VORBAR - REČNIK
(separat)

ĭa (mn. ĭaļe) (m.r. ĭel) (zam.) — ona ∎ ĭa ĭe muĭare tare frumuasă, da ĭel ĭe urît đi nuka sî nu-ĭ ĭaĭ đin mînă — ona je jako lepa žena, a on je ružan da mu orah ne uzmeš iz ruke ∎ ĭaļe nu sa lasă đi ĭel așa ļesńe, kum iĭ gindđes — one ga neće tako lako manuti, kako oni misle [Por.] ♦ rum. ea ♦ etim. < lat. ĭlla

ĭad (mn. ĭadurĭ) (i. m.) — (rel.) pakao, jad ∎ Rumîńi aĭ batrîń a kreḑut kî ĭe ĭadu o baltă vĭarđe, pļină đi aļe, kare stă supt punća raĭuluĭ — stari Vlasi su verovali da je pakao zelena bara, puna ala, koja se nalazi ispod rajskog brvna ∎ în ĭad kađe insa muarta kare nu puaće să trĭakă pi punća raĭuluĭ kî ĭe îngreonată ku pakaće grĭaļe — u jad pada pokojnik koji ne može preći preko rajskog brvna, jer je opterećen teškim gresima ∎ kińezu ĭaduluĭ ăl kĭamă Ĭadaț, șî ĭel sîare đin baltă sî spomînće pîkatuoșî sî kadă đi pi punća raĭuluĭ — knez pakla zove se Jadac, i on iskače iz bare da uplaši grešnike, da padnu sa rajskog brvna ∎ la fundu ĭaduluĭ traĭașće Satuana, muma draśiluor — na dnu pakla živi Sotona, đavolja mati ♦ supr. raĭ [Por.] ♦ rum. iad ♦ etim. < slov. jad

ĭadă (mn. ĭađe) [akc. ĭadă] (i. ž.) — (zool.) jarica, mlada koza ∎ a fatat kapriļi, ama n-a fakut ńiś o ĭadă, tuoț puĭ sînt ĭeḑ — okozile su mi se koze, ali nisu donele ni jednu jaricu, svi mladunci su jarići [Por.] ♦ rum. iadă

ĭađiră (mn. ĭađire) [akc. ĭađiră] (i. ž.) — (bot.) bršljan (Hedera helix) ∎ ĭađira krĭașće pi ļiemn, sa-nvăluĭe pi lînga ĭel, ăl kutruapîĭe păn la vîr, șî ļiemnu la urmă sa uskă, kî ĭađira ăl manînkă — bršljan se pužee uz drvo, obavija se oko njega, pokrije ga sve do vrha i drvo se na kraju osuši, jer ga bršljan jede ∎ ĭađiră ĭe vĭarđe vara-ĭarna — bršljan je zelen i leti i zimi [Por.] ♦ rum. iedera ♦ etim. < lat. hedera

ĭagud (mn. ĭaguḑ) [akc. ĭagud] (i. m.) — (bot) *dud* ♦ rum. agud ♦ etim. < srb. јагода

ĭakă [akc. ĭakă] (uzv.) — eno; evo ∎ fi bun, kă ĭakă vińe mum-ta, șî kapiț bataĭe — budi dobar, jer eno, dolazi ti mati, pa ćeš dobiti batine [Crn.] ∎ (u izr.) ĭak-așa — evo ovako, tako ∎ akuma minće, da șćiu bińe kî ń-am vorbit ĭak-așa să fiĭe — sada laže, a znam dobro da smo se dogovorili evo ovako da bude (Rudna Glava) ♦ var. ĭakîtă [Por.] ♦ rum. iacă

ĭaļe¹ [akc. ĭaļe] (zam.) — one ∎ ĭaļe a fuost vrĭańiśe ș-a gaćit lukru ĭuta — one su bile vredne i svršile posao brzo ∎ numa ku ĭaļe sî n-aĭ trĭabă — samo sa njima da nemaš posla ∎ kînd iĭ s-a luvat ku ĭaļe, tuot s-a dus drakuluĭ — kad su se združili oni i one, sve je otišlo dođavola ♦ var. ĭiaļe, ĭeaļe [Por.] ♦ rum. ele

ĭaļe² [akc. ĭaļe] (i. ž.) — (demon.) (hip.) one, zaštitno ime za zla mitska bića ženskog roda ∎ ĭaļe sa ḑîśe la măĭ mulće sĭļe kare ♦ rum. iele

ĭapă (mn. ĭepe) [akc. ĭapă] (i. ž.) — (zool.) kobila ∎ ĭapa ĭe fameĭa kaluluĭ — kobila je ženka konja ∎ ĭapa ĭe măĭ slabă la tras đikît kalu — kobila je slabija na vuči od konja ♦ sin. nalbă [Por.] ♦ rum. iapă ♦ etim. < lat. equa

ĭară [akc. ĭară] (pril.) — opet, ponovo ∎ ĭară a veńit bat la lukru — opet je došao pijan na posao ♦ skr. var. ĭar [Por.] ♦ rum. iară

ĭarbă (mn. ĭerburĭ) [akc. ĭarbă] (i. ž.) — (bot.) trava, travka (Herba) ∎ ĭarbă ḑîśem la buĭađe śe krĭașće pi ļivĭeḑ, śe sa kosîașće đi arańit vićiļi — travom zovemo onu biljku koja raste po livadama, i koja se kosi za ishranu stoke ∎ ĭarba kînd sa kuaśe đi kosît, or kînd sa do kosîașće, sa kĭamă fîn — kad trava sazri za kosidbu, ili kada se pokosi, zove se seno ∎ ĭarbă vĭarđe — zelena trava ∎ ĭarbă uskată — suva, osušena trava ∎ ĭarbă-n ćinsă — polegla trava ∎ fir đi ĭarbă — vlat trave, travka [Por.] ♦ rum. iarbă ♦ etim. < lat. herba

ĭarbă grasă (sint.) — (bot.) tušt, tušanj (Portulaca oleracea) ∎ ♦ sin. grașiță [Kmp.] ♦ rum. iarbă-grasă

ĭarbă krĭață (mn. ĭarbe krĭață) [akc. ĭarbă krĭață] (sint.) — (bot.) nana, menta (Mentha piperita) ∎ ĭarbă krĭață aĭnuoștri a kuļes, a uskat, ș-a baut kînd a fuost bolnavi — nanu su naši brali, sušili, i pili kada su bili bolesni [Por.] ♦ rum. iarbă-creaţă

ĭarbă ńagră (mn. ĭarbe ńagre) [akc. ĭarbă ńagră] (i. ž.) — (bot.) vranilova trava (Origanum vulgare) ∎ ĭarba ńagră mirusă tare frumuos — vranilova trava jako lepo miriše [Por.] ♦ rum. iarbă neagră

ĭarbuos (ĭarbuosă) (mn. ĭarbuoș, ĭarbuasă) [akc. ĭarbuos] (prid.) — travnat; bogat travom ∎ kîmp ĭarbuos, ku ĭarbă pănă-n brîu — travnato polje, sa travom do pojasa [Por.] ♦ rum. iarbos ♦ etim. < lat. herbosus

ĭardum (mn. ĭardumurĭ) [akc. ĭardum] (i. s.) — (zast.) vuča, vučenje lađe uz Dunav ∎ aĭ măĭ saraś baĭeț a lukrat la ĭardum: a tras ku sfuara la vopuară pi Dunîrĭe la đal — najsiromašniji mladići radili su na jardumu: vukli su konopcima lađe uz Dunav [Por.] ♦ etim. < tur. yardum „pomoć”

ĭarnă (mn. ĭerń) [akc. ĭarnă] (i. ž.) — zima, godišnje doba ∎ ĭarna ĭe vrĭamĭa friguruasă, ku zapadă multă, întra tuamnă șî primovară — zima je hladno vreme, sa mnogo snega, između jeseni i proleća ∎ ĭarna ĭe vrĭamĭa ku zapadă mare, kă ńinźe gata în tuota ḑîua — zima je vreme sa velikim snegom, jer sneg pada gotovo svakog dana ∎ đi ĭarnă măĭ mult s-a ćemut oĭeri aĭ batrîń, k-a putut să ramînă fara ĭernaćik, kînd a fuost ĭarna lungă — zime su se najviše bojali stari stočari, jer su mogi da ostanu bez hrane za stoku, kad je zima trajala dugo ∎ ĭarnă lungă — duga zima ∎ ĭarnă grĭa — teška zima [Por.] ♦ rum. iarnă ♦ etim. < lat. hiberna [tempora]

ĭarugă (mn. ĭaruź) [akc. ĭarugă] (i. ž.) — jaruga, odvodni kanal ∎ ĭaruga ĭe kanalu pi kare mĭarźe apa đi la ĭaz pănă la muară — jaruga je kanal kojim ide voda od jaza do vodenice ♦ var. ĭerugă [Por.] ♦ rum. ierugă ♦ etim. < srb. jaruga

ĭaskă (mn. ĭaske) [akc. ĭaskă] (i. ž.) — (mik.) trud (Fomes fomentarius) ∎ ĭaska sa faśe đin burĭaće kare krĭașće pi fag șă-l kĭamă kopitarĭ— trud se pravi od gljive koja raste na bukvi i koja se zove „kopitar” ∎ ĭaska ĭe kopitarĭ taĭat în parśaļe, șă uskat bińe la suare — trud je „kopitar” isečen na komade i dobro osušen na suncu ∎ ku ĭaskă uskată șî ku amnarĭu șî krĭamińa tutunźiĭi aprins lula ku tutun — suvim trudom, ognjilom i kremenom pušači su palili lulu sa duvanom ∎ ku ĭaskă aprinsă albinari afumă la albiń — upaljenim trudom pčelari dime kod pčela ♦ up. kopitar, ĭaskă galbină [Por.] ♦ rum. iască ♦ etim. < lat. esca

ĭastă [akc. ĭastă] (uzv.) — jeste ① potvrda: jeste, da, tako je; stoji tako ∎ dar ĭastă așa, kum sa puvestîașće, or nuĭe, nu puot să șćiu — da li jeste tako kako se priča, ili nije, ne mogu da znam ∎ ĭastă kî ĭe uom đi trĭabă, ama aĭa nu ĭa trăbuit — jeste da je čovek na svom mestu, ali mu to nije trebalo ② ima, postoji ∎ ĭastă-n vuorbiļi luĭ kîta adaverĭe, or ĭe tuot minśună guală — ima li u njegovim rečima malo istine, ili je sve gola laž ∎ ĭastă pîńe đi tuoț, or sî măĭ duśem șîmăĭ — ima li hleba za sve, ili da donesemo još ∎ ĭastă đ-atunśa măĭ mult đi ḑîaśe ań — ima otada više od deset godina [Por.] ♦ dij. var. ĭeșće (Brodica) [Rom.] ♦ supr. nuĭe [Por.] ♦ rum. iaste ♦ etim. < lat. est

ĭaz (mn. ĭazurĭ) [akc. ĭaz] (i. s.) — jaz, zagat ∎ ĭaz ĭe primĭeḑ la rîu đi la kare sa đisparće o ĭarugă śe duśe apă la muară — jaz je pregrada na reci, od koje se odvaja jaruga kojom teče voda za vodenicu ∎ ĭazu muori — vodenični jaz [Por.] ♦ rum. iaz ♦ etim. < slov. jazǔ

ĭașkĭe (mn. ĭeșkĭ) [akc. ĭașkĭe] (i. ž.) — iver, treska ∎ ĭeșkĭ măĭ mult sa fak kînd sa śopļașće, sa taĭe, sa askuće or sa sparźe vrun ļemn — iverje se najviše pravi kada se teše, seče, šilji ili cepa neko drvo ∎ ku ĭașkĭe uskată ĭuta sa ațîțîĭe fuoku — suvom treskom se brzo potpaljuje vatra ♦ sin. țandîră [Por.] ♦ dij. var. așkie [Kmp.] ♦ dij. var. ășke [Tim.] ♦ rum. așchie ♦ etim. < lat. ascla (=astula, assula)

ĭed (mn. ĭeḑ) [akc. ĭed] (i. m.) — (zool.) jare, muško mladunče koze ∎ am duoĭ ĭeḑ, nu sînt iĭ măĭ mîndri kîta, numa mîndri rău — imam dva jareta, ne da su lepi, nego su prelepi ♦ ĭadă — jarica, žensko mladunče koze ∎ ĭedu kînd krĭașće sa kĭamă pîrś, da đin ĭadă krĭașće kapră — kad muško jare odraste, zove se jarac, a od ženskog nastaje koza ♦ up. kapră [Por.] ∎ ĭedu đi un an dă ḑîļe sa kĭamă fatuĭ — jare od godinu dana zove se „fatuj” (Rečica, Požarevac) [Stig] ♦ rum. ied ♦ etim. < lat. haedus

ĭel (mn. iĭ) [akc. ĭel] (zam.) — on ∎ ĭel a fuost bun, ama iĭ la înđemnat să fakă rîaļe — on je bio dobar, ali su ga oni naterali da čini zla ∎ am ažuns într-o vrĭame ku ĭel — stigao sam istovremeno sa njim ∎ ĭel ku ĭa a fuost o parĭake bună înga đi miś — on i ona bili su dobar par još od malena ∎ pouodu vińe ku tuot, da iĭ stau la marźină înkrîmeńiț đi frikă — poplava nadolazi, a oni stoje na obali okamenjeni od straha ∎ (u izr.) s-a dus đin ĭel, đi rău luĭ — otišla je zbog njega, zbog njegovog zlostavljanja ♦ up. ĭa [Por.] ♦ rum. el ♦ etim. < lat. illum, illa

ĭemț (mn. ĭemță) [akc. ĭemț] (i. s.) — jemstvo, ugovor; prinuda ∎ n-a luvat lukru la ĭemț, pă să lukre ka bou tota ḑîua — nije uzeo posao pod jemstvom, pa da radi kao vo celog dana ♦ var. emț [Por.]

ĭepćikă (mn. ĭepćiś) [akc. ĭepćikă] (i. ž.) — (med.) tuberkuloza; jeftika ∎ s-a bulnavit đi ĭepćikă, ș-a murit ćinîr — oboleo je od tuberkuloze, i umro mlad [Por.] ♦ rum. oftică ♦ etim. < grč. óhtikas

ĭepćikuos (ĭepćikuasă) (mn. ĭepćikuoș, ĭepćikuasă) [akc. ĭepćikuos] (prid.) — (med.) tuberkulozan ∎ ĭepćikuos ĭe uom kare ĭe bolnau đi ĭepćikă, buală kare mult n-avut ļak — tuberkulozan je čovek koji boluje od tuberkuloze, bolesti koja dugo nije imala leka [Por.] ♦ rum. ofticos

ĭepćin (ĭepćină) (mn. ĭepćiń, ĭepćińe) [akc. ĭepćin] (prid.) — jeftin ∎ ĭepćin ĭe tuot śe nu koștuaĭe mult — jeftino je sve što ne košta mnogo ∎ a trekut ĭepćin kă marturi a mințît la sud — prošao je jeftino, jer su svedoci lagali na sudu ♦ supr. skump [Por.] ♦ rum. ieftin ♦ etim. < Ngrč. efthinós

ĭepćińiĭe (mn. ĭepćińiĭ) [akc. ĭepćińiĭe] (i. ž.) — jeftinoća ∎ ĭepćińiĭa s-a pĭerdut đin traĭu nuostru, numa traĭu a ramas ĭepćin — jeftinoća se izgubila iz našeg života, samo je život ostao jeftin ♦ supr. skupataće [Por.] ♦ rum. ieftinie

ĭepur (mn. ĭepurĭ) [akc. ĭepur] (i. m.) — (zool.) zec ∎ ĭepur ĭe žuavină sîrbaćikă, ku urĭekiļi lunź da ku kuada skurtă — zec je divlja životinja, sa dugim ušima i kratkim repom ∎ karńa ĭepuruluĭ ĭe dulśe, da ĭepuru rumîńi aĭ batrîń a prins măĭ mult ku lațu, nu ļ-a trîbuit pușka — zečje meso je slatko, a zeca su stari Vlasi lovili najčešće samo sa omčom, nije im trebala puška [Por.] ♦ rum. iepure ♦ etim. < lat. lĕpus, léporis

ĭepuraș (mn. ĭepuraș) [akc. ĭepuraș] (i. m.) — (zast.) zečar, lovac na zečeve ∎ ĭepurașu ĭe vînatuorĭ kare prinđe la ĭepurĭ — zečar je lovac koji lovi zečeve ♦ sin. vînatuorĭ, lovźiu [Por.]

ĭepuri (ĭuo ĭepurĭesk, ĭel ĭepurĭașće) [akc. ĭepuri] (gl.) — (zast.) zečariti, ići u lov na zečeve ∎ vînatuori aĭ batrîń kînd s-a dus să prindă la ĭepurĭ, a spis kă sa duk să ĭepurĭaskă — stari lovci kad su išli u lov na zečeve, govorili su da idu da zečare [Por.] ♦ rum. iepuri

ĭepuriuluĭ [akc. ĭepuriuluĭ] (pril.) — zečeće, na zečiji način ∎ s-a-nvațat să nuaće numa ĭepuriuluĭ, kă notatu kîńiuluĭ ĭ-a fuost grĭeu — naučio je da pliva samo zečeći, jer mu je pseće plivanje bilo teško [Por.]

ĭepurĭel (mn. ĭepurĭeĭ) [akc. ĭepurĭel] (i. m.) — (demin.) (zool.) zečić ∎ pazînd vićiļi, păkurarĭu a dat pista un kuĭb ĭepurĭesk, numa ku doĭ-triĭ ĭepurĭeĭ miś ka pumnu — čuvajući stoku, pastir je naleteo na zečje leglo, samo sa dva-tri zečića, malih kao pesnica ♦ var. ĭepureluș [Por.] ♦ rum. iepurel

ĭepurĭesk (ĭepurĭaskă) (mn. ĭepurĭeșć, ĭepurĭașće) [akc. ĭepurĭesk] (prid.) — zečiji, zečev, koji pripada zecu ∎ a fuost mare dragu vînatorilor kă kopuoĭi a do dat pista urmă ĭepurĭaskă — bila je velika radost lovaca što su kerovi konačno naišli na zečiji trag ∎ đi kînd nu s-a dus în ĭepuriĭe, kopuoĭi a zuĭtat miruosu ĭepurĭesk — od kad nije išao u zečarenje, kerovi su zaboravili zečji miris [Por.] ♦ rum. iepuresc

ĭepuruaĭkă (mn. ĭepuruoĭś) [akc. ĭepuruaĭkă] (i. ž.) — (zool.) zečica ∎ ĭepuruaĭka ĭe famiĭa lu ĭepur — zečica je ženka zeca [Por.] ♦ rum. iepuroaică

ĭerbariĭe (mn. ĭerbariĭ) [akc. ĭerbariĭe] (i. ž.) — (augm.) travuljina ∎ a ramas kasa pustîńe, ș-a krĭeskuto ĭerbariĭa — ostala je pusta kuća, i zarasla u travu [Por.] ♦ rum. ierbărie

ĭerĭ [akc. ĭerĭ] (pril.) — juče ∎ ĭerĭ, o ḑîuă înainća ḑî đi astîḑ — juče, dan pre današnjeg dana ∎ s-a dus ĭerĭ, șî înga nu s-a-ntuors — otišao je juče, i još se nije vratio [Por.] ♦ rum. ieri ♦ etim. < lat. heri

ĭerĭ đimińață [akc. ĭerĭ đimińață] (sint.) — juče ujutru ∎ aĭa, śe puvestășć tu, a fuost ĭerĭ đimińață — to, što ti pričaš, bilo je juče ujutru [Por.] ♦ rum. ieri-dimineáță

ĭerĭ nuapće [akc. ĭerĭ nuapće] (sint.) — prošle noći ∎ kum a ploĭat ĭerĭ nuapće, n-a măĭ ploĭat ńiśkînd — kako je padala kiša prošle noći, nije padala nikad ♦ sin. nuapća trekută [Por.] ♦ rum. ieri-noapte

ĭerĭ sara [akc. ĭerĭ sara] (sint.) — sinoć ∎ aĭa fu ĭerĭ sara — to beše sinoć [Por.] ♦ rum. ieri-seara

ĭerna (ĭuo ĭerńeḑ, ĭel ĭerńiaḑă) [akc. ĭerna] (gl.) — zimovati ∎ nu măĭ sa puaće ĭerna ku vićiļi în Munțîļi măĭdanuluĭ, kă nu măĭ lasă șumarĭu să sa skuata vićiļi la mugur — ne može se više zimovati u majdanpečkim planinama, jer šumari više ne daju da se stoka izvodi na brst [Por.] ♦ rum. ierna ♦ etim. < lat. hibernare

ĭernaćik (ĭernaćikă) (mn. ĭernaćiś, ĭernaćiśe) [akc. ĭernaćik] (prid.) — zimski, koji pripada zimi ∎ ano-sta mult măĭ întîń s-a pus vrĭamĭa ĭernaćikă — ove godine je mnogo ranije nastupilo zimsko vreme [Por.] ♦ rum. iernatic¹

ĭernaćik (mn. ĭernaćiśe) [akc. ĭernaćik] (i. s.) — zimnica za stoku ∎ ĭernaćik ĭe mînkarĭa đi viće, sprimită đi ĭarnă: fîn, frunḑă, tuļeń — zimnica je stočna hrana spremljena za zimu: seno, lisnik, tuluzina ∎ ĭerńiļi a fuost đemult lunź șî grĭaļe, ș-aĭ batrîń măĭ mult s-a ćemut kî n-o să fiĭe ĭernaćik đestul, ș-o sî muară vićiļi đi fuame — zime su bile duge i hladne, i stari su se najviše bojali da neće biti dovoljno zimnice, i da će stoka polipsati od gladi [Por.] ♦ rum. iernatic²

ĭerta (ĭuo ĭert, ĭel ĭartă) [akc. ĭerta] (gl. p. ref.) — (zast.) oprostiti ∎ ĭartă-l kî s-a amînatat, dă vuorbă kă nu măĭ faśe așa — oprosti mu što je zakasnio, obećava da to više neće činiti ∎ așa pakaće grĭaļe ńiś dumńeḑîu nu puaće ĭerta — tako teške greohove ni bog ne može oprostiti ∎ muĭare ĭertată — žena bez menstruacije ∎ ĭartî-ma — oprosti mi ∎ śare ĭertare — traži oproštaj ♦ sin. prostî [Por.] ♦ rum. ierta ♦ etim. < lat. libertare

ĭertare (mn. ĭertărĭ) [akc. ĭertare] (i. ž.) — (zast.) (rel.) oproštaj; opraštanje ∎ s-a dus baba la bisîarikă sî sa spoveđeaskă, șî sî kaće ĭertare đi pakaće śe ļi are — otišla je baba u crkvu da se ispovedi i da traži oproštaj za grehova koje ima ∎ numa dakă țîń tuaće posturļi puoț sî ći nadăĭ đi ĭertare, altfeļ nu — samo ako držiš sve postove možeš da se nadaš oproštaju, drugačije ne [Por.] ♦ rum. iertare

ĭertat (ĭertată) (mn. ĭertaţ, ĭertaće) (prid.) — (rel.) *oprošten, oslobođen greha* ∎ ♦ etim. < lat. ierta + t

ĭerugă [akc. ĭerugă] (i. ž.) ● v. ĭarugă [Por.]

Ĭesîkova [akc. Ĭesîkova] (i. ž.) ● v. Isîkuva [GPek]

Ĭesîkovĭan [akc. Ĭesîkovĭan] (i. m.) ● v. Isîkovĭan [GPek]

ĭordaș (ĭordașă) (mn. ĭordaș, ĭordașă) [akc. ĭordaș] (prid.) — (za boje) (ret.) zebrast, prugast; šaren ∎ la nuoĭ numa đi mîț or đi uoĭ sa ḑîśe kî sînt ĭordașă, đi alta žuavină n-am auḑît — kod nas se samo za mačke ili ovce kaže da su prugaste, za druge životinje nisam čuo [Por.]

ĭubi (ĭuo ĭubĭesk, ĭel ĭubĭașće) [akc. ĭubi] (gl. p. ref.) — (folk.) ljubiti, voleti ∎ kînd sa ĭubĭesk duoĭ aĭ ćińirĭ, țukatu-luor ĭe dulśață mare — kad se vole dvoje mladih, njihovo ljubjenje je velika poslastica ♦ up. țuka [Por.] ♦ rum. iubi ♦ etim. < slov. ljubiti

ĭuće (mn. ĭuț) [akc. ĭuće] (prid.) — (nutr.) ljuto ∎ a pus baba doă pipărś ĭuț în ḑamă, đ-aĭa ĭe ĭa atîta đi ĭuće — stavila je baba dve ljute paprike u čorbu, zato je ona toliko ljuta ♦ up. mîńiuos [Por.] ♦ rum. iute ♦ etim. < slov. ljuto

ĭuda [akc. ĭuda] (i. m.) — (folk.) (demon.) juda ∎ l-a mînat ĭuda să rupă zgaĭba đi pi rană la piśuor, rana s-a-ntîrîtat șî la urmă doltori ĭ-a taĭat piśuoru — terao ga je juda da skine krastu sa rane na nozi, rana se zapalila i na kraju su mu doktori isekli nogu ♦ sin. draku [Por.] ♦ rum. iuda ♦ etim. < slov. июда

ĭuo (mn. nuoĭ) [akc. ĭuo] (zam.) — ja ∎ ĭuo unu sîngur nu puot ńimik, ama dakă ńi adunăm nuoĭ tuoț, pućem ļesńe să ĭeșîm ku iĭ în kîpatîń — ja jedan sam ne mogu ništa, ali ako se skupimo mi svi, možemo lako da izađeno s njima na kraj ∎ ĭuo, tu, ļel șî ĭa traim în satu-sta đemult — ja, ti, on i ona živimo u ovom selu odavno ♦ var. ĭeu [Por.] ♦ dij. var. ĭo [Kmp.] ♦ rum. io ♦ etim. < lat. ego

ĭut (ĭută) (mn. ĭuţ, ĭuće) (prid.) — (o kretanju) brz ∎ ĭut, măĭ ĭut, șîmăĭ ĭut — brz, brži, najbrži ∎ uomo-l vrĭańik ĭe ĭut la lukru — vredan čovek je brz na poslu ∎ (izr.) ĭut ka sfulđiru — brz kao munja ∎ (izr.) ĭut ka gîndu — brz kao misao ♦ sin. rîapiđe, grab [Por.] ♦ rum. iute ♦ etim. < slov. ljutu

ĭuțală (mn. ĭuțaļe) [akc. ĭuțală] (i. ž.) — ① (o kretanju) (izob.) brzina; ubrzanje ∎ s-a rîpeḑît prĭamult, șî kînd a kîpatat ĭuțală mare, s-a-npiđekat ș-a kaḑut — zaleteo se previše, i kad je dostigao veliku brzinu, sapleo se i pao ② (o ukusu hrane) ljutina ∎ la rumîń-aĭ batrîń mult ļ-a plakut să manînśe ĭuće, pućem să ḑîśem kă a kreskut ku ĭuțală — stari Vlasi su mnogo voleli da jedu ljuto, možemo da kažemo da su rasli sa ljutinom ∎ piparkă ĭuće — ljuta paprika [Por.] ♦ rum. iuțeală