VORBAR - REČNIK
(separat)

ba (part.) — ba, ne, jok; đa ① označava negaciju ∎ Aĭ fuost la lukru? - Ba! — Da li si bio na poslu? - Ne! ∎ (u izr.) ba, ĭuo — jok, ja (ne ja, nisam ja) ② označava neodlučnost, ili dilemu ∎ ba vrĭeĭ, ba nu vrĭeĭ — čas hoćeš, čas nećeš ∎ ba-n kuaś, ba-n koluo — čas ovamo, čas onamo; đa tamo, đa vamo [Crn.] ♦ rum. ba ♦ etim. < bug. srb. ba

Baba-Ĭuana [akc. Baba-Ĭuana] (sint.) — (top.) Baba-Jona, šumovit potes na tromeđi sela Osnića, Šarbanovca i Gamzigrada ∎ în Baba-Ĭuana izvuară Ogașu Babi-Ĭuańi — u Baba-Joni izvire Baba-Joninin potok [Crn.]

baba-uarbă [akc. baba-uarbă] (i. ž.) — ćorava baka, dečja igra ∎ ļagăm uoki ku propuada, șî sî žukîăm baba-uarba — veži mi oči maramom, i da igramo ćorave bake [Crn.] ∎ baba-uarbă ń-a fuost žuok plakuț, kopilarĭesk — ćorava baka nam je bila omiljena dečja igra (Tanda) [Por.] ♦ rum. baba-oarba

babaluk (mn. babaluś) [akc. babaluk] (i. m.) — babaluk ① starina, davnina, prošlost ∎ mama mĭ-a puvestît kî sînćem nuoĭ, Trifuļeșći, aiśa đin babaluk — baba mi je pričala da smo mi, Trifunovići, ovde od starine ∎ aĭa așa a ramas la nuoĭ đin babaluk — to je tako ostalo kod nas od davnina ② (ret.) imovina, posed, (fig.) dedovina ∎ nu dau să sa strîvĭaskă babaluku mĭeu — ne dam da se upropasti moja dedovina [Por.] ♦ rum. băbăluc ♦ etim. < tur. babaluk „očevina, imanje” (Škaljić1979)

babă (mn. babĭe) [akc. babă] (i. ž.) — ① a. baba, baka, stara žena, starica ∎ mulće kare-śe aĭ s-auḑ đi la o babă — mnogo toga ima da čuješ od jedne babe [Crn.] b. (srod.) majčina ili očeva majka ∎ kînd kapiț ńepuoț, đin muĭare ći faś babă — kad dobiješ unuke, od žene postaješ baba ♦ sin. mamă [Por.] ② deo kopče u koji ulazi kuka, tj. muški deo kopče na kaišu ∎ la kataramă ĭastă muoș șî babă — kopča kaiša ima „babu” i „dedu” (muški i ženski deo) [Crn.] ∎ babă batrînă — stara baba, starica [Por.] ♦ rum. babă ♦ etim. < srb. bug. ukr. baba

babiță (mn. babiț) [akc. babiță] (i. ž.) — (srb.) babica, obredni hleb na pomanama koji nema nikakav simbol ∎ pi pomană sa pun atîća babiță, kîț guoșć sînt kemaț — na daću se stavlja onoliko babica, koliko je gostiju pozvano [Buf.] ♦ etim. < srb. baba

Babiļi [akc. Babiļi] (i. ž.) — (kal.) Babe, Bapski dani ∎ Babiļi sînt aļi doasprăśe ḑîļe întra Dragobĭaće șî Sîmț, kînd tota ḑîua însamnă kîć-o lună pi an — Babe su dvanaest dana između Dragobana i Mladenaca, kada svaki dan označava po jedan mesec u godini ∎ Dragoban ĭe baba đintîń, ș-a-nsamnat pi marta, în vrĭamĭa kînd anu a-nśeput ku aĭa lună — Dragoban je prva baba, i označavao je mart, u vreme kada je godina počinjala sa tim mesecom ∎ (ver.) pi lînga „babe”, kare sînt ḑîļe rîaļe, pi anu đi ḑîļe ĭastă șî „muoș”, kare sînt ḑîļe buńe — pored „baba”, koje predstavljaju loše dane, u toku godine ima i „staraca”, koji predstavljaju dobre dane [Por.] ♦ rum. babele ♦ etim. < slov. baba

babĭașće [akc. babĭașće] (pril.) — bapski, na bapski način, onako kako se ponaša ili postupa stara žena ∎ mĭarźe babĭașće — ide kao baba ♦ dij. var. babiuluĭ [Por.] ♦ rum. băbește

Babĭeĭ [akc. Babĭeĭ] (i. m.) — Babejić Ivan, popularni odmetnik od zakona, u periodu između dva rata, poreklom iz Laznica, opevan u mnogim vlaškim pesmama ∎ kînćiku lu Babĭeĭ a skuos lăutari pi porînka aluĭ; ala ĭe kînćik numa vĭarsîk, fara vuorbe — Babejićeva pesma, spevali su je lautari na njegov zahtev; to je samo arija, bez reči [Por.] ♦ dij. var. Babau [Hom.]

babĭesk (babĭaskă) (mn. babĭeșć) [akc. babĭesk] (prid.) — bapski, starinski, drevni ∎ babĭesk s-a ḑîs vrodată la tuot aĭa ś-a șćut numa babiļi batrîńe vikļańe, kî șćirĭa luor a țînut șî śĭerĭu șî pomîntu — bapski se nazivalo nekad sve ono što su znale samo mudre starice, jer je njihovo znanje držalo i nebo i zemlju ∎ kîļindarĭ babĭesk — bapski kalendar, starinski način računanja vremena, posebno u odnosu na sistem praznika koji se razlikuje od onog u kalendaru srpske pravoslavne crkve ∎ pi al babĭesk, akuma ar fi priru — po baskom (kalendaru), sada bi bio april [Por.] ♦ rum. babesc

Babuońi [akc. Babuońi] (antr.) — Babini, vlaški nadimak familije Marković iz Malog Izvora kod Boljevca, koje nastaje u prilikama kada maloletna deca odrastaju samo sa babom; posrbljeni oblik nadimka je Babić ∎ Gițe ăl Babi — Gice Babin [Crn.] ♦ rum. Băbeni

babușńiță (mn. babușńiț) [akc. babușńiță] — (mag.) magijska reč iz bajalice za lečenje krajnika ∎ vuorba dăn dăskînćik, ku însamnatu ńekunoskut, dăn dăskînćik dă lăturuoń — reč iz bajalice, nepoznatog značenja, za lečenje krajnika [Zvizd]

baća (ĭuo bat, ĭel baće) [akc. baća] (gl. p. ref.) — ① a. biti (se), tući (se), mlatiti (se); zabijati, sabijati; gađati; kovati; udarati ∎ baće kopilu luĭ — tuče svoje dete ∎ baće vaka — bije kravu ∎ baće pîăsîrĭ ku prașća — gađa ptice praćkom ∎ baće țapă đi klańe — zabija stožer za plast ∎ baće pruńiļi — mlati šljive ∎ baće pasuĭu s-îl skuată đin postaĭka — mlati pasulj da ga odvoji od mahune ∎ baće fĭeru înśintat — kuje vrelo gvožđe b. aplaudirati ∎ baće đin palmĭe — pljeska rukama, aplaudira ② igra ∎ baće puarka — igra svinjicu ∎ baće luopta — igra fudbal ∎ baće ruopîta — igra ropotu (vrsta orske igre) ③ duvati, padati (za prirodne pojave) ∎ baće vîntu — duva vetar ∎ baće bruma — pada slana ∎ baće pĭatra — pada grad ④ (fig.) ∎ baće drumu đi źaba — (dosl.) „bije” put za badava: uzalud putuje; putuje samo da mu dupe vidi put ∎ baće ļimba đi đinț, da ńima nu askultă — mlati zube jezikom, a niko ga ne sluša ∎ baće žuok — zbija šale, ismejava [Crn.] ∎ bată-l śĭerĭu — (klet.) ubilo ga nebo ∎ bată-l dumńeḑîu — (klet.) ubio ga gospod bog [Por.] ♦ dij. var. baťa [Kmp.] ♦ rum. bate ♦ etim. < lat. batt[u]ere

baćală (mn. baćelurĭ) [akc. baćală] (i. ž.) — potka, konac koji se pomoću snoveljke umeće u zev osnove tokom tkanja ∎ baćala sî puńe pi țauă đi suok karĭe sî bagă în suvĭaĭkă — potka se namotava na cev od zove koja se umeće u snoveljku [Crn.] ♦ dij. var. baćială ∎ baćiala la razbuoĭ sa țîasă pin urḑală — potka na razboju protkiva se kroz osnovu ♦ / baća + suf. -ală [Por.] ♦ rum. băteală

badîĭ [akc. badîĭ] (i. m.) ● v. badîń [Por.] ♦ rum. budăi

badîń (mn. badîńе) [akc. badîń] (i. m.) — bućka, drveni sud koji za bućkanje mleka; badanj ∎ badîńu ĭe vas strîmt șî lung, fakut numa đi skuos untu — bućka je uzan i dugačak sud, napravljen samo za vađenje maslaca ♦ var. badîĭ (Valakonje, Savinac, Lubnica, Gamzigrad, Mali Izvor) [Crn.] ∎ în badîń s-a batut untu — u badnju se vadio maslac ♦ dij. var. badîĭ (Crnajka) [Por.] ♦ dij. sin. pućińiu (Šipikovo) [Tim.] ♦ rum. budăi ♦ etim. < mađ. bödön

Badîrkă [akc. Badîrkă] (i. s.) — (antr.) Badrka, nadimak iz koga se razvilo prezime Badrkić, zabeleženo u Rudnoj Glavi i Mosni, [Por.] i u Gamzigradu [Crn.] ∎ Marćin Badîrkă a fuost gazdă mare, avut uoĭ mulće — Martin Badrka je bio veliki gazda, imao je mnogo ovaca [Por.] ♦ rum. Bădîrcea

Badîrkuońi [akc. Badîrkuońi] (i. m.) — (antr.) Badrkići, vlaško prezime familije u Gamzigradu, sada Paunović, čiji je predak bio Vlah sa nadimkom Badrka ∎ numa Badîrkuońi a avut mașînă đi traĭrat — samo su Badrkići imali vršalicu [Crn.] ♦ rum. Badircea

bađe [akc. bađe] (i. m.) — (zast.) (hip.) a. bata, baća, me od milja za ljubavnika, dragan, dragi; b. u narodnoj književnosti: ime kojim devojka oslovljava svoga momka u ljubavnim pesmama ♦ (demin.) bađiță, bađișor [Por.] ♦ rum. bade

Bađikuońi [akc. Bađikuońi] (i. m.) — (antr.) Badžikoni, vlaško prezime familije Bađikić u Valakonju, koje je nastalo prema pretku po nadimku Bađikă, demin. od Bađe ∎ Bađikuońi đin Vaļakuańa s-a mutat în Buļuoț — Bađikići iz Valakonja su se preselili u Boljevac [Crn.] ♦ dij. var. Bađuońi [Por.] ♦ rum. Bădiceanu

baga (ĭuo bag, ĭel bagă) [akc. baga] (gl. p. ref.) — ① uvlačiti, navlačiti, zavlačiti, stavljati; umetati ∎ bagă ața-n ak — uvlači konac u iglu ∎ bagă kîlțanu-n śuariś — uvlači košulju u pantalone ∎ bagă kolaś în trastă — stavlja kolače u torbu ∎ bagă mîna-n sîn — stavlja ruku u njedra ∎ bagă bań în pozanarĭ — stavlja novac u džep (krade) ② (fig.) a. obraćati pažnju, primećivati, zapažati ∎ bagă sama — pazi dobro, obrati pažnju ∎ bagă sama sî nu luńiś — pazi da se ne oklizneš b. okrivljivati, prebacivati, kritikovati, zamerati ∎ îm bagă vina śe n-am ažuns la vrĭamĭe — zamera mi što nisam stigao na vreme ∎ bagă kapu în ńivuoĭe — navlači sebi nevolju na glavu [Crn.] ③ a. ulaziti ∎ uomu sa bagă-n kasă — čovek ulazi u kuću ∎ apa sa bagă-n pomînt — voda ulazi u zemlju b. zalaziti ∎ suarļi sa bagă dupa nuvirĭ — sunce zalazi za oblake c. uterivati ∎ bagă uoĭļi-n strungă — uteruje ovce u tor ④ (fig.) kusati, jesti, uzimati hranu ∎ đi đesńață n-am bagat ńimik în gură — od jutros nisam ništa okusio ∎ vrĭamĭa ĭe să bagăm śuava-n gură — vreme je da nešto prezalogajimo [Por.] ♦ rum. băga

bagabuont (mn. bagabuonḑ) [akc. bagabuont] (i. m.) — protuva, skitnica, vagabund ∎ bagabuont ĭe ka o mară strîkată-n podrum, kare strîkă mĭarîļi tuaće — protuva je kao pokvarena jabuka u podrumu, koja ukvari sve ostale jabuke (Tanda) ∎ bagabuont ĭe o bișćală, o uļimișńiță, uom fara rînd — vagabund je protuva, skitnica, čovek bez reda (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. bagabont ♦ etim. < lat. vagabundus

Bagaĭuovîț [akc. Bagaĭuovîț] (i. m.) — (top.) Bagajovac, potes u ataru sela Savinac, opština Boljevac ∎ Bagaĭuovîțu ĭe pi puaļiļi lu Tîlva Ruoșîĭe — Bagajovac se nalazi u podnožju Crvenog brda [Crn.]

bagat (bagată) (mn. bagaț, bagaće) [akc. bagat] (prid.) — ① uvučen, stavljen, metnut ∎ kuțîtu, bagat în ćakă, stă sprimit dupa kurauă — nož, stavljen u korice, stoji spreman iza pasa ∎ putraḑîașće, bagat în apsă — truli, zatvoren na robiji ② (fig.) zabrinut; zadužen: opevan ∎ bagat în grižă — zabrinut ∎ bagat în ńivuoĭe — uvučen u nevolju ∎ bagat în povastă — stavljen u priču [Crn.] ∎ bagat în kînćik — opevan [Por.] ♦ rum. băgat

bagatuorĭ (mn. bagatuori) [akc.bagatuorĭ] (i. m.) — hranilac, onaj koji umeće razvezane snopove žita u tulumbu vršalice ∎ la traĭrat, bagatuorĭu stîă pi mașînă, șî bagă snuopi în ĭa — na vršidbi, hranilac stoji na vršalici, i umeće snopove u nju [Crn.] ♦ up. drĭeș [Por.] ♦ rum. băgător

baglamă (mn. baglamĭe) [akc. baglamă] (i. ž.) — (zast.) šarka na vratima i prozorima ∎ baglamă đi ușă — šarka za vrata ∎ baglamĭe đi vrakńiță — šarke za kapiju ∎ baglamĭe la uoknă — šarke na prozoru [Crn.] ♦ dij. sin. țîțînă [Por.] ♦ rum. balama ♦ etim. < tur. bağlama

bagram (mn. bagramĭ) [akc. bagram] (i. m.) — (bot.) bagrem (Rabinia pseudacacia) ∎ bagramu ĭe ļiemn tarĭe, bun đi mulće trabuĭaļe — bagrem je tvrdo drvo, dobro za razne potrebe ∎ fluarĭa đi bagram ĭe bună đi albiń — bagremov cvet je dobar za pčela (medonosan) ♦ var. floran (Lubnica, Gamziograd) [Crn.] ♦ dij. var. salkim [akc. salkim] ♦ var. bagrĭem [Por.] ♦ dij. var. salkîm (Prahovo) [Kmp.] ♦ dij. sin. druog (Velika Kamenica, Grabovica) [Dun.] ♦ rum. salcâm ♦ etim. < srb. bagrem

bagramĭarĭ (mn. bagramĭarĭe) [akc. bagramĭarĭ] (i. m.) — bagremar, bagremova šuma ∎ ńi duśem dupa ļamńe în bagramĭarĭ — idemo za drva u bagremar ♦ var. bagremĭerĭ [Crn.] ♦dij. var. bîgremarĭ [Por.]

Baińeșći [akc. Baińeșći] (i. m.) — (antr.) Bainovci, vlaško prezime familija Bainović u Šarbanovcu i Golubović u Osniću, čiji je predak bio Vlah po imenu ili nadimku Bain ∎ Baińeșći đin Șarbanuț au kîăș apruapĭe đi Ćimuok — Bainovci iz Šarbanovca imaju kuće blizu Timoka [Crn.]

baĭațîăl (mn. baĭațîăĭ) [akc. baĭațîăl] (i. m.) — (demin.) momčić ∎ ńiś kopil, ńiś baĭat — ni dete, ni momak [Crn.] ∎ are șî ĭa un baĭațîăl, đi la munće — ima i ona jednog momčića, sa planine ♦ var. baĭețîăl [Por.] ♦ dij. var. băĭețăl [Kmp.] ♦ rum. băițel

baĭațîăsk (baĭațîaskă) (mn. baĭațîășć) [akc. baĭațîăsk] (prid.) — momački, mladalački, vreme muškarčeve mladosti pre ženidbe ∎ nu puot să-l zauĭt ńiśkînd traĭu mĭeu, baĭațîăsk — ne mogu nikad da zaboravim svoj momački život ∎ baĭațîașće (pril.) — po momački, na momački način [Por.] ♦ rum. băieţăsc

baĭațîĭe (mn. baĭațîĭ) [akc. baĭațîĭe] (i. s.) — momaštvo, momački život, mladićko doba ∎ am avut mîndră baĭațîĭe, am aļergat dupa fĭaće kît m-a tras ińima — imao sam lepo momaštvo, jurio sam za devojkama koliko me je vuklo srce ♦ var. bîĭațîĭe [Por.] ♦ rum. băieţie

baĭat (mn. baĭeț) [akc. baĭat] (i. m.) — momak ∎ baĭat ĭe voĭńik ažuns đi însurat — momak je muškarac dospeo za ženidbu ∎ la źuok a veńit o gramadă đi baĭeț, ama fĭaće a fuost puțîńe — na igranku je došla gomila momaka, ali je devojaka bilo malo ∎ baĭat batrîn — stari momak, neženja ♦ sin. danak ♦ supr. fată [Por.] ♦ dij. var. băĭat [Kmp.] ♦ dij. var. (mn. baĭaț) [Crn.] ♦ rum. băiat

baĭbuok (mn. baĭbuokurĭ) [akc. baĭbuok] (i. m.) — ① bajbok, ćumez, tesna prostorija ∎ în baĭbuoko-sta nuĭe luok mîĭ mult đi tri inș — u ovom ćumezu nema mesta ni za tri osobe ② zatvor, buvara ∎ l-a bagat în baĭbuok — nabili ga u zatvor [Crn.] ♦ etim. < srb. bajbok < nem. baibok „pritvor, zatvor, hapsana, buvara” (Речник МС)

baĭe1 (mn. bîăĭ) [akc. baĭe] (i. ž.) — banja, mineralno kupalište i lečilište ∎ ma duk în baĭe sî ma ļekuĭ đi durĭerĭ în înkeĭaturĭ — idem u banju da se lečim od bolova u zglobovima ♦ var. bańe (mn. bîăń) [Crn.] ∎ kum să nu fiĭe ruoșîĭe la firĭe, kînd tota vara petrĭaśe pin bîăĭ — kako da ne bude rumena u licu, kada celo leto provodi po banjama [Por.] ∎ Bańiĭa sńigoćinuluĭ, la Golumbăț — (top.) Snegotinska banja kod Golupca [Bran.] ♦ rum. baie ♦ etim. < lat. bannea

baĭe2(mn. băĭ) [akc. baĭe] (i. ž.) — (izob.) rudnik ∎ pănă n- vińit în Măĭdan, aĭ miĭ ar fost munćitorĭ la baĭe, au făkut la karbińi — dok nisu došli u Majdanpek, moji su bili radnici u rudniku, pravili su ćumur [Buf.] ♦ rum. baie ♦ etim. < mađ. bánya

baĭețîme (mn. baĭețîmĭ) [akc. baĭețîme] (i. ž.) — momčadija, grupa momaka, generacija momaka ∎ pļină uara đi baĭețîme, fĭaće nus pusta — puno kolo momčadija, devojaka nema nigde [Por.] ♦ rum. bâieţime

baĭer (mn. bairĭe) [akc. baĭer] (i. m.) — ① ručica, pokretni dodatak na sudovima koji služi za prenošenje, hvataljka ∎ baĭer la kaldarĭe — ručica na bakraču ∎ baĭer la vadră — ručica na vedru [Crn.] ♦ dij. var. bair ∎ s-a rupt bairu la kuafă, șî barbatî-mĭu a pus o žîță kare ma taĭe la mînă kînd duk apa — pokidala se ručica na kofi, i moj muž je stavio jednu žicu koja mi seče ruku kad nosim vodu [Por.] ② uprtača ∎ baĭer đi kĭes — uprtača za torbicu (Osnić) ∎ trasta ku baĭer — torba sa uprtačem (Topla) [Crn.] ♦ dij. sin. obrańe [Por.] ♦ rum. baieră ♦ etim. < lat. bajulus, bajula.

baĭir (mn. baĭire) [akc. baĭir] (i. s.) — (tehn.) ručka ∎ baĭiru la kuafă — ručka na kofi ♦ sin. toartă (Tanda) [Por.] ♦ rum. bair ♦ etim. < tur. bayir

baĭkuoń (mn. baĭkuańe) [akc. baĭkuoń] (i. m.) — (augm.) kamenčina, kamenčuga ∎ ĭ-a batut kare ĭ-a fi batut ku baĭkuańe nuapća, numa să-ĭ dudîĭe đi la moșîĭe — tukli su ih noću neki nepoznati kamenčugama, samo da ih proteraju sa imanja ♦ var. bikuoń ♦ sin. borțuoń, bolovan, petruoń [Por.] ♦ rum. băicon

baĭluog (mn. baĭluaźe) [akc. baĭluog] (i. s.) — (tehn.) bajlak, zakrpa za gumu na točku bicikla ∎ baĭluogu ĭe un pĭaćik đi gumă kare sa puńe la ruată kînd iĭ sa rupe guma đin afară — bajlak je parče gume koje se stavlja na točak bicikla, kada mu se pocepa spoljašnja guma ∎ baĭluogu sa faśe đin gumă batrînă alu ruată — bajlak se pravi od stare gume za bicikl [Por.] ♦ rum. bailag ♦ etim. < nem. Beilage

bak (mn. bakurĭ) (i. s.) — (tehn.) skela ∎ dăn Ram baku kară prăsta Dunăre dă mulće uorĭ prăsta ḑî — iz Rama skela preko Dunava vozi više puta na dan [Bran.] ♦ rum. bac ♦ etim. < Fran. bac

baklă (mn. bakļe) [akc. baklă] (i. ž.) — kanta, limena posuda za tečnost ∎ dăm o baklă đi olaĭ — daj mi kantu ulja [Por.]

bakșîș (mn. bakșîșă) [akc. bakșîș] (i. s.) — bakšiš, napojnica, poklon; mito ∎ a fuost krśumarĭ, ama bakșîșu a fuost puțîn, kă lumĭa n-avut bań — bio je krčmar, ali je bakšiš bio slab, jer ljudi nisu imali para [Por.] ♦ rum. bacșiș ♦ etim. < tur. bahşis

Bakuĭ (Bakuĭe, Bakuaĭkă) [akc. Bakuĭ] (i. s.) — (etn.) (pej.) Bakuj, naziv za stanovnike Pemske ulice u Majdanpeku ∎ bakuĭ ar fost poļikră đe bažokură la bufań đen Pemska — Bakuj je bio pogrdni nadimak za Bufane iz Pemske ∎ bakuĭ ĭ-ar ḑîs kă ĭ-a țînut kă-s omiń proșć — nazivali su ih bakui jer su ih držali za proste ljude [Buf.] ♦ rum. băcui

Bala (mn. Baluoń) [akc. Bala] (i. m.) — (antr.) Bala, Balić, por. nadimak u Rudnoj Glavi ∎ am pazît uoĭļ ku Milan Bala pi śuaka Îrnaglîăvi — čuvao sam ovce sa Milanom Balom na Rudnoglavskom brdu [Por.] ♦ rum. Bala

balamžîtură [akc. balamžîtură] (i. ž.) ● v. balmažală [Crn.] ♦ rum. bălmăjală

Balańeșći [akc. Balańeșći] (i. m.) — (antr.) Balanešti, vlaško prezime familija u Šarbanovcu i Osniću, potomci Vlaha po imanu Balan [Crn.] ♦ var. (mn. Bîlańeșći), (jed.) Bîlańesku, poļikra alu o fîmeļiĭe mare în Arnaglaua — mn. Balanešti - Balanovići, jed. Balanesko - Balanović, prezime jedne velike familije u Rudnoj Glavi ∎ Truță Balan, a fuost birou satuluĭ — Petar Balan (ović) je bio seoski birov (pozivar, kurir) ∎ poļikră „balan” ĭ-a pus la uom kare a fuost bîăl la fire — nadimak „balan” dobijao je čovek koji je bio plavokos [Por.] ♦ rum. Bălănești

balaur (mn. balaurĭ) [akc. balaur] (i. m.) — smuk, neotrovna zmija (Zamenis longissima); blavor ∎ am vaḑut un balaur đi duauă mĭetîrĭe — video sam smuka od dva metra [Crn.] ♦ dij. sin. șîarpe [Por.] ♦ dij. var. palaur ♦ (demin.) palaurel — (demon.) zmaj, blavor (Prahovo) [Kmp.] ♦ rum. balaur ♦ etim. < ? alb.bollë; srb. blavur, blavor, blaor

balbańală (mn. balbańelurĭ) [akc. balbańală] (i. ž.) — batrganje ∎ balbańală pin namĭeț — batrganje po smetovima [Crn.] ♦ dij. var. bîlbańală, bîlbańitu ♦ sin. zbaćală [Por.]

balbańi (ĭuo balbańesk, ĭel balbańașće) [akc. balbańi] (gl.) — batrgati se, boriti se, koprcati se, otimati se, rvati se (sa nekim problemom, nekom nedaćom, mukom) ∎ sî balbańașće ku lukru, sî skîape đi la bĭață — batrga se, radeći, da se spasi bede ∎ sî balbańeașće buou, nu sa dîă s-îl înžug — otima se vo, ne da da ga upregnem ∎ sî balbańașće ku buala — bori se sa bolešću [Crn.] ♦ var. bîlbańi ∎ ăl trasă, sa bîlbańi kîta, șî sa dusă la fund — povuče ga voda, on se batrgao malo, i ode na dno [Por.]

balbataĭe (mn. balbatîăĭ) [akc. balbataĭe] (i. ž.) — ① plamen ∎ arđe fuoku fîră balbataĭe — gori vatra bez plamena ∎ balbataĭe mikă, balbataĭe marĭe — mali plamen, veliki plamen [Crn.] ♦ var. bîlbataĭe, bîlbaĭală — veliki, jak, lelujavi plamen vatre ♦ sin. vapaĭț, pară ∎ para fuokuluĭ — plamen vatre ♦ up. pară [Por.] ♦ dij. var. bălbătaĭe [Kmp.] ♦ / ? < bîlb (pîlp) + bataĭe (exp. Durlić ) ♦ rum. bâlbătaie

balțuit (balțuită) (mn. balțuiț, balțuiće) [akc. balțuit] (prid.) — opušten, labav ∎ žîțîļi đi struĭe pin bandĭerĭ sînt balțuiće đi kaldură — žice na dalekovodu su opuštene zbog toplote ∎ sfuara đi rufe ĭe balțuită — kanap za veš je labav ♦ sin. mațuit (Valakonje) [Crn.] ♦ dij. var. bălțuit (Tanda) ∎ bălțuit ĭe aĭa śe nuĭe ļegat strîns — labavo je ono što nije vezano čvrsto ♦ dij. sin. afanat [Por.] ♦ rum. bălţat ♦ etim. < lat. balteatus

balćiță [akc. balćiță] (i. ž.) ● v. baltuță [Por.]

balćină (mn. balćiń) [akc. balćină] (i. ž.) — močvara, zemljište nepogodno za obradu i ispašu stoke zbog površinske vode ∎ pi lîngă Ćimuok ĭastă mulće balćiń karĭe nu sî puot lukra — pored Timoka ima mnogo močvara koje se ne mogu obrađivati [Crn.] ♦ rum. băltină

balkău (mn. balkuaĭe) [akc. balkău] (i. s.) — (zast.) (augm.) močvara, močvarište ∎ vuorba balkău astîḑ s-a pastrat numa pin kînćiśe batrîńe, kare sînt șî ĭaļe gata tuaće zuĭtaće — reč „balkeu” je danas sačuvana samo u starim pesmama, koje su i one gotovo sve zaboravljene ♦ ? var. baltău (augm.) baltă — „bara, močvara” [Por.] ♦ rum. balcău

balmažală (mn. balmažîălurĭ) [akc. balmažală] (i. ž.) — (vulg.) baljezganje, lupetanje koještarija, trabunjanje ∎ đin balmažala luĭ, ńimik n-am înțaļes — iz njegovog trabunjanja ništa nisam razumeo ∎ nu askult balmažîălurļi politikanțîlor — ne slušam trabunjanja političara ♦ var. balamžîtură [Crn.] ♦ dij. var. bîlmažală [Por.] ♦ rum. bălmăjală

balmažî (ĭuo balmažîăsk, ĭel balmažîașće) [akc. balmažî] (gl. p.) — (vulg.) baljezgati, trabunjati, govoriti besmislice, koještarije ∎ kît ĭe ḑîua numa balmažîașće — po vazdan govori koještarije ∎ nu balmažî, aĭ grižă śe vorbĭeșć — ne baljezgaj, pazi šta govoriš [Crn.] ♦ dij. var. bîlmažî [Por.] ♦ rum. bălmăji

balmiș (mn. balmișurĭ) [akc. balmiș] (i. m.) — belmuž, jelo koje se priprema od oceđene kaše, prženjem u tiganju, uz dodavanje kukuruznog brašna i soli ∎ balmișu sî manînkă pîn ĭe ferbinće — belmuž se jede dok je vruć [Crn.] ♦ dij. var. balmuș [Por.] ♦ rum. balmoș

balmuș (mn. balmușurĭ) [akc. balmuș] (i. s.) — (nutr.) belmuž, jelo od prženog mladog sira ∎ balmușu a fuost măĭ mare dulśață pîkurarĭaskă — belmuž je bila najveća pastirska poslastica [Por.] dij. var. balmiș [Crn.] ♦ rum. balmuș

balśuară [akc. balśuară] (i. ž.) ● v. baltuță [Por.]

baltă (mn. bĭelț) [akc. baltă] (i. ž.) — a. bara, plitka stajaća voda sa specifičnim biljnim i životinjskim svetom ∎ baltă vĭarđe — zelena bara ∎ în baltă traĭașće draku — u bari živi đavo b. voda koja se zadržava u udubljenjima posle kiše ∎ baltă đin pluaĭe — kišna bara [Crn.] ♦ (demin.) baltuță — barica ♦ (augm.) baltuoń — baretina [Por.] ♦ rum. baltă ♦ etim. < slov. blato

baltuță (mn. baltuț) [akc. baltuță] (i. ž.) — barica ♦ / (demin.) < baltă ♦ var. balćiță, balśuară ∎ dupa pluaĭe a ramas mulće baltuță pi luokurĭ poļiažńiśe — posle kiše ostale su mnoge barice po njivama u ravnici [Por.] ♦ rum. băltuţă

baltuoń (mn. baltuańe) [akc. baltuoń] (i. s.) — (augm.) baretina, baruština ∎ după sat esťe un baltuoń, bun numa ďe broșťi — iza sela ima jedna baruština, dobra je samo za žabe [Por.] ♦ rum. băltoi

baltuos (baltuasă) (mn. baltuoș, baltuasă) [akc. baltuos] (prid.) — močvaran; podvodan ∎ luok baltuos — močvarno mesto ∎ pomînt baltuos — močvarna zemlja [Crn.] ∎ baltuos luok, bun numa đi bruoșć — močvarno mesto, dobro samo za žabe [Por.] ♦ rum. băltos

Baluță [akc. Baluță] (i. ž.) — Belkica, često ime za ovcu bele boje ∎ Baluță, uaĭe blîndă ku lapće dulśe — Belkica, umiljata ovca sa slatkim mlekom [Hom.] ♦ var. Balură ∎ Uoiță Balură, ku korńițu-n gură — Ovčica Belkica s rokcem u zubima, (vlaška varijanta rumunske pesme „Miorița”) [Zvizd] ♦ rum. Băluţă

Baluțuońi [akc. Baluțuońi] (i. m.) — (antr.) Balucani, vlaško prezime familije u Podgorcu, čiji je predak bio Vlah po nadimku Baluca ♦ / Baluță < (demin.) Bîălu < bîăl — plave kose, plavušan ∎ Baluțuońi au kîrd marĭe đi uoĭ la baśiĭe — Balucani imaju veliko stado ovaca na bačiji [Crn.] ♦ rum. Băluţeanu

baluos, baluasă (mn. baluoș, baluasă) [akc. baluos] (prid.) — ① balav, kome idu bale iz usta ∎ baluos ka kîńiļi al turbat — balav kao besan pas ② odvratno ∎ baluos ka slańina viĭe — odvratno kao živa slanina [Crn.] ♦ dij. var. bălos [Kmp.] ♦ rum. bălos

balușăl (mn. balușăĭ) [akc. balușăl] (i. m.) — (mik.) bukovača (Pleuritis serotinus) ∎ balușăl ĭe burĭaće kare krĭașće pi fag — bukovača je gljiva koja niče na bukvi ∎ ĭastă balușăl đi primovară șî balușăl đi tuamnă — ima prolećna bukovača i jesenja bukovača [Por.] ♦ dij. sin. burĭeț da-ĭ ńegri (Osanica) [Hom.]

baļaguos (baļaguasă) (mn. baļaguoș, baļaguasă) [akc. baļaguos] (prid.) — ① ubalegan, umazan balegom ② (fig.) pokvarenjak ∎ uom baļaguos — čovek bez morala [Crn.] ♦ var. baļeguos (baļeguasă) (mn. baļeguoș) [Por.] ♦ rum. băligos

Baļan (mn. Baļań) [akc. Baļan] (i. m.) — (antr.) Baljan, prezime u Majdanpeku ∎ Baļańi a vińit în Măĭdan đin Banatul rumîńesk, da în Banat s-a mutat đin Kraĭova — Baljani su u Majdanpek došli iz rumunskog Banata, a u Banat su se preselili iz Krajove [Buf.] ♦ rum. Balian

baļe [akc. baļe] (i. ž.) — ① bale, sline koje izlaze iz usta, gubice ∎ la uaĭe pļakară baļe đin gură, o să muară — ovci krenule bale iz gubice, uginuće ∎ baļe đi kulkumĭek — puževe bale [Crn.] ② sluzava i lepljiva materija ∎ vinu kînd sa strîkă, or prazu kînd putraḑîșaće în pomînt, fak baļe — vino kad se ukvari, ili praziluk kada istruli u zemlji, prave bale [Por.] ♦ rum. bale ♦ etim. < lat. baba

baļeguos [akc. baļeguos] (prid.) ● v. baļaguos [Por.] ♦ rum. băligos

baļigarĭ (mn. baļigarĭ) [akc. baļigarĭ] (i. m.) — (ent.) balegar, insekt (Geotrupes stercorarius) ∎ baļagarĭu ĭe guangă mikă, ńagră, kunoskută kă adună skrume đi baļigă, șî mĭergînd înapuoĭ, ļi faśe buboloș ka kikirĭaḑa đi ĭepur — balegar je mala, crna buba, poznata po tome što skuplja mrvice balege, i idući unazad, pravi od njih grudvice veličine zečjeg brabonka ♦ var. băļigarĭ, bîļegarĭ [Por.] ♦ rum. băligar

baļigă (mn. bîăļiź) [akc. baļigă] (i. ž.) — ① balega, izmet krupnih životinja ∎ baļigă đi vakă — goveđa balega ∎ baļigă đi kal — konjska balega ② (fig.) a. za lice bez morala ∎ baļigă đi uom — govno od čoveka b. za popustljivog ∎ muaļe ka baļiga — mekan kao balega [Crn.] ♦ rum. baligă

ban (mn. bań) (i. m.) — ① (mon.) novac, metalna ili papirna moneta u opticaju, ekvivalent za robu ∎ zdrîănkîńe đi bań — zvecka, pun novaca ∎ a gasît bań — našao je (zakopano) blago ② (fig.) poređenje za blagostanje, tvrdičluk, rasipništvo i sl. ∎ pazîăsk muošu ka pi ban — čuvaju starca kao paru ∎ traĭașće ka banu-n pungă — živi kao novac u kesi ∎ banu luĭ ĭe grĭeu ka Artanu — njegov dinar je težak kao Rtanj ∎ strîvĭașće banu pi fiĭe śe — rasipa novac na bilo šta ∎ arĭe źaĭśće rarĭ — ima retke prste (rasipnik je) ∎ askultă ka bańișuoru — vredan je kao novčić (za poslušno dete) ∎ faśe ban bun — dobro zarađuje ∎ nu vrĭeduĭe ńiś kît un ban îngaurit — ne vredi ni koliko probušeni novčić ③ čest ukras na nošnji ∎ salbă đi bań — đerdan [Crn.] ♦ dem. banuț (akc. banuț), banușăl (akc. banușăl) ♦ augm. bańamă (akc. bańamă) ∎ unđ-a fi strîvit atîta bańamă? — gde li je potrošio tolike novce ? [Por.] ♦ rum. ban

bandaș1 (mn. bandașî) [akc. bandaș] (i. m.) — ① trubač, svirač na trubi ∎ fraćiļi mĭeu ĭe bandaș — moj brat je trubač [Crn.] ② bandaž, obruč na točku bicikla ∎ mĭ-a pikat guma đi pi bandaș — smakla mi se guma sa bandaža ∎ s-a rupt guma, ș-a mînat ruata pi bandaș — pukla je guma, pa je vozio bicikl na bandažu [Por.]

bandaș2 (mn. bandașă) [akc. bandaș] (i. s.) — (tehn.) bandaž, obruč na točku bicikla ili mopeda ∎ mi s-a rupt guma la ruata đi-nainće, ș-a-m fuost muara să mîn ruata pi bandaș pănă la kasă — pocepala mi se guma na prednjem točku, pa sam morao da teram bicikl na bandažu sve do kuće [Por.] ♦ rum. bandaj ♦ etim. < Fran. bandage

bandă (mn. bîănḑ) [akc. bandă] (i. ž.) — truba, limeni duvački instrument ∎ ḑîśe în bandă mikă — svira na maloj trubi ∎ bandă mîĭ marĭe — veća truba [Crn.] ♦ dij. var. (mn. bĭenḑ) ∎ bandaś, kîntă-n bandă — trubač, svira trubu ∎ s-a-nvațat đi mik să kînće-n bandă — naučio je da svira trubu kao mali (u detinjstvu) [Por.] ♦ rum. bandă ♦ etim. < nem. Bande

bandierĭ (mn. bandierĭ) [akc. bandierĭ] (i. m.) — bandera, električni ili telefonski stub ∎ kînd a trîbuit să duśem struĭa pănă la koļibĭ pi śuakă, tuot nat a dat đin padurĭa luĭ bandierĭe kîće a trîbuit — kada je trebalo da dovedemo struju do koliba na brdu, svako je iz svoje šume davao bandere koliko je trebalo [Por.] ♦ etim. < srb. bandera

banḑari (ĭuo banḑarĭesk, ĭel banḑarĭașće) [akc. banḑari] (gl.) — (muz.) basirati, svirati na pratećem instrumentu ∎ kînd ĭastă duoĭ lautarĭ, unu ḑîśe đi žuok, da al alalt banḑarĭașće — kad sviraju dvojica violinista, jedan svira kolo, a drugi basira [Crn.] ♦ dij. var. băsări (ĭuo băsărĭesk, ĭel băsărĭașće) [akc. băsări] ∎ Ĭanku ku Dinu a fuost lăutarĭ kunoskuț, parĭake bună: Ĭanku ĭe primaș, da Dinu băsărĭașće dupa ĭel — Janko i Dinu su bili lautari, dobar par: Janko je bio primaš, a Dinu je basirao za njim (Leskovo) [GPek] ♦ dij. var. băsui (ĭuo băsuĭesk, ĭel băsuĭașće) [akc. băsui] ∎ ń-am spart taĭfa, kî ĭel n-a putut să băsuĭaskă kum trîabe — rasturili smo grupu, jer on nije mogao dobro da basira (Rudna Glava) [Por.]

banḑarit (banḑariturĭ) [akc. banḑarit] (i. m.) — (muz.) ① basiranje, ritmovanje ∎ ku banḑarit, mîĭ bińe žuoś — uz basiranje, bolje igraš ② (fig.) mlaćenje, pričanje gluposti ∎ lasîće đi banḑarit, vĭeḑ kî sî rîd đi ćińe — nemoj da mlatiš, vidiš da ti se smeju [Crn.]

bankă (mn. bănś) [akc. bankă] (i. ž.) — (zast.) (mon.) banka, metalna moneta ∎ bankă ĭ-a ḑîs aĭ batrîń la un fĭeļ đi bań kare avut vrĭad ḑîaśe, doaḑăś șî triḑăś đi dinarĭ — bankom su stari zvali jednu vrstu novca koji je imao vrednost deset, dvadeset i trideset dinara ∎ la banu đi ḑaśe dinarĭ ĭ-a ḑîs o bankă, la-l đi doaḑăś ĭ-a ḑîs doă bănś, da la-l đi triḑăś ĭ-a ḑîs triĭ bănś — novčić od deset dinara zvali se jednom bankom, od dvadeset su zvali dve banke, a onog od trideset dinara, tri banke [GPek] ∎ o bankă a fuost ban tare, kî ĭa avut ḑăśe dinarĭ, da ḑîua đi sapat a fuost triĭ dinarĭ — jedna banka je bila jak novac, jer je vredela deset dinara, a dan kopanja bio je tri dinara (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. bancă

bankĭet (mn. bankĭeț) [akc. bankĭet] (i. m.) — kamara složene cigle ∎ am un bankĭet đi țîglă, măĭ întrîabe triĭ đi kasă — imam jedan „banket” cigala, treba mi još tri za kuću (Leskovo) [GPek]

banu mîțî [akc. banu mîțî] (i. m.) — (min.) mačji novčić, žućkasti kamen koji se presijava; liskun ∎ kînd am fuost pîkurarĭ, am gin] i kî ĭe banu mîțî aur — kad sam bio čobanin, mislio sam da je liskun zlato ♦ sin. șîfîr ♦ up. ban, mîț [Por.]

banuț (mn. banuș) [akc. banuț] (i. m.) — (mon.) novčić ∎ avut num un banuț atîrnat la gît, kă a fuost fată sarakă — imala je samo jedan novčić okačen oko vrata, jer je bila siromašna devojka ∎ a gasît o gramadă đi banuș, kare a pitulat vrunu đa-ĭ luĭ đa-ĭ batrîń, ama s-a aratat kă nau ńiś un vrĭad — našao je gomilu novčića, koju je sakrio neko od njegovih predaka, ali se pokazalo da nemaju nikakvu vrednost ♦ var. banușăl [Por.] ♦ rum. bănuţ

bańeće [akc. bańeće] (i. m.) — parajlija, bogataš ∎ bańeće ĭe uom pļin dă bań — parajlija je čovek pun para [Zvizd] ♦ rum. bănet

bańiuluĭ [akc. bańiuluĭ] (pril.) — gotovinski, vid trgovine dobrima ∎ pi marfă, ore bańiuluĭ — za robu, ili gotovinsk i ∎ bańiuluĭ, ore-n skimb — gotovinski, ili u razmenu (razmenom, trampom) [Crn.] ♦ rum. pe bani

barabar [akc. barabar] (pril.) ● v. bîrabar [Crn.]

barabă (mn. barăbĭ) [akc. barabă] (i. s.) — baraba ① ološ, propalica, skitnica, besposličar ∎ o barabă đi uom, a dat tuot pi bĭare, ș-akuma a ramas pi drumo-l mare — baraba od čoveka, sve je propio i sada je ostao na ulici ② došljak, neznanac; čovek bez imovine ∎ s-a mîritat dupa o barabă la Măĭdan, a veńit đin lumĭa albă, fara moșîĭe, fara ńimika — udala se za neku barabu u Majdanpeku, koji je došao iz belog sveta, bez imovine, bez ičega [Por.] ♦ etim. < Bibl. Baraba, biblijski razbojnik (Rečnik MS)

barbațîașće [akc. barbațîașće] (pril.) — muškarački, na muški način; muški; snažno ∎ puńe umîru barbațîașće — podmetni rame muški [Crn.] ♦ rum. bărbătește

barbațîăsk (mn. barbațîăsć) [akc. barbațîăsk] (prid.) — ① muški, na način svjostven muškarcu ∎ lukru barbațîăsk — muški posao ∎ trĭabă barbațaskă — muška posla ∎ țuaļe barbațîășć — muško odelo ∎ mîń barbațîășć — muške ruke [Crn.] ② supružnički, na način svojstven muškarcu kao suprugu [Por.] ♦ rum. bărbătesc

barbațîĭe (mn. barbațîĭ) [akc. barbațîĭe] (i. ž.)   — ① muškost, muževnost, odvažnost na muževan način ∎ akuma aratăț barbațîĭa — sad pokaži muškost [Crn.] ② brak, bračnost, supružništvo ∎ barbațîĭa-mĭa ku ĭel a fuost bună, ĭel a fuost bun barbat — moj brak sa njim je bio dobar, on je bio dobar muž  [Por.] ♦ rum. bărbăţie

barbari [akc. barbari] (gl. p. ref.) ● v. bîrbari [Crn.] ♦ rum. bărăbari

barbarĭ (mn. barbarĭe) [akc. barbarĭ] (i. m.) — (fig.) podbradak, dodatak na violini koji služi da se instrument drži na ramenu pomoću brade ∎ kînd lauta arĭe barbarĭ, mîĭ bińe șîađe pi umîru lu lautarĭ — kad violina ima podbradak, bolje leži na ramenu violiniste [Crn.] ♦ rum. bărbie

barbat (mn. barbaț) [akc. barbat] (i. m.) — muž, suprug ∎ ĭuo-s barbatu ĭeĭ — ja sam njen muž ∎ am avut duoĭ barbaț — imala sam dva muža [Crn.] ∎ fi kuminće, kă vińe barbatî-mĭu, șî će frînźe — budi pristojan, jer će mi doći muž, pa će te polomiti ♦ sin. uom [Por.] ♦ dij. var. bărbat [Kmp.] ♦ rum. bărbat ♦ etim. < lat. barbatus

barbă (mn. barbĭe) [akc. barbă] (i. ž.) — ① a. (anat.) brada, deo lica ispod usta ∎ barbă askuțîtă — šiljata brada ∎ barba ku kroviț — brada sa rupicom ♦ (demin.) barbuță — bradica b. dlaka koja odraslim muškarcima raste na licu ∎ barbă rasă — obrijana brada ∎ barbă lungă — duga brada ∎ barbă rară — retka brada ∎ barbă albă — seda brada ∎ barbă rasuśită — uvijena brada ② (tehn.) delovi nekih alata ∎ barba la sakurĭe — brada sekire, zadnji deo sečiva sekire [Crn.] ♦ var. barbura la sakurĭe [Por.] ∎ barba la firiz — brada testere, deo testere sa ramom koji je bliži ruci ③ (iron.) barbă pîrśaskă — jareća brada [Crn.] ♦ rum. barbă ♦ etim. < lat. barba

barbiĭe (mn. barbiĭ) [akc. barbiĭe] (i. ž.) — a. podvoljak, debeli, često dvostruko ispupčeni kožni nabor ispod podbratka kod gojaznih osoba ∎ uom gras, barbiĭa marĭe — gojazan čovek, velika guša b. spuštena i nabrana koža ispod vrata kod nekih životinja [Crn.] ∎ barbiĭe ĭe grasîmĭa supt barbă, la uom, or la vro vită — barbija je debelina pod gušom, kod čoveka, ili neke životinje [Por.] ♦ rum. bărbie

barbuță (mn. barbuț) [akc. barbuță] (i. ž.) — ① bradica, mala brada ♦ / (demin.) < barbă ② (antr.) Barbuță — „bradić”, nadimak čoveka sa malom bradom ♦ Barbuțan, Barbuțańi, Barbuțuońi — porodični nadimak potomaka čoveka sa nadimkom „barbuță”, posrbljeno: Barbucić, Barbucović, Barbucanović [Por.] ♦ rum. bărbuţa

Barbuļeșći [akc. Barbuļeșći] (i. m.) — (antr.) Barbulešti, Barbulovići, vlaško prezime familija u Malom Izvoru i Osniću, čiji se predak rodonačelnik zvao Barbu ∎ Barbuļeșći đin Izvuoru al mik sînt uamiń đi vuorbă — Barbulešti iz Malog Izvora su ljudi od reči [Crn.] ♦ dij. var. Bîrbuļeșći, Bărbuļeșći [Por.] ♦ rum. Bărbulești

barbuos (mn. barbuoș) [akc. barbuos] (prid.) — bradat ∎ barbuos kî žaļașće — bradat jer žali ∎ barbuos k-așa vrĭa — bradat jer to želi [Crn.] ♦ dij. var. bărbos [Kmp.] ♦ rum. bărbos

Barbură [akc. Barbură] (i. ž.) — (kal.) Varvara, kokošiji praznik; neradan dan, posvećen živini; Barbura ∎ Barbură ĭe prazńiku alu gaiń — Varvara je kokošinji praznik [Hom.] ∎ Barbura ĭe muĭare sfînțîtă, kare dă birekĭetu pomîntuluĭ — Barbura je sveta žena koja zemlji daje berićet ∎ Barbura are doă suruorĭ, kare sa kĭamă Vîrvare; ĭastă doă Vîrvare: a đin tîń ĭe k-o ḑî nainća Barburi, a Vîrvarĭa a doĭļa ĭe k-o ḑî dupa ĭa — Barbura ima dve sestre, koje se zovu Varvare; prva pada dan pre Barbure, a druga je dan posle nje (Jasikovo) [GPek] ♦ dij. var. Barbora (Malajnica) [Pad.] ♦ rum. Barbură ♦ etim. < lat. Barbara

bardak (mn. bardaśе) [akc. bardak] (i. s.) — bardak, zemljani sud za piće; krčag; vrč ∎ đin bardak măĭ đes s-a baut rakiĭe pi la prazńiśe, pi la nunț, or pi la pomeń — iz bardaka se najčešće pila rakija na slavama, svadbama ili daćama ∎ bardaku a mĭers đin mînă-n mînă, pi lînga masă, șî tot nat a tras đin ĭel kît ĭ-a plakut, kă pară n-a fuost, or n-a fuost đi ažuns — bardak je išao iz ruke u ruku oko stola, i svako je pio koliko je hteo, jer čaša nije bilo, ili ih nije bilo dovoljno ♦ var. bîrdak (Tanda) [Por.] ♦ rum. bardac ♦ etim. < tur. bardak

bardă (mn. bărḑ) [akc. bardă] (i. ž.) — bradva, tesarska sekira sa kratkom i krivom drškom ∎ barda ĭe sakurĭe đ-o mînă, adîns fakută đi śopļit la ļiamńe — bradva je jednoručna sekira, posebno izrađena za tesanje drveta ♦ up. sakurĭe [Por.] ∎ ku barda sa fača daoge la butoĭ — sa bradvom su se izrađivale doge za bure (Korbovo) [Dun.] ♦ rum. bardă ♦ etim. < mađ. bárd

barḑă (mn. bĭerḑ) [akc. barḑă] (i. ž.) — (ornit.) roda, ptica selica (Ciconia Ciconia) ∎ kînd ažunźe barḑa, ažunźe șî primovara — kad stigne roda, i proleće stiže ♦ var. barză (Valakonje, Savinac, Lubnica, Gamzigrad) [Crn.] ♦ sin. stîrk (Rudna Glava) [Por.] ♦ sin. stîlk (Sige) [Hom.] ♦ dij. var. barză [Kmp.] ♦ / ? barḑă / barză < barz < brĭaz „pistriț” — šaren (exp. Durlić) ♦ rum. barză

barkă (mn. bărți) [akc. barkă] (i. ž.) — ribarski čamac ∎ peșkari merğe ku barka pe Duńere ĭn peșkarit, vrodată a mînato ku vislă, da astez ku motoru — plovilo sa kojim profesionalni ribari na Dunavu love ribu, nekada su ga terali na vesla, a danas sa motorom [Kmp.] ♦ sin. orańiță [Por.] ♦ rum. barcă ♦ etim. < Ital. barca

barnă (mn. bîărń) [akc. barnă] (i. ž.) — nered, haos, pustoš; ršum ∎ l-am lasat în kasă ka pi uom, da ĭel mĭ-a fakut arnă-barnă pin suobă, șî sa dus drakuluĭ — ostavio sam ga u kući kao čoveka, a on mi je napravio ršum po sobi, i otišao do đavola [Por.]

basama [akc. basama] (pril.) — valjda, možda, verovatno ∎ basama ĭe așa lasat đi la Dumńeḑîu — valjda je tako dato od Boga ∎ basama nu vińe kî ĭe kuprins ku śuava — verovatno ne dolazi jer je nečim zauzet ♦ var. basanka, basamka [Por.] ♦ rum. basama

basanka [akc. basanka] (pril.) ● v. basama [Por.] ♦ rum. basama

Basarabuońi [akc. Basarabuońi] (i. m.) — (antr.) Basaraboni, vlaško prezime familije Basarabić iz Podgorca, potomaka Vlaha sa nadimkom Basarab [Crn.] ♦ var. Bîsarabańi, Bîsîrabuońi (jed. Bîsaraban, Bîsîraban) — vlaško prezime („poļikra”) familije Jovanović iz Gornjana u Gornjem Poreču, koje su dobili po pretku, doseljenom iz Besarabije polovinom XVIII veka ∎ Vană Bîsarab (var. Bîsaraban), un uom đin famiļiĭa lu Bîsîrabuońi — Jovan, čovek iz familije Basarab (ović) [Por.] ♦ rum. Basarabeanu

baskiĭe (mn. baskiĭ) [akc. baskiĭe] (i. ž.) — baskija, žioka ① pojanta, horizontalna prečka u vidu tesane letve koja se zakucava na vertikalnu konstrukciju tokom gradnje objekata od slabog materijala ∎ kasă đi baskiĭ — kuća od pojanti ∎ baskiĭ đi svińak — pojante od crnog graba ∎ baskiĭ đi śaruoń — pojante od cerovine [Crn.] ② horizontalna greda o koju se prikivaju tarabe ∎ đi gard ăț trîabe kîći duauă baskiĭ întra șćiumpĭ; sa pun poļiažńik, șî đi șćiump sa prind ku klanfe — za ogradu ti trebaju po dve baskije između stubova; postavljaju se vodoravno, i za stub se vezuju klanfama ♦ dij. sin. kuardă (Tanda) [Por.] ♦ etim. < tur. baskija „grubo otesano tanko stablo” (РечникМС1)

bastră [akc. bastră] (i. ž.) — plamenjača, bolest koju izazivaju paraziti na mnogim biljkama (puccinia graminis) ∎ bastra a ars piparka — plamenjača je izgorela papriku [Hom.] ♦ dij. sin. mană, taśuńe [Por.] [Crn.] ♦ etim. < srb. bastra

Bastuońi [akc. Bastuońi] (antr.) — vlaško prezime porodice u Gamzigradu, čiji je predak imao nadimak Baston, verovatno od l.i. Basta ∎ Brańe Bastuon ĭe rîău bolnau — Brane Baston je jako bolestan [Crn.] ♦ rum. Basta

baș (part.) — rečca ① za isticanje neke reči ili izraza ∎ a trĭekut baș pi lînga nuoĭ — prošao je baš pored nas ② za pokazivanje istovremenosti: upravo, taman ∎ kînd ĭel baș să skîape pi ușă, uoțî tună, șă-l prind — baš kad on da utekne na vrata, lopovi upadnu, i uhvate ga ③ za ublažavanje ∎ n-a fuost baș așa — nije bilo baš tako [Por.] ♦ rum. baș ♦ etim. < srb. baš

bașćauă (mn. bașćiaļe) [akc. bașćauă] (i. ž.) — bašta ∎ a fakut bașćauă lînga rîu, ku mare drag kă n-o să fiĭe nakaz ku udatu, ama a veńit pouodu ș-a luvat tuot — napravio je baštu pored reke, uz veliku radost da neće biti muke sa zalivanjem, ali je izbila poplava i odnela sve ♦ [Por.] ♦ dij. var. baśauă [Crn.] ♦ dij. var. bașťa [Kmp.]

bașťa (mn. bașťeļe) [akc. bașťa] (i. ž.) — bašta ∎ ma duk în bașťa să skot ťapă — idem u baštu da izvadim luk [Kmp.] ♦ dij. var. baśauă [Crn.] ♦ dij. var. bașćauă [Por.]

baś (mn. baś) (i. m.) — bač, učesnik bačije, bačijar ∎ șî muoșu Pau Blîgoĭan ĭe baś ku stîna-luĭ, în baśiĭa nuastră la Rîmnarĭeka — i čiča Pavle Blagojev je bač sa svojim stadom u našoj bačiji na Ravnoj reci ∎ baśo-l mare, stapînu baśiĭi, oĭarĭ alu kare uoĭ a dat măĭ mult lapće — glavni bač na bačiji, starešina bačije, stočar čije je stado dalo najviše mleka [Por.] ♦ rum. baci

baśauă (mn. baśaļе) [akc. baśauă] (i. ž.) — bašta ∎ în baśauă am pus varḑă, piparkă, kîta praz, busuĭuok șî fluorĭ đi tuamnă — u bašti sam posadila kupus, papriku, malo praziluka, bosiljak i hrizanteme [Crn.] ♦ dij. var. bașćauă ♦ sin. građină [Por.] ♦ dij. var. bașťa [Kmp.] ♦ rum. grădină

baśelarĭ (mn. baśelarĭ) [akc. baśelarĭ] (i. m.) — baštovan, lice koje se bavi uzgojem i prodajom povrća ∎ kumparaĭ rasad đi la baśelarĭ — kupih rasad od baštovana ∎ la baśelarĭ sînt bukaćili mîĭ skumpĭe — kod baštovana je povrće skuplje [Crn.] ♦ dij. var. bîșćelarĭ [Por.] ♦ rum. grădinar

Baśevița [akc. Baśevița] (i. ž.) — (ojk.) Bačevica, vlaško selo u opštini Boljevac ∎ Baśevița ĭe sat kare vrodată a fuost bun luok đi baśiĭe — Bačevica je selo koje je nekada bilo dobro mesto za bačije ♦ / < baś — „bač, bačijar” [Crn.]

Baśevĭan (Baśevĭană) (mn. Baśevĭeń, Baśevĭeńе) [akc. Baśevĭan] (i. m.) — Bačevičanin, stanovnik vlaškog sela Bačevica u opštini Boljevac ∎ ĭuo mis Baśevĭan, uom dîn Baśevița — ja sam Bačevičanin, čovek iz Bačevice [Crn.]

baśiĭe (mn. baśiĭ) [akc. baśĭie] (i. ž.) — ① bačija, sezonsko udruživanje stoke radi zajedničke ispaše i muže ∎ vara-sta s-a fakut numa o baśiĭe, șî aĭa dîn triĭ kîăș — ovog leta sastavljena je samo jedna bačija, i to od tri kuće ② mesto u planini gde je organizovana bačija, sa objektima za čuvanje stoke, mužu i obradu mleka ∎ baśiĭa-mĭa în Sîga ĭe la śuaka lu Truĭkă — moja bačija u Sigama nalazi se na Trujkinom brdu [Hom.] ∎ kînd am fuost mik, m-a dat tata să fiu slugă la baśiĭe — kada sam bio mali, otac me je dao da budem sluga na bačiji ∎ la baśiĭe sa masură lapćiļi — na bačiji se meri mleko ♦ sin. stînă ♦ up. kîrd [Por.] ♦ rum. băcie

Baśilă (mn. Baśiluoń, Bîśiluoń) [akc. Baśilă] (i. m.) — (antr.) Bačilo, porodični nadimak jedne familije u Rudnoj Glavi, čije je posrb. prezime Bačilović ∎ Baśilă ĭe poļikra đi bîtrîńață alu vrun Arnaglavĭan, kare a trait tot la baśiĭe, dupa ĭel ruda аluĭ s-a poļikrit Bîśiluońi — Bačilo je nadimak nekog starog Rudnoglavca, koji je stalno živeo na bačiji; po njemu su njegovi potomci nazvani Bačiloni (Bačilovići) [Por.] ♦ rum. Băcilo

baśivă (mn. bîăśivĭ) [akc. baśivă] (i. ž.) — bačva, sud velike zapremine za prihvat muljanog grožđa, napravljen od duga ∎ baśivă mîĭ marĭe, kuprinđe pistă duauăḑîăś đi kazańe, da aĭa ĭe pistă duauă miĭ đi kiļ — veća bačva zaprema preko dvadeset kazana, a to je preko dve hiljade litara [Crn.] ♦ dij. sin. ardou [Por.] ♦ etim. < srb. bačva

bat (bată) (mn. bĭeț, bĭaće) (prid.) — pijan ∎ a baut tuata nuapća, ș-a veńit la kasă bat — pio je celu noć, i došao kući pijan ∎ bat muort — mrtav pijan ∎ bat ka kurka — pijan kao ćurka ♦ var. bĭat [Por.] ♦ rum. beat ♦ etim. < lat. bibitus

bataĭe (mn. batîăĭ) [akc. bataĭe] (i. ž.) — ① tuča, tučnjava, batinanje ∎ s-a glśavit șî s-a luvat la bataĭe — posvađali se i započeli tuču ∎ bataĭe la muarće — tuča na smrt ② bitka, borba, boj, oružani sukob ∎ bataĭa la Kumanuva — Kumanovska bitka ∎ bataĭa la Kîmpu Ĭedrĭenuluĭ — bitka na Jedrenskom polju ∎ bataĭa ku ńamțî la Drina — borba sa Nemcima na Drini [Crn.] ♦ dij. var. bătaĭe [Kmp.] ③ (izr.) (fig.) bataĭe đi žuok — sprdnja, šega, izvrgavanje ruglu nekoga ili nečega ∎ nu mînarăț ku ĭel bataĭe đi žuok, kî va omuară — ne terajte sprdnju sa njim, jer će vas ubiti [Por.] ♦ rum. bătaie ♦ etim. < lat. batt[u]alia

bataĭuos, bataĭuasă (mn. bataĭuoș, bataĭuasă) [akc. bataĭuos] (prid.) — nasilan, sklon tuči; tabadžija; siledžija ∎ are narau bataĭuos, sa baće ku tuoț, ama șî pi ĭel ăl bat alțî — ima preku narav, bije se sa svima, ali i njega biju drugi [Crn.] ♦ var. bîtaĭuos (bîtaĭuasă) (mn. bîtaĭuoș, bîtaĭuasă) [akc. bîtaĭuos] ∎ mîritată dupa un uom, tare ĭe bîtaĭuos: o baće đi fiĭe śe — udata je za nekog čoveka, jako je nasilan: bije je za svaku sitnicu [Por.] ♦ rum. bătăios

batatarńik, batatarńikă (mn. batatarńiś, batatarńiśe) [akc. batatarńik] (prid.) — ① vredan, radan, marljiv ∎ uomu al batatarńik ńiśkînd n-arĭe ođină — vredan čovek nikad nema odmora ♦ sin. vrĭańik [Crn.] ② bistar, snalažljiv ∎ al batatarńik sa skuaće dă tuot luoku, fi ĭe kum dă grĭe să fiĭe — batatarnik će se snaći u svakoj situaciji, ma koliko teške da budu (Ranovac) [Mlava] ♦ rum. abătător

bată (mn. biaće) [akc. bată] (i. ž.) — uska vodoravna traka drugačije boje u odnosu na boju tkanine ∎ ćurk ku biaće — prsluk sa vodoravnim šarama ∎ kimĭașă ku biaće — košulja sa vodoravnim šarama ∎ krețan ku bĭaće — krecan sa vodoravnim šarama [Hom.] ♦ rum. bată ♦ etim. < lat. *bitta (= vitta „legătură”)

batrîn (batrînă) (mn. batrîń, batrîńe) [akc. batrîn] (prid.) — star, mator, koji ima mnogo godina ∎ uomu al batrîn nuĭe batrîn dakă puaće sî lukrĭe — star čovek nije star ako može da radi [Crn.] ∎ ńiś dumńeḑîu nu șćiĭe kît ĭe pomîntu đi batrîn — ni bog ne zna koliko je zemlja stara ∎ s-a înbrakat în țuaļe batrîńe, șî sa dus la lukru — obukao je staro odelo, i otišao na posao ∎ kînćiśiļi alu lîuatari aĭ batrîń, sînt măĭ batrîńe đi kît așća, śe ļi skuot armuńikașî — pesme starih violinista, starije su od ovih koje izvode harmonikaši ∎ kînd a veńit đin vuoĭskă, s-a întuors la lukru-luĭ, al batrîn — kad je došao iz vojske, vratio se svom starom poslu ∎ kal batrîn, nuĭe ńiś đi kîrnaț — mator konj, nije ni za kobasice [Por.] ♦ rum. bătrân ♦ etim. < lat. betranus (= veteranus)

batrîna (mn. batrîna) [akc. batrîna] (i. ž.) — batrna, staro vlaškо kolo ∎ tuot învațatu la žuok, porńașće ku batrîna — svako učenje orskih igara, počinje sa kolom „batrna ” [Crn.]

batut (batută) (mn. batuț, batuće) [akc. batut] (prid.) — ① istučen, izbijen ∎ nu șću pănă kînd să sufîr să-m vină kopiĭi batuț đi la șkuală — ne znam dokle da podnesem da mi deca dolaze tučena iz škole ② (i. m.) nabijen, sabijen ∎ parĭ la viĭe sînt batuț bińe — kočevi u vinogradu su dobro nabijeni [Crn.] ③ a. stucan, usitnjen tucanjem ∎ sarĭa batută-n pivă — so stucana u avanu b. (za tkanje) tvrd, gust, krut ∎ țasuto-sta ĭe prĭa batut — ovo tkanje je prekruto [Por.] ♦ dij. var. bătut [Kmp.] ♦ rum. bătut

batuta (mn. batuće) [akc. batuta] (i. ž.) — batuta, staro vlaško kolo, poznato pod ovim nazivom u selima između Timoka i bugarske granice ∎ kînd sî žuakă batuta, sa baće țapîn în pomînt ku tîalpiļi întrĭeź — kad se igra „batuta”, udara se snažno celim stopalima o tle [Tim.] ♦ dij. sin. ruopîta [Crn.] ♦ / < batut — udaren ♦ rum. bătută

bau [akc. bau] (uzv.) — (onom.) bau, uzvik kojim se plaše mala deca ∎ nu ći uĭta la babă supt krețan, kă akolo ĭe bau — nemoj da viriš babi pod krecan, tamo je bau ♦ var. bau-bau ∎ dakă n-adurmiț điluok, vińe bau-bau la ferĭastă, șî va manînkă — ako ne zaspite odmah, doći će bau-bau na prozor da vas pojede [Por.] ♦ rum. bau

bauțarĭ (mn. bauțarĭе) [akc. bauțarĭ] (i. m.) — kamenjar, neplodan teren pretežno pokriven belucima ∎ bauțarĭu nuĭe ńiś akuĭ, kî pi ĭel nu rođașće ńimika — kamenjar nije ničiji, jer na njemu ništa ne rađa [Crn.]

Bauță [akc. Bauță] (i. ž.) — (top.) Bauca, područje planine Malinika koje pripada Podgorcu ∎ Bauța ĭe o pĭatra marĭe la Maļińik pi karĭe nu krĭașće ńimika — Bauca je veliki kamenjar na Maliniku po kome ne raste ništa [Crn.]

baut1 (mn. bauturĭ) [akc. baut] (i. s.) — pijenje; pijanka ∎ tare slab ĭe la baut, ăl prinđe bĭarĭa ĭuta — jako je slab na pijenju, piće ga brzo hvata ♦ up. ńibaut [Por.] ♦ rum. băut

baut (baută) (mn. bauț, bauće) [akc. baut] (prid.) — (o tečnosti) popijen, ispijen ∎ rakiĭa fĭartă a fuost baută ĭuta, k-a fuoust frig, da s-adunat șă lumĭe multă — kuvana rakija je bila brzo popijena, jer je bilo hladno, a i mnogo ljudi se skupilo ♦ supr. ńibaut [Por.] ♦ rum. băut

bautuorĭ (bautuarĭe) (mn. bautuorĭ, bautuarĭe) [akc. bautuorĭ] (prid.) — ① pijanac, osoba koja pije alkohol ∎ bautuorĭ, da nu faśe rîaļe — pijanac, ali ne pravi nered [Crn.] ② pijandura, ispičutura, alkoholičar ∎ bautuorĭ đi kînd l-a turnat mumî-sa — pijandura od kad ga majka rodila ∎ fuź đi ĭel, kî ĭe un bautuorĭ grĭeu — beži od njega, jer je jedna teška pijanica [Por.] ♦ rum. băutor

bautură (mn. bauturĭ) [akc. bautură] (i. ž.) — piće, sve vrste koje se koriste iz zadovoljstva ∎ đi nuntă trîabĭe bautură multă — za svadbu je potrebno mnogo pića [Crn.] ♦ dij. var. bĭeotură, beotură, bĭare ∎ s-a dus la o bĭeotură în kafană, da a ramas ḑîua tuată — otišli su na jedno piće u kafanu, a ostali su ceo dan [Por.] ♦ dij. var. biutură [Buf.] ♦ rum. băutură ♦ etim. < lat. bibitura

bauță (mn. bauț) [akc. bauță] (i. ž.) — (geol.) ① belutak, jajoliki kamen bele boje; oblutak ∎ apa a sakat, da-n ogaș a ramas numa bauț — voda je presušila, a u potoku su ostali samo obluci [Crn.] ② kvarc ∎ pĭatră bauțî kovaśi a batut marunt șă prașo-la la prăsarat pi fĭer înśintat kînd a trăbuit să-l aduńe ku oțălu — kvarc su kovači tucali sitno i tu prašinu posipali po usijanom gvožđu kad ga je trebalo spojiti sa čelikom (Tanda) [Por.] ♦ rum. beuţă ♦ etim. < slov. bioce

bazakuană (mn. bazakuańe) ) [akc. bazakuană] (i. ž.) — besmislica, glupost ∎ mult m-am mirat kînd am auḑît bazakuana-ĭa — mnogo sam se začudio kad sam čuo tu besmislicu ∎ đi la ĭel am auḑît mulće bazakuańe — od njega sam čuo mnoge gluposti ∎ umblă pin lume, șî faśe bazakuańe — luta po svetu, i pravi gluposti [Crn.] ♦ etim. < ? srb. bezakonje (F. Paunjelović)

bažukuri (ĭuo bažukurĭesk, ĭel bažukurĭașće) [akc. bažukuri] (gl.) — ismejavati nešto ili nekoga, zbijati šalu sa nekim ili nečim ∎ kopiĭi îl bažukurĭesk la șkuală kî arĭe padukĭ — deca ga ismejavaju u školi, jer ima vaške [Crn.] ♦ dij. var. bîžîkuri (Rudna Glava), băžîkuri (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. baźikuri (Duboka) [Zvizd] (Medveđica) [Hom.] ♦ dij. var. batžokuri [Kmp.] ♦ rum. batjocori

bažukuruos, (bažukuruasă) (mn. bažukuruoș, bažukuruasă) [akc. bažukuruos] (prid.) — šaljiv, koji pravi šale; duhovit ∎ ĭel ĭe uom mult bažukuruos — on je mnogo šaljiv čovek [Crn.] ♦ dij. var. bîžîkuros, băžîkuruos [Por.] ♦ rum. batjocoros

bažuokură (mn. bažuokurĭ) [akc. bažuokură] (i. ž.) — ① šala, zadirkivanje ∎ nu ći mîńiĭa, aĭa ĭe numa o bažuokură — ne ljuti se, to je samo jedna šala ∎ bažuokură kopilarĭaskă — dečja šala ② ismevanje, zbijanje šale na nečiji račun ∎ prĭa mulće bažuokurĭ sa puvestîăsk đi mińe pin sat — previše me ismejavaju po selu ♦ / < baće — zbija + žuok — igra, šala [Por.] ♦ rum. batjocură

bă (uzv.) — bre ∎ pă unđe să trĭek az, bă? — kuda da prođem danas, bre? [Rom.] ♦ rum. bă

băĭat (mn. băĭeț) [akc. băĭat] (i. m.) — momak ∎ băĭat ďe-nsurat — momak za ženidbu [Kmp.] ♦ dij. var. baĭat [Por.] ♦ rum. băiat

băĭețăl (mn. băĭețăĭ) [akc. băĭețăl] (i. m.) — momčić ∎ băĭețăl, kopilandru kare aļeargă dupa feťe, ama înga nuĭe kopt ďe însurat — momčić, dečarac koji juri za devojkama, ali koji još nije dozreo za ženidbu [Kmp.] ♦ rum. băieţel

Băĭkon (mn. Băĭkońi) [akc. Băĭkon] — ① (antr.) Bajkon, vlaški nadimak familije Čukić u Prahovu (ranije Čuk), koji se u novije vreme proširio i na familiju Isaković ∎ Băĭkońi sîn o fămeļiĭe în Praova — Bajkoni su jedan rod u Prahovu ② (geol.) (augm.) kamenčina ∎ băĭkon ĭe pĭatră mare — bajkon je veliki kamen ∎ (u izr.) greu ka băĭkonu — težak kao kamen [Kmp.] ♦ dij. var. bikuoń [Por.] ♦ rum. băicon

bălțui (ĭuo ma bălțuĭ, ĭel sa bălțuĭe) [akc. bălțui] (gl. p. ref.) — (ret.) labaviti, olabaviti (se), razvezati (se) ∎ s-a bălțuit sfuara la tovar, ș-akușa saśi pikă đi pi kar — olabavio se konopac na tovaru, i sad će džakovi pasti sa kola ♦ sin. lăbavi [Por.] ♦ rum. balţui

băļegarĭ (mn. băļegar) [akc. băļegarĭ] (i. m.) — stajsko đubrivo ∎ a tras să fiĭe stîna la ĭeĭ, în tîrla lor, đin kauza băļegarĭuluĭ — nastojali su da stado bude kod njih, u njihovoj staji, zbog stajskog đubriva [Dun.] ♦ rum. bălegar

bărbat (mn. bărbaț) [akc. bărbat] (i. m.) — ① muž, suprug ② muškarac [Kmp.] ♦ rum. bărbat ♦ etim. < lat. barbatus.

Băsatuońi [akc. Băsatuońi] (antr.) — vlaški nadimak familije Pajkić iz Malog Izvora kod Boljevca, koje je nastalo od l.i. Băsa ∎ Paĭkuońi sînt đe Băsatuońi — Pajkići su nastali od Bastinih ♦ / Băsa < rum. Basa < bug. Baso < grč. Basas < Basiliu < Vasalios (exp. Durlić ) [Crn.] ♦ rum. Basa

Băstă [akc. Băstă] (antr.) — Basta, vlaško prezime familije Pajkić iz Malog Izvora u Crnoj Reci ∎ Ĭovan Băstă și Milan Băstă sint fraț buń — Jovan Basta i Milan Basta su braća rođena [Crn.] ♦ rum. Basta ♦ etim. < mađ. bástya

băstrui (ĭuo ma bastruĭesk, ĭel sa bastruĭașće) [akc. băstrui] (gl.) — izgoreti od plamenjače (za biljke) ∎ frunḑa pră firĭ de potlaźĭań s-a bastruit — lišće na stabljikama paradajza izgorelo je od plamenjače [Hom.] up. bastră

băstruit (băstruită) (mn. băstruiț, băstruiće) [akc. băstruit] (prid.) — izgoren od plamenjače ∎ varḑă băstruită — kupus izgoren od plamenjače [Hom.]

bășka [akc. bășka] (pril.) — obaška, posebno, odvojeno ∎ dîăĭ la vaś sî manîśe, da la vițîăl puńe bășka — nahrani krave, a teletu daj obaška ∎ tuoț sî va-nskimbaț, ama kopiĭi bășka, fĭaćiļi bășka — svi da se presvučete, ali dečaci posebno, devojčice posebno ♦ var. bîășka [Crn.] ∎ śe șađeț bășka, veńiț înkuaśa, să fim tuoț la un luok — što sedite odvojeno, dođite ovamo da budemo svi na jednom mestu [Por.] ♦ rum. bașca ♦ etim. < tur. başka

bășkașală (mn. bășkașîălurĭ) [akc. bășkașală] (i. m.) — odvajanje, odeljivanje; podvajanje ∎ nu-nțaļeg pintru śe sînt atîća bășkașălurĭ întra uamiń la nuoĭ în sat — ne razumem zbog čega su tolika podvajanja među ljudima kod nas u selu ∎ lasațî-vă đi bășkașîărurĭ — batalite podvajanja [Crn.] ∎ pănă am fuost baĭeț am trait ku frațî într-o kasă, kînd m-am însurat, șî kînd a veńit vrĭamĭa đi bășkașală, nuoĭ frumuos am înparțît imańa, șî ĭuo ku muĭarĭa m-am dat bîășka — dok smo bili momci, živeo sam sa braćom u jednoj kući, kad sam se ožeinio i kad je došlo vreme odeljivanja, mi smo lepo podelili imanje, i ja sam se sa ženom odelio ♦ sin. đisparțîre, đisparțîtu [Por.]

bășkașî (ĭuo ma bășkașîăsk, ĭel sa bășkașîașće) [akc. bășkașî] (gl. p. ref.) — odvojiti, odvajati, podvajati, odeljivati ∎ bașkașîașće mńeĭi đin kîrd sî ļi đa uruĭală — odvaja jagnjad iz stada da ih mahrani jarmom ∎ bășkașîăsk saśi aĭ rupț đ-aĭ întrĭeź — odvajam iscepane džakove od celih [Crn.] ∎ nu vrĭeu sî ma bășkașîăsk đ-aĭ miĭ parinț — neću da se odeljujem od svojih roditelja ♦ dij. sin. đisparțî [Por.] ♦ dij. var. bășkui (Jasikovo) [GPek]

bășkașît (bășkașîtă) (mn. bășkașîț, bășkașîće) [akc. bășkașît] (prid.) — odeljen, otuđen; odvojen ∎ kopilu al mîĭ marĭe ĭe bășkașît đimult — stariji sin je odeljen odavno ∎ ĭe bășkașît đin kasă kî n-a poșćińit parințî — otuđen je iz porodice, jer nije poštovao roditelje [Crn.] ♦ dij. var. bîășkașît ♦ dij. sin. đisparțît [Por.]

Bătăĭoși [akc. Bătăĭoși] (antr.) — stari porodični nadimak familije Dragušinović iz Prahova, koja je, prema predanju, doseljena iz sela Balta Verde u susednoj Rumuniji [Kmp.] ♦ rum. bătăĭos

bătîrn (bătîrnă) [akc. bătîrn] (prid.) — ① (za čoveka) star, ostario ∎ uom bătîrn — star čovek ∎ muoș bătîrn — starac ② (za vreme) staro, zastarelo; davno prošlo ♦ var. bătrîn [Kmp.] ♦ dij. var. batrîn [Por.] ♦ rum. bătrân ♦ etim. < lat. vĕtĕrānus

bețîĭuos (mn. bețîĭuoș) [akc. bețîĭuos] (i. m.) — pijanica, pijandura; alkoholičar ∎ bețîĭuos ĭe ka șî tatî-su — pijanica je kao i otac [Crn.] ♦ dij. var. bĭețîvan (mn. bĭețîvań) [Kmp.] ♦ rum. beţiv ♦ etim. < lat. bibitivus

bećag (bećagă) (mn. bećaź, bećaźe) [akc. bećag] (prid.) — bolestan, fizički slab, nesposoban za rad ∎ mĭarźe în bît kî ĭe bećag đi un piśuor — poštapa se jer ga boli noga ∎ uomu mi bećag, nu puaće sî lukrĭe — muž mi je bolestan, ne može da radi [Crn.] ♦ sin. bolnau [Por.] ♦ rum. beteag ♦ etim. < mađ. beteg

bećažî (ĭuo bećažîăsk, ĭel bećažîașće) [akc. bećažî] (gl. p. ref.) — ① razboleti se, oboleti ∎ bećažîașće, da nu sî ļekuĭe — oboljeva, a ne leči se ∎ să bećažîașće kî nu lukră ńimika — poboljeva, jer ništa ne radi ② povrediti (se), ozlediti (se) ∎ bećažîașće kopilu ku bataĭa — povređuje dete batinama ③ oštetiti (se) ∎ bećažîașće puomu, kî nuĭe stropit la vrĭamĭe — oboljeva voćka, jer nije prskana na vreme ∎ mana bećažîașće viĭa — plamenjača oštećuje vinograd [Crn.] ♦ dij. var. bićažî, bićežî ③ (fig.) osećati bol u duši, patiti, tugovati ∎ ma bićažîașće duoru tĭeu — patim do tvoje ljubavi / tvoja ljubav mi nanosi bol ♦ sin. îmbolnavi [Por.] ♦ rum. beteji

bećažîĭe (mn. bećažîĭ) [akc. bećažîĭe] (i. ž.) — (zast.) bolest, fizička slabost, nesposobnost ∎ sîmće bećažîĭe în piśuarĭe — oseća bolest u nogama ∎ bećažîĭe đi la lukru în maĭdan — bolest sa posla u rudniku [Crn.] ♦ sin. buală ♦ dij. var bićežîĭe, bićeșug, bićeșag [Por.] ♦ rum. betegie

Begluk (mn. begluś) [akc. Begluk] (i. m.) — (top.) Begluk, ravničarsko zemljište u dolini Šaške, u blizini Miloševe Kule, na međi Rudne Glave i Crnajke ∎ đi vrĭamĭ đi turś, moșîĭa la Begluk a fuost alu vrun turk Budimalaĭ — za vreme Turaka, Begluk je bio imovina nekoga Turčina, Budimalaja ♦ / < tur. beylik (bey-lik) — „begov posed” (Škaljić1979) [Por.] ♦ etim. < tur. beylik (Škaljić1979)

bekĭar (mn. bekĭerĭ) [akc. bekĭar] (i. m.) — ① bećar, neoženjen čovek, stari momak ∎ a fuost bulnaviśuos, șî n-a putut sî sa însuare, a ramas, saraku, bekĭar, baĭat batrîn, ș-așa șî a do murit, ńinsurat — bio je bolešljiv, i nije mogao da se oženi, ostao je, siroma, bećar, stari momak, i tako je i umro, neoženjen ② bekrija, veseljak ∎ n-a lukrat ńimika, a traĭit ka bekĭarĭu — nije radio ništa, živeo je kao bekrija [Por.] ♦ rum. becher ♦ etim. < tur. bekâr „1. neženja, momak samac, bez porodice. 2. bekrija, mangup, lola” (Škaljić1979)

Bekĭeră [akc. Bekĭeră] (i. m.) — (antr.) Bekera, porodični nadimak u Rudnoj Glavi, posrb. prezime Bekerević ∎ măĭ batrîn Bekĭerĭ đi kare sa șćiĭe ĭe vrunu Pătru Bekĭerĭu; uńi spun k-a veńit đi pi la țînțarĭ, alțî kî ĭe đi pi la Kosova, atriĭļa, ĭară, kî ĭe fugarĭ đi pin Rumîńiĭe, draku va șći, șă ĭel n-a putut la vrĭame sî sa însuare, s-a nsurat amînat, a fuost mult bekĭar, baĭat batrîn — najstariji Bekera za koga se zna je neki Petar Bekera; jedni kažu da je došao od Cincara, drugi da je sa Kosova, a treći da je izbeglica odnekud iz Rumunije, đavo će ga znati, on nije mogao na vreme da se oženi, oženio se kasno, ostao je dugo bećar, star momak (terenski zapis, Durlić ) [Por.] ♦ rum. becher

belśim [akc. belśim] (pril.) — valjda, možda, verovatno; belćim ∎ s-a mîritat dupa un sarak, belśim așa ĭ-a fuost ursat — udala se za siromaha, valjda joj je tako bilo suđeno ♦ up. sanćim [Por.] ♦ dij. var. bîlćim ∎ ma duk la luok, bîlćim nu va ploĭa — idem na njivu, valjda neće padati kiša (Sige) [Hom.] ♦ etim. < tur. belki, vulg. belkim (Škaljić1979, s.v. belćim)

belśug (mn. belśuźe) [akc. belśug] (i. m.) — alka, beočug, brnjica ∎ belśug đi fĭer — gvozdena alka ∎ sanźiru mĭeu al đi kar, n-arĭe belśug la kapatîń — moj lanac za kola nema alku na kraju ∎ ĭerĭ am pus belśug la puorś în nas, sî nu rîmuĭe — juče sam svinjama stavio brnjicu, da ne riju ∎ belśug đi purtat biśi — alka za vođenje bikova [Crn.] ∎ puorko-la a-nvîrat buotu-n gard, șî a rupt belśugu — ona svinja je nabila njušku u ogradu, i pokidala brnjicu [Por.] ♦ rum. belciug ♦ etim. < slov. bĕličugŭ

Beluońi [akc. Beluońi] (i. m.) — (antr.) Belani, Belići, vlaško prezime familije iz Maliog Izvora kod Boljevca, nastalo prema imenu ili nadimku Belan, augm. < Bălu — „Beli, Belja, Belko” [Crn.] ♦ rum. Bălu

beļa [akc. beļa] (i. ž.) — belaj, muka, beda, nevolja ∎ greu o sî ńe skoaťem ďe la beļa — teško ćemo se izvući iz bede [Kmp.] ♦ dij. var. beļauă [Por.] ♦ rum. belea

beļauă (mn. beļeurĭ) [akc. beļauă] (i. ž.) — belaj, nevolja, muka, beda ∎ am dat đi beļauă, mĭ-am frĭnt mĭna — zadesila me nevolja, polomio sam ruku ∎ mulće beļeurĭ am petrĭakut pistă kap — mnogo sam nevolja preturio preko glave [Crn.] ∎ a spus aĭ batrîń kă o să ńe ažungă beļauă — govorili su stari da će nas stići belaj ♦ (izr.) beļauă puļi — (dosl.) zaguljen kurac, (fig.) a. zaguljetina (za čoveka) b. neugodna situacija, (vulg.) zajebano, zaguljeno ∎ nu ći duśa akolo, kî ĭe beļauă puļi — ne idi tamo, jer je zajebano [Por.] ♦ rum. belea ♦ etim. < tur. belâ

beļet (mn. beļeturĭ) [akc. beļet] (i. m.) — bilet, stočni pasoš, dokument koji se dobija u mesnoj kancelariji sela, radi slobodne prodaje stoke na pijaci ∎ ma duk să skuot beļetu la kînțalare, kă mîńe mîn vaka la pĭaț — idem u mesnu kancelariju da izvadim pasoš za kravu, jer je sutra teram na pijacu ∎ dăkă n-aĭ beļeturĭ, nu puoț sî-ț vinḑ vićiļi — ako nemaš stočni pasoš, ne možeš da prodaš stoku [Hom.] ♦ dij. var. biļet [Por.] ♦ rum. bilet

beļi (ĭuo beļiesk, ĭel beļiașće) [akc. beļi] (gl. p.) — ① beliti, činiti belim; bojiti u belo ∎ ĭa ĭe la rîu đi đesńață, beļiașće pînḑa — ona je na reci od jutros, beli platno ② guliti, drati, skidati koru ili kožu; čistiti od kore ∎ beļiașće bîtu đi alun, să-l đa đi pomană la-l muort — guli leskov štap (čisti ga od kore), da bi ga na daći nemenio pokojniku ∎ beļiașće ćiĭu, să fakă buśin — guli lipu da napravi rikalo ③ označavati, obeležavati ∎ beļiașće ļiamńiļi-n padure, însamnă otaru — obeljuje stabla u šumi, označava među ④ (fig.) stradati, doživljavati neprijatnost, nadrljati; ∎ beļiașće pula — „guli” kurac ⑤ (fig.) buljiti, napadno gledati ∎ đi źaba atîta beļieșć uoki-n muĭarĭa-ĭa, nuĭe ĭa đi ćińe — džaba buljiš u tu ženu, nije ona za tebe ⑤ (fig.) slepiti, gubiti vid ∎ numa beļieșć uoki ku atîta śećit la viđiarĭe slabă — samo slabiš vid sa tolikim čitanjem uz slabo svetlo [Por.] ♦ rum. beli ♦ etim. < slov. bĕliti

beļit (beļită) (mn. beļiț, beļiće) [akc. beļit] (prid.) — ① oguljen ∎ a kaḑut, ș-akuma mĭarźe ku nasu beļit — pao je, i sada ide sa oguljenim nosom ∎ ļemno-sta la beļit trîasńitu pi o parće — ovo drvo ogulio je grom sa jedne strane [Crn.] ② obeljen, označen ∎ a beļit lubari ku sakurĭa, ĭ-a însamnat đi taĭat — obeleo je stabla sekirom, označio ih je za seču ③ oslepljen, sa slabim vidom ∎ ĭa beļit uoki, đi śećit la lumanarĭe — „obelele” mu oči od čitanja uz sveću ④ buljav ∎ uom ku uoki beļit — buljavko ⑤ (fig.) nadrljao, doživeo neku neprijatnost, nastradao ∎ a beļit pula — (vulg.) „zagulio” kurac, nastradao, nadrljao; umro ∎ a beļit pĭaļa — „obeleo” kožu (odrali ga) [Por.] ♦ rum. belit

beļitură (mn. beļiturĭ) [akc. beļitură] (i. ž.) — ① oguljetina, brazgotina; ogrebotina; oderotina ∎ kaḑuĭ, șî fakuĭ beļitură mare în źanunkĭe — padoh, i napravih veliku oguljetinu na kolenu ② (fig.) beļitură đi uom — nezgodan čovek, zaguljenko [Crn.] ③ (dosl.) „obeljenost, belina”, obeljeno, odnosno oguljeno ili odrano mesto, sa koga je skinuta kora ili koža, pa se vidi donji sloj, koji je svetliji ∎ păkurari n-avut alt lukru, numa a fakut beļiturĭ pi faź, nu șćiu kă așa ļiamńe puot sî sa ușće đin piśuare — čobani nisu imali druga posla, nego su pravili oguljetine na bukvama, ne znaju da se takvo drveće može osušiti iz korena [Por.] ♦ rum. belitură ♦ etim. < slov. bĕliti + ura

berbek (mn. berbeč) [akc. berbek] (i. m.) — ① ovan (Aries) ∎ am doĭ berbeč în kîrd — imam dva ovna u stadu [Kmp.] ♦ dij. var. berbĭek (mn. berbĭeś) ∎ berbĭeku tîău ĭe kornut — tvoj ovan je rogat ∎ berbĭeku ĭe ćinîr, sîarĭe pi uoĭ — ovan je mlad, zaskače ovce ∎ aĭ grižă, berbĭeku nuostru înpunźe — vodi računa, naš ovan bode ∎ berbĭek rînkaś — ovan bez testisa ② (fig.) rogonja, muškarac koga žena vara ∎ ĭa ku altu, da berbĭeku ĭeĭ nu vĭađe ńimika — ona sa drugim, a njen ovan ništa ne primećuje [Crn.] ③ (fig.) tupavko, glupson ∎ tare đi kap ka berbĭeku, ńiś șkuala mikă n-a gaćit — tupav kao ovan, ni osnovnu školu nije završio [Por.] ♦ rum. berbec ♦ etim. < lat. berbex, -ecis (= vervex).

berbeśiuluĭ [akc. berbeśiuluĭ] (pril.) — ovnovski, kao ovan ∎ îl loviĭ odată berbeśiuluĭ — udario sam ga jednom ovnovski ∎ mĭarźe berbeśiuluĭ, ku kapu pin parĭaće — ide kao ovan, glavom kroz zid [Crn.] ♦ rum. berbecește

beregĭată [akc. beregĭată] (i. ž.) ● v. birigĭată [Mlava] ♦ rum. beregată

berekĭet (mn. berekĭeturĭ) [akc. berekĭet] (i. m.) — berićet, godišnji rod useva u domaćinstvu ∎ ćimpo-sta a fuost berekĭetu bun — ove godine je rod bio dobar ∎ nu ńi ćamĭem đi fuamiće, berekĭet ĭastă — ne plašimo se gladi, berićeta ima [Crn.] ♦ dij. var. birekĭet [Por.] ♦ dij. sin. ponou (Jasikovo) [GPek] ♦ rum. berechet ♦ etim. < tur. bereket

beskĭakeră (mn. beskĭakerе) [akc. beskĭakeră] (i. ž.) — skalamerija, sokoćalo, naziv za napravu nepoznate namene ∎ śe beskĭakeră va fi asta? — kakva li je ova skalamerija? ∎ kum va lukra beskĭakera-sta? — kako li radi ova naprava? [Crn.] ♦ dij. var. beskĭekĭeră ? < bîskikarat — „raskoračen; raskrečen” ∎ beskĭekĭeră — (iron.) visokonaponski dalekovodni električni stub, ogromne metalne konstrukcije [Por.]

bežînarĭ (mn. bežînari) [akc. bežînarĭ] (i. m.) — ① prebeg, begunac, izbeglica, lice koje je napustilo dom ili državu zbog ekonomske eksploatacije ili torture ∎ đi vrĭamĭa ratuluĭ satu nuostru a fuost pļin đi bežînarĭ — za vreme rata naše slo je bilo puno izbeglica [Crn.] ② (antr.) Bežînarĭ — čest porodični nadimak grupe ljudi koji su se kao izbeglice nastanile u nekom vlaškom selu, i od koga u pojedinim slučajevima nastaje posrbljeno prezime Bežinarević ♦ sin. fugarĭ [Por.] ♦ rum. băjenar

bežuĭkă (mn. bežuĭś) [akc. bežuĭkă] (i. ž.) — (zast.) šilo, polomljena šivaća igla ∎ am avut o bežuĭkă đi fakut opinś — imao sam jedno šilo za rad na opancima [Crn.] ∎ ak făr đi urĭekĭ — igla bez ušica (Crnajka) [Por.] ♦ rum. sulă ♦ etim. < ? srb. bez uha, ušica

beșikuță [akc. beșikuță] (i. ž.) — dženarika, vrsta šljive od koje se peče rakija (Prunus cerasifera) ∎ beșikuță ĭe prună kare puăće să fiĭe galbină, ruoșiĭe, vînătă — dženarika je šljiva koja može biti žuta, crvena, plava ∎ đe beșikuță să kuaśe bun rakiu — od dženarike se peče dobra rakija ♦ / (demin.) < beșîkă [Crn.] ♦ dij. var. bĭeșîkuță, bișîkuță [Por.] ♦ rum. bășicuţă

bibarak [akc. bibarak] (i. s.) ● v. bîĭbarak [Por.] ♦ rum. baibarac

bibăi (ĭuo bibăĭ, ĭel bibăĭe) [akc. bibăi] (gl. p. ref.) — bibati se, gibati se, tresti (se) ; drhturati, podrhtavati ∎ kată kum iĭ bibăĭe slańină pră burtă — pogledaj kako mu se trese salo na stomaku [Hom.] ♦ dij. var. bibîĭe ∎ pipćiĭļi sînt buńe kînd sa bibîĭe în ćipsîĭe — pihtije su dobre kada drhture u tepsiji [Por.] ♦ etim. < srb. bibati se

biț (mn. biță, bițurĭ) (i. s.) — ① pramen ∎ biț đi pîăr, or đi lînă — pramen kose, ili vune ∎ sî pĭapćină la bițurĭ — češlja kosu na pramenove [Crn.] ② kita, kitka, kitica, izrađena od obojene vune, kojom se ukrašava šljiva u pogrebnom običaju ∎ prunu-lu al muort ĭe kićit ku bițurĭ đi lînă, fîrbuită în ruoșu — pokojnikova šljiva okićena je kiticama vune, obojene u crveno ♦ sin. strîmatură ③ ♦ dij. var. viț, (viță) (mn. vițurĭ) — nit, konac, dlaka; pramen ∎ o viță đi pîăr đi pi kap, a kaḑut în strakina ku ļegumĭe — dlaka s glave upala je u tanjir sa jelom ♦ sin. zmuaćik [Por.] ♦ rum. biţ

bițuos (bițuasă) (mn. bițuoș, bițuosă) [akc. bițuos] (prid.) — č upav, dlakav, resav; kudrav; vunast ∎ uaĭa bițuosă are lînă multă — dlakava ovca ima dosta vune ♦ sin. flokuos [Por.] ♦ rum. biţos

bićeșug (mn. bićeșugurĭ) [akc. bićeșug] (i. s.) — (med.) (augm.) boleština, raširena bolest; epidemija ∎ đi vrĭamĭa đi rat, pi lînga alće nakazurĭ, đes s-a pus pi lumĭe șî mulće bićeșugurĭ grĭaļe — za vreme rata, pored drugih muka, često su narod zahvatale i mnoge teške boleštine ∎ đin bićeșug în bićeșug — iz bolesti u bolest ♦ var. bićeșag ♦ sin. bićežîĭe [Por.] ♦ rum. beteșug ♦ etim. < mađ. betegség

Bigăr [akc. Bigăr] (i. m.) — ① (top.) Bigar, brdo u selu Sige, opština Žagubica ∎ ma duk la Bigăr dupa apă — idem na Bigar po vodu [Hom.] la Arnaglaua Bigăru ĭe un izvuor țapîn în kotunu lu Kîrșîĭanțî; đ-akolo satu kapîtă apă — u Rudnoj Glavi Bigar je jak izvor u zaseoku Kršijanaca; odande selo dobija vodu [Por.] ② (mn. bigără) — izvor, izvorište, kladanac ∎ în Izvor-lu Mik ĭastă tri bigără: bigăr-lu Borđan, bigăr-lu Mrļiś, bigăr-lu Dragoĭ — u Malom Izvoru ima tri izvorišta: Borđanov izvor, Mrljišev izvor, Dragojev izvor ∎ tuaće tri bigără izvuară đen kļanț, șî au maĭ bună, șî maĭ rîaśe apă în sat — sva tri izvora izbijaju iz stene, i imaju najbolju i najhladniju vodu u selu [Crn.] ♦ rum. Bigăr ♦ etim. < srb. bigar

biglă (mn. bigļe) [akc. biglă] (i. ž.) — lokva, barica ∎ akoluo unđe s-a luvat la kuțîće uńi ku alțî, a ramas numa biglă đi sînźe uskat — tamo gde su potegli noževe jedni na druge, ostala je samo lokva sasirene krvi [GPek]

bik (mn. biś) [akc. bik] (i. m.) — (zool.) bik, neuškopljen vo (Taurus) ∎ biku ĭe vită lasată đi pripluod, să gońaskă vaśiļi, da buou ĭe skopit șî lasat đi tras în žug — bik je grlo ostavljeno za priplod, a vo je uštrojen i ostavljen za vuču ♦ up. buou ∎ (orn.) biku bĭelțî — vodeni bik, bukavac [Por.] ♦ rum. bic ♦ etim. < srb. bik

biku-bĭelțî [akc. biku-bĭelțî] (i. m.) — (ornit.) (ret.) bukavac, vodeni bik (Botaurus stellaris) ∎ biku-bĭelțî a fuost o ală, kare a trait în Balta ńigoćinuluĭ, ș-aĭ nuoștri tare s-a ćemut đi ĭa, kî ĭa rău urît a zbĭerat în ćikarișu bĭelțî — bukavac je bila neka ala koja je živela u Negotinskoj bari, i naši su se jako bojal, jer je ona veoma ružno rikala u barskom čestaru ∎ biku-bĭelțî s-a pĭerdut kînd ńigoćințî a uskat balta — bukavac je nestao kada su Negotinci osušili baru [Por.] ♦ rum. bou-de-baltă

bikuoń [akc. bikuoń] (i. s.) ● v. baĭkuoń [Por.] ♦ rum. băicon

bilă (mn. biļe) [akc. bilă] (i. ž.) — (ret.) plamen vatre, jezgro plamena ∎ fuoku are bilă; bila ĭe para śe sa rađikă în sus kînd fuoku arđe — vatra ima „bilo”; „bilo” je plamen koji suklja uvis kad vatra gori ♦ sin. bîlbataĭe [Por.]

bilovin [akc. bilovin] (prid.) ● v. bilovink [Por.] ♦ rum. bilovinc

bilovink (bilovinkă) (mn. bilovinś, bilovinśe) [akc. bilovink] (prid.) — (color) ružičast, roze ∎ dakă vrĭeĭ sî faś farbă bilovinkă, mĭastîś ruoșu ku vînît, șă-ĭ dodaĭ koźa albă sî sa đeškidă mistakatura-ĭa — ako hoćeš da dobiješ ružičastu boju, mešaš crvenu i plavu, i dodaješ dosta bele, da se ta mešavina prosvetli [Por.] ∎ bilovinkă ĭe fluarĭa đi bužuor, đi śerĭeș, đi pĭarsîkă ... — ružičasti su cvetovi božura, trešnje, breskve ... [Pad.] ♦ var. bilovin, bilovină (Tanda) [Por.] ∎ n-am uḑît đi bilovink, nu șću śi ĭe, da đi fluarĭa lu bužuor ḑîśem kî ĭe rozăvă — nisam čuo za „bilovink”, ne znam šta je, a za božurev cvet kažemo da je rozav ♦ dij. sin. rozăvă (Debeli Lug), rîgobană (Leskovo) ♦ dij. var. belovink (Jasikovo) [GPek]

biļeuz (biļeuză) (mn. biļeuž, biļeuză) [akc. biļeuz] (prid.) — prostak, tupavko ∎ uom biļeuz stă đ-oparće ku gura kaskată șî nu vorbĭașće ńimika, numa sa uĭtă șî taśe — tupav čovek stoji postrani otvorenih usta i ne govori ništa, samo gleda i ćuti ♦ sin. prostovan [Por.] ♦ rum. beleuz

Biļigrad [akc. Biļigrad] (i. m.) — (ojk.) Beograd, glavni grad Republike Srbije ∎ am fuost în Biļigrad numă odată — bio sam u Beogradu samo jednom ∎ Biļigradu ĭe oraș mare — Beograd je velika varoš [Por.] ♦ rum. Belgrad ♦ etim. < srb. Beograd

Biļizvuorța [akc. Biļizvuorța] (i. ž.) — (top.) Bilizvorca, zvano mesto u Blizni, na putu Majdanpek - Rudna Glava, prema istoimenom potoku koji je desna pritoka reke Šaške ∎ la Biļizvuorța traĭesk Durluońi, Kraśuńeșći șî Krișańi — u Bilizvorci žive Durlići, Kračunovići i Krišanovići ∎ în Biļizvuorța ĭastă raś — u Bilizvorci ima rakova ♦ / biļizvuorța < (srb.) „beli izvor” (exp. Durlić) [Por.] ♦ etim. < srb. beli izvor (exp. Durlić)

Binđesku (mn. Binđeșći) [akc. Binđesku] (i. m.) — (antr.) Binđesko, bufanska familija u Majdanpeku, čiji su se preci u drugoj polovini XIX veka doselili iz Bošnjaka u rumunskom Banatu (danas Moldova Noua) ∎ al măĭ batrîn Binđesku đi kare sa șćiĭe kî ar vińit đin Bușńag, ĭe Kosta Binđesku — najstariji Binđesko o kome se zna da je došao iz Bošnjaka, je Kosta Binđesko [Buf.]

bińe [akc. bińe] (prid.) (i. n.) — dobro, dobrota, dobročinstvo ∎ bińe ĭaĭ spus, ama n-aĭ avut la kare — dobro si mu rekao, ali nisi imao kome ∎ a fakut mare bińe — učinio je veliku stvar (dobro delo) ∎ pazîa bińe fećinźiĭa — čuvaj dobro nevinost ∎ bagă sama bińe — dobro obrati pažnju ♦ sin. bunataće [Por.] ♦ rum. bine ♦ etim. < lat. bene

bińeveńit (bińeveńită) (mn. bińeveńiț, bińeveńiće) [akc. bińeveńit] (prid.) — (ret.) dobrodošao ∎ ț-a kriśit tatî-mĭu kă nu iș măĭ bińeveńit în kasa nuastră — poručio ti je moj otac da više nisi dobrodošao u našu kuću [Por.] ♦ rum. binevenit

bińișor [akc. bińișor] (pril.) — (demin.) ① pažljivo, polako ♦ sin. mirior [Kmp.] ② ♦ dij. var. bińișuor ∎ bińișuor, nu va grabirîț, kă ĭastă vrĭamĭe — polako, nemojte žuriti, ima vremena ♦ (komp.) lakše, sporije, pažljivije ∎ lukraț kîta măĭ bińișuor — radite malo sporije [Por.] ♦ rum. binișor

birekĭet [akc. birekĭet] (i. s.) ● v. berekĭet [Por.] ♦ rum. berechet

birigĭată (mn. birigĭеț) [akc. birigĭată] (i. ž.) — dušnik; grkljan ∎ ĭ-a skuos birigĭata — iščupao mu grkljan ∎ ĭ-a skapat skruma pi birigĭată, đin kît sî sa îńaśe — upala mu mrvica u dušnik, zamalo da se zadavi ♦ up. gîrkaļuod, gîrkaluod, îngițîtuare [Por.] ♦ var. beregĭată (Ranovac) [Mlava] ♦ rum. beregată ♦ etim. < lat. *verucata

Biriș (mn. Birișuoń) [akc. Biriș] (i. m.) — (antr.) vlaško prezime familije Birišić u Rudnoj Glavi ∎ alu Biriș — Birišov ∎ Kuola lu Biriș — Nikola Birišov ♦ / biriș — (mađ.) „biroš, poljoprivredni najamni radnik” (Речник МС) ♦ var. Bireș > Birešić [Por.] ♦ rum. biriș ♦ etim. < mađ. béres

birou (mn. biruoi) (i. m.) [akc. birou] — (zast.) birov, opštinski pozivar, vikač, kurir ∎ pănă dupa oslobođeńe, a fuost birou satuluĭ, kînd a trăbuit pintru śuava lumĭa sî sî aduńe-n sat, ĭel a ĭeșît în vîru śuośi, șî đ-akolo a zberat ka buou în tuaće patru părțîļi — sve do posle oslobođenja (II sv. rat), postojao je seoski birov, kad je trebalo zbog nečega da se ljudi okupe u selu, on se penjao na vrh brda, i odande rikao kao bik na sve četiri strane ∎ pi birou la-nțaļes numa aăĭa kare a fuost apruape, da-ĭ-lalalț aĭa ś-a mĭers đi la gură la gură, đin śuakă-n śuakă — birova su razumeli samo oni najbliži, a ostali ono što je išlo od usta do usta, s brda na brdo [Por.] ♦ rum. birău ♦ etim. < mađ. biró

bisag (mn. bisaź) [akc. bisag] (i. m.) — bisaga, bisage, dvostruka torba koja se nosi prebačena preko konjskog sedla ili samara ∎ ku bisaźi a dus fiĭekare marfă, đi la înbrîkamînt, pănă la mînkare; ĭaļe avut kapak, ku kare s-a-nkis đisupra, sî nu sa vĭarsă tovaru — u bisagama su nosili svakakvu robu, od odeće do hrane; one su imale preklopac, kojim su se zatvarale, da se tovar ne bi prosuo ∎ bisaźiļi a fuost fakuće đi pîăr đi kapră — bisage su bile izrađene od kozje dlake ♦ var. (češća u upotrebi) đisak (mn. đisaź) [Por.] ♦ var. đisag (mn. đisaź) ∎ pakurari a dus în đisaź krușîțîļi đi sarĭe kînd s-a dus ku ouĭiļi la munće — čobani su u bisagama nosili krupice soli kada su ovce napasali u planini [Crn.] ♦ rum. bisagă ♦ etim. < lat. bisaccium

bisăriśiesk (bisăriśiaskă) (mn. bisăriśieșć) [akc. bisăriśiesk] (prid.) — crkveno, u duhu ili svojini crkve ∎ lukru bisăriśiesk — crkveni posao ∎ daćină bisăriśiaskă — crkveni običaj ♦ sin. popĭesk — popovski [Por.] up. bisărikă, bisîarikă ♦ rum. bisericesc

bisîarikă (mn. bisăriś) [akc. bisîărikă] (i. ž.) — crkva, hram ∎ satu are bisîarikă, ama n-are puopă — selo ima crkvu, ali nema popa ♦ dij. var. bisărikă [Kmp.] ♦ dij. var. bisîarigă (Starčevo) [Mlava] ♦ rum. biserică ♦ etim. < lat. basilica.

bișćală (mn. bișćaļe) [akc. bișćală] (i. ž.) — (pej.) kučka, kurva, osoba lakog morala; uličarka; protuva: promiskuitetna osoba uopšte; pokvarenština ∎ s-a-nsurat ku o bișćală, kurveșćină kare nare parĭake — oženio je jednu kučku, kurveštinu bez premca ∎ o bișćală đi uom, ńiś ĭeļ nu șćiĭe ku kîće muĭerĭ a traĭit — pokvarenština od čoveka, ni sam ne zna sa koliko je žena živeo ♦ / < vișńală — polni nagon kučke, teranje, parenje [Por.] ♦ dij. var. vișćală (Jasikovo) [GPek]

bișîkat [akc. bișîkat] (prid.) ● v. bĭeșîkat [Por.] ♦ rum. bășicat

biś (mn. biśurĭ) (i. m.) — bič ∎ ļagaĭ kuralușa đi bĭt șî fakuĭ biś — vezah kaišić za štap, i napravih bič [Crn.] ∎ biś đi kuažă — kožni bič ∎ biś đi fuok — plameni bič (u bajalicama) ♦ var. izbiś  [akc. izbiś] [Por.] ♦ rum. bici ♦ etim. < slov. biči

biul (mn. biuļ) [akc. biul] (i. m.) — ① bivo, vrsta govečeta (Bos bubalus) ∎ biulu puțîn manînkă, ama ĭe muaļe la tras — bivo malo jede, ali je slab za vuču ② (anat.) (iron.) za nekoga ko ima kratak vrat ∎ arĭe gît ka biulu — ima vrat kao bivo ③ (fig.) za tvrdoglavost i nepopustljivost ∎ unđe traź ka biulu — gde si zapeo kao bivo [Crn.] ♦ rum. bivol ♦ etim. < slov. byvolŭ

bizărĭ (mn. bizăre) [akc. bizărĭ] (i. s.) — krpara, prljava krpa ∎ bizărĭu a fuost o rîză imuasă, atîrnată-n kuń la stalpĭaće, ku kare s-a dubarît feruaĭka đi pi ḑalarĭ, ku kare s-a șćers uaļiļi đi śanușă, or alta imală đi pi vasurĭ — „bizer” je bila jedna prljava i pocepana krpa, okačena o stubac kamina, kojom se skidao kotao sa veriga, kojom se brisao pepeo sa lonaca, i druga prljavština sa sudova [Por.]

bițui (ĭuo bițuĭ, ĭel bițuĭe) [akc. bițui] (gl. p. ref.) — raščupaiti (se), raščešljati (se), napraviti pramenove ili rese ∎ lîna-sta tuată mi s-a bițuit — ova mi se vuna sva raščešljala ∎ uoĭļi a trĭekut pin spiń, șî tuaće s-a bițuit — ovce su prošle kroz trnje, i sve su se raščupale [Por.]

bîăl (bîălă) (mn. bîăļ, bîăļе) [akc. bîăl] (prid.) — ① (color) svetlina boje, valer; svetloplav, svetlosmeđ ∎ vînît bîăl — svetlo plav ∎ galbin bîăl — svetlo žut ♦ sin. alburiu, albaćik, albastru ② (za čoveka) plav, plavog tena, plave ili bele kose, uopšte: svetle puti; po toj osobini davali su se nadimci koji su često, vremenom, postajali porodična prezimena ∎ Baba Bîăla a fuost vrîžîtuare kunoskută — Baba Bela je bila poznata vračara ∎ Boža Beļa a țînut kafană în Arnaglaua — Boža Beli držao je kafanu u Rudnoj Glavi ♦ sin. (pej.) biļeuz — belko, belja ③ var. bala, nadimak Bala, (mn. Baluońi — Balići ), familija u Rudnoj Glavi ∎ Truță Bala — Petar Balić ④ (augm.) (m. r.) balan, (ž. r.) balană (mn. balańi, baluońi), (antr.) Balan, Balańi, Balańeșći — Balan, Balani, Balanešti (Balanovići) ⑤ (za životinje, ovce i goveda) belog runa, bele njuške, bele kože ♦ var. bîălă, baluță, balușă, balură [Por.] ♦ rum. băl ♦ etim. < slov. bĕlŭ „alb”

bîțai (ĭuo bîțîĭ, ĭel bîțîĭe) [akc. bîțai] (gl. p. ref.) — ① mahati ∎ kîńiļi bîțîĭe đin kuadă kînd sî bukură — pas maše repom kad se raduje ∎ bîțîĭe ku mîńiļi amîndoă — maše obema rukama ② tresti se, drhtati ∎ bîțîĭe ku kapu, nu-ĭ śuva pi vuoĭe — trese glavom, nije mu nešto po volji ∎ îĭ bîțîĭe mîna — trese mu se ruka [Crn.] ♦ rum. bâţâi

bîćikuos (bîćikuasă) (mn. bîćikuoș, bîćikuasă) [akc. bîćikuos] (prid.) — krut, drvenast; žiličast; štapičast ∎ śuariku-sta ĭe koźa bîćikuos — ovo sukno je prilično kruto ∎ pînḑa tîa ĭe bîćikuasă, șî amunkă sa kuasă kamașă đin ĭa — tvoje platno je kruto, i teško se od njega može sašiti košulja [Crn.]

bîĭbarak (mn. bîĭbaraśe) [akc. bîĭbarak] (i. s.) — prsluk, gornju deo odeće bez okovratnika i rukava; jelek ∎ bîĭbaraku puartă șî muĭeriļi, șî uamińi — prsluk nose i žene i muškarci ∎ bîĭbaraku măĭ đies sa faśe đi śuarik, da șî sa împļećiașće đi lină — prsluk se najčešće izrađuje od sukna, ali se i plete od vune ♦ var. bibarak (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. bibarak (Krivelj) [Crn.] ♦ rum. baibarac ♦ etim. < ukr. baĩbarak

Bîkă (mn. Bîkuoń) [akc. Bîkă] (i. m.) — (antr.) Bkić, vlaško prezime jedne familije u Rudnoj Glavi ∎ Bîkuońi sînt fir đin vrun Marku Suruoń, alu kare ńepuot, śkă, ĭa ḑîs „bîkă” la mumî-sa kînd a fuost mik — Bkići su potomci nekog Marka Suronja, čiji je unuk, priča se, majci tepao "bka" kad je bio mali ∎ ĭară alțî puvestîăsk kî vrunu đin Bîkuońi aĭ batrîń a kîpatat așa poļikră kî a zbĭerat „brk! brk!” pănă a muls uoĭļi, da kum a fi fuost adaverĭe, draku va șći — opet drugi pričaju da je neki od starih Bkića vikao "brk! brk!" dok je muzeo ovce, a kako je stvarno bilo, đavo bi ga znao ♦ Bîkuońi — (antr.) Bkići ∎ Ĭanku Bîkă a fuost însurat ku baba Visaļina Bîkuańe, kare a fuost tare vrîžîtuare — Janko Bkić je bio oženjen sa Veselenkom Bkić, koja je bila jaka vračara [Por.] ♦ rum. bîcă

bîksală (mn. bîksălurĭ) [akc. bîksală] (i. ž.) — ① gužva, teskoba ∎ la panađur a fuost marĭe bîksală — na vašaru je bila velika gužva ∎ bîksală đi nu puoț sî sufļi — teskoba da ne možeš da dišeš [Crn.] ② tiska, stiska ♦ var. bîksîtură (mn. bîksîturĭ) [akc. bîksîtură] ∎ nu măĭ ma duk la źuok, mis satul đi bîksîturĭ — neću više da idem na igranke, sit sam gužvi [Por.] ♦ rum. îmbîcseală

bîksî (ĭuo bîksîăsk, ĭel bîksîașće) [akc. bîksî] (gl. p. ref.) — zbijati (se), stiskati (se) ∎ bîksîțî-vă mîĭ kîta, sî-nkĭapĭe tuoț — zbijte se još malo, da stanu svi [Crn.] ∎ đi śe sa va bîksî atîta, kînd ĭastă luok đi tuoț — zašto li se toliko zbijaju, kada ima mesto za sve [Por.] ♦ rum. bâcsi ♦ etim. < ? Polj. buks(a), slov. bukva ‹ grč. πυξίς ? mađ. buksi

bîksît (bîksîtă) (mn. bîksîț, bîksîće) [akc. bîksît] (prid.) — zbijen, nabijen, sabijen, zgusnut, stisnut ∎ fînu nu s-a strîkat, k-a fuost bîksît bińe — seno se nije pokvarilo jer je bilo dobro sabijeno [Crn.] ∎ a fuost tare bîksîț în kar, șî luĭ ĭ-a kaḑut grĭeu — bili su jako stisnuti kolima, i njemu je palo teško ♦ rum. bâcsit

Bîlaban (mn. Bîlabań) [akc. Bîlaban] (i. m.) — (antr.) Balaban, vlaško prezime mngobrojne i stare famiije u Rudnoj Glavi, čiji se predak, Balaban alu Adam, doselio iz Bošnjaka u rumunskom Banatu (danas Nova Moldova), u prvoj polovini XVIII veka ∎ đin Bîlaban alu Adam, astîḑ în sat sînt Bîlabańi, Popĭeșći, Katuońi, Trifuļeșći, Bugarĭeșći, Dobrițańi, șî alțî — od Balabana Adamovog danas su u selu Balabanovići, Popovići, Katići, Trifunovići, Bugarinovići, Dobricanovići i drugi ∎ a ramas povasta kă poļikra „bîlaban” a kîpatat kă a fuost uom mare, țapîn șî nu s-a dat la ńima — ostala je priča da je nadimak „balaban” dobio po tome što je bio krupan i jak, i što nije popuštao nikom [Por.] ♦ rum. balaban ♦ etim. < tur. balaban „krupan, nezgrapan čovjek” (Škaljić1979)

bîlbańi [akc. bîlbańi] (gl.) ● v. balbańi [Por.]

bîlbîi (ĭuo bîlbîĭ, ĭel bîlbîĭe) [akc. bîlbîi] (gl. n.) — bukteti, plamteti (za vatru) ∎ arđe fuoku șî bîlbîĭe — vatra gori i bukti ∎ bîlbîĭe kîmpu, bîlbîĭe padurĭa, șî ńima n-o sî puată sî stîngă atîta fuok — plamti polje, plamti šuma, i niko neće moći da ugasi toliki požar ♦ var. bîlbai [Crn.] ∎ bîlbîĭe în tuaće părțîļi — bukti na sve strane [Por.] ♦ up. pîlpîi ♦ rum. bâlbâi

bîlgui (ĭuo bîlguĭ, ĭel bîlguĭe) [akc. bîlgui] (gl.) — ① trabunjati, buncati ∎ bîlguĭe, șî vĭađe pră mam-sa konđika — bunca, i vidi majku konđiku (=đavole) ∎ bîlguĭașće, nu-l înțaļieź ńimika — trabunja, ne razumeš ga ništa [Mlava] ② radovati se ∎ ma bîlgui kă aĭ veńit — radujem se što si došao (Dupljana) ∎ kopilu să bîlguĭe kă i điđeĭ un kolak dulče — dete se raduje što sam mu dao sladak kolač (Prahovo) [Kmp.] ♦ rum. bâigui ♦ etim. < mađ. bolyo(n)gni

bîlguitură [akc. bîlguitură] (i. ž.) ● v. bîlguĭală [Mlava]

bîlguĭală (mn. bîlguĭaļe) [akc. bîlguĭală] (i. ž.) — trabunjanje, buncanje ∎ kînd sa-nbată, bîlguĭala-l țîńe una-ntruuna — kad se napije, trabunjanje ga drži neprekidno ♦ var. bîlguitură [Mlava] ♦ rum. bâiguială

bîlmažală [akc. bîlmažală] (i. ž.) ● v. balmažală [Por.] ♦ rum. bălmăjală

bîlś (mn. bîlśurĭ) [akc. bîlś] (i. m.) — ① vašar, panađur ∎ bîlśo-sta a fuost slab đi tuot, ńigustuorĭ n-a fuost șî n-am putut să vind vițălu kum am ginđit; nu șću kum o sî vin la bań să plaćesk porĭezu — ovaj vašar je bio sasvim slab, trgovaca nije bilo i nisam mogao da prodam tele kako sam mislio; ne znam kako ću doći do para da platim porez ② (fig.) veći skup ljudi; gužva, gungula ∎ sa luvară la sfadă în mižluoku satuluĭ, da pi lînga iĭ lumĭa s-a adunat ka la bîlśi — počeše da se svađaju na sred sela, a oko njih ljudi se skupili kao na vašaru ∎ bîlś đi primovară — prolećni vašar ∎ bîlś đi vară — letnji vašar ∎ bîlś đi tuamnă — jesenji vašar ♦ sin. pănađur [Por.] ♦ rum. bâlci ♦ etim. < mađ. bolcsu

bîļega (ĭuo bîļegĭеḑ, ĭel bîļegĭаḑă) [akc. bîļega] (gl.) — balegati a. (fiz.) izbaciti balegu (za stoku) ∎ la are, a mĭers dupa kal ku lopata, șî kum kalu înśeapĭe a bîļega, iĭ ĭuta sprižuon baļiga ku lopata — na gumnu, išli su za konjem sa lopatom, i čim konj počne balegati, oni brzo prihvate balegu lopatom (v. arĭe) b. (fig.) baljezgati, pričati gluposti ∎ kopiļe, nu-m bîļega la lauază aśi — dete, nemoj mi tu baljezgati gluposti [Por.] ♦ rum. băliga

bîļegarĭ (mn. bîļegarĭe) [akc. bîļegarĭ] (i. s.) — balegarište, gomila balege ∎ nu bagaĭ sama, kalkaĭ într-un bîļegarĭ, șî tuot ma imaĭ — nisam pazio, i nagazio sam u neko balegarište, i sav sam se umazao [Por.] ♦ rum. băligar

bîr (uzv.) — br!, uzvik kojim čobani prizivaju ovce ∎ bîr-brr! na baluța, na! — br-br! dođi, belka, dođi! [Por.] ♦ rum. bîr

bîrabar [akc. bîrabar] (pril.) — barabar, uporedo, naporedo, zajedno, izjednačeno, na ravnoj nozi ∎ bîrabar una ku alta — izjednačeno, jednako (po raznim osnovama) ∎ a krĭeskut bîrabar unu ku altu — odrasli su zajedno ∎ a mĭers bîrabar pi drum — išli su putem zajedno, naporedo ∎ nu lukrăm tot una, numa sînćem bîrabar ku plata — ne radimo isto, samo smo jednaki sa platom [Por.] ♦ var. barabar [Crn.] ♦ rum. bărăbar ♦ etim. < srb. < tur. beraber „zajedno, uporedo”, < Pers. ber-ā-ber „prsa u prsa” < ber „prsa” (Škaljić1979)

bîrbari (ĭuo bîrbarĭesk, ĭel bîrbarĭașće) (gl. p. ref.) — izjednačavati, ravnati, poravnavat i ∎ bîrbarĭașće drumu — poravnava put ∎ a veńit rîu, șî apa s-a bîrbarit ku marźina — nadošla je reka, i voda se poravnala sa obalom [Por.] ♦ dij. var. barbari [Crn.] ♦ rum. bărăbari

bîrbarit (bîrbarită) (mn. bîrbariț, bîrbariće) [akc. bîrbarit] (prid.) — izjednačen, ujednačen, poravnat, izravnat ∎ în tuot fĭeļu ĭe bîrbarit ku mińe — na svaki način je izjednačen sa mnom ∎ a bîrbarit drumu pi kulmĭe — poravnali su put na kosi [Por.] ♦ dij. var. barbarit [Crn.] ♦ rum. nivelat

bîrbarĭală (mn. bîrbarĭaļе) [akc. bîrbarĭală] (i. ž.) — izjednačavanje, ujednačavanje, ravnanje, poravnavanje ∎ drumo-sta ĭe pļin đi găurĭ, iĭ trîabe o bîrbarĭală țapînă — ovaj put je pun rupa, treba mu jedno jako poravnavanje [Por.]

bîrbatuș [akc. bîrbatuș] (i. m.) — mužjak ∎ am duoi golîmbĭ, un bîrbatuș șî o muĭerușkă — imam dva goluba, mužjaka i ženku (Sige) [Hom.] ♦ rum. bărbătuș

bîrbĭaće [akc. bîrbĭaće] (i. m.) ● v. bribĭaće [Por.]

bîrbori (ĭuo ma bîrborĭesk, ĭel sî bîrborĭașće) [akc. bîrbori] (gl. p. ref.) — mučiti se, boriti se, opirati se ∎ ći vi bîrbori ku nakazurĭ numa pănă iș ćinîr, kînd înbătrîńeșć, pĭerḑ pućarĭa șî vuoĭa đ-așa trĭabă — boriti se možeš sa nevoljama samo dok si mlad, kad ostariš, gubiš snagu i volju za to ∎ ĭa prins ĭarna la munće, șî trîabe sî să bîrborĭaskă ku namĭeț marĭ đi sî skîape đi rîău — zatekla ih je zima u planini, i treba da se izbore sa velikim smetovima da bi se spasili zla [Crn.] ♦ dij. sin. kinui, nîkažî [Por.]

bîrborĭală (mn. bîrborĭelurĭ) [akc. bîrborĭală] (i. ž.) — muka, napor prilikom rešavanja nekog problema ∎ ku grĭa bîrborĭală m-am lasat đi tutun — sa teškom mukom sam se manuo duvana [Crn.] ♦ dij. sin. kin, nakaz [Por.]

bîrță (mn. bîrț) [akc. bîrță] (i. ž.) — pletenica, kika ∎ la fată mikă frumuos iĭ șîađe ku bîrță — maloj devojčici lepo stoje kike ♦ sin. kikă [Por.] ♦ dij. sin. bĭerkă [Crn.] ♦ dij. sin. berkă (Plavna) [Pad.] ♦ dij. var. birkă (Sige) [Hom.]

Brțuońi [akc. Brțuońi] (i. m.) — (antr.) Brcani, vlaško prezime porodice u Šarbanovcu, po pretku čiji je nadimak bio Brca ∎ Ĭuon, a lu Trailă Bîrță fiśuor — Jon, Traila Brcana sin [Crn.] ♦ rum. Bărţan

bîrdak [akc. bîrdak] (i. m.) ● v. bardak [Por.] ♦ rum. bardac

bîrḑak (mn. bîrḑaś) [akc. bîrḑak] (i. m.) — (iht.) riblje mladunče, mala ribica ∎ în rîu nuostru puoț sî prinḑ numa bîrḑaś — u našoj reci možeš da loviš samo riblju mlađ [GPek]

bîrḑauș (mn. bîrḑaușă) [akc. bîrḑauș] (i. m.) — ubrzanje neke radnje, najčešće u vezi sa vatrom ∎ aprinđe fuoku ku bîrḑaușu — potpaljuje vatru na brzinu [GPek] ♦ var. bîrzauș ∎ ațîțĭe fuoku să fĭarbă uala ku bîrzaușu — džara vatru da ubrza kuvanje lonca ♦ / < ? srb. brzo, „na brzaka” [Por.] ♦ etim. < ? srb. brzo

bîrkai (ĭuo bîrkîĭ, ĭel bîrkîĭe) [akc. bîrkai] (gl.) — (srb.) brkati, čeprkati, preturati, prevrtati ∎ kare tuot îm bîrkîĭe miĭe pin trastă? — ko mi to sve brka po torbi ? [Por.] ♦ rum. bârcâi ♦ etim. < srb. brkati

bîrkaĭală (mn. bîrkaĭaļe) [akc. bîrkaĭală] (i. ž.) — brkanje, čeprkanje, pevrtanje po stvarima, preturanje po gomili radi nalaženja nečega ∎ gaćiră bîrkaĭala pin puod — završili su preturanje po tavanu [Por.] ♦ rum. bârcâială

Bîrlan (mn. Bîrlań) [akc. Bîrlan] (i. m.) — (antr.) porodični nadimak u Debelom Lugu i Rudnoj Glavi ∎ Blagoĭe Bîrlan a veńit źińirĭe în kasă đin Dîbiļug în Îrnaglaua — Blagoje Brlan je došao iz Debelog Luga za zeta u kuću u Rudnoj Glavi ∎ Bîrlań a kîpatat poļikra kă avut uoĭ mulće, șă mînînd turmiļi pin Dîbiļug, a zberat đin tuată gura „brr! brr!”, sî vadă lumĭa kît sînt iĭ đi gazdă — Brlani su dobili nadimak jer su imali mnogo ovaca, i terajući krdo kroz Debeli Lug, vikali su „br! br!” iz sveg glasa, da bi ljudi videli kolike su oni gazde [GPek] ♦ rum. Bîrleanu

Bîrloaga [akc. Bîrloaga] (i. ž.) — (ojk.) Brloga, staro ime vlaškog sela blizu Dunava u Ključu, opština Kladovo, danas Milutinovac ♦ Bîrloağan (mn. Bîrloağeń) — Brložani, vlaški naziv za stanovnike sela Brloga ∎ Bîrloğeńi nu sînt ungureń, nu vorbesk ka și rumâńi ďi la munťe — Brložani nisu Ungurjani, ne govore kao Vlasi sa planine ∎ a vindut moșiĭa la un Bîrloağan — prodao je imanje jednom Brložaninu [Kmp.] ♦ rum. Bârloaga

bîrluog (mn. bîrluaźe, bîrluogurĭ) [akc. brluog] (i. m.) — ① brlog, leglo, ležaj za životinje ∎ puorśi adună bîrluog, vińe vramĭe rîa — svine pripremaju ležaj, ide loše vreme ∎ am dat pistă bîrluog đi vulpiĭe — naišao sam na lisičji brlog ② nered, prljavština ∎ kasa tuată ļi-n bîrluog — cela kuća im je u neredu ∎ nu puoț sî ći baź đi brluog — ne može se ući od prljavštine [Crn.] ♦ rum. bârlog

bîrnarĭață (mn. bîrnarĭațurĭ) [akc. bîrnarĭață] (i. ž.) — brvnara, stambeni ili ekonomski objekat, izgrađen od tesanih drvenih greda ∎ kasă bîrnarĭață ku ćindă — kuća brvnara sa tremom ∎ brnarĭață ku podrum — brvnara sa podrumom [Crn.] ∎ într-o vrĭame aĭ nuoștri a traĭit în borđiĭe, pi urmă a-nśeput să fakă kîć-o bîrnarĭață, đi triĭ-patru dîržaļe în lung șî-n lat — naši stari su prvo živeli u zemunicama, a kasnije su počelu da prave po neku brvnaru, od po tri-četiri držalje u dužini i širini ∎ bîrnarĭață s-a kĭemat șî koļiba fakută đi bîrńe, da șî aĭa kare a fuost înpļećită ku nuĭaļe, șî ļipită ku morśilă — brvnarom se zvala i koliba napravljena od brvana, a i ona koja je bila ispletena od pruća, i oblepljena blatom (Gornjane) ♦ sin. koļibă ♦ up. kasă [Por.] ♦ rum. bârnăreaţă

bîrnaș (mn. bîrnașă) [akc. bîrnaș] (i. s.) — gajtan ∎ bîrnaș ĭe frîmbĭe inpļećită dă ļegat śuariśi — brnaš je pleteni gajtan za vezivanje čakšira [Hom.] ∎ bîrnașu ĭe o împļećitură đi ață, supțîrĭe șî lungă, ku kare s-a fakut rîurĭ pi la țuaļe omeńieșć șî muĭerĭeșć — brnaš je uska i duga pletenica od konca, kojom su se pravile šare na muškoj i ženskoj odeći [Por.] ♦ rum. bârnaș

bîrnă (mn. bîrńe) [akc. bîrnă] (i. ž.) — greda, brvno, stablo istesano prema određenim merama, koje se koristi za podizanje građevinskih objekata ∎ śopļiĭ o bîrnă đi punće — istesao sam jednu gredu za ćupriju ♦ sin. grindă [Crn.] ∎ kasă đi bîrńe, bîrnarĭață — kuća od brvana, brvnara [Por.] ♦ rum. bârnă ♦ etim. < slov. bruvino

Bîrńița [akc. Bîrńița] (i. ž.) — (ojk.) Brnjica, selo na obali Dunava u opštini Golubac ∎ Bîrńița ĭe sat rumîńesk, a fuost la marźina Dunări, da kînd a zătońit Dunărĭa, s-a mutat pră vaļa rîuluĭ kare-l kĭamă ĭară Bîrńița. — Brnjica je vlaško selo, bilo je na obali Dunava, ali kada je Dunav pregrađen, preselilo se u dolinu reke koja se isto zove Brnjica. [Bran.]

Bîrńidău [akc. Bîrńidău] (i. m.) — (top.) Barnideo, kosa u Tandi, na zapadnoj strani Deli Jovana ♦ var. Bărńidău ∎ ĭuo sînt Bîrńiđan, traĭesk la Bîrńidău — ja sam Barnidelac, živim na Barnom delu ∎ a kolo nuĭe ńimik, tuot barnă — tamo nema ničeg, svuda pustoš [Por.]

bîrșag (mn. bîrșaźe) [akc. bîrșag] (i. s.) — britva, nožić na sklapanje ∎ bîrśagu ĭe kuțît kare are plasîaļe, șî sa înkĭaĭe — britva je nož koji ima korice, i koji se sklapa ♦ var. brîśag [Por.] ♦ dij. sin. briptă [Hom.] ♦ rum. briceag ♦ etim. < tur. biçak

bîsamak (mn. bîsamaśе) [akc. bîsamak] (i. s.) — stepenica na stepeništu; stepenište ∎ bîsamaśe đi pĭatră — kameno stepenište ∎ a kaḑut đi pi bîsamaku al đi sus, ș-a frînt kraśi — pao sa gornjeg stepenika, i polomio noge ♦ var. skară, trĭaptă [Por.] ♦ rum. basamac ♦ etim. < tur. basamak

bîsîĭuok (mn. bîsîĭuaśe) [akc. bîsîĭuok] (i. m.) — (bot.) bosiljak (Ocimum basilicum) ∎ muma kuļaźe bîsîĭuok — majka bere bosiljak [Hom.] ♦ dij. var. busuĭuok [Crn.][Por.] ♦ rum. busuioc ♦ etim. < bug. bosilek, srb. bosiljak, grč. βασιλιϰόν

bîskîkara (ĭuo bîskîkarĭeḑ, ĭel bîskîkarĭаșće) [akc. bîskîkara] (gl. p. ref.) — raskrečiti, razdvojiti, razmaknuti (obično za noge) ∎ fată, nu ći bîskîkara așa pănă șîăḑ, kî ĭe rușîńe — devojko, nemoj se tako raskrečiti dok sediš, jer je sramota [Por.] ♦ rum. băscăcăra

bîskîkarat (bîskîkarată) (mn. bîskîkaraț, bîskîkaraće) [akc. bîskîkarat] (prid.) — raskrečen, raširenih nogu, koji sedi ili hoda raskrečenih nogu ∎ ăl vaḑuĭ, stă kolo bîskîkarat dupa gard, șî varsă, kî ĭară s-a-mbatat — video sam ga, stoji tamo raskrečen iza ograde, i povraća, jer se opet napio ♦ var. krakanat [Por.] ♦ rum. băscăcărat

bîșńală (mn. bîșńaļe, bîșńelurĭ) [akc. bîșńală] (i. ž.) — šikljanje, kuljanje, naglo i iznenadno izbijanje veće količine nečega ∎ abĭa am oprit bîșńala api la un izvuor đin đal đi koļibă — jedva sam zaustavio kuljanje vode iz jednog izvora iznad kuće [Por.] ♦ rum. bușeală

bîșńi (ĭuo bîșńesk, ĭel bîșńiașće) [akc. bîșńi] (gl.) — šiknuti, kuljnuti, izbiti, izleteti, izaći odnekud naglo i neočekivano ∎ kînd vaḑură kă apă puaće bîșńi, fuźiră în tuaće părțîļi, să nu sa uđe — kad su videli da voda može šiknuti, pobegoše na sve strane, da se ne ukvase [Por.] ♦ rum. bușni

bît (mn. bîće) (i. m.) — štap, prut; šiba ∎ gasîĭ un bît đi kuorn đi raḑîmat — našao sam jedan drenov štap za poštapanje [Crn.] ∎ bît đi kuorn — drenov šrap ∎ bît đi alun — leskov štap ∎ bît đi pomană — obredni štap, koji se na daćama namenjuje pokojniku ∎ bît înkunđiĭat — obredni štap, išaran kondeljom ∎ bît đi kuastă — (anat.) rebro; kost [Por.] ♦ rum. băţ

bîtatură (mn. bîtaturĭ) [akc. bîtatură] (i. ž.) — ① naboj, nabijena ili utabana zemlja ∎ vaka ļegată a fakut o bîtatură prîngă ĭa — vezana krava napravila je naboj oko sebe [Hom.] ② dvorište ♦ dij. var. bătătură (mn. bătaturĭ) [akc. bătătură] — dvorište ∎ kopiĭi să žoakă afară pe bătătură — deca se igraju napolju po dvorištu ♦ sin. obor, prăvăļie [Kmp.] ♦ rum. bătătură ♦ etim. < lat. battitura

bîtrîńață [akc. bîtrîńață] (i. ž.) — ① (za čoveka) starost ∎ l-ažuns bîtrîńața — stigla ga je starost ② (za vreme) starina, drevnost, davno prošlo vreme ∎ kînćiśe đi bîtrîńață — starinske pesme, tzv. izvorne ∎ ađet đi bîtrîńață — stari (nski) običaj ∎ uom đi bîtrîńață — starinski čovek, čovek sa starim, prevaziđenim shvatanjima ♦ var. bătrîńață ♦ supr. ćińerĭață — mladost [Por.] ♦ rum. bătrîneţe

bîtrîńi (ĭuo bîtrîńiesk, ĭel bîtrîńiașće) [akc. bîtrîńi] (gl. nesvrš.) — (ret.) stariti ∎ muĭeriļi la sat bîtrîńiesk măĭ ĭuta đi kît uamińi — žene na selu brže stare od muškaraca ∎ țînće naĭkuță, nu bîtrîńi — drž’ se, draganče, nemoj stariti ♦ var. bătrîńi ♦ up. înbîtrîńi, îmbîtrîńi [Por.] ♦ rum. bătrîni

bîz! (uzv.) — (onom.) bzz!, onomatopeja zujanja ∎ albina „bîz” koļa, „bîz” koļa, zbuară đi la fluarĭe la fluarĭe — pčela „bz” ovamo, „bz” onamo, leti od cveta do cveta ♦ sin. zbîrn [Por.] ♦ rum. bâz

bîzai (ĭuo bîzîĭ, ĭel bîzîĭe) [akc. bîzai] (gl.) — (onom.) ① zujati ∎ bîzîĭe bîza, albina, gargauńiļi, muska șî țînțarĭu — zuji muva, pčela, stršljen i komarac ② (fig.) gluvarаti, gubiti vreme, besplosličiti ∎ n-are alt lukru, numa bîzîĭe pin sat — nema druga posla, nego zuji (gluvara) po selu ♦ (augm.) bîzuańe [Crn.] ∎ kopiļe, nu-m bîzîi pĭ-aśiĭa, ka muska — dete, nemoj mi tu zujati kao muva [Por.] ♦ rum. bâzâi

bîzaĭkă (mn. bîzăĭś) [akc. bîzaĭkă] (i. ž.) — (ent.) zunzara, insekt koji leti i zuji ∎ tună pi ferĭastă o bîzaĭkă, o guangă vĭarđe, șî mi sa spumîntară kopiĭi, a ginđit kî ĭe vrun strîguoń — ulete kroz prozor neka zunzara, neka zelena buba, i uplašiše mi se deca, mislila su da je neki vampir [Por.]

bîză (mn. bîză) [akc. bîză] (i. ž.) — ① (ent.) muva, mušica ∎ bîză kaĭaskă — konjska muva ∎ bîză akră — vinska mušica ② „bîză” — „zuce”, dečja igra [Crn.] ③ buba, insekt ♦ / < bîz! — (onom.) zujanje ♦ dij. sin. muskă, guangă ④ (muz.) dečji muzički instrument ∎ bîză am fakut đin țauă đi spin alb, șî am suflat î-ńa pănă am pazît vićiļi — „bizu” smo pravili od cevčice belog trna, i duvali smo u nju dok smo čuvali stoku (Blizna) [Por.] ♦ rum. bâză

bîzdîk (mn. bîzdîśe, bîzdîkurĭ) [akc. bîzdîk] (i. s.) — ① ukrućenost, krutost; ukrućeno stajanje; ukrućeno kretanje; landaranje ∎ a rîđikat źeĭśtu bîzdîk, șî numa ma bruśașće în uokĭ ku ĭel — ukrutio prst, i samo mi ga gura u oko ② (fig.) penis, naročito dečji ∎ iĭ s-a skulat bîzdîku — ukrutio mu se kurčić ③ (psih.) ljut, naoštren, napet, naduren ∎ s-a mîńiĭat, șî stîă bîzdîk în kuot — naljutio se, i sav ukrućen stoji u ćošku ♦ (augm.) bîzdîkan [Por.] ♦ rum. bâzdâc

bîzdîkai (ĭuo bîzdîkîĭ, ĭel bîzdîkîĭе) [akc. bîzdîkai] (gl. p. ref.) — ukrutiti se, klatiti se, naduriti se, mlatiti, landarati ∎ am un kațăl, șî kînd ma vĭađe, înśape a bîzdîkai đin kuadă, đi mi sa-m pare k-o să-ĭ piśe — imam jedno kučence, kad me vidi, počne toliko mlatiti repom da mi se čini da će mu otpasti [Por.]

bîzgoĭa (ĭuo ma bîzguoĭ, ĭel sa bîzguaĭe) [akc. bîzgoĭa] (gl. p. ref.) — ① keziti se, kreveljiti se ∎ nu ći bîzgoĭa, kopiļe, kă ĭe urît — nemoj se kreveljiti, dete, jer je ružno ② (fig.) mazno govoriti, izvoljevati; zanovetati, zakerati, prenemagati se ∎ s-a saturat bińe đi bobuanță, șî đ-aĭa akuma sa bîzguaĭe kă nu-ĭ plaśe ḑama — dobro se najeo bombona, i zato se sada prenemaže da mu čorba nije ukusna ♦ sin. zgîĭa [Por.] ♦ rum. bîzgoia

bîzgoĭală (mn. bîzgoĭaļe, bîzgoĭelurĭ) [akc. bîzgoĭală] (i. ž.) — kreveljenje, bečenje, krivljenje pri govoru, prenemaganje ∎ am șćut ĭuo kă o sî-ț ĭasă pi nas atîta bîzgoĭală — znao sam ja da će ti izaći na nos toliko kreveljenje ♦ sin. zgîĭală, zgaĭală [Por.]

bîzgoĭat (bîzgoĭată) (mn. bîzgoĭaț, bîzgoĭaće) [akc. bîzgoĭat] (prid.) — ① iskežen, izbečen; za govor ili ponašanje propraćeno grimasama ∎ kînd aĭ șći kît iș đi urît, așa bîzgoĭat la ogļindă, tu ć-aĭ lasa đi komĭenḑ — kada bi znao koliko si ružan, tako izbečen pred ogledalom, ti bi se manuo komedija ② (fig.) koji se prenemaže, koji se razmaženo ponaša ∎ a krĭeskut în kasă domńaskă, ș-akuma puaće sî sa bîzguaĭe kît vrĭa — odrasla je u gospodskoj kući, i sada može da se prenemaže koliko hoće ♦ sin. zgîit, zgait [Por.] ♦ rum. bâzgoiat

bîzîĭtură (mn. bîzîĭturĭ) [akc. bîzîĭtură] (i. ž.) — trač, glasina, ogovaranje ∎ nu askulta la bîzîĭtur-ļi a iĭ, kă ĭa nu lukră alta ńimika, numa mĭarźe đi la ușă la ușă, șî latră uamińi — ne slušaj njene tračeve, jer ona ne radi ništa drugo, nego ide od vrata do vrata i ogovara ljude [Por.]

bîznă (mn. bîzńе) [akc. bîznă] (i. ž.) — pomrčina, mrkli mrak ∎ ńagura bîznă, nu sa vĭađe ńimika înainća uokĭuluĭ — mrkli mrak, ne vidi se ništa pred okom [Por.] ♦ rum. beznă ♦ etim. < slov. bezduna

bîzońală (mn. bîzońaļе) [akc. bîzońală] (i. ž.) (onom.) — ① zujanje ∎ s-a spumîntat đi bîzońala lu gîrgauń — uplašio se od zujanja stršljena ∎ s-auđe bîzońala karăbilor — čuje se zujanje gajdi ② (fig.) nepovezan ili nerazgovetan govor, brbljanje, brbljarija ∎ kopiļe, đestul ku bîzońală, vorbĭa înțaļes, or taś — dete, dosta s brbljanjem, ili govori razumno, ili ćuti [Por.] ♦ rum. bâzâială

bĭa (ĭuo bĭeu, ĭel bĭa) [akc. bĭa] (gl.) — ① piti ∎ bĭa apă — pije vodu ∎ bĭa đi sîaće — pije zbog žeđi ∎ bĭa kî-ĭ plaśe — pije jer voli ∎ bĭa đi nakaz — pije od muke ∎ bĭa pistă masură — pije preko mere ∎ bĭa đi uskă (paru) — pije pa suši (čašu) [Crn.] ∎ nu bĭa rakiĭe kum sa bĭa, numa înduapă — ne pije rakiju kako se pije, nego je halapljivo guta ∎ veńasă pi la nuoĭ žîndari, șî mînkasîm bińe, șî bĭasîm tuota nuapća — dolazahu kod nas žandari, i jeđasmo dobro, i pismo po celu noć ② pušiti ∎ bĭa tutun — puši duvan [Por.] ♦ rum. bea ♦ etim. < lat. bibere

bĭaĭkă1 (mn. bĭeĭś) [akc. bĭaĭkă] (i. ž.) — kuna zlatica (Martes foina) ∎ bĭaĭka a mînkat puĭi — kuna je pojela piliće [Hom.] ♦ dij. sin. žđer [Por.] ♦ dij. var. beĭkă — kuna zlatica (Martes martes) ♦ up. žđior — kuna belica (Martes foina) (s. Plavna) [Pad.] ♦ rum. beică ♦ etim. < mađ. béka-só

bĭaĭkă2 (mn. bĭeĭś) [akc. bĭaĭkă] (i. ž.) — (geog.) usek, tesnac ∎ pră drumu dă Rkovăț, ĭastă o bĭaĭkă îngustă, prăn kare nu sa puaće treśa ku kar mare — na putu za Rakovac, ima jedan uzani usek, kroz koji se ne može proći velikim kolima [Bran.] ♦ rum. beucă

bĭare (mn. bĭerĭ) [akc. bĭare] (i. m.) — piće, prvenstveno alkoholno ∎ asta ĭe prĭa multă bĭare đi nuoĭ duoĭ — ovo je previše pića za nas dvojicu ∎ bĭare dulśe — slatko piće ∎ la prins bĭarĭa — uhvatilo ga piće, opio se ∎ grĭeu ĭe la bĭare — teško podnosi piće, postaje „težak” kad se opije ∎ dăĭ pi la mińe la o bĭare — navrati kod mene na po piće ∎ am adunat pruńe, kuok kazanu șă fak rakiu să am bĭare đi prazńik — skupio sam šljive, ložim kazan da ispečem rakiju, da imam piće za slavu ♦ up. bautură [Por.] ♦ rum. bere ♦ etim. < nem. Bier

bĭat [akc. bĭat] (prid.) — pijan ● v. bat [Por.] ♦ rum. beat

bĭețîĭe (mn. bĭețîĭ) [akc. bĭețîĭe] (i. ž.) — pijanstvo, alkoholizam ∎ bĭețîĭa ĭe grĭa buală — pijanstvo je teška bolest ∎ s-a dat la bĭețîĭe — odao se piću [Por.] ♦ rum. beţie

bĭek (mn. bĭekurĭ) [akc. bĭek] (i. s.) — brener ∎ mi s-a astupat bĭeku la lampă đi kîrabit — začepio mi se brener na karabitnoj lampi (Tanda) ♦ sin. brener (Rudna Glava) ♦ sin. bren (Crnajka) [Por.] ♦ rum. bec ♦ etim. < Fran. bec

bĭerkă (mn. bĭerś) [akc. bĭerkă] (i. ž.) — pletenica, kika ∎ a-npļećit pîăru în bĭerkă — isplela je kosu u pletenicu ∎ înpļećașće-m pîăru ku duauă bĭerś — ispleti mi kosu u dve pletenice [Crn.] ♦ dij. var. berkă ∎ fata are berkă lungă — devojka ima dugu kiku (Plavna) [Pad.] ♦ dij. var. bîrță [Por.] ♦ rum. bercă ♦ etim. < nem. brecha

bĭestrîga [akc. bĭestrîga] (pril.) — (srb.) bestraga ∎ s-a dus bĭestrîga, i-s-a pĭerdut đin urmă — otišao je bestraga, izgubio mu se trag ∎ unđe sa fi dus, bĭestrîga, đi nuĭe tuta ḑîua? — gde li je, bestraga, otišao, te ga nema celog dana? ∎ śe lukru ĭe aăla, bĭestrîga? — kakav je to, bestraga, posao? [Por.] ♦ etim. < srb. bestraga

bĭeșî (ĭuo bĭes, ĭel bĭasă) [akc. bĭeșî] (gl.) — prditi, puvati, ispuštati gasove ∎ ĭel bĭasă, nuoĭ bĭeșîm, șî sa umplu kasa đi putuare — on prdi, mi prdimo, i napuni se kuća smrada [Por.] ♦ rum. băși ♦ etim. < lat. vĭssῑre

bĭeșîka (ĭuo ma bĭeșîkîĭ, ĭel sa bĭeșîkîĭе) [akc. bĭeșîka] (gl. p. ref.) — mehurati se, oplikaviti, dobijati mehure ili plikove ∎ ma baća, ma baća, pănă nu mi sa bĭeșîka tuata pĭaļa pi șîaļe — tukao bi me, tukao, dok mi sva koža na leđima ne bi oplikavila ♦ var. beșîka [Por.] ♦ rum. bășica

bĭeșîkat (bĭeșîkată) (mn. bĭeșîkaț, bĭeșîkaće) [akc. bĭeșîkat] (prid.) — mehurav, pun plikova ∎ palmiļi mi sînt bĭeșîkaće đi la sapat, nu puot înga sî ma duk la kosît — dlanovi su mi plikavi od kopanja, ne mogu još uvek da idem na kosidbu ♦ var. beșîkat, bișîkat [Por.] ♦ rum. bășicat

bĭeșînă (mn. bĭeșîń) [akc. bĭeșînă] (i. s.) — prdež; gasovi ∎ ĭa skapat o bĭeșînă — ispustio je prdež ∎ bĭeșînă puće — prdež smrdi ∎ bĭeșînă puorkuluĭ — svinjski prdež, (fig.) poslednji prdež [Por.] ♦ rum. beșină ♦ etim. < lat. vĩssīna

bĭet (bĭată) (mn. bĭețî, bĭaće) [akc. bĭet] (prid.) — jadan, bedan, nesrećan ∎ bĭetu uom, a murit fîră lomanarĭe — jadan čovek, umro je bez sveće ∎ la bĭețî uamiń lupi a mînkat triĭ uoĭ — jadnim ljudima vukovi su pojeli tri ovce [Crn.] ♦ rum. biet ♦ etim. < slov. bĕdinu

bĭeșîkă (mn. bĭeșîś) [akc. bĭeșîkă] (i. ž.) — ① (anat.) mokraćni mehur ∎ avut pĭatră-n bĭeșîkă — imao je kamen u bešici ∎ bĭeșîkă đi puork uskată a fuost luoptă ku kare s-a źukat kopiĭi vrodată — sasušena svinjska bešika bila je lopta kojom su se deca nekada igrala ② mehur, plik; žulj ∎ ma batut papuku, șî mi s-a fakut bĭeșîś pi talpă — žuljala me je cipela, i napravili su mi se plikovi na tabanu ♦ (demin.) bĭeșîkuță, bișîkuță ♦ (augm.) bĭeșîkuoń, bișîkuoń [Por.] ♦ rum. bășică ♦ etim. < lat. *bessica(=vessica)

blagă (mn. blîăź) [akc. blagă] (i. ž.) — blago, bogatstvo, imućnost ∎ vićiļi sînt mare blagă đi saćień — stoka je veliko blago za seljaka [Por.] ♦ rum. blagă ♦ etim. < srb. blago

blagu [akc. blagu] (uzv.) — blago (meni, tebi, njemu), uzvik za izražavanje zadovoljstva, radosti, sreće ∎ blagu đi ćińe, ku atîța kopiĭ — blago tebi, sa toliko dece [Por.] ♦ rum. blagă

Blaguĭuońi [akc. Blaguĭuońi] [akc. Blaguĭuońi] (i. m.) — (antr.) Blagojevi, vlaško prezime familije u Lubnici, dobijeno po pretku koji se zvao Blagoje ∎ Vanuță, Zdrauku șî Milan a fuost kopiĭi lu Blagu, șî đi aĭa îĭ kĭamă Blaguĭuońi — Vanuca, Zdravko i Milan su bili Blagojevi sinovi, pa ih zato zovu Blagojevi [Crn.] ♦ dij. var. Blagoĭuońi, Blîgoĭuońi, posrb. Blagojević, fam. u Rudnoj Glavi ♦ / Blagoĭe, var. Blagu, (demin.) Blaguțu < bug. (l.i.) Blagoj (Iordan1983) [Por.] ♦ rum. Blagoi ♦ etim. < bug. Blagoj

blanat (blanată) (blanaț, blanaće) [akc. blanat] (prid.) — ravan (kao daska), poravnat tesanjem, struganjem; pljosnat; daskast [Crn.] ♦ sin. ńiaćid [Por.] up. înblanat [Por.] ♦ rum. blănit

blană (mn. blăń) [akc. blană] (i. ž.) — daska ∎ blăń dă gorun — hrastove daske [Hom.] ∎ ńaćid ka blana — ravan kao daska ∎ s-a dus la firizană să taĭe la blăń — otišli su na strugaru da režu daske ∎ śopļașće blana ku sakurĭa — teše dasku sekirom [Por.] ♦ rum. blană ♦ etim. < bug. blana

blanuță (mn. blanuț) [akc. blanuță] (i. ž.) — (demin.) daščica ∎ s-a spart lada în kare a țînut ńișći lomańe aluĭ, a ramas numa blanuțîļi đi-ńa — razbila se lada u kojoj je držao neke svoje stvarčice, ostale su samo daščice od nje [Por.] ♦ rum. blănuță

blańiu (blańiĭe) (mn. blańiĭ, blaniće) [akc. blańiu] (prid.) — pljosnat; ravan kao daska ∎ fakut blańiu, fara ńiś un nuod — ravan kao daska, bez ijednog čvora ∎ bat muort, ḑaśe blańiuluĭ în morśilă— mrtav pijan leži pljoštimice u blatu ∎ pus blańiuluĭ — položen pljoštimice, sa širom stranom ka osloncu (Tanda) ∎ fusu muori are vîr đi fĭer, askuțît blańiuluĭ đi sî tuńe-n pîrporiță, kare are gaură în patru mukĭe — vodenično vreteno ima metanli vrh, ploštimice istanjen da bi ušao u papricu, koja ima četvrtastu rupu [Por.]

blastîma (ĭuo blastîm, ĭel blastîmă) [akc. blastîma] (gl. p. ref.) — ① proklinjati, kleti; bacati kletvu, huliti; psovati ∎ blastîmă pi Dumńeḑîu kî ĭ-a dat suđină urîtă — kune Boga što mu je predodredio zlu sudbinu ∎ nu blîstama pi ńimă, kă nu sa șćiĭe kare ĭe đivină, kare nu — ne kuni nikog, jer se ne zna ko je kriv, a ko nije ② zaklinjati se, zaricati se ∎ sa blastîmă să nu măĭ spună la ńima ńimika — zaklinje se da više nikome neće reći ništa [Por.] ♦ rum. blestema ♦ etim. < lat. pop. blastimare (= blasphemare)

blažîn (blažînă) (mn. blažîń, blažîńe) [akc. blažîn] (prid.) — blažen, blag, nežan ∎ blažînă ka fluarĭa — nežna kao cvet ∎ fata ĭe blažînă la katatură, șî narau blažîn arĭe — devojka ima nežan pogled, i blagu narav ima ♦ (pril.) nežno ∎ sî uĭtă blažîn kîtră mińe — gleda nažno prema meni [Crn.] ∎ ano-sta am fakut rakiĭe blažînă, ńiś prĭa tarĭe, ńiś prĭa muaļe — ove godine sam ispekao blagu rakiju, nit prejaku, nit preslabu [Por.] ♦ rum. blajin ♦ etim. < slov. blažĕnu

blăstăm (mn. blăstămĭе) [akc. blăstăm] (i. s.) — kletva, prokletstvo ∎ o fi kăzut ńiskaĭ blăstămĭe pe ĭa — možda su neke kletve pale na nju [Kmp.] ♦ dij. var. blastăm [Por.] ♦ rum. blestem ♦ etim. < lat. *blastemare (< blasphemare)

blîgoslovi (ĭuo blîgoslovĭesk, ĭel blîgoslovĭașće) [akc. blîgoslovi] (gl. p.) — blagosloviti, dati blagoslov ① dati dozvolu za izvršenje neke radnje ∎ ma blîgoslovi sî pļek la drum — blagoslovio me je da krenem na put ② zahvaliti se za neko delo; pohvaliti nekoga za nešto ∎ ma blîgoslovi boznakît pintru lukru śe l-am gaćit așa ĭuta — blagosiljao me je bogzna koliko, zbog posla koji sam svršio tako brzo [Por.] ♦ rum. blagoslovi ♦ etim. < slov. blagosloviti.

blîgoslovit (blîgoslovită) (mn. blîgosloviț, blîgosloviće) [akc. blîgoslovit] (prid.) — blagosloven, koji je primio blagoslov ∎ sî fiĭe ļaku blîgoslovit, đi la mińe, șî đi la Maĭka Prĭastîśe — da bude lek blagosloven, od mene, i od Majke Prečiste (u basmi) [Por.] ♦ rum. blagoslovit

Blîgoveșćana [akc. Blîgoveșćana] (i. ž.) — (kal.) Blagovesti, nepokretan praznik u narodnom kalendaru koji pada uvek ⑦ aprila ∎ pi kîļindarĭu popĭesk, în ḑîua-ĭa Maĭka Duomnuluĭ auḑît kî ĭe-nkarkată — prema popovskom kalendaru, tog dana je Božja Mati doznala da je trudna ♦ var. Blogoveșćana [Por.] ♦ rum. Blagoveștenie ♦ etim. < slov. blogovĕštenije

blînd (blîndă) (mn. blînḑ, blînđe) [akc. blînd] (prid.) — ① (za životinje) pitom, krotak, umiljat, koji dopišta da se miluje, i da se hrani iz ruke ∎ purśelu al blînd điluok sî kulkă, kum puń mîna pi ĭel — umiljato prase odmah legne, čim staviš ruku na njega ② (za čoveka) miran, staložen, blage naravi ∎ kopilu ĭe blînd, kî ĭ-am aratat žuarda — dete je mirno, jer sam mu pokazao prut ♦ var. mn. blînz, blînž (Valakonje, Savinac, Lubnica, Šarbanovac, Zlot) ♦ supr. spariĭuos [Crn.] ♦ dij. var. supr. sîrbaćik ♦ (demin.) blînduț (blînduță), ♦ var. (ž. r.) blîndușîkă ∎ puĭkiță blîndușîkă — umiljato pilence [Por.] ♦ rum. blând ♦ etim. < lat. blandus

blîndă (mn. blînđe) [akc. blîndă] (i. ž.) — (med.) alergijska pojava na koži, koprivnjača (Urticaria) ∎ mĭa ĭeșît blînđe pi pĭaļe, parkĭe am trĭekut pin urḑîś — izbila mi je koprovnjača na koži, kao da sam prošao kroz koprive [Por.] ♦ rum. blândă

blînḑîĭe (mn. blînḑîĭ) [akc. blînḑîĭe] (i. ž.) — ① (za životinje) pitomost, krotkost, umiljatost ∎ kîńiļi arată blînḑîĭa, kînd baće đin kuadă — pas pokazuje umiljatost, kada maše repom ② (za čoveka) izrazita mirnoća, staloženost, blagost ∎ multă blînḑîĭe a fuost în vuorba muoșuluĭ mĭeu — mnogo je blagosti bilo u govoru moga dede ♦ var. blînḑîmĭe [Crn.] ♦ dij. var. blînđață [Por.] ♦ rum. blândeţă

blînđață (mn. blînđețurĭ) [akc. blînđață] (i. ž.) — (psih.) (ret.) milina; blaženstvo; srsi ∎ askultaĭ kînćiku, șî ma prinsă o blînđață — slušao sam pesmu, i obuze me neka milina ∎ kînd guod ma uĭt vara đi pi śuaka-mĭa kum zavrńe suariļi, întuotđeuna trĭaśe pin mińe o blînđață kaldă — kad god leti sa svoga brda gledam kako zalazi sunce, uvek me probije neka topla milina [Por.] ♦ dij. var. blînḑîĭe [Crn.] ♦ dij. var. blînďață [Kmp.] ♦ rum. blândeţă

blîstamat (blîstamată) (mn. blîstamaț, blîstamaće) [akc. blîstamat] (prid.) — ① proklet, uklet, čovek na koga je bačena kletva ∎ a fakut rîaļe, șî lumĭa l-a blîstamat — činio je zla, i ljudi su ga prokleli ② usudom (ili od neke više sile) predodređena tragična sudbina, ili neki tragičan događaj u ljudskom životu ∎ așa ĭe blîstamat đi la Dumńeḑîu — tako je suđeno od Boga [Por.] ♦ rum. blestemat

blîstamatură (mn. blîstamaturĭ) [akc. blîstamatură] (i. ž.) — a. proklinjanje, čin izricanja kletve ∎ s-a dus la vro babă să-ĭ fakă blîstamatură pintru furaluk — otišao je kod neke vračare da mu načini prokletstvo protiv krađe b. prokletstvo kao rezultat čina proklinjanja ∎ uom pîkatuos, mulće blîstamaturĭ sînt pi kapu luĭ — grešan čovek, mnogo je kletvi na njegovoj glavi [Por.] ♦ rum. blestemătură

blokuk [akc. blokuk] (i. zb.) — nered, đubre ∎ adună blokuku-la dupa ťińe — sredi taj nered za sobom [Kmp.] ♦ rum. bocluc

blontirit (blontirită) (mn. blontiriț, blontiriće) [akc. blontirit] (prid.) — (med.) gangrenozan, koji je oboleo od gangrene, bronta ∎ muoșu a noroḑît: lukră, da piśuoru iĭ blontirit — čiča je poludeo: radi, a noga mu je gangrenozna [Crn.] ∎ mama a ramas șkĭuapă, kă avut un piśuor blontirit, da nu s-a dus la duoktur la vrĭame — baba je ostala ćopava, jer je imala gangrenoznu nogu, a nije otišla lekaru na vreme (Tanda)

bluont (mn. bluonturĭ) [akc. bluont] (i. s.) — (med.) gangrena, bront ∎ s-a bulnavit đe bluont — oboleo od gangrene [Por.] ∎ bluontu ĭe buala kînd îț putraḑîașće karńa — gangrena je bolest kada ti truli meso (Krivelj) [Crn.]

bluož (mn. bluožurĭ) [akc. bluož] (i. s.) — (med.) osip, koprivnjača (Urticaria) ∎ bluož ĭe buala pĭeļi, în fĭeļ đi bube roșkaćiśe miś, ku mînkarime — osip je kožna bolest, u vidu malih crvenkastih plikova, sa svrabom ∎ tuot ĭe, saraku, pļin đi bluož — sav je, siroma, pun osipa ♦ sin. pîrpur [Por.] ♦ etim. < ? srb. obložen

bļau1 (mn. bļeĭś) [akc. bļau] (i. s.) — (tehn.) levča, kriva ugnuta poluga sa osloncem na osovini sa spoljne strane kolskog sanduka (РечникМС3) (Leskovo) ♦ var. bļaukă ∎ bļauka ļagă karu đi la osîĭe pănă la stupăț la kotur, înțîpeńașće karu kînd duś vrun tovar mare șî grĭeu — levča spaja osovinu kola i stubac na sanduku, ojačava kola kada se prevozi velik i težak teret (Jasikovo) [GPek] ∎ bļau s-a kĭemat un parśel la plugol dă ļeamn kare a mĭers prăn pomînt — bljau se zvao deo drvenog pluga koji je išao kroz zemlju (Ranovac) [Mlava] ♦ dij. sin. ļeukă (Tanda), ļoĭkă (Blizna) [Por.] ♦ rum. bleau ♦ etim. < nem. Blech

bļau2 (bļaură) (mn. bļaurĭ, bļaure) [akc. bļau] (prid.) (pril.) — ① (tehn.) tupav, neoštar; loš, neupotrebljiv ∎ sakurĭa bļaură: fakută ka sakurĭa, da nuĭe sakurĭe, nuĭe đi ńimika — tupasta sekira: liči na sekiru, ali nije sekira, nije ni za šta ② (za ljude) tupav, glupav, priprost ∎ uom batrîn da bļau, fara minće — star čovek a glupav, bez razuma (Tanda) ③ (za narav) lajav, praznorek ∎ vuorba luĭ ĭe bļau în vînt — njegova priča je pišanje uz vetar (Rudna Glava) ④ (u izr.) nimalo, malo, povremeno; retko, slabo ∎ ĭuo vorbĭesk, da ĭel bļau n-a ḑîs — ja govorim, a on nije ni beknuo (Rudna Glava) ∎ kîń-ļi bļeuĭe, ka kînd ĭe bolnau, latră numa kînd șî kînd — pas slabo laje, kao da je bolestan, kevče samo kat-kad (Tanda) [Por.] ⑤ (onom.) bļau! — vau! onomatopeja lajanja (D. Marković, Leskovo) [GPek] ♦ rum. bleau

bļezńi (ĭuo bļezńesk, ĭel bļezńașće) [akc. bļezńi] (gl.) — blenuti, buljiti, gledati u nekog ili nešto tupo i nesvesno, ili dugo i neprijatno ∎ nu bļezńi atîta în muĭarĭa uomuluĭ, kă-ț frînźe uasîļi — ne bulji toliki u čovekovu ženu, jer će ti slomiti kosti ♦ sin. boldăńi [Por.] ♦ rum. bleojdi

bļezńit (bļezńită) (mn. bļezńiț, bļezńiće) [akc. bļezńit] (prid.) — zablenut, zabuljen, tupo zagledan u nešto ili nekog ∎ stă-n mižluoku koļibi, ku uoki bļezńiț în vatra fuokuluĭ, da fuoku-n vatră s-a stîns đemult — stoji na sred kolibe, zablenut u ognjište, a vatra na ognjištu ugasila se davno [Por.] ♦ rum. bleojdit

bļid (mn. bļiđe) [akc. bļid] (i. m.) — (izob.) bljuda, plitka drvena činija ∎ mĭ-a ļins tuaće bļiduriļi — olizao mi je sve bljude [Hom.] ∎ bļid ĭe măĭ batrîn vas la rumîń — bljuda je najstariji sud kod Vlaha ∎ țîgańi a fakut la bļiđe, ļ-a ras la traksă đin ļiemn đi fag — Cigani su izrađivali bljude, rezali su ih na strugu od bukovog drveta ∎ a fuost olarĭ kare a fakut bļidurĭ đi pomînt — bilo je grnčara koji su pravili bljude od zemlje [Por.] ♦ rum. blid ♦ etim. < slov. bliudu

Bļizńa [akc. Bļizńa] (i. ž.) — (ojk.) Blizna, zaselak Rudne Glave u opštini Majdanpek ∎ Blizńan, uom đi la Bļizńe — Bliznak, čovek iz Blizne ∎ Bļizńa ĭe un nume șî alu un rîu skurt, kare-l fak Bļizńa mikă ku Bļizńa mare — Blizna je i ime jedne kratke reke, koju čine Velika i Mala Blizna [Por.]

bļizńan (mn. bļizńeń) [akc. bļizńan] (i. ž.) — Bliznananc, stanovnik rudnoglavskog zaseoka Blizna ∎ bļizńan ĭe uom kare traĭașće în Bļizńe, al măĭ mare kotun a satuluĭ Arnaglaua — Bliznanac je čovek koji živi u Blizni, najvećem zaseoku sela Rudna Glava [Por.]

bļizńană (mn. bļizńeańe) [akc. bļizńană] (i. ž.) — Bliznjanka, ženska osoba iz rudnoglavskog zaseoka Blizna ∎ bļizńană ĭe famĭaĭe muĭerĭaskă đi la Bļizńe, đin kotunu al măĭ mare a satuluĭ rumîńesk Arnaglaua — Bliznjanka je ženska osoba iz Blizne, najvećeg zaseoka vlaškog sela Rudna Glava ♦ up. bļizńan [Por.]

bobat (bobată) (mn. bobaț, bobaće) [akc. bobat] (prid.) — zrnat, koji ima krupno zrno ∎ ćimpo-sta grîu a fuost mîndru șî bobat — pšenica je ove godine bila lepa i zrnata [Crn.] ♦ dij. var. bobonat [Kmp.]

bobik (mn. bobiś) [akc. bobik] (i. m.) — a. klatno na zvonu ∎ a pikat bobiku đi la kluopît, șî s-a pĭerdut vrunđiva pi munće — otpalo je klatno sa zvona, i izgubilo se negde u planini (Rudna Glava) b. teg na kantaru ∎ tuaće kîntariļi aļi batrîńe avut bobik — svi stari kantari imali su teg (Tanda) [Por.]

boboćală (mn. boboćaļe) [akc. boboćală] (i. ž.) — (vet.) ① nabreknutost polnog organa krmače, kao znak potrebe za parenjem ∎ ma duk ku puarka la vĭer, kî s-a pus boboćala pi ĭa, iĭ s-a înflat pļuodu — teram krmaču kod vepra, jer je nabrekla, natekla joj je vagina (Rudna Glava) ∎ kînd iĭ đi verît, nuoĭ ḑîśem kî la skruafă sa înflă trupu — kada svinja traži vepra, mi kažemo da joj je nabrekao „trup” (Crnajka) ② nadutost, naduvanost ovce usled vrućine ∎ mînă uoĭļi la umbră, kî sa puńe boboćală pi ĭaļe đi zapușala-sta — teraj ovce u hlad, jer će ih spopasti nadutost od ove vrućine ♦ up. buob, bobuok, bubmurĭață [Por.]

boboći (ĭuo ma boboćiesk, ĭel sa boboćiașće) [akc. boboći] (gl. p. ref.) — bubriti, povećavati obim; rasti, naduvati se ∎ țîn uoĭļi la suare, ma nadăĭ kă nu sa va boboći — držim ovce na sunci, nadam se da se neđe naduvati [Por.] ♦ rum. boboti

boboloșa (ĭuo ma boboloșîăḑ, ĭel sa boboloșîaḑă) [akc. boboloșa] (gl. p. ref.) — zaobliti se, dobijati obao oblik; naticati, narastati; gojiti se; debljati ∎ đemult vînatuori a taĭat ku fuarfiśiļi žuorḑ đi plumb, șî a boboloșat drîmiĭiļi pi țîăst — nekada su lovci sekli makazama olovo na trake, i pravili dramlije tako što su ih zaobljavali valjanjem po vršniku ♦ var. ĭuo ma boboloșîăsk, ĭel sa boboloșîașće (Gornjane) [Por.]

boboluașă [akc. boboluașă] (i. ž.) — (bot.) dženarika, vrsta šljive od koje se peče rakija (Prunus serasifiera) [Bran.] ♦ dij. var. bĭeșîkuță [Por.] [Crn.]

boboluoș (mn. boboluașă) [akc. boboluoș] (i. m.) — ① kuglica, okrugli kolačić ∎ boboluașă îs kolaśĭiei kare sî fak dîn untură șî aluvat — kuglice su kolači koji se prave od masti i testa ∎ lu kopiĭ ļi plak boboluașă dulś — deca vole slatke kuglice ∎ kopilu ĭe frumuos ka boboluoșu — dete je slatko kao kolačić [Hom.] ② loptica, predmet loptastog oblika; grudva; kugla; klupko ③ (fig.) epitet za lepo i punačko dete, ili za jedru devojku ♦ sin. kokoluoș [Por.] ♦ rum. boboloș

bobonat (bobonată) (mn. bobonaț, bobonaće) [akc. bobonat] (prid.) — ispupčen, sferičan ∎ śovańa bruoșći ĭe bobonată — kornjačin oklop je ispupčen ♦ sin. bobat [Por.] ♦ rum. bobonat

Bobońeșći [akc. Bobońeșći] (i. m.) — (antr.) Bobonešti, vlaško prezime familije u Lubnici, čiji je predak veorvatno imao nadimak Boban ∎ Bobońeșći au kasă lîngă Drumu muskaļesk — Bobonešti imaju kuću pored Moskovskog puta ♦ ? / (augm.) bobuoń < buob + suf. -oń — „veliko zrno” [Crn.]

boboruonț (mn. boboruanță) [akc. boboruonț] (i. m.) — ① grudvica, kuglica ∎ fańina în saś s-a fakut boboruanță — brašno u džakovima se pretvorilo u grudvice ∎ boboruanțîļ-așća sî kĭamă dramiĭ — ove kuglice se zovu dramlije ② čvor, izraslina, guka ∎ la kopil a ĭeșît în kuot un boboruonț kît aluna — detetu je je na laktu iskočila guka kao lešnik [Crn.]

boboșa (ĭuo ma boboșîăḑ, ĭel sa boboșaḑă) [akc. boboșa] (gl. p. ref.) — ① (za biljke) pupiti, propupiti, bokoriti; razviti list ili cvet ∎ a boboșat salka, ažuns primovara — propupila je vrba, stglo je proleće ♦ sin. muguri ② (za životinje) gojiti se, debljati, zaobljavati se ∎ a fuost uskat ka bîtu, da đi kînd ĭe pi mînkarĭa-mĭa, sa boboșaḑă frumuos — bio je suv kao prut, a od kada je na mojoj hrani, lepo se goji ♦ up. înboboșa [Crn.] ♦ dij. var. boboloșa [Por.] ♦ rum. boboșa

boboșat (boboșată) (mn. boboșaț, boboșaće) [akc. boboșat] (prid.) — zaobljen, loptast; ispupčen; bucmast ∎ kată, kopilu ĭe koźa boboșat — vidi, dete je dosta bucmasto ∎ aĭ grižă, koluo ĭe parĭaćiļi boboșat — pazi, tamo je zid ispupčen [Crn.] ♦ rum. boboșat

bobośi (ĭuo bobośesk, ĭel bobośiаșće) [akc. bobośi] (gl. p. ref.) — (vet.) bukariti se; dobiti nagon za bukarenjem, za parenjem (za svinje) ∎ skruafa sa bobośiașće kînd kată maskur — svinja se bukari kada traži vepra ♦ sin. a vĭerî, a kata vĭer ♦ up. boboći [Por.] ♦ rum. boboti

Bobośuońi [akc. Bobośuońi] (i. m.) — (antr.) Bobošani, Bobošilovi, pripadnici vlaške familije iz Malоg Izvora, čije je prezime nastalo prema pretku sa nadimkom Boboš ♦ ? ① / < bobuok (mn. bobuoś) — „pupoljak, cvet” ② ? / < bobuoș < buobu < buob — „zrno” [Crn.] ♦ rum. Boboș

Boboťază [akc. Boboťază] (i. ž.) — (kal.) Bogojavljanje [Kmp.] ♦ dij. var. Boćaḑă [Por.] ♦ rum. Bobotează

Bobuoĭ [akc. Bobuoĭ] (i. m.) — (antr.) Boboj, nadimak u Crnajki, nastao kao augm. od buob „zrno”+ suf. -oĭ, s obzirom na to da je ovo selo na području gde nije sačuvano intervokalno n, u kom slučaju bi augm. bio bobuoń ∎ Boboĭuoń ĭe poļikra-lu ńepuoțî alu vrun Bobuoĭ — Bobojević je prezime potomaka nekoga Boboja ∎ bobuoĭ îĭ ḑîśem șî la o fluarĭe, kare sa kĭamă șî bobośĭel — „ boboj” kažemo i za cvet koji se zove bobočel (ter. zapis u Crnajki) ♦ / bobośĭel (demin.) < bobuok — „pupoljak” ∎ astîḑ ĭastă Bobuoĭ șî-n Arnaglaua, a veńit înainća đi rat unu Marćin Șkĭopu đin ńamo-la, đin Țrnaĭka la otar ku Gorńana, a skimbat imańa ku vrunu đi la Muskidău în Bļizńe — ima Bobojevića i u Rudnoj Glavi, došao je neki Martin Ćopavi iz te familije, sa međe Crnajke i Gornjana, trampio je imanje sa nekim sa Muskideua u Blizni (iz rodoslovne građe, terenski rad, Durlić) [Por.] ♦ rum. Boboia

bobuok (mn. bobuoś) [akc. bobuok] (i. m.) — ① (bot.) pupoljak, zametak na stabljici iz koga će se razviti list, cvet, izdanak ili mladica (Rečnik MS); cvet ∎ Naĭka-l mĭeu săśiră grîu / Ku bobuoku mĭeu la brîu — Dragi žanje tu na kosi / I moj cvet o pojas nosi (stih iz ljubavne pesme) ② (fig.) izraz od milja za mladunčad a. za lepu i jedru devojčicu na pragu puberteta ∎ Ankuța ĭe un bobuok đi fată — Ankuca je pupoljak od devojke b. za pilad, naročito malu guščad i plovčad ∎ traușa mĭ-a-nflurit đi bobuośiĭ đi rață,șî đi gîșć — dvorište mi se rascvetalo od guščje i plovčije piladi ③ (fig.) klube, klupko, u izrazima „motaju me / udaraju me kao klube” ∎ Tuata vara ća-bobuok / Tuamna nuĭe ńiś un gluod. — Celog leta u jurnjavi / A u jesen zrnca nema (ća — izraz kojim se tera stoka) [Por.] ♦ rum. boboc ♦ etim. < Ngr. bubúki

boțuakă (mn. boțuоś) [akc. boțuakă] (i. s.) — ① (iht.) peš, vrsta rečne ribe; popin pampur, glavoč, kapič (Cottus gobio) ∎ ma duk sî prind boțuoś ku furkița — idem da lovim peševe viljuškicom ∎ đi prins boțuoś trîabĭe bun skartaș — za lov na peševe treba dobra mreža [Crn.] ② a. (pej.) glavonja b. (antr.) nadimak za tvrdoglavog i priglupog čoveka; kao porodični nadimak takvih ljudi: Boțuoś [Por.] ♦ rum. babete

Boćaḑă [akc. Boćaḑă] (i. ž.) — (kal.) Bogojavljanje, dan u običajnom kalendaru, nepokretni praznik (1⑨ I) ∎ la Boćaḑă dupa śe ći skuoļ, măĭ întîń duś apă đi la fîntînă — na Bogoljavljenje posle buđenja, prvo doneseš vodu sa izvora [Por.] ♦ dij. var. Boboćeaḑă [Crn.] ♦ rum. bobotează

boćeḑ (mn. boćeḑurĭ) [akc. boćeḑ] (i. m.) — (rel.) krštenje a. nadavanje imena ∎ la boćeḑ našu puńe numiļi la kopil — na krštenju kum daje detetu ime b. crkveni obred koji se vrši nad osobom pri stupanju u hrišćansku veru ∎ đemult boćeḑ în bisîarikă, ku puopa, a fakut numa aĭ gîzdoćiń — nekada, krštenje u crkvi, sa popom, obavljalui su samo bogataši [Por.] ♦ rum. botez

boći (ĭuo ma boćiesk, ĭel sa boćiașće) [akc. boći] (gl. p. ref.) — (za ovce) mrkteti, njuškati (se), grupisati se i okretati se njuškom prema njušci u vreme velikih vrućina ∎ uoĭļi sa boćesk numa kînd ĭe zapuk, vara la amńaḑîț, kînd ĭe suariļi tare, da ĭaļe n-au umbră; sa adună buot la buot — ovce se mrkte samo kada je vrućina, leti u podne, kada je sunce jako, a one nemaju hlad; skupljaju se njuška na njušku (Paun Ilić, ovčar iz Tande) ♦ / < buot (la buot) [Por.] ♦ rum. boci (a se)

Boćuon (mn. Boćuoń) [akc. Boćuon] (i. m.) — (antr.) Boćon, stari nadimak jedne bufanske familije u Majdanpeku ∎ ĭ-ar ḑîs Boćuoń kă ar fost fakuț pi bot — nazvani su Boćonji jer su imali zatupasto lice ∎ Boćuon ku Boćuanka, s-ar dus dupa kļisă la Dăbiļug — Boćon i Boćonka su otišli u Debeli Lug po slaninu ♦ / < buot — „njuška ” + suf. -ĭuon [Buf.]

bođaprost [akc. bođaprost] (uzv.) ● v. bogdapruost [Tim.] ♦ rum. bogdaproste

bođikai (ĭuo bođikîĭ, ĭel bođikîĭe) [akc. bođikai] (gl.) — čeprkati, tražiti što guranjem ruke u gomilu predmeta, u unutrašnjost nekog prostora; čačkati; preturati; prevrtati ∎ nu bođikai pin gunuoĭ ku mîna guală, ĭa vrun bît — nemoj čeprkati po đubrištu golim rukama, uzmi neki štap ∎ bođikaiĭ pin tuot kuotu sî gasîăsk amnarĭu, șî nu-l gasîĭ — preturio sam svako ćoše da nađem ognjilo, i nisam ga našao [Por.] ♦ rum. bodicăi ♦ etim. < mađ. bujdokni ?

bogat (bogată) (mn. bogaţ, bogaće) (prid.) — (ret.) bogat ∎ tatî-su a fuost uom tare bogat, ama fiu-su ĭ-a strîvit tota bogațîĭa pi bĭare — otac je bio jako bogat, ali je sin celo bogatstvo dao na piće ♦ sin. gîzdoćin [Por.] ♦ etim. < stsl. богат

bogdapruost [akc. bogdapruost] (uzv.) — (rel.) bogdaprost: bog da oprosti, ključna reč u posmrtnim obredima namenjivanja pokojnicima ∎ fara bogdapruost al muort pi lumĭa-ĭa nu primĭașće ńimika đin aĭa śe-ĭ dau aĭ viĭ đi pomană — bez „bogdaprosta” pokojnik na onome svetu ne prima ništa od onoga što mu živi namenjuju na daći ♦ var. bobdapruost [Por.] ♦ dij. var. bođaprost [Tim.] ♦ rum. bogdaproste ♦ etim. < bug. bog da prosti

Bogovina [akc. Bogovina] (i. ž.) — (ojk.) Bogovina, selo i rudnik mrkog uglja u opštini Boljevac, naseljeno Vlasima Munćanima ∎ maĭdanu în Bogovina a înśaput sî lukrĭe în anu 190③ — rudnik u Bogovini počeo je sa radom 190③ godine [Crn.]

Bogovĭan (Bogovĭană) (mn. Bogovĭań, Bogovĭańe) [akc. Bogovĭan] (i. m.) — Bogovinac, stanovnik sela Bogovina u opštini Boljevac ∎ ĭerĭ a fuost un Bogovĭan la nuoĭ, a kumparat vin đi prazńik — juče je bio jedan Bogovinac kod nas, kupio je vino za slavu [Crn.]

Boĭan (i. m.) — Bojan ∎ Boĭan a fuost đes nume kare Rumîńi a dat la buoĭ — Bojan je bilo često ime koje su Vasi davali volovima [Por.]

boĭarĭ (mn. boĭari) [akc. boĭarĭ] (i. m.) — bojar, spahija u Vlaškoj ∎ mulț rumîń a fuźit đin Rumîńiĭe, đi rău boĭerilor — mnogi su Vlasi pobegli iz Vlaške zbog bojarskog zla [Por.] ♦ rum. boier ♦ etim. < slov. boljarinŭ

boĭarĭesk (boĭarĭaskă) (mn. boĭarĭeșć) [akc. boĭarĭesk] (prid.) — boljarski, pripada boljaru, zemljoposednički ∎ s-a puvestît kă aĭ nuoștri în Rumîńiĭe a trait în borđiĭe, da kîășîļi boĭarĭeșć a fuost fakuće đin pĭatră — pričalo se da su naši u Vlaškoj živeli u zeminicama, a da su boljarske kuće bile sagrađene od kamena [Crn.] ♦ rum. boieresc

boĭerĭașće [akc. boĭerĭașće] (pril.) — bojarski, bogataški; koji živi na visokoj nozi ∎ baĭațî s-a-nbrakat boĭerĭașće — momci su se obukli po bogataški [Crn.] ♦ dij. var. buĭarĭașće [Por.] up. boĭerĭ, boĭarĭ ♦ rum. boierește

Boĭuońi [akc. Boĭuońi] (i. m.) — (antr.) Bojoni, vlaško prezime familije Bojić u Podgorcu, i Mirić u Osniću, kojima je predak bio Vlah sa nadimkom Boja ∎ Boĭuońi đin Podguorț ku aĭ đin Osńiśa, nu sînt rudă — Bojoni iz Podgorca sa onima iz Osnića, nisu u srodstvu [Crn.]

boksaĭ (mn. boksaĭe) [akc. boksaĭ] (i. s.) — kominar, kominište, mesto na zemlji gde truli opalo voće ∎ n-am ažuns să adun pruńiļi, șî ĭaļe s-a spurđișît, șî s-a fakut numa boksaĭ pin pruń — nisam stigao da pokupim šljive, i one su istrulele, pa se napravio kominar po šljivaru ♦ / ? < buaskă [Por.]

bokșă (mn. bokșe) [akc. bokșă] (i. s.) — (zast.) ćumurana ∎ bokșa đi bîtrîńață a fuost astrukată ku pomînt — ćumurana je nekada bila pokrivena zemljom ♦ var. buokșă ♦ sin. (zast.) kărbunarĭe ♦ sin. (inov.) ćumurană [Por.] ∎ kînd a vrut să fakă karbuń măĭ mulț, aĭ nuoștri adunat ļiamńe, ļ-astrukat ku pomînt, șî ļ-a dat fuok — kada su hteli da prave više ćumura, naši su sakupljali drva, pokrivali ih zemljom, i palili (Jasikovo) [GPek] ♦ rum. bocșă ♦ etim. < mađ. boksa

bolboćină (mn. bolboćiń) [akc. bolboćină] (i. ž.) — (bot.) bolbotina a. vrsta trave, ne pamti se više tačno koja ∎ ka pin vis țîn minće kî vorbĭa aĭ batrîń đi vro ĭarbă bolboćină, ama n-am luvat la kap baš kare ĭe — kao kroz san pamtim da su stari pominjali nekakvu travku „bolbotinu”, ali nisam upamtio tačno koja je b. zajednički naziv za trave; (pej.) travuljine ∎ a pus în ļegume numa ńișći bolboćiń — stavila je u jelo samo neke travuljine [Por.] ♦ rum. bolbotină ♦ etim. < bug. бълвотина.

bolboĭa (ĭuo bolboĭeḑ, ĭel bolboĭaḑă) [akc. bolboĭa] (gl. p.) — razrogačiti oči, raširiti; buljiti ∎ kînd o vaḑu în pĭaļa guală, iĭ sa bolboĭară uoki ka la buou — kad ju je video golu, razrogačile mu se oči kao u vola [Por.] ♦ rum. bolboia

bolboĭat (bolboĭată) (mn. bolboĭaț, bolboĭaťе) [akc. bolboĭat] (prid.) — buljav, izbečenih očiju; razrogačen ∎ muĭerĭe bolboĭată — buljavica [Dun.] ♦ rum. bolboĭát

bolborosî (ĭuo bolborosîăsk, ĭel bolborosîașće) [akc. bolborosî] (gl. p. ref.) — (onom.) klokotati ① (za tečnost) klokotati, ključati ∎ mare bobît, s-auđe đin đeparće kum bolborosîașće apa — jak vodopad, čuje se izdaleka kako klokoće voda ♦ sin. ćurîĭe, burîĭe ② (za čoveka) brbljati, mrmljati, govoriti sebi u bradu; govoriti nerazgovetno, gunđati ∎ śe-ĭ, drak, la baba-ĭa, numa bolborosîașće pi-n traușă? — koji je đavo onoj babi, samo trtlja po dvorištu? [Por.] ♦ dij. var. bolborosășťe [Kmp.] ♦ rum. bolborosi

Bolboroș [akc. Bolboroș] ) (i. m.) — (top.) Bolboroš, izvor u ataru sela Dušanovac, opština Negotin ∎ Bolboroș ĭe izvor tare, în kare bolborosășťe apa ka kînd fĭerbe în uoală — Bolboroš je jak izvor u kome voda ključa kao kad se kuva u loncu [Kmp.]

bolboruos [akc. bolboruos] (prid.) ● v. boldoruos [Por.]

boldăńi (ĭuo boldańesk, ĭel boldаńеаșće) [akc. boldăńi] (gl. p.) — buljiti, blenuti, razrogačiti oči, neprijatno gledati ∎ atîta boldăńi uoki kînd ma vaḑu, đi ma spumîntaĭ kî o sî-ĭ ĭasă đin kap — toliko je razrogačio oči kada me je video, da mi se učinilo da će mu iskočiti iz glave ♦ var. buldańi ♦ sin. bļezńi [Por.] ♦ rum. boldânea

boldorĭel (boldorĭală) (mn. boldorĭeĭ, boldorĭaļe) [akc. boldorĭel] (prid.) — (demin.) < boldoruos — blago ispupčen, ne mnogo neravan, malo šiljat ∎ țîțîșuare boldorĭaļe — jedre dojke (metafora za devojačke grudi) [Por.]

boldoruos (boldoruasă) (mn. boldoruoș, boldoruasă) [akc. boldoruos] (prid.) — bodljast, sa bodljama, sa izbočinama, šiljast, zašiljen; neravan, grudvast ∎ arat boldoruos, a ramas gļiĭ marĭ dupa plug — neravno oranje, ostale su krupne grudve iza pluga ♦ var. bolboruos (bolboruasă) [Por.]

bolđi (ĭuo bolđesk,ĭel bolđașće, ) [akc. bolđi] (gl. p. ref.) — ① podbadati, podsticati; ćuškati ∎ skamnu nuĭe ńaćid, ma bolđașće un nuod ăn kur — tronožac nije ravan, neki čvor me bode u zadnjicu ∎ bolđal, sî sa muće măĭ înkolo — ćušni ga, da se pomeri malo na tamo ♦ var. bulđi ♦ sin . înpunźa ② (psih) gledati oštro, ispod oka; probosti nekoga pogledom ∎ kînd ma bolđiașće ku uoki-ĭa kĭortavĭ, frika ma taĭe — kad me pogleda onim zrikavim očima, strah me preseče [Por.] ♦ rum. boldi

bolđiș (bolđișă) (mn. bolđișă) [akc. bolđiș] (prid.) — ① (za predmete) šiljast, štrkljast, kome štrči vrh, šiljak ∎ a tîrsît pi lînga luok, ș-a lasat ńișći spińamă în mižluoku drumuluĭ, sî șća ku spińi bolđiș în sus, da pi aśiĭa trĭek kopiĭi đeskulț kînd sa duk la rîu sî sa skalđe — kresao je lisnik i ostavio je nekavo trnje na sred puta, da stoji sa bodljama štrkjljasto u vis, a tuda prolaze bosonoga deca kada idu na reku da se kupaju ② (psih.) oštar pogled, pogled ispod oka; buljav, ispitivački ili podmukao pogled ∎ dukî-sa drakuluĭ, are o uĭtatură bolđișă, frika ma taĭe kînd guod îm skapă uoki sî ma uĭt la ĭel — đavo ga odneo, ima neki podmukao pogled, strah me preseče kad god mi se omakne da ga pogledam ♦ var. bolđiuluĭ ♦ sin. kĭorđiș [Por.] ♦ rum. boldiș

bolđiu (mn. bolđiĭ) [akc. bolđiu] (i. m.) — (zool.) ① kučence, mali pas ∎ bolđiu ĭe kîńe mik, ăl țîń đi drag, să ći žuoś ku ĭel, șă să-ț latre pi lînga kasă — bolđej je mali pas, koga držiš iz ljubavi, da se igraš s njim, i da ti laje oko kuće ∎ sa kĭamă bolđiu kă bolđașće đarîndu ku buotu — zove se boldžiu zato što svuda zabada njušku ♦ var. bolđeĭ (mn. bolđeĭe) ♦ up. kopuoĭ, kĭer [Por.] ② lovački pas kratkih nogu, jamar, rupar; jazavičar ∎ bolđiu ĭe kîńe fara kuadă, dakă arĭe kuadă, kuada iĭ sa taĭe — jamar je kuče bez repa, ako ima rep, rep mu se seče ∎ ku bolđiu s-a dus vînațî dupa vulpĭ, or dupa vĭeḑurĭ — sa jamarom su lovci išli u lov na lisice, ili jazavce [GPek] ♦ rum. boldei

bolnau (bolnauă) (mn. bolnauvĭ, bolnavĭe) [akc. bolnau] (prid.) — (med.) bolestan ∎ bolnau rîău — mnogo je bolestan ∎ bolnau, da lukră — bolestan, a radi ∎ bolnauă đi an — bolesna od prošle godine ∎ bolnau đi uskatură — bolestan od sušice [Crn.] ∎ minće kî ĭe bolnau, numa să nu lukrĭe — laže da je bolestan, samo da ne radi [Por.] ♦ dij. var. bolnav [akc. bolnav] [Kmp.] ♦ dij. var. bolnăv [akc. bolnav] ∎ nu poś să vin, kă mis bolnăv — ne mogu da dođem, jer sam bolestan (Mustapić) [Zvizd] ♦ rum. bolnav ♦ etim. < bug. bolnav

bolnaviśuos (bolnaviśuasă) (mn. bolnaviśuoș, bolnaviśuasă) [akc. bolnaviśuos] (prid.) — bolešljiv, koji lako ili često oboljeva ∎ bolnaviśuos đin kopilariĭe — bolešljiv od rođenja ∎ bolnaviśuos, da nu sî ļekuĭe — bolešljiv, a ne leči se [Crn.] ♦ dij. var. bulnaviśuos ∎ nu ći-nsura ku ĭa, kî ĭe o mrțuagă bulnaviśuasă — nemoj se ženiti njome, jer je jedna bolešljiva mrcina [Por.] ♦ dij. var. bolnăvičos [Kmp.] ♦ rum. bolnăvicios

bolobuok (bolobuokă) (mn. bolobuoś, bolobuaśe) [akc. bolobuok] (prid.) — bljutav, ustajao, bez ukusa ∎ apă bolobuokă — bljutava voda [Hom.] ♦ dij. var. śolobuok, śilobuok [Por.]

bolovan (mn. bolovań) [akc. bolovan] (i. m.) — kamenčuga, krupan kamen, krupan komad kamena, kamenčina ∎ n-a putut să trĭakă ku karu ku făn, dă bolovań pră drum — kola sa senom nisu mogla da prođu, od kamenčuga na putu [Hom.] ♦ dij. sin. borțuoń, bikuoń, baĭkuoń, petruoń [Por.] ♦ rum. bolovan ♦ etim. < bug. balvan

boļeșńiță (mn. boļeșńiț) [akc. boļeșńiță] (i. ž.) — boleština, epidemija ∎ s-a pus o boļeșńiță pi tuată lumĭa în sat — zahvatila je neka boleština sve ljude u selu ∎ s-a pus o boļeșńiță pi nuoĭ, tuoț tușîm — uhvatila nas je neka boleština, svi kašljemo [Crn.] ♦ rum. boleșniţă ♦ etim. < bug. boleštnica

Boļeviśan, Boļeviśană (mn. Boļeviśań, Boļeviśańe) [akc. Boļeviśan] (i. m.) — Boljevčanin, stanovnik Boljevca ∎ Buļuoțu ĭe oraș mik, k-în ĭel traĭesk puțîń Boļeviśań — Boljevac je mala varoš, jer u njemu živi malo Boljevčana [Crn.]

boļi (ĭuo boļesk, ĭel boļașće) [akc. boļi] (gl. n.) — bolovati ∎ boļașće đi buală grĭa — boluje od teške bolesti ∎ boļașće đi buala rîa — boluje od padavice, epilepsije ∎ boļașće đi frigurĭ — boluje od groznice ∎ boļașće în pat — boluje u krevetu ∎ boļașće đi ļańe — boluje od lenjosti [Crn.] ∎ ĭel a-nśeput a boļi, đi kînd la podmorît să lukrĭe în apă — on je počeo bolovati od kada su ga primorali da radi u vodi [Por.] ♦ rum. boli ♦ etim. < slov. boleti

bombońală (mn. bombońalăurĭ) [akc. bombońală] (i. ž.) — gunđanje, zvocanje; mrmljanje ∎ mare bombońală-n lume, đi nakaz șî greotaće — veliko gunđanje u narodu, zbog muke i teškoća [Crn.] ♦ rum. bombăneală

bombońi (bombońașće, bombońesk) [akc. bombońi] (gl. p. ref.) — (onom.) gunđati, zvocati; mrmljati ∎ bombońașće, kî ĭe mîńiĭuos pi tuoț — gunđa, jer je ljut na svakoga [Crn.] ∎ nu lukră ńimika, numa boambîńe tuota ḑîua — ne radi ništa, samo gunđa po ceo dan (Rduna Glava) [Por.] ♦ rum. bombani

bombońind [akc. bombońind] (pril.) — gunđajući, mrmljajući ∎ treku pi lîngă nuoĭ bombońind — prođe pored nas gunđajući [Crn.] ♦ rum. bombonind

Bonduok (mn. bonduaśe) [akc. Bonduok] (i. m.) — (top.) Bondok, zvano mesto u ataru sela Crnajke, zatupasto brdo na ograncima Deli Jovana ∎ am moșîĭe la Bonduok, luok ĭe bun șî poļažńik — imam imanje na Bondoku, mesto je dobro i ravno ♦ up. bunduk [Por.] ♦ rum. bondoc ♦ etim. < tur. bunduk

bonkonuos (bonkonuasă) (mn. bonkonuoș, bonkonuosă) [akc. bonkonuos] (prid.) — ③ (za ponašanje) neljubazan, negostoljubiv — ∎ veńira dăn dăparće, ku gîndu să doarmă la ĭeal, a ĭeal fu tare bonkonuos, șă-ĭ dudăi dă pră pragu kășî — došli su iz daleka, sa namerom da spavaju kod njega, ali on beše jako neljubazan, i otera ih sa kućnog praga [Hom.] ♦ rum. boancă

borțuoń (mn. borțuańe) [akc. borțuoń] (i. s.) — kamen, oveći komad ∎ pănă iĭ a mĭers pi drum, ńiskaĭ kopiĭ đin tufă s-a pus ku borțuańe pi iĭ — dok su oni išli putem, neka deca su ih iz šume napala kamenjem ♦ / (augm.) < borț ♦ sin. petruoń, bolovan, bikuoń, baĭkuoń [Por.] ♦ rum. borţoi

borđeĭ (mn. borđaĭe) [akc. borđeĭ] (i. s.) — zemunica, vrsta primitivnog objekta za stanovanje koji je jednim delom ukopan u zemlju, burdelj ∎ borđeĭu n-avut ńiś o ferĭastă — zemunica nije imala nijedan prozor [Crn.] ♦ dij. var. borđiĭ, borđeĭkă [Por.] ♦ rum. bordei

Borđuońi [akc. Borđuońi] (i. m.) — (antr.) Borđani, vlaškо prezime porodice Jovanović iz Malog Izvora, po nadimku pretka koji se zvao Borđa ♦ / ? < Borđa — „onaj koji živi u borđeju, zemunici” ∎ Pau Borđan — Pavle Borđan [Crn.] ♦ rum. Bordeni

borfańală (mn. borfańelurĭ) [akc. borfańală] (i. ž.) — ① premetačina, preturanje po stvarima; pretraživanje nečega da se nađe što skriveno ili nedopušteno ∎ źindari a fakut borfańală pin kasă — žandari su izvršili premetačinu po kući ② nered, kao posledica premetačine ∎ borfańală pin kasă — nered u kući ∎ borfańală în tuaće pîărțîļi — nered na sve strane (opšti nered) [Crn.] ♦ dij. var. borfaĭală [Por.] ♦ rum. borfăială

borfańi (ĭuo borfańesk, ĭel bоrfańașće) [akc. borfańi] (gl. p.) — premetati, preturati po stvarima, ostavljajući nered za sobom ∎ bоrfańașće, katînd śaua — pretura stvari, tražeći nešto ∎ prĭa mult bоrfańașće pîntru un lukru mik — previše pretura po stvarima, tražeći sitnicu [Crn.] ♦ dij. var. borfai ♦ dij. sin. borîndai [Por.] ♦ rum. borfăi

borî (ĭuo borîăsk, ĭel borîașće) [akc. borî] (gl.) — (zast.) ① ejakulirati, izbaciti seme, svršiti ∎ n-a pazît ș-a borît î-ńa, șî ĭa, saraka, a pļekat greuańe — nije pazio i svršio je u nju, i ona je, sirota, ostala trudna ② (vulg.) psovati, pretiti da će se nad sagovornikom obaviti koitalni čin sa ejakulacijom ∎ borîlaș să-l borăsk — bem li ga, da ga jebem ∎ fi bun, borîćaș — budi dobar, jebote ∎ borîmĭar în ćińe — jebo te! jebem te! ∎ nu ma borî, ma ruog đi ćińe, kă nu mis đivină — nemoj me psovati, molim te, jer nisam kriv [Por.] ♦ rum. borî ♦ etim. < lat. *abhŏrrῑre

borîndai (ĭuo borîndĭĭ, ĭel borîndîĭe) [akc. borîndai] (gl. p. ref.) — preturati, premetati, praviti nered prilikom premetačine ∎ lasî-će, mă, nu măĭ borîndai pin lada-ĭa, nuĭe-n ĭa ńimika đi ćińe — mani se, bre, nemoj više preturati po toj škrinji, nema u njoj ničega za tebe [Por.] up. borfańi

borîndaĭală (mn. borîndaĭaļe) [akc. borîndaĭală] (i. ž.) — premetačina, preturanje po stvarima ∎ veńiră uoțî, fakură o borîndaĭală pin kasă, șî kînd nu gasîră ńimika, sa dusîră drakuluĭ — dođoše hajduci, napraviše premetačinu po kući, i kada ne nađoše ništa, odoše k vragu [Por.]

borîndău (mn. borîndăĭe) [akc. borîndîău] (i. s.) — (nutr.) borindeu, specifično vlaško jelo od raskuvanog svinjskog mesa, svinjske krvi i kukuruznog brašna ∎ prînḑu kraśunuluĭ nu sî faśe fîră borîndău — nema božićnog ručka bez borindeua [Crn.] ♦ var. burîndău, burundău ∎ burîndău faśe kuru rău — borindeu je zlo za dupe (ako se pretera) [Por.] ♦ rum. borândău ♦ etim. < ? mađ. börömlő

borîșkai (ĭuo borîșkîĭ, ĭel borîșkîĭe) [akc. borîșkai] (gl.) — ① preturati, premetati, tražiti nešto ostavljajući nered za sobom ∎ are urît învăț s-îm borîșkîĭe pin puzanarĭe — ima ružnu naviku da mi pretura po džepovima ② češati rogove, grebati rogovima (za goveda) ∎ buou sa borîșkîĭe, șî buankîĭe, ka kînd draku s-a bagat în ĭel — vo češe rogove i muče, kao da je đavo ušao u njega [Por.] ♦ rum. borâscăi

borîtură [akc. borîtură](i. ž.) ● v. buratură [Crn.] ♦ rum. borâtură

borkan (mn. borkań) [akc. borkan] — ćup ∎ borkan ĭe vas ĭn kare s-a pastrat grĭu or faĭna — borkan je posuda u kojoj se čuvala pšenica ili brašno [Kmp.] ♦ rum. borcan ♦ etim. < bug. burkan

borkanat (borkanată) (mn. borkanaț, borkanaće) [akc. borkanat] (prid.) — (anat.) nosat, koji ima veliki nos ∎ s-a puvestît kă muoșî aĭ nuștri aĭ batrîń, a fuost gata tuoț borkanaț, avut ńișći nasurĭ dumńeḑîu sî ći pazîaskă kiće đi marĭ — pričalo se da su naši stari gotovo svi bili nosati, imali su neke noseve bog da te sačuva koliko velike ∎ Buarkă ĭe poļikra lu ăla kare are nas marĭe — „Boarko” je nadimak onoga koji ima veiki nos ♦ sin. borkanuos [Por.] ♦ rum. borcănat

borkonat (borkonată) (mn. borkonaț, borkonaće) [akc. borkonat] (prid.) — ① (za predmete) bokast, izbočen, ispupčen, bokat, trbušast, zadebljan ∎ mațu đi udat ĭe borkonat la un luok — crevo za zalivanje je zadebljano na jednom mestu ∎ ļiemnu borkonat nuĭe bun đi blîăń — zadebljano drvo nije za daske ② (za čoveka) ugojen, udebljao ∎ furtatu mĭeu koźa s-a borkonat — moj prijatelj se prilično udebljao ♦ var. unflat [Crn.] ♦ rum. borcănat

borovină (mn. boroviń) (i. ž.) — (bot.) *borovina* ♦ rum. borovină

borugă (mn. boruź) [akc. borugă] (i. ž.) — ① (oron.) a. vododerina, manji ili veći usek u zemlištu koji je napravila tekuća voda; dolja; jarak ∎ a ploĭat ka kînd aĭ turnat ku gaļata, șî ļivĭeḑîļi pi pođiń sînt pļińe đi boruź — kiša je lila kao iz kabla, i livade na padinama pune su vododerina b. korito potoka ∎ borugă mikă — mala dolja ∎ borugă adănkă — dubodolina ♦ sin. dîră ② potok ∎ dupa śe ļi pașće, pîkurarĭu mînă uoiļi la borugă să ļi adîape — posle paše, čobanin tera ovce na potok, da ih napoji ∎ boruga pi kare kure apa, sa kĭamă ogaș — vododerina kojom teče vode, zove se potok [Por.] ♦ rum. borugă

boruos (mn. boruasă) [akc. boruos] (i. s.) — ① malj, veliki i težak gvozdeni čekić ∎ ku boruosu sa sparg tutuśi aĭ tarĭ — maljem se cepaju tvrdi panjevi ② (fig.) tupav i priglup čovek ∎ (antr.) Boruos — „Tupavko", pogrdan nadimak za tvrdoglave i priglupe ljude [Por.] ♦ rum. baros ♦ etim. < Cig. baro

Bosańi [akc. Bosańi] (i. m.) — (antr.) Bosani, Bosini, koji pripadaju Bosi, vlaško prezime familije u Lubnici, verovatno po ženi koja se zvala Bosa ∎ Dragu Bosan a fuost lautarĭ — Dragi Bosan je bio violinista [Crn.] ♦ rum. Bosă ♦ etim. < bug. Bosa

Bosîlka [akc. Bosîlka] (i. ž.) — (antr.) (zast.) povlašeni izgovor srpskog imena Bosiljka ∎ în luok đi Busuĭaka, rumîńi sîrbizaț ĭ-a pus la fĭaće nume „Bosiljka”, da a strîgato „Bosîlka” — umesto „Busujuake”, posrbljeni Vlasi su devojčicama davali imena „Bosiljka”, ali su je zvali „Boslka” [Por.]

bosîndak (mn. bosîndakurĭ) [akc. bosîndak] (i. s.) — (tehn.) jatagan, sablja ∎ o’ sî taś dîn gură, or sî gușć dîn bosîndak — ili ćeš da ućutiš, ili ćeš da „gucneš” jatagan [Mlava] ♦ rum. bosândac

boskomĭeļńiță [akc. boskomĭeļńiță] (i. ž.) ● v. buskomĭeļńiță [Por.] ♦ rum. boscomelniţǎ

boskorođi (ĭuo boskorodîăsk, ĭel boskorodîașće) [akc. boskorođi] (gl.) — bogoraditi, pričati nerazgovetno sam sa sobom; mrmljati ∎ puopa-l sîrbăsk boskorođiașće dă trĭaba luĭ, lumńa nuastră no-l înțaļiaźe ńimika, șî abĭa așćiată sî gaćiaskă služba șî sî sa dukă a kasă — srpski pop bogoradi za svoj račun, naši ljudi ga ne razumeju ništa, i jedva čekaju da se svrši služba, da odu kući [Mlava] ♦ dij. var. buskorođi [Por.] ♦ rum. boscorodi

boșćinar (mn. boșćinarĭ) [akc. boșćinar] (i. m.) — voštinar, otkupljivač boštine ∎ a veńit boșćinari s-aduńe boșćina — došli su voštinari da sakupe voštinu [Crn.] ♦ rum. boștinar

boșćină (mn. boșćiń) [akc. boșćină] (i. ž.) — voština, ostatak prilikom topljenja i ceđenja voska ∎ śară puțînă, da boșćină multă — voska malo, a voštine mnogo [Crn.] ♦ rum. boștină ♦ etim. < Sl. voština

botgruos (mn. botgruoș) [akc. botgruos] (i. m.) — (ornit.) batokljun, ptica stanarica (Coccothraustes coccothraustes) ∎ botgruos ĭe o pasîrĭe mikă, ku ćiku skurt șă gruos — batokljun je mala ptica, sa kratkim i debelim kljunom (Tanda) ♦ / < buot + gruos ♦ var. podgruos (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. botgros

botoruog (botoruagă) (mn. botoruoź, botoruaźe) [akc. botoruog] (prid.) — tupav, bez vrha ∎ botoruog ĭe fiĭe śe lunguĭat, fara vîr frumuos, tîmpit la vîr — botorog je bilo šta duguljasto što nema lep vrh, što je tupo na vrhu [Por.] ♦ rum. botorog

botoșa (ĭuo botoșîăḑ, ĭel botoșaḑă) [akc. botoșa] (gl. p.) — tupiti, zatupiti, zaobliti šiljati vrh duguljastog predmeta ∎ dakă vrĭeĭ sî baț puarka, muara sî botoșîăḑ bîtu la kapatîń, sî nu fiĭe askuțît — ako hoćeš da igraš svinjicu, treba da zatupiš jedan kraj štapa, da ne bude oštar [Crn.]

botoșat (botoșată) (mn. botoșaț, botoșaće) [akc. botoșat] (prid.) — tup; zatupast; zadebljan na vrhu; bez vrha ∎ arĭe źaźiće gruasă șî botoșaće — ima debele i zatupaste prste ∎ đi batut puarka sa aļaźe bît botoșat la kapatîń — za igranje svinjice bira se štap sa tupim krajem [Crn.] ♦ rum. bont

botrak (mn. botraś) [akc. botrak] (i. m.) — žaba; mala žaba (Rana esculenta) ∎ nuată ka un botrak — pliva kao mala žaba (Sige, Magudica) ♦ var. brotak (Laznica, Medveđica) [Hom.] ♦ dij. var. brotak [akc. brotak] — ① vodena žaba ∎ brotak ĭe bruaskă đi apă — brotak je vodena žaba ② žabac, mužjak (prepoznaje se po tome što „skače” na žabu) ∎ brotaku ĭe bruaskă voĭńiśaskă — brotak je žaba mužjak [Por.] ③ žaba koja skače ∎ brotaku ĭe bruaskă sărituare — brotak je skakutava žaba [GPek] ♦ rum. brotac ♦ etim. < lat. *brotāchus < grč. βροτάχος

botuos (botuasă) (mn. botuoș, botuasă) [akc. botuos] (prid.) — ① njuškast, koji je nalik na njušku; koji ima veliku njušku ② čvornovat, naročito na krajevima (za debla) ③ (pej. za čoveka) a. koji ima veliki nos b. koji diže nos, koji je arogantan [Por.] ♦ rum. botos

botur (mn. botururĭ) [akc. botur] (i. m.) — deblji kraj stabla, štapa ili motke ∎ skurtă ļiemnu la botur đi vro duauă palmĭe — skrati drvo na debljem kraju za jedno dve šake ∎ bîćiļi nuaștre la botur sînt gata tot una — naši štapovi su na debljem kraju gotovo jednaki [Crn.] ∎ ļiemnu, bîtu, krĭangă șî așa śeva śi ĭe lunguĭat, are duauă kîpatîńe: unu ĭe măĭ supțîrĭe, or măĭ askuțît, șî ĭel sa kĭamă vîr, da alalalt ĭe măĭ gruos, or măĭ tîmpit, șî la aăla sa ḑîśe botur — drvo, štap, grana ili tako nešto duguljasto, ima dva kraja: jedan je tanji ili oštriji, i taj se zove „vrh”, a drugi je deblji ili tuplji, i taj se deo zove „botur” ♦ supr. vîr [Por.] ♦ rum. butur

boťez (mn. boťezurĭ) [akc. boťez] (i. s.) — (rel.) krštenje ∎ vin ďi la boťez — dolazim sa krštenja [Kmp.] ♦ dij. var. boćeḑ (mn. boćeḑurĭ) [Por.] ♦ dij. var. boćez (Valakonje, Savinac, Gamzigrad, Lubnica) [Crn.] ♦ rum. botez

boťeza (ĭo boťez, ĭel boťază) [akc. boťeza] (gl. p. ref.) — (rel.) krstiti (se), nadenuti nekom ime ∎ am boťezat kopilu kînd avut un an — krstili smo dete kada je imalo godinu dana [Kmp.] ♦ dij. var. bućeḑa [Por.] ♦ rum. boteza ♦ etim. < lat. batizare (= baptizare).

boznakît (boznakîtă) (mn. boznakîț, boznakîće) [akc. boznakît] (prid.) — (dosl.) „bog zna koliko”, izraz za nešto što ima neodređeno veliku meru ∎ a veńit un uom, boznakît đi mare — došao je jedan ogroman čovek ∎ a luvat o palugă boznakîtă, ș-a-nśeput sî bată — dohvatio je jednu veliku motku, i počeo da bije ∎ boznakît đi kînd ăl așćet — dugo ga čekam (sam bog zna koliko) ♦ / bozna < srb. „bog zna ” + kît — vl. „koliko” ♦ var. buoznakît, buznakît [Por.] ♦ etim. < srb. bog zna

braț (mn. brață) [akc. brață] (i. ž.) — ① naručje ∎ kopilu a plîns, șă mumî-sa l-a luvat în brață — dete je plakalo i majka ga je uzela u naručje ∎ a luvat numa kît duśe în brață — poneo je samo koliko nosi u naručju [Crn.] ② naramak, breme, količina nečega koja se može poneti u naručju ∎ un braț đi ļamńe — naramak drva ③ snop ∎ braț đi tuļeń dupa kuļies s-adună șî sa faśe stup đi kukuruḑ — snop tuluske sakuplja se posle berbe i pravi se kopa kukuruza (Rudna Glava) ④ (fig.) zagrljaj ∎ s-a luvat în brață, șî s-a țukat — zagrlili su se, i poljubili [Por.] ♦ rum. braţ ♦ etim. < lat. brachium

brațarĭe (mn. brațîărĭ) [akc. brațarĭe] (i. ž.) — ① grivna, obujmica ∎ brațarĭa țîńe kuasa-n držală — metalna grivna drži kosu na držalji ∎ a pikat brațarĭa la kapatîńu lu skamnu karuluĭ — ispala je obujmica na stolici drvenih kola [Crn.] ∎ brațarĭa ĭe o buśauă đi fĭer ku kare sa ļagă doă parśaļe alu śeva — grivna je gvozdena čaura kojom se vezuju dva dela nečega [Por.] ② prsni ukras na odevnim predmetima od sukna ∎ arĭe brațărĭ mîndrĭe la zabun — ima lepe ukrase na zubunu [Crn.] ♦ rum. brăţare ♦ etim. < lat. brachiale

brad (mn. braḑ) (i. m.) — (bot.) jela, vrsta zimzelenog drveta (Albies alba) ∎ blăń dă brad — jelove daske ∎ bradu ĭe viarđe șî ĭarna șî vara — jela je zelena i leti i zimi [Hom.] ∎ blana đi brad frumuos mirusă — jelova daska lepo miriše ∎ în Porĭeśa padure ku ļemn brad n-a fuost, kînd pi la Guol a dat vrun brad sîngur, aĭ batrîń a spus kă samînța ĭ-a dus pasîrĭa-n ćik đi la Munț-aĭ Albĭ — u Porečju šume sa jelovim drvetom nije bilo, kad bi se na Deli Jovanu našla po neka usamljena jela, starci su govorili da je njeno seme donela sa Karpata ptica u kljunu ∎ (rel.) dakă în Porĭeśa n-a fuost brad, da mulće muĭerĭ ńiś n-a șćut śe fĭeļ đi ļemn ĭe, babîļi kînd a kićit prunu la îngropamînt, ĭ-ă kîntat „Brađe, brađe, fim fraće!” — iako u Poreču nije bilo jele, a mnoge žene nisu ni znale koje je to drvo, babe su šljivi koju su kitile u pogrebnom obredu, pevale „Brade, brade, brat nam budi!” [Por.] ♦ rum. brad ♦ etim. < alb. *bradh, bredh

bradoaĭe (mn. bradoaĭe) [akc. bradoaĭe] (i. ž.) — kačica ∎ bradoaĭa ĭe un feļ đe putină mikă, đe ļemn ku kapak, în kare sa păzește pastrama — kačica je vrsta male kace od drveta, sa poklopcem, u kojoj se čuva pastrma [Tim.] ♦ rum. brădoaie

braḑ (mn. braḑurĭ) [akc. braḑ] (i. m.) — vez, ukras na haljetku ∎ braḑ îs puĭ or floriśĭaļe kusuće pră kimĭașă dă fuĭuor — vez je ukrasna šara ili cvet na lanenoj košulji (Sige) [Hom.] ∎ braḑ ĭe aĭa kînd muĭarĭa kuasă muskiță pi pînḑă — vez je ono kad žena ušiva pokrstice po platnu ∎ braḑ ĭe șîru kare sa kuasă la mîńiś, or la guļir, or la pĭept — „bradz”je trakast ukras koji se veze na rukavima, na okovratniku, ili na grudima (Blizna) ♦ sin. rîu, puĭ [Por.] ♦ rum. broderie

brađet (mn. brađeturĭ) [akc. brađet] (i. m.) — borik, borova šuma ∎ am fuost în brađet dupa mrtaś đi kasă — išli smo u borovu šumu po merteke za kuću ♦ var. brađiš (mn. brađišurĭ) [Crn.] ♦ rum. brădet

Branku [akc. Branku] (i. m.) — (antr.) Branko, l.i. slovenskog porekla ∎ nume Branku dă poļikră Brankuońi — ime Branko daje prezime Branković ∎ pi paradĭeda la kĭemat Ĭuoža lu Branku — pradeda mi se zvao Joža Brankov [Por.] ♦ rum. Brancu

Brankuońi [akc. Brankuońi] (i. m.) — (antr.) Brankovi, Brankojevi (ići), vlaško prezime porodica Trailović i Radivojević u Osniću, po ličnom imenu pretka koji se zvao Branku ∎ Giță lu Branku a fuost fluĭeraș bun, șî frumuos a ḑîs ruopîta — Đorđe Brankov je bio dobar frulaš, i lepu je svirao „ropotu” [Crn.] ♦ rum. Brancovici

brańi (ĭuo brańesk, ĭel brańĭașće) [akc. brańi] (gl. p. ref.) — braniti, zabraniti ∎ kînd vrunu pośașće ļivađa, arată kă brańașće sî sa paskă uoiļi în moșîĭa luĭ — kad neko zapotka livadu, pokazuje da zabranjuje da se stoka napasa na njegovom imanju ∎ la kopil nu ĭ-a brańit ńimika — detetu nisu branili ništa ♦ sin. opri [Por.] ♦ rum. brăni ♦ etim. < slov. braniti

brańișće (mn. brăńișć) [akc. brańișće] (i. ž.) — zabran, šuma koja se ne seče ∎ l-am dat la sud, kî mĭ-a fakut mare șćetă-n brańișće — tužio sam ga, jer mi je napravio veliku štetu u zabranu [Por.] ♦ rum. braniște ♦ etim. < bug. branište

brașuаvă (mn. brașuаvе) [akc. brașuаvă] (i. ž.) — ① smicalica, podvala, lukavstvo ∎ aîăsta uom mĭ-a ogođit o brașuavă, đi am s-o țîn minće kît sînt viu — ovaj čovek mi je namestio jednu smicalicu, da ću je pamtiti dok sam živ [Crn.] ② grimasa, kreveljenje ♦ dij. var. brșuavă, broșoavă (mn. brșuave, broșuave) ∎ sa strîmbă kîtra kopil, faśe broșuave da kopilu muare đe rîs — krevelji se na dete, pravi smeške a dete umire od smeha (Tanda) ♦ var. bîrșuavă (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. brașoavă

braśiră (mn. braśirĭ) [akc. braśiră] (i. s.) — ① čipka ∎ zavĭelkă ku braśirĭ — kecelja sa čipkama [Hom.] ② tkanica, pojas ∎ đi mult sa-nśins ku braśirĭ, n-a fuost kurauă — nekada su se opasivali tkanicama, nije bilo kaiša ♦ sin. śiștuare ③ traka, bordura [Por.] ♦ rum. brăcire ♦ etim. < lat. bracῑle

brăbeťe [akc. brăbeťe] (i. m.) ● v. bribĭaće [Kmp.]

brățîșuară (mn. brățîșuarĭе) [akc. brățîșuară] (i. ž.) — (demin.) (folk.) „zagrljajče”, nežan izraz za naručje ∎ vinu la naĭka-n brățîșuară — (dosl.) dođi dragom u „naručence”, (fig.) dođi da te nežno zagrlim [Por.] ♦ rum. brăţișoare

brățui (ĭuo brîățui, akc. brîățui ĭel brîățuĭe, akc. brîățuĭe) [akc. brățui] (gl.) — pakovati nasečene lisnate grane na gomilu, pogodnu za nošenje do mesta gde se dene lisnik; u timočkom dijalektu: izdipliti ∎ tata darîmă la frunḑă, da ĭuo brîățuĭ, șî trag brațurļi pi žuardă dupa mińe, pănă la luok unđe muma grîmađiașće frunḑarĭu — otac kreše grane sa lišćem, ja ih pakujem u naramke, i te naramke prevlačim na štapu do mesta gde majka dene lisnik [Por.]

brăśinar (mn. brăśinarĭ) [akc. brăśinar] (i. m.) — ① učkur, uzica, svitnjak, gaćnik, pojas ∎ brăśinarĭu ĭe un ițuoń ku kare s-a ļegat śuariśi — „bračinar” je kanap kojim su se vezivale pantalone ♦ sin. înśingatuare [Por.] ② ♦ dij. var. braśinarĭ (mn. brăśinarĭe) — a. prečaga, prečka ∎ ușă ku triĭ braśinarĭe — vrata sa tri prečke ∎ blană đi masă fakută ĭe ku braśinarĭe — daska sofre spojena je prečagama b. spojnica ∎ braśinarĭ la kuarńiļi pluguluĭ ĭe laćiță, ore verźauă, karĭe ļi-nțîpeńașće șî ļi țîńe la masură — spojnica na drvenim ručicama pluga je poprečna daščica, ili šipka, koja vezuje i učvršćuje ručice [Crn.] ♦ rum. brăcinar

brăzdui (ĭuo brăzduĭesk, ĭel brăzduĭașće) [akc. brăzdui] (gl. p.) — brazdati, povlačiti brazdu, orati ∎ pomîntu ĭe tare ka pĭatra, no sî sa puată brăzdui ļesńe — zemlja je tvrda kao kamen, neće moći lako da se izbrazda [Por.] ♦ rum. brăzdui

brțarĭ (mn. brțarĭe) [akc. brțarĭ] (i. ž.) — spоna, spojka, letvica ili šina koja spaja i učvršćuje delove pluga za ogrtanje ∎ kînd să mută brțarĭu la plugu đi mușuruoń, sa ogođașće larźimĭa kormańilor — pomeranjem spone na plugu za ogrtanje, reguliše se širina zahvata, i količina zemlje koja se nanosi na strukova kukuruza [Crn.] ♦ dij. var. brațarĭ [Por.] ♦ rum. bârsă

brebeńel (mn. brebeńeĭ) [akc. brebeńel] (i. m.) — (bot.) mlađa, mlađik, klokoćica (Corydalis-cava) ∎ brebeńel ĭe fluare kare măĭ întîĭ dă primovara, o vîrstă ku fluare balastră, da alta ku fluare albă — mlađa je prvo prolećno cveće, jedna vrsta ima ljubičast, a druga beli cvet ∎ brebeńeĭ kuļeg muĭeriļi șă-ĭ duk la morminț, unđe-ĭ tamîĭe șă-ĭ dau đe pomană la-ĭ muorț — mlađu beru žene i nose na groblje, gde je kade i namenjuju pokojnicima ♦ var. bribeńel (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. brebenel ♦ etim. < lat. verbena

brebĭaće [akc. brebĭaće] (i. m.) ● v. bribĭaće [Crn.]

bren (mn. brenurĭ) [akc. bren] (i. s.) — brener a. na karabitnoj lampi ∎ kînd sa astupă brenu la lampă, sa kurîțâ ku o žîțîșuară đi oțăl, supțîrĭe ka păru đin kap — kad se zapuši brener na lempi, čisti se jednom žičicom od čelika, tankom kao dlaka s glave b. na autogenom aparatu za zavarivanje ∎ brenu la aparat đi șfăĭsuit sa aprins ku mașîna — brener na aparatu za zavarivanje palio se šibicom (Crnajka) ♦ var. brener, brĭenîr (Rudna Glava) [Por.] ∎ n-am uḑît ńiś đi bren ńiś đi brĭenîr, kî nuoĭ în Plamna n-am avut lîămpĭ đe kîrabit — nisam čuo ni za bren ni za brener, jer mi u Plavni nismo imali karabitne lampe (Plavna) [Pad.] ♦ rum. brener ♦ etim. < nem. Brenner

Brestouț [akc. Brestouț] (i. m.) — (ojk.) Brestovac, vlaško selo u neposrednoj blizini Bora [Crn.] ∎ am suoră mîritată în Brestouț, dupa un bristovĭan — imam sestru udatu u Brestovcu, za jednog Brestovljanina [Por.] ♦ rum. Brestovăţ

Brestovĭan, Brestovĭană (mn. Brestovĭań, Bresovĭańe) [akc. Brestovĭan] (i. m.) — Brestovljanin, stanovnik sela Brestovca ∎ Brestuouțu ĭe lîngă Buor, șî tuoț Brestovĭańi lukră în maĭdanu Buoruluĭ — Brestovac je pored Bora, pa svi Brestovljani rade u Borskom rudniku [Crn.]

bribĭaće (mn. bribĭeț) [akc. bribĭaće] (i. m.) — (ornit.) vrabac (Passer domesticus) ∎ puĭ dă bribĭaće — vrapčevo pile [Hom.] ♦ dij. var. bîrbĭaće, brîbĭaće (mn. bîrbĭeț) ∎ baće bîrbĭețî ku șlaĭdîru — gađa vrapce iz praćke [Por.] ♦ var. brebĭaće [Crn.] ♦ dij. var. brăbeťe (mn. brăbeț) ∎ kînd veďeț brăbețî kă să tăvăļe pin țărină, să șťiț kă să puńe ploaĭa — kada vidite vrapce da se valjaju po prašini, znajte da će pasti kiša ♦ sin. păsărel [Kmp.]

briĭ (mn. briĭе) [akc. briĭ] (i. m.) — (bot.) prosinac (Mercurialis perennis) ∎ briĭu ku buobe ruoșîĭe ĭe ļak, da aăla ku boboļi ńagre ĭe otrauă, puoț numa să ći mînžășć ku ĭel — prosinac sa crvenim bobicama je lekovit, a sa crnim je otrovan, možeš samo da se mažeš njime ∎ (kal.) briĭu sa kuļaźe-n ḑîua lu Dumińika mare — prosinac se bere samo u Veliku nedelju (nedelja na Duhove) [Por.] ♦ rum. brei ♦ etim. < bug. brei

briptă (mn. bripće) [akc. briptă] (i. ž.) — britva, vrsta noža na sklapanje ∎ dăm bripta să taĭ kîta pîńe — dodaj mi britvu da isečem malo hleba [Hom.] ♦ dij. var. bîrśag, brîśag [Por.] ♦ rum. briptă ♦ etim. < srb. britva, ukr. brytva

briś (mn. briśurĭ) [akc. briś] (i. m.) — (tehn.) brijač, nož za brijanje ∎ m-am taĭat ku briśu — posekao sam se brijačem [Crn.] ∎ tata înga sa rađe ku briśu, kă are barbă tare, șî nu puaće ku trăśiļ-eșća kare a ĭeșît akuma — otac se još brije briječem, jer ima oštru bradu, i ne može ovim trakama, koje su se pojavile danas [Por.] ♦ dij. var. brič [Kmp.] ♦ rum. brici

brîbeńel (mn. brîbeńiĭ) [akc. brîbeńel] (i. m.) — (bot.) mlađak (Corydalis) ∎ brîbeńel ĭe un fĭeļ đi fluarĭe padurĭaļńikă, kare-n fluare măĭ întîń primovara — mlađak je šumski cvet koji prvi procveta u proleće ∎ fluoriļi alu brîbeńel sînt măĭ mult albe șî vînît đeșkis — cvetovi mlađaka su najčešće beli i svetloplavi ∎ brîbeńelu ĭe buĭađe tare veńinuasă — mlađak je jako otrovna biljka ♦ var. brîbeńiel, bîrbeńiel, brebeńiel, bribeńiel [Por.] ♦ dij. var. brebeńiĭal (Ranovac) [Mlava] ♦ rum. brebenel

brîglarĭ (mn. brîglarĭe) [akc. brîglarĭ] (i. m.) — obramičica, nosač brdila na razboju za tkanje ∎ brîglarĭ ĭe bîtu đi kare sînt ļegaće brîgļiļi la razbuoĭu đi țasut — nosač brdila je motka o koju su na razboju za tkanju okačena brdila [Por.] ∎ brîglarĭu sî mută kînd brîgļiļi n-au luok sî bată — nosač se pomera kada brdilo nema mesta za zamah ♦ up. brîglă [Crn.] ♦ rum. brîglar

brîglă (mn. brîgļe) [akc. brîglă] (i. ž.) — brdilo, pokretni deo razboja na kome je učvršćeno brdo ∎ în brîgļe alu razbuoĭ ĭe pusă spata, pin kare trĭaśe urḑala — u brdilo razboja umetnuto je brdo, kroz koje prolazi osnova [Por.] ♦ rum. brâglă

brîndușauă (mn. brîndușîaļe) [akc. brîndușauă] (i. ž.) — (bot.) vrsta poljskog cveća, šafran, mrazovac, brnduša, brnduška ∎ brîndușauă đi primovara — prolećni šafran (Crocus heuffelianus) ∎ brîndușauă đi tuamnă — jesenji šafran (Crocus moesiacus) [Crn.] ♦ dij. var. brîndușă [Por.] ♦ rum. brândușă

Brîndușuońi [akc. Brîndușuońi] (i. m.) — (antr.) Brndušani, vlaško prezime familija u Valakonju, Savincu i Lubnici, po ženskom pretku Brnduši ∎ Firu Brîndușan đin Vaļakuańa, a avut mulț stupĭ kînd a fuost ćinîr — Filip Brndušan iz Valakonja, imao je mnogo pčela kad je bio mlad [Crn.] ♦ rum. Brîndușanu

brîndușă (mn. brîndușă) [akc. brîndușă] (i. ž.) — (bot.) šafran, mrazovac, brnuduša ∎ ĭastă brîndușă đi primovară șî đi taumnă — postoji prolećni i jesenji šafran (Crocus heuffelianus, Crocus moesiacus) ∎ dupa floriļe-șća frumuasă, s-a dat nume la fĭaće: Brndușa — prema ovom lepom poljskom cveću davalo se i ime devojčicama: Brdnuša [Por.] ♦ dij. var. ♦ brîndușauă [Crn.] ♦ rum. brândușă ♦ etim. < srb. brnduša

brînḑă [akc. brînḑă] (i. ž.) — sir, životna namirnica koja se dobija sirenjem i preradom mleka ∎ brînḑă đin lapće đi uaĭe — sir od ovčjeg mleka ∎ brînḑă đin lapće đi vakă — sir od kravljeg mleka ∎ la nuoĭ nu să faśe brînḑă muaļe — kod nas se ne pravi neceđen sir ∎ brînḑă stuarsă — ceđen i presovan sir ∎ brînḑa sa întarit — sir je prevreo ∎ faļiĭ đi brînḑă — kriške sira, velije ♦ var. brînză (Valakonje, Savinac, Lubnica, Gamzigrad, Zlot) [Crn.] ∎ brînḑă đi uaĭe — ovčji sir ∎ brînḑă đi vakă — kravlji sir ∎ brînḑă đi kapră — kozji sir ∎ brînḑă tare — tvrdi sir ∎ brînḑă muaļe — meki sir ∎ brînḑă ku koļașă — sir i kačamak [Por.] ♦ rum. brânză

Brînḑîĭuońi [akc. Brînḑîĭuońi] (i. m.) — (antr.) Brnzani, vlaško prezime familije u Metovnici, potomstvo Vlaha sa nadimkom Brnza, „Sirko” < brînḑă — sir ∎ kîășîļi Brînḑîĭuońilor sînt în konvĭeĭu Ćimuokuluĭ, la otar ku Gînzîgradu — kuće Brnzijona nalazi se u krivini Timoka, na međi sa Gamzigradom [Crn.] ♦ rum. Brînzan

brînḑuĭkă (mn. brînḑuĭś) [akc. brînḑuĭkă] (i. ž.) (hip.) (pej.) — sirko, čovek koji preteruje u jedenju sira ∎ miĭe mĭ-a ḑîs brînḑuĭkă kînd am fuost mik, kă n-am mînkat alta ńimika, numa brînḑă ku koļașă — mene su zvali „sirko” kad sam bio mali, jer nisam jeo ništa durgo, sem sira sa kačamkom [Por.] ♦ rum. brînzică

brînkă1 (mn. brînś) [akc. brînkă] (i. ž.) — (med.) crveni vetar, bolni otoci na koži crvene boje (Erysipelas) ∎ s-a bulnavit đi brînkă, șî s-a dus la vrîžîtuare să-ĭ đeskînće — oboleo je od crvenog vetra, i otišao je kod vračare da mu prebaje [Por.] ♦ rum. brâncă

brînkă2 (mn. brînś) [akc. brînkă] — ① (i. ž.) (zast.) (anat.) ruka ∎ s-a prins đi brînś kînd a žukat — hvatali su se za ruke kada su igrali (Blizna) ∎ vuorba brînkă s-a pĭerdut, akuma șćim numa și ĭe mîna — reč „brnka” se izgubila, sada znamo samo šta je „m’na” (ruka) ② (pril.) klečeći, ležeći oslonjen na kolenima i laktovima ∎ a kaḑut în brînś, a kaḑut în patru — pao na sve četiri, tj. na ruke i noge (Rudna Glava, Tanda) [Por.] ∎ stîă-n brînś — stoji na sve četiri, tj. leži oslonjen na laktove i kolena (Jasikovo) [GPek] ③ (fig) (u izr.) uz veliki napor, s velikim mukom; golim rukama, bez ičije pomoći ∎ am ramas văduvă, ș-am skuos kopiĭi pi brînś — ostala sam udovica, i decu sam izvela (na put) golim rukama (Tanda) [Por.] ♦ up. mînă, abușļa ♦ rum. brâncă ♦ etim. < lat. branca

Brînkovĭanu (mn. Brînkovĭeń) [akc. Brînkovĭanu] — (antr.) Brankovan, prezime rudarske porodice u Majdanpeku čiji je predak Nikola ovde došao u drugoj polovini XIX veka iz mesta Potok, južno od Oravice u rumunskom delu Banata. [Buf.] ♦ rum. Brîncoveanu

brîśag [akc. brîśag] (i. s.) ● v. bîrśag [Por.] ♦ rum. briceag

brîu (mn. brîurĭ) [akc. brîu] (i. m.) — ① (anat.) pojas, pas, mesto iznad kukova na kom se vezuju pantalone ili suknja ∎ l-a prins tare đi brîu, șî l-a trînćit la pomînt — uhvatio ga je čvrsto oko pojasa, i oborio na zemlju ② pojas, predmet za opasivanje ∎ brîu đi śiștuarĭe — pojas od tkanice ∎ brîu ku kurauă — pojas sa kaišem ∎ žuok đi brîu — vrsta igre u kolu, u kome igrači jedni druge drže rukama za pojas ③ (fig.) koleno, generacija srodnika; pokoljenje ∎ brîurĭ șî brîurĭ đi rumîń a trait aiśa — pokoljenja i pokoljenja Vlaha su živela ovde ∎ ĭuo sînt a triĭļa brîu lu tatamuoș — ja sam treće koleno mom pradedi ∎ ńipuotu mi a duoĭļa brîu — unuk mi je drugo koleno [Crn.] ∎ pănă la śinś brîńe în ńam nu s-a luvat uńi ku alțî — do petog kolena u rodu nisu se uzimali međusobno [Por.] ♦ rum. brâu

brĭană (mn. brĭeń) [akc. brĭană] (i. ž.) — (iht.) mrena, vrsta rečne ribe (Barbus fluviatilis) ∎ ĭuo nu șću dar fi-va la nuoĭ în rîu brĭeń, kă nu mis pĭeșkarĭ — ja ne znam da li u našoj reci ima mrena, jer nisam pecaroš ♦ up. kîrkușă [Por.] ♦ rum. breană ♦ etim. < grč. μύραινα

brĭaz (brĭază) (mn. brĭež, brĭază) [akc. brĭaz] (prid.) — šaren po licu, „šarko” ∎ măĭ đes brĭază pi buot ĭe vaka, șî la-șa vită îĭ ḑîśem „brĭeza”, pi sîrbĭașće ar veńi „šara”, kum ĭastă kare baș așa-ș boćaḑă vaka, pi sîrbĭașće — najčešće je šarena po njušci krava, i takvo goveče mi zovemo „breza”, na srpskom bi bilo „šara”, ima ljudi koji baš toku zovu svoju kravu, po srpskom ∎ Brĭaz ĭe poļikra lu uom kare ĭe pistriț pi față, kare are pĭaće albe pi fire, da aĭ luĭ ńepuoț kapîtă poļikră Brezuońi — Brjaz je nadimak čoveka koji je šaren u licu, koji ima bele pege na obrazu, a njegovi potomci dobiju nadimak Brezoni („Brjazovići”) ♦ sin. pistriț [Por.] ♦ rum. breaz ♦ etim. < bug. breaz

brĭazdă (mn. brîăžđ) [akc. brĭazdă] (i. ž.) — ① brazda, udubljenje koje plug ostavlja na površini zemlje pri oranju ∎ kînd arĭ ku vićiļi, șî kînd plugu-ț sîare đin brĭazdă, kî ĭe pomîntu tare, loko-la ńiarat în fundu brîažđi, sa kĭamă pîrś — kad oreš stokom, i kad ti plug iskoči iz brazde zbog tvrde zemlje, onaj nepoorani deo na dnu brazde zove se jarac ② dugačak i uzan trag iza nekog predmeta koji se kretao ili koji je vučen ∎ a trĭekut kare a fi trĭekt ku saĭna pin namĭeț, ș-a ramas brîăžđ adînś dupa ĭel — neko je prošao sankama kroz smetove, i ostavio duboke brazde za sobom ♦ (demin.) brĭazduță, brĭezduļeț ♦ (augm.) brĭazduoń ♦ sin. șîrag [Por.] ♦ rum. brazdă ♦ etim. < slov. brazda

Brĭeză [akc. Brĭeză] (i. ž.) — (top.) Breza, zvano mesto u ataru sela Debeli Lug, u Gornjem Peku, na međi sa Laznicom ∎ iĭ ḑîśem la loko-la Brĭeză, kî ĭe o golaĭe, unđe dau numa ļamńe kare sîrbi kĭamă breză, da nuoĭ rumîńi iĭ ḑîśem mastak — zovemo to mesto Breza, jer je golet po kome raste samo drveće koje Srbi zovu breza, a mi Vlasi mastak (terenski zapis, Durlić) [GPek] ♦ / brĭeză < srb. (bot.) breza (Betula pendula) ♦ rum. Breza

brĭeză (mn. brĭez) [akc. brĭeză] (i. ž.) — (bot.) breza (Betula pendula) ∎ brĭeză ĭe ļiemn supțîrĭe, are skuarță albă ku pĭaće ńagre — breza je tanko drvo, ima belu koru sa crnim pegama ∎ rumîńi aĭ batrîń aăla ļiemn a kĭemat mastak — stari Vlasi su ovo drvo zvali „mastak” ♦ sin. mastak [Por.] ♦ rum. breza

brĭezdat (brĭezdată) (mn. brĭezdaț, brĭezdaće) [akc. brĭezdat] (prid.) — brazdast, koji ima brazde, koji ima oblik brazde; izbrazdan; udubljen ♦ sin. înkrĭețat, zbîrśit ∎ drumu đi kar pi kulme ĭe tuot înbrĭezdat đi apă, kare a kurs dupa pluaĭe, parke ĭe arat ku plugu — kolski put na kulmi je sav brazdast od vode koja je tekla posle kiše, kao da je izoran plugom ♦ var. brăzduit [Por.] ♦ rum. brăzdat

Brĭezńița [akc. Brĭezńița] (i. ž.) — (ojk.) Breznica, vlaško selo u opštini Žagubica ∎ Brĭezńița ĭe sat rumîńesk, apruape dă Žgobița — Breznica je vlaško selo, u blizini Žagubice [Hom.] ♦ rum. Brezniţa ♦ etim. < srb. breznica, mala breza

Brĭezńiśĭan (Brĭezniśĭană) (mn. Brĭezńiśĭań, Brĭezńiśĭańe) [akc. Brĭezńiśĭan] (i. m.) — Brezničanin, stanovnik sela Breznice ∎ Brĭezńiśĭan ĭe uom kare traĭașće-n Brĭezńița, sat rumîńesk în Omuoļ — Brezničanin je čovek koji živi u Breznici, vlaškom selu u Homolju [Hom.]

brođală (mn. brođaļе) [akc. bruđală] (i. ž.) — pogađanje, otkrivanje nečega posle više pokušaja ∎ ma mir, atîta brođala-luor sî gasiaskă bańa-ĭ pitulaț, șî la urmă ńimika, đin triĭ pĭ-a măĭ lungă — čudim se, toliko njihovo pokušavanje da nađu sakriveno blago, i na kraju šipak ♦ var. bruđală [Por.] ♦ rum. brodeală

brođi (ĭuo brođiesk, ĭel brođiașće) [akc. brođi] (gl.) — pogoditi, potrefiti, pronaći ∎ śerkă, sa kinui, la urmă brođi gaura-n gard, șî sa pĭerdu — probao je, mučio se, na kraju pronađe rupu u ogradi, i izgubi se ∎ dakă nu kunuoșć luoku, amunka brođeșć drumu — ako ne poznaješ mesto, teško ćeš pronaći put ♦ sin. putrîvi [Por.] ♦ rum. brodi ♦ etim. < slov. broditi

brođit (brođită) (mn. brođiț, brođiće) [akc. brođit] (prid.) — nađen, otkriven traganjem, pogođen ∎ la urmă vaḑură kă poćaka nuĭe brođită, șî sa întuarsîră — na kraju videše da staza nije pogođena, i vratiše se ♦ var. bruđit ♦ sin. gasît, putrîvit [Por.] ♦ rum. brodit

bronkai (ĭuo bruankîĭ, ĭel bruankîĭe) [akc. bronkai] (gl.) — ① basirati, svirati kontrabas ② (iron.) imitirati sviranje kontrabasa ③ (pej.) (onom.) brundati, proizvoditi dubok zvuk, sličan zvuku kontrabasa ④ (fig.) terati inat, gunđati ∎ la moșo-sta śeva nu-ĭ pi vuoĭe, numa bruankîĭe pin kasă — ovom čiči nešto nije po volji, samo gunđa po kući [Por.]

bronkaș (mn. bronkaș) [akc. bronkaș] (i. m.) — kontrabasista, muzičar koji svira kontrabas, drveni žičani instrument ∎ în banda nuastră am avut șî bronkaș, șî tubașîărĭ — u našem okestru imali smo i kontrabasistu, i bubnjara [Por.] ♦ rum. broncaș

brontavit (brontavită) (mn. brontaviț, brontaviće) [akc. brontavit] (prid.) — gangrenozan, zahvaćen gangrenom, oboleo od gangrene ∎ mi s-a brontavit piśuoru, șî duolturi mi la taĭat đi la źanunkĭe-n vaļe — noga mi je bila gangrenozna, i doktori su mi je isekli od kolena na dole ♦ var. bruntavit [Por.] ♦ dij. var. blontirit (Krivelj) [Crn.]

broskan (mn. broskań) [akc. broskan] (i. m.) — (zool.) žabac, mužjak žabe ∎ kînd ĭastă bruaskă, muara să fiĭe șî broskan, da pi śe sa va kunoșća, draku đin baltă va șći — kada ima žabe mora da bude i žabac, a po čemu se prepoznaju, đavo iz bare će znati ♦ (demin.) broskanuț, broskańel ♦ (augm.) broskoćeu ♦ var. broskuoĭ [Por.] ♦ rum. broscan

broșoavă [akc. broșoavă] (i. ž.) ● v. brașuavă [Por.] ♦ rum. brașoavă

brśag (mn. brśaźe) [akc. brśag] (i. m.) — britva, vrsta džepnog noža čije se sečivo sklapa u korice izrađene od roga ∎ brśag ku plasîaļe đi kuorn — britva sa rožnatim koricama ∎ brśag marĭe — velika britva ∎ brśag mik, kopilarĭesk — mala, dečja britva [Crn.] ♦ dij. var. bričag [Kmp.] ♦ rum. briceag ♦ etim. < tur. biçak

brśegarĭ (mn. brśegari) [akc. brśegarĭ] (i. m.) — britvar, majstor koji izrađuje i prodaje britve ∎ la panađur am vaḑut brśegarĭ đin Lasuva, đin Grbuouț șî unu đin Ļenuouț — na vašaru sam video britvare iz Lasova, Vrbovca i jednog iz Lenovca [Crn.] ♦ rum. cuţitar

bruankă (mn. bruonś) [akc. bruankă] (i. ž.) — ① (muz.) kontrabas, veliki drveni instrument sa četiri žice, sličan violini ∎ în bruankă aĭ nuoștri n-a kîntat đi bîtrîńață, mi-ntîń s-a vaḑut în taĭfiļi țîgańeșć dupa ratu ku mńamț — na kontrabasu naši nisu svirali od starine, on je prvi put viđen u ciganskim orkestrima posle rata sa Nemcima ② (antr.) Bruankă — obavezan nadimak kontrabasista ∎ Ĭanku Bruankă n-a kîntat în bruankă, numa a fuost fakut ka bruanka, pă lumĭa la poļikrit așa đin glumă — Janko Bronka nije svirao kontrabas, ali je bio nalik na njega, pa su ga ljudi tako nazvali u šali ∎ Vană, kopilu-lu Ĭanku Bronkașu — Jovan, sin Janka Bronke, „Kontrabasiste” [Por.] ♦ rum. broancă

bruaskă (mn. bruoșći) [akc. bruaskă] (i. ž.) — ① (zool.) žaba (Rana) ∎ ĭ-a ĭeșît uoki ka la bruaskă — iskočile mu oči kao žabi ∎ bruaskă ku śuvań — kornjača (Testudine) [Hom.] ♦ dij. var. bruaskă ku śovan — kornjača [Crn.] ♦ var. bruaskă ku śovańe — kornjača ∎ broskan — žabac ∎ bruaska đi pi padure — šumska žaba, žaba koja ne živi u vodi ∎ bruaska rîpată — krastava žaba ∎ rîkańel — kreketuša [Por.] ♦ dij. var. bruaskă ku śovań — kornjača [GPek] ② (za odeću) (zast.) klin između nogavica na muškim pantalonama ∎ śuariśi sî n-a fi avut bruaskă întra kraś, n-a fi putut uomu sî pașiaskă ku iĭ — da pantalone nisu imale klin između nogavica, čovek ne bi mogao da hoda u njima (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. broskă [Buf.] ♦ dij. var. broaskă [Kmp.] ♦ rum. broască

bruaskă ku śovańe (mn. bruoșć ku śovań) [akc. bruaskă ku śovańe] (sint.) — (bot.) kornjača (Testudo graeca) ∎ bruaskă ku śovańe are śovańe đi uos tare, kare grĭeu sa sparźe — kornjača ima čvrst koštani oklop koji se teško razbija ∎ bruaskă ku śovańe sapă kuĭb în pomînt, șî-n ĭel faśe uauă — kornjača kopa gnezdo u zemlji, i u njega polaže jaja ♦ var. bruaskă ku śovată (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. broaskă țăstoasă (Malajnica) [Pad.], (Prahovo) [Kmp.] ♦ dij. var. broaskă ku śovanu (Melnica) [Mlava] ♦ dij. var. broskă ćistosă (Majdanpek) [Buf.] ♦ dij. var. bruaska ku śokan (Sena) [Zvizd]

brukă (mn. bruś) [akc. brukă] (i. ž.) — (tehn.) ① šiljak, zašiljen drveni ili metalni predmet, koji se koristi za bušenje rupa; probojac ∎ în trîabe o brukă sî strapung gaura la kurauă — treba mi šilo da izbušim rupu na kaišu ∎ ku brukă đi ļiemn să fak gîăurļi la opinś — drvenim šilom buše se rupe na opancima ② sadiljka, zašiljen štap koji se koristi za sađenje povrća ∎ muĭarĭa đemult a pus piparka șî varḑa ku bruka, da an ku sapaļiga — žena je ranije sadila papriku i kupus sadiljkom, a prošle godine motičicom ∎ đi vrodată șî kukuruḑu s-a pus ku bruka — nekada je i kukuruz sejan sadiljkom ③ šilo, majstorska alatka koja se koristi u opančarskom i saračkom zanatu ∎ maĭsturi au mulće suarće đi bruś — majstori imaju razne vrste šila ③ drveni šiljak ili veterinarski pribor, trokar, za probadanje trbuha kod preživara ∎ kînd să unfla vaka đi deteļină, trîăbe ku bruka sî-ĭ să înpungă burta đi parća stîngă — kad se krava prejede deteline, treba da joj se šiljkom probode trbuh sa leve strane [Crn.] ③ (antr.) Brukă, poļikra-n Arnaglaua — Bruka, nadimak u Rudnoj Glavi ∎ la Ĭanku Brukă ĭ-a dat așa poļikră, k-avut narau să „bruśaskă”, să-nvîre nasu șî unđe trîabe, șî unđe nu trîabe — Janko „Bruka” je dobio ovaj nadimak jer je voleo da „buška”, da zabada nos i gde treba i gde ne treba ♦ (demin.) brukiță ♦ (augm.) brukuoń ⑥ stožer ∎ în Tanda klaĭa să grîmađașće pi brukă — u Tandi plast se dene oko stožera [Por.] ♦ rum. brucă

bruma (ĭuo brumĭeḑ, ĭel brumĭaḑă) [akc. bruma] (gl.) — opaliti slanom, izgoreti od slane (za biljke) ∎ a veńit tuamna, a strîns źeru, o să ńi sa brumĭaḑă fluoriļi în građină — došla je jesen, stegao je mraz, slana će nam opaliti cveće u bašti [Por.] ♦ rum. bruma

brumarĭ [akc. brumarĭ] (i. m.) — (kal.) (zast.) oktobar ∎ pi brumarĭ lumĭa a arat ș-a pus grĭu — u oktobru su ljudi orali i sejali žito ∎ pi brumarĭ s-a slobaḑît kîmpu — u oktobru se dozvoljavala slobodna ispaša ♦ / < brumă — slana [Crn.] ♦ rum. brumarel

brumarĭu al marĭe [akc. brumarĭu al marĭe] (i. m.) — (kal.) (zast.) novembar ∎ mîĭ marĭ sarbatuorĭ pi brumarĭu al marĭe sînt Sîmĭedru șî Aranźilu đi ĭarnă — najznačajniji praznici u novembru su Mitrovdan i Aranđelovdan ♦ / < brumă — slana [Crn.] ♦ dij. var. marćiń, rîpśuń ♦ up. brumarĭ [Por.] ♦ rum. brumar

brumat (brumată) (mn. brumaț, brumaće) [akc. brumat] (prid.) — opaljen slanom, izgoren slanom ♦ var. brumait [akc. brumait] ∎ tuaće fluoriļi în građină a ars đi brumă — sve cveće u bašti je izgorelo od slane [Por.] ♦ rum. brumat

brumă (mn. brumе) [akc. brumă] (i. ž.) — slana [Kmp.] ∎ a kaḑut bruma — pala je slana ∎ zapada ńinźe, da bruma baće — sneg „sneži”, a slana „bije” [Por.] ∎ la nuapće arĭe sî bată bruma — noćas će biti slane [Crn.] ♦ rum. brumă ♦ etim. < lat. bruma

bruobdă (mn. bruobđe) [akc. bruobdă] (i. ž.) — (bot.) krompir (Solanum tuberosum) ∎ anu n-a fuost bun đi bruobđe, n-a rođit ńiśkît — godina nije bila dobra za krompir, nije rodio nimalo [Por.]

Bruođița [akc. Bruođița] (i. ž.) — (ojk.) Brodica, romsko selu u opštini Kučevo ∎ az am fost în Bruođița, sat pă Pĭek — danas sam bio u Brodici, selo na Peku [Rom.] ♦ / (dem.) < srb. brod — „prelaz preko reke” (exp. Durlić) ♦ rum. Brodina ♦ etim. < srb. brod + sif. -ica „prelaz preko reke”

bruont (mn. bruonturĭ) [akc. bruont] (i. s.) — (med.) gangrena; bront ∎ s-a-nbrukat în piruoń ruźińit, șî piśuoru ĭ-a luvat bruont — ubo se na zarđali ekser, i nogu mu je zahvatila gangrena ♦ var. bluont (Tanda) [Por.] ∎ bruont ĭe karńe viĭe — bront je živa rana (Rašanac) [Mlava] ♦ etim. < nem. bront (РечникМС1)

bruoskariĭe (mn. bruoskariĭ) [akc. bruoskariĭe] (i. ž.) — žabljak, mesto sa mnogo žaba; baruština ∎ s-a fakut în luok un baltuoń ku tuot, o să-m fiĭe luoku numa o bruoskariĭe ku bruoșć đ-aļi vĭerḑ, în luok đi kukuruḑ — napravila se u njivi ogromna baruština, biće mi njiva samo jedan žabljak sa zelenim žabama umesto kukuruza [Por.] ♦ rum. broscărie

brus (mn. bruș) [akc. brus] (i. m.) — ① brus, kamen za oštrenje sečiva ∎ brus đi kuasă — brus za kosu ∎ ku brusu sa askuće tuot śe are taiș — brusom se oštri sve što ima sečivo ♦ sin. kuće, glađe ② (vulg.) izmet, govno ∎ kare s-a fi kakat aiśa în mižluoku poćeśi, ș-a lasat bruso-la așa đi sî đa uomu în ĭel, dabugoda đi pomană sî-ĭ fiĭe — ko se posrao ovde nasred staze, i ostavio ovo govno tako da čovek ugazi u njega, daboga mu za podušje bilo ③ (psih.) durenje, nadurenost ∎ kopilașu s-a mîńiĭat șî stă brus lînga masă, nu vrĭa sî manînśe ku nuoĭ — dečko se naljutio i naduren stoji kraj sofre, neće da jede s nama ♦ / (skr.) < brusnat [Por.] ♦ rum. brus ♦ etim. < srb. brus

brusnat (brusnată) (mn. brusnaț, brusnaće) [akc. brusnat] (prid.) — naduren, napućenih usana, ljutit ∎ am duauă fĭaće đizmerdaće, dakă nu ļi laș la źuok, în stare sînt sî fiĭe tuota ḑîua înbrusnaće — ima dve razmažene ćerke, ako ih ne pustiš na igranku, u stanju su da ceo dan budu nadurene ♦ skr. brus ♦ var. înbrusnat ♦ sin. bufnat, înbifnat, buzumfat [Por.] ♦ rum. brusnat

bruśi (ĭuo brușesk, ĭel bruśașće) [akc. bruśi] (gl. p.) — ① (izob.) probadati, probušiti, probiti ∎ ku bruka brukaĭ, ku kuțîtu taĭaĭ — šilom probuših, nožem posekoh ② podbadati, podstrekavati, nagovarati na loš postupak ∎ bruśașće la glśauă — podstrekava na svađu ∎ bruśașće vrîsńiśi sî nu askulće đi parinț — nagovara vršnjake da ne slušaju roditelje [Crn.] ③ čeprkati, brknuti, tražiti nešto sa šiljkom ∎ bruśi ku un bît pin orman, bruśi pi supt pat, șî nu gasî ńimika — brknuo jednim štapom pod krevet, brknuo pod sto, i nije našao ništa [Por.] ♦ rum. bruci

buala rîa (mn. buaļe rîaļe) [akc. buala rîa] (i. ž.) — (med.) padavica, epilepsija ∎ boala rîa ĭe batrînă șî grĭa buala kare uomu o pațîașće pintru pakaće alu stramoșî luĭ — padavica je stara i teška boljka, koju čovek pati zbog grehova njegovih predaka ∎ kînd ăl prinđe buala rîa, uomu kađe, sa pĭarđe, sa zbaće tuot șî faśe spumă la gură — kad čoveka spopadne padavica, on pada, izgubi se, trese se sav i na ustima mu izbija pena ∎ ḑĭļiļi în kare nu sa kućaḑă lukra pintru buala rîa, sînt marța șî žuoĭa đintîń dupa Kraśun, Zîpostîtol mik, Pașć șî Rusaļe — dani kada se ne sme raditi zbog padavice, jesu prvi utorak i četvrtak posle Božića, Malih poklada, Uskrsa i Rusalja [Por.]

buală (mn. buaļe) [akc. buală] (i. m.) — (med.) bolest ∎ buala rîa — padavica, epilepsija ∎ buala în înkeĭaturĭ — oboljenje zglobova, reuma ∎ buală în piśuarĭe — bolest u nogama ∎ buală la țîță — bolest na dojci [Crn.] ∎ buală đin uală — „bolest iz lonca”, bolest koja potiče od loših navika u ishrani ∎ buală grĭa — teška, neizlečiva bolest ♦ sin. durĭare [Por.] ♦ rum. boală ♦ etim. < slov. bolĩ

bualkă [akc. bualkă] (prid.) — mlako, mlaka ∎ apă bualkă — mlaka voda [Kmp.]

Buambă [akc. Buambă] (antr.) — Bobovi, vlaški nadimak jedne izumrle familije u crnorečkom selu Mali Izvor, po čoveku čiji je nadimak bio „boamba” ∎ Ĭovana lu Buambă a murit đemult — Jovana Bobova umrla je odavno ∎ đin aĭ-lu Buambă nu ma-ĭastă ńima-n Izvuoro-l Mik — od Bobovih više nema nikog u Malom Izvoru ♦ / boambă — (zast.) bob, zrno [Crn.] ♦ rum. boambă

buankańi (ĭuo buankańesk, ĭel buankańașće) [akc. buankîńi] (gl. ref.) — (o volovima) bukati ∎ buoĭi sa buankîńe kînd sa bat în kuarńe șî rîșkîĭe pomîntu — volovi buču kad se bodu rogovima i razrivaju zemlju papcima [Por.] ♦ etim. < slov. bukati

buarfă (mn. buarfе) [akc. buarfă] (i. ž.) — ① dronjak, iznošen komad odeće ∎ nu înbrak buarfa-sta đi klțan — neću da obučem ovaj dronjak od košulje [Crn.] ♦ dij. sin. zdrĭanță, trĭanță, druanță, truanță [Por.] ② nejestivi deo voća ili povrća, otpadak, lika ∎ pasuĭu al vĭarđe ĭe pļin đi buarfe — boranija je puna otpadaka (like) ♦ sin. loluață [Crn.] ③ iznutrica tikve ∎ buarfe la nuoĭ sa kĭamă samînțîĭa-ĭa ș-alalalt, śe ĭastă în dovļeće — borfa je kod nas naziv za seme i ostalo, što se nalazi u tikvama, bundevama, dulecima (Tanda) [Por.] ♦ rum. boarfă

buaskă [akc. buaskă] (i. ž.) — komina, ono što ostane kada se iscedi sok iz voća (šljive, grožđa i dr.) tokom obrade; kom, drop, džibra ∎ buaska sa dîă la puorś — komina se daje svinjama [Por.] ♦ rum. boască

buată (mn. buoț) [akc. buată] (i. ž.) — (tehn.) ① močuga, drvena batina sa zadebljanim vrhom, primitivna alatka za mlaćenje, mlat, bat, tučak ∎ buata ĭe un bît skurt șî țapîn, ku buot gruos șî tare — „buata” je jedan kratak i čvrst štap, sa zadebljanim i jakim vrhom ∎ buată đi batut parĭ — mlat za nabijanje kočeva ∎ buată đi batut în pivă — malj za tucanje u avanu [Por.] ② malj, veliki drveni čekić ∎ tutuk ku kuadă, đi batut pari — trupac sa drškom, za nabijanje kočeva ∎ ku buata am batut pĭańe, kînd am spart la ļamńe — maljem sam zabijao klinove, kad sam cepao drva [Crn.] ♦ rum. botă ♦ etim. < slov. bŭtŭ

bubat [akc. bubat] (prid.) ● v. bubuos [Por.]

bubă (mn. bube) [akc. bubă] (i. ž.) — ① (med.) bubuljica, plik, krasta, boginja; rana; ožiljak ∎ fećița ĭe pļină dă bube — devojčica je puna bubuljica ∎ bubă kuaptă — zrela bubuljica, puna gnoja i veoma osetljiva, (fig.) (za dete) razmaženko, plačljivko, koji plače za svaku sitnicu, naročito ako ga neko, makar i ovlaš, dodirne ∎ kopilu are bube — dete ima boginje ∎ bubă dulśe ĭe o bubă kare kriașće la kopiĭ pră kap, șî kînd sa kuaśe, ĭa kure — plih je bubuljica koja izbija deci na glavi, i kada sazri, ona procuri [Hom.] ∎ (med.) bubă ńagră — crni prišt ∎ (mag.) bubă albă — (dosl.) „bela boginja”, vrsta boginja koje se pominju u bajalicama ② (biol.) insekt (opšti naziv) ∎ kîće fĭelurĭ đi bube a dat Dumńeḑîu pi pomînt, ńima nu șćiĭe, da puaće-fi ńiś ĭel — koliko je buba Bog stvorio na zemlji, to niko ne zna, a može biti ni on ♦ sin. guangă [Por.] ♦ rum. bubă ♦ etim. < ukr. buba, srb. buba

bubuoń (mn. bubuańe) [akc. bubuoń] (i. ž.) — (med.) čir, gnojno ispupčenje na koži izazvano upalom, prišt (Ulcus) ∎ are bubuoń la talpă — ima čir na tabanu ∎ ĭa pokńit bubuońu — pukao mu je čir [Hom.] ∎ la dĭeda-l mĭeu s-a fakut un bubuoń la mînă, șî ĭel a țînut lukru-șală kă nuĭe ńimika, s-a dus numa pi la ńișći vrîžîtuorĭ, la urmă đin kît duolturi să-ĭ taĭe mîna, kî đin bubuoń s-a fakut karńe viĭe — mom dedi je izbio čir na ruci, on je terao šalu sa tim, pa je bio samo kod nekih vračara, na kraju zamalo da mu lekari odseku ruku jer se čir pretvrio u živu ranu ♦ / (augm.) < bubă ♦ sin. dalak [Por.] ♦ rum. buboi

bubuos (bubuasă) (mn. bubuoș, bubuasă) [akc. bubuos] (prid.) — ① (med.) bubuljičav, pun bubuljica, koji ima bubuljice ∎ fată frumuasă, ma ĭe tuată bubuasă la firĭe — lepa devojka, ali je sva bubuljičava po licu ② (za predmete) neravni, puni čvorova i kvrga ∎ țapańița-sta ĭe tuată bubuasă, nuĭe đi ńimika, bună ĭe numa đi fuok — ova cepanica je sva kvrgava, nije ni za šta, dobra je samo za vatru ♦ var. bubat [Por.] ♦ rum. bubos

Buțuļeșći [akc. Buțuļeșći] (i. m.) — (antr.) Buculešti, vlaško prezime familije u Podgorcu, po pretku čiji je nadimak bio Bucu ♦ ? / < (hip.) Buțu < (demin.) Barbuțu < (antr.) Barbu ∎ Buțuļeșći fak zavĭećină la Ńiđiĭa Ispasuluĭ — Buculešti slave zavetinu „Spasovdanska nedelja” [Crn.] ♦ rum. Buţulică

bućeḑa (ĭuo boćeḑ, ĭel boćaḑă) [akc. bućeḑa] (gl. p. ref.) — krstiti (se), kumovati, nadenuti ime ∎ n-am bań, nu șću kom vuoĭ bućeḑa kopilo-sta, kă puopa ĭe prĭa skump — ne znam kako ću krstiti ovo dete, jer je pop preskup [Por.] ♦ dij. var. boťeza [Kmp.] ♦ rum. boteza ♦ etim. < lat. baptizare

bućeḑat (bućeḑată) (mn. bućeḑaț, bućeḑaće) [akc. bućeḑat] (prid.) — kršten, nad kojim je izvršen crkveni obred krštenja ♦ supr. ńibućeḑat ∎ śe drak lukri aśiĭa, iș tu bućeḑat? — šta kog vraga tu radiš, je si li ti kršten ? ♦ supr. ńibućeḑat [Por.] ♦ rum. botezat

budală (mn. budaļе) [akc. budală] (i. ž.) — budala, prostak, čovek čije je ponašanje nesmotreno i neumesno; glupavko ∎ așa budală kum ĭe ĭel, n-a măĭ vaḑut ĭuo ku uokĭi miĭ — takvu budalu kao što je on, još nisam video svojim očima ♦ sin. pļesńit — čaknut, udaren [Por.] ♦ rum. budală ♦ etim. < tur. budala „umno ograničen, nepametan, glup” (Škaljić1979)

budaluos (budaluasă) (mn. budaluoș, budaluasă) [akc. budaluos] (prid.) — budalast, naivan, priprost ∎ atîta ĭe đi budaluos kînd sa-nbată, đi n-aĭ altśe, numa să fuź đi ĭel — toliko je budalast kad se napije, da nemaš šta drugo, nego da bežiš od njega [Por.]

budonuasă (mn.) [akc. budonuasă] (i. zb.) — starudija, drangulije ∎ budonuasă sa ḑîśe la gramadă đi lomańe batrîńe, mutaće în vrun kuot, or în podrum, kă înga nus đi lupadat đi tuot în gunuoĭ — starudija je gomila starih stvari, sklonjenih u neko ćoše, ili u podrum, jer još nisu za potpuno bacanje na đubrište ♦ var. bodonoasă (Tanda) [Por.] ♦ dij. sin. skulă [Mor.][Mlava]

buduruoĭ (mn. buduruaĭe) [akc. buduruoĭ] (i. s.) — (tehn.) badanj, veliki šuplji trupac kroz koji voda pada na vodenički točak (РечникМС1) ∎ buduruoĭu la muară a fuost fakut đin butuarkă đi gorun, kare morarĭu adîns a katato ș-a gasîto pi padurĭe — vodenični badanj bio je napravljen od gorunove šupljike, koju je vodeničar posebno tražio i nalazio u šumi (Tanda) [Por.] ∎ buduruoĭu a fuost tare grĭeu đi gasît în padurĭe — badanj je bilo jako teško naći u šumi (Topla) [Crn.] ♦ sin. butuoń (Rudna Glava), butuoĭ (Crnajka) [Por.] ♦ rum. buduroĭ ♦ etim. < mađ. bödön, bödöny

buduruoń (mn. buduruańe) [akc. buduruoń] (i. m.) — (augm.) posuda od žute tikve, koja je prokuvana i očišćena od iznutrice ∎ buduruoń đi sarĭe — posuda za so, slanik ∎ buduroń đi ļingurĭ — posuda za držanje kašika ∎ buduruoń đi fusă — posuda za čuvanje vretena [Crn.] ♦ rum. buduroi

Buduruońi [akc. Buduruońi] (antr.) — Buduroni, Budurojevi, „Budurojevići”, vlaški nadimak familije Srmanović iz Malog izvora kod Boljevca, koji je nastao od reči buduruonj, „tikva” ∎ tată Dușanki Buduruańe a fost đen Vaļakuańa — otac Dušanke Budurojke bio je iz Valakonja ∎ Dușanka Buduruońe a fost maritată dupa Ļikă lu Buĭa — Dušanka Budurojeva bila je udata za Iliju Bujića [Crn.] ♦ rum. Buduroi

buḑat (buḑată) (mn. buḑaț, buḑaće) [akc. buḑat] (prid.) — ① usnat, koji ima velike, mesnate ili napućene usne ② (antr.) nadimak ljudi koji imaju takav izgled, i koji vremenom može da postane porodično prezime ∎ Buḑatu, alu Buḑatu, Buḑatuońi, Buḑońi, Buzeĭa, Buzeuońi ... — Buzat, Buzatov, Buzatovići, Buzovići, Buzeja, Buzejići .. [Por.] ♦ Prezime Buzatović registrovano u Crnoj reci, a Buzejić u Homolju, Mlavi, Zviždu [Crn.] [Hom.] [Mlava] [Zvizd] ♦ rum. buzat

buḑă (mn. buḑ) [akc. buḑă] (i. ž.) — usna, deo lica ∎ mîndra are duauă buḑ, supțîriśe, nuroḑăsk dupa ĭaļe — draga ima dve tanušne usne, ludim za njima ∎ buḑîļi a iĭ sînt dulśe ka mńarĭa — njene usne su slatke ko med [Por.] ♦ dij. var. buză [Kmp.] ♦ rum. buză ♦ etim. < Cf. alb. buzë

Buđelan (mn. Buđelań) (i. m.) — (antr.) Buđelan, prezime rudarske familije u Majdanpeku, čiji je predak Todor starinom „sa Karpata”, a u Majdanpek se doselio u drugoj polovini XIX veka iz „Austrije”, tj. iz nekog rudarskog mesta u rumunskom Banatu. [Buf.] ♦ rum. Budileanu

buf! (uzv.) — (onom.) buf! uzvik koji oponaša naglo ispuštanje vazduh a ∎ kînd ĭe śeva tare înflat, șî kînd rasuflă đintr-odată, s-auđe „buf” — kad je nešto jako naduvano, i kad naglo ispusti vazduh, čuje se „buf” [Por.] ♦ rum. buf

Bufan (mn. Bufań, ž. r. Bufańiță) [akc. Bufan] (i. m.) — rudarsko stanovništvo Majdanpeka, doseljeno u XIX veku iz rudnika u rumunskom delu Banata, a u Banat je doseljeno u više talasa tokom XVII i XVIII veka iz rudnika u severozapadnoj Olteniji. ∎ Bufańi au vińit đen Banato-l rumîńesk, măĭ mulț đin Bușńag, în prĭežba Golîmbățuluĭ — Bufani su došli iz rumunskog Banata, najveći broj iz Bošnjaka, preko puta Golupca ∎ Bufańi la saćań đin saće đi pi lînga Măĭdan, iĭ ḑîk Guźi or Gogolań — Bufani meštane iz okolnih sela zovu Guge ili Gogolani [Buf.] ♦ rum. Bufen ♦ etim. < Rum. ? bufńiţă (vl. bumńiţă)

bufana [akc. bufana] (gl.) ● v. înbufna [Por.] ♦ rum. îmbufna

bufanat [akc. bufanat] (prid.) ● v. înbufnat [Por.]

bufńală (mn. bufńelurĭ) [akc. bufńală] (i. ž.) — (onom.) huktanje, šum naglog i snažnog izdisanja vazduha; duvanje ∎ (vet.) bufńala vaśilor pi nas arată kă vićiļi sînt spomîntaće, șî trăbe să puorț grižă kum lukri ku ĭaļe — duvanje goveda kroz nos pokazuje da su životinje uplašene, i treba da vodiš računa kako radiš sa njima [Crn.] ∎ pazîaće bińe đi bufńala buoilor — čuvaj se dobro od duvanja volova ♦ dij. var. bufńitură [Por.] ♦ rum. bufneală

bufńi (ĭuo bufńesk, ĭel bufńаșće) [akc. bufńi] (gl.) — (onom.) ① huktati ∎ buou bufńașće la ćińe, dăće-n lîăturĭ — vo hukće na tebe, skloni se u stranu [Crn.] ∎ atîta mi đi grĭeu, đi-m vińe sî bufńesk ka vita turbată — toliko mi je teško, da mi dođe da huknem ko besna životinja ♦ sin. pufńi [Por.] ② prasnuti u smeh ∎ nu putu sî țînă, șî bufńi în rîs — nije mogao da se suzdrži, i prasnu u smeh [Crn.] ♦ rum. bufni

bufńit (mn. bufńiće) [akc. bufńit] (i. s.) — hukanje, huk, težak i dubok izdisaj vazduha ∎ s-auđe un bufńit grĭeu đin koșîărĭe, ka kînd ĭară sa-npung buoi-ĭa — čuje se neko teško hukanje u štali, kao da se opet bodu oni volovi [Por.] ♦ rum. bufnet

bufńitură (mn. bufńiturĭ) [akc. bufńitură] (i. ž.) — huka, snažan a dubok zvuk koji nastaje naglim izdisajem vazduha ∎ parke sa taĭe șî sa mînă ńiskar žuaviń marĭ în padure, kî ĭastă koźa vrĭame đi kînd s-aud bufńiturĭ grĭaļe đ-akolo — kao da se teraju i kolju neke krupne zveri u šumi, jer ima dosta vremena otkad se čuje teška huka odande ♦ up. bufńală [Por.] ♦ rum. bufnitură

bugaraș [akc. bugaraș] (i. m.) — Bugarče, naziv u Crnorečju za vlaško ili srpsko stanovništvo koje živi u pograničnom delu Srbije prema Bugarskoj ∎ Alovĭańi, Șpikovĭańi, Grațkovĭańi șî Izvorîańi sînt bugaraș — Halovljani, Šipikovljani, Gradskovljani i Velikoizvorci su Bugaraši [Crn.] ∎ bugaraș ĭe uom đin Bugariĭe — Bugaraš je čovek iz Bugarske [Por.] ♦ rum. bulgăraș

Bugariĭa [akc. Bugariĭa] (i. ž.) — Bugarska ∎ Bugariĭa ĭe la rasarit đispră nuoĭ — Bugarska je istočno od nas ∎ în Bugariĭe traĭesk mulț țînțarĭ șî rumîń — u Bugarskoj živi mnogo Cincara i Rumuna [Crn.] ♦ rum. Bulgaria

bugarĭ (bugarkă) (mn. bugari, bugîărś) [akc. bugarĭ] (etn.) — Bugarin, državljanin Bugarske ili etnički pripadnik bugarskog naroda ∎ bugari traĭesk în Bugariĭe, ama bugarĭ ĭastă șî-n Srbiĭe — Bugari žive u Bugarskoj, ali Bugara ima i u Srbiji [Crn.] ∎ sîrbi a rătuit ku bugari đi măĭ mulće uorĭ — Srbi su ratovali sa Bugarima više puta [Por.] ♦ rum. bulgar

bugarĭașće [akc. bugarĭașće] (pril.) — bugarski ∎ puțîn înțaļeg kînd vorbĭesk bugarĭașće — slabo razumem kad govore bugarski ∎ bugarĭașće șćiu kîta, da ńamțîașće niśkît — bugarski znam malo, a nemački nimalo [Crn.] ∎ vorbĭașće bugarĭașće ka pi ață — tečno govori bugarski [Por.] ♦ rum. bulgărește

bugarĭesk (bugarĭaskă) (mn. bugarĭeșć) [akc. bugarĭesk] (prid.) — bugarski, koji pripada Bugarskoj ili Bugarima ∎ koluo sî vîăd munțî bugarĭeșć, da koluo un sat bugraĭesk — tamo se vide bugarske planine, a onamo jedno bugarsko selo [Crn.] ∎ bugarĭaska, un fĭeļ đi uară, tare frumuasă, la rumîń în Porĭeśa — bugarsko (kolo), jedna vrsta jako lepog kola kod Vlaha u Poreču [Por.] ♦ rum. bulgăresc

Bugoglauă (mn. bugoglăvĭ) [akc. Bugoglauă] (i. ž.) — (top.) Bukova glava, zvano mesto u ataru Rudne Glave, planinski vrh ∎ la Bugoglaua traĭesk bugoglavĭeńi — na Bukovoj glavi žive Bukovoglavci ♦ / < srb. bukova glava < srb. buk — vodopad, slap, glava — (reljef) zašiljeni vrh brda : „brdo iznad vodopada” (exp. Durlić ) [Por.] ♦ etim. < srb. Bukova glava „brdo iznad vodopada” (expl. Durlić)

Buĭa [akc. Buĭa] (i. m.) — (antr.) Buja, l.i. nejasnog porekla i značenja ∎ đin Buĭa sînt Buĭeșći or Buĭuońi, da pi srbĭașće Buĭić — od Buje su Buješti ili Bujoni, na srpskom Bujić [Crn.] ♦ rum. Buia

buĭađa naruadă (sint.) — (bot.) bunika (Datura stramonium) ∎ sa kĭamă buĭađa naruadă kă ĭe tare veńinuasă — zove se luda biljka jer jako otrovna ∎ krĭașće pi lînga kuośina puorśilor, șă parințî învață kopiĭi să n-o dîraskă, kă puot sî sa otravĭaskă șî sî noroḑaskă, da puot șî sî muară dakă o manînkă — bunika raste oko svinjca i roditelji uče decu da je ne diraju jer mogu da se otruju i da polude, ili da umru ako je jedu ∎ tutunźiĭi a frîmîntat frunḑiļi lu ĭarba naruadă ș-a mistakat ku frunḑăļi tutunuluĭ kare l-a krĭeskut pin građiń, ș-așa a tutuńit — pušači su mleli list bunike i mešali ga sa listovima duvana iz bašte i tako pušili [Por.]

buĭađe (buĭeḑ) [akc. buĭađe] (i. ž.) — ① (bot.) biljka, pojedini organizam rastinja; travka ∎ la nuoĭ lumĭa adună la buĭeḑ, ļi uskă șă ļi vind la zadrugă — kod nas ljudi sakupljaju bilje, suše ga i prodaju zadruzi ∎ o buĭađe ku fluorĭ ruoșĭe mĭ-a dat supt ferĭastă — jedna biljka sa crvenim cvetom, iznikla mi je pod prozorom ∎ somina ĭe buĭađe kare krĭașće numa pi kîrșe, șî nu sa kuļaźe ku mîna, numa sa baće đin pușka — somina je biljka koja raste samo na kršu, i ne bere se rukom, već se skida pucnjem iz puške ∎ (kal.) Vińirĭa buĭeḑîlor — Biljani petak, dan kada se sakuplja lekovito bilje ♦ (augm.) buĭeḑarĭ — mesto koje su zakrčile buljke; korovište; bujad [Por.] ② naziv za sve zeljaste biljke čiji pojedinačni naziv nije poznat ∎ am gasît o buĭađe, ama nu șćiu kum o kĭamă — našao sam jednu biljku, ali ne znam kako se zove ∎ buĭeḑîļa-șća sînt buńe đi pus în mînkarĭe — ove biljke su dobre da se stave u jelo (kao začin) ∎ buĭađa-sta ĭe bună đi vinđakat — ova biljka je dobra za lečenje ♦ var. buĭeđe (Valakonja, Savinac) ♦ (augm.) buĭeźak — zemljišni prostor zarastao u korov, zakorovljeno zemljiše [Crn.] ♦ rum. buiede

buĭba [akc. buĭba] (gl.) ● v. înbuĭba [GPek]

Buĭeșći [akc. Buĭeșći] (i. m.) — (antr.) Buješti, vlaško prezime familije Bujić iz Malog Izvora, potomstvo Vlaha po nadimku Buja ♦ var. Buĭuońi ∎ tuoț Buĭeșći đi la koļibĭ s-a mutat în sat — svi Bujići su se sa pojata preselili u selo [Crn.] ♦ rum. Buia

bukalaĭe [akc. bukalaĭe] (i. ž.) — bukalaja, naziv za belu ovca sa crnom njuškom; cigaja ∎ bukalaĭa ĭe numiļi kare sa dă la uaĭe albă ku buotu ńegru — bukalaja je bela ovca sa crnom njuškom [Hom.] ♦ / < (zast.) bukă — njuška, usta + (zast.) laĭe — crno [Por.] ♦ rum. bucalaie

bukată (mn. bukaće) [akc. bukată] (i. ž.) — ① plod, usev; hrana ∎ umplură masa ku bukaće — napuniše trpezu plodovima ∎ a rođit bukaće đi tuotă suarta: krastavĭeț, piparkă, śapă, potloźań, varḑă, da șî karńe o sî fiĭe đi ĭarnă — rodilo je plodova svih vrsta: krastavac, paprika, luk, paradajs, kupus, a i mesa će biti za zimu [Crn.] ② zalogaj, komad ∎ anu a fuost rău, n-a fuost o bukată sî ĭaĭ în gură — godina je bila loša, nije bilo ploda jednog da staviš u usta ③ (zast.) predmet, stvar ∎ astalu la pomană pļin ĭe đi bukaće în tuaće fĭelurĭ — sto na pomani pun je stvari svih vrsta ♦ up. bukatură [Por.] ♦ rum. bucată ♦ etim. < lat. bŭccata

bukatură (mn. bukaturĭ) [akc. bukatură] (i. ž.) — parče, komad, zalogaj ∎ a veńit țîgańi pră pragu kășî șî kată o bukatură dă karńe, a nuoĭ măĭ saraś dă kît ĭeĭ — došli Cigani na kućni prag i traže parče mesa, a mi siromašniji od njih [Hom.] ∎ bukatură ĭe un parśel đi śeva śe sa înbukă kînd sa manînkă, măĭ đes sa ḑîśe așa la un parśel đi karńe — „bukatura” je zalogaj nečega što se proguta kad se jede, najčešće se tako kaže za jedno parče mesa [Por.] ♦ rum. bucătură

bukă (mn. buś) [akc. bukă] (i. ž.) — ① (anat.) guz, jedna polovina stražnjice ∎ a kaḑut ș-a vîtamat buka kuruluĭ — pala je i povredila guzu ∎ manînkăm buka kuruluĭ — izje’š mi guzicu ∎ kît ĭe fata đi frumuasă, ăț vińe s-o țuś în buka kuruluĭ — koliko je devojka lepa, dođe ti da je poljubiš u guzu ∎ (u izr.) buśu kuruluĭ — guza stražnjice ② (zast.) griz, zalogaj ∎ vuorba bukă, ļegată đi mînkare, s-a pĭerdut, a ramas numa rîdaśina iĭ în vuorbă bukatură — reč „buka”, u vezi sa hranom, se izgubila, ostao je jedino njen koren u reči „bukatură” [Por.] ♦ rum. bucă ♦ etim. < lat. bŭcca „gură”

bukĭartă (mn. bukĭarță) [akc. bukĭartă] (i. ž.) — (zast.) uniformisano ili službeno lice ∎ a veńit duauă bukĭarță, șă ļ-a spus să sa muće đ-aśiĭa ku vićiļi în alt luok — došla su dva uniformisana (službena) lica, i kazali im da se presele sa stokom odande na drugo mesto ♦ var. bukĭarță [Por.]

bukļuk (mn. bukļukurĭ) [akc. bukļuk] (i. s.) — bokluk, gomila prljavštine, nečistoće, smeća ∎ đistupară țaua, șî đin ĭa bîșńi un bukļuk đi imală — otčepili cu cev, i iz nje je kuljnula gomila prljavštine [Por.] ♦ rum. bucluc ♦ etim. < tur. bokluk

bukura (ĭuo ma bukur, ĭel sa bukură) [akc. bukura] (gl. p. ref.) — radovati se, obradovati se ∎ sî bukură đi însuramînt — raduje se ženidbi ∎ sî bukură la vrĭamĭa bună — raduje se lepom vremenu ∎ kînd sî bukură, kațîălu baće ku kuada — kad se raduje, kuče maše repom [Crn.] ∎ nu ći bukura, nu vin îndată — nemoj se radovati, ne dolazim skoro [Por.] ♦ rum. bucura

bukuriĭe (mn. bukuriĭ) [akc. bukuriĭe] (i. ž.) — radost, sreća, zadovoljstvo ∎ mare bukuriĭe mĭ-a adus vĭasta kî tata đin rat sa întuors viu șî sînatuos — veliku radost mi je donela vest da se otac iz rata vratio živ i zdrav [Por.] ♦ rum. bucurie

bukuruos (bukuruasă) (mn. bukuruoș, bukuruasă) [akc. bukuruos] (prid.) — radostan, srećan, zadovoljan ∎ am fuost bukuruos kînd veńa mama pi la nuoĭ — bio sam radostan kad nas baba posećivala [Crn.] ∎ fusăĭ tare bukuruos, numa kînd vaḑuĭ ku uoki miĭ śe sa lukră, ma întristaĭ — bejah vrlo radostan, ali kad videh svojim očima šta se radi, ja se rastužih [Por.] ♦ rum. bucuros

Bukuva [akc. Bukuva] (i. ž.) — (top.) Bukovo, greben između sela Osnić i Valakonje prekriven bukovom šumom, na čijim se stranama prostiru zaseoci Osnićko i Valakonjsko Bukovo ∎ Bukuva Osńiśi altfĭaļ sî kĭamă șî Satu al nuou — Osnićko Bukovo se drugačije zove i Novo selo ∎ în șkuolă đin Bukuva Vaļakuańi ĭastă duoĭsprĭaśe kopiĭ — u Valakonjskom Bukovu ima škola sa dvanaest učenika [Crn.]

Bulakuońi [akc. Bulakuońi] (antr.) — vlaško prezime familije u Šarbanovcu ∎ Bulakuońi au kîăș șî imańe pi lîngă Ćimuok — Bulakoni imaju kuće i imovinu pored Tmoka [Crn.] ♦ rum. Bulacu

buldańi [akc. buldańi] (gl.) ● v. boldăńi [Por.] ♦ rum. boldânea

Bulfuońi [akc. Bulfuońi] (i. m.) (antr.) — vlaško prezime familije Janković iz Malog Izvora, po pretku sa nadimkom Bulfa, čije je pravo značenje danas nepoznato [Crn.] ♦ rum. Bolfă ?

bulobrĭaće (mn. bulobrĭeț) [akc. bulobrĭaće] (i. m.) — (zool.) rakušac, vrsta malih rakova, bez oklopa (Amphipoda) ∎ bulobrĭețî la nuoĭ sa gasăsk pi la izvuarîļi alu ogașă, traĭesk pi supt frunḑă kare a kaḑut în apă — rakušci se nalaze u izvorištima potoka, žive ispod lišća koje je palo u vodu [Por.]

bulumak (mn. bulumakurĭ) [akc. bulumak] (i. m.) — čulama, vrsta jela od usitnjenog belog kokošjeg mesa i kukuruznog brašna; čulama ∎ bulumaku ĭe bun kînd ĭe ferbinće — čulama je dobra dok je vruća ♦ var. bulumaś [Crn.] ♦ up. bulumanźe (Ranovac) [Mlava] ♦ rum. bulamac ♦ etim. < tur. bulama

bulumanźe (mn. bulumănź) [akc. bulumanźe] (i. ž.) — (nutr.) bulumandža, vrsta salate ∎ bulumanźe ĭe salată dă patlaźeańe, krastavĭeț, piparkă, usturuoĭ, śapă, praz șî brînḑă zdrumikată — bulumandža je salata od paradajza, krastavaca, paprike, velog i crnog luka, praziluka i zdrobljenog sira [Mlava] ♦ up. bulumak [Crn.] ♦ rum. bulumac ♦ etim. < tur. bulamaç

Bulutuońi [akc. Bulutuońi] (antr.) — Bulutani, vlaško prezime familija u Valakonju i Osniću, čiji se predak zvao Buluta [Crn.] ∎ Bulutuońi, fîmeļiĭe mare în Eresnița, veńită dîn Almăș în Banatu rumîńesk — Bulutani, Bulutić, velika familija u Neresnici, doseljena iz Almaša u rumunskom Banatu ♦ / < bulut < tur. bulat — vrsta pinterskog noža [Zvizd] ♦ etim. < tur. bulat

buļandră (mn. buļendre) [akc. buļandră] (i. ž.) — krpa, stara stvar koja više nema nikakvu vrednost ∎ buļendre ďe oamiń — (fig.) ljudi koji ništa ne vrede ∎ buļendre ďe țoaļe — stara, pocepana ili iznošena odeća ♦ sin. burfă, zdreanță [Kmp.] ♦ rum. buleandră

Buļećin [akc. Buļećin] (i. m.) — (ojk.) Boljetin, ime sela na Dunavu kod Donjeg Milanovca, u opštini Majdanpek ∎ in Buļećin traĭesk duauă fuarme dă rumîń, uńi vorbĭesk la „pră”, da uńi la „pi” — u Boljetinu žive dve vrste Vlaha, jedni govore na „pră”, a drugi na „pi” ∎ ĭastă șî o fîmeļiĭe sîrbĭaskă, a veńit dă la Kosova; saćańi a batut žuok ku iĭ kî sînt „turś dă la Kosova” — ima i jedna srpska familija, doseljena sa Kosova; seljani su zbijali šale sa njima da su „Turci sa Kosova” ∎ voĭńiś saćańi sa kĭamă Buļećinț, da muĭerļi Buļećință — muškarci meštani zovu se Boljetinci, a žene Boljetinke ∎ satu ĭe mik, învîrat într-o vaļe adînkă, îngustă șî lungă — selo je malo, sabijeno je u jednu duboku, usku i dugu dolinu ∎ lumĭa s-a tras aiśa dîn mulće pîărț, kî ĭe bun dă viće — ljudi su se povukli ovde sa raznih strana, jer je pogodno za stoku ∎ la Buļećin șî akuma la Sînźuorḑ sa fak kîći șapće-uopt baśiĭ, ka đi bătrîńață — u Bljetinu se i sada na Đurđevdan pravi po sedam-osam bačija, kao u stara vremena (izvor: Durlić, terenski zapisi) [Por.] ♦ etim. < srb. Boljetin

buļubașă (mn. buļubașurĭ ?) [akc. buļubașă] (i. m.) — ① starešina ili vođa grupe vojnika, odmetnika, hajduka ili razbojnika ② (zast.) nadimak, koji je u pojedinim slučajevima postao prezime potomaka, i sačuvan ili u izvornom obliku (Majdanpek, V. Gradište), ili u nekoj posrbljenoj formi: Buljubašić (Halovo), Buljubašević (Zaječar), i to ne samo u vlaškim, nego i u srpskim porodicama [Por.] ♦ rum. bulibașă ♦ etim. < tur. bölük-bași

Buļubașuоńi [akc. Buļubașuоńi] (i. m.) — (antr.) Buljubašani, Buljubašini, vlaško prezime familije u Podgorcu, po pretku koji je imao nadimak Buljubaša [Crn.] ♦ rum. Bulubașu

Buļuoț [akc. Buļuoț] (i. m.) — (ojk.) Boljevac, grad u Crnorečju, sedište istoimene opštine, nastanjen srpskim i vlaškim stanovništvom ∎ Buļuoțu arĭe vro patru miĭ đi inș — Boljevac ima oko četiri hiljade stanovnika [Crn.] ♦ etim. < srb. Boljevac

bumb (mn. bumbi) [akc. bumb] (i. m.) — dugme ∎ dîșkĭaptură bumbu la kamașă, kă-ĭ zapuk — otkopčava dugme na košulji, jer mu je vrućina [Hom.] ∎ aĭ nuoștri ĭa batrîń n-a șćut đi bumb, s-a-nkiptorat ku kiptuorĭ — naši stari nisu znali za dugme, zakopčavali su se kopčama ∎ bumb galbin — žuto dugme [Por.] ♦ rum. bumb ♦ etim. < mađ. gömb, gomb

bumbak (mn. bumbakurĭ) [akc. bumbak] (i. m.) — pamuk ∎ s-a puvestît kî bumbaku a fuost pus pi la Kraĭna, a fuost, śikă, vro buĭađe kare a dat bumbak, ama la nuoĭ aĭa buĭađe nu sa prins — pričalo se da je pamuk bio sađen u Krajini, bila je, vele, neka biljka koja je davala pamuk, ali se ona kod nas nije primila ∎ đin bumbak s-a fakut kamașă đe uamiń, măĭ mult đe baĭețî a kuĭ parințî a fuost gîzdoćiń — od pamuka su se izrađivale muške košulje, uglavnom za momke čiji su roditelji bogati ∎ pînḑă đi bumbak — pamučna tkanina ∎ ață đi bumbak — pamučni konac [Por.] ♦ rum. bumbac ♦ etim. < lat. bombax, bombacium

bumbarĭ (mn. bumbarĭ) [akc. bumbarĭ] (i. m.) — (ent.) bumbar (Bombus terrestois) ∎ bumbarĭ ĭe o guangă flokuasă, ńagră, pistriță ku galbin — bumbar je dlakav insekt, crn, išaran žutim [GPek] ♦ dij. sin. albună ursaskă [Por.] ♦ etim. < srb. bumbar

bumburĭață (mn. bumburĭeț) [akc. bumburĭață] (i. ž.) — (zast.) (anat.) (vet.) vulva kod krmače ∎ într-o povastă, porkarĭu așa a mînat skruafa în porkarĭață: „Țukuće-n bumburĭață, bagî-će în kośińață!” — u jednoj priči, svinjar je ovako terao krmaču u svinjac: „Poljubim te u vaginu, uđi mi u kočinu!” [Por.] ♦ rum. bumbăreaţă

bumńiță (mn. bumńiț) [akc. bumńiță] (i. ž.) — (ornit.) buljina, najveća noćna ptica grabljivica iz familije sova (Bubo bubo) ∎ nuapća vĭađe ka bumńița — noću vidi kao buljina ∎ arĭe uokĭ totrlaț ka bumńița — ima okrugle oči kao buljina [Crn.] ∎ bumńița faśe kuĭb în butuarkă — buljina se gnezdi u duplji drveta ♦ up. ćuș, śurĭeḑ [Por.] ♦ dij. var. bufńiță (mn. bufńiț) [Kmp.] ♦ rum. bufniţă ♦ etim. < Rum. bufniţă < bufnă + suf. -iţă

bun (bună) (mn. buń, buńe) ① (prid.) — dobar ∎ buna ḑîua — dobar dan ∎ buna sara — dobro veče ∎ bun pomînt — plodna zemlja ∎ uom bun — dobar čovek, dobričina ∎ bun lukru, să fĭ sînatos — srećan rad, da si živ i zdrav [Hom.] ∎ (izr.) bun ku al naruod sînt fraț — dobar i lud su braća ∎ puoptă bună — prijatno (izr. za stolom, pre početka obeda) ∎ fraće bun — rođeni brat ∎ suoră bună — rođena sestra ∎ ăl gasîĭ în vuoĭa bună — našao sam ga dobro raspoloženog [Por.] ② (pril.) dobro, razume se, da, tako je, u redu je ∎ bun, atunśa ń-am vorbit — dobro, onda smo se dogovorili ∎ pă, bun, kînd ḑîś tu, aĭ să fiĭe așa — pa, dobro, kad ti kažeš, neka bude tako ∎ bun, bun, nu trăbe să-m spuń đi dîdauorĭ — dobro, dobro, ne treba dvaput da mi kažeš [Por.] ♦ rum. bun ♦ etim. < lat. bonus.

bunar (mn. bunarĭe) [akc. bunarĭ] (i. m.) — ① bunar, iskopana rupa u zemlji iz koje se vadi voda ∎ maĭsturi a sapat ș-a zîđit bunarĭ adînk uopt mĭetîrĭe — majstori su iskopali i ozidali bunar dubine osam metara [Crn.] ② prirodne rupe u zemljištu oblika bunara ∎ la Vrtîăś în Bļizńe ĭastă așa bunarĭ în pĭatră, parke ĭa sapat uomu — na Vrteču u Blizni ima takvih bunara u kršu, kao da ih je iskopao čovek [Por.] ♦ rum. bunar ♦ etim. < tur. bunar

bunataće (mn. bunatățurĭ) [akc. bunataće] (i. ž.) — I. ① dobro, dobrota, dobrodušnost ∎ bunataće đi uom — dobričina ② imovina ∎ a vrut să-ĭ vind ĭuo bunataća a mĭa pi duauă parîaļe — hteo je da mu prodam moju imovinu za dve pare II. var. bunu ∎ Nu întuork bunu la stuaka mĭa — Ne vraćam (=odbacujem) dobro moje stoke (iz bajalice) ♦ (demin.) buńeț ∎ uom buńeț — dobrica ♦ (mn. buńețurĭ) ∎ Nu întuork buńețurļi la kasa mĭa — Ne vraćam (=odbacujem) dobra moje kuće (iz iste bajalice) III. (rel.) dobročinstvo, dobro delo ∎ a trait ka sfîntu, a kreḑut în dumńeḑîu, șă traĭu luĭ a fuost pļin đi bunatățurĭ — živeo je kao svetac, verovao je u boga, i njegov je život bio pun dobročinstava [Por.] ♦ rum. bunătate

bunăsamа [akc. bunăsama] (pril.) — (zast.) obazrivo, pažljivo ∎ lukră ku bunăsama, să nu ći farîmĭ — radi obazrivo, da se ne povrediš ♦ / bună — dobra + sama — pažnja [Por.] ♦ rum. bunăseamă

bundă (mn. bunḑ) [akc. bundă] (i. ž.) — bunda, zimski kaput postavljen krznom ∎ aĭ batrîń n-a șćut đi bundă, ĭa a ĭeșît înkuaśa, a kîpatato lukratuori pi la rudńik, ka înbrîkamînt đi ĭarnă — stari nisu znali za bundu, ona se pojavila skoro, prvi su je dobili radnici u rudniku, kao deo zimske odeće [Por.] ♦ rum. bundă ♦ etim. < mađ. bunda

bunduk (mn. bunduśe) [akc. bunduk] (i. m.) — stub u ogradi od taraba ∎ la nuoĭ în Tanda sa ḑîśe bunduk, la Arnaglaua șćump, ĭar pin alće saće sa ḑîśe șćenap, da am auḑît đi la un prĭaćin đin Valuĭa kă-ĭ ḑîśe palasat, or așa kumva, da ĭa kam vińe ka palisadă — kod nas u Tandi kaže se „bunduk”, u Rudnoj Glavi „šćump”, opet u drugim selima „šćenap”, a čuo sam od jednog prijatelja iz Voluje da ga zove „palasat”, ili tako nekako, a to mu dođe kao palisada ∎ kînd sa faśe gardu, bunduśi sa îngruapă în pomînt, kîći triĭ pașurĭ sa lasă întra iĭ, da đi iĭ sa prind doă kuorḑ, pi kare sa bat tarăbiļi — kad se pravi ograda, stubovi se ukopavaju u zemlju, po tri koraka se ostavi između njih, a na njih se okače baskije, o koje se prikivaju tarabe ♦ sin. șćĭump [Por.] ♦ rum. bunduc ♦ etim. < tur. bunduk

bundușală (mn. bundușîălurĭ) [akc. bundușală] (i. ž.) — podbunjivanje, podstrekivanje, huškanje ∎ kînd la înkis, s-a lasat đi bundušală — kad su ga zatvorili, prestao je sa podbunjivanjem ∎ đin bundușală s-a fakut raskuol — iz huškanja se izrodila buna [Crn.]

bundușî (ĭuo bundușîăsk, ĭel bundușîașće) [akc. bundușî] (gl. p.) — podbuniti, huškati, izazivati nezadovoljstvo ∎ bundușîașće lumĭa pin sat sî-nskimbĭe kińezu — podbunjuje ljude po selu da smene kneza ∎ ibuomńika la bundușît sî lasă muĭarĭa — ljubavnica ga je nahuškala da napusti ženu [Crn.] ♦ etim. < nem. Bund

bungur (mn. bungurĭ) [akc. bungur] (i. m.) — ① mehur, plik ∎ kînd pluaĭe, đin pikurĭ în baltă sî fak bungurĭ — kad pada kiša, od kapi se u bari stvaraju mehuri ♦ (dem.) bungurĭel — mehurić, plikčić ② (med.) osip ∎ la kopil ĭasă bungurĭeĭ pi pĭaļe — detetu se na koži javljaju plikčići [Crn.] ∎ șî pi pĭeļe đi uom ĭasă bungurĭ — i na koži čoveka izbijaju plikovi (Tanda) ∎ tuot s-a umplut đi bunguri ruoșĭe — sav se osuo crvenim osipom (Rudna Glava) [Por.] ♦ etim. < ? tur. bungur „prekrupa”

buńață (mn. buńețurĭ) [akc. buńață] (i. ž.) — (zast.) dobrota; dobročinstvo; dobrobit ∎ s-a strîkat lumĭa, uamińi a pĭerdut buńața — svet se iskvario, ljudi su izgubili dobrotu ∎ uomu trăbe să lukre đi buńețu kășî luĭ — čovek treba da radi za dobrobit svoje kuće ∎ đi tuata buńață dumńeḑîu îț mulțamĭașće — za svako dobročinstvo bog ti se zahvaljuje ♦ var. (mn. buńiețurĭ) [Por.] ♦ rum. buneaţă

buob (mn. buabe) [akc. buob] (i. m.) — zrno, zrnce ∎ buob dă grîu — zrno žita [Hom.] ∎ baba mĭa șćiĭe să đa ku buabiļi — moja baba zna da gleda u zrna ♦ sin. samînță [Por.] ♦ rum. bob ♦ etim. < slov. bobŭ

buobabi [akc. buobabi] (i. m.) — (ent.) jelenak (Lucanus servus) ♦ var. boubabi, buoubabi — „babin vo” ∎ buobabi ĭe o guangă ku kuarńe — jelenak je buba sa rogovima ♦ sin. śerb — „jelen” ♦ sin. gongău (Tanda)♦ up. buou, bou [Por.] ♦ rum. boul-babei

buobît (mn. buobîće) [akc. buobît] (i. s.) — vodopad, slap, buk ∎ la nuoĭ ĭastă pi Șașka duauă luokurĭ ku așa nume: Buobîto-l mik, șî Buobîto-l mare — kod nas na Šašci ima dva mesta sa takvim nazivom: Veliki buk, i Mali buk ♦ var. bobît [Por.] ♦ rum. bobot ♦ etim. < srb. bug. bobot „šum, buk(a)”

buobu turbuluĭ (mn. buabĭe turbuluĭ) [akc. buobu turbuluĭ] (i. m.) — (bot.) ricinus (Ricinus communis) ∎ buobu turbuluĭ ĭe buruĭană karĭe sî samîna în građină, ore în luok — ricinus je lekovita biljka koja se gaji u bašti ili na njivi ♦ / buobu turbuluĭ — (dosl.) „besnilovo zrno” [Crn.]

buoișće (mn. buoișć) [akc. buoișće] (i. ž.) — ① bojište а. mesto gde matica reke udara u granu drveta koja se nadnela nad vodu ∎ kînd lukri ku aĭ rîăĭ, șî trîabe să skuoț draśi đin apă đi să-ĭ trîmĭeț vrunđeva, tu će duś la rîu șî kaț krĭanga kare baće buoișća, șă la ĭa đeskînț ku kuțît ńegru — kada se baviš crnom magijom, i treba da izvučeš đavole iz vode da bi ih negde poslao, ti odeš na reku i tražiš granu koja bije po vodi, i kod nje baješ sa crnim nožem (Crnajka) b. mesto u brzacima reke gde, naročito u večernjim satima, ribe iskaču iz vode u lovu na mušice ② igralište ∎ fiekare luok unđe kopiĭi a batut puarka, or k-a žukat kļisu, s-a kemat buoișće — bilo koje mesto gde su deca igrala „svinjicu” ili klis, zvalo se bojište (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. boiște ♦ etim. < bug. boište, srb. bojište

Buoĭa [akc. Buoĭa] (i. m.) — (antr.) Boja, skraćeni oblik l.i. bugarskog, odnosno slovenskog porekla ∎ ńepuoțî lu Buoĭa sa kĭamă Boĭuońi or Boĭeșći, da pi srbĭașće Boĭić — Bojini potomci zovu se Bojoni ili Boješti, a na srpskom Bojići [Crn.] ♦ rum. Boia ♦ etim. < bug. slov. Boja

buolbură (mn. buolburĭ) [akc. buolbură] (i. ž.) — (bot.) slak, poponac (Convolvulus arvensis) ∎ buolbura ĭe bună numa đi dat la puorś, đi iĭ aĭa ĭe mare dulśață — slak je dobar samo da se daje svinjama, za njih je to velika poslastica ♦ var. bolbură [Por.] ♦ rum. bolbură / volbură ♦ etim. < lat. volvula (< volvere)

buold (mn. buolduri, buolđe) [akc. buold] (i. m.) — bodlja, šiljak, zašiljeni vrh ∎ buoldu fusuluĭ đi tuors — vrh vretena za predenje ∎ buoldu lu kalkîńu muori ĭe askuțîț, da kalkîńu ĭe îń patru muke, fakut đin oțăl đi rang — bad ostanca vodeničnog vretena je oštar, a ostanac je četvorostrano iskovan od čelične ćuskije [Por.] ♦ rum. bold ♦ etim. < slov. bodli, srb. bodlja

Buolđa [akc. Buolđa] (i. m.) — Boldža, često ime za psa, naročito za male pse, kućne ljubimce, čija se vrsta zove bolđiu [Por.] ♦ rum. Bolda

buonț (mn. buonțurĭ) [akc. buonț] (i. s.) — ① (nutr.) šaronje,1) šaruljća,2) parče toplog kačamka, sa uvaljanim sirom ∎ buonțu ĭe măĭ dulśe kînd un parśiel đi brînḑă tare șî sarată baź într-un vîžmîk đi koļașă kaldă, fakută đin kukuruḑ alb, șî laș kîta sî șćia pănă brînḑa-ĭa nu sa muaĭe — „bonc” je najslađi kada krišku slanog i tvrdog sira uvaljaš u parče toplog kačamka, naopravljenog od belog kukuruza, i pustiš malo da stoji dok se sir ne smekša ♦ sin. popuțoĭ (Tanda), pupuțuoĭ (Topolnica) [Por.] ♦ dij. sin. kukoluoș (Leskovo) ♦ dij. sin. puțuoĭ (Jasikovo) [GPek] ♦ dij. sin. guguluoĭ (Slatina, Bor) ♦ sin. pupuoĭ (Topla) [Crn.] ♦ dij. sin. gîskă (Šipikovo) [Tim.] ② (psih.) ljutito dete, koje se duri ∎ la kopilo-sta śeva nuĭe pi vuoĭe, prĭa mult stă buonț în kuot, șî nu vorbĭașće ku ńima — ovom detetu nešto nije po volji, dugo stoji u ćošku nadureno i ne govori ni sa kim [Por.] ♦ rum. bulz

buordă [akc. buordă] (prid.) — (color) bordo, tamnocrveno ∎ am farbuit tuortu în buordă — obojila sam pređu u tamnocrveno ∎ mi drag sî puort kamașă în buordă — volim da nosim bordo košulju [Crn.] ∎ buordă, ruoșu ka bužuoru, așa ḑîśa mama đi farba-ĭa — bordo, crveno kao božur, tako je govorila baba za tu boju [Por.] ♦ rum. bordo ♦ etim. < Fran. bordeaux

buorś (mn. buorśurĭ) [akc. buorś] (i. s.) — (nutr.) (izob.) boršč, čorba od komine ∎ buorśu a fuost ḑamă đi pruńe đi tuamnă: kînd fĭerb pruńiļi în śubăr, sa ĭa komina-ĭa sa mĭastîkă ku uasă ku tuot, sa sarĭaḑă, șî sa manînkă ku koļașa — boršč je bila čorba od šljiva: kad šljive provru u kaci, uzme se ona komina i promeša se zajedno sa koščicama i sa svim, posoli se i jede sa kačamakom ∎ đin buorś s-a fakut șă oțăt ku kare s-a akrit krîstavĭețî, piparka or varḑa đi ĭarnă — iz boršča se pravilo i sirće, kojim su se kiselili krastavci, paprika ili kupus za zimu [Por.] ♦ rum. borș ♦ etim. < Rus. borșci

buot (mn. buoturĭ) [akc. buot] (i. m.) — ① (anat.) njuška, rilo, nos (kod životinja) ∎ s-a lovit la buot — povredio je njušku [Hom.] ∎ sa ļinźe pi buot — (fig.) oblizuje se (=omastio brk, pa se oblizuje) ♦ sin. fļit [Por.] ② vrsta reljefa a. zaobljeni svršetak kose b. izdignuti deo terena, vrh ∎ Buotu Krakuluĭ — (top.) (dosl.) „kraj kose”, brdašce u Sigama; čest toponim u planinskim selima [Hom.] ∎ śuaka are vîr, da kraku are buot — čuka ima vrh, a kosa kraj ③ (ret.) zatupast vrh motke, močuge ∎ buata-sta đi pasuĭ n-are buot kum trîabe — ova motka za mlaćenje pasulja nema vrh kako treba ♦ sin. botur [Por.] ♦ dij. var. bot [Kmp.] ♦ rum. bot

buou (mn. buoĭ) [akc. buou] (i. m.) — (zool.) vo (Bos taurus) ∎ buou ĭe biku lu kare sînt batuće kuaĭļi, să nu sară pi vaś, numa să fiĭe bun đi lukru — vo je bik kome su stucana jaja, da ne bi mogao da skače na krave, već da bude dobar za rad ∎ tare ka buou — jak kao vo ♦ var. bou ♦ up. bik [Por.] ♦ dij. var. bu (mn. buоĭ) [Kmp.] ♦ rum. bou ♦ etim. < lat. bovus (= bos, bovis).

buož (mn. buožî) [akc. buož] (i. m.) — (bot.) burjan (Sambucus ebulus), samonikla zeljasta biljka neprijatnog mirisa, sa belim cvetovima i sitnim crnim plodovima ∎ sa înkis poćaka đi buož — burjan je zakrčio stazu ∎ în Osńiśa buož uskaț sî kuļeg đi fokorĭaļe la Žuoĭ marĭ — u Osniću suvi burjan se sakuplja za vatre na Veliki četvrtak [Crn.] ∎ đin buož bufańi fak pekmĭez — od burjana Bufani spremaju pekmez [Buf.] ♦ rum. boz ♦ etim. < ? ukr. boz, bug. băze, mađ. bodza

bura (ĭuo burîĭ, ĭel burîĭe) [akc. bura] (gl.) — kišiti, sitni sipiti ∎ afară burîĭe, ĭa umbrĭelu — napolju pada sitna kiša, ponesi kišobran [Crn.] ∎ nu sa puńe pluaĭa, numa o să bure ka đin śață udă — neće udariti kiša, samo će sitno sipiti kao iz vlažne magle [Por.] ♦ rum. bura

buratură (mn. buraturĭ) [akc. buratură] (i. ž.) — sperma, muško seme ∎ ĭ-a dat đin mînă, ș-a umplut pătura đi buratură — onanisao je, i napunio ćebe spermom [Por.] ♦ dij. var. borîtură [Crn.] ♦ rum. borâtură

bură (mn. burĭe) [akc. bură] (i. ž.) — izmaglica, sitna kiša koja pada iz magle ∎ pluaĭe marunțîkă — sitna kišica ∎ pin bura-sta nuĭeș ńiś ud ńiś uskat — po ovoj izmaglici nisi ni mokar ni suv [Crn.] ∎ bură ĭe un fĭeļ đi śĭață ku ploiță — bura je jedna vrsta magle sa kišicom [Por.] ♦ rum. bură

burća (mn. burćeń) [akc. burća] (i. m.) (hip.) (pej.) — trbonja ∎ burća sa ḑîśe đi uom ku burta mare — burća se kaže za čoveka koji ima veliki stomak [Por.] ♦ dij. var. burćilă [GPek] ♦ rum. burcea

Burćeńi [akc. Burćeńi] (i. m.) (por.) (pej.) — „Trbonje”, stari porodični nadimak u Gornjani, opština Bor Ranije je u selu bio veoma mali broj gojaznih ljudi, pa su oni retki dobijali nadimak "Burćeńi", koji se potom prenosio i na potomke. ∎ Ĭanku Burtan / Ĭanku Burćanu — Janko, iz familije Burćenja ♦ var. Burćuońi [Por.] Burćuońi [akc. Burćuońi] (antr.) — vlaško prezime familije u Šarbanovcu po pretku koji je imao nadimak Burća [Crn.] / < burća — (pej.) trbonja ♦ rum. Burtea

burćikanuos (burćikanuasă) (mn. burćikanuoș, burćikanuasă) [akc. burćikanuos] (prid.) — trbušast, koji ima veliki trbuh ∎ dukenźiu nuostru ĭe koźa burćikanuos — naš dućandžija je prilično trbušast ♦ sin. trbanuos [Crn.] ♦ dij. var. burtanuos [akc. burtanuos] ∎ uom burtanuos, are burtan boznakît — trbast čovek, ima ogroman stomak [Por.] ♦ rum. burduhănos

burćilă (mn. burćiļe) [akc. burćilă] (i. ž.) — (anat.) (pej.) trbonja ∎ burćilă ĭe aăla kare ĭe ku burta mare, kare ĭe burtanuos — burčilo je onaj koji ima veliki stomak, koji je trbušast [GPek] ♦ rum. burtilă

Burćuońi [akc. Burćuońi] (i. m.) ● v. Burćeńi [Por.]

burduf [akc. burduf] (i. s.) ● v. burduș [Buf.] ♦ rum. burduf

burdukală (mn. burdukaļе) [akc. burdukală] (i. ž.) — prnja, dronjak, lična stvar ∎ adună-ț burdukaļiļi, șî ĭeș afară — pokupi svoje prnje, i izađi napolje [Crn.]

burduș (mn. burdușurĭ) [akc. burduș] (i. m.) — meh, mešina od neštavljene jareće ili jagnjeće kože, koju kovači koriste za raspirivanje vatre ∎ țĭgańi ku burdușu a suflat în fuok, ș-a fakut svrĭađiļe — Romi su mešinom raspirivali vatru i kovali svrdla [Crn.] ♦ dij. var. burduf [Buf.] ♦ var. fuaļe [Por.] ♦ rum. burduf

burfarĭ (mn. burfarĭe) [akc. burfarĭ] (i. s.) — trbonja, čovek sa velikim trbuhom [Por.]

burfă (mn. burfe) [akc. burfă] (i. ž.) — ① (anat.) iznutrica kod životnja (creva, želudac i dr.) ② (nutr.) hrana koja sadrži iznutrice [Por.] ♦ rum. burfă

burgiĭe (mn. burgiĭ) [akc. burgiĭe] (i. ž.) — (tehn.) burgija, alatka za bušenje ∎ dăm burgiĭa să fak o gaură în parĭaće — daj mi burgiju da izbušim jednu rupu u zidu [Hom.] ♦ dij. sin. sfrĭađir [Por.] ♦ rum. burghiu ♦ etim. < tur. burgu, bug. srb. burgija

burik (mn. burikurĭ) [akc. burik] (i. s.) — ① (anat.) pupak, deo stomaka; pupčana vrpca ∎ kopilu kînd să fače i-să taĭe buriku, și să ļagă — kad se dete rodi, pupak mu se odseče, i uveže ∎ la noĭ buriku să păstrează, așa ĭe običaĭu — kod nas se pupčana vrpca čuva, takav je običaj [Kmp.] ∎ đemult, aĭ batrîń în Porĭeśa, a taĭat buriku pi rastău — nekada, stari Porečai su sekli pupak na palici jarma [Por.] ② (anat.) vrh čovekovog prsta, jagodica ∎ buriku ďeșťuluĭ — jagodica prsta [Kmp.] ∎ atîta źier a fuist, đi mi s-a îngĭețat buriku źeĭśtuluĭ — toliki mraz je bio da su mi se zaledila jagodica prsta [Por.] ③ (pedološki) kvalitetna zemlja ∎ akolo ĭe buriku pomîntuluĭ — tamo je najplodnija zemlja [Kmp.] ♦ rum. buric ♦ etim. < lat. *umbulicus (= umbilicus)

buriu (mn. buriе) [akc. buriu] (i. s.) — burilo, omanji drveni sud od doga, za čuvanje rakije ∎ în buriu kure rakiĭa la kazan — u burilo teče rakija sa kazana [GPek] ♦ dij. sin. źuban (Rudna Glava), źiban (Tanda) [Por.] ♦ rum. buriu ♦ etim. < bug. burija

burĭaće (mn. burĭeț) [akc. burĭaće] (i. m.) — (mik.) gljiva, pečurka ∎ la nuoĭ pră duos ĭastă mulț burĭeț — kod nas u šumi ima mnogo pečuraka ∎ burĭețî aĭ ĭuț îs buń dăkă să frig în ćigańe ku uavă — bele mlečne pečurke su ukusne, ako se prže sa jajima u tuganju ∎ burĭețî aĭ ńegri krĭesk pră fag — bukovača raste na bukvi [Hom.] ∎ burĭaćiļi dă pi ļemn, da śuparka pi kîmp — pečurka niče na drvetu, a gljiva na zemlji ♦ sin. śuparkă [Por.] ♦ rum. burete ♦ etim. < lat. *boletis (= boletus)

burĭaće galbin (mn. burĭeț galbiń) [akc. burĭaće galbin] (i. m.) — (mik.) lisičarka (Cantharellus cibarius) ∎ burĭeț đ-aĭ galbiń sînt śupĭerś galbińe ka śara — lisičarke su pečurke žute kao vosak ∎ burĭeț đ-aĭ galbiń sa măĭ kĭamă șî burĭeț đi pin sfińak — lisičarke se još zovu i pečurke iz crnog grabišta [Por.] ♦ rum. burete galbin

burĭaće ĭuće (mn. burĭeț ĭuț) [akc. burĭaće ĭuće] (i. m.) — (mik.) mlečnjača, bela gljiva (Lactarius piperatus) ∎ burĭaće ĭuće ĭe śuparkă albă, pļină đi lapće, kare dă pin padure — mlečnjača je bela pečurka, puna mleka, koja raste po šumi [Por.] ♦ rum. iuţar

burkă (mn. burś) [akc. burkă] (i. ž.) — ① kaput, gornji deo muškog odela; sako ∎ kînd ĭe frig, uamińi înbrakă burka — kad je hladno, muškarci oblače kaput ♦ (demin.) burkiță ∎ a măĭ ramas kîta đin śuarik, șî s-a rugat đi kroĭtuorĭ să-ĭ fakă șî o burkiță đi fiu-su — ostalo je malo od sukna, pa je zamolio krojača da mu sašije i kaputić za sina ♦ (augm.) burkuoń [Por.] ② džemper ∎ muma mĭ-a înpļećit burkă đe lînă — majka mi je isplela džemper od vune ∎ babă Ĭana fărbuĭe burka — baba Jana farba džemper ∎ burka đe lînă ĭe kalduruăsă — džemper od vune je topao [Crn.] ♦ rum. burcă ♦ etim. < ukr. burka

Burkeșuońi [akc. Burkeșuońi] (i. m.) — (antr.) Burkešoni, Burkešići, (dosl.) „Kapitić”, staro vlaško prezime u Tandi, koje je nastalo od reči burka- kaput”, zbog toga što je rodonačelnik ove familije jedini u selu imao kaput, deo nošnje koji su nosili samo bogatiji ljudi ∎ Burkeșo-l batrîn a veńit în Tanda đin Kļuś, ș-a fakut borđiĭ la Kraku uokńi, supt Guol — najstariji Burkeš je došao u Tandu iz Ključa, i napravio zemunicu na Kraku okni, pod Deli-Jovanom ∎ Burkeșuońi au mulće krĭenź, kare s-a poļikrit dupa kopiĭi, or dupa ńepuoțî-luĭ: alu Stoĭan Burkeș, alu Ńițu Burkeș, alu Dumitru Burkeș, alu Žîuku Burkeș ... — Burkešoni imaju mnogo grana, koje se prezivaju prema njegovim sinovima ili unucima: od Stojana Burkeša su Stojanovići, od Nice Burkeša - Niculovići, od Živka Burkeša - Živkovići .. ♦ var. burkaș, burkiș [Por.] ♦ rum. Burcaș

burtan (mn. burtań) [akc. burtan] (i. m.) — ① (anat.) želudac, trbuh, stomak ② (fig.) debeljko, osoba sa velikim stomakom ③ (antr.) Burtan — „Trbonja”, nadimak za osobu sa velikim stomakom ∎ ĭel ĭe fiu lu Ĭanku Burtan — on je sin Janka Trbonje ♦ / (augm.) < burtă ♦ sin. tîrban [Por.] ♦ rum. burtan

burtanuos (burtanuasă) (mn. burtanuoș, burtanuosă) [akc. burtanuos] (prid.) — ① trbušast, sa velikim trbuhom ∎ burtanuos ĭe uom ku burta mare — trbušast je čovek sa velikim stomakom ∎ uamiń burtanuoș đemult n-a fuost mulț, kî tuoț a fomit, ș-a fuost uskaț — trbušastih ljudi je nekada bilo malo, jer su svi gladovali, i bili mršavi ② obao, zaobljen, izbočen ∎ baluonu đi apă ĭe burtanuos, da kila nu — balon za vodu je trbušast, a flaša nije ♦ sin. tîrbanuos [Por.] ♦ rum. burtos

burtă (mn. burț) [akc. burtă] (i. ž.) — trbuh, stomak ∎ are durĭerĭ la burtă — ima bolove u stomaku ∎ ma duare burta — boli me stomak ∎ burta muaļe — (anat.) donji deo stomaka, meki trbuh ∎ burta mikă, burta „pi žuos” — „mali stomak”, „donji stomak”: (euf.) deo tela sa genitalijama, u (izr.) „one stvari”, naročito „ženske stvari” [Por.] ♦ rum. burtă

burtuoń (mn. burtuańe) [akc. burtuoń] (i. s.) — (augm.) (anat.) trbušina, stomačina ∎ arĭe burtuoń, ka kînd la arańit ku laturĭ — ima stomačinu kao da su ga hranili pomijama [Crn.]

buruĭană (mn. buruĭańe) [akc. buruĭană] (i. ž.) — opšti naziv za lekovitu biljku ∎ ku śe buruĭană aĭ vinđakat taĭatura la mînă? — kojom si biljkom izlečio posekotinu na ruci ? ∎ akuma ĭe vrĭamĭa đi kuļes buruĭańe — sad je vreme za berbu lekovitog bilja ∎ romańița șî kuada mîțuluĭ sînt buruĭańe đi durĭarĭe la burtă — kamilica i hajdučka trava su lekovite biljke protiv bolova u stomaku [Crn.] ♦ rum. buruiană ♦ etim. < bug. srb. burjan

burundău [akc. burundău] (i. m.) ● v. borîndău [Por.] ♦ rum. borândău

buskofi (ĭuo buskofĭesk, ĭel buskofĭașće) [akc. buskofi] (gl. p. ref.) — mrljati, mazati, razmazati, proizvoljno i bez ukusa mešati razne tečne sastojke boje ili hrane ∎ nu șćiĭe sî văruĭe, numa buskofĭașće parĭețî — ne zna da kreči, samo razmazuje zidove ♦ sin. spoi [Por.]

buskofĭală (mn. buskofĭaļе) [akc. buskofĭală] (i. ž.) — ① mrlja, brljotina ∎ kopilo-sta a fakut numa o buskofĭală în svĭeskă đi șkuală — ovo dete je napravilo samo neku mrlju u školskoj svesci ② smeša različitih tečnih sastojaka, bućkuriš ∎ a fakut o buskofĭală đi ḑamă, pućem numa s-o lupadăm la puorś — napravila je bućkuriš od čorbe, možemo samo da je bacimo svinjama [Por.]

buskomĭeļńiță (mn. buskomĭeļńiśe) [akc. buskomĭeļńiță] (i. ž.) — ① boskomelnica, obredni kolač koji se jedini ljubi na pomanama, prilikom obreda namenjivanja pokojniku (Rudna Glava) ② sveća kojom se kadi pomana (Gornjane) ∎ buskomĭeļńiță ie lumanarĭe numarată ku ungiĭa, kă la pomană trîabe să fiĭe tuot la număr — boskomelnica je sveća, na kojoj je noktom urezan određen broj recki, jer na pomani treba sve da bude na broju ♦ var. boskomĭeļńiță ♦ up. țuka [Por.] ♦ rum. boscomelniţǎ ♦ etim. < grč. bascanias

Busuĭokuońi [akc. Busuĭokuońi] (i. m.) — (antr.) Bosijokani, vlaško prezime familija Bosijoković i Lazarević u Osniću, potomaka Vlaha po imenu Busujuok („Bosiljak”) ∎ Busuĭokuońi đin Bukuva sînt proboćeḑaț pi srbĭașće „Lazarević" — Bosijokani iz Bukova su prekršteni na srpskom "Lazarević" [Crn.] ♦ rum. Busuioceanu

Busuĭuaka [akc. Busuĭuaka] (i. ž.) — (antr.) (zast.) Bosiljka, žensko lično ime ∎ dupa buĭađe busuĭuok, đemult la mulće fĭaće nașî a dat nume Busuĭaka — prema biljci bosiljka, nekada su mnogim devojčicama kumovi davali imena Bosiljka ♦ up. Bosîlka [Por.] ♦ rum. Busuioaca

busuĭuok (mn. busuĭuaśe) [akc. busuĭuok] (i. s.) — (bot.) bosiljak (Ocimum basilicum) ∎ fir đi busuĭuok — struk bosiljka ∎ busuĭuok ĭe buĭađe sfîntă — bosiljak je sveta biljka ∎ niś un đeskînćik nu puaće fara busuĭuok — ni jedna bajalica ne može bez bosiljka ∎ busuĭuoku ćimpuluĭ — vrsta bosiljka [Por.] ♦ dij. sin. bîsîĭuok (Sige) [Hom.] ∎ busuĭuoku kaluluĭ — divlji, „konjski” bosiljak (Jasikovo) [GPek] ♦ rum. busuioc

buș1 (mn. bușî) (i. m.) — kokice, pečena i raspukla zrna kukuruza ∎ bușî la nuoĭ să fak dîntr-o suartă dă kukuruḑ da-l galbin ku buobu mik — kokice se kod nas prave od jedne vrste žutog kukuruza sa sitnim zrnom [Hom.] [Bran.] ♦ dij. sin. kokuoș (Rudna Glava) ♦ var. kokuașă (Topolnica) [Por.] ♦ dij. sin. śubenśi (Malajnica) [Pad.] ♦ dij. sin. kokodań (Velika Kamenica) [Dun.]

buș2 (mn. bușă) [akc. buș] (i. s.) — ① grudva valjanog snega ∎ bușu ĭe kokoluoș mare đe zapadă muaļe, kare sa faśe kînd sa ĭa kokoluoș mik șă sa tîvaļeașće đin vîru śuośi-n vaļe, șî ĭel krĭașće boznakît, adunînd pi drum zapadă ļipiśuasă — buš je velika grudva mekog snega, koja nastaje kada se uzme mala grudva i valja se s vrha brda na dole, i naraste bogzna koliko, skupljajući usput lepljivi sneg ∎ fînkă dupa buș ramîńe luoku đizgoļit, đemult așa s-a kurațat ļivĭeḑîļi đe zapadă, đi sî puată uoĭļi să ažungă la ĭarbă, înga pănă nu sa topĭașće zapada — pošto iza „buša” ostaje ogoljen teren, nekada su se tako čistile livade od snega, da bi ovce mogle da dođu do trave još dok se sneg ne otopi ② komad, odlomak neke materije ∎ a dus la muoș koźa mare buș đi ĭaskă — doneo je dedi poveći komad truda ♦ up. kokoluoș [Por.]

bușćan (mn. bușćeń) [akc. bușćan] (i. m.) — ① panj, deo drveta koji ostaje na korenu kad se stablo iseče, sruši ili prelomi, bilo da je u zemlji, ili da je izvađen iz nje ∎ am tîrsît pođina, șî mĭ-a măĭ ramas numa ńișći bușćeń đi skuos — istrsio sam padinu, i ostali su mi samo još neki panjevi za vađenje ♦ (demin.) bușćańel, bușćanuț ♦ (augm.) bușćanuoń ♦ sin. truș, śulpan ② čokot vinove loze ∎ am ḑîaśe bușćeń đi viĭe — imam deset čokota vinove loze [Por.] ③ korenje sasušenog korova i drugog nekorisnog bilja ∎ aĭa śi ĭe în Poreśĭa bușćan, la nuoĭ sa kĭamă buśim, da bușćeńi la nuoĭ sînt rîdaśińiļi kare ramîn șî putraḑăsk dupa buĭeḑ, kînd buĭađa sa uskă — ono što je u Poreču „buščan”, kod nas je „bučim”, a mi „buščan” zovemo korenje biljaka koje je ostalo da truli u zemlji, kad se biljka osuši (Jasikovo) [GPek] ♦ rum. buștean

bușćoruagă (mn. bușćoruaźe) [akc. bușćoruagă] (i. ž.) — straćara, oronula kuća ∎ bușćoruagă ĭe koļibă batrînă, urńită — straćala je stara oronula kuća (Tanda) [Por.] ♦ up. bușćuruog [Crn.] ∎ bușćoruog, koļibă batrînă, spartă, în kare traźe în toaće părțîļi — stara oronula koliba, u kojoj duva na sve strane (Leskovo) [GPek] ♦ rum. boșorog

bușćuruog (mn. bușćuruogurĭ) [akc. bușćuruog] (i. m.) — vir, duboko mesto u potoku ili reci ∎ la Ćimuok ĭastă mulće bușćuruogurĭ marĭ, buńe đi skaldat — na Timoku ima mnogo velikih virova, dobrih za kupanje [Crn.] ♦ up. bușćoruagă [Por.]

bușńak (mn. bușńakurĭ) [akc. bușńak] (i. ž.) — prašina ∎ s-a fakut bușńak ka la mașîna đi traĭrat — digla se prašina kao na vršidbi ∎ kum nu ći îńakă atîta bușńak? — kako te ne guši tolika prašina? ♦ sin. pulbîr [Crn.] ♦ dij. var. bușînariĭe [Hom.] ♦ dij. var. bușnariĭe ∎ batu vîntu, șî rîđikă bușnariĭe boznakîtă — dunu vetar, i podiže ogromnu prašinu [Por.] ♦ rum. bușneac

Buśa [akc. Buśa] (i. ž.) — (ojk.) Bučje, vlaško selu u opštini Bor ∎ Buśa ĭe sat rumîńesk, supt puaļiļi lu Kîrșĭa mare — Bučje je vlaško selo, u podnožju Velikog krša [Crn.] ♦ etim. < srb. Bučje — bukvik, bukova šuma

Buśan (mn. Buśeń) [akc. Buśan] (i. m.) — (antr.) Bučanin, stanovnik sela Bučje, u opštini Bor ∎ Buśeńi sînt uamiń vrĭańiś — Bučani su vredni ljudi ∎ muĭarĭa đin Buśa ĭe Buśană — žena iz Bučja je Bučanka [Crn.] ∎ Buśeń ĭe poļikră lu famiļiĭ kare sînt pin saćiļi nuaștre veńiț đin Buśa; la karće sînt skriș ku prezimiļi Bučanović — Bučani je nadimak familija u našim selima, koje su doseljene iz Bučja; u knjige su upisani sa prezimenom Bučanović [Por.]

buśauă (mn. buśĭaļe) [akc. buśauă] (i. ž.) — (tehn.) naglavak, mufna, čaura, obruč, cev a. metalni obruč na drvenoj glavčini kolskog točka ∎ buśaua ĭe fakută đi kovaś, ka un ińel đi fĭer — „bučava” je nalik na gvozdeni prsten, koji su izrađivali kovači b. drveni pisak na rikalu ∎ buśaua la buśin sa faśe đin suok, kî ĭel ĭe îngăurit gata — pisak za rikalo pravi se od zove, jer ona već ima gotovu rupu [Por.] ♦ rum. bucea ♦ etim. < lat. buccela „guriță”

buśim (mn. buśimĭе) [akc. buśim] (i. m.) — ① (tehn.) glavčina kolskog točka ∎ buśim ĭe kăpățîna la rotă đi kar, or la rota đi moră — glavčina je deo kolskog točka, ili vodeničnog kola [Buf.] ♦ sin. kîpațînă [Por.] ② panj ∎ buśimu ĭe bușćanu kare ramîńe în pomînt kînd taĭ ļemnu đen piśuare — bučim je deo drveta koji ostaje uz koren kada se stablo poseče (Jasikovo) [GPek] ♦ sin. bușćan [Por.] ♦ rum. bucium

buśin (mn. buśińe) [akc. buśin] (i. m.) — rikalo, pastirska truba, dugačak duvački instrument od lipove kore ∎ buśinu sî faśe primovara, kînd ĭe ćeĭu-n mîzgă — rikalo se pravi u proleće, kad je lipa u sokovima [Crn.] ∎ buśinu a fakut pîkurari, pănă a pazît uoĭiļi — rikalo su pravili pastiri, dok su čuvali ovce [Por.] ♦ rum. bucium ♦ etim. < lat. bucinum

buśińiș (mn. buśińișă) [akc. buśińiș] (i. s.) — (bot.) kukuta, angelika (Anchangelica officinalis) ∎ buśińișu are dudă marĭ, krĭașće înalt — kukuta ima dugačke cevi, raste visoko [Por.] ♦ dij. sin. fifă (Jasikovo) [GPek] (Osnić) [Crn.] ♦ rum. buciniș

butavi (ĭuo butavĭesk, ĭel butavĭașće) [akc. butavi] (gl. p. ref.) — (med.) naduti (se), nateći, dobiti otok, dobiti vodeni podliv usled neke bolest i ∎ baba a-nśeput a butavi la firĭe, n-o să traĭaskă mult — babi je počelo da natiče lice, neće dugo da živi ∎ mare zîpușală, sa butavĭesk vićiļi la pulpĭe — velika je sparina, stoci će da nateknu vimena [Por.] ♦ rum. umfla

butavit (butavită) (mn. butaviț, butaviće) [akc. butavit] (prid.) — (med.) otečen, natečen, naduvan ∎ tuot ĭe butavit đi bĭare — sav je natečen od pića [Por.] ♦ rum. umflat

butavitură (mn. butaviturĭ, butavĭelurĭ) [akc. butavitură] (i. ž.) — oteklina, otečeno mesto ∎ am kaḑut pi gĭață, șă am pi șuold o butavitură mare — pao sam na ledu, i imam na butuni veliku oteklinu ♦ sin. umflatură, vîtamatură [Por.]

butavĭelă (mn. butavĭaļе) [akc. butavĭelă] (i. ž.) — ① (med.) otok, oteklina, naduto mesto na telu čoveka ili životinje, nastalo sakupljanjem tečnosti usled bolesti, ili starosti ∎ la bîtrîńață, ĭasă butavĭaļe măĭ mult pi supt uokĭ — u starosti, izbijaju otoci najviše ispod očiju 2 (fig.) naduvenko ∎ o butavĭelă đi uom, să n-aĭ trĭabă ku ĭel — neki naduvenko, da nemaš posla s njim ♦ var. butavĭală [Por.]

butoĭ [akc. butoĭ] (i. s.) ● v. butuoń [Kmp.] ♦ rum. butoi

butorkuos (butorkuasă) (mn. butorkuoș, butorkuasă) [akc. butorkuos] (prid.) — ① (bot.) šupljikav; šupalj, koji ima duplju ∎ ļiemno-sta ĭe butorkuos, nuĭe bun đi trabuĭală — ovo drvo je šupljikavo, nije za upotrebu [Crn.] ∎ gruoso-sta ĭe butorkuos, bun ĭe đi stupină — ovo deblo je šuplje, dobro je za košnicu [Por.] ② (iron.) butorkuos în kap — šupljoglav, praznoglav [Crn.] ♦ rum. buturos

butuarkă (mn. butuorś) [akc. butuarkă] (i. ž.) — duplja, šuplje stablo; stablo sa dupljom koja je nastala truljenjem drveta ∎ a pitulat bańi în butuarkă — sakrio je pare u šupljem stablu [Hom.] ∎ (ver.) în butuarkă traĭașće zmău ku zmauaĭka-luĭ — u duplji stabla živi zmaj sa svojom zmajevicom ∎ đemult s-a pĭerdut golîmbi ś-a trait pin butuorś — odavno su nestali golubovi koji su živeli po dupljama [Por.] ♦ rum. butoarcă

butuoń (mn. butuańe) [akc. butuoń] (i. m.) — ① bure, sud napravljen od drvenih duga, koji služi za čuvanje pića ∎ butuoń đi vin — bure za vino ∎ butuoń đi rakiu — bure za rakiju ② cilindar koji vodu iz jaza usmerava na vodenično kolo ∎ butuońu muori — badanj, vodenično bure ♦ var. butuoĭ (Valakonje, Savinac, Lubnica, Gamzigrad, Zlot) [Crn.] ∎ butuońu muori rumîńi đemult a fakut đin butuarkă, lungă pista șasă-șapće pașurĭ, șă îngustă la vîr — badanj su Vlasi nekada izrađivali od šupljeg debla, dužine preko šest-sedam koraka, i suženog pri vrhu ∎ butuarka taĭată đi butuoń s-a ars bińe pi đinuntru, ku fuok đi tîrș uskaț — šuplje drvo isečeno za badanj, paljeno je s unutrašnje strane vatrom od suvaraka ∎ în vîru butuońuluĭ a-nțapat un fĭeļ đi gaļiată kare sa kĭame śutură — na uži kraj badnja nabijala se vrsta cipuna koja se zove kablina ∎ śutura avut gaură la masură, da în ĭa sa bagat gaļeț măĭ strîmće or măĭ larź, pi kum a fuost apa đi tare — kablina je imala otvor po meri, a u nju se nabijali cipuni različitih otvora, prema tome koliko je voda bila jaka [Por.] ♦ dij. var. butoĭ [Kmp.] ♦ rum. butoi

butura (ĭuo butur, ĭel butură) [akc. butura] (gl. p. ref.) — (zast.) (za tečnost u buretu) mutiti (se), kvariti (se) ∎ kînd țî sa va butura vinu în butuoĭ, o să vĭeḑ sîngur kă butuoĭu nu țî bun — kad ti se bude pokvarilo vino u buretu, sam ćeš videti da ti bure ne valja ♦ sin. strîka, tulbura [Por.]

buturi (ĭuo buturĭesk, ĭel buturiĭașće, ) [akc. buturi] (gl.) — nabasati, naleteti, iznenada i neočekivano naići na nešto ili nekoga ∎ buturiĭ pistă uom pi kare nu l-am vaḑut đin kopilariĭe — nabasao sam na čoveka koga nisam video još od detinjstva ∎ buturiĭ pistă aĭa baș śe-m trîabĭe — neočekivano sam naleteo baš na ono što mi treba [Crn.]

buturit (buturită) (mn. buturiț, buturiće) [akc. buturit] (prid.) — (zast.) (za tečnost u buretu) mutan, zamućen, pokvaren; ustajao; ukiseo ∎ labdă butuoĭu, ĭară-n ĭel s-a buturit tuot — baci bure, opet se u njemu sve zamutilo (Tanda) ♦ sin. tulburat [Por.]

buturuagă (mn. buturuoğ) [akc. buturuagă] (i. ž.) — panj; glavčina [Kmp.] ∎ s-a dus să skuată vro buturuagă đin drum, să nu-ĭ rastuarńe karu ku fîn — otišao je da iskopa neki panj sa puta, da mu ne preturi kola sa senom ♦ dij. sin. bușćan [Por.] ♦ rum. buturugă

Buzduakă [akc. Buzduakă] (i. m.) — (antr.) Buzdoka, nadimak čoveka u Rudnoj Glavi, (pej.) buzdovan, tupan [Por.] ♦ rum. bâzduacă

buzduakă (mn. buzduoś) [akc. buzduakă] (i. s.) — tupan, glupan, blenta; buzdovan ∎ a trait la nuoĭ un uom pi kare la poļikrit Ĭuakă Buzduakă, kă a fuost, saraku, uom prostovan — živeo kod nas neki čovek koga su zvali Joka Buzdoka, jer je, siroma, bio čovek priprost [Por.] ♦ rum. bâzdoacă

buzdugan (mn. buzdugańe) [akc. buzdugan] (i. s.) — buzdovan ① srednjevekovno oružje, gvozdena kugla sa drškom ∎ șî traźe Miluș buzduganu, șî ăĭ sparźe kapu la turk — i potegne Miloš buzdovan, i razbije Turčinu glavu (iz nar. prip.) ② (zast.) močuga, drveni predmet sa drškom i čvornovatim zadebljanjem na vrhu ∎ ma rugaĭ đi ĭel s-îm fakă un maĭ, să bat la parĭ în gard, da ĭel mĭ-a fakut un buzdugan, ma duk să dau pi kap ku ĭel — molio sam ga da mi napravi malj, da nabijem kočeve u ogradi, a on mi je napravio neki buzdovan; idem da ga njime mlatnem po glavi ③ (fig.) tup i glup čovek ∎ veśińi aĭ miĭ sînt ńișći buzdugań, nu măĭ puoț ć-a tăĭnuĭa ku iĭ — moje komšije su neki buzdovani, ne može (š) (se) razgovarati sa njima ③ (fig.) muški polni organ (u nadgovaranju sa ženama) ∎ fuź, soro, înkolo, kă mi sa skuală pîrdańiku đi buzdugan, șî o sî fiĭe beļauă! — beži tamo, sele, jer će mi se dići prokleti buzdovan, pa će biti belaja! ♦ sin. maśukă, buată [Por.] ♦ rum. buzdugan ♦ etim. < tur. bozdoğan

buzmeńit (buzmeńită) (mn. buzmeńiț, buzmeńiće) [akc. buzmeńit] (prid.) — zbunjen, ošamućen, mamuran ∎ a baut prîamult, ș-akuma ĭe buzmeńit — pio je previše, pa je sada mamuran ∎ śe ć-aĭ buzmeńit? — zašto si se zbunio? ∎ m-am buzmeńit kînd ĭ-am vaḑut — zbunio sam se kada sam ih video [Hom.] ♦ dij. var. buzumeńit, puzumeńit [Por.] ♦ rum. buzumienit

buzumfla (ĭuo ma buzumflu, ĭel sa buzumflă) [akc. buzumfla] (gl. p. ref.) — duriti se, naduriti se, napućiti usne u znak ljutnje ∎ kînd ĭeram mik, am șćut ma buzumfla đi fiĭe śe — kad bejah mali, znao sam se duriti za bilo šta ♦ / buḑă — usne + umfla — naduvati, pućiti ♦ sin. brusńi, înbrusńi, înbufna [Por.] ♦ rum. bosumfla

buzumflat (buzumflată) (mn. buzumflaț, buzumflaće) [akc. buzumflat] (prid.) — naduren, napućenih usana, ljutit ∎ śe stă kopilo-sta buzumflat? — što li je ovo dete nadureno? ♦ / < buḑă — usna + umflat — naduvan, natečen [Por.] ♦ dij. var. bodgruos (Sige) [Hom.] ♦ rum. bosumflat

bužuoń (mn. bužuańe) [akc. bužuoń] (i. m.) — mlaz ∎ s-a rupt mațu, ș-a bîșńit un bužuoń dă apă — puklo je crevo, i kuljnuo je mlaz vode ♦ sin. ćućur [Hom.] ♦ dij. sin. vîžuoĭ [Crn.][Por.]

bužuor (mn. bužuorĭ) [akc. bužuor] (i. m.) — (bot.) božur (Peonia officinalis) ∎ a-nflurit bužuoru đi pi kîmp — procvetao je poljski božur ∎ ruoșu ka bužuoru — crven kao božur ∎ bužuor đin građină — božur iz bašte [Crn.] ♦ rum. bujor ♦ etim. < bug. božur

buźak (mn. buźakurĭ) [akc. buźak] (i. ž.) — budžak, ćumez, zabačen, neuređen i prljav prostor (Речник МС) ∎ kopiļe, nu ći baga-n buźako-la akolo — dete, nemoj da ulaziš u taj budžak tamo ∎ pi lînga kasa luĭ numa ńișće buźakurĭ — oko njegove kuće samo neki budžaci [Por.] ♦ rum. bugeac ♦ etim. < tur. buğak

bușînariĭe [akc. bușînariĭe] (i. ž.) — prašina ∎ nu rîđika atîta bușînariĭe — ne diži toliku prašinu ∎ mi s-a înplut nasu dă bușînariĭe — napunio mi se nos prašine [Hom.] ♦ dij. var. bușnariĭe (augm.) (zb. i. ž.) — prašinčina; veliki oblak prašine ∎ a trĭekut un kîmiuon ka sfulđiru, șî s-a rîđikat o bușnariĭe ku tuot dupa ĭel — projurio je jedan kamion kao munja, i podigao se čitav oblak prašinčine za njim ♦ sin. fumariĭe, pulbur [Por.] ♦ rum. bușneác