină duor đi la mĭeu tată. ------- Baće, vînće, baće pin ļiamńe răklaće, Sî-n vină duor đi la mĭeu fraće. ------- Kî m-an dus în strinataće, Strinataće, rău đeparće. — Duni, vetre, duni, kroz bašte behara, Da mi ovde dođe ljubav od sestara. Duni, vetre, duni, kroz bokore cvente, Da me ovde ljubav moga oca sretne. ------- Duni, vetre, duni, preko gorskog cvata, Da mi ovde dođe ljubav moga brata. ------- Jer ja živim u tuđini, U tuđini, na daljini. (Odlomci iz pesme „Baće, vînće, baće”, recitovala Veselinka Bkić iz Rudne Glave, zapis: Durlić, februar 1984) [Por.] | [Vidi] |
| 113) | baćală | băteală | потка | baćală (mn. baćelurĭ) [akc. baćală] (i. ž.) — potka, konac koji se pomoću snoveljke umeće u zev osnove tokom tkanja ◊ baćala sî puńe pi țauă đi suok karĭe sî bagă în suvĭaĭkă — potka se namotava na cev od zove koja se umeće u snoveljku [Crn.] ♦ dij. var. baćială ◊ baćiala la razbuoĭ sa țîasă pin urḑală — potka na razboju protkiva se kroz osnovu ♦ / baća + suf. -ală [Por.] ∞ razbuoĭ | [Vidi] | |
| 114) | badîń | budăi | бућка | badîń (mn. badîńе) [akc. badîń] (i. m.) — bućka, drveni sud koji za bućkanje mleka; badanj ◊ badîńu ĭe vas strîmt șî lung, fakut numa đi skuos untu — bućka je uzan i dugačak sud, napravljen samo za vađenje maslaca ♦ var. badîĭ (Valakonje, Savinac, Lubnica, Gamzigrad, Mali Izvor) [Crn.] ◊ în badîń s-a batut untu — u badnju se vadio maslac ♦ dij. var. badîĭ (Crnajka) [Por.] ♦ dij. sin. pućińiu (Šipikovo) [Tim.] | (izr.) Aĭ sî fiĭ batut ka-n badîń. — Bićeš smlaćen kao u bućki. (Narodna izreka, pretnja nemirnoj deci, zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] | [Vidi] |
| 115) | Badîrkuońi | Badircea | Бадркићи | Badîrkuońi [akc. Badîrkuońi] (i. m.) — (antr.) Badrkići, vlaško prezime familije u Gamzigradu, sada Paunović, čiji je predak bio Vlah sa nadimkom Badrka ◊ numa Badîrkuońi a avut mașînă đi traĭrat — samo su Badrkići imali vršalicu [Crn.] ∞ Badîrkă | [Vidi] | |
| 116) | Bađikuońi | Bădiceanu | Баџикони | Bađikuońi [akc. Bađikuońi] (i. m.) — (antr.) Badžikoni, vlaško prezime familije Bađikić u Valakonju, koje je nastalo prema pretku po nadimku Bađikă, demin. od Bađe ◊ Bađikuońi đin Vaļakuańa s-a mutat în Buļuoț — Bađikići iz Valakonja su se preselili u Boljevac [Crn.] ♦ dij. var. Bađuońi [Por.] ∞ bađe | [Vidi] | |
| 117) | baga | băga | увлачити | baga (ĭuo bag, ĭel bagă) [akc. baga] (gl. p. ref.) — 1. uvlačiti, navlačiti, zavlačiti, stavljati; umetati ◊ bagă ața-n ak — uvlači konac u iglu ◊ bagă kîlțanu-n śuariś — uvlači košulju u pantalone ◊ bagă kolaś în trastă — stavlja kolače u torbu ◊ bagă mîna-n sîn — stavlja ruku u njedra ◊ bagă bań în pozanarĭ — stavlja novac u džep (krade) 2. (fig.) a. obraćati pažnju, primećivati, zapažati ◊ bagă sama — pazi dobro, obrati pažnju ◊ bagă sama sî nu luńiś — pazi da se ne oklizneš b. okrivljivati, prebacivati, kritikovati, zamerati ◊ îm bagă vina śe n-am ažuns la vrĭamĭe — zamera mi što nisam stigao na vreme ◊ bagă kapu în ńivuoĭe — navlači sebi nevolju na glavu [Crn.] 3. a. ulaziti ◊ uomu sa bagă-n kasă — čovek ulazi u kuću ◊ apa sa bagă-n pomînt — voda ulazi u zemlju b. zalaziti ◊ suarļi sa bagă dupa nuvirĭ — sunce zalazi za oblake c. uterivati ◊ bagă uoĭļi-n strungă — uteruje ovce u tor 4. (fig.) kusati, jesti, uzimati hranu ◊ đi đesńață n-am bagat ńimik în gură — od jutros nisam ništa okusio ◊ vrĭamĭa ĭe să bagăm śuava-n gură — vreme je da nešto prezalogajimo [Por.] | [Vidi] | |
| 118) | Bagaĭuovîț | Bagaiovâţ | Багајовац | Bagaĭuovîț [akc. Bagaĭuovîț] (i. m.) — (top.) Bagajovac, potes u ataru sela Savinac, opština Boljevac ◊ Bagaĭuovîțu ĭe pi puaļiļi lu Tîlva Ruoșîĭe — Bagajovac se nalazi u podnožju Crvenog brda [Crn.] | [Vidi] | |
| 119) | bagat | băgat | увучен | bagat (bagată) (mn. bagaț, bagaće) [akc. bagat] (prid.) — 1. uvučen, stavljen, metnut ◊ kuțîtu, bagat în ćakă, stă sprimit dupa kurauă — nož, stavljen u korice, stoji spreman iza pasa ◊ putraḑîașće, bagat în apsă — truli, zatvoren na robiji 2. (fig.) zabrinut; zadužen: opevan ◊ bagat în grižă — zabrinut ◊ bagat în ńivuoĭe — uvučen u nevolju ◊ bagat în povastă — stavljen u priču [Crn.] ◊ bagat în kînćik — opevan [Por.] ∞ baga | (izr.) Bagat în kuorn đi kapră. (Nu măĭ are unđe). — Sateran u kozji rog. (Nema više kud.) Zapis: F. Paunjelović, Osnić, druga pol. XX veka [Crn.] | [Vidi] |
| 120) | bagatuorĭ | băgător | хранилац | bagatuorĭ (mn. bagatuori) [akc.bagatuorĭ] (i. m.) — hranilac, onaj koji umeće razvezane snopove žita u tulumbu vršalice ◊ la traĭrat, bagatuorĭu stîă pi mașînă, șî bagă snuopi în ĭa — na vršidbi, hranilac stoji na vršalici, i umeće snopove u nju [Crn.] ♦ up. drĭeș [Por.] ∞ baga | [Vidi] | |
| 121) | baglamă | balama | шарка | baglamă (mn. baglamĭe) [akc. baglamă] (i. ž.) — (zast.) šarka na vratima i prozorima ◊ baglamă đi ușă — šarka za vrata ◊ baglamĭe đi vrakńiță — šarke za kapiju ◊ baglamĭe la uoknă — šarke na prozoru [Crn.] ♦ dij. sin. țîțînă [Por.] | [Vidi] | |
| 122) | bagram | salcâm | багрем | bagram (mn. bagramĭ) [akc. bagram] (i. m.) — (bot.) bagrem (Rabinia pseudacacia) ◊ bagramu ĭe ļiemn tarĭe, bun đi mulće trabuĭaļe — bagrem je tvrdo drvo, dobro za razne potrebe ◊ fluarĭa đi bagram ĭe bună đi albiń — bagremov cvet je dobar za pčela (medonosan) ♦ var. floran (Lubnica, Gamziograd) [Crn.] ♦ dij. var. salkim [akc. salkim] ♦ var. bagrĭem [Por.] ♦ dij. var. salkîm (Prahovo) [Kmp.] ♦ dij. sin. druog (Velika Kamenica, Grabovica) [Dun.] | Terenski zapisi:
| [Vidi] |
| 123) | bagramĭarĭ | ? | багремар | bagramĭarĭ (mn. bagramĭarĭe) [akc. bagramĭarĭ] (i. m.) — bagremar, bagremova šuma ◊ ńi duśem dupa ļamńe în bagramĭarĭ — idemo za drva u bagremar ♦ var. bagremĭerĭ [Crn.] ♦dij. var. bîgremarĭ [Por.] ∞ bagram | [Vidi] | |
| 124) | Baińeșći | Bainești | Баиновци | Baińeșći [akc. Baińeșći] (i. m.) — (antr.) Bainovci, vlaško prezime familija Bainović u Šarbanovcu i Golubović u Osniću, čiji je predak bio Vlah po imenu ili nadimku Bain ◊ Baińeșći đin Șarbanuț au kîăș apruapĭe đi Ćimuok — Bainovci iz Šarbanovca imaju kuće blizu Timoka [Crn.] | [Vidi] | |
| 125) | baĭațîăl | băițel | момчић | baĭațîăl (mn. baĭațîăĭ) [akc. baĭațîăl] (i. m.) — (demin.) momčić ◊ ńiś kopil, ńiś baĭat — ni dete, ni momak [Crn.] ◊ are șî ĭa un baĭațîăl, đi la munće — ima i ona jednog momčića, sa planine ♦ var. baĭețîăl [Por.] ♦ dij. var. băĭețăl [Kmp.] ∞ baĭat | [Vidi] | |
| 126) | baĭbuok | ? | бајбок | baĭbuok (mn. baĭbuokurĭ) [akc. baĭbuok] (i. m.) — 1. bajbok, ćumez, tesna prostorija ◊ în baĭbuoko-sta nuĭe luok mîĭ mult đi tri inș — u ovom ćumezu nema mesta ni za tri osobe 2. zatvor, buvara ◊ l-a bagat în baĭbuok — nabili ga u zatvor [Crn.] | [Vidi] | |
| 127) | baĭe | baie | бања | baĭe1 (mn. bîăĭ) [akc. baĭe] (i. ž.) — banja, mineralno kupalište i lečilište ◊ ma duk în baĭe sî ma ļekuĭ đi durĭerĭ în înkeĭaturĭ — idem u banju da se lečim od bolova u zglobovima ♦ var. bańe (mn. bîăń) [Crn.] ◊ kum să nu fiĭe ruoșîĭe la firĭe, kînd tota vara petrĭaśe pin bîăĭ — kako da ne bude rumena u licu, kada celo leto provodi po banjama [Por.] ◊ Bańiĭa sńigoćinuluĭ, la Golumbăț — (top.) Snegotinska banja kod Golupca [Bran.] | [Vidi] | |
| 128) | baĭer | baieră | ручица | baĭer (mn. bairĭe) [akc. baĭer] (i. m.) — 1. ručica, pokretni dodatak na sudovima koji služi za prenošenje, hvataljka ◊ baĭer la kaldarĭe — ručica na bakraču ◊ baĭer la vadră — ručica na vedru [Crn.] ♦ dij. var. bair ◊ s-a rupt bairu la kuafă, șî barbatî-mĭu a pus o žîță kare ma taĭe la mînă kînd duk apa — pokidala se ručica na kofi, i moj muž je stavio jednu žicu koja mi seče ruku kad nosim vodu [Por.] 2. uprtača ◊ baĭer đi kĭes — uprtača za torbicu (Osnić) ◊ trasta ku baĭer — torba sa uprtačem (Topla) [Crn.] ♦ dij. sin. obrańe [Por.] | (opis) Uala arĭe manușă, da vadra baĭer; kĭesu arĭe baĭer, da trasta obrańe. — Lonac ima ušice, a vedro ručicu; torbica ima ručicu, a torba uprtače. (Zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] | [Vidi] |
| 129) | balamžîtură | bălmăjală | баљезгање | balamžîtură [akc. balamžîtură] (i. ž.) ● v. balmažală [Crn.] ∞ balmažî | [Vidi] | |
| 130) | Balańeșći | Bălănești | Баланешти | Balańeșći [akc. Balańeșći] (i. m.) — (antr.) Balanešti, vlaško prezime familija u Šarbanovcu i Osniću, potomci Vlaha po imanu Balan [Crn.] ♦ var. (mn. Bîlańeșći), (jed.) Bîlańesku, poļikra alu o fîmeļiĭe mare în Arnaglaua — mn. Balanešti - Balanovići, jed. Balanesko - Balanović, prezime jedne velike familije u Rudnoj Glavi ◊ Truță Balan, a fuost birou satuluĭ — Petar Balan (ović) je bio seoski birov (pozivar, kurir) ◊ poļikră „balan” ĭ-a pus la uom kare a fuost bîăl la fire — nadimak „balan” dobijao je čovek koji je bio plavokos [Por.] ∞ bîăl | [Vidi] | |
| 131) | balaur | balaur | смук | balaur (mn. balaurĭ) [akc. balaur] (i. m.) — smuk, neotrovna zmija (Zamenis longissima); blavor ◊ am vaḑut un balaur đi duauă mĭetîrĭe — video sam smuka od dva metra [Crn.] ♦ dij. sin. șîarpe [Por.] ♦ dij. var. palaur ♦ (demin.) palaurel — (demon.) zmaj, blavor (Prahovo) [Kmp.] | [Vidi] | |
| 132) | balbańală | ? | батргање | balbańală (mn. balbańelurĭ) [akc. balbańală] (i. ž.) — batrganje ◊ balbańală pin namĭeț — batrganje po smetovima [Crn.] ♦ dij. var. bîlbańală, bîlbańitu ♦ sin. zbaćală [Por.] ∞ balbańi | [Vidi] | |
| 133) | balbańi | vâlvâi | батргати се | balbańi (ĭuo balbańesk, ĭel balbańașće) [akc. balbańi] (gl.) — batrgati se, boriti se, koprcati se, otimati se, rvati se (sa nekim problemom, nekom nedaćom, mukom) ◊ sî balbańașće ku lukru, sî skîape đi la bĭață — batrga se, radeći, da se spasi bede ◊ sî balbańeașće buou, nu sa dîă s-îl înžug — otima se vo, ne da da ga upregnem ◊ sî balbańașće ku buala — bori se sa bolešću [Crn.] ♦ var. bîlbańi ◊ ăl trasă, sa bîlbańi kîta, șî sa dusă la fund — povuče ga voda, on se batrgao malo, i ode na dno [Por.] | [Vidi] | |
| 134) | balbataĭe | bâlbătaie | пламен | balbataĭe (mn. balbatîăĭ) [akc. balbataĭe] (i. ž.) — 1. plamen ◊ arđe fuoku fîră balbataĭe — gori vatra bez plamena ◊ balbataĭe mikă, balbataĭe marĭe — mali plamen, veliki plamen [Crn.] ♦ var. bîlbataĭe, bîlbaĭală — veliki, jak, lelujavi plamen vatre ♦ sin. vapaĭț, pară ◊ para fuokuluĭ — plamen vatre ♦ up. pară [Por.] ♦ dij. var. bălbătaĭe [Kmp.] ♦ / ? < bîlb (pîlp) + bataĭe (exp. Durlić ) ∞ bîlbîi | (ver.) Fuoku fîră balbataĭe, nu sî dîă đi pomană, kî balbataĭa faśe kaldură șî veđarĭe. — Vatra bez plamena se mrtvima ne namenjuje, jer plamen daje toplotu i svetlo. (Običaji Vlaha Crnorečja, kaz. Bosiljka Paunjelović, zapis F. Paunjelović, Osnić 1995.) [Crn.] (fig.) bîlbataĭa puļi — „kurčev plamen”, „kurčeva vatra”, (fig.) izraz za svađu sa izlivom besa ◊ fuź đin bîlbataĭa puļi — beži iz „kurčeve vatre”, kaže se obično trećem licu, koje se nepozvano meša u nečiju tešku svađu [Por.] (Zapis: Durlić) | [Vidi] |
| 135) | balțuit | bălţat | лабав | balțuit (balțuită) (mn. balțuiț, balțuiće) [akc. balțuit] (prid.) — opušten, labav ◊ žîțîļi đi struĭe pin bandĭerĭ sînt balțuiće đi kaldură — žice na dalekovodu su opuštene zbog toplote ◊ sfuara đi rufe ĭe balțuită — kanap za veš je labav ♦ sin. mațuit (Valakonje) [Crn.] ♦ dij. var. bălțuit (Tanda) ◊ bălțuit ĭe aĭa śe nuĭe ļegat strîns — labavo je ono što nije vezano čvrsto ♦ dij. sin. afanat [Por.] ∞ bălțui | [Vidi] | |
| 136) | balćină | băltină | мочвара | balćină (mn. balćiń) [akc. balćină] (i. ž.) — močvara, zemljište nepogodno za obradu i ispašu stoke zbog površinske vode ◊ pi lîngă Ćimuok ĭastă mulće balćiń karĭe nu sî puot lukra — pored Timoka ima mnogo močvara koje se ne mogu obrađivati [Crn.] | [Vidi] | |
| 137) | balmažală | bălmăjală | баљезгање | balmažală (mn. balmažîălurĭ) [akc. balmažală] (i. ž.) — (vulg.) baljezganje, lupetanje koještarija, trabunjanje ◊ đin balmažala luĭ, ńimik n-am înțaļes — iz njegovog trabunjanja ništa nisam razumeo ◊ nu askult balmažîălurļi politikanțîlor — ne slušam trabunjanja političara ♦ var. balamžîtură [Crn.] ♦ dij. var. bîlmažală [Por.] ∞ balmažî | [Vidi] | |
| 138) | balmažî | bălmăji | баљезгати | balmažî (ĭuo balmažîăsk, ĭel balmažîașće) [akc. balmažî] (gl. p.) — (vulg.) baljezgati, trabunjati, govoriti besmislice, koještarije ◊ kît ĭe ḑîua numa balmažîașće — po vazdan govori koještarije ◊ nu balmažî, aĭ grižă śe vorbĭeșć — ne baljezgaj, pazi šta govoriš [Crn.] ♦ dij. var. bîlmažî [Por.] | [Vidi] | |
| 139) | balmiș | balmoș | белмуж | balmiș (mn. balmișurĭ) [akc. balmiș] (i. m.) — belmuž, jelo koje se priprema od oceđene kaše, prženjem u tiganju, uz dodavanje kukuruznog brašna i soli ◊ balmișu sî manînkă pîn ĭe ferbinće — belmuž se jede dok je vruć [Crn.] ♦ dij. var. balmuș [Por.] ∞ balmuș | [Vidi] | |
| 140) | baltă | baltă | бара | baltă (mn. bĭelț) [akc. baltă] (i. ž.) — a. bara, plitka stajaća voda sa specifičnim biljnim i životinjskim svetom ◊ baltă vĭarđe — zelena bara ◊ în baltă traĭașće draku — u bari živi đavo b. voda koja se zadržava u udubljenjima posle kiše ◊ baltă đin pluaĭe — kišna bara [Crn.] ♦ (demin.) baltuță — barica ♦ (augm.) baltuoń — baretina [Por.] | [Vidi] | |
| 141) | baltuos | băltos | мочваран | baltuos (baltuasă) (mn. baltuoș, baltuasă) [akc. baltuos] (prid.) — močvaran; podvodan ◊ luok baltuos — močvarno mesto ◊ pomînt baltuos — močvarna zemlja [Crn.] ◊ baltuos luok, bun numa đi bruoșć — močvarno mesto, dobro samo za žabe [Por.] ∞ baltă | [Vidi] | |
| 142) | Baluțuońi | Băluţeanu | Балуцани | Baluțuońi [akc. Baluțuońi] (i. m.) — (antr.) Balucani, vlaško prezime familije u Podgorcu, čiji je predak bio Vlah po nadimku Baluca ♦ / Baluță < (demin.) Bîălu < bîăl — plave kose, plavušan ◊ Baluțuońi au kîrd marĭe đi uoĭ la baśiĭe — Balucani imaju veliko stado ovaca na bačiji [Crn.] ∞ bîăl | [Vidi] | |
| 143) | baluos | bălos | балав | baluos, baluasă (mn. baluoș, baluasă) [akc. baluos] (prid.) — 1. balav, kome idu bale iz usta ◊ baluos ka kîńiļi al turbat — balav kao besan pas 2. odvratno ◊ baluos ka slańina viĭe — odvratno kao živa slanina [Crn.] ♦ dij. var. bălos [Kmp.] ∞ înbaloșa | [Vidi] | |
| 144) | baļaguos | băligos | убалеган | baļaguos (baļaguasă) (mn. baļaguoș, baļaguasă) [akc. baļaguos] (prid.) — 1. ubalegan, umazan balegom 2. (fig.) pokvarenjak ◊ uom baļaguos — čovek bez morala [Crn.] ♦ var. baļeguos (baļeguasă) (mn. baļeguoș) [Por.] ∞ bîļega | [Vidi] | |
| 145) | baļe | bale | бале | baļe [akc. baļe] (i. ž.) — 1. bale, sline koje izlaze iz usta, gubice ◊ la uaĭe pļakară baļe đin gură, o să muară — ovci krenule bale iz gubice, uginuće ◊ baļe đi kulkumĭek — puževe bale [Crn.] 2. sluzava i lepljiva materija ◊ vinu kînd sa strîkă, or prazu kînd putraḑîșaće în pomînt, fak baļe — vino kad se ukvari, ili praziluk kada istruli u zemlji, prave bale [Por.] ∞ înbaloșa | (zag.) O baź tare, o skuoț muaļe, da đin kap iĭ mĭerg baļe. (Kîpațîna đi varḑă akră) — Staviš je tvrdu, vadiš je meku, a iz glave joj bale teku. (Glavica kiselog kupusa) (Rudna Glava, Zapis: Durlić, „Razvitak” 2, 1984) [Por.] | [Vidi] |
| 146) | baļigă | baligă | балега | baļigă (mn. bîăļiź) [akc. baļigă] (i. ž.) — 1. balega, izmet krupnih životinja ◊ baļigă đi vakă — goveđa balega ◊ baļigă đi kal — konjska balega 2. (fig.) a. za lice bez morala ◊ baļigă đi uom — govno od čoveka b. za popustljivog ◊ muaļe ka baļiga — mekan kao balega [Crn.] | (vulg.) Manînkă baļigă. — Jede ono što ne treba. (Za osobe koje govore neistinu). (Zapis: Durlić) [Por.] | [Vidi] |
| 147) | ban | ban | новац | ban (mn. bań) (i. m.) — 1. (mon.) novac, metalna ili papirna moneta u opticaju, ekvivalent za robu ◊ zdrîănkîńe đi bań — zvecka, pun novaca ◊ a gasît bań — našao je (zakopano) blago 2. (fig.) poređenje za blagostanje, tvrdičluk, rasipništvo i sl. ◊ pazîăsk muošu ka pi ban — čuvaju starca kao paru ◊ traĭașće ka banu-n pungă — živi kao novac u kesi ◊ banu luĭ ĭe grĭeu ka Artanu — njegov dinar je težak kao Rtanj ◊ strîvĭașće banu pi fiĭe śe — rasipa novac na bilo šta ◊ arĭe źaĭśće rarĭ — ima retke prste (rasipnik je) ◊ askultă ka bańișuoru — vredan je kao novčić (za poslušno dete) ◊ faśe ban bun — dobro zarađuje ◊ nu vrĭeduĭe ńiś kît un ban îngaurit — ne vredi ni koliko probušeni novčić 3. čest ukras na nošnji ◊ salbă đi bań — đerdan [Crn.] ♦ dem. banuț (akc. banuț), banușăl (akc. banușăl) ♦ augm. bańamă (akc. bańamă) ◊ unđ-a fi strîvit atîta bańamă? — gde li je potrošio tolike novce ? [Por.] | (brz.) Bań am, pungă n-am, Bań n-am, pungă am, Śe baga șî śe luva! — Novac imam, kesu nemam, novac nemam, kesu imam, šta staviti i šta uzeti! (Кaz. B. Paunjelović, zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] | [Vidi] |
| 148) | bandaș | trompetist | трубач | bandaș1 (mn. bandașî) [akc. bandaș] (i. m.) — 1. trubač, svirač na trubi ◊ fraćiļi mĭeu ĭe bandaș — moj brat je trubač [Crn.] 2. bandaž, obruč na točku bicikla ◊ mĭ-a pikat guma đi pi bandaș — smakla mi se guma sa bandaža ◊ s-a rupt guma, ș-a mînat ruata pi bandaș — pukla je guma, pa je vozio bicikl na bandažu [Por.] ∞ bandă | (izr.) Kînd bandașu suflă, munćiļi źamĭe. — Kad trubač duva, planina ječi. (Izreka zapisana u Valakonju kao izraz divljenja, zapis F. Paunjelović, Valakonje) [Crn.] | [Vidi] |
| 149) | bandă | bandă | труба | bandă (mn. bîănḑ) [akc. bandă] (i. ž.) — truba, limeni duvački instrument ◊ ḑîśe în bandă mikă — svira na maloj trubi ◊ bandă mîĭ marĭe — veća truba [Crn.] ♦ dij. var. (mn. bĭenḑ) ◊ bandaś, kîntă-n bandă — trubač, svira trubu ◊ s-a-nvațat đi mik să kînće-n bandă — naučio je da svira trubu kao mali (u detinjstvu) [Por.] | [Vidi] | |
| 150) | banḑari | banzari ? | басирати | banḑari (ĭuo banḑarĭesk, ĭel banḑarĭașće) [akc. banḑari] (gl.) — (muz.) basirati, svirati na pratećem instrumentu ◊ kînd ĭastă duoĭ lautarĭ, unu ḑîśe đi žuok, da al alalt banḑarĭașće — kad sviraju dvojica violinista, jedan svira kolo, a drugi basira [Crn.] ♦ dij. var. băsări (ĭuo băsărĭesk, ĭel băsărĭașće) [akc. băsări] ◊ Ĭanku ku Dinu a fuost lăutarĭ kunoskuț, parĭake bună: Ĭanku ĭe primaș, da Dinu băsărĭașće dupa ĭel — Janko i Dinu su bili lautari, dobar par: Janko je bio primaš, a Dinu je basirao za njim (Leskovo) [GPek] ♦ dij. var. băsui (ĭuo băsuĭesk, ĭel băsuĭașće) [akc. băsui] ◊ ń-am spart taĭfa, kî ĭel n-a putut să băsuĭaskă kum trîabe — rasturili smo grupu, jer on nije mogao dobro da basira (Rudna Glava) [Por.] | [Vidi] | |
| 151) | banḑarit | ? | басирање | banḑarit (banḑariturĭ) [akc. banḑarit] (i. m.) — (muz.) 1. basiranje, ritmovanje ◊ ku banḑarit, mîĭ bińe žuoś — uz basiranje, bolje igraš 2. (fig.) mlaćenje, pričanje gluposti ◊ lasîće đi banḑarit, vĭeḑ kî sî rîd đi ćińe — nemoj da mlatiš, vidiš da ti se smeju [Crn.] ∞ banḑari | (opis) Kînd duauă lauț ḑîk đi žuok, una puartă vĭersu žuokuluĭ, da alalaltă banḑarĭașće. Lautarĭu al śe banḑarĭașće, ku arku aćinźe numa duauă kuorḑ aļi gruasă. Atunśa ĭe ḑîkatura mîĭ pļină, șî la žukatuorĭ mîĭ bińe ļi vińe sî žuaśe. — Kada dve violine sviraju kolo, jedna svira melodiju kola, a druga basira. Violinista koji basira, gudalom dodiruje samo dve deblje žice. Time se melodija obogaćuje, i igračima daje podstrek za igranje. (Zapis, F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] | [Vidi] |
| 152) | bańiuluĭ | pe bani | готовински | bańiuluĭ [akc. bańiuluĭ] (pril.) — gotovinski, vid trgovine dobrima ◊ pi marfă, ore bańiuluĭ — za robu, ili gotovinsk i ◊ bańiuluĭ, ore-n skimb — gotovinski, ili u razmenu (razmenom, trampom) [Crn.] | [Vidi] | |
| 153) | barabar | bărăbar | барабар | barabar [akc. barabar] (pril.) ● v. bîrabar [Crn.] ∞ bîrbari | [Vidi] | |
| 154) | barbațîașće | bărbătește | мушкарачки | barbațîașće [akc. barbațîașće] (pril.) — muškarački, na muški način; muški; snažno ◊ puńe umîru barbațîașće — podmetni rame muški [Crn.] ∞ barbat | (stih) Dîăĭ tu-n mińe barbațîașće, Da ĭuo sî dau pakurarĭașće. — Ti me udri muškarački, Ja ću tebe čobanački. (Iz pesme „Kuosta pakurarĭu” — „Čobanin Kosta", kaz. Žarko Andrejević, zapis F. Paunjelović, Osnić 1977.) [Crn.] | [Vidi] |
| 155) | barbațîăsk | bărbătesc | мушки | barbațîăsk (mn. barbațîăsć) [akc. barbațîăsk] (prid.) — 1. muški, na način svjostven muškarcu ◊ lukru barbațîăsk — muški posao ◊ trĭabă barbațaskă — muška posla ◊ țuaļe barbațîășć — muško odelo ◊ mîń barbațîășć — muške ruke [Crn.] 2. supružnički, na način svojstven muškarcu kao suprugu [Por.] ∞ barbat | [Vidi] | |
| 156) | barbațîĭe | bărbăţie | мушкост | barbațîĭe (mn. barbațîĭ) [akc. barbațîĭe] (i. ž.) — 1. muškost, muževnost, odvažnost na muževan način ◊ akuma aratăț barbațîĭa — sad pokaži muškost [Crn.] 2. brak, bračnost, supružništvo ◊ barbațîĭa-mĭa ku ĭel a fuost bună, ĭel a fuost bun barbat — moj brak sa njim je bio dobar, on je bio dobar muž [Por.] ∞ barbat | [Vidi] | |
| 157) | barbari | bărăbari | изједначавати | barbari [akc. barbari] (gl. p. ref.) ● v. bîrbari [Crn.] | [Vidi] | |
| 158) | barbarĭ | bărbie | подбрадак | barbarĭ (mn. barbarĭe) [akc. barbarĭ] (i. m.) — (fig.) podbradak, dodatak na violini koji služi da se instrument drži na ramenu pomoću brade ◊ kînd lauta arĭe barbarĭ, mîĭ bińe șîađe pi umîru lu lautarĭ — kad violina ima podbradak, bolje leži na ramenu violiniste [Crn.] ∞ barbă | [Vidi] | |
| 159) | barbat | bărbat | муж | barbat (mn. barbaț) [akc. barbat] (i. m.) — muž, suprug ◊ ĭuo-s barbatu ĭeĭ — ja sam njen muž ◊ am avut duoĭ barbaț — imala sam dva muža [Crn.] ◊ fi kuminće, kă vińe barbatî-mĭu, șî će frînźe — budi pristojan, jer će mi doći muž, pa će te polomiti ♦ sin. uom [Por.] ♦ dij. var. bărbat [Kmp.] ∞ barbă | (stih) Da ț-am spus, ț-am spus barbat, Sî măĭ puń o blană-n pat, Sî măĭ înkĭape un sarak. Kă kare patu îș larźiașće, Șî pomana îș lunźașće! — Rekla sam ti, rekla, mužu, Da krevetu dasku dodaš, Da siroče jedno stane, Jer ko krevet proširuje, Sebi daću produžuje. (Kazivač: Gergina Durlić, r. 1924, zapis: Durlić, Rudna Glava 10. III 1983) [Por.] | [Vidi] |
| 160) | barbă | barbă | брада | barbă (mn. barbĭe) [akc. barbă] (i. ž.) — 1. a. (anat.) brada, deo lica ispod usta ◊ barbă askuțîtă — šiljata brada ◊ barba ku kroviț — brada sa rupicom ♦ (demin.) barbuță — bradica b. dlaka koja odraslim muškarcima raste na licu ◊ barbă rasă — obrijana brada ◊ barbă lungă — duga brada ◊ barbă rară — retka brada ◊ barbă albă — seda brada ◊ barbă rasuśită — uvijena brada 2. (tehn.) delovi nekih alata ◊ barba la sakurĭe — brada sekire, zadnji deo sečiva sekire [Crn.] ♦ var. barbura la sakurĭe [Por.] ◊ barba la firiz — brada testere, deo testere sa ramom koji je bliži ruci 3. (iron.) barbă pîrśaskă — jareća brada [Crn.] | (stih) Un muoș ku barba karundă, A veńit la nuoĭ la nuntă. Ńiș nu bĭa, ńiś nu manînkă, Numa șîađe șî să uĭtă. — Neki deda, sedobradi, Bio je na našoj svadbi. Niti ije niti pije, Samo seda i razgleda. (Iz pesme "Un muoș ku barba karundă" — "Neki deda, sedobradi", kaz. D. Bogdanović (r. 1938), zapis F. Paunjelović, Gamzigrad, 2010.) [Crn.] | [Vidi] |
| 161) | barbiĭe | bărbie | подвољак | barbiĭe (mn. barbiĭ) [akc. barbiĭe] (i. ž.) — a. podvoljak, debeli, često dvostruko ispupčeni kožni nabor ispod podbratka kod gojaznih osoba ◊ uom gras, barbiĭa marĭe — gojazan čovek, velika guša b. spuštena i nabrana koža ispod vrata kod nekih životinja [Crn.] ◊ barbiĭe ĭe grasîmĭa supt barbă, la uom, or la vro vită — barbija je debelina pod gušom, kod čoveka, ili neke životinje [Por.] ∞ barbă | [Vidi] | |
| 162) | Barbuļeșći | Bărbulești | Барбулешти | Barbuļeșći [akc. Barbuļeșći] (i. m.) — (antr.) Barbulešti, Barbulovići, vlaško prezime familija u Malom Izvoru i Osniću, čiji se predak rodonačelnik zvao Barbu ◊ Barbuļeșći đin Izvuoru al mik sînt uamiń đi vuorbă — Barbulešti iz Malog Izvora su ljudi od reči [Crn.] ♦ dij. var. Bîrbuļeșći, Bărbuļeșći [Por.] ∞ barbă | (stih) Vińe Barbu đi la plug, Ku duoĭsprĭaśe buoĭ în žug. Lasă plugu la parĭaće, Șî ĭel pļakă dupa fĭaće, Dupa fĭaće-n alće saće. — Ide Barbu sa oranja, S’ dvanajs’ vola upregnuta. Kraj duvara plug odlaže, Po devojke on polazi, U druga sela da ih traži. (Iz pesme „Barbu”, kaz. M. Čulinović, zapis F. Paunjelović, Šarbanovac 2005.) [Crn.] | [Vidi] |
| 163) | barbuos | bărbos | брадат | barbuos (mn. barbuoș) [akc. barbuos] (prid.) — bradat ◊ barbuos kî žaļașće — bradat jer žali ◊ barbuos k-așa vrĭa — bradat jer to želi [Crn.] ♦ dij. var. bărbos [Kmp.] ∞ barbă | [Vidi] | |
| 164) | barḑă | barză | рода | barḑă (mn. bĭerḑ) [akc. barḑă] (i. ž.) — (ornit.) roda, ptica selica (Ciconia Ciconia) ◊ kînd ažunźe barḑa, ažunźe șî primovara — kad stigne roda, i proleće stiže ♦ var. barză (Valakonje, Savinac, Lubnica, Gamzigrad) [Crn.] ♦ sin. stîrk (Rudna Glava) [Por.] ♦ sin. stîlk (Sige) [Hom.] ♦ dij. var. barză [Kmp.] ♦ / ? barḑă / barză < barz < brĭaz „pistriț” — šaren (exp. Durlić) ∞ brĭaz | (ver.) Bărḑîļi duk kuku primovara, șî tuamna provin dupa ĭel, șă-l ĭau înapuoĭ.— Rode donose kukaviicu s proleća, a s jeseni dolaze po nju i vraćaju je nazad. (Kaz. B. Paunović, Tanda, zapis: Durlić, 15. VII 2015) ♦ barḑă (Topla) [Crn.], Tanda, Crnajka, Klokočevac [Por.], Malajnica [Pad.] ♦ bardușă (Vajuga) [Dun.] ♦ kiļibază (Podvrška) [Dun.] | [Vidi] |
| 165) | Basarabuońi | Basarabeanu | Басарабони | Basarabuońi [akc. Basarabuońi] (i. m.) — (antr.) Basaraboni, vlaško prezime familije Basarabić iz Podgorca, potomaka Vlaha sa nadimkom Basarab [Crn.] ♦ var. Bîsarabańi, Bîsîrabuońi (jed. Bîsaraban, Bîsîraban) — vlaško prezime („poļikra”) familije Jovanović iz Gornjana u Gornjem Poreču, koje su dobili po pretku, doseljenom iz Besarabije polovinom XVIII veka ◊ Vană Bîsarab (var. Bîsaraban), un uom đin famiļiĭa lu Bîsîrabuońi — Jovan, čovek iz familije Basarab (ović) [Por.] | [Vidi] | |
| 166) | baskiĭe | ulucă | баскија | baskiĭe (mn. baskiĭ) [akc. baskiĭe] (i. ž.) — baskija, žioka 1. pojanta, horizontalna prečka u vidu tesane letve koja se zakucava na vertikalnu konstrukciju tokom gradnje objekata od slabog materijala ◊ kasă đi baskiĭ — kuća od pojanti ◊ baskiĭ đi svińak — pojante od crnog graba ◊ baskiĭ đi śaruoń — pojante od cerovine [Crn.] 2. horizontalna greda o koju se prikivaju tarabe ◊ đi gard ăț trîabe kîći duauă baskiĭ întra șćiumpĭ; sa pun poļiažńik, șî đi șćiump sa prind ku klanfe — za ogradu ti trebaju po dve baskije između stubova; postavljaju se vodoravno, i za stub se vezuju klanfama ♦ dij. sin. kuardă (Tanda) [Por.] | (opis) Baskiĭļi đi kasă s-a fakut đin žîpĭ đi svińak, đi frasîn ńegru, śaruoń, da mîĭ mult đin krĭenź đi salkă. Ĭaļe s-a śopļit pi duauă pîărț, s-a prins ku piruańe pi puopĭ șî pi pruopće đin luntru șî đin afară. Întra ĭaļe s-a bagat pomînt mestakat ku apă șî ku pļauă, da pistă ĭaļe s-a ļipit ku pomînt đ-al galbin, mestakat ku paĭe. La urmă konaku s-a varuit. — Pojante za kuću su pripremane od mladica crnog graba ili cera, a najčešće od vrbovih grana. One su tesane sa dve strane, i ekserima zakucavane za direke i kosnike sa unutrašnje i spoljašnje strane. Međuprostor je popunjavan zemljom, koja je mešana sa vodom i plevom, a preko njih je lepljena ilovača, izmešana sa slamom. Na kraju su zidovi krečeni. (kaz. B. Paunjelović (1913), zapis F. Paunjelović, Osnić 1978) [Crn.] | [Vidi] |
| 167) | Bastuońi | Basta | Бастони | Bastuońi [akc. Bastuońi] (antr.) — vlaško prezime porodice u Gamzigradu, čiji je predak imao nadimak Baston, verovatno od l.i. Basta ◊ Brańe Bastuon ĭe rîău bolnau — Brane Baston je jako bolestan [Crn.] | [Vidi] | |
| 168) | baśauă | grădină | башта | baśauă (mn. baśaļе) [akc. baśauă] (i. ž.) — bašta ◊ în baśauă am pus varḑă, piparkă, kîta praz, busuĭuok șî fluorĭ đi tuamnă — u bašti sam posadila kupus, papriku, malo praziluka, bosiljak i hrizanteme [Crn.] ♦ dij. var. bașćauă ♦ sin. građină [Por.] ♦ dij. var. bașťa [Kmp.] | [Vidi] | |
| 169) | baśelarĭ | grădinar | баштован | baśelarĭ (mn. baśelarĭ) [akc. baśelarĭ] (i. m.) — baštovan, lice koje se bavi uzgojem i prodajom povrća ◊ kumparaĭ rasad đi la baśelarĭ — kupih rasad od baštovana ◊ la baśelarĭ sînt bukaćili mîĭ skumpĭe — kod baštovana je povrće skuplje [Crn.] ♦ dij. var. bîșćelarĭ [Por.] ∞ bașćauă | [Vidi] | |
| 170) | Baśevița | Baceviţa | Бачевица | Baśevița [akc. Baśevița] (i. ž.) — (ojk.) Bačevica, vlaško selo u opštini Boljevac ◊ Baśevița ĭe sat kare vrodată a fuost bun luok đi baśiĭe — Bačevica je selo koje je nekada bilo dobro mesto za bačije ♦ / < baś — „bač, bačijar” [Crn.] ∞ baśiĭe | [Vidi] | |
| 171) | Baśevĭan | Bacevean | Бачевичанин | Baśevĭan (Baśevĭană) (mn. Baśevĭeń, Baśevĭeńе) [akc. Baśevĭan] (i. m.) — Bačevičanin, stanovnik vlaškog sela Bačevica u opštini Boljevac ◊ ĭuo mis Baśevĭan, uom dîn Baśevița — ja sam Bačevičanin, čovek iz Bačevice [Crn.] ∞ Baśevița | [Vidi] | |
| 172) | baśivă | butoi | бачва | baśivă (mn. bîăśivĭ) [akc. baśivă] (i. ž.) — bačva, sud velike zapremine za prihvat muljanog grožđa, napravljen od duga ◊ baśivă mîĭ marĭe, kuprinđe pistă duauăḑîăś đi kazańe, da aĭa ĭe pistă duauă miĭ đi kiļ — veća bačva zaprema preko dvadeset kazana, a to je preko dve hiljade litara [Crn.] ♦ dij. sin. ardou [Por.] | [Vidi] | |
| 173) | bataĭe | bătaie | туча | bataĭe (mn. batîăĭ) [akc. bataĭe] (i. ž.) — 1. tuča, tučnjava, batinanje ◊ s-a glśavit șî s-a luvat la bataĭe — posvađali se i započeli tuču ◊ bataĭe la muarće — tuča na smrt 2. bitka, borba, boj, oružani sukob ◊ bataĭa la Kumanuva — Kumanovska bitka ◊ bataĭa la Kîmpu Ĭedrĭenuluĭ — bitka na Jedrenskom polju ◊ bataĭa ku ńamțî la Drina — borba sa Nemcima na Drini [Crn.] ♦ dij. var. bătaĭe [Kmp.] 3. (izr.) (fig.) bataĭe đi žuok — sprdnja, šega, izvrgavanje ruglu nekoga ili nečega ◊ nu mînarăț ku ĭel bataĭe đi žuok, kî va omuară — ne terajte sprdnju sa njim, jer će vas ubiti [Por.] ∞ baća | (izr.) Đi-n bataĭe în bataĭe. — Iz bitke u bitku (iz problema u problem, iz sukoba u sukob). (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] ◊ Doă mînkărĭ sînt buńe, da doă batîăĭ nu. — Dva obroka su dobra, a dve batine ne. (Zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.] | [Vidi] |
| 174) | bataĭuos | bătăios | насилан | bataĭuos, bataĭuasă (mn. bataĭuoș, bataĭuasă) [akc. bataĭuos] (prid.) — nasilan, sklon tuči; tabadžija; siledžija ◊ are narau bataĭuos, sa baće ku tuoț, ama șî pi ĭel ăl bat alțî — ima preku narav, bije se sa svima, ali i njega biju drugi [Crn.] ♦ var. bîtaĭuos (bîtaĭuasă) (mn. bîtaĭuoș, bîtaĭuasă) [akc. bîtaĭuos] ◊ mîritată dupa un uom, tare ĭe bîtaĭuos: o baće đi fiĭe śe — udata je za nekog čoveka, jako je nasilan: bije je za svaku sitnicu [Por.] ∞ baća | [Vidi] | |
| 175) | batatarńik | abătător | вредан | batatarńik, batatarńikă (mn. batatarńiś, batatarńiśe) [akc. batatarńik] (prid.) — 1. vredan, radan, marljiv ◊ uomu al batatarńik ńiśkînd n-arĭe ođină — vredan čovek nikad nema odmora ♦ sin. vrĭańik [Crn.] 2. bistar, snalažljiv ◊ al batatarńik sa skuaće dă tuot luoku, fi ĭe kum dă grĭe să fiĭe — batatarnik će se snaći u svakoj situaciji, ma koliko teške da budu (Ranovac) [Mlava] | [Vidi] | |
| 176) | batrîn | bătrân | стар | batrîn (batrînă) (mn. batrîń, batrîńe) [akc. batrîn] (prid.) — star, mator, koji ima mnogo godina ◊ uomu al batrîn nuĭe batrîn dakă puaće sî lukrĭe — star čovek nije star ako može da radi [Crn.] ◊ ńiś dumńeḑîu nu șćiĭe kît ĭe pomîntu đi batrîn — ni bog ne zna koliko je zemlja stara ◊ s-a înbrakat în țuaļe batrîńe, șî sa dus la lukru — obukao je staro odelo, i otišao na posao ◊ kînćiśiļi alu lîuatari aĭ batrîń, sînt măĭ batrîńe đi kît așća, śe ļi skuot armuńikașî — pesme starih violinista, starije su od ovih koje izvode harmonikaši ◊ kînd a veńit đin vuoĭskă, s-a întuors la lukru-luĭ, al batrîn — kad je došao iz vojske, vratio se svom starom poslu ◊ kal batrîn, nuĭe ńiś đi kîrnaț — mator konj, nije ni za kobasice [Por.] | (izr.) Numa ĭe pomîntu batrîn, da uomu nu. ― Samo je zemlja stara, a čovek ne. (Zapis: Durlić, 1983). [Por.] Muĭare batrînă, đi șapće uorĭ în stamînă. — Stara žena, al sedam puta u nedelji (ima seks). (Jasikovo, Gornji Pek, zapis Durlić, 2011) [GPek] | [Vidi] |
| 177) | batrîna | bătrâna ? | батрна | batrîna (mn. batrîna) [akc. batrîna] (i. ž.) — batrna, staro vlaškо kolo ◊ tuot învațatu la žuok, porńașće ku batrîna — svako učenje orskih igara, počinje sa kolom „batrna ” [Crn.] ∞ batrîn | (opis) Batrîna ĭe mîĭ batrîn žuok la rumîń đin Vaļa Ćimuokuluĭ al ńegru. Ĭa să žuakă la șapće pașurĭ: sî pļakă ku đirĭeptu - tri pașurĭ la đirĭapta; pașu patruļa: înainće ku stîngu, șî raḑîmu în stîngu; pașu śinśiļa: raḑîmu în đirĭeptu, stîngu înainće, șî kîta rađikat; śinśiļa șî șasăļa paș: duauă la stînga; șapćeļa: raḑîmu în đirĭeptu, stîngu înainće șî rađikat đispră đirĭeptu. — Batrna je najstarije kolo kod Vlaha Crnorečja. Ono se sastoji od sedam taktova: polazi se desnom nogom, i načine tri koraka udesno; četvrti korak: levom iskorak napred, sa osloncem na levu nogu; peti korak: oslonac na desnu nogu, leva se podigne; peti i šesti: dva koraka u levo; sedmi: oslonac na desnu nogu, leva se podigne ispred desne. (Zapis F. Paunjelović, muzički prilog kolo „batrna”, A. Nikolić (1916.) Osnić 1989.) [Crn.] | [Vidi] |
| 178) | batut | bătut | истучен | batut (batută) (mn. batuț, batuće) [akc. batut] (prid.) — 1. istučen, izbijen ◊ nu șću pănă kînd să sufîr să-m vină kopiĭi batuț đi la șkuală — ne znam dokle da podnesem da mi deca dolaze tučena iz škole 2. (i. m.) nabijen, sabijen ◊ parĭ la viĭe sînt batuț bińe — kočevi u vinogradu su dobro nabijeni [Crn.] 3. a. stucan, usitnjen tucanjem ◊ sarĭa batută-n pivă — so stucana u avanu b. (za tkanje) tvrd, gust, krut ◊ țasuto-sta ĭe prĭa batut — ovo tkanje je prekruto [Por.] ♦ dij. var. bătut [Kmp.] ∞ baća | [Vidi] | |
| 179) | batuta | bătută | батута | batuta (mn. batuće) [akc. batuta] (i. ž.) — batuta, staro vlaško kolo, poznato pod ovim nazivom u selima između Timoka i bugarske granice ◊ kînd sî žuakă batuta, sa baće țapîn în pomînt ku tîalpiļi întrĭeź — kad se igra „batuta”, udara se snažno celim stopalima o tle [Tim.] ♦ dij. sin. ruopîta [Crn.] ♦ / < batut — udaren ∞ baća | [Vidi] | |
| 180) | bauțarĭ | teren stâncos | камењар | bauțarĭ (mn. bauțarĭе) [akc. bauțarĭ] (i. m.) — kamenjar, neplodan teren pretežno pokriven belucima ◊ bauțarĭu nuĭe ńiś akuĭ, kî pi ĭel nu rođașće ńimika — kamenjar nije ničiji, jer na njemu ništa ne rađa [Crn.] ∞ bauță | (izr.) În bauțarĭ, nuĭeș pakurarĭ. — U kamenjaru nisi pastir. (Zapis F. Paunjelović, Podgorac) [Crn.] | [Vidi] |
| 181) | Bauță | Bauţă | Бауца | Bauță [akc. Bauță] (i. ž.) — (top.) Bauca, područje planine Malinika koje pripada Podgorcu ◊ Bauța ĭe o pĭatra marĭe la Maļińik pi karĭe nu krĭașće ńimika — Bauca je veliki kamenjar na Maliniku po kome ne raste ništa [Crn.] ∞ bauță | [Vidi] | |
| 182) | bautuorĭ | băutor | пијанац | bautuorĭ (bautuarĭe) (mn. bautuorĭ, bautuarĭe) [akc. bautuorĭ] (prid.) — 1. pijanac, osoba koja pije alkohol ◊ bautuorĭ, da nu faśe rîaļe — pijanac, ali ne pravi nered [Crn.] 2. pijandura, ispičutura, alkoholičar ◊ bautuorĭ đi kînd l-a turnat mumî-sa — pijandura od kad ga majka rodila ◊ fuź đi ĭel, kî ĭe un bautuorĭ grĭeu — beži od njega, jer je jedna teška pijanica [Por.] ∞ bautură | [Vidi] | |
| 183) | bautură | băutură | пиће | bautură (mn. bauturĭ) [akc. bautură] (i. ž.) — piće, sve vrste koje se koriste iz zadovoljstva ◊ đi nuntă trîabĭe bautură multă — za svadbu je potrebno mnogo pića [Crn.] ♦ dij. var. bĭeotură, beotură, bĭare ◊ s-a dus la o bĭeotură în kafană, da a ramas ḑîua tuată — otišli su na jedno piće u kafanu, a ostali su ceo dan [Por.] ♦ dij. var. biutură [Buf.] ∞ bĭa | (izr) Bautura ĭe bună numa kînd stîă în butuoń. — Piće je dobro samo dok je u buretu. (stih) Bautură karĭe bĭa, Nu să lasă ĭel đi ĭa, Da ĭuo bĭeu numa vin, Đin butuońu al mîĭ pļin. — Onaj koji piće voli, Ne može da mu odoli, A ja samo vino pijem, Iz bureta najpunijeg. (Iz pesme „Bautură karĭe bĭa" — „Ko pije", kaz. M. Čulinović (1938.), zapis F. Paunjelović, Šarbanovac 2007) [Crn.] | [Vidi] |
| 184) | bauță | beuţă | белутак | bauță (mn. bauț) [akc. bauță] (i. ž.) — (geol.) 1. belutak, jajoliki kamen bele boje; oblutak ◊ apa a sakat, da-n ogaș a ramas numa bauț — voda je presušila, a u potoku su ostali samo obluci [Crn.] 2. kvarc ◊ pĭatră bauțî kovaśi a batut marunt șă prașo-la la prăsarat pi fĭer înśintat kînd a trăbuit să-l aduńe ku oțălu — kvarc su kovači tucali sitno i tu prašinu posipali po usijanom gvožđu kad ga je trebalo spojiti sa čelikom (Tanda) [Por.] | [Vidi] | |
| 185) | bazakuană | prostie ? | бесмислица | bazakuană (mn. bazakuańe) ) [akc. bazakuană] (i. ž.) — besmislica, glupost ◊ mult m-am mirat kînd am auḑît bazakuana-ĭa — mnogo sam se začudio kad sam čuo tu besmislicu ◊ đi la ĭel am auḑît mulće bazakuańe — od njega sam čuo mnoge gluposti ◊ umblă pin lume, șî faśe bazakuańe — luta po svetu, i pravi gluposti [Crn.] | [Vidi] | |
| 186) | bažukuri | batjocori | исмејавати | bažukuri (ĭuo bažukurĭesk, ĭel bažukurĭașće) [akc. bažukuri] (gl.) — ismejavati nešto ili nekoga, zbijati šalu sa nekim ili nečim ◊ kopiĭi îl bažukurĭesk la șkuală kî arĭe padukĭ — deca ga ismejavaju u školi, jer ima vaške [Crn.] ♦ dij. var. bîžîkuri (Rudna Glava), băžîkuri (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. baźikuri (Duboka) [Zvizd] (Medveđica) [Hom.] ♦ dij. var. batžokuri [Kmp.] | (gl.) bažukuri (Osnić) [Crn.] băžîkuri (Tanda) [Por.] bîžîkuri (Rudna Glava) [Por.] baźikuri (Duboka) [Zvizd] batžokuri (Samarinovac) [Kmp.] (i. ž.) bažuokură (Osnić) [Crn.], (Rudna Glava) [Por.] băžuokură (Tanda) baźuokură (Duboka) [Zvizd] (prid.) bažukuruos (Osnić) [Crn.] băžukuruos (Tanda) [Por.] bîžîkuruos (Rudna Glava) baźikuruos (Duboka) [Zvizd] | [Vidi] |
| 187) | bažukuruos | batjocoros | шаљив | bažukuruos, (bažukuruasă) (mn. bažukuruoș, bažukuruasă) [akc. bažukuruos] (prid.) — šaljiv, koji pravi šale; duhovit ◊ ĭel ĭe uom mult bažukuruos — on je mnogo šaljiv čovek [Crn.] ♦ dij. var. bîžîkuros, băžîkuruos [Por.] ∞ bažukuri | [Vidi] | |
| 188) | bășka | bașca | обашка | bășka [akc. bășka] (pril.) — obaška, posebno, odvojeno ◊ dîăĭ la vaś sî manîśe, da la vițîăl puńe bășka — nahrani krave, a teletu daj obaška ◊ tuoț sî va-nskimbaț, ama kopiĭi bășka, fĭaćiļi bășka — svi da se presvučete, ali dečaci posebno, devojčice posebno ♦ var. bîășka [Crn.] ◊ śe șađeț bășka, veńiț înkuaśa, să fim tuoț la un luok — što sedite odvojeno, dođite ovamo da budemo svi na jednom mestu [Por.] ∞ bășkașî | [Vidi] | |
| 189) | bășkașală | despărţire | одвајање | bășkașală (mn. bășkașîălurĭ) [akc. bășkașală] (i. m.) — odvajanje, odeljivanje; podvajanje ◊ nu-nțaļeg pintru śe sînt atîća bășkașălurĭ întra uamiń la nuoĭ în sat — ne razumem zbog čega su tolika podvajanja među ljudima kod nas u selu ◊ lasațî-vă đi bășkașîărurĭ — batalite podvajanja [Crn.] ◊ pănă am fuost baĭeț am trait ku frațî într-o kasă, kînd m-am însurat, șî kînd a veńit vrĭamĭa đi bășkașală, nuoĭ frumuos am înparțît imańa, șî ĭuo ku muĭarĭa m-am dat bîășka — dok smo bili momci, živeo sam sa braćom u jednoj kući, kad sam se ožeinio i kad je došlo vreme odeljivanja, mi smo lepo podelili imanje, i ja sam se sa ženom odelio ♦ sin. đisparțîre, đisparțîtu [Por.] ∞ bășkașî | [Vidi] | |
| 190) | bășkașî | despărţi | одвојити | bășkașî (ĭuo ma bășkașîăsk, ĭel sa bășkașîașće) [akc. bășkașî] (gl. p. ref.) — odvojiti, odvajati, podvajati, odeljivati ◊ bașkașîașće mńeĭi đin kîrd sî ļi đa uruĭală — odvaja jagnjad iz stada da ih mahrani jarmom ◊ bășkașîăsk saśi aĭ rupț đ-aĭ întrĭeź — odvajam iscepane džakove od celih [Crn.] ◊ nu vrĭeu sî ma bășkașîăsk đ-aĭ miĭ parinț — neću da se odeljujem od svojih roditelja ♦ dij. sin. đisparțî [Por.] ♦ dij. var. bășkui (Jasikovo) [GPek] | [Vidi] | |
| 191) | bășkașît | despărţit | одељен | bășkașît (bășkașîtă) (mn. bășkașîț, bășkașîće) [akc. bășkașît] (prid.) — odeljen, otuđen; odvojen ◊ kopilu al mîĭ marĭe ĭe bășkașît đimult — stariji sin je odeljen odavno ◊ ĭe bășkașît đin kasă kî n-a poșćińit parințî — otuđen je iz porodice, jer nije poštovao roditelje [Crn.] ♦ dij. var. bîășkașît ♦ dij. sin. đisparțît [Por.] ∞ bășkașî | [Vidi] | |
| 192) | bețîĭuos | beţiv | пијаница | bețîĭuos (mn. bețîĭuoș) [akc. bețîĭuos] (i. m.) — pijanica, pijandura; alkoholičar ◊ bețîĭuos ĭe ka șî tatî-su — pijanica je kao i otac [Crn.] ♦ dij. var. bĭețîvan (mn. bĭețîvań) [Kmp.] ∞ bĭa | (izr.) Îș a baut sanataća. — Popio je svoje zdravlje. (Upropastio zdravlje alkoholom). ◊ Îș a baut viĭața. — Popio je svoj život. (Upropastio život alkoholom). (Zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] | [Vidi] |
| 193) | bećag | beteag | болестан | bećag (bećagă) (mn. bećaź, bećaźe) [akc. bećag] (prid.) — bolestan, fizički slab, nesposoban za rad ◊ mĭarźe în bît kî ĭe bećag đi un piśuor — poštapa se jer ga boli noga ◊ uomu mi bećag, nu puaće sî lukrĭe — muž mi je bolestan, ne može da radi [Crn.] ♦ sin. bolnau [Por.] ∞ bećažî | [Vidi] | |
| 194) | bećažî | beteji | разболети се | bećažî (ĭuo bećažîăsk, ĭel bećažîașće) [akc. bećažî] (gl. p. ref.) — 1. razboleti se, oboleti ◊ bećažîașće, da nu sî ļekuĭe — oboljeva, a ne leči se ◊ să bećažîașće kî nu lukră ńimika — poboljeva, jer ništa ne radi 2. povrediti (se), ozlediti (se) ◊ bećažîașće kopilu ku bataĭa — povređuje dete batinama 3. oštetiti (se) ◊ bećažîașće puomu, kî nuĭe stropit la vrĭamĭe — oboljeva voćka, jer nije prskana na vreme ◊ mana bećažîașće viĭa — plamenjača oštećuje vinograd [Crn.] ♦ dij. var. bićažî, bićežî 3. (fig.) osećati bol u duši, patiti, tugovati ◊ ma bićažîașće duoru tĭeu — patim do tvoje ljubavi / tvoja ljubav mi nanosi bol ♦ sin. îmbolnavi [Por.] | [Vidi] | |
| 195) | bećažîĭe | betegie | болест | bećažîĭe (mn. bećažîĭ) [akc. bećažîĭe] (i. ž.) — (zast.) bolest, fizička slabost, nesposobnost ◊ sîmće bećažîĭe în piśuarĭe — oseća bolest u nogama ◊ bećažîĭe đi la lukru în maĭdan — bolest sa posla u rudniku [Crn.] ♦ sin. buală ♦ dij. var bićežîĭe, bićeșug, bićeșag [Por.] ∞ bećažî | (izr.) Bećažîĭa kasa înkiđe. — Bolest kuću zatvara. (Narodna izreka iz Osnića, zapis F. Paunjelović) [Crn.] | [Vidi] |
| 196) | belśug | belciug | алка | belśug (mn. belśuźe) [akc. belśug] (i. m.) — alka, beočug, brnjica ◊ belśug đi fĭer — gvozdena alka ◊ sanźiru mĭeu al đi kar, n-arĭe belśug la kapatîń — moj lanac za kola nema alku na kraju ◊ ĭerĭ am pus belśug la puorś în nas, sî nu rîmuĭe — juče sam svinjama stavio brnjicu, da ne riju ◊ belśug đi purtat biśi — alka za vođenje bikova [Crn.] ◊ puorko-la a-nvîrat buotu-n gard, șî a rupt belśugu — ona svinja je nabila njušku u ogradu, i pokidala brnjicu [Por.] | [Vidi] | |
| 197) | beļauă | belea | белај | beļauă (mn. beļeurĭ) [akc. beļauă] (i. ž.) — belaj, nevolja, muka, beda ◊ am dat đi beļauă, mĭ-am frĭnt mĭna — zadesila me nevolja, polomio sam ruku ◊ mulće beļeurĭ am petrĭakut pistă kap — mnogo sam nevolja preturio preko glave [Crn.] ◊ a spus aĭ batrîń kă o să ńe ažungă beļauă — govorili su stari da će nas stići belaj ♦ (izr.) beļauă puļi — (dosl.) zaguljen kurac, (fig.) a. zaguljetina (za čoveka) b. neugodna situacija, (vulg.) zajebano, zaguljeno ◊ nu ći duśa akolo, kî ĭe beļauă puļi — ne idi tamo, jer je zajebano [Por.] | (izr.) Duauă beļeurĭ miś, o beļauă marĭe. — Dve male nevolje, jedna velika. (Narodna izreka, kaz. B. Paunjelović (1913.) Osnić, zapis F. Paunjelović)[Crn.] | [Vidi] |
| 198) | beļit | belit | огуљен | beļit (beļită) (mn. beļiț, beļiće) [akc. beļit] (prid.) — 1. oguljen ◊ a kaḑut, ș-akuma mĭarźe ku nasu beļit — pao je, i sada ide sa oguljenim nosom ◊ ļemno-sta la beļit trîasńitu pi o parće — ovo drvo ogulio je grom sa jedne strane [Crn.] 2. obeljen, označen ◊ a beļit lubari ku sakurĭa, ĭ-a însamnat đi taĭat — obeleo je stabla sekirom, označio ih je za seču 3. oslepljen, sa slabim vidom ◊ ĭa beļit uoki, đi śećit la lumanarĭe — „obelele” mu oči od čitanja uz sveću 4. buljav ◊ uom ku uoki beļit — buljavko 5. (fig.) nadrljao, doživeo neku neprijatnost, nastradao ◊ a beļit pula — (vulg.) „zagulio” kurac, nastradao, nadrljao; umro ◊ a beļit pĭaļa — „obeleo” kožu (odrali ga) [Por.] ∞ beļi | [Vidi] | |
| 199) | beļitură | belitură | огуљетина | beļitură (mn. beļiturĭ) [akc. beļitură] (i. ž.) — 1. oguljetina, brazgotina; ogrebotina; oderotina ◊ kaḑuĭ, șî fakuĭ beļitură mare în źanunkĭe — padoh, i napravih veliku oguljetinu na kolenu 2. (fig.) beļitură đi uom — nezgodan čovek, zaguljenko [Crn.] 3. (dosl.) „obeljenost, belina”, obeljeno, odnosno oguljeno ili odrano mesto, sa koga je skinuta kora ili koža, pa se vidi donji sloj, koji je svetliji ◊ păkurari n-avut alt lukru, numa a fakut beļiturĭ pi faź, nu șćiu kă așa ļiamńe puot sî sa ușće đin piśuare — čobani nisu imali druga posla, nego su pravili oguljetine na bukvama, ne znaju da se takvo drveće može osušiti iz korena [Por.] ∞ beļi | [Vidi] | |
| 200) | berbeśiuluĭ | berbecește | овновски | berbeśiuluĭ [akc. berbeśiuluĭ] (pril.) — ovnovski, kao ovan ◊ îl loviĭ odată berbeśiuluĭ — udario sam ga jednom ovnovski ◊ mĭarźe berbeśiuluĭ, ku kapu pin parĭaće — ide kao ovan, glavom kroz zid [Crn.] ∞ berbek | [Vidi] | |
| 201) | berekĭet | berechet | берићет | berekĭet (mn. berekĭeturĭ) [akc. berekĭet] (i. m.) — berićet, godišnji rod useva u domaćinstvu ◊ ćimpo-sta a fuost berekĭetu bun — ove godine je rod bio dobar ◊ nu ńi ćamĭem đi fuamiće, berekĭet ĭastă — ne plašimo se gladi, berićeta ima [Crn.] ♦ dij. var. birekĭet [Por.] ♦ dij. sin. ponou (Jasikovo) [GPek] | [Vidi] | |
| 202) | beskĭakeră | beschecheră ? | скаламерија | beskĭakeră (mn. beskĭakerе) [akc. beskĭakeră] (i. ž.) — skalamerija, sokoćalo, naziv za napravu nepoznate namene ◊ śe beskĭakeră va fi asta? — kakva li je ova skalamerija? ◊ kum va lukra beskĭakera-sta? — kako li radi ova naprava? [Crn.] ♦ dij. var. beskĭekĭeră ? < bîskikarat — „raskoračen; raskrečen” ◊ beskĭekĭeră — (iron.) visokonaponski dalekovodni električni stub, ogromne metalne konstrukcije [Por.] ∞ bîskîkara | [Vidi] | |
| 203) | bežînarĭ | băjenar | пребег | bežînarĭ (mn. bežînari) [akc. bežînarĭ] (i. m.) — 1. prebeg, begunac, izbeglica, lice koje je napustilo dom ili državu zbog ekonomske eksploatacije ili torture ◊ đi vrĭamĭa ratuluĭ satu nuostru a fuost pļin đi bežînarĭ — za vreme rata naše slo je bilo puno izbeglica [Crn.] 2. (antr.) Bežînarĭ — čest porodični nadimak grupe ljudi koji su se kao izbeglice nastanile u nekom vlaškom selu, i od koga u pojedinim slučajevima nastaje posrbljeno prezime Bežinarević ♦ sin. fugarĭ [Por.] | [Vidi] | |
| 204) | bežuĭkă | sulă | шило | bežuĭkă (mn. bežuĭś) [akc. bežuĭkă] (i. ž.) — (zast.) šilo, polomljena šivaća igla ◊ am avut o bežuĭkă đi fakut opinś — imao sam jedno šilo za rad na opancima [Crn.] ◊ ak făr đi urĭekĭ — igla bez ušica (Crnajka) [Por.] | [Vidi] | |
| 205) | biț | biţ | прамен | biț (mn. biță, bițurĭ) (i. s.) — 1. pramen ◊ biț đi pîăr, or đi lînă — pramen kose, ili vune ◊ sî pĭapćină la bițurĭ — češlja kosu na pramenove [Crn.] 2. kita, kitka, kitica, izrađena od obojene vune, kojom se ukrašava šljiva u pogrebnom običaju ◊ prunu-lu al muort ĭe kićit ku bițurĭ đi lînă, fîrbuită în ruoșu — pokojnikova šljiva okićena je kiticama vune, obojene u crveno ♦ sin. strîmatură 3. ♦ dij. var. viț, (viță) (mn. vițurĭ) — nit, konac, dlaka; pramen ◊ o viță đi pîăr đi pi kap, a kaḑut în strakina ku ļegumĭe — dlaka s glave upala je u tanjir sa jelom ♦ sin. zmuaćik [Por.] ∞ bițui | [Vidi] | |
| 206) | biś | bici | бич | biś (mn. biśurĭ) (i. m.) — bič ◊ ļagaĭ kuralușa đi bĭt șî fakuĭ biś — vezah kaišić za štap, i napravih bič [Crn.] ◊ biś đi kuažă — kožni bič ◊ biś đi fuok — plameni bič (u bajalicama) ♦ var. izbiś [akc. izbiś] [Por.] | [Vidi] | |
| 207) | biul | bivol | биво | biul (mn. biuļ) [akc. biul] (i. m.) — 1. bivo, vrsta govečeta (Bos bubalus) ◊ biulu puțîn manînkă, ama ĭe muaļe la tras — bivo malo jede, ali je slab za vuču 2. (anat.) (iron.) za nekoga ko ima kratak vrat ◊ arĭe gît ka biulu — ima vrat kao bivo 3. (fig.) za tvrdoglavost i nepopustljivost ◊ unđe traź ka biulu — gde si zapeo kao bivo [Crn.] | [Vidi] | |
| 208) | bîțai | bâţâi | махати | bîțai (ĭuo bîțîĭ, ĭel bîțîĭe) [akc. bîțai] (gl. p. ref.) — 1. mahati ◊ kîńiļi bîțîĭe đin kuadă kînd sî bukură — pas maše repom kad se raduje ◊ bîțîĭe ku mîńiļi amîndoă — maše obema rukama 2. tresti se, drhtati ◊ bîțîĭe ku kapu, nu-ĭ śuva pi vuoĭe — trese glavom, nije mu nešto po volji ◊ îĭ bîțîĭe mîna — trese mu se ruka [Crn.] | [Vidi] | |
| 209) | bîćikuos | aspru | крут | bîćikuos (bîćikuasă) (mn. bîćikuoș, bîćikuasă) [akc. bîćikuos] (prid.) — krut, drvenast; žiličast; štapičast ◊ śuariku-sta ĭe koźa bîćikuos — ovo sukno je prilično kruto ◊ pînḑa tîa ĭe bîćikuasă, șî amunkă sa kuasă kamașă đin ĭa — tvoje platno je kruto, i teško se od njega može sašiti košulja [Crn.] ∞ bît | [Vidi] | |
| 210) | bîksală | îmbîcseală | гужва | bîksală (mn. bîksălurĭ) [akc. bîksală] (i. ž.) — 1. gužva, teskoba ◊ la panađur a fuost marĭe bîksală — na vašaru je bila velika gužva ◊ bîksală đi nu puoț sî sufļi — teskoba da ne možeš da dišeš [Crn.] 2. tiska, stiska ♦ var. bîksîtură (mn. bîksîturĭ) [akc. bîksîtură] ◊ nu măĭ ma duk la źuok, mis satul đi bîksîturĭ — neću više da idem na igranke, sit sam gužvi [Por.] ∞ bîksî | [Vidi] | |
| 211) | bîksî | bâcsi | збијати (се) | bîksî (ĭuo bîksîăsk, ĭel bîksîașće) [akc. bîksî] (gl. p. ref.) — zbijati (se), stiskati (se) ◊ bîksîțî-vă mîĭ kîta, sî-nkĭapĭe tuoț — zbijte se još malo, da stanu svi [Crn.] ◊ đi śe sa va bîksî atîta, kînd ĭastă luok đi tuoț — zašto li se toliko zbijaju, kada ima mesto za sve [Por.] | [Vidi] | |
| 212) | bîksît | bâcsit | збијен | bîksît (bîksîtă) (mn. bîksîț, bîksîće) [akc. bîksît] (prid.) — zbijen, nabijen, sabijen, zgusnut, stisnut ◊ fînu nu s-a strîkat, k-a fuost bîksît bińe — seno se nije pokvarilo jer je bilo dobro sabijeno [Crn.] ◊ a fuost tare bîksîț în kar, șî luĭ ĭ-a kaḑut grĭeu — bili su jako stisnuti kolima, i njemu je palo teško ∞ bîksî | [Vidi] | |
| 213) | bîlbîi | bâlbâi | буктети | bîlbîi (ĭuo bîlbîĭ, ĭel bîlbîĭe) [akc. bîlbîi] (gl. n.) — bukteti, plamteti (za vatru) ◊ arđe fuoku șî bîlbîĭe — vatra gori i bukti ◊ bîlbîĭe kîmpu, bîlbîĭe padurĭa, șî ńima n-o sî puată sî stîngă atîta fuok — plamti polje, plamti šuma, i niko neće moći da ugasi toliki požar ♦ var. bîlbai [Crn.] ◊ bîlbîĭe în tuaće părțîļi — bukti na sve strane [Por.] ♦ up. pîlpîi | [Vidi] | |
| 214) | bîrbori | chinui (a) | мучити се | bîrbori (ĭuo ma bîrborĭesk, ĭel sî bîrborĭașće) [akc. bîrbori] (gl. p. ref.) — mučiti se, boriti se, opirati se ◊ ći vi bîrbori ku nakazurĭ numa pănă iș ćinîr, kînd înbătrîńeșć, pĭerḑ pućarĭa șî vuoĭa đ-așa trĭabă — boriti se možeš sa nevoljama samo dok si mlad, kad ostariš, gubiš snagu i volju za to ◊ ĭa prins ĭarna la munće, șî trîabe sî să bîrborĭaskă ku namĭeț marĭ đi sî skîape đi rîău — zatekla ih je zima u planini, i treba da se izbore sa velikim smetovima da bi se spasili zla [Crn.] ♦ dij. sin. kinui, nîkažî [Por.] | [Vidi] | |
| 215) | bîrborĭală | chin | мука | bîrborĭală (mn. bîrborĭelurĭ) [akc. bîrborĭală] (i. ž.) — muka, napor prilikom rešavanja nekog problema ◊ ku grĭa bîrborĭală m-am lasat đi tutun — sa teškom mukom sam se manuo duvana [Crn.] ♦ dij. sin. kin, nakaz [Por.] ∞ bîrbori | [Vidi] | |
| 216) | Bîrțuońi | Bărţan | Брцани | Brțuońi [akc. Brțuońi] (i. m.) — (antr.) Brcani, vlaško prezime porodice u Šarbanovcu, po pretku čiji je nadimak bio Brca ◊ Ĭuon, a lu Trailă Bîrță fiśuor — Jon, Traila Brcana sin [Crn.] ∞ bîrță | [Vidi] | |
| 217) | bîrnarĭață | bârnăreaţă | брвнара | bîrnarĭață (mn. bîrnarĭațurĭ) [akc. bîrnarĭață] (i. ž.) — brvnara, stambeni ili ekonomski objekat, izgrađen od tesanih drvenih greda ◊ kasă bîrnarĭață ku ćindă — kuća brvnara sa tremom ◊ brnarĭață ku podrum — brvnara sa podrumom [Crn.] ◊ într-o vrĭame aĭ nuoștri a traĭit în borđiĭe, pi urmă a-nśeput să fakă kîć-o bîrnarĭață, đi triĭ-patru dîržaļe în lung șî-n lat — naši stari su prvo živeli u zemunicama, a kasnije su počelu da prave po neku brvnaru, od po tri-četiri držalje u dužini i širini ◊ bîrnarĭață s-a kĭemat șî koļiba fakută đi bîrńe, da șî aĭa kare a fuost înpļećită ku nuĭaļe, șî ļipită ku morśilă — brvnarom se zvala i koliba napravljena od brvana, a i ona koja je bila ispletena od pruća, i oblepljena blatom (Gornjane) ♦ sin. koļibă ♦ up. kasă [Por.] ∞ bîrnă | [Vidi] | |
| 218) | bîrnă | bârnă | греда | bîrnă (mn. bîrńe) [akc. bîrnă] (i. ž.) — greda, brvno, stablo istesano prema određenim merama, koje se koristi za podizanje građevinskih objekata ◊ śopļiĭ o bîrnă đi punće — istesao sam jednu gredu za ćupriju ♦ sin. grindă [Crn.] ◊ kasă đi bîrńe, bîrnarĭață — kuća od brvana, brvnara [Por.] | [Vidi] | |
| 219) | bît | băţ | штап | bît (mn. bîće) (i. m.) — štap, prut; šiba ◊ gasîĭ un bît đi kuorn đi raḑîmat — našao sam jedan drenov štap za poštapanje [Crn.] ◊ bît đi kuorn — drenov šrap ◊ bît đi alun — leskov štap ◊ bît đi pomană — obredni štap, koji se na daćama namenjuje pokojniku ◊ bît înkunđiĭat — obredni štap, išaran kondeljom ◊ bît đi kuastă — (anat.) rebro; kost [Por.] | [Vidi] | |
| 220) | bîzai | bâzâi | зујати | bîzai (ĭuo bîzîĭ, ĭel bîzîĭe) [akc. bîzai] (gl.) — (onom.) 1. zujati ◊ bîzîĭe bîza, albina, gargauńiļi, muska șî țînțarĭu — zuji muva, pčela, stršljen i komarac 2. (fig.) gluvarаti, gubiti vreme, besplosličiti ◊ n-are alt lukru, numa bîzîĭe pin sat — nema druga posla, nego zuji (gluvara) po selu ♦ (augm.) bîzuańe [Crn.] ◊ kopiļe, nu-m bîzîi pĭ-aśiĭa, ka muska — dete, nemoj mi tu zujati kao muva [Por.] ∞ bîz! | [Vidi] | |
| 221) | bîză | bâză | мува | bîză (mn. bîză) [akc. bîză] (i. ž.) — 1. (ent.) muva, mušica ◊ bîză kaĭaskă — konjska muva ◊ bîză akră — vinska mušica 2. „bîză” — „zuce”, dečja igra [Crn.] 3. buba, insekt ♦ / < bîz! — (onom.) zujanje ♦ dij. sin. muskă, guangă 4. (muz.) dečji muzički instrument ◊ bîză am fakut đin țauă đi spin alb, șî am suflat î-ńa pănă am pazît vićiļi — „bizu” smo pravili od cevčice belog trna, i duvali smo u nju dok smo čuvali stoku (Blizna) [Por.] ∞ bîzai | (izr.) Nu faśe tuată bîza mńarĭe. — Ne pravi med svaka buba. (Poslovica iz Osnića, zapis F. Paunjelović) [Crn.] | [Vidi] |
| 222) | bĭa | bea | пити | bĭa (ĭuo bĭeu, ĭel bĭa) [akc. bĭa] (gl.) — 1. piti ◊ bĭa apă — pije vodu ◊ bĭa đi sîaće — pije zbog žeđi ◊ bĭa kî-ĭ plaśe — pije jer voli ◊ bĭa đi nakaz — pije od muke ◊ bĭa pistă masură — pije preko mere ◊ bĭa đi uskă (paru) — pije pa suši (čašu) [Crn.] ◊ nu bĭa rakiĭe kum sa bĭa, numa înduapă — ne pije rakiju kako se pije, nego je halapljivo guta ◊ veńasă pi la nuoĭ žîndari, șî mînkasîm bińe, șî bĭasîm tuota nuapća — dolazahu kod nas žandari, i jeđasmo dobro, i pismo po celu noć 2. pušiti ◊ bĭa tutun — puši duvan [Por.] | (zdrav.) Bĭa ku sanataće! — Pij u zdravlju! Bĭa ku Dumńiḑîău! — Pij s Gospodom Bogom! Bĭa în paśe! — Pij s mirom! Bĭa ku bińe! — Pij u dobru! (Zdravice, Osnić, zapis F. Paunjelović) [Crn.] | [Vidi] |
| 223) | bĭerkă | bercă | плетеница | bĭerkă (mn. bĭerś) [akc. bĭerkă] (i. ž.) — pletenica, kika ◊ a-npļećit pîăru în bĭerkă — isplela je kosu u pletenicu ◊ înpļećașće-m pîăru ku duauă bĭerś — ispleti mi kosu u dve pletenice [Crn.] ♦ dij. var. berkă ◊ fata are berkă lungă — devojka ima dugu kiku (Plavna) [Pad.] ♦ dij. var. bîrță [Por.] ∞ bîrță | [Vidi] | |
| 224) | bĭet | biet | бедан | bĭet (bĭată) (mn. bĭețî, bĭaće) [akc. bĭet] (prid.) — jadan, bedan, nesrećan ◊ bĭetu uom, a murit fîră lomanarĭe — jadan čovek, umro je bez sveće ◊ la bĭețî uamiń lupi a mînkat triĭ uoĭ — jadnim ljudima vukovi su pojeli tri ovce [Crn.] | [Vidi] | |
| 225) | Blaguĭuońi | Blagoi | Благојеви | Blaguĭuońi [akc. Blaguĭuońi] [akc. Blaguĭuońi] (i. m.) — (antr.) Blagojevi, vlaško prezime familije u Lubnici, dobijeno po pretku koji se zvao Blagoje ◊ Vanuță, Zdrauku șî Milan a fuost kopiĭi lu Blagu, șî đi aĭa îĭ kĭamă Blaguĭuońi — Vanuca, Zdravko i Milan su bili Blagojevi sinovi, pa ih zato zovu Blagojevi [Crn.] ♦ dij. var. Blagoĭuońi, Blîgoĭuońi, posrb. Blagojević, fam. u Rudnoj Glavi ♦ / Blagoĭe, var. Blagu, (demin.) Blaguțu < bug. (l.i.) Blagoj (Iordan1983) [Por.] | [Vidi] | |
| 226) | blažîn | blajin | блажен | blažîn (blažînă) (mn. blažîń, blažîńe) [akc. blažîn] (prid.) — blažen, blag, nežan ◊ blažînă ka fluarĭa — nežna kao cvet ◊ fata ĭe blažînă la katatură, șî narau blažîn arĭe — devojka ima nežan pogled, i blagu narav ima ♦ (pril.) nežno ◊ sî uĭtă blažîn kîtră mińe — gleda nažno prema meni [Crn.] ◊ ano-sta am fakut rakiĭe blažînă, ńiś prĭa tarĭe, ńiś prĭa muaļe — ove godine sam ispekao blagu rakiju, nit prejaku, nit preslabu [Por.] | (izr.) Țukîmă blažîn pînă nu ļașîn. — Nežno me ljubi dok svest ne izgubim. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] | [Vidi] |
| 227) | blînd | blând | питом | blînd (blîndă) (mn. blînḑ, blînđe) [akc. blînd] (prid.) — 1. (za životinje) pitom, krotak, umiljat, koji dopišta da se miluje, i da se hrani iz ruke ◊ purśelu al blînd điluok sî kulkă, kum puń mîna pi ĭel — umiljato prase odmah legne, čim staviš ruku na njega 2. (za čoveka) miran, staložen, blage naravi ◊ kopilu ĭe blînd, kî ĭ-am aratat žuarda — dete je mirno, jer sam mu pokazao prut ♦ var. mn. blînz, blînž (Valakonje, Savinac, Lubnica, Šarbanovac, Zlot) ♦ supr. spariĭuos [Crn.] ♦ dij. var. supr. sîrbaćik ♦ (demin.) blînduț (blînduță), ♦ var. (ž. r.) blîndușîkă ◊ puĭkiță blîndușîkă — umiljato pilence [Por.] ∞ înblînḑî | [Vidi] | |
| 228) | blînḑîĭe | blândeţă | питомост | blînḑîĭe (mn. blînḑîĭ) [akc. blînḑîĭe] (i. ž.) — 1. (za životinje) pitomost, krotkost, umiljatost ◊ kîńiļi arată blînḑîĭa, kînd baće đin kuadă — pas pokazuje umiljatost, kada maše repom 2. (za čoveka) izrazita mirnoća, staloženost, blagost ◊ multă blînḑîĭe a fuost în vuorba muoșuluĭ mĭeu — mnogo je blagosti bilo u govoru moga dede ♦ var. blînḑîmĭe [Crn.] ♦ dij. var. blînđață [Por.] ∞ înblînḑî | [Vidi] | |
| 229) | bobat | bobat ? | зрнат | bobat (bobată) (mn. bobaț, bobaće) [akc. bobat] (prid.) — zrnat, koji ima krupno zrno ◊ ćimpo-sta grîu a fuost mîndru șî bobat — pšenica je ove godine bila lepa i zrnata [Crn.] ♦ dij. var. bobonat [Kmp.] ∞ buob | [Vidi] | |
| 230) | Bobońeșći | Bobonești | Бобонешти | Bobońeșći [akc. Bobońeșći] (i. m.) — (antr.) Bobonešti, vlaško prezime familije u Lubnici, čiji je predak veorvatno imao nadimak Boban ◊ Bobońeșći au kasă lîngă Drumu muskaļesk — Bobonešti imaju kuću pored Moskovskog puta ♦ ? / (augm.) bobuoń < buob + suf. -oń — „veliko zrno” [Crn.] ∞ buob | [Vidi] | |
| 231) | boboruonț | boboronţ ? | грудвица | boboruonț (mn. boboruanță) [akc. boboruonț] (i. m.) — 1. grudvica, kuglica ◊ fańina în saś s-a fakut boboruanță — brašno u džakovima se pretvorilo u grudvice ◊ boboruanțîļ-așća sî kĭamă dramiĭ — ove kuglice se zovu dramlije 2. čvor, izraslina, guka ◊ la kopil a ĭeșît în kuot un boboruonț kît aluna — detetu je je na laktu iskočila guka kao lešnik [Crn.] | [Vidi] | |
| 232) | boboșa | boboșa | пупити | boboșa (ĭuo ma boboșîăḑ, ĭel sa boboșaḑă) [akc. boboșa] (gl. p. ref.) — 1. (za biljke) pupiti, propupiti, bokoriti; razviti list ili cvet ◊ a boboșat salka, ažuns primovara — propupila je vrba, stglo je proleće ♦ sin. muguri 2. (za životinje) gojiti se, debljati, zaobljavati se ◊ a fuost uskat ka bîtu, da đi kînd ĭe pi mînkarĭa-mĭa, sa boboșaḑă frumuos — bio je suv kao prut, a od kada je na mojoj hrani, lepo se goji ♦ up. înboboșa [Crn.] ♦ dij. var. boboloșa [Por.] | [Vidi] | |
| 233) | boboșat | boboșat | заобљен | boboșat (boboșată) (mn. boboșaț, boboșaće) [akc. boboșat] (prid.) — zaobljen, loptast; ispupčen; bucmast ◊ kată, kopilu ĭe koźa boboșat — vidi, dete je dosta bucmasto ◊ aĭ grižă, koluo ĭe parĭaćiļi boboșat — pazi, tamo je zid ispupčen [Crn.] ∞ boboșa | [Vidi] | |
| 234) | Bogovina | Bogovina | Боговина | Bogovina [akc. Bogovina] (i. ž.) — (ojk.) Bogovina, selo i rudnik mrkog uglja u opštini Boljevac, naseljeno Vlasima Munćanima ◊ maĭdanu în Bogovina a înśaput sî lukrĭe în anu 1903. — rudnik u Bogovini počeo je sa radom 1903. godine [Crn.] | [Vidi] | |
| 235) | Bogovĭan | Bogovean | Боговинац | Bogovĭan (Bogovĭană) (mn. Bogovĭań, Bogovĭańe) [akc. Bogovĭan] (i. m.) — Bogovinac, stanovnik sela Bogovina u opštini Boljevac ◊ ĭerĭ a fuost un Bogovĭan la nuoĭ, a kumparat vin đi prazńik — juče je bio jedan Bogovinac kod nas, kupio je vino za slavu [Crn.] ∞ Bogovina | [Vidi] | |
| 236) | boĭarĭesk | boieresc | бољарски | boĭarĭesk (boĭarĭaskă) (mn. boĭarĭeșć) [akc. boĭarĭesk] (prid.) — boljarski, pripada boljaru, zemljoposednički ◊ s-a puvestît kă aĭ nuoștri în Rumîńiĭe a trait în borđiĭe, da kîășîļi boĭarĭeșć a fuost fakuće đin pĭatră — pričalo se da su naši u Vlaškoj živeli u zeminicama, a da su boljarske kuće bile sagrađene od kamena [Crn.] | [Vidi] | |
| 237) | boĭerĭașće | boierește | бојарски | boĭerĭașće [akc. boĭerĭașće] (pril.) — bojarski, bogataški; koji živi na visokoj nozi ◊ baĭațî s-a-nbrakat boĭerĭașće — momci su se obukli po bogataški [Crn.] ♦ dij. var. buĭarĭașće [Por.] up. boĭerĭ, boĭarĭ | [Vidi] | |
| 238) | Boĭuońi | Boioni | Бојони | Boĭuońi [akc. Boĭuońi] (i. m.) — (antr.) Bojoni, vlaško prezime familije Bojić u Podgorcu, i Mirić u Osniću, kojima je predak bio Vlah sa nadimkom Boja ◊ Boĭuońi đin Podguorț ku aĭ đin Osńiśa, nu sînt rudă — Bojoni iz Podgorca sa onima iz Osnića, nisu u srodstvu [Crn.] ∞ Buoĭa | [Vidi] | |
| 239) | bolnau | bolnav | болестан | bolnau (bolnauă) (mn. bolnauvĭ, bolnavĭe) [akc. bolnau] (prid.) — (med.) bolestan ◊ bolnau rîău — mnogo je bolestan ◊ bolnau, da lukră — bolestan, a radi ◊ bolnauă đi an — bolesna od prošle godine ◊ bolnau đi uskatură — bolestan od sušice [Crn.] ◊ minće kî ĭe bolnau, numa să nu lukrĭe — laže da je bolestan, samo da ne radi [Por.] ♦ dij. var. bolnav [akc. bolnav] [Kmp.] ♦ dij. var. bolnăv [akc. bolnav] ◊ nu poś să vin, kă mis bolnăv — ne mogu da dođem, jer sam bolestan (Mustapić) [Zvizd] ∞ boļi | [Vidi] | |
| 240) | bolnaviśuos | bolnăvicios | болешљив | bolnaviśuos (bolnaviśuasă) (mn. bolnaviśuoș, bolnaviśuasă) [akc. bolnaviśuos] (prid.) — bolešljiv, koji lako ili često oboljeva ◊ bolnaviśuos đin kopilariĭe — bolešljiv od rođenja ◊ bolnaviśuos, da nu sî ļekuĭe — bolešljiv, a ne leči se [Crn.] ♦ dij. var. bulnaviśuos ◊ nu ći-nsura ku ĭa, kî ĭe o mrțuagă bulnaviśuasă — nemoj se ženiti njome, jer je jedna bolešljiva mrcina [Por.] ♦ dij. var. bolnăvičos [Kmp.] ∞ boļi | [Vidi] | |
| 241) | boļeșńiță | boleșniţă | болештина | boļeșńiță (mn. boļeșńiț) [akc. boļeșńiță] (i. ž.) — boleština, epidemija ◊ s-a pus o boļeșńiță pi tuată lumĭa în sat — zahvatila je neka boleština sve ljude u selu ◊ s-a pus o boļeșńiță pi nuoĭ, tuoț tușîm — uhvatila nas je neka boleština, svi kašljemo [Crn.] ∞ boļi | [Vidi] | |
| 242) | Boļeviśan | Bolevicean ? | Бољевчанин | Boļeviśan, Boļeviśană (mn. Boļeviśań, Boļeviśańe) [akc. Boļeviśan] (i. m.) — Boljevčanin, stanovnik Boljevca ◊ Buļuoțu ĭe oraș mik, k-în ĭel traĭesk puțîń Boļeviśań — Boljevac je mala varoš, jer u njemu živi malo Boljevčana [Crn.] | [Vidi] | |
| 243) | boļi | boli | боловати | boļi (ĭuo boļesk, ĭel boļașće) [akc. boļi] (gl. n.) — bolovati ◊ boļașće đi buală grĭa — boluje od teške bolesti ◊ boļașće đi buala rîa — boluje od padavice, epilepsije ◊ boļașće đi frigurĭ — boluje od groznice ◊ boļașće în pat — boluje u krevetu ◊ boļașće đi ļańe — boluje od lenjosti [Crn.] ◊ ĭel a-nśeput a boļi, đi kînd la podmorît să lukrĭe în apă — on je počeo bolovati od kada su ga primorali da radi u vodi [Por.] | [Vidi] | |
| 244) | bombońală | bombăneală | гунђање | bombońală (mn. bombońalăurĭ) [akc. bombońală] (i. ž.) — gunđanje, zvocanje; mrmljanje ◊ mare bombońală-n lume, đi nakaz șî greotaće — veliko gunđanje u narodu, zbog muke i teškoća [Crn.] ∞ bombońi | [Vidi] | |
| 245) | bombońi | bombani | гунђати | bombońi (bombońașće, bombońesk) [akc. bombońi] (gl. p. ref.) — (onom.) gunđati, zvocati; mrmljati ◊ bombońașće, kî ĭe mîńiĭuos pi tuoț — gunđa, jer je ljut na svakoga [Crn.] ◊ nu lukră ńimika, numa boambîńe tuota ḑîua — ne radi ništa, samo gunđa po ceo dan (Rduna Glava) [Por.] | [Vidi] | |
| 246) | bombońind | bombonind | гунђајући | bombońind [akc. bombońind] (pril.) — gunđajući, mrmljajući ◊ treku pi lîngă nuoĭ bombońind — prođe pored nas gunđajući [Crn.] ∞ bombońi | (stih) Pi-nga gardu lu Marin Trǐaśe pizda bombońind, Da ľinđiku spuńe mulće Kă pi ǐel ńima no-l fuće! — Uz ogradu Marinovu Ide pička gunđajući, A sikilj prigovara Da ga niko ne jebava! Čobanka erotska poezija, zapis Durlić, Rudna Glava, [Por.] | [Vidi] |
| 247) | borđeĭ | bordei | земуница | borđeĭ (mn. borđaĭe) [akc. borđeĭ] (i. s.) — zemunica, vrsta primitivnog objekta za stanovanje koji je jednim delom ukopan u zemlju, burdelj ◊ borđeĭu n-avut ńiś o ferĭastă — zemunica nije imala nijedan prozor [Crn.] ♦ dij. var. borđiĭ, borđeĭkă [Por.] | (izr.) Borđeĭu, kasă saraśaskă. — Zemunica, sirotinjska kuća. (opis) Borđeĭu đi șaḑut a fuost sapat în pomînt. Đin afară îĭ s-a vaḑut numa kovinćiru. Pi đin luntru a fuost zapatuit ku zîd đi pĭatră ore ku dorînź, da astrukat ku krĭenź, paĭe đi sakară șî ku țarînă. In borđeĭ lumĭa a șaḑut ș-a durmit numa ĭarna, ore kînd a ploĭat ș-a fuost frig. Đi aĭa aĭ batrîń a ḑîs: „Ĭarna în borđeĭ, vara afară”. — Zemunica za stanovanje je građena ukopavanjem, tako da je samo krov bio vidljiv. Unutrašnjost je bila obložena suvim kamenim zidom ili drvenom oblogom. Pokrivena je granjem, raženom slamom i sitnom zemljom. U zemunici su ljudi stanovali, ali su u njoj spavali samo zimi ili u kišnim i hladnim danima. Otuda izreka: „Zimi u zemunici, leti na ledini”. (Kaz. Trailo Dumitrašković, r. 1881, zapis F. Paunjelović, Osnić 1974.) [Crn.] | [Vidi] |
| 248) | borfańală | borfăială | преметачина | borfańală (mn. borfańelurĭ) [akc. borfańală] (i. ž.) — 1. premetačina, preturanje po stvarima; pretraživanje nečega da se nađe što skriveno ili nedopušteno ◊ źindari a fakut borfańală pin kasă — žandari su izvršili premetačinu po kući 2. nered, kao posledica premetačine ◊ borfańală pin kasă — nered u kući ◊ borfańală în tuaće pîărțîļi — nered na sve strane (opšti nered) [Crn.] ♦ dij. var. borfaĭală [Por.] ∞ borfańi | [Vidi] | |
| 249) | borfańi | borfăi | преметати | borfańi (ĭuo borfańesk, ĭel bоrfańașće) [akc. borfańi] (gl. p.) — premetati, preturati po stvarima, ostavljajući nered za sobom ◊ bоrfańașće, katînd śaua — pretura stvari, tražeći nešto ◊ prĭa mult bоrfańașće pîntru un lukru mik — previše pretura po stvarima, tražeći sitnicu [Crn.] ♦ dij. var. borfai ♦ dij. sin. borîndai [Por.] | (izr.) Bоrfańașće ka skruafa în buaskă. — Pretura po stvarima, kao krmača po džibri. (Kaz. B. Paunjelović, r. 1913, zapis F. Paunjelović, Osnić, 1977.) [Crn.] | [Vidi] |
| 250) | borîndău | borândău | бориндеу | borîndău (mn. borîndăĭe) [akc. borîndîău] (i. s.) — (nutr.) borindeu, specifično vlaško jelo od raskuvanog svinjskog mesa, svinjske krvi i kukuruznog brašna ◊ prînḑu kraśunuluĭ nu sî faśe fîră borîndău — nema božićnog ručka bez borindeua [Crn.] ♦ var. burîndău, burundău ◊ burîndău faśe kuru rău — borindeu je zlo za dupe (ako se pretera) [Por.] ∞ borîndai | [Vidi] | |
| 251) | borîtură | borâtură | сперма | borîtură [akc. borîtură](i. ž.) ● v. buratură [Crn.] ∞ borî | [Vidi] | |
| 252) | borkonat | borcănat | бокаст | borkonat (borkonată) (mn. borkonaț, borkonaće) [akc. borkonat] (prid.) — 1. (za predmete) bokast, izbočen, ispupčen, bokat, trbušast, zadebljan ◊ mațu đi udat ĭe borkonat la un luok — crevo za zalivanje je zadebljano na jednom mestu ◊ ļiemnu borkonat nuĭe bun đi blîăń — zadebljano drvo nije za daske 2. (za čoveka) ugojen, udebljao ◊ furtatu mĭeu koźa s-a borkonat — moj prijatelj se prilično udebljao ♦ var. unflat [Crn.] ∞ borkan | [Vidi] | |
| 253) | Bosańi | Bosă | Босани | Bosańi [akc. Bosańi] (i. m.) — (antr.) Bosani, Bosini, koji pripadaju Bosi, vlaško prezime familije u Lubnici, verovatno po ženi koja se zvala Bosa ◊ Dragu Bosan a fuost lautarĭ — Dragi Bosan je bio violinista [Crn.] | [Vidi] | |
| 254) | boșćinar | boștinar | воштинар | boșćinar (mn. boșćinarĭ) [akc. boșćinar] (i. m.) — voštinar, otkupljivač boštine ◊ a veńit boșćinari s-aduńe boșćina — došli su voštinari da sakupe voštinu [Crn.] ∞ boșćină | (opis) Đimult a mĭers boșćinari pin saće, șă adunat boșćina đi la lume. A plaćit la kilă. — Nekada su po selima išli voštinari, i otkupljivali voštinu. Plaćali su po kilogramu. (Kazivanje Stojne Blagojević iz Lubnice, zapis F. Paunjelović) [Crn.] | [Vidi] |
| 255) | boșćină | boștină | воштина | boșćină (mn. boșćiń) [akc. boșćină] (i. ž.) — voština, ostatak prilikom topljenja i ceđenja voska ◊ śară puțînă, da boșćină multă — voska malo, a voštine mnogo [Crn.] | (opis) Faguri sî topĭesk la fuok, în kaldarĭe, ku kîta apă, ama nu să lasă sî fĭarbă. Piurma să tuarnă în kuonś, sî puńe pi blană đi stuors, da ku un bît ka koļeșîarĭu s-ašaḑa pistă ĭel. Śara sî sprižuańe în strakină, da śe ramîńe în kuonś ĭe bošćină. — Saće se topi u bakraču, sa malo vode, na tihoj vatri bez ključanja. Zatim se sipa u trouglast džak, stavlja na dasku za ceđenje i oklagijom stiska radi ceđenja. Vosak se prihvata u panice, a ostatak je voština. (Opis kaz. Stojna Blagojević iz Lubnice, zapis F. Paunjelović ) [Crn.] | [Vidi] |
| 256) | botoșa | toci (a) | тупити | botoșa (ĭuo botoșîăḑ, ĭel botoșaḑă) [akc. botoșa] (gl. p.) — tupiti, zatupiti, zaobliti šiljati vrh duguljastog predmeta ◊ dakă vrĭeĭ sî baț puarka, muara sî botoșîăḑ bîtu la kapatîń, sî nu fiĭe askuțît — ako hoćeš da igraš svinjicu, treba da zatupiš jedan kraj štapa, da ne bude oštar [Crn.] ∞ buot | [Vidi] | |
| 257) | botoșat | bont | туп | botoșat (botoșată) (mn. botoșaț, botoșaće) [akc. botoșat] (prid.) — tup; zatupast; zadebljan na vrhu; bez vrha ◊ arĭe źaźiće gruasă șî botoșaće — ima debele i zatupaste prste ◊ đi batut puarka sa aļaźe bît botoșat la kapatîń — za igranje svinjice bira se štap sa tupim krajem [Crn.] ∞ buot | [Vidi] | |
| 258) | botur | butur | дебљи крај | botur (mn. botururĭ) [akc. botur] (i. m.) — deblji kraj stabla, štapa ili motke ◊ skurtă ļiemnu la botur đi vro duauă palmĭe — skrati drvo na debljem kraju za jedno dve šake ◊ bîćiļi nuaștre la botur sînt gata tot una — naši štapovi su na debljem kraju gotovo jednaki [Crn.] ◊ ļiemnu, bîtu, krĭangă șî așa śeva śi ĭe lunguĭat, are duauă kîpatîńe: unu ĭe măĭ supțîrĭe, or măĭ askuțît, șî ĭel sa kĭamă vîr, da alalalt ĭe măĭ gruos, or măĭ tîmpit, șî la aăla sa ḑîśe botur — drvo, štap, grana ili tako nešto duguljasto, ima dva kraja: jedan je tanji ili oštriji, i taj se zove „vrh”, a drugi je deblji ili tuplji, i taj se deo zove „botur” ♦ supr. vîr [Por.] | (izr.) Tuot bîtu arĭe botur. — Svaka batina ima deblji kraj. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] | [Vidi] |
| 259) | braț | braţ | наручје | braț (mn. brață) [akc. brață] (i. ž.) — 1. naručje ◊ kopilu a plîns, șă mumî-sa l-a luvat în brață — dete je plakalo i majka ga je uzela u naručje ◊ a luvat numa kît duśe în brață — poneo je samo koliko nosi u naručju [Crn.] 2. naramak, breme, količina nečega koja se može poneti u naručju ◊ un braț đi ļamńe — naramak drva 3. snop ◊ braț đi tuļeń dupa kuļies s-adună șî sa faśe stup đi kukuruḑ — snop tuluske sakuplja se posle berbe i pravi se kopa kukuruza (Rudna Glava) 4. (fig.) zagrljaj ◊ s-a luvat în brață, șî s-a țukat — zagrlili su se, i poljubili [Por.] | [Vidi] | |
| 260) | brațarĭe | brăţare | гривна | brațarĭe (mn. brațîărĭ) [akc. brațarĭe] (i. ž.) — 1. grivna, obujmica ◊ brațarĭa țîńe kuasa-n držală — metalna grivna drži kosu na držalji ◊ a pikat brațarĭa la kapatîńu lu skamnu karuluĭ — ispala je obujmica na stolici drvenih kola [Crn.] ◊ brațarĭa ĭe o buśauă đi fĭer ku kare sa ļagă doă parśaļe alu śeva — grivna je gvozdena čaura kojom se vezuju dva dela nečega [Por.] 2. prsni ukras na odevnim predmetima od sukna ◊ arĭe brațărĭ mîndrĭe la zabun — ima lepe ukrase na zubunu [Crn.] ∞ braț | [Vidi] | |
| 261) | brađet | brădet | борик | brađet (mn. brađeturĭ) [akc. brađet] (i. m.) — borik, borova šuma ◊ am fuost în brađet dupa mrtaś đi kasă — išli smo u borovu šumu po merteke za kuću ♦ var. brađiš (mn. brađišurĭ) [Crn.] ∞ brad | [Vidi] | |
| 262) | Brankuońi | Brancovici | Бранкови | Brankuońi [akc. Brankuońi] (i. m.) — (antr.) Brankovi, Brankojevi (ići), vlaško prezime porodica Trailović i Radivojević u Osniću, po ličnom imenu pretka koji se zvao Branku ◊ Giță lu Branku a fuost fluĭeraș bun, șî frumuos a ḑîs ruopîta — Đorđe Brankov je bio dobar frulaš, i lepu je svirao „ropotu” [Crn.] ∞ Branku | [Vidi] | |
| 263) | brașuаvă | brașoavă | смицалица | brașuаvă (mn. brașuаvе) [akc. brașuаvă] (i. ž.) — 1. smicalica, podvala, lukavstvo ◊ aîăsta uom mĭ-a ogođit o brașuavă, đi am s-o țîn minće kît sînt viu — ovaj čovek mi je namestio jednu smicalicu, da ću je pamtiti dok sam živ [Crn.] 2. grimasa, kreveljenje ♦ dij. var. brșuavă, broșoavă (mn. brșuave, broșuave) ◊ sa strîmbă kîtra kopil, faśe broșuave da kopilu muare đe rîs — krevelji se na dete, pravi smeške a dete umire od smeha (Tanda) ♦ var. bîrșuavă (Rudna Glava) [Por.] | [Vidi] | |
| 264) | brăśinar | brăcinar | учкур | brăśinar (mn. brăśinarĭ) [akc. brăśinar] (i. m.) — 1. učkur, uzica, svitnjak, gaćnik, pojas ◊ brăśinarĭu ĭe un ițuoń ku kare s-a ļegat śuariśi — „bračinar” je kanap kojim su se vezivale pantalone ♦ sin. înśingatuare [Por.] 2. ♦ dij. var. braśinarĭ (mn. brăśinarĭe) — a. prečaga, prečka ◊ ușă ku triĭ braśinarĭe — vrata sa tri prečke ◊ blană đi masă fakută ĭe ku braśinarĭe — daska sofre spojena je prečagama b. spojnica ◊ braśinarĭ la kuarńiļi pluguluĭ ĭe laćiță, ore verźauă, karĭe ļi-nțîpeńașće șî ļi țîńe la masură — spojnica na drvenim ručicama pluga je poprečna daščica, ili šipka, koja vezuje i učvršćuje ručice [Crn.] ∞ braśiră | (opis) Braśinarĭ sa pus đ-arĭndu unđe a trabuit înpraunaće mîĭ mulće blîăń. Ku braśinarĭ sa fakut ușîļi, vrîăkńițîļi, blana đi masă șî loitrîļi đi kar. Braśinarĭ sa pus la kuarńiļi pluguluĭ, la pisku đi kar șî la śorbariță sî șća rasfiraće la masură. — Prečage se koriste za spajanje više dasaka. Sa prečagama su izrađivana vrata, kapije, daske za sto i kanate. Na ručicama pluga, prednjem i zadnjem nosaču zaprežnih kola, spaja, vezuje i učvršćuje noseće delove. [Crn.] (Kaz. stola B. Petrović, zapis F. Paunjelović, Osnić, 1987) [Crn.] | [Vidi] |
| 265) | brțarĭ | bârsă | спона | brțarĭ (mn. brțarĭe) [akc. brțarĭ] (i. ž.) — spоna, spojka, letvica ili šina koja spaja i učvršćuje delove pluga za ogrtanje ◊ kînd să mută brțarĭu la plugu đi mușuruoń, sa ogođașće larźimĭa kormańilor — pomeranjem spone na plugu za ogrtanje, reguliše se širina zahvata, i količina zemlje koja se nanosi na strukova kukuruza [Crn.] ♦ dij. var. brațarĭ [Por.] | [Vidi] | |
| 266) | brebĭaće | vrabie | врабац | brebĭaće [akc. brebĭaće] (i. m.) ● v. bribĭaće [Crn.] | [Vidi] | |
| 267) | Brestouț | Brestovăţ | Брестовац | Brestouț [akc. Brestouț] (i. m.) — (ojk.) Brestovac, vlaško selo u neposrednoj blizini Bora [Crn.] ◊ am suoră mîritată în Brestouț, dupa un bristovĭan — imam sestru udatu u Brestovcu, za jednog Brestovljanina [Por.] | [Vidi] | |
| 268) | Brestovĭan | Brestovean | Брестовљанин | Brestovĭan, Brestovĭană (mn. Brestovĭań, Bresovĭańe) [akc. Brestovĭan] (i. m.) — Brestovljanin, stanovnik sela Brestovca ◊ Brestuouțu ĭe lîngă Buor, șî tuoț Brestovĭańi lukră în maĭdanu Buoruluĭ — Brestovac je pored Bora, pa svi Brestovljani rade u Borskom rudniku [Crn.] | [Vidi] | |
| 269) | briś | brici | бријач | briś (mn. briśurĭ) [akc. briś] (i. m.) — (tehn.) brijač, nož za brijanje ◊ m-am taĭat ku briśu — posekao sam se brijačem [Crn.] ◊ tata înga sa rađe ku briśu, kă are barbă tare, șî nu puaće ku trăśiļ-eșća kare a ĭeșît akuma — otac se još brije briječem, jer ima oštru bradu, i ne može ovim trakama, koje su se pojavile danas [Por.] ♦ dij. var. brič [Kmp.] | [Vidi] | |
| 270) | brîndușauă | brândușă | шафран | brîndușauă (mn. brîndușîaļe) [akc. brîndușauă] (i. ž.) — (bot.) vrsta poljskog cveća, šafran, mrazovac, brnduša, brnduška ◊ brîndușauă đi primovara — prolećni šafran (Crocus heuffelianus) ◊ brîndușauă đi tuamnă — jesenji šafran (Crocus moesiacus) [Crn.] ♦ dij. var. brîndușă [Por.] | (stih) Brăndușauă galbińuară, Un-să dusă naĭka-sară? Brăndușauă vînaśuară, Kînd înfluorĭ la primovară Spuńe-ĭ sî măĭ vină ĭară. — Šafrančiću žute boje, Gde sinoć beše milo moje? Šafrančiću plavičasti, Kad s proleća pustiš cvet, Kaži mu da dođe opet. (Iz ljubavne pesme „Brăndușauă galbińuară”, kaz. Rosa Novaković, zapis F. Paunjelović, Gamzigrad 1989) [Crn.] | [Vidi] |
| 271) | Brîndușuońi | Brîndușanu | Брндушани | Brîndușuońi [akc. Brîndușuońi] (i. m.) — (antr.) Brndušani, vlaško prezime familija u Valakonju, Savincu i Lubnici, po ženskom pretku Brnduši ◊ Firu Brîndușan đin Vaļakuańa, a avut mulț stupĭ kînd a fuost ćinîr — Filip Brndušan iz Valakonja, imao je mnogo pčela kad je bio mlad [Crn.] ∞ brîndușă | (kom.) Od ženskog l. i. Brîndușa (bot. brnduša, mrazovac, šafran), u slučajevima kada deca odrastaju sa majkom - udovicom toga imena (alu Brîndușa - Brndušin), nastaje porodični nadimak („poļikra”) Brîndușuońi, Brîndușańi, posrbljeno Brndušanović, Brndušić. (Exp: Durlić) | [Vidi] |
| 272) | brînḑă | brânză | сир | brînḑă [akc. brînḑă] (i. ž.) — sir, životna namirnica koja se dobija sirenjem i preradom mleka ◊ brînḑă đin lapće đi uaĭe — sir od ovčjeg mleka ◊ brînḑă đin lapće đi vakă — sir od kravljeg mleka ◊ la nuoĭ nu să faśe brînḑă muaļe — kod nas se ne pravi neceđen sir ◊ brînḑă stuarsă — ceđen i presovan sir ◊ brînḑa sa întarit — sir je prevreo ◊ faļiĭ đi brînḑă — kriške sira, velije ♦ var. brînză (Valakonje, Savinac, Lubnica, Gamzigrad, Zlot) [Crn.] ◊ brînḑă đi uaĭe — ovčji sir ◊ brînḑă đi vakă — kravlji sir ◊ brînḑă đi kapră — kozji sir ◊ brînḑă tare — tvrdi sir ◊ brînḑă muaļe — meki sir ◊ brînḑă ku koļașă — sir i kačamak [Por.] | (izr.) Nu faśe ĭel brînḑă ku ĭa. — Neće on sa njom sira praviti. (Nije ona za njega.)(Zapis: F. Paunjelović, Osnić)[Crn.] var. Nu fak iĭ brînḑă amînduoĭ. — Neće njih dvoje sir da prave. (Za one koji se uzimaju, ali nisu jedno za drugo pa se ocenjuje da im brak neće uspeti). (Zapis: Durlić, Rudna Glava)[Por.] (stih) Bună brînḑa da șî kașu, Măĭ śobańe, măĭ! Da măĭ bun ĭe śobanașu, Măĭ śobańe, măĭ! — Dobar sir je, a i kaša, Hej, čobanče, hej! Al još bolje čobanašče, Hej, čobanče, hej! (Iz vlaške pesme „Măĭ śobańe đi la uoĭ”, kaz. Borislav Paunović, r.s. Tanda, zapis: Durlić, Rudna Glava 2011). | [Vidi] |
| 273) | Brînḑîĭuońi | Brînzan | Брнзани | Brînḑîĭuońi [akc. Brînḑîĭuońi] (i. m.) — (antr.) Brnzani, vlaško prezime familije u Metovnici, potomstvo Vlaha sa nadimkom Brnza, „Sirko” < brînḑă — sir ◊ kîășîļi Brînḑîĭuońilor sînt în konvĭeĭu Ćimuokuluĭ, la otar ku Gînzîgradu — kuće Brnzijona nalazi se u krivini Timoka, na međi sa Gamzigradom [Crn.] ∞ brînḑă | [Vidi] | |
| 274) | brîu | brâu | појас | brîu (mn. brîurĭ) [akc. brîu] (i. m.) — 1. (anat.) pojas, pas, mesto iznad kukova na kom se vezuju pantalone ili suknja ◊ l-a prins tare đi brîu, șî l-a trînćit la pomînt — uhvatio ga je čvrsto oko pojasa, i oborio na zemlju 2. pojas, predmet za opasivanje ◊ brîu đi śiștuarĭe — pojas od tkanice ◊ brîu ku kurauă — pojas sa kaišem ◊ žuok đi brîu — vrsta igre u kolu, u kome igrači jedni druge drže rukama za pojas 3. (fig.) koleno, generacija srodnika; pokoljenje ◊ brîurĭ șî brîurĭ đi rumîń a trait aiśa — pokoljenja i pokoljenja Vlaha su živela ovde ◊ ĭuo sînt a triĭļa brîu lu tatamuoș — ja sam treće koleno mom pradedi ◊ ńipuotu mi a duoĭļa brîu — unuk mi je drugo koleno [Crn.] ◊ pănă la śinś brîńe în ńam nu s-a luvat uńi ku alțî — do petog kolena u rodu nisu se uzimali međusobno [Por.] | [Vidi] | |
| 275) | brśag | briceag | бритва | brśag (mn. brśaźe) [akc. brśag] (i. m.) — britva, vrsta džepnog noža čije se sečivo sklapa u korice izrađene od roga ◊ brśag ku plasîaļe đi kuorn — britva sa rožnatim koricama ◊ brśag marĭe — velika britva ◊ brśag mik, kopilarĭesk — mala, dečja britva [Crn.] ♦ dij. var. bričag [Kmp.] | [Vidi] | |
| 276) | brśegarĭ | cuţitar | бритвар | brśegarĭ (mn. brśegari) [akc. brśegarĭ] (i. m.) — britvar, majstor koji izrađuje i prodaje britve ◊ la panađur am vaḑut brśegarĭ đin Lasuva, đin Grbuouț șî unu đin Ļenuouț — na vašaru sam video britvare iz Lasova, Vrbovca i jednog iz Lenovca [Crn.] ∞ brśag | [Vidi] | |
| 277) | bruaskă | broască | жаба | bruaskă (mn. bruoșći) [akc. bruaskă] (i. ž.) — 1. (zool.) žaba (Rana) ◊ ĭ-a ĭeșît uoki ka la bruaskă — iskočile mu oči kao žabi ◊ bruaskă ku śuvań — kornjača (Testudine) [Hom.] ♦ dij. var. bruaskă ku śovan — kornjača [Crn.] ♦ var. bruaskă ku śovańe — kornjača ◊ broskan — žabac ◊ bruaska đi pi padure — šumska žaba, žaba koja ne živi u vodi ◊ bruaska rîpată — krastava žaba ◊ rîkańel — kreketuša [Por.] ♦ dij. var. bruaskă ku śovań — kornjača [GPek] 2. (za odeću) (zast.) klin između nogavica na muškim pantalonama ◊ śuariśi sî n-a fi avut bruaskă întra kraś, n-a fi putut uomu sî pașiaskă ku iĭ — da pantalone nisu imale klin između nogavica, čovek ne bi mogao da hoda u njima (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. broskă [Buf.] ♦ dij. var. broaskă [Kmp.] | (stih) O broskiță ku śovan, A pļakat la nuntă-n sat, Pistă duđe-n drum a dat, Șî đi nuntă ș-a zoĭtat. — Kornjačica jedna mala, Na svadbu je putovala, Al naišla na dudinke, Pa od svadbe odustala. (Kazivač Stojna Blagojević, Lubnica, zapis F. Paunjelović ) [Crn.] | [Vidi] |
| 278) | brukă | brucă | шиљак | brukă (mn. bruś) [akc. brukă] (i. ž.) — (tehn.) 1. šiljak, zašiljen drveni ili metalni predmet, koji se koristi za bušenje rupa; probojac ◊ în trîabe o brukă sî strapung gaura la kurauă — treba mi šilo da izbušim rupu na kaišu ◊ ku brukă đi ļiemn să fak gîăurļi la opinś — drvenim šilom buše se rupe na opancima 2. sadiljka, zašiljen štap koji se koristi za sađenje povrća ◊ muĭarĭa đemult a pus piparka șî varḑa ku bruka, da an ku sapaļiga — žena je ranije sadila papriku i kupus sadiljkom, a prošle godine motičicom ◊ đi vrodată șî kukuruḑu s-a pus ku bruka — nekada je i kukuruz sejan sadiljkom 3. šilo, majstorska alatka koja se koristi u opančarskom i saračkom zanatu ◊ maĭsturi au mulće suarće đi bruś — majstori imaju razne vrste šila 3. drveni šiljak ili veterinarski pribor, trokar, za probadanje trbuha kod preživara ◊ kînd să unfla vaka đi deteļină, trîăbe ku bruka sî-ĭ să înpungă burta đi parća stîngă — kad se krava prejede deteline, treba da joj se šiljkom probode trbuh sa leve strane [Crn.] 3. (antr.) Brukă, poļikra-n Arnaglaua — Bruka, nadimak u Rudnoj Glavi ◊ la Ĭanku Brukă ĭ-a dat așa poļikră, k-avut narau să „bruśaskă”, să-nvîre nasu șî unđe trîabe, șî unđe nu trîabe — Janko „Bruka” je dobio ovaj nadimak jer je voleo da „buška”, da zabada nos i gde treba i gde ne treba ♦ (demin.) brukiță ♦ (augm.) brukuoń 6. stožer ◊ în Tanda klaĭa să grîmađașće pi brukă — u Tandi plast se dene oko stožera [Por.] | [Vidi] | |
| 279) | brumarĭ | brumarel | октобар | brumarĭ [akc. brumarĭ] (i. m.) — (kal.) (zast.) oktobar ◊ pi brumarĭ lumĭa a arat ș-a pus grĭu — u oktobru su ljudi orali i sejali žito ◊ pi brumarĭ s-a slobaḑît kîmpu — u oktobru se dozvoljavala slobodna ispaša ♦ / < brumă — slana [Crn.] ∞ lună | (stih) Anu, ani triḑă-ș patru, Șapće ḑîļe đi brumare, A pļekat anuostru kraļe, În drumă să drumaĭaskă, Șî miru sî ļigutuĭaskă. U godini trijes’ četvrte Sedmog dana u oktobru, Pošao je naš nam kralju, Na drum dalek da putuje I u svetu mir da sklopi. (Odlomak iz pesme o pogibiji kralja Aleksandra. Kaz. Gergina Durlić, 1924. zapis: Durlić, Rudna Glava, 31. VIII 1982.) [Por.] | [Vidi] |
| 280) | brumarĭu-al-marĭe | brumar | новембар | brumarĭu al marĭe [akc. brumarĭu al marĭe] (i. m.) — (kal.) (zast.) novembar ◊ mîĭ marĭ sarbatuorĭ pi brumarĭu al marĭe sînt Sîmĭedru șî Aranźilu đi ĭarnă — najznačajniji praznici u novembru su Mitrovdan i Aranđelovdan ♦ / < brumă — slana [Crn.] ♦ dij. var. marćiń, rîpśuń ♦ up. brumarĭ [Por.] ∞ lună | [Vidi] | |
| 281) | brumat | brumat | опаљен сланом | brumat (brumată) (mn. brumaț, brumaće) [akc. brumat] (prid.) — opaljen slanom, izgoren slanom ♦ var. brumait [akc. brumait] ◊ tuaće fluoriļi în građină a ars đi brumă — sve cveće u bašti je izgorelo od slane [Por.] ∞ bruma | (stih) Floriśikă întuńakată Śe ĭeș ńagră șî uskată, Or bruma ć-a brumait, Or mana ć-a manuit? — Moj cvetiću potamneli, Što mi crniš i što veneš, Da l’ te slana noću pali, Il’ te mana danju gori? (Iz ljubavne pesme P. Perića iz Osnića, peva Miroslav Čulinović iz Šarbanovca, zapis F. Paunjelović, Šarbanovac 2007) [Crn.] | [Vidi] |
| 282) | brumă | brumă | слана | brumă (mn. brumе) [akc. brumă] (i. ž.) — slana [Kmp.] ◊ a kaḑut bruma — pala je slana ◊ zapada ńinźe, da bruma baće — sneg „sneži”, a slana „bije” [Por.] ◊ la nuapće arĭe sî bată bruma — noćas će biti slane [Crn.] ∞ bruma | (stih) Baće bruma sus la munće, strîg la naĭka, ĭel n-auđe. — Na goru je pala slana,Zalud zovem svog dragana. (Iz ljubavne pesme „Baće bruma sus la munće”, kaz.M. Čulinović (1938.), zapis F. Paunjelović, Šarbanovac 2007.) [Crn.] | [Vidi] |
| 283) | bruśi | bruci | пробадати | bruśi (ĭuo brușesk, ĭel bruśașće) [akc. bruśi] (gl. p.) — 1. (izob.) probadati, probušiti, probiti ◊ ku bruka brukaĭ, ku kuțîtu taĭaĭ — šilom probuših, nožem posekoh 2. podbadati, podstrekavati, nagovarati na loš postupak ◊ bruśașće la glśauă — podstrekava na svađu ◊ bruśașće vrîsńiśi sî nu askulće đi parinț — nagovara vršnjake da ne slušaju roditelje [Crn.] 3. čeprkati, brknuti, tražiti nešto sa šiljkom ◊ bruśi ku un bît pin orman, bruśi pi supt pat, șî nu gasî ńimika — brknuo jednim štapom pod krevet, brknuo pod sto, i nije našao ništa [Por.] | [Vidi] | |
| 284) | buală | boală | болест | buală (mn. buaļe) [akc. buală] (i. m.) — (med.) bolest ◊ buala rîa — padavica, epilepsija ◊ buala în înkeĭaturĭ — oboljenje zglobova, reuma ◊ buală în piśuarĭe — bolest u nogama ◊ buală la țîță — bolest na dojci [Crn.] ◊ buală đin uală — „bolest iz lonca”, bolest koja potiče od loših navika u ishrani ◊ buală grĭa — teška, neizlečiva bolest ♦ sin. durĭare [Por.] ∞ boļi | (stih) Aau, daĭkă Ĭuană, Ma bagaș pi mińe-n buală. — Aah, sele Jano, Razboleh se ja zbog tebe. (Iz istoimene pesme, zapis F. Paunjelović) [Crn.] (izr.) Đi buală boļașće, da saku goļașće. — Od bolesti boluje, a iz džaka tamanjuje. (Lažni bolesnik, zapis: Durlić) [Por.] | [Vidi] |
| 285) | buarfă | boarfă | дроњак | buarfă (mn. buarfе) [akc. buarfă] (i. ž.) — 1. dronjak, iznošen komad odeće ◊ nu înbrak buarfa-sta đi klțan — neću da obučem ovaj dronjak od košulje [Crn.] ♦ dij. sin. zdrĭanță, trĭanță, druanță, truanță [Por.] 2. nejestivi deo voća ili povrća, otpadak, lika ◊ pasuĭu al vĭarđe ĭe pļin đi buarfe — boranija je puna otpadaka (like) ♦ sin. loluață [Crn.] 3. iznutrica tikve ◊ buarfe la nuoĭ sa kĭamă samînțîĭa-ĭa ș-alalalt, śe ĭastă în dovļeće — borfa je kod nas naziv za seme i ostalo, što se nalazi u tikvama, bundevama, dulecima (Tanda) [Por.] ∞ borfańi | [Vidi] | |
| 286) | buată | botă | мочуга | buată (mn. buoț) [akc. buată] (i. ž.) — (tehn.) 1. močuga, drvena batina sa zadebljanim vrhom, primitivna alatka za mlaćenje, mlat, bat, tučak ◊ buata ĭe un bît skurt șî țapîn, ku buot gruos șî tare — „buata” je jedan kratak i čvrst štap, sa zadebljanim i jakim vrhom ◊ buată đi batut parĭ — mlat za nabijanje kočeva ◊ buată đi batut în pivă — malj za tucanje u avanu [Por.] 2. malj, veliki drveni čekić ◊ tutuk ku kuadă, đi batut pari — trupac sa drškom, za nabijanje kočeva ◊ ku buata am batut pĭańe, kînd am spart la ļamńe — maljem sam zabijao klinove, kad sam cepao drva [Crn.] ∞ buot | (izr.) Đistul o buată la un kar đi uaļe. — Dovoljna je tojaga za kola krčaga. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] (izr.) Kuń pi kuń skuaće, da buata pi tuaće. — Klin se klinom vadi, a močuga vadi sve. (Zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.] | [Vidi] |
| 287) | Buțuļeșći | Buţulică | Буцулешти | Buțuļeșći [akc. Buțuļeșći] (i. m.) — (antr.) Buculešti, vlaško prezime familije u Podgorcu, po pretku čiji je nadimak bio Bucu ♦ ? / < (hip.) Buțu < (demin.) Barbuțu < (antr.) Barbu ◊ Buțuļeșći fak zavĭećină la Ńiđiĭa Ispasuluĭ — Buculešti slave zavetinu „Spasovdanska nedelja” [Crn.] ∞ barbă | [Vidi] | |
| 288) | buduruoń | buduroi | посуда | buduruoń (mn. buduruańe) [akc. buduruoń] (i. m.) — (augm.) posuda od žute tikve, koja je prokuvana i očišćena od iznutrice ◊ buduruoń đi sarĭe — posuda za so, slanik ◊ buduroń đi ļingurĭ — posuda za držanje kašika ◊ buduruoń đi fusă — posuda za čuvanje vretena [Crn.] | [Vidi] | |
| 289) | bufńală | bufneală | хуктање | bufńală (mn. bufńelurĭ) [akc. bufńală] (i. ž.) — (onom.) huktanje, šum naglog i snažnog izdisanja vazduha; duvanje ◊ (vet.) bufńala vaśilor pi nas arată kă vićiļi sînt spomîntaće, șî trăbe să puorț grižă kum lukri ku ĭaļe — duvanje goveda kroz nos pokazuje da su životinje uplašene, i treba da vodiš računa kako radiš sa njima [Crn.] ◊ pazîaće bińe đi bufńala buoilor — čuvaj se dobro od duvanja volova ♦ dij. var. bufńitură [Por.] ∞ bufńi | [Vidi] | |
| 290) | bufńi | bufni | хуктати | bufńi (ĭuo bufńesk, ĭel bufńаșće) [akc. bufńi] (gl.) — (onom.) 1. huktati ◊ buou bufńașće la ćińe, dăće-n lîăturĭ — vo hukće na tebe, skloni se u stranu [Crn.] ◊ atîta mi đi grĭeu, đi-m vińe sî bufńesk ka vita turbată — toliko mi je teško, da mi dođe da huknem ko besna životinja [Por.] 2. prasnuti u smeh ◊ nu putu sî țînă, șî bufńi în rîs — nije mogao da se suzdrži, i prasnu u smeh [Crn.] ∞ buf! | [Vidi] | |
| 291) | Bugariĭa | Bulgaria | Бугарска | Bugariĭa [akc. Bugariĭa] (i. ž.) — Bugarska ◊ Bugariĭa ĭe la rasarit đispră nuoĭ — Bugarska je istočno od nas ◊ în Bugariĭe traĭesk mulț țînțarĭ șî rumîń — u Bugarskoj živi mnogo Cincara i Rumuna [Crn.] ∞ bugarĭ | [Vidi] | |
| 292) | bugarĭ | bulgar | Бугарин | bugarĭ (bugarkă) (mn. bugari, bugîărś) [akc. bugarĭ] (etn.) — Bugarin, državljanin Bugarske ili etnički pripadnik bugarskog naroda ◊ bugari traĭesk în Bugariĭe, ama bugarĭ ĭastă șî-n Srbiĭe — Bugari žive u Bugarskoj, ali Bugara ima i u Srbiji [Crn.] ◊ sîrbi a rătuit ku bugari đi măĭ mulće uorĭ — Srbi su ratovali sa Bugarima više puta [Por.] | [Vidi] | |
| 293) | bugarĭesk | bulgăresc | бугарски | bugarĭesk (bugarĭaskă) (mn. bugarĭeșć) [akc. bugarĭesk] (prid.) — bugarski, koji pripada Bugarskoj ili Bugarima ◊ koluo sî vîăd munțî bugarĭeșć, da koluo un sat bugraĭesk — tamo se vide bugarske planine, a onamo jedno bugarsko selo [Crn.] ◊ bugarĭaska, un fĭeļ đi uară, tare frumuasă, la rumîń în Porĭeśa — bugarsko (kolo), jedna vrsta jako lepog kola kod Vlaha u Poreču [Por.] ∞ bugarĭ | [Vidi] | |
| 294) | Buĭeșći | Buia | Бујешти | Buĭeșći [akc. Buĭeșći] (i. m.) — (antr.) Buješti, vlaško prezime familije Bujić iz Malog Izvora, potomstvo Vlaha po nadimku Buja ♦ var. Buĭuońi ◊ tuoț Buĭeșći đi la koļibĭ s-a mutat în sat — svi Bujići su se sa pojata preselili u selo [Crn.] ∞ Buĭa | [Vidi] | |
| 295) | bukată | bucată | плод | bukată (mn. bukaće) [akc. bukată] (i. ž.) — 1. plod, usev; hrana ◊ umplură masa ku bukaće — napuniše trpezu plodovima ◊ a rođit bukaće đi tuotă suarta: krastavĭeț, piparkă, śapă, potloźań, varḑă, da șî karńe o sî fiĭe đi ĭarnă — rodilo je plodova svih vrsta: krastavac, paprika, luk, paradajs, kupus, a i mesa će biti za zimu [Crn.] 2. zalogaj, komad ◊ anu a fuost rău, n-a fuost o bukată sî ĭaĭ în gură — godina je bila loša, nije bilo ploda jednog da staviš u usta 3. (zast.) predmet, stvar ◊ astalu la pomană pļin ĭe đi bukaće în tuaće fĭelurĭ — sto na pomani pun je stvari svih vrsta ♦ up. bukatură [Por.] ∞ bukă | (izr.) Kumnată, măĭ bună bukată! — Svastika, najslađa voćka. (Zapis: Durlić) [Por.] | [Vidi] |
| 296) | bukura | bucura | радовати се | bukura (ĭuo ma bukur, ĭel sa bukură) [akc. bukura] (gl. p. ref.) — radovati se, obradovati se ◊ sî bukură đi însuramînt — raduje se ženidbi ◊ sî bukură la vrĭamĭa bună — raduje se lepom vremenu ◊ kînd sî bukură, kațîălu baće ku kuada — kad se raduje, kuče maše repom [Crn.] ◊ nu ći bukura, nu vin îndată — nemoj se radovati, ne dolazim skoro [Por.] | [Vidi] | |
| 297) | bukuriĭe | bucurie | радост | bukuriĭe (mn. bukuriĭ) [akc. bukuriĭe] (i. ž.) — radost, sreća, zadovoljstvo ◊ mare bukuriĭe mĭ-a adus vĭasta kî tata đin rat sa întuors viu șî sînatuos — veliku radost mi je donela vest da se otac iz rata vratio živ i zdrav [Por.] ∞ bukura | [Vidi] | |
| 298) | bukuruos | bucuros | радостан | bukuruos (bukuruasă) (mn. bukuruoș, bukuruasă) [akc. bukuruos] (prid.) — radostan, srećan, zadovoljan ◊ am fuost bukuruos kînd veńa mama pi la nuoĭ — bio sam radostan kad nas baba posećivala [Crn.] ◊ fusăĭ tare bukuruos, numa kînd vaḑuĭ ku uoki miĭ śe sa lukră, ma întristaĭ — bejah vrlo radostan, ali kad videh svojim očima šta se radi, ja se rastužih [Por.] ∞ bukura | [Vidi] | |
| 299) | Bukuva | Bucuva | Буково | Bukuva [akc. Bukuva] (i. ž.) — (top.) Bukovo, greben između sela Osnić i Valakonje prekriven bukovom šumom, na čijim se stranama prostiru zaseoci Osnićko i Valakonjsko Bukovo ◊ Bukuva Osńiśi altfĭaļ sî kĭamă șî Satu al nuou — Osnićko Bukovo se drugačije zove i Novo selo ◊ în șkuolă đin Bukuva Vaļakuańi ĭastă duoĭsprĭaśe kopiĭ — u Valakonjskom Bukovu ima škola sa dvanaest učenika [Crn.] | [Vidi] | |
| 300) | Bulakuońi | Bulacu | Булаковци | Bulakuońi [akc. Bulakuońi] (antr.) — vlaško prezime familije u Šarbanovcu ◊ Bulakuońi au kîăș șî imańe pi lîngă Ćimuok — Bulakoni imaju kuće i imovinu pored Tmoka [Crn.] | [Vidi] | |
| 301) | bulumak | bulamac | чулама | bulumak (mn. bulumakurĭ) [akc. bulumak] (i. m.) — čulama, vrsta jela od usitnjenog belog kokošjeg mesa i kukuruznog brašna; čulama ◊ bulumaku ĭe bun kînd ĭe ferbinće — čulama je dobra dok je vruća ♦ var. bulumaś [Crn.] ♦ up. bulumanźe (Ranovac) [Mlava] | (stih) Bulumaśe, bulumaśe, Kînd ć-aĭ kuaśe, Mult îm plaśe Sî ći-ngit, Șî ferbinće, Da șî rîaśe. — Bulumače, bulumače, Još se kuvaš, A ja volim Da te kusam, Kad si vruć, I kad nisi. (Peva se deci dok se sprema jelo, kaz. B. Paunjelović, zapis F. Paunjelović, Osnić 1980) [Crn.] | [Vidi] |
| 302) | Bulutuońi | Bulutoni | Булутани | Bulutuońi [akc. Bulutuońi] (antr.) — Bulutani, vlaško prezime familija u Valakonju i Osniću, čiji se predak zvao Buluta [Crn.] ◊ Bulutuońi, fîmeļiĭe mare în Eresnița, veńită dîn Almăș în Banatu rumîńesk — Bulutani, Bulutić, velika familija u Neresnici, doseljena iz Almaša u rumunskom Banatu ♦ / < bulut < tur. bulat — vrsta pinterskog noža [Zvizd] | [Vidi] | |
| 303) | Buļuoț | Bulioţ | Бољевац | Buļuoț [akc. Buļuoț] (i. m.) — (ojk.) Boljevac, grad u Crnorečju, sedište istoimene opštine, nastanjen srpskim i vlaškim stanovništvom ◊ Buļuoțu arĭe vro patru miĭ đi inș — Boljevac ima oko četiri hiljade stanovnika [Crn.] | [Vidi] | |
| 304) | bumńiță | bufniţă | буљина | bumńiță (mn. bumńiț) [akc. bumńiță] (i. ž.) — (ornit.) buljina, najveća noćna ptica grabljivica iz familije sova (Bubo bubo) ◊ nuapća vĭađe ka bumńița — noću vidi kao buljina ◊ arĭe uokĭ totrlaț ka bumńița — ima okrugle oči kao buljina [Crn.] ◊ bumńița faśe kuĭb în butuarkă — buljina se gnezdi u duplji drveta ♦ up. ćuș, śurĭeḑ [Por.] ♦ dij. var. bufńiță (mn. bufńiț) [Kmp.] ∞ bufńi | (izr.) Nu ći înpinźe ka bumńița kînd tuna în butuarkă. — Nemoj da se guraš kao buljina kad ulazi u duplju. (Kazivač D. Bogdanović, Gamzigrad, zapis F. Paunjelović, 1989.) [Crn.] | [Vidi] |
| 305) | bunarĭ | bunar | бунар | bunar (mn. bunarĭe) [akc. bunarĭ] (i. m.) — 1. bunar, iskopana rupa u zemlji iz koje se vadi voda ◊ maĭsturi a sapat ș-a zîđit bunarĭ adînk uopt mĭetîrĭe — majstori su iskopali i ozidali bunar dubine osam metara [Crn.] 2. prirodne rupe u zemljištu oblika bunara ◊ la Vrtîăś în Bļizńe ĭastă așa bunarĭ în pĭatră, parke ĭa sapat uomu — na Vrteču u Blizni ima takvih bunara u kršu, kao da ih je iskopao čovek [Por.] | (stih) Đin bunarĭ apă rîăśe, Duor đi mîndra nu mîĭ trĭaśe. — Iz bunara voda hladna, Bol zbog drage ne ohladi. (Stih iz ljubavne pesme, Osnić, zapis F. Paunjelović) [Crn.] | [Vidi] |
| 306) | bundușală | bundușeală ? | подбуњивање | bundușală (mn. bundușîălurĭ) [akc. bundușală] (i. ž.) — podbunjivanje, podstrekivanje, huškanje ◊ kînd la înkis, s-a lasat đi bundušală — kad su ga zatvorili, prestao je sa podbunjivanjem ◊ đin bundușală s-a fakut raskuol — iz huškanja se izrodila buna [Crn.] ∞ bundușî | [Vidi] | |
| 307) | bundușî | bunduși ? | подбунити | bundușî (ĭuo bundușîăsk, ĭel bundușîașće) [akc. bundușî] (gl. p.) — podbuniti, huškati, izazivati nezadovoljstvo ◊ bundușîașće lumĭa pin sat sî-nskimbĭe kińezu — podbunjuje ljude po selu da smene kneza ◊ ibuomńika la bundușît sî lasă muĭarĭa — ljubavnica ga je nahuškala da napusti ženu [Crn.] | [Vidi] | |
| 308) | bungur | bulbuc | мехур | bungur (mn. bungurĭ) [akc. bungur] (i. m.) — 1. mehur, plik ◊ kînd pluaĭe, đin pikurĭ în baltă sî fak bungurĭ — kad pada kiša, od kapi se u bari stvaraju mehuri ♦ (dem.) bungurĭel — mehurić, plikčić 2. (med.) osip ◊ la kopil ĭasă bungurĭeĭ pi pĭaļe — detetu se na koži javljaju plikčići [Crn.] ◊ șî pi pĭeļe đi uom ĭasă bungurĭ — i na koži čoveka izbijaju plikovi (Tanda) ◊ tuot s-a umplut đi bunguri ruoșĭe — sav se osuo crvenim osipom (Rudna Glava) [Por.] | [Vidi] | |
| 309) | buobu turbuluĭ | ricin | рицинус | buobu turbuluĭ (mn. buabĭe turbuluĭ) [akc. buobu turbuluĭ] (i. m.) — (bot.) ricinus (Ricinus communis) ◊ buobu turbuluĭ ĭe buruĭană karĭe sî samîna în građină, ore în luok — ricinus je lekovita biljka koja se gaji u bašti ili na njivi ♦ / buobu turbuluĭ — (dosl.) „besnilovo zrno” [Crn.] ∞ buob | [Vidi] | |
| 310) | buordă | bordo | бордо | buordă [akc. buordă] (prid.) — (color) bordo, tamnocrveno ◊ am farbuit tuortu în buordă — obojila sam pređu u tamnocrveno ◊ mi drag sî puort kamașă în buordă — volim da nosim bordo košulju [Crn.] ◊ buordă, ruoșu ka bužuoru, așa ḑîśa mama đi farba-ĭa — bordo, crveno kao božur, tako je govorila baba za tu boju [Por.] | [Vidi] | |
| 311) | buou | bou | во | buou (mn. buoĭ) [akc. buou] (i. m.) — (zool.) vo (Bos taurus) ◊ buou ĭe biku lu kare sînt batuće kuaĭļi, să nu sară pi vaś, numa să fiĭe bun đi lukru — vo je bik kome su stucana jaja, da ne bi mogao da skače na krave, već da bude dobar za rad ◊ tare ka buou — jak kao vo ♦ var. bou ♦ up. bik [Por.] ♦ dij. var. bu (mn. buоĭ) [Kmp.] | (stih) Karĭe arĭe patru buoĭ, Kapu-ĭ pļin đi ńivuoĭ, Da ĭuo nam ńiś o parĭake, Puort kaśula pi urĭake. — Ko ima četri vola, Muti mu se od nevolja, A ja par nijedan nemam, Kapu krivim i ne marim. (Kaz. B. Paunjelović, zapis F. Paunjelović, Osnić, 1972) [Crn.] | [Vidi] |
| 312) | buož | boz | бурјан | buož (mn. buožî) [akc. buož] (i. m.) — (bot.) burjan (Sambucus ebulus), samonikla zeljasta biljka neprijatnog mirisa, sa belim cvetovima i sitnim crnim plodovima ◊ sa înkis poćaka đi buož — burjan je zakrčio stazu ◊ în Osńiśa buož uskaț sî kuļeg đi fokorĭaļe la Žuoĭ marĭ — u Osniću suvi burjan se sakuplja za vatre na Veliki četvrtak [Crn.] ◊ đin buož bufańi fak pekmĭez — od burjana Bufani spremaju pekmez [Buf.] | [Vidi] | |
| 313) | bura | bura | кишити | bura (ĭuo burîĭ, ĭel burîĭe) [akc. bura] (gl.) — kišiti, sitni sipiti ◊ afară burîĭe, ĭa umbrĭelu — napolju pada sitna kiša, ponesi kišobran [Crn.] ◊ nu sa puńe pluaĭa, numa o să bure ka đin śață udă — neće udariti kiša, samo će sitno sipiti kao iz vlažne magle [Por.] ∞ bură | [Vidi] | |
| 314) | bură | bură | измаглица | bură (mn. burĭe) [akc. bură] (i. ž.) — izmaglica, sitna kiša koja pada iz magle ◊ pluaĭe marunțîkă — sitna kišica ◊ pin bura-sta nuĭeș ńiś ud ńiś uskat — po ovoj izmaglici nisi ni mokar ni suv [Crn.] ◊ bură ĭe un fĭeļ đi śĭață ku ploiță — bura je jedna vrsta magle sa kišicom [Por.] ∞ bura | (opis) Đi-n bura đi tuamnă krĭesk burĭețî pi ļamńe. — Od jesenje izmaglice po drveću izbijaju gljive. (Narodno iskustvo, zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] | [Vidi] |
| 315) | burćikanuos | burduhănos | трбушаст | burćikanuos (burćikanuasă) (mn. burćikanuoș, burćikanuasă) [akc. burćikanuos] (prid.) — trbušast, koji ima veliki trbuh ◊ dukenźiu nuostru ĭe koźa burćikanuos — naš dućandžija je prilično trbušast ♦ sin. trbanuos [Crn.] ♦ dij. var. burtanuos [akc. burtanuos] ◊ uom burtanuos, are burtan boznakît — trbast čovek, ima ogroman stomak [Por.] ∞ burtă | [Vidi] | |
| 316) | burdukală | burducală ? | прња | burdukală (mn. burdukaļе) [akc. burdukală] (i. ž.) — prnja, dronjak, lična stvar ◊ adună-ț burdukaļiļi, șî ĭeș afară — pokupi svoje prnje, i izađi napolje [Crn.] | [Vidi] | |
| 317) | burduș | burduf | мех | burduș (mn. burdușurĭ) [akc. burduș] (i. m.) — meh, mešina od neštavljene jareće ili jagnjeće kože, koju kovači koriste za raspirivanje vatre ◊ țĭgańi ku burdușu a suflat în fuok, ș-a fakut svrĭađiļe — Romi su mešinom raspirivali vatru i kovali svrdla [Crn.] ♦ dij. var. burduf [Buf.] ♦ var. fuaļe [Por.] | [Vidi] | |
| 318) | burtă | burtă | трбух | burtă (mn. burț) [akc. burtă] (i. ž.) — trbuh, stomak ◊ are durĭerĭ la burtă — ima bolove u stomaku ◊ ma duare burta — boli me stomak ◊ burta muaļe — (anat.) donji deo stomaka, meki trbuh ◊ burta mikă, burta „pi žuos” — „mali stomak”, „donji stomak”: (euf.) deo tela sa genitalijama, u (izr.) „one stvari”, naročito „ženske stvari” [Por.] | (izr.) Burta nainće, ĭel dupa ĭa. — Stomak napred, on za njim. Ĭa ažuns burta la barbă. — Stigao mu stomak do brade. (Pogrdne izreke koje se upućuju gojaznim ljudima, zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] | [Vidi] |
| 319) | burtuoń | burtă | трбушина | burtuoń (mn. burtuańe) [akc. burtuoń] (i. s.) — (augm.) (anat.) trbušina, stomačina ◊ arĭe burtuoń, ka kînd la arańit ku laturĭ — ima stomačinu kao da su ga hranili pomijama [Crn.] ∞ burtă | [Vidi] | |
| 320) | buruĭană | buruiană | лековита биљка | buruĭană (mn. buruĭańe) [akc. buruĭană] (i. ž.) — opšti naziv za lekovitu biljku ◊ ku śe buruĭană aĭ vinđakat taĭatura la mînă? — kojom si biljkom izlečio posekotinu na ruci ? ◊ akuma ĭe vrĭamĭa đi kuļes buruĭańe — sad je vreme za berbu lekovitog bilja ◊ romańița șî kuada mîțuluĭ sînt buruĭańe đi durĭarĭe la burtă — kamilica i hajdučka trava su lekovite biljke protiv bolova u stomaku [Crn.] | [Vidi] | |
| 321) | Busuĭokuońi | Busuioceanu | Босијокани | Busuĭokuońi [akc. Busuĭokuońi] (i. m.) — (antr.) Bosijokani, vlaško prezime familija Bosijoković i Lazarević u Osniću, potomaka Vlaha po imenu Busujuok („Bosiljak”) ◊ Busuĭokuońi đin Bukuva sînt proboćeḑaț pi srbĭașće „Lazarević" — Bosijokani iz Bukova su prekršteni na srpskom "Lazarević" [Crn.] ∞ busuĭuok | [Vidi] | |
| 322) | bușćuruog | bușciorog ? | вир | bușćuruog (mn. bușćuruogurĭ) [akc. bușćuruog] (i. m.) — vir, duboko mesto u potoku ili reci ◊ la Ćimuok ĭastă mulće bușćuruogurĭ marĭ, buńe đi skaldat — na Timoku ima mnogo velikih virova, dobrih za kupanje [Crn.] ♦ up. bușćoruagă [Por.] | [Vidi] | |
| 323) | bușńak | bușneac | прашина | bușńak (mn. bușńakurĭ) [akc. bușńak] (i. ž.) — prašina ◊ s-a fakut bușńak ka la mașîna đi traĭrat — digla se prašina kao na vršidbi ◊ kum nu ći îńakă atîta bușńak? — kako te ne guši tolika prašina? ♦ sin. pulbîr [Crn.] ♦ dij. var. bușînariĭe [Hom.] ♦ dij. var. bușnariĭe ◊ batu vîntu, șî rîđikă bușnariĭe boznakîtă — dunu vetar, i podiže ogromnu prašinu [Por.] | [Vidi] | |
| 324) | buśin | bucium | рикало | buśin (mn. buśińe) [akc. buśin] (i. m.) — rikalo, pastirska truba, dugačak duvački instrument od lipove kore ◊ buśinu sî faśe primovara, kînd ĭe ćeĭu-n mîzgă — rikalo se pravi u proleće, kad je lipa u sokovima [Crn.] ◊ buśinu a fakut pîkurari, pănă a pazît uoĭiļi — rikalo su pravili pastiri, dok su čuvali ovce [Por.] | (opis) Buśinu sî faśe primovara đin bît đi ćeĭ în mîzgă. Bîtu trîabĭe sî fiĭe ńaćid (fîră krenguță), la botur đi patru źaĭșće, da đi lung unsprĭaśe palme omeńeșć. Ĭel sî spinćikă, sî geură kuaža gruasă, da ku brśagu sî skuaće kuaža supțîrĭe la kurîaļe. Kuaža gruasă sî-nfîășură ku a supțîrĭe în șî să strînźe bińe. Đi-n bît sî faśe buśauă karĭe sî puńe la kapatîńu al supțîrĭe. În buśin ḑîś kînćiśe pakurarĭeșć, kî sî ļi audă pakurari aĭlalț. — Rikalo se pravi u proleće, kad je lipa u sokovima. Štap treba da bude gladak (bez grančica), prečnika četiri prsta na debljem kraju, a dužine jedanaest muških šaka. On se raspori i deblja kora oljušti, a potkorica se britvom iseče na kaiševe. Deblja kora se uvija tanjom i dobro zategne. Od drveta sa napravi pisak koji se stavlja na manji otvor. Na rikalu se sviraju čobanske melodije u vidu signala, koje treba da čuju ostali pastiri. (Opis na osnovu ličnog iskustva, zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] | [Vidi] |
| 325) | butorkuos | buturos | шупљикав | butorkuos (butorkuasă) (mn. butorkuoș, butorkuasă) [akc. butorkuos] (prid.) — 1. (bot.) šupljikav; šupalj, koji ima duplju ◊ ļiemno-sta ĭe butorkuos, nuĭe bun đi trabuĭală — ovo drvo je šupljikavo, nije za upotrebu [Crn.] ◊ gruoso-sta ĭe butorkuos, bun ĭe đi stupină — ovo deblo je šuplje, dobro je za košnicu [Por.] 2. (iron.) butorkuos în kap — šupljoglav, praznoglav [Crn.] ∞ butuarkă | [Vidi] | |
| 326) | butuoń | butoi | буре | butuoń (mn. butuańe) [akc. butuoń] (i. m.) — 1. bure, sud napravljen od drvenih duga, koji služi za čuvanje pića ◊ butuoń đi vin — bure za vino ◊ butuoń đi rakiu — bure za rakiju 2. cilindar koji vodu iz jaza usmerava na vodenično kolo ◊ butuońu muori — badanj, vodenično bure ♦ var. butuoĭ (Valakonje, Savinac, Lubnica, Gamzigrad, Zlot) [Crn.] ◊ butuońu muori rumîńi đemult a fakut đin butuarkă, lungă pista șasă-șapće pașurĭ, șă îngustă la vîr — badanj su Vlasi nekada izrađivali od šupljeg debla, dužine preko šest-sedam koraka, i suženog pri vrhu ◊ butuarka taĭată đi butuoń s-a ars bińe pi đinuntru, ku fuok đi tîrș uskaț — šuplje drvo isečeno za badanj, paljeno je s unutrašnje strane vatrom od suvaraka ◊ în vîru butuońuluĭ a-nțapat un fĭeļ đi gaļiată kare sa kĭame śutură — na uži kraj badnja nabijala se vrsta cipuna koja se zove kablina ◊ śutura avut gaură la masură, da în ĭa sa bagat gaļeț măĭ strîmće or măĭ larź, pi kum a fuost apa đi tare — kablina je imala otvor po meri, a u nju se nabijali cipuni različitih otvora, prema tome koliko je voda bila jaka [Por.] ♦ dij. var. butoĭ [Kmp.] | [Vidi] | |
| 327) | buturi | buturi ? | набасати | buturi (ĭuo buturĭesk, ĭel buturiĭașće, ) [akc. buturi] (gl.) — nabasati, naleteti, iznenada i neočekivano naići na nešto ili nekoga ◊ buturiĭ pistă uom pi kare nu l-am vaḑut đin kopilariĭe — nabasao sam na čoveka koga nisam video još od detinjstva ◊ buturiĭ pistă aĭa baș śe-m trîabĭe — neočekivano sam naleteo baš na ono što mi treba [Crn.] | [Vidi] | |
| 328) | bužuor | bujor | божур | bužuor (mn. bužuorĭ) [akc. bužuor] (i. m.) — (bot.) božur (Peonia officinalis) ◊ a-nflurit bužuoru đi pi kîmp — procvetao je poljski božur ◊ ruoșu ka bužuoru — crven kao božur ◊ bužuor đin građină — božur iz bašte [Crn.] | (stih) Floriśikă đi bužuor, Mĭ-a veńit đi naĭka duor. Floriśika tîa va kuaśe, Duoru miĭe nu mîĭ trĭaśe. — Moj cvetiću od božura, Dragog sam se uželela. Tvoj će cvetak precvetati, Želja moja proći neće. (Iz pesme „Floriśikă đi bužuor” — „Moj cvetiću od božura", kaz. C. Marinković, Osnić, zapis F. Paunjelović) [Crn.] | [Vidi] |
| 329) | țankuș | ţăncușă | клин | țankuș (mn. țankușurĭ) [akc. țankuș] (i. m.) — klin, zaglavak, podložak, drveni ili metalni umetak kojim se učvršćuju spojevi ◊ a batut un țankuș sî înțapeńaskă sakurĭa în držală — nabio je jedan klin da pričvrsti sekiru za držalje [Crn.] | [Vidi] | |
| 330) | țapă | ţeapă | стожер | țapă (mn. țîаpĭe) [akc. țapă] (i. ž.) — 1. stožer ◊ țapa ĭe par lung karĭe sî baće în pomînt, șî pi lînga kare sa gramađiașće klańa — stožer je dugačak kolac koji se nabije u zemlju, i oko koga se dene stog ♦ sin. brukă (Tanda) 2. os, osje, bodljika na klasu žitarica ◊ spiku đi grîu arĭe țîapĭe lunź, da uorḑu șî mîĭ lunź — klas pšenice ima dugačke osti, a ječam još duže [Crn.] ◊ s-a rîsturnat klańa ku fîn, k-a grîmađito la o pođină, da țapa a fuost supțîrĭe, șî đin ļiemn putrîd, șî s-a kurmat pista mižluok — preturio se plast sena, jer je bio sadenut na padini, a stožer je bio tanak, od trulog drveta, i prelomio se po sredini ♦ (augm.) țapuoń [Por.] | [Vidi] | |
| 331) | țapeńiĭe | ţepenie | снага | țapeńiĭe (mn. țapeńiĭ) [akc. țapeńiĭe] (i. ž.) — 1. snaga ◊ marĭe țapeńiĭe ĭe în buoĭ karĭe puot sî tragă tovar grĭeu — velika je snaga u volovima koji mogu da povuku težak teret ◊ țapeńiĭa ĭepuruluĭ ĭe-n pișuarĭe — snaga zeca je u nogama [Crn.] ♦ dij. var. țîpeńiĭe ◊ kînd îș flomînd, or bolnau, n-aĭ ńiś o țîpeńiĭe — kad si gladan, ili bolestan, nemaš nikakvu snagu [Por.] 2. jačina, izdržljivost ◊ sfuara gruasă arĭe mîĭ marĭe țapeńiĭe đi kît a supțîrĭe — debeo konopac ima veću jačinu od tankog [Crn.] ◊ măĭ mare țîpeńiĭe avut lumĭa đemilt, đi kît nuoĭ akuma — veću izdržljivost su imali ljudi nekada, nego mi sada [Por.] ∞ înțîpeńi | [Vidi] | |
| 332) | țapļigă | ţăpligă | цепаница | țapļigă (mn. țapļiź) [akc. țapļigă] (i. ž.) — 1. cepanica ◊ am spart ļamńiļi, am fakut țapļiź șî ļ-am vindut — iscepao sam drva, napravio sam cepanice, i prodao [Crn.] ◊ în tuota ḑîu vińe fiu-mĭu, șî-n skurtă țapļiźiļi sî ļi puot baga-n șporĭet — svaki dan mi dolazi sin, i krati mi cepanice da ih mogi ubaciti u šporet [Por.] 2. cepljika ◊ mi s-a înțapat o țapļigă supt ungiĭe — zabola mi se cepljika pod nokat [Crn.] ♦ dij. var. țapańiță [Por.] | [Vidi] | |
| 333) | țapuos | ţepos | бодљикав | țapuos (țapuasă) (mn. țapuoș, țapuasă) [akc. țapuos] (prid.) — bodljikav ◊ am samînță đi grîu, ama nu l-aș samana kî ĭe prĭa țapuos ș-amunkă sî ļagă snuopi — imam seme pšenice, ali ga ne bih sejao jer ima duge osti, pa se teško vezuje u snopove [Crn.] | [Vidi] | |
| 334) | țară | ţară | држава | țară1 (mn. țîărĭ) [akc. țară] (i. ž.) — država, zemlja ◊ đi șasă ań am trekut triĭ raturĭ, pistă triĭ țîărĭ, ș-am ažuns đi unđe am pļakat — za šest godina prošao sam kroz tri rata, preko tri države, i vratio se odakle sam krenuo [Crn.] ◊ țară strină — tuđa zemlja, druga država; inostranstvo ◊ Țara rumîńaskă — Vlaška [Por.] | (stih) Kîntă pasarika-n duos, Voĭńiśi sî pun în vuoz. Pļakă vuozu piońind, Ramîn muĭkițîļi plîngînd. Ardo fuoku đi mașînă Kî ńi dusă-n țară strină. — Iz šume se ptica čuje, Voz vojnike transportuje. Voz polazi uz pištanje, Majke stoje uplakane. Vatro spali tu mašinu Što nas vozi u tuđinu. (S tih iz pesme „Pļakă ćeta đi soldaț” — Polazi četa vojnika, kaz. M. Čulinović, zapis F. Paunjelović, Šarbanovac 2007.) [Crn.] | [Vidi] |
| 335) | țarînă | ţărână | земља | țarînă (mn. țarîń) [akc. țarînă] (i. ž.) — zemlja, sitna zemlja ◊ kînd faś mușuruoń la kukuruḑ, gramađașće țarînă la radaśină — kad zagrćeš kukuruz, nagomilaj zemlju oko korena [Crn.] ◊ kînd sa-ngruapă al muort, sa lapîdă kîta pomînt pi ļagînu luĭ, șî sa ḑîśe să-ĭ fiĭe țarîna ușuară — kada se pokojnik spušta u grob, baca se malo zemlje na njegov sanduk, i kaže se neka mu bude laka zemlja ♦ sin. pomînt [Por.] | (opis) Ĭuo ramîn asta śe sînt, șî kînd va traźe țarînă pi mińe. — Ja ostajem ovo što jesam i onda kada me zemljom budu pokrivali. (Kaz. B. Paunjelović, zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] | [Vidi] |
| 336) | țark | ţarc | сеник | țark (mn. țarkurĭ) [akc. țark] (i. m.) — 1. senik, ograda oko plastova sa stočnom hranom; senjak; senarnik; kotar ◊ am îngrađit klańa ku țarku, sî nu manînśe vićiļi fînu — ogradio sam plast senikom, da stoka ne pojede seno [Crn.] 2. ograda, obor u koju se zatvaraju jagnjići ◊ bagă mńiĭi-n țark, să nu sugă uoiļi pănă nu ļi mulźem — zatvori jagnjiće u obor, da ne sišu ovce dok ih ne pomuzemo [Por.] | [Vidi] | |
| 337) | țaruș | ţăruș | шиљак | țaruș (mn. țarușurĭ) [akc. țaruș] (i. m.) — 1. šiljak, trn, bodlja ◊ am mĭers điskulț, șî ma-nbrukat într-un țaruș đi spińe — išao sam bos, i naboo sam se na jedan šiljak od trna 2. patrljak, ostatak posečene ili slomljene grane, ili kukuruzovine ◊ đin kîta s-îm skuată uoki un țaruș đin krĭangă frîntă — umalo da mi izbije oči patrljak jedne slomljene grane [Crn.] ♦ dij. sin. spińe, brukă ◊ krĭanga alu spińe pļină ĭe đi țarușă — trnova grana puna je bodlji [Por.] ∞ spińe | [Vidi] | |
| 338) | țasa | ţese | ткати | țasa (ĭuo țîăs, ĭel țîasă) [akc. țasa] (gl. p.) — 1. tkati, raditi na razboju ◊ muma ĭe akas, numa śe n-anśeput țasa — majka je kod kuće, samo što nije počela tkati ◊ șćiu sî țîăs kî ma-nvațat muma — znam da tkam jer me naučila majka 2. (psih.) biti nemiran, ispoljiti nervozu ◊ nu stîă pi luok, numa țîasă-n tuaće părțîļi — ne drži ga mesto, samo se frćka na sve strane [Crn.] ♦ dij. var. țăsa [Por.] ∞ țăsa | [Vidi] | |
| 339) | țasîtură | ţesătură | тканина | țasîtură (mn. țasîturĭ) [akc. țasîtură] (i. ž.) — tkanina, proizvod tkanja ◊ țasîtură đin kîńipă ĭe koźa aspră — tkanina od konoplje je prilično oštra ◊ țasîtură đi śuarik muara sî fiĭe batută bińe — tkanina za sukno mora da bude dobro sabijena [Crn.] dij. var. țîsatură (Rudna Glava), țăsătură (Tanda) [Por.] ∞ țăsa | [Vidi] | |
| 340) | țasut | ţesut | ткање | țasut1 (mn. țasuturĭ) [akc. țasut] (i. m.) — tkanje ◊ la nuoĭ muĭeriļi s-apukă đi țasut dupa Sveći Ńikuola đi ĭarnă, orĭe dupa Sveći Ĭovan — kod nas žene počinju da tkaju posle Svetog Nikole, ili posle Svetog Jovana ◊ țasutu puaće sî fiĭe în duauă, ore-n patru iță — tkanje može biti u dve ili u četiri niti [Crn.] ∞ țăsa | [Vidi] | |
| 341) | țauă | ţeavă | цев | țauă (mn. țîăvĭ) [akc. țauă] (i. ž.) — (tehn.) cev ◊ ĭerĭ mi s-a frînt o țauă la pĭađika đi traktur — juče mi se polomila jedna cev na kočnici traktora ◊ fakuĭ kîća țîăvĭ đi suok, k-o sî-ĭ trîabĭe mumi sî pună baćala kînd va țasa — napravio sam nekoliko cevi od zove, jer će trebati majci da namotava potku kada bude tkala ♦ (augm.) țavuańe ♦ (demin.) țavuță [Crn.] ◊ țaua s-a fakut đin bît đi suok, da modua a skuos ku razbiku đi kuor uskat — cev se pravila od zove, a srž se vadila arbijom od suve drenovine ◊ țauă đi ļiemn — drvena cev ◊ țauă đi fĭer — metalna cev ◊ țauă đi sovĭaĭkă đi razbuoĭ — cevka za tkački čunak ♦ up. razbuoĭ ♦ (demin.) țauļikă ♦ var. țîuļikă — cevčica ♦ sin. dudă [Por.] | (izr.) Đirĭept, ka țaua đi pușkă. — Prav, kao puščana cev. (Upoređenje, zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] | [Vidi] |
| 342) | țaurikă | tub | чаура | țaurikă (mn. țauriś) [akc. țaurikă] (i. ž.) — čaura, deo metka ◊ gasîĭ o țaurikă đi plumb đi pușkă — našao sam čauru od puščanog metka ◊ da kît va fi țaurika đi tun? — kolika li je topovska čaura? ♦ / (demin.) < țauă — cev [Crn.] | [Vidi] | |
| 343) | țîańik | ţănic | столњак | țîańik (mn. țîańikurĭ) [akc. țîańik] (i. m.) — 1. stolnjak ◊ înćinźe țîańiku, șî puńe prînḑu — prostri stolnjak, i postavi ručak [Crn.] ♦ dij. var. țîăńik 2. cediljka ◊ pin țîăńik a strîkurat ļeșîĭa kînd a spalat skimburļi la albe — kroz „cenik” su cedili ceđ, kada su prali veš na valovu (Tanda) [Por.] ♦ / < ță [dîl] ńik < țedilnik < srb. cedilnik (exp. Durlić) | (opis) Țîańiku la țasut đin kîńipă đi pus pi masă, kî mîĭ ļesńe adună skrumiļi, da mîĭ mult đi pus mînkarĭa pi ĭel kĭnd a mĭnkat la luok. — Stolnjak je tkan od konopljane pređe radi stavljanja na sofru, jer se lakše sakpupljaju mrvice, a najčešće je korišćen za prostiranje kada se jelo na njivi. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] | [Vidi] |
| 344) | țîțai | țîțîí | скакутати | țîțai (ĭuo țĭțîĭ, ĭel țîțîĭe) [akc. țîțai] (gl.) — 1. skakutati, poskakivati ◊ kopiļe, nu țîțai atîta, sî nu sparź śaua — dete, ne skakući toliko, da nešto ne razbiješ ◊ kînd auḑî kî baba o sî vină pi la nuoĭ, țîțai đi drag — kad je čuo da će baka da nas poseti, poskočio je od radosti 2. drhtati, tresti se (od emocija) ◊ kînd vaḑu kî-ĭ s-a bagat uoĭiļi mĭaļe în viĭe, porńi sî țîțîĭe đi śudă — kad je video da su mu moje ovce ušle u vinograd, počeo je da se trese od besa [Crn.] ♦ dij. sin. dîrdîĭe [Por.] | (izr.) Țîțîĭe, ka kînd mĭarźe pi spuḑă. — Skakuće, kao da hoda po žaru. (Zapis F. Paunjelović, Šarbanovac) [Crn.] | [Vidi] |
| 345) | țîță | ţâţă | сиса | țîță (mn. țîță) [akc. țîță] (i. ž.) — 1. sisa, dojka ◊ ku așa țîță ar puća sî krĭaskă źemanarĭ — sa takvim sisama mogla bi da doji blizance ◊ îĭ mĭarźe lapćiļi đin țîță ka apa đin urśuor, đi aĭa ĭe kopilu marĭe șî kreskut — teče joj mleko iz dojki kao voda iz testije, zato je dete zdravo i napredno 2. usnik na testiji ◊ đin urśuor apă bĭeĭ pi țîță — iz testije vodu piješ na usniku [Crn.] ◊ dă țîță — doji ◊ dă țîță la kopil — doji dete ◊ dă țîță la sapă — „doji motiku”: zabušava na poslu, ne kopa, već stoji grudima naslonjen na držalje motike ♦ (demin.) țîțîșuară (mn. țîțîșuare) [akc. țîțîșuară] ◊ țîțîșuare boldorĭaļe — jedre, nabrekle, oštre, istaknute sise [Por.] | (stih) Un piśuor śuparka are, Duauă țîță fata mare ... — Jednu nogu gljiva ima, Dve su dojke u devojke ... (Stihivi iz vlaške poskočice „Un piśuor śuparka are”, zapis: Jana Trifunović, učenica osnovne škole, Rudna Glava, 1983) | [Vidi] |
| 346) | țîfnă | ţâfnă | избочина | țîfnă (mn. țîfńe) [akc. țîfnă] (i. ž.) — 1. (geog.) a. izbočina, uzvišica na terenu, brežuljak ◊ dupa țîfna-ĭa ĭe kasa mĭa — iz one uzvišice je moja kuća [Crn.] b. uzvišeni šiljak na sastavu dva potoka ◊ țîfnă sa ḑîśe la țărmur askuțît unđe sa-npreună doă ogașurĭ — „cifna” se kaže za šiljak brežuljka koji se javlja na sastavu dva potoka ◊ kînd vĭeḑ o pĭatră mare sîngură pi kîmp, ḑîś: „Ăće o țîfnă-n mižluoku kîmpuluĭ!" — kada vidiš veliki usamljeni kamen na poljani, kažeš: „Evo jedne ’cifne’ na sred poljane!” (Jasikovo) [GPek] c. velika strmina, uspon ◊ ći prinḑ ku nasu đi pomînt pănă ĭeș pi țîfnă-n sus — hvataš se nosom za zemlju dok izađeš uz striminu na gore (Tanda, Rudna Glava) [Por.] 2. (psih.) prznica, prgavac, osoba koja se lako i brzo ljuti i duri bez nekog posebnog razloga ◊ țîfnă ĭe uom kare sa mîńiĭe đi fiĭe-śe — „cifna” je čovek koji se ljuti za bilo šta [GPek][Por.] | [Vidi] | |
| 347) | țîfnuos | ţâfnos | пргав | țîfnuos (țîfnuasă) (mn. țîfnuoș, țîfnuasă) [akc. țîfnuos] (prid.) — 1. (psih.) prgav, koji se lako i brzo ljuti; przničav ◊ numa m-am glumit ku ĭa, n-am șćut kî ĭe atîta đi țîfnuasă — samo sam se našalio sa njom, nisam znao da je toliko prgava [Crn.] ◊ nu kućeḑ s-îĭ ḑîś ńimika, ĭuta sa mîńiĭe, atîta ĭe đi țîfnuos — ne smeš ništa da mu kažeš, brzo se naljuti, toliko je przničav [Por.][GPek] 2. (geog.) neravan teren, teren sa izbočinama, šiljcima ili velikim usponom ◊ luok țîfnuos, nuĭe đi ńimika — mesto puno izbočina, nije ni za šta [Por.][GPek] ∞ țîfnă | [Vidi] | |
| 348) | țîgańașće | ţigănește | цигански | țîgańașće [akc. țîgańașće] (pril.) — ciganski, romski, kao Romi ◊ țîgańi đin Lukuva nu șćiu țîgańașće — Romi iz Lukova neznaju romski [Crn.] ◊ dakă vrĭeĭ sî faś kimîtă kî vorbĭeșć țîgańașće, ḑîś ku gîtu strîns: „Kar nou, par nou; sok avĭem, sok arđem!” — ako hoćeš da imitiraš ciganski govor, kažeš stegnutog grla: „Kola nova, kolac nov; zovu imamo, zovu ložimo!” ♦ var. țîgańiuluĭ [Por.] ∞ țîgan | [Vidi] | |
| 349) | țîĭe | ţie | теби | țîĭe [akc. țîĭe] (zam.) — 1. tebi ◊ ĭuoće țîĭe o pară, da șî țîĭe una, sî nu ći mîńiĭ — evo tebi jedna kruška, a i tebi jedna, da se ne ljutiš [Crn.] 2. ti ◊ țîĭe țî śudă pi mińe, ama n-aĭ đi śe, kă nu mis đevină — ti si ljut na mene, ale nemaš zašto, jer nisam kriv ♦ up. îț [Por.] | [Vidi] | |
| 350) | țîmpuri | ţămpori | сумпорисати | țîmpuri (ĭuo țîmpurĭesk, ĭel țîmpurĭașće) [akc. țîmpuri] (gl.) — sumporisati, dimiti burad sumpornim dimom ◊ mîńe oĭ țîmpuri butuańiļi đi vin — sutra ću sumporisati burad za vino [Crn.] ♦ dij. var. (ĭuo țîmpurĭeḑ, ĭel țîmpurĭaḑă) [Por.] | [Vidi] | |
| 351) | țînatuorĭ | ţânator ? | држећи | țînatuorĭ (țînatuarĭe) (mn. țînatuorĭ, țînatuarĭe) [akc. țînatuorĭ] (prid.) — držeći, koji je još u snazi, koji se dobro drži uprkos godinama ◊ înkă ĭe ĭel țînatuorĭ, dakă arĭe mulț ań — još je on držeći, iako ima mnogo godina [Crn.] ∞ țîńa | [Vidi] | |
| 352) | țîndîră | ţandără | ивер | țîndîră (mn. țîndîrĭе) [akc. țîndîră] (i. ž.) — 1. iver, treska koja se odlomi kada se drvo teše ili obrađuje nekim alatom ◊ pănă am śopļit kuadă đi sakurĭe, sari o țîndîră, șî ma lovi în frunće, đin kîta s-îm skuată uokĭu — dok sam deljao dršku za sekiru, odbio se jedan iver i udario me u čelo, umalo da mi izbije oko 2. (fig.) kad se neko ljuti ◊ îĭ sari o țîndîră, șî să dusă — otkači mu se jedan iver, i ode 3. poreklo, deo rodoslova ◊ Marinkuońi au o țandîră đin Voĭńeșći — Marinkovići vode poreklo od Vojnješći ♦ dij. var. țandîră [Crn.] ♦ dij. var. țandră (mn. țîăndre) [akc. țandră] ◊ adun țîăndre sî fak fuoku — skupljam treske da naložim vatru [Por.] | [Vidi] | |
| 353) | țîntă | cent | цент | țîntă (mn. țînturĭ) [akc. țîntă] (i. ž.) — 1. (zast.) cent, stoti deo stranog novca ili neke celine ◊ o țîntă a fuost kît o parauă — cent je bio koliko jedna para 2. sasvim malo, neznatno ◊ đ-o țîntă mĭ-a skapat vuozu — za malo mi je voz pobegao [Crn.] ♦ dij. var. țintă ◊ o țintă ďe om — mali čovek ♦ (vulg.) ĭa ramas o țintă-n kur — (fig.) nije se dobro „olakšao” (Prahovo) [Kmp.] | [Vidi] | |
| 354) | țîńa | ţinea | држати | țîńa (ĭuo țîn, ĭel țîńe) [akc. țîńa] (gl.) — 1. držati, pridržavati ◊ muĭarĭa a țînut frîu, da uomu ku umîru supus a țînut karu sî nu să rastuarńe — žena je držala uzde, a muž je podmetnutim ramenom pridržavao kola da se ne preture 2. posedovati, imati ◊ Vuoĭna Duman țîńe muĭarĭe đin Vaļakuańa — Vojin Duman ima ženu iz Valakonja 3. zadržavati ◊ ma țînu la vuorbă pînă-n zavrńitu suariluĭ — zadržao me u razgovoru do zalaska sunca 4. pratiti, ići za nekim ◊ sî țînură kîńi đi mińe pîn nu trekuĭ konvĭeĭu — psi su me pratili dok ne pređoh krivinu 5. pamtiti ◊ tata-muoș a țînut minće mulće povĭeșć — moj pradeda je pamtio mnogo priča 6. držati nekome stranu, braniti ga ◊ muma mi-a țînut parće kînd a vrut tata sî ma bată — majka me branila kad je otac hteo da me bije 7. pratiti nekoga ili nešto pogledom ◊ țîńe uoki la ĭa pînă trăśe pi drumu — prati je pogledom dok prolazila putem 8. čuvati ◊ țîńe dăćinļi aļi batrîńe — čuva stare običaje [Crn.] 9. biti u vanbračnoj ljubavnoj vezi ◊ aldrakuluĭ uom a fuost, s-a țînut ku mulće muĭerĭ — vragolast čovek je bio, imao je mnogo ljubavnica [Por.] | (stih) „Sus stîaļe, źuos stîaļe! Țînće bińe pĭaļe!” a ḑîs Țîganu kînd în pĭaļa guală s-a gasît afară în vro ĭarnă în nuapća sańină, în zapadă kare a ļikurat đi albĭață șî đi źier. — „Gore zvezde, dole zvezde! Drž’ se dobro kožo!” reko Ciga kad se go zatekao po ciči zimi u vedroj noći, u snegu koji se caklio od beline i mraza. (Zapis: Durlić. Deo neke priče koju je čuo u detinjstvu, Rudna Glava) [Por.] | [Vidi] |
| 355) | țîońa | ţiui | цијукати | țîońa (ĭuo țîuon, ĭel țîuańe) [akc. țîońa] (gl. n.) — (onom.) cijukati, pištati, šištati; ispuštati tanak zvuk ◊ o pasarikă țîuańe în salkă — neka ptičica cijuče na vrbi [Crn.] ◊ îm țîuańe urĭakĭa, sigurat ma vorbĭașće vrunu đi rîău — pišti mi uvo, sigurno me neko ogovara [Por.] ∞ țîu! | (izr.) Țîuańe ka vulturu în padurĭe. — Pišti kao soko u gori. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] (izr.) (vulg.) Iĭ țîuańe kuru (s-a bužukurĭașće uomu kare s-a labdă kă „lukră” bun, da s-a vĭađe kî ĭe o mîrșoće fara pućarĭe) — Pišti mu dupe (smeju se muškarcu koji se hvali da dobro radi "posao", a vidi se da je mršavko bez snage). (Selo Plavna, opšt. Negotin, kaz. Čedomir Točaković, r. 1951, zapis: Durlić, 2012) [Pad.] | [Vidi] |
| 356) | țîperig | nișadăr | нишадор | țîperig [akc. țîperig] (i. m.) — nišador (amonijakov hlorid) ◊ ku țîperig a ļekuit gîlśiļi la kopiĭ kînd s-a obrinćit — nišadorom je lečena upala krajnika kod dece [Crn.] | [Vidi] | |
| 357) | țîporaz | ? | бодљика | țîporaz (mn. țîporază) [akc. țîporaz] (i. m.) — 1. bodljika, kočanj, deo stabljike žita, kukuruza ili krupnije travke koji ostaje da viri iz zemlje posle žetve ili kosidbe ◊ sîśararîm grîu, ramasîră numa țîporază — požnjeli smo žito, ostadoše samo bodljike [Crn.] 2. dlačice zaostale u koži svinje posle šurenja ♦ dij. var. mn. țîporaḑă (s. Leskovo, zapis: D. Marković ) [GPek] ♦ dij. var. țîporag (mn. țîporaź) [akc. țîporag] ◊ ma-nbrukaĭ în tr-un țîporag — nagazio sam na jednu bodljiku [Por.] ∞ spińe | [Vidi] | |
| 358) | țîrțarĭ | ţârţar | грах | țîrțarĭ2 (mn. țîrțarĭe) [akc. țîrțarĭ] (i. m.) — (bot.) grah, vrsta mahunarke čija zrna služe za ishranu ◊ o uală đi țîrțarĭ, prînḑ đi tuoț — grne graha, ručak za sve [Crn.] | (opis) Țîrțarĭu a fuost amunkă đi kreskut, șî đi aĭa lumĭa s-a lasat đi pus. L-a samanat đin lapadat, ka pi grîu, în sapatură đi arșuou, da la astrukat ku tîrșu, ore ku grĭebla. Pista ĭel a pus krĭenź, șî ĭel a kreskut pi ĭaļe. Đi śe? Țîrțarĭu arĭe kovrag muaļe, ka maḑîrĭa. Fîră krĭenź, s-ar kulka pi pomînt șî n-ar rođi. Șî așa puțîn a rođit. Đi mĭnkarĭe la fĭert șĭ la đirĭes ku untură. — Grah je bilo teško uzgajati, pa je zbog toga izostavljen iz ishrane. Sejao se omaškom, kao pšenica, u izriljanu i usitnjenu zemlju, a pokrivan je granom ili grabuljom. Preko zasada nabacano je granje da bi narastao kroz njih. Zašto? Grah ima krhku stabljiku, kao grahorica. Bez granja bi polegao i slabo bi rodio. Pripremao se kao varivo sa masnom zaprškom. (Kazivanje Bosiljke Paunjelović, Osnić, zapis F. Paunjelović 1981.) [Crn.] | [Vidi] |
| 359) | țîrmuruos | ţărmuros | стрмо | țîrmuruos (țîrmuruasă) (mn. țîrmuruoș, țîrmuruasă) [akc. țîrmuruos] (prid.) — 1. strmo, vrletno zemljište ◊ akoluo ĭe așa đi țîrmuruos đi ńiś kapra nu puaće sî paskă — tamo je toliko strmo da ni koza ne može da pase [Crn.] ♦ dij. var. țărmuruos 2. uzdignuto, neravno, brežuljkasto zemljište [Por.] ∞ țărmuri | [Vidi] | |
| 360) | țîșńi | ţâșni | шикљати | țîșńi (ĭuo țîșńesk, ĭel țîșńașće) [akc. țîșńi] (gl.) — šikljati, izbijati u mlazu ◊ sari śĭepu, șî đin butuoń țîșńi vinu — izbi čep, i iz bureta šiknu vino [Crn.] ◊ lukraĭ pi-n zapușală mare, pănă nu-m țîșńi sînźiļi pi nas — radio sam po elikoj vrućini, dok mi krv nije šiknula iz nosa ◊ kopiļe, dakă ći măĭ prind kă furĭ, o să ći bat pănă kakățî nu va țîșńi đin ćińe — dete, uhvatim li te još jednom u krađi, ima da te bijem dok govna ne budu šiknula iz tebe ♦ sin. bîșńi [Por.] ∞ țîș! | (klet.) Țîșńirĭa đin ćińe, sî țîśńaskă! — Šiknulo iz tebe, da šikne! (klet.) Țîśńirĭa pîșku đin ćińe, sî țîșńaskă! — Šiknuo proliv iz tebe, da šikne! (Obično majke ovako kunu svoju decu zbog nekog nestašluka, kada se za njih kaže da su „dosadna ko proliv”. Rudna Glava. Zapis: Durlić, 1982) [Por.] | [Vidi] |
| 361) | țîșńituarĭe | ţâșnitoare | прскалица | țîșńituarĭe (mn. țîșńituorĭ) [akc. țîșńituarĭe] (i. ž.) — prskalica, dečja igračka ◊ đi fakut țîșńituarĭe îm trîabĭe brîśag, bît đi suok, bîćiśel đi razbik, șî kîlț — za izradu prskilice treba mi britva, zovin štap, štapić za klip, i kučina [Crn.] ♦ dij. var. țîșńituare (Rudna GLava) [Por.] ∞ țîșńi | [Vidi] | |
| 362) | țîșńitură | ţâșnitură | млаз | țîșńitură (mn. țîșńiturĭ) [akc. țîșńitură] (i. ž.) — 1. mlaz ◊ la nađitura lu mațîļi đi apă, a bîșńit o țîșńitură marĭe — na sastavku creva za vodu, izbio je veliki mlaz 2. (fig.) prznica, naprasit, nadmen ili neobuzdan čovek ◊ țîșńitura-ĭa nu mîĭ askultă pi ńima — taj nadmenko ne sluša više nikog [Crn.] 3. (med.) proliv, sraćkavica ◊ la lovit țîșńitură — dobio je proliv (Tanda) [Por.] ∞ țîșńi | [Vidi] | |
| 363) | țofaĭală | lăpoviţă | лапавица | țofaĭală (mn. țofaĭelurĭ) [akc. țofaîală] (i. ž.) — lapavica, sitna kiša sa snegom ◊ kînd înprauna ńinźe șî pluaĭe, sî faśe țofaĭală — kada zajedno padaju sneg i kiša, nastaje lapavica [Crn.] ♦ dij. sin lapoviță [Kmp.] ♦ sin. fļeșkău [Por.] ∞ țofai | [Vidi] | |
| 364) | țrĭep | ţâglă | цреп | țrĭep (mn. țrĭepĭ) [akc. țrĭep] (i. m.) — nedostaje mi oko dve stotine crepova, da pokrijem celu kuću ◊ vîntu mĭ-a luvat țrĭepu đi pi ștală — vetar mi je odneo crep sa štale [Crn.] ♦ dij. var. (mn. țrĭepurĭ) [akc. țrĭepurĭ] ◊ a dus o gramadă đi țrĭepurĭ, șî ĭa lasat l-înga gard — doneo je gomilu crepova, i ostavio ih je pored ograde ◊ țrĭepu ĭe astrukamînt nuou, a ĭeșît înkuaśa, pi dupa ratu-sta ku ńamțî — crep je nova vrsta pokrivača, pojavio se ovamo, posle rata sa Nemcima [Por.] up. astrukamînt, kîramidă, kiramiḑîĭe | [Vidi] | |
| 365) | Ţugińeșći | ? | Цугињешћи | Țugińeșći [akc. Țugińeșći] (i. m.) — (antr.) (top.) Cuginješći, nadimak porodica Simeonović, Petrović, Pavlović, Nikolić, Jovanović, Mladenović i Trailović (Žurkić) u Osniću, nastao od imena zajedničkog pretka, Cugina; zbog njihove brojnosti, i deo sela na kome ove porodice žive, nazvan je Cuginješći ◊ alu Țugină — Cuginovi [Crn.] | [Vidi] | |
| 366) | țuĭkă | ţuică | ракија | țuĭkă (mn. țuĭś) [akc. țuĭkă] (i. ž.) — (ret.) rakija ◊ kopsăĭ kuomina, șî fakuĭ țuĭkă numa kît đi kasa nuastră — ispekao sam kominu, i napravio sam rakije tek koliko za našu kuću [Crn.] ◊ nuoĭ la rakiĭe iĭ ḑîśem țuĭka numa kînd ńis kîta-n voĭa bună — mi rakiju zovemo cujkom, samo kada smo malo pod gasom [Por.] ∞ rakiu | [Vidi] | |
| 367) | țuka | ţuca | љубити | țuka (ĭuo țuk, ĭel țukă) [akc. țuka] (gl. p. ref.) — ljubiti ◊ asară s-a țukat ku furiș đi parinț — sinoć su se ljubili krišom od roditelja [Crn.] ◊ đimult kopiĭi a țukat mîna l-aĭ batrîń — nekada su deca ljubila ruku starijima ♦ sin. săruta [Por.] ♦ dij. sin. pupa [Tim.][Buf.] | [Vidi] | |
| 368) | ća | cea | ћа | ća (uzv.) — ća, uzvik kojim se zaprega skreće u desno ◊ vaka karĭe arĭe-nvățu sî tragă la „ća”, sî-nžugă đi đirĭapta, șî kînd trîabĭe abatut karu la đirĭapta, numa sî strîgă „ća” — krava koja ima naviku da vuče na „ća” (udesno), preže se sa desne strane, i kad kola treba da se skrenu u desno, samo se vikne „ća” ♦ supr. ăĭs [Crn.] | [Vidi] | |
| 369) | ćaĭ | ceai | чај | ćaĭ (mn. ćaĭurĭ) (i. m.) — čaj, topli napitak od osušenih delova biljaka ◊ lumĭa nuastră a kuļes ĭarbă ńagră, șî ĭarna a fĭert ćaĭ đi tușît șî durut la burtă — naši ljudi su brali nanu, i zimi kuvali čaj protiv kašlja i bolova u stomaku [Crn.] ◊ măĭ bun ćaĭ ĭe đi fluarĭa đi ćiĭ — najbolji čaj je od lipovog cveta [Por.] ♦ up. ćeĭ [Crn.] ćiĭ [Por.] | [Vidi] | |
| 370) | ćakă | teakă | ножница | ćakă (mn. ćake) [akc. ćakă] (i. ž.) — 1. nožnica, korice za nož; kanija ◊ nuĭe bun sî puorț kuțîtu fîră ćakă, kî puoț sî ći taĭ — ne valja da nosiš nož bez kanija, jer možeš da se posečeš [Crn.] 2. futrola za duguljaste predmete uopšte ◊ ćakă đi dus kuća, đi askuțît kuasa — futrola za nošenje brusa, kojim se oštri kosa (Plavna) [Pad.] 3. (fig.) (vulg.) vagina i anus ♦ var. ćuok [Por.] | (izr.) Pizda ĭe ćaka puļi. — Pička je kurčeva kanija. ◊ Bago-n ćakă! — (dosl.) „Uvuci je(zik) u kanije” (=Ućuti!) ◊ (psov.) Futumiće-n ćakă! — Bemte u „kanije”! (Zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.] | [Vidi] |
| 371) | ćakmă | jgheab | жљеб | ćakmă (mn. ćakme) [akc. ćakmă] (i. z.) — 1. (zast.) a. žljeb, uzdužni kanal izdubljen u direku kuće „čatmare” ◊ ćakma-n puop s-a skobit ku alat karĭe s-a kĭemat „pruosîk” — žljeb u direku dubio se alatom zvanim „prosek” ◊ kasă în ćakme — čatmara [Crn.] 2. (zast.) ćakmă ĭe kasă đi nuĭaļe, ļipită ku imală — ćakma je koliba od pruća, oblepljena blatom (Jasikovo) [GPek] | (opis) Fînkă đimult nu sî mîĭ fak kîăș în ćakmă, șî vuorba-sta sa perdut în lume. În luoku ĭeĭ ĭe bagată vuorbă ńemțaskă „nut". — Pošto se odavno ne grade kuće čakmare, i ova reč se u narodu izgubila. Umesto nje se koristi nemačka reč "nut". (Zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] | [Vidi] |
| 372) | ćamă | teamă | страх | ćamă (mn. ćamă) [akc. ćamă] (i. ž.) — strah, strepnja, zebnja ◊ în lume s-a bagat o ćamă đi fuamiće — u narod se uvukao nekakav strah od gladovanja ◊ kopiĭi đi ćamă s-a ļekuĭit ku điskînćik — deca su od straha lečena bajalicama ♦ sin. frikă [Crn.] ∞ ćemĭa | [Vidi] | |
| 373) | ćașkă | ceașcă | шоља | ćașkă (mn. ćașke) [akc. ćașkă] (i. ž.) — (zast.) šolja ◊ ćaĭu sî bĭa đin ćașkă marĭe — čaj se pije iz velike šolje [Crn.] | [Vidi] | |
| 374) | ćeĭ | tei | липа | ćeĭ (mn. ćeĭi) [akc. ćeĭ] (i. m.) — 1. (bot.) lipa (tilia platyphyllos) ◊ đin ļiemnu đi ćeĭ sa fakut blîăń đi loitre đi kar, da fluarĭa đi ćeĭ sî kuļaźe đi ļekuit durĭarĭarĭ la burtă — od lipovog drveta rezale su se daske za kanate na kolima, a lipov cvet se bere za lečenje bolova u stomaku 2. lika, potkorni sloj lipovog drveta ◊ ku kuaža supțîrĭe a đi ćeĭ lumĭa đimult a ļagat viĭa — lipovom likom su ljudi nekada vezivali vinovu lozu [Crn.] ♦ dij. var. ćiĭ [Por.] | [Vidi] | |
| 375) | ćekĭar | cicar | шикара | ćekĭar (mn. ćekĭarurĭ) [akc. ćekĭar] (i. m.) — šikara, gusta, teško prohodna mlada šuma ◊ în tîlvă a krskut ćekĭar đi nu puoț sî strabaț — na brdu je izrastao čestar, de ne možeš da se probiješ ♦ (augm.) ćekĭariș [Crn.] ♦ dij. var. ćikar ◊ ćikar ĭe o padure maruntă đi nu puoț sî mĭerź pin ĭa — šikara je sitna i gusta šuma da ne možeš da ideš kroz nju [Por.] | [Vidi] | |
| 376) | ćemĭa | teme | страховати | ćemĭa (ĭuo ma ćem, ĭel sî ćamĭe) [akc. ćemĭa] (gl. p. ref.) — 1. strahovati, plašiti se, bojati se, strepeti ◊ đi śe ć-aĭ ćemĭa đi moruoń, daka moruoń nu ĭastă? — zašto bi se plašio vampira, ako vampira nema? ◊ saćanu mîĭ mult sî ćamĭe đi sîaśită șî đi pĭatră — seljak najviše strepi od suše i od grada 2. biti ljubomoran; prebacivati nekom zbog ljubomore; sumnjičiti nekoga da čini preljubu [Crn.] ◊ đi kînd m-am mîritat, barbatu ma ćamĭe ku Pîătru, kî mĭ-a fuost vrodată baĭat, da ĭuo ku uomu akuma n-am ńimika — od kad sam se udala, muž me sumnjiči zbog Petra, jer mi je nekada bio momak, a ja sa čovekom sada nemam ništa ♦ up. spomînta [Por.] | [Vidi] | |
| 377) | Ćerkez | cerchez | Ћеркез | Ćerkez [akc. Ćerkez] (i. m.) — (antr.) Ćerkez, vlaško prezime porodice u Šarbanovcu, koje nastalo prema pretku sa nadimkom Ćerkez ◊ Ļikă Ćerkez a fuost bažukuruos uom șî glumeț — Ilija Ćerkez je bio čovek šeret i šaljivdžija [Crn.] | [Vidi] | |
| 378) | ćesala | cesala | тимарити | ćesala (ĭuo ćesîăl, ĭel ćasîlă) [akc. ćesala] (gl. p.) — timariti, češljati stoku upotrebom češagije ◊ o vakă arĭe, șî ńiś pi ĭa nu o puaće ćesala kum trîabe — jednu kravu ima, pa ni nju ne može timariti kako valja [Crn.] ♦ dij. var. ĭuo ćesaļeḑ, ĭel ćesaļaḑă [Por.] | [Vidi] | |
| 379) | ćesalat | ţesălat | истимарен | ćesalat (ćesalată) (mn. ćesalaț, ćesalaće) [akc. ćesalat] (prid.) — istimaren, iščetkan i očišćen češagijom ◊ kalu ĭe ćesalat, puoț sî-l înkaļiś șî să pļeś la drum — konj je istimaren, možeš da ga uzjašeš i kreneš na put [Crn.] ∞ ćesala | [Vidi] | |
| 380) | ćesală | cesală | чешагија | ćesală (mn. ćesîăļ) [akc. ćesală] (i. ž.) — (tehn.) češagija, metalni češalj sa drškom kojim se timari krupna stoka ◊ la panađur muara sî kumpîr ćesală nuauă, kî la asta îĭ sa mînkat đințî — na vašaru moram da kupim novu češagiju, jer su se na ovoj izjeli zupci [Crn.] ◊ ku ćesala sa ćesaļaḑă măĭ mult vaśiļi, da s-a ćesalat șî kaĭi, kare ĭ-avut — češagijom su se najviše timarile krave, a timareni su i konji, ko ih je imao [Por.] ∞ ćesala | [Vidi] | |
| 381) | ćeșî | teși | искосити | ćeșî (ĭuo ćeșîăsk, ĭel ćeșîașće) [akc. ćeșî] (gl. p.) — iskositi, iseći ukoso, napraviti kosi rez ◊ bîtu đi piskuańe đi salkă sî puaće raćeḑa, ore ćeșî — štap za pištaljku od vrbe može se iseći ravno, ili iskositi [Crn.] | [Vidi] | |
| 382) | ćeșît | teșit | искошен | ćeșît (ćeșîtă) (mn. ćeșîț, ćeșîće) [akc. ćeșît] (prid.) — iskošen, isečen ukoso ◊ kînd oltańeșć, raćeḑu la pĭelț trîabĭe sî fiĭe ćešît — kad kalemiš, rez na pelceru treba da bude iskošen [Crn.] ◊ kînd muĭerļi fak fifă, taĭe țaua la un kîpatîń ćeșît, da alalt ăl lasă astupat — kada žene prave „fifu”, seku otvoreni kraj cevčice ukoso, a drugi ostave da bude zatvoren (Jasikovo) [GPek] ∞ ćeșî | [Vidi] | |
| 383) | ćeșîtură | teșitură | косина | ćeșîtură (mn. ćeșîturĭ) [akc. ćeșîtură] (i. ž.) — kosina, ukoso isečena površina ◊ în luok sî taĭe bîrna đirĭept, ĭel ĭa fakut ćeșîtură — umesto da iseče gredu pravo, on ju je isekao ukoso [Crn.] ∞ ćeșî | [Vidi] | |
| 384) | ćigańe | tigaie | тигањ | ćigańe (mn. ćigîăń) [akc. ćigańe] (i. ž.) — tiganj, plitak metalni sud sa drškom koji se upotrebljava za prženje ◊ tuată kasa a avut ćigańe adînkă ku piśuarĭe, karĭe sî puńe pi fuok, ćigańe ku kuada lungă, șî ćigańe mikă ku kuada skurtă — svaka kuća je imala dubok tiganj sa nožicama, koji se stavlja na vatru, tiganj sa dugačkom drškom, i mali tiganj sa kratkom drškom ♦ dij. var. ćigaĭe (Lubnica, Valakonje) [Crn.] ◊ ĭastă duauă fĭelurĭ đi ćigăń: skunđe, fara piśuare, kare s-a pus pi firastău, șî ku triĭ piśuare șî ku kuadă, kare s-a pus pi vatra fuokuluĭ — ima dve vrste tiganja: plitki, bez nogu, koji se stavljao na sadžak, i sa tri noge i drškom, koji se stavaljao na ognjište [Por.] ♦ dij. sin. șarpĭel (Brestovac) [Crn.] | (kom.) u Porečkoj Reci, ćigaĭe se kaže u gotovo svim selima, sem u Rudnoj Glavi i zapadnim delovima Topolnice, gde je rašireni oblik ćigańe [Por.] | [Vidi] |
| 385) | ćik | tic | шиљак | ćik (mn. ćikurĭ) (i. s.) — 1. (tehn.) šiljak, oštar završetak na alatkama ◊ am dus piuku la maĭstur kî-ĭ s-a frînt ćiku — odneo sam pijuk majstoru jer mu se polomio šiljak [Crn.] 2. (anat.) kljun kod piladi, i malih ptica opšte ◊ puĭi-n kuĭb așćată pi mumî-sa ku ćiku kaskat — ptići u gnezdu čekaju majku sa otvorenim kljunom ◊ puĭu đi gaină are ćik, da gaina șî kokuoșu au ćuok — kokošje pile ima kljunić, a kokoška i petao imaju kljun 3. (fig.) ime od milja za ud muške bebe; pužić ◊ o, mînka-ț-ar mama ćiku! — o, poješće ti baba „pužić”! ♦ up. ćuok [Por.] | [Vidi] | |
| 386) | ćikai | ciuguli | кљуцати | ćikai (ĭuo ćikîĭ, ĭel ćikîĭe) [akc. ćikai] (gl. p.) — kljucati, kljuckati ◊ tata a-nćins pĭaļa đi puork în ļiemn, va ćikai pîăsîrļi unsura đi pi ĭa — otac je razapeo svinjsku kožu na drvetu, da ptice iskljucaju masnoću sa nje [Crn.] ♦ dij. sin. ćuokăi, ćokai [Por.] | [Vidi] | |
| 387) | ćikait | ciugulit | искљуцан | ćikait, ćikaită (mn. ćikaiț, ćikaiće) [akc. ćikait] (prid.) — (ornit.) iskljucan, pokljucan ◊ pĭaļa đi puork, ś-a-nćinso tata pi gard, tuată ĭe ćikaită đi pîăsîrĭ — svinjska koža, koju je otac razapeo na ogradi, sva je iskljucana od ptica ◊ nuku ĭe pîn le vîr ćikait đi vîrdîărĭ — orah je do vrha iskljucan od detlića [Crn.] ♦ dij. var. ćokait [Por.] ∞ ćikai | [Vidi] | |
| 388) | ćimp | timp | време | ćimp (mn. ćimpi) [akc. ćimp] (i. m.) — 1. vreme, atmosferske prilike tokom godine, naročito u odnosu na vegetabilni ciklus ◊ ćimpu ĭe bun, kî nuĭe prĭa ploĭuos — vreme je dobro, jer nije previše kišovito ◊ dakă va fi șî ćimpo-sta uskaśiu ka al đi an, arĭe sî fiĭe marĭe fuamiće — ako će i ova godina biti sušna kao predhodna, biće velika glad [Crn.] 2. godina a. kao deo vremenskog ciklusa ◊ la ćimp, în vrĭamĭa-sta, să ńi gasîm ĭară — dogodine, u ovo vreme, da se nađemo ponovo ◊ ćimp rîău, ńirođituorĭ — loša godina, nerodna b. kao sinonim za leto ◊ a trĭekut ćimpurĭ șî ćimpurĭ đ-atunśa — prošla su leta i leta otada ◊ ćimpol trĭekut — prošlo leto (prošlog leta) ♦ sin. vrĭamĭe, an [Por.] | [Vidi] | |
| 389) | ćimpuriu | timpuriu | ран | ćimpuriu (ćimpuriĭe) (mn. ćimpuriĭ, ćimuriĭe) [akc. ćimpuriu] (prid.) — ran, prevremen, koji u vegatibilnom ciklusu dozreva pre uobičajenog vremena a. za letinu ◊ grîu ĭe akuma ćimpuriu, pi la Vidum o să ažungă đi sîśerat — pšenica je sada ranije dozrela, oko Vidovdana će stići za žetvu b. za stoku ◊ karĭe a avut mńeĭ ćimpuriĭ, puaće sokoći la vro dobîndă — ko je rano dobio jagnjad, može računati na neku zaradu [Crn.] c. za vegetaciju ◊ mi sa-m pare kă śuaua s-a skimbat pi pomînt: parke akuma padurĭa înverḑîașće măĭ ćimpuriu đi kît kînd am fuost ĭuo kopil mik — čini mi se da se nešto promenilo u svetu: kao da sada šuma ranije ozeleni nego kada sam ja bio malo dete d. a godinu kao vegetabilni ciklus ◊ an ćimpuriu — godina kada letina ranije dozreva ♦ supr. tîrḑîu [Por.] ∞ ćimp | [Vidi] | |
| 390) | ćinîr | tânăr | млад | ćinîr (ćinîră) (mn. ćinîrĭ, ćińirĭe) [akc. ćinîr] (prid.) — mlad a. za čoveka: na uzrastu između detinjstva i zrelosti ◊ uomu al ćinîr tuot puaće — mlad čovek sve može b. za životinje: na uzrastu između mladunčeta i odrasle životinje ◊ buou sî-nvață la žug pîn ĭe ćinîr — vo se uči da vuče jaram dok je mlad ♦ sin. mik c. a biljni svet (obično za visoko rastinje) : stanje između mladice i zrele biljke ◊ puomu sî oltańašće pîn ĭe ćinîr — voćka se kalemi dok je mlada ◊ padurĭa ćinîră nu să taĭe — mlada gora se ne seče [Crn.] ◊ puoț sî ḑîś kî ĭe mîăru, ka puomu, ćinîr, da đi mară, ka puamă, nu: đi mară atunśa ḑîś kî ĭe krudă — možeš da kažeš za jabuku kao voćku da je mlada, ali za jabuku kao plod, ne: za jabuku tada kažeš da je nezrela ♦ dij. var. ćinăr ◊ a murit uom ćinăr — umro je kao mlad čovek [Por.] | (stih) Kînd erĭam ćinîr, frumuos la firĭe, Purtam duauă dupa mińe, Da akuma-m înbatrîńit, Pîăru-n kap a karunțît, Barba ńagră a albit. — Kada sam bio mlad i lep, Dve sam cure vodio, A sada sam ostario, Kosa mi je osedela, Crna brada pobelela. (Iz pesme Miroslava Čulinovića (1938.) Šarbanovac, „Kînd aduk minća đi mult” — „Kad se setim davnih dana”, zapis F. Paunjelović 2008. ) [Crn.] | [Vidi] |
| 391) | ćińeriș | tineret | омладина | ćińeriș (mn. ćińerișurĭ) [akc. ćińeriș] (i. m.) — omladina, mladež, mladi naraštaj ◊ tuot ćińerișu s-a dus în sat la uoră — sva mladež je otišla u selo na igranku ◊ akuma ćińerișu puartă pîăru lung — sada omladina nosi dugu kosu [Crn.] | [Vidi] | |
| 392) | ćińerĭață | tinerete | младост | ćińerĭață (mn. ćińerĭețurĭ) [akc. ćińerĭață] (i. ž.) — mladost, doba života između detinjstva i pune zrelosti ◊ ćińerĭața ĭe mîndră dakă n-aĭ ńiś o grižă — mladost je lepa ako nemaš nijednu brigu [Crn.] ◊ ćińerĭață ĭuta trĭaśe — mladost brzo prolazi [Por.] | (vidi paremije) | [Vidi] |
| 393) | ćipsă | alaun | стипса | ćipsă (mn. ćipsurĭ) [akc. ćipsă] (i. ž.) — (hem.) stipsa ◊ kožokari a mestakat varu ku ćipsă kînd a ștavait fuoĭi đi kožuaśe — ćurčije su mešali kreč i stipsu kad su štavili kože za kožuhe [Crn.] ◊ muĭarĭa kare avut ibomńik, dupa śe s-a đisparțît đi ĭel, ku furiș a dat pi đi źuos ku ćipsa, să nu priśĭapă barbatu k-a fuost đi kurînd ku ibomńiku; ćipsa-ĭa atîta o „strînźe”, đi barbatu ginđașće kă ĭe ĭa înźir đi muĭarĭe — žena koja je imala ljubavnika, kada se rastane s njim, krišom se dole protrlja stipsom, da muž ne primeti kako je skoro bila s ljubavnikom; stipsa je tako „stegne”, da muž pomisli da je ona anđeo od žene [Por.] | [Vidi] | |
| 394) | ćipsîĭe | tipsie | тепсија | ćipsîĭe (mn. ćipsîĭ) [akc. ćipsîĭe] (i. ž.) — tepsija, plići bakreni ili emajlirani sud, okruglog ili četvrtastog oblika, za pečenje helba, mesa i dr. ◊ în ćipsîĭa marĭe am kuopt pîńa, da-n a mikă karńe — u velikoj tepsiji ispekla sam hleb, a u manjoj meso [Crn.] ◊ ćipsîĭa nuĭe vas batrîn, kî aĭ nuoștri aĭ batrîń a șćĭut numa đi vas đi pomînt, șî đi ļiemn: đi uaļă, śirińe, strakină, bļid ... — tepsija nije starinsko posuđe, jer su naši stari znali samo za glineni i dreveni sud: grne, crepulju, kalenicu, bljudu ... [Por.] | [Vidi] | |
| 395) | ćipșînă | cipcină | типац | ćipșînă (mn. ćipșîń) [akc. ćipșînă] (i. ž.) — (bot.) tipac, vijuk, plava trava (Festuca glauca) ◊ ćipșîna nuĭe ńiś đi pașuńe, ńiś đi kuasă — tipac nije ni za pašu, ni za kosu ♦ sin. fufuļiśe (Osnić), stankuță (Šarbanovac)[Crn.], Osanica [Hom.], gilberĭa (Lubnica) [Crn.] ♦ up. tîrsaĭkă, fufuļikă [Por.] | [Vidi] | |
| 396) | ćirikai | ciricăi | цвркутати | ćirikai (ĭuo ćirikîĭ, ĭel ćirikîĭe) [akc. ćirikai] (gl.) — (onom.) (ornit.) 1. cvrkutati ◊ pîăsîrļi ćirikîĭe, a veńit primovara — ptice cvrkuću, došlo je proloće 2. (fig.) čavrljati, džakati, ćaskati, brbljati ◊ nu ćirikai ka koțofana pi gard — nemoj džakati kao svraka na plotu [Crn.] ♦ dij. var. ćićirikai [Por.] ∞ ćirik | [Vidi] | |
| 397) | ćirikaĭală | ciricăială | цвркутање | ćirikaĭală (mn. ćirikaĭelurĭ) [akc. ćirikaĭală] (i. ž.) — (onom.) (ornit.) 1. cvrkutanje, čijukanje ◊ đin padurĭe s-auđe ćirikaĭală tarĭe — iz šume se čuje glasno cvrkutanje 2. (fig.) a. čavrljanje, ćaskanje, brbljanje ◊ s-auđe ćirikaĭală ka la tuors — čuje se čavrljanje kao na prelu [Crn.] b. očijukanje, tepanje, domunđavanje ◊ lasîće đi ćirikaĭală, numa dakă țî drag đi mińe, spuńe đeșkis — mani se „čijukanja”, nego ako me voliš, kaži otvoreno ◊ o sî va ĭasă ćirikaĭala-ĭa pi nas — ima da vam izađe to domunđavanje na nos ♦ dij. var. ćirikaitu [Por.] ∞ ćirik! | [Vidi] | |
| 398) | Ćirikuva | Dragobete | Драгобан | Ćirikuva [akc. Ćirikuva] (i. ž.) — (kal.) (ornit.) Dragoban, pričji praznik ◊ Ćirikuva ĭe ḑîua śuarîlor aļi marĭ, șî sî kađe mńerkurĭ pi Saptamîna pistriță, karĭe ĭe înainća saptamîńi ku Muoșî đi pipćeĭ — Ćirikuva je praznik velikih ptica, i pada u sredu Šarene nedelje, koja je pre sedmice sa Pihtijnim zadušnicama ◊ đin tuaće saćiļi pi Vaļa Ćimuokuluĭ, Ćirikuva sî sarbĭaḑă numa în Osńiśa — od svih sela u Crnoj Reci, Ćirikuva se praznuje samo u Osniću [Crn.] ♦ dij. var. Ćirikuave [Zvizd] ♦ dij. sin. Dragobĭaće, Dragoban [Por.] ∞ ćirik | (opis) Ćirikuva ĭe sarbatuarĭe kare sa țîńe đi pîăsîrĭ marĭ: śuară, śeuś, koțofĭeń, sturḑ, arîăț, șî alće karĭe fak șćetă la lume pin berekĭet în luokurĭ, la kîńipă, în građiń, la puamĭe, or la pîlgu đi gaiń. Sî kađe mńerkur pi Saptamîna pistriță. Atunșa ĭe arț. La Ćirikuva s-a fĭert buabĭe đi kukuruḑ, șî s-a numit la pîăsîrĭ șî l-aĭ muorț đin kasă. Buabiļi-ļa s-a lapadat în kîmp, akolo sî fiĭe mînkarĭa pîăsîrilor, alta mînkarĭe sî numîĭ kaće; aļilalće buobe ļ-a mînkat aĭ đin kasă. Pi lînga aĭa, muĭeriļi avut șî mîĭ un đeskînćik adîns: pînă a tuors ḑîua, a blastamat sî să suśaskă ćiku la pîăsîrĭ ka tuortu aluor, dakă nu va fi satuļe ku aĭa śe ļ-a numit ĭaļe, șî ĭară va faśa șćetă pistă vară. — Ćirikuva je praznik koji se drži zbog ptica: vrana, čavki, svraka, drozdova, kobaca i drugih, koje ljudima oštećuju letinu, konoplju, bašte, voćke, ili jato živine. Pada u sredu u Šarenoj nedelji. To je trapava nedelja. Na dan Ćirikuve kuvala su se kukuruzna zrna, i namenjivala pticama i mrtvima iz kuće. Ta zrna su bacana u polje, tamo da budu hrana pticama, drugu hranu da ne traže. Pored toga, žene su imale još jedno posebno bajanje: dok su prele, klele su ptice da im se uvrnu kljunovi kao njihova pređa, ako ime bačena hrana ne bude dovoljna, pa opet naprave štetu letini. (Kaz. Kosara Caranović r. 1943. i Radmila Caranović, r. 1941. g. u Osniću, zapis F. Paunjelović 2005.) [Crn.] | [Vidi] |
| 399) | ćivală | tiveală | поруб | ćivală (mn. ćivĭaļe) [akc. ćivală] (i. ž.) — porub, uska traka koja se zašivala na rukavima, obodima suknji, kecelja i okovratnika kaputa ◊ pi dungă sî kuoș o ćivală ruoșîĭe, sî-m fiĭe krețanu mîĭ mîndru — po obodu da ušiješ crveni porub, da mi suknja bude što lepša [Crn.] ◊ uomo-l žîăļńik ļagă o ćivală ńagră pi lînga gît — čovek u žalosti, vezuje jednu crnu traku oko vrata [Por.] ∞ ćivi | [Vidi] | |
| 400) | ćivi | tivi | порубити | ćivi (ĭuo ćivĭesk, ĭel ćivĭașće) [akc. ćivi] (gl. p.) — porubiti, opšivati rub na nekoj tkanini ◊ oĭ ćivi țîańiku sî nu să đistrîamĭe — porubiću čaršav da se ne opara ◊ kînd vi ćivi mîńika la kîlțan, puot sî-l înbrak — kad budeš porubila rukav na košulji, mogu da je obučem [Crn.] | [Vidi] | |
| 401) | ćivik | luminiș | пропланак | ćivik (mn. ćivikurĭ) [akc. ćivik] (i. m.) — (oron.) proplanak, livadski prostor okružen šumom ◊ pazîașće uoĭļi pi ćivik, koluo în duoso-la — čuva ovce na proplanku, tamo u onoj šumi [Crn.] ♦ dij. sin. (ret.) rariș [Por.] ♦ dij. sin. spartură ◊ spartură ĭe poĭana-n mižluoku duosuluĭ — „spartura” je livada usred šume (Jasikovo) [GPek] | [Vidi] | |
| 402) | ćivit | tivit | порубљен | ćivit1 (ćivită) (mn. ćiviț, ćiviće) [akc. ćivit] (prid.) — porubljen, opšiven ◊ kamașa țî ćivită, puoț s-o-nbraś — košulja ti јe porubljena, možeš da je obučeš [Crn.] ∞ ćivi | [Vidi] | |
| 403) | ćiz | tiz | имењак | ćiz (mn. ćiž) (i. m.) — imenjak ◊ ćizu a mĭeu a kapatat poziu đi sud — moj imenjak je dobio poziv za sud [Crn.] ◊ a brĭe ćuzuļe, așa tu vorbĭeșć đi mińe? — a bre imenjače, tako ti govoriš o meni? [Por.] | [Vidi] | |
| 404) | ćokîrlan | ciocârlan | трнокоп | ćokîrlan (mn. ćokîrlan) [akc. ćokîrlan] (i. m.) — (tehn.) trnokop, alatka sa dva reza od kojih jedan služi za iskopavanje, a drugi za sečenje korenja pri tršenju ◊ askuțîĭ ćokîrlanu đ-amîndoă pîărț, șî akuma ma duk la tîrsît — naoštrio sam obe strane trnokopa, i sada idem na tršenje ♦ dij. var. śokîrlan, krlan [Crn.] ♦ up. śukîrlan [Por.] | [Vidi] | |
| 405) | ćumur | cărbune | угаљ | ćumur [akc. ćumur] (i. m.) — ugalj koji se iskopava u rudnicima ◊ đi la maĭdan la Lugńița, am karat ḑîaśe kară đi ćumur đi ars tugla — iz rudnika u Lubnici, dovezli smo desetoro kola uglja za pečenje cigle ♦ var. kimur (Lubnica) [Crn.] | [Vidi] | |
| 406) | ćuok | cioc | кљун | ćuok1 (mn. ćuokurĭ) [akc. ćuok] (i. m.) — (orn.) kljun ◊ tuaće pîăsîrļi au ćuok, șî pi aĭa sî aļeg đin žuavińiļi aļilalće — sve ptice imaju kljun, i po tome se razlikuju od ostalih životinja [Crn.] ♦ dij. sin. ćik [Por.] | (izr.) Barba ćuok, meso ĭuok! — Čiča s bradom, a mesa nema! (Ostatak iz neke zaboravljene priče, u kojoj se verovatno ismejavao čovek, koji je sa šiljatom bradicom „terao modu” da liči na bogataša, a u stvari je bio puki siromah. Zapis: Durlić, čuo u selima Gornjeg Poreča). [Por.] | [Vidi] |
| 407) | ćuș | ciuf | ћук | ćuș1 (mn. ćușî) (i. m.) — 1. (ornit.) ćuk, noćna ptica iz porodice sova (Athene noctua) ◊ ćușu sî kuĭbarĭașće în butuarkă — ćuk se gnezdi u duplji [Crn.] ◊ ćușu ḑîua nu vĭađe ńimika — ćuk danju ne vidi ništa (s. Plavna) [Pad.] ♦ sin. șćuoĭ (Tanda) 2. (fig.) (pej.) a. rogonja, čovek koga žena vara ◊ ćušuļe, đeșkiđeț uoki odată, da nu vĭeḑ śe-ț lukră muĭarĭa pin sat? — rogonjo, otvori oči već jednom, zar ne vidiš šta ti žena radi po selu? b. tupavko, priprost, naivan čovek; glupan ◊ bagă sama śe vorbĭeșć, nu fi ćuș — pazi šta pričaš, ne budi glup ♦ (augm.) ćușumau, ćușuman [Por.] 3. (muz.) naziv jedne od vlaških erotskih pesama, koju su pevali stari lautari [Mlava] | (opis) Ćușu vińe o pasîrĭe pruastă, kare nu miśkă, nu fuźe, numa sa uĭtă la ćińe ku uoki-ĭa buldanaś, ka kînd nu-nțaļaźe ńimika, șî đ-aĭa ku ĭel s-a bažuokură uamińi aĭ prostovań. Ćușu-n primovara, pi-nđisara, dupa śe zovrńe suariļi, vińe pi lînga kasă, șî kîntă; đi mulće uorĭ nu puoț sî duormĭ đi ĭel: kînd vrĭeĭ să-l dudăĭ, ĭel nu fuźe, numă s-a mută-n alta krĭangă. — Ćuk deluje kao priprosta ptica, koja ne mrda, ne beži, nego samo gleda onim buljavim očima, kao da ne razume ništa, pa zato se njime izvrgavaju ruglu priprosti ljudi. Ćuk s proleća, u večernjim satima posle zalaska sunca, dolazi u blizinu kuće, i peva; više puta ne možeš da spavaš od njega: kad ga poteraš, on ne beži, nego se samo premesti na drugu granu. (Kaz. Lazar Durlić, r. 1947, zapis: Durlić, Rudna Glava 2012) [Por.] (opis) Ćușu nu vĭađe ḑîua, đ-aĭa ĭel stă șî nu fuźe, gata puoț să-l prinḑ ku mîna. Pĭ-aĭ kornuț îĭ bužukurĭeḑ kî sînt ćuș, kă muĭarĭa ļi s-a kurvĭașće a ĭevi, da iĭ nu văd ńimika: sînt kĭuorĭ ka ćușu. — Ćuk ne vidi danju, zato stoji i ne beži, gotovo možeš rukom da ga uhvatiš. Rogonje zadirkuju da su ćukovi, jer im se žena javno švaleriše, a oni ne vide ništa: slepi su kao ćuk. (Kaz. Čedomir Točaković, r. 1951, Plamna, opština Negotin, zapis: Durlić, 2012) [Pad.] (kom.) Neverovatne glasovne mogućnosti ćuka, koji se kreću od običnog hukanja do plača deteta, podudaraju se sa opisom oglašavanja Šumske Majke (Muma Padure) iz pričanja starih Vlaha koji su Muma Paduri "čuli" kako ih prati dok se noću kreću planinom: — Muma Paduri sa zmĭaură ka mîțu, sa plînźe ka kopilo-l mik, urlă ka kîńiļi turbat, faśe în tuot fĭeļu đi ći ĭau fioriļi đi frikă! Kum tu mĭerź pi poćakă, așa mĭarźe ĭa pin ļamńe dupa ćińe. Nu kućeḑ s-o-ngîń, kă ći omuoară! — Šumska Majka mjauče kao mačka, plače kao malo dete, zavija kao besan pas, oglašava se na razne načine da te hvata panika od straha! Kako ti ideš puteljkom, tako ona kroz drveće ide za tobom. Ne smeš da je podražavaš, jer će te ubiti! | [Vidi] |
| 408) | dațîĭe | dare | дација | dațîĭe (mn. dîățîĭ) [akc. dațîĭe] (i. ž.) — dacija, dažbina, namet ◊ am vindut vaśiļi sî plaćesk dațîĭa la držauă — prodao sam krave da platim dažbine državi [Crn.] ♦ dij. sin. dîtoriĭe [Por.] | [Vidi] | |
| 409) | daćină | datină | обичај | daćină (mn. dăćiń) [akc. daćină] (i. ž.) — 1. običaj ◊ la nuoĭ ĭe daćina sî puńem pomĭeń la-l muort pĭn la șapće ań dupa muarće — kod nas je običaj da se umrlom stavljaju pomane sve do sedme godine posle smrti [Crn.] 2. navika ◊ așa-ĭ daćina, grĭeu sa đizvață — takva mu je navika, teško će se odučiti ♦ sin. ađet, învăț 3. sudbina ◊ basanka așa ĭ-a fuost daćina, să nu traĭaskă mult — valjda mu je takva bila sudbina, da ne živi dugo ♦ sin. ursă, skrisă, soartă [Por.] | [Vidi] | |
| 410) | dadauorĭ | ? | дадаори | dadauorĭ [akc. dadauorĭ] (i. m.) — dadaori, tradicionalna narodna igra Vlaha Crnorečja ◊ ura-sta s-a žukat în tuaće saćiļi, ama sî kĭamă șî tramuriśa — ovo kolo se igra u svim selima, ali se zove i „tramuriša” ♦ / < de doa ori — „po dva puta” ♦ sin. tramuriśa — „drhtava, treperava” [Crn.] | (opis) Dadauorĭ șî tramuriśa ĭe tot una. Žukatuorĭ buń ļesńe învață žuoko-sta. Sî žuakă așaḑat, ku tîalpiļi pi žuos. Ĭuoće kum: 1. đirĭeptu la đirĭapta; 2. stîngu dupa ĭel 3. șî 4. trîămurĭ đi tri uorĭ (kăće o 1/8). Žukatuariļi sî suśesk dupa piśuor (dupa paș), da la tramurat (la 3. șî 4.), frțuon đin źenunkĭ. — „Dadaori” i „tramuriša” je jedno isto. Dobri igrači lako nauče ovo kolo. Igra se nisko, celim stopalom. Evo kako: 1. desna u desno 2. leva se privlači do desne 3. i 4. treperi se tri puta (po 1/8). Igračice se okreću prema iskoraku, a kad trepere (3. i 4.) vrckaju kolenima. (Zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] (kom.) La vuorba-sta ĭe pus kum s-a ḑîśe uara-sta în Ćimoku al Ńegru. Ḑîk în armuńikă șîn fluĭer Srba Radovanović ku fiu-su Stefan, đin Metońița. Snimku ĭe fakut 2010. — Uz ovu reč postavljen je primer kako se ovo kolo svira u Crnorečju. Sviraju na harmonici i fruli Srba Radovanović i njegov sin Stefan, iz Metovnice. Snimak je načinjen 2010. godine. | [Vidi] |
| 411) | daĭkă | daică | сека | daĭkă (mn. daĭke) [akc. daĭkă] (i. ž.) — (hip.) 1. (folk.) seka; draga, dragana; simpatija; ljubavnica ◊ daĭka mĭa, ku uoki ńegri — moja draga, crnooka [Crn.] ◊ daĭkă iĭ ḑîś la ibomńikă, kînd će dragaļeșć ku ĭa — „dajka” kažeš ljubavnici, kad joj tepaš [Buf.] ◊ daĭkă ĭe nume đizmerdat; kînd la vruna-ĭ ḑîś „daĭko, daĭkuțo”, ĭa înțaļiaźe śi ĭe ku ćińe, șî śe tu aĭ đi gînd — „dajka” je mazno ime; kada nekoj kažeš „dajko, dajkice”, ona razume šta je s tobom, i koja ti je namera (Jasikovo) [GPek] 2. (srod.) a. starija sestra [Crn.] b. (hip.) oslovajljanje među sestrama: tako, od milja, mlađa sestra zove stariju 3. (hip.) oslovljavanje među ženama: tako mlađa žena, iz poštovanja, oslovljava svoju stariju prijateljicu, ili rođaku [Por.] [Buf.] [GPek] ♦ (demin.) daĭkuță [Crn.] [GPek] [Por.] [Buf.] ♦ (demin.) / < dadă ∞ ńam | (stih) Daĭka mĭa ku uoki vĭerḑ, Śe ći faś kî nu ma vĭeḑ. — Draga moja, očiju zelenih, Mene kao ti ne vidiš. (Kaz. M. Čulinović (1938), zapis F. Paunjelović, Šarbanovac, 2008) [Crn.] | [Vidi] |
| 412) | daĭnai | dăinai | љуљати | daĭnai (ĭuo dîăĭnîĭ, ĭel dîăĭnîĭe) [akc. daĭnai] (gl. p. ref.) — ljuljati (se), klatiti (se) ◊ kopilu șîađe pi punće șî dîăĭnîĭe piśuariļi — dete sedi na brvnu i klati noge [Crn.] ♦ dij. var. dăĭnai (Leskovo) [GPek] | [Vidi] | |
| 413) | daĭnaĭuș | dăinăuș | љуљашка | daĭnaĭuș (mn. daĭnaĭușurĭ) [akc. daĭnaĭuș ] (i. m.) — ljuljaška ◊ am lapîdat sfuara pistă krĭangă, șî la kopiĭ am fakut daĭnaĭuș — prebacio sam konopac preko grane, i deci sam napravio ljuljašku [Crn.] ♦ dij. sin. kukiță [Por.] ♦ dij. sin. țițaĭkă [Tim.] ∞ daĭnai | [Vidi] | |
| 414) | dalak | dalac | чир | dalak (mn. dalakurĭ) [akc. dalak] (i. m.) — (med.) čir; dalak a. čir ◊ sî vaĭtă k-îl duarĭe rîău la burtă, muara sî fiĭe dalaku — žali se da ga mnogo boli stomak, verovatno ima čir [Crn.] b. gnojna rana na koži, prišt (Furunculus) ♦ sin. bubuoń ◊ dalaku ĭe bubuoń, sa kuaśe șî învînațîașće — dalak je čir; nagnoji i pomodri ♦ (mn. dalaś) ◊ mi s-a fakut duoĭ dalaś, l-amîndoă tîălpĭ kîći unu — izbila su mi dva prišta, na svakom tabanu po jedan ◊ dalaku au șî vićiļi — „dalak” ima i stoka [Por.] | (klet.) Minkalar dalaku, lovilar muarća, dabuogda! — Izjeo ga dalak, crko, dabogda! (kaz. Janko Blagojević, Jasikovo, zapis: Durlić, 2012) [GPek] | [Vidi] |
| 415) | dalap | dulap | долап | dalap (mn. dalapurĭ) [akc. dalap] (i. m.) — 1. drveni orman, skovan od dasaka ◊ în dalap s-a pus strîăkinļi, ļingurļi, zastruźiļi șî mînkarĭa śe a ramas — u dolapu su držane panice, kašike, zastruzi i hrana koja nije potrošena [Crn.] ♦ dij. var. dolap [Por.] 2. a. dolap, točak sa pričvršćenim posudama koji služi za navodnjavanje ◊ pi marźina Ćimuokuluĭ a fuost dalapurĭ kîće șî baśaļe — na obali Timoka je bilo onoliko dolapa, koliko i bašti [Crn.] b. točak sa lopatica, koji okreće voda ◊ dolap, ruată la apă, kare pista kurauă a mînat stružńița, or muara — dolap, točak na vodeni pogon, koji je preko kaiša pokretao strugaru ili vodenicu [Por.] | [Vidi] | |
| 416) | daltă | daltă | длето | daltă (mn. dîălț) [akc. daltă] (i. ž.) — (tehn.) dleto, oruđe za izradu žljebova u drvetu ◊ ku dalta sa faśe skobitură în blană — dletom se dubi rupa u dasci [Crn.] ◊ dalta mi s-a-ntîmpit, trîabe s-o askut — dleto mi se otupelo, treba da ga naoštrim ◊ daltă đi ļiemn — drveno dleto ◊ daltă đi fĭer — gvozdeno dleto [Por.] | [Vidi] | |
| 417) | damă | damă | мица | damă (mn. damĭe) [akc. damă] (i. ž.) — mica, igra za dva igrača sa zrnima kukuruza i pasulja koja se pomiču po pravougaonoj slici ◊ astară ńi duśem la șîḑîtuarĭe sî žukîăm damă — doveče idemo na sedeljku da igramo micu [Crn.] | [Vidi] | |
| 418) | danak | dănac | момак | danak (mn. danaś) [akc. danak] (i. m.) — momak, neoženjen muškarac ◊ uomu ĭe danak đi la șapćesprĭaśe ań, pînă la-nsurat — čovek je momak od sedamnaeste godine, do ženidbe ♦ (demin.) danaśel (mn. danaśeĭ) [akc. danaśel] — momčić ◊ danaśel ĭeș đi la patrusprĭaśe pîn la șapćesprĭaśe ań — momčić si od četrnaest do sedamnaest godina [Crn.] ◊ feĭmĭa nu măĭ lukră ńimika, numa aļargă dupa danaś — moja ćerka ne radi ništa, samo juri za momcima [Por.] ♦ sin. baĭat [Crn.] [Por.] | [Vidi] | |
| 419) | danaśi | dănaci ? | момковати | danaśi (ĭuo danaśesk, ĭel danaśașće) [akc. danaśi] (gl. n.) — momkovati ◊ danaśesk, șî mîĭ vrĭeu șîmîĭ — momkujem, i hoću još [Crn.] ◊ a danaśit prĭa puțîn, s-a însurat ćinîr — premalo je momkovao, oženio se mlad [Por.] | [Vidi] | |
| 420) | danaśiĭe | dănăcie | момаштво | danaśiĭe (mn. danaśiĭ) [akc. danaśiĭe] (i. ž.) — momaštvo, momačko doba ◊ danaśiĭa sî petrĭaśe ku mulće fĭaće — momaštvo se provodi sa mnogo devojaka [Crn.] ◊ gata ĭe ku danaśiĭa, ažuns vrĭamĭa să ma kîsîtorĭesk — gotovo je sa momaštvom, došlo je vreme da se skućim (=oženim) [Por.] ∞ danak | [Vidi] | |
| 421) | dangubă | ? | дангуба | dangubă (mn. dangubĭe) [akc. dangubă] (i. ž.) — 1. danguba, uzaludno trošenje vremena; besposlica ◊ șađarĭa ku vuoĭ ĭe numa o dangubă marĭe, ma dusăĭ ĭuo akas — sedenje sa vama je samo jedna velika danguba, odo’ ja kući [Crn.] 2. (fig.) osoba koja je sklona dangubi; zgubidan; neradnik, lenčuga ◊ dangubă, nu lukră ńimika, traĭașće pi șîaļiļi alu tuoĭa — danguba, ne radi ništa, živi na tuđoj grbači [Por.] ∞ dangubi | [Vidi] | |
| 422) | dangubi | ? | дангубити | dangubi (ĭuo dangubĭesk, ĭel dangubĭașće) [akc. dangubi] (gl.) — (srb.) dangubiti, uzaludno trošiti vreme ◊ nu dangubi pi lîngă aĭa śe nu șćiĭ faśa, kĭamă maĭsturu — ne dangubi oko toga što ne znaš da uradiš, zovi majstora [Crn.] ◊ tuota ḑîua dangubĭașće pin sat — ceo dan dangubi po selu [Por.] | [Vidi] | |
| 423) | dar | dar | дар | dar2 (mn. darurĭ) (i. m.) — 1. dar, poklon, predmet koji se poklanja na svadbi, ili na krštenju ◊ đimult la nuntă guoviĭa lu taĭkî-su a dat kožuok đi dar — nekada davno mlada je na svadbi svekru poklanjala kožuh kao dar ♦ dij. sin. plokuon [Por.] 2. (inov.) sposobnost, talenat ◊ arĭe dar đi kîntat — ima dara za pevanje [Crn.] ∞ darui | [Vidi] | |
| 424) | darak | darac | гребен | darak1 (mn. daraśe) [akc. darak] (i. m.) — greben, sprava sa metalnim zupcima kojom se češlja vuna ◊ daraku arĭe patru rîndurĭ đi đinț đi fĭer: duauă đasă, șî duauă rarĭ — greben ima četiri reda metalnih zubaca: dva gusta, i dva retka [Crn.] ◊ ku daraku sa diraśiașće lîna: măĭ întîń o skarmiń ku mîna, pĭeurmă o traź pin darak — sa grebenom se češlja vuna: najpre je vlačiš rukom, a onda je provučeš kroz greben [Por.] ∞ daraśi | [Vidi] | |
| 425) | darapîn | darab | парче | darapîn (mn. darapîń) [akc. darapîn] (i. m.) — parče ◊ rupĭe un darapîn đin pînḑa-ĭa șî fîă strakatuarĭe — iscepaj jedno parče od onoga platna, i napravi cedilo [Crn.] ♦ dij. var. darap [Por.] ∞ darap | [Vidi] | |
| 426) | daraśi | dărăci | гребенати | daraśi (ĭuo daraśesk, ĭel daraśașće) [akc. daraśi] (gl. p.) — grebenati, češljati vunu grebenom ◊ daraśesk lîna, kî sî tuork đi pîăturĭ — češljam vunu, da bih prela za ponjave [Crn.] ♦ dij. var. dîraśi [Por.] | [Vidi] | |
| 427) | daraśit | dărăcire | гребенање | daraśit (mn. daraśiturĭ) [akc. daraśit] (i. m.) — grebenjanje, češljanje vune grebenom ◊ ĭerĭ tuota ḑîua am fuost la o prĭaćină la daraśit — juče sam celoga dana bila kod jedne prijateljice na češljanju vune [Crn.] ♦ dij. var. dîraśit [Por.] ∞ daraśi | [Vidi] | |
| 428) | daraśituorĭ | dărăcitor | гребенар | daraśituorĭ (mn. daraśituorĭ) [akc. daraśituorĭ] (i. м.) — grebenar, osoba koja češlja vunu grebenom ◊ ku śinś daraśituarĭe, fîrșîăsk daraśitu đi într-o ḑî — sa pet grebenarki, završavam češljanje vune za jedan dan [Crn.] ♦ dij. var. dîraśituorĭ [Por.] ∞ daraśi | [Vidi] | |
| 429) | daravĭelă | daravelă | чудак | daravĭelă (mn. daravĭerĭ) [akc. daravĭelă] (i. ž.) — čudak, osobenjak; obešenjak ◊ bagă sama bińe, nu sa șćiĭe śe tuot puaće faśa așa daravĭelă đi uom — pazi dobro, ne zna se šta sve može učiniti takav čudak od čoveka [Crn.] ♦ dij. var. dîravĭelă ◊ o dîravĭelă đi kopil, numa faśe la brșuave — nestaško od deteta, samo pravi smicalice (Tanda) [Por.] ∞ dîravĭelă | [Vidi] | |
| 430) | darîma | dărâma | кресати | darîma (ĭuo darîm, ĭel darîmă) [akc. darîma] (gl. p.) — 1. kresati, seći (najčešće se odnosi na sečenje lisnatih grana koje se denu u lisnik, i čuvaju za ishranu ovaca u toku zime) ◊ đi darîmăt la frunḑă trîabĭe topuor askuțît — za kresanje lisnika treba oštro sekirče [Crn.] ♦ dij. var. dîrîma ◊ darîm la frunḑă, fak frunḑarĭ să am ĭernaćik đi viće — krešem grane s lišćem, sadenuću lisnik da imam zimnicu za stoku 2. prebijati, tući, lomiti batinama ◊ kînd ĭerĭam slugă, șî faśam vro șćetă, gazda nu ma baća kum sa bat kopiĭi, numa ma dîrîma ku bataĭa — kad bejah sluga, i kad bih načinio kakvu štetu, gazda me ne bi tukao kako se deca tuku, nego bi me odrao batinama [Por.] | [Vidi] | |
| 431) | darîmat | dărâmat | окресан | darîmat (darîmată) (mn. darîmaț, darîmaće) [akc. darîmat] (prid.) — 1. okresan, potkresan; kresan; iskresan ◊ ļiemnuĭe darîmat đi sî sa gramađiaskă fînu pi ĭel — drvo je potkresano da bi se na njemu plastilo seno 2. umoran, iscrpljen od rada ◊ lasîmă kî sînt darîmat đi ostańit — pusti me jer sam isrcpljen od umora [Crn.] ♦ dij. var. dîrîmat 3. premlaćen, prebijen; slomljen batinama ◊ dîrîmat đi bataĭe — slomljen od batina ◊ ļiemn dîrîmat — okresano drvo; drvo bez grana [Por.] ∞ darîma | [Vidi] | |
| 432) | darîmatură | dărămătură | окресак | darîmatură (mn. darîmaturĭ) [akc. darîmatură] (i. ž.) — okresak, okresina, granje otsečeno prilikom kresanja drveta ◊ a darîmat ļamńiļi, da darîmatura a lasato-n drum — kresali su drveće, a okreske su ostavili na putu [Crn.] ♦ dij. var. dîrîmatură (Rudna Glava) ♦ dij. var. dramatură (Tanda) [Por.] ∞ darîma | [Vidi] | |
| 433) | darĭe | dare | давање | darĭe (mn. dîărĭ) [akc. darĭe] (i. ž.) — davanje ◊ ku atîta darĭe, nu sî puće ĭeșî la kapatîń — sa tolikim davanjem, ne može se izaći na kraj [Crn.] ◊ darĭe ku narĭe sînt fraće ku suora — davanje i nemanje su brat i sestra [Por.] | [Vidi] | |
| 434) | darńik | darnic | дарежљив | darńik (darńikă) (mn. darńiś, darńiśe) [akc. darńik] (prid.) — 1. darežljiv, koji rado poklanja, ili daje svoje stvari ◊ ĭel îț dîă, numa dakă arĭe, kî ĭe uom darńik — on će ti dati, samo ako ima, jer je darežljiv čovek [Crn.] 2. (fig.) (vulg.) žena lakog morala ◊ muĭare darńikă — radodajka [Por.] ∞ darui | [Vidi] | |
| 435) | darui | dărui | даривати | darui (ĭuo dăruĭ, ĭel dăruĭe) [akc. darui] (gl. p. ref.) — darivati, davati darove povodom rođenja deteta ili svadbe ◊ guoviĭa la nuntă dăruĭe nașu șî nașîța — mlada na svadbi daruje kuma i kumu [Crn.] ◊ darurļi alu guove la nuntă a dus uamiń kĭemaț adîns đ-așa lukru, șî pi iĭ ĭa kĭemat dîrzarĭ — mladine darove na svadbi, nosili su ljudi koji su bili pozvani samo za to, i oni su se zvali „drzari” ♦ sin. plokońi [Por.] | [Vidi] | |
| 436) | daruit | dăruit | дарован | daruit (daruită) (mn. daruiț, daruiće) [akc. daruit] (prid.) — 1. darovan, koji je primio poklon ◊ șî finu a fuost daruit đin parća nașuluĭ — i kumče je bilo darovano od strane kuma 2. (inov.) darovit, nadaren, talentovan ◊ daruit ĭe đi kîntat, ńima nuĭe-n sat mîĭ bun đi-kît ĭel — nadaren je za pevanje, niko nije u selu bolji od njega [Crn.] ♦ dij. var. dăruit [Por.] ∞ darui | [Vidi] | |
| 437) | datoriĭe | datorie | дуг | datoriĭe (mn. datoriĭ) [akc. datoriĭe] (i. ž.) — dug; obaveza ◊ datoriĭa îngreońaḑă viĭața, kî nu să muĭtă — dug otežava život jer se ne zaboravlja [Crn.] ♦ dij. var. dîtoriĭe ◊ grĭeu sa traĭașće, ńiśkum să skapăm đi pîrdańiśiļi đi dîtoriĭ — teško se živi, nikako da uteknemo od prokletih dugova ◊ nu iș tu miĭe datuorĭ ńimika — ne duguješ ti meni ništa [Por.] ∞ dîtori | [Vidi] | |
| 438) | datuorĭ | dator | дужан | datuorĭ (datuarĭe) (mn. datuorĭ, datuarĭe) [akc. datuorĭ] (prid.) — 1. dužan, zadužen, koji ima obavezu da vrati neki zajam, u novcu, robi ili usluzi ◊ sînt datuorĭ bań, k-am luvat înprumut — dužan sam novac, jer sam uzeo na zajam [Crn.] ◊ mis datuorĭ la muoșu Pau o ḑîuă đi kosît — dužan sam čiča Pavlu jedan dan košenja ◊ la Baluońi sînćem datuorĭ sî ńi duśem la nuntă ku pripașu, kî șî iĭ la nuoĭ a veńit ku purśelu fript — Balićima smo dužni da im odemo na svadbu sa pečenicom, jer su i oni kod nas došli sa pečenim prasetom [Por.] 2. obavezan, vezan nekom moralnom obavezom ◊ kopiĭi sînt datuorĭ sî vadă đi parinț, kînd ĭeĭ înbatrîńesk — deca su dužna da brinu o roditeljima, kada ovi ostare [Crn.] ◊ nu mis datuorĭ la ńima ńimik — nisam nikome ništa dužan [Por.] ∞ dîtori | (izr.) Al datuorĭ ș-al futut, nu-ș zauĭtă ńiś kînd. — Dužan i jeban nikad ne zaboravljaju. (Narodna izreka, zapis F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] | [Vidi] |
| 439) | dauagă | doagă | дуга | dauagă (mn. dauoź) [akc. dauagă] (i. ž.) — duga, savijena daska od koje se gradi bure, bačva ◊ butuońo-sta ĭe fakut đin dauoź đi gorun — ovo bure je napravljeno od hrastovih duga [Crn.] ◊ uomu kare a lukrat la dauoź la kĭemat „dogarĭ” — čovek koji je izrađivao duge, zvao se „dogar” [Por.] | [Vidi] | |
| 440) | dauńe | tăun | обад | dauńe (mn. dauń) [akc. dauńe] (i. m.) — (ent.) obad (Tabanus) ◊ la dauńe roșîașće burta kînd sî satură đi sînźiļi alu vakă — obadu pocrveni trbuh kad se napije kravlje krvi [Crn.] ◊ kînd ĭeram pîkurarĭ, źukarĭa mĭ-a fuost vara să prind dauń, șî sî ļi bag paĭu-n kur, șî s-îĭ slubuod sî zbuare — kada sam bio čobanin, omiljena igra leti bila mi je da hvatam obade, da ih nataknem na slamku i da ih pustim da lete [Por.] | [Vidi] | |
| 441) | deteļină | lucernă | детелина | deteļină (mn. deteļiń) [akc. deteļină] (i. ž.) — (bot.) detelina, lucerka (Medicago) ◊ am kosît un ĭektîr đi deteļină, șî ma duko s-o kar — pokosio sam hektar deteline, i idem da je prevezem [Crn.] ♦ dij. var. dîtaļină, dîtăļină ◊ kînd îț skapă vaka-n dîtaļină, șî manînkă pănă sa satură, sa înflă șî puaće sî muoră, dakă n-aźunź la vrĭame să-ĭ baź mosuoru-n kur, sî rasufļe — kada ti krava utekne u detelinu, i napasa se dok se ne nasiti, naduva se i može da lipše, ako ne stigneš na vreme da joj nabiješ kalem u dupe, da se izduva [Por.] ♦ dij. sin. trifoĭ (Lubnica) [Crn.] ♦ dij. sin. bobolan (Veliki Jasenovac) [Tim.] | [Vidi] | |
| 442) | Dîlbośeșći | Dîlbea ? | Длбокићи | Dîlbośeșći [akc. Dîlbośeșći] (i. m.) — (antr.) Dlbokići, prezime vlaške familije u selu Bogovina ◊ mîĭ mulț Dîlbośeșć au kîăș în sat, da lukră în maĭdan — većina Dlbokića imaju kuće u selu, a rade u rudniku [Crn.] | [Vidi] | |
| 443) | dîlm | dâlm | брежуљак | dîlm (mn. dîlmurĭ) [akc. dîlm] (i. m.) — (geogr.) brežuljak, malo uzdignuće na zemljištu; neravnina; izbočina na putu; nanos ◊ a trekut ruata pistă un dîlm, șî karu sî rasturnat — prešao je točak preko jedne izbočine, i kola su se prevrnula [Crn.] ◊ a dus pluaĭa ńișći pomîntarĭ, ș-akuma ĭe kolovuozu pļin đi dîlmurĭ — nanela je kiša neko zemljište, i sada je kolski put pun izbočina [Por.] | [Vidi] | |
| 444) | dîrai | târâ | стругати | dîrai (ĭuo dîrîĭ, ĭel dîrîĭe) [akc. dîrai] (gl.) — (onom.) strugati, škripati usled trenja izazvanog prevlačenjem predmeta ◊ kînd ĭe karu înpeđakat, ruata dîrîĭe pi pomînt — kad su kola zakočena, točak struže po zemlji [Crn.] ♦ dij. sin. dîrpońa [Por.] ∞ drr! | [Vidi] | |
| 445) | dîraśiță | drăcilă ? | притискавац | dîraśiță (mn. dîraśiț) [akc. dîraśiță] (i. ž.) — (ent.) pritiskavac, osica (? Poloster gallica ili Allantus cinctus) ◊ dîraśiță ĭe o guangă mikă, ńagră, ku ăripĭ ka muska, ńiś albină, ńiś vĭaspĭe, kare vara, pin zapușală, kînd ći trĭaśe apa, sa bagă supt kimĭașă, șî uomu kînd śarkă ku mîna s-o skuată, or s-omuare, ĭa-l muśkă așa đi rîău đi-ĭ sa-m pare kî l-a-nbrukat ku fĭer fĭerbinće — pritiskavac je mala buba, crna, sa krilcima kao muva, ni osa, ni pčela, koja leti, kada je zapara, kad te probije znoj, ulazi pod košulju, i čovek kada pokuša rukom da je izvadi ili ubije, ona ga ujede tako gadno da mu se čini da su ga uboli vrelim gvožđem (Rudna GLava) ♦ dij. var. dalaśița ◊ dalaśița mușkă numa pĭ-aĭ ļenuoș, k-aĭ vrĭańiś lukră, miśkă tuoata vrĭamĭa, șî muska-ĭa nu puaće sî sa prindă đi iĭ — pritiskavac ujeda samo lenjivce, jer vredni ljudi rade, mrdaju sve vreme pa ta muva ne može da se uhvati za njih (Debeli Lug) [GPek] | (kom.) Pritiskavac je naziv za ovaj insekt kod Srba u okolini Golupca [Bran.] (kaz. Janković), kao i u Stigu, Braničevu i Požarevačkoj Moravi (kaz. D. Jacanović); u Lužnici (selo Bežište, Bela Palanka) insekt zovu zuna (akc. na „a”, kaz. Jovica Ćirić), u crnorečkim selima Jablanici, Mirovu i Ilinu zovu je pritiska (zapis: F. Paunjelović). Reč je o jednoj vrsti zolje (vespa vulgaris) koja živi u zemlji i pada na kožu čoveka da pije znoj, i tada ne ujeda, već ujeda samo kada se pipne, odnosno pritisne. Exp: Durlić, 2012. POREČKA REKA [Por.] ♦ dîraśiță (Rudna Glava) ♦ dălăćiță (Tanda) ♦ dălaśiță (Topolnica) GORNJI PEK [GPek] ♦ dîlaśiță (Jasikovo) ♦ dalaśiță (Debeli Lug) CRNA REKA ♦ draśiță (Osnić, Lubnica, Gamzigrad, Šarbanovac, Valakonje) ♦ dărăśiță (Krivelj) ZVIŽD [Zvizd] ♦ draśiță (Voluja) HOMOLJE [Hom.] ♦ dîlaśița (Laznica) | [Vidi] |
| 446) | dîră | dâră | бразда | dîră (mn. dîrĭe) [akc. dîră] (i. ž.) — a. brazda, trag iza predmeta koji se vuče po tlu ◊ sî vĭađe dîră în drum pi unđe ĭe tras ļiemnu — vidi se brazda na putu kojim je vučeno drvo [Crn.] ◊ mĭ-a trĭekut ku karu-npiđekat pista poĭană, șî piva a fakut o dîră adînkă ka boruga — prešao mi je zakočenim kolima preko poljane, i kočnica je napravila brazdu duboku kao jaruga b. vododerina, jaruga na padini koju prave buične kiše ◊ đață đintr-odată un ploĭuoń, ka kînd tuorń ku gaļata, șî numa faku ńișći dîrĭe adînś pin grîo-la-n față — udari najednom neka kišurina, lila je kao iz kabla, i samo je napravila duboke jaruge u žitu na prisoju c. crta, linija ◊ în luok sî sa iskaļaskă frumuos, ĭel trasă o dîră pista fuaĭa-ĭa đi arćiĭe, ș-o lupadă înapuoĭ, la poștarĭ supt piśuarĭe, parke ĭe aăsta đevină — umesto da se lepo potpiše, on je samo povukao liniju preko tog lista papira, i bacio ga nazad, poštaru pod noge, kao da je ovaj kriv [Por.] | [Vidi] | |
| 447) | dîrdai | dârdâi | дрхтати | dîrdai (ĭuo dîrdîĭ, ĭel dîrdîĭe) [akc. dîrdai] (gl.) — 1. drhtati, tresti se ◊ puodu dîrdîĭe pînă kamiĭuańiļi trĭek pista ĭel — most podrhtava dok kamioni prolaze preko njega [Crn.] 2. cvokotati ◊ mi s-a bagat źeru-m uasă, dîrdîĭ tuot đi frig — ušao mi je mraz u kosti, sav se tresem od hladnoće [Por.] ∞ drr! | [Vidi] | |
| 448) | dîrî | atinge | дирати | dîrî (ĭuo dîrîăsk, ĭel dîrîașće) [akc. dîrî] (gl.) — 1. irati, dodirivati; taći ◊ nu dîrî vesparĭu, kî ći muśkă vĭaspiļi — ne diraj osinjak, jer će te ujesti ose [Crn.] 2. ometati, dosađivati ◊ nu dîrî uomu, lasă-l sî lukrĭe — ne ometaj čoveka, pusti ga da radi [Por.] 3. adirkivati, izazivati ◊ nu ma dîrî, kî nu puot sî rîăbd ńiomeńiĭa-tîa — ne zadirkuj me, jer ne mogu da podnesem tvoj bezobrazluk [Crn.] ◊ kopilo-la ka kînd a noroḑît, nu-n vață ńimik, numa dîrîașće fĭaćiļi la șkuală — ono dete kao da je poludelo, ne uči ništa, samo dira devojčice u školi ◊ ĭel ma dîrît, șî ń-am luvat la bataĭe — on me je izazvao, pa smo se potukli [Por.] / < srb. dirati (exp. Durlić) | (izr.) Nu dîrî unđe nu-ț fĭarbe uala. — (dosl.) Ne diraj tamo gde tvoj lonac ne kuva. Značenje: Ne mešaj se u tuđa posla. (Rudna Glava, zapis: Durlić, 1985) [Por.] | [Vidi] |
| 449) | dîrmuoksă | dârmoz | чибуковина | dîrmuoksă [akc. dîrmuoksă] (i. ž.) — (bot.) čibukovina, udika (Viburnum lantana) ◊ dîrmuoksa arĭe moduvă supțîrĭe, șî đi aĭa đin ĭa a fakut śibuk đi lulă — udika ima tanku srž, pa su zato od nje pravili čibuk za lulu [Crn.] | [Vidi] | |
| 450) | dîrzarĭ | dârzar | дрзар | dîrzarĭ (mn. dîrzari) [akc. dîrzarĭ] (i. m.) — (zast.) drzar, konjanik koji je na svadbi prenosio devojačku spremu do mladoženjine kuće ◊ dîrzarĭu a mĭers kalîărĭ pi kal ș-adus dîrzîļi guovi — drzar je jahao konja, i nosio mladinu spremu [Crn.] ◊ n-a putut să fiĭe nuntă fara dîrzarĭ, iĭ a mĭers pi kaĭ înainća lu nuntașî — nije mogla da bude svadba bez drzara, oni su išli na konjima ispred svadbara ◊ dîrzarĭu nu numa śe adus dîrzîļi, numa ĭel șî ļ-aratat, sî vadă lumĭa-n sat kît ĭe mirĭasa đi sprimită — drzar ne samo što je prenosio darove, nego ih je on i pokazivao, da vide ljudi u selu koliko je mlada spremna [Por.] ◊ dupa numîru lu dîrzarĭ s-a vaḑut kît ĭe guovĭa găzdoćină — prema broju drzara videlo se koliko je mlada bogata ◊ dîrzari sa măĭ țînut într-o vrĭame șî dupa Oslobođeńe, ama pĭe urmă înkuaśa s-a pĭerdut — drzari su se držali još neko vreme posle Oslobođenja, ali su se posle naovamo izgubili (Jaisikovo) [GPek] ∞ dîrză | dîrzarĭ — raspînđirĭa vuorbi GORNJI PEK [GPek] ♦ Jasikovo POREČ [Por.] ♦ Rudna Glava, Crnajka, Tanda KRAJINA [Kmp.] ♦ Prahovo CRNA REKA [Crn.] ♦ Topla, Bučje, Osnić ĆUPR. POMORAVLJE [Mor.] ♦ Vlaška („a dus stagu la nuntă”) POŽ. POMORAVLJE [Pom.] ♦ Vrbnica („vrodată a mĭers ku dîrzîļi prîn sat”) | [Vidi] |
| 451) | dîrž | dârz | дрзак | dîrž (dîržă) (mn. dîrž, dîržă) [akc. dîrž] (prid.) — drzak, smeo ◊ prĭa mult ĭe dîrž, kî lukră aĭa śe alțî nu kućaḑă — previše je drzak, jer radi ono što drugi ne sme ♦ var. îndrîzńalńik [Crn.] ♦ dij. var. drazńit [Por.] | [Vidi] | |
| 452) | dobarî | doborâ | скинути | dobarî (ĭuo dobuor, ĭel dobuară) [akc. dobarî] (gl. p.) — 1. skinuti, smaći, sneti ◊ dobuară ogļinda đin parĭaće, s-o șćerg — skini ogledalo sa zida, da ga obrišem [Crn.] ♦ dij. var. dubarî ◊ ažutăĭ să dubuară nuśiļi đin puod — pomogni mu da snese orahe s tavana [Por.] 2. silaziti, ići na dole ◊ đin vuoz s-a dobarît numa o muĭarĭe — sa voza je sišla samo jedna žena [Crn.] ◊ pîkurari tuamna dubuară ku uoĭļi-n sat — pastiri u jesen silaze sa ovcama u selo [Por.] 3. (fig.) osloboditi se tegoba, rasteretiti se neke brige, rešiti neki problem ◊ rînduĭ-će, șî dobuară ńivuoĭa-ĭa đin spinarĭe — sredi se, i skini tu nevolju sa pleća [Crn.] ◊ mare grižă, amunka o s-îm fiĭe s-o dubuor đi pi kap — velika briga, teško će mi biti da je skinem s glave ♦ dij. sin. kobarî [Crn.] kuborî, kubarî ♦ supr. sui [Por.] | [Vidi] | |
| 453) | dobarît | doborât | скинут | dobarît (dobarîtă) (mn. dobarîț, dobarîće) [akc. dobarît] (prid.) — skinut ◊ tată, fînuĭe dobarît đi pi puod — oče, seno je skinuto sa plevnje [Crn.] ♦ dij. var. dubarît, kubarît ◊ a fuost sus, la luok mare, akuma ĭe dubarît — bio je visoko, na položaju, sada je skinut [Por.] ∞ dobarî | [Vidi] | |
| 454) | Dobrițuońi | Dobriţoiu | Добрицани | Dobrițuońi [akc. Dobrițuońi] (i. m.) — (antr.) vlaška familija, nastanjena u Bukovu, zaseoku boljevačkog sela Osnić. Naziv nastao od prezimena Dobrițan (Dobrican), koje je pak nastalo kao augm. od l.i. Dobriță (Dobrica) [akc. Dobriță]. [Crn.] ♦ dij. var. Dobrițańi ◊ Dobrițańi sînt o krĭangă đin Bîlabańi, famiļiĭe batrînă în Arnaglaua, veńită đin luok Bușńak în Banatu-l rumîńesk — Dobricani su grana Balabana, stare rudnoglavske familije, koja je došla iz Bošnjaka u rumunskom Banatu ◊ Boșńaku ĭe astîḑ Moldova la marźina Dunîri, în prĭežba lu Golumbăț — Bošnjak je danas Moldava na obali Dunava, preko puta Golupca [Por.] ∞ Dobriță | [Vidi] | |
| 455) | Dobropuoļa | Dobropolie | Добро Поље | Dobropuoļa [akc. Dobropuoļa] (i. ž.) — (ojk.) Dobro Polje, vlaško selo u opštini Boljevac ◊ ĭeĭ s-a năsăļit dă vrodată dî la Požarevăț — oni su se nekada davno doselili od Požarevca [Crn.] | (opis) Lumĭa în Dobropuoļa s-aļaźe pi vorbă đin saćiļi aļilalće în Vaļa Ćimuokuluĭ. Ĭeĭ șî Baśevĭańi ḑîk „dî" (la mińe), da în saćiļi aļilalće sî ḑîśe „đi" (la mińe). — Ljudi u Dobrom Polju se razlikuju po govoru od ostalih sela u Crnorečju. Kod njih i Bačevičana predlog „od” glasi „dî”, a kod ostalih je „đi”. Tako, na primer, oni „od mene” kažu „dî la mińe”, a ostali „đi la mińe”. (Zapis: F. Paunjelović) [Crn.] (kom.) Vlasi Dobrog Polja su doseljenici iz požarevačkog kraja. ◊ ... pră la uom [poļikra mi] Krĭețu da pră aĭ lu tata Skipiśuońi; așa ĭa poļikrit, kî ĭeĭ s-a năsăļit dă vrodată dî la Požarevăț a veńit ĭeĭ. — ... po mužu sam Krecu, a po ocu Skipičoni; tako su se prezivali, jer su se doselili nekada davno od Požarevca, odande su oni došli. (Kaz. Baba Rosa Trailović, r. 1920. godine, zapis: Durlić 26. VI 2005.) | [Vidi] |
| 456) | doda | deda | навикнути (се) | doda (ĭuo ma dodau, ĭel sî dodîă) [akc. doda] (gl. p. ref.) — navikniti (se) , privići (se), prilagoditi (se); predavati (se), prepustiti (se); prikloniti (se) ◊ mîĭ ușuor ći dodaĭ la zapușală, đi kĭt la frig — lakše se navikneš na vrućinu, nego na hladnoću [Crn.] ♦ dij. var. daĭ ◊ kînd će pisaḑă sila mare, or nakazu, ļesńe ći daĭ, măî ĭuta faś învîățu — kada te pritisne sila, ili velika muka, lakše se daješ, brže stekneš naviku [Por.] | [Vidi] | |
| 457) | dodat | dedat | навикнут | dodat (dodată) (mn. dodaț, dodaće) [akc. dodat] (prid.) — naviknut ◊ sînt dodat ĭuo la greotĭăț, șî puot sî mîĭ rîăbd una — naviknut sam ja na teškoće, pa mogu da podnesem još jednu [Crn.] ∞ doda | [Vidi] | |
| 458) | dodrĭan | ? | отпадак | dodrĭan (mn. dodrĭanurĭ) [akc. dodrĭan] (i. m.) — otpadak ◊ vaśiļi a mînkat fînu, a ramas numa dodrĭanu — krave su pojele seno, ostao je samo otpadak [Crn.] ♦ dij. var. dodrĭang (mn. dodrĭanź) [akc. dodrĭang] [Por.] | [Vidi] | |
| 459) | domńiĭe | domnie | посед | domńiĭe (mn. domńiĭ) [akc. domńiĭe] (i. ž.) — 1. (izob.) posed, imanje ◊ domńiĭa luĭ a kuprins žumataće satu — njegov posed je zahvatao polovinu sela ♦ sin. imańe [Crn.] 2. (fig.) (iron.) gospodstvo, uglađenost, vaspitanost ◊ đin „domńiĭa” luĭ nuĭe ńimika, ku aĭa nu sa arańesk gluaćiļi — od njegovog „gospodstva” nema ništa, time se glota ne hrani [Por.] ∞ duomn | (stih) Auḑ Dragă, fata mĭa-rĭe, Nuĭe Đeđu la robiĭe, Ma ĭe Đeđu-n birtașîĭe Kî ĭ-am dat marĭe domńiĭe. — Čuj Draga, kćeri moja, Nije Đeđu na robiji, Već je Đeđu u birtiji, Velik’ sam mu posed dao. (Iz pesme „Đeđu", pevao: Miroslav Čulinović, Zapis: F. Paunjelović, Šarbanovac 2005.) [Crn.] | [Vidi] |
| 460) | Dopuońi | Dop | Допоњи | Dopuońi [akc. Dopuońi] (i. m.) — (antr.) Doponji, vlaško prezime porodice Kucić u selu Valakonje, dobijeno po pretku sa nadimkom „Dop” — čep, zapušač ♦ / < dop + suf. - uońi ◊ Dopuońi a avut muară astrukată ku ļespiḑ đi pĭatră — Doponji su imali vodenicu pokrivenu kamenim pločama [Crn.] ∞ duop | [Vidi] | |
| 461) | Dorćuońi | Dorcescu | Дорћони | Dorćuońi [akc. Dorćuońi] (i. m.) — (antr.) Dorćoni, vlaško prezime porodice Lazarević u selu Osnić, za koje se pretpostavlja da je nastalo po l.i. Dorća ◊ Dragu lu Duorća a lukrat în maĭdan la Buor — Drago Dorčin je radio u Borskom rudniku [Crn.] ∞ Duorća | [Vidi] | |
| 462) | dorîngat | transversal ? | попречан | dorîngat (dorîngată) (mn. dorîngaț, dorîngaće) [akc. dorîngat] (prid.) — (fig.) poprečan, koji stoji popreko ◊ în drum s-a dorîngat un șîarpĭe marĭe, ka proțapu karuluĭ — na putu se preprečila jedna zmija, velika kao kolska ruda [Crn.] ∞ dorîngă | [Vidi] | |
| 463) | dosîș | dosiș ? | наопако | dosîș [akc. dosîș] (pril.) — naopako, pogrešno ◊ śe guođe lukră, dosîș faśe — što god radi, naopako uradi [Crn.] ♦ dij. var. dosîuluĭ [akc. dosîuluĭ] [Por.] ∞ duos | [Vidi] | |
| 464) | dosîșće | dosiște | осојина | dosîșće (mn. dosîșć) [akc. dosîșće] (i. ž.) — osojina, zemljište koje je slabije izloženo uticaju sunca ◊ în dosîșće nuĭe bun đi pus grîu, kî amînat să kuaśe — u osojini nije dobro sejati pšenicu, jer kasno sazreva [Crn.] ♦ dij. var. dosîmĭe [Por.] ∞ duos | [Vidi] | |
| 465) | dovadă | dovadă | доказ | dovadă (mn. dovĭađe) [akc. dovadă] (i. ž.) — (izob.) dokaz ◊ am dovadă, kî uomu a vaḑut uoĭļi tîaļe în građină mĭa — imam dokaz, jer je čovek video tvoje ovce u mojoj bašti [Crn.] ∞ dovađi | [Vidi] | |
| 466) | dovađi | dovedi | доказати | dovađi (ĭuo dovađesk, ĭel dovađașće) [akc. dovađi] (gl. p.) — (izob.) dokazati, dokazivati, ◊ la žuđakat vi dovađi vina mîa, da akuma du-će pi drumu tîău — na suđenju ćeš dokazati moju krivicu, a sada idi svojim putem [Crn.] | [Vidi] | |
| 467) | dovļaće | dovleac | дулек | dovļaće (mn. dovļeț) [akc. dovļaće] (i. m.) — (bot.) dulek, bundeva (Cucurbita pepo) ◊ a rođit dovļețî, kîće tri la un vrĭež — rodili duleci, po tri na jednoj vreži [Crn.] ♦ dij. var. duļaće (mn. duļeț) [akc. duļaće] ♦ var. duļiaće ◊ ĭastă duauă fuarme đi duļeț: porśĭeșć, șî turśĭeșć; ku aĭ porśĭeșć îngraș puorśi, da aĭ turśĭeșć, kare sînt albĭ, lunguĭaț, manînkă șî lumĭa — ima dve vrste duleka: svinjski i turski; sa svinjskim dulecima toviš svinje, a turske, koji su beli i duguljasti, jedu i ljudi ◊ un fĭeļ đi duļeț ĭe șî pĭapinu, ama ĭel la nuoĭ rar s-a prins — jedna vrsta duleka je i dinja, ali ona je kod nas retko uspevala (Rudna Glava) [Por.] | (opis) Rîu Poreśi ĭe înparțît, Arnaglaua ḑîśe duļaće/duļiaće, da alalće saće: dovļaće, or dovļeće (Țrnajka, Tanda, Gorńana, șî saćiļi kîtra Dunîrĭe: Topuoļńița, Klokośuouțu, Muosna). — Porečka Reka je podeljena, Rudna Glava govori duljaće/duljiaće, a ostala sela: dovljaće, ili dovljeće (Crnajka, Tanda, Gornjane, i sela prema Dunavu: Mosna, Klokočevac, Topolnica, u ovom poslednjem samo u istočnom delu, u zapadnom, koji je bliži Rudnoj Glavi, govori se duļaće. Zapis: Durlić). (Vidi kartu Porečke Reke) (opis) Đi mult rar a fuost duļeț turśeșć, șî lumĭa a mînkat duļeț porśeșć: taĭ duļiaćiļi-n duauă, șă-l puń la vatra fuokuluĭ, ku gura-n źuos, șî-l astruś ku spuḑă; kînd sa kuaśe, sa manînkă așa, or ku lapće, kî ĭe mîăĭ dulśe; kînd sa kađe vro pomană, s-a dat șî la muorț đi pomană. — Nekada je manje bilo turskih duleka, pa su ljudi jeli svinjske duleke: isečeš dulek na pola, i staviš ga u vatru kamina sa otvorom na dole i pokriješ žeravicom; kad se ispeče, pojedeš ga tako, ili sa mlekom, što je mnogo slađe. (Kaz. Aleksija Trailović, zas. Blizna, Rudna Glava, zapis: Durlić, 2012) [Por.] | [Vidi] |
| 468) | dragalaș | drăgălaș | љубак | dragalaș (dragalașă) (mn. dragalaș, dragalașă) [akc. dragalaș] (prid.) — ljubak, umiljat, simpatičan ◊ baĭatu al dragalaș, mîĭ mulće fĭaće arĭe — ljubak momak, više devojaka ima [Crn.] ∞ drag | [Vidi] | |
| 469) | dragavĭeĭ | dragavei | зеље | dragavĭeĭ (mn. dragavĭeĭ) [akc. dragavĭeĭ] (i. m.) — (bot.) zelje (Rumex crispus) ◊ kînd ažunźe dragavĭeĭu, ńi duśem pi kîmp s-îl kuļaźem — kad stigne zelje, idemo u polje da ga beremo [Crn.] ♦ dij. var. drîgaviĭ [Por.] | [Vidi] | |
| 470) | Draguļeșći | Drăgulescu | Драгуловићи | Draguļeșći [akc. Draguļeșći] (i. m.) — (antr.) Dragulovići, vlaško prezime familije u selu Šarbanovac, po pretku koji se zvao Dragu ◊ Draguļeșći ku kasa lîngă rîu Șarbanuțuluĭ, a lukrat la fĭer — Dragulovići koji su imali kuću pored Šarbanovačke reke, bili su kovači [Crn.] ♦ dij. var. Draguļieșći — vlaško prezime fam. Dragulović u Boljetinu ♦ (jed.) Draguļesku, var. Draguļiesku [akc. Draguļiesku] [Por.] ∞ Dragu | [Vidi] | |
| 471) | dragustă | dragoste | љубав | dragustă [akc. dragustă] (i. ž.) — ljubav ◊ dragusta ĭe kînd ći ginđešć numa la unu, șî danaśi aĭlalț nu-ĭ mîĭ kunuoșć — ljubav je kad misliš samo ne jednog, a ostale momke više ne poznaješ [Crn.] ◊ đeskînćik đi dragustă — (dosl.) „bajanje za ljubav”, ljubavna magija [Por.] ∞ drag | (stih) Ardo fuoku dragusta, Nu ĭe buală grĭa ka ĭa, Ńiś nu ḑaś, ńiś nu ći duarĭe, Ma ći uskă đin piśuarĭe. — Neka vatra ljubav spali, Teže boljke od nje nema, Niti ležiš, nit te boli, Samo kopniš na nogama. (Stih iz izvorne pesme, zapis F. Paunjelović) [Crn.] | [Vidi] |
| 472) | dragustuos | drăgăstos | заљубљив | dragustuos (dragustuasă) (mn. dragustuoș, dragustuasă) [akc. dragustuos] (prid.) — 1. zaljubljiv, koji se lako i često zaljubljuje, koji je zaljubljive prirode ◊ mult ĭe dragustuos, șî kînd vĭađe muĭarĭe frumuasă, sî lasă đi tuot șî pļakă dupa ĭa — veoma je zaljubljiv, i kad vidi lepu ženu, ostavlja sve i polazi za njom [Crn.] 2. privlačan, drag; šarmantan ◊ așa baĭat dragustuos n-am măĭ avut în satu nuostru — tako dragog momka još nismo imali u našem selu [Por.] ♦ var. dragastuos [Crn.] [Por.] ♦ dij. var. drîgastuos [Por.] ∞ drag | [Vidi] | |
| 473) | drakovină | drăcovină ? | ђаволија | drakovină (mn. drakoviń) [akc. drakovină] (i. ž.) — 1. đavolija, đavolstvo, nestašluk, obešenjaštvo, ludorija ◊ kopilu nuostru ĭar a fakut vro drakovină — naše dete je opet napravilo neki nestašluk [Crn.] ♦ dij. var. drîkovină (mn. drîkoviń), drăkovină (mn. drăkoviń) 2. podvala, smicaliaca, prevara ◊ a mințît lumĭa, ļ-a fakut kîće drîkoviń, șî la urmă l-a dudait đi la lukru — lagao je ljude, pravio im je razne smicalice, i na kraju su ga oterali s posla [Por.] ∞ drak | [Vidi] | |
| 474) | drakuos | drăcos | враголаст | drakuos (drakuasă) (mn. drakuoș, drakuasă) [akc. drakuos] (prid.) — 1. vragolast, đavolast; živahan; snalažljiv ◊ kînd ĭe śińiva drakuos, tuot îĭ mĭarźe pi mînă — kad je neko vragolast, sve mu ide na ruku 2. koji sarađuje sa đavolima ◊ șćiĭe sî skuată draśi șî s-îĭ mîńe sî fakă vrun rîău — zna da dozove đavole, i da ih natera da nečine neko zlo [Crn.] ♦ dij. sin. aldraku, adraku [Por.] ∞ drak | [Vidi] | |
| 475) | dramiĭe | alic | драмлија | dramiĭe (mn. dramiĭ) [akc. dramiĭe] (i. ž.) — dramlija, vrsta sačme za lov na divljač ◊ ku puțîńe dramiĭ, nu puoț lovi pasîrĭa în zbuor — sa malo dramlija ne možeš pogoditi pticu u letu [Crn.] ♦ dij. var. dăramiĭe (Leskovo) [GPek] / < srb. dramlija < tur. dirhemli (dirhem-li) — krupna sačma, krupno zrno za metke lovačkih pušaka (Sursa: Škaljić, exp. Durlić) ∞ drĭam | [Vidi] | |
| 476) | draśașće | drăcește | ђаволски | draśașće [akc. draśașće] (pril.) — đavolski, na đavolski način; zlobno, pakosno ◊ a spart gardu muma sî trĭakă, kî ĭe-nvațat tuot sî lukrĭe draśașće — razvalio je ogradu samo da prođe, jer je navikao da sve radi đavolski [Crn.] ♦ dij. var. draśiașće, draśĭașće [Por.] ∞ drak | [Vidi] | |
| 477) | draśesk | drăcesc | ђавољи | draśesk (draśaskă) (mn. draśeșć) [akc. draśesk] (prid.) — đavolji, đavolski ◊ furu ĭe lukru draśesk — krađa je đavolji posao [Crn.] ◊ narau draśesk — đavolja narav (sumanut čovek) ♦ (kal.) ḑîua draśeskă ĭe tuota marța-n stamînă — đavolji dan je svaki utorak u sedmici (Crnajka) ♦ (kal.) a. marța draśaskă ĭe ḑîua kînd sa duk sîntuađiri, kađe la stamînă dupa marța vasîlor — đavolji utorak je dan kada odlaze todorovci, pada na drugi utorak uskršnjeg posta (Rudna Glava) b. marța draśaskă ĭe ḑîua kînd muĭeriļi fak la śiriń — đavolji utorak je dan kada žene izrađuju crepulje (Tanda) [Por.] ∞ drak | [Vidi] | |
| 478) | draśiță | dâraciţă ? | притискавац | draśiță [akc. draśiță](i. ž.) ● v. dîraśiță [Por.] ∞ dîraśiță | [Vidi] | |
| 479) | drîgla | drâgla | гребенати | drîgla (ĭuo drîgļeḑ, ĭel drîgļaḑă) [akc. drîgla] (gl. nesvrš.) — grebenati, češljati konoplju pomoću grebena ◊ drîglaĭ kîńipa, kî am đi gînd sî țîăs đi saś — grebenala sam konoplju, jer nameravam da tkam za džakove [Crn.] | [Vidi] | |
| 480) | drîglat | ? | гребенање | drîglat (mn. drîglaturĭ) [akc. drîglat] (i. m.) — grebenanje ◊ am avut triĭ muĭerĭ la drîglat, ș-am fîrșît lukru ĭut — imala sam tri žene na grebenanju, i završila sam posao brzo ♦ var. drîgļală (mn. drîgļelurĭ) [akc. drîgļală) [Crn.] ∞ drîgla | [Vidi] | |
| 481) | drîmb | drâmbă | дромбуља | drîmb (mn. drîmbĭ) [akc. drîmb] (i. m.) — (muz.) drombulja, muzički instrument oblika potkovice, na kom se ton proizvodi duvanjem i trzanjem čeličnog jezička ◊ drîmbu puń întra buḑă, sufļi, da ku źaĭśtu al marĭe daĭ în ļimba luĭ — drombulju stavljaš između usana, duvaš, a palcem okidaš njegov jezičak ♦ var. zdrîmbuoļ [akc. zdrîmbuoļ] (Valakonje) [Crn.] ♦ dij. var. drînd (Plavna) [Pad.] ♦ dij. var. zdrîmbuoļ [akc. zdrîmbuoļ] [Por.] ∞ drîmbońi | [Vidi] | |
| 482) | Drîmbakuońi | Drîmbăreanu | Дрмбаковци | Drîmbakuońi [akc. Drîmbakuońi] (i. m.) — (antr.) Drmbakovci, vlaško prezime porodice u selu Gamzigrad, dobijeno po pretku koji je svirao ili izrađivao drombulje ◊ Drîmbakuońi sînt în marźina satuluĭ, kîtră Kravarńik — Drmbakovci su na ivici sela, prema Kravarniku [Crn.] ∞ drîmb | [Vidi] | |
| 483) | drîmbońală | drâmboneală ? | дромбуљање | drîmbońală (mn. drîmbońelurĭ) [akc. drîmbońală] (i. ž.) — 1. (muz.) drombuljanje, sviranje na drombuljama ◊ đi vrunđiva s-auđe o drîmbońală — od nekuda se čuje neko drombuljanje 2. (fig.) (pej.) nevezan i nerazgovetan govor, gunđanje; iskidan i nerazamuljiv govor propraćen grlenim tonovima ◊ n-o-nțaļeg ńimika, numa drîmbuańe dupa mińe — ništa je ne razumem, samo drombulja zamnom [Crn.] ♦ dij. var. zdrîmbońală ◊ astupî-će, drakuluĭ, odată, nu măĭ zdrîmbońa atîta, ći askultă drumașî, șî sa rîd đi ćińe — ućiti, dođavola, već jednom, nemoj da drombuljaš toliko, slušaju te prolaznici, i smeju ti se [Por.] ∞ drîmbońi | [Vidi] | |
| 484) | drîmbońi | drâmboi | дромбуљати | drîmbońi (ĭuo drîmbuon, îel drîmbuańe) [akc. drîmbońi] — (gl. p.) drombuljati, svirati na drombuljama ◊ am gasît un drîmb, șî ma-nvîăț sî drîmbuon ku ĭel — nabavio sam drombulju, i učim da drombuljam [Crn.] ♦ dij. var. zdrîmbońi [akc. zdrîmbońi] [Por.] | [Vidi] | |
| 485) | drînd | drând ? | дрндало | drînd2 (mn. drîndurĭ) [akc. drînd] (i. m.) — 1. drndalo, štap kojim se rastresuje vuna ◊ drîndu sî faśe đin ļiemn tarĭe, đi sî nu să frîngă — drndalo se pravi od tvrdog drveta, da se ne bi polomilo [Crn.] ◊ ku drîndu sa skutură lîna, să ĭasă đin ĭa luomurĭ, imală kare s-a prins pi lîna uoĭi pănă uaĭa a paskut — drndalom se trese vuna, da izađe iz nje trunje, prljavština koja se uhvatila za ovčje runo dok je ovca pasla 2. drveni luk sa koncem, kojim se seče kačamak ◊ dakă vrĭeĭ sî faś koļașă, îț trîabe fańină đi kukuruḑ, feruaĭkă, koļeșîărĭ, drînd șî fund — ako hoćeš da praviš kačamak, treba ti kukuruzno brašno, kotao, kačamalo, luk i lopar [Por.] 3. (muz.) drombulja ◊ kîntă-n drînd — svira u drombulje (Plavna) [Pad.] ♦ dij. sin. zdrîmbuoļ (akc. zdrîmbuoļ) (Valakonje) [Crn.] ∞ drîn! | (opis) Drîndu đi taĭat koļașa ĭe un ark, fakut đin bît đi kuorn, înkonveĭat șî ļegat đi vîrurĭ ku ață đi fuĭuor; kînd gaćeșć koļașa, o tuorń pi fund, ĭaĭ drîndu, đi arku-la-l țîń ku mîna, da ața-ĭa o baź supt koļașă, ș-o taĭ în faļiĭe. Iĭ s-a ḑîśe drînd pintru ața-ĭa, kî stă strînsă, stîă drînd pi ark; da iĭ sa ḑîśe șî ark: „Adum arku sî taĭ koļașa!” Rumîńi kare nau drînd, taĭe koļașa ku ața. — Luk za sečenje kačamka je napravljen od savijenog drenovog štapa, vezanog koncem za vrhove; kad zgotoviš kačamak, sipaš ga na lopar, uzmeš „drnd”, držiš ga rukom za onaj luk, a konac provučeš ispod kačamka, i isečeš ga na kriške. Zove se „drnd” zbog onog konca, koji je zategnut, koji je čvrst na onom napetom luku; a zove se još i luk: „Daj mi luk da isečem kačamak!” Vlasi koji nemaju „drnd”, seku kačamak koncem. (Kaz. Aleksija Trailović, zapis: Durlić, Rudna Glava, 2012) [Por.] | [Vidi] |
| 486) | drîndai | ? | дрндати | drîndai (ĭuo drîndîĭ, ĭel drîndîĭe) [akc. drîndai] (gl. p.) — 1. drndati, rastresati vunu ◊ lîna pođită sî drîndîĭe đi sî să rupă kokoluașîļi — sabijena vuna se rastresa da bi se razbile grudve [Crn.] 2. (fig.) govoriti koješta; brbljati ◊ nu drîndai, kî nu ći măĭ askultă ńima — ne drndaj, jer te više niko ne sluša 3. (muz.) (pej.) loše, neznalački svirati; izvoditi neprijatne zvukove na instrumentu; imitirati sviranje lupanjem ili struganjem po nekom predmetetu ◊ nu șćiĭe sî kînće, numa drîndîĭe lauta-ĭa đi źaba, đin ĭel kîntatuorĭ n-o sî fiĭe ńiśkînd — ne zna da svira, samo badava drnda onu violinu, od njega nikad svirač neće biti [Por.] ∞ drîn! | [Vidi] | |
| 487) | drîndarĭ | ? | дрндар | drîndarĭ (mn. drîndarĭ) [akc. drîndarĭ] (i. m.) — (izob.) drndar, onaj koji češlja vunu pomoću naročite naprave zvane drndalo; vunovlačar ◊ drîndarĭ a fuost đe mult, akuma s-a pĭerdut — drndara je bilo nekad, sada su se izgubili [Por.] ◊ drîndari a mĭers đi la kasă la kasă, ku drndu-n șîaļe, șa drîndait lîna la uamiń — drndari su išli od kuće do kuće sa drndalom na leđima, i drndali ljudima vunu ◊ drîndari s-a rarit kînd a ĭeșît daraśiļi, da đi tuot s-a pĭerdut kînd a-nśeput sî sa fakă mașîń đi miță — drndari su se proredili kada su se pojavili grebeni, a nestali su sasvim kada su počele da se dižu vunovlačare (Jasikovo) [GPek] ∞ drîn! | (opis) Kînd a avut lumĭa uoî mulće, lîna ś-a petrĭakut, a spalato, a drîndaito ș-a karato în Điĭ đi vindut. Atunśa ńima n-a kumparat lînă ńispalată. A fuost uamiń saraś karĭe a mĭers đi la kasă la kasă ku drîndu pi umîr, ș-a batut (drîndait) lîna pi marfa đi mînkarĭe, ore pi lînă. Luor ļ-a ḑîs „drîndarĭ”. — Kada su ljudi imali mnogo ovaca, višak vune su prali, rastresali i vozili u Vidin radi prodaje. Tada se nije kupovala neoprana vuna. Bilo je ljudi koji su išli sa drndalom na ramenu od kuće do kuće, rastresali (drndali) vunu uz nadoknadu u namirnicama ili za vunu. Njih su zvali „drndari”. (Kazivanje Traila Dumitraškovića (1881.) iz Osnića, Zapis: F. Paunjelović 1974) [Crn.] (opis) Mama șađa la umbră, da lîna spalată o puńa pi un așćernut đi kîńipă, ș-o baća ku bîtu. Kînd am întrabato đi śe baće lîna, ĭa ḑîśa: „O drîndîĭ sî să sparga nuodurļi șî sî să skuturĭe turița șă gunuoĭu đi pin ĭa, sî fiĭe mîĭ ļesńe đi daraśit”. — Baba je sedela u hladovini, a opranu vunu stavila na konopljanu prostirku i mlatila štapom. Kad sam je pitao zašto bije vunu, rekla mi je: „Drndam je da se razbiju grudve i da ispadnu čičkovi i trunje, da bude lakše za vlačenje”. (Zapis: F. Paunjelović, Osnić) [Crn.] | [Vidi] |
| 488) | Drîndarĭeșći | Drîndarești | Дрндаревићи | Drîndarĭeșći [akc. Drîndarĭeșći] (i. m.) — Drndarevići, vlaško prezime u selu Valakonju, nastalo prema zanimanju osobe koja se bavila rastresanjem vune ◊ imańa lu Drîndarĭeșći kuprinđe izvuoru alu Ogașu Drîndarĭesk — imovina Drndarevića zahvata izvor Drndarevog potoka [Crn.] ♦ / < drîndarĭ — (zast.) drndar, vunovlačar (exp. Durlić) [Por.] ∞ drîn! | [Vidi] | |
| 489) | druažă | coajă ? | љуска | druažă (mn. druažă) [akc. druažă] (i. ž.) — ljuska, kožica na plodu voća i povrća; kožmura ◊ struguri aĭ śe nu să stropĭesk, au druažă kîta mîĭ gruasă — grožđe koje se ne prska, ima malo deblju kožmuru [Crn.] | [Vidi] | |
| 490) | drugă | drugă | клип | drugă1 (mn. druź) [akc. drugă] (i. ž.) — (bot.) klip kukuruza ◊ ćimpo-sta mîndru a rođit kukuruḑu: kîće tri druź la un fir — ove godine lepo je rodio kukuruz: po tri klipa na jednom struku [Crn.] druga ĭe kukuruḑu ku buobiļi, kurațat đi giž — klip je kukuruz sa zrnima, očišćen od šaše (Rudna Glava) [Por.] ♦ dij. sin. gluod (Rečica) [Stig] ∞ kukuruḑ | (vidi paremije) | [Vidi] |
| 491) | drum | drum | друм | drum (mn. drumurĭ) (i. s.) — drum, put ◊ đ-aiś pîn în Buļuoț drumu ĭe larg șĭ đirĭept — odavde do Boljevca put je širok i prav [Crn.] a. ◊ drumo-l mare — veliki put, javni put, glavna saobraćajnica ♦ (fig.) veliki (spoljni) svet; javnost ◊ mĭarźe ka kațaua, șî ma latră pi drumo-l mare — skita kao kučka, i olajava me javno (=ogovara) ◊ traĭașće pi drumo-l mare — živi kao beskućnik, skitnica ♦ sin. șļau, șļiau — javni put, važniji put b. ◊ drumo-l mik — mali put, sporedni put, puteljak, staza; prečica ◊ kînd s-a întuors đi la bîlś, a dat pi drumo-l mik, șî đ-aĭa aźuns ĭuta — kad su se vratili sa vašara, udarili su prečicom, pa su zato brzo stigli ◊ drum înćins — prav put c. ◊ drum đi kar — kolski put d. ◊ drum đi viće — stočni put, put kojim ide stoka na pašu ili pojilo ♦ sin. kaļe, kalare, karare [Por.] | (izr.) ◊ Drum bun! — Srećan put! (dosl.) „Put dobar (želim)" ◊ Kată-ț drumu! — Gledaj svoja posla! (dosl.) „(Po)traži (svoj) put" (Idi svojim putem, ne mešaj se u naš posao, razgovor i sl.) ◊ Ĭaț drumu! — Idi, beži (odavde), skloni se! (dosl.) „Uzmi (svoj) put” ◊ A ĭeșît la drum bun. — Izvukao se (iz neke teške situacije); (dosl.) „Izašao na dobar put”. (Zapis: Durlić) [Por.] | [Vidi] |
| 492) | duamnă | doamnă | госпођа | duamnă (mn. duamńе) [akc. duamnă] (i. ž.) — gospođa; dama ◊ uĭtîće kum s-a înbrakat, ka duamnă đin varuș — vidi kako se obukla, kao gospođa iz grada [Crn.] ◊ trĭeku ka duamna ku kapu pi sus, la ńima nu sa uĭtă — prođe kao gospođa sa uzdignutom glavom, nikoga nije pogledala ♦ (demin.) domńișuară [akc. domńișuară] [Por.] ∞ duomn | [Vidi] | |
| 493) | duauăḑîăś | douăzeci | двадесет | duauăḑîăś [akc. duauăḑîăś] (br.) — dvadeset ◊ kînd am înpļińit duauăḑîăś đi ań, m-am dus în vuoĭskă — kad sam napunio dvadeset godina, otišao sam u vojsku [Crn.] ♦ dij. var. doaḑăś, duaḑăś [Por.] ∞ duoĭ | [Vidi] | |
| 494) | dud | dud | дуд | dud (mn. duḑ) (i. m.) — (bot.) dud (Morus) ◊ am oltańit un dud, ș-am vaḑut kî s-a prins — kalemio sam dud, i video sam da se primio a. ◊ dud đ-aĭ albĭ (Morus alba) — beli dud ◊ am în obuor un dud đ-aĭ albĭ, batrîn ka mińe — imam u dvorištu beli dud, star koliko i ja b. ◊ dud đ-aĭ ńegi (Morus nigra) — crni dud ◊ nuĭe ļiemnu duduluĭ ńegru, numa ĭel faśe duđe ńagrĭe — nije dudovo drvo crno, nego ono rađa crne dudinje [Crn.] ♦ sin. ĭagud [akc. ĭagud] (Krepoljin) [Mlava] | [Vidi] | |
| 495) | dudai | dudui | отерати | dudai (ĭuo dudîĭ, ĭel dudîĭe) [akc. dudai] (gl. p.) — oterati; udaljiti od sebe ◊ dudai așa bunataće đi muĭarĭe, numa pîntru parinț — otera onako krasnu ženu, samo zbog roditelja ◊ dudîĭe pîăsîrļi đin viĭe, sî nu manîśe struguri — oteraj ptice iz vinograda, da ne pojedu grožđe [Crn.] | [Vidi] | |
| 496) | dudait | duduit | отеран | dudait (dudaită) (mn. dudaiț, dudaiće) [akc. dudait] (prid.) — oteran, proteran ◊ dudait đi la lukru șîađe akas — isteran sa posla sedi kod kuće [Crn.] ◊ la prins în furaluk, șî la dudait đin țară afară — uhvatili ga u krađi, i proterali ga iz zemlje [Por.] ∞ dudai | [Vidi] | |
| 497) | dudaĭală | duduială | истеривање | dudaĭală (mn. dudaĭelurĭ) [akc. dudaĭală] (i. m.) — isterivanje, proterivanje ◊ sî șćiĭ kî dudaĭala buaļi ku ļekurĭ nuĭe în tuot đi una ku ļak — da znaš da isterivanje bolesti lekovima nije uvek uspešno [Crn.] ∞ dudai | [Vidi] | |
| 498) | dudă | dudă | дудиња | dudă1 (mn. duđe) [akc. dudă] (i. ž.) — (bot.) dudinja, dudov plod ◊ am adunat un śubîăr đi duđe đi rakiĭe — sakupio sam jedan čabar dudinja za rakiju [Crn.] ◊ ĭastă duauă fuarme đi duđe, albe șî ńagrĭe, miĭe măĭ mult îm plak aļi ńiagre — ima dve vrste dudinja, bele i crne, ja više volim crne [Por.] ♦ sin. ĭagudă [akc. ĭagudă] (Krepoljin) [Mlava] ∞ dud | [Vidi] | |
| 499) | duguĭală | duhoare | задах | duguĭală (mn. duguĭelurĭ) [akc. duguĭală] (i. ž.) — zadah, neprijatan miris; vonj ◊ đin țuaļiļi luĭ mĭarźe duguĭală ka kînd a durmit în ștală — iz njegovog odela širi se zadah kao da je spavao u štali ♦ (skr.) dug (mn. dugurĭ) ◊ vinu đin baśivă arĭe dug urît — vino iz bačve ima neprijatan miris ♦ up. putuarĭe — smrad [Crn.] ♦ dij. var. dug, duguare — zapah, težak miris (Leskovo) [GPek] | [Vidi] | |
| 500) | dukĭan | dugheană | дућан | dukĭan (mn. dukĭanurĭ) [akc. dukĭan] (i. m.) — dućan, gradska prodavnica tekstilne ili zanatske robe ◊ kumparaĭ în dukĭan un kîlțan đi mińe, da đi muĭarĭe pînḑă đi krețan — bio sam u dućanu i kupio sebi košulju, a ženi platno za suknju [Crn.] ♦ sin. dugaĭe [Por.] | [Vidi] | |
| 501) | dukĭanźiu | dughengiu | дућанџија | dukĭanźiu (mn. dukĭanźiĭ) [akc. dukĭanźiu] (i. m.) — dućandžija, prodavac ◊ dukĭanźiu nu đișkiđe mĭńe dukĭanu, kî ĭe ḑî marĭe — dućandžija ne otvara sutra dućan, jer je praznik [Crn.] ∞ dukĭan | [Vidi] | |
| 502) | dul | dul | оток | dul (mn. dulurĭ) (i. m.) — 1. otok, otečeno mesto na telu ◊ în șîaļe, unđe la lovit berbĭeku ku kuornu, ĭa ĭeșît un dul marĭe — na leđima, gde ga je ovan zakačio rogom, napravio mu se veliki otok [Crn.] ◊ ma muśkat o guangă, șî mi s-a fakut un dul pi pĭaļe — ujela me neka buba, pa mi se napravio otok na koži 2. izbočina, neravnina ◊ a ploĭat șî apa ń-a luvat drumu, a ramas numa ńișći dulurĭ koļa-koļa — padala je kiša i odnela nam put, ostale su samo neke izbočine ovde-onde ♦ sin. dîlm [Por.] | (izr.) (vulg.) ◊ Aĭ dul la kur. — Imaš čvor („onu stvar”) na dupetu. ♦ (kom.) Igra rečima: dul = čvor, izraslina, otok i dul = (gl.) „ponesi ga; nosi ga”, (fig.) „Imaš/nosiš ’onu stvar’ na/u dupetu”. (Kaz. Borislav Paunović, zapis: Durlić, Rudna Glava, 2012.) | [Vidi] |
| 503) | dulśață | dulceaţă | сласт | dulśață (mn. dulśețurĭ) [akc. dulśață] (i. ž.) — (nutr.) 1. slast, slatkoća, ukus slatkih stvari ◊ ļebeńița-ĭa a statut prĭa mult, ș-a perdut dulśața — ona lubenica je predugo stajala, pa je izgubila slast 2. poslastica, slatkiš ◊ la nuoĭ prazńiku nu să faśe fîră dulșețurĭ — kod nas slava se ne pravi bez slatkiša [Crn.] 3. ukus ◊ mînkarĭa fara dulśață — jelo bez ukusa [Por.] ∞ dulśe | [Vidi] | |
| 504) | dulśe | dulce | сладак | dulśe (mn. dulś) [akc. dulśe] (prid.) — 1. sladak, koji ima svojstvo slatkog ukusa ◊ ļebeńița ś-am kumparato ĭe dulśe ka mńarĭa — lubenica koju sam kupio slatka je kao med 2. ukusan ◊ đimult n-am mînkat așa pasuĭ dulśe — odavno nisam jeo tako ukusan pasulj 3. (fig.) simpatičan; umiljat ◊ fećița-sta arĭe așa vuorbă dulśe, ka pasarika — ova devojčica ima tako sladak govor, kao ptičica [Crn.] | (izr.) Vuorba dulśe mult aduśe. — (dosl.) Slatka reč mnogo donosi. (fig.) Lepa reč gvozdena vrata otvara. (Zapis: Durlić) [Por.] | [Vidi] |
| 505) | duluźală | ? | одуговлачење | duluźală (mn. duluźelurĭ) [akc. duluźală] (i. ž.) — odugovlačenje, otezanje; kašnjenje; odlaganje ◊ duluźala luĭ ku datoriĭa, arĭe sî ma mîńe sî nu-ĭ mîĭ dau ńimika — njegovo otezanje sa dugom, nateraće me da mu više ne pozajmljujem ništa [Crn.] ♦ up. duļiźak [Por.] ∞ duluźi | [Vidi] | |
| 506) | duluźi | ? | одуговлачити | duluźi (ĭuo duluźesk, ĭel duluźașće) [akc. duluźi] (gl. nesvrš.) — odugovlačiti, odlagati; otezati ◊ nu duluźi sî ći duś la duoktur, kî puaće sî-ț fiĭe șî mîĭ rîău — nemoj otezati sa odlaskom lekaru, jer može da ti bude još gore ◊ tu duluźeșć ku-nsuratu, da ańi trĭek — ti odugovlačiš sa ženidbom, a godine prolazi [Crn.] | [Vidi] | |
| 507) | dumińikă | duminică | недеља | dumińikă (mn. dumińiś) [akc. dumińikă] (i. ž.) — (kal.) nedelja, poslednji dan u sedmici ◊ dumińika ĭe ḑîuă đi ođină șî đi dus la fameļiĭe — nedelja je dan za odmor i obilazak rodbine ♦ (kal.) Dumińika marĭe — (dosl.) „velika nedelja”; Trojice, Pedesetnica; Duhovi ◊ Dumińika marĭe sî kađe la șapće saptamîń dupa Pașć — Trojica pada na sedam nedelja posle Uskrsa ♦ (kal.) Dumińika mikă — (dosl.) „mala nedelja"; Petrove poklade ◊ atunșa ĭasă Rusaļiļi șî sî puńe puostu lu Sîm-Pĭetru — tada se završava Rusalna nedelja i počinje Petrov post [Crn.] ◊ dumińika trĭekută — prošla, protekla nedelja ◊ dumińika śe vińe — iduća, naredna nedelja [Por.] ∞ stamînă | [Vidi] | |
| 508) | dumińikă ćinîră | dumínică tânără | млада недеља | dumińikă ćinîră (mn. dumińiś ćińire) [akc. dumińikă ćinîră] (sint.) — (kal.) (dosl.) „mlada nedelja”, prva nedelja posle pojave mladog meseca ◊ dumińika ćinîră ĭe la svîrșîtu saptamîńi pi karĭe s-a pus luna nuauă — mlada nedelja je poslednji dan u sedmice u toku koje se pojavio mlad mesec [Crn.] ◊ dumińikă ćinîră ĭe șî sîptamîna întrĭagă, đin ḑîua-ĭa kînd sa puńe luna mikă — mlada nedelja je i cela sedmica, od dana kada se pojavi mlad mesec [Por.] ∞ dumińikă | [Vidi] | |
| 509) | dumitaļe | dumitale | господине (у изр.) | dumitaļe [akc. dumitaļe] (zam.) — (zast.) (u izr.) gospodine! ♦ / dumitaļe < domńiĭi a tĭaļe — tvom gospodstvu ◊ đimult, kînd s-a-ntîlńit duoĭ drumaș, unu a ḑîs: „Bună kaļa!”, d-alalalt s-a raspuns ku: „Mulțamĭesk, dumitaļe!”— Nekada, kada su se sretala dva putnika, jedan bi rekao: — „Dobar put!”, a drugi je odgovarao sa: „Zahvaljujem, gospodine!” [Crn.] up. țamtaļe | [Vidi] | |
| 510) | Dumitrașkuońi | Dumitrășcanu | Думитрашкови | Dumitrașkuońi [akc. Dumitrașkuońi] (i. m.) — (antr.) Dumitraškovi, vlaško prezime familije u selu Savinac ◊ a ĭeșît Ćimuoku pîn la kîășîļi lu Dumitrașkońi — izlio se Timok sve do kuća Dumitraškovih [Crn.] ∞ Dumitru | [Vidi] | |
| 511) | dumĭastîk | domestic | домаћи | dumĭastîk (dumĭastîkă) (mn. dumĭastîś, dumĭastîśe) [akc. dumĭastîk] (prid.) — (za životinje) domaći, pripitomljen, koji živi u domaćinstvu ◊ puorku al dumĭastîk manînkă kukuruḑ kînd îĭ daĭ, da al salbaćik numa kînd gasîașće — domaća svinja jede kukuruz kad joj daješ, a divlja samo kad nađe ◊ în tuaće saće ĭastă pĭară dumĭastîśe, da șî pĭară porśeșć sa mîĭ gasîăsk unđe-unđe — u svim selima ima domaćih krušaka, a i divljih ima još uvek ovde-onde ◊ žuavină dumĭastîkă — domaća životinja (Krivelj) ♦ supr. salbaćik [Crn.] | [Vidi] | |
| 512) | Dumuońi | Duman | Думановци | Dumuońi [akc. Dumuońi] (i. m.) — (antr.) Dumanovci, vlaško prezime familije u Osniću - Bukovu koje vodi poreklo od pretka po imenu Duman ◊ Sava lu Duman a fuost kondukter la autobusu maĭdanuluĭ đin Lugńița — Sava Dumanov je bio kondukter na autobusu rudnika u Lubnici [Crn.] | [Vidi] | |
| 513) | Dunurĭe | Dunăre | Дунав | Dunurĭe [akc. Dunurĭe] (i. ž.) — (hidr.) reka Dunav ◊ kînd s-a dus lumĭa la lukru în Rumîńiĭe, pistă Dunurĭe a trekut ku vapuoru — kad su ljudi išli na rad u Rumuniju, Dunav su prelazili brodom [Crn.] ♦ dij. var. Dunîrĭe ◊ Dunîrĭe, apă tulburĭe — Dunav, mutna voda ◊ aĭ nuoștri aĭ batrîń, kînd a fuźit đin Țara rumîńaskă, a trĭekut Dunîrĭa, notînd ku truaśiļi la brîu — naši stari, kada su bežali iz Vlaške, prelazili su Dunav plivajući sa tikvama oko pojasa [Por.] | (stih) Dunurĭe, apa ļină, spuńe-ĭ naĭki să vină. — Dunave, vodo mirna, kaži dragom da mi dođe. (Iz pesme „Dunurĭe, apă ļină” — „Dunave, mirna vodo”, kaz. S. Marinković, zapis F. Paunjelović, Osnić, 1986.) [Crn.] | [Vidi] |
| 514) | duodă | dodă | невеста | duodă (mn. duode) [akc. duodă] (i. ž.) — 1. (srod.) a. (zast.) nevesta, tek udata žena ◊ pi la nuoĭ a veńit komșîĭa ku duoda luĭ — kod nas je došao komšija sa svojom nevestom [Crn.] b. starija sestra ◊ doda Mariĭa ĭe suora-mĭa măĭ mare — doda Marija je moja starija sestra (Voluja) [Zvizd] c. starija žena uopšte ◊ duodă sa ḑîśe la fiĭekare muĭare măĭ batrînă, fiva suoră, or nu — dodom zovemo svaku stariju ženu, bila sestra ili ne (Doljašnica) [Bran.] ♦ dij. var. dodă [akc. dodă] [Buf.] 2. (pej.) prostak, glupak; neotesanko ◊ o duodă đi uom, fuź đi ĭel — prostak, beži od njega (Rudna Glava) [Por.] ∞ ńam | [Vidi] | |
| 515) | duoĭ | doi | два | duoĭ (ž.r. duauă) [akc. duoĭ] (br.) — dva; dvojica ◊ uomu arĭe duoĭ uokĭ în kap, șî duauă mîń în umirĭ — čovek ima dva oka u glavi i dve ruke u ramenima ◊ duoĭ đin sută — dva odsto, dva procenta [Crn.] ♦ dij. var. doĭ (două, doo) ◊ doĭ kopiĭ mĭerg pe drum și să uĭtă la doo feťe — dva dečaka idu ulicom i gledaju dve devojke [Kmp.] | (stih) Un pičor čuperka are, Doo țîță fata mare. — Jednu nogu gljiva ima,Dve su dojke u devojke. (Odlomak iz pesme „ĎI LA UNU PĂN-LA ZEČE”, zapis: V. Trailović, Prahovo) [Kmp.] | [Vidi] |
| 516) | duoĭļa | doilea | други | duoĭļa [akc. duoĭļa] (br.) — drugi, druga ◊ a duoĭļa uară lu tata a operesît uokĭu — po drugi put su mome ocu operisali oko [Crn.] ◊ vĭerĭ a duoĭļa — (za srodstvo) treće koleno ◊ ĭuo ku Ĭanku sînćem vĭerĭ a duoĭļa — ja i Janko smo treće koleno [Por.] ∞ duoĭ | [Vidi] | |
| 517) | duoĭsprĭaśe | doisprezece | дванаест | duoĭsprĭaśe [akc. duoĭsprĭaśe] (br.) — dvanaest ◊ duauăsprĭaśe luń ĭastă pi un an — dvanest meseci ima u jednoj godini [Crn.] ♦ diĭ. var. duoĭsprîaśe ♦ (ž.r.) doăsprîaśe ◊ doăsprîaśe muĭerĭ sapă-n luok — dvanaest žena kopa na njivi [Por.] ∞ duoĭ | [Vidi] | |
| 518) | duoĭsprĭaśeļa | doisprezecelea | дванести | duoĭsprĭaśeļa (duauăsprĭaśeļa) [akc. duoĭsprĭaśeļa] (br.) — dvanaesti, dvanaesta ◊ luna marĭe ĭe duauăsprĭaśeļa lună-n an — decembar je dvanaesti mesec u godini [Crn.] ♦ dij. var. doĭsprîaśiļa [Por.] ∞ duoĭ | [Vidi] | |
| 519) | duomn | domn | господин | duomn (mn. duomń) [akc. duomn] (i. m.) — gospodin ◊ sî faśe duomn, da ĭel ĭe golan pruost — pravi se gospodin, a on je običan golja [Crn.] ◊ dakă a fuost saćan, s-a țînut maruos, șî numa ku duomńi a șaḑut la masă — iako je bio seljak, držao se gospodski, i samo je sa gospodom sedeo za stolom [Por.] ♦ dij. var. domn [Buf.] | [Vidi] | |
| 520) | duor | dor | жеља | duor (mn. duorurĭ) [akc. duor] (i. s.) — 1. želja, čežnja, žudnja ◊ am sî muor đi duoru luĭ — umreću od čežnje za njim [Crn.] 2. tuga, bol; seta, melanholija; sevdah; ljubav(ni jad) ◊ kînćiśe đi duor — (dosl.) pesme tuge (muz.) ljubavne pesme, sevdalinke 3. (u izr.) lažna ljubav ◊ duor ușuor — (dosl.) „laka želja”, (fig.), lažna ljubav ◊ duoru lu Marćin Kĭuoru — (dosl.) ljubav Slepca Martina (=nikakva ljubav, prazna ljubav, ljubav naslepo, bez pokrića) ♦ var. dorință [Por.] | (stih) Duoru mĭeu ș-a mîndri mĭaļe, Ĭe fakut đin floriśaļe, Floriśaļe vînațîaļe, Kam ka uoki mîndri mĭaļe. — Želje njene i želje moje, Od cvetova se sastoje, Od cvetića plave boje, Kao što su oči tvoje. (Iz pesme „Duoru al mĭeu" — „Želja moja”, zapis F. Paunjelović, Gamzigrad 1989.) [Crn.] | [Vidi] |
| 521) | duos | dos | наличје | duos (mn. duosurĭ) [akc. duos] (i. m.) — 1. (predmeti i bića) naličje; druga strana; unutrašnja strana; donja strana; leđna strana ◊ aĭ înbrakat kîlțanu pi duos — obukao si košulju naopako ◊ duosu palmi; duosu mîńi — nadlanica ◊ îĭ đață ku duosu mîńi pistă nas — udario ga je nadlanicom preko nosa [Crn.] ◊ nuĭe bun sî puń pîńa pi masă ku duosu-n sus — ne valja da stavljaš pogaču na sto sa naličjem na gore [Por.] 2. (reljef) osoje, strana zemljišta okrenuta ka severu ◊ duosu ĭe mîĭ rîaśe, mîĭ mult țîńe raveńala, șî đi aĭa mîĭ bińe rođașće kînd ĭe ćimpu uskaśiu — osoje je hladnije, duže zadržava vlagu, i zbog toga bolje rađa kad je godina sušna [Crn.] 3. (fig.) a. leđa ◊ mĭ-aĭ întuors duosu kînd mĭ-a fuost măĭ grĭeu — okrenuo si mi leđa kada mi je bilo najteže b. šuma; odmetništvo; hajdučija ◊ đi vrĭamĭa đi rat: vin ńamțî - fuź în duos, vin ćetńiśi - fuź în duos, vin partizańi - fuź în duos, kă pi saćanu tuoț ĭ-a apaurît — za vreme rata: dolaze Nemci - bež’ u šumu, dolaze četnici - bež’ u šumu, dolaze partizani - bež’ u šumu, jer su seljaka svi pljačkali ◊ đi vrĭamĭa đi bugarĭ, Golubuońi a fuost în duos — za vreme Bugara, Golubovići su bili odmetnici ♦ supr. față [Por.] | [Vidi] | |
| 522) | dupa | după | после | dupa [akc. dupa] (predl.) — posle, iza (nekoga ili nečega), za (nekim ili nečim) ◊ dupa pluaĭe ĭasă suariļi — posle kiše izlazi sunce [Crn.] ◊ dupa prînḑ — posle ručka ◊ dupa amńaḑîț — posle podne [Por.] ◊ ĭel mĭarźe înainće, da muĭarĭa dupa ĭel — on ide napred, a žena za njim [Crn.] ◊ a dat dunga dupa skapît — zbrisao je iza prevoja (nestao sa vidika) [Por.] | [Vidi] | |
| 523) | durĭa | durea | болети | durĭa (ma duare, îl duarĭe) [akc. durĭa] (gl. bezl.) — (med.) boleti a. imati telesnu, fizičku bol ◊ atîta ma duarĭe kapu đi nu vîăd ńimika — toliko me boli glava da ne vidim ništa [Crn.] ◊ kînd am lukrat în padurĭe, sparźam la mĭetîrĭe ku sakurĭa ḑîua kît ĭe tuată, șî ma durĭa pućarĭa-ntrĭagă ku ḑîļiļi dupa śe gaćam lukru — kada sam radio u šumi, cepah drva sekirom po ceo dan, pa me je bolela cela snaga dugo posle toga [Por.] b. imati psihičku, duševnu bol ◊ ĭa pĭerit kopilu, ș-o durĭa sufļitu ań șî ań — poginuo joj je sin, i duša ju je bolela godinama [Por.] ◊ am sîĭ fak așa pakustă, đi o s-îl duară pîn va fi viu — napraviću mu takvu pakost, da će ga boleti dok bude živ c. (fig.) imati lažnu bol ◊ ĭuo-ĭ spusîăĭ, dakă nu m-askultă, ma duarĭe-n śokan đi nakazu luĭ — ja mu rekoh, ako me ne posluša, boli me đoka za njegoov problem [Crn.] | (stih) Ińima-mĭa, ińima-mĭa, Ĭară-nśiapĭe ma durĭa! — Srce moje, srce moje Opet poče boleti! (Refren pesme, zapis: Durlić) | [Vidi] |
| 524) | durĭarĭe | durere | бол | durĭarĭe (mn. durĭerĭ) [akc. durĭarĭe] (i. ž.) — (med.) bol a. fizički, organski bol ◊ am o durĭarĭe la burtă, șî muara sî ma duk la duoktur — imam neki bol u stomaku, i moram da idem kod lekara b. duševni bol, patnja ◊ o durĭarĭe grĭa am pi sufļit đi kînd mi s-a dus kopiĭi — tešku bol imam u duši otkako su mi deca otišla [Crn.] ♦ dij. var. durĭare ♦ dij. sin. buală [Por.] ∞ durĭa | [Vidi] | |
| 525) | durmi | dormi | спавати | durmi (ĭuo duorm, ĭel duarmĭe) [akc. durmi] (gl.) — spavati ◊ sî puaće durmi pi kapatîń, da șî-n piśuarĭe, kînd ći prinđe nužda — može se spavati na jastuku, a i stojeći, kad te pritisne muka [Crn.] ◊ ma adurmi ku povasta, ama nu putuĭ mult sî duorm, kî-nśepură tuoț sî sa rîdă đi mińe — uspavao me je pričom, ali nisam mogao dugo da spavam, jer su počeli svi da mi se smeju [Por.] up. adurmi | [Vidi] | |
| 526) | durmit | dormit | спавање | durmit (mn. durmiturĭ) [akc. durmit] (i. m.) — spavanje ◊ durmitu ođińašće uomu șî-ĭ întuarśe pućarĭa đi sî puată lukra — spavanje odmara čoveka, i vraća mu snagu da bi mogao raditi [Crn.] ◊ vrĭamĭa đi durmit — vreme za spavanje [Por.] up. adurmit ∞ durmi | [Vidi] | |
| 527) | dus | dus | одсутан | dus (dusă) (mn. duș, dusă) (prid.) — 1. odsutan ◊ uomu mĭeu ĭe dus, nuĭe aiśa — moj muž je odsutan, nije ovde [Crn.] 2. (psih.) nesvestan; odsutan u mislima; obuzet nekom silom; komatozan ◊ ḑaśe dus ku ḑîļiļi, n-o sî traĭaskă mult — leži danima u nesvesti, neće dugo da poživi ◊ dusă, luvată đi șoĭmańe — u transu je, obuzeta šojmanima ◊ ka kînd ĭeș dus, unđa-ĭ pĭerdut gîndurļi? — kao da si odsutan, gde su ti odlutale misli? ♦ sin. kișnat [Por.] ∞ duśa | (klet.) Duće, unđe s-a dus mutu ku kalu! — Idi, kud je otišao mutavko sa konjem! (Rudna Glava, zapis: Durlić) [Por.] | [Vidi] |
| 528) | dușman | dușman | душман | dușman (dușmană) (mn. dușmań, dușmańe) [akc. dușman] (prid.) — dušman, zlopamtilo; čovek loše naravi, podmukao ◊ al dușman nu zauĭtă șî nu prostîașće ńiś kînd — dušman ne zaboravlja i ne prašta nikada [Crn.] ◊ dușman, kîńe đi uom, ńiśkînd nu sa șćiĭe śe-ț ginđașće — dušmanin, pseto od čoveka, nikad se ne zna šta ti misli [Por.] | [Vidi] | |
| 529) | dușmańașće | dușmănește | душмански | dușmańașće [akc. dușmańașće] (pril.) — dušmanski, podmuklo ◊ đață odată dușmańașće, ș-îl trînći la pomînt — udari ga jednom dušmanski, i obori ga na zemlju ♦ var. dușmańiuluĭ [Crn.] ∞ dușman | (stih) Florinćińe, Florinćińe, Ma zatriș tu pi mińe. Nu luvaș tu una, duauă, Ma-m rupsîăș stîna-n duauă! Akuma dîĭ tu dușmańașće, Ĭuo sî dau pakurarĭașće, Sî veđem a kuĭ mîĭ bińe lovĭašće! — Florinčine, Florinčine, Uništio si ti mene. Ne uze mi jednu, dve, Već mi stado prepolovi! Sad udari dušmanski, Ja ću tebe čobanski, Da vidimo šta je jače! (Iz pesme „Kuosta pakurarĭu” — „Kosta čobanin”, kaz. Žarko Andrejević, violinista i pevač, zapis: F. Paunjelović, Osnić, 1974) [Crn.] | [Vidi] |
| 530) | dușmańesk | dușmănesc | душманинов | dușmańesk (dușmańaskă) (mn. dușmańeșć) [akc. dușmańesk] (prid.) — dušmaninov, koji pripada dušmaninu, neprijateljev ◊ la lovit plumbu dușmańesk — pogodio ga je dušmaninov metak [Crn.] ◊ asta ĭe kuțît dușmańesk, alu dușmanu-la kare a taĭat lumĭa đi vrĭamĭa đi rat — ovo je dušmaninov nož, onoga krvnika koji je klao ljude za vreme rata [Por.] ∞ dușman | [Vidi] | |
| 531) | dușmańiĭe | dușmănie | душманлук | dușmańiĭe (mn. dușmańiĭ) [akc. dușmańiĭe] (i. ž.) — dušmanluk, neprijateljstvo, mržnja; bezdušnost; podlost ◊ tuoț sînt dușmań șî ńințaļeș, șî đi aĭa s-a bagat în dușmańiĭe marĭe — svi su dušmani i nerazumni, i zato su ušli u veliko neprijateljstvo [Crn.] ◊ a tunat mare dușmańiĭe-n lume, fraț ku fraț nu sa măĭ sufîră — veliki je dušmanluk ušao u ljude, brat se s bratom više ne podnosi [Por.] ∞ dușman | [Vidi] | |
| 532) | dușmańiuluĭ | dușmănește | душмански | dușmańiuluĭ [akc. dușmańiuluĭ] (pril.) ● v. dușmańașće [Crn.] ∞ dușman | [Vidi] | |
| 533) | duśa | duce | носити | duśa (ĭuo duk, ĭel duśe) [akc. duśa] (gl. n.) — 1. nositi, prenositi; odnositi; donositi ◊ în spinarĭe sî puaće duśa marĭe tovar — na leđima se može nositi veliki teret [Crn.] ◊ are lukru bun, șî duśe la kasă plată mare — ima dobar posao, i kući donosi veliku platu ◊ vîntol kald duśe buală — topao vetar donosi bolest [Por.] 2. ići, otići, otputovati ◊ muma sî duśe mĭńe la piĭaț ku kîća bukaće șî kîća puamĭe — majka ide sutra na pijacu sa malo povrća i malo voća [Crn.] ◊ du-će drakuluĭ — (kletva) idi dođavola ◊ duśe minća la luok — dolazi k pameti, razume, shvata ♦ up. oćeșî [Por.] | ĭuo duk; ĭuo am dus; ĭuo o sî duk — ja nosim; ja sam nosio, ja ću nositi tu duś; tu aĭ dus; tu o sî duś — ti nosiš; ti si nosio; ti ćeš nositi ĭel duśe;ĭel a dus; ĭel o să dukă — on nosi; on je nosio; on će nositi nuoĭ duśem, nuoĭ am dus; nuoĭ o sî duśem — mi nosimo; mi smo nosili; mi ćemo nositi vuoĭ duśeț; vuoĭ aț dus; vuoĭ o sî duśeț —vi nosite; vi ste nosili; vi ćete nositi iĭ duk; iĭ a dus; iĭ o sî dukă — oni nose; oni su nosili; oni će nositi ĭuo dusăĭ; nuoĭ dusărăm —ja donesoh; mi donesosmo tu dusăș; vuoĭ dusărăț — ti donese; vi donesoste ĭel dusă; iĭ dusîră — on donese; oni donesoše | [Vidi] |
| 534) | ḑală | za | алка | ḑală (mn. ḑaļe) [akc. ḑală] (i. ž.) — alka, karika ◊ s-a rupt o ḑală la sanźir, șî vadra a kaḑut în bunarĭ — pokidala se jedna alka na lancu, i vedro ja palo u bunar [Crn.] ∞ alkă | [Vidi] | |
| 535) | ḑamuos | zămos | чорбаст | ḑamuos (ḑamuasă) (mn. ḑamuoș, ḑamuosă) [akc. ḑamuos] (prid.) — čorbast; redak ◊ muĭarĭa ńi gaćașće pasuĭ ḑamuos — žena nam sprema čorbast pasulj [Crn.] | [Vidi] | |
| 536) | ḑăr | zer | сурутка | ḑăr (mn. ḑărurĭ) (i. m.) — (nutr.) surutka ◊ đin ḑăr fĭert sî faśe urdă — od kuvane surutke prаvi se vurda ♦ var. zăr (Valakonje, Savinac, Lubnica, Gamzigrad) [Crn.] ◊ ḑăru sa kapîtă đin lapće înkegat, kînd sa străkură kașu pin strîkuratuare — surutka se dobija od podlivenog mleka, kad se kaša oceđuje kroz cediljku ◊ ḑîăru a dat la puorś — surutku su davali svinjama ♦ var. ḑîăr ♦ up. rasurĭ ♦ up. ḑară [Por.] | [Vidi] | |
| 537) | ḑîaśe | zece | десет | ḑîaśe [akc. ḑîaśe] (br.) — deset ◊ la mîń aĭ ḑîaśe źaĭśće, șî nu sînt tot una — na rukama imaš deset prstiju, pa nisu svi jednaki ♦ var. zîaśe (Valakonje, Savinac, Gamzigrad, Lubnica) [Crn.] ◊ pi la ḑîaśe śiasurĭ am mînat uoĭļi la ḑîkatuare — oko deset sati terali smo ovce na plandište [Por.] | [Vidi] | |
| 538) | ḑîaśeļa | zecelea | десети | ḑîaśeļa [akc. ḑîaśeļa] (br.) — deseti ◊ a ḑîaśeļa ḑîuă buturirîm la o kasă — desetog dana nabasasmo na jednu kuću ♦ var. zîaśeļa (Valakonje, Savinac, Lubnica, Gamzigrad) [Crn.] ♦ dij. var. ḑîăśiļa, ḑăśiļa [akc. ḑăśiļa] ◊ a ḑîăśiļa uorĭ ț-am prospus, da tu înga n-aĭ luvat la kap — deseti put sam ti ponovio, a ti još nisi shvatio [Por.] ∞ ḑîaśe | [Vidi] | |
| 539) | ḑîkatuorĭ | zicălaș | свирач | ḑîkatuorĭ [akc. ḑîkatuorĭ] (i. m.) — svirač na nekom instrumentu ◊ Ĭovan Ramă đin Metońița șî Ļeksa Ĭovĭańi đin Osńiśa, a fuost mîĭ buń ḑîkatuorĭ în fluĭer pi tuata Vaļa Ćimuokuluĭ — Jovan Ramić iz Metovnice i Aleksa Jovanin iz Osnića, bili su najbolji svirači na duduku u celoj Crnoj Reci [Crn.] supr. kîntatuorĭ [Por.] ∞ ḑîśa | [Vidi] | |
| 540) | ḑîkatură | zicătură | свирка | ḑîkatură (mn. ḑîkaturĭ) [akc. ḑîkatură] (i. ž.) — 1. (muz.) svirka, sviranje na instrumentu ◊ am askultat o ḑîkatură batrînă în fluĭer — slušao sam jednu staru svirku na duduku ♦ dij. var. zîkatură (Valakonje, Savinac, Lubnica, Gamzigrad) [Crn.] ◊ ḑîkatura lu moșu Voĭna lăutarĭu a fuost kunoskută șî-n afară dă Mlaoa — sviranje čiča Vojne violiniste bilo je poznatgo i izvan Mlave (Busur) [Mlava] ♦ dij. sin. kînćik [Por.] 2. (zast.) izreka, poslovica ◊ muoșu a fuost uom ikļan, a vorbit tuot pin ḑîkaturĭ — čiča je bio mudar čovek, govorio je sve kroz izreke ∞ ḑîśa | [Vidi] | |
| 541) | ḑînḑai | zânzai ? | цвокотање | ḑînḑai (ĭuo ḑînḑîĭ, ĭel ḑînḑîe) [akc. ḑînḑai] (gl.) — (onom.) cvokotati, tresti se od hladnoće ◊ bagîće înluntru, nu ḑînḑai afară đi frig — uđi unutra, nemoj napolju cvokotati od hladnoće [Crn.] ◊ ĭuo ḑînḑîĭ đi frig, da ĭa ḑînḑîĭe đi frikă — ja cvokoćem od hladnoće, a ona se trese od straha [Por.] | [Vidi] | |
| 542) | ḑînḑaĭală | ? | цвокотање | ḑînḑaĭală (mn. ḑînḑaĭelurĭ) [akc. ḑînḑaĭală] (i. ž.) — cvokotanje ◊ krapaĭ đi ḑînḑaĭală așćaptînd în rînd — crkoh od cvokotanja čekajući u redu [Crn.] ∞ ḑînḑai | [Vidi] | |
| 543) | ḑîśa | zice | казивати | ḑîśa (ĭuo ḑîk, ĭel ḑîśe) [akc. ḑîśa] (gl.) — 1. a. kazivati, govoriti ◊ nu puoț ḑîśa kî nu ț-am ažutat — ne možeš kazati da ti nisam pomogao [Crn.] b. poručivati, slati poruku ◊ a ḑîs muma sî veńiț mîńe la pomană — poručila je majka da dođete sutra na daću [Por.] 2. svirati na nekom instrumentu ◊ Raka đin Lukuva tare frumuos a ḑîs în bandă — Raka iz Lukova je jako lepo svirao trubu [Crn.] ◊ rumîńi dă mult măĭ bun a ḑîs dîn fluĭer dăkît astăḑ — Vlasi su ranije mnogo bilje svirali frulu nego danas (Ranovac) [Mlava] ♦ dij. sin. kînta [akc. kînta] [Por.] | [Vidi] | |
| 544) | ḑîuă | ziuă | дан | ḑîuă (mn. ḑîļe) [akc. ḑîuă] (i. ž.) — (kal.) 1. dan, vreme od izlaska do zalaska Sunca ◊ vińe tuamna, ḑîua ĭe tuot mîĭ mikă — ide jesen, dan je sve kraći 2. praznik ◊ mîńe ĭe ḑîuă marĭe, nu să lukră — sutra je praznik, ne radi se 3. mera za površinu ◊ am pus grîu vro tri ḑîļe đi aratură — posejao sam pšenice oko tri dana oranja 4. mera za prikaz udaljenosti ◊ pînă-n Ńiș ĭastă duauă ḑîļe đi mĭers — do Niša ima dva dana hoda ♦ var. zîuă (Valakonje, Savinac, Lubnica, Gamzigrad) ♦ skr. ḑî [Crn.] 5. (u izr.) danonoćno, neprekidno ◊ a lukrat ḑîua-nuapća, șî la urmă ĭar’ ńimika — radio je danonoćno, i na kraju opet ništa [Por.] ♦ dij. var. ḑîvă [Zvizd] ♦ dij. var. zăuă (Prahovo) [Kmp.] | VARIJANTE I Porečka Reka [Por.] ◊ ḑîuă, ḑîļe; ḑîļiļi (Rudna Glava, Tanda) II Crna Reka [Crn.] ◊ ḑîuă, ḑîļe; ḑîļiļi (Osnić) ◊ zîuă (Valakonje, Savinac, Lubnica, Gamzigrad) III Krajina (Kmpenji) [Kmp.] ◊ zăuă (Prahovo) IV Zvižd [Zvizd] ◊ ḑîvă, ḑîļe, ḑîļiļi (Voluja) FATA KU ĻIK Če măĭ fată ku ļik, Da pe fus n-are ńimik. Zăua noapťa la ogļindă, Da gunoĭu păn la grindă (Zapis: V. Trailović, Prahovo) Vidi više | [Vidi] |
| 545) | đaluț | deluţ | брежуљак | đaluț (mn. đaluță) [akc. đaluț] (i. s.) — (geog.) (demin.) brežuljak; brdašce ◊ kasa mĭa ĭe supt un đaluț — moja kuća je ispod jednog brežuljka [Crn.] ♦ dij. var. đalușuor [Por.] ∞ đal | [Vidi] | |
| 546) | đasńață | d-azneaţă | јутрос | đasńață [akc. đasńață] (pril.) — jutros ◊ đasńață n-am putut sî manînk, ș-akuma mis flomînd — jutros nisam mogao da jedem, pa sam sada gladan ♦ var. đesńațâ [Crn.] ◊ đasńață m-am amînatat la lukru — jutros sam zakasnio na posao (Leskovo, Jasikovo) [GPek] ♦ dij. var. đesńață [Por.] | [Vidi] | |
| 547) | Đeđu | Gegiu | Ђеђу | Đeđu [akc. Đeđu] (i. m.) — (antr.) Đeđu, ime junaka iz vlaške pesme ◊ în kînćik batrîńesk, Đeđu ĭe źińere al măĭ mare alu Žîgman kraļu — u starirnskoj pesmi, Đeđu je najstariji zet kralja Žigmana [Crn.] | (vidi paremije) | [Vidi] |
| 548) | đes | des | чест | đes (đasă) (mn. đeș, đasă) (prid.) — 1. (za vreme) čest, koji se ponavlja u kratkim vremenskim razumacima ◊ s-a momit, șî đes vińe pi la mińe — navadio se, i često dolazi kod mene 2. (za prostor) zbijen, gust, koji se nalazi na manjem rastojanju ◊ rîndurļi đi kukuruḑ sînt pusă đasă — redovi kukuruza su gusto posejeni [Crn.] ◊ padurĭe đasă — gusta šuma ◊ măĭ đes — (komp.) češće; gušće; zbijenije ♦ var. đies [Por.] | [Vidi] | |
| 549) | đesîș | desiș | честар | đesîș (mn. đesîșurĭ) [akc. đesîș] (i. m.) — čestar, gustiš, šibljak ◊ mînă kapriļi sî mezdrĭaskă în đesîșo-la — teraj koze da brste u onom čestaru [Crn.] ◊ đi kînd s-a mutat lumĭa-n orașă, śuośiļi s-a umplut đi đesîș — otkad su se ljudi preselili u gradove, brda su obrasla gustišom ♦ sin. tufariș, gustîș ♦ supr. rariș [Por.] ∞ đes | [Vidi] | |
| 550) | điluok | deloc | одмах | điluok [akc. điluok] (pril.) — odmah, smesta ◊ điluok slobuoḑ uoĭļi la pașuńe, kî muor đi fuame înkisă-n strungă — odmah pusti ovce na pašu, jer će lipsati od gladi zatvorene u toru [Crn.] ◊ întuarśi-će điluok, nu ći zîbovi akolo ńiśkotrĭabă — vrati se odmah, nemoj se tamo zadržavati nepotrebno ♦ / (skr) < đi-în-luok ♦ sin. uodma [Por.] ♦ dij. var. dîluok (Bačevica, Dobro Polje) [Crn.] | [Vidi] | |
| 551) | đimińață | dimineaţă | јутро | đimińață1 (mn. đimińeț) [akc. đimińață] (i. ž.) — jutro ◊ đimińața ĭe vrĭamĭa đin krapat đi ḑî, pîn la prînḑu al mik, pănă pi la nuauă śasurĭ — jutro je vreme od svitanja do doručka, do oko devet sati [Crn.] ◊ a krapat ḑîua, o să fiĭe o đimińață frumuasă — svanuo je dan, biće lepo jutro [Por.] | [Vidi] | |
| 552) | đimult | demult | давно | đimult [akc. đimult] (pril.) — davno, nekad; mnogo vremena unazad ◊ đimult lumĭa a trait în borđeĭ — nekada su ljudi živeli u zemunici ♦ / đi — od + mult — mnogo [Crn.] ◊ đimult, măĭ đimult, șî măĭ đimult — (komp.) davno, davnije, najdavnije ♦ var. đemult [Por.] | [Vidi] | |
| 553) | đin | din | из | đin (predl.) — 1. iz ◊ a ĭeșît đin kasă, șî s-a dus — izašao je iz kuće, i otišao 2. sa ◊ đin parća-ĭa vin nuvirĭ ńegri — sa one strane dolaze crni oblaci ♦ dij. var. dîn (Bačevica, Dobro Polje) [Crn.] ♦ / đi + în ♦ dij. var. dăn, dîn [Hom.][Mlava][Zvizd] ♦ dij. var. dim (Šipikovo) [Tim.] | [Vidi] | |
| 554) | đinkoluo | dincolo | оданде | đinkoluo [akc. đinkoluo] (pril.) — odande, odonud, sa one strane (ka nama), na onoj strani (u odnosu na nas) ◊ kasa luĭ ĭe đinkoluo đi drum — njegova kuća je sa one strane puta [Crn.] ◊ tu dăĭ pi đinkoluo, ĭuo dau pi đinkuaśa șî veđem kare drum ĭe măĭ bun — ti idi odonud a ja ću odovud, pa ćemo videti koji je put bolji ♦ var. đinkoļa ◊ șî đinkoluo șî đinkoļa arată kî ĭe śeva đeparće đi nuoĭ, numa đinkoluo ḑîśem kînd nu sa vĭađe, da đinkoļa kînd sa vĭađe, șî kînd ĭe măĭ apruape — i „đinkolo” i „đinkolja” pokazuju da je nešto udaljeno od nas, samo „đinkolo” kažemo kada to ne vidimo, a „đinkolja” kada vidimo i kad nam je bliže [Por.] ♦ dij. var. dînkoluo (Bačevica, Dobro Polje) [Crn.] / đi — „za; od” + în — „u; na” + koluo — „tamo” ♦ up. koluo, înkoluo ♦ supr. đinkuaś [Por.] ∞ akoluo | [Vidi] | |
| 555) | đinkuaś | dincoace | одовуд | đinkuaś [akc. đinkuaś] (pril.) — odovud, odavde, sa ove strane; ovamo, na ovoj strani ◊ đinkuaś đi ogaș n-a ploĭat — sa ove strane potoka nije padala kiša [Crn.] ♦ dij. var. đinkuaśa ◊ vîntu baće đinkuaśa-n koluo — vetar duva odavde na tamo ◊ trĭeś đinkuaśa, kî ĭe măĭ kald — pređi ovamo, jer je toplije [Por.] ♦ dij. var. đinkośa [Buf.]♦ dij. var. dînkuaś (Bačevica, Dobro Polje) [Crn.] / đi — „za; od” + înkuaś — „ovamo ” | [Vidi] | |
| 556) | đinuapće | de noapte | рано | đinuapće [akc. đinuapće] (pril.) — rano, u prvim jutarnjim časovima ◊ mîńe ma skuol đinuapće, kî ma duk în Buļuoț la piĭaț — sutra ustajem rano, jer idem u Boljevac na pijac [Crn.] ◊ đesńață m-am pumeńit prĭa đinuapće — jutros sam se prerano probudio ◊ mîńe vinu kîta măĭ đinuapće — sutra dođi malo ranije (ujutru) [Por.] ♦ / đi — od + nuapće — noć | [Vidi] | |
| 557) | điparće | departe | далеко | điparće [akc. điparće] (pril.) — daleko, udaljeno ◊ điparće ĭe Ńișu, da Beļigradu ĭe șîmîĭ điparće — Niš je daleko, a Beograd je još dalje [Crn.] ♦ dij. var. đeparće ♦ (komp.) prĭa đeparće — predaleko ◊ lasațî-va đi lukrușală, kî s-a dus prîa đeparće — manite se lakrdija, jer su otišle predaleko ◊ s-a dus đeparće — (dosl.) otišao daleko (fig.) uspeo u životu [Por.] ♦ dij. var. dăparće (Rečica) [Stig] ∞ điparta | (stih) Đeparće, naĭkă, đeparće, Šapće đalurĭ ńe đesparće, Šapće đalurĭ ș-o građină: Nuĭe naĭka mĭeu să vină! — Daleko je, dragi, daleko, Sedam brda nas razdvaja, Sedam brda i gradina: Nema dragog da mi dođe! (Kaz. Paun Ilić, zapis: Durlić, Tanda 2012) [Por.] | [Vidi] |
| 558) | điparta | depărta | удаљити | điparta (ĭuo ma đipart, ĭel sa điparće) [akc. điparta] (gl. p. ref.) — udaljiti (se); udaljavati (se) ◊ nu ći điparta đi uoĭ, kî puot sî să-nfurișă șî fak șćetă — nemoj se udaljavati od ovaca, jer mogu da se iskradu i naprave štetu [Crn.] ◊ nu ći điparta đi nuoĭ, kî aĭ sî rîtaśeșć — nemoj se udaljavati od nas, jer ćeš zalutati ♦ dij. var. (ĭuo ma) điparćieḑ, (ĭel sa) điparćiaḑă [Por.] | [Vidi] | |
| 559) | đipartat | depărtat | удаљен | đipartat (đipartată) (mn. đipartaț, đipartaće) [akc. đipartat] (prid.) — udaljen; dalek; odvojen, odeljen ◊ kînd ĭe uomu đipartat đi kasă, dorĭașće dupa ĭa — kad je čovek udaljen od kuće, tuguje za njom [Crn.] ◊ a fuost prĭaćiń buń, akuma sînt đipartaț ka śerĭu ku pomîntu — bili su dobri prijatelji, sada su udaljeni ko nebo i zemlja ◊ traĭașće đipartat đi lume — živi odvojen od sveta [Por.] ∞ điparta | [Vidi] | |
| 560) | đisfațat | desfăţat | отворен | đisfațat (đisfațată) (mn. đisfațaț, đisfațaće) [akc. đisfațat] (prid.) — otvoren, iskren; neposredan ◊ ĭel ĭe uom đisfațat, śe guođe vorbĭașće, tuot ĭe adăvarat — on je otvoren čovek, šta god kaže, sve je istinito [Crn.] | [Vidi] | |
| 561) | đisfakut | desfăcut | расформиран | đisfakut (đisfakută) (mn. đisfakuț, đisfakuće) [akc. đisfakut] (prid.) — rasformiran, rasturen ◊ îm kaḑu śasńiku đin mînă, sî sparsă șî ramasă žuos tuot đisfakut — pade mi sat iz ruke, razbi se i ostade dole sav rasturen [Crn.] ∞ đisfaśa | [Vidi] | |
| 562) | đisfaśa | desface | расформирати | đisfaśa (ĭuo đisfak, ĭel đisfaśe) [akc. đisfaśa] (gl. p. ref.) — rasformirati, rasklopiti, raskinuti, rasparati 1. (za naprave) rasformirati, rasklopiti ◊ đisfakuĭ grapa đi s-o pućem înkarka-n kar — rasklopio sam drljaču da bismo je mogli natovariti na kola [Crn.] 2. (za odeću) rasparati ◊ baba đisfaśe điemper batrîn să îmļerćiaskă manuș đi ńepuot — baka para stari džeper da isplete unuku rukavice 3. (za odnose) raskinuti, razvrgnuti ◊ śe god faś, puoț să đisfaś; aĭ batrîń ku vuorba-ĭa a-nsamnat șî kînd s-a lasat đi vro vuorbă: a đisfakut vuorba đi vinḑare, đi nuntă, đi vrun lukru — što god praviš, možeš da pokvariš; stari su ovu reč koristili da označe i raskid nekog dogovora: raskinuli su dogovor o prodaju, o svadbi, o nekom poslu (Rudna Glava) ♦ sin. rasfaśa [Por.] | [Vidi] | |
| 563) | điskatarama | descătărăma | откопчати (се) | điskatarama (ĭuo điskataramĭeḑ, ĭel điskataramĭaḑă) [akc. điskatarama] (gl. p. ref.) — otkopčati (se), raskopčati (se) ◊ kînd ĭe katarama bună, nu sî puaće điskatarama ļesńe — kad je kopča dobra, ne može se otkopčati lako ♦ up. kataramă [Crn.] ♦ dij. var. đeskatarama [Por.] | [Vidi] | |
| 564) | điskataramat | descătărămat | раскопчан | điskataramat (điskataramată) (mn. điskataramaț, điskataramaće) [akc. điskataramat] (prid.) — raskopčan, otkopčan ◊ n-am bagat sama, am mĭers ku opinka đi gumă điskataramată pin naruoĭ, șî opinka mĭ-a pikat đi pi piśuor — nisam obratio pažnju, išao sam sa otkopčanim opankom kroz blato, i opanak mi je spao s noge ♦ up. kataramă [Crn.] ♦ dij. var. đeskîtaramat [Por.] ∞ điskatarama | [Vidi] | |
| 565) | đișćepta | deștepta | пробудити (се) | đișćepta (ĭuo ma đișćept, ĭel sa đișćaptă) [akc. đișćepta] (gl. p. ref.) — probuditi (se), otrezniti (se), osvestiti (se) ◊ đișćaptîće, kî ĭe vrĭamĭa sî pļeś la lukru — probudi se, jer je vreme da pođeš na posao ◊ sî va đișćepta saraka, șî nu va mîĭ rabda așa barbat — valjda će se osvestiti jadna, pa više neće trpeti takvog muža [Crn.] | [Vidi] | |
| 566) | đișćeptarĭe | deșteptare | буђење | đișćeptarĭe (mn. đișćeptîărĭ) [akc. đișćeptarĭe] (i. ž.) — buđenje, osvešćenje, otrežnjenje ◊ grieu îm kađe đișćeptarĭa đimińața — teško mi pada buđenje ujutru [Crn.] ∞ đișćepta | [Vidi] | |
| 567) | đișćeptat | deșteptat | разборит | đișćeptat (đišćeptată) (mn. đișćeptaț, đișćeptaće) [akc. đișćeptat] (prid.) — razborit, svestan, trezven ◊ ĭel ĭe uom đișćeptat, șćiĭe śe ĭe đirĭept, da śe nuĭe — on je razborit čovek, zna šta je pravo a šta nije [Crn.] ∞ đișćepta | [Vidi] | |
| 568) | đižuga | dejuga | испрегнути | đižuga (ĭuo đižug, ĭel đižugă) [akc. đižuga] (gl. p.) — ispregnuti, osloboditi se jarma; skinuti jaram ◊ đižugă buoĭi sî ođińaskă, șî dîăļe kîta uruĭală — ispregni volove da se odmore, i daj im malo jarme ♦ supr. înžuga [Crn.] | [Vidi] | |
| 569) | đižugarĭe | dejugare | испрезање | đižugarĭe (mn. đižugîărĭ) [akc. đižugarĭe] (i. ž.) — isprezanje zaprege, oslobađanje zaprege jarma ◊ pućem sî mîĭ traźem kîćiva brĭažđe pin luok, pînă nu vińe vrĭamĭa đi đižugarĭe — možemo povući još koju brazdu na njivi, dok ne dođe vreme za isprezanje ♦ supr. înžugarĭe [Crn.] ∞ đižuga | [Vidi] | |
| 570) | đižugat | dejugat | испрегнут | đižugat (đižugată) (mn. đižugaț, đižugaće) [akc. đižugat] (prid.) — ispregnut, vučno grlo oslobođeno jarma ◊ vaka ĭe đižugată, ș-akuma ođińiașće — krava je ispregnuta, i sada odmara [Crn.] ◊ a lasat buoĭi đižugaț în marźina luokuluĭ, șî iĭ s-a bagat în kukuruḑ — ostavio je ispregnute volove na ivici njive, i oni su ušli u kukuruz ♦ var. đežugat (Tanda) [Por.] ♦ supr. înžugat ∞ źug | [Vidi] | |
| 571) | Đuĭkă | Giuică | Ђујко | Đuĭkă [akc. Đuĭkă] (i. m.) — (antr.) Đujko, l.i. u Crnoj Reci ◊ Ĭanku Đuĭkă a fuost kińez în sat, șî uom vaḑut — Janko Đujka je bio seoski knez, i viđen čovek [Crn.] | [Vidi] | |
| 572) | Đuĭkuońi | Giuiconi | Ђујкони | Đuĭkuońi [akc. Đuĭkuońi ] (i. m.) — (antr.) Đujkoni, „Đujkovići”, vlaško prezime porodice Nekšanović u Osniću, nastalo prema pretku po nadimku „Đuĭkă” ◊ Đuĭkuońi sînt vrĭańiș, șî pazîăsk mulće vaś ku lapće — Đujkoni su vredni, i čuvaju mnogo krava muzara [Crn.] ∞ Đuĭkă | [Vidi] | |
| 573) | firĭe | fire | лице | firĭe [akc. firĭe] (i. ž.) — lice, ten ◊ pînă nu s-a bolnavit, a fuost ruoșu la firĭe, da akuma ĭe galbin ka śara — dok se nije razboleo, bio je rumen u licu, a sada je žut kao vosak [Crn.] ♦ dij. var. fire [akc. fire] ◊ față ĭe parća đi-nainće alu kapu uomuluĭ, da fire ĭe faktura fĭețî: puaće-fi ruoșu la fire, alb, ńegru, pusumorît, tras ... — „faca” je prednja strana čovekove glave, a „fire” je izgled njegovog lica: može biti crven u licu, beo, crn, natmuren, ispijen ... (Rudna Glava) [Por.] ♦ up. față, obraz | (stih) Kînd erĭam ćińerĭel baĭat, Frumoșîăl la firĭe, Purtam șapće dupa mińe, Da akuma-m înbatrîńit, Mustaśuara s-a rarit, Mîndruțîļi m-a urît. (Stih iz pesme, kaz. Petar Perić, zapis F. Paunjelović, Osnić 1973) [Crn.] | [Vidi] |
| 574) | fiśuor | fecior | син | fiśuor (mn. fiśuorĭ) [akc. fiśuor] (i. m.) — (srod.) 1. sin, muško dete ◊ laptarĭu Miļisau lu Đină Șćefîn a krapat dă žăļ ka ĭ-a perit fiśuoru ku nuorî-sa șî fata, ku tomobilu — violinista Milisav Đine Štefana presvisnuo je od tuge, jer mu je poginuo sin sa snajom i ćerkom, sa automobilom (Manastirica, Mlava) [Mlava] ◊ asta ĭe fiśuoru mĭeu ku muĭarĭa đintîń — ovo je moj sin sa prvom ženom (Tanda) 2. mladić, momak ◊ s-adunat la žuok tuoț fiśuori đin satu nuostru — skupili se na igranci svi momci iz našega sela 3. posinak ◊ n-am avut kopiĭ đi la ińimă, ș-am luvat un sarak să-m fiĭe fiśuor đi sufļit — nisam imao rođenu decu, pa sam posinio jednoga siromaška (Rudna Glava) ♦ sin. kopil, fiu [Por.] ∞ ńam | (stih) Să će-nsuori đe nuauă uori, Șî să faś nuauă fiśuori, Măĭ la urmă ș-o fećiță, Șî tu să-nkĭep în tamńiță. — Devet puta da se ženiš, Devet sinova da rodiš, Na kraju i devojčicu, Pa da uđeš u tamnicu. (Đin kînćik „Đeđu”. — Iz pesme „Đeđu”; kazivač: Miroslav Čulinović, snimak: F. Paunjelović, Šarbanovac, [Crn.] Transkript i prevod: Durlić) | [Vidi] |
| 575) | flutur | fluture | лептир | flutur (mn. fluturĭ) (i. m.) [akc. flutur] — (ent.) leptir (Lepidoptera) ◊ numa o suartă đi fluturĭ sî profak omidă — samo jedna vrsta leptira se pretvara u gubar [Crn.] ♦ dij. var. fluture [Kmp.] | (brz.) Flutur pi tata, flutur pi muma! — (dosl.) Leptir na tatu, leptir na mamu! (Igra rečima: kada se rečenica brzo izgovara i ponavlja, reč flutur = leptir prelazi u futul = jebem ga, pa ispada da govornik vrši akt nad svojim roditeljima, što izaziva opšti smeh kod čobana. Čobanska brzalica i sprdalica, čuo u detinjstvu, zapis: Durlić, Rudna Glava) [Por.] | [Vidi] |
| 576) | fuaļe | foale | мешина | fuaļe (mn. fuoĭ) [akc. fuaļe] (i. ž.) — 1. mešina, meh ◊ fuaļe đi apă — mešina za vodu ◊ fuaļe în karĭe pakurari a dus fańina — mešina u kojoj su čobani nosili brašno ◊ fuaļe la karîăbĭ — mešina na gajdama ◊ fuaļe đi fuok la kaminu đi lukrat la fĭer — mehovi za kovačku vatru [Crn.] 2. (anat.) stomak; trbuh ◊ s-a umflat fuaļiļi — naduo se stomak [Por.] ◊ ļikitău astrukă muĭera dă la fuaļe pănă la źenunkĭ — kecelja pokriva ženu od stomaka do kolena (Rečica) [Stig] | (stih) Poćaka-sta đi pi krak Fakută ĭe đi un danak, Da poćaka đi pi kuastă Fakută đi mîndra nuastră, Orđińind la vrîžîtuarĭe Sî-ĭ giśaskă śi ĭe-n fuaļe: O gongiță ku piśuarĭe, Kum sa faśe, śĭare țuaļe! — Ova staza sa obronka Utabana je od momka, A tu stazu na padini Naša moma nam učini, Vračarama odlazeći Bolan stomak da izleči, Jer u njemu buba mala Tek što nije prohodala! (Kaz. Veselinka Bkić, r. 1909. u Rudnoj Glavi, Zapis: Durlić, Rudna Glava, 28. II 1984) [Por.] | [Vidi] |
| 577) | fufuļiśe | cipcină | типац | fufuļiśe (mn. fufuļiś) [akc. fufuļiśe] (i. ž.) — (bot.) tipac (Festuca glauca) ◊ fufuļiśe ĭe numiļi adoĭļa lu un fĭeļ đi ĭarbă kare o kĭamă ćipșînă — „fufuljiče” je drugi naziv za jednu vrstu trave koja se zove „ćipšina” (tupac) [Crn.] ♦ dij. var. fufuļikă (Rudna Glava) [Por.] ∞ ćipșînă | [Vidi] | |
| 578) | fugarĭ | fugar | бегунац | fugarĭ (mn. fugari) [akc. fugarĭ] (i. m.) — 1. begunac ◊ fugarĭ đi puoćiră — begunac pred poterom 2. izbeglica, lice koje je pobeglo sa svoje teritorije da bi se spasilo ◊ a fuost fugarĭ đi vrĭamĭa đi namț — bio je izbeglica za vreme nemačke okupacije 3. dezerter ◊ fugarĭ đin vuoĭskă — dezerter iz vojske [Crn.] ♦ dij. var. fugaș [Por.] ∞ fuźi | [Vidi] | |
| 579) | gilberĭa | cipcină | типац | gilberĭa (mn. gilberĭ) [akc. gilberĭa] (i. ž.) — (bot.) tipac (Festuca glauca) ◊ gilberĭa ĭe un fĭeļ đi ĭarbă — „gilbera” je vrsta trave [Crn.] ∞ ćipșînă | [Vidi] | |
| 580) | Grekuońi | Greconi | Грекуловци | Grekuońi [akc. Grekuońi] (i. m.) — (antr.) 1. Grekulovci, vlaško prezime koje nosi desetak porodica u Osniću, po pretku, Vlahu, koji se doselio sa juga Balkana; sadašnje prezime Pavlović ♦ var. Grĭeśi ◊ Pau lu Grĭeku ku Grĭekuońi aĭ luĭ, ńam mare — Pavle Grekulov i njegovi Grekulovci su velika familija [Crn.] 2. (etn.) Grĭekuońi — „Grci”, opšteraširen vlaški naziv za etničke Armane (Armîń), odnosno Vlahe Cincare, za koje narod drži da su došli "iz Grčke" ◊ grĭeś, đin Greśiĭa — Grci, iz Grčke [Por.] ∞ grĭek | [Vidi] | |
| 581) | înluntru | înluntru | унутра | înluntru [akc. înluntru] (pril.) ● v. înuntru [Crn.] ∞ înuntru | [Vidi] | |
| 582) | ĭakă | iacă | ено | ĭakă [akc. ĭakă] (uzv.) — eno; evo ◊ fi bun, kă ĭakă vińe mum-ta, șî kapiț bataĭe — budi dobar, jer eno, dolazi ti mati, pa ćeš dobiti batine [Crn.] ◊ (u izr.) ĭak-așa — evo ovako, tako ◊ akuma minće, da șćiu bińe kî ń-am vorbit ĭak-așa să fiĭe — sada laže, a znam dobro da smo se dogovorili evo ovako da bude (Rudna Glava) ♦ var. ĭakîtă [Por.] ∞ ăće | (opis) Skuaće, mumă, turta, Ĭakă vińe nunta! Kuaptă, ńidokuaptă, Rasă, ńidorasă, Kă tunară-nkasă, Să șadă la masă. — Vadi proju, mati, Eno idu svati! Makar nepečenu, Makar nebrisanu, Jer u kuću uđoše, Za sofru da sednu! (Zapis: F. Paunjelović, Osnić, [Crn.] prepev: Durlić) | [Vidi] |
| 583) | kimur | cărbune | угаљ | kimur [akc. kimur] (i. m.) ● v. ćumur [Crn.] | [Vidi] | |
| 584) | konđeĭ | condei | писаљка | konđeĭ (mn. konđaĭe) [akc. konđeĭ] (i. m.) — (zast.) pisaljka; kondelj [Crn.] ◊ ku konđeĭu babiļi înkonđeĭe uauļi đi Pașć, da ĭastă muĭerĭ adînsă kare șî-n ḑî đi astîḑ șćiu să-nkonđeĭe bîće đi alun kare sa dau l-aĭ muorț đi pomană — kondeljom su babe šarale uskršnja jaja, a ima posebnih žena koje i danas znaju da šaraju leskove štapove, koji se na daćama namenjuju pokonicima (Jasikovo) [GPek] | (stih) Nu ći puot skriĭa l-aĭ viĭ, Fuaĭa albă sa umplut, Șă konđeĭu sa strîvit, Ma ći skriĭ la fuaĭa ńagră, Kî ńiś fuaĭa n-am umplut, Ńiś konđeĭu n-am strîvit. — Ne mogu te u žive upisati, Bela je knjiga ispunjena I pisaljka istrošena. U crnu ću te upisati, Ona nije ispunjena, Ni pisaljka istrošena (iz „Petrekature”, pesme za ispraćaj pokojnika, zapis: F. Paunjelović, Gamzigrad 1989) [Crn.] | [Vidi] |
| 585) | korikuvă | coricova | дивља јабука | korikuvă (mn. korikuvĭе) [akc. korikuvă] (i. ž.) — (bot.) divlja, nekalemljena jabuka, veoma kiselog ukusa (Malus sylvestris, Malus communis) ◊ đimult lumĭa a akrit turșîĭa ku oțîăt đi korikuvĭe — nekada su ljudi kiselili turšiju sirćetom od divljih jabuka [Crn.] ♦ var. korikivă (mn. korikive) [Por.] ∞ ariuș | (izr.) Śe ći strîmbĭ ka kînd aĭ mînkat korikuve kruđe? — Zašto praviš grimase kao da si jeo nezrele divlje jabuke? (Zapis: F. Paunjelović, Osnić, 1979.) [Crn.] | [Vidi] |
| 586) | kulkumĭek | melc | пуж | kulkumĭek (mn. kulkumĭeś) [akc. kulkumĭek] (i. m.) — (zool.) puž ◊ kulkumĭek fîră kasă — puž golać (Osnić) [Crn.] ∞ mĭelk | [Vidi] | |
| 587) | lună | lună | месец | lună (mn. luń) [akc. lună] (i. ž.) — (kal.) mesec, vremenska jedinica, dvanaesti deo godine ◊ în an ĭastă doasprîaśe luń — u godini ma dvanaest meseci ◊ luńiļi în Omuoļ sa kĭamă: ĭanuar, faurar, marțîșuor, beļituor, maĭ (florar), flurar, sîmanatuor, gustar, pikatuor (koptuor), kuļesator, brumar, andriauă — u Homolju meseci se zovu: januar, februar, mart, april, maj, jun, jul, avgust, septembar, oktobar, novembar, decembar [Hom.] | (vidi paremije) | [Vidi] |
| 588) | ļifuri | laf | лапрдати | ļifuri (ĭuo ļifur, ĭel ļifură) [akc. ļifuri] (gl.) — 1. laprdati, govoriti nejasno, nerazgovetno ◊ ļifură, k-așa-ĭ vuorba — brblja, jer mu je takav govor ◊ ĭuo ńimik nu înțaļeg śe ļifură uomo-sta? — ja ništa ne razumem šta ovaj čovek brblja ? 2. govoriti nepristojnosti ◊ ļifură śe nu-ĭ mĭarźe-n rînd — brblja što ne treba [Crn.] ♦ dij. var. ļafuri ♦ var. ļuafuĭi ♦ sin. latra ◊ ļuafîĭe lozaĭturĭ — lupeta koješta, baljezga; (fig.) laje [Por.] | [Vidi] | |
| 589) | ļifuritură | lifuitură ? | лапрдање | ļifuritură (mn. ļifuriturĭ) [akc. ļifuritură] (i. ž.) — laprdanje, brbljarija, izgovorena glupost ◊ o gramadă đi ļifuriturĭ aĭ s-auḑ đi la ĭel — čitavu gomilu brbljarija možeš čuti od njega ◊ mĭ-a spus o lifuritură prĭa marĭe — rekao mi je jednu preveliku glupost [Crn.] ♦ var. dij. ļofaĭtură [Por.] ∞ ļifuri | [Vidi] | |
| 590) | mugaĭală | muget | мукање | mugaĭală (mn. mugaĭеlurĭ) [akc. mugaĭală] (i. ž.) — (izob.) običaj za „isterivanje” suše iz sela ◊ mugaĭală ĭe ađet batrîn kare a fuost pastrat în Osńiśa — „mukanje” je bio običaj koji se sačuvao u Osniću ♦ up. muźală [Crn.] | (opis) În sîaśită rîa, uamińi đin malauă s-a vorbit sî fakă mugaĭală. Dupa kokuoșî aĭ đi sara, s-a adunat unđe s-a vorbit, s-a đizbrakat în pĭaļe, tuot uomu a luvat kîć-o pražîna ș-apukat tuot nat în kotruo a vrut. Dupa śe sa đisparțît, na mîĭ kućeḑat să vorbĭaskă, numa s-a raspuns: mm, mmm! Mergînd pi-n sat, ku pražîńiļi a dat pi-n gardurĭ, butuorś, konaśe parasîće, puodurĭ; dakă a zburat vro pasîre, a kreḑut k-a dudait sîaśita. A kućeḑat sî vorbĭaskă numa kînd sa-ntuors la luok đi unđe a pļekat. U dugotrajnoj suši, muškarci iz jedne male morali su da organizuju „mukanje”. Posle prvih večernjih petlova (oko 22 sata), svako bi poneo po jednu motku i otišao na dogovoreno mesto; tu bi se svi skinuli goli, i u nemoj tišini razišli se na razne strane. Tokom obreda, nisu smeli da govore, već su se oglašavali mukanjem! „Sušu” su tražili po skrovitim mestima, pa su motkama udarali po plotovima, šupljim stablima, napuštenim objektima, tavanima: ako bi odletela neka ptica, verovali su da je suša isterana. Smeli su da progovore tek kad bi se vratili na polazno mesto. [Crn.] (Zapis: F Paunjelović, kaziv. B. Paunjelović (1913.) Osnić 1971.). | [Vidi] |
| 591) | muźală | muget | мукање | muźală (mn. muźelurĭ) [akc. muźală] (i. ž.) — mukanje goveda ♦ sin. muźit ◊ śe atîta muźală sa pus pi vaśiļeļa? — što li je toliko mukanje spopalo krave? ◊ surḑăsk đ-atîta muźit! — ogleveću od tolikog mukanja! [Crn.] ∞ mugaĭală | [Vidi] | |
| 592) | pĭaļe | piele | кожа | pĭaļe (mn. pĭeĭ) [akc. pĭaļe] (i. ž.) — 1. koža (kod ljudi i životinja) ◊ đizbrakat în pĭaļe — go, nag ◊ ud pîn-la pĭaļe — mokar do kože ◊ ĭî sa zbrśit pĭaļa — naborala mu se koža ◊ ț-a roșît pĭaļe đi suarĭe — pocrvenela ti je koža od sunca ◊ pĭaļe đi karîăbĭ — koža za gajde ◊ la tuobă sî puńe o pĭaļe đi ĭed, șî una đi mńel — na bubanj se stavlja jedna jareća, i jedna jagnjeća koža 2. (fig.) ◊ a ramas în pĭaļa guală — ostao je samo sa golom kožom, osiromašio je, propao ◊ a pus pĭaļa în luoku luĭ — podmetnuo je kožu umesto njega: preuzeo je tuđu krivicu ◊ ĭa fakut pĭaļa tuobă — od kože mu je načinio bubanj: istukao ga je dobro ◊ ći manînkă pĭaļa — svrbi te koža: hoćeš batine ◊ mi śudă đ-aș ĭașî đin pĭaļe — krivo mi je toliko, da bih iz kože iskočio ♦ var. pĭeļe (Valakonja, Savinac) [Crn.] ◊ a dat pĭaļa — „dao kožu”, uhvatili ga, otkrili ga u nekom nedozvoljenom poslu (poređenje sa životinjom kojoj oderu kožu kada je uhvate) ◊ ku pĭaļa gruasă — debelokožac ♦ (demin.) pĭelkuță — kožica ♦ (klet.) Kopiļe, trasńirĭa-n pĭelkuța-tĭa! — Dete, grom ti spalio kožicu! [Por.] ♦ dij. var. pĭeļe, pťeļe ◊ pťeļe uskată — suva koža ◊ pťeļa ďe pork — svinjska koža ◊ a rămîns în pťeļa goală — (fig.) ostao je go, osiromašio je [Kmp.] | (izr.) „Sus stîaļe, žuos stîaļe, țînće bińe pĭaļe!” Așa, śkă, a ḑîs vrunu în vro povastă, kînd đi vrunđiva a skapat numa în pĭaļa guală, da a fuost ĭarna, șĭ ĭel n-avut unđe sî duarmă, numa s-a bagat în vrun țark đi klańe. Afară a fuost sańin, șî pi śĭerĭ ļikură stîaļiļi, da pi pomînt ļikură zapada đi źĭer. — „Gore zvezde, dole zvezde, drž se dobro kožo!” Tako je, vele, rekao neko u nekoj priči, kada je odnekud utekao go, a bila je zima i on nije imao gde da spava, pa je ušao u ogradu stoga sa senom. Napolju je bila vedra noć, na nebu su se caklile zvezde, a na zemlji se od mraza caklio sneg. (Rudna Glava, Zapis: Durlić) [Por.] | [Vidi] |
| 593) | pĭenđiră | fereastră | прозор | pĭenđiră (mn. pĭenđirĭ) [akc. pĭenđiră] (i. ž.) — prozor ◊ đișkiđe pĭenđira sî ĭasă fumu đin kasă — otvori prozor da izađe dim iz kuće ◊ înkiđe pĭenđira sî nu să baźe bîzîĺi în luntru — zatvori prozor da ne uđu muve unutra [Crn.] ♦ dij. sin. ferĭastă [Por.] ♦ dij. sin. ğam [Kmp.] ∞ ferĭastă | [Vidi] | |
| 594) | plug | plug | плуг | plug (mn. plugurĭ) (i. m.) — plug, oruđe za oranje zemlje ◊ plug đi fĭer — gvozdeni plug ◊ plug ku grinđeĭ đi ļiemn — plug sa drvenim gredeljem ◊ plug ku ruoț — plug sa točkovima ◊ plug đi arat pi o parće — plug sa jednim raonikom ◊ plug ku duauă pîărț, plug obrăț — plug sa dva raonika, plug obrtač ◊ plug obrăț avut numa găzdoćińi — plug obrtač imali su samo bogataši ◊ plug đi prașît — plug za preoravanje zemlje između redova posejanih biljaka; plug prašač ◊ kînd daĭ la kukuruḑ ku plugu đi prașît, nu să sapă pintra rîndurĭ — kad koristiš plug prašač, ne treba da se kopa između redova ◊ đi fakut mușuruoń la kukuruḑ, la plugu đi prașît sî pun kormańe — za ogrtanje kukuruza, na plugu prašaču postavljaju se metalna krilca ◊ plug đi zapadă — plug sa raonikom za čišćenje snega na putevima ◊ saćańi a rîńit drumu ku plugu đi zapadă — meštani su očistili put plugom za sneg [Crn.] ◊ atîta am fuost đi saraś, đi ńiś plug n-am avut, l-am luvat înprumut đi la veśiń — toliko smo bili siromašni da ni plug nismo imali, zajmili smo ga od suseda [Por.] | (izr.) Đi plug țapîn, șî buoĭ țapiń. — Za jak plug, i volovi snažni. (stih) Pasarikă, mută-ț kuĭbu, Ĭa-kă vińe naĭka ku plugu. — Ptico mala, gnezdo skloni, Evo dragog, plug nagoni. (stih iz ljubavne pesme, zapis: F. Paunjelović, Osnić 1978) [Crn.] | [Vidi] |
| 595) | ruđi | rudi | ородити се | ruđi (ĭuo ma ruđesk, ĭel sa ruđiașće) [akc. ruđi] (gl. p. ref.) — oroditi se ◊ kînd sî va ruđi Lapadatuońi ku Trailuońi, înpraună avuțîĭa kî au kîće unu — kad se orode Lapadatovići i Trailovići, sastaviće imanje, jer imaju jedince [Crn.] ♦ dij. sin. ńemui [Por.] ∞ rudă1 | [Vidi] | |
| 596) | tîmplă | tâmplă | слепоочница | tîmplă (mn. tîmpļe) [akc. tîmplă] (i. ž.) — slepoočnica, područje glave iznad obraza, između oka i uha ◊ tîmplă ĭe mîĭ muaļe uos la kap — slepoočnica je najmekša kost na glavi ◊ kînd ći duarĭe kapu, frĭakă tîmpļiļi ku bauță đin apă — kad te boli glava, masiraj slepoočnice belucima iz vode [Crn.] ♦ var. uokĭol mourt — (dosl.) mrtvo oko (Rudna Glava) [Por.] ♦ var. uokĭu al uorb — (dosl.) slepo oko (Ranovac) [Mlava] | [Vidi] | |
| 597) | tobașîarĭ | toboșar | добошар | tobașîarĭ (mn. tobașîărĭ) [akc. tobașîarĭ] (i. m.) — dobošar, bubnjar, bubanjdžija, onaj koji lupa bubanj ◊ Ĭanku lu Andriĭ đin Osńiśa șî Marćin đin Baśevița, a fuost anuoștri mîĭ buń tobașîarĭ — Janko Andrijev iz Osnića i Martin iz Bačevice, bili su naši najbolji bubnjari [Crn.] ♦ var. tobașîărĭ [Por.] ∞ tuobă | [Vidi] | |
| 598) | troĭańit | troienit | улегнут | troĭańit (troĭańită) (mn. troĭańiț, troĭańiće) [akc. troĭańit] (prid.) — ulegnut, udubljen (u zemlju) ◊ drumu ĭe tuot troĭańit đi ruoț đi kar — put je sav udubljen od kolskih točkova ◊ troĭanu karuluĭ: urma kare ramîńe dupa ruoț đi kar, kînd ĭe pomîntu muaļe — kolski „trojan”: trag koji ostaje iza kolskih točkova kada je zemlja meka [Crn.] ♦ dij. var. traĭańit [GPek] | [Vidi] | |
| 599) | tuobă | tobă | бубањ | tuobă (mn. tuobĭ) [akc. tuobă] (i. ž.) — (muz.) doboš, bubanj ◊ tuobă mikă — mali bubanj ◊ tuobă đi fĭer — metalni bubanj ◊ tuobă ku san — bubanj sa činelom [Crn.] ♦ dij. var. tobă [Kmp.] | [Vidi] | |
| 600) | urđińiș | urdinare | пролив | urđińiș2 [akc. urđińiș] (i. m.) ● v. urđinatură [Por.] ∞ urđina | [Vidi] | |
| 601) | vesparĭ | viespar | осињак | vesparĭ (mn. vesparĭe) [akc. vesparĭ] (i. m.) — osinjak, osinje gnezdo ◊ vĭespiĭļi a fakut vesparĭ la pragarĭu kîășî — ose su napravile osinjak na nadvratniku kuće [Crn.] ∞ vĭaspiĭe | [Vidi] | |
| 602) | vĭaspiĭe | viespe | оса | vĭaspiĭe (mn. vĭespiĭ) [akc. vĭaspiĭe] (i. ž.) — 1. (ent.) osa (vespidae) ◊ vĭaspĭa a mușkat kopilu đi mînă — osa je ujela dete za ruku 2. (fig.) vredna i okretna osoba ◊ ĭa ĭe vĭaspiĭe đi muĭarĭe, ažunźe đarîndu — ona je osa od žene, svuda stiže ♦ var. vĭespiĭe (Valakonje, Savinac) [Crn.] | [Vidi] | |
| 603) | vĭespiĭe | viespe | оса | vĭespiĭe [akc. vĭespiĭe ] (i. ž.) ● v. vĭaspiĭe [Por.] ∞ vĭaspiĭe | [Vidi] | |
| 604) | vlaś | vierme | власи | vlaś (mn.) [akc. vlaś] (i. m.) — (zool.) vlasi, crvi u zagađenoj rani ◊ în žđerîtură a înpuĭat vlaś — na oderotini su se pojavili crvi ◊ la taĭatura-ĭa la piśuoru vaśi ĭastă vlaś — u rani na kravljoj nozi ima crva [Crn.] ♦ dij. var. vlaș [Por.] ♦ dij. var. stradomaș [Mlava] ∞ vlaș | [Vidi] | |
| 605) | zapatuit | protectat ? | заштићен | zapatuit (zapatuită) (mn. zapatuiț, zapatuiće) [akc. zapatuit] (prid.) — zaštićen; osiguran, obezbeđen ◊ nu ma ćem đi ĭarnă, am zapatuit kasa: tuată am ĺipito pi đin afară — ne plašim se zime, zaštitio sam kuću: celu sam je oblepio spolja ◊ dîlmu ĭe zapatuit ku zîd đi pĭatră, đi sî nu sa mîĭ suduamă în drum — uzvišenje je obezbeđeno kamenim zidom, da se više ne urušava na put [Crn.] ∞ zapatui | [Vidi] | |
| 606) | zdrîmbuoļ | drâmbă | дромбуља | zdrîmbuoļ [akc. zdrîmbuoļ] (i. m.) ● v. drîmb [Crn.] ∞ drîmbońi | [Vidi] | |
| 607) | zîaśe | zece | десет | zîaśe [akc. zîaśe] (br.) ● v. ḑîaśe [Crn.] | [Vidi] | |
| 608) | țapîn | ţeapăn | снажан | țapîn (țapînă) (mn. țapiń, țapińe) [akc. țapîn] (prid.) — 1. snažan, jak ◊ uom țapîn, la trînćală ku tuoț a dat đi pomînt — jak čovek, na rvanju je svakoga tresnuo o zemlju 2. izdržljiv ◊ saśi aĭ țasuț în razbuoĭ sînt mult mîĭ țapiń đi kît aĭ kumparaț — džakovi koji su izrađeni od domaće tkanine, izdržljiviji su od kupovnih [Crn.] 3. dobar (po kvalitetu); dovoljan (po količini) ◊ mînkarăm țapîn, șă ńi pusărăm pi lukru — najedosmo se dobro, i legosmo na posao ◊ đi kosîtuorĭ trîăbe mînkare țapînă — za kosače treba jaka hrana [Por.] ∞ înțîpeńi | [Vidi] | |
| 609) | țîgan | ţigan | Циганин | țîgan (mn. țîgań) [akc. țîgan] (antr.) — (etn.) Ciganin, Rom, Bajaš, pripadnik romske nacionalne manjine ◊ in sat țîgańi a ogođit kuortu, ș-a porńit sî vindă marfă đi fĭer — u selu su Cigani postavili čergu, i počeli su da nude robu od metala ◊ komșîka pi o gaină a luvat đi la țîgań un bļid, ḑîaśe ļingurĭ, șî kîća fusă — za jednu kokošku, komšika je od Cigana kupila činiju, deset kašika, i nekoliko vretena [Crn.] ◊ în Porĭeśa, a fuost kunoskuț țîgan laĭeț, kare a lukrat la fĭer, șî țîgań rudarĭ, kare a lukrat la ļiemn — u Poreču su bili poznati „crni” Cigani, koji su se bavili gvožđem, i Cigani „rudari”, koji su obrađivali drvo ◊ kare guod a lukrat la fĭer, kare a fuost kovaś, fi-va țîgan, fi-va rumîn, a fuost poļikrit „țîgan” — kogod se bavio gvožđem, ko je bio kovač, bio Ciganin ili Vlah, dobijao je nadimak „ciganin” ◊ đi țîganu — severac, hladan vetar koji duva sa severa [Por.] | (opis) În Vaļa Ćimuokuluĭ al ńegru a trait kîći-va suarće đi țîgań: karĭe a lukrat la fĭer, șî karĭe a lukrat la ļiemn, da đin vrĭamĭe-n vrĭamĭe pin saće a veńit șî kortarĭ. Ĭeĭ, mîĭ mult a laukrat la svrĭađiļe. Đi aĭa ļ-a ḑîs șî „svređalarĭ”. În tuot satu a trait duauă-triĭ fameļiĭ karĭe a lukrat la fĭer. Ĭeĭ a fakut piruańe, sîapĭe, sakurĭ, trnakuopurĭ, fĭară đi plug, șî a bagat alaturļi în fuok. Aĭ ś-a lukrat la ļiemn mîĭ mult a trait în Lukuva. Ĭeĭ a fakut ļingurĭ, fusă, mosuară, zastruź, bļidurĭ șî postîăvĭ. Ļ-a ḑîs „ļingurarĭ". În Zluot a trait kîći-va fameļiĭ karĭe a fakut ļaźińe șî tobĭ. Luor ļ-a ḑîs „ļeganarĭ". Tuoț țîgańi kare a lukrat la ļiemn, a șćut numa rumîńașće, da aĭlalț a vorbit numa țîgańașće, șî ļimba saćańilor. — U Crnorečju je živelo nekoliko vrsta Roma: kovači, koji su obrađivali drvo, a povremeno su se naseljavali i čergari. Oni su pretežno izrađivali svrdla. Zbog toga su nazivani i „svrdlari”. U svakom selu su živele po dve-tri porodice kovača. Izrađivali su eksere, motike, sekire, krampove, raonike, i klepali alatke. Oni koji su se bavili obradom drveta pretežno su živeli u Lukovu. Izrađivali su kašike, vretena, kalemove, zastruge, drvene činije i korita. Jednim imenom su nazivani „kašikari". U Zlotu je živelo nekoliko porodica koje su se bavile i izradom kolevki i bubnjeva. Njih su nazivali „kolevkari”. Svi Romi koju su se bavili obradom drveta, govorili su samo rumunski, a ostale grupacije su govorile samo ciganski, i jezik sredine u kojoj su živeli. (Prema kazivanjima R. Kostića iz Lukova, zapis F. Paunjelović, 1989.) [Crn.] | [Vidi] |
| 610) | țîgańesk | ţiganesc | цигански | țîgańesk (țîgańaskă) (mn. țîgańeșć) [akc. țîgańesk] (prid.) — ciganski ◊ koluo sî vĭađe kuortu țîgańesk — tamo se vidi ciganska čerga ◊ mîĭ marĭ kîăș în Lukuva sînt kîășîļi țîgańeșć — najveće kuće u Lukovu su ciganske kuće [Crn.] ∞ țîgan | [Vidi] | |
 | ||||||
|
aa ăă bb țț čč ćć dd ḑḑ ğğ đđ ďď ee ff gg hh ii îî ĭĭ kk ll ļļ mm nn ńń oo pp rr ss şş śś tt ťť uu vv zz žž źź |
||||
 |
 |
|||
|
|
||||
 |
||||