VORBAR - REČNIK
(separat)

fa (uzv.) — devojko! devojče! ženska! ∎ „fa” puaće să ḑîkă fiĭekare la o famĭaĭe, numa dakă sînt baș prĭaćiń buń, șî nuĭe ńiś-o mîńiĭe întra iĭ — „fa” može da kaže bilo ko ženskoj osobi, samo ako su baš dobri prijatelji, i ako među njima nema nikakve ljutnje ∎ fa, Mariĭo, m-auḑ tu, ba, or ći faś surdă? — devojče, Marija, čuješ li ti mene, bre, ili se praviš gluva? ∎ „fa” arată mare dragusta întra duauă muĭerĭ — „fa” pokazuje veliku bliskost između dve žene ♦ / (skr.) < fată — devojka, ženska osoba [Por.] ♦ rum. fa

față (mn. fĭață) [akc. față] (i. ž.) — lice; prednja strana ① (anat.) ljudsko lice ∎ fața uomuluĭ kuprinđe frunća, uoki, nasu, obrazu, gura șî barba — lice kod čoveka obuhvata čelo, oči, nos, obraz, usta i bradu ∎ kare ĭe vićaz, întuarśe fața kîtra uom, șî-ĭ tuot đeșkis în uokĭ — onaj ko je hrabar, okreće lice prema čoveku, i kaže mu sve otvoreno u lice (Rudna Glava) [Por.] ∎ sî-ntuarsă ku fața kîtră mińe, șî roșî ka raku — okrenu se licem prema meni i pocrvene kao rak (Osnić) [Crn.] ② gornja ili prednja strana predmeta ∎ puńe pîătura pi pat ku fața-n sus — stavi ponjavu na krevet sa licen na gore ③ (reljef) osunčana, prisojna strana ∎ fața ĭe pomîntu întuors kîtra suare — „faca” je zemljište okrenuto suncu (Tanda) [Por.] ∎ în față mîĭ îndată rasîarĭe kukuruḑu, kî ĭe pomîntu mîĭ kalduruos — u prisoju ranije niče kukuruz, jer je zemlja toplija (Osnić) [Crn.] ④ (prostor) lice mesta ∎ a ĭeșît în fața luokuluĭ, adunat marturi, ș-aratat k-a vorbit đ-adaverĭe — izašao je na lice mesta, okupio je svedoke, i dokazao da govori istinu (Rudna Glava) ⑤ (top.) šumska parcela na prisojnoj strani, označena imenom vlasnika, veličinom, ili nekim karakterističnim objektom ∎ Fața mikă (or mare) — Malo (ili veliko) prisoje ∎ Fața lu Ĭuon — Jonovo prisoje (Tanda) ∎ Fața muori — Vodenično prisoje (prisojna strana iznad vodenice) (Crnajka) ⑥ (za doba dana) osvit, praskozorje ∎ aĭa a fuost în față đi ḑîuă — to je bilo u osvitu dana (Blizna) ♦ up. firĭe ♦ supr. duos [Por.] ♦ rum. faţă ♦ etim. < lat. facies

fag (mn. faź) [akc. fag] (i. m.) — (bot.) bukva (Fagus silvatica) ∎ padurĭa ĭe bună, numa faź dau pin ĭa — dobra je šuma, samo bukve rastu u njoj [Por.] ♦ rum. fag ♦ etim. < lat. fagus

fagur (mn. fagurĭ) [akc. fagur] (i. m.) — saće, ploča od voska sa ćelijama u koje pčele stavljaju med ∎ aźutaĭ la dĭeda să muće stupi, șî kîpataĭ duoĭ fagurĭ đi mńare — pomogoh dedi da premesti košnice, i dobih dva saća s medom [Por.] ♦ rum. fagur ♦ etim. < lat. *favulus.

faĭdă (mn. făĭḑ) [akc. faĭdă] (i. ž.) — fajda, dobit, korist ∎ đi źaba m-am trîpadat ku atîta drum, ńiś o faĭdă n-am avut — uzalud sam prevaliio toliki put, nikakve koristi nisam imao ♦ var. vaĭdă ♦ sin. dobîndă [Por.] ♦ rum. faidă ♦ etim. < srb. vajda < tur. fayda < Ar. fā’idä

faĭn (faĭnă) (mn. faĭń, faĭńe) [akc. faĭn] (prid.) — dobar, fin ∎ prînḑîră faĭn, șî sa kulkară sî duarmă o țîră — ručaše dobro, i prilegoše da malo odspavaju ∎ faĭń uamiń đi tuot — ljudi sasvim dobri ∎ țuala-sta îm stă faĭn — ovo odelo mi stoji dobro ♦ var. faĭno ♦ sin. bun [Por.] ♦ rum. fain ♦ etim. < nem. fein

faĭn [akc. faĭn] (pril.) — dobro, odlično, fino, lepo ∎ tuot a fuost faĭn, ń-am pitrekut rău frumuous — sve je bilo dobro, proveli smo se vrlo lepo ∎ a fakut koļașă bună, a śinat faĭn, șî s-a kulkat să duarmă — napravili su dobar kačamak, večerali lepo, i legli da spavaju ♦ var. faĭno ♦ sin. bun [Por.] ♦ rum. fain ♦ etim. < nem. fein

fakļiĭe (mn. fakļiĭ) [akc. fakļiĭe] (i. ž.) — baklja, faklja, buktinja ∎ fakļiĭe aĭ nuoștri a fakut đin skuarță đi śerieș — naši su baklje pravili od trešnjine kore [Por.] ♦ rum. făclie ♦ etim. < nem. Fackel

fakut (fakută) (mn. fakuț, fakuće) [akc. fakut] (prid.) — napravljen, izrađen; rođen ∎ fakut a puļi — urađen naopako, sklepan ∎ fakut numa đi rîs — rođen samo za podsmeh ∎ fakut adîns đ-așa trĭabă — napravljen posebno za tu namenu [Por.] ♦ rum. făkut

falkă (mn. fălś) [akc. falkă] (i. ž.) — (anat.) vilica, čeljust (Mandibula) ∎ ma duare đinćiļi, șî mi s-a-nflat falka tuată — boli mi zub, i natekla mi je vilica sva ∎ n-are ńiś un đinće-n falkă — nema nijedan zub u vilici [Por.] ♦ rum. falcă ♦ etim. < lat. falx, -cis

faļi (ĭuo faļiesk, ĭel faļiașće) [akc. faļi] (gl.) — faliti, nedostajati; manjkati ∎ nu-m faļiașće ńimika — ne fali mi ništa ∎ pļesńit, iĭ faļiașće śuava-n kap, nuĭe întrĭeg — blesav, fali mu nešto u glavi, nije ceo ∎ am uoptsuće, măĭ îm faļiașće duauăsuće pă să am omiĭe — imam osamsto, fali mi još dvesta pa da imam hiljadu ∎ đeșkiđe uoki șî pazîa bińe: numa-m va faļi fiĭe śe, tu iș gata — otvori oči i pazi dobro: samo li mi bude falilo bilo šta, ti si gotov [Por.] ♦ etim. < ? srb. faliti

faļiĭe (mn. faļiĭ) [akc. faļiĭe] (i. ž.) — kriška, velija ∎ dupa śe strîkurăm kașu, taĭem brînḑa-n faļiĭe, șă ļi puńem în śubăr — kada se kaša iscedi, tada isečemo sir na kriške, i položimo ih u čabar [Por.] ♦ rum. felie ♦ etim. < Ngrč. feli

faļinkă (mn. faļinś) [akc. faļinkă] (i. ž.) — falinka, nedostatak; mana ∎ n-a kumparat vaka kî ĭa gasît vro faļinkă la đinț — nije kupio kravu jer joj je našao neku falinku na zubima ∎ kînd kaț fată să ći-nsuorĭ, uĭće prĭa bińe să fiĭe fara faļinkă — kad tražiš devojku za ženidbu, predobro gledaj da bude bez mane [Por.] ♦ rum. fălincă ♦ etim. < ? srb. falinka

faļiuos (faļiuasă) (mn. faļiuoș, faļiuasă) [akc. faļiuos] (prid.) — kriškast, kriškolik, koji ima oblik kriške, velije ∎ faļiuos sa ḑîśe đi śeva śe ĭe fakut ka faļiĭa, da n-ar trăbuĭa să fiĭe așa — kriškasto se kaže za nešto što je napravljeno kao kriška, a ne bi trebalo da bude takvo [Por.]

famĭaĭe (mn. famĭeĭ) [akc. famĭaĭe] (i. ž.) — žena, ženska osoba; osoba ženskog pola ∎ kînd vĭeḑ pi drum o insă-n suknă, da nu șćiĭ kare ĭe șî śi ĭe, spuń kî vĭeḑ o famĭaĭe — kad vidiš na putu osobu u suknji, a ne znaš ni ko je ni šta je, kažeš da vidiš jednu žensku osobu ∎ famĭaĭe ćinîră, ńimîritată sa kĭamă fată — ženska osoba, mlada i neudata, zove se devojka ∎ famĭaĭe mîritată ĭe muĭarĭe — udata ženska osoba je žena ∎ famĭaĭe batrînă sa kĭamă babă — stara žena zove se baba ♦ var. famĭeĭe (Tanda) [Por.] ♦ rum. femeie ♦ etim. < lat. familia

famĭeĭașće [akc. famĭeĭașće] (pril.) — ženskasto, kao žena, slično ženi ∎ saraku, nu kî nare ńiś un sîămn voĭńiśiesk, numa șî vorbĭașće kumva famĭeĭașće — siroma, ne samo da nema nijedan muški znak, nego i nekako govori ženskasto [Por.] ♦ rum. femeiește

famĭeĭesk (famĭeĭeskă) (mn. famĭeĭesć) [akc. famĭeĭesk] (prid.) — ženski, koji pripada
ženi, koji je svojstven ženi ∎ puort famĭeĭesk — ženska nošnja ∎ lukru famĭeĭesk — ženski posao ∎ ruda famĭeĭeskă — ženski rod ∎ trĭaba famĭeĭeskă — mesntruacija ∎ gîndu famĭeĭesk (muĭerĭesk) — ženska (laka) pamet ♦ var. fîmeĭesk ♦ sin. muĭerĭesk [Por.] ♦ rum. femeiesc

fańină (mn. fańiń) [akc. fańină] (i. ž.) — (nutr.) brašno ∎ fańina sa maśină la muară đin buobe đi mărințîș — brašno se melje u vodenici od semena žitarica ∎ đi kum sa ogođașće pĭatra muori, fańina puaće fi măĭ maruntă, or măĭ mare — od toga kako se namešta vodenični kamen, brašno može biti finije i krupnije ♦ var. faină (Crnajka, deo Tande) [Por.] ♦ rum. fanină ♦ etim. < lat. farina

fańinuos (fańinuasă) (mn. fańinuoș, fańinuasă) [akc. fańinuos] (prid.) — brašnjav ∎ tuot morarĭu ĭe fańinuos, kă lukră ku fańina — svaki mlinar je brašnjav, jer radi sa brašnom ♦ var. făńinuos ♦ var. fainuos (Crnajka, deo Tande) [Por.] ♦ rum. făinos ♦ etim. < lat. farinosus

fara [akc. fara] (predl.) — bez ∎ fara ĭel sa puaće — bez njega se može ∎ a ramas fara ńimika — ostao je bez ičega, siromah ∎ (izr.) Nuĭe muarće fara rîs, nuĭe nuntă fara plîns. — Nema pogreba bez smeha, nema svadbe bez plača. [Por.] ♦ rum. fără ♦ etim. < lat. foras

farbarĭ (mn. farbarĭ) [akc. farbarĭ] (i. m.) — farbar, proizvođač farbe, radnik u farbari, ili radnik koji radi sa farbom ∎ am ćokńit karu pi đinainće, șî l-am mînat la un farbarĭ sî mĭ-el fărbuĭe — čuknuo sam kola spreda, i oterao sam ih kod jednog farbara da ga ofarba [Por.]

farbă (mn. farbe, fărburĭ) [akc. farbă] (i. s.) — (color) ① farba, obojeni pigment ∎ đimult fărburļi a fakut muĭerļi đin buĭeḑ, d-akuma fiĭe śe farbă-ț trîabe, o gasîășć în dugaĭe — nekada su farbe pravile žene od biljaka, a sada koja god ti farba zatreba, nađeš je u prodavnici ∎ mĭ-a mînžît tumobilu ku farbă ńagră la vo doă-triĭ luokurĭ — namazali su mi kola crnom farbom na dva-tri mesta ② boja (šara) ∎ farbă albă, galbină, ruoșîĭe, bilovinkă — boja bela, žuta, crvena, ljubičasta ∎ farbă đeșkisă, farbă înkisă — svetla boja, tamna (zagasita) boja ∎ fărburļi pi pîătură, ś-a țasuto mama đimult, nu sa ogođesk prĭa bińe — boje na ponjavi, koju je davno izatkala baba, ne slažu se najbolje [Por.] ♦ rum. farbă ♦ etim. < nem. Farbe

farmikă (mn. farmiśe) [akc. farmikă] (i. ž.) — (mag.) vradžbina, čini, mađija ∎ ĭ-a fakut vrîžîtuarĭa șî vro farmikă, s-o labiđe în drumu fĭeći, pi unđe ĭa sa duśe la apă, șî ĭar’ ńimika, fata n-a prins drag đi ĭel — napravila mu je vračara i neku vradžbunu, da je baci na put kud devojka ide na vodu, i opet ništa: devojka ga nije zavolela ∎ faśe farmiśe — pravi čini, mađije; vrača ∎ labdă farmiśe — baca čini ♦ sin. mamută, momuată, fîkatură, trîmisatură, nîpraćitură ♦ up. farńikă [Por.] ♦ rum. farmec ♦ etim. < lat. pharmacum

farńikă (mn. farńiśe) [akc. farńikă] (i. ž.) — (zast.) (mag.) vračara ∎ farńikă faśe la farmiśe — vračara pravi čini ∎ kam s-a pĭerdut farńiśiļi aļi batrîńe, kare a ļikuit lumĭa ku đeskînćiśe șî ku buĭeḑ, așća śe s-a înpuĭat akuma măĭ mult mint lumĭa đikît să șćiu śieva — dosta su se izgubile stare vračare, koje su lečile ljude bajanjem i travama, ove koje su se sada ispilile, više lažu ljude nego što nešto znaju [Por.]

farńiśiĭe (mn. farńiśiĭ) [akc. farńiśiĭe] (i. ž.) — (zast.) (mag.) vračanje, bajanje ∎ în farńiśiĭe akuma krĭed numa muĭeriļi aļi batrîńe — u vračanje sada veruju samo starije žene [Por.]

fașîĭe (mn. fașîĭ) [akc. fașîĭe] (i. ž.) — traka ∎ ku fașîĭe đe pînḑă a ļegat piśuariļi la kopiĭ miś pănă a fuost în ļagîn, să nu sa strîmbe — platnenom trakom vezivali su noge maloj deci dok su bila u kolevci, da se ne iskrive ∎ (izr.) n-a ĭeșît đin fașîĭe, da a pļekat dupa fĭaće — nije izašao iz pelena, a krenuo po devojke ♦ up. skućik [Por.] ♦ rum. fâșie

fașîu (mn. fașîĭ) [akc. fașîu] (i. m.) — ① pašenog ∎ fașîĭ sînt barbațî alu duauă suruorĭ — pašenozi su muževi dveju sestara ② (pej.) ženin ljubavnik ∎ kînd vro muĭare are măĭ mulț ibuomńiś, lumĭa ḑîśe kî sînt iĭ unu la altu fașîĭ — kad neka žena ima više ljubavnika, narod kaže da su oni jedan drugom pašenozi [Por.] ♦ rum. fășiu

faśe (ĭuo fak, ĭel faśe) [akc. faśe] (gl. p.) — ① činiti, praviti; rađati ∎ uomu faśe tuot śe-ĭ plaśe — čovek čini (sve ono) što mu prija ∎ fakură ś-o fakură, akuma ĭe amînat — učiniše što učiniše, sad je kasno ∎ muma a fakut triĭ kopiĭ — majka je rodila troje dece ② naterati, primorati ∎ nu ma măĭ baća, kă ma faś să pļek đi la ćińe — nemoj me više tući, jer ćeš me naterati da pođem od tebe ∎ atîta ku ańi a nîkažîto fara ńiśkotrĭabă, đ-a fakuto la urmă sî sa spînḑure đi rău — toliko ju je godinama mučio bez razolga, da ju je na kraju primorao da se zbog zla obesi [Por.] ♦ rum. face ♦ etim. < lat. facere

faśiare (mn. faśierĭ) [akc. faśiare] (i. ž.) — stvaranje, izrada; rađanje; delo ∎ faśiare guală — prazno delo ∎ ńiś o faśiare bună nu-ț ažută, iș păkatuos đi tot — nijedno dobro delo ti neće pomoći, sav si grešan [Por.] ♦ rum. facere

fata (ĭuo fîăt, ĭ-a fată) [akc. fata] (gl.) — a. (za životinje) (vet.) rađati, donositi mladunče na svet ∎ fată tuata žuavina: vaka, skruafa, ĭapa, ursuaĭka, lupuaĭka; rumîńi nau vuorbĭe adînsă đi tuata suartă đi viće — rađa svaka životinja: krava, krmača, kobila, medvedica, vučica; Vlasi nemaju posebne reči za pojedine životinje b. (za ljude) (med.) (pej.) rađati; porađati (se) ∎ đi la žuaviń, vuorba a trĭekut la muĭerĭ, ama aĭ batrîń a vorbit kî ĭe rușîńe șî pakat sî sa ḑîkă đi vro muĭarĭe kî fată, a ḑîs: „Vaka fată, da muĭarĭa sa nașće!” — sa životinja, reč se prenela na žene, ali su stari govorili da je sramota i greh reći tako za neku ženu, govorili su: „Krava se teli, a žena se porađa!” ∎ feĭma a fatat a sară, a fakut duoĭ kopiĭ đi źiamîn — ćerka mi se sinoć porodila, dobila je dva deteta blizanaca ♦ sin. faśa, nașće [Por.] ♦ rum. făta ♦ etim. < lat. fetare

fataluankă (mn. fătaluanś) [akc. fataluankă] (i. ž.) — deovojčurak, ženska osoba na uzrastu između devojčice i devojke ∎ a krĭeskut fećița, akuma ĭe o fataluankă întrĭagă — izrasla je dovojčica, sada je pravi devojčurak ♦ var. fîtalău [Por.] ♦ rum. fătăloancă

fatat (mn. fatîărĭ) [akc. fatat] (i. s.) — a. (vet.) rađanje, donošenje mladunaca na svet; koćenje; jagnjenje, teljenje, ždrebanje i dr. ∎ a veńit vrĭamĭa đi fatat, da koćețu đi mńiĭ nuĭe gata — došlo je vreme jagnjenja, a jaslice za jagnjad nisu gotove b. (med.) (pej.) rađanje dece; porađanje; porođaj ∎ muĭarĭa greuańe ḑaśe în pat, așćată fatatu — trudna žena leži u krevetu, čeka porođaj ♦ sin. nașćire [Por.] ♦ rum. fătat

fată¹ (mn. fĭaće) [akc. fată] (i. ž.) — devojka, moma ∎ fată ĭe famĭaĭe ńimăritată — devojka je neudata ženska osoba ∎ fată ćinîră — mlada devojka ∎ fată batrînă — baba devojka; usedelica ∎ fată frumuasă — lepa devojka ♦ sin. (izob.) fiĭkă ♦ supr. baĭat [Por.] ♦ rum. fată ♦ etim. < lat. feta

fată² [akc. fată] (i. ž.) — (izob.) (demon.) usud, sudbina; demon sudbine ∎ lumĭa s-a zuĭtat đ-asta vuorbă, s-a pastrat numa pin žuramînće șî blastîame — ljudi su zaboravili ovu reč, sačuvala se samo u psovkama i kletvama [Por.] ♦ rum. fatum ♦ etim. < lat. fatum

fatuĭ (mn.) [akc. fatuĭ] (i. m.) — (zool.) mlado jare ∎ ĭuo am treĭ fatuĭ, unu l-am skopit, să-l rańesk șî să-l taĭ, a doĭļa o să-l vind, a treĭļa o să-l las dă mińe dă domazluk — ja imam tri mlada jareta, jednog ću da uštrojim za tov, drugog ću prodati, a trećeg ću ostaviti za domazluk [Stig] ♦ dir. var. vatuĭ (Plavna) [Pad.], Rudna Glava [Por.] ♦ rum. vătui

faźiet (mn. faźiaće) [akc. faźiet] (i. s.) — (bot.) bukvik, bukova šuma ∎ kît sa vĭađe ku uoki, numa faźiet guol — koliko se očima vidi, samo goli bukvik ∎ faźiet ĭe padure đi fag — bukvik je bukova šuma ∎ faźiet đies — gusti bukvik ♦ var. faźet [Por.] ♦ rum. făget

Fașanź (mn.) [akc. Fașanź] (i. m.) — (kal.) Fašnik ∎ Fașanź au fost ađet la Bufań la Măĭdan în tot anu, în ḑîļiļi đi zîpostît — Fašnik je bio običaj kod Bufana u Majdanpeku u vreme poklada ∎ đi vrĭamĭa Fașanźilor mulț Bufań au făkut ļorfe — u vreme Fašnika mnogi Bufani su izrađivali maske ∎ a fost Fașanź-aĭ miś la Zîpostîto-l mik, șî Fașanź-aĭ marĭ kare a kaḑut la Zîpostîto-l mare — bili su Mali Fašnici na Mesne poklade, i Veliki Fašnici koji su padali na Bele poklade [Buf.] ♦ rum. fașang ♦ etim. < nem. Fasching

făduļi (ĭuo făduļiesk, ĭel făduļiașće) [akc. făduļi] (gl. p. ref.) — hvaliti (se) ∎ sa făduļiașće parke a prins pi dumńeḑîu đi kuaĭe — hvali se kao da je uhvatio boga za muda ∎ n-am đi śe sî ma făduļiesk, vîăd tuoț k-am fakut lukru bun — nemam zašto da se hvalim, vide svi da sam uradio dobar posao ♦ var. fuduļi ♦ sin. labda [Por.] ♦ rum. fuduli

făduļiĭe (mn. făduļiĭ) [akc. făduļiĭe] (i. ž.) — ① (pej.) hvalisanje ∎ kată lukru tĭeu, n-askulta făduļiĭļi luor, kă nau marźină — gledaj svoja posla, ne slušaj njihova hvalisanja, jer nemaju granicu ② pohvala, hvala, dika, ponos ∎ a gaćit șkuala șă puaće ku făduļiĭe să ĭasă-n lume — završio je školu, i može s ponosom da izađe u svet ∎ nu țîńerîț lukrușală ku ĭel, kî ĭel ĭe baĭat đi tuata făduļiĭa — ne zbijajte šalu s njim, jer je on momak za svaku pohvalu ♦ var. făduļitură ∎ făduļitură guală — golo hvalisanje ♦ sin. labdatură [Por.] ♦ rum. fudulie

făduļituorĭ (mn. făduļituorĭ) [akc. făduļituorĭ] (i. m.) — hvalisavac ∎ tuoț sînt iĭ numa făduļituorĭ fara ńiś k-o trĭabă — svi su oni samo hvalisavci bez i jednog razloga ♦ sin. labdatuorĭ [Por.]

făgăńiță (mn. făgăńiț) [akc. făgăńiță] (i. ž.) — (bot.) ① bukvić, mlado stablo bukve ∎ făgăńiță ĭe un ļiemn đi fag, ćinăr, supțîrĭe șî nalt — „faganica” je jedno bukovo stablo, mlado, tanko i visoko [Por.][GPek] ② bela bukva ∎ făgăńiță ĭe un fieļ dă fag alb, kare ĭe bun dă blîăń, kî sa sparźe frumuos șî n-are nuodurĭ pră ĭeal — „faganica” je jedna posebna vrsta bele bukve, koja je dobra za daske, jer se lepo cepa, i nema čvorove (Kladurovo) [Mlava] ♦ rum. făgulean

făinarĭ (mn.) [akc. făinarĭ] (i. m.) —(zast.) brašnar ∎ făinarĭu la nuoștri aĭ batrîń a fuost o butuarkă adîns taĭată șî ńićeḑată đi țînut fańina — brašnar je kod naših starih bila šupljika posebno isečena i izglačana za držanje brašna [Por.] ♦ rum. făinar

făńinat (făńinată) (mn. făńinaţ, făńinaće) [akc. făńinat] (prid.) — brašnast ∎ kađe o zapadă făńinată, ka kînd s-a rupt saku śĭeruluĭ ku fańină — pada neki brašnast sneg, kao da se pocepao nebeski džak s brašnom ♦ var. făinat (Crnajka i deo Tande) [Por.] ♦ rum. făinat

fărbariĭe (mn. fărbariĭ) [akc. fărbariĭe] (i. ž.) — (color) farbara, mesto gde se prave ili prodaju boje ∎ a lukrat mulț ań în Mńemțîĭe, într-o fărbariĭe mare — radio je mnogo godina u Nemačkoj, u nekoj velikoj farbari ∎ oraș mik, nare ńiś o fărbariĭe adînsă, ku tuaće fărburļi kare ar trăbui la lume — mala varoš, nema ni jednu specijalnu prodavnicu boja, sa svim farbama koje bi zatrebale ljudima ♦ var. farbarńiță [Por.] ♦ rum. fărbarie

fărbui (ĭuo ma fărbuĭ, ĭel sa fărbuĭe) [akc. fărbui] (gl. p. ref.) — ① farbati (se), bojiti, obojiti (se) ∎ ĭuo nu dau la feĭmĭa sî fărbuĭe buḑîļi, kă ĭe prĭaćinîră, șî numa sa buskofĭașće — ja ne dam ćerki da farba usne, jer je premlada, i samo se razmaže ② (fig.) lagati, varati; „mazati” oči ∎ n-askulta tuaće-tuaćiļi śe-ț vorbĭașće baĭatu, kî puaće-fi vrĭa numa s-ț fărbuĭe uoki, șî sî ći lasă-nkarkată — ne slušaj sve i svašta što ti govori momak, jer možda hoće samo da ti namaže oči, i da te ostavi trudnu [Por.] ♦ rum. fărbui

fărbuit (fărbuită) (mn. fărbuiț, fărbuiće) [akc. fărbuit] (prid.) — (color) ① ofarban, obojen ∎ vinu sî vĭeḑ kum đi fumuos am fărbuit gardu — dođi da vidiš kako sam lepo ofarbao ogradu ② (fig.) lažov, namazanko ∎ fuź đi ĭel, kî ĭe fărbuit đin tuaće părțîļi — beži od njega, jer je namazan sa svih strana (=svim bojama) [Por.] ♦ rum. fărbuit

fărbuitu (mn. fărbuiturĭ) [akc. fărbuitu] (i. s.) — ① farbanje, bojenje ∎ am fuost la maĭstur, șî ma tokmiĭ ku ĭel đi fărbuito-la đi kare ț-am puvestît đimult — bio sam kod majstora, i pogodio sam se s njim za ono farbanje, o kome sam ti pričao odavno ② (fig.) laganje, varanje ∎ a luvato ku vuorbe dulśe, șî ĭa a kaḑut la fărbuitu luĭ kopilarĭesk — spopao je slatkim rečima, i ona je pala na njegovo detinjasto farbanje [Por.] ♦ rum. fărbuire

făsuĭ [akc. făsuĭ] (i. m.) — (izob.) (bot.) pasulj (Phaseolus vulgaris) ∎ dakă nu-ĭ alta ńimik dă mînkare, bun ĭe șî făsuĭ d-asară — ako nema ničeg drugog za jelo, dobar je i pasulj od sinoć ♦ var. păsuĭ [Rom.] ♦ dij. var. pasuĭ [Por.] ♦ rum. făsui

făurarĭ [akc. făurarĭ] (i. m.) — (kal.) februar ∎ făurarĭu ĭe lună ĭernuasă — februar je zimski mesec ♦ var. fîurarĭ [Por.] ♦ dij. var. faurarĭ (Žagubica) [Hom.] ♦ rum. făurar ♦ etim. < lat. febr(u)arius

fećesk (fećaskă) (mn. fećeșć) [akc. fećesk] (prid.) — devojački ∎ a fuost bun lăutarĭ kare a șćut mulće kînćiśe fećeșć — bio je dobar violinista koji je znao mnoge devojačke pesme ∎ dragu fećesk ĭe măĭ adînk — devojačka ljubav je najdublja ♦ var. većiesk [Por.] ♦ rum. fetesc

fećiță (mn. fećiț) [akc. fećiță] (i. ž.) — ① (demin.) devojčica ∎ fećița ĭe fată mikă, kopil — devojčica je mala devojka, dete ∎ fećițîļi ažuns đi șkuală — devojčice su stasale za školu ② (fig.) (hip.) (folk.) devočje; moma ∎ trĭeku un baĭețîăl ku fećița đi supt mînă — prođe jedno momče, s devojčetom ispod ruke ∎ am o fećiță ku dulśe guriță — imam devojče sa slatkim ustašcem ♦ (demin.) < fată [Por.] ♦ rum. fetiţă

fećiĭe (mn. fećiĭ) [akc. fećiĭe] (i. ž.) — (anat.) nevinosti, virgilitet ∎ fata mare trîabe să pazaskă fećiĭa ka uoki-n kap, kă dakă o pĭarđe, grĭeu sa marită — devojka treba da čuva nevinost kao oči u glavi, jer ako je izgubi, teško će se udati ♦ var. fećinźiĭa [Por.] ♦ rum. fetie

fećinźiĭe (mn. fećinźiĭ) [akc. fećinźiĭe] (i. ž.) — (anat.) nevinost ∎ fata kare s-a lasat la vrun baĭat, ș-a pĭerdut fećinźiĭa, a putut sî sa mariće numa dupa vrun văduvuoń batrîn șî sarak — devojka koja se dala nekom momku i izgubila nevinost, mogla je da se uda samo za nekog starog i siromašnog udovca ♦ var. fećiĭe [Por.] ♦ rum. feciorie

fećiuară (mn. fećiuarĭe) [akc. fećiuară] (i. ž.) — (zast.) devica, nevina devojka ∎ fată fećiuară, înga nu șćiĭe śi ĭe lukru voĭńiśesk — nevina devojka, još uvek ne zna šta su muška posla ♦ up. fećiĭa [Por.] ♦ rum. fecioară ♦ etim. < lat. *fetiola

fedeleș (mn. fedeleșurĭ) [akc. fedeleș] (i. s.) — ćuturica, buklija ∎ fedeleșu ĭeste vas de lemn în kare se duče apa și alta bere — buklija je drveni sud u kome se nosi voda i drugo piće ∎ la lok kînd ń-am dus la săpat, am dus apa ku fedeleșu, kî ĭeste vas de lemn în kare apa stă mult reče — kad smo išli da kopamo njivu, nosili smo vodu u bukliji, jer je sud od drveta u kome voda dugo ostaje hladna [Tim.] ♦ dij. sin. pluoskă [Por.] ♦ rum. fedeleș ♦ etim. < mađ. fedeles

feĭ- (pref.) — „kći”, samo kao prefiks u izrazu ∎ ńima la noĭ nu ḑîśe đi fata luĭ ńiś „fie” ńiś „feĭ”, numa ḑîśem: feĭ-mĭa (fata a mĭa), feĭ-ta (fata a tĭa), feĭ-sa (fata a luĭ) — niko kod nas za svoju ćerku ne kaže ni „fie” ni „fej”, nego kažemo: „fej-mja” (kći moja), „fej-ta” (kći tvoja), „feĭ-sa” (kći njegova) ♦ sin. fată [Por.] ♦ rum. fie

Feļeșana [akc. Feļeșana] (i. ž.) — (hidr.) Felešana, rečica u ataru sela Debeli Lug, leva pritoka Crne reke ∎ Feļeșana ĭe un rîurĭel, izvorĭaḑă supt Pĭatra roșîĭe, la izvuor are un bobît mik; sa-npreună ku Brĭeza, șî la gura văĭu tună-n Țrna; Țîrnă măĭ amînat, la kapu satuluĭ, tună-n Pĭek — Felešana je rečica, izvire ispod Crvenog krša, na izvoru ima mali vodopad; sastaje se sa Brezom, i na izlazi iz doline uliva se u Crnu reku; Crna reka se kasnije, na kraju sela, uvire u Pek [GPek] ♦ var. Fiļișana (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. Feleșan ♦ etim. < mađ. félés

ferbĭa (ĭuo fĭerb, ĭel fĭarbe) [akc. ferbĭa] (gl. p. ref.) — ① (za tečnosti) vreti, provreti, ključati usled zagrevanja na visokoj temperaturi ∎ va ferbĭa apa-sta odată, or nu? — hoće li ova voda već jednom provreti, ili ne? ② (nutr.) spremati kuvanu hranu ∎ la tuata muĭarĭa măĭ întîń s-a katat să șćiĭe să fĭarbă uala — od svake žene se najpre tražilo da zna da „kuva lonac” (=sprema kuvanu hranu) ③ (psih.) biti napet, vreti od uzbuđenja ∎ fĭarbe tuot đi mîńiĭe, numa śe nu krapă — kipti sav od besa, samo što ne prsne ♦ var. fĭerbĭa, ferbi [Por.] ♦ rum. fierbe ♦ etim. < lat. fervere

ferfeļiță (mn. ferfeļiț) [akc. ferfeļiță] (i. ž.) — (nutr.) ferfelica, čorba od šljiva ∎ ferfeļița ĭe ḑamă dă prună, a sa pun pruńiļi la soare, pă ĭeasă ḑama dîn ĭeļe, pă aĭa s-a mînkat vrodată pănă nu sa nakrĭașće, a kînd s-a nakrit, a kĭemato kiseļiță — ferfelica je čorba od šljiva, stavljaju se šljive na sunce, pa izlazi sok iz njih, pa to se nekada jelo dok se ne ukiseli, kada ukisne, zove se kiselica ♦ up. kiseļiță [Mlava] ♦ rum. ferfeliţa

feri (ĭuo ferĭesk, ĭel ferĭașće) [akc. feri] (gl. p. ref.) — (ret.) (zast.) štititi, čuvati ∎ ńi feri dumńeḑîu đi rîău — bog nas je sačuvao od zla [Por.] ♦ rum. feri

feriku (mn. ferikurĭ) [akc. feriku] (i. s.) — (psih.) sreća, zadovoljstvo, blagostanje, spokojstvo, mir ∎ feriku đi mińe — blago meni ∎ feriku șî blagu đi ćińe kînd aĭ skapat đi la muarće — sreća tvoja i blago tebi što si utekao od smrti ♦ var. ferigu [Por.] ♦ rum. ferice ♦ etim. < lat. felix, -icis

feriśi (ĭuo feriśiesk, ĭel feriśiașće) [akc. feriśi] (gl. p. ref.) — usrećiti (se), doneti nekom sreću, činiti koga srećnim ∎ numa drako-l ńegru sa va feriśi ku ĭel — samo se crni đavo može usrećiti sa njim ♦ var. înferiśi [Por.] ♦ rum. ferici

feriśiĭe (mn. feriśiĭ) [akc. feriśiĭe] (i. ž.) — (zast.) sreća, blagostanje, zadovoljstvo ∎ ma ruog la dumńeḑîu sî va đia feriśiĭe șî sînataće — molim se gospodu bogu da vam da sreću i zdravlje [Por.] ♦ rum. fericie

feriśit (feriśită) (mn. feriśiț, feriśiće) [akc. feriśit] (prid.) — srećan, zadovoljan ∎ ku uomu đintîń am avut traĭ feriśit, ama ĭel a murit ĭuta — sa prvim mužem imala sam srećan život, ali on je ubrzo umro [Por.] ♦ rum. fericit

ferĭastă (mn. ferĭeșć) [akc. ferĭastă] (i. ž.) — (tehn.) prozor ∎ ferĭasta ĭe gaura-n parĭaće pin kare tună viđiarĭa — prozor je otvor u zidu kroz koji ulazi svetlost ∎ kînd lumĭa a trait ăn borđiĭe, n-așćut đi ferĭeșć — kada su ljudi živeli u zemunicama, nisu znali za prozore ∎ kînd s-a dus turśi, a-nśeput sî fakă bîrnarĭață, ku ferestuĭś miś, la kare în luok đi stîklă a pus pĭaļe đi ĭed, kare a raso, a raso pănă nu s-a supțîĭat atîta đi s-a vaḑut pin ĭa — kada su Turci otišli, počeli su da dižu brvnare, sa malim prozorima, na koje je se stavljala jareća koža, koju su drali, drali dok se nije istanjila toliko da je postala providna ∎ la ferĭastă astăḑ sa pun feruanke — na prozor se danas stavljaju zavese ∎ a dat ku pĭatra, a spart ferĭasta — bacio kamen, razbio prozor ∎ ferĭasta đeșkisă, ferĭasta înkisă — prozor otvoren, prozor zatvoren ∎ sa uĭtă pi ferĭastă — gleda kroz prozor ∎ ḑînḑîĭe đi frig supt ferĭastă, kă ńima no-l lasă înuntru — cvokoće od hladnoće pod prozorom, jer ga niko ne pušta unutra [Por.] ♦ rum. ferastră ♦ etim. < lat. fenestra

ferkeđeu (mn. ferkeđiaļe) [akc. ferkeđeu] (i. s.) — (ret.) ždrepčanik, poprečna motka na kolima za koju se vezuju amovi ∎ o dorîngă skurtă pusă la karuță đinainće, đi kare sa prinđe amu kaluluĭ — jedna kratka motka, postavljena na prednjoj strani karuca, za koju se vezuje konjski am ∎ ferkeđeu sa atîrnă la am șî kînd kalu traźe-n plug, or kînd skuoț la tutuśe đin padure — ždrepčanik se kači na am i kad konj vuče plug, ili kada izvlačiš trupce iz šume [Por.] ♦ dij. sin. kobilkă (Leskovo) [GPek] ♦ rum. ferchedeu ♦ etim. < mađ. fergetyö, förgetyü

fertuare (mn. ferturĭ) [akc. fertuare] (i. ž.) — (met.) zapara, jara, velika vrućina ∎ kum înśapu ḑîua, sa vĭađe kă o să fiĭe mare fertuare, n-o să pućem să lukram în kîmp — kako je počeo dan, vidi se da će biti velika zapara, nećemo moći da radimo u polju [Por.]

feruaĭkă (mn. feruoĭś) [akc. feruaĭkă] (i. ž.) — (tehn.) kotlić, mali sud liven od tuči ∎ în feruaĭkă, atîrnată pi ḑalarĭ la kamin, sa fĭarbe măĭ dulśe koļiașă — u kotliću na verigama iznad ogništa, kuva se najslađi kačamak ∎ ĭastă feruaĭkă, șî ĭastă kaldare: feruaĭka ĭe turnată đin tuś, da kaldarĭa ĭe fakută đin pļiek đi aramă — ima kotao, i ima bakrač: kotao je liven od tuča, a bakrač je napravljen od bakarnog lima ♦ / fĭer + suf. -uaĭkă — (dosl.) „gvozden+ka, metal+ka” ♦ sin. tuśuaĭkă (Tanda) [Por.] ♦ dij. sin. kotau [GPek][Mlava][Hom.][Zvizd] ♦ dij. sin. ćenak (Laznica) [Hom.]

feruankă (mn. feruanke) [akc. feruankă] (i. ž.) — zavesa ∎ đemult n-a fuost ferĭeșć la borđiĭe, đ-aĭa aĭ nuoștri n-așćut đi feruanke — na burdeljima nije bilo prozora, pa zato naši stari nisu znali za zavese ♦ var. firuangă (Tanda) [Por.] ♦ rum. firang

fi (ĭuo sînt, ĭel ĭe) (gl. n.) — biti, postojati; (skr.) bi ∎ fi śe vrĭeĭ, ama fi uom — budi šta hoćeš, ali budi čovek ∎ va fi, nu va fi — može biti, ili ne biti ∎ ma ginđiĭ ĭuo: śe sî fiĭe akuma, ama takuĭ, nu spusăĭ ńimika — pomislio sam: šta će biti sada, ali zaćutah, ne rekoh ništa ∎ fi-va așa, or nu va fi, nu puot a șći — da li je tako, ili nije tako, ne mogu znati ∎ tu nu vi fi, da ĭuo sînt — ti nećeš biti, a ja jesam ∎ basanka n-a fuost să fiĭe, nuĭe ursat — valjda nije bilo da bude, nije suđeno ∎ nuĭe la kasă, puaće fi dus vrunđeva — nije kod kuće, možda je nekud otišao ∎ va fi veńit kopilu pănă akuma, s-a fi fuost vrunu đ-aĭ batrîń ku ĭel — došlo bi dete do sada, da je neko od starijih bio sa njim ∎ kînd ĭerarăm ćińirĭ, fusăsărăm zburdaț ka ńima pi lume — kad bejasmo mladi, besmo razuzdani ko niko na svetu ♦ var. firĭe [Por.] ♦ rum. fi ♦ etim. < lat. sum, *fui, *fire (= fieri).

fifă (mn. fife) [akc. fifă] (i. ž.) — ① (muz.) fifa, panova frula ∎ kînd muĭerļi a kîntat-n fifă, ińima-n pĭept s-a topit đi milă — kada su žene svirale „fifu”, srce u grudima se topilo od miline [GPek] ∎ dî fifă s-a șćut șî-n Buļećin; aiśa fluĭerļi a fuost fakuće dîn kovragu alu duļeaće — za „fifu” se znalo i u Boljetinu; ovde su se frulice pravile od dulekove vreže (Boljetin) [Por.] ② (bot.) biljka od koje su se pravile „fife” (Jasikovo) [GPek] ♦ dij. sin. buśińiș (Rudna Glava) [Por.]

fiĭekare [akc. fiĭekare] (zam.) — bilo ko, makar ko ∎ ma sî vină fiĭekare, nu mi sa pasă — ma nek dođe bilo ko, nije me briga ♦ var. fiĭeśińe ♦ / fiĭe + kare [Por.] ♦ rum. fiecare

fiĭekînd [akc. fiĭekînd] (pril.) — bilo kad ∎ ĭa-m spus să vină fiĭekînd kînd luĭ iĭ vińe — rekao sam mu da dođe bilo kad kad je njemu zgodno [Por.] ♦ rum. fiecând

fiĭekum [akc. fiĭekum] (pril.) — bilo kako ∎ maĭsturu n-a fakut sokoată buna kînd a ginđit kă poaće o afuma fiĭekum, șî sî sa dukă — majstor se preračunao kad je mislio da je može smandrljati bilo kako, i da ode [Por.] ♦ rum. fiecum

fiĭeśe [akc. fiĭeśe] (pril.) — bilo šta ∎ nu kređa în fiĭeśe, șă o să će petrĭeś bun — ne veruj u bilo šta, i dobro ćeš proći [Por.] ♦ rum. fiece

fiĭeśińe [akc. fiĭeśińe] (pril.) — bilo ko ∎ să vină fiĭeśińe, iĭ nu-ĭ sa pasă kă ĭe kasa ńisîruită — da dođe bilo ko, nju nije briga što joj je kuća nesređena [Por.] ♦ rum. fiecine

fiĭeunđe [akc. fiĭeunđe] (pril.) — bilo gde ∎ fiĭeunđe să fîĭe pitulat, žîndari ăl gasăsk — bilo gde da je skriven, žandarmi će ga naći [Por.] ♦ rum. fieunde

fikat (mn. fikaț) [akc. fikat] (i. m.) — (anat.) jetra, crna džigerica ∎ fikaț-aĭ ńegri — crna džigerica, jetra ∎ fikaț-aĭ albĭ — bela džigerica, pluća ∎ fikațî la uom sînt supt kuasta đirĭaptă — jetra je kod čoveka pod desnim rebrom ∎ đi fikaț ĭe ļipită fĭarĭa — za jetru je zalepljena žuč [Por.] ♦ rum. ficiat ♦ etim. < lat. ficatum

fikat alb (mn. fikaț albĭ) [akc. fikat alb] (i. m.) — (anat.) pluća, bela džigerica ∎ măĭ grĭa buala lu fikaț-ăĭ albĭ a fuost uskatura — najteža plućna bolest bila je sušica [Por.]

fikat ńegru (mn. fikaț ńegri) [akc. fikat ńegru] (i. m.) — (anat.) crna džigerica, jetra ∎ đi bĭare la uom puot s-ă putraḑaskă fikaț-aĭ ńegri — od pića čoveku može da istruli crna džigerica [Por.]

fikă¹ (mn. fikĭe) [akc. fikă] (i. ž.) — ① (demin.) (pej.) namiguša, fufica, radodajka ∎ fikă ĭe muĭare marĭață, frumuasă, skuturată kare arată đeșkis kî-ĭ plaśe lukru uomeńiesk — fika je žena kicoš, lepa i otresita, koja otvoreno pokazuje da joj se sviđa muška rabota ② (euf.) (vulg.) ženski polni organ, pička ∎ nu șću đi śe sa faśe, kî sa vĭađe đeșkis kum kată pi vrun futaș s-îĭ đa-n fikă, șî sî takă — ne znam šta izigrava, kada se jasno vidi da traži nekog jebača da je opali po pički, i da ćuti ♦ / skr. < fofik ♦ sin. fufă [Por.]

fikă² (mn. fike) [akc. fikă] (i. ž.) — (ornit.) patka ∎ saćańi kăsătoriț prîngă rîurĭ, au oboru pļin dă fike — seljaci nastanjeni pored reke, imaju dvorišta puna pataka ∎ fikă ku fiku — patka i patak [Mlava] ♦ dij. sin. rață [Por.]

fiļińierĭ (mn. fiļińiarĭe) [akc. fiļińierĭ] (i. s.) — (tehn.) fenjer ∎ fiļińierĭ ĭe un fĭeļ đi lampă la gas, đi dus în mînă, kînd će duś vrunđiva la drum — fenjer je vrsta lampe na gas, za nošenje u ruci kada ideš negde na put [Por.] ♦ dij. var. fińarĭ (Manastirica, Mlava) [Mlava] ♦ rum. felinar ♦ etim. < tur. fenar

fin (mn. fińi) (i. m.) — kumče ∎ dakă mi ĭel naș, kî ma bućeḑat, ĭuo sînt luĭ fin — ako je on meni kum, jer me je krstio, ja sam njemu kumče ∎ mîńe-m vin fińi miĭ în gostîĭe — sutra mi dolazi kumčad u goste ♦ up. naș [Por.] ♦ rum. fin ♦ etim. < lat. *filianus

fină (mn. fińe) [akc. fină] (i. ž.) — kumica ∎ fina ĭe famĭaĭe kare a bućeḑato nașu, or muĭarĭa lu finu, or ĭe ńam apruape alu finu mĭeu — kumica je žena koju je krstio kum, ili je kumčetova žena, ili je blizak kumčetov rod ∎ sa ḑîśe fină șî la ńamu apruape lu nașu mumi, or alu tata — sa kumicom se oslovljava i blizak rod majčinog ili očevog kuma ∎ fină ĭe una, da nașîța alta, ama ĭaļe sînt insă ļegaće ku bućeḑatu — kumica je jedno, a kuma drugo, ali su one osobe povezane krštenjem ♦ supr. nașă [Por.] ♦ rum. fină

fir (mn. firĭe) (i. s.) — ① nit, konac, vrpca ∎ fir đi ață — končana nit ∎ mĭarźe ka pi fir — ide kao pod konac ∎ s-a rupt firu — pokidao se konac ∎ fir supțîrĭe, gruos — konac tanak, debeo ∎ nu șćiĭe sî țîasă, numa-nvîrḑîașće fir-ļi — ne zna da tka, samo mrsi konce ② struk cveta ∎ fir đi busuĭuok — struk bosiljka ② dlaka ∎ nu-ĭ faļiașće fir đi pîăr đin kap — ne fali joj dlaka kose sa glave ③ generacija; potomstvo ∎ șî fir đi firu luĭ o să tragă pakaćiļi luĭ — i daleki potomci će nositi njegov greh ④ (geogr.) istaknuta i uska kosa, čijom ivicom vodi put ∎ pļekăm đin sat șî pi fir în sus, ńi duśem la Śuaka uokńi-n rudńik la lukru — pođemo iz sela i kosom na gore, idemo na Čoka okni u rudnik, na posao [Por.] ♦ rum. fir ♦ etim. < lat. filum

firegarĭ (mn. firegarĭe) [akc. firegarĭ] (i. s.) — (bot.) papratište, mesto i zemljište na kojem raste paprat ∎ la nuoĭ, la munće, aĭ firegarĭe kîće vrĭeĭ — kod nas, u planini, imaš papratišta koliko hoćeš [Por.] ♦ rum. ferigar

firiśiel (mn. firiśiaļe) [akc. firiśiel] (i. s.) — (demin.) ① končić, tanak konac; tanka nit u tkanini ∎ pînḑa ĭe țasută đin firiśiaļe đi sîrmă — platno je satkano od tankih srebrnih niti ② stručić cveta ∎ am kuļes firiśiaļe đi busuĭuok, sî đeskînt ku ĭaļe — nabrala sam stručiće bosiljka, da bajem sa njima ♦ / fir + suf. -iśiel ♦ var. firișuor [Por.] ♦ rum. firicel

firiz (mn. firiză) [akc. firiz] (i. s.) — (tehn.) testera ∎ firiz ĭe alat đi taĭat la ļiamńe, are pînḑă đi fĭer ku đinț marunț, kare s-a askut ku ĭega — testera je alat za rezanje drveta, ima metalno platno sa sitnim zupcima, koji se oštre turpijom ∎ ĭastă măĭ mulće fĭelurĭ đi firiză — ima više vrsta testera ♦ up. žagă [Por.] ♦ rum. firiz ♦ etim. < mađ. fürész

firizană (mn. firizăń) [akc. firizană] (i. ž.) — (tehn.) strugara ∎ la firizană sa taĭe blîăń đin tutuśe gruasă — na strugari se režu daske iz debelih trupaca ∎ firizańiļi batrîńe a fuost la un luok ku muorîļi, șă pi ĭaļe a mînat apa tuot într-un fĭeļ ka pi muară — stare strugare su bile na istim mestima sa vodenicama, i njih je pokretala voda na isti način kao i vodenicu [Por.] ♦ dij. var. stružńiță [GPek]

firĭe [akc. firĭe] (i. ž.) — lice, ten ∎ pînă nu s-a bolnavit, a fuost ruoșu la firĭe, da akuma ĭe galbin ka śara — dok se nije razboleo, bio je rumen u licu, a sada je žut kao vosak [Crn.] ♦ dij. var. fire [akc. fire] ∎ față ĭe parća đi-nainće alu kapu uomuluĭ, da fire ĭe faktura fĭețî: puaće-fi ruoșu la fire, alb, ńegru, pusumorît, tras ... — „faca” je prednja strana čovekove glave, a „fire” je izgled njegovog lica: može biti crven u licu, beo, crn, natmuren, ispijen ... (Rudna Glava) [Por.] ♦ up. față, obraz ♦ rum. fire

firoćină (mn. firoćiń) [akc. firoćină] (i. ž.) — (augm.) ① gvožđurina, naročito predmet od gvožđa nejasne namene ∎ gasîĭ o firoćină ruźińită-n drum, ș-o luvaĭ ku mińe s-o pun bińe, îm va trîbui đi śuava — nađoh na putu jednu zarđalu gvožđurinu, i ponesoh je da je sačuvam, možda će mi zatrebati za nešto ② gvožđurija, gomila gvožđa ∎ pļină ĭe kuzńița đi firoćiń — puna je kovačnica gvožđurije [Por.]

firoĭkă (mn. firoĭke) [akc. firoĭkă] (i. ž.) — (augm.) vrpca, uzica ∎ firoĭka ĭe ață rasuśită, s-a pus la braśire, dă ĭa a fuost ļegată bripta, kare babiļi a duso-n pungă la braśirĭ, a bripta a fuost kîrśură, șî pusă-n kuorn dă berbĭek — „firojka ” je vrpca od upredenog konca, stavljala se na tkanice, o nju je bila vezana britva, koju su babe držale u kesi, a britva je bila kukasta, i udenuta u ovnujski rog ♦ / fir + -oĭkă [Mlava]

firuț (mn. firuță) [akc. firuț] (i. s.) — (demin.) končić, tanak ili kratak konac ∎ asta firuț ĭe prĭa supțîrĭe, nu puot sî kuos ku ĭel — ovaj končić je previše tanak, ne mogu njime da šijem ♦ / fir + suf. —uț ♦ var. firiśiel [Por.] ♦ rum. firuţ

fișćaĭkă (mn. fișćeĭś) [akc. fișćaĭkă] (i. ž.) — traka ① (za materijal) traka, kaiš ∎ fișćaĭkă ĭe pîraman đi pînḑă, îngust șî lung — traka je komad platna, uzan i dug ② (za prostor) uzan i dugačak deo terena; pojas ∎ tata đin moșîĭe mĭ-a dat numa o fișćaĭkă đi ļivađe — otac mi je od imovine dao samo jedan uzan pojas livade ♦ var. fișćiaĭkă ♦ var. fîșćaĭkă ♦ var. fișćik [Por.] ♦ dij. var. fîrșćaĭkă (Topla) [Crn.] ♦ dij. var. fîrșćeńe (Manastirica, Mlava) [Mlava] ♦ rum. fișteică

fișîk (mn. fișîkurĭ) [akc. fișîk] (i. s.) — fišek, papirna kesa levkastot oblika ∎ kumparaĭ đi kopiĭ bobuanță, șî dugaĭașîța ļe-nvăluĭi într-un fișîk đi arćiĭe — kupio sam bombone za decu, i prodavačica ih je uvila u fišek od hartije [Por.] ♦ rum. fișag ♦ etim. < tur. fişek, fişeng (Škaljić)

fișîkļiĭe (mn. fișîkļiĭ) [akc. fișîkļiĭe] (i. ž.) — fišeklija, kožna kesa za metke ∎ fișîkļiĭa ĭe kĭes đi pĭaļe đi țînut plumbi, kare sa puartă la brîu — fišeklija je kožna kesa za držanje metaka, koja se nosi o pojasu [Por.] ♦ etim. < tur. fişekli (Škaljić)

fiśuor (mn. fiśuorĭ) [akc. fiśuor] (i. m.) — (srod.) ① sin, muško dete ∎ laptarĭu Miļisau lu Đină Șćefîn a krapat dă žăļ ka ĭ-a perit fiśuoru ku nuorî-sa șî fata, ku tomobilu — violinista Milisav Đine Štefana presvisnuo je od tuge, jer mu je poginuo sin sa snajom i ćerkom, sa automobilom (Manastirica, Mlava) [Mlava] ∎ asta ĭe fiśuoru mĭeu ku muĭarĭa đintîń — ovo je moj sin sa prvom ženom (Tanda) ② mladić, momak ∎ s-adunat la žuok tuoț fiśuori đin satu nuostru — skupili se na igranci svi momci iz našega sela ③ posinak ∎ n-am avut kopiĭ đi la ińimă, ș-am luvat un sarak să-m fiĭe fiśuor đi sufļit — nisam imao rođenu decu, pa sam posinio jednoga siromaška (Rudna Glava) ♦ sin. kopil, fiu [Por.] ♦ rum. fecior ♦ etim. < lat. *fetiolus

fiu (mn. fiĭ) (i. m.) — (zast.) (srod.) sin, muško dete ∎ am vorbit đi mik la fiu-mĭu să poarće griža śe fată-n suară, nu ma askultat — od malena sam mom sinu govorio da vodi računa kakvu devojku ženi, nije me slušao ∎ akuma vĭađe șî ĭel kă đin fiu-su n-o sî fiĭe ńimika — sad vidi i on da od njegovoga sina neće biti ništa ∎ Fiu-Vaśi, numiļi alu un kopil đi-ntr-o povastă, pi kare la fakut vaka — Sin Krave, ime dečaka iz jedne pripovetke, koga je rodila krava (Tanda) ♦ sin. kopil, fiśuor ♦ up. fiĭkă [Por.] ♦ rum. fiu ♦ etim. < lat. fîlius

fiulare (mn. fiulîărĭ) [akc. fiulare] (i. ž.) — ① polica, donja letva na jarmu ∎ źugu a fuost slab, șî buoĭi kînd a tras, a pokńit fiularĭa — jaram je bio slab, i kad su volovi povukli, pukla je polica ② (anat.) podgušnjak kod goveda ∎ fiulare sa kĭamă șî pĭaļa đi supt gît la viće, aĭa kare spînḑură đi la buot, păn-la pĭept — „fiulare” je naziv za kožu ispod goveđeg vrata, ona koja visi od njuške do grudi ♦ var. făulare ♦ up. źug [Por.] ♦ rum. fiulare ♦ etim. < lat. *fib(u)laria < fibula

fiuorĭ (mn.) [akc. fiuorĭ] (i. ž.) — (psih.) jeza, uzbuđenje ∎ ma ĭau fiuoriļi — obuzima me jeza ∎ atîta ma spumîntaĭ, đi ma luvară fiuoriļi đi frikă — toliko sam se uplašio, da me je uhvatila jeza od straha ♦ var. fiorĭ ∎ fiuorĭ đi muarće — smrtna jeza [Por.] ♦ rum. fior ♦ etim. < lat. febris

fîkatură (mn. fîkaturĭ) [akc. fîkatură] (i. ž.) — (mag.) čini, vradžbina ∎ vrîžîtuorļi șćiu sî fakă fîkaturĭ șî trîmisaturĭ — vračare znaju da prave čini i napratnice ♦ sin. mamută, momuată, trîmisatură [Por.] ♦ rum. făcătură

fîmeĭesk [akc. fîmeĭesk] (prid.) ● v. famĭeĭesk [Por.] ♦ rum. femeiesc

fîmeļaz (mn. fîmeļaž) [akc. fîmeļaz] (i. m.) — poslužitelj u školi, domar; famuluz ∎ moșu Mika Gĭermîn a fuost fîmeļaz la șkuală mulț ań — čika Mika German je bio školski poslužitelj mnogo godina [Por.] ♦ etim. < lat. famulus „sluga”

fîmeļiĭe (mn. fîmeļiĭ) [akc. fîmeļiĭe] (i. ž.) — familija, grupa srodnika; rodbina; rođaci; porodica ∎ nu mis fîmeļiĭe ku ĭel — nisam u srodstvu sa njim ∎ fîmeļiĭe buna, fîmeļiĭe apruape — blizak rod ∎ adunat mulće fîmeļiĭ đin sat — okupio je mnogo rođaka iz sela ∎ ĭa ĭe đin fîmeļiĭa lu Trifuļeșći, ńam ku Florĭeșći — ona je izi familije Trifunovića, rod sa Florićima ∎ poļikra lu fîmeļiĭa a nuastră ĭe Urșîkańi — nadimak naše familije je Uršikani ∎ đi rău boĭerilor, a fuźit đin Rumîńiĭe ku fîmeļiĭa întrĭagă — od bojarskog zla, pobegao je iz Vlaške sa celom familijom ♦ sin. ńam, țîkă, vîăr [Por.] ♦ dij. sin. rudă [Kmp.] ♦ rum. familie ♦ etim. < lat. familia

fîn (mn. fînurĭ) (i. s.) — seno ∎ fînuĭe ĭarba kuaptă; pănă ĭarba nu sa kuaśe nu sa ḑîśe fîn, numa ĭarbă — seno je dozrela trava; dok trava ne dozri ne zove se seno, nego trava ∎ kînd fînu sa kosîașće, dupa kosîtuorĭ ramîn otkuoș — kad se seno kosi, iza kosaca ostaju otkosi ∎ kînd fînu în otkuoș sa uskă, otkuoșu sa-ntuarśe ku furka sî sa ușće bińe șî pi parća-ĭa pi kare fînu a fuost kulkat pi pomînt — kad se seno u otkosu osuši, otkos se okreće vilama da se osuši i sa one strane kojom je seno ležalo na zemlji ∎ fînu în otkuoș uskat bińe, sa adună în gramĭeḑ kare sa kĭamă kupițîaļe, da lukro-la sa kĭamă kupițît la fîn — seno u dobro osušenom otkosu skuplja se na gomile koje se zovu naviljci, a taj posao se zove naviljanje sena ∎ kupițaua sa faśe atîta đi mare kît puaće uomu să dukă pi furkă pănă la luok unđe sa porkońașće porkuońu — naviljak se pravi toliko veliki koliko može čovek da nosi na vilama, do mesta gde se plasti plast ∎ porkuońi sa trag ku vićiļi, or ku mîńiļi pi tîrș pănă la luok adîns aļes đi grîmađit klańa — plast se prevlače stokom, ili rukama na pruću, do mesta posebno određenog za dene stog [Por.] ♦ rum. fân ♦ etim. < lat. fenum

fînariĭe (mn. fînariĭ) [akc. fînariĭe] (i. ž.) — (augm.) senište; gomila sena; mnogo sena; livada bogata senom ∎ ano-sta a ploĭat la vrĭame, pî ĭastă șî fînariĭe đestulă — ove godine je kiša padala na vreme, pa ima i dosta sena ∎ a slubaḑît vićiļi-n țarku ku fîn, ș-akuma ĭe akoluo fînariĭe în tuaće pîărțîļi — pustili su stoku u ogradu sa senom, i sada je tamo senište na sve strane [Por.] ♦ rum. fânărie

fînkă [akc. fînkă] (pril.) — pošto, budući dа, kako ∎ ma ginđiĭ: fînkă m-am amînatat đi lukru, măĭ bińe ĭe sî ma duk în kafană, đikît sî ma-ntuork la kasă — pomislih: pošto sam zakasnio za posao, bolje je da odem u kafanu nego da se vratim kući [Por.] ♦ rum. fiindcă

fîntînar (mn. fîntînarĭ) [akc. fîntînar] (i. m.) — bunardžija ∎ tata a fost fîntînar țapîn, l-a șćut șă-n lăturĭ dă Mlaoa — otac mi je bio jak bunardžija, znali su ga i izvan Mlave ∎ fîntînarĭu a fuost muara să șćiĭe să gasaskă apa pă tuma prăurmă să săpe bunarĭu — bunardžija je morao da zna da nađe vodu pa tek posle toga da iskopa bunar [Mlava] ♦ rum. fântânar

fîntînă (mn. fîntîń) [akc. fîntînă] (i. ž.) — uređen izvor pijaće vode a. kladenac ∎ kînd în padure daĭ pista izvuor đi apă, șă-l ćistășć đi luomurĭ, șă-ĭ faś la fund kîta kroviț đi s-aduńe apa đi baut, aĭe ĭe fîntînă — kada u šumi naiđeš na izvor vode, pa ga očistiš od trunja, pa mu napraviš malo udubljenje na dnu da može da se sakupi voda za piće, to je kladenac b. česma ∎ alta fuarmă đi fîntînă ĭe kînd îngrađieșć izvuoru, ăl zîđeșć șă-ĭ puń śuśur, aĭa vińe un fieļ đi śieșmă — druga vrsta izvora je kad ogradiš izvor, kad ga ozidaš i staviš točur, to mu dođe neka vrsta česme ♦ sin. izvuor [Por.] ♦ rum. fântână ♦ etim. < lat. fontana

fîntîńuară (mn. fîntîńuare) [akc. fîntîńuară] (i. ž.) — (demin.) izvorčić, uređen mali izvor sa pijaćom vodom, kladenčić ∎ đ-akuma am fakut numa o fîntîńuară-n padurĭe unđe sînt ku vićiļi, kă izvuoru mi slab — zasad sam uredio samo jedan kladenčić u šumi gde sam sa stokom, jer mi je izvor slab ♦ / fîntîn[ă] + —ĭuară ♦ var. fîntînuță ♦ sin. izvorĭel [Por.] ♦ rum. fîntînioară

fînuos (fînuasă) (mn. fînuoș, fînuasă) [akc. fînuos] (prid.) — (prid.) senosan, bogat senom ∎ am o ļivađe fînuasă kare n-o are ńima-n arito-sta — imam jednu livadu bogatu senom kakvu nema niko u ovoj okolini [Por.] ♦ rum. fânos

Fîraun (mn. fîrauoń) [akc. Fîraun] (i. m.) — (antr.) (zast.) Faraon ① nadimak za čoveka romske pripadnosti, zbog verovanja koje su Romi raširili da su poreklom iz Egipta ∎ a veńit în sat kuortu țîgańiesk, ku fîrauonu luor kalărĭ pi kal — došla je u selo ciganska čerga, sa njihovim faraonim na konju ∎ đin poļikră Fîraun, a ĭeșît alće poļikre đi Țîgań: Firu, Firuļiesku, Firanu — iz nadimka Faraon, izašli su i drugi nadimci za Cigane: Firu, Firulesko, Firan ② (mag.) đavolji poglavnik ∎ draśi au nume, iĭ kĭamă Marku, Ĭordan, da pi fîrauonu luor ăl kĭamă Șoĭtan — đavoli imaju imena, zovu se Marko, Jordan, a njihov se faraon zove Šojtan ♦ var. Firaun [Por.] ♦ rum. Faraon

fîrțai (ĭuo fîrțîĭ, ĭel fîrțîĭе) [akc. fîrțai] (gl.) — ① vrckati, vrteti zadnjicom ∎ nu fîrțai pi skamn, stăĭ mĭarńik sî puot sî će tung — ne vrckaj mi se na stolici, budi miran da mogu da te ošišam ② (pej.) (za ženu) skitati, uličariti ∎ ĭară fata-ĭa a pļekat đi la parinț, șî fîrțîĭe pi vaļa mare — opet je ona devojka pošla od roditelja, i vrti guzu po dolini [Por.] ♦ rum. fârţăi

fîrțaĭală (mn. fîrțaĭelurĭ) [akc. fîrțaĭală] (i. ž.) — vrckanje ∎ fîrțaĭală sa ḑîśe kînd vrunu miśkă đin kur, kînd șîađe, or kînd mĭarźe pi drum — vrckanje se kaže kada neko mrda zadnjicom dok sedi, ili kada ide putem ∎ fîrțaĭala muĭeri ĭe momĭală đi uom, sî pĭardă kapu, șî să aļiarźe dupa ĭa ka naruodu — žensko vrckanje je mamac za čoveka, da izgubi glavu, i da trči za njom kao lud [Por.] ♦ rum. fâţăială

fîrță (mn. fîrțe) [akc. fîrță] (i. ž.) — ① vrtiguz, nemirko ∎ nu-l măĭ țîńe luoku, așa fîrță đi kopilaš n-am măĭ vaḑut — ne drži ga mesto, takvog vrtiguza od dečarca još nisam video ② (pej.) (za ženu) vrtirepka, namiguša ∎ mĭarźe ka fîrța pin sat, șî nuĭe đi mirat śe sa atîrnă tot nat đi ĭa — ide kroz selo ko vrtirepka, pa nije čudo što se svako kači za nju [Por.] ♦ rum. fârţă

fîrdamĭez (mn. fîrdamĭază) [akc. fîrdamĭez] (i. s.) — (ret.) federmeser, britva, nožić na sklapanje ∎ pîkurari a mĭers dupa viće ku fîrdamĭezu dupa brîu — pastiri su išli za stokom, sa federmeserom o pojasu ♦ sin. bîrśag [Por.] ♦ dij. sin. briptă [Hom.] ♦ etim. < srb. federmeser < nem. Federmesser

fîrfai (ĭuo fîrfîĭ, ĭel fîrfîĭe) [akc. fîrfai] (gl.) — (onom.) frfljati, trtljati, brbljati ∎ uomu fîrfîĭe kînd are vro faļinkă, or kînd vorbĭașće ńințaļies — čovek frflja kada ima neku manu, ili kada govori nerazumno ∎ fîrfîĭe aăla kare nare đințî đinainće, șî nu-l înțaļieź śe vorbĭașće — frflja čovek koji nema prednje zube, i ne razumeš ga šta govori ∎ baba s-a mîńiĭat pi muoșu, șî numa fîrfuańe pin kasă — baba se naljutila na dedu, i samo frflja po kući ♦ var. fîrfońa [Por.] ♦ rum. forfăi

fîrfońală (mn. fîrfońielurĭ) [akc. fîrfońală] (i. ž.) — (onom.) frfljanje, trtljanje, brbljanje ∎ nu măĭ puot să sufăr fîrfońala luĭ — ne mogu više da podnosim njegovo frfljanje ♦ var. fîrfaĭală [Por.] ♦ rum. forfoteală

fîrfuoșńiță (mn. fîrfuoșńiț) [akc. fîrfuoșńiță] (i. ž.) — torokuša, blebetuša, osoba koja po selu ogovara ljude pričajući svašta ∎ fîrfuoșńiță ka ĭa nu ma ĭastă pi lume — torokuše poput nje nema na svetu ∎ s-a fakut đin ĭa o fîrfuoșńiță grozauă, kî nare gazdă s-îĭ đa pista fļit — pretvorila se u jednu groznu torokušu, jer nema gazdu da je tresne po gubici [Por.]

fîrfută (mn. fîrfuț) [akc. fîrfută] (i. s.) — (pej.) prevrtljivac, lažljivac; čovek bez karaktera ∎ fĭrfută ĭe uom kare una ḑîśe, alta lukră, da śe ginđiașće, aĭa ńiś draku nu șćiĭe — „frfuta” je čovek koji jedno kaže, drugo radi, a šta misli, to ni đavo ne zna [Crn.]

fîrîma (ĭuo ma farîm, ĭel sa farîmă) [akc. fîrîma] (gl. p. ref.) — ozlediti (se), povrediti (se), polomiti (se) ∎ a kaḑut đin ļiemn șî s-a fîrîmat tuot — pao sa drveta, i sav se polomio ∎ baće kopilu, ama nu-l fîrîma — tuci dete, ali nemoj ga ozlediti ♦ var. farma (Tanda) ♦ var. fîrma (Crnajka) ♦ sin. lovi, vîtama [Por.] ♦ rum. fărâma

fîrîmat (fîrîmată) (mn. fîrîmaț, fîrîmaće) [akc. fîrîmat] (prid.) — ozleđen, izubijan, skrljan ∎ a frînt piśuoru la žuakă, ș-akuma fîrîmat ḑaśe în pat — polomio je nogu u igri, i sada ozleđen leži u krevetu ♦ var. farmat (Tanda) ♦ var. fîrmat (Crnajka) ♦ sin. lovit, vîtamat [Por.] ♦ rum. fărîmat

fîrîmatură (mn. fîrîmaturĭ) [akc. fîrîmatură] (i. ž.) — (med.) ozleda, rana od povrede ∎ înga nu mi s-a vinđikat fîrîmatura la piśuor — još mi se nije zalečila ozleda na nozi ♦ var. farmătură (Tanda) ♦ var. fîrmatură (Crnajka) ♦ sin. lovitură, vîtamatrură [Por.] ♦ rum. fărîmătură

fîrkońa (ĭuo fîrkuon, ĭel fîrkuańe) [akc. fîrkońa] (gl.) — (onom.) frktati ∎ kalu fîrkuańe, a sîmțît ĭapa pin apruape — konj frkće, osetio je kobilu u blizini [Por.]

fîrkońală [akc. fîrkońală] (i. ž.) — (onom.) frktanje ∎ într-o vrĭame s-auḑît fîrkońala kaluluĭ đi pi ļivađe, akuma nu sa măĭ auđe — jedno vreme se čulo frktanje konja sa livade, sada se više ne čuje [Por.]

fîrșî (ĭuo fîrșîăsk, ĭel fîrșîașće) [akc. fîrșî] (gl. p.) — završiti, dovršiti neku aktivnost ∎ dupa śe fîrșîăsk sapatu la mińe, vin sî ț-ažut șî fîrșîșć șî tu — kad završim kopanje kod mene, doći ću da ti da pomognem da završiš i ti ∎ đi pi fuga s-a fîrșît luna — brzo je protekao mesec ∎ ma mir kînd a fîrșît ĭel kil-aĭa ku rakiu, kă ĭerĭ în kilă a fuost măĭ mult đi žumataće — čudi me kad je on dovršio taj litar rakije, jer je juče u flaši bilo više od pola ∎ ăl fîrșîașće frika, kînd triĭaśe nuapća pi lînga morminț — preseče ga strah, kad noću prolazi pored groblja ♦ var. (inov.) sfîrșî ♦ sin. gaći [Por.] ♦ rum. fârșî

fîrșît (fîrșîtă) (mn. fîrșîț, fîrșîće) [akc. fîrșît] (prid.) — završen, dovršen, gotov ∎ sapatu ĭe fîrșît, akuma ńi puńem pi kosît — kopanje je završeno, sada počinjemo sa košenjem ♦ var. sfîrșît [Por.] ♦ rum. fârșât

fîrșîtură (mn. fîrșîturĭ) [akc. fîrșîtură] (i. ž.) — završetak, kraj nekog posla ∎ akuma vińe, ļenuosu, la fîrșîtura lukruluĭ, kînd ĭe tuot gata — sada dolazi, lenčuga, na svršetku posla, kada je sve gotovo ∎ drumu n-are fîrșîtură — put nema kraja ♦ var. sfîrșîtură [Por.] ♦ rum. sfârșitură

fîrtațî (ĭuo ma fîrtațîăsk, ĭel sa fîrtațîașće) [akc. fîrtațî] (gl. p. ref.) — bratimiti se, sprijateljivati se, sklapati pobratimstvo, prijateljstvo, drugarstvo; ortakluk ∎ m-a-ntrabă sî ma fîrtațîăsk ku ĭel, ama miĭe nu-nd-o fi pi vuoĭe, ș-așa am ramas numa ka duoĭ kunoskuț — pitao me je da se pobratimimo, ali meni nije bilo baš po volji, pa smo tako ostali samo dva poznanika ♦ var. fîrtașî (fîrtașîăsk, fîrtașîașće) [Por.]

fîrtațîĭe (mn. fîrtațîĭ) [akc. fîrtațîĭe] (i. ž.) — pobratimstvo, drugarstvo, prijateljstvo; ortakluk ∎ tare fîrtațîĭe avĭem nuoĭ duoĭ, mîńiļi să ńi taĭe, unu pi altu nu izdîăm — jako pobratimstvo imamo nas dvojica, ruke da nam seku, jedan drugog ne izdajemo ♦ sin. fîrtaluk [Por.] ♦ rum. fârtaţie

fîrtat (mn. fîrtaț) [akc. fîrtat] (i. m.) — (fam.) pobratim, prijatelj, drugar ∎ ĭel ĭe fîrtatu mĭeu înga đi la ćińerĭață — on je moj pobratim još od mladosti ∎ fîrtaț buń — dobri prijatelji [Por.] ♦ dij. var. furtat [Crn.][Mlava] ♦ rum. fârtat

fîsă (mn. fîsă) [akc. fîsă] (i. ž.) — (iht.) badelj, nežica, vijun, štipalka, legbaba (Cobitis taeina) ∎ fîsa ĭe un pĭașće mik, traĭașće în rîu — badelj je mala riba, živi u reci [Por.] ♦ rum. fîsă

fîtalău [akc. fîtalău] (i. ž.) ● v. fataluankă [Por.]

fîtaśuńe (mn. fîtaśuń) [akc. fîtaśuńe] (i. ž.) — ① (zast.) jagnjilo ∎ fîtaśuńe s-a kĭemat luoku unđe a fatat uoiļi — jagnjilo se zvalo mesto gde su se jagnjile ovce ② (top.) Fatačune, Jagnjilo ∎ Fîtaśuńe ĭe luok kĭemat pi vaļa Ļubovi în Țîrnaĭka, unđe a fatat uoĭiļi Ĭankońilor, pi kuasta răsărićană lu Kulmĭa Mikă, la otar ku Žarku Voĭvodan — Fatačune je zvano mesto u dolini Ljubove u Crnajki, gde su se jagnjile ovce Jankovića, na istočnoj strani Kulme Mike, na međi sa Žarkom Vojvodanom [Por.] ♦ rum. fătăciune

fîurarĭ [akc. fîurarĭ] (i. m.) — (kal.) (izob.) februar ∎ fîurarĭu ĭe a duoĭļa lună în an — februar je drugi mesec u godini [Por.] ♦ rum. făurar ♦ etim. < lat. febr(u)arius

fîșćemal (mn. fîșćemaļe) [akc. fîșćemal] (i. s.) — (o tkanini) parče, traka; peštemalj ∎ kosîtuori a dus dupa brîu un fîșćemal đi pînḑă, șî ku ĭel a șćers apa đi pi frunće — kosači su nosili parče tkanine za pojasom, i njime su brisali znoj sa čela ♦ var. fîșmal, fîșćik [Por.] ♦ rum. peștiman ♦ etim. < tur. peștimal

fĭară (mn. fĭară) [akc. fĭară] (i. ž.) — klopka, kljusa, zamka, gvožđe, metalna stupica za hvatanje krupne divljači ∎ fĭară șî miś șî marĭ a fakut țîgańi la fuaļe — klopke i male i velike pravili su Cigani kovači ∎ a pus fĭarîļi în urma lupuluĭ — zapeo je kljuse na vučjem tragu ∎ a dat în fĭară — upao u zamku [Por.]

fĭare (mn. fĭeri) [akc. fĭare] (i. ž.) — (anat.) žuč ∎ amară ka fĭarĭ — gorko kao žuč ∎ ĭ-a krapat fĭarĭa — puk’o mu je žuč ∎ kînd taĭ puorku, fĭarĭa sa lapîdă, kî ĭe amară — kad kolješ svinju, žuč se baca jer je gorka ♦ var. fĭerĭe (Tanda) [Por.] ♦ rum. fiere ♦ etim. < lat. *fele (= fel)

fĭarigă (mn. fĭariź) [akc. fĭarigă] (i. ž.) — (bot.) paprat, bescvetna biljka senovitih šuma (Aspidium filix-mas) ∎ fĭarigă măĭ đies krĭașće pi duos, pin krovańe apatuasă, șî apruape đi faźet — paprat najčešće raste na osoju, po vodnjikavim uvalama, i u blizini bukvika ∎ ku fĭarigă s-a astrukat borđiĭiļi — papratom su se pokriovali burdelji [Por.] ♦ rum. ferigă ♦ etim. < lat. filix, -icis

fĭeļ (mn. fĭelurĭ) [akc. fĭeļ] (i. s.) — fela, vrsta; soj; način ∎ pîkurari a dus kaśuļ într-un fĭeļ — čobani su nosi istu vrstu šubara ∎ lukrăm đ-akuma înainće în alt fĭeļ — radićemo od sada nadalje na drugačiji način ∎ țarańi sînt alt fĭeļ đi uamiń — Carani su drugi soj ljudi ♦ var. fĭelă [Por.] ♦ rum. fel ♦ etim. < mađ. féle

fĭer (mn. fĭară) [akc. fĭer] (i. s.) — gvožđe, metal ∎ fakut đi fĭer — izrađen od gvožđa; gvozden; metalan ∎ fĭer đi plug — raonik ∎ tare ka fĭeru — jak, čvrst kao gvožđe ∎ fĭer fĭerbinće — vrelo gvožđe [Por.] ♦ rum. fier ♦ etim. < lat. ferrum

fĭerariĭe (mn. fĭerariĭ) [akc. fĭerariĭe] (i. ž.) (zb.) — (pej.) gvožđurija, gomila bačenih delova od gvožđa, gvozdeni otpad, krš ∎ a veńit ku karu ș-adunat fĭerariĭļi luĭ tuaće đin pîrvaļiĭa-mĭa — došao je kolima i pokupio je svu svoju gvožđuriju iz moga dvorišta [Por.] ♦ rum. fierărie

fĭerarĭ (mn. fĭerarĭ) [akc. fĭerarĭ] (i. m.) — gvožđar, osoba koja se bavi obradom gvožđa, ili prometom predmeta od gvožđa; kovač ∎ moșu Ĭanku Ferarĭu a fuost maĭstur mare, aăla ś-a vaḑut ku uoki a putut sî fakă đi fĭer — čiča Janko Gvožđar bio je veliki majstor, taj što je video očima mogao je da napravi od gvožđa [Por.] ♦ rum. fierar ♦ etim. < lat. ferrarius

fĭerastîĭe (mn. fĭerastîĭ) [akc. fĭerastîĭe] (i. ž.) — sadžak, metalni tronožac na kome su se stavljali veliki metalni lonci za kuvanje ∎ pi fĭerastîĭe s-a fĭert kazanu ku mînkare đi nuntă — na sadžaku se kuvao kazan sa hranom za svadbu ♦ var. ferastîĭ [Por.]

fĭerbințală (mn. fĭerbințîaļe) [akc. fĭerbințală] (i. ž.) — vrelina, velika sparina, jara ∎ nuoĭ sapăm în luok, suarļi pripĭașće da fĭerbințala ĭe atîta đi marĭe đi-ț klośesk kriĭiri-n kap — mi kopamo u njivi, sunce peče a vrelina je toliko vrelika da ti mozak ključa u glavi ♦ sin. fertuarĭe [Por.] ♦ rum. fierbinţeală

fĭerbinće (fĭerbinće) (mn. fĭerbinț, fĭerbinće) [akc. fĭerbinće] (prid.) — vreo, vrlo topao; vruć ∎ ĭastă lu kare-ĭ plaśe ḑamă fĭerbinće, miĭe nu — ima kome prija vrela čorba, meni ne ♦ var. ferbinće [Por.] ♦ rum. fierbinte ♦ etim. < lat. fervens, -ntis

fĭert (fĭartă) (mn. fĭerț, fĭarće) [akc. fĭert] (prid.) — (nutr.) kuvan, skuvan ∎ pasuĭu ĭe fĭert, traźel đi la fuok — pasulj je skuvan, skloni ga sa vatre [Por.] ♦ rum. fiert

fĭes (mn. fĭesurĭ) [akc. fĭes] (i. s.) — fes, vrsta ženskog oglavlja ∎ đemult rar a fuost kîrpĭe șî muĭeriļi vara a mĭers ku kapu guol; pîăru l-adunat în muoț la vîru kapiluĭ, șî pista ĭel a pus fĭesu — nekada su marame bile retke i žene su išle gologlave; kosu su skupljale u ćubu na vrh glave, i preko nje stavljale fes ∎ fĭesu muĭeriļi a-npļećit ku kukița đin ață đi mosuor, kumparată đi la dugaĭe — fes su žene plele kukicom od konca sa kalema, kupljenog u prodavnici [Por.] ♦ rum. fes ♦ etim. < tur. fes

flakău (mn. flakăĭ) [akc. flakău] (i. m.) — (izob.) bećar, momak ∎ ka pin vis, țîńem minće kî đemult s-a kîntat pi la visaļiĭ: „Aĭ la uară, măĭ flakăĭ!” — kao kroz san, sećamo se da se nekad na igrankama pevalo: „Haj u kolo, bećarine!” ♦ sin. baĭat, bekĭar [Por.] ♦ rum. flăcău ♦ etim. < slov. chlakŭ „razuzdan čovek”

flăkău (mn. flăkăĭ) [akc. flăkău] (i. m.) — momak, neoženjen mlad muškarac; bećar ∎ ș-a găsît pe vrun flăkău, ku zăče ań măĭ ťinăr ďekît ĭa — našla je sebi nekoga momka, koji je deset godina mlađi od nje [Kmp.] ♦ dij. var. (zast.) flakău ∎ avut șî ĭa un flakău, ama a fuost putuare đi ńitrîbuit — imala je i ona jednoga momka, ali je bio smrdljiva lenčuga [Por.] ♦ rum. flăcău ♦ etim. < ? slov. chlakŭ

flămînd (mn. flămînḑ) [akc. flămînd] (i. m.) — (anat.) gladna jama ∎ flămîndu ĭe un krîu la șăļe kare-l are vaka, bou, kalu, uaĭa șî kapra — gladna jama je jedno udubljenje na leđima koje ima krava, vo, konj, ovca i koza ∎ kînd ĭe vita flămîndă or bolnavă, flămîndu ĭe adînk, ka kînd ĭe ļipit đi burtă — kad je stoka gladna ili bolesna, onda je gladna jama uvučena, kao da je slepljena za stomak ♦ sin. adînkatură, krîu [Por.] ♦ rum. flămânzare

flokan (mn. flokań) [akc. flokan] (i. m.) — ① (pej.) četnik, pripadnik četničkog pokreta za vreme Drugog svestkog rata ∎ rău a fuost đi vrĭamĭa đi rat, vin mńamțî: fuź, vin flokańi: fuź, vin părtizańi: fuź, nu șćiĭ đi kare s-ći pazășć — zlo je bilo za vreme rata, idu Nemci: bež’, idu četnici: bež’, idu partizani: bež’, ne znaš s koje strane da se čuvaš ② (za čoveka) bradonja, koji pušta bradu i kosu ∎ đi bătrîńață uamińi nu sa ras șă nu sa tuns numa kînd a fuost în vrun žăļ mare, đi flokań lumĭa s-a ćemut — nekada se ljudi nisu brijali i šišali samo kada su bili u nekoj velikoj žalosti, od bradonja ljudi su se bojali ② (za dlakavog psa) rundov ∎ nu m-am ćemut să fiu sîngur ku uoĭļi-n munće, kă am avut duoĭ flokań ku mińe — nisam se bojao da budem sam sa ovcama u planini, jer sam imao dva rundova sa sobom [Por.] ♦ rum. flocan

flokiț (mn. flokiță) [akc. flokiț] (i. s.) — (demin.) pramenčić, čuperčić, mala količina dlake, vune ili kose ∎ a fuost la klakă șî s-a omorît đi lukru: a tuors numa un flokiț đi lînă — bila je na mobi i ubila se od posla: isprela je samo pramenčić vune ♦ / (demin.) < fluok + -iț [Por.]

flokuos (flokuasă) (mn. flokuoș, flokuasă) [akc. flokuos] (prid.) — dlakav, kosmat, zarastao u kosu; čupav ∎ baĭețî đi astîḑ nu-ĭ razńeșć đin fĭaće, kî tuoț sînt flokuoș, șî iĭ puartă păru lung — današnje momke ne razlikuješ od devojaka, jer su svi kosmati, i oni nose dugu kosu [Por.] ∎ uaĭe flokuasă ĭe aĭa la kare ĭa pikat lîna, ș-a ramas numa fluoś koļa-koļa — olinjala ovca je ona kojoj je opala vuna, pa su ostali samo pramenovi ovde-onde (Debeli Lug) [GPek] ♦ rum. flocos

flomînd (flomîndă) (mn. flomînḑ, flomînđe) [akc. flomînd] (prid.) — gladan ∎ saraku ĭe flomînd đi tuaće — siromah je gladan svega ∎ la-l flomînd sînt uoki marĭ — u gladnog su velike oči ∎ flomînd ka lupu — gladan kao vuk [Por.] ♦ dij. sin. ńemînkat (Slatina) [Crn.] ♦ rum. flămând ♦ etim. < lat. *famulentus [d. famis, foame]

flomînḑî (ĭuo flomînḑăsk, ĭel flomînḑîașće) [akc. flomînḑî] (gl.) — gladovati ∎ ĭel flomînḑî kît flomînḑî, la urmă sa rapusă đi fuame — on je gladovao koliko je gladovao, na kraju je umro od gladi ∎ sî flomînḑaskă nu șću kît, ĭară o să fiĭe gras ka puorku — da gladuje ne znam koliko, opet će biti debeo ko svinja ♦ sin. fomĭa [Por.] ♦ rum. flămânzi

flomînḑîĭe (mn. flomînḑîĭ) [akc. flomînḑîĭe] (i. ž.) — gladovanje, velika i dugotrajna glad ∎ mare flomînḑîĭe lumĭa a sufarat đi vrĭamĭa đi turś; aĭa șî ś-avut đi mînkare, lumĭa n-a kućeḑat să țînă în kasă, numa a pitulat pin padure, or kă a-ngropat pin pomînt — veliko gladovanje su ljudi trpeli za vreme Turaka; ono što su i imali za jelo, ljudi nisu smeli da drže u kući, nego su krili po šumi, ili su zakopavali u zemlju ♦ var. fomăluk, foameluk [Por.] ♦ rum. flămânzie

flomînźuos (mn. flomînźuoș) [akc. flomînźuos] (i. m.) — gladnica, koji je večno gladan ∎ dakă ći înkurś ku iĭ, numa are kasa sî țî sa umpļe đi flomînźuoș — ako se spleteš sa njima, ima samo kuća da ti se napuni gladnica [Por.] ♦ rum. flămânjuos

floran (mn. florań) [akc. floran] (i. m.) — (bot.) bagrem (Rabinia pseudacacia) ∎ floran sa ḑîśe la bagrĭem or salkim, în Tanda, Gorńana, Topuoļńița [Por.], Tuopla, Lukĭa, Buśa; Lugńița șî-n Gînzîgrad [Crn.] — „floran” se za bagrem kaže u Tandi, Gornjani, Topolnici [Por.], Toploj, Luki, Bučju, Lubnici i Gamzigradu [Crn.] ♦ dij. sin. salkim [Por.] ♦ rum. floran

florarĭ [akc. florarĭ] (i. m.) — (kal.)(izob.) maj ∎ florarĭu a fuost la rumîńi aĭ batrîń luna śinśiļa în an — „florar” je kod starih Vlaha bio peti mesec u godini [Por.] ∎ florarĭ ku fluorĭ marĭ — maj sa velikim cvećem [Hom.] ♦ rum. florar

florință (mn. florinț) [akc. florință] (i. ž.) — (bot.) bagremar, područje pod bagremom ∎ slubaḑîĭ uoĭiļi șî pin florința-ĭa, ama nuĭe ńimik đi paskut — pustih ovce i u bagremar, ali nema ništa za pašu ♦ up. floran (Tanda) ♦ sin. bîgremarĭ (Rudna Glava) [Por.]

floriśikă (mn. floriśiaļe) [akc. floriśikă] (i. ž.) — (demin.) ① (bot.) cvetić, mali cvet kao deo biljke; naziv za biljku cvetnicu ∎ arźintuaĭka are floriśikă albă — kičica ima beli cvetić ② mala šara, naročito cvetnog oblika ∎ kînd am fuost baĭat, muma mĭ-a-npuĭat kimĭașa ku floriśaļe în tuaće fĭelurĭ — kad sam bio momak, majka mi je izvezla košulju sa raznim cvetićima ③ (folk.) čest epitet za lepu i mladu devojku ∎ fećiță frumuasă ka floriśika đin građină — devojče lepo k’o cvetić iz bašte [Por.] ♦ rum. floricică

Florĭeșći [akc. Florĭeșći] (i. m.) — (antr.) Florići (Cvetići), vlaško prezime familije čiji se rodonačelnik zvao Flora (Cvetko) ∎ Florĭeșći în Îrnaglaua sînt veńiț đin Topuoļńița — Florići u Rudnoj Glavi su došli iz Topolnice ♦ up. Fluorĭa [Por.] ♦ rum. Florești

flotak (mn. flotaś) [akc. flotak] (i. m.) — pahuljica snega ∎ ńinźe, da nuoĭ kopiĭi aļergăm șă prinđem flotaśi ku mîńiļi — pada sneg, a mi deca trčimo i hvatamo pahuljice rukama [Por.] ♦ rum. flotac

fluare (mn. fluorĭ) [akc. fluare] (i. ž.) — ① (bot.) a. cvet, deo biljke cvetnice koji sadrži organe za rasplođavanje ∎ fluarĭa ĭe un parśel đi buĭađe în kare sa fak samînțîļî — cvet je deo biljke u kome se pravi seme b. biljka cvetnica ∎ arĭe o građină pļină ku fluorĭ — ima baštu punu cveća ② (med.) boginja, plik na bolesnoj koži ∎ kopilu ĭe pļin đi fluorĭ — dete je puno boginja ③ šara; ukras na nošnji ∎ a țasut o pîătură ku fluorĭ — izatkala je ponjavu sa cvetovima ♦ (demin.) floriśikă [Por.] ♦ rum. floare ♦ etim. < lat. flos, -ris

Fluarĭa [akc. Fluarĭa] (i. ž.) — (antr.) Cveta, omiljeno vlaško žensko ime ∎ baba Fluarĭa a traĭit o sută đi ań — baba Flora je živela sto godina ♦ up. Fluorĭa [Por.] ♦ rum. Flora

fluarĭa mare [akc. fluarĭa mare] (sint.) — (bot.) kadifica (Tagetes) ∎ fluarĭa mare ĭe fluare đin građină, sa puńe numa pintru dus la morminț — kadifica je baštensko cveće, gaji se samo radi nošenja na groblje ∎ fluarĭa mare sa kuļaźe șî sa atîrnă ku rîdaśina-n sus sî sa ușće, sî puată duśa șî ĭarna la morminț — kadifica se bere i kači sa korenjem na gore da se osuši, da bi se mogla nositi i zimi na groblje ∎ fluarĭa mare are un miruos kare nu puaće tot nat să-l sufire, așa lumĭe lasă rugamînt să nu ļi sa dukă la morminț kînd va muri — kadifica ima miris koji ne može svako da podnese, takvi ostavljaju amanet da im se ne nosi na groblje kad budu umrli [Por.]

fluarĭa suariluĭ [akc. fluarĭa suariluĭ] (sint.) — (bot.) suncokret (Helianthus annuus) ∎ rumîńi aĭ batrîń rar a pus fluarĭa suariluĭ; dakă a vi șî puso, a puso pi marźina luokuluĭ, ka un fĭeļ đi gard — stari Vlasi su retko sejali suncokret; ako su ga i sejali, sejali su ga po obodu njive, kao neku vrstu ograde ∎ samînțîļi alu fluarĭa suariluĭ ļ-a uskat, ļ-a fĭert șî ku ĭaļe s-a ļegat la luok unđe sa vi uśis — seme suncokreta se sušilo i kuvalo, i stavljalo kao oblog na ubijeno mesto [GPek] ♦ rum. floarea-soarelui

fluarĭa turśiaskă [akc. fluarĭa-turśiaskă] (sint.) — (bot.) lepa Kata (Callistephus chinensis), šimirezla, (dosl.) „turski cvet” ∎ fluarĭa turśiaskă krĭașće în bașćauă, înfuare tuamna — lepa Kata raste u bašti, cveta u jesen ♦ var. fluarĭa turkuluĭ ∎ fluarĭa turkuluĭ sa kuļiaźe, sa uskă, șî kînd trîabe sa duśe la morminț, unđe sa dîă đi pomană la-ĭ muorț — lepa Kata se bere, suši, i kad zatreba nosi se na groblje, gde se namenjuje mrtvima [Por.]

fluir (mn. fluire) [akc. fluir] (i. s.) — (muz.) frula ∎ fluiru s-a fakut đin prun uskat — frula se pravila od suve šljive ∎ în fluir a șćut să kînće tuot păkurarĭu — u frulu je znao da svira svaki pastir [Por.] ♦ rum. fluier ♦ etim. < alb. floere

fluiru piśuoruluĭ (sint.) — (anat.) cevanica, golenjača (Tibia) ∎ fluiru piśuoruluĭ ĭe uosol lung đinainća piśuoruluĭ, kare ļagă źanunkiļi ku nođițu tălpi — cevanica je dugačka kost sa prednje strane potkolenice, koja vezuje koleno sa skočnim zglobom ∎ dupa fluiru piśuoruluĭ ĭe drĭava — iza cevanice je lišnjača ♦ up. fluir [Por.] ♦ rum. fluierul piciorului

fluĭera (ĭuo fluĭer, ĭel fluĭeră) [akc. fluĭera] (gl.) — zviždati, duvati, svirati na fruli ∎ kopilaș-o-la tuota ḑîua fluiră într-o dudă, ăl traźe ińima să fiĭe fluĭeraș ka dĭedî-su — ono detence po ceo dan duva u neku cevku, vuče ga srce da bude frulaš k’o njegov deda [Por.] ♦ rum. fluiera

fluĭeraș (mn. fluĭeraș) [akc. fluĭeraș] (i. m.) — (muz.) frulaš, svirač na fruli ∎ đemult a fuost mulț fluĭeraș, akuma s-a rarit — nekada je bilo mnogo frulaša, sada su se proredili [Por.] ♦ rum. fluieraș

fluĭerĭel [akc. fluĭerĭel] (i. m.) ● v. fluĭeruț [Por.]

fluĭeruț (mn. fluĭeruță) [akc. fluĭeruț] (i. s.) — (muz.)(demin.) frulica ∎ are șî kopilu un fluĭeruț, dakă învață ĭută, o sî-ĭ kumparăm fluir măĭ mare — ima i dete jednu frulicu, ako bude brzo učilo, kupićemo mu veću frulu ♦ var. fluĭerĭel [Por.]

flumotuok (mn. flumotuoś) [akc. flumotuok] (i. s.) — klupko, grudva ∎ (demon.) al zburatuorĭ să vĭađe ka un flumotuok dîn kare mărg skinćeĭ, kînd aźunźe dîspră kasă unđe ĭe năpraćit, flumotoko-la sa traźe înuntru prăn kuoș — zmaj se vidi kao jedno klupko iz koga izbijaju varnice, kad stigne do kuće u koju je napraćen, to klupko se uvuče unutra kroz dimnjak [Bran.] ♦ rum. flomoștoc

fluok (mn. fluoś) [akc. fluok] (i. m.) — pramen; čuperak; stidna dlaka ∎ un fluok đi lînă — pramen vune ∎ pîăru krĭașće pi kap, da fluośi întra kraś — kosa raste na glavi, a dlake između nogu ♦ (demin.) flokiț ♦ (augm.) flokan [Por.] ♦ rum. floc ♦ etim. < lat. floccus

Fluorĭa [akc. Fluorĭa] (i. m.) — (antr.) Cvetko, muško ime, omiljeno kod starih Vlaha ∎ pi tata la bućeḑat Fluorĭa, ama la karće la pus Svĭetku — oca su krstili kao Floru, ali je u knjigu upisan kao Cvetko ♦ up. Fluarĭa [Por.] ♦ rum. Floria

fluośa [akc. fluośa] (i. m.) — (hip.) (pej.) „čupavko”, „čuperko”, „dlakavko”, nadimak za osobu sa velikom i raščupanom kosom ∎ tunźiće, să nu ći poļikrĭaḑă lumĭa kă ĭeș „fluośa” — ošišaj se, da ti ljudi ne nadenu ime „čupavko” [Por.]

Fluriĭ (mn.) [akc. Fluriĭ] (i. ž.) — (kal.) Cveti ∎ Fluriĭļi sînt în tuot đe una dumińika, ku o stamînă înainća lu Pașć — Cveti su uvek u nedelju, na sedam dana pred Uskrs [Por.] ♦ rum. Florii ♦ etim. < lat. *florilia

flutur (mn. fluturĭ) (i. m.) [akc. flutur] — (ent.) leptir (Lepidoptera) ∎ numa o suartă đi fluturĭ sî profak omidă — samo jedna vrsta leptira se pretvara u gubar [Crn.] ♦ dij. var. fluture [Kmp.] ♦ rum. fluture ♦ etim. < lat. *flutulus

flutura (ĭuo ma flutur, ĭel sa flutură) [akc. flutura] (gl. p. ref.) — lepršati (se), vioriti se ∎ stagu flutură la vînt — barjak leprša na vetru ♦ sin. fîlfaĭa [Por.] ♦ rum. flutura

fluturat (fluturată) (mn. fluturaț, fluturaće) [akc. fluturat] (prid.) — (za zrnevlje) provetren, izložen vetru da bi se očistio od prljavštine ∎ buabiļi ći kukuruḑ sînt fluturaće đi gîrgariț — zrnevlje kukuruza očišćeno je od gagrica (=gagrice su „odlepršale” nošene vetrom) [Por.] ♦ rum. fluturat

fluturuos (fluturuasă) (mn. fluturuoș, fluturuasă) [akc. fluturuos] (prid.) — ① leptirast, koji ima oblik leptirovih krila ili je ljuspičast ∎ ḑama đi varḑă a fĭert prĭa mult, akuma ĭe tuată fluturuasă pi đi supra — kupus se predugo kuvao, sada je čorba sva leptirasta na površini ∎ (color) đimult pin dugăĭ a fuost fărburĭ în duauă fĭelurĭ: farbă făńinuasă, șî farbă fluturuasă, asta aduoĭļa într-o fuarmă đi ļaspiḑ miś, supțîrĭe, șî ļikuratuare — nekada je u prodavnicama bilo dve vrste farbe: „brašnjava” boja, i „leptirasta” boja, ova druga u obliku malih, tankih i svetlucavih ljuspica (Tanda) ② (fig.) lakouman, prevrtljiv; nestalan; vetropir ∎ m-am lasat đi baĭat kă đi sokoćala mĭa a fuost uom tare fluturuos — napustila sam momka jer je za moj račun bio jako prevrtljiv čovek [Por.] ♦ rum. fluturos

fļankă (mn. fļienś) [akc. fļankă] (i. ž.) — (pej.) torokuša, laprdara; žena koja govori nesuvislo, koja „mlati praznu slamu” ∎ tranka-fļanka — „klati-mlati (praznu slamu)” ∎ așa ĭe fļankă đi muĭarĭe đi n-are parĭake-n sat — takva je žena-torokuša da joj ravne nema u selu ♦ var. fļuankă [Por.] ♦ rum. fleancă

fļekaći (ĭuo fļekaćesk, ĭel fļekaćașće) [akc. fļekaći] (gl.) — blebetati, lupetati, brbljati ∎ fļekaćașće aăla kare vorbĭașće mult, da ńimika nu spuńe — blebeće onaj koji mnogo priča, a ništa ne kaže [Por.] ♦ rum. flecăti

fļekariĭe (mn. fļekariĭ) [akc. fļekariĭe] (i. ž.) — bljuvotina, ogavnost ∎ đi la ĭa aĭ să auḑ numa fļekariĭ guaļe — od nje imaš da čuješ samo gole bljuvotine [Por.] ♦ rum. flecărie

fļekarĭ (mn. fļekarĭ) [akc. fļekarĭ] (i. m.) — (ret.) blebetalo, laprdalo ∎ fļekarĭ ĭe însa kare fļekaćiașće, kare vorbĭașće la fļekariĭ — blebetalo je osoba koja blebeće, koja govori bljuvotine [Por.] ♦ rum. flecar

fļeś [akc. fļeś] (pril.) — sasvim, načisto, potpuno, skroz ∎ a batut pĭatra grîu, l-a fakut fļeś — grad je tukao žito, smlatio ga je načisto ∎ ma prins pluaĭa, m-am udat fļeś — uhvatila me je kiša, pokisao sam skroz ♦ var. fļieś ♦ up. fļuarkă [Por.] ♦ rum. fleci

fļeșkău (mn. fļeșkăĭe) [akc. fļeșkău] (i. s.) — (atm.) šljapavica ∎ kînd primovara înśiape ĭugu să topĭaskă zapada, pi drumurĭ sa faśe fļeșkău mare — kad s proleća počne jugovina da topi sneg, na putevima se napravi velika šljapavica [Por.]

fļintă (mn. fļinće) [akc. fļintă] (i. ž.) — droca ∎ fļintă ĭe muĭarĭa kare a pļekat đi la uom, șî mĭarźe ka uļimișńița, nu puartă griža kum ĭe-nbrakată, ńiś śe vorbĭașće, or ku kare duarme — droca je žena koja je pošla od muža, ide kao uličarka, ne vodi računa o oblačenju, niti šta govori, ili s kim spava [Por.] ∎ fļintă ĭe o žîguare dă muĭare — droca je džukela od žene (Manastirica, Mlava) [Mlava] ∎ fļinta ĭe muĭare fara rînd, kare fļikaćiașće mult, șî vorbĭașće lumĭa đe rău fara ńiśkotrĭabă — flinta je žena koja nema reda, koja mnogo blebeće, i ogovara ljude bez ikakvog razloga (Jasikovo) [GPek] ♦ rum. flintă ♦ etim. < nem. Flinte

fļit (mn. fļiturĭ) (i. s.) — (anat.) njuška, rilo; (pej.) nos; labrnja; gubica ∎ blîstamaĭ puorko-la să-ĭ piśe fļitu dakă va măĭ rîmuĭi pin fluoriļi mĭaļe — proklela sam onu svinju da joj otpadne njuška, ako još bude rila po mome cveću ∎ fa, prĭa mult aĭ rîđikat fļitu, slubuaḑîl kîta — (pej.) ženska, previše si digla nos, spusti ga malo ♦ sin. buot [Por.] ♦ rum. flit

fļonkańi (ĭuo fļonkańiesk, ĭel fļonkańiașće) [akc. fļonkańi] (gl.) — laprdati, lupetati gluposti, fig. „mlatiti praznu slamu” ∎ nu-m fļonkańi tota ḑîua, kă mis satul đi tuaće — nemoj mi laprdati po vasceli dan, jer sam sit svega ♦ var. fļonkai [Por.] ♦ rum. fleoncăni

fļonkańiĭe (mn. fļonkańiĭ) [akc. fļonkańiĭe] (i. ž.) — (pej.) laprdanje, blebetanje, lupetanje ∎ rar kare va puća sî măĭ sufire fļonkańiĭe kare ĭasă đin gura iĭ — retko ko će moći da podnese laprdanje koje izlaze iz njenih ustiju ♦ var. fļonkańială, fļonkaĭală [Por.] ♦ rum. fleancănir

fļuankă (mn. fļieńś) [akc. fļuankă] (i. ž.) — (pej.) labrnja, gubica; usta ∎ măĭ taś odată, kă kînd îț dau una pista fļuankă, đințî-n trastă aĭ sî duś la kasă! — ućuti već jednom, jer kad te zveknem po labrnji, zube ćeš u torbi kući da nosiš! ♦ var. fļankă [Por.][Pom.] ∎ dăstul lătraș, măĭ înkiđe kîta fļanka-ĭa tîa — (pej.) dosta si lajao, zatvori malo tu tvoju gubicu (Vrbica) [Pom.] ♦ rum. fleancă

fļuarță (mn. fļuorț) [akc. fļuarță] (i. ž.) — ① (pej.) kurveštija, skitara, „laka” žena ∎ s-a lasat đi șkuală, șî s-a fakut o fļuarță guală — napustila je školu, i postala gola kurveštija ② (fig.) mekušac, slabić; kilavko, „krpa” ∎ fļuarță đi uom, ar vinđa pi tatî-su đi duauă parîaļe — „krpa” od čoveka, prodao bi rođenog oca za dve pare ♦ var. fļuarkă [Por.] ♦ rum. fleoarţă

fļuarkă (fļuarkă) (mn. fļuorś, fļuarśe) [akc. fļuarkă] (prid.) — ① mokar, ukvašen ∎ ud fļuarkă — potpuno mokar, mokar do kože ∎ ńi prinsă pluaĭa fara umbrĭelurĭ, șî ńi udarîm fļuarkă — uhvatila nas je kiša bez kišobrana, pa smo pokisli do gole kože ② (fig.) gnjida, šljam, govno od čoveka ∎ fļuarkă đi uom, nu țîńe vuorba, minće đi uskă, fură đi rupe — šljam od čoveka, ne drži reč, laže pa suši, krade pa cepa ♦ var. fļuarță ♦ sin. ud [Por.] ♦ rum. fleoarcă ♦ etim. < ukr. ljura

fļuașkă (mn. fļuașke) [akc. fļuașkă] (i. ž.) — fljuska, pljuska, nejak šamar ∎ îĭ đață o fļuașkă pista nas, șî ĭa taku — opalio joj je jednu fljusku preko nosa, i ona je ućutala [Por.] ♦ rum. fleașcă

fļuț (uzv.) — (onom.) pljus! uzvik koji proizvodi šamar ∎ tună daskîlu mîńiuos, șî ńiś nu măĭ întraba kare ĭe đevină, numa la tuoț kopiĭ „fļuț! fļuț!" kîć-o palmă pista obraz, și sa dusă — uđe učitelj ljut, i ne pita ko je kriv, nego je svakom dečaku „pljus! pljus!” po jedan šamar preko obraza, i ode [Por.]

fļuțaĭală (mn. fļuțaĭelurĭ) [akc. fļuțaĭală] (i. ž.) — (onom.) šamaranje, udaranje pljuski ∎ fi mĭarńik, kă kapiț așa o fļuțaĭală đi la mińe, đi muśi o sî-ț zbuare đi pi nas — budu miran, jer ćeš tobiti takvo šamaranje od mene, da će ti sline leteti iz nosa [Por.]

fļuță (mn. fļuț) [akc. fļuță] (i. ž.) — pljuska, šamar ∎ fi bun, să nu kapiț o fļuță đi la mińe — budi dobar, da ne dobiješ jednu pljusku od mene [Por.]

foameluk (mn. foamelukurĭ) [akc. foameluk] (i. s.) — (augm.) (fig.) gladna godina, dug period velikog gladovanja ∎ a puvestît aĭ batrîń kă kînd tună sîaśita mare, țîńe șapće ań una-ntruuna, șî dupa ĭa tună foameluku đi lumĭa nare alta-śe mînka, numa skuarță đi śaruoń — pričali su stari, da kad nastupi velika suša, drži sedam godina neprekidno, za njom ide gladna godina kad ljudi nemaju drugi šta da jednu, nego samo cerovu koru ♦ var. fomăluk, fuamećeu [Por.]

fofik (mn. fofiśe) [akc. fofik] (i. s.) — ① (demin.) pramenak, čuperak kose, dlake ili vune ∎ fofik ĭe atîta lînă kît puoț sî prinḑ ku triĭ źiaĭśće — „fofik” je toliko vune koliko možeš da uhvatiš sa tri prsta ∎ a pus un fofik đi lînă la furkă, șî sa faśe maruasă, parke ĭe torkatuare mare — stavila pramenak vune na preslicu, i digla nos kao da je neka velika predilja (Tanda) ② (fig.) a. polni nagon ∎ la skruafă ĭa trĭekut fofiku, nu-ĭ măĭ đi verît — krmači je prošla „frka”, ne traži više vepra (Rudna Glava) [Por.] ∎ fofiku vińe o parĭake ku vuorba „kĭef”: or iĭ vińe fofiku, or iĭ kĭefu đi futaĭ, tot una țî — reči „fofik” i „ćef” su par: il’ joj dođe „fofik”, ili joj „ćefne” da se jebe, isto ti je (Jasikovo) [GPek] b. polni organ, sikilj ∎ i s-a înflat fofiku, ș-a pļekat în lumĭa albă dupa pulă — (vulg.) natek’o joj je sikilj, pa je krenula u beli svet za kurcem (Blizna) ∎ pļuadă đi muĭarĭe: ĭuo, ḑîk, sî ma glumĭesk kîta ku ĭa, da ĭa miĭe să-ĭ manînk fofiku — kurvetina od žene: ja reko’ da se malo našalim s njom, a ona meni da joj izjedem sikilj (Rudna Glava) [Por.] c. strasna želja ∎ baba-ntr-o vrĭame a trait ku nuoĭ, numa odată ĭ-a veńit fofiku, șî sa-ntuors la feĭ-sa — baba je jedno vreme živela kod nas, a onda ju je svladala želja, i vratila se ćerki (Topla) [Crn.] ♦ / fofik (demin.) < fofoluok var. < fofoloankă — (euf.) ženski polni organ, vagina

fofikă (mn. fofiś) [akc. fofikă] (i. ž.) — (zast.) (pej.) histeruša, žena strasna u seksu; vatrena ljubavnica ∎ fusăĭ ku ĭa asară, ńiś în vis n-a fi krĭeḑut kă ĭe o fofikă întrĭagă, ma supsă, ma măśină ka muară, șî ma frînsă tuot — bio sam s njom sinoć, ni u snu ne bih verovao da je ona jedna prava histeruša, isisala me je, samlela kao vodenica, i svog me polomila ♦ skr. fikă ♦ up. fofik [GPek]

fofĭaḑă (mn. fofĭeḑ) [akc. fofĭaḑă] (i. ž.) — ① (tehn.) krilo vrteške ∎ kînd sa faśe trăkăĭtuarĭa în luok să spomînće păsîrļi, măĭ întîń iĭ sa faśe vîrćańița ku doă fofĭaḑă — kad se pravi trakalica u njivi da plaši ptice, prvo se pravi vrteška sa dva krila ∎ fofĭaḑîļi la trăkătuare-s pusă-n kostîș ka śuoiļi la muară, să prindă bataĭa vîntuluļ kum prind śuoiļi vîžuoĭu api đin butuońu muori — krila trakalice postavljene se ukoso kao kašike na vodenici, da uhvate udar vetra kao što kašike hvataju mlaz vode iz vodeničnog bureta (Tanda) [Por.] ② (anat.) usmine vagine ∎ dar așa fuost đe đemult, or ĭe bažuokură đe kurînd, nu șću, ama đe kînd mis ĭuo kopilandru, la nuoĭ fofĭaḑă sa ḑîśe șî la buḑîļi pižđi — da li je tako bilo od davnina, ili je neka skorašnja šala, ne znam, ali otkako sam se ja zamomčio, kod nas se „fofjadza” kaže i za pičkine usmine (Topla) [Crn.] ♦ rum. fofeze

fofoluankă (mn. fofoluonś) [akc. fofoluankă] (i. ž.) — (zast.) (euf.) pička, pizda; vulva ∎ đi źaba ći kinuĭ, ĭ-a pazîașće fofoluanka iĭ bińe, n-o dă la ńima — uzalud se trudiš, ona čuva svoju pizdu dobro, ne daje je nikom ∎ muĭarĭa „fofoluankă” ĭe în alt fĭeļ „pizdoșćină”, kurvă — žena „fofolonka” je drugim rečima „pizdurina”, kurva ∎ l-aļi batrîńe muĭerĭ nu sa ḑîs „fofoluankă”, numa l-aļi măĭ ćińire — stare žene nisu nazivane „fofolonkama”, samo mlađe ♦ var. popoluankă [GPek] ∎ baĭețîlor, țîńețî-va bińe, ăći vińe o fofoluankă mare pista vuoĭ — momci, drž’te se dobro, ide na vas jedna dlakava pizdurina (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. fofoloancă

fofoluok (mn. fofoluoś) [akc. fofoluok] (i. m.) — (anat.) pramen kose ili vune; čuperak kose ili stidne dlake; smotuljak nečega; klube ∎ a veńit la șîḑîtuare ku-n fofoluok đi lînă supt mînă — došla je na sedeljku sa jednim smotuljokm vune pod rukom ♦ sin. gimotuok, gĭemotuok, volmotuok; fluok [Por.] ♦ rum. fofoloc

foiță (mn. foiț) [akc. foiță] (i. ž.) — (demin.) listić ∎ am vaḑut la un muoș o karće, ĭel spuńe kî ĭe vro sfeta pisma, are ńișći foiță atîća đi supțîriśe đi sa vĭađe pin ĭaļe — video sam kod jednoga starca neku knjigu, on kaže da je to nekakvo sveto pismo, ima neke listiće toliko tanušne da se provide [Por.] ♦ rum. foiţă

foĭenfiu (mn. foĭenfiĭe) [akc. foĭenfiu] (i. ž.) — (bot.) vinčica (Vinca major) ∎ ku foĭenfiu babiļi dăskîntă — sa vinčicom babe vračaju [Zvizd] ♦ rum. fonfiu

fokuļeț (mn. fokuļeță) [akc. fokuļeț] (i. s.) — (demin.) vatrica, mala ili slaba vatra ∎ am adunat kîća krenguță ș-am fakut un fokuļeț, numa să nu-ngĭeț đi frig — skupio sam malo grančica i naložio jednu vatricu, samo da se ne smrznem od hladnoće ♦ var. fokiț, fokișuor [Por.] ♦ rum. foculeţ

fomĭa (ĭuo fomĭeḑ, ĭel fomĭaḑă) [akc. fomĭa] (gl.) — (ret.) gladovati ∎ grĭeu a fuost puostu kînd a trăbuit fomĭa în vrĭamĭa đi kosît — težak je bio post kada je trebalo gladovati u vreme kosidbe ∎ n-a fomit tuot nat đi vrĭamĭa đi rat — nije gladovao svako za vreme rata [GPek] dij. sin. flomînḑî [Por.] ♦ rum. foma

fonfăi (ĭuo fonfăĭ, ĭel fonfăĭe) [akc. fonfăi] (gl.) — unjkati, govoriti kroz nos ∎ baba fonfîĭe kînd vorbĭașće, grĭeu o-nțaļeź śe ḑîśe; muoșu s-a-nvațat ku ĭa, șă iĭ duoĭ frumuos sa-nțaļieg — baba unjka kad govori, teško je razumeš ša kaže; čiča se navikao na nju, i njih dvoje se lepo razumeju ♦ sin. fîrnai [Por.] ♦ rum. fonfăi

fonfiu (mn. fonfiĭe) [akc. fonfiu] (i. s.) — (bot.) vinka, vinčica, baštensko cveće (Vinca major) ∎ fonfiu ĭe fluare đin građină, ku fluorĭ vînîće șî ku frunḑă tare ka alu ĭađiră — vinka je baštensko cveće, sa plavim cvetovima i tvrdim listovima kao kod bršljana ♦ var. foĭonfiu (istočni deo Tande) ∎ țîn minće kă a fuost mult foĭonfiu pi lînga gard întraușa șkuoļi, da șî sa kînta un kînćik „Frunḑă vĭarđe, foĭonfiu” — sećam se da je mnogo vinke bilo pored ograde školskog dvorišta, a i pevala se jedna pesma „Zelen listak od vinčice”. [Por.] ♦ dij. var. foĭenfiu (Leskovo) [GPek] ♦ rum. fonfiu

Forfik [akc. Forfik] (i. m.) — (antr.) Makaza, Makazica, nadimak ljudi koji su se bavili oštrenjem makaza ∎ Žarku Forfik a fuost poļikrit pintru kă avut kovaśiĭe, ș-ă a askuțît la saćiań fuarfiśiļi, śe ĭe kam lukru țîgańiesk — Žarko Forfika („makaza”) dobio je takav nadimak jer je imao kovačnicu i oštrio je seljacima makaze, što je pomalo ciganski posao ♦ var. Forfikă [GPek]

forfikariță (mn. forfikariț) [akc. forfikariță] (i. ž.) — (inov.) (pej.) frizerka ∎ feĭmĭa n-avrut să-nvĭață la șkuală, numa a gaćit șkuală skurtă đi forfikariță — moja kćerka nije htela da uči školu, pa je završila kurs za frizerku [Por.]

Forfikaĭu [akc. Forfikarĭu] (i. m.) — (antr.) Makazar, nadimak osobe koja pravi ili oštri makaze, nadimak najčešće davan kovačima ∎ gata pin tuot sat măĭ mare, kare avut kovaś, a ramas ș-ăn ḑî đe astîḑ poļikra Forfikarĭu: Truță Forfikarĭu în Îrnaglaua, Milan Forfikarĭu, țîgan în Țîrnaĭkă, Dinu Forfikarĭu în Vlauļa, șî alțî — gotovo u svakom većem selu, koje je imalo kovače, ostao je i dan-danas nadimak „Makazar”: Petar Makazar u Rudnoj Glavi, Milan Makazar, Ciganin u Crnajki, Miladin Makazar u Vlaolu, i drugi [Por.][GPek]

frațăsk (frațaskă) (mn. frațășć) [akc. frațăsk] (prid.) — bratski ∎ s-a-nvațat ku ažutuarĭa frațaskă, sîgnur nu măĭ puaće trai — navikao je na bratsku pomoć, sam više ne može živeti ∎ la-ĭ batrîń furaluku a fuost lukru frațăsk — kod starih, lopovluk je bio bratski posao ∎ luazîļi frațășć nu măĭ đizvîrḑîașće ńiś draku — bratske mutljavine ni đavo ne raspetlja [Por.] ♦ rum. frățesk

frațîașće [akc. frațîașće] (pril.) — bratski, na bratski način ∎ ar fi bun fraćiļi să ći bată ka pi uom, da nu frațîașće, k-atunśa îț vo măĭ rămîńa vrun uos întrĭeg — bilo bi dobro da te brat bije kao čoveka a ne bratski, jer bi ti tada neka koska ostala čitava ∎ a mințițo k-o țukă frațîașće, a fuost amînat kînd a-nțaļes kă minće ka kîńiļi — slagao je da će je ljubiti bratski, bilo je kasno kad je shvatila da laže ko pas [Por.] ♦ rum. frătește

frațîĭe (mn. frațîĭ) [akc. frațîĭe](i. ž.) — bratstvo ∎ frațîĭa ĭe adunatura frațîlor, alu ńam apruape, or alu prĭaćiń buń kare traĭesk ka frațî — bratstvo je društvo braće, bliskih rođaka ili dobrih prijatelja koji žive kao braća ∎ ar fi bun tuota lumĭa să traĭaska într-o frațîĭe mare — bilo bi lepo da svi ljudi žive u jednom velikim bratstvu ∎ (zdrav.) Să fiĭe frațîĭe păn la veśiĭe! — Neka nam bratstvo traje do veka! [Por.] ♦ rum. frăție

frațîĭuor (mn. frațîĭuorĭ) [akc. frațîĭuor](i. m.) — (demin.) bratić ∎ frațîĭuor ĭe fraćiļi al mik, kînd ăl pumeńim đin milă șî ku drag — bratić je mlađi brat, kad ga pominjemo iz milošte i ljubavi [Por.] ♦ rum. frățior

fraće (mn. fraț) [akc. fraće] (i. m.) — (srod.) brat ∎ fraće ĭe kopil voĭńiśesk, or đintr-o mumă or đintr-un tată — brat je muško dete, ili od iste majke, ili istog oca ∎ fraće bun ĭe ăla kare ĭe naskut đin o mumă șî đin un tată — rođeni brat je onaj koji je rođen od iste majke i istog oca ∎ fraće dăorat ĭe fraće numa đi pi mumă or đi pi tată — polubrat je brat samo po majci, ili po ocu ∎ la fraći-ļa-l mare sa ḑiśe nană — stariji brat se oslovljava sa bato ∎ (mag.) fraće đi kruśe — pobratim ♦ supr. suoră [Por.] ♦ rum. frate ♦ etim. < lat. frater, fratrem

fragă (mn. fraź) [akc. fragă] (i. m.) — (bot.) šumska jagoda (Fragaria vesca) ∎ kopiĭi primovara sa duk în padure, să kuļagă fraź, șî pănă kuļeg, bagă kîć-o fragă-n gură — deca u proleće idu u šumu da beru jagode, i dok beru, stavljaju po neku jagodu u usta [Por.] ♦ rum. frag

frasîn (mn. frasîń) [akc. frasîn] (i. m.) — (bot.) jasen, beli (Fraxinus excelsior) ∎ ĭastă duauă fĭelurĭ đi frasîn, dupa kum ĭe mńieḑu: alb șî ruoșu, ama l-al ku mńeḑu ruoșu iĭ ḑîśem frasîn ńiegru — ima dve vrste jasena, prema tome kakva je sredina stabla: beli i crveni, ali onaj sa crvenim središtem zovemo crni jasen ∎ frasînuĭe ļiemn žîlau, đin ĭel sa fakut dîržală đi kuasă — jasen je žilavo drvo, od njega se pravila držalja za kosu ∎ blană đi frasîn — daska od jasenovog drveta [Por.] ♦ rum. frasin ♦ etim. < lat. fraxinus

fraźit (fraźită) (mn. fraźiț, fraźiće) [akc. fraźit] (prid.) — ① svež, taze ∎ taĭarăm puorku, fusă kam batrîn, ama karńa nuĭe žîlao, numa baș fraźită, ku dulśață s-o manînś — zaklali smo svinju, beše malo matora, ali meso nije žilavo, nego baš sveže, u slast da ga pojedeš ② krt, lomljiv ∎ nu lasa kopilu sî sa opinćiaskă ku lukru grĭeu, kî înga iĭ uasîļi fraźiće, șă puaće sî sa farîmĭe — ne daj detetu da se napreže na teškom poslu, jer su mu koske još krte, i može da se povredi ∎ kovragu lu suarta-sta đe plotoźeńe așa ĭe đe fraźit, đi sa frînźe kum kîta ăl atîrń — stablo ove sorte patlidžana toliko je krto da se lomi čim ga malo zakačiš ♦ sin. pruaspîd [Por.] ♦ rum. fraged

frăsîńiș (mn. frăsîńișurĭ) [akc. frăsîńiș] (i. s.) — (bot.) jasenje, jasenova šuma ∎ luok unđe dîă numa frasîńi, sa kĭamă frăsîńiș — mesto gde raste samo jasen, zove se jasenje ♦ var. frasîńiș [Por.] ♦ rum. frăsiniș ♦ etim. < lat. fraxinetum

freka (ĭuo friek, ĭel friakă) [akc. freka] (gl. p. ref.) — ① trljati (se), češati (se) ∎ nu freka atîta rufiļi, kă sa do rup đi tuot — nemoj toliko trljati rublje, jer će se sasvim pocepati ② (fug.) kritikovati, ribati, trljati uši ∎ ma frekă daskîlu rîău pintru ś-am fuźit đi la șkuală — ribao me je učitelj žestoko zbog toga što sam pobegao iz škole [Por.] ♦ rum. freca ♦ etim. < lat. fricare

frekat (frekată) (mn. frekaț, frekaće) [akc. frekat] (prid.) — istrljan, natrljan ∎ blanuța-sta nuĭe frekată đestul, înga nuĭe ńiaćidă kum trîabe — ova daščica nije dovoljno istrljana, još nije glatka kako treba ♦ supr. ńifrekat [Por.] ♦ rum. frecat

frekatuor (mn. frekatuorĭ) [akc. frekatuor] (i. m.) — ① trljač, predmet kojim se trlja ∎ ĭară vrunđiva mi s-a pĭerdut frekatuorĭu, dakă no-l gasîăsk, o sî frĭek ku mîń-ļi guaļe păn’ ma ĭa draku — opet mi se negde zagubio trljač, ako ga ne nađem, trljaću golim rukama do me ne odnese đavo ② (zast.) radnik na trljanju konoplje ∎ ĭerĭa lume sarakă, kare mĭerźa đi la kasă la kasă ku o blană, șî frĭeka la kîńipă, skoća samînța pănă nu sa murĭaḑă kîńipa; ļa ḑîs frekatuorĭ — behu siromašni ljudi, koji iđaše od kuće do kuće sa jednom daskom, i trljaše konoplju, odvajaše seme pre potapanja; zvali su ih „trljači” (Jasikovo) [GPek] ♦ rum. frecător

frekatură (mn. frekaturĭ) [akc. frekatură] (i. ž.) — ① trljanje, češanje ∎ țuala s-a imat, du-će ku ĭa la śuśur, șî dăĭ o frekatură bună — odelo se isprljalo, odnesi ga na točur i udri mu jedno dobro trljanje ② trljotina, trag od trljanja ili češanja ∎ sa vĭeđa pi fag o frekatură adînkă, krĭed kă vrun puork sîrbaćik a trĭekut pĭ-aśiĭa, pî s-a frekat — vidi se duboka trljotina na bukvi, verujem da je neka divlja svinja tuda prolazila, pa se češala ♦ var. frĭekală [Por.] ♦ rum. frecătură ♦ etim. < lat. fricatura

frengau (frengauă) (mn. frengaț, frengaće) [akc. frengau] (prid.) — (med.) frengav, koji ima frengu, koji boluje ili je bolovao od frenge ∎ țîn minće, am fuost mik kînd a veńit la muma o babă fara nas; kînd sa dus, am întrabat pi muma đi śe baba-ĭa n-are nas, muma mĭ-a spus kî ĭe baba frengauă, șî đ-aĭa ĭ-a pikat nasu — pamtim, bio sam mali kad je kod majke došla jedna baba bez nosa; kada je otišla, pitao sam majku zašto baba nema nos, majka mi je rekla da je baba frengava, i da joj je zato otpao nos [Por.]

frengiĭe (mn. frengiĭ) [akc. frengiĭe] (i. ž.) — vrengija, kratko uže, palamar ∎ am o frengiĭe, numa ĭe skurtă, nu faśe trĭaba — imam vrengiju, ali je kratka, ne vrši posao ♦ var. vrengiĭe ♦ sin. fuńe [Por.] ♦ etim. < srb. vrengija

frig (mn. frigurĭ) [akc. mn. frigurĭ] (i. s.) (pril.) — ① (i. s.) hladnoća, stanje niske temperature ∎ afară ĭe frig mare — napolju je velika hladnoća ∎ a murit đi frig, a-ngețat în zapadă — umro od hladnoće, smrznuo se u snegu ② (pril.) hladno ∎ l-al kare ĭe raśit, iĭ frig șî kînd ĭe kald — onome ko je prehlađen, hladno je i kada je toplo ∎ (komp.) frig, măĭ frig, șî măĭ frig — hladno, hladnije, najhladnije ♦ supr. kald [Por.] ♦ rum. frig ♦ etim. < lat. frigus, -oris

frigare (mn. frigîărĭ) [akc. frigare] (i. ž.) — ražanj ∎ frigarĭa ĭe o pražînă đi ļiemn tare, kurațată đi skuarță șî askuțîtă la vîr, șî ku mîńiĭu la kuadă, kare ușurĭaḑă învîrćitu — ražanj je motka od tvrdog drveta, očišćena od kore i zašiljena na vrhu, sa drškom na kraju, koja olakšava okretanje ∎ pi frigare s-a fript purśelu, mńelu șî ĭedu; aĭa karńe a fuost măĭ dulśe — na ražnju se peklo prase, jagnje ili jare; takvo meso je najslađe ∎ astîḑ ĭe frigarĭa fakută đi fĭer, șî o-nvîrćiașće motoru la struĭe — danas je ražanj napravljen od metala, a okreće ga motor na struju ♦ var. frigarĭe [Por.] ♦ rum. frigare ♦ etim. < lat. frigaria

frigurĭ (mn.) [akc. frigurĭ] (i. ž.) — (med.) groznica ∎ a raśit rău, șî sa pus frigur-ļi pi ĭel: numa sa vaĭtă k-ăĭ frig, iĭ trămură đințî-n gură, ăl trîaśe apa, are fuok mare — jako se prehgladio, dobio je groznicu: samo kuka da mu je hladno, cvokoće, znoji se i ima visoku temperaturu [Por.] ♦ rum. friguri

friguruos (friguruasă) (mn. friguruoș, friguruasă) [akc. friguruos] (prid.) — ① (med.) zimogrožljiv, osetljiv na hladnoću ∎ kînd m-aș însura pĭ-adauară, numa m-aș uĭta muĭarĭa-ĭa să nu fiĭe friguruasă kum mi ĭe asta đ-akuma — kada bih se ponovo ženio, samo bih gledao da ta žena ne bude zimogrožljiva kao što mi je ova sadašnja ② (tehn.) hladan, hladnjikav, prohladan; promajan ∎ tuot ĭe bun în kasa noă, numa ĭe soba mare friguruasă, kată să faś fuok una într-una — sve je dobro u novoj kući, samo je dnevna soba hladnjikava, traži da ložiš vatru neprekidno ♦ supr. kalduruos [Por.] ♦ rum. friguros ♦ etim. < lat. frigorosus

frikă (mn. friś) [akc. frikă] (i. ž.) — (psih.) strah ∎ s-a pus frika pi mińe — spopao me je strah ∎ frikă mare — veliki strah ∎ s-a skuturat đi frika kînd a trĭekut odată nuapća pi lînga morminț, șî đ-atunśa ńiś ḑîua nu trĭaśe pi akolo — potres’o se od straha kada je jednom noću prošao pored groblja, i otada nji danju ne prolazi tuda [Por.] ♦ rum. frică ♦ etim. < grč. phrikē

frikuos (frikuasă) (mn. frikuoș, frikuasă) [akc. frikuos] (prid.) — (psih) strašan; jeziv; užasan ∎ tare frikuos m-am ćemut đi moruoń — strašno mnogo sam se plašio vampira ∎ kînd ma uĭt đin kļanț în vaļe: atîta ĭe đi fikuos, đi fiorļi ma ĭau — kad pogledam sa litice na dole, toliko je strašno da me jeza hvata [Por.] ♦ rum. fricos

fript (friptă) (mn. fripț, fripće) [akc. fript] (prid.) — (nutr.) pečen ∎ purśelu ĭe fript bun, da ĭedu nu — prase je dobro pečeno, a jare nije ∎ fript, ńidofript — pečen, nedopečen ∎ ļipiĭa friptă la suare — lepinja pečena na suncu [Por.] ♦ rum. fript

friptură (mn. fripturĭ) [akc. friptură] (i. ž.) — (nutr.) pečenje; pečenica ∎ đimult la nuntă guoșći a dus friptură đi la kasă — nekada su na svadbu gosti donosili pečenje od kuće ∎ mis satul đi ḑămuriĭ, visăḑ kî manînk friptură đi pi frigare — sit sam čorbuljaga, sanjam da jedem pečenje sa ražnja [Por.] ♦ rum. friptură ♦ etim. < lat. *frictura

friźe (ĭuo frig, ĭel friźe) [akc. friźe] (gl. p. ref.) — peći, izlagati jelo ili što drugo vatri, odnosno visokoj temperaturi ∎ mńelu pi frigare măĭ bun ăl frig pi karbuń đi prun — jagnje na ražnju najbolje pečem na žaru od šljive ∎ ćińerișu sa friźe la suare kînd sa duśe la rîu sî sa skalđe, da kînd lukră, fuźe đi suare ka đi draku — mladež se peče na suncu, kad odlazi na reku da se kupa, a kad radi, beži od sunca kao od đavola ∎ uoțî a fript lumĭa la fuok, numa să skuată đi la iĭ unđe a pitulat puoļi — hajduci su ljude pekli na vatri, samo da im odaju gde su sakrili zlatnike [Por.] ♦ rum. frige ♦ etim. < lat. frigere

frîmbĭe (mn. frîmbĭ) [akc. frîmbĭe] (i. ž.) — ① uprtač na seljačkoj torbi; uzica ∎ frîmbĭe ĭе ļegatura la trastă, ku kare sa duśe trasta prăsta umăr — uprtač je uzica na torbi, kojom se torba nosi preko ramena ∎ mi s-a rupt frîmbĭa la trastă, șî trasta mĭ-a pikat dă pră umăr — pokidala se uzica na torbi, i torba mi je spala sa ramena [Mlava] ② mera u tkanju za dužinu osnutka ∎ frîmbĭa ĭe masura đi țasut, sa ĭa dupa lunźimĭa lu rîșkituorĭ — „frmbja” je mera za tkanje, uzima se prema dužini motovila (Rudna Glava) [Por.] ③ konopac ∎ mi sa-mpare kî ĭe frîmbĭa la nuoĭ vro sfuară — čini mi se da je kod nas "frmbja" neki konopac (Plavna) [Pad.] ♦ rum. frâmbie ♦ etim. < lat. fimbria

frîmînta (ĭuo framînt, ĭel framîntă) [akc. frîmînta] (gl. p.) — ① mesiti, gnječiti, mrviti, sitniti, drobiti ∎ koaža đi malaĭ ĭe tare șî gruasă, nu sa framîntă ļesńe, d-aș vrĭa sî fak kîta „pufă” đin ĭa — projina kora je tvrda i debela, ne mrvi se lako, a hteo bih da napravim malo „pufe” od nje ② (fig.) lomiti batinama, prebiti ∎ numa sî nu kadă în mîńiļi lu tatî-su, k-ăĭ framîntă uasîļi ku bataĭa — samo da ne padne u očeve ruke, jer će mu samleti kosti batinama ♦ var. frămînta ♦ sin. plumađa, đimika, măśina, zdrumika [Por.] ♦ rum. frământa ♦ etim. < lat. fragmentare

frîmîntare (mn. frîmîntîărĭ) [akc. frîmîntare] (i. ž.) — mešenje, gnječenje, sitnjenje, drobljenje ∎ dăĭ o frîmîntare rîapiđe la aluvato-la șî bagăl în śirińe, kopiĭi sînt tare flomînḑ șî nu puot să așćiaće mult — udri jedno brzo mešenje tom testu i turi ga pod crepulju, deca su jako gladna i ne mogu dugo da čekaju ♦ var. frămîntare ♦ var. frîmîntatu, frămîntatu, frîmîntatură [Por.] ♦ rum. frământare

frîmîntat (frîmîntată) (mn. frîmîntaț, frîmîntaće) [akc. frîmîntat] (prid.) — ① mešen, izmešen, mleven, samleven, gnječen, izgnječen, sitnjen, usitnjen, drobljen, izdrobljen ∎ pîńa ĭe bună kînd ĭe aluvatu frîmîntat bińe — hleb je dobar kada je testo dobro izmešeno ② (fig.) zlostavljen, mučen, slomljen (batinama), umoran, fizički smoren teškim radom ∎ am lukrat tuata nuapća, ș-akuma mis atîta đi frîmîntat đi nu puot sta în piśuare — radio sam celu noć, i sada sam tako slomljen da ne mogu stajati na nogama ∎ sînt frîmîntat parke ma mîśinat muara — slomljen sam kao da me je mlela vodenica ♦ var. frămîntat ♦ sin. plumađit, đimikat, zdrobit [Por.] ♦ rum. frământat

frîmîntatură (mn. frîmîntaturĭ) [akc. frîmîntatură] (i. ž.) — mešenje; sitnjenje; usitnjavanje; gnječenje ∎ grĭa ĭe frîmîntatura aluvatuluĭ đi muĭarĭe ļenuasă — teško je mešenje testa za lenju ženu ♦ up. frîmîntare [Por.] ♦ rum. frământătură

frînt (frîntă) (mn. frînț, frînće) (prid.) — ① polomljen, prelomljen, izlomljen, slomljen ∎ la mînat gazda să lukrĭe ku mîna frîntă — terao ga je gazda da radi sa slomljenom rukom ∎ a kaḑut đin ļiemn, șî a ramas uloźit ku osu spinărĭ frînt — pao je sa drveta, i ostao je šlogiran sa polomljenom kičmom ② (fig.) umoran; slomljen; smlaćen ∎ slabuț ĭe, saraku, vińe đi la lukru tuot frînt — slabašan je, jadničak, dolazi sa posla sav slomljen ♦ sin. obosît, ustańit ③ (psih.) utučen, zabrinut ∎ la lasat fata, șî ĭel pațîașće ku ińima frîntă — ostavila ga je devojka, i on pati slomljenog srca ♦ akcenti: frîntă, frînće [Por.] ♦ rum. frânt

frîntuare (mn. frîntuorĭ) [akc. frîntuare] (i. ž.) — lomljava, lomljavina; lomatanje ∎ traĭu lumi pi śuakă numa ĭe o frîntuare mare — život ljudi na planini samo je jedna lomljavina golema ♦ up. frîntură [Por.] ♦ rum. frântoare

frîntură (mn. frînturĭ) [akc. frîntură] (i. ž.) — ① (med.) prelom, fraktura ∎ a frînt mîna șî ku frîntura-ĭa nu s-a dus la dupturĭ, șî ĭ-a ramas mîna sakă — polomio je ruku i sa tim prelomom nije otišao lekaru, pa mu je ruka ostala kljasta ∎ are frîntură đeșkisă la piśuor — ima otvoreni prelom noge ② (tehn.) odlomak; ulomak; starudija; krnjak ∎ sa vaĭtă kă n-are kuasă bună, śkă, are numa o frîntură — žali se da nema dobru kosu, veli, ima samo neki krnjak [Por.] ♦ rum. frântură ♦ etim. < lat. *franctura (= fractura)

frînźe (ĭuo frîng, ĭel frînźe) [akc. frînźe] (gl. p. ref.) — lomiti, prelomiti; slomiti ∎ atîta a rođit puomi anu-sta, đi sa frîng înkarkaț ku puame — toliko su voćke rodile ove godine, da se lome pretovarene plodovima ∎ a dat ku kuasa în bușćan, ș-a frînto đin kalkîń — zakačio kosom panj, i polimio je u kolenu ∎ la frînt đi bataĭe — plomio ga je od batina ∎ a frînt držaļa la sakurĭe — slomio je držalje na sekiri [Por.] ♦ rum. frânge ♦ etim. < lat. frangere

frînțuańe (mn. frînțuoń) [akc. frînțuańe] (i. ž.) — zabat, kalkan, trouglasti deo čeone ili zadnje strane kuće, čiji je krov na dve vode ∎ la frunțuańa kîășî sa lasă duauă gîăurĭ în patru kuolțurĭ, or una înkruśată, pi kare sa rasuflă puodu — na zabatu se ostavljaju dve četvrtaste rupe, ili jedna u obliku krsta, kroz koje se tavan provetrava [Por.] ♦ dij. var. franțîaļe (Jasikovo) [GPek] ♦ dij. var. frunțuańe (Topla) [Crn.] ♦ / < frunće ♦ rum. frontoane ♦ etim. < Fran. fronton

frîu (mn. frîńe) [akc. frîu] (i. s.) — uzda, kajas ∎ kalu are frîu, vaka are kapăstru — konj ima uzde, a krava ular ∎ frîu ĭe fakut đin kurîaļe kare sa pun la kal în kap — uzde su napravljene od kaiševa koje se stavljaju konju na glavu ∎ la kal în gură sa puńe zabala, kare are la kîpatîńe alke, đi kare sînt ļegaće uzgińiļi — konju u usta stavlja se žvala, koja ima alkice sa strane, za koje se vezuju dizgine ∎ kalu sa arańiașće đintr-un kes ku zuob, kare sa kĭamă zobară — konj se hrani iz jedne kese sa zobom, koja se zove zobnica [Por.] ♦ rum. frâu ♦ etim. < lat. frenum

Frĭakă (mn. Frĭekuoń) [akc. Frĭakă] (i. m.) — (antr.) Trljač, nadimak nekogа čoveka sa Šopota u Rudnoj Glavi ∎ Frĭakă la poļikrit Golubuońi đi la Șuopît pi vrun komșîĭe đin Șćefańeșći, pi kare la gasît kă lukră lukru muĭerĭesk: frĭakă, saraku, rufiļi la albĭe, da muĭarĭa iĭ ođińiașće la umbră — „Trljač” je nadimak koji su Golubovići sa Šopota dali nekom komšiji od Stefanovića, koga su zatekli da radi ženski posao: trlja, siroma, rublje u koritu, a žena mu se odmara u hladu [Por.]

frĭenga (mn. frĭengie) [akc. frĭenga] (i. ž.) — (med.) frenga, francuska bolest, sifilis ∎ frĭenga ĭe buală ibomńiśiaskă; đi buala-ĭa la muĭerĭ a pikat nasu — frenga je ljubavnička bolest; od te bolesti ženama su otpadao nos ♦ var. frenga [Por.] ♦ rum. frenție ♦ etim. < tur. francuska bolest

frumoșață (mn. frumoșîățurĭ) [akc. frumoșață] (i. ž.) (pril.) — lepota, krasota, divota I. (i. ž.) a. (za ljude) fizička lepota ∎ đi frumoșața iĭ mi sa-nvîrćiașće-n kap — od njene lepote vrti mi se u glavi b. (za predmete) ukras ∎ kînd faś zakuańe đi pomană, puń pi ĭaļe frumoșîățurĭ kum am învațat đi la babiļi-nuaștre — kada mesiš „zakončiće” za daću, stavljaš na njih ukrase kakve smo naučili od naših baba c. (za društvo) mir, napredak, sreća ∎ paśe-n țară, traĭ fara raturĭ: frumoșața lumi — mir u zemlji, život bez ratova: divota jedna d. (psih.) divljenje, ushićenje ∎ mare frumoșață ĭe kă vorbarĭu nuostru ažuns la doa miĭe đi vuorbe numa la ḑîaśe-unsprîaśe sluove — velika je divota da je naš rečnik stigao do dvehiljade reči, i to na svega deset-jedanaest slova II. (pril.) (uzv.) ironično, za nešto što je ispalo naopako ∎ Frumoșață! — (iron.) Lepota! ♦ sin. mîndrĭață [Por.] ♦ rum. frumuseţe

frumuos (frumuasă) (mn. frumuoș, frumuasă) [akc. frumuos] (prid.) — lep a. (za čoveka) osoba lepog izgleda ∎ fata mare ĭe frumuasă, a mîžlośină ĭe măĭ frumuasă đi kît ĭa, da a mikă șî măĭ frumuasă, kî ĭe măĭ frumuasă đi kît ĭaļe amîndoă, da asta śe are numa șapće ań, mi sa-m pare k-o sî fiĭe măĭ frumuasă pista tuoț — starija ćerka je lepa, srednja lepša od nje, najmlađa je najlepša, jer je lepša od obe, ali ova koja ima samo sedam godina, čini mi se biće najlepša od svih b. (za predmete) lep, ukrašen, skladnog oblika, koji pored funkcije ima i lep izgled ∎ am avut un kuțît ku plasîaļe frumuasă, adîns înfrumoșaće pi plaku mĭeu, ama mi l-a furat — imao sam jedan nož sa lepim kanijama, posebno ukrašenim po mom ukusu, ali su mi ga ukrali c. (za posao) dobro, kvalitetno i stručno urađen posao ∎ ma duk la un barbarĭ sî ma ratungă, k-am uḑît kă tunźe frumuos — idem kod jednog brice da me podšiša, jer sam čuo da lepo šiša d. (za vreme) lepo, vedro vreme ∎ sa razbună, o sî fiĭe ḑîua frumuasă — razvedrilo se, biće lep dan ∎ mi sa-m pare kî ĭerńiļi a fuost măĭ frumuasă în kopilariĭa-mĭa, đi kît śe sînt akuma — čini mi se da su zime bile lepše u mom detinjstvu, nego što su sada e. (za osećanja) lepo, prijatno, milo, drago, slatko ∎ mult mi frumuos kînd ma ginđiesk la ĭa, kînd îm dîă-n gînd kît ĭe đi dulśe șî frumuos țukatu ku ĭa, ma topĭesk tuot — mnogo mi je lepo kad mislim na nju, kad se setim koliko je slatko i lepo ljubljenje sa njom, sav se istopim ∎ (komp.) tare frumuos — jako lepo ∎ mult frumuos — mnogo lepo ♦ sin. mîndru [Por.] ♦ dij. var. frumos [Buf.] ♦ rum. frumos ♦ etim. < lat. formosus

frunće (mn. frunț) [akc. frunće] (i. ž.) — ① (anat.) čelo ∎ frunća ĭe la uom parća kapuluĭ đi-nainće, đisupra đi uokĭ — čelo je kod čoveka prednji deo glave, iznad očiju ② (objekti) prednja, čeona strana ∎ kasa ĭe ku frunća întuarsă kîtra drum — kuća je čeonom stranom okrenuta ka putu ③ (reljef) prisojna strana; strana okrenuta ka istoku ∎ Frunća Șășki — (top.) (dosl.) „Čelo Šaške”, čeona strana brda iznad reke Šaške, okrenut ka istoku (zaseok Blizna, Rudna Glava) ♦ sin. față [Por.] ♦ rum. fruncea ♦ etim. < lat. *fronticella; frons, -ntis

frunḑarĭ (mn. frunḑarĭe) [akc. frunḑarĭ] (i. s.) — lisnik ∎ frunḑarĭu ĭe un fĭeļ đi klańe, grîmađită đin krĭanźe ku frunḑă, dîrîmaće đi pi ļiamńe, kare sa pazîașće să fiĭe ĭernaćik đi viće — lisnik je jedna vrsta plasta, sadenutog od grana sa lišćem, okresanih sa drveća, koji se čuva kao zimnica za stoku ∎ la nuoĭ frunḑarĭu sa faśe đin frunḑă đi gorun, śaruoń șî fag, kî aļa ļiamne măĭ mult ĭastă — kod nas se lisnik pravi od lišća hrasta, cera i bukve, jer toga drveća najviše ima [Por.] ♦ rum. frunzar

frunḑă (mn. frunḑ, frunḑă) [akc. frunḑă] (i. ž.) — (bot.) list, deo biljke ∎ tuata buĭađa are frunḑ — svaka biljka ima lišće ∎ frunḑă vĭarđe — zelen list ∎ frunḑă uskată — suvi list ∎ tuamna frunḑa pikă đin ļiemn — ujesen lišće opada s drveća ∎ frunḑa a-ngălbińit — lišće je požutelo [Por.] ♦ rum. frunză ♦ etim. < lat. frondia (< frons, -ndis)

frunḑuļiță (mn. frunḑuļițe) [akc. frunḑuļiță] (i. ž.) — (demin.) (bot.) listić, mali list biljke ∎ fluarĭa a rîsarit, ș-a slubaḑît frunḑuļița, ginđesk kî o sî sa prindă — cvet je iznikao i pustio listić, mislim da će se primiti ♦ var. frunḑîșuară ♦ / frunḑă + suf. -uļiță [Por.] ♦ rum. frunzuliţă

fruntaș (mn. fruntaș, ž.r. fruntașîță) [akc. fruntaș] (i. m.) — čelnik, predvonik, vođa; rukovodilac; političar ∎ rumîńi ńiśkînd n-avut ńiskaĭ fruntaș a luor kare ar fi đi vro trĭabă sî sa pumeńiaskă — Vlasi nikad nisu imali neke svoje vođe, koje bi bile vredne pomena ∎ fruntașî ar trăbuĭa să mĭargă înainća lumi, să-ĭ puarće kîtra bunataće đi tuoț — rukovodstvo bi trebalo da ide ispred naroda, da ga vodi ka opštem dobru [Por.] ♦ rum. fruntaș

fruștuk (mn. fruștukurĭ) [akc. fruștuk] (i. s.) — (nutr.) doručak ∎ vuorba fruștuk ĭe nuauă, a duso saćańi kare a fuost prinș la lukru, kă numa la lukru a kîpatat ođină đi fruștuk — reč fruštuk je nova, doneli su je seljaci koji su bili zaposleni, jer samo na poslu se dobijala pauza za doručak ∎ aĭ nuoștri aĭ batrîń mînkarĭa a đintîń đimińața n-a kĭemat fruștuk, numa prînḑîșuor — našti stari prvi jutarnji obrok nisu zvali fruštuk, nego ručkić ♦ sin. prînḑ [Por.] ♦ rum. fruștuk ♦ etim. < ger. Frühstück

fruștukui (ĭuo fruștukuĭ, ĭel fruștukuĭe) [akc. fruștukui] (gl. p.) — (nutr.) doručkovati ∎ vrĭamĭa đi fruștuk, trăbe să fruștukuim măĭ îndată, kă murim đi fuame, da iĭ puaće kă a fruștukuit șă nu ļi sa pasă — vreme je doručku, treba da doručkujemo što pre, jer ćemo umreti od gladi, a oni su možda doručkovali pa ih nije briga [Por.] ♦ rum. fruștuca

fuaĭe (mn. fuoĭ) [akc. fuaĭe] (i. ž.) — list ① (bot.) list biljke ∎ fuaĭe đi kukuruḑ — list kukuruza ② stranica knjige, novine ∎ s-a rupt duauă fuoĭ đin karće — pocepale su se dve stranice knjige ③ stav, odluka ∎ am întuors fuaĭa, ș-akuma sînt alt uom — okrenuo sam list, i sada sam drugi čovek [Por.] ♦ rum. foaie ♦ etim. < lat. folia

fuaļe (mn. fuoĭ) [akc. fuaļe] (i. ž.) — ① mešina, meh ∎ fuaļe đi apă — mešina za vodu ∎ fuaļe în karĭe pakurari a dus fańina — mešina u kojoj su čobani nosili brašno ∎ fuaļe la karîăbĭ — mešina na gajdama ∎ fuaļe đi fuok la kaminu đi lukrat la fĭer — mehovi za kovačku vatru [Crn.] ② (anat.) stomak; trbuh ∎ s-a umflat fuaļiļi — naduo se stomak [Por.] ∎ ļikitău astrukă muĭera dă la fuaļe pănă la źenunkĭ — kecelja pokriva ženu od stomaka do kolena (Rečica) [Stig] ♦ rum. foale ♦ etim. < lat. follis

fuame (mn. fuomĭ) [akc. fuame] (i. ž.) — glad, osećaj potrebe za hranom ∎ mare ĭe fuamĭa la-l sarak — velika je glad u siromaha ∎ muor đi fuame — umirem od gladi ♦ var. fuamiće [Por.] ♦ rum. foame ♦ etim. < lat. fames, -is

fuarfikă (mn. fuarfiś) [akc. fuarfikă] (i. ž.) — (ret.) makaze, pribor za sečenje, šišanje ili strizanje ∎ ku fuarfiśiļi s-a tuns uoiļi, da șî uamińi — makazama su se strizale ovce, a i šišali ljudi ∎ fuarfiśiļi aĭ nuoștri a kumparat đi la țîgań — makaze su naši kupovali od Cigana ∎ fuarfiś đi taĭat la pļek — makaze sa sečenje lima ∎ fuarfiś đi taĭat la viĭe — makaze za rezanje vinograda ∎ fuarfiś đi kusut — šivaće makaze ♦ var. fuarfiś ∎ fuarfiśiļi au duauă masîaļe, șî la una îĭ sa ḑîśe fuarfikă — makaze imaju dva sečiva, i jedno zovemo „fuarfika” ∎ dîăm o parĭake đe fuarfiś — daj mi jedan par makaza (Tanda) [Por.] ♦ rum. foarfecă ♦ etim. < lat. forfex, -icis

fuće (ĭuo fut, ĭel fuće) [akc. fuće] (gl. p. ref.) — (vulg.) jebati, vršiti seksualni čin ∎ futuĭ nakazu-n kur — ’bem ti muku u dupe ∎ fuće kît puoț, kînd nu măĭ puoț, atîrnă-ț pula-n kuń, șî taś — jebi kol’ko možeš, kad više ne možeš, okači kurac o klin, i ćuti [Por.] ♦ rum. fute ♦ etim. < lat. fut(u)re

fućelkă (mn. fućeļke) [akc. fućelkă] (i. ž.) — (vulg.) jebulja ∎ fućelkă ĭe muĭere fućeluasă, iĭ skapîră pula đin uokĭ, da ĭa sa faśe sumĭarńikă — jebulja je žena jebežljiva, seva joj kurac iz očiju, a ona se pravi nevina [GPek]

fućeriĭe (mn. fućeriĭ) [akc. fućeriĭe] (i. ž.) — (vulg.) jebačina, seksualna spletka, intriga, trač ∎ nu mi sa pasă đi fućeriĭiļi luor, kare pi kare fuće trĭaba luor — ne zanimaju me njihove jebačine, ko koga jebe, njihova je stvar [Por.]

fućerĭe (mn. fućerĭ) [akc. fućerĭe] (i. ž.) — (vulg.) jebaštvo, jebačka moć ∎ slab ĭe la fućerĭe — slab je u jebaštvu [Por.]

fućevînt (mn. fućevînț) [akc. fućevînt] (i. m.) — (vulg.) (pej.) jebivetar, zevzek, zgubidan ∎ fată ka ḑîna, da s-a mîritat dupa un fućevînt đin oraș, numa sî skîape đi la sapă — devojka k’o vila, a udala se za nekog jebivetra iz grada, samo da utekne od motike [Por.] ♦ rum. futevânt

fućićuos (fućićuasă) (mn. fućićuoș, fućićuasă) [akc. fućićuos] (prid.) — (vulg.) jebuljav, opsednut seksom ∎ a dus o pļuadă đin lumĭa albă, o ĭapă fućićuasă fara parĭake în aritu nuostru — doveo je jednu uspaljenicu iz belog sveta, jednu kobilu jebuljavu bez para u našem kraju [Por.]

fuduļi [akc. fuduļi] (gl. p. ref.) ● v. făduļi [Por.] ♦ rum. fuduli

fufă (mn. fufĭe) [akc. fufă] (i. ž.) — (pej.) ① fufița, laka žena; kurva; kučka ∎ ĭera muĭare la luok, akuma s-a fakut așa o fufă đi n-aĭ trĭabă ku ĭa — beše žena na mestu, sada je postala takva fufica da nemaš posla s njom ② (fig.) prodana duša, prevrtljivac ∎ nu ći lasa-n ĭel, kî ĭe o fufă đi uom — ne oslanjaj se na njega (=ne veruj mu), jer je prevrtljivac ♦ sin. fikă [Por.] ♦ rum. fufă

Fufu [akc. Fufu] (i. m.) — (antr.) Fufu, vlaški nadimak nejasnog značenja i porekla ∎ Fufu ĭe poļikră batrînă la Gorńana, da ĭastă șî pin alće saće rumîńeșć — Fufu je stari nadimak u Gornjani, ali ga ima i u drugim vlaškim seliama ∎ măĭ batrîn Fufu đi kare sa șćiĭe ĭe vrun Pîătru Fufu, ĭastă apruape la doăsuće đi ań đi kînd a trait ĭel — najsatriji Fufu o kome se zna je neki Petar Fufu, ima blizu dvesta godina otkad je on živeo [Por.] ♦ rum. Fufu

Fufuļieșći [akc. Fufuļieșći] (i. m.) — (antr.) Fufulović, Fufuljević, porodični nadimak familija u Gornjani i Rudnoj Glavi, nastao od nadimka Fufu ∎ Fufuļieșći traĭesk în Saļișće; sa puvestîașće kî akolo sînt iĭ ku Pipiĭuońi măĭ batrîń — Fufulovići žive u Selištu; priča se da su oni tamo sa Pipićima najstariji ∎ Fufuļieșći puvestîăsk k-a luor aĭ batrîń în Gorńana a veńit đin Buśa — Fufulovići pričaju da su njihovi stari u Gornjane došli iz Bučja ∎ Fufuļieșći în Arnaglaua sînt veńiț đi la Gorńana; a luor rudă sa stîns, a ramas numa poļikra la o krĭangă đi Bîlańeșći, kare sînt mutaț đi la Kîrșe la śuaka Rnaglîăvi, ș-a nîsļeđit moșîĭa lu Fufuļieșći — Fufulovići u Rudnoj Glavi su došli iz Gornjana; njihova se loza ugasila, ostao je samo nadimak u jednoj grani Balanovića, koji su se sa Krša preselili na Rudnoglavsko brdo, i nasledili imanje Fufulovića [Por.]

fufuļikă (mn. fufuļiśe) [akc. fufuļikă] (i. ž.) — (bot.) tipac (Festuca glauca) ∎ ĭarba fufuļikă a dat pin padurĭ șî pi kîrșuaće, șî uoĭļi a paskuto numa pănă a fost vĭarđe, kă dupa śe s-a uskat n-a măĭ fost đi ńimika — tipac je rastao po šumama ili ostenjacima, i ovce su ga pasle samo dok je bio zelen, jer kad bi se osušio, nije više bio ni za šta [Por.] ♦ dij. var. fufuļiśe [Crn.]

fufuļiśe (mn. fufuļiś) [akc. fufuļiśe] (i. ž.) — (bot.) tipac (Festuca glauca) ∎ fufuļiśe ĭe numiļi adoĭļa lu un fĭeļ đi ĭarbă kare o kĭamă ćipșînă — „fufuljiče” je drugi naziv za jednu vrstu trave koja se zove „ćipšina” (tupac) [Crn.] ♦ dij. var. fufuļikă (Rudna Glava) [Por.]

fuga [akc. fuga] (pril.) — hitro, brzo ∎ ț-a kriśit muma să viń fuga pănă la ĭa — poručila ti je majka da hitro dođeš do nje ∎ (u izr.) într-o fuga — na brzaka; u jednom dahu ∎ kosîtuorĭ bun șî vrĭańik, puaće să kosaskă kîmpuțo-la đi pi fuga — dobar i vredan kosac može da pokosi tu livadicu o čas ♦ sin. ĭuta ♦ up. fugă [Por.] ♦ rum. fuga ♦ etim. < lat. fuga

fugari (ĭuo fugarĭesk, ĭel fugarĭașće) [akc. fugari] (gl.) — juriti nekoga ili nešto; terati; goniti ∎ nu fugari mîțu dăn kasă dăźaba — ne juri mačku iz kuće zabadava [Stig] ♦ dij. sin. dudai [Por.] ♦ rum. fugări

fugariĭe (mn. fugariĭ) [akc. fugariĭe] (i. ž.) — (augm.) bežanija ∎ đi vrĭamĭa đi rat a fuost fugariĭe mare în tuaće părțîļi — za vreme rata bilo je bežanije na sve strane [Por.] ♦ rum. fugarire

fugarĭ (mn. fugari) [akc. fugarĭ] (i. m.) — ① begunac ∎ fugarĭ đi puoćiră — begunac pred poterom ② izbeglica, lice koje je pobeglo sa svoje teritorije da bi se spasilo ∎ a fuost fugarĭ đi vrĭamĭa đi namț — bio je izbeglica za vreme nemačke okupacije ③ dezerter adînkă ∎ fugarĭ đin vuoĭskă — dezerter iz vojske [Crn.] ♦ dij. var. fugaș [Por.] ♦ rum. fugar

fugarńiță (mn. fugarńiśe) [akc. fugarńiță] (i. ž.) — pobegulja ∎ fugarńiță ĭe muĭarĭa kare a fuźit đi la uom șî s-a dus la altu, or s-a întuors la mumî-sa — pobegulja je žena koja je odbegla od muža i otišla drugom, ili se vratila majci [Por.]

fugă (mn. fuźiĭ) [akc. fugă] (i. ž.) — beg, begstvo; bežanje; tutanj ∎ a dat fuga đi frikă kă-l prind — udario u beg od straha da će ga uhvatiti ∎ kînd auḑît kîńi kî latră, s-a pus pi fugă, șî ĭel, șî fîrtatî-su — kad su začuli pse, uhvatili tutanj i on, i njegov kompanjon ♦ up. fuga [Por.] ♦ rum. fugă ♦ etim. < lat. fuga

fuĭuagă [akc. fuĭuagă] (pril.) — (za kretanje) vijugavo, vrludavo; u kolini; u talasu; navrat-nanos ∎ sa ḑîśe đi śuava kî mĭarźe fuĭuagă kînd sa țîńe șîr, da nu mĭerg đirĭept, numa înkolo-nkolo — kaže se da se nešto kreće vijugavo kad se drži red, ali se ne ide pravo, nego tamo-amo ∎ stîna, kînd sîmće sanuńa, or kînd satulă traźe la apă, aļargă fuĭuagă — stado ovaca, kad oseti slanište, ili kada sito juri na pojilo, juri navrat-nanos ♦ sin. fuĭoruagă ∎ pîrdańiśiļi đi furńiś, ăm tună-n kasă fuĭoruagă — prokleti mravi, ulaze mi u kuću u koloni [Por.] ♦ rum. fuioagă

fuĭuor (mn. fuĭuară) [akc. fuĭuor] (i. s.) — ① povesmo konoplje ∎ fuĭuor ĭe aĭa śe sa kapîtă kînd sa traźe kîńipa pin drîgļiaće, șî ĭe sprimit đi tuors — povesmo je ono što se dobija kada se konoplja provuče kroz grebenm i spremno je za predenje ② nit, konac ∎ fuĭuor đi lînă — vuneni konac ③ mlaz; talas; niz; stroj; stub ∎ fumu mĭarźe fuĭuor pi kuoș — tanak stub dima izlazi kroz odžak ∎ la muĭare smolao mĭerg paduki fuĭuor pista frunće — smolavoj ženi vaške idu u stroju preko čela ∎ kînd zmău a zburat pista śierĭ, dupa ĭel s-a tras fuĭuor đi skinćiĭ — kada je zmaj leteo preko neba, iza njega se vukao mlaz iskrica ♦ (augm.) fuĭoruagă ④ (antr.) nadimak ∎ fuĭuor sa poļikrĭaḑă uomu kare ĭe nalt șî supțîrĭe — „fujor” se kao nadimak daje čoveku koji je visok i mršav ∎ đin poļikră fuĭuor, ĭasă prezimiļi rumĭńesk sîrbizat Fuĭorić or Fuĭuorović — od nadimka „fujor” (povesmo) nastaje posrbljeno vlaško prezime Fujorić ili Fujorović [Por.] ♦ rum. fuior ♦ etim. < ? lat. fŏliola, dem. od fŏlium „list”

fulg (mn. fulgurĭ) [akc. mn. fulgurĭ] (i. s.) — susnežica; val, talas ∎ vińe un fulg đi zapadă, akuș sa puńe să ńingă — dolazi talas susnežice, uskoro će početi da pada sneg [Por.] ♦ rum. fulg

fulgui (ĭuo fulguĭ, ĭel fulguĭe) [akc. fulgui] (gl. p.) — provejavati (o snegu) ∎ fulguie flotaśi, ńinźe rar — provejava susnežica, pada redak sneg [Por.] ♦ rum. fulgui

fulźer (mn. fulźerĭ) [akc. fulźer] (i. m.) — munja ∎ sa văḑu đinoarļea un fulźer, fulźeră la răsărit — videla se malopre jedna munja, sevnula je na istoku [Crn.] ♦ dij. var. sfulđir [Por.] ♦ rum. fulger ♦ etim. < lat. fulger (= fulgur, -is)

fulźera [akc. fulźera] (gl. p.) ● v. sfulđira [Crn.] ♦ rum. fulgera

fum (mn. fumurĭ) [akc. mn. fumurĭ] (i. ž.) — ① dim ∎ fumu sa faśe đin vro arsură — dim nastaje iz nekog sagorevanja ∎ ĭastă la kasă śińiva, kă mĭarźe fumu pi kuoș — ima nekog kod kuće, jer izlazi dim kroz odžak ∎ dăm șî miĭe, să trag un fum đin lulă — daj i meni da povučem jedan dim iz lule ∎ fum alb, fum ńiegru — beli dim, crni dim ② prašina koja se diže ∎ mînă karuța ku kaĭ, đi fumu sa rađikă dupa iĭ — tera čeze sa konjima da se prašina diže za njima [Por.] ♦ rum. fum ♦ etim. < lat. fumus

fuma (ĭuo fumĭeḑ, ĭel fumĭaḑă) [akc. fuma] (gl. p.) — pušiti, dimiti; duvaniti ∎ am fumat într-o vrĭame, pănă a fuost tutunuĭepćin, pĭe urmă m-am lasat — pušio sam jedno vreme, dok je duvan bio jeftin, posle sam batalio [Por.] ♦ rum. fuma ♦ etim. < lat. fumare

fumariĭe (mn. fumariĭ) [akc. fumariĭe] (i. ž.) — (augm.) dimčina, veliki dim, mnogo dima ∎ tutuńesk tuoț ka turśi, sa umplu suoba đi fumariĭe đi nu puoț să sifļi — puše svi kao Turci, napuni se soba dimčine da ne možeš da dišeš [Por.] ♦ rum. fumărie

fumărikă (mn. fumăriś) [akc. fumărikă] (i. ž.) — (zast.) (bot.) dimnjača, rosopas (Fumaria officinalis) ∎ fumărika ĭe buĭađe ku fluare bilovinkă, kare are vîr ka kînd ĭe afumat — dimnjača je biljka sa ljubičastim cvetom, koji ima vrh kao da je zadimljen [Por.] ♦ rum. fumărică

fumuriu (fumuriĭe) (mn. fumuriĭ, fumuriĭe) [akc. fumuriu] (prid.) — (zast.) (color) pepeljav, siv ∎ fumuriu a ḑîs babiļi đi śeva śi ĭe sur, ka śanușa — pepeljavo su nazivale babe nešto što je sivo, kao pepeo ♦ var. fumără ♦ sin. sur [Por.] ♦ rum. fumuriu

fund (mn. fundurĭ) (i. m.) — dno ① a. dno posude ∎ fundu uaļi — dno lonca ∎ s-a prins đi fund — o jelu: zagorelo jelo, uhvatilo se za dno posude b. poklopac, zaklopac ∎ puńe fundu pi kuafă, sî nu piśe luomurĭ în apă — poklopi kofu, da ne padne trunje u vodu ② lopar ∎ pîńa sa plumađiașće pi fund, șî ku ĭel sa bagă-n koptuorĭ — hleb se mesi na loparu, i njime se unosi u pećnicu ∎ vrîžîtuarĭa dă ku bobiļi pi fund — vračara baca zrna na loparu ③ tur na pantalonama ∎ s-a karat pi gĭață pi kur, ș-a rupt śuariśi la fund — klizao se na ledu na zadnjici, pa je pocepao pantalone na turu ④ (geog.) dno vodotoka; dubodolina ∎ fundu boruźi, ogașuluĭ, rîuluĭ — dno dubodoline, potoka, reke ⑤ (fig.) najniži društveni nivo ∎ a kaḑut la fund, ńima nu-l măĭ fuarmîĭe đi ńimika — pao je na dno, niko ga više ne ferma ni za šta ⑤ (rel.) najdublji deo pakla ∎ ku atîta pakaće, ńiś la fundu ĭaduluĭ n-o sî fiĭe luok đi ĭel — sa tolikim gresima, ni na dnu pakla neće biti mesta za njega [Por.] ♦ rum. fund ♦ etim. < lat. fundus

fundamĭent (mn. fundamĭeńćе) [akc. fundamĭent] (i. s.) — temelj, osnova; fundament ∎ kasa mare, da fundamĭentu skund, n-o sî fiĭe bun — velika kuća, a plitak temelj, neće biti dobro ∎ a triĭļa ḑî sapăm la fundamĭentu kășî, șî înga nuĭe gata — treći dan kopamo temelj kuće, i još nije gotov [Por.] ♦ rum. fundament ♦ etim. < lat. fundamentum

Fundîrĭ [akc. Fundîrĭ] (i. m.) — (antr.) Dupiš, Dupište, Zadnjić, lik iz vlaške bajke ∎ Fundîrĭu ĭe kopilu al măĭ mik đintr-o povastă ku muĭarĭe kare avut mulț kopiĭ, șî iĭ a pļekat în lume, da Fundîru, kînd a krĭeskut, a pļekat să-ĭ kaće — Dupiš je najmlađe dete u jednoj bajci o majci koja je imala mnogo dece koja su sva pošla u svet, a Dupiš je, kad je odraso, krenuo za njima da ih traži ♦ var. Fundiș [Por.]

funduańe (mn. funduońurĭ) [akc. funduańe] (i. ž.) — ① (geog.) dubodolina ∎ s-a dus ku vićiļi la funduańe, nu vińe îndată — otišao je sa stokom u dubodolinu, neće doći skoro ② (top.) Dubodolina ∎ Funduańe, kotunu Gorńeńi, vaļe adînkă, lungă șă înkisă întra kîrșuaće, la otar întra Gorńana șî Buśa — Dubodolina, zaselak Gornjane, duboka i dugačka kotlina, zatvorena kršem, na međi između Gornjana i Bučja [Por.] ♦ rum. fundoaie

fuńe (mn. fuńi) [akc. fuńe] (i. ž.) — štranga; uže ① štranga; povodac ∎ fuńe ĭe sfuară skurtă la kapăstru, ku kare sa puartă vaka — štranga je kratko uže na ularu, kojim se vodi krava ② slamnati povez na žitnom snopu ∎ fuńe đi ļegat snuopi s-a fakut đin paĭe đi ovăsk — uže za vezivanje snopova pravila se od ovsene slame (Tanda) ③ (fig.) kontrola nad ženom ∎ țîńe muĭarĭa strîns đi fuńe, las-o ku fuńa skurtă, să fiĭe kuminće, să nu sa zburđaḑă, șî sî sa dukă la altu — drži ženu čvrsto na užetu, daj joj kratak povodac da bude krotka, da se ne pomami i ode kod drugoga ♦ sin. frengiĭe, sfuară [Por.] ♦ rum. funie ♦ etim. < lat. funis

fuńiźină (mn. fuńiźiń) [akc. fuńiźină] (i. ž.) — čađ, ugljenik u obliku lakog praha koji se taloži iz dima i plamena; gar ∎ fuńiźina sa faśe pi kuoș or pi ćunk — čađ se hvata na dimnjaku, ili čunku ∎ fuńiźină muĭeriļi a pus în śară topită, șă đin mistakatura-ĭa a luvat ku konđeĭu ș-ankonđeĭat uauļi đi pașć — čađ su žene stavljale u rastopljeni vosak, i iz te mešavine uizimale kondeljom i šarale uskršnja jaja ♦ var. fuńinźină [Por.] ♦ rum. funingine ♦ etim. < lat. fuligo, -inis

fuńiźinuos (fuńiźinuasă) (mn. fuńiźinuoș, fuńiźinuasă) [akc. fuńiźinuos] (prid.) — čađav, pun čađi; garav ∎ ćistîră kuoșu, șî pļekară fuńiźinuoș ka draśi, kă n-au unđe sî sa spĭaļe — čistili su odžak, i pođoše čađavi ko đavoli, jer nemaju gde da se operu [Por.] ♦ rum. funinginos

fuok (mn. fuokurĭ) [akc. fuok] (i. s.) — I. vatra ① (za materiju) sagorevanje praćeno plamenom i toplotom ∎ sa aprins fuoku — vatra se upalila ∎ fuoku arđe ku bîlbataĭe — vatra gori plamenom ∎ fuok tare — jaka vatra ∎ ațîțîĭatu fuokuluĭ — džaranje vatre ∎ fuok stîns — ugašena vatra ∎ fuok putoļit — potuljena vatra ∎ vatra fuokuluĭ — ognjište, ložište; kamin ② (med.) temperatura ∎ kopilu a raśit, ș-a kîpatat fuok — dete se prehladilo, i dobilo temperaturu II. toplota, vrelina, sparina ∎ arđe suariļi đi friźe, atîta ĭe fuok đi tare afară đi puoț sî friź pîńa pi pĭatră — gori sunce pa prži, tolika je sparina napilju da možeš hleba da ispečeš na kamenu III. paljba, plotun ∎ a tras fuok đin tun — opalili plotun iz topa [Por.] ♦ rum. foc ♦ etim. < lat. focus

fuolśa (mn. fuolś) [akc. fuolśa] (i. m.) — (anat.) trbonja, škembonja ∎ đemult rar a fuost fuolśe pin sat, kă s-a lukrat mult, da mînkarĭa a fuost slabă — nekada je bilo malo trbonja po selu, jer se radilo mnogo, a hrana je bila slaba ♦ sin. burća ♦ / (augm.) < fuaļe — meh, mešina [Por.] ♦ rum. foltea

fuonf (fuonfă) (mn. fuonfi, fuanfe) [akc. fuonf] (prid.) — (anat.) bezub, koji nema nijedan zub u glavi ∎ dĭeda a trait o sută đi ań, ș-a murit ku tuoț đințî-n kap, d-akuma lumĭa ćinără ramîńe fuanfă — deda je živeo sto godina, i umro je sa svim zubima u glavi, a danas mladi ljudi ostaju bezubi ♦ up. șćirb ∎ șćirb măĭ are vrun đinće, da fuonfu n-are ńiś unu — krezub i ima neki zub, a bezub nema nijedan ♦ var. fuanful (Rudna Glava) ♦ up. fîrnau, îrnau [Por.] ♦ rum. fonf

fura (ĭuo fur, ĭel fură) [akc. fura] (gl. p. ref.) — krasti, uzimati bez dozvole, otimati, pljačkati ∎ a veńit uoțî, șî mĭ-a furat tuot đin kasă — došli su lopovi, i ukrali mi sve iz kuće ∎ fă tuot, numa nu fura, kă furaluku ĭe măĭ urîtă trĭaba-n lume — čini sve, samo nemoj krasti, jer je krađa najružnija stvar na svetu ∎ ĭa furat suarļi uoki, ș-a dat ku karu-n ļiemn — sunce ga je zaslepelo, i udario je kolima u drvo ∎ mare oțoman, ći fură la uokĭ — velika lopovčina, krade te na oči ∎ a fuost ustańit, și la furat suomnu — bio je umoran i uhvatio (=ukrao) ga san [Por.] ♦ rum. fura ♦ etim. < lat. furare

furaluk (mn. furalukurĭ) [akc. furaluk] (i. s.) — lopovluk ∎ s-a învațat la furaluk, șă ńima nu sa vaĭtă — navikli na lopovluk, pa se niko ne žali ∎ furaluk mare — veliki lopovluk ∎ iĭ traĭesk đin furaluk — oni žive od lopovluka [Por.]

furatuor (furatuare) (mn. furatuorĭ, furatuarĭe) [akc. furatuor] (prid.) — (ret.) kradljivac, lopov ∎ ku kare a kreskut, nu ma mir kî ĭe furatuorĭ đ-aĭ aļieș — sa kim je odras’o, ne čudi me što je vrstan kradljivac ♦ sin. uoț [Por.] ♦ rum. furător

furatură (mn. furaturĭ) [akc. furatură] (i. ž.) — krađa, lopovluk ∎ pi nuoĭ ń-a-nvațat parințî să nu ńi lasăm la furatură, k-aĭa ĭe, pi lînga minśună, măĭ urît lukru pi lume — nas su učili roditelji da se ne upuštamo u krađu, jer je to, pored laži, najružnija stvar na svetu [Por.] ♦ rum. furătură

furčerĭ (mn. furčere) [akc. furčerĭ ] (i. s.) ● v. furkuoń [Kmp.] ♦ rum. furcoi

furgasî (ĭuo furgasĭăsk, ĭel furgasîașće) [akc. furgasî] (gl.) — (iron.) krađomnaći, naći nešto krađom, krasti ∎ ĭel ĭe uom tare vikļan, puaće să-ț furgasîaskă śe guod vrĭeĭ, șî lapće đi pasîrĭe dakă-ț trîabe — on je jako sposoban čovek, može da ti krađinađe sve što poželiš, i od ptice mleko ako ti zatreba ♦ fur — lopovluk, krađa + gasî — naći, pronači, otkriti, izmisliti [Por.] ♦ rum. furgăsi

furgasît (furgasîtă) (mn. furgasîț, furgasîće) [akc. furgasît] (prid.) — (iron.) krađomnađen, ukraden ∎ furgasît: đi śuava śe ĭe furat, da uoțu spuńe kă ĭe gasît vrunđeva — krađomnađen: za nešto što je ukradeno, a lopov kaže da je negde nađeno [Por.] ♦ rum. furgăsit

furiș [akc. furiș] (pril.) — kradom, krišom; podmuklo; prikriveno, neopaženo; potajno; lukavo ∎ kîńiļi luĭ ĭe rîău, sa traźe dupa uom șă-l muśkă ku furiș — njegov pas je opasan, vuče se za čovekom i ujeda ga kradom ∎ a lukrat ku furiș, ama ĭară la urmă a dat în fĭară — radili su u potaji, ali su opet na kraju upali u zamku [Por.] ♦ rum. furiș

furkat (furkată) (mn. furkaț, furkaće) [akc. furkat] (prid.) — račvast, rakljast ∎ la spinćikat șî ĭ-a fakut vîru furkat — rascepao ga je i napravio mu je račvast vrh ∎ rîndurika are kuadă furkată — lastavica ima račvast rep [Por.] ♦ rum. furcat ♦ etim. < lat. furcatus

furkă (mn. furś) [akc. furkă] (i. ž.) — ① raklja, račva; račvast predmet ∎ furkă ĭe fiĭe śe śe are kuadă șî ĭe raklat la vîr — račva je bilo šta što ima dršku i rakljast vrh ② vile, rašljasto oruđe sa dva, tri ili četiri roglja od drveta ili metala, za nabadanje sena, slame, trave i dr. ∎ furkă đi ļiemn — drvene vile ∎ furkă đi fĭer — gvozdene vile ∎ furkă ku triĭ kuarńe đi adunat la fîn — troroge vile za sakupljanje sena ∎ furkă đi tuors — preslica ♦ (augm.) furkuoń ♦ (demin.) furkuļiță ♦ rum. furcă ♦ etim. < lat. furca

furkă đi tuors (mn. furś đi tuors) [akc. furkă đi tuors] (i. ž.) — (tehn.) preslica ∎ furkă đi tuors — (dosl.) „račka za predenje”, preslica ∎ furka đi tuors akuma sa faśe đin blană, da đimult a fuost fakută đintr-o krĭangă înfurkată — preslica se danas izrađuje od daske, a ranije je bila napravljena od račvaste grane [Por.] ♦ rum. Furcă de tors

furkuļiță (mn. furkuļiț) [akc. furkuļiță] — viljuška, pribor za jelo ∎ đemult n-a fuost furkuļiță la masă, lumĭa a luvat ku mîna — nekada nije bilo viljušaka za sofrom, ljudi su se služili rukom ♦ / (demin.) < furkă [Por.] ♦ rum. furculiţă

furkuoń (mn. furkuańe) [akc. furkuoń] (i. s.) — (augm.) rogulje, drvena vila za seno sa dva zuba i dugom drškom ∎ đi grîmađit klańa trîabe furkuoń țapîn — za plašćenje sena potrebne si jake rogulje ♦ / (augm.) < furkă [Por.] ♦ dij. var. furčerĭ (Dupljana) [Kmp.] ♦ rum. furcoi

furńika (ma furńikă, ăl furńikă) [akc. furnika] (gl. p.) — srsiti, osećati žmarce po telu; svrbeti ∎ sa ḑîśe kî ći furńikă pĭaļa kînd auḑ śuava grozau, șî sîmț ka kînd îț mĭerg furńiśiļi pi pĭaļe — kaže se da te prolaze srsi kada čuješ nešto grozno, i osećaš kao da ti mravi mile po koži ∎ a trekut pin buĭeḑar, șî akuma sa vaĭtă k-ăl furńikă tuata pĭaļa — prošao je kroz budžak, i sad se žali da mu prolaze žmarci po celoj koži ♦ sin. mînka [Por.] ♦ rum. furnica ♦ etim. < lat. formicare

furńikarĭ (mn. furńikarĭe) [akc. furńikarĭ] (i. s.) — (ent.) mravinjak, mravlje gnezdo ∎ ļivađa pļină đi furńikarĭe, amunka o sî sa kosîaskă — livada puna mravinjaka, teško će da se kosi [Por.] ♦ rum. furnicar ♦ etim. < lat. *formicarius

furńikă (mn. furńiś) [akc. furńikă] (i. ž.) — (ent.) mrav ∎ pļină koļiba đi furńiś — puna koliba mrava ∎ mĭerg ka furńiśiļi — idu kao mravi ∎ furńikă ńagră — crni mrav ∎ furńikă ruoșîĭe — crveni mrav ∎ fruńikă galbină — žuti mrav [Por.] ♦ rum. furnică ♦ etim. < lat. formica

furńikuță (mn. furńikuț) [akc. furńikuță] (i. ž.) — (demin.) (ent.) mravić, mali mrav ∎ a ĭeșît đi-ntr-o gaură în oźak ńișći furńikuță galbińe, am turnat apă fĭartă pi ĭaļe, șî ńimika, ĭaļe ĭasă șî ĭasă — izašli su iz jedne rupe u kaminu nekakvi žuti mravići, sipao sam vrelu vodu na njih, i ništa, oni izlaze pa izlaze [Por.]

furńikuos (furńikuasă) (mn. furńikuoș, furńikuasă) [akc. furńikuos] (prid.) — mravnat, pun mrava ∎ a pus prînḑu la luok furńikuos, șî s-a umplut ļegumĭa đi furńiś — postavila je ručak na mravnatom mestu, pa se jelo napunilo mrava [Por.] ♦ rum. furnicos