VORBAR - REČNIK
(separat)

gaćală (mn. gaćelurĭ) [akc. gaćală] (i. ž.) — (nutr.) gotovljenje, pripremanje jela ∎ pomana kată mare gaćală — daća traži veliko gotovljenje (jela) [Por.] ♦ rum. găteală

gaći (ĭuo gaćesk, ĭel gaćiașće) [akc. gaći] (gl. p. ref.) — ① (nutr.) gotoviti, spremati, pripremati jelo ∎ muma are lukru mare, gaćiașće đi prazńik — majka ima veliki posao, sprema (jela) za slavu ② (za posao) završiti, svršiti, okončati ∎ dakă nu va gaći îndată ku lukro-la, n-o sî fiĭe bun đi nuoĭ — ako ne bude skoro svršio s tim poslom, neće biti dobro za nas ∎ nu ĭ-ažutat ńima, șî ĭel sîngur a gaćit lukru — nije mu pomogo niko, i on je sam završio posao [Por.] ∎ kînd ĭeal a veńit, n-a fuost tuot konaku gatat — kad je on došao, nije bio sav konak završen (Manastirica, Mlava) ③ (za seks) svršiti, ejakulirati ∎ nuĭe ńiś un ibuomńik, prĭaĭuta gaćiașće — nije nikakav ljubavnik, prebrzo svršava ∎ kînd sa puńe bat pi muĭarĭe, nu gaćiașće tuota nuapća — kad legne pijan na ženu, ne svršava cele noći ♦ sin. fîrșî [Por.] ♦ rum. găti ♦ etim. < alb. gatit

gaćit (gaćită) (mn. gaćiț, gaćiće) [akc. gaćit] (prid.) — ① (o poslu) završen, svršen; gotov ∎ ăl așćată lukru gaćit — čeka ga svršen posao ② (o jelu) zgotovljeno, skuvano, zaprženo ∎ mînkarĭa a fuost đemult gaćită, ama ĭel n-a veńit la vrĭame, șî mînkarĭa s-a raśit — jelo je odavno bilo zgotovljeno, ali on nije došao na vreme, pa se jelo ohladilo [Por.] ♦ dij. var. gatat (Manastirica, Mlava) [Mlava] ♦ sup. ńigaćit, ńidogaćit [Por.] ♦ rum. gătit

gagauz (mn. gagauž) [akc. gagauz] (i. m.) — (pej.) neznanac; beskućnik, skitnica; stranac; nezvan gost ∎ a veńit đi-nkotrova un gagauz, șî ń-a strîkat visaļiĭa — došao odnekud neki neznanac, i pokvario nam veselje [Por.] ♦ rum. găgăuzi ♦ etim. < tur. gagavuz

gainarĭ (mn. gainarĭe) [akc. gainarĭ] (i. m.) — ① kokošji izmet ∎ gainarĭu ĭe kakatu gaińiluor — gainar je kokošiji izmet ② ptičji izmet uopšte ∎ uńi ḑîk gainarĭ șî la kakatu păsîrilor — neki kažu „gainar” i za ptičji izmet ♦ var. gainuș, gainat [Por.] ♦ dij. var. găinat [Kmp.] ♦ rum. găinаţ ♦ etim. < lat. gallῑnāceum

gaină (mn. gaiń) [akc. gaină] (i. ž.) — kokoška (Gallus domestica) ∎ am gaiń mulće, pļină mi traușa đi ĭaļe — imam mnogo kokošaka, puno mi ih je dvorište ∎ gaină ku puĭ sa kĭamă kluoța — kokoška s pilićima zove se kvočka ∎ gaina voĭńiśaskă sa kĭamă kokuoș — mužjak kokoške zove se petao ∎ gaină porîmbakă — graorka ♦ up. uou, kuĭb, kurĭańik, kokuoš [Por.] ♦ rum. găină ♦ etim. < lat. gallina

gaină porîmbakă (mn. gaiń porîmbaśe) [akc. gaină porîmbakă] (sint.) — (ornit.) grahorka ∎ gaiń proîmbaśe aĭnoștri aĭ batrîń a țînut kă a fuost tare ovatuare — grahorke su naši stari držali jer su bile dobre nosilje [Por.] ♦ rum. găină

gaĭkă (mn. găĭś) [akc. gaĭkă] (i. ž.) — gajka, petlja ∎ tuota kuraua đi pîntaluoń dupa kîtaramă are gaĭkă kare țîńe vîru kurăļi să nu kadă-n źuos — svaki kaiš na pantalonama posle kopče ima gajku koja drži vrh kaiša da ne spadne ∎ pin găĭśiļi la pîntaluoń sa traźe kuraua sî țînă pîntaluońi strînș la brîu trupuluĭ — kroz gajke na pantalonama provlaći se kaiš, da drži pantalone čvrsto uz telo [Por.] ♦ rum. gaică ♦ etim. < rus. gaika

galbin1 (galbină) (mn. galbiń, galbińe) [akc. galbin] (prid.) — ① (color) žut ∎ farbă galbină — žuta boja ∎ galbin đeškis — svetlo žuto ∎ galbin înkis — tamno žuto ∎ galbin ku vînît dau vĭarđe — žuto i plavo daju zeleno ∎ fîrbuit ku galbin — obojeno u žuto ∎ galbin la fire ka śiara — žut u licu kao vosak ② (num.) (mon.) dukat ∎ sapă dupa galbiń — kopaju za dukatima ∎ ļikură ka galbinu — sija kao dukat [Por.] ♦ rum. galbin ♦ etim. < lat. galbinus

galbin2 (mn. galbiń) [akc. galbin] (i. m.) — (mon.) dukat ∎ galbinu a fuost ban skump, ku kapu lu Frańa Ĭosif — dukat je bio vredan novac, sa likom Franje Josifa ∎ kare avut mulț galbiń a purtat kapu-n trastă đi frika uoțîlor — ko je imao mnogo dukata, nosio je glavu u torbu u strahu od hajduka ♦ up. puol [GPek] ♦ rum. galben

galbinuș (mn. galbinușă) [akc. galbinuș] (i. m.) — (nutr.) žumance ∎ galbinușu ĭe parśelol galbin đin uou, alalt ĭe albușu — žumance je žuti deo jajeta, drugi je belance ♦ supr. albușu [Por.] ♦ rum. gălbinuș

galuată (mn. galuaće) [akc. galuată] (i. ž.) — (tehn.) kolesnice, primitivne dvokolice; taljige ∎ galuată ĭe žumataće ći kar đi viće, are numa driko-l đinainće — „galota” je polutka zaprežnih kola, ima samo prednji trap ∎ galuată a fakut aĭ saraś, kare n-a putut să aĭbă kar — „galotu” je pravila sirotinja, koja nije mogla da ima kola ∎ ku galuată s-a dus tovar mik, pi drumurĭ rîaļe, unđe n-a putut să trĭakă karol đi buoĭ — sa „galotom” se prevozio manji tovar, lošim putevima, gde nisu mogla da prođu volovska kola ♦ sin. karĭetă, taļigă [Por.]

gaļețuĭkă (mn. gaļețuĭś) [akc. gaļețuĭkă] (i. ž.) — (zast.) (tehn.) cipun, cifun, manja cev, šupalj drveni trupac koji se uglavljuje u kablinu na dnu vodeničkog badnja kada treba da se umanji protok vode koja bije u vitlo ∎ gaļețuĭka ĭe o țauă tolśerată la butuońu đi muară — cipun je levkasta cevka na vodeničnom badnju ∎ gaļețuĭkă sa skobĭașće ku o skuabă adînsă kare sa kĭamă gin — cipun se dubi jednim posebnim dletom koje se zove gin ♦ / (demin.) < gaļiată = gaļ[iată] + -ețuĭkă [Por.]

gaļiată (mn. gaļieț) [akc. gaļiată] (i. ž.) — (tehn.) kabao, drvena posuda za tečnost; vedro; kofa ∎ gaļiata ĭe vas skobit în ļiemn muaļe, în kare s-a dus apă pi kobilkă, în kare s-a muls uoiļi or s-a-nkĭegat lapćiļi la baśiĭe — kabao je drveni sud izdubjen u mekom drvetu, u kome se na obramici nosila voda, u kome se muzle ovce ili se sirilo mleko na bačiji ∎ gaļiată la butuońu đi muară — kablina, drvena cev na kraju vodeničkog badlja, kroz koju voda pada na vitlo ∎ (zast.) (demin.) gaļețuĭkă, gaļiată mikă la butuońu đi muară, kare sa baće-n gaļiată kînd trîabe sî sa mićikuļiaḑă apa śe kađe pi ruata muori — cipun, cifun šuplja drvena cev na donjem delu vodeničnog badlja, koja se umeće u kablinu kada treba da se umanji protok vode na vodenično vitlo ♦ var. gaļată ♦ sin. vadră [Por.] ♦ rum. găleată ♦ etim. < lat. galleta

gard (mn. gardurĭ) [akc. gard] (i. s.) — (tehn.) ograda ∎ gard đi nuĭaļe — ograda od pruća ∎ gard đi spiń — ograda od trnja ∎ gard đi parĭ — ograda od kolja ∎ gard đi tarabă — ograda od tarabe ∎ gard đi bîrńe — ograda od greda ∎ țark, gard pi lînga klańe — senik, ograda oko plasta ∎ gard đi fĭer — gvozdena ograda (Rudna Glava) ∎ gard đi vurgiń — ograda od cepanih greda (Tanda) [Por.] (Krivelj) [Crn.] (Jasikovo) [GPek] ♦ dem. garduļeț [Por.] ♦ sin. săś, ćeir, [Por.] ćair [GPek] ♦ rum. gard ♦ etim. < alb. gardh; slov. gradŭ

garduļieșći (mn.) — (folk.)(iron.) Ograđani ∎ kînd pintru vrun nakaz uomu duarme afară, sa spuńe kă a durmit la „Garduļieșći”, śe însamnă kă a durmit supt vrun gard — kad zbog neke muke čovek spava napolju, kaže se da je spavao kod „Ograđana”, što znači da je spovao kraj neke ograde [Por.]

garđin (mn. garđin) [akc. garđin] (i. m.) — ① (tehn.) žljeb, utor ∎ garđin la butuoń ĭe žgĭab, însamnat ku garđinarĭu, șî skobit ku rĭenda adînsă — utor na bureti je žljeb obeležen podutorom, i iskopan specijalnom rendom ② ograda; pregrada; ograđeni prostor ∎ garđin la źuban ĭe luoko-l guol đi la fundo-l đisupra pănă la vîru daoźilor — garđin na žbanu je prazan prostor od gornjeg danca do vrhova doga ③ mera za kvaliet komine i količinu rakije ∎ kînd ĭe komina bună, sa faśe rakiĭe multă đi trĭaśe pista źuban șă umpļe garđinu, atunśa sa ḑîśe kă s-a fript doă or kă triĭ garđińe đi rakiĭe — kad je komina dobra, peče se dosta rakije koja prelije žban, pa se kaže da je ispečeno dva ili tri „garđina” rakije ④ (fig.) mera, obzir ∎ vorbĭașće fara garđin la gură — govori bez mere (bez „ograde” na ustima) [Por.] ♦ rum. gardin

garđinarĭ (mn. garđinari) [akc. garđinarĭ] (i. m.) — (tehn.) podutoranj, podutor; obeleživač utora ∎ garđinarĭu ĭe alatu lu pintărĭ đi însamnat žgĭabu la butuoń — podutoranj je pinterski alat za obeležavanje žljeba na buretu ∎ pi sîmnatura garđinarĭuluĭ sa skobĭașće žgĭab, în kare sa bagă fundu butuońuluĭ — po tragu podutora dubi se utor, u koji uleže buretovo dance [Por.] ♦ rum. gardinar

gargazală (mn. gargazălurĭ) [akc. gargazală] (i. ž.) — ① (za zvuk) galama, larma; halabuka ∎ sa adunară tuoț, șă înśepură ku gargazală: vorbăsk șî sa zbĭară într-un glas, nu-ĭ înțaļaźe ńiś draku — skupiše se svi, i počeše sa galamom: pričaju i viču svi u jedan glas, ne može ni đavo da ih razume ♦ var. gărgazală, gîrgozală ♦ sin. larmă, zguomît [Por.] ② (za skup) mnoštvo ljudi, masa, vreva, stiska ∎ ažuns marfă ĭepćină la dućan, șî s-a fakut o gargazală đă uamiń — sigla je jeftina roba u prodavnicu, i skupila se masa ljudi [Mlava] ♦ rum. gălăgie

garînă (mn. garîń) [akc. garînă] (i. ž.) — (geogr.) čistina, zemljište sa proređenim rastinjem; trebežina ∎ garînă sa ḑîśe đi luok în padure unđe sînt ļiamńe rare — „garina” se kaže za mesto u šumi gde je drveće retko ∎ garîna, or pogara, ĭe luok unđe lumĭa a taĭat padurĭa tuată, sî sa fakă ĭarbă đi viće — „garina”, ili „pogara”, je mesto gde su ljudi posekli svu šumu da bi iznikla trava za stoku ♦ sin. pogară, pîrluagă [Por.] ♦ rum. gărînă

gasăļńiță (mn. gasăļńiț) [akc. gasăļńiță] (i. ž.) — (zool.) voskov moljac (Caleria mellonela) ∎ gasăļńița ĭe vĭarme kare sa faśe în śară, șî puaće să zatrĭaskă stupu — voskov moljac je crv koji se leže u vosku, i može da uništi pčelinje leglo [GPek] ♦ rum. găselniţă ♦ etim. < bug. găsenica (srb. gusenica)

gasî (ĭuo gasăsk, ĭel gasîașće) [akc. gasî] (gl. p. ref.) — naći, pronaći, otkriti ∎ așa uom nu sa puaće gasî în țara întrĭagă — takav se čovek ne može naći u celoj zemlji ∎ la gasît muort — našli ga mrtvog ∎ uom vikļan, a gasît kum să lukre aĭa măĭ ușuor, fara nakaz — mudar čovek, otkrio je kako to da radi lakše, bez muke ∎ a sapat, ș-a gasît bańi îngropaț înka-n ćimpu turśiluor — kopali, i našli pare zakopane još u tursko vreme ∎ gasăo kînd ĭe sîngură — nađi je kad je sama ♦ dij. var. găsî (Manastirica, Ključ) [Pad.] ♦ sin. afla, zafla [Por.] ♦ rum. găsi ♦ etim. < slov. gasiti

gasît (gasîtă) (mn. gasîț, gasîće) [akc. gasît] (prid.) — nađen, pronađen, otkriven ∎ bańi, gasîț pitulaț în kasă, ĭ-a înparțît kopiĭi — novac, nađen sakriven u kući, podelila su deca [Por.] ♦ rum. găsit

gata [akc. gata] (prid.) (nepr.) — ① (o poslu) gotov, završen ∎ kosîtu ĭe gata, akuma ńi puńem pi sîśarat — kosidba je gotova, sada se bacamo na žetvu ② (o pripravnosti) spreman; pripravan ∎ ĭo mis gata, numa muĭarĭa nu sa măĭ pipćenat — ja sam spreman, ali se žena još nije očešljala [Por.] ♦ rum. gata ♦ etim. < alb. gat

gatat (gatată) (mn. gataț, gataće) [akc. gatat] (prid.) — (o poslu) završen, svršen, gotov ∎ konaku muori gatat, ku suoba lu morarĭ unđe r-a fakut vatra fuokuluĭ, a i s-a ḑîs ođekļiĭe — završen vodenični konak, sa vodeničarovom sobom gde se ložila vatra, nazivao se odžaklija [Mlava] ♦ dij. var. gaćit [Por.] ♦ rum. gătat

gaură (mn. găurĭ) [akc. gaură] (i. ž.) — rupa ∎ gaură mikă, mare — rupa mala, velika ∎ gaura largă, strîmtă — rupa široka, uska ∎ gaura-n pomînt — rupa u zemlji ∎ a-ngăurit gaura-n ļiemn ku sfrĭađiru — izbušio je rupu u drvetu svrdlom ♦ dem. gauriśe ♦ augm. gauruoń ♦ sin. kuokă [Por.] ♦ rum. gaură ♦ etim. < lat. * gavula

gavană (mn. gavień) [akc. gavană] (i. ž.) — gavanka, velika drvena kašika sa dugačkom drškom; kutljača ∎ gavana a fuost ļingură mare đi ļiemn, đi mistakat mînkarĭa kînd s-a sprimit pi la nunț, la prazńiśe or pi la pomeń — gavanka je bila velika drvena kašika za mešanje jela kada se spremalo za svadbe, slave ili daće ∎ gavana a fuost fakută đin ļiemn adîns, kum ĭe palćinu, or źugastru, măĭ rar đin alće ļiamńe — gavanka je bila izrađena od posebnog drveta, kao što je javor ili klen, ređe od druge vrste drveta ∎ pi gavana a duso pîkurari ļegată la brîu, atunśa ĭa ḑîs „śobană” — gavanku su čobani nosili okačenu o pojas, tada su je zvali „čobanka” ♦ var. gavan (Tanda) ♦ sin. śobană [Por.] ♦ rum. găvan

gazdă (mn. găžđ) [akc. gazdă] (i. ž.) — gazda; vlasnik, starešina; staratelj ∎ gazdă ĭe insă alu kuĭ ĭe averĭă — gazda je osoba čija je imovina ∎ gazda kășî — starešina kuće ∎ kopiĭ fara gazdă — deca bez staratelja ∎ gazdă mare — bogataš ∎ ĭut a ĭeșît sî fiĭe gazdă — brzo se obogatio ♦ sin. stapîn [Por.] ♦ rum. gazdă ♦ etim. < mađ. gazda

gazî (ĭuo gazîăsk, ĭel gazîașće) (gl. p. ref.) — gaziti, pregaziti ∎ mĭarźe șkĭuop k-a gazîto vaka pi piśuor — šepa kad ide, jer ju je krava nagazila na nogu ∎ dakă nu baź sama, ći gazîașće, kît ĭe đi naruod — ako ne paziš, zgaziće te, koliko je lud [Por.] ♦ etim. < srb. gaziti

gazît (gazîtă) (mn. gazîţ, gazîće) (prid.) — gažen, pregažen ∎ a lasat muoșu gazît în drum, ș-a fuźit în duos — ostavio je starca pregaženog na putu, i pobegao u šumu [Por.]

găćituare (mn. găćituorĭ) [akc. găćituare] (i. ž.) — (nutr.) kuvarica, naročito žena koja priprema obredna jela na daći ili svadbi, (dosl.) „gotovuša” ∎ la pomană ĭastă kă ći triĭ găćituare, puaće șî măĭ mulće, ama nu kućaḑă să fiĭe parĭake — na daći ima po tri kuvarice, može i više, ali ne sme da ih bude paran broj ♦ / găćituare < gaći — gotoviti + -oare [Por.] ♦ rum. gătătoare

gâlbinaćik (gălbinaćikă) (mn. gălbinaćiś, gălbinaćiśe) [akc. gălbinaćik] (prid.) — (color) žućkast ∎ gălbinaćik nuĭe galbin đeșkis, numa galbin stîns — žućkast nuje čisto žuto, nego žuto zagasito [Por.] ♦ rum. gălbenatici

gălbinare (mn. gălbinărĭ) [akc. gălbinare] (i. ž.) — (med.) žutica (Icterus) ∎ gălbinare ĭe buală đi kare la uom măĭ întîń îngalbińiașće albușu uokĭuluĭ — žutica je bolest od koje čoveku najpre požute beonjače [Por.] ♦ rum. gălbinare

Gălbinuoń (mn. Gălbinuońi) [akc. Gălbinuoń] (i. m.) — (antr.) Galbonivić, posrbljeno vlaško prezime familije iz Rudna Glave u Porečkoj Reci ∎ Gălbinuońi la Bļizńe sînt ńepuoț alu vrunu Trailă Galbin kare a veńit đin Balta Vĭarđe în Rumîńiĭe — Galbonovići u Blizni su potomci nekog Traila Galbinovića, koji je doša iz iz Balta Verđe u Rumuniji ∎ sa puvestîașće kî la poļikrit galbin pintru śe a purtat ńiskaĭ galbiń la kaśulă — priča se da su ga nazvali galbin („žuća”) jer je nosio neke žute dukate na šubari [Por.] ♦ rum. Galbanaș

găzdui (ĭuo găzduĭ, ĭel găzduĭe) [akc. găzdui] (gl. p.) — gazdovati, upravljati ∎ paradĭeda a kuprins moșîĭe la luok bun, ș-a găzduit bun ku ĭa, șî tare s-a-nbogațît — pradeda je zauzeo imanje na dobrom mestu, upravljao je dobro sa njim, i veoma se obogatio ∎ nuĭe dat lu tuot nat să găzduĭe ku moșîĭa— nije sposoban svako da upravlja imanjem [Por.] ♦ rum. găzdui

german (mn. germîń) [akc. german] (i. m.) — (zast.) German, Nemac ∎ puvesta paradĭeda kă aĭa a fuost în vrĭamĭa đi razbălu ku germîńi — pričaše pradeda da je to bilo u vreme rata sa Germanima ♦ sin. ńamț, mńamț [Por.] ♦ rum. german

German [akc. German] (i. ž.) — (antr.) (zast.) German, lično ime ∎ đi bîtrńață a fuost rumîń ku nume German, đin iĭ sînt astîḑ Germańeșći — u starini je bilo Vlaha sa imenom German, od kojih su danas Germanovići ∎ Mika Germîn ĭe kopilu lu Meilă Germîn, iî sînt țîka germańaskă đin babaluk — Mika Germanović je sin Mihajla Germanovića, oni su germanovićka loza od starina [Por.] ♦ rum. Gherman

gibură (mn. giburĭ) [akc. gibură] (i. ž.) — grebenac, ogreb; paškulj, otpadak vune ∎ gibura ĭe zmuaćiku dă lînă kare a ramas pră darak dupa dîraśit — grebenac je pramen vune koji je ostao na grebenu posle grebenanja ♦ up. zgribĭenț [Mlava] ∎ gibura nu sa labdă: sa pastrĭaḑă, șî sa puńe în kîpatîń, ĭarna întra źeĭśće în opinś să nu źeźire, or în papușă kopilarĭeșć đi trĭanță — grebenac se ne baca: čuva se i stavlja u jastuke, zimi u opanke između prstiju da ne zebu, ili u dečje lutke od krpa (Tanda) ♦ up. zgrĭabîn [Por.] ♦ rum. ghibur

Giță Kîtańiță [akc. Giță Kîtańiță] (sint.) — (mitol.) Gica Katanica ∎ Giță Kîtańiță ĭe insă đin kînćik bătrîńesk alu rumîń, kare s-a luptat ku Florĭa Florirol, arambașa uoțîlor — Gica Katanica je lik iz stare vlaške balade, koji se rvao sa Florom Florićem, hajdučkim harambašom ∎ Giță Kîtańîța a fuost uom viu, naskut în sat Kurĭače, în komuna lu Građișće — Gice Katanica je bio isrtorijska ličnost, rođen je u selu Kurjači, u opštini Veliko Gradište ∎ Giță a fuost katană la Milenko Stojković, în razbălu ku turśi kare a rîđikatu Karađorđe — Gice je bio vojnik kod Milenka Stojkovića, u ustanku protiv Turaka koji je podigao Karađorđe [Por.] ♦ rum. Ghiță Cătănuță

gigiļik (gigiļikă) (mn. gigiļiś, gigiļiśe) [akc. gigiļik] (prid.) — (za živo, što raste) mali, sitan, zakržljao, koji je po razmerama ispod prosečnog ∎ a-nparțît krumpiĭi: aĭ marĭ într-o parće, aĭ gigiļiś în alaltă — podelio je krompir: veliki na jednu stranu, a sitan na drugu ∎ are o gramadă đi kopiĭ, ama tuoț sînt ńișći gigiļiś, parke sînt pituļiś, da nus — ima gomilu dece, ali su svi malecki, kao da su patuljci, a nisu ♦ var. mik, marunt; pituļik [Por.] ♦ rum. gîgîlice

gilberĭa (mn. gilberĭ) [akc. gilberĭa] (i. ž.) — (bot.) tipac (Festuca glauca) ∎ gilberĭa ĭe un fĭeļ đi ĭarbă — „gilbera” je vrsta trave [Crn.]

gimotuok (mn. gimotuaśe) [akc. gimotuok] (i. s.) — klupče, malo klube ∎ kînd ma-nvațat muma sî fak la gĭame, ĭa ma mînat întîń sî dau ku ața dupa patru źeĭśe, sî fak un gimotuok, șî pi ĭel pĭe urmă sî fak gĭemu-ntrĭeg — kada me je majka učila da motam klubad, prvo me je terala da motam jedno klupče oko četiri prsta, pa tek onda na njega da namotam celo klube (Rudna Glava) ♦ var. gĭemotuok (Tanda) ♦ sin. vlumotuok [Por.] ♦ rum. ghemotoc

gin (mn. ginurĭ) (i. s.) — (tehn.) dleto ∎ ginu ĭe o skuabă đi fĭer, ku taișu înkîrśurat ka luna ćinără — „gin” je metalna dubilica, sa polumesečastim sečivom ∎ ku ginu s-a lukrat la gaļiată đi lapće, șî la gaļețuaĭka đi muară — „ginom” se radilo na vedrici za mleko, na cipunu za vodenicu ♦ sin. skuabă [Pom.] ♦ rum. ghin

gindă (mn. ginḑ) [akc. gindă] (i. ž.) — (bot.) žir ∎ gindă au gorunu, śaruońu, fagu — žir imaju hrast, cer, bukva ∎ đemult s-a mînat puorśi în padure la munće, sî sa arańiaskă ku gindă — nekada su se svinje terale u šumu na planini, da se hrane žirom ♦ sin. žîr ♦ up. gorun, fag, śaruoń [Por.] ♦ rum. ghindă ♦ etim. < lat. glans, -ndis

ginđi (ĭuo ginđesk, ĭel ginđașće) [akc. ginđi] (gl. p. ref.) — (psih.) ① misliti, razmišljati ∎ nu ginđi kî ĭe lukru-șală — nemoj misliti da je šala ∎ ma ginđesk ĭo đemult să-ț spun — mislim se ja odavno da ti kažem ∎ a ginđit bun, numa a fakut opaśit — mislio je dobro, ali je uradio naopako ② premišljati, dvoumiti se ∎ nu ći măĭ ginđi, kă ḑîļiļi trĭek șî mîńe o sî fiĭe amînat — nemoj se više premišljati, jer dani prolazi pa će sutra biti kasno [Por.] ♦ rum. gândi

ginđit (ginđită) (mn. ginđiț, ginđiće) [akc. ginđit] (prid.) — (psih.) (ret.) ① promišljen, sračunat; ozbiljan; mudar ∎ śe guod lukră, lukră ginđit — što god radi, radi promišljeno ∎ uom ginđit — mudar, razuman i promišljen čovek ② zabrinut, zanet mislima; preokupiran problemom; zamišljen ∎ śe staĭ așa ginđit, aĭ vrun nakaz? — što si tako zamišljen, imaš neki problem? ♦ supr. ńiginđit [Por.] ♦ rum. gândit

ginđituorĭ (mn. ginđituorĭ) [akc. ginđituorĭ] (i. m.) — (psih.) (ret.) mislilac, mudrac ∎ saćianu nuĭe fakut să fiĭe ginđituorĭ, ĭel ĭe numa đi uoĭ șî đi sapă — seljak nije rođen da bude mislilac, on je samo za ovce i motiku [Por.] ♦ rum. gânditor

ginđitură (mn. ginđiturĭ) [akc. ginđitură] (i. ž.) — (psih.) (ret.) razmišljanje, premišljanje, mudrovanje; maštarija ∎ ginđitură ușuară — lakomislenost ∎ uomu ļesńe noroḑîașće kînd sa dă la ginđitură guală — čovek lako poludi kad se preda maštarijama [Por.] ♦ rum. gândire

giora (ĭuo gĭeur, ĭel gĭaură) [akc. giora] (gl. p.) — ljuštiti, skidati ljusku ili koru sa ploda ∎ sa gĭaură pasuĭu đi postaĭkă, șî nuka ku aluna đi giuakă vĭarđe — ljušti se pasulj od mahune, a i orah i lešnik od zelene kore ♦ var. geora (Tanda) [Por.] ♦ rum. gheura ♦ etim. < lat. glabrāre

giorat (mn. gioraturĭ) [akc. giorat] (i. s.) — ljušćenje plodova ∎ a veńit vrĭamĭa đi giorat la pasuĭ — došlo je vreme ljušćenja pasulja [Por.] ♦ rum. gheorat

giośel (mn. giośiĭ) [akc. giośel] (i. m.) — (bot.) visibaba (Galanthus nivalis) ∎ giośelu înfluare măĭ întîń primovara, înga pănă nu sa ĭa zapada — visibaba prva cveta u proleće, još dok se ne otopi sneg ♦ / (demin.) < giuok + ĭel [Por.] ♦ rum. ghiocel

giśi (ĭuo giśesk, ĭel giśașće) [akc. giśi] (gl.) — odgonetati ① odgonetati zagonetke ∎ la șîḑîtuorĭ đemult, la tuoț măĭ mult ļ-a fuost drag sî giśaskă la śumĭelś — na sedeljkama nekad, svi su najviše voleli da odgonetaju zagonetke ② pogađati, otkrivati ∎ giśașće, śe ța-m dus în trastă — pogodi, šta sam ti doneo u torbi ③ predviđati, prognozirati vreme ∎ pi zovîrńitu suariluĭ aĭ batrîń a giśit kum o să fiĭe vrĭamĭa mîńe ḑî — po zalasku sunca, stari su pogađali kakvo će biti vreme sutradan ∎ dupa kum zbuară gîrluźiļi tuamna, lumĭa a giśit kum o să fiĭe ĭarna — prema letu gusaka ujesen, ljudi su pogađali kakva će biti zima ④ (mag.) gatati, vračanjem otkrivati budućnost, ili uzrok bolesti ∎ vrîžîtuarĭa giśașće-n buobe đi kukuruḑ — vračara gata u zrna kukuruza ♦ (u izr.) giśu-miśu — abrakadabra ♦ var. giśiesk [Por.] ♦ rum. ghici ♦ etim. < slov. gatati

giśituare (mn. giśituorĭ) [akc. giśituare] (i. ž.) — zagonetka ① umotvorina ∎ giśituarĭa ĭe un fĭeļ đi minśună: una spuń, da la alta ći ginđeșć — zagonetka je jedna vsrta laži: jedno kažeš, a na drugo misliš ② (mag.) gatalica, žena koja bajanjem otkriva nepoznato ∎ ĭastă muĭerĭ giśituorĭ, kare numa sa uĭtă în buobe, în kărț, or în paru ku kafă, da ĭastă muĭerĭ vrăžîtuorĭ kare đeskîntă đi sî ļekuĭe lumĭa bolnauă — ima žena gatalica, koje samo gledaju u zrna, u karte ili u šoljicu kafe, a ima žena vračara koje vračaju da izleče bolesne ljude ♦ sin. śumalkă [Por.][GPek] ♦ rum. ghicitoare

giśitură (mn. giśiturĭ) [akc. giśitură] (i. ž.) — zagonetanje, odgonetanje ∎ măĭ frumuasă giśitură a fuost ĭarna la șîḑîtuorĭ, unđe a fuost mistakaț aĭ ćińirĭ ku aĭ batrîń — najlepše zagonetanje bilo je zimi na sedeljkama, na kojima su bili pomešani mladi i stari [Por.]

giuok (mn. giuaśe) [akc. giuok] (i. s.) — (ornit.) ljuska jajeta ∎ uauļi lu tuaće păsîrļi au giok — jaja svih ptice imaju ljusku ∎ pi kum ĭe giuoku uouluĭ șurguĭat sa kunuașće tuata pasîrĭa — po šari na ljusci jajeta poznaje se svaka ptica [Por.] ♦ rum. ghioc ♦ etim. < lat. cloca

Gižańi [akc. Gižańi] (i. m.) — (antr.) Gižani, „Gižanovići”, vlaški nadimak jedne grane roda Jakubovića u Rudnoj Glavi ∎ Mile Gižan traĭașće-n sat, are duoĭ kopiĭ — Mile Gižan živi u selu, ima dva sina ♦ / < gižă — „komušina” + -ańi [Por.]

gižă (mn. giž) [akc. gižă] (i. ž.) —① (bot.) komušina ∎ gižă ĭe frunḑă kare învăluĭe skalanu đi kukuruḑ — komušina je list koji obavija klip kukuruza [Por.] ② ljuska jajeta ∎ la Pașć sa kurîță uou dă gižă — na Uskrs se jaje čisti od ljuske (Duboka) [Zvizd] ♦ rum. ghijă

gîḑîla (ĭuo gîḑîl, ĭel gîḑîlă) (gl. p. ref.) — golicati ∎ kînd ći gîḑîlă baĭatu, ka kînd trĭek furńiśiļi pin luoko-la unđe ĭel ć-a dîrît ku mîna — kad te golica momak, kao da prolaze mravi kroz to mesto koje je on dodirivao rukom ∎ ĭastă insă kare nu sufîră s-o gîḑîļ — ima osoba koje ne podnose da ih golicaš [Por.] ♦ etim. < bug. гъделниѥ

gîḑîlatură (mn. gîḑîlaturĭ) (i. ž.) — golicanje ∎ mulće fĭaće rușînuasă nu sufîră gîḑîlatură — mnoge stidljive devojke ne trpe golicanje [Por.]

gîḑîluos (gîḑîluasă) (mn. gîḑîluoș, gîḑîluasă) (prid.) — golicljiv ∎ baĭat vikļan ļesńe gasîașće luokurĭ la fată unđe ĭe ĭa gîđiluasă, șă dakă vrĭa s-o fakă în vuoĭa bună, ĭel o gîḑîlă baș a kolo — vešt momak lako otkriva mesta gde je devojka golicljiva, i ako hoće da je razgali, on će je golicati baš tamo [Por.]

gîf (mn. gîfurĭ) (i. s.) — koritance ∎ gîf ĭe postaviță mikă đe ļemn, în kare s-a spalat mîńiļi înainća prînḑuluĭ — gif je malo drveno korito, u kome su se prale ruke pre jela ♦ sin. postaviță [GPek] ♦ rum. gâf

gîfaĭală (mn. gîfaĭaļe) [akc. gîfaĭală] (i. ž.) — dahtanje, teško disanje ∎ đin zăpușală mare, luĭ iĭ s-a-ngreonat pașu, da la pripur l-a prins ș-o gîfaĭală grĭa — od velike vrućine njemu je otežao korak, a na uzbrdici uhvatilo ga je i neko teško dahtanje ♦ sin. ikńală [Por.] ♦ rum. gâfâială

gîfăi (ĭuo gîfîĭ, ĭel gîfîĭe) [akc. gîfăi] (gl.) — (o disanju) dahtati, teško disati ∎ gîfîĭe sa ḑîśe đi uom or đi žuavină kare suflă grĭeu — dahće se kaže za čoveka ili životinju koji teško dišu ∎ gîfîĭe kă s-a-ngrașat ka puorku — dahće jer se ugojio kao svinja ♦ sin. ikńi [Por.] ♦ rum. gâfâi

gîgai (ĭuo gîgîĭ, ĭel gîgîĭe) [akc. gîgai] (gl.) — (onom.) gakati, oglašavati se kao guska ∎ gîska gîgîĭe kînd ĭe flomîndă, or kînd sa spomîntă đi śeva — guska gače kada je gladna, ili kada se uplaši nečega [Por.] ♦ rum. gâgâi

gîlbińi (ĭuo gîlbińesk, ĭel gîlbińașće) [akc. gîlbińi] (gl. nesvrš.) — žuteti; žutiti ① (color) žuteti, dobijati žutu boju ∎ frunḑa tuamna gălbińașće șî roșașće, șî pikă đin ļemn pi pomînt — lišće u jesen žuti i crveni, i pada s drveta na zemlju ② (med.) bledeti, gubiti krv u licu ∎ muma, kînd auḑî kî ĭ-a perit kopilu, înkrîmeńi, înśepu să gălbińaskă, șî kaḑu pi pomînt — majka, kad ču da joj je poginuo sin, zanemi, poče da bledi, i pade na zemlju ♦ var. gălbińi ♦ up. îngîlbińi [Por.] ♦ rum. gălbini

gîlkă (mn. gîlś) [akc. gîlkă] (i. s.) — ① (med.) a. guka, izraslina na telu ∎ baba a fuost gușată, avut o gîlkă mare la gît — baba je bila gušata, imala je veliku guku na vratu b. upala krajnika ∎ s-a umflat la kopil gîlśiļi — detetu su natekli krajnici ② (tehn.) a. neravnina, čvor ∎ blana nuĭe đi ńimika, pļină đi gîlś — daska nije ni za šta, puna je neravnina b. mehur ∎ s-a fakut o gîlkă la guma đi ruată, trîabe să-ĭ pun un baĭluog — iskočio mehur na točku bicikla, treba da mu stavim zakrpu ♦ sin. bubă, bĭeșîkă, nuod [Por.] ♦ dij. sin. modîlkă [Zvizd] ♦ rum. gâlcă ♦ etim. < bug. glăki

gîlkuos (gîlkuasă) (mn. gîlkuoș, gîlkuasă) [akc. gîlkuos] (prid.) — ① (med.) gukav, pun guka ∎ mi sa aprins pĭaļa, șă mis tuot gîlkuos pi la uńiluokurĭ — upalila mi se koža, i na nekim mestima sam sav gukav ② (tehn.) neravan, čvornovat ∎ un fĭeļ đi fag ĭe atîta đi gîlkuos, đi ńiś draku no-l măĭ sparźe — neka vrsta bukve je toliko čvornovata, da je ni đavo ne iscepa [Por.] ♦ rum. gâlcos

gîlśauă (mn. gîlśevĭ) [akc. gîlśauă] (i. ž.) — svađa ∎ gîlśaua ĭe kînd duoĭ or măĭ mulț uamiń, zbĭară mîńiuos uńi pi alțî — svađa je kad dvoje ili više ljudi, viču ljutito jedni na druge ∎ gîlśauă ĭe kînd sînt uamińi mîńiuoș șî vorbĭesk intro vrĭame; atunśa zbĭară unu pi altu kă ńima pi ńima nu askultă — svađa je kad su ljudi ljuti i govore u isto vreme, tada viču jedan na drugog, jer niko nikog ne sluša ∎ đi mulće uorĭ, đin gîlśauă uomu ĭasă ku kapu spart, kî dupa ĭa vińe bataĭa — više puta, čovek iz svađe izađe sa razbijenom glavom, jer iza nje dolazi tuča ♦ var. gîlśavă ♦ sin. zgomît, sfadă, śartă, śarkă [Por.] ♦ rum. gâlceavă ♦ etim. < bug. gălčava

gîlśavi (ĭuo gîlśavîesk, ĭel gîlśavĭașće) [akc. gîlśavi] (gl. p. ref.) — svađati (se), posvađati, zavaditi ∎ iĭ drag să baźe bruś în uamiń, șî să-ĭ gîlśavĭaskă — voli da podbada ljude, i da ih posvađa ∎ rar sa gasîașće uom sumĭarńik, kare nu sa gîlśavĭașće ku ńima — retko se nađe smiren čovek, koji se ni s kim ne svađa [Por.] ♦ rum. gâlcevi

gîlśaviĭe (mn. gîlśaviĭ) [akc. gîlśaviĭe] (i. ž.) — svađanje, prepiranje ∎ nuĭe kasă fara gîlśaviĭe — nema kuće bez svađanja [Por.] ♦ rum. gâlcevire

gîlśaviśuos [akc. gîlśaviśuos] (pril.) — svađalački, svadljivo, kao svađalica ∎ sa tăĭnuĭe gîlśaviśuos, kî alfieļ nu șćiu — razgovaraju svađalački, jer drugačije ne znaju [Por.]

gîlśavituare (mn. gîlśavituorĭ) [akc. gîlśavituare] (i. ž.) — svadljivica, svadljiva ženska osoba, žena koja se često svađa ∎ nu s-a însurat ku ĭa, kă đi mikă a fuost o gîlśavituare ka șî mumî-sa — nije se njome oženio, jer je od malena bila svadljivica kao i njena majka ♦ up. m.r. gîlśavitură [Por.]

gîlśavituorĭ (mn. gîlśavituorĭ) [akc. gîlśavituorĭ] (i. m.) — svađalica, prznica ∎ fuź đi uom gîlśavituorĭ, kî luĭ ļi măĭ drag đi gîlśauă đi kît đi pîńe — beži od čoveka svađalice, jer on više voli svađu nego hleba ∎ n-a putut să traĭaskă mult: ĭel gîlśavituorĭ, ĭa gîlśavituare, pî s-a đisparțît ĭut dupa kunuńiĭe — nisu mogli da žive dugo: on svađalica, ona svađalica, pa su se razveli ubrzo posle venčanja [Por.] ♦ rum. gâlcevitor

gîlśavitură (mn. gîlśaviturĭ) [akc. gîlśavitură] (i. m.) — svadljivac, svadljiv čovek, koji se često svađa ∎ abĭa skapaĭ đi gîlśavitura-ĭa đin sat — jedva utekoh od onog svadljivca iz sela ♦ up. ž.r. gîlśavituare [Por.]

gîlśavuos (gîlśavuasă) (mn. gîlśavuoș, gîlśavuasă) [akc. gîlśavuos] (prid.) — svađalički, svojstven svađalicama; svadljiv ∎ avut un narau gîlśavuos, ku tuot nat s-a atîrnat — imao je svađaličku narav, sa svima se kačio [Por.] ♦ rum. gâlcevos

gîltînă (mn. gîltîń) [akc. gîltînă] (i. ž.) — vir, duboko mesto u reci ∎ gîltînă la rîu ĭe măĭ bun luok đi skaldat, dakă șćiĭ să nuoț — vir na reci je najbolje mesto za kupanje, ako znaš da plivaš ∎ în gîltînă adînkă ĭastă pĭeșć marĭ — u dubokom viru ima velikih riba ♦ (augm.) gîltuoń, gîltuop ∎ s-a-ńekat într-un gîltuop — udavio se u jednoj viretini ♦ (demin.) gîltînuță ∎ a sakat rîu, a ramas numa ńișći gîltînuță koļa-koļa, ńiś piśuariļi nu puoț sî spĭeļ în ĭaļe — presušila je reka, ostali su samo neki virići ovde-onde, ni noge ne možeš da opereš u njima ♦ sin. baltă, ćișnă [Por.] ♦ rum. gâldău

gîltuop (mn. gîltuapĭe) [akc. gîltuop] (i. s.) — (augm.) veliki i dubok vir u vodi ∎ gîltuop ĭe ćișnă mare șî adînkă — veliki i duboki tišak u rečnoj matici ♦ / < gîltînă ♦ var. gîltuoń [Por.] ♦ rum. gâldău

gînd (mn. gîndurĭ) [akc. gînd] (i. s.) — (psih.) ① misao ∎ ĭut ka gîndu — brz kao misao ∎ ăĭ vińe la uom gînd urît, șî faśe aĭa śe n-ar trăbui — dođe čoveku ružna misao, i čini ono što ne bi trebalo ② zamisao, ideja; namera; plan ∎ ĭ-a dat în gînd — setio se; dobio je ideju ∎ înga đi la ćińerĭață avut đi gînd sî fakă kasă, ama ńiśkînd n-a putut să aduńe bań đestuĭ — još od mladosti je imao nameru da napravi kuću, ali nikad nije mogao da sakupi dovoljno para ∎ are đi gînd sî sa însuare — ima nameru da se ženi ③ um; pamet ∎ nu puaće uomu să tuńe în gîndu lu muĭare — ne može čovek da uđe u ženski um ∎ nu ći purta dupa gîndu lu tuoĭa — ne povedi se za tuđom pameću ④ sećanje, pamćenje ∎ kînd îĭ dă-n gînd kum a trait la ćińerĭață, îĭ vińe sî sa plîngă — kad se seti kako je živeo u mladosti, dođe mu da plače ∎ batrîn, ama țîńe bińe-n gînd tuot ś-a-nvațat đi la parinț — mator, ali pamti dobro sve što je naučio od roditelja ⑤ zaboravaljanje ∎ ĭ-a luvat vuorba, ama ĭel n-a pĭerdut đin gînd ś-a vrut să spună — oduzeo mu je reč (prekinuo ga u govoru), ali on nije zaboravio šta je imao na umu da kaže ∎ ĭartă ma, tu mĭ-aĭ spus frumuos, ama m-am bulnavit, șî mĭ-a ĭeșît đin gînd — oprosti mi, ti si mi lepo rekao, ali ja sam se razboileo, pa sam zaboravio ♦ sin. minće [Por.] ♦ rum. gând ♦ etim. < mađ. gond

gîndak (mn. gîndaś) [akc. gîndak] (i. m.) — (ent.) gundelj, insekt ∎ gîndaku al vînît traĭașće supt skuarța lu frasîno-l alb, ku ĭel aĭ batrîń a ļekuit buaļiļi ibomńiśieșć: frĭenga, konkau șî vrun șenger kare a fuost măĭ rău — plavi gundelj živi pod korom belog jasena, njime su stari lečili polne bolesti: sifilis, triper i neki „šenger” koji je bio najgori [Por.] ♦ rum. gândac ♦ etim. < srb. gundelj

gîngai (ĭuo gîngîĭ, ĭel gîngîe) [akc. gîngai] (gl.) — (med.) mucati, zamuckivati; zapinjati u govoru ∎ nu-m gîngai aśiĭa, numa spuńe đirĭept kum a fuost — nemoj mi tu zamuckivati, nego mi kaži pravo kako je bilo ∎ đi rușîńe, înśepu sî gîngîĭe — od stida, počeo je da zamuckuje [Por.] ♦ rum. gângâi

gîngaĭală (mn. gîngaĭelurĭ) [akc. gîngaĭală] (i. ž.) — (med.) mucanje, zamuckivanje ∎ mama a pațît đi gîngaĭală grĭa — baba je patila od teškog mucanja ♦ var. gîngańiĭe [Por.] ♦ rum. gângăveală

gîngau (gîngauă) (mn. gîngavĭ, gîngave) [akc. gîngau] (prid.) — (med.) muțav, koji zamuckuje pri govoru ∎ muoșu a fuost gîngau, kopiĭi ĭa fuost gîngavĭ, da akuma sînt șî ńepuaćiļi tuaće gîngave — stari je bio mucav, deca su mu bila mucava, a sada su mu i sve unuke mucave [Por.] ♦ rum. gângav ♦ etim. < slov. gongnavŭ

gîngavĭelă (mn. gîngavĭelurĭ) [akc. gîngavĭelă] (i. ž.) — (med.) mucavac, mucavko, osoba koja boluje od mucavosti ∎ s-a mîritat dupa o gîngavĭelă, muorĭ đi rîs kînd ăl askulț kum vorbĭașće — udala se za jednog mucavca, umireš od smeha kada ga slušaš kako govori [Por.]

gîngońașće [akc. gîngońașće] (pril.) — (muz.) grkavo, grleni način pevanja uz sviranje frule; guturalno ∎ kînd sa ḑîśe dăn fluer, șă sa kîntă dăn gît, sa ḑîśe kă kîntă gîngońașće — kad se svira frula i peva iz grla, kaže se da svira grkavo ♦ var. gîngońiuluĭ [Mlava] ♦ rum. gângonește ?

gînž (mn. gînžăĭe) [akc. gînž] (i. s.) — (zast.) uže od like ili lijana ∎ gînž a fuost sfuară skurtă fakută đin kurpiń, đin ćiĭ, or kă đin nuĭaļe — ganž je bilo kratko uže napravljeno od lijana, like ili pruća ∎ vorba gînž s-a pĭerdut, a skimbato vuorba gužbă, ama șî ĭa sa pĭarđe, kă ńima nu măĭ faśe sfuorĭ đi kurpiń — reč ganž se izgubila, zamenila je reč gužba, ali se i ona gubi, jer niko više ne plete užad od lijana ♦ sin. gužbă [Por.] ♦ etim. < bug. găž

gînžăĭ (mn. gînžăĭe) [akc. gînžăĭ] (i. s.) — (tehn.) tulac, toce ∎ gînžăĭ ĭe țauă đi ļemn, înțapată în gaura lu pĭatra muori a đi žuos, pin kare trĭaśe stăńu alu fusu muori — tulac je drvena cevka, uglavljena u rupu donjeg vodeničnog kamena, kroz koju prolazi senj vodeničnog vretena ∎ gînžăĭu ĭe fakut đin salkă ruoșe, kî ĭa ĭe muaļe đi lukru, da nu sa tośașće ĭuta — tulac je napravljen od crvene vrbe, jer je ona meka za obradu, a ne troši se brzo ∎ kînd stăńu manînkă gînžăĭu, șî gaura îĭ sa faśe ovat, îĭ sa bat pĭańe în parća-ĭa pănă gaura nu sa totîrļaḑă ĭară — kad senje ojede tulac, i rupa postane jajolika, udaraju se klinovi sa te strane dok rupa ponovo ne postane okrugla ♦ var. grinžăĭ [Por.] ♦ rum. gânjei ♦ etim. < slov. gonžĭ; gujbă

gîrći (ĭuo gîrćiesk, ĭel gîrćiașće) [akc. gîrći] (gl.) — (onom.) groktati (za svinje) ∎ puorśi gîrćiesk măĭ mult kînd sînt flomînḑ — svinje grokću najviše kada su gladne ♦ var. gîrśi (gîrśiesk, gîrśiașće) [Por.] ♦ rum. gârtoni

gîrgariță (mn. gîrgariță) [akc. gîrgariță] (i. ž.) — (ent.) gagrica (Dermestes larderius), insekt koji napada zrnastu hranu ∎ gîrgarița ĭe guangă ńagră, sa faśe đin buob đi grîu, đi pasuĭ or đi kukuruḑ, kînd sînt buabiļi batrîńe, kînd nu-s proîmblaće șî kînd sa-nśintă đi kaldură — gagrica je crna buba koja se izleže iz zrna žita, pasulja ili kukuruza, kada je zrnevlje staro, kada se ne premeće i kada je sparno vreme ∎ gîrgarița manînkă ińima buobuluĭ, șî ĭel nuĭe đi ńimika, giuakă guală — gagrica jede „srce” zrna, i ono nije ni za šta, prazna ljuska ∎ ļak đi gîrgariță n-a fuost, a śerkat aĭ batrîń șî ku fańină đi var ńistîmparat, ńimika n-ažutat, numa să-l țîn la luok vîntuos, șî đes să-l proîmbļi — leka za gagricu nije bilo, probali su stari i „brašnom” od negašnog kreča, nište nije pomagalo, sem držanja zrna na promajnom mestu, i često premetanje (kaz. Janko Blagojević) [GPek] ♦ rum. gărgăriţă ♦ etim. < srb. gagrica, ? lat. curculio

gîrgaun (mn. gîrgauń) [akc. gîrgaun] (i. m.) — (ent.) stršljen (vespa crabro) ∎ gîrgauńi sînt răĭ, kînd ći muśkă ći umfļi tuot, da puoț șî sî muorĭ — stršljeni su opasni, kad te ujedu sav otekneš, a možeš i da umreš [Por.] ♦ dij. var. gargauńe [Crn.] ♦ rum. gărgăun ♦ etim. < lat. crabro, pop. *grabro, -ónis

gîrgaunar (mn. gîrgaunarĭe) [akc. gîrgaunar] (i. s.) — (ent.) stršljenovo gnezdo ∎ kuĭbu lu gîrgaun ĭe fakut ka un kîśulan, atîrnat đi vro grindă în puod, or ļipit pi vrun ļiemn, da sa kuĭbarĭesk gîrgauńi șî-n butuarkă — stršljenovo gnezdo je kao neka šubara, okačena o gredu na tavanu, ili zalepljena na drvo, a stršljeni se gnezde i u šupljlem stablu [Por.] ♦ dij. var. gargaunarĭ [Crn.]

gîrgă (mn. gîrgĭe) [akc. gîrgă] (i. ž.) — (anat.) krkača, leđa; hrbat ∎ kînd aĭ fuost mik, ć-am dus-n gîrgă — kad si bio mali, nosi sam te na krkači ♦ sin. spinare, șîaļe [Por.] ♦ rum. cârcă ♦ etim. < bug. gurkač; srb. krke

gîrlă (mn. gîrļe) [akc. gîrlă] (i. ž.) — ogrlica ∎ gîrlă ĭe o șļingă îngustă đi pînḑă, înfrumoșată ku rîurĭ, kare a duso fĭaćiļi marĭ la gît — ogrilica je uska platnena traka, ukrašena vezom, koju su devojke nosile oko vrata ∎ la gîrlă a fuost atîrnaț bań, unu or măĭ mulț, ku kare fata aratat bogațîĭa a iĭ — na ogrlici su bili okačeni novčići, jedan ili više, kojima je devojka pokazivala svoje bogatstvo ♦ up. salbă, guļir [Por.] ♦ rum. gîrlă ♦ etim. < slov. grŭlo

gîrliță (mn. gîrliț) [akc. gîrliță] (i. ž.) — (vet.) gušobolja, upala grla kod svinja ∎ gîrliță ĭe buală porśaskă — „grlica” je svinjska bolest ∎ puorku bolnau đi gîrliță nu manînkă, nu măĭ mĭarźe, kađe žuos, are fuok, suflă grĭeu, fîrfuanje, șî la urmă ļipsîașće — svinja obolela od „grlice” ne jede, ne kreće se, pada, ima temperaturu, teško diše, krklja, i na kraju lipše ∎ puorśi bolnavi s-a ļikuit ku o buĭađe adînsă, kare a kĭemato „buĭađe đi gîrliță” — bolesne svinje lečile su se posebnom travom, koja se zvala „trava za grlicu” [GPek] ♦ rum. gârliţă

gîrlugă (mn. gîrluź) [akc. gîrlugă] (i. ž.) — (ornit.) divlja guska (Anser anser, Anser albifrons, Anser minutus) ∎ gîrlugă ĭe pasîrĭe, gîskă sîrbaćikă — „grluga” je ptica, divlja guska (Rudna Glava) ∎ trĭeku un șuk đi gîrluźi, vińe vrĭamĭa rîa — prođe jato divljih gusaka, ide loše vreme (Tanda) [Por.] ∎ trĭek gîrluźiļi pi sus, fug đi vrĭamĭa rîa — lete „grluge” nebom, beže od lošeg vremena (Bučje) [Crn.] ♦ rum. gârliţă

gîrļiu (mn. gîrļiĭe) [akc. gîrļiu] (i. s.) — (tehn.) obor, ograda oko svinjca ∎ gîrļiu ĭe gardu ănainća lu kośina puorśilor — obor je ograda ispred svinjca (Tanda) [Por.] ∎ gîrļiu ĭe traușa kuośińi, îngrađită ku parĭ să nu ĭasă puorśi afară — obor je dvorište svinjca, ograđeno koljem da svinje ne izađu napolje (Topla) [Crn.] ♦ up. kośină ♦ rum. gârliciu ♦ etim. < srb. grlič

gîrńiță (mn. gîrńiț) [akc. gîrńiță] (i. ž.) — (bot.) hrast sladun, granica, krupna granica, ploskač, blagun (Quercus frainetto) ∎ gîrńița ĭe un fĭeļ đi gorun, numa sănt frunḑîļi a iĭ kîta măĭ marunće șî măĭ lunguĭaće đi kît alu gorun — sladun je vrsta hrasta, samo su mu listovi malo sitniji i malo duži od gorunovih ∎ gîrńița nuĭe bună đi građe, numa đi fuok șî đi bunduś đi gard ku tarabă — hrast sladun nije dobar za građu, samo za vatru i za stubove na ogradi od taraba (Tanda) [Por.] ♦ rum. gârniţă ♦ etim. < bug. srb. granica (< grančica)

gîrńișće (mn. gîrńișć) [akc. gîrńișće] (i. ž.) — (agr.) strnjika ∎ gîrńișće ĭe luok sîśarat — strnjika je požnjeveno polje [Por.] ♦ dij. sin. mirișće (Valakonje) [Crn.]

gîrśag [akc. gîrśag] (i. m.) ● v. kîrśag [Por.] ♦ rum. cârceag

gîržab (gîržabă) (mn. gîržabĭ, gîržabe) [akc. gîržab] (prid.) — (med.) grbav ∎ gîržab ĭe uom kare đin vro buală ĭ-a krĭeskut șauă-n șîaļe, șî ĭel s-a-ngržobat într-o parće — grbav je čovek koji je od neke bolesti dobio grbu na leđima, pa se nakrivio na jednu stranu ♦ var. gîržobat, îngîržobat [GPek] ♦ dij. var. gîžab (Tanda) ♦ dij. sin. kokoșat (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. gârjob

gîsak (mn. gîsaś) [akc. gîsak] (i. m.) — (ornit.) gusan, mužjak guske ∎ am śinś gîșć șî un gîsak — imam pet gusaka i jednog gusana ♦ var. gîskan [Por.] ♦ rum. gânsac ♦ etim. < bug. găsak

gîskan [akc. gîskan] (i. m.) ● v. gîsak [Por.]

gîskă (mn. gîșć) [akc. gîskă] (i. ž.) — (ornit.) guska domaća (Anser domesticus) ∎ gîșć țîn aăĭa kare sînt apruape đi rîu — guske drže oni koji su u blizini reke ∎ gîska gîgîĭe — guska gače ∎ gîska are gît lung, șî pĭańe albe — guska ima dug vrat i belo perje [Por.] ♦ rum. gâscă ♦ etim. < bug. găska

gît (mn. gîturĭ) [akc. mn. gîturĭ] (i. s.) — ① (anat.) a. vrat ∎ tuata žuavina kare are kap, are șî gît — svaka životinja koja ima glavu, ima i vrat ∎ avut gît skurt șî gruos, ș-a vorbit ku un glas rogoșît — imao je kratak i debeo vrat, i govorio je promuklim glasom ∎ stîrku are gît lung — roda ima dugačak vrat b. guša ∎ sa luvară đi gît, șî sa batură pănă-pănă — uhvatiše se za gušu, i žestoko se potukoše c. grlo ∎ a mĭers ku gura kaskată, șî ĭ-a skapat vro guangă pi gît — išao otvorenih ustiju, i upala mu neka buba u grlo d. deo penisa iza glavića ∎ sa ḑîśe kî tuot śe are kap are șî gît, fînka pula are kap, are șî ĭa, saraka, gît, ama-ĭ stă strîmb — kaže se da sve što ima glavu ima i vrat, pošto kurac ima glavu, ima i on, siroma, vrat, ali mu stoji krivo ∎ gîtu puļi — kurčev vrat ② (med.) razne bolesti grla ∎ ăl strînźe-n gît, nu puaće să îngită — steže ga u grlu, ne može da guta ∎ vrodată, kînd la kopil s-a fi unflat în gît, s-a dus ku ĭel la vro babă sî-ĭ đa în gît — nekada, kada bi detetu natekli krajnici, odveli bi ga kod neke babe da mu ih prstima izgnječi ③ (tehn.) grlo, grlić, izduženi otvor na sudovima za tečnost ∎ gît au vasurļi: kila, kîrśagu șî baluonu — grlo imaju sudovi: flaša, krčag i balon [Por.] ♦ rum. gât ♦ etim. < slov. glŭtŭ

gîzdaluk [akc. gîzdaluk] (i. m.) ● v. gîzdariĭe [Por.]

gîzdariță (mn. gîzdariț) [akc. gîzdariță] (i. ž.) — gazdarica, domaćica ∎ gîzdarița ĭe soțîĭa găžđi — gazdarica je gazdina žena ∎ tota kasa kađe pi muĭare, șî ĭa trăbe să fiĭe gîzdariță sprimită — svaka kuća pada na ženu, i ona treba da bude sposobna domaćica ♦ sin. stapîńasă [Por.] ♦ rum. găzdăriță

gîzdariĭe (mn. gîzdariĭ) [akc. gîzdariĭe] (i. ž.) — ① (augm.) gazdinstvo, imovina; posed ∎ makra kît să fiĭe gîzdariĭa saćanuluĭ, đin ĭa saćanu astîḑ nu puaće trai — makar koliko bilo seljakovo gazdinstvo, od njega seljak danas ne može živeti ∎ a dat gîzdariĭa pi bĭețîĭe — proćerdao imovinu na pijanstvo ♦ var. gîzdaluk ② gazdovanje ∎ gîzdariĭa luĭ n-a țînut mult, l-a skimbat aĭ măĭ ćińirĭ — njegovo gazdovanje nije trajalo dugo, smenili ga mlađi [Por.]

gîzdoćin (mn. gîzdoćiń) [akc. gîzdoćin] (i. m.) — (augm.) gazdetina, bogataš ∎ gîzdoćin mare — veliki gazda, gazdetina ∎ gîzdoćińi nu sa măĭ satură đi bogațîĭe — gazdetine se nikad ne nasite bogatstva [Por.]

gĭanță (mn. gĭanț) [akc. gĭanță] (i. ž.) — kopča ∎ gĭanță s-a ḑîs la kuopśe ku kare muĭeriļi a prins puaļiļi la krețan — „gjanca” se zvala kopča kojom su žene spajale pole na krecanu ♦ sin. kuopśe [Por.] ♦ dij. sin. șpilkă (Plavna) [Pad.] ♦ rum. geantă ♦ etim. < tur. çanta

gĭară (mn. gĭară) [akc. gĭară] (i. ž.) — (anat.) kandža ∎ gĭara ĭe un fĭeļ đi ungĭe kare o au păsîrļi șî ńișći fĭeļ đi žuaviń sîrbaćiśe la piśuare, kare înțapă în žuavina vînată — kadnža je jedna vrsta nokta koji imaju ptice i neke divlje životinje na nogama, i koji zarivaju u uhvaćeni plen ♦ up. ungĭe [Por.] ♦ rum. gheară

gĭață (mn. gĭețurĭ) [akc. gĭață] (i. ž.) — led ∎ gĭața sa faśe đin apă kînd ĭe źer, șă kînd apa mult sa raśiașće — led se pravi od vode kad je mraz, i kad se voda mnogo ohladi ∎ gĭața ĭe rîaśe șî aluńikuasă — led je hladan i klizav ∎ kopiĭi ĭarna sa kară pi gĭață — deca se zimi klizaju na ledu [Por.] ♦ rum. ghiață ♦ etim. < lat. glacies

gĭem (mn. gĭame) [akc. gĭem] (i. s.) — klube; klupko ∎ gĭem đi ață — klube konaca ∎ muma faśe gĭem — majka namotava klube ∎ s-a luvat kîńi dupa mîț, ș-a fakut gĭem đin iĭ — psi su pojurili mačke i napravili klupko od njih [Por.] ♦ rum. ghem ♦ etim. < lat. *glemus (= glomus).

gĭemui (ĭuo ma gĭemuĭ, ĭel sa gĭemuĭe) [akc. gĭemui] (gl.) — klupčati se, namotavati se, smotati u klube ∎ tuorsu sa rîșkîĭe pi rășkituorĭ șî sa fak muotke; muotka sa puńe pi vîrćiańița, da đi pi vîrćańiță sa gĭemuĭe — predivo se mota na motovilo i prave se kanure, kanura se stavlja na vrtešku, a sa vrteške se namotava u klube [Por.] ♦ rum. ghemui

gĭemuit (gĭemuită) (mn. gĭemuiț, gĭemuiće) [akc. gĭemuit] (prid.) — (o predivu) sklupčan, namotan u klube ∎ urḑala ĭe gĭemuită, da baćala înka nu — osnova je namotana, a potka još nije ♦ sin. gimotuok [Por.] ♦ rum. ghemuit

gĭep (mn. gĭepurĭ) [akc. gĭep] (i. s.) — (tehn.) gep, vršalica na konjski pogon ∎ gĭepu ĭe o fuarmă dă mașînă dă trăirat, kare a mînato kalu — gep je jedna vrsta vršalice koju je pokretao konj ♦ var. gĭeb [Mlava] ∎ gĭepu a fuost la nuoĭ întra trăirat la arĭe ku vînt, șî trăirat la mașîń ku motuară — gep je kod nas bio između vršidbe na guvnu, sa vetrom, i vršidbe na vršalicama sa motorom (Rudna Glava) ♦ up. arĭe, drĭeș [Por.] ♦ rum. ghep ♦ etim. < mađ. gép

gĭorț (uzv.) — (onom.) gjorc! zvuk krčanja praznih creva ∎ „gĭorț-gĭorț” fak mațîļi guaļe kînd iș flomînd — „gjorc-gjorc” krče prazna creva kad si gladan [Por.] ♦ rum. ghior

gĭorțai (ĭuo gĭorțîĭ, ĭel gĭorțîĭe) [akc. gĭorțai] (gl.) — (onom.) krčati (za prazna creva) ∎ ĭastă un śas đi kînd ńi gĭorțuon mațîļi đi fuame, da muĭarĭa nuĭe ku prînḑu — ima sat kako nam krče creva od gladi, a žene nema sa ručkom [Por.]

gĭorțaĭală (mn. gĭorțaĭaļe) [akc. gĭorțaĭală] (i. ž.) — (onom.) krčanje praznih creva ∎ nu mis flomînd, da s-a pus o gĭorțaĭală pi mińe, puaće fi vro buală — nisam gladan, a spopalo me je krčanje creva, možda je neka bolest ♦ var. gĭorțońală [Por.]

Gĭorge [akc. Gĭorge] (i. m.) — (antr.) Đorđe, muško lično ime ∎ pi źińir-mĭu al đintîń l-a kĭemat Gĭorge, s-a rapus, saraku, ćinîr — prvi zet mi se zvao Đorđe, umro je, siroma, mlad ♦ var. Gĭorgi ♦ (augm.) Gĭorgan ♦ (demin.) Gĭorgiță [Por.] ♦ rum. Gheorghe ♦ etim. < grč. Geώrgioς - zemljoradnik, ime hrišćanskog sveca. (Sursa: MGrkovicRLI)

glađe (mn. glîăḑ) [akc. glađe] (i. ž.) — (zast.) gladilo, kameni brus za oštrenje, od kvarcnog peščara ∎ ku glađe s-a askuțît kuasa, kuțîćiļi, briśu șî alta — gladilom se oštrila kosa, noževi, brijači i drugo ∎ pĭatra đi glađe a gasîto uamińi pin stîăń, a fuost vînîtă-n kisă — kamen za gladilo muškarci su nalazili u stenama, bio je tamnoplave boje ♦ sin. kuće, brus ♦ / < srb. gladiti, glačati [Por.] ♦ etim. < srb. gladilo

glas (mn. glasurĭ) (i. s.) — glas ∎ sa krĭađe kă glasu kînćikuluĭ dupa-l muort strabaće pi lumĭa-ĭa, șa-l muort ăl auđe — veruje se da se glas pesme za pokojnikom probija na onaj svet, i da ga pokojnik čuje ∎ glas adînk — dubok glas ∎ ku glas mare pănă-n śierĭ, ku lăkrîmĭ pănă-npomînt (đin šeskînćik)— sa glasom do neba, sa suzom do zemlje (iz bajalice) [Por.] ♦ rum. glas ♦ etim. < slov. glasŭ

glasańe (mn. =) [akc. glasańe] (i. ž.) — glasanje, izbor ∎ la glasańe dupa rat a fuost mult furaluk — na glasanju posle rata bilo je mnogo krađe [Por.] ♦ rum. glasare

glăsui (ĭuo glăsuĭ, ĭel glăsuĭe) [akc. glăsui] (gl. p. ref.) — glasati, birati ∎ dupa rat tuoț nuoĭ am glăsuit đi Tita, kî ĭel nu ń-a mînat la kazan ka Staļin pi Rușî — posle rata svi smo glasali za Tita, jer nas nije terao na kazan kao Staljin Ruse [Por.] ♦ rum. glăsui

gluată (mn. gluaće) [akc. gluată] (i. ž.) — dete; glota, čeljade ∎ ku muĭarĭa đi-ntîń n-avut gluaće, da ku adăurată are patru — sa prvom ženom nije imao decu, a sa drugom ima četvoro ∎ sa miră kum gluaćiļi nu ĭ-a murit đi fuame đi vrĭamĭa đi rat — čudi se kako joj deca nisu pomrla od gladi za vreme rata ♦ sin. kopil [Por.] ∎ muoșu în Țîrna Gora a omorît pră vrun turk, îș a luvat gluaćiļi șă prăsta Muraua a fuźit în Mlaua — čiča je u Crnoj Gori ubio nekog Turčina, pokupio čeljad i reko Morave pobegao u Mlavu (Manastirica, Mlava) [Mlava] ♦ rum. gloată ♦ etim. < slov. glota

glugă (mn. gluź) [akc. glugă] (i. ž.) — ① kopa, stog šaše ∎ glugă ĭe gramada dă tuļeĭ, kare sa faśe dupa kuļiesu kukuruḑuluĭ — kopa je gomila tuluzine, koja se pravi posle berbe kukuruza [Mlava] ∎ kînd kuļieź kukuruḑu, taĭ tuleńi șî faś măldarĭ; măldari ļeź ku nuĭaļe, șî-ĭ aduń ăn glugă — kad obereš kukuruz, posečeš stabljike i napraviš snop; snopove vežeš vrbljikom, i sakupiš ih u kopu (Topla) [Crn.] ∎ gluźiļi đi pi luok, traź la kasă șă ļi grămađieșć — kope sa njive dovezeš kući, i sadeneš (Tanda) ∎ kîć-o dată, gluźiļi ramîn pi luok, șă kînd înśiape să ńingă — ponekad, kope ostanu na njivi i kad počne da pada sneg (Crnajka) ♦ dij. sin. stup (Rudna Glava), țuță (Topolnica) [Por.] ♦ dij. sin. țoță (Malajnica), țuță (Plavna) [Pad.] ② smotuljak, umršena gužva nečega ∎ vĭek nu măĭ đizvîrḑășć gĭemo-sta, kî l-a-nvîrḑît mîțu tuot, l-a fakut glugă — nećeš nikad rasplesti ovo klube, jer ga je mačka svog umrsila (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. glugă ♦ etim. < bug. glugla

glumă (mn. glume) [akc. glumă] (i. ž.) — šala ∎ uom ponćur, nu șćiĭe đi glumă — namćor, ne zna za šalu ∎ (u izr.) đin glumă — od šale, bez zle namere ∎ uom kare ĭe dat đi glumă ĭe bun uom, are bun sufļit — čovek koji ima smisla za šalu je dobar čovek, ima dobru dušu [Por.] ♦ rum. glumă ♦ etim. < srb. bug. gluma

glumăț (glumăță) (mn. glumăț, glumăță) [akc. glumăț] (prid.) — šaljivčija, duhovit čovek ∎ đi uom vĭasîl șî glumăț lu tuoț ļi drag — veselog čoveka i šaljivdžiju svi vole ∎ frumuos ĭe să fîĭ glumăț, numa să aĭ marźină — lepo je da budeš šaljivdžija, ali da imaš meru [Por.] ♦ rum. glumeț ♦ etim. < bug. glumec

glumi (ĭuo ma glumĭesk, ĭel sa glumĭașće) [akc. glumi] (gl. ref.) — šaliti se ∎ n-are śe să lukre pă numa faśe la glume — nema šta da radi pa samo zbija šale ∎ spuńe kî numa s-a glumit, n-a ginđit așa kum a ḑîs — kaže da se samo šalio, nije mislio tako kako je rekao [Por.] ♦ rum. glumi ♦ etim. < slov. glumiti

gļiĭe (mn. gļiĭ) [akc. gļiĭe] (i. ž.) — busen, grudva zemlje ∎ gļiĭa ĭe bukată đi pomînt, skuasă ku ĭarbă — busen je komad zemlje, uzvučen zajedno sa travom [Por.] ♦ rum. glie ♦ etim. < lat. gleba, Rut. gliba

gļimpa (ĭuo gļimp, ĭel gļimpă) (gl. p. ref.) — (med.) bosti, probadati ∎ sa vaĭtă ka-l gļimpă-n pĭept, sa ćĭamă kă śuava nu ĭe ku ińima kum trîabe — žali se da ga probada u grudima, boji se da mu sa srcem nešto nije u redu ♦ var. îngļimpă [Por.] ♦ rum. ghimpe ♦ etim. < alb. gjëmp

gļiuos (gļiuasă) (mn. gļiuoș, gļiuosă) [akc. gļiuos] (prid.) — grudvast, neusitnjen ∎ pomîntu ĭe gļiuos, pļin đi gļiĭ marĭ, luoku nu sa puaće sîmana — zemlja je grudvasta, puna golemih grudvi, njiva se ne može sejati [Por.]

gļuonț (mn. gļuanță) [akc. gļuonț] (i. s.) — (zast.) ① a. kuršum, metak ∎ a luvat lupu la uokĭ, a pokńit, șî gļuonțu a putrîvit lupu đirĭept în kap — nanišanio je vuka, opalio, i metak je pogodio životinju pravo u glavu b. vrh metka ∎ gļuonțu ĭe vîru plumbuluĭ, bagat în țaurikă — gljonc je vrh metka, nabijen u čauru ♦ sin. plumb ② (zast) municija ∎ în mižluoku batăĭ a ramas făra gļuonț — usred bitke ostali su bez municije (Ranovac) [Mlava] ③ a. šiljak, oštar vrh predmeta ∎ a sarit pista gard, șî s-a înbrukat în gļuonțu lu un par frînt — preskakao je ogradu, i nabio se na šiljak jednog polomljenog koca b. oštre izbočine na zemljištu ∎ a-ngețat pomîntu șî građina ĭe pļină đi gļuonțurĭ askuțîće — smrzla je zemlja, i bašta je puna oštrih šiljaka [Por.] ♦ rum. glonţ

gogńaz (mn. gogńază) [akc. gogńaz] (i. s.) — smeće, đubre ∎ s-a dus, da a lasat o gramadă đi gogńaz dupa iĭ — otišli su, a ostavili gomilu smeća iza sebe ♦ sin. gunuoĭ [Por.] ♦ rum. goglează

gogoman (mn. gogomań) [akc. gogoman] (i. m.) — ① (pej.) seljak, čovek sa sela; seljačina ∎ ar vińit gogomańi đi la sat, șî ń-ar luvat lukru — došle su seljačine sa sela, i uzele nam posao ∎ nu vorbi rumîńiașće, kă nu iș gogoman — ne govori vlaški, jer nisi seljak ② (fig.) glupak, tupavko ∎ nu poaće gogomano-la să-nțaļagă, k-ăĭ forte prost — ne može taj glupak to da shvati, jer je veoma prost ♦ var. guguļan [Buf.] ♦ dij. var. guguman [Por.] ♦ rum. gogoman

gogonat (gogonată) (mn. gogonaț, gogonaće) [akc. gogonat] (prid.) — jajolik, ovalan; sferičan; ispupčen ∎ kapu uomuluĭ nuĭe totîrlat, numa gogonat — ljudska glava nije okrugla, nego jajolika ∎ fundu kaldîări ĭe gogonat, nuĭe ńiaćid, numa are kîta burtă — dno bakrača je sferično, nije ravno, nego ima mali trbuh ♦ var. gogońieț ♦ sin. bobonat [Por.] ♦ up. guguńeț [GPek] ♦ rum. gogonat

gogoș (mn. gogoașă) [akc. gogoș] (i. s.) — ① (nutr.) lepinja ∎ gogoșu ĭe pîńe aḑîmă, kuaptă pră tabla lu șporĭet, a sa faśe dîn fańină ku apă șî ku sare, fîr dă olațăl, șî sa mursîkă ku mîńiļi spalaće — gogoš je beskvasna lepinja, pečena na tabli šporeta, pravi se od brašna sa vodom i solju, bez kvasca, i mesi se opranim rukama [Mlava] ② (med.) kvrga na glavi, aterom ∎ kapu-ĭ pļin đu gogoașă, no-l măĭ tunź vĭek — puna mu glava kvrga, ne možeš ga ošišati vavek (Tanda) [Por.] ♦ rum. gogoașă

golaĭe (mn. golăĭ) [akc. golaĭe] (i. ž.) — (geog.) golet, pustara ∎ pomînt rău, numa golaĭe fara padure șî fara ĭarbă — loše zemljište, samo golet bez šume i trave [Por.] ♦ rum. goliște

golan (mn. golań) [akc. golan] (i. m.) — (pej.) golja, siromah ∎ golan ĭe uom sarak, fara ńimik — golja je čovek siromah, bez ičega ∎ s-a mîritat dupa vrun golan đi la munće — udala se za nekog golju sa planine ♦ (augm.) goļiman, goļișman ♦ sin. sarak [Por.] ♦ rum. golan

golaș (golașă) (mn. golaș, golașă) [akc. golaș] (prid.) — (folk.) golać, golišav; žgoljav ∎ golaș ĭe kîńe fara păr ș-atît đi uskat đi-ĭ sa văd uasîļi — golać je pseto bez dlaka i toliko mršavo da mu se vide rebra ∎ s-a luvat la ramaș pi un kîńe golaș — uzeli se u opkladu u žgoljavo pseto [Por.] ♦ rum. golaș

golîmb (mn. golîmbĭ) [akc. golîmb] (i. m.) — (ornit.) golub (Columba palumbus) ∎ golîmb sîrbaćik — divlji golub ∎ đemult a fuost pļină padurĭa đi golîmbĭ, akuma s-a rarit, sa vîăd numa pi la munće — nekada je šuma bila pun golubova, sada su se proredili, vide se samo u planini ∎ golîmbu ku golîmbița fak kuĭb în butuarkă — golub i golubica prave gnezdo u duplji [Por.] ∎ a fuost la nuoĭ golîmbĭ lupĭeșć, kĭemaț așa kî a kîntat „un-lup! un-lup!", șî golîmbĭ popĭeșć, guļeraț — kod nas je bilo „vučjih” golubova, tako nazvani jer su se oglašavali sa „un-lup” (dosl.) „jedan-vuk”, i golubova gušana (Jasikovo) [GPek] ♦ rum. hulub ♦ etim. < lat. columba

golokrak (golokrakă) (mn. golokraś, golokraśe) [akc. golokrak] (prid.) — golonog ∎ golokrak ĭe tot nata kare n-are pîntaluoń or suknă pi ĭel — golonog je svako koji nema pantalone ili suknju na sebi ∎ kînd am fuost kopiĭ miś, tota vara am mĭers golokraś — kad smo bili mala deca, celog leta smo išli golonozi ♦ / < guol — golo + krak — noga [Por.] ♦ etim. < srb. golo + bug. krak „noga”

goloprĭeșńiță (mn. goloprĭeșńiț) [akc. goloprĭeșńiță] (i. ž.) — (ent.) rovac, mrmak (Gryllotalpa vulgaris) ∎ goloprĭeșńiță ĭe guangă mare kare traĭașće în tuor — rovac je krupan insekt koji živi u đubrištu ∎ goloprĭeșńiță ĭe bună momĭală đi pĭeșć, kînd sa prind ku ungița — rovac je dobar mamac za ribe, kada se lovi udicom [Por.] ♦ rum. coropișniţă ♦ etim. < bug. konopištica

goļi (ĭuo goļesk, ĭel goļașće) [akc. goļi] (gl. p. ref.) — prazniti, izbacivati sadržaj ∎ a baut rakiu tuata ĭarna, șî butuońu s-a goļit — pili su rakiju cele zime, i bure se ispraznilo ∎ saku nu sa goļașće sîngur — džak se ne prazni sam [Por.] ♦ rum. goli

goļișman (goļișmană) (mn. goļișmań, goļișmańe) [akc. goļișman] (prid.) — (augm.) golja koji nema šta da obuče ∎ goļișman ĭe aăla kare ĭe atîta đi sarak, đi n-are ńiś țuaļe đi-nbrakat, numa mĭarźe rupćiguos — golja je onaj koji je toliki siromah, da nema ni odeću da se obuče, nego ide odrpan ♦ var. goļiman [Por.]

gońală (mn. gońaļe) [akc. gońală] (i. ž.) — (vet.) gonjenje, polni nagog kod rogatih životinja ∎ vaśiļi săr una pe alta, vrĭamĭa ĭe sî sa dukă la bik la gońală — krave naskaču jedna na drugu, vreme je da idu na gonjenje kod bika [Por.]

gońi (ĭuo gońesk, ĭel gońașće) [akc. gońi] (gl. p. ref.) — goniti, ganjati, terati ∎ rău kińez a fuost, a gońit lumĭa ka pi buoĭ — loš knez je bio, ganjao je ljude kao volove ∎ (vet.) a veńit vrĭamĭa žuńinka sî sa gońaskă la bik — došlo je vreme da se junica tera kod bika [Por.] ♦ rum. goni ♦ etim. < slov. goniti

gońit (gońită) (mn. gońiț, gońiće) [akc. gońit] (prid.) — gonjen ∎ urkașî a mînat lupi tota ḑîua, șî la urmă lupi așa gońiț a trekut pista Dunîre îngețată în Rumîńiĭe — hajka je terala vukove ceo dan, i na kraju su vukovi tako gonjeni prešli preko zaleđenog Dunava u Vlašku [Por.]

gorńak [akc. gorńak] (i. m.) — gornjak, vrsta vetra ∎ gorńaku ĭe vînt tare șî răśe kare baće đi la mńaḑa nopțî — gornjak je vetar jak i hladan, koji duva sa severa [Por.] ♦ rum. gorneac ♦ etim. < slov. gornji

gorovĭală [akc. gorovĭală] (i. ž.) — prljavština ∎ spalaĭ kamașa aĭa, pănă nu ĭeșî toata gorovĭala đin ĭa — prala sam tu košulju, dok nije izašla sva prljavština iz nje ♦ sin. imală [Pad.] ♦ rum. goroveală

gorun (mn. goruń) [akc. gorun] (i. m.) — (bot.) hrast (Quercus petraea) ∎ gorun ĭe ļiemn bun đi građe — hrasta je dobro drvo za građu ∎ gorunu are gindă — hrast ima žir [Por.] ♦ rum. gorun ♦ etim. < bug. srb. gorun

gostî (ĭuo gostăsk, ĭel gostîașće) [akc. gostî] (gl. p. ref.) — gostiti, ugostiti ∎ sa gostîașće uomu kănd stapînu kășî ăl kĭamă la vro gostîĭe, șî-ĭ dă bĭare șî mînkare — ugosti se čovek kad ga domaćin kuće pozove na neku svetkovinu, pa ga poji i hrani ∎ munćeńi ku drag a gostît drumașî ńikunoskuț, kă s-a kreḑut kă iĭ puot să fiĭe dumńeḑîu profakut să vadă kum ĭe omeńiĭa-n lumĭe — planinci su rado gostili nepoznate putnike, jer se verovali da oni mogu biti bog koji se maskirao da vidi kakvo je poštenje među ljudima [Por.]

gostîĭe (mn. gostîĭ) [akc. gostîĭe] (i. ž.) — gozba, svetkovina ∎ gostîĭa ĭe ađet kînd s-adună lumĭa kĭemată la vrunu kare faśe prazńik, nuntă or źuok ku mînkare șî visaļiĭe — gozba je običaj da se skupljaju zvanice kod nekoga koji slavi slavu, pravi svadbu, ili igranku sa jelom i veseljem ∎ gostîĭa la nuntă a țînut triĭ ḑîļe — svadbena gozba trajala je tri dana [Por.] ♦ rum. gostie

gostuoń [akc. gostuoń] (i. m.) — (augm.) (iron.) izjelica, nezvani gost ∎ gostuońu ĭe uom kare vińe la nuntă ńikemat, numa sî manînśe șî sî bĭa — izjelica je čovek koji dolazi na svadbu nepozvan, samo da jede i da pije ♦ sin. ļingău [GPek]

grab ([akc. grab] (i. m.) — žurba, jurnjava ∎ l-aĭ găzdoćiń tuot s-a lukrat ku grab — kod bogataša sve se radilo u žurbi ∎ kînd lukri đin grab îț ĭasă pi nas, kî śuava-ț skapă, șă ći mînă să-l faś pĭadauară — kad brzaš u poslu izađe ti na nos, jer nešto ispustiš, pa te tera da ga radiš nanovo ∎ (u izr.) nu mi đi grab — nije mi hitno; ne žuri mi se ♦ sin. zort, vuraĭală [Por.] ♦ rum. grabă

grabi (ĭuo grabĭesk, ĭel grabĭașće) [akc. grabi] (gl. p. ref.) — žuriti, hitati, brzati ∎ nu grabi atîta, ĭastă vrĭame đestulă — ne žuri toliko, ima dosta vremena ∎ ma grabĭesk să ažung đi prînḑ — žurim da stignem za ručak ♦ sin. rîpeḑî [Por.] ♦ rum. grăbi ♦ etim. < bug. grabja

grabiuluĭ [akc. grabiuluĭ] (pril.) — užurbano, žurno, u žurbi, na brzinu ∎ nuvără, șî kosîtuori sa pusîră grabiuluĭ pi kosît, n-ar vi gaći pănă nu dă pluaĭa — naoblačilo se, pa su kosci navalili užurbano da kose, ne bi li završili dok ne udari kiša [Por.] ♦ up. gramńik [GPek]

građină (mn. građiń) [akc. građină] (i. ž.) — bašta, gradina ∎ građină ku fluorĭ — bašta sa cvećem ∎ građină îngrađită — ograđena bašta [Por.] ♦ dij. var. grăďină, garđină [Kmp.] ♦ dij. var. garđină [Buf.] ♦ rum. grădină ♦ etim. < bug. srb. gradina

graĭ (mn. graĭurĭ) (i. s.) — ① narečje, dijalekat ∎ nuoĭ ku vuoĭ nu vorbim tuot un graĭ — mi i vi ne govorimo istim narečjem ② (ret.) razgovor, govor ∎ mi sa-mparu kă sa uḑî un graĭ pi kulmĭe — učinilo mi se da sam čuo neki razgovor na brdu [Por.] ♦ rum. grai ♦ etim. < bug. graja, srb. grájati.

gramadă (mn. gramĭeḑ) [akc. gramadă] (i. ž.) — gomila; mnoštvo ∎ pănă daĭ đin palme, sa adună o gramadă đi lume — dok lupneš o dlan, skupi se gomila ljudi ∎ muoșu s-a dus đinuapće, să đa fuok la gramĭeḑîļe-ļa đi spiń, kare đi pi ļivađe ļ-a tîrsît alaltîĭerĭ — čiča je otišao da spali one gomile trnja, koje je sa livade otrsio prekjuče ∎ gramada đi fîn, kare sa faśe đin kupițîaļe, la nuoĭ sa kĭamă porkuoń — gomila sena, koja se pravi od naviljaka, kod nas se zove stog [Por.] ♦ rum. grămadă ♦ etim. < slov. gramada

grameźuară (mn. grămeźuare) [akc. grameźuară] (i. ž.) — (demin.) gomilica ∎ adunat đi pi ļivađe petruańiļi, ș-a fakut grameźuare în șîr pi lînga ĭa, să însămńe otaru — sakupio kamenje sa livade, i napravio niz gomilica oko nje, da obeleži među ♦ var. grameźuĭkă ♦ / dem. < gramadă [Por.] ♦ rum. grămăjoară

gramńik (gramńikă) (mn. gramńiś, gramńiśe) [akc. gramńik] (prid.) — brz, nagao, naprasan; iznenadan, neočekivan ∎ n-a ḑakut ńiś o ḑî, a murit gramńik — nije bolovao ni dan, umro je naprasno [GPek] ♦ up. grabiuluĭ [Por.] ♦ rum. gramnic

grapa (ĭuo grăp, ĭel grapă) [akc. grapa] (gl. p. ref.) — (agr.) drljati ∎ saćanu grapă luoku ku grapa dupa arat, să mărunțaskă pomîntu, să fiĭe măĭ ļesńe đi sîmanat — seljak drlja njivu drljačom posle oranja, da bude lakše za sejanje [Por.] ♦ rum. grăpa

grapat (mn. grapaturĭ) [akc. grapat] (i. s.) — (agr.) drljanje ∎ dupa śe sa ară luoku, vińe la rînd grapatu — posle izoravanja njive, na red dolazi drljanje ∎ grapatu ĭe kînd dupa arat, sa-nmarunțîașće pomîntu ku grapa — drljanje je kad se posle oranja, sitni zemlja drljačom [Por.] ♦ rum. grăpat

grapă (mn. grăpĭ) [akc. grapă] (i. s.) — (tehn.) drljača ∎ ku grapa s-a grapat luoku dupa arat — drljačom se drljala njiva posle oranja [Por.] ♦ rum. grapă ♦ etim. < bug. grapa

grapiș [akc. grapiș] (pril.) — (o kretanju) drljavo, kao drljača ∎ sa ḑîśe kă vrunu mĭarźe grapiș, kînd sa traźe pi burtă, sprižińit numa în kuaće — kaže se da neko ide drljavo, kad se vuče na stomaku, oslonjen samo na laktove [Por.] ♦ rum. grăpiș

grapiță (mn. grapiț) [akc. grapiță] (i. ž.) — (ent.) larva krpelja ∎ grapița ĭe fluturu lu kapușă, dupa śe sa satură đi sînźe, krĭașće șî sa profaśe kîrśuabă, or kapușă — grapica je larva krpelja; kada se nasiti krvlju, naraste i pretvara se u mužjaka ili ženku krpelja ∎ grapița sa aļiaźe đin kîrśuabă șî kapușă kă are triĭ parĭake đi piśuare — larva se razlikuje od mužjaka i ženke krpelja po tome što ima tri para nogu ♦ / (demin.) < grapă ♦ up. kîrśuabă, kapușă [Por.]

gras (grasă) (mn. graș, grasă) [akc. gras] (prid.) — gojazan, debeo ∎ uom gras ĭe totodată șî burtanuos — gojazan čovek je u istovremeno i trbušast ∎ atîta ĭe đi gras, đi nu puaće sî sa apļaśe sî sa-nkalță — toliko je debeo da se ne može sagnuti da se obuje ∎ are duoĭ puorś graș, unu-l taĭe đi Iginat — ima dve debele svinje, jednu će zaklati za Ignjatijevdan [Por.] ♦ rum. gras ♦ etim. < lat. *grassonem

grasîme (mn. grasîmĭ) [akc. grasîme] (i. ž.) — debelina, gojaznost; masnoća; slanina ∎ a pus în lăturĭ karńa fara grasîme — odvojio je na stranu meso bez slanine ♦ sin. slańină, untură [Por.] ♦ rum. grăsime

grasun (mn. grasuń) [akc. grasun] (i. m.) — nazime ∎ grasun ĭe purśel đi un an đi batrîn — nazime je prase od jedne godine starosti ∎ grasună — nazimica ♦ var. grăsun (Tanda) [Por.] ♦ rum. grăsun

graśin (graśină) (mn. graśiń, graśińe) [akc. graśin] (prid.) — (zast.) ① (rel.) grešan, koji ima greh ∎ nu sa ćiame atîta đi graśină, kî pi lumĭa-ĭa puaće să kadă în ĭad — ne boji se toliko grešna da na onom svetu može otići u pakao ② uklet, proklet ∎ a fuost graśin đi la ursa înga în śasu kînd s-a naskut — bio je proklet od sudbine još u času kad se rodio ③ (za život) mučan, težak ∎ aĭ miĭ a fuost saraś, ș-am avut o kopilariĭe graśină — moji su bili siromašni, pa sam imao mučno detinjstvo ♦ sin. pacatuos [Por.]

graśina (ĭuo graśin, ĭel graśină) [akc. graśina] (gl.) — (zast.) (rel.) grešiti, činiti greh, ogrešiti se ∎ lumĭa n-ar graśina atîta kînd ar kređa tuoț în dumńeḑîu — ljudi ne bi toliko grešili, kada bi svi verovali u boga ♦ var. greșî [Por.]

gražđ (mn. gražđe) [akc. gražđ] (i. s.) — štala, ograđeni i zazidani prostor za goveda ∎ bufańi noștri ar avut gata toț viće, ș-ar avut gražđe đi bîrńe, astrukaće ku șîndră — naši Bufani su gotovo svi imali stoku, i imali su štale od brvana, pokrivene šindrom ∎ omeńi kar ar avut vaś mulće, ar avut șă păkurar, kare ar pazît vićiļe pe bań — ljudi koji su imali više krava, imali su i pastire, koji su stoku čuvali za pare [Buf.] ♦ dij. sin. toblarĭ [Por.] ♦ rum. grajd ♦ etim. < slov. graždĩ

grăďină (mn. grăďiń) [akc. grăďină] (i. ž.) — gradina, bašta ∎ s-a dus kopiĭi ďe a kas, n-a pus ńimik în graďină — deca otišla od kuće, u gradini nije posađeno ništa [Kmp.] ♦ dij. var. građină ∎ građina ĭe bașćauă lînga kasă, îngrađită pintru viće șî puorś — gradina je bašta pored kuće, ograđena zbog stoke i svinja [Por.] ♦ dij. var. garđină [Buf.] ♦ rum. grădină

grănguri [akc. grănguri] (gl.) ● v. grînguri [Por.]

grăsulan (mn. grăsuļań) [akc. grăsulan] (i. m.) — (pej.) debeljuca ∎ are duoĭ kopiĭ, amînduoĭ grăsulań — ima dvoje dece, oboje debeljuce [Por.] ♦ rum. grăsulean

grăunťe (mn. grăunț) [akc. grăunťe] (i. m.) — grumen, komad, grudva ∎ grăunťe ďe usturoĭ — čen belog luka ∎ grăunťe ďe pămînt — grudva zemlje ∎ grăunťe ďe sare — krupica soli [Kmp.] ♦ dij. var. grunđin [Por.] ♦ rum. grăunte ♦ etim. < lat. granuceum

grețuos (grețuasă) (mn. grețuoș, grețuasă) [akc. grețuos] (prid.) — (nutr.) pokvaren, odvratan, gadljiv ∎ ḑama strîkată, are gust grețuos, ma mînă să vărs — čorba je pokvarena, ima gadan ukus, tera me na povraćanje ∎ numa mînkarĭa puaće să fiĭe grețuasă — samo hrana može biti pokvarena [Por.] ♦ rum. grețos

Grekuońi [akc. Grekuońi] (i. m.) — (antr.) ① Grekulovci, vlaško prezime koje nosi desetak porodica u Osniću, po pretku, Vlahu, koji se doselio sa juga Balkana; sadašnje prezime Pavlović ♦ var. Grĭeśi ∎ Pau lu Grĭeku ku Grĭekuońi aĭ luĭ, ńam mare — Pavle Grekulov i njegovi Grekulovci su velika familija [Crn.] ② (etn.) Grĭekuońi — „Grci”, opšteraširen vlaški naziv za etničke Armane (Armîń), odnosno Vlahe Cincare, za koje narod drži da su došli "iz Grčke" ∎ grĭeś, đin Greśiĭa — Grci, iz Grčke [Por.] ♦ etim. < lat. Graceacus

greotaće (mn. greotăț) [akc. greotaće] (i. ž.) — teškoća, težina, teret ∎ kalu nu puaće să dukă atîta greotaće — konj ne može da nosi toliki teret ∎ avut mare greotaće la lukru, ama nu s-a vaĭatat la ńima — imao je veliku teškoću na poslu, ali se nije žalio nikom ∎ puodu ĭe putrîd, nu puaće să țînă greotaće mare — most je truo, ne može da izdrži veliku težinu ∎ a trekut pin mulće greotăț pănă n-a kreskut — prošao je kroz mnoge teškoće, dok nije odraso [Por.] ♦ rum. greutate

greșăļńik (mn. greșăļńiś) [akc. greșăļńik] (i. m.) — (ret.) (rel.) grešnik, koji ima grehove ∎ kare omuară uomu ĭe mare greșăļńik — ko ubije čoveka, veliki je grešnik [Por.] ♦ rum. greșelnic ♦ etim. < srb. grešnik

greșî (ĭuo greșăsk, ĭel greșîașće) [akc. greșî] (gl. n.) — grešiti ① (o poslu) grešiti, činiti pogreške ∎ nu s-a învațat bińe să skriĭe, înga greșîașće koļa-koļa — nije naučio dobro da piše, još uvek greši ovde-onde ② (o odlučivanju) doneti pogrešnu odluku, pogrešno postupiti ∎ dakă vĭađe kă mult greșîașće, ĭel vrĭa sî sa însuare ku ĭa, șî gata — iako vidi da mnogo greši, on hoće da se oženi njome, i gotovo ③ (rel.) činiti greh, kršiti moralnu ili versku normu ∎ kređințuosu nu kućaḑă să greșaskă, kă a luĭ pakat ĭe măĭ grĭeu đi kît pakatu alu aĭlalalț — vernik ne sme da greši, jer je njegov greh teži od grehova drugih ♦ sin. zminći [Por.] ♦ rum. greși ♦ etim. < slov. grĕšiti

greuańe1 [akc. greuańe] (pril.)(prid.) — (med.) trudna ∎ șî kînd a fuost greuańe, muĭeriļi đemult a lukrat tuot, pănă la nașćire — i kad su bile trudne, žene su nekad radile sve poslove, sve do porođaja ∎ (u izr.) a pļeka greuańe — zatrudneti ∎ nu sa șćiĭe ku kare a pļekat greuańe — ne zna se s kim je zatrudnela ∎ muĭare greuańe — trudna žena ♦ sin. înkarkată [Por.] ♦ rum. greoaie

greșală (mn. greșîaļe, greșălurĭ) [akc. greșală] (i. ž.) — greška ∎ mare greșală a fakut kînd s-a lasat đi șkuală — veliku grešku je napravio kad je napustio školu ∎ a fuost ćinîr șî naruod, ș-a mĭers đin greșală în greșală — bio je mlad i lud, i išao je iz greške u grešku ∎ kînd minț, furĭ șă înžurĭ, or ći țîń ku muĭarĭa lu tuoĭa, aĭa nuĭe greșală numa pakat — kad lažeš, kradeš i psuješ, ili imaš vezu sa tuđom ženom, to nije greška nego greh ∎ ńiś un lukru nuĭe fara greșală — nijedan posao nije bez greške ♦ sin. zmintă, sminćală [Por.] ♦ rum. greșală

griĭir (mn. griĭirĭ) [akc. griĭir] (i. m.) — (ent.) zrikavac, cvrčak, popac (Gryllus) ∎ vara griĭiri kîntă tuata nuapća — leti zrikavci zriču cele noći ♦ var. griĭer ♦ up. puopă [Por.] ♦ rum. grier ♦ etim. < lat. gryllus

grind (mn. grinḑ) [akc. grind] (i. s.) — (o reljefu) sprud, nanos, greda ∎ grind ĭe prund fakut đin pomîntarĭ kare l-a dus apa — sprud je uzvišenje od zemljišta koje je nanela voda ♦ sin. prund, tapșan [Por.] ♦ rum. grind ♦ etim. < slov. grendŭ

grindă (mn. grinḑ) [akc. grindă] (i. ž.) — (tehn.) ① greda ∎ grindă ĭe o bîrnă lungă đi ļiemn, śopļită-n patru mukĭe la masură — greda je dugačko drveno stablo, otesano ravnomerno sa četiri strane ② plafon ∎ grinda la koļibĭ a fost fakută đin grinḑ, pusă bîrabar una ku alta, da întra ĭaļe a fuost pusă valurĭ — plafon na kolibama bio je iuzgrađen od paralelnih greda, između koji su bili podvaljci ∎ la grindă a fuost mulće kare-śe: kîrļiźe slobîđe, đ-atîrnat trășćiļi or kutarițîļi, pražîń đ-atîrnat skimburļi — na plafonu je bilo mnogo koje-čega: kuka slobodnih za kaćenje torbi ili korpi, motki za vešanje svečanog odela ∎ kopilu a krĭeskut pănă-n grindă — dete je izraslo do plafona [Por.] ♦ rum. grindă ♦ etim. < srb. greda

grinđiĭ1 (mn. grinđiĭe) [akc. grinđiĭ] (i. s.) — (tehn.) gredelj ∎ grinđiĭ ĭe un parśel alu plugu đi arat — gredelj je deo oraćeg pluga ∎ la plugu đi ļemn, kum a fuost đi bîtrîńață, grinđiĭu a fuost đi ļemn — na drvenim plugovima, kakvi su bili starinski, gredelj je bio od drveta ♦ up. grindă [Por.] ♦ rum. grindei ♦ etim. < bug., srb. gredelj

grinđiĭ2 (mn. grinđiĭe) (i. s.) — (ver.) grinđij ∎ pănă kopilu n-a-npļińit triĭ ań, rumîńi la Sînvasîĭ ĭ-a țînut ađet kare la kĭemat grinđiĭ — dok dete nije navršilo tri godine, Vlasi su mu priređivali običaj koji se zvao ’grinđij’ ∎ la grinđiĭ a veńit muașa ku trasta în kare a dus un puĭ fript, kolaś șî alće dulśețurĭ — na grinđij je dolazila babica sa torbom u koju je donosila pečeno pile, kolače i druge poslastice ∎ mižluoku ađetuluĭ a fuost kînd muașa a pus kopilașu pi trastă șă đi triĭ uorĭ la rîđikat pănă la grinda puoduluĭ, rugîndu-sa să krĭaskă șî să traĭaskă în sînataće pănă nu-nkarunțașće — središte običaja bio je kad je babica stavljala detence na torbu i dizala ga do tavanske grede, moleći se da raste i živi u zdravlju dok ne osedi [Por.]

grižă (mn. griž) [akc. grižă] (i. ž.) — briga, zabirnutost; pažnja ∎ avut kopilariĭe fara ńiś o grižă — imao je detinjstvo bez i jedne brige ∎ ku atića griž pi kap, nușću kum nu noroḑîașće — sa tolikim brigama na glavi, ne znam kako ne poludi ∎ ku grižă mare trăbe sî mĭerź pin padure điasă, kînd iș sîngur — sa velikom pažnjom treba da ideš kroz gustu šumu, kad si sam [Por.] ♦ rum. grijă ♦ etim. < bug. griža

grižî (ĭuo grižăsk, ĭel grižîașće) [akc. grižî] (gl. p. ref.) — brinuti, starati se ∎ mult ma grižăsk đi śe n-a veńit pănă akuma — mnogo brinem zašto nije došao do sada ∎ muoșî a ramas sîngurĭ, n-are kare să grižîaskă đi iĭ — starci su ostali sami, nema ko da se stara o njima [Por.] ♦ rum. griji

grîmađi (ĭuo grîmađiesk, ĭel grîmađiașće) [akc. grîmađi] (gl. p. ref.) — gomilati (se); denuti, plastiti ∎ pîkurari parke a nuroḑît đi đesńață, numa sa grimađiesk uńi pi alțî — čobani kao da su poludeli od jutros, samo se gomilaju jedni na druge ∎ vrĭamĭa să înśepiem grîmađi klańa, kă ńi prinđe murgu — vreme je da počnemo denuti plast, jer će nas uhvatiti mrak ∎ klańa nu puaće sîngură sî sa grîmađiaskă, pănă nu șkipĭ în pălmĭ — plast ne može sam da se sadene, dok ne pljuneš u šake ♦ var. îngrîmađi [Por.] ♦ rum. grămadi

grîmađit2 (grîmađită) (mn. grîmađiț, grîmađiće) [akc. grîmađit] (prid.) — sadenut; nagomilan ∎ klańa nuĭe bun grîmađită, kînd sa vo puńa vro vižuļiĭe, o s-o trînćaskă — plast nije dobro sadenut, kad bude udarila neka oluja, ima da ga obori [Por.] ♦ rum. grămădit

grîmađit1 (mn. grîmađirĭ) [akc. grîmađit] (i. s.) — denjenje; gomilanje ∎ am avut fîn mult, da la grîmađit mĭ-ažutat numa tata ku muma — imao sam mnogo sena, a na denjenju su mi pomagali samo otac i majka [Por.] ♦ rum. grămădire

grînguri (ĭuo grîngurĭesk, ĭel grîngurĭașće) [akc. grînguri] (gl.) — (onom.) gugutati ∎ kopilu grîngurĭașće pănă nu sa-nvață să vorbĭaskă — dete guguče pre nego što nauči da govori ∎ đi pasîrĭe ḑîśem kă ćirikîĭe, da đi kopil mik ḑîśem kă grîngurĭașće — za pticu kažemo da cvrkuće, a za malo dete kažemo da guguče ♦ var. grănguri (Tanda) [Por.] ♦ rum. gânguri

grîńe (mn. grîń) [akc. grîńe] (i. ž.) — (agr.) žitište ∎ grîńe ĭe luok sîmanat ku mărunțîș — žitište je njiva pod žitaricom [Por.] ♦ rum. grâne

grîńișće (mn. grîńișć) [akc. grîńișće] (i. ž.) — (agr.) strnište ∎ grîńișće ĭe luoku đi pi kare ĭe sîśarat grîu — strnište je njiva sa koje je požnjeveno žito [Por.] ♦ dij. var. gîrńișće [Gpek]

grîu (mn. grîurĭ) [akc. grîu] (i. s.) — (bot.) žito, pšenica (Triticum aestivum) ∎ đin grîu sa faśe pîńe — od žita se pravi hleb ∎ buob đi grîu — zrno žita ∎ spik đi grîu — klas žita ∎ fańină đi grîu — pšenično brašno ∎ samînță đi grîu — seme žita ∎ grîu s-a sîmanat numa pintru pîńe đi prazńik — žito se gajilo samo za slavske hlebove ∎ suarta batrînă đi grîu la Tanda s-a kemat rumînka — stara sorta žita u Tandi se zvala rumunka [Por.] ∎ grîu ĭe la nuoĭ ćinîr marunțîș, în Isîkuava ažuns tuma dupa rato-l đintîń — žito je kod nas mlada žitarica, u Jasikovo je stiglo tek posle Prvog svetskog rata (Jasikovo) [GPek] ♦ rum. grâu ♦ etim. < lat. granum

grĭață (mn. grĭețurĭ) [akc. grĭață] (i. ž.) — (med.) mučnina ∎ grĭața țîńe o vrĭame, da kînd ma razbĭașće, sa puńe vîrsatura pi mińe — mučnina me drži neko vreme, a kad me savlada, spopadne me povraćanje [Por.] ♦ rum. greață ♦ etim. < lat. gravĭtĭes

grĭangur (mn. grĭangurĭ) [akc. grĭangur] (i. m.) — (ornit.) vuga, zlatna vuga (Oriolus oriolus) ∎ grĭanguru ĭe o pasîrikă ku pĭańe galbińe ka auru — vuga je jedna ptičica sa perjem žuitim kao zlato ∎ grĭanguru ĭe pasîrĭe măĭ frumuasă la nuoĭ, đ-aĭa sa ḑîśe đi vrun baĭat kare ĭe înbrakat frumuos kî ĭe înbrakat ka grĭanguru — zlatna vuga je najlepša ptica kod nas, zato se kaže za nekog momka koji je lepo obučen, da je običen kao zlatna vuga (Tanda) [Por.] ♦ rum. grangur ♦ etim. < lat. galgulus (=galbulus).

grĭaur (mn. grĭaurĭ) [akc. grĭaur] (i. m.) — (ornit.) čvorak (Sturnus vulgaris) ∎ grĭauri zbuară în pîlkă mare — čvorci lete u velikom jatu ♦ var. graur (Tanda) [Por.] ♦ rum. graur ♦ etim. < lat. graulus

grĭeu1 (grĭă) (mn. grĭeĭ, grĭeaļe) [akc. grĭeu] (prid.) — težak ① (za materiju) koji ima težinu ∎ fĭeru ĭe grĭeu, ama plumbu ĭe șî măĭ grĭeu — gvožđe je teško, ali je olovo još teže ∎ pĭatră grĭa n-o rađiś ļesńe — težak kamen ne podižeš lako ② (psih.) koji ima tešku narav ∎ n-a putut să traĭaskă ku ĭel, kă avut narau grĭeu — nije mogla da živi sa njim, jer je imao tešku narav ③ (za atmosferu) teško vreme ∎ duraĭala a dus nuvirĭ grĭeĭ, ku pĭatră — grmljavina je donela teške oblake, sa gradom ④ (za sudbinu) težak, tegoban život ∎ pomînćanu are traĭ măĭ grĭeu đikît oĭarĭu — zemljoradnik ima teži život od stočara ♦ supr. ușuor [Por.] ♦ rum. greu ♦ etim. < lat. grevis (= gravis)

grĭeu2 [akc. grĭeu] (pril.) — teško ∎ la muoș nuĭe bun: grĭeu suflă șî grĭeu vorbĭașće — čiči nije dobro: teško diše, i teško govori ∎ grĭeu o sî ĭasă ku ĭel în kîpatîń — teško će izaći s njim na kraj [Por.] ♦ rum. greu

gropan (mn. gropańe) [akc. gropan] (i. s.) — (augm.) rupčaga, jama ∎ đi varńiță în pomînt sa sapă un gropan adînk — za krečanu se u zemlji kopa duboka rupčaga ♦ / (augm.) < gruapă [Por.] ♦ rum. gropan

gropar (mn. groparĭ) [akc. gropar] (i. m.) — grobar ∎ gropar ĭe uom kare la morminț sapă gruapa đi uomo-l muort — grobar je čovek koji na groblju kopa grob za umrlog čoveka ♦ var. groparĭ, gruoparĭ [Por.] ♦ rum. gropar

gropișće (mn. gropișć) [akc. gropișće] (i. ž.) — groblje ∎ gropișće ĭe luok unđe sa-ngruapă aĭ muorț — groblje je mesto gde se zakopavaju mrtvi ♦ var. gruopișće ♦ sin. mormînt [Por.] ♦ rum. gropiște

grosîme (mn. grosîmĭ) [akc. grosîme] (i. ž.) — debljina ∎ s-a puvestît kă-n padure vrodată a fuost faź ku atîta grosîmĭe đi n-a putut śinś inș să-ĭ kuprindă — pričalo se da je nekada u šumi bilo bukvi tolike debljine, da ih nisu mogli petoro ljudi obuhvatiti [Por.] ♦ rum. grosime

groșală (mn. groșălurĭ) [akc. groșală] (i. ž.) — (nutr.) gusta kaša, hrana za pse ∎ groșala sa faśe đin lapće fĭert ku fańină đi kukuruḑ — kaša se pravi od kuvanog mleka i brašna ∎ groșală ĭe mînkare țapînă șî dulśață mare đi kîń kare pazîăsk uoiļi la munće — kaša od mleka i brašna je jaka hrana i velika poslastica za pse koji čuvaju stoku u planini ♦ up. śir [Por.] ♦ rum. grosoală

grozau (grozauă) (mn. grozavĭ, grozave) [akc. grozau] (prid.) — grozan, odvratan ∎ rău grozau lukru are, sa gînđiașće sî sa lasă — jako grozan posao ima, misli da ga napusti ∎ așa grozavĭ baĭeț nu sa măĭ însuară ńiśkînd — tako odvratni momci neće se oženiti nikad ♦ var. grozav, gruzaviĭe [Por.] ♦ rum. grozav ♦ etim. < bug. grozav

gruapă (mn. gruopĭ) [akc. gruapă] (i. ž.) — ① rupa, udubljenje u zemlji ∎ tata sapă gruopĭ đi șćumpĭ — otac kopa rupe za stubove ∎ drumu dupa pluaĭe pļin ĭe đi gruopĭ — put posle kiše pun je rupa ② grob ∎ la gruapa muortuluĭ sapă triĭ or śinś groparĭ — grob kopaju tri li pet grobara ③ trap ∎ krumpiĭi đi ĭarnă s-angrupă în gruapă, kare adîns sa sapă vrunđiva pin građină apruape đi kasă — krompir za zimnicu čuva se u trapu, koji se posebno kopa negde u bašti blizu kuće ♦ sin. gaură [Por.] ♦ rum. groapă

gruază [akc. gruază] (i. ž.) — grozota; mučnina ∎ atîta puće în kurĭańik, đi vĭerș đi gruază, kînd će duś să ĭaĭ vrun uou — toliko smrdi u kokošarniku, da povraćaš od mučnine kad odeš da uzmeš neko jaje ∎ kînd iĭ vĭeḑ kum sînt, fuź đi gruaza luor đi rupĭ — kad ih vidiš kakvi su, bežiš od njihove grozote pa cepaš [Por.] ♦ rum. groază ♦ etim. < slov. groza

grumaz (mn. grumază) [akc. grumaz] (i. s.) — (anat.) potiljak ∎ grumazu ĭe luoku la trupu uomuluĭ đinapuoĭ, unđe sa-npreună gîtu ku kapu — potuljak je zadnji deo ljudskog tela gde se spaja vrat sa lobanjom ∎ ĭ-a dat ku buata dupa kap, șî ĭ-a rupt grumazu — udario ga motkom za vrat, i otkinuo mu glavu ♦ var. gurmaz ♦ up. śafa [Por.] ♦ rum. grumaz

grunđin (mn. grunđiń) [akc. grunđin] (i. m.) — grumen, grudva ∎ uoĭļi a ļins krușîțu đi sare, a ramas numa ńiśći grunđiń đin ĭel — ovce su olizale kamen soli, ostalo je samo neko grumenje od njega ∎ ĭ-a kumparat la bîlś baĭatu un grunđin đi miriśikă, șî ĭa, saraka, đi drag ĭ-a-nbunat sî sa mariće dupa ĭel — kupio joj je momak na vašaru kocku šećera, i ona je, sirota, sva srećna pristala da se uda za njega [Por.] ♦ dij. var. grăun, grăunťe (Prahovo) [Kmp.] ♦ rum. grunz

gruos1 (gruasă) (mn. gruoș, gruașă) [akc. gruos] (prid.) — ① (za meru) debeo ∎ ļiemn gruos — debelo drvo ∎ blană gruasă — debela daska ∎ ață gruasă — debeo konac ② (za tečnost) gust ∎ lapće gruos — gusto mleko ③ (za zvuk) dubok ∎ glas gruos șî spîrćiguos — dubok i rapav glas ④ (psih.) a. tvrdokoran, neosetljiv ∎ gruos đi kap — tvrdoglav; tup b. bezosećajan ∎ gruos đi obraz — tvrd na obrazu ⑤ (za bogatstvo) (pej.) bogat ∎ gruos la pungă — ima debeo novčanik ♦ supr. supțîre [Por.] ♦ rum. gros ♦ etim. < lat. grossus

gruos2 (mn. gruoș) [akc. gruos] (i. m.) — trupac, panj, deblo ∎ a dus đi fuok numa ńișći gruoș, nu-ĭ măĭ sparźe ńima — doneo je za vatru samo neke panjeve, neće ih iscepati niko ∎ s-a dus în padurĭe sî skuată ńiskaĭ gruoș đin borugă — otišao je u šumu, da izvuče neke trupce iz potoka ♦ sin. tutuk [Por.] ♦ rum. gros

gruzavi (ĭuo gruzavĭesk, ĭel gruzavĭașće) [akc. gruzavi] (gl. p. ref.) — zgaditi, gaditi se ∎ kînd a vaḑut guanga-n ḑamă, iĭ s-a gruzavit mînkarĭa — kad je video bubu u čorbi, zgadilo mu se jelo ∎ kînd s-a luvat, nu ļ-a fuost drag unu đi altu, da akuma spun kă ļi sa gruzavĭașće traĭu đin ḑî în ḑî — kad su se uzeli, nisu voleli jedno drugo, a sada kažu da im se zgađuje život iz dana u dan [Por.] ♦ rum. grozăvi

gruzaviĭe (mn. gruzaviĭ) [akc. gruzaviĭe] (i. ž.) — grozota, odvratnost, mučnina ∎ nu șćiĭe ś-a fuost în mînkare pă sa pus pi ĭel o gruzaviĭe grĭa đi numa varsă — ne zna šta je bilo u jelu te ga je spopala takva mučnina da samo povraća ∎ s-a-nsurat k-o gruzaviĭe đi fată — oženio se jednom grozotom od devojke [Por.] ♦ rum. grozăvie

guagă (mn. guaźe) [akc. guagă] (i. ž.) — (anat.) lobanja ∎ a gasît în padurĭe o guagă đi žuavină ńikunoskută — našao je u šumi lobanju nepoznate životinje ♦ (augm.) gogolaĭe — lobanjište ∎ la morminț-aĭ batrîń s-a gasît ńiskar gogolaĭe boznakîće, s-a puvestît kî sînt kîpațîń đi žîdań — kod starog groblja nađene su neke ogromne lobanje, pričalo se da su to lobanje džinova ♦ (demin.) gogiță — „glavica” ∎ aldrakuluĭ ĭe koplio-sta, trasńirĭar dumńeḑîu gogița naruadă! — đavolastog li deteta, bog mu zgromio ludu glavicu! [Por.] ♦ dij. var. gоgоļаĭе (mn. gоgоļеĭ) [akc. gоgоļаĭе] (i. ž.) ∎ ĭa pikat pîăru șî ĭa ramas gogoļaĭa guală — otpala mu kosa, i ostala mu je gola lobanja ∎ a fuost kulkat ku gogoļaĭa spartă — ležao je sa razbijenom lobanjom [Crn.] ♦ etim. < ? mađ. gogó „nucă” (=orah)

guană (mn. guańe) (i. ž.) — gonjenje, ganjanje, teranje; pokretanje, ubrzanje ∎ ńiś o guană ku lukratuori n-a fuost, da iĭ sa vaĭtă kă sînt mînaț ka lupi — nikakvo ganjanje radnika nije bilo, a oni se žale da su terani kao kurjaci ∎ (vet.) s-a pus guana pi vakă — kod krave se javilo gonjenje ∎ (u izr.) dăĭ guană! — daj gas, poteraj, pokreni, ubrzaj! [Por.] ♦ rum. goană

guangă (mn. guonź) [akc. guangă] (i. ž.) — (ent.) buba, insekt ∎ đintr-o vrĭame sara ĭasă ńișći guonź ńagre, đimińața nus — od nekog vremena uveče izlaze neke crne bube, ujutru ih nema ∎ puomi sînt pļiń đi guonź, s-a dus muoș să-ĭ afume — voćke su pune buba, otišao je čiča da ih zadimi [Por.] ♦ rum. goangă

guangă puturuasă (mn. guonź puturuasă) [akc. guangă puturuasă] (i. m.) — (ent.) smrdibuba (Pentatomidae) ∎ guanga puturuasă puće ka ĭuda — smrdibuba smrdi kao juda ∎ ĭastă guonź puturuasă vĭerḑ șî sure — ima zelenih i sivih smrdibuba [Por.] ♦ rum. goangă-pucioasă

Guguļan (mn. Guguļiań) [akc. Guguļan] (i. m.) — (antr.) Guguljan, u Mlavi nadimak za planinskog Vlaha ∎ dă nuoĭ dîn Mlaoa, Guguļan ĭe rumîn kare traĭașće-n munće ku vićiļi — za nas u Mlavi, Guguljan je Vlah koji živi u planini sa stokom ∎ Guguļiańi a kuprins munțîļi dă la Ždrĭela pănă la Ćimuok — Guguljani su zauzeli planine od Ždrela pa do Timoka [Mlava] ♦ up. gogoman [Buf.]

guguńață (mn. guguńeț) [akc. guguńață] (i. m.) — (nutr.) krofna ∎ n-avut muma alta să ńi fakă đi fruștuk, numa ń-a pîržît ńișći guguńeț — nije imala majka šta drugo da nam spremi za doručak, nego nam je ispržila neke krofne ♦ var. guguńaće [GPek] ♦ rum. gogoașă

guļir (mn. guļire) [akc. guļir] (i. s.) — kolir, uzan okovratnik na košulji ∎ kimĭașă ku guļir pistriț — košulja sa ukrašenim kolirom ∎ s-a rupt guļiru la kimĭașă — pocepao se kolir na košulji (Rudna Glava) ∎ kamașa muĭerĭaskă n-avut guļir, numa avit gură đi kap ka la sak, șî s-a-nkiptorat pi umăr — ženska košulja nije imala kolir, već otvor za glavu kao na džaku, i zakopčavala se na ramenu (Tanda) [Por.] ♦ rum. guler ♦ etim. < mađ. gallér

gunuoĭ (mn. gunuaĭe) [akc. gunuoĭ] (i. s.) — *đubre, smeće* ∎ ♦ rum. gunoi ♦ etim. < slov. gnoj

guod [akc. guod] (part.) — (gram.) god, rečca, drugi, naglašeni deo opštih zamenica ili priloga, u kojima je prvi deo prilog ili neodređena zamenica ∎ kumguod — kakogod ∎ kareguod — kogod ∎ kîndguod — kadgod ∎ śiguod — štogod ∎ unđiguod — gdegod [Por.] ♦ etim. < srb. god

guol (guală) (mn. guoĭ, guaļe) [akc. guol] (prid.) — ① prazan ∎ vas guol — prazan sud ∎ kapu guol — gologlav, bez kape ili marame ∎ burta guală — prazan stomak; glad ∎ luok guol — prazno ili slobodno mesto ∎ ḑamă guală — čorba bez ičega ② go, nag ∎ în pĭaļa guală — nag, bez odeće ∎ ku kuru guol — gologuz ③ (fig.) praznoslovlje; laž ∎ a gaćit șkuala, ama tuot ĭ-a ramas kapu guol — završio je školu, ali je mu je glava ostala prazna; praznoglav ∎ vuorbă guală — praznoslovlje, laž ∎ minśună guală — gola laž ♦ supr. pļin [Por.] ♦ rum. gol ♦ etim. < slov. golŭ

Guol [akc. Guol] (i. m.) — (top.) Deli Jovan, planina u istočnoj Srbiji ∎ Guolu ĭe munće mare, otar întra Kraĭna șî Porĭeśa — Deli Jovan je velika planina, međa između Negotinske Krajine i Poreča ∎ supt Guol sînt duauă saće rumîńeșć: Tanda șî Țîrnaĭka — pod Deli Jovanom su dva vlaška sela: Tanda i Crnajka ∎ Guolu pi kuamă ĭe o golaĭe, fara ńiś un fĭeļ đi verđeț — Deli Jovan je na hrbatu golet, bez ikakve vegetacije ∎ mama spuńa: am opḑăś đe ań, șî đi kînd țîn minće, nuoĭ Țrnaśeńi śuaka-sta kĭemăm Guol, akuma aud kă uńi iĭ ḑîk Dăļi-Ĭovan — baba je govorila: imam osamdeset godina, i otkad pamtim, mi Crnajčani ovo brdo zovemo „Gol”, sada čujem da ga neki zovu Deli-Jovan [Por.]

guost (mn. guoșć) [akc. guost] (i. m.) — gost, zvanica ∎ guost ĭe insă kare vińe kemată la vro gostîĭe — gost je osoba koja dolazi pozvana na neku svečanost ∎ numa la prazńik ĭe bun să vină guost ńikemat, kă sa krĭađe kă pi ĭel ăl duśe prazńiku, șî ĭe aratare kă prazńiku ažută lu kasa-ĭa — samo na slavu je dobro da dođe nazvani gost, jer se veruje da njega dovodi slava, i znak je da slava pomaže toj kući ∎ înkinaśuńa la prazńik înśape ku „Ĭertaț, guoșć la masă!” — metanisanje na slavi počinje sa „Praštajte, gosti za sofrom!” [Por.] ♦ rum. gost ♦ etim. < slov. gostiti

guove (mn. guovĭ) [akc. guove] (i. ž.) — mlada ∎ vuorba guove ĭe nuauă, a tunat în ļimba nuastră pi dupa ratu ku mńamțî — reč „gove” je nova, ušla je u naš govor negde posle rata s Nemcima ∎ guovĭa đi bătrîńață s-a kĭemat mirĭasă — mlada se nekad zvala „mirjasa” ♦ var. govĭe, gove, guovĭe ♦ sin. mirĭasă [Por.] ♦ rum. govie

gura lupuluĭ [akc. gura lupuluĭ] (sint.) — (bot.) besniče, škripavac (Digitalis lanata) ∎ gura lupuluĭ ĭe buĭađe ku fluarĭe kare la lume iĭ sa-m pare kî samînă la gura lupuluĭ kaskată — besniče je biljka sa cvetom koji se ljudima čini da liči na razjapljena vučja usta [Por.] ♦ rum. gura-lupului

gura șărpilor [akc. gura șărpilor] (sint.) — (bot.) lisičina, lisičji rep (Echium vulgare) ∎ gura șărpilor ĭe o buĭađe naltă, ku fluare vînîtă, kare samînă la gura șărpilor đeșkisă, ku ļimba skuasă — lisičina je visoka biljka sa plavim cvetom, koji liči na otvorena zmijska usta sa izbačenim jezikom [Por.] ♦ rum. iarba-șarpelui

gură (mn. gurĭ) [akc. gură] (i. ž.) — ① (anat.) usta, otvor na glavi kroz koji ljudi ili životinje unose hranu ∎ șćirb, n-are ńiś un đinće-n gură — krezub, nema nijedan zub u ustima ② (geog.) ušće ∎ gura rîuluĭ — ušće reke ∎ gura văĭi — prošireni deo doline, na mestu gde se ona spaja sa većom dolinom [Por.] ♦ rum. gură ♦ etim. < lat. gula

gurguoĭ (mn. gurguaĭe) [akc. gurguoĭ] (i. s.) — šiljak, kljun na opankama ∎ gurguoĭu ĭe vîru la opinkă đi pĭaļe — „gurgoj” je vrh kožnog opanka ∎ mi s-a rupt gurguoĭu la opinkă — pocepao mi se šiljak na opanku ∎ opinś ku gurguaĭe au sîrbi, rumîńi n-avut așa opinś — opanke sa šiljkom imaju Srbi, Vlasi nisu imali takve opanke ♦ up. opinkă [Por.] ♦ rum. gurgoi ♦ etim. < lat. gurgulio „beregată”

guriță (mn. guriță) [akc. guriță] (i. ž.) — ① (dem.) ustašca, mala usta ∎ fećița mĭa are guriță dulśe — moje devojče ima slatka ustašca ② (fig.) (folk.) poljubac ∎ mîndruța mĭ-a dat gurița — dragana mi je dala poljubac [Por.] ♦ rum. guriţă

guridarĭ [akc. guridarĭ] (i. m.) — (kal.) (izob.) septembar ∎ guridarĭu ĭe luna a đi noă pi an, vrĭamĭa kînd s-a kuļes viĭa — guridar je deveti mesec u kalednaru, vreme kada se bralo grožđe ♦ / < guridă Por.]

guridă (mn. guriḑ) [akc. guridă] (i. ž.) — (bot.) divlje grožđe (Vitis sylvestris) ∎ gurida ĭe un fĭeļ đi viĭe sîrbaćikă, kare dă pi duos, are buobe miś vînîće, kare kînd sa kuok sînt atîta akre đi gura sa strînźe đi tuot đi akrĭală — gurida je vrsta divljeg grožđa, koja raste po šumi, ima mala plava zrnca, koja su toliko kisela kad sazru da ti se usta sva stegnu od kiselosti ♦ up. strugur [Por.] ♦ rum. aguridă ♦ etim. < Ngrč. agurida

gurmaz [akc. gurmaz] (i. s.) ● v. grumaz [Por.] ♦ rum. grumaz

gust (mn. gusturĭ) [akc. gust] (i. s.) — (zast.) (nutr.) ukus ∎ ḑama ĭe bun gaćită, are gust bun — čorba je dobro spremljena, ima dobar ukus ∎ (u izr.) fara gust — bez ukusa ♦ sin. dulśață ♦ up. plak [Por.] ♦ rum. gust ♦ etim. < lat. gustus

gusta (ĭuo gust, ĭel gustă) [akc. gusta] (gl. p.) — (nutr.) probati, kusati hranu ili piće ∎ kînd sa gustă, sa ĭa numa kîta mînkare or bĭare în gură, sî sa vadă kum ĭe — kad se kusa, uzme se samo malo hrane ili pića u usta, da se vidi kakvo je ∎ măĭ đes sa gustă mînkarĭa pănă sa gaćiașće — najčešće se proba hrana dok se gotovi [Por.] ♦ rum. gusta ♦ etim. < lat. gustare

gustarĭ [akc. gustarĭ] (i. m.) — (kal.) (hip.) (izob.) avgust, (dosl.) „probalo” ∎ fînkă în agusta tuot sa gustă, aĭ batrîń a kĭemat luna đi uopt șî gustarĭ — pošto se u avgustu sve proba, stari su osmi mesec zvali i „probalo” ♦ / < gusta — probati ♦ up. agusta [Por.]

gușă (mn. guș) [akc. gușă] (i. ž.) — (zool.) vodeni crv (Paragordius tricuspidatus) ∎ gușă ĭe vĭarme đin apă, alb, lung șî supțîre ka păru đin kap — vodeni crv je beo, dugačak i tanak kao vlat kose ∎ unđe traĭașće gușă, apa ĭe kurată — gde živi vodeni crv, voda je čista ∎ dakă uomu nu bagă sama șă bĭa vro gușă, puaće sî sa bulnavĭaskă, pă șî sî muară — ako čovek ne pazi i popije vodenog crva, može da se razboli, pa i da umre ∎ (ver.) kare nu bagă sam kînd bĭa apă đin vrun ogaš đin padure, șî bĭa gușă, iĭ sa faśe nuod pi gît, kare sa kĭamă gușă — ko ne vodi računa kad pije vodu sa šumskog potoka, i popije vodenog crva, napravi mu se čvor na vratu, koji se zove guša [Por.] ♦ dij. var. gușăĭ ♦ sin. șărpuț, tuortu tarturuĭ (Kobilje) [Stig]

gușăĭ (mn. gușăĭi) [akc. gușăĭ] (i. m.) — (zool.) očni crv (Loaloa ?) (Filaria bancrofti ?) (Paragordius tricuspidatus ?) ∎ (vet.) gușăĭi sa fak la viće în uoki, măĭ mult la vaś șî la buoĭ — očni crvi se javljaju kod stoke, najčešće kod krava i volova ∎ (med.) kînd a vaḑut gușăĭu în uokĭu buoluĭ, aĭ batrîń l-a ļegat țapîn în razbuoĭu dă potkovit, șî ku ļingura ĭ-a skuos uokĭu a fară; a prins gușăĭu ku aku șî la lupadat, a uokĭu a spalat ku mĭare, șî la prontuors înapuoĭ — kada su videli očnog crva u očima vola, stari su vola vezali čvrsto u potkivačkom ramu i kašikom mu vadili oko napolje; crva su hvatali iglom i bacali, a oko bi namazali medom i vratili nazad ♦ up. gușă ♦ sin. șărpuț, tuortu tarturuĭ [Stig]

gutîn (mn. gutîń) [akc. gutîn] (i. m.) — (bot.) dunja, voćka (Cydonia oblonga) ∎ am un gutîn în traiușa kășî, sađit înga đi paradĭeda — imam jednu dunju u dvorištu, posađenu još od pradede ∎ gutîn oltańit rođașće gutîńe marĭ, apruape la o kilă kîć-o gutîne — kalemljenja dunja rađa velike dunje, gotovo kilo po neka dunja ♦ up. gutînă Por.] ♦ rum. gutui ♦ etim. < lat. cotoneus, grč. ϰυδώνιος

gutînă (mn. gutîńe) [akc. gutînă] (i. ž.) — (bot.) dunja, plod ∎ gutîna ĭe puama lu gutîn, galbină șî fakută ka para — dunja je plod voćke dunje, žute je boje nalik na krušku [Por.] ♦ dij. var. gutîĭe [Kmp.] ♦ rum. gutuie

gužbă (mn. gužbĭe) [akc. gužbă] (i. ž.) — gužva, karika, veza od upletenog pruća, lijana, slame i sl. ∎ gužbă ĭe înpļećitură đi kurpiń ku kare s-a ļegat gardu — gužva je upletena lijana kojom su se vezivale ograde ∎ gužba îmļećită đi kurpiń vrodată a fuost un fĭeļ đi proțap, ļegatura întra plugu đi ļiemn șî źugu, kare l-a tras buoĭi — gužva upletena od lijana bila je nekada vrsta rude, veza između drvenoga pluga i jarma, koji su vukli volovi [Por.] ♦ rum. gujbă ♦ etim. < srb. gužva, up. mađ. guzsba

gușćiră (mn. gușćerĭ) [akc. gușćiră] (i. ž.) — (ret.) (zool.) zelembać, zeleni gušter (Lacerta viridis) ∎ gușćira ĭe un fĭeļ đi șopîrlă; vĭarđe ĭe, traĭașće pi ļivĭeḑ șî pin buźakurĭ; manînkă guonź, kare ļi prinđe ku o ļimbă lungă — zelembać je vrsta guštera, zelene je boje, živi po livadama i budžacima; hrani se bubama, koje hvata dugačkim jezikom (Tanda) ∎ ku vrun parśel đin gușćiră a fakut aĭ batrîń kĭag: a omorît șopîrla, a luvat ś-a luvat đi la ĭa, a mistakat ku porîmb șî ku rînḑă đi mńiel, șă ku aĭa a-nkĭegat lapćiļi — sa nekim delom zelembaća stari su pravili sirište: ubijali su gušter, uzimali od njega šta su uzimali, mešali sa trnjinama i jagnjećim sirištem, i time podlivali mleko ♦ sin. șopîrlă vĭarđe (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. gușter ♦ etim. < bug. srb. gušter

gvint (mn. gvinturĭ) [akc. gvint] (i. s.) — (tehn.) navoj, loza na zavrtnju ∎ đi vuorbă gvint aĭ nuoștri auḑît đi la Bufańi aĭ batrîń, lukrînd ku îĭ în rudńiśe — za reč gvint naši su čuli od starih Bufana, radeći sa njima u rudnicima ♦ sin. șăĭteĭe [Por.] ♦ rum. ghivnet ♦ etim. < nem. Gewinde