VORBAR - REČNIK
(separat)

ka (pril.) (predl.) — kao ∎ s-a puvestît kă paradĭeda a fuost mare șî tare ka ursu — pričalo se da je pradeda bio velik i jak kao medved ∎ sa kîntă ka kînd ăl skopĭeșć — vrišti kao da ga štrojiš ∎ pluaĭe ka đin gaļiată — (kiša) lije kao iz kabla ∎ ĭut ka gîndu, tare ka pomîntu — brz kao misao, jak kao zemlja [Por.] ♦ rum. ca ♦ etim. < lat. quam

kadă (mn. kăḑ) [akc. kadă] (i. ž.) — kaca ∎ vas mare đi ļemn, înkeĭat đin duoź lunź, în kare sa țîn pruńiļi, pănă nu fĭerb đi kazan — veliki drveni sud, sklopljen od dugačkih doga, u koji se drže šljive dok ne provru za pečenje na kazanu ∎ la nuoĭ marimĭa kăḑî sa sokoćiașće ku kazanu: șkă, am o kadă đi doăsprăśe kazańe, śe vińe kă are kadă în kare înkĭapă pruńe đi doăspraśe kazańe đi rakiu — kod nas se veličina kace meri brojem kazana: veli, imam kacu od dvanaest kazana, što znači da ima kacu u koju staju šljive za dvanaest kazana rakije ♦ sin. pućină [Por.] ♦ rum. cadă

kadîr (kadîră) (mn. kadîrĭ, kadîrĭe) [akc. kadîr] (prid.) — sposoban, kadar; spreman ∎ sa faśe kî ĭe uom đi trĭabă, da nuĭe kadîr ńiś vuorba sî țînă — pravi se da je čovek na mestu, a nije sposoban ni reč da održi ∎ l-a lasat muĭarĭa ćinîră, kă n-a fuost kadîr să-ĭ fakă trĭaba — napustila ga je mlada žena, jer nije bio kadar daje zadovolji ∎ nu ći prinđa đi lukru držăvi dakă nuĭeș kadîr să-l gaćeșć ku ispravă — ne hvataj se državnog posla ako nisi kadar da ga završiš po propisu [Por.] ♦ rum. cădar ♦ etim. < tur. kadir < Arap. qādir < qadara, qudrä „biti u stanju nešto učiniti, moći” (Škaljić, s.v. kadar)

kair (mn. kaire) [akc. kair] (i. s.) — kudeljka, kudeljča; svojak ∎ kairu ĭe un zmuaćik đi lînă, skîrmanat șî spalat, sprimit đi pus în furkă sî sa tuarkă — kudeljka je svežanj vune, opran i očešljan, spreman da se stavi na preslicu i oprede ∎ đi mult n-aĭ putut să vĭeḑ muĭarĭe kare mĭarźe pi drum fara kair în furkă — nekada nisi mogao da vidiš ženu koja ide putem bez kudeljke u preslici [Por.] ♦ rum. caier ♦ etim. < lat. *caiulus

kaĭesk [akc. kaĭesk] (pril.) — konjski ∎ rînkeḑatu kaĭesk đeparće s-auđe — konjsko rzanje daleko se čuje ∎ a mers ku pașu kaĭesk — išao je konjskim hodom ♦ up. muskă kaĭskă [Por.] ♦ rum. căiesc

kaka (ĭuo ma kak, ĭel sa kakă) [akc. kaka] (gl. p. ref.) — (vulg.) srati, kenjati ∎ pănă ĭerĭa kopil, sa kaka-n izmĭańe — dok je bio dete, srao je u gaće ∎ kaku-ma în gura iĭ minśinuasă, — poserem joj se u usta lažljiva ∎ nu ći kaka pi pragu kășî, kă aĭa măĭ rău puće — ne seri na kućnom pragu, jer to najviše smrdi [Por.] ♦ rum. căca ♦ etim. < lat. cacare

kakațîșńiță (mn. kakațîșńiț) [akc. kakațîșńiță] (i. ž.) — (pej.) klozet, nužnik ∎ kînd a veńit Tita, ń-a mînat să faśem kakațîșńiță, să nu ńi măĭ duśem pintru nuoĭ dupa tufă, la kare unđe-ĭ vińe — kad je došao Tito, terali nas da pravimo klozete, da ne idemo više poradi sebe iza žbuna, kako kome gde dođe ♦ sin. nužńik [Por.] ♦ dij. sin. kăkașćoar (Mokranje) [Kmp.]

kakat (mn. kakăț) [akc. kakat] (i. m.) — (vulg.) govno, izmet ∎ manînkă kakat — jede govna (laže) ∎ mare kakat ĭe uomo-la — veliko govno je taj čovek ∎ puće la kakat — smrdi na govno ♦ sin. baļigă [Por.] ♦ rum. căcat

kal (mn. kaĭ) (i. m.) — (zool.) konj ∎ kal alb, kal ńegru — beli konj, crni konj ∎ kalu măĭ mult s-a pazît đi-nkîļikat, đi tras în kośiĭe, da șî đi arat — konj se najviše čuvao za jahanje, za vuču kočijе, ali i za oranje ♦ dem. kalușăl — konjić [Por.] ♦ rum. cal ♦ etim. < lat. caballus

kalaĭkan (i. m.) — (color) *galica* ♦ etim. < ngr. ϰαλαχάνι

kalamantă (mn. kalamanće) [akc. kalamantă] (i. ž.) — dvokolica ∎ kalamantă ĭe un fĭeļ dă karuță ku doă ruoț, dă dus tovar măĭ ușuor — kalamanta je vrsta dvokolice, za prevoz lakšeg tereta ∎ kalamanta are o osiĭe ku doă ruaće, șî kotur dășkis, înkonveĭat ka luna ćinără — kalamanta ima jednu osovinu sa dva točka, i otvoren sanduk, zakrivljen kao mlad mesec ♦ var. kolomantă (Ranovac) [Mlava] ♦ sin. kariotă (Topolovnik) [Bran.]

kalapuod (mn. kalapuađe) [akc. kalapuod] (i. s.) — (tehn.) kalup ∎ kalapuod đi kaśuļe a fuost fakut đi ļiemn — kalup za šubare bio je napravljen od drveta ♦ var. galapuod (Rudna Glava), (ret.) gălăpîăr (Tanda) [Por.] ∎ kalapuod, kalup pus în kap supt śapsă, la portol batrîn, muĭeresk în Mlaoa — kalapod je kalup koji stavljen na oglavlju ispod kape, na staroj ženskoj nošnji u Mlavi [Mlava] ♦ rum. calapod ♦ etim. < Ngr. kalapódi

kalauză (mn. kalauzurĭ) [akc. kalauză] (i. ž.) — (rel.) kalauza, obredni hleb ∎ găćituariļi kînd s-apuka să gaćaskă đe pomană, măĭ întîń fak șapće turćiță kare sa kĭamă kalauză, șă ļi dau la morto-la să vadă k-a-nśeput sî sa gaćiaskă pomana luĭ — žene koje spremaju pomanu prvo mese sedam hlepćića koji se zovu kalauze, i namenjuju ih pokojniku da vidi da je počelo spremanje njegove daće ∎ kolaśi kalauzurļi n-au ńiś un sămn pi ĭaļe — hlebovi kalauze nemaju na sebi nikakve simbole [Por.] ♦ etim. < tur. kılavuz < Ngr. kalaúzis

kalbeźuos (kalbeźoasă) (mn. kalbeźuoș, kalbeźoasă) [akc. kalbeźuos] (prid.) — (vet.) metiljav, koji je oboleo od metlja ∎ an mĭ-a fuost toaće kapriļi kalbeźoasă — prošle godine su mi sve koze bile metiljave [Zvizd] ♦ rum. gălbegios

kalbĭaḑă (mn. kalbĭeḑ) [akc. kalbĭaḑă] (i. ž.) — (vet.) metilj, bolest ovaca i koza ∎ uaĭa ĭe bolnauă đi kalbĭaḑă kînd pi fikaț-aĭ albĭ sa fak ńiskaĭ vĭermĭ marĭ, kare iĭ manînkă; la uaĭe pļakă muśi pĭe nas, nu manînkă șî sa uskă ĭuta; dakă stapînu nu-ĭ dă ļak, ĭa muare — ovca je bolesna od metilja kad joj se na plućima stvore neki veliki crvi koji ih jedu; ovca počne da slinavi, ne jede i brzo slabi; ako joj gazda ne da lek, ona lipše [Por.] ∎ mulće uoĭ ano-sta au kalbĭaḑă — mnogo ovaca ove godine imaju metilj (Sige) [Hom.] ♦ rum. gălbează ♦ etim. < alb. kălbază, gălbază

kalțuoń (mn. kalțuańe) [akc. kalțuoń] (i. s.) — kalčina ∎ kalțuoń ĭе un fĭeļ đi śarap fakut đin śuarik, kare a-nkalțat muĭeriļi pănă nu s-a skuos śarapi — kalčina je vrsta čarape od sukna, koje su žene obuvale pre nego što su se pojavile čarape ∎ kalțuońu muĭeriļi a-nkalțat pista śuarik — kalčinu su žene obuvale preko suknene dokolenice ∎ kalțuońu ku śuariku avut kruoĭ într-un fĭeļ, numa śe kalțuońu a fuost măĭ skurt — kalčina i dokolenica imale su isti kroj, samo što je kalčina bila kraća [Por.] ♦ rum. colţun ♦ etim. < grč. kaltsúni; tur. kalҫin

kald (kaldă) (mn. kalḑ, kalđe) [akc. kald] (prid.) — toplo ∎ a ĭeșît suariļi, afară ĭe tare kald — izašlo je sunce, napolju je jako toplo ∎ apa-n rîu ĭe kaldă, pućem ńi skalda kînd gaćim ku lukro-sta — voda u reci je topla, možemo se kupati kad svršimo s ovim poslom ∎ kînd sa uĭtă la mińe, ku uoki-ĭa aiĭ vînîț, miĭe îm fu kald la ińimă — kad me je pogledala tim njenim plavim očima, meni bi toplo oko srca ♦ supr. frig [Por.] ♦ rum. cald ♦ etim. < lat. caldus (= calidus)

kaldare (mn. kaldărĭ) [akc. kaldare] — bakrač, kotao ∎ kaldarĭa ĭe vas đi aramă, or đi fĭer, kare s-a atîrnat pi ḑîaļe la kamin, đi fĭerta apa — kotao je sud od bakra, ili gvožđa, koji se kačio o verige na kaminu, za kuvanje vode [Por.] ♦ rum. caldare ♦ etim. < lat. caldaria

kaldură (mn. kaldurĭ) [akc. kaldură] (i. ž.) — toplota ∎ în koļibă, kaldura vińe đi la kamin, da afară đi la suare — u kolibi, toplota dolazi sa kamina, a napolju od sunca ∎ koļiba ļipită ku baļigă țîńe kaldura măĭ mult đikît aĭa ļipită numa ku morśilă — koliba oblepljena balegom, drži toplotu duže od one oblepljene samo blatom ♦ supr. raśală [Por.] ♦ rum. căldură ♦ etim. < lat. caldura

kalduruos (kalduruasă) (mn. kalduruoș, kalduruasă) [akc. kalduruos] (prid.) — topljikav, mlak ∎ kalduruos ĭe kînd ĭe śeva puțîn kald, kînd numa ś-a-nśeput sî sa-ngalḑaskă — mlako je nešto kad je malo toplo, kad samo što je počeo da se zagreva ♦ supr. friguruos [Por.] ♦ rum. călduros

kalka (ĭuo kalk, ĭel kalkă) [akc. kalka] (gl. p. ref.) — gaziti, koračati ∎ l-a kalkat vaka, șă-ĭ s-a unflat piśuoru, nu puaće să mĭargă — nagazila ga je krava i otekla mu noga, ne može da hoda [Por.] ♦ rum. călca ♦ etim. < lat. calcare

kalkat (kalkată) (mn. kalkaț, kalkaće) [akc. kalkat] (prid.) — pregažen, zgažen ∎ un kîńe kalkat stă-n drum ku ḑîļiļi, s-anpuțît kă n-are kare să-l muće — jedan pregaženi pas danima leži na putu, usmrdeo se jer nema ko da ga skloni [Por.] ♦ rum. călcat

kalkîń (mn. kalkîńe) [akc. kalkîń] (i. s.) — (anat.) peta ∎ kalkîńu ĭe parća đi la urmă alu talpă — peta je zadnji deo stopala ∎ are șî kuasa đi kosît kalkîńiļi a iĭ — ima i kosa za košenje svoju petu [Por.] ♦ rum. călcâi ♦ etim. < lat. calcaneum

kalu puopi (mn. kaĭi puopi) [akc. kalu puopi] (i. m.) — (ent.) vilin konjic (Anisoptera) ∎ kalu puopi ĭe o guangă ku trupu lung, ku kap mare șî ku duauă rîndurĭ đi ăripĭ — vilin konjic je buba sa dugim trupom, velikom glavom i dvostrukim krilima ∎ kalu puopi traĭașće numa pi lînga apă; vĭermi luĭ sînt pi supt pĭetre, bună momĭală đi pĭeșkarĭ kare prind ku ungița — vilin konjic živi samo pored vode; njegove larve su ispod kamenja, dobar mamac za ribare koji pecaju udicom [Por.] ♦ rum. calul-popii

kalumĭa [akc. kalumĭa] (prid.) (pril.) — dobro, ispravno; kako treba ∎ ĭel lukră kalumĭa, n-am śe sî ḑîk — on radi dobro, nemam šta da kažem; nemam primedbe ∎ uom kalumĭa — dobar, pošten čovek ∎ n-a kîrpit kaldarĭa kalumĭa, slubuađe apă — nije zakrpio kotao dobro, propušta vodu ♦ / ka + lumĭa = kao ljudi, kao svet ♦ var. kalumńa [Por.] ♦ rum. ca lumea

kaluoń [akc. kaluoń] (i. m.) ● v. razbuoĭ [Hom.]

kaļe (mn. kăļ) [akc. kaļe] (i. ž.) — (zast.) put ∎ kaļa pista kuastă ĭe măĭ đirĭept drum đi sat — put preko prevoja je nakraća prečica za put do sela ∎ (ver.) nuĭe bun kînd mîțu ńegru îț trĭaśe kaļa — nije dobro kad ti crna mačka pređe put ∎ kînd vrunu a pļekat la drum, aluĭ ĭ-a spus: „Să-ț fiĭe bună kaļa!” — kad bi neko polazio na put, njegovi su ga pratili rečima: „Nek ti je dobar put!” ♦ sin. drum [Por.] ♦ rum. cale ♦ etim. < lat. callem

kamănak (mn. kamănaťe) [akc. kamănak] (i. s.) — (zast.) kalamanak ∎ kamănak ĭe un fĭeļ ďe kăčulă popĭaskă — kalamanak je vrsta popovske kape [Kmp.] ♦ rum. comănac ♦ etim. < lat. calamancum

kameńeće (mn. kameńeț) [akc. kameńeće] (i. m.) — (izob.) kamin ∎ în kasa bătîrnă am avut kameńeće — u staroj kući imao sam kamin [Pad.] ♦ dij. var. kamin [Por.] ♦ rum. căminete

kamguđe [akc. kamguđe] (pril.) — kaogod, kano, kao ∎ fuźe, kamguđe ĭepuru — beži, kano zec [Bran.] ♦ dij. var. kagođe [Por.] ♦ up. kumguod, śeguod, śegud

kap (mn. kapiće) [akc. kap] (i. s.) — ① (anat.) glava, deo tela ∎ la prefirat bińe đi la kap pănă la piśuare, șî kînd a bagat sama kî ĭe măĭ tare, s-a-ntuors șî s-a dus — odmerio ga je pažljivo od glave do pete, i kad je shvatio da je jači, okrenuo se i otišao ② (o položaju) početak, čelo ∎ la pomană kapu mĭesî sa lasă guol, kă a kolo șađe al muort kare vińe la pomană — na daći se čelo stola ostavlja prazno, jer tu sedi pokojnik kad dođe na pomanu ③ (ver.) zloslutnja ∎ kînd uomu kobĭașće la vrun rău, sa spuńe kî-ĭ s-a fakut đi kap — kad čovek priziva neko zlo, kaže se da radi sebo o glavi ③ (o intelektu) tvrdoglav; glup ∎ grĭeu ĭa la kap — teško pamti [Por.] ♦ rum. cap ♦ etim. < lat. caput

kap đi murg (sint.) — sumrak ∎ ažuns la kasă în kap đi murg — stigao je kući u sumrak [Por.]

kapak (mn. kapaśe) [akc. kapak] (i. s.) — ① poklopac ∎ kapak ĭe lukru ku kare sa-nkiđe śuava guol śе аре gaură la vîr — poklopac je stvar kojom se zatvara nešto šuplje što ima otvor na vrhu ∎ kapak đi ļemn are bunarĭu or vro gaură-n pomînt, are lada or sanduku, da puaće avĭa șî vadra đi apă — drveni poklopac imaju bunar ili neka rupa uzemlji, imaju ladica ili sanduk, a može imati i vedro sa vodom ② kapak na prozoru ∎ mulće kăș kare sînt fakuće în vînt, au kapaśe đi ļemn la ferĭeșć — mnogo kuća koje su podignute na vetrometini, imaju drvene kapke na prozorima [Por.] ♦ rum. capac ♦ etim. < tur. kapak

kapăstru (mn. kapĭastre) [akc. kapăstru] (i. s.) — *ular* ∎ ♦ etim. < lat. capistrum

kapĭaće (mn. kapĭeț) [akc. kapĭaće] (i. m.) — merica za ujam ∎ kapĭaće ĭe vas đi ļemn đi luvat vama la muară — merica je drveni sud za uzimanje ujma na vodenici [Por.] ♦ rum. căpete

kapră1 (mn. kapre) [akc. kapră] (i. ž.) — (zool.) koza (Capra hircus hircus) ∎ aĭ nuoștri aĭ batrîń a fuist oĭarĭ, ama tot nat a țînut șî kîć-o kapră đi lapće — naši stari su bili ovčari, ali je svako držao i po neku kozu zbog mleka ∎ kapra n-a baut apă đi fiĭe-unđe, numa đi la izvuară aļi măĭ kuraće — koza nije bilo vodu bilo gde, nego na najčistijim izvorima ∎ kînd aĭ batrîń s-a mutat đes đin luok în luok, s-a mutat kă kapriļi n-a vrut să bĭa apă đin loko-la unđe iĭ a ginđit sî sa kăsătorĭaskă — kad su se stari često selili iz mesta u mesto, selili su se jer koze nisu htele da piju vodu sa mesta gde su oni mislili da se nastane ∎ aĭ batrîń a puvestît kî ĭe kapra žuavina drakuluĭ, kă are kuarńe șî barbă ka draku — stari su pričali da je koza đavolja životinja, jer ima rogove i bradu kao đavo ♦ up. ĭed, pîrś, țap [Por.] ♦ rum. capră ♦ etim. < lat. capra

kapră (mn. kăpri (i. ž.) [akc. kapră] — (tehn.) vlačeg, vlačuga ∎ aĭa śe sa kĭmă în saćiļi poreśańe vulpĭe, o saĭnă đi tras kuarda kînd sa învaļiașće sulu, în žumataća Tănḑî kîtra Guol sa kĭamă kapră — ono što se u porečkim selima zove lisica, saonica za izvlačenje osnove za osnivanje vratila razboja, u polovini Tande prema Golu zove se koza ♦ sin. vulpĭe [Por.]

kapu vakuluĭ [akc. kapu vakuluĭ] (sint.) — (rel.) smak sveta ∎ s-a strîkat lumĭa, ńima nu măĭ krĭađe-n dumńeḑîu, ńima nu țîńe posturļi, ka kînd s-a apropiĭat kapu vakuluĭ — svet se pokvario, niko više ne veruje u boga, niko ne drži postove, kao da se približio smak sveta [Por.]

kapută (mn. kapuće) [akc. kapută] (i. ž.) — torić, manji tor ili obor za ovce ∎ kapută ĭe oborĭel înainća lu ușa strunźi, unđe s-adună uoiļi ș-așćată să vină la rînd đe muls — kaputa je mali obor ispred ulaza u tor, gde se skupljaju ovce i čekaju da dođu na red za mužu [GPek] ♦ sin. oborĭel [Por.]

kapușă (mn. kapușurĭ) [akc. kapușă] (i. ž.) — (ent.) krpelj ženski ∎ kapușa ĭe kîrśuabă muĭerĭaskă, kare suźe sînźe, șî sa unflă boznakît — „kapuša” je ženka krpelja, koja siše krv, i naduva se bogznakoliko ∎ kapușa traĭașće pin ĭarbă, înviĭe đin uauă învăluiće în panžîn, ka omida — krpelj živi u travi, rađa se iz jajašca koja su uvijena u paučinu, kao gusenica ♦ up. grapiță, kîrśuabă [Por.] ♦ rum. căpușă

kar đi buoĭ (sint.) — (tehn.) volovska, zaprežna kola ∎ đe mult n-a fuost kasă fara kar đi buoĭ, da akumă kare ăl măĭ are, la fîrbuit, la kićit ku fluorĭ șă-l țîńe đi frumoșață în avļiĭa kășî — nekada nije bilo kuće bez volovskih kola, a sada ko ih još ima, ofarbao ih, okitio cvećem i drži ih kao ukras u dvorištu kuće ∎ karîļi đi buoĭ a skimbat trakturu — zaprežna kola zamenio je traktor ∎ atîrnat în vrun bușćan, ș-a rîsturnat karu pļin đi fîn — zakačio neki panj, i preturio kola puna sena [Por.] ♦ rum. car de boi ♦ etim. < lat. carrus

kara (ĭuo kar, ĭel kară) [akc. kara] (gl. p. ref.) — ① voziti, upravljati vozilom ∎ fata mi tare frikuasă, nu vrĭa sî sa kare ku fiĭe kare — kćerka mi je jako plašljiva, neće da se vozi sa bilo kim ∎ đi kurînd sa-nvațat sî kare, înga nu kućaḑă sîngur la drum măĭ lung — skoro je naučio da vozi, još uvek ne sme sam na duži put ∎ ćińerișu nu numa śe kară ĭuta, numa ĭastă kare kară bĭeț muorț — omladina ne samo što vozi brzo, nego ima ih koji voze mrtvi pijani ♦ sin. mînă ② (fig.) vozati, navlačiti; okoristiti; vući za nos ∎ prostavĭela, amînat a vaḑut kî ĭel o kară kum vrĭa — glupača, kasno je uvidela da je on voza kako hoće [Por.] ♦ rum. căra ♦ etim. < lat. *carrare

karabaș (mn. karabaș) [akc. karabaș] (i. m.) — (muz.) gajdaš ∎ karabașu ĭe uom kare kîntă-n karăbĭ — gajdaš je čovek koji svira gajde ∎ vrodată a fuost în tuot satu kîć-un kîrabaș, șî ku iĭ sa pitrekut tuaće visaļiĭļi, d-akuma s-a pĭerdut gata đi tuot — nekad je u svakom selu bio po neki gajdaš, i sa njima se provodilo svako veselje, a sada su se gotovo sasvim izgubili [Por.]

Karabaș [akc. Karabaș] (i. m.) — (antr.) Karabaš, Karabašević ∎ Karabaș ĭe poļikra lu uom kare mult a kîntat în karăbĭ, ș-a fuоst kunoskut đ-arîndu pi karăbĭ, da nu pi numiļi luĭ bućeḑat — Karabaš je nadimak čoveka koji je dugo svirao gajde, i bio poznat svuda po gajdama, a ne po svom krštenom imenu ∎ unđe đi uom s-a prins poļikra Karabaș, așa lumĭa a kĭemat șî pi aĭ luĭ đin kasă — gde se nadimak Karabaš primio za čoveka, tako su ljudi nazivali i njegove ukućane ∎ đin poļikra Karabaș s-a fakut la karće prezimiļi Karabašević — od nadimka Karabaš nastalo je prezime Karabašević ♦ var. Kîrabaș [Por.]

karăbĭ (mn. =) [akc. karabă] (i. ž.) — ① (u jednini) pisak, frulica na gajdama ② (u mn.) gajde, narodni muzički instrument ∎ moșu Pîătru kîntă-n karăbĭ — čiča Petar svira u gajde ♦ sin. #śimpuoĭ#, #čimpoĭ# [Por.] ♦ rum. carabă ♦ etim. < srb. karabe

karare1 (mn. karărĭ) [akc. karare] (i. ž.) — (zast.) staza, puteljak ∎ întra koļibiļi luor la munće a fuost o karare, a mĭers pin padure đasă, akuma a-nkiso dudău, kă nuĭe ńima să trĭakă pi ĭa — između njihovih koliba u planinii bila je jedna staza, vodila je kroz gustu šumu, sada je zarasla u korov, jer nema nikoga da njome prolazi ∎ tuată kararĭa ĭe drum đirĭept — svaka staza je prečica ♦ var. kalare ♦ sin. poćakă [Por.] ♦ rum. cărare ♦ etim. < lat. carraria

karare2 (mn. karărĭ) [akc. karare] (i. ž.) — razdeljak, razvojak ∎ kînd sa pĭapćină, uńi nu vor karare, da uńi o fak la o parće, alțî ĭară pi la mižluok, kare kum iĭ drag — kad se češljaju, neki ne vole razdeljak, neki ga prave sa strane, neki opet po sredini, kako ko voli [Por.] ♦ rum. cărare ♦ etim. < lat. carraria

karatură (mn. karaturĭ) [akc. karatură] (i. ž.) — (izob.) vožnja, prevoženje ∎ am înbunat la fata mĭa triĭ karaturĭ pi kîrauș kînd o fi bîlśu, ma iĭ i kaḑu munkă la a đintîń, șî abĭa a sufarat numa o karatură — obećao sam svojoj devojci tri vožnje na ringišpilu kad bude vašar, ali njoj pripade muka već kod prve, pa je jedva podnela samo jednu vožnju ♦ var. kîratură ∎ nu puot să sufîr kîratură lungă ku tumobilu — ne mogu da podnesem dugu vožnju automobilom [Por.] ♦ rum. cărătură

karbuńe (mn. karbuń) [akc. karbuńe] (i. m.) — ugljen, ćumur ∎ s-a stîns fuoku, a ramas numa karbuń șî śanușă — vatra se ugasila, ostali su samo ugljen i pepeo ∎ dĭeda, kînd aprins lula, a luvat karbuńiļi ku mîna guală — deda, kada je palio lulu, uzimao je ugljen golom rukom ♦ sin. taśuńe [Por.] ♦ rum. cărbune ♦ etim. < lat. carbōnem

karće (mn. kărț) (i. ž.) — ① pismo, spis ∎ karće, kare s-a trîmĭes ku vro porînkă, s-a skris ku konđeĭu — pismo, koje se slalo sa nekom porukom, pisalo se kondeljom ② knjiga ∎ tot șkolarĭu are kesu pļin đi kărț, đin kare învață — svaki đak ima punu torbicu knjiga, iz kojih uči [Por.] ♦ etim. < lat. charta

kare [akc. kare] (zam.) — a. ko, koji, koja ∎ kare să duče după apă? — ko ide po vodu? ♦ sin. čińe [Kmp.] ∎ kare vińe dupa nuoĭ? — ko dolazi po nas? b. koga ∎ la kare va sîmana kopilo-sta — na koga li liči ovo dete? ∎ n-aĭ đi kare să ći ćiemĭ — nemaš koga da se bojiš ∎ la kare aĭ vaḑut aĭa? — kod koga si to video? c. sa kim, sa kojim ∎ ku kare ć-aĭ țukat? — s kim si se ljubila? [Por.] ♦ rum. care ♦ etim. < lat. qualis

kareguod [akc. kareguod] (pril.) — kogod, bilo ko ∎ să vină kareguod vrĭa, ĭuo đ-aiśa nu ma mut — nek dođe kogod hoće, ja se odavde ne pomeram ♦ var. karegud ♦ sin. fiĭekare [Por.]

karļiță (mn. kărļiț) [akc. karļiță] (i. ž.) — korito, naćve ∎ karļița ĭe postao mare skobită-n ļemn, kare a fakuto țîgańi — korito je veliko naćve izdubljeno u drvetu, koje su izrađivali Cigani ∎ în karļiță s-a skaldat lumĭa șî s-a žumuļit porśi, da ĭarna sa karat kopiĭi în-ĭa pi zapadă — u koritu su se kupali ljudi i šurile svinje, a zimi su se u njemu vozila deca na snegu ♦ sin. postao [Por.] ♦ rum. carliță ♦ etim. < srb. karlica

karnuos (karnuasă) (mn. karnuoș, karnuasă) [akc. karnuos] (prid.) — mesnat ∎ puork karnuos, bun đi-ngrașat — mesnata svinja, dobra za tov ♦ rum. cărnos ♦ etim. < lat. carnosus

karńe (mn. kărń) [akc. karńe] (i. ž.) — (anat.) meso ∎ tuata žuavina are karńe — svaka životinja ima meso ∎ karńe đi puork friptă ĭe măĭ dulśe mînkare — pečeno svinjsko meso je najslađa hrana ∎ karńe friptă — pečeno meso ∎ karńe vermanuasă — crvljivo meso ∎ karńe împuțîtă — smrdljivo meso [Por.] ♦ rum. carne ♦ etim. < lat. caro, carnis

karpin (mn. karpiń) [akc. karpin] (i. m.) — (bot.) grab, crni grab (Carpinus betulus) ∎ karpin ĭe ļemn tare, bun đi fakut držăļe, alaturĭ kare au dĭelurĭ đi ļemn, șî tare bun ļiemn ĭe đi fakut fuoku — grab je jako drvo, dobro za izradu držalja i alata koji imaju drvene delove, i jako je dobro drvo za loženje vatre ♦ up. sfińak [GPek] ♦ rum. carpen ♦ etim. < lat. carpinus

karpińel (mn. karpińeĭ) [akc. karpińel] (i. m.) — (bot.) (demin.) grabić, mali grab, lastar od graba ∎ kînd sa faśe žuardă đi mînat vićiļi, măĭ bună ĭe s-o taĭ đin vro krĭanguță đi karpińel ćinîr, kî ĭa ĭe ușuară, supțîrĭe șî žîlao — kad se pravi prut za teranje stoke, najbolje je da je odsečeš od grančice nekog mladog grabića, jer je laka, tanka i žilava ♦ var. karpinuș [Por.]

karunt (karuntă) (mn. karunț, karunće) [akc. karunt] (prid.) — sed, sedokos ∎ ćinîr uom, ama ĭe tuot karunt — mlad čovek, ali je sav sed ∎ muoșu ku barba karuntă — čiča sa sedom bradom [Por.] ♦ rum. cărunt ♦ etim. < lat. canutus

karuță (mn. karuță) [akc. karuță] (i. ž.) — (demin.) karuce ∎ karuța ĭe kar ușuor ku patru ruoț, kare-l trag kaĭi, unu or duoĭ, șî ku kare sa kară gîzdoćińiļi kînd ĭasă la vro visaļiĭe — karuce su lagana kola sa četiri točka, koje vuku konji, jedan ili dva, i kojim se voze bogataši kad izlaze na neku svetkovinu ♦ / (demin.) < kar ♦ sin. kośiĭe [Por.] ♦ rum. căruță

kasar (mn. kasarĭ) [akc. kasarĭ] (i. m.) — čuvarkuća, osoba koja čuva kuću ∎ a lasat kasa fara kasar — ostavili su kuću bez čuvara [Por.] ♦ rum. căsar

kasatuarńikă (mn. kasatuarńiśe) [akc. kasatuarńikă] (i. ž.) — (zast.) kućanica, dobra domaćica ∎ uomu ĭe drumaș șî trăbe sî sa ușurĭaḑă unđe puaće, da muĭarĭa ĭe kasatuarńikă șî trăbe să țînă ușa înkisă, să tuńe al măĭ țapîn — muž je putnik i treba da se olakša gde god može, a žena je kućanica i treba da drži vrata zatvorena, da uđe najjači ♦ var. kasatuorńikă [GPek]

kasatuorńik (mn. kasatuorńiś) [akc. kasatuorńik] (i. m.) — (zast.) kućanik, dobar domaćin; ukućanin ∎ dakă soțu nuĭe kasatuorńik, kasa sa pîrasîașće ĭuta — ako muž nije dobar domaćin, kuća se brzo rastura ♦ var. kîsatuorńik [Por.]

kasă (mn. kîăș) [akc. kasă] (i. ž.) — kuća ∎ kasă ĭe zîđitură în kare traĭașće uomu — kuća je zidani objekat u kome živi čovek ∎ kasă mare — velika kuća ∎ kasă ku patru odăĭ — kuća sa četiri odeljenja ∎ kasă đi pĭatră — kamena kuća ∎ kasă la doă spraturĭ — kuća na dva sprata ∎ kasă đi bîrńe, bîrnarĭață — kuća od brvana, brvnara ∎ kasă đi morśilă — blatara ∎ kare traĭașće șî-n sat, șî la munće, în sat are kasă da la munće koļibă — ko živi i u selu i na planini, u selu ima kuću, a na planini kolibu ♦ sin. koļibă [Por.] ♦ rum. casă ♦ etim. < lat. casa

kaș (mn. kașurĭ) (i. s.) — (nutr.) kaš, podliveno mleko, sladak ili mlad sir ∎ kaș ĭe lapće înkegat, kare ĭe pin strîkatuare străkurat đi ḑăr, șî kare s-a fakut brînḑă muaļe șî dulśe — kaš je podliveno mleko, koje je kroz cediljku oceđeno od surutke, i koje je postalo mek i sladak sir ∎ kașu sa puńe pi fund șî sa taĭe în faļiĭ, kare sa sarĭaḑă șî sa pun în śubăr — kaš se stavlja na lopar i seče na velije, koje se posole i stavljaju u čabar ♦ up. brînḑă, kĭag [Por.] ♦ rum. caș ♦ etim. < lat. caseus

kaśulă (mn. kaśuļ) [akc. kaśulă] (i. ž.) — ① šubara ∎ kaśulă ĭe astrukamîntu kapuluĭ; kaśulă đi bîtrîńață a fuost fakută đi pĭaļe đi uaĭe, ku bițurĭ marĭ, ĭarnă să țînă đi źer, da vara sî fakă rakuare — šubara je pokrivač glave; starinska šubara bila je od ovčjeg kože, sa dugačkim pramenovima, zimi da štiti od mraza, a leti da pravi hladovinu ∎ a fuost patru fĭelurĭ đi kaśuļ batrîńe: kaśulă ku bițurĭ, kalabăț, kaśulă ku urĭekĭ, șî stragană — bilo je četiru vrste starinskuh šubara: vlasnata šubara, kupasta šubara, šubara sa naušnicama i astragana ② kapa uopšte ∎ dupa rat, kînd s-a prins lumĭa pi la lukru pin preduzeće, a-nśeput sî puarće șî alće kaśuļ: kașkĭet, barĭetă, șăĭkaće, pîlariĭe — posle rata, kad su ljudi počeli da se zapošljavaju po preduzećima, počeli su da nose i druge kape: kačket, beretku, šajkaču, šešir [Por.] ♦ rum. căciulă ♦ etim. < ? alb. kësul’ë

kaśur (kaśură) (mn. kaśurĭ, kaśure) [akc. kaśur] (prid.) — (o stoci) crno-siv, ovca crno-sive vune ∎ oaĭe kaśură sa kunuașće în stîna-ntrĭagă — sivo-crna ovca prepoznaje se u celom stadu [GPek] ♦ rum. căcior

kata (ĭuo kat, ĭel kată) [akc. kata] (gl. p.) — ① tražiti, tragati ∎ nu kata bań đi la ĭel, kă nu-ț dă — nemoj tražiti pare do njega, jer ti neće dati ∎ kată pi draku — traži đavola ② gledati, posmatrati ∎ śe kaț așa la mińe? — što me tako gledaš? ③ izgledati, biti tužan ∎ fata-sta kată rău, sigurat a lasato baĭatu — ova devojka izgleda tužno, sigurno ju je ostavio momak [Por.] ♦ dij. var. kăuta [Buf.] ♦ rum. căuta ♦ etim. < lat. *cavitare (iz cautus)

katană (mn. katăń) [akc. katană] (i. s.) — (folk.) soldat, vojnik ∎ vuorba katană s-a pastrat numa pin kînćiśe aļi batrîńe, însamnă pi uom soldat, în armată — reč katana sačuvala se samo u starim pesmama, označava soldata u vojsci ♦ sin. soldat [Por.] ♦ rum. cătană ♦ etim. < mađ. katona

katran (mn.) [akc. katran] (i. s.) — katran ∎ ńegru ka katranu — crn kao katran ∎ ku katranu a uns vićiļi să ļi apire đi muskă maruntă — katranom su mazali stoku da je odbrane od mušica [Por.] ♦ rum. catran ♦ etim. < tur. katran

katușă (mn. katuș) [akc. katușă] (i. ž.) — klapuša, držač jarma ∎ katușa ĭe un parśel đi fĭer înstrînbat, prins đi vîru lu proțapu karuluĭ or alu tînžală, kare țîńe źugu — klapuša je iskrivljeni komad metala, pričvršćen za vrh kolske rude ili potegljice, koji drži jaram [GPek] ∎ katușa đe bîtrîńață a fuost fakută đi ļiemn, șî prinsă đe proțap k-o tăńikĭauă đi fĭer — starinska klapuša bila je izrađena od drveta, i pričvršćena za rudu metalnim prstenom (Tanda) ∎ abĭa sa țîńe minće kă vrodată în luok đi katușă a fuost o gužbă đi kurpiń, or đi ćiĭ — jedva se pamti da je nekad, umesto klapuše, bila gužva od lijana ili like (Rudna Glava) ♦ up. tînžală, źug [Por.] ♦ rum. cătușă ♦ etim. < lat. catta

kazan (mn. kazańe) (i. s.) — kazan, kotao ∎ kazanu ĭe vas mare đi aramă, în kare sa fĭarbĭe rakiu, or mînkare đi mulț inș, kum ĭe nunta — kazan je veliki sud od bakra, u kome se kuva rakija, ili sprema jelo za mnogo osoba, kao što je svadba ♦ sin. kaldare [Por.] ♦ etim. < tur. kazan

kă (vez.) — ① jer ∎ nu puot să vin, kă mis kuprins ku lukru — ne mogu da dođem, jer sam zauzet poslom ∎ vunu ĭuta, kă mum-ta țî rău bolnavă — dođi brzo, jer ti je majka teško bolesna ② te ∎ ăl luvară đin skurt, da ĭel, saraku: kă v-o fi, kă nu v-o fi, șî la urmă do spusă tuot — pritisnuli ga sasvim, a on, jadan; te oće biti, te neće biti, na kraju je priznao sve ③ da ∎ ma mir kum nu vĭeḑ tu kă ĭel minće — čudi me kako ne vidiš da on laže ♦ var. kî ∎ am uḑît kî tu n-aĭ fuost akoluo — čuo sam da ti nisi bio tamo [Por.] ♦ rum. că ♦ etim. < lat. quod

kăkașćoar (mn. kăkașćoare) [akc. kăkașćoar] (i. s.) — nužnik, klozet ∎ kăkașćoar ĭe lok unđe će duč pintru čińe — klozet je mesto gde vršiš nuždu [Kmp.]

kăkăuș (mn. kăkăușurĭ) [akc. kăkăuș] (i. s.) — (med.) proliv, dijarea ∎ pră kopil s-a pus un kăkăuș greau, șă dă aĭa n-a putut sî sa dukă la șkuală — dete je dobilo težak proliv, i zato nije moglo da ode u školu ♦ sin. prțuĭkă [Mlava] ♦ dij. sin. urđinatură [Por.]

kăńală (mn. kăńeļe) [akc. kăńală] (i. ž.) — (izob.) ① (color) crnilo, crna boja ∎ a mĭers țîgańi pi đal ku kăneļe đi fărbuit lîna — išli su Cigani po brdima sa crnilom za bojenje vune ∎ țîgańi a vindut kăńală đi păr la muĭerĭ kare s-a fărbuit — Cigani su prodavali crnilo za kosu ženama koje su se farbale ② zagoretina ∎ kăńala kare s-a prins pi fundu ćipsîĭi, s-a kurațat ku ļingura or ku kuțîtu — zagoretina koja se nahvatala na tepsiji strugala se kašikom ili nožem ♦ sin. śerńală [Por.] ♦ rum. căneală ♦ etim. < tur. kina

kăńi (ĭuo kăńesk, ĭel kăńașće) [akc. kăńi] (gl. p. ref.) — (zast.) (color) crniti, farbati u crno ∎ țîgańi a dus kăńală ku kare muĭeriļi a kăńit lîna în ńegru — Cigani su donosili crnilo kojim su žene farbale vunu u crno ∎ a fuost kăńală adînsă ku kare muĭeriļi a kăńit păru în ńegru — bilo je posebno crnilo kojim su žene farbale kosu u crno ♦ sin. śerńi [Por.] ♦ rum. căni

kăok (mn. kăoś) [akc. kăok] (i. m.) — kamilavka ∎ kînd au vińit părtizańi, a skoborît kăoku đi la popa đin kap, șă l-a lăpădat în morśilă — kad su partizani došli na vlast, skinuli su popu kamilavku s glave, i bacili u blato [Buf.] ♦ rum. cauc ♦ etim. < tur. kavuk

kăpiĭa (ĭuo ma kăpiĭeḑ, ĭel sa kăpiĭaḑă) [akc. kăpiĭa] (gl. p. ref.) — (vet.) (o ovcama) brljaviti, pobrljaviti, oboleti od brlja ∎ kîća uoĭ la baśiĭe a kăpiĭat ĭuta, ama n-a fost mărveńak apruape, șî uoĭļi a ļipsît — nekoliko ovaca je na bačiji brzo pobrljalo, ali veterenira nije bilo u okolini, pa su ovce lipsale [GPek] ♦ rum. căpia

kăpiĭală (mn. kăpiĭeļ) [akc. kăpiĭală] (i. ž.) — (vet.) brlj, brljavost, ovčja bolest (Cenuroza, Vertigo) ∎ uaĭa bolnauă đe kăpiĭală uđașće đe kîrd, pașće sîngură șî đes sa suśașće în luok — ovca obolela od brlja zaostaje za stadom, pase sama i često se okreće u mestu ∎ aĭ batrîń uaĭa kăpiĭată a taĭat ku briśu la kap, șî ĭ-a skuos đin kriĭir vro guangă, gaura a uns ku său ș-a-nkiso ku katran — stari su brljivim ovcama otvarali lobanju brijačem, iz mozga vadili neku bubu, ranu mazali lojem i zatvarali je katranom ♦ var. kăpiĭatură [GPek] ♦ dij. var. kîpiĭatură [Por.] ♦ rum. căpială

kăpiĭat (kăpiĭată) (mn. kăpiĭaț, kăpiĭaće) [akc. kăpiĭat] (prid.) — ① (med.) ošamućen, opijen, koji ima vrtoglavicu ∎ kînd ĭ-a dat o palmă, a mĭers kăpiĭată măĭ mult đi un śas — kad joj je udario šamar, išla je ošamućena više od sata ② (vet.) brljiv, oboleo od brlja ♦ uaĭa kăpiĭată, s-a suśașće-n luok, đisparțîtă đe kîrd — brljiva ovca, vrti se u mestu odvojena od stada ♦ sin. șukĭat [GPek] ♦ dij. var. kîpiĭat ♦ rum. căpiat

kăpriĭață (mn. kăpriĭeț) [akc. kăpriĭață] (i. ž.) — kozarica, kozarnik ∎ kăpriĭață ĭe koćeț, adîns fakut lînga strungă, în kare să bășkuĭe kapriļi đin stînă uoilor — kozarica je ograda, posebno podignuta kraj tora, u koju se odvajaju koze iz ovčjeg stada ∎ kapriļi sa-nkid în kăpriĭață kî bat uoiļi, ļi-npung ku kuarńiļi, ļi muśkă đi urĭekĭ, șî uoĭļi nu puot în paśe mînka đi ĭaļe — koze se odvajaju u kozarnik jer biju ovce, bodu ih rogovima, ujedaju za uši, i ovce ne mogu na miru jesti od njih [GPek] ♦ dij. var. kîpriĭață (Rudna Glava) ∎ uoĭļi s-a puot țîńa șă supt plășć kă au lînă, da kapriļi n-au șă đ-aĭa ĭe kîpriĭața înkisă ka toblarĭu — ovce se mogu držati pod sklonom jer imaju vunu a koze nemaju, pa se zato kozarnik gradi zatvoren kao tor (Topolnica) [Por.] ♦ rum. căprăriște

kăpriuară (mn. kăpriuare) [akc. kăpriuară] (i. ž.) — (zool.) srna (Capriola) ∎ kăpriuara ĭe fameĭa kăpriuoruluĭ, măĭ mik trup are đi kît ĭel șî n-are kuarńe — srna je ženka srndača, ima manje telo od njega, i nema rogove ∎ puĭu iĭ ĭe ĭed — njeno mladunče je lane ♦ var. kapriuară ♦ up. kăpriuor, śerb, śută ♦ / (demin.) < kapră — koza [Por.] ♦ rum. căprioară ♦ etim. < lat. capriola

kăpriuor (mn. kăpriuorĭ) [akc. kăpriuor] (i. m.) — (zool.) srndač (Capreolus capreolus) ∎ kăpriuoru ĭe mult măĭ mik đi kît śerbu, șî are doă korńiță raklaće la vîr — srndač je mnogo manji od jelena, i ima dva roščića račvasta pri vrhu ∎ fameĭa kăpriuoruluĭ sa kĭamă kăpriuară, da puĭu luor ĭed — ženka srndača zove se srna, a njihovo mladunče je lane ♦ up. śerb, śută, kăpriuară [Por.] ♦ rum. căprior ♦ etim. < lat. capriolus

kărpińiș (mn.) [akc. kărpińiș] (i. m.) — (bot.) grabik, grabova šuma ∎ kînd ń-a-mparțît tata, miĭe đin padure mĭ-a kaḑun numa ńișći kărpińiș la Pođina Mare — kad nas je otac delio, meni od šume zapao samo neki grabik na Velikoj Padini ♦ var. karpińiș [Por.] ♦ rum. cărpeniș

kăsători (ĭuo ma kăsătorĭesk, ĭel sa kăsătorĭașće) [akc. kăsători] (gl. p. ref.) — (zast.) venčati se, sklopiti brak, udati se, oženiti se, skućiti se ∎ kînd s-a kăsătorit ku uomu đintîń, n-avut ńiś masă, ńiś ļingură — kad se udala za prvog muža, nije imala ni sofru, ni kašiku ∎ are numa un fiśuor, ažuns đi kăsătorit — ima samo jednog sina, stigao za ženidbu ♦ var. kîsîtori ♦ sin. kununa [Por.] ♦ rum. căsători

kăśular (mn. kăśularĭ) [akc. kăśular] (i. m.) — (zast.) kapadžija ∎ kăśular ĭe uom kare faśe șă vinđe la kaśuļ — kapadžija je čovek koji izrađuje i prodaje kape [GPek] ♦ rum. căciular

kăśuļiță (mn. kăśuļiț) [akc. kăśuļiță] (i. ž.) — (demin.) kapica ∎ kăśuļiță duk kopiĭi aĭ miś, kînd ĭe frig — kapicu nose mala deca, kad je hladno ♦ var. kăśuļiș [Por.] ♦ rum. căciuliță

kășćig (mn. kășćigurĭ) [akc. kășćig] (i. s.) — (zast.) dobitak, zarada; korist ∎ bîlśu a fuost slab, șă n-avut ńiś un kășćig đin provinḑarĭa vićiluor — vašar je bio slab, i nije imao nikakav dobitak od preprodaje stoke ∎a lukrat điźaba, fara ńiśun kășćig — radio je badava, bez ikakve koristi ♦ sin. dobîndă [Por.] ♦ rum. căștig

keltui (ĭuo keltuĭesk, ĭel keltuĭașće) [akc. keltui] — (folk.) trošiti, rasipati ∎ vuorba „keltui” la nuoĭ s-auḑît pin kînćiśe lautarĭeșć — reč „keltui” kod nas se čula kroz lautarske pesme ∎ lautari a kîntat kum vrunu Ĭanśo-l bat a keltuit bańi pin Țăļigrad — lautari su pevali o nekom Janku pijanici koji je trošio pare po Carigradu ♦ sin. motîrśi, strîvi [Por.] ♦ rum. cheltui ♦ etim. < mađ. költeni

keltuĭală (mn. keltuĭaļe) [akc. keltuĭală] (i. ž.) — (folk.) trošenje, rasipanje ∎ ḑîua-nuapća pin kafeń, nu sa lasă đi keltuĭală pănă nu va rămîńa fara ńimik ka kuku — vazdan po kafanama, ne bataljuje rasipanje dok ne ostane bez ičega kao kukavica [Por.] ♦ rum. cheltuială

kiđe (mn.) [akc. kiđe] (i. ž.) — inje ∎ kiđe sînt aburĭ đi apă îngețaț pi krĭanźiļi ļemnuluĭ, kînd dă źer uskat — inje je vodena para smrznuta na granama drveća, u vreme suvomrazice ∎ kiđe sa prinđe pi ļemn đin parća-ĭa đin kare baće vîntu — inje se hvata na drveće sa one strane sa koje duva vetar ∎ kiđe ĭe un fĭeļ đi brumă — inje je vrsta slane [Por.] ♦ rum. chidă ♦ etim. < mađ. köd „bură, ceață”

kikă (mn. kike) [akc. kikă] (i. ž.) — ① (oglavlje) pletenica, kika ∎ kikă ĭe păr muĭerĭesk înpļećit în bîrțâ — kika je ženska kosa upletena u pletenicu ∎ đemult tuaće șkolarițîļi a dus păr înpļećit în kike — nekada su sve učenice nosile kosu upletenu u kike ♦ sin. bîrță ② (zast.) pramen kose koji se seče prilikom krštenja deteta ∎ ĭerĭ ĭ-a luvat đin kikă la kopil, la bućeḑat, ș-a fakut visaļiĭe mare — juče su detetu isekli pramen kose, krstili ga, i napravii veliko veselje ③ (bot.) svila na kukuruzu ∎ druga a slubaḑît kikă, kukuruḑu ĭe bun đi fiert — klip je pustio svilu, kukuruz je dobar za kuvanje [Por.] ♦ rum. chică ♦ etim. < slov. kyka

kimîtă (mn. kimiț) [akc. kimîtă] (i. ž.) — imitacija, podržavanje ∎ n-a fakut la kopil țuală kum trăbe, numa o kimîtă đi țuală, ka đi papușă kopilarĭaskă — nije izradila detetu odelce po meri, nego neku imitaciju od odela, kao za dečju lutku ∎ s-a lasat đi bĭare, akuma numa ĭe o kimîtă đi bĭețîuos — ostavio piće, sad je samo imitacija pijanice [Por.] ♦ rum. imita ♦ etim. < lat. imitari

kimĭașă (mn. kimĭeș) [akc. kimĭașă] (i. ž.) — košulja, gornji deo odeće ∎ kimĭașa ĭe țuală omeńiaskă, sa înbrakă pista pĭaļa guală, ș-astrukă parća trupuluĭ a đisupra — košulja je muški haljetak, oblači se preko gole kože i pokriva gornji deo tela ∎ kimĭașa muĭerĭaskă sa kĭamă śupag — ženska košulja zove se čupag ∎ kimĭașă ku rîurĭ — vezena košulja (košulja sa ukrasom) ∎ kimĭașă đi in — lanena košulja ∎ kimĭașă đi matasă — svilena košulja ♦ up. kîlțan ♦ var. kamașă (Tanda) [Por.] ♦ rum. cămașă ♦ etim. < lat. camisia

kimur [akc. kimur] (i. m.) ● v. ćumur [Crn.]

kin (mn. kinurĭ) (i. s.) — muka, trud; napor ∎ ku mare kin sa do suit în puod fara skară — sa velikom mukom se popeo na tavan bez merdevina ∎ nu sa puaće fara kin gaći șkuala — ne može se bez truda dovršiti škola ♦ sin. nakaz [Por.] ♦ rum. chin ♦ etim. < mađ. kin

kinđiĭe (mn. kinđiĭ) [akc. kinđiĭe] (i. ž.) — (kal.) popodne ∎ kinđiĭa ĭe vrĭamĭa đi ḑîua dupa śe trĭaśe amńaḑîțu — popodne je doba dana kad prođe podne ∎ vara kînd ĭe mare zîpușală, sa slubuod uoĭļi la pašuńe la kinđiĭe — leti, kad je velika sparina, ovce se puštaju na pašu popodne [Por.] ♦ rum. chindie ♦ etim. < tur. ikindi

kingă (mn. kinź) [akc. kingă] (i. ž.) — ① kolan, pojas; kaiš ∎ kingă ĭe o kurauă đi pĭaļe kare ļagă șaua strîns đi trupu kaluluĭ — kolan je kožni kaiš koji vezuje sedlo čvrsto za telo konja ♦ sin. kurauă ② (tehn.) prečaga ∎ kingă ĭe o blană lungă șă îngustă kare s-a prins đi duoĭ puopĭ kînd s-a fakut koļibiļi — prečaga je dugačka i uska letva koja se prikivala za dva direka kad se gradila koliba [Por.] ♦ rum. chingă ♦ etim. < lat. *clinga (= cingula)

kinui (ĭuo ma kinuĭesk, ĭel sa kinuĭașće) [akc. kinui] (gl. p. ref.) — mučiti se, truditi se ∎ prĭamult la kinuit parințî înga đi mik ku lukrurĭ grĭaļe, șî ĭel ĭ-a luvat la mrză — previše su ga mučili roditelji još od malena sa teškim poslovima, pa ih je on namrznuo ∎ numa ĭel șćiĭe, saraku, kît s-a kinuit să-nvĭața, ama nu ĭa mĭers șkuala ńiśkum — samo on zna, siromah, koliko se trudio da uči, ali mu škola nije išla nikako ♦ sin. nîkažî [Por.] ♦ rum. chinui

kińez (mn. kińež) [akc. kińez] (i. m.) — (zast.) knez, starešina sela ili opštine ∎ kińez đemult a fuost stapînu satuluĭ, da đi dupa ratu ku mńamțî, așa-ĭ ḑîk șî la fruntașu uopșîńi — knez je nekada bio starešina sela, a nakon rata sa Nemcima, tako zovu i predsednika opštine ∎ kińez đemult a putut să fiĭe numa al măĭ mare stapîn în sat — knez je nekada mogao biti samo najveći gazda u selu ∎ uom vaḑut: la ĭel șî kińezu đin oraș vińe la prazńik — ugledan čovek: kod njega i predsednik opštine dolazi na slavu [Por.] ♦ rum. cneaz ♦ etim. < Rus. knĭazŭ < nem. König

kińežîță (mn. kińežîț) [akc. kińežîță] (i. ž.) — (zast.) kneginja ∎ kińežîța ĭe muĭarĭa kińezuluĭ — kneginja je kneževa žena [Por.] ♦ rum. cneaghină

kińežîĭe (mn. kińežîĭ) [akc. kińežîĭe] (i. s.) — (zast.) knežina ∎ kińežîĭa a fuost țînutu kińezuluĭ, unđe ĭel a domńit — knežina je bila kneževa oblast, u kojoj je on gospodario [Por.] ♦ rum. cnezie

kiptuare (mn. kiptuorĭ) [akc. kiptuare] (i. ž.) — kopča, petlja za zakopčavanje odeće ∎ kiptuorĭ la țuaļe a purtat aĭ nuoștri pănă n-a ĭeșît bumbi — kopče su naši nosili na odeći sve dok se nisu pojavila dugmeta [Por.] ♦ rum. cheotoare ♦ etim. < lat. *clautoria (< *clautus = clavutus)

kisaļiță (mn. kisaļiț) [akc. kisaļiță] (i. ž.) — (nutr.) kiselica ∎ kisaļița ĭe ḑămă akră đi pruńe — kiselica je kisela čorba od šljiva ∎ kisaļița sa faśe đin pruńe kuapće, or uskaće, ļi speļ, ļi puń în apă șă ļi fĭerbĭ, la urmă puń kîta miriśikă — kiselica se pravi od zrelih ili suviš šljiva, opereš ih, staviš u vodu i kuvaš, na kraju dodaš malo šećera [Por.] ♦ rum. chísăliță ♦ etim. < srb. kiselica

kiseļiță (mn. kiseļiț) [akc. kiseļiță] (i. ž.) — (nutr.) *kiselica* ∎ ♦ rum. chiseliță ♦ etim. < srb. киселица

kișnat (kișnată) (mn. kișnaț, kișnaće) [akc. kișnat] (prid.) — (psih.) zanet mislima, duhom odsutan ∎ vĭeḑ kî ĭe kișnat, đ-aĭa nu ć-auđe — vidiš da je zanet, zato te ne čuje ∎ bandașî kîntă, rasună vaļa, da ĭel źuakă kișnat, nu vĭađe pi ńima — trubači sviraju, odjekuje dolina, a on igra zanet, ne vidi nikoga ♦ sin. luvat, dus [Por.] ♦ rum. chisnovat

kiś (mn. kiśurĭ) (i. m.) — (anat.) krsta, lumbalni deo kičme ∎ kiśu ĭe luok unđe sa-nkĭaĭe uosu spinări ku kobĭa kuruluĭ — krsta su mesto gde se spaja kičma sa kostima karlice [Por.]

kișiță (mn. kișiț) [akc. kișiță] (i. ž.) — (anat.) zglob ∎ am skļinćit piśuoru đin kișiță — uganuo sam nogu iz zgloba ♦ sin. nođiț ♦ sin. înkeĭatură [Por.] ♦ rum. chișiţă ♦ etim. < bug. kitčice, srb. kičica

kîći [akc. kîći] (pril.) — po ∎ kîći unu, kîći unu, șă tuoț tunară înuntru — jedan po jedan, i svi uđoše unutra ∎ sa duk la bîlś đi soțîĭe, kîći doĭ, kîći triĭ — idu na vašar u društvu, po dva, po trij [Por.] ♦ rum. câte ♦ etim. < lat. cata

kîćikîta [akc. kîćikîta] (pril.) — pomalo, malo-pomalo ∎ dakă a fuost lovit, s-a tras kîćikîta, kîćikîta pi kuaće, pănă n-a ĭeșît la șļau — iako je bio ranjen, vukao se malo pomalo na laktovima, dok nije izašao na put [Por.]

kîćodată [akc. kîćodată] (pril.) — ponekad, pokatkad ∎ atîta mi đi grieu ku ĭel, đi-n vińe kîćodată sî ma spînḑur — toliko mi je teško sa njim, da mi dođe ponekad da se obesim ♦ sin. uńiuorĭ [Por.] ♦ rum. câteodată

kîfadarńik (kîfadarńikă) (mn. kîfadarńiś, kîfadarńiśe) [akc. kîfadarńik] (prid.) — (zast.) gostoprimljiv, ljubazan ∎ kîfadarńik a fuost uom kare a primit lumĭa-n kasă ku drag, șă pi tuot nat ambiĭat să bĭa șî să mănînśe — gostoprimljiv je bio čovek koji je rado primao goste u kuću, i svakoga je nudio da jede i pije [Zvizd] ♦ rum. cafadar ♦ etim. < tur. kafa-dar „prijatelj”

kîkalare (mn. kîkalărĭ) [akc. kîkalare] (i. ž.) — (vulg.) sranje, kenjanje; sraćkavica ∎ a strîkat burta, șî s-a pus kîkalarĭa grĭa pi ĭel — pokvario je stomak, i spopala ga teška sraćkavica ∎ a fakut vro kîkalare pi la lukru, kum l-a dudait — napravio je neko sranje na poslu, čim su ga isterali ♦ sin. kufurĭală [Por.] ♦ rum. căcare

kîkaśuos (kîkaśuasă) (mn. kîkaśuoș, kîkaśuasă) [akc. kîkaśuos] (prid.) — (vulg.) usranko ∎ kîkaśuos ĭe uom slab șî la pućare, șî la vuorbă — usranko je čovek slab i na snazi, i na rečima ♦ var. kăkaśuos [Por.] ♦ rum. căcăcios

kîlarĭaće (mn. kîlarĭeț) [akc. kîlarĭaće] (i. m.) — jahač ∎ kîlarĭețî a fuost numa uamiń kare avut kaĭ — jahači su bili samo ljudi koji su imali konje ∎ muĭarĭa kare a mĭers pi kal, s-a kĭemat kîlarĭață — žena koja je jahala konja zvala se jahačica ♦ var. kîlarĭeț [Por.] ♦ rum. călăreț ♦ etim. < lat. caballaricius

kîlț (i. m.) — kučina ① konoplja ∎ kînd s-a lukrat ku kîńipa, la nuoĭ tuot s-a kĭemat kîlț pănă n-ažuns la drîgļiaće, la ĭel sa đisparțît fuĭuoru, da aĭa ś-aramas, s-a kĭemat ĭară kîlțî — kada se radilo sa konopljom, kod nas se sve zvalo kučina dok se nije došlo do grebena, kod njega se odvajalo povesmo, a ono što je ostajalo, zvalo se i dalje kučina ② kučina, otpadak od konoplje ∎ đin kîlț sa fak saśi, șî s-anvăluĭe astupușur-ļi să nu slubuadă — od kučine se prave džakovi, i oblažu se zapušači, da ne propuste [Por.] ♦ rum. câlţi ♦ etim. < slov. klŭkŭ

kîlțan (mn. kîlțańe) [akc. kîlțan] (i. s.) — klcan, muška košulja ∎ kîlțan ĭe kimĭașă omeńiaskă đi kîlț, đeșkis la pĭept ka śupagu ăl muĭerĭesk, unđe avut vro tri-patru kiptuorĭ, kă bumbĭ n-a fuost — klcan je muška košulja od konoplje, sa preklopom na grudima kao ženski čupag, gde je imao tri-četiri petlje za zakopčavanje, jer dugmeta nije bilo ∎ kîlțan vrodată s-a ḑîs la tuaće fĭelurĭ đi kimĭeș omeńieșć — klcan je nekad bio naziv za sve vrste muških košulja ∎ în Tanda vuorba kîlțan nuĭe kunoskută — u Tandi reč klcan nije poznata ♦ up. kimĭașă, kamașă ♦ sin. drîsman [Por.]

kîldarar (mn. kîldararĭ) [akc. kîldarar] (i. m.) — (erg.) bakračar, kotlokrpa ∎ kîldarar ĭe uom kare faśe or ogođașće la kaldîărĭ — bakračar je čovek koji izrađuje ili popravlja bakrače ∎ kîldararĭ la nuoĭ măĭ mult a fuost țîgańi, ama a fuost șî đ-aĭ nuoștri kare a șćut să kîrpĭaskă la kaldărĭ — bakračari su kod nas obično bili Cigani, ali je bilo i naših koji su znali da krpe bakrače ♦ var. kîldararĭ [Por.] ♦ rum. căldărar

kîļindarĭ [akc. kîļindarĭ] (i. m.) — (kal.) (izob.) januar ∎ kîļindarĭu ĭe luna la kapu anuluĭĭ, ku ĭel înśiape ano-l nou — januar je mesec na početku godine, njime počinje nova godina ∎ kîļindarĭu ĭe lună zapaduasă șî friguruasă — januar je mesec snežan i hladan ♦ var. kîrindarĭ [Por.] ♦ rum. cărindar ♦ etim. < lat. calendarium

kîmp (mn. kîmpurĭ) [akc. kîmp] (i. s.) — (geog.) polje, ravnica ∎ kîmp ĭe luok putrîvit șî đeșkis, fara padure, măĭ đes ku ĭarbă đi paskut șă đi kosît — polje je ravno i otvoreno mesto, bez drveća, najčešće sa travom za pašu i košenje ∎ kîmp sa ḑîśe șî la luok lukrat ku bukaće — polje se kaže i za obrađeno mesto sa usevima ∎ (izr.) ano-sta kîmpu slab a rođit — ove godine polje je slabo rodilo [Por.] ♦ rum. câmp ♦ etim. < lat. campus

kîmpiĭe (mn. kîmpiĭ) [akc. kîmpiĭe] (i. ž.) — (geogr.) poljana ∎ kîmp ĭe luok unđe nuĭe padure, da kîmpiĭe ĭe kîmp lung — polje je mesto bez drveća, a poljana je dugačko polje [Por.] ♦ rum. câmpie ♦ etim. < ? lat. campanea

kînćik (mn. kînćiśe) [akc. kînćik] (i. s.) — (muz.) pesma ∎ kînćiśiļi đ-akuma nu puot să fiĭe niśkînd frumuasă kum sînt kînćiśiļi aļi batrîńe, kare ļ-a kîntat aĭ nuoștri stramuoș — današnje pesme ne mogu nikada biti lepe kao što su stare pesme, koje su pevali naši preci ∎ kînćik đi duor — ljubavna pesma ∎ kînćik fećiesk — devojačka pesma ∎ kînćik dupa-l muort — posmrtna pesma [Por.] ♦ rum. cântec ♦ etim. < lat. canticum

kînćiku braduluĭ (sint.) — (izob.) jelina pesma ∎ kînćiku braduluĭ s-a kîntat pănă s-a kićit prunu lu al muort, kă brad n-a fuost în Poreśa — jelina pesma se pevala dok se kitila pogrebna šljiva, jer jele nije bilo u Porečju [Por.]

kînćiśiel (mn. kînćiśiaļe) [akc. kînćiśiel] (i. s.) — (muz.)(demin.) pesmica ∎ a-nvațat șî fata un kînćiśiel, șî tota ḑîua ăl kîntă, pazînd uoiļi pi-o śokiță đi la đal đi sat— naučila je i devojčica jednu pesmicu, pa je ceo dan peva, čuvajući ovce na jednom brdašcu iznad sela ♦ / < (demin.) kînćik + -śiel ♦ var. kînćiśel, kînćikuț [Por.] ♦ rum. cântecel

kînd (pril.) — ① kad ∎ kînd am uḑît kum a putut să pĭară, frika ma taĭat — kad sam čuo kako su mogli da stradaju, strah me je presekao ∎ s-a dus đemult, ńima nu șćiĭe kînd va veńi — otišli su davno, niko ne zna kad li će doći ∎ ńi vorbim kînd o veńi tata — razgovaraćemo kad bude došao otac ② (u izr.) kad-kad, ponekad ∎ sa-uđe kînd-kînd șî vîntu kînd baće pin krianźe — čuje se kad-kad i vetar kad bije kroz granje ∎ kînd șî kînd — s vremena na vreme, ponekad [Por.] ♦ rum. când ♦ etim. < lat. quando

kîndguod [akc. kîndguod] (pril.) — kadgod, bilo kad ∎ kîndguod îm dă-n gînd đi mumă, îm vińe sî ma plîng — kadgod se setim majke, dođe mi da plačem ♦ sin. fiĭekînd [Por.]

kîndva [akc. kîndva] (pril.) — nekad, nekada, neki put ∎ aĭa a fi fuost, puaće fi, kîndva, ama astîḑ aĭa sigurat nuĭe — toga je bilo, može biti, nekada, ali danas toga sigurno nema ∎ ăl așćetăm, va veńi kîndva — čekamo ga, možda će doći nekad ♦ sin. vrodată [Por.] ♦ rum. cândva

kînta1 (ĭuo kînt, ĭel kîntă) [akc. kînta] (gl. p. ref.) —① pevati ∎ pănă a pazît vićiļi la śuakă, fĭaćiļi kînta kînćiśe đi duor đ-a răsunat vaļa tuată — dok su čuvale stoku na brdu, devojke su pevale ljubavne pesme da je odjekivala cela dolina ∎ fećița kîntă đin gură ka prigivituarĭa — devojčica peva kao slavuj ∎ babiļi sa kîntă la-l muort, sa ruagă sî sa skuaļe — babe pevaju nad pokojnikom, mole se da ustane ② vajkati se, kukati ∎ đi śe sa va kînta veśina atîta, sigurat vrun rău sa slućit — zašto li se vajka toliko komšika, sigurno se neko zlo desilo [Por.] ♦ rum. cânta ♦ etim. < lat. cantare

kînta (ĭuo kînt, ĭel kîntă) [akc. kînta] (gl. p. ref.) — (muz.) svirati ∎ s-a-nvațat đi mik să kînće-n bandă — naučio je od malena da svira trubu ∎ tota ḑîua dupa viće kîntă-n fluir — ceo dan za stokom svira frulu ∎ uomî-su kîntă đin laută, da ĭa kîntă đin gură — muž svira violinu, a ona peva [Por.] ♦ dij. sin. ḑîśa [Crn.][Hom.] ♦ rum. cânta

kîntariuon (mn. kîntariuoń) [akc. kîntariuon] (i. m.) — (bot.) kantarion, gospin cvet, bljuzgavac, ivanjčica, krvavac, marina ručica, gospino zelje (Hypericum perforatum) ∎ kîntariuonu krĭașće pi față, are fluare galbină; mult sa kuļaźe șî sa uskă, ļiak đi mulće bualje — kantarion raste na prisoju, ima žuti cvet; mnogo se bere i suši, lek je za mnoge bolesti [Por.] ♦ etim. < srb. kantarion

kîntat1 (mn. kîntaturĭ) [akc. kîntat] (i. s.) — (muz.) ① pevanje ∎ kîntatu lu fĭaće marĭ a fuost măĭ frumuos — devojačko pevanje bilo je najlepše ∎ muĭeriļi s-a pus pi kîntat lînga patu muortuluĭ — žene su započele pevanje kraj pokojnikovog odra ② sviranje ∎ kîntatu lu bandașî aĭ batrîń pi la nunț a țînut triĭ ḑîļe șă triĭ nuopț — sviranje starih trubača na svadbama trajalo je tri dana i tri noći [Por.] ♦ rum. cântat

kîntat2 (kîntată) (mn. kîntaț, kîntaće) [akc. kîntat] (prid.) — (muz.) opevan, stavljen u pesmu ∎ kare avut bań, a plaćit la lăutarĭ să-l pună-n kînćik, kî uomo-l kîntat traĭașće măĭ mult în minća lumi — ko je imao pare, plaćao je lautarima da ga stave u pesmu, jer opevani čovek traje duže u ljudskom sećanju ∎ mulț uoț a fuost kîntaț, ș-aluor kînćiśe s-a kĭemat dupa numiļi luor — mnogi hajduci su bili opevani, i njihove pesme nosile su njihova imena [Por.] ♦ rum. cântat

kîntatuorĭ (mn. kîntatuorĭ) [akc. kîntatuorĭ] (i. m.) — (muz.) pevač ∎ lautari aĭ batrîń a kîntat đin gură sîngurĭ, n-avut kîntatuorĭ adîns în taĭfă — stari svirači su pevali sami, nisu imali posebne pevače u grupi ♦ var. kîntarĭeț [Por.] ♦ rum. cântareț

kîńe (mn. kîń) [akc. kîńe] (i. m.) — (zool.) pas (Canis familiaris) ∎ la nuoĭ ĭastă kîń đe kasă, kîńi đe uoĭ, șî kîń đe vînat — kod nas ima kućnih pasa, ovčarskih pasa, i lovačkih pasa ∎ kîńi đe kasă sa țîn ļegaț în kîrtuog, aĭ đi uoĭ înga đin kațăl sa-nvață sî mĭargă sluobîd ku uoiļi, da kopuoĭ țîn numa vînatuori — kućni psi drže se vezani u brlogu, ovčarski se još od kučenceta uče da idu slobodni za ovcama, a kerove drže samo lovci ∎ kîńiļi latră, urlă șî țîpă — pas laje, zavija i skiči ∎ đe ńișće kîń sa ḑîśe kă źavļesk, kînd latră fara trĭabă, sa ḑîśă đin glumă đi iĭ kă latră la stîaļe — za neke pse se kaže da laju bez veze kad laju bez potrebe, kaže se u šali za njih da laju na zvezde ∎ un fĭeļ đi kîń au narau rău, kă muśkă lumĭa ku furișu — neki psi imaju zlu ćud jer ujedaju ljude podmuklo [Por.] ♦ rum. câine ♦ etim. < lat. canis

kîńepișće (mn. kîńepișć) [akc. kîńepișće] (i. ž.) — (ret.) konopljište ∎ kîńepișće ĭe luok unđe sa puńe kîńipa — konopljište je mesto gde se seje konoplja [Por.] ♦ rum. cânepiște

kîńipă (mn. kîńipĭ) [akc. kîńipă] (i. ž.) — (bot.) konoplja (Cannabis) ∎ kîńipa ĭe buĭađe kare mult s-a sîmanat, kă đin ĭa a fuost mare dobîndă la țăsatură — konoplja je biljka koja se mnogo sejala, jer od nje bilo velike koristi u tkanju [GPek] ∎ kînd sa kuaśe, kîńipa sa žumuaļe, pî sa bagă în topilă sî sa murĭaḑă — kada sazri, konoplja se čupa i na topilu potapa u vodi ♦ up. in [Por.] ♦ rum. cânepa ♦ etim. < Llt. cánnabis, cánnabus

kîpațînă (mn. kîpațîń) [akc. kîpațînă] (i. ž.) — (augm.) ① (tehn.) glavčina ∎ kîpațîna la ruata đi kar — glavčina na kolskom točku ∎ kîpațîna la ruata muori — glavčina na vodeničnom vitlu [Por.] ♦ sin. buśim [Mlava] ② (demin.) (bot.) glavica ∎ kîpațîna đi varḑă — glavica kupusa ③ (fig.) (pej.) tupoglavac, glupak ∎ kîpațînă ĭe kopil kare ĭe tare đi kap, șă grĭeu înțaļaźe — tupoglavac je dete koje je tvrdoglavo i teško shvata [Por.] ♦ rum. căpățînă ♦ etim. < lat. *capitina

kîpata (ĭuo kapît, ĭel kapîtă) (gl. p. ref.) — dobiti, primiti ∎ ś-a katat, a kîpatat — što je tražio, to je i dobio ∎ buala a kîpatato la lukru — bolest je dobio na poslu ∎ la urmă, do kîpatară bańi kare a katat — na kraju, dobiše novac koji su tražili ∎ fuź, să nu kapiț șă tu bataĭe — beži, da ne dobiješ i ti batine ∎ penzîĭa kapîtă la vrĭame — penziju prima na vreme [Por.] ♦ rum. căpăta ♦ etim. < lat. capitare

kîpatare (mn. kîpatărĭ) [akc. kîpatare] (i. ž.) — (ret.) dobitak ∎ điźaba așćată, đin aĭa n-o să fiĭe ńiś o kîpatare — uzalud čeka, od toga neće biti nikakav dobitak ♦ var. kîpatat ♦ sin. dobîndă [Por.] ♦ rum. căpătare

kîpatîń (mn. kîpatîńe) (i. s.) — ① jastuk ∎ măĭ batrîn kîpatîń la Rumîń kînd a trait în borđiĭe, a fuost tutuku — najstariji jastuk kod Vlaha kad su živeli u zemunicama, bio je trupac ∎ kînd în koļibĭ a-nśeput să fakă paturĭ, Rumîńi kîpatîńiļi a umplut ku gižă — kad su u kolibama počeli da prave krevete, Vlasi su jastuke punili komušinom ② a. početak ∎ prospuńe kum a fuost, ama înśape đi la kîpatîń — ponovi kako je bilo, ali počni od početka b. (fig.) kraj, svršetak ∎ atîta ĭe muĭarĭa tare đi kap, đi ku ĭa ńima nu puaće ĭeșî la kîpatîń — toliko je žena tvrdoglava, da sa njom niko ne može izaći na kraj ∎ kînd ažunsă la kîpatîńu drumuluĭ, sa batu la stînga — kad je stigao na kraj puta, skrenuo je levo [Por.] ♦ rum. căpătâi ♦ etim. < lat. capitaneum

kîrabuoĭ (mn. kîrabuаĭe) [akc. kîrabuoĭ] (i. m.) — (color) zelena galica; sastojak koji se dodaje crnoj boji za tekstil da bi boja bila postojana ∎ fara kîrabuoĭ śuariku al śerńit n-a putut sî țînă ńegriala — bez zelene galice, platno ofarbani u crno nije bilo postojano ♦ / < (tur.) kara boya „crna boja” ♦ up. śerńaļe [Por.] ♦ rum. caraboia ♦ etim. < tur. kara boya

kîramidă (mn. kîramiḑ) [akc. kîramidă] (i. ž.) — ćeramida ∎ kîramida ĭe un fieļ đi țrĭep bătrîńiesk, ku kare s-a astrukat koļibiļi — ćeramida je vrsta starinskog crepa kojim su se pokrivale kolibe ∎ kîramida s-a fakut đin pomînt adîns — ćeramida se pravila od posebne zemlje ∎ luok unđe s-a fakut kîramida sa kĭamă kîrîmidariĭe, da lukratuori kîrîmidarĭ — mesto gde se pravila ćeramida zove se ćeramidarnica, a radnici ćeramidari [Por.] ♦ rum. cărămidă ♦ etim. < grč. keramídi

kîrauș (mn. kîraușă) [akc. kîrauș] (i. m.) — ① (tehn.) ringišpil, vrteška, okretaljka sa korpama za zabavu mladeži ∎ dragu ćińerișuluĭ ĭerĭa kînd pi la bîlśurĭ a veńit țîgańi ku kîrauș — mladi su se mnogo radovali kada bi na vašare dolazili Cigani sa ringišpilom ∎ kîraușu đi bîtrîńață a fuost tuot đi ļemn, șî la-nvîrćit baĭețî, kare a vrut sî sa kare điźaba — starinski ringišpil je bio sav od drveta, i okretali su ga momci koji su želeli da se voze badava ② klizalište ∎ slubaḑîndu-sa ku săĭńiļi, kopiĭi a fakut un kîrauș lung întra gardurĭ — spuštajući se sankama, deca su napravila jedno dugo klizalište između ograda ♦ up. rîkabuș [Por.]

kîraveĭ (mn. kîraveĭe) [akc. kîraveĭ] (i. s.) — krivak, kratka i kriva grana drveta ∎ kîraveĭu ĭe darap đi krĭangă strîmbă, ku kare daĭ dupa vro žuavină, or dupa alta śe sa slbuađe la ćińe — krivak je komad krive grane, kojim gađaš neku životinju, ili bilo šta drugo što te napadne ♦ var. kîravĭeĭ [Por.] ♦ rum. cărăvei

kîraveĭ (mn. kîravĭaĭe) [akc. kîraveĭ] (i. s.) — palija ∎ kîraveĭ ĭe o frîntură đi krĭangă, gruos đi vro doă źeĭśće, da lung đi un lakît đi mînă — palija je krnjak od grane, debele oko dva prsta i duge ko ruka do lakta ∎ ku kîraveĭu kopiĭi a batut puomi kînd a vrut să dubuară puame đin ļemn în kare n-a kućeḑat sî sa suĭe — palijom su deca mlatila voćke kad su htela da skidaju plodove sa drveta na koje nisu smela da se penju ∎ pîkurari ku kîraveĭ a dat dupa viće kînd ĭaļe s-a bagat în vrun luok — palijom su pastiri gađali stoku kad bi ova ušla u neku njivu ♦ var. kîravĭeĭ, kărăveĭ [Por.] ♦ rum. cărăvei

kîrćițarĭ (mn. =) [akc. kîrćițarĭ] (i. m.) — krtičnjak ∎ kîrćițarĭu ĭe mușuruoń đi pomînt kare l-a sapat kîrćița — krtičnjak je gomila zemlje koju je iskopala krtica ∎ (ver.) kînd tuamna pi ļivĭeḑ kîrćițîļi skuot mulće kîrćițuaĭe, o să fiĭe ĭarna bună — kad s jeseni po livadama krtice izbiju mnoge krtičnjake, biće blaga zima ♦ var. kîrćițuaĭe ♦ sin. mușuruiń [Por.] ♦ rum. cârtițar

kîrćiță (mn. kîrćiț) [akc. kîrćiță] (i. ž.) — (zool.) krtica (Talpa europea) ∎ kîrćița ĭe žuavină ńagră, samînă ku șobuolu, kare traĭașće supt pomînt, unđe sapă la kuoś, katînd mînkare — krtica je crna životinja, slična pacovu, koja živi pod zemljom, gde kopa tunele u potrazi za hranom ∎ kîrćița đes sa gasîașće pin građiń în kare, sapînd dupa guonź, faśe mare șćetă — krtica se često nađe u baštama u kojima, kopajući za insektima, prave veliku štetu [Por.] ♦ rum. cârtiță ♦ etim. < stsl. крьть

kîrd (mn. kîrdurĭ) [akc. kîrd] (i. s.) — krdo, veći broj ovaca ili goveda koje poseduje jedno domaćinstvo ∎ kîrdu đi uoĭ sînt uoiļi kare ļi avĭem în strunga nuastră — krdo ovaca su ovce koje imamo u našem toru ∎ kîrd đi viće — krdo stoke ∎ kîrd đi uoĭ — krdo ovaca ∎ kîrd đi vaś — krdo krava ∎ kîrd đi kaprĭe — krdo koza ∎ tot nat mînă kîrdu luĭ đi uoĭ, kînd faśe stîna ku vrunu la baśiĭe — svako tera svoje krdo ovaca, kad sa nekim pravi smešu ovaca na bačiji ∎ la munće ĭastă luok sî sa fakă stînă mare, đin patru-śinś kîrdurĭ đi uoĭ — u planini ima mesta da se napravi velika smeša ovaca, od četiri-pet krda ♦ sin. śopîr, turmă ♦ up. stînă [Por.] ♦ rum. cârd ♦ etim. < srb. krd

kîrîmidariĭe (mn. kîrîmidariĭ) [akc. kîrîmidariĭe] (i. ž.) — ① ćeramidarnica ∎ kîrîmidariĭa ĭe luoku unđe kîrîmidari a fakut la kîramiḑ đi astrukat koļibiļi — ćeramidarnica je mesto gde su ćeramidari izrađivali ćeramide za pokrivanje koliba ② (top) zvano mesto ∎ în Arnagalua, în aritu Beglukuluĭ, ĭastă luok Kîrîmidariĭe, unđe vro śinḑăś đi ań în urmă, a fuost kîrîmidariĭa lu vrun Piroćan — u Rudnoj Glavi, na području Begluka, ima zvano mesto Karamidarija, gde je pre pedesetak godina bila ćeramidarnica nekog Piroćanca [Por.] ♦ rum. cărămidărie

kîrîmidarĭ (mn. kîrîmidarĭ) [akc. kîrîmidarĭ] (i. m.) — ćeramidar ∎ kîrîmidarĭ ĭe lukratuorĭ kare faśe kîramidă — ćeramidar je radnik koji pravi ćeramidu ∎ luoku unđe lukră kîrîmidarĭu sa kĭamă kîrîmidariĭe — mesto gde radi ćeramidar zove se ćeramidarnica [Por.] ♦ rum. cărămidari

kîrk (uzv.) — (onom.) zuc ∎ kînd în kasă a veńit vrunu ńikunoskut, kopiĭi s-a tras în kuot, șî ńiś „kîrk” n-a kućeḑat sî s-audâ đi la iĭ — kad je u kuću dolazio neko nepoznat, deca su se povlačila u ugao, i ni „zuc” se nije smelo čuti od njih [Por.] ♦ rum. cârc

kîrkușă (mn. kîrkuș) [akc. kîrkușă] (i. ž.) — (iht.) krkuša (Gobio gobio) ∎ kîrkușa je pĭașće mik đin rîu — krkuša je mala rečna riba ∎ kîrkușa sa prinđe ļesńe ku ungița kă kađe la rîmă — krkuša se lako peca udicom, jer pada na glistu ♦ up. brĭană [Por.] ♦ rum. cârcușă ♦ etim. < srb. krkuša

kîrļeźiel (mn. kîrļeźiĭ) [akc. kîrļeźĭel] (i. s.) ● v. viorĭauă [Por.] ♦ rum. cârligel

kîrļibuonț (mn. kîrļibuanță) [akc. kîrļibuonț] (i. s.) — (izob.) matrakuka, šiba ∎ kîrļibuonț ĭe pražînă întortoĭată kare sa puńe în vîru klăńi să țînă fînu să nu sa voamîĭe klańa— matrakuka je krivak koji se stavlja na vrh plasta da drži seno o da se plast ne raspe ♦ var. kîrļibonț ♦ sin. panžîn [Por.] ♦ rum. cârlibonț

kîrļig (mn. kîrļiźe) [akc. kîrļig] (i. s.) — kuka ∎ kîrļigu ĭe kuń ku vîru strîmbat — kuka je klin za savijenim vrhom ∎ kîrļig în parĭaće, đi atîrnat đituaće — kuka na zidu, za kačenje svačega ∎ kîrļig la ćuakă đi rîḑîmat — kuka na štapu za poštapanje ∎ kîńiļi đi fuame s-a fakut kîrļig — pas se od gladi savio k’o šipka ∎ măĭ kunoskut kîrļig a fuost aăla đi skuos la paĭe — najpoznatija kuka bila je ona za izvlačenje slame ♦ sin. kukă, kîrļuomb, kîrļuonț [Por.] ♦ rum. cârlig ♦ etim. < bug. kărlik

kîrnat (mn. kîrnaț) [akc. kîrnat] (i. m.) — (nutr.) kobasica ∎ kîrnat ĭe maț đi vită umplut ku karńe — kobasica je životinjsko crevo napunjeno mesom [Por.] ♦ rum. cârnat ♦ etim. < lat. *carnacius

kîrśag (mn. kîrśaźe) [akc. kîrśag] (i. s.) — krčag ∎ kîrśagu ĭe vas đi pomînt đi apă — krčag je zemljani sud za vodu ♦ var. gîrśag [Por.] ♦ rum. cârceag ♦ etim. < srb. krčag

kîrśuabă (mn. kîrśuabe) [akc. kîrśuabă] (i. ž.) — (ent.) krpelj mužjak ∎ kîrśuabă ĭe kapușă voĭńiśiaskă, aĭa ĭe o guangă tare mikă — krčoba je mužjak krpelja, to je jedna jako mala buba ♦ dij. var. skîrśuabă (Plavna) [Pad.] ♦ up. grapiță [Por.][Zvizd] ♦ rum. cârcioară

kîrśur (kîrśură) (mn. kîrśurĭ, kîrśurĭe) (prid.) — kriv, iskrivljen; savijen ∎ saĭńețî sînt kîrśurĭ la vîr, sî puată saĭna aluńeka pin zapadă — saonici su savijeni na vrhu, da bi sanke mogle da kližu po snegu ♦ sin. strîmb [Por.] ♦ etim. < nep.

kîrtuog (mn. kîrtuaźe) [akc. kîrtuog] (i. s.) — (zast.) brlog, leglo ∎ kîrtuog ĭe luok unđe duorm kîńi, puorśi, lupi or urșî — brlog je mesto gde spavaju psi, svinje, kurjaci ili medvedi ∎ s-a dus în vînat, ș-a dat pista kîrtuogu alu puorś-aĭ sîrbaćiś; măĭ mult sa spumîntat ĭel đikît puorśi — otišao je u lov, i naleteo na brlog divljih svinja; više se uplašio on nego svinje ♦ sin. bîrluog, kulkuș [Por.] ♦ rum. cârtog ♦ etim. < srb. krtog

kîržîĭe (mn. kîržîĭ) [akc. kîržîĭe] (i. ž.) — krža, štap za poštapanje ∎ kîržîĭa ĭe un feļ đi ćuakă, fakut măĭ domńesk, ku kare sa sprižuon uamińi aĭ batrîń — kržija je vrsta štapa za poštapanje, izrađen finije, kojim se pomažu starije osobe ∎ maĭsturi kare a fakut numa la kîržîĭe s-a kĭemat kîržań — majstori koji su izrađivali samo krže zvali su se kržani ♦ var. kîržĭe ♦ sin. ćuakă, ćuankă [Por.] ♦ rum. cârjă ♦ etim. < slov. KRĬJĬ, krst, (prema: cârjei)

kîsîtorit (kîsîtorită) (mn. kîsîtoriț, kîsîtoriće) [akc. kîsîtorit] (prid.) — (zast.) ① oženjen (o muškarcu), udata (o ženi) ∎ tata đintîń a fuost kîsîtorit ku o fată đin Lazńița, ama n-a trait mult șî s-a đisparțît — otac je prvo bio oženjen sa devojkom iz Laznice, ali nisu živeli dugo pa su se razveli ② nastanjen, naseljen ∎ stramuoșî nuoștri a fuźit đin Rumîńiĭe đi rău boĭerilor, șî s-a kîsîtorit în Sîrbiĭe, în luokurĭ kare s-a pustîșît — naši precu su pobegli iz Vlaške zbog bojarskog zla, i naselili su se u Srbiji, u mestima koja su bila opustela ♦ var. kăsătorit [Por.] ♦ rum. căsătorit

kît, kîtă (pril.) (predl.) (zam.) — ① (pril.) koliko ∎ kît a fi măĭ ramas pănă la urmă? — koliko li je još ostalo do kraja? ∎ spuńe kît mis datuorĭ, să plaćiesk șî sî ma duk bĭestrîga? — kaži koliko sam dužan, da platim i da odem bestraga? ∎ uĭće, kîtă lume s-adunat, ka la bîlś — gle, koliko se ljudi skupilo, kao na vašaru ∎ kîtă bańamă a fi strîvit, ńiś ĭel, saraku, nu șćiĭe — koliko li je novaca spljiskao, ni on, siroma, ne zna ② (predl.) koliko ∎ śiare kît îț trîabe, nu măĭ mult — traži koliko ti treba, ne više ∎ pătura trăbe să fiĭe kît ĭe patu đi lung — ponjava treba da bude koliko je krevet dug ∎ să kumpirĭ moșîĭe pi kulme kît vĭeḑ ku uoki — da kupiš imanje na kosi koliko vidiš očima ∎ sî aļerź atîta kîtă pućarĭe aĭ — da trčiš toliko koliku snagu imaš ③ (zam.) koliko ∎ la kît sî vină (la kîće śasurĭ, pi śe vrĭame)? — u koliko da dođe (u koliko sati, u koje vreme)? ∎ kîtă vrĭame a trekut, da ĭel tuot țîńe minće — koliko je vremena prošlo, a on sve (=i dalje, još uvek) pamti ∎ a śerkat ĭel kît șî măĭ kît, ama nu ĭ-a mĭers la mînă — pokušao je on koliko puta, ali mu nije pošlo za rukom [Por.] ♦ rum. cât ♦ etim. < lat. quantus

kîta [akc. kîta] (pril.) — (za količinu) malo ∎ am kîta vrĭame đi tăĭnuit — imam malo vremena za razgovor ∎ fuź kîta măĭ înkoluo, sî puot șî ĭuo sî șîăd — beži malo još na tamo, da mogu i ja da sednem ∎ (u izr.) kîta-kîta — malo-malo; makar malo, bar malo ∎ în luok să fiĭe mĭarńik, ĭel kîta-kîta pă sa uĭtă pi ferĭastă — umesto da bude miran, on malo-malo pa gleda kroz prozor ∎ makra kîta-kîta să fi bagat sama, n-a fi perit — da je barem makar malo obratio pažnju, ne bi poginuo ♦ up. kîtva [Por.] ♦ rum. câta

kîtamoĭa (mn. kîtamuoĭ) [akc. kîtamoĭa] (i. s.) — mlitavko, lenčuga ∎ kîtamoĭa ĭe uom ļenuos, fara pućare, kare sa traźe ka kînd ĭe sîbarît — mlitavko je lenjivac, bez snage, koji se vuče kao da je kilav [Por.]

kîtańiĭe (mn. kîtańiĭ) [akc. kîtańiĭe] (i. ž.) — (folk.) vojska ∎ kînd a trait rumîńi aĭ nuoștri pin Banat, ĭ-a luvat unguru ăn kîtańiĭe — kad su naši Vlasi živeli u Banatu, uzimali su ih Mađari u vojsku ♦ sin. soldațîĭe [Por.] ♦ rum. cătănie

kîtańiță (mn. kîtańiț) [akc. kîtańiță] (i. ž.) — (folk.) (hip.) (demin.) katanica, katandžija ∎ kîtańiță ĭ-a spus la vrun soldat đi kare la lumĭe a fuost drag — katanicom su ljudi nazivali nekog vojnika koji im je bio drag ∎ măĭ kunoskut kîtańiță đin kînćiśe rumîńeșć a fuost vrunu Giță — najpoznatiji katanica u vlaškim pesmamam bio je neki Gice [Por.] ♦ rum. cătăniță

kîtaramă (mn. kîtaramĭе) [akc. kîtaramă] (i. ž.) — kopča, spojnica ∎ kîtarama-sta nuĭe đi ńimika, n-a țînut duauă ḑîļe, șî s-a rupt — ova kopča nije ni za šta, nije držala dva dana pa se pokidala ∎ kîtarama sa puńe đarîndu unđe sa înkĭaptură śeva — kopča se stavlja svuda gde se nešto zakopčava ∎ đemult lumĭa n-a șćut đi kîtaramă, sa-nćins ku brăśinarĭ — nekada ljudi nisu znači za kopče, opasivali su se učkurom ∎ unđe ĭe akuma kîtarama, vrodată a fuost tuaka — gde je sada kopča, nekada je bila toka (Tanda) [Por. ♦ rum. cataramă ♦ etim. < nem. kattenriemen

kîtguod [akc. kîtguod] (pril.) — kolikogod, više puta, ma koliko puta ∎ kîtguod să-l źuđiś, ĭel nu marĭașće — kolikogod da ga grdiš, on ne mari ∎ kîtguod đi tare să zbĭerĭ, ĭel n-auđe — kolikogod jako da vičeš, on ne čuje [Por.]

kîtra [akc. kîtra] (pril.) — prema, ka ∎ mĭarźe lupu pi pîrće kîtra mińe, da ĭuo ku mîńiļi guaļe — ide vuk prtinom prema meni, a ja goloruk ∎ nu vińe la mińe-n brață, numa spaĭmată sa traźe kîtra duos — ne dolazi meni u naručje, nego se prestrašena vuče prema šumi [Por.] ♦ rum. către ♦ etim. < lat. contra

kîtranźiu (mn. kîtranźiĭ) [akc. kîtranźiu] (i. m.) — (izob.) katrandžija ∎ kîtranźiu ĭe uom kare faśe la katran — katrandžija je čovek koji pravi katran ♦ var. kătrănźiu (Tanda) [Por.] ♦ rum. cătrăngiu ?

kîtrańi (ĭuo kîtrańesk, ĭel kîtrańiașće) [akc. kîtrańi] (gl. p. ref.) — katraniti, mazati katranom ∎ s-a kîtrańit vićiļi pi la pulpĭe, pi la burik, pi la urĭekĭ șî pi la uokĭ — stoka se mazala katranom oko vimena, oko pupka, oko ušiju i oko očiju ∎ kîtrańitu a fakut ku mustafĭeļńiku, kare l-a bagat în kîtrańiță sî sa umpļe đi katran — katranisanje su radili pomoću čapkala, koji su uvlačili u katranicu da se natopi katranom ∎ ku mustafĭeļniku kîtrańit a fakut kruśe pi la ușa kășî în kare vrunu a murit đi kurînd, să pazaskă kasatuorńiśi đi ĭel dakă sa va faśa moruoń — sa nakatranisanim čapkalom crtao se krst na vratima kuća u kojima je neko skoro umro, da zaštiti ukućane od njega ako bi se povampirio ♦ var. kătrăńi (Tanda) [Por.] ♦ rum. cătrăni

kîtrańiță (mn. kîtrańiț) [akc. kîtrańiță] (i. ž.) — katranica ∎ kîtrańița a fuost vas đi ļemn în kare s-a dus katranu kînd ku ĭel s-a uns vićiļi đi mușć— katranica je bio drveni sud u koji se nosio katran, kad se njime mazala goveda od mušica [Por.] ♦ rum. cătrăniță

kîtva (kîtîva), (mn. kîțîva, kîćeva) [akc. kîtva] (prid.) — malo, u maloj količini; nekoliko ∎ a-nbîtrîńit, abĭa kîtva miśkă — ostareo, jedva se malo miče ∎ kîtîva vrĭame trĭeku, ĭel ažunsă – malo vremena prođe, on stiže ∎ kîtîva guoșć la mîne, kîtiva la ćińe, șî pitreśiem nunta — malo gostiju kod mene, malo kod tebe, pa ćemo pregurati svadbu ∎ đin aĭ kĭemaț, kîțîva baĭeț a veńit, kîțîva nu — od pozvanih, nekoliko momaka je došlo, nekoliko nije ∎ kîćiva muĭerĭ tumu dupa rat a gaćit șkuala — nekoliko žena je tek posle rata završilo školu [Por.] ♦ rum. câtva

kîzanźiu (mn. kîzanźiĭ) (i. m.) — kazandžija ∎ kîzanźiu ĭe maĭstur kare faśe la kazańe, or uom kare are kazan șî ku ĭel mĭarźe đi la kasă la kasă șă friźe rakiu la lume — kazandžija je majstro koji izrađuej kazane, ili čovek koji ima kazan i sa njim ide od kuće do kuće i peče rakiju ljudima [Por.]

kîzańiĭe (mn. kîzańiĭ) (i. ž.) — kazanica ∎ kîzańiĭa a fuost pi la gîzdoćiń konak în aritu kăşî, unđe s-a ţînut kăḑîļi ku kuomînă, ku kazanu kînd kazańiļi a fuost zîđiće — kazanica je bila zgrada u dvorištu bogataških kuća, u kojoj su se čuvale kace sa kominom, i sa kazanom u vreme kad je kazan bio zidan [Por.] ♦ rum. căzănărie ♦ etim. < srb. kazanija, kazanica

kĭag (mn. kĭagurĭ) [akc. kĭag] (i. s.) — (nutr.) sirište ∎ ku kĭagu sa înkĭagă brînḑa — sirištem se siri sir [Por.] ♦ rum. cheag ♦ etim. < lat. *clagum (= coagulum)

kĭaĭe (mn. kĭeĭ) [akc. kĭaĭe] (i. ž.) — ① (tehn.) ključ ∎ lumĭa đemult a trait în borđiĭ, șî n-avut kĭaĭe la ușă kă borđiĭu gata ńiś n-avut ușă — ljudi su nekada živeli u zemunici, i nisu imali ključ na vratima, jer zemunica gotovo da nije ni imala vrata ∎ kĭaĭe lu bîrnarĭață a fuost tot una ku kĭaĭa đi muară — ključ za brvnaru bio je isti kao i ključ za vodenicu ② (geog.) usek na prevoju ∎ (top.) Kĭaĭa Vrațuluĭ — Vrata, usek na prevoju između Gornjana i Vlaola [Por.] ♦ rum. cheie ♦ etim. < lat. clavus

kĭema (ĭuo kĭemaĭ, ĭel kĭemă) [akc. kĭema] (gl. p. ref.) — pozivati; zvati ∎ l-a kĭemat đi măĭ mulće uorĭ să đa pi la ĭel, ama aăsta n-a vrut — pozivao ga je više puta da navrati, ali ovaj nije hteo ∎ kum ći kĭamă? — kako se zoveš? ∎ ma kĭamă Truță — zovem se Petar ♦ sin. strîga [Por.] ♦ rum. chema ♦ etim. < lat. clamare

kĭemare (mn. kĭemărĭ) [akc. kĭemare] (i. ž.) — (ret.) pozivanje, dozivanje ∎ atîta kĭemare đi ĭel, da nu sa raspunđe ńima — toliko njegovo dozivanje, a ne odaziva se niko ♦ var. kĭemală [Por.] ♦ rum. chemare

kĭemat (kĭemată) (mn. kĭemaț, kĭemaće) [akc. kĭemat] (prid.) — pozvan ∎ n-a fuost tuoț kĭemaț la lukru, a fuost kĭemat numa un numîr đ-aĭ ćińirĭ — nisu svi bili pozvani na posao, bio je pozvan samo jedan broj mladih ♦ supr. ńikĭemat [Por.] ♦ rum. chemat

kĭorđiș [akc. kĭorđiș](pril.) — (o pogledu)(fig.) ispod oka, podmuklo; preteći ∎ kĭorđiș sa uĭtă aăla kare la uom sa uĭtă ku kuada uokĭuluĭ, kă vrĭa să-ĭ fakă vrun rău — ispod oka gleda onaj ko u čoveka gleda krajičkom oka, jer želi da mu nanese neko zlo [Por.] ♦ rum. chiordiș

kĭorî (ĭuo kĭorăsk, ĭel kĭorașće) [akc. kĭorî] (gl.) — (med.) slepiti, oslepiti ∎ fata a înśepu kĭorî înga în ļagîn — devojčica je počela slepiti još u kolevci [Por.] ♦ rum. chiori

kĭorîtură (mn. kĭorîturĭ) [akc. kĭorîtură] (i. ž.) — (med.) slepilo ∎ ĭastă în sat kasă în kare tuoț s-a bulnavit đi kĭorîtură — ima kuće u selu u kojoj su svi oboleli od slepila [Por.] ♦ rum. chiorâtură

kĭoroman (mn. kĭoromań) (i. m.) — (augm.) (med.)(iron.) slepac ∎ atîta ĭe đi mare kĭoroman đi nu vĭađe kare ku ańi ăl traźe đi nas — toliko je veliki slepac da ne vidi ko ga godinama vuče za nos ♦ var. kĭortau ♦ sin. orbĭaće [Por.]

kĭortau (i. m.) ● v. kĭoroman [Por.]

kĭuor (kĭuară) (mn. kĭuorĭ, kĭuară) [akc. kĭuor] (prid.) — (med.) slep, ćorav ∎ ĭastă un an đi ḑîļe đi kînd ĭe muoșu kĭuor, a pĭerdut viđarĭa đituot — ima godina dana od kad je čiča slep, izgubio je vid sasvim ♦ sin. uorb [Por.] ♦ rum. chior ♦ etim. < tur. kör

klaĭe [akc. klaĭe] (i. ž.) ● v. klańe [Por.] ♦ rum. claie

klanfă (mn. klanfe) [akc. klanfă] (i. ž.) — (tehn.) klanfa, klamfa ∎ klanfă ĭe o kukă đi fĭer, ku vîrurļi întuarsă-n afară ș-askuțîće ka piruońu, ku kare sa prind tutuśi or bîrńiļi — klamfa je metalna kuka, sa vrhovima okrenuti spolja, oštrim kao ekser, kojom se sastavlju trupci ili grede ♦ var. klamfă [Por.] ♦ etim. < nem. krampf

klańe (mn. klăń) [akc. klańe] (i. ž.) — plast sena ∎ klańa sa grîmađiașće đin porkuoń đi fîn, kare sînt adunaț đin kupițaļe đi pi otkuoș — plast se sadeva od stogova sena, koji su skupljeni od naviljaka sa otkosa ∎ klańa puaće să fiĭe grîmađită đi fîn or đi paĭe — plast može biti plašćen od sena ili slame ∎ klańa grîmađită în ļemn sa kĭamă patul — plast sadenut na drvetu, zove se patul ∎ klańe sa grîmađiașće pinga țapă, kare o țîńe să nu sa strîmbe đi vînt or đi pluaĭe, șî sî nu kadă — plast se dene oko stožera, koji ga drži da se ne krivi od vetra ili kiše, i da ne padne ∎ klańa đemult sa fakut în ļivađe, șî a koluo s-a dat la uoĭ đi mînkarĭe, kî đin tuoru luor sa torît ļivađa — plast se nekad pravio na samoj livadi, i stoka se tamo ranila jer se od njihovog gnojiva đubrila livada ∎ tuota klańa fakută în ļivađe, a fuost îngrađită ku țarku, să nu puată vićiļi s-o śupă đin tuaće părțîļi — svaki plast sadenut na livadi bio je ograđen senikom, da ne može stoka da ga čupka sa svih strana ∎ la vîru klăńi sa puńe panžînu, fakut đin patru tîrșurĭ ļegaće la vîr, kare țîńe fînu să no-l zbuare vîntu — na vrhu plasta meće se lemez, napravljen od četiri grane svezane vrhovima, koji drži seno da ga ne razveje vetar ♦ var. klaĭe (Crnajka, deo Tande) [Por.] ♦ rum. claie

klăćina (ĭuo klaćin, ĭel klaćină) [akc. klăćina] (gl. p. ref.) — klatiti (se), ljuljati (se) ∎ đi kînd iĭ sa klăćină un đinće, ama ĭa sa ćiamĭe să-l skuată — od kad joj se klati jedan zub, ali se ona plaši da ga izvadi ∎ gardu pi lînga koļibă tuot a putraḑît, șî rău sa klaćină kum ažunźe fiĭe śe žuavină đi ĭel — ograda od kolibe je sva istrulela, i mnogo se klati čim je dotakne bilo koja životinja ♦ sin. zgîțai, ļigana [Por.] ♦ rum. clătina

klăćinat (mn. klăćinare) [akc. klăćinat] (i. s.) — klaćenje, ljuljanje ∎ s-a lasat đi klăćinat pi punće, șî s-a dus la skaldat — batalio je klaćenje na brvnu, i otišao na kupanje [Por.] ♦ rum. clătinat

Klokośuouț (i. m.) — (ojk.) Klokočevac ∎ Klokośuouțu ĭe sat rumîńesk în komuna Măĭdanuluĭ, în Sîrbiĭa răsărićană — Klokočevac je vlaško selo u opštini Majdanpek, u istočnoj Srbiji ∎ sa krĭađe kă satu a kîpatat nume pi o buĭađe, kare Sîrbi o kĭamă klokoč — veruje se da je selo dobilo ime po biljci koju Srbi zovu klokoč ∎ în Klokośuouț ĭe raspînćiśe mare unđe sa đisparće drumu đin Porĭeśa kîtra Kraĭna — u Klokočevcu je velika raskrsnica na kojoj se odvaja put iz Poreča za Krajinu [Por.] ♦ etim. < srb. klokoč, klokočika

klop [akc. klop] (i. s.) ● v. krop [Bran.]

klopoțăl (mn. klopoțăļe) [akc. klopoțăl] (i. s.) — (demin.) zvončić ∎ la buoĭ șî la berbĭeś sa pun klopîće marĭ, da la mńiĭ sa pun klopoțăļe miś, să puată să ļi dukă — volovima i ovnovima stavljaju se velika zvona, a jagnjićima se stavljaju mali zvončići, da mogu da ih nose [Por.] ♦ rum. clopoțel

klośi (ĭuo klośiesk, ĭel klośiașće) [akc. klośi] (gl.) — (ornit.) ležati na jajima ∎ numa gaińiļi șî păsîriļi klośesk pi uauă să skuată puĭ — samo kokoške i ptice leže na jajima da se izlegu pilići [Por.] ♦ rum. cloci ♦ etim. < Bug. kloči

klośitură (mn. klośiturĭ) [akc. klośitură] (i. ž.) — ① (ornit.) mućak, pokvareno jaje ∎ klośitură ĭe uou kare s-a strîkat supt kloță — mućak je jaje koje se pokvarilo pod kvočkom ② (o vodi) ustajalost, bljutavost ∎ klośitură ĭe apa kare stă mult în vas — ustajala je voda koja dugo stoji u sudu [Por.] ♦ rum. clocitură

kluoță (mn. kluoț) [akc. kluoță] (i. ž.) — (ornit.) kvočka ∎ kluoța ĭe gaină kare șîađe pi uauă sî sa skuată puĭi — kvočka je kokoška koja leži na jajima da se izlegnu pilići ∎ kluoța klośiașće pi uauă — kvočka leži na jajima ∎ supt kluoța sa pun trisprîăśe or śinsprîaśe uauă, dupa kît ĭe gaina đi mare — pod kvočku se stavlja trinaest ili petnaest jaja, prema tome koliko je kokoška velika ∎ kluoța a skuos numa śinś puĭ, ḑîaśe uauă a fuost klośiturĭ — kvočka je izlegla samo pet pilića, deset jaja su bila mućak ∎ kînd la gaină iĭ vińe vrĭamĭa să kadă kluoță, ĭa kļuompîńe pin traușă în tuaće părțîļi — kad kokoški dođe vreme da se nasadi, ona se raskvoca po dvorištu na sve strane [Por.] ♦ rum. cloţă

kluopît (mn. kluopîće) [akc. kluopît] (i. s.) — zvono, klepetuša ∎ klopîtu ĭe un tolśerĭ đi fĭer ku un bobik mik, kare sa atîrnă la viće la gît, sî bată đi sî sa audă unđe vićilļi pask — zvono je metalni levak sa jezičkom, koji se kače stoci oko vrata, da lupa da bi se čulo gde stoka pase ♦ (demin.) klopațăl [Por.] ♦ rum. clopot ♦ etim. < slov. klepati

kļan (mn. kļeń) [akc. kļan] (i. m.) — (iht.) klen (Leuciscus cephalus) ∎ kļan ĭe pĭașće kare la nuoĭ sa puaće gasî în tuot rîu — klen je riba koja se kod nas može naći u svakoj reci ∎ kļanu nu sa prinđe ļesńe kă đin đeparće sîmće peșkarĭu, șă ka sfulđiru fuźe đi ungiță — klen se ne lovi lako, jer izdaleka oseća ribolovca, i kao munja beži od udice [Por.] ♦ rum. clean ♦ etim. < bug. kljan

kļanț (mn. kļanțurĭ) [akc. kļanț] (i. s.) — (geogr.) ostenjak, rt stene ∎ kļanț sa kĭamă vîru kîrși, kare ĭe nalt șî askuțît — ostenjak se zove vrh krša, koji je visok i oštar ∎ đes, dupa imańa în a kuĭ ĭe, kļanțu kapîtă șî nume, șî avĭem Kļanțu lu Ĭanku, lu Marku, or lu Pătru — često, prema imenu vlasnika imanja na kome je, ostenjak dobija i ime, pa imamo Jankov, Markov ili Petrov ostenjak [Por.] ♦ rum. cleanţ ♦ etim. < srb. klanac

kļanță (mn. kļanțurĭ) [akc. kļanță] (i. ž.) — ① (tehn.) zaporanj, zaporak, zaponac, klin kojim se zatvaraju vrata; reza ∎ kļanța a fuost fakută đi ļiemn, da akuma măĭ mult sa faśe đi fĭer — zaporanj je nekada pravljen od drveta, a sada se pravi više od metala ∎ ku kļanța sa înkiđe vrakńița la gardu lu traușă — zaponcem se zatvaraju vratnice na dvorišnoj ogradi ② (fig.)(pej.) ženska usta; gubica ∎ uomu iĭ spuńe frumos să ļiaźe kļanța, ĭa tuot ăl latră, la urmă do kîpată una pista kļanță, șî taku điluok — čovek joj lepo kaže da zaveže gubicu, a ona ga i dalje olajava, na kraju dobi jednu preko gubice, i ućuta odmah ♦ var. kļeanță, kļianță ♦ up. vrakńiță, popik, gužbă [Por.] ♦ rum. clanţă

kļeașće (mn. kļeașće) [akc. kleașće] (i. s.) — (tehn.) klešta ∎ kļașćiļi ĭe o mîkarauă ku kare prinḑ șă strînź śeva śe nu puoț să prinḑ ku mîna guală — klešta su naprava kojom hvataš i stežeš nešto što ne možeš da hvataš golom rukom ∎ kļeașće đi fuok a ĭeșît la rumîń ku șporĭeturļi, pănă atunśa pi lînga kamin tuot s-a lukrat ku vatraĭu șă ku kîrļigu — mašice su se pojavile sa šporetima, do tada se oko kamina sve radilo sa vatraljem i kukom [Por.] ♦ rum. clește ♦ etim. < slov. klešta

kļență (mn. kļențe) [akc. kļență] (i. ž.) — klis ∎ kļență a fost un bît măĭ gros și skurt, askuțît la amîndoă kapeťe — klis je bio kratak deblji štap, zašiljen na oba kraja ∎ kļență s-a batut ku bîtu — klis se udarao štapom ∎ la kļență daĭ ku bîtu într-un vîr s-o răďič đi pĭe pămînt, ș-o proloveșťi pănă ĭeste răďikată, sî se dukă kît măĭ ďeparťe poaťe — klis udaraš štapom u vrh da ga digneš sa zemlje, i ponovo ga udariš dok je dignut, da ode što dalje može [Dun.] ♦ dij. sin. kļis [Por.] ♦ rum. clanță

kļet (mn. kļeturĭ) (i. s.) — (zast.) ostava, špajz, šupa, klet ∎ kļetu la nuoĭ a fuost o kośobiță pi la duosu kășî, în kare s-a țînut aĭa śe akuma țîńem pin podrumurĭ, or supt șupă, or în șpaĭz — klet je bio sklepani objekat iza kuće, u kome se držalo ono što danas držimo u podrumu, šupi ili špajzu ∎ kînd a-nśeput sî sa fakă koļibĭ măĭ marĭ, kļetu s-a mutat î-ńaļe, ș-așa s-a kĭemat șpaĭzu într-o vrĭame — kad su počele da se dižu veće kolibe, klet se preselio u njih, i tako se zvao špajz jedno vreme ∎ akuma kļet ḑîśem la odăĭ unđe sa țîn budonuoasîļi — sada klet zovemo odaje u kojima se drži starudija [Por.] ♦ rum. clet ♦ etim. < bug. klĕt

kļiĭ (mn. kļiĭurĭ) (i. m.) — smola; masnoća; gustiš ① ušna smola ∎ kļiĭ ĭe unsura kare o are tuot uomu în urĭake — klij je masnoća koju svaki čovek ima u uvu ② gusta i lepljiva kaša ∎ kînd uala fĭarbe prĭa mult, șă đin mînkarĭe ramîńe numa groșală, atunśa sa ḑîśe kî mînkarĭa s-a fakut kļiĭ — kad lonac vri predugo i od jela ostane samo kaša, tada se kaže da se jelo pretvorilo u klij [Por.] ③ ♦ dij. var. kļeĭ ∎ kļeĭ ĭe smuala dă pră prun, śe o manînkă păkurari — klej je smola sa šljive, koju jedu pastiri (Voluja) [Zvizd] ∎ kļeĭ dă pră prun ĭe bun dă ļipit fluĭeru — smola sa šljive je dobra za lepljenje frula [Mlava] ♦ dij. sin. mńare [Por.] ♦ rum. clei ♦ etim. < slov. klej

kļisă (mn. kļisă) [akc. kļisă] (i. ž.) — (nutr.) slanina ∎ bufańi ku bună poftă mînkă kļisă — Bufani sa apetitom jedu slaninu [Buf.] ♦ dij. sin. slańină, slaină [Por.] ♦ rum. clisă ♦ etim. < bug. klisa

kļiuos (kļiuasă) (mn. kļiuoș, kļiuasă) [akc. kļiuos] (prid.) — gnjecav ∎ śeva ĭe kļiuos kînd ĭe muaļe șî sa ļipĭașće đi źeĭśće — gnjecavo je nešto što je meko i lepi se za prste ∎ kļiuasă ĭe pîńa kînd ĭe ńikuaptă — gnjecav je hleb kad je nedopečen [Por.] ♦ dij. var. kļeuos [Zvizd] ♦ rum. cleios

Kńež (mn.) (i. m.) — (folk.) Knezi ∎ a puvesît pi la șăḑîtuorĭ muoș vikļeń kă, śikă, măĭ batrînă ļaźe đi uamiń kare a trait đi vrĭamĭa lu lupi aĭ albĭ la nuoĭ, aiśa, a fuost ńiskaĭ Kńež — pričali su na sedeljkama mudri starci da su, vele, najstarija vrsta ljudi koja je u vreme belih vukova živela ovde kod nas, bili neki Knezi [Por.]

kobi (ĭuo kobĭesk, ĭel kobĭașće) [akc. kobi] (gl. n.) — (rel.) prizivati zlu kob, slutiti ∎ lumĭa batrînă a kreḑut kă kînd vrun rău spuń pi nume, ăl kobĭeșć să-ț vină — stari ljudi su govorili da kad neko zlo pominješ po imenu, ti ga prizivaš da ti dođe ∎ pumeńeșć muarća, o kobĭeșć să-ț vină, pumeńeșć pi draku, ăl kobĭeșć să-ț vină — pominješ smrt, prizivaš je da dođe, pominješ đavola, prizivaš ga da dođe ∎ śe gud ĭe rău pi lumĭe, no-l pumeńi pi nume, kă-l kobĭeșć să-ț vină — što god je zlo na svetu, ne pominji ga po imenu, jer ga prizivaš da ti dođe ∎ nu numa kînd ḑîś, numa șî kînd faś śuava śe samînă la vrun rău, tu răo-la-l kobĭeșć — ne samo kad kažeš, nego i kad napraviš gest koji podseća na neko zlo, ti to zlo prizivaš ∎ kînd ći faś kĭoroman, kobĭeșć să kĭorășć, șî puaće șî sî kĭorășć — kad izigravaš slepca, prizivaš slepilo, i možeš da oslepiš [Por.] ♦ rum. cobi ♦ etim. < bug. kobja; srb. kobiti

kobilkă1 (mn. kobilś) [akc. kobilkă] (i. ž.) — obramica ∎ kare n-avut apă apruape, a dus apă đi la fîntînă đipartaće în gaļieț pi kobilkă — ko nije imao vodu u blizini, nosio je vodu sa udaljnih izvora na obramici u vedricama [Por.] ♦ rum. cobilcă ♦ etim. < bug. kobilka

kobilkă2 (mn. kobilś) [akc. kobilkă] (i. ž.) — (tehn.) vagir, ždrepčanik ∎ kobilka đe tras la trușă în padurĭe ĭe un ļemn în patru muke, ku kîrļiźe l-amîndoă kîpatîńe đ-atîrnat tînžala — vagir za izvlačenje trupaca iz šume je četvrtasto drvo sa kukama na oba kraja, za koje se kači potegljica ∎ đe kobilkă ĭe atîrnat un kîrļig kare traźe doă pĭańe śe sa-nțapă în truș — o vagir je zakačena kuka koja vuče dva klina što se zabijaju u trupac [GPek] ♦ dij. sin. ferkeđeu (Rudna Glava) [Por.]

kobîrļeu (mn. kobîrļeĭ) [akc. kobîrļeu] (i. m.) — legalo, primitivan objekat za smeštaj domaćih životinja ∎ n-avut kînd să fakă obuor dă puorś kare numa śe ĭ-a dus, numa a fakut un kobĭrļeu lîngă gard, să fiĭe puorśi înkiș numa prăsta noapće — nije imao kad da napravi obor za svinje koje je tek doterao, pa im je sklepao legalo uz ogradu, da svinje budu zatvorene samo preko noći [Stig] ♦ rum. cobârlău ♦ etim. < mađ. kóborló

koțkari (ĭuo koțkarĭesk, ĭel koțkarĭașće) [akc. koțkari] (gl. p. ref.) — varati, prevariti ∎ a fuost pruost, muĭarĭa la koțkarit șî l-a tras đi nas kum a vrut — bio je priprost, i žena ga je varala i vukla za nos kako je htela ∎ koțkarĭașće lumĭa șă minće, đin aĭa traĭașće — vara i laže ljude, od toga živi [Por.]

koțkariĭe (mn. koțkariĭ) [akc. koțkariĭe] (i. ž.) — varanje, prevara ∎ đi mik s-a momit la koțkariĭe, da kînd a kreskut, đi koțkariĭļi luĭ s-aḑît đeparće — od malih nogu se navukao na varanje, a kad je odraso, o njegovim prevarama pročulo se nadaleko [Por.] ♦ rum. coțcărie

koțkarĭ (mn.) [akc. koțkarĭ] (i. m.) — varalica, prevarant ∎ mare koțkarĭ a fuost, ama ńima n-a putut să ĭasă ku ĭel în kîpatîń — bio je velika varalica, ali niko nije mogao da izađe na kraj sa njim ∎ koțkarĭ ĭe uom kare are narau aldrakuluĭ, nu puoț ńiśkum să-l prinḑ śe ginđașće — varalica je čovek koji ima đavolju narav, ne možeš nikako dokučiti šta misli [Por.] ♦ rum. coțcar

koțuabă (mn. koțuabе) [akc. koțuabă] (i. s.) — ženskaroš; hvalisavac ∎ kare a fi ḑîs đi ĭel kă o să fiĭe așa koțuabă đi mare — ko bi rekao za njega da će biti tako veliki ženskaroš [Por.] ♦ rum. coţoabă

koćală (mn. koćaļe) [akc. koćală] (i. ž.) — skretanje, menjanje pravca ∎ kînd ažuns la raskruśe, a koćit la stînga — kad je stigo na raskrsnicu, skrenuo je levo [Pad.] ♦ rum. coteală

koćeļi (ĭo koćeļesk, ĭel koćeļeșće) [akc. koćeļi] (gl. nesvrš.) — preturati, premetati po stvarima ∎ pănă noĭ am fost duș, a veńit vrunu șî ńe a koćeļit pin kasă — dok smo mi bili odsutni, neko je došao i preturao nam po kući [Pad.] ♦ rum. coteli ♦ etim. < srb. kotiljati

koćeț (mn. koćață) [akc. koćeț] (i. s.) — kotac, ograđeno mesto za manje domaće životinje ∎ koćeț đi mńiĭ s-a fakut în kuotu koļibi, șî oĭari đi vrĭamĭa ĭerńi a trait la un luok ku mńiĭi — kotac za jagnjad pravio se u kutku kolibe, i ovčari su u vreme zime živeli zajedno sa jagnjićima ∎ koćeț s-a fakut șî-n strungă, șî-ńel a bagat mńiĭi kînd ĭ-a bășkuit đi uoĭ mulgatuare — kotac se pravio i u toru, i u njega su terali jagnjad kad su je odvajali od muznih ovaca [GPek] ∎ koćeț đi mńiĭ — kotac za jagnjad [Por.] ♦ rum. coteţ ♦ etim. < srb. kotac

koći (ĭuo koćĭesk, ĭel koćĭeșće) [akc. koći] (gl.) — skretati ∎ nu koći la stînga, numa la đirĭapta — ne skreći u levo, nego u desno [Pad.] ♦ rum. coti

kodri (ĭuo kodrĭesk, ĭel kodrĭașće) [akc. kodri] (gl. p.) — komadati, seći na komade ∎ pîńiļi la pomană kodrĭesk uamińi — hleb na pomani seku na komade muškarci ∎ pîńiļi la pomĭeń sa kodrĭesk ku kuțîtu, nu sa frîng ku mîńiļi — hlebovi se na pomanama komadaju nožem, ne lome se rukama [Por.] ♦ rum. codri

kodrit (kodrită) (mn. kodriț, kodriće) [akc. kodrit] (prid.) — komadan, isečen na komade ∎ pomana sa nîmeńașće kodrită, aĭa vińe tuma kînd sa taĭe-n kuodri tuaće pîńiļi șî kolaśi kare sănt pusă pi masă — daća se namenjuje komadana, a to je tek kada se iseku na komade svi hlebovi i kolači koj su postavleni na trpezi [Por.]

kodrĭan (kodrĭană) (mn. kodrĭanț, kodrĭanće) [akc. kodrĭan] (prid.) — (zast.) šumski, ono što pripada šumi, što potiče iz šume ∎ buĭađe kodrĭană — šumska biljka [Por.] ♦ rum. codrean

kodruț (mn. kodruță) [akc. kodruț] (i. s.) — (demin.) komadić ∎ ĭ-a dat veśińi kîći un kodruț đi malaĭ, numa să nu muară đi fuame — davale mu komšije po komadić proje, samo da ne umre od gladi [Por.] ♦ rum. codruţ

kođi (ĭuo kođiesk, ĭel kođiașće)(gl. p. ref.) — (o vuni) šišati ovčji rep ∎ uaĭa sa kođiașće kînd iĭ sa tunźe lîna pi lînga kuadă, șă đi pi piśuariļi aļi đinapuoĭ — ovca se „kodi” kad joj se šiša vuna oko repa i sa zadnjih nogu ∎ uaĭa sa kođiașće tuamna, sî puata sî sa mîrļiaskă, șî primovara, în vrĭamĭa đi muls, să nu-ĭ piśe usuku đi pi lînă udă în lapće — ovci se šiša rep ujesen, da bi mogla da se mrči, i u proleće, u vreme muže, da joj ne upadne sera sa vlažne vune u mleko [Por.]

kofîrțău (mn. kofîrțăĭe) (i. s.) — (nutr.) nadev za plašinte ♦ [Por.]

koik! [akc. koik!] (uzv.) — (onom.) koik! imitiranje skičanja svinje ∎ auḑ puorśi în gîrļeu: koik! koik! una-ntruuna un śas întrĭeg, o sî muară đi fuame dakă nu grabĭeșć ku laturļi — čuješ svinje u kočini: koik! koik! neprestano već ceo sat; umreće od gladi ako ne požuriš sa pomijama [Por.] ♦ rum. coic!

koikai (ĭuo koikăĭ, ĭel koikăĭe) [akc. koikai](gl.) — (onom.) (o svinjama) skičati ∎ śe va koikai atîta puorśi-ĭa, kînd ļ-am dat mînkare đinuarļa — zašto li skiče te svinje toliko, kad sam ih malopre nahranila [Por.] ♦ rum. coicăi

koĭuos (koĭuasă) (mn. koĭuoș, koĭuasă) [akc. koĭuos] (prid.) —① (med.) kilav, trapav ∎ koĭuos, nu puaće kuru sî-ș rađiśe, da ar vrĭa șî ĭel sî žuaśe-n uară — kilav, ne može dupe da podigne, a hteo bi i on da igra u kolu ② (fig.) mudonja ∎ numa vrun koĭuos puaće sî sa ĭa ku iĭ la bataĭe — samo neki mudonja može s njim da započne tuču [Por.] ♦ rum. cios

kokaĭe (mn. kokăĭ) (i. ž.) — kokaja, velika kuka za držanje kotla na vatri ∎ kokaĭa ĭe o krĭangă țapînă ku o kukă đ-o parće — kokaja je jaka grana sa kukom na strani ∎ kokaĭe fak păkurari la munće kînd trăbe să fĭarbă koļașă — kokaju prave čobani u planini kad treba da skuvaju kačamak ∎ păkurari la munće îngruapă kokaĭa în pomînt șî lîngă ĭa fak fuok — čobani u planini ukopavaju kokaju u zemlju i kraj nje lože vatru ∎ pi kokaĭe sa atîrnă kaldarĭa đi fakut koļașă — na kokaju se kači kotao za spremanje kačamaka ∎ kokaĭa fak păkurari la munće kînd sînt ku uoĭļi đepartaț đe baśiĭe, șî fak đi mînkare unđe-ĭ prinđe vĭasta — kokaju izrađuju pastiri u planini kad su sa stokom udaljeni od bačije pa spremaju hranu gde se zateknu ∎ pi kokaĭe a fakut koļașa șî uoțî, kare a fuźit în padure đi vrĭamĭa đi turś or alu bugarĭ — na kokaji su pravili kačamak i hajduci, koji su se odmetnuli u šumu u vreme Turaka ili Bugara ♦ / (augm.) < kukă [Por.] ♦ rum. cocaie

Kokazar [akc. Kokazar] (i. m.) — (top.) Kokazar, borovnjak, brdo u Majdanpeku ∎ Kokazar ar fost o śokă în Măĭdan, pļină đi kokĭază — Kokazar je bilo brdo u Majdanpeku, puno borovnica ∎ Kokazaru ar fost baș unđe ĭe akuma gaura kopuluĭ alu rudńik — Kokazar se nalazio tačno gde je danas Dnevni kop rudnika ∎ śoka Kokazaru ar skoborît rudari đi vrĭamĭa lu Tita kînd a larźit Kopu đi sî skotă ruda măĭ ușor — brdo Kokazar su skinulu rudari za vreme Tita kad su širili Dnevni kop da bi lakše vadili rudu ♦ var. Kokĭezar [Buf.] ♦ rum. cocăzar

kokiĭe (mn. kokiĭ) [akc. kokiĭe] (i. ž.) — kokija, obredni hleb sa motivom svastike ∎ kokiĭa ĭe kolak đi pomană, fakut ka kruśa ku vîrurĭ înkîrśuraće — kokija je obredni hleba na pomanama, napravljen kao krst sa uvojitim vrhovima ∎ (ver.) sa krĭađe kă kokiĭa puartă pĭ-al muort đi pi lumĭa-sta pi lumĭa-ĭa — veruje se da kokija vodi pokojnika sa ovoga sveta na onaj svet ∎ ku kokiĭe mikă fakută đi śară în mînă, đemult s-a-ngropat tuot muortu — sa malom kokijom od voska u ruci, nekada se sahranjivao svaki pokojnik ∎ în Peko-l đe Sus la pomana đe patruḑăś sa fak patruḑăś șî patru đe kokiĭ — u Gornjem Peku na pomanama četrdesetnicama pravi se četrdeset i četiri kokija ∎ în Ļiskuauă kokiĭa la pomĭeń sa kĭamă șî patruḑăśiļi, kă atunśa ĭa petrĭaśe pĭ-al muort pista punća raĭuluĭ în raĭ — u Leskovu se kokija na pomanama zove i četrdesetnica, jer tada ona prevodi pokojnika preko rajskog brvna u raj [Por.] ♦ rum. cochie

kokîrță (mn. kokîrță) [akc. kokîrță] (i. ž.) — (nutr.) kokrca, čobansko jelo ∎ kokîrță a fuost mînkare păkurarĭaskă, fakută đin kaș șî ḑăr — kokrca je bilo čobansko jelo, napravljeno od kaše i surutke ♦ (pej.) kokîrțuoĭ [Por.] ♦ rum. cocârţă

kokĭază (mn. kokĭez) [akc. kokĭază] (i. ž.) — (bot.) borovnica (Vaccinium myrtillus) ∎ kokĭază la Măĭdan a dat pi o śokă aprope đi oraș — borovnice su u Majdanpeku rasle na jednom brdu u blizini naselja ∎ kokĭază ĭe pomă sîrbaćikă, o tufă ku boabe miś șî ńagre — borovnica je divlja voćka, žbun sa malim i crnim bobicama ∎ kînd s-ar kopt kokĭezîļi, kopiĭi bufańilor a ĭeșît đin kokazar ńegri ka draśi — kad se borovnice dozrele, bufanska deca su iz borovnjaka izlazila crna ko đavoli ♦ var. kokezară [Buf.] ♦ rum. coacăză ♦ etim. < ? lat. coccum

kokļanță (mn. kokļenț) [akc. kokļanță] (i. ž.) — (ornit.) morkinja, biserka (Numida meleagris) ∎ kokļanța ĭe un fĭeļ đi gaină, are pĭańe sure ku pĭaće albe — morkinja je vrsta kokoši, ima sivo perje sa belim pegama [Por.] ♦ dij. var. kokință ∎ la Praova ĭestă și famiļiĭe ku poļikra „kokință”: Bișa lu Kokință — u Prahovu ima familija sa nadimkom „morkinja”: Ljubiša Morkin [Kmp.] ♦ rum. cocleanţă

kokodań [akc. kokodań] (i. m.) ● v. buș1 [Dun.]

kokolan (mn. kokolań) [akc. kokolan] (i. m.) — (nutr.) komadina kačamka ∎ kokolan ĭe parśel, rupt ku mîna đin koļașă, kînd vrĭeĭ koļașa s-o đimiś în lapće — kokolan je komadina, odlomljena rukom iz kačamka, kad želiš da kačamak udrobiš u mleko ♦ (augm.) < kokoluoș — grudva [Por.] ♦ rum. cocolan

kokoluoș (mn. kokoluașă) [akc. kokoluoș] (i. s.) — grudva, klupče ∎ s-a-ngroșat lapćiļi, pļin ĭe đi kokoluașă — sgrušalo se mleko, puno je grudvica ∎ kopiĭi ĭarna fak kokoluașă đi zapadă, șî s-a bat ku ĭaļe tuota ḑîua — deca zimi prave grudve od snega, i biju se njima po ceo dan ∎ păkurari s-adunat la un lok, s-a luvat la trînćală șî sa tîvaļesk kokoluoș pi pașuńe — čobani su se skupili na jedno mesto, započeli rvanje i kao klube se valjaju po pašnjaku [Por.] ♦ rum. cocoloș

kokoșăl (mn. kokoșîĭ) [akc. kokoșăl] (i. m.) — (bot.) košutac, pasji zub (Erythronium dens canis) ∎ kokoșălu ĭe fluare padurĭaļńikă, kare đă primovara — košutac je šumski cvet koji niče u proleće ∎ kokoșălu aduśe kîćikîta ku giośelu — košutac liči pomalo na visibabu ∎ numiļi rumîńesk alu kokoșăl puaće-fi vińe đila aĭa kă-ĭ fluarĭa kokoșată — vlaško ime košuca možda dolazi od toga što mu je cvet pogrbljen ♦ / kokoșăl < kokoșat — „pogrbljen, pognute glave” + demin. sufiks -ăl = „pogrbljenče” [Por.] ♦ rum. cocoșel

kokoșa (ĭuo kokoșăḑ, ĭel kokoșăḑă) [akc. kokoșa] (gl. p. ref.) — ① (o položaju) pogrbiti, saviti ∎ uomu sa kokoșășće kînd đi bătrîńață iĭ sa strîmbă uosu spinări da kapu iĭ kađe în źuos — čovek se pogrbljuje kad mu se od starosti iskrivi kičma a glava mu padne ♦ sin. gîržobi ② (zool.) naskakaiti, nagaziti ∎ kokuoșu kokoșaḑă gaińiļi kînd sîare pi ĭaļe șă ļi kalkă pi đinapuoĭ — petao naskače kokoške kad skoči na njih i nagazi ih otpozadi [Por.] ♦ rum. cocoșa

kokoșat (kokoșată) (mn. kokoșaț, kokoșaće) [akc. kokoșat] (prid.) — (med.) pogrbljen; grbav ∎ iĭ s-a strîmbat uosu spinări, șî pănă la muarće a mĭers tuot kokoșat — iskrivila mu se kičma, pa je sve do smrti išao pogrbljen ♦ sin. gîržobat [Por.] ♦ rum. cocoșat

kokuoș2 [akc. kokuoș] (i. m.) ● v. buș1 [Por.]

kokuoș1 (mn. kokuoșî) [akc. kokuoș] (i. m.) — (ornit.) petao, mužjak kokoške (Gallus bankiva domestica) ∎ kokuoșu ĭe măĭ mare đikît gaina, are krĭastă mare ruoșîĭe, kukurigîĭe la vrĭame, șî nu duśe uauă, numa sîare pi gaiń, đi sî dukă ĭaļe — petao je veći od kokoške, ima veliku crvenu krestu, kukuriče u određeno vreme, ne nosi jaja, nego naskače kokoške, da bi one nosile ♦ up. gaină [Por.] ♦ rum. cocoș ♦ etim. < slov. kokoši

kolak1 (mn. kolaś) [akc. kolak] (i. m.) — kolač ∎ kolak ĭe pîńe mikă totîrlată, adîns plumađită đi ađeturĭ kum ĭe pomana or prazńiku — kolač je mali okrugao hleb, koji se posebno mesi za običaje kao što su daća ili slava ∎ măĭ mulț kolaś sa plumađesk đi pomană — najviše kolača se mesi za daću [Por.] ♦ rum. colac ♦ etim. < slov. kolač < kolo

kolokoșîță (mn. kolokoșîț) [akc. kolokoșîță] (i. ž.) — kolačarka ∎ kolokoșîță ĭe muĭerĭe kare plumăđașće kolaś dă pomană — kolačarka je žena koja mesi obredne hebove za daću [Bran.]

kolomaz [akc. kolomaz] (i. m.) — (tehn.) kolomast ∎ kolomazu a fuost unsură gruasă ku kare s-a mînžît uosîĭļi la karu đi buoĭ — kolomast je bila gusta mast kojom su se podmazivale osovine volovskih kola ∎ kolomazu s-a kumparat pi la bîlśurĭ — kolomast se kupovala na vašarima [Por.] ♦ etim. < srp. kolomast

kolovuoz (mn. kolovuozurĭ) [akc. kolovuoz] (i. s.) — (ret.) kolovoz, kolski put ∎ kolovuoz ĭe drum đi kar đi buoĭ pista vrun krak lung — kolovoz je put za volovksa kola preko neke duge kose ∎ luok kare sa kĭamă ’kolovuoz’ ĭastă la Bļizńe în kotunu Arnaglăvi, șî-n Țîrnaĭka, kînd sa ĭasă đin sat la kulmĭa Vîrbi — mesto koje se zove ’kolovoz’ ima u Blizni, zaseoku Rudne Glave, i u Crnajki, kad se iz sela izlazi na kosi Vrbe [Por.] ♦ etim. < srb. kolovoz

koluo [akc. koluo] (pril.) — tamo ∎ kasa mi koluo, nuĭe đeparće — kuća mi je tamo, nije daleko ∎ koluo învaļe — tamo (na)dole ∎ (u izr.) koluo-koluo — tamo-tamo, tamo-namo, tu i tamo ∎ grîu a dat rar, numa kîći un spik koluo-koluo — žito je slabo izniklo, samo po neki klas tu i tamo ∎ kuļiaźe kîta koluo, kîta koluo, șî adună đi un prînḑ — bere malo tamo, malo tamo, i skupi za jedan obrok ♦ up. înkoluo [Por.] ♦ rum. colo

koļa [akc. koļa] (pril.) — onde, nedaleko ∎ koļa, ńiđeparće đi nuoĭ — onde, nedaleko od nas ∎ vaḑuĭ ku uoki miĭ lupu: sari koļa pista gardu strunźi, șî sa perdu în padure gruasă — videh vuka svojim očima: preskoči onde ogradu tora, i izgubi se u gustoj šumi ♦ / skr. < akoļa [Por.] ♦ rum. colea

koļa-koļa [akc. koļa-koļa] (pril.) — ovde-onde, tamo-vamo ∎ puorśi sîrbaćiś a zatrit luoku întrĭeg, numa koļa-koļa s-a fi ramas vrun tuļan đi kukuruḑ în piśuare — divlje svinje su satrle celu njivu, samo ovde-onde da je ostala po neka stabljika kukuruza uspravna [Por.] ♦ rum. colea/colea

koļașă (mn. koļieș) [akc. koļașă] (i. ž.) — (nutr.) kačamak, jelo od tvrdo skuvanog kukuruznog brašna ∎ koļașă sa faśe đin fańină đi kukuruḑ — kačamak se pravi od kukuruznog brašna ∎ vasu în kare sa fĭarbe koļașa sa kĭamă feruaĭkă — sud u koji se kuva kačamak zove se kotao ∎ koļașa în feruaĭkă sa mĭastîkă ku kuļeșărĭu — kačamak se u kotliću meša kačamalom ∎ dupa śe ĭe gata, koļașa sa tuarnă pi fund — kada je gotov, kačamak se sipa na lopar ∎ koļașa ĭe mistakată bun dakă nu sa prinđe đi źeĭśće — kačamak je dobro promešan ako se ne lepi za prste [Por.] ♦ dij. sin. mamaļigă [Kmp.] ♦ rum. coleașă ♦ etim. < bug. kulijaša, srb. kuliješ

koļeră (mn. koļerĭ) [akc. koļeră] (i. ž.) — (bot.) kovilje (Stipa pennata) ∎ koļera ĭe o paĭugă lungă șî supțîre, kare krĭașće đin gļiĭe pi la marźina ļivĭeḑî, la luokurĭ tufișă — kovilje je tanka i dugačka slamkasta travka, koja raste iz busena u žbunjarima po ivici livade ∎ ku koļera s-a kićit fĭaćiļi pi la kap, kînd s-a dus pi la visaļiĭ — koviljem su devojke kitile oglavlje, kada su odlazile na veselja [Por.]

koļeșîță (mn. koļeșîț) [akc. koļeșîță] (i. ž.) — (demin.) kačamče ∎ koļeșîță ĭe koļașă mikă — kačamče je mali kačamak [Por.] ♦ rum. coleșiță ?

koļibă1 (mn. koļibĭ) [akc. koļibă] (i. ž.) — koliba ∎ koļiba a fuost kasă pruastă, măĭ đes đi bîrńe, ļipită ku morśilă — koliba je bila prosta kuća, najčešće od brvana, oblepljena blatom ∎ koļibĭ avut lumĭa kare a trait pi śuoś — kolibe su imali ljudi koji su živeli po brdima ∎ kare avut moșîĭe șî-n sat șî la munće, în sat avut kasă, da la munće koļibă — ko je imao imanje i u selu i na planini, u selu je imao kuću a na planini kolibu ∎ koļiba avut doa odăĭ: oźak șî suobă — koliba je imala dve prostorije: odžak i sobu [Por.] ♦ rum. colibă ♦ etim. < slov. koliba

koļibă2 [akc. koļibă] (i. ž.) — (rel.) koljivo ∎ koļibă ĭe grîu fĭert kare sa duče la mormîntare — koljivo je kuvano žito koje se nosi na sahrani [Kmp.] ♦ rum. colivă ♦ etim. < bug. kolivo; srb. koljivo

koļibă3 (mn. koļibĭ) (i. ž.) — *koliba, dečja igra* ∎

koļinda (ĭuo koļind, ĭel koļinḑ) [akc. koļinda] (gl.) — obigravati, obilaziti ∎ un uom ńikunoskut tota ḑîua ku furiș koļindă pi lînga kasa nuastră— neki nepoznati čovek po ceo dan krišom obigrava oko naše kuće ∎ mîțo-la koļindă pi lînga karńe friptă, o să fure vro bukatură dakă nu baź sama — mačka obigrava oko pečenog mesa, ukrašće neko parče ako ne paziš [Por.] ♦ rum. colinda

koļindă (mn. koļinḑ) [akc. koļindă] (i. ž.) — (kal.) kolinda, badnjidanski štap ∎ koļindă ĭe bît înkonđeĭat adîns kare sa faśe numa đi Aźun — kolinda je posebno ukrašen štap koji se izrađuje samo za Badnji dan ∎ koļinda sa faśe numa đi alun — kolinda se izrađuje isključivo od leske ∎ bît đi koļindă sa župuaĭe đi kuažă, sa-nfășură ku kurîaļe đin kuaža-ĭa șî s-afumă la fuok, la urmă vińe șurguĭat ka nopîrka ku obrańe — štap za kolindu oguli se od kore, uvije kaiševima od te kože i nadimi kraj vatre, na kraju ispadne šaren kao zmija šarka ∎ koļinda duk koļindrețî în mînă kînd în sara lu Aźun mĭerg đi la kasă la kasă — kolindu nose kolindreci u ruci kad uveče na Badnji dan idu od kuće do kuće [Por.] ♦ dij. var. koļiendră (Ždrelo) [Mlava] ♦ rum. colindă ♦ etim. < lat. călendae

koļindrĭeț [akc. koļindrĭeț] (i. m.) — (kal.) kolindrec, koledar; koledari ∎ koļindrĭeț ĭe kopil kare în ḑîua đi Aźun mĭarźe în gramadă ku koļindrĭețî đi la kasă la kasă — kolindrec je dete koje na Badnji dan ide sa grupom kolindreca od kuće do kuće ∎ koļindrĭeț sînt gramadă đi kopiĭ kare mĭerg în ḑîua đi Aźun đi la kasă la kasă — kolindreci su gomila dece koji na Badnji dan ide od kuće do kuće ∎ koļindrĭețî mĭerg ku trășćiļi în șîaļe șî ku koļinḑîļi în mînă — kolindreci idu sa torbama na leđima i kolindskim štapom u ruci ∎ koļindrĭețî sînt profakuț în tuaće fĭelur, kare n-are ļorfă, sa mînžașće ku karbuń pi față — kolindreci su maskirani na razne načine, a ko nema masku, garavi se ugljenom po licu [Por.] ♦ dij. sin. pițarău (Majdanpek)[Buf.] ♦ rum. colindreț

komșună (mn. komșuń) [akc. komșună] (i. ž.) — (bot.) poljska jagoda (Fragaria moschata) ∎ komșună ĭe frag kare dă pi ļivađe — „komšuna” je jagoda koja raste na livadi [Por.] ♦ rum. căpșună

komșîĭe (mn. komșîĭ) (i. s.) — sused, komšija ∎ sînćem komșîĭ apruape, șă traim bun — bliski smo susedi, i živimo dobro ♦ sin. veśin [Por.] ♦ etim. < bug. комщия

konak (mn. konaśe) (i. s.) — ① kuća, stan, stanište ∎ pi Kulmĭa mare pļin đi konaśe, tuaće alu Avramuońi, vinośiț đin Rumîńiĭe — Velika kulma puna je kuća, sve pripadaju Avramovićima, doseljenicima iz Vlaške [Por.] ② konačište, bivak, prenoćište ∎ a mînat vićiļi tuota ḑîua, ș-a fakut konak la Pĭatra galbină, întra Rnaglaua șă Ļiskuaua — terali su stoklu ceo dan, i napravili konačište na Žutom kamenu, između Rudne Glave i Leskova ♦ sin. toprak [GPek] ♦ etim. < tur. konak

konćina (ĭuo konćin, ĭel konćină) [akc. konćina] (gl. p. ref.) — (zast.) zastati, stati izvesno vreme ∎ va konćina pluaĭa-sta kîta, numa să nu ńi udăm pănă la kasă ka șobuoļi — valjda će i ova kiša malo zastati, samo da ne pokisnemo do kuće kao pacovi ♦ sin. sta [Por.] ♦ rum. concină ♦ etim. < slov. кончина

kondrĭaće (mn. kondrĭeț) [akc. kondrĭaće] (i. m.) — (zool.) kondrac, crv iz mesa ∎ kondrĭaće ĭe vĭerme kare manînkă karńa dă uom — kondrac je crv koji jede ljudsko meso (Snegotin) [Bran.] ∎ slańina śe sa uskă la kamin a fakut kondrĭeț — slanina koja se suši na kaminu napravila je crve (Rudna Glava) ♦ sin. foĭaće (Tanda) [Por.] ♦ rum. condrăţel

konđeĭ (mn. konđaĭe) [akc. konđeĭ] (i. m.) — (zast.) pisaljka; kondelj [Crn.] ∎ ku konđeĭu babiļi înkonđeĭe uauļi đi Pașć, da ĭastă muĭerĭ adînsă kare șî-n ḑî đi astîḑ șćiu să-nkonđeĭe bîće đi alun kare sa dau l-aĭ muorț đi pomană — kondeljom su babe šarale uskršnja jaja, a ima posebnih žena koje i danas znaju da šaraju leskove štapove, koji se na daćama namenjuju pokonicima (Jasikovo) [GPek] ♦ rum. condei ♦ etim. < Ngrč. kondíli

kopaĭe (mn. kopăĭ) [akc. kopaĭe] (i. ž.) — korito, izdubljeni drveni sud ∎ vas lunguĭat dă ļemn, skobit ku alatu — duguljasti drveni sud, produbljen alatom [Rom.] ♦ dij. sin. postauă [Por.] ♦ rum. copaie ♦ etim. < bug. srb. kopanja

kopil (mn. kopiĭ) [akc. kopil] (i. m.) — dete ∎ avut ku muĭarĭa đintîń triĭ kopiĭ — imao je sa prvom ženom troje dece ∎ kopiĭ miś — mala deca ∎ kopiĭ đin fluorĭ — kopiljaci, vanbračna deca ∎ a-ngropat duoĭ kopiĭ đi la ińima — sahranila je dvoje rođene dece ∎ kopiĭ krĭeskuț — odrasla deca [Por.] ♦ rum. copil

kopilamă [akc. kopilamă] (i. zb.) — (augm.) dečurlija, mnoštvo dece ∎ đes la nuoĭ aĭ măĭ saraś au o gramadă đi kopilamă — često kod nas najsiromašniji imaju gomilu dečurlije [Por.] ♦ rum. copilamă ?

kopilandru (mn. kopilandri) [akc. kopilandru] (i. m.) — momčić ∎ kopilandru ĭe kopil, krĭeskut întra kopilariĭe șî baĭețîĭe — momčić je dečak uzrastа između dečaštva i momaštva ∎ am fuost kopilandri dupa viće, șî măĭ drag ń-a fuost să baćem puarka, đikît să aļergăm dupa fĭaće — bili smo momčići za stokom, i više smo voleli da igramu svinjicu, nego da jurimo za devojkama ♦ sin, țopîrlan [Por.] ♦ rum. copilandru

kopilariĭe (mn. kopilariĭ) [akc. kopilariĭe] (i. ž.) — ① (za uzrast) detinjstvo ∎ kopilariĭa trĭaśe ĭuta, ama mult sa țîńe-n gînd — detinjstvo brzo prolazi, ali se dugo pamti ② (fig.) detinjarije ∎ uarkă batrînă, da faśe la kopilariĭe — matora drtina, a pravi detinjarije [Por.] ♦ rum. copilărie

kopilarĭașće [akc. kopilarĭașće] (pril.) — detinjački, na detinji način ∎ žuakă în uară kumva kopilarĭașće, șî đi aĭa ńiś o fată nu sa prinđe lînga ĭel — igra u kolu nekako detinjački, pa se zato nijedna devojka ne hvata do njega [Por.] ♦ rum. copilărește

kopilarĭesk (kopilarĭaskă) (mn. kopilarĭeșć) [akc. kopilarĭesk] (prid.) — detinjast, koji je svojstven detetu, ili detinjstvu ∎ kļisu ĭe žuakă kopilarĭaskă, nuĭe đi uamiń batrîń — klis je detinjasta igra, nije za matore ljude [Por.] ♦ rum. copliăresc

kopilaș (ž. r. kopilașă) (mn. kopilașî) [akc. kopilaș] (i. m.) — (dem.) mališan ∎ kopilașî s-a luvat la žuakă, șî s-a zuĭtat đi șkuală — mališani su se zaigrali, i zaboravili na školu ∎ kopilașa vrĭańikă s-a dus dupa apă — vredna mališanka otišla je po vodu ♦ / kopil + suf. -aș [Por.] ♦ rum. copliaș

kopiļi (ĭuo ma kopiļiesk, ĭa sa kopiļiașće) [akc. kopiļi] — kopiliti, okopiliti se, roditi kopile ∎ a ramas înkarkată ku vrunu, șî kînd a veńit vrĭamĭa, s-a kopiļit sîngură vrunđiva în munće — ostala je trudna s nekim, i kad je došlo vreme, okopilila se sama negde u planini ∎ măĭ urit ĭe đi fată mare kînd sa kopiļiașće — najružnije je za devojku kada rodi kopile [Por.] ♦ rum. copili ?

kopitar (mn. kopitarĭ) [akc. kopitar] (i. m.) — (mik.) trud, gljiva (Fomes fomentarius) ∎ kopitar ĭe burĭaće kare krĭașće pi fag, șă đin kare sa faśe ĭaskă đi aprins fuoku — trud je gljiva koja raste na bukvi, i od koje se pravi trud za paljenje vatre ♦ var. kupitar [Por.] ♦ rum. copitariţă

koptuorĭ1 (mn. koptuorĭ) [akc. koptuorĭ] (i. m.) — hlebna peć ∎ koptuorĭu ĭe zîđitură đi pĭatră șî đi tuglă vrunđeva în afara koļibi, adîns đi kuopt pîńe măĭ mulće, or đi fript pripașî kînd trăbe sî sa arańaskă măĭ multă lume — hlebna peć je objekat zidan od kamena i cigle negde van kuće, posebno namenjen za pečenje hleba ili mesa, kada treba da se nahrani više ljudi ∎ în koptuorĭ măĭ mult s-a kuopt pîńiļi đi pomĭeń, atunśa la plumađit șî la kuopt ažutat triĭ or śinś găćituare — u hlebnoj peći najviše su se pekli hlebovi za daće, tada su u mešenju i pečenju pomagale tri ili pet žena ♦ up. (kal.) koptuorĭ — oktobar [Por.] ♦ rum. cuptor ♦ etim. < lat. coctorium

koptuorĭ2 (mn. koptuare) [akc. koptuorĭ] (i. s.) — (kal.) oktobar ∎ koptuorĭu l-aĭ nuoștri aĭ batrîń, pi kîļindarĭ babĭesk, a fuost lună tomnaćikă — oktobar je kod naših starih, po bapskom kalendaru, bio jesenji mesec ∎ uńi spun kă luna-ĭa a kĭemato koptuorĭ, alțî spun kî s-a kĭemat brumarĭ — jedni kažu da se mesec zvao koptor, a drugi pričaju da se taj mesec zvao brumar [Por.] ♦ rum. cuptor

koptură (mn. kopturĭ) [akc. koptură] (i. ž.) — (med.) gnoj ∎ kînd buba pi pĭaļe sa kuaśe, sa umpļe đi koptură — kad plik na koži sazri, napuni se gnojem [Por.] ♦ rum. coptură ♦ etim. < lat. coctura

koraś (mn. koraśe) [akc. koraś] (i. s.) — (tehn.) nogare za rezanje drva ∎ koraśu ĭe o mîkarauă fakută đin patru truș, lunź đi un mĭetîr șî măĭ śuava, śopļiț în patru mukĭe, prinș în kruśiș, șî ļegaț ku ļietve să fiĭe strînș, să nu sa klaćińe — nogare su naprava izrađena od četiri trupca, dužine metar i nešto, otesana sa četiri strane, spojena unakrst, i povezana letvama da budu čvrsti, i da se ne klate ∎ pi koraś sa taĭe ļiamńe ku firizu, sa skurtă să puată să înkiape-n șporĭet — na nogarama se režu drva testerom, krate se da bi mogla da stanu u šporet ♦ sin. magarĭ [Por.] ∎ koraś n-a fost dămult, ļ-a skuos înkuaśa — nogare nisu bile nekada, pojavile su se ovamo ♦ dij. var. kraś ∎ kraś dă kurmat ļieamńe — nogare za rezanje drva (Manastirica, Mlava) ♦ dij. sin. kaluon ∎ kaluon dă taĭat la ļiamńe, fakut dă skîndurĭ — nogare za rezanje drva, naprvaljene od dasaka (Kobilje) [Stig]

korb (mn. korbĭ) [akc. korb] (i. m.) — (ornit.) gavran (Corvus corax) ∎ korb ĭe pasîrĭe ńagră, soțu lu śoră — gavran je crna ptica, mužjak vrane ♦ dij. sin. korkan [Buf.] ♦ rum. corb ♦ etim. < lat. corvus

korikivă [akc. korikivă] (i. ž.) ● v. korikuvă [Por.] ♦ rum. coricov

korikuvă (mn. korikuvĭе) [akc. korikuvă] (i. ž.) — (bot.) divlja, nekalemljena jabuka, veoma kiselog ukusa (Malus sylvestris, Malus communis) ∎ đimult lumĭa a akrit turșîĭa ku oțîăt đi korikuvĭe — nekada su ljudi kiselili turšiju sirćetom od divljih jabuka [Crn.] ♦ var. korikivă (mn. korikive) [Por.] ♦ rum. coricova ♦ etim. < srb. gorak

korkan (mn. korkań) [akc. korkan] (i. m.) — (ornit.) gavran (Corvus corax) ∎ korkanu ĭe pasîrĭe ńagră, ka śuara — gavran je crna ptica, kao vrana ♦ sin. kuorb [Por.] ♦ dij. var. kurkan (Jasikovo) [GPek]

korńet (mn. korńeturĭ) [akc. korńet] (i. s.) — (geogr.) ostenjak, kamena golet oštrog vrha ∎ korńet ĭe vîr askuțît pi kļanțu kîrși — ostenjak je oštri vrh na steni krša ∎ pi korńeće nu dau kuorńi, korńetu ĭe đarîndu golaĭe petruasă, fara ļiamńe, kîrșîĭe guală — na ostenjacima ne raste drenje, ostenjak je svuda goli kamenjar, bez rastinja, goli krš ♦ up. kļanț [GPek] ♦ rum. cornet

korožî (ĭuo ma korožăsk, ĭel sa korožîașće) [akc. korožî] (gl. p. ref.) — skoriti se, hvatati koru ∎ dupa śe sînźerĭaḑă, sînźiļi sa-ngroșaḑă șî buba sa korožîașće, șî sa faśe zgaĭbă, kare la urmă pikă sîngură — posle krvarenja krv se zgruša, rana se skori i napravi se krasta, koja na kraju otpada sama [Por.] ♦ rum. coroji

korśi (ĭuo korśĭesk, ĭel korśĭașće)(gl. p. ref.) — (biol.) ukrštanje ∎ sa korśiesk doă suarće đi buĭeḑ, or đi žuaviń, șă dau o suartă nuauă — ukrštaju se dve vrste biljaka ili životinja, i daju treću sortu ♦ v. mazgă [Mlava] ♦ etim. < mađ. korcs

kosî (ĭuo kosîăsk, ĭel kosîașće) [akc. kosî] (gl. p. ref.) — kositi, naročito travu za ishranu stoke ∎ fînu sa kosîașće ku kuasa — seno se kosi kosom ∎ fînka sînt ļivĭeḑîļi pi śuośiļi nuaștre grĭaļe, kî ĭe ĭarba mare șî fînuasă, la nuoĭ ĭe kosîtu măĭ grĭeu lukru saćeńesk — pošto su livade na našim brdima teške, zbog velike i guste trave, kod nas je kosidba najteži seoski posao ∎ kopil voĭńiśesk sa ĭa în sama kî ĭe krĭeskut voĭńik, kînd înśiape să kosaskă în rînd ku kosîtuorĭ aĭ batrîń — muško dete smatra se odraslim muškarcem, kad počne da kosi u grupi sa starim koscima [Por.] ♦ rum. cosi ♦ etim. < slov. kositi

kosîtuorĭ (mn. kosîtuorĭ) [akc. kosîtuorĭ] (i. m.) — kosač, kosac, osoba koja kosi ∎ kosîtuorĭ ĭe uom kare kosîașće ļivĭeḑîļi ku fîîn — kosač je človek koji kosi livade sa senom ∎ kosîtuorĭu ĭe uom kare puaće să mîńe otkuoșu đirĭept, kît đi grĭa să fiĭe ļivađa, șî kît đi tîvaļiș să fiĭe luoku în kare sa kosîașće — kosač je čovek koji može pravo da tera otkos, koliko god teška da je livada, i kolika god da je strmo mesto na kome se kosi ∎ kosîtuorĭu trăbe să șćiĭe să askută kuasa ku kuća, șî s-o bată bińe ku śokanu pi ńikovală — kosač treba da zna dobro da naoštri kosu brusom, i da je dobro okuje čekićem na nakovnju [Por.] ♦ rum. cositor

kostîș (kostîșă) [akc. kostîș] (prid.) — (o položaju) kos, iskošen, nakošen; nagnut ∎ klańa ĭe grîmađită kostîș, are să kadă kînd va baća vrun vînt măĭ tare — plast je koso sadenut, ima da padne čim dune neki jači vetar [Por.] ∎ kuń dă ļemn sa baće kostîș lînga tuată lopețauă în buśimu lu ruata muori — drveni klin nabija se koso pored svake lopatice na glavčini vodeničnog točka (Manastirica, Mlava) [Mlava] ♦ rum. costiș [Mold.]

kostîșa (ĭuo kostîșăḑ, ĭel kostîșăḑă) [akc. kostîșa] (gl. p. ref.) — (o položaju) iskositi, ukositi, postaviti koso ∎ a kostîșat șćumpu prĭa mult, gardu o să șća strîmbaćik — iskosio je stub previše, ograda će stajati nakrivo [Por.] ♦ rum. costișa

kostîșat (kostîșată) (mn. kostîșaț, kostîșaće) [akc. kostîșat] (prid.) — (o položaju) iskošen, nakrivljen; nagnut; kos ∎ taĭatura ĭe kostîșată, da a trăbuit să fiĭe đirĭaptă — rez je iskošen, a trebalo je da bude prav [Por.] ♦ rum. costișat

kośiĭe (mn. kośiĭ) [akc. kośiĭe] (i. ž.) — kočije ∎ kośiĭa ĭe karuță ku doă ruoț, kare traźe un kal — kočije su karuce sa dva točka, koje vuče jedan konj ♦ sin. ćeză [Por.] ♦ rum. cocie ♦ etim. < mađ. kocsi

kośină (mn. kośiń) [akc. kośină] (i. ž.) — svinjac ∎ kośina ĭe măĭ đes zîđită đi pĭatră, da sa faśe șă đi bîrńe — svinjac je najčešće zidan od kamena, a pravi se i od brvana ∎ gardu înainća kośińi sa kĭamă gîrļiu — ograda ispred svinjca zove se obor ♦ sin. porkarĭață [Por.] ♦ rum. cocină ♦ etim. < bug. srb. kočina

kośomandă (mn. kośomĭenḑ) [akc. kośomandă] (i. ž.) — potleuša, sirotinjski kućerak ∎ kośomandă ĭe un fĭeļ đi kośuabă, kîta măĭ mare șî măĭ bună đi kît kasa kĭńiluor — potleuša je kućerak, malo veći i malo bolji od pseće kućice [Por.] ♦ rum. cociomeagă

kośuabă (mn. kośuabe) [akc. kośuabă] (i. ž.) — kućerak, straćara ∎ kośuabă ĭe kasă mikă, afumată numa đi sî puată uomu trai, da să nu fiĭe afară — kućerak je mala kuća, sklepana samo da čovek može živeti, a da ne bude napolju [Por.] ♦ rum. cocioabă

kotoĭ (mn. kotoaĭe) [akc. kotoĭ] (i. m.) — (anat.) batak, but; komad koske s mesom ∎ đin tota karńa đi gaină, măĭ dulśe ĭe kotoĭu fript — od sveg kokošjeg mesa, naslađi je pečeni batak ♦ var. kotuoĭ [Por.] ♦ rum. cotoi

kotorĭanță (mn. kotorĭenț) [akc. kotorĭanță] (i. ž.) — raga, stara mršava krava ∎ avut vaś buńe, akuma a skaḑut la doă kotorĭanță kare sa trag prăn obuor ka umbra — imao je dobre, krave, sada je spao na dve rage koje se vuku po oboru kao senke [Mlava] ♦ rum. cotoroanţă

kotruo [akc. kotruo] (predl.) — (za pravac, uvek sa predlogom „în”) kud, kuda, gde, prema; na koju stranu ∎ ĭa-m vaḑut, ama în kotruo s-a fi dus, nu puot să spun — video sam ih, ali kuda (=na koju stranu) su otišli, ne mogu da kažem ♦ sin. kîtra [Por.] ♦ rum. cotro ♦ etim. < lat. contra ubi

kotuĭ (mn. kotuaĭe) [akc. kotuĭ] (i. m.) — ① komad mesa sa koskom (s. Tanda) ② (ret.) batak (s. Rudna Glava) ♦ sin. odolan [Por.] ♦ dij. var. kotoĭ (mn. kotoaĭe) [Kmp.] ♦ rum. cotoi

kotun (mn. kotuńe) [akc. kotun] (i. m.) — ① (zast.) zaselak, deo sela naseljen jednom familijom ∎ veńiră la bîlś Kuśuĭdańi ku kotunu lor întrĭeg — dođoše na vašar Kučujdani, sa zaseokom svojim celim ∎ nuoĭ kînd vorbim đi kotun, ńi ginđim la munćeń kare traĭesk pi vro vaļe întra śuoś — mi kad govorimo o kotunu, pomislimo na planince koji žive u nekoj udolji između brda (Rudna Glava) ② kutak, ugao, ćošak teritorije ∎ kotunu ĭe un kuot đi sat — kotun je jedan ugao sela ∎ kotun are șî luoku, șî ļivađa — ćošak imaju i njiva, i livada (Tanda) [Por.] ♦ dij. sin. malauă [Zvizd] ♦ rum. cotun ♦ etim. < alb. srb. katun

kovată (mn. kovĭeț) [akc. kovată] (i. ž.) — kovata ① tikva, zdela od bundevine kore ∎ kovata ĭe vas đin kuaža lu duļiaće — kovata je sud od bundevine kore [Por.] ② naćve za mešenje testa ∎ turta să plumađeașće în kovată — projara se mesi u naćvama (Rečica, Požarevac) [Bran.] ♦ rum. covată ♦ etim. < tur. kuvata

kovățao (mn. kovățăļe, kovățăĭe) [akc. kovățao] (i. ž.) — zastrug ∎ şćîĭ śi ĭe zăstrugă, kovățăĭ, aĭa a lukrat şî tata, şî dĭeda, ş-a făkut kopăĭ dă ļemn — znaš šta je zastrug, to su izrađivali i otac, i deda, i pravili su korita od drveta [Rom.] ♦ dij. sin. zastrug ∎ kovițao ĭe zastrug mik, đi sare — kovicao je mali zastrug, za so (Tanda) [Por.] ♦ rum. covată ♦ etim. < tur. kovata < lat. gabata, gavata

koveĭ (mn. koveĭe) [akc. koveĭ] (i. s.) — krivina ∎ drumu pănă la munće ĭe pļin đi koveĭe — put do planine pun je krivina [Por.] ♦ rum. covei

kovîlśir (mn. kovîlśirĭ) [akc. kovîlśir] (i. m.) — pokrivka kuće, krov ∎ kovîlśir ĭe astrukamîntu kășî — koviltir je krovni pokrivač ♦ var. kovînćir ♦ up. astrukamînt [Por.] ♦ dij. var. kovinćir (Osnić) [Crn.] ♦ rum. coviltir

kovrag (mn. kovraź) [akc. kovrag] (i. m.) — (bot.) vreža ∎ kovrag au duļețî, șî krîstavĭețî — vreže imaju bundeve i krastavci ∎ măĭ lung kovrag slubuod duļețî — najdužu vrežu puštaju bundeve ♦ sin. vrĭež [Por.] ♦ rum. covrag

koźa (pril.) [akc. koźa] — prilično, dosta ∎ aĭa a fuost koźa đemult — to je bilo prilično davno ∎ kam koźa minće — poprilično laže [Por.] ♦ rum. cogea ♦ etim. < tur. koğa

koșărĭe (mn. koșărĭ) (i. ž.) — košara ∎ koșărĭe ĭe ştala đi viće đi bîtrîńață, kare a fuost înplećită đi nuĭaļe pănă n-a-nśeput să sa fakă đi tuobļe od đi bîrńe, or sî sa zîđiaskă đi pĭatră or đi tuglă — košara je starinska štala za stoku, koja je bila izgrađena od pletenog pruća, pre nego što su počele štale da se grade od polutki, greda, ili da se zidaju od kamena ili cigle [Por.] ♦ etim. < stsl. кошара

koștai (ĭuo koștăĭ, ĭel koștoaĭe) [akc. koștai](gl. p. ref.) — koštati, vredeti ∎ nu la koștait ńimika să sa dukă pănă-n sat pi piśuare — nije ga koštalo ništa da ode do sela peške ∎ kît o să koaștîĭe, nu sa șćiĭe nainće — koliko če koštati, ne zna se unapred ∎ skump la koștait — skupo ga je koštalo [Por.] ♦ rum. costa ♦ etim. < lat. con-stare; it. costare

koțofană (mn. koțofień) [akc. koțofană] (i. ž.) — (ornit.) svraka (Pica pica) ∎ kînd koțofană kîntă în aritu kășî, ĭe aratare rîa — kada svraka peva u bliuzini kuće, loše je predskazanje ♦ var. kuțofană [Por.] ♦ dij. sin. śorobară (Voluja) [Zvizd] (Sige) [Hom.] ♦ dij. sin. śuară pistriță — (dosl.) „šarena vrana” (Isakovo) [Mor.] ♦ rum. coţofană

krak (mn. kraś) [akc. krak] (i. m.) — ① (anat.) noga ∎ a kaḑut đin ļemn, ș-a frînt kraśi amînduoĭ — pao je sa drveta i polomio obe noge ∎ bat muort, nu stă în kraś — mrtav pijan, ne stoji na nogama ∎ stă-n kraśi uamińiluor, nu puot sî trĭakă đi ĭel — stoji ljudima na putu, ne mogu da prolaze od njega ♦ sin. piśuor ② (fig.) (za količinu nečega što se kreće i ostavlja trag) ni traga, bez traga ∎ a pĭerdut puorśi în munće, ĭ-a katat triĭ ḑîļe șă ńiś krak đi puork n-a gasît — izgubio je svinje u planini, tražo ih je tri dana i ni trag od svinja nije našao [Por.] ♦ rum. crac ♦ etim. < bug. krak

krak2 (mn. kraśe, krakurĭ) (i. s.) — (geog.) ogranak, deo kose, povijarca; krak ∎ la luok đaluos rar sa gasîașće kulmĭe fara kraś — u planinskom kraju retko se nađe kosa bez ogranaka ∎ kulmĭa ĭe lungă, ku kăș șî drum đi kar, da kraku ĭe skurt, șă are numa poćeś fara kăș — kosa je duga, sa kućama i kolskim putem, a ogranak je kratak, ima samo staze bez kuća ∎ kînd ĭe śuaka naltă, are kulmĭe mulće, da tuata kulmĭa ĭe pļină đi kraśe — kad je brdo visoko, ima mnogo kosa, a svaka kosa ima mnogo ogranaka ∎ rar ĭastă krak fara nume — redak je ogranak kose bez imena ∎ kraku puaće sî sa kĭame dupa aĭa kum ĭe fakut: Krako-l skurt, Krako-l lung, Krako-l lat — ogranak kose može se zvati po izgledu: Kratak krak, Dugački krak, Široki krak ∎ măĭ đes numiļi krakuluĭ ĭe dupa uom în a kuĭ ĭe moșîĭa: Kraku Dăńi, Kraku Marku, Kraku Śovîrći — najčešći naziv ogranka kose je prema čoveku na čijem je imanju: Danin krak, Markov krak, Čevrtanov krak ∎ buot đi krak — vrh, kraj ogranka kose ♦ up. kulmĭe ③ (fig.) (za količinu nečega što se kreće i ostavlja trag) ni traga, bez traga ∎ a pĭerdut puorśi în munće, ĭ-a katat triĭ ḑîļe șă ńiś krak đi puork n-a gasît — izgubio je svinje u planini, tražo ih je tri dana i ni trag od svinja nije našao ♦ (demin.) krakuļeț [Por.]

Kraku aĭdukuluĭ [akc. Kraku aĭdukuluĭ] (i. m.) — (top) Hajdučka kosa ∎ Kraku aĭdukuluĭ, luok în Îrnaglaua unđe a fuost pitulaț aĭduśi đi vrĭamĭa đi turś — (top.) Hajdučka kosa, mesto u Rudnoj Glavi, gde su se za vreme Turaka skrivali hajduci [Por.]

krapa (ĭuo krăp, ĭel krapă) [akc. krapa] (gl. p. ref.) — ① (o materijalu) puknuti, raspuknuti se ∎ blana uskată a krapat la suare — suva daska raspukla se na suncu ∎ o sî krîape parĭeți ku așa malter — puknuće zidovi sa takvim malterom ② (o biću) pući, presvisnuti ∎ ĭ-a krapat ińima đi duor dupa parînț — puklo mu je srce od želje za roditeljima ∎ krapă purśiĭi đi fuame — crknuće prasad od gladi ∎ (u izr.) krăpĭ! — crkni! ♦ sin. sparźa, pļusńi [Por.] ♦ rum. crăpa ♦ etim. < lat. crepare

Kraśun (mn. Kraśuń) [akc. Kraśun] (i. m.) — (kal.) Božić ∎ Kraśunu ĭe ḑîua kînd s-a naskut Dumńeḑîu al nuostru — Božić je dan kada se rodio naš Bog ∎ la Kraśun lumĭa sa skuală pi la duauă śasurĭ nuapća, fak fuoku la kamin șî mĭastîkă koļașa, frig karńe pi frigare șî pokńesk, kare đin śe are — na Božić ljudi ustaju u dva noću, lože vatru na kaminu i mešaju kačamak, peku meso na ražnju i pucaju, svako iz čega ima ♦ up. aźun [Por.] ♦ rum. Crăciun ♦ etim. < lat. creātiōnem

krăpător (mn. krăpătorĭ) [akc. krăpător] (i. m.) — lopar ∎ ♦ dij. var. kerpetor (Mokranje), kărpator, krăpator (Prahovo) [Kmp.] ♦ dij. sin. fund [Por.] [Hom.] ♦ rum. cîrpător ♦ etim. < lat. coopertorium

krețan (mn. krețańe) [akc. krețan] (i. s.) — krecan, suknja sa gustim i sitnim naborima ∎ krețanu a ĭeșît înainća lu rato-l đi-ntîń — krecan se pojavio pre Prvog svetskog rata ♦ krețanu n-a putut să-l fakă fiĭekare muĭare — krecan nije mogla da izradi bilo koja žena [Por.] ∎ krețan ĭe un fĭaļ đi țuală muĭerĭaska ku krĭețurĭ marunće — krecan je vrsta ženske odeće, sa sitnim naborima [Crn.] ♦ dij. var. krățan (Prahovo) [Kmp.] ♦ rum. creţan

kreḑamînt (mn. kreḑamînće) [akc. kreḑamînt] (i. s.) — (zast.) poverenje ∎ nuĭe uom đi kreḑamînt — nije čovek od poverenja ∎ avut tare kreḑamînt numa în fraći-su — imao je jako poverenje samo u brata [Por.] ♦ rum. crezământ

kređa (ĭuo krĭed, ĭel krĭađe) [akc. kređa] (gl. p.) — (rel.) verovati ∎ uomu trăbe să krĭadă în śuava, nu sa puaće traĭi să nu sa krĭadă în ńimika — čovek treba da veruje u nešto, ne može se živeti a da se ni u šta ne veruje ∎ nu kređa pănă nu vĭeḑ ku uok tiĭ — nemoj verovati dok ne vidiš svojim očima [Por.] ♦ rum. crede ♦ etim. < lat. credere

kređință (mn. kređinț) [akc. kređință] (i. ž.) — (rel.) verovanje ∎ a fuost kređința batrînă đimult kî ĭe pomîntu ļaspiđe — bilo je nekad staro verovanje da je zemlja ravna ploča ∎ kređință în dumńeḑîu gata s-a pĭerdut în lumĭe, akuma ĭe măĭ mare kređință în bań — verovanje u boga se gotovo izgubilo u narodu, sada je najveće verovanje u novac ♦ var. kreḑut, kređare, kreḑamînt [Por.] ♦ rum. credință ♦ etim. < lat. *credentia

kređințuos (kređințuasă) (mn. kređințuoș, kređințuasă) [akc. kređințuos] (prid.) — (rel.) vernik ∎ numa pi la ḑî marĭ sa aduna kređințuoșî pi la bisîarikă, da ș-atunśa măĭ mult babiļi veńa să ĭa moļidvă — samo se o praznicima skupaljahu vernici kod crkve, pa i tada više je baba dolazilo da uzmu svetu vodicu [Por.] ♦ rum. credincios

krengarat (krengarată) (mn. krengaraț, krengaraće) [akc. krengarat] (prid.) — (bot.) razgranat ∎ krengarat ĭe ļiemnu kare are krĭenź lunź, șî kroșńe đasă — razgranato je drvo koje ima duge grane i gustu krošnju ♦ krĭenguruos [Por.] ♦ rum. crengarat

krengarime (mn. krengarimĭ) [akc. krengarime] (i. ž.) — (bot.) granje; gustiš ∎ duosu s-a umplut đi krengarime, nu sa măĭ strabaće ńima pănă la ogaș — šuma je puna granja, ne može se više niko probiti do potoka ♦ var. krengaramă, krengariș, krengariĭe [Por.] ♦ rum. crengarie

krieț (mn. krĭețurĭ) [akc. krieț] (i. m.) — bora, nabor, obično na tkanini ∎ suknă ku krĭețurĭ đasă sa kĭemat „krețan” — suknja sa gustim naborima zvala se „krecan” ∎ dupa śe s-a pĭerdut krețańi, duamńiļi a skuos ńișći sukńe ku krĭețurĭ marĭ, kare s-a kĭemat „plisirke” — kada su se izgubili krecani, gospođe su uvele nekakve suknje sa velikim naborima, koje su se zvale „plisirke” [Por.] ♦ rum. creţ ♦ etim. < lat. crĭspus ?

kriśi (ĭuo kriśiesk, ĭel kriśiașće) [akc. kriśi] (gl.) — poručiti, poslati poruku ∎ nu ma duk la kasă, pănă nu-m kriśiașće muma kî puot sî ma duk — ne idem kući, dok mi majka ne poruči da mogu da idem ♦ sin. porînśi [Por.] ♦ rum. crici ♦ etim. < srb. kričati

krîkńi (ĭuo krîkńesk, ĭel krîkńașće) [akc. krîkńi] (gl. n.) — (o govoru) pisnuti, zucnuti ∎ kînd am fuost mik, n-am kućeḑat să krîkńesk đi muma, da akuma kopiĭi sa suĭe în vîru kapuluĭ la parinț — kad sam bio mali, nisam smeo da pisnem od majke, a sada se deca penju roditeljima na vrh glave ♦ var. kîrkńi [Por.] ♦ rum. crâcni

krîmpoțî (ĭuo krîmpoțăsk, ĭel krîmpoțașće) [akc. krîmpoțî] (gl. p.) — komadati, sitniti ∎ sa krîmpoțîașće śuava śe ĭe lung or mare, sa fak đin ĭel krîmpuće măĭ miś — komada se nešto što je dugačko ili veliko, prave se od njega manji komadi ♦ sin. kodri, marunțî [Por.] ♦ rum. crâmpoți

krîmpoțît (krîmpoțîtă) (mn. krîmpoțîț, krîmpoțîće) [akc. krîmpoțît] (prid.) — (zast.) iskomadan, raskomadan ∎ ažung guoșći, da śinsta nuĭe krîmpoțîtă — stižu gosti, a pečenje nije iskomadano ♦ var. krîmpoći [Por.] ♦ rum. crâmpoțit

krîmput (mn. krîmpuće) [akc. krîmput] (i. s.) — komad, odlomak ∎ drumu ĭe pļin đi krîmpuće đi stîklă spartă — put je pun komada razbijenog stakla ♦ var. krîmpot ♦ sin. parśel [Por.] ♦ rum. crâmpot ♦ etim. < slov. krjap

krîng (mn. krîngurĭ) [akc. krîng] (i. s.) — (zast.) lug, šumica ∎ kuku zbuară đin krîng în krîng — kukavica leti iz luga u lug [Por.] ♦ rum. crâng ♦ etim. < slov. krongu

krîstaș [akc. krîstaș] (i. m.) ● v. skîrtaș [GPek] ♦ rum. scârtaș

krîu (mn. krîurĭ) [akc. krîu] (i. s.) — (o formi) udubljenje, plića rupa, jama; bara ∎ krîu ĭe o adînkatură în pomînt, în kare sa adună apa — krou je udubljenje u zemlji u kome se skuplja voda ∎ tuoț stramoșî miĭ avut krîu în barba, numa ĭuo nam — svi moji preci su imali rupicu u bradi, samo ja nemam ♦ (augm.) krovan ♦ (demin.) kroviț ♦ var. krou [Por.] ♦ rum. crou

krĭakă [akc. krĭakă] (i. ž.) ● v. krĭangă [Por.] ♦ rum. creacă

krĭamińe (mn.) [akc. krĭamińe] (i. ž.) — (min.) kremen ∎ ku krĭamińa, în kare a skîparat ku amnarĭu, stramuoșî nuoștri aprins fuoku — kremenom, o koji su kresali ocilom, naši preci su palili vatru ∎ krĭamińa, amnarĭu șî ĭaska a dus aĭ nuoștri aĭ batrîń într-un kĭes đi pĭaļe dupa brîu — kremen, ocilo i trud nosili su naši stari u jednoj kožnoj kesi za pojasom [Por.] ♦ rum. cremene ♦ etim. < bug. kremen

krĭangă (mn. krĭenź) [akc. krĭangă] (i. ž.) — (bot.) grana ∎ krĭanga krĭașće đin tulpina ļiemnuluĭ — grana raste iz trupla drveta ∎ krĭangă uskată — suvarak, suva grana ∎ krĭangă supțîrĭe — tanka grana [Por.] ♦ dij. var. krĭakă (Šipikovo) [Tim.] ♦ rum. creangă ♦ etim. < bug. granka

krĭasta kokuoșuluĭ [akc. krĭasta kokuoșuluĭ] (sint.) — (bot.) petlova kresta (Celosia cristata) ∎ krĭasta kokuoșuluĭ ĭe fluare đin građină, sa puńe kî ĭe frumuasă șă puaće să sa ușće đi ĭarnă — petlova kresta je baštensko cveće, sadi se jer je lepo i može da se suši za zimu ∎ ku krĭasta kokuoșuluĭ sa fak kiț đi fluor đi dus la morminț — od petlove kreste se prave kitice cveća za nošenje na grolje ♦ sin. ĭarbă krĭață [Por.] ♦ rum. creasta-cocoșului

krĭastă (mn. krĭașće) [akc. krĭastă] (i. ž.) — kresta a. kod živine ∎ krĭastă au oarăļi, măĭ mare ĭe la kokuoș, da o au șă gaińiļi, numa ĭe mult măĭ mikă — krestu ima živina, najveću ima petao, a imaju je i kokoške, samo puno manju b. na reljefu ∎ krĭasta pi pomînt ĭe un fĭeļ đi kuamă, ku vîru înkrestat — kresta na zemljištu je jedna vrsta grebena, sa krestastim vrhom [Por.] ♦ rum. creastă ♦ etim. < lat. crista

krompirișće (mn. krompirișć) [akc. krompirișće] (i. ž.) — (tehn.) krompirište, mesto gde se krompir čuvao za zimu ∎ muoșu mĭeu a fakut krompirișća dupa koļibă, a ulmato puorśi ș-a mînkat krumpiĭi tuoț — moj čiča je napravio krompirište iza kolibe, nanjušile su ga svinje i pojele sav krompir [Por.] ♦ rum. crompiriște

krop (mn. kropurĭ) [akc. krop] (i. s.) — (zast.) krop, vrela voda ∎ krop ĭe vuorbă batrînă, așa s-a kĭemat apa fĭartă, ku kare s-a ļimpeḑît vasurļi or țuaļiļi — krop je stara reč, tako se zvala vrela voda kojom su se ispirali sudovi ili odeća [GPek] ♦ dij. var. klop (Češljeva Bara) [Bran.] ♦ rum. crop ♦ etim. < slov. krop

kropîĭa (ĭuo kropîĭ, ĭel kropîĭe) [akc. kropîĭa] (gl. p. ref.) — (zast.) ispirati, kropiti ∎ sa kropîĭe vasurļi or țuaļiļi, fiva ku apă fĭartă, fiva ku apă rîaśe, totuna — ispiraju se sudovi ili odeća, bilo vrelom, bilo hladnom vodom, svejedno ♦ var. kropiĭa ∎ s-a dus la rîu să kropiĭaskă rufiļi — otišli su na reku da ispiraju rublje [GPek]

krovan (mn. krovańe) [akc. krovan] (i. s.) — (augm.) (o reljefu) rupčaga, rupetina ∎ krovan ĭe gaură mare pi pomînt ka tolśerĭu, adînkatură, ama fara apă — rupčaga je velika rupa na tlu u obliku levka, udubljenje, ali obično bez vode ∎ krovan sa faśe la luok unđe sa skufundă pomîntu — rupčaga nastaje na mestu gde se sleže zemljište ♦ up. vîrkan [Por.] ♦ rum. crovan

kroviț (mn. kroviță) [akc. kroviț] (i. s.) — (demin.) rupica, malo udubljenje ∎ kroviț ĭe adînkatură mikă, ka tolśerĭu — krovic je malo udubljenje, levkastog oblika ∎ muĭarĭa kare are kroviț în obraz kînd sa rîđe, ĭe tare drăgastuasă — žena koja ima rupicu u obrazu kad se nasmeje, veoma je privlačna [Por.] ♦ rum. croviț

krstavĭaće (mn. krstavĭec) [akc. krstavĭaće] (i. m.) — (bot.) krastavac (Cucumis sativus) ∎ krstavĭaćiļi ĭe bun krud, ama șî măĭ bun ĭe kînd akrĭașće în turșîĭe — krastavac je dobar sirov, ali je još bolji kad se ukiseli u turšiji ♦ var. krîstavĭaće, kîrstavĭaće [Por.] ♦ rum. castravete ♦ etim. < bug. krastavec

kruța (ĭuo kruț, ĭel kruță) [akc. kruța] (gl. p.) — (o jelu) štedeti, malo jesti; grickati ∎ nu ń-a dat parințî prĭamult să mînkăm, ń-a mînat la tuata mînkarĭa să kruțăm — nisu nam davali roditeji previše da jedemo, terali su nas kod svakog jela da štedimo ∎ ș-akuma aud pi mama kare đi vrĭamĭa prînḑuluĭ ńi vorbĭa „kruțaț, kopiĭ, kruțaț, kî ĭe fuamića mare” — i sada čujem babu koja nam je za vreme ručka govorila „štedite, deco, štedite, jer je glad velika” ♦ sin. pastra [Por.] ♦ rum. cruța

krud (krudă) (mn. kruḑ, kruđe) [akc. krud] (prid.) — ① (o voću) nezreo; nedozreo ∎ đin puama krudă sa strapeđaḑă đințî — od nezrelog voća trnu zubi ② (o ljudima) (fig.) nezrelo, nedoraslo ∎ tuot śe ĭe astîḑ ļegat đi Rumîń în Sîrbiĭe, tuot ĭe krud șî putrîd — sve što je danas u Srbiji vezano za Vlahe, sve je nedozrelo i trulo ∎ a furat o fată krudă, ńidokreskută, făra țiță șî făra minće — oženio je nezrelu devojku, bez sisa i bez pameti ♦ supr. kuopt [Por.] ♦ rum. crud ♦ etim. < lat. crudus

krumpĭel (mn. krumpiĭ) [akc. krumpĭel] (i. m.) — (bot.) (nutr.) krompir ∎ krumpĭelu ĭe o bukată đi mînkare kare sa samînă în građină — krompir je jestiva biljka koja se seje u bašti ♦ var. krîmpĭel, mn. krîmpiĭ (Tanda) ♦ sin. bruobdă, mn. bruobđe, (Gornjane) [Por.] ♦ dij. var. krumpir, mn. krumpi (Samarinovac) [Kmp.] ♦ dij. var. krumpĭer, mn. krumpĭerĭ (Sige) [Hom.] (Rašanac) [Mlava] (Kobilje) ♦ dij. var. krompĭer, mn. krompĭerĭ (Rečica, Požarevac) [Stig] ♦ dij. var. krîmpĭel, mn. krîmpiĭ (Krivelj) ♦ dij. var. krumpĭel, mn. krumpĭerĭ (Brestovac) ♦ dij. var. krumpĭer, mn. krumpĭerĭ (Valakonje) ♦ dij. var. grămpĭer, mn. grămpĭerĭ (Dobro Polje)[Crn.] ♦ rum. crumpănă ♦ etim. < srb. krompir < nem. grund-birne

krunt (kruntă) (mn. krunț, krunće) [akc. krunt] (prid.) — (med.) krvav, koji ima vidljive tragove krvarenja ∎ a spart kapu, ș-a veńit la kasă tuot krunt — razbio je glavu, i došao kući sav krvav ♦ sin. sînźeruos [Por.] ♦ rum. crunt ♦ etim. < lat. cruentus

kruoșnă (mn. kruoșńe) [akc. kruoșnă] (i. ž.) — ① a. (bot.) krošnja, deo drveta sa granama ∎ kruoșnă lu ļiemn sînt krĭanźiļi luĭ — krošnju drveta čine njegove grane b. naramak, gomila granja ∎ kruoșnă ĭe gramadă đi krĭanźe, sprimită đi dus în șîaļe — krošnja je gomila granja, spremljena da se nosi na leđime ♦ var. kruoșńa ② teret koji se u torbi nosi na leđima ∎ kînd puń trasta-n șîaļe șî ļieź obrăńiļi la pĭept, șî pļieś vrunđeva, makra ńimika să nu fiĭe-n trastă, sa ḑîśe kă mĭerź ku kruoșńa-n șîaļe — kad staviš torbu na leđa i vežeš uprte na grudima, makar ništa ne bilo u torbi, kaže se da ideš sa krošnjom na leđima [Por.] ♦ rum. croșnă ♦ etim. < slov. krosno

kruśe (mn. kruś) [akc. kruśe] (i. ž.) — krst ∎ tuot muortu la morminț are kruśe — svaki pokojnik na groblju ima krst ∎ (u izr.) în kruś ș-în lat — unakrst i popreko [Por.] ♦ rum. cruce ♦ etim. < lat. crux

kruśiș [akc. kruśiș] (pril.) — prekršten, ukršten ∎ șađe kruśiș pi pomînt guol, a vaḑut đi la țîgań — sedi prekrštenih nogu na goloj zemlji, video to od Cigana ♦ var. înkruśiș [Por.] ♦ rum. cruciș

krușăț (mn. krușîță) [akc. krușăț] (i. s.) — krupica, krušac, veći komad kamene soli; grumen ∎ krușîță đi sare đi viće a kumparat în Kusĭak, sat lînga Praova la Dunîrĭe — krupice kamene soli za stoku kupovali su u Kusjaku, selu pored Prahova na Dunavu ∎ krușăță đi sare la Kusĭak a dus ńigustuori đin Rumîńiĭe — krupice soli u Kusjak donosili su trgovci iz Vlaške ∎ krupițăļi s-a pus în furś ku triĭ kuarńe șî s-a înțapat pin strungă — krupice su se stavljale u troroge raklje koje su se nabijale po toru ∎ luoko-la în strungă ku krupiță unđe uoiļi a ļins sare, s-a kĭemat sanuńe — to mesto u toru sa krupicama gde su ovce lizale so, zvalo se solilo ♦ up. sanuńe, raskuoļ [Por.] ♦ rum. crușeţ

kuada kaluluĭ [akc. kuada kaluluĭ] (sint.) — (bot.) rastavić (Equisetum) ∎ kuada kaluluĭ ĭe buĭađe kare samînă la kuada lu kal — rastavić je biljka koja liči na konjski rep ♦ sin. păru puorkuluĭ [Por.] ♦ rum. coada calului

kuada vaśi [akc. kuada vaśi] (sint.) — (bot.) divizma (Verbascum phlomoides) ∎ kuada vaśi — kravlji rep ∎ kuada vaśi ĭe buĭađe înaltă, ku fluorĭ galbińe — divizma je visoka biljka, sa žutim cvetom ∎ ku kuada vaśi aĭ batrîń a prins pĭeșć đi pazńik, kînd ļ-a tîbuit pĭeșć măj mulț — sa divizmom su stari lovili ribu za slavu, kad im je trebala veća količina ribe ∎ kuada vaśi fara rîdaśiń a puso în vrun sak, șa batuto pista sako-la ku buata, măĭ la đal đi luoku ku pĭeșć mulț — divizmu bez korena stavljali su u džak, i motkom je mlatili preko tog džaka, uzvodno od mesta gde je bilo dosta ribe ∎ pĭeșći kare a-ngițît apa ku lapćiļi đi kuada vaśi, numa sa-ntuors pi șîaļe, ș-a mĭers pi rîu ka kînd sînt otraviț — ribe koje su se nagutale vode sa mlekom divizme, prevrtale su se na leđa, i plivale površinom reke kao da su otrovane ♦ up. vakă, pĭașće [Por.] ♦ rum. coada-vacii

kuadă (mn. kuoḑ) [akc. kuadă] (i. ž.) — ① (anat.) a. rep kod životonja ∎ žuavińiļi șî pîsărļi au kuadă, da uomu nu — životinje i ptice imaju rep, a čovek ne b. delovi ljudskog tela ∎ kuada uokĭuluĭ — krajičak oka ② (kal.) svršetak vremenskog ciklusa ∎ kuada luńi, anuluĭ — kraj meseca, godine ∎ kuada prazńikuluĭ — paterice ③ (tehn.) deo predmeta ∎ kuada karuluĭ — srčanica ∎ kuada lu topuor, sakure — držalje sekirčeta, sekire ∎ kuada ćigăńi — drška tiganja ④ (bot.) imena raznih biljaka koja imaju repast oblik ∎ kuada vaśi — (dosl.) „kravlji rep”, divizma (Verbascum phlomoides) ∎ kuada kokuoșuluĭ — (dosl.) „petlov rep”, mirišljava pokosnica, zaliz (Polygonatum) ∎ kuada kaluluĭ — (dosl.) „konjski rep”, preslica (Equisetum) ⑤ (fig.) a. glasine ∎ s-a mutat, ama înga sa măĭ trag kuoḑ dupa ĭel, înga-l vorbĭașće lumĭa đi rău — iselio se, ali se još uvek vuku repovi za njim, još ga ogovaraju zli jezici b. poniznost ∎ baće đin kuadă — maše repom, umiljava se c. gordost; prepotencija ∎ prĭa mult a rîđikat kuada — previše je digao rep [Por.] ♦ rum. coadă ♦ etim. < lat. coda (= cauda)

kuađiș (mn.) (i. m.) — (aug.) (iron.) *reponja* ∎ kuađiș sa

kuaĭļi popi [akc. kuaĭļi popi] (sint.) — (bot.) klokočika, klokoč (Staphylea pinnata) (dosl.) „popova muda” ∎ țîn minće kă mama a kuļes klopațîaļe, șî ļ-a uskat la suare, ama đi śe ĭ-a trîbuit, nu șću; đimult a fuost — pamtim da je baba brala klokočiku, i da je sušila na suncu, ali za šta joj je trebalo, ne znam, davno je bilo (Blizna) ∎ kînd kosîtuori a taĭat buĭađa-sta ku kuasă, sa-ș batut žuok kă a taĭat kuaĭļi la puopa — kad bi kosci posekli ovu travku, zbijali su šalu da su posekli popu muda (Tanda) ♦ sin. klopațîaļe — (dosl.) zvončići [Por.] ∎ muĭerļi a kuļeso, a uskato șî a duso la morminț, a dato đi pomană l-aĭ muorț — žene su je brale, sušile i nosile na groblje, gde su je namenjivale pokojnicima (Jasikovo) [GPek] ∎ șî la nuoĭ ĭe kunoskută buĭađa kuaĭļi popi, dă prîn ńivă — i kod nas je poznata travka klokočika, raste po njivi (Žitkovica) [Bran.] ♦ dij. var. koaĭļi popi (Samarinovac) [Kmp.] ♦ rum. coaiele-popii

kuamă (mn. kuame) [akc. kuamă] (i. ž.) — ① (anat.) griva, kosa na konjskom vratu ∎ kalu sari sî ma labiđe, da ĭuo-l prinsăĭ đi kuamă, șî rîmasăĭ în șauă — konj poskoči da me zbaci, a ja ga uhvatih za grivu, i ostadoh u sedlu ② (geogr.) greben, hrbat, vrh; horizont ∎ ala a fuost pîržuol mare, a ĭeșît tumu la kuama Vizakuluĭ — to je bio veliki požar, izbio je čak na greben Vizaka ③ (tehn.) (zast.) sljeme kuće ∎ kînd sa gaćiașće kasa, pi kuama iĭ sa pun darurĭ — kada se kuća završi, na njeno sljeme kače se darovi ④ ostatak nepokošene trave ∎ a ramas o kuamă ńikosîtă întra kosîtuorĭ, ma duk s-o do kosîăsk — ostala je griva nepokošene trave između kosaca, idem da je pokosim ♦ var. koamă [Por.] ♦ rum. coamă ♦ etim. < lat. coma

kuanđe (mn. kuonđ) [akc. kuanđe] (i. ž.) — konđa ∎ kuanđa ĭe un śerk đi ćiĭ, kare a puartat muĭarĭa mîritată în vîru kapuluĭ supt kîrpă — konđa je obruč od lipovine, koji je nosila udata žena na temenu glave ispod marame [Por.] ♦ rum. conci ♦ etim. < mađ. konty

kuardă1(mn. kuorḑ) [akc. kuardă] (i. ž.) — (muz.) struna, žica ∎ kuarda ĭe înpļećită đi žîță or đi ață tare supțîre — struna je upletena od jako taknih žica ili konaca ∎ lauta are patru kuorḑ, kuarda a măĭ gruasă kîntă gruos, da a supțîrĭe dă glasurĭ supțîrĭ — violina ima četiri žice, najdeblja svira duboko a tanka daje visoke tonove [Por.] ♦ rum. coardă ♦ etim. < lat. chorda

kuardă2 (mn. kuorḑ) [akc. kuardă] (i. ž.) — (tehn.) osnova ∎ kuarda đi țasut la razbuoĭ sa urḑîașće pi gard đi parĭ ku aļergatuarĭa đi pi kare sa đizvîrḑăsk mosuarîļi pļińe đi tuors — osnova za tkanje na razboju snuje se na ogradi od kolja pomoću motovila sa kojeg se odmotavaju kalemovi puni pređe ∎ grosîmĭa șî lunźimĭa kuorḑî ĭasă đin lukru kare trăbe fi gaćit în razbuoĭ, ăće, đi o pătură kuardă sa lasă patru mĭetîrĭe șî žumataće — debljina i dužina osnove zavisi od posla koji treba da se odradi u razboju, za jednu ponjavu, na primer, osnova se pušta do četiri i po metara ∎ đimult lunźimĭa kuorḑî s-a sokoćit la rîșkituorĭ, da akuma la mĭetîrĭe — dužina osnove se nekad određivala prema motovilu, a sada na metar ∎ kuarda sa adună đi pi gard în bîrță, pazîndu-să să nu sa învîrḑaskă, șî sa puńe bășka pănă nu vińe vrĭamĭa șî sa pună pi sul ku învaļituarĭa — osnova se skida sa ograde u pletenice, vodeći računa da se ne umrsi, i skloni se u stranu dok ne dođe vreme da se snuje na vratilo preko snovaljke [Por.] razbuoĭ ♦ rum. coardă ♦ etim. < lat. chorda

kuarnă (mn. kuarńe) [akc. kuarnă] (i. ž.) — drenjina, plod drena ∎ kuarna ĭe puama kuornuluĭ — drenjina je plod drena ∎ đin kuarńe muĭeriļi fak dulśață — od drenjine žene prave slatko [Por.] ♦ rum. coarnă ♦ etim. < lat. corna

kuasă (mn. kuasă) [akc. kuasă] (i. ž.) — (tehn.) kosa, oruđe za košenje trave ∎ kuasa ĭe un kuțît lung, înkîrļombat la vîr, pus în dîržaļe đi ļemn, ku kare sa kosîașće ĭarba — kosa je dugačko povijeno sečivo, stavljeno na drveno držalje, kosište, kojim se kosi trava ∎ kuțîtu ĭe pînḑă supțîrĭe đi fĭer, pi gură batută ku śokanu șî askuțîtă ku kuća, să taĭe ĭarba măĭ ușuor — sečivo kose ima tanko čelično platno, čije je sečivo otkovano čekićem i naoštreno brusom, da lakše seče travu ∎ pi marźina đin lăturĭ kuțîtu lu kuasa ĭe întarit ku o vargă, fakută đin o dungă đi pînḑă, ku śokanu întuarsă-n sus — sa leđa kosa je ojačano rebrom, napravljenog od uskog dela platna koji je kovanjem okrenuto na gore ∎ kuasa la botur are kalkîń, ku un kîrļig întuors în vaļe — nasuprot vrhu kosa ima petu, sa jednim jezičkom okrenutim na dole ∎ ńișći kuasă, unđe sînt ļivĭeḑîļi grĭaļe, sînt întariće ku un kîrļig đi fĭer, kare înkostiîș ļagă brațarĭa șî pînḑa la kalkîń — neke kose, gde su livade teške, ojačane su metalnom šipkom koja popreko spaja grivnu i petu kose ∎ kuasa sa prinđe đi dîržală ku un ińel đi fĭer kare-l kĭamă brațare — kosa se za držalje pričvršćuje pomoću jednog metalnog prstena koji se zove grivna ∎ dîržaļa đi kuasă sa faśe đin ļiemn ușuor șî žîlau — kosište se pravi od lakog i žilavog drveta ∎ pi lînga žumataća kuoḑî, sa puńe un kîrļuomb đi ļiemn, pi kare kosîtorĭu-l țîńe ku mîna đirĭaptă kînd mînă otkuoșu, da ku stînga țîńe kuada dîržăļi apruape đi vîr — negde oko polovine kosišta stavlja se drvena ručka, koju kosac drži desnom rukom kada tera otkos, a levom rukom drži kosište blizu vrha [Por.] ♦ rum. coasă ♦ etim. < slov. kosa

kuastă1 (mn. kuașće) [akc. kuastă] (i. ž.) — (anat.) rebro ∎ uomu în pĭept are kuașće — čovek u grudima ima rebra ∎ kuașće fripće đi puork ĭe mînkarĭa tare dulśe — pečena svinjska rebra su veoma slatko jelo ∎ kuasta ĭe fakută đin uos — rebro je napravljeno od kosti ∎ a kaḑut đin ļemn ș-a frînt doa kuașće — pao je s drveta i polomio dva rebra [Por.] ♦ rum. coastă ♦ etim. < lat. costa

kuastă2 (mn. kuașće) [akc. kuastă] (i. ž.) — (geogr.) kosina, padina; nagnuta strana brda ∎ kusta ĭe pođina alu kulmĭe — kosina je padina kose ∎ drumu đi kar într-o vrĭame mĭarźe pi kuastă, pĭeurmă ĭasă la kulme șă pi vîru kulmi țîńe pănă la baśiĭe la munće — kolski put jedno vreme ide kosinom, posle izlazi na kosu i grebenom kose vodi do bačije u planini ∎ (u izr.) đa kuasta — ukoso, kosinom ♦ sin. kostîș [Por.] ♦ rum. coastă ♦ etim. < lat. costa

kuaśe (ĭuo kuok, ĭel kuaśa) [akc. kuaśe] (gl. p. ref.) — peći, biti pod delovanjem visoke temperature ① (nutr.) peći namirnice od testa ∎ śe guod sa plumađiașće, sa kuaśe pi fuok: în śirińe la kamin, or în rĭernă la șporĭet — sve što se mesi od testa, peče se na vatri: ili u crepulji na kaminu, ili u rerni šporeta ∎ măĭ dulśe ĭe pîńa śe sa kuaśe în śirińe supt țîăst — najslađiji je hleb koji se peče u crepulji ispod sača ② (bot.) (o plodu) zreti, sazreti, dozreti ∎ anu a fuost bun, șî puamiļi s-a kuopt măĭ ćimpuriu — godina je bila dobra, i voće je ranije dozrelo ∎ pîkurarĭu n-așćetat pruńiļi sî sa kuakă bińe, numa ļ-a mînkat kruđe, șî l-a lovit pîșku — čobanin nije sačekao da šljive dobro sazru, nego ih je jeo nedozrele, pa ga je spopao proliv ③ (o suncu) žariti, jako grejati ∎ uamińi sapă în luok, da la amńaḑîț suariļi nu kî arđe, numa kuaśe đi kriĭri țî s-a topĭesk în kap — ljudi kopaju u njivi, a u podne sunce ne da greje, nego peče da ti se mozak topi u glavi ④ (psih.) goreti od želje, tuge, bola ∎ s-a koaśe viĭe đi žăļ dupa kopilu śi ĭ-a perit đi kurînd — živa gori od tuge za sinom koji joj je skoro poginuo [Por.] ♦ rum. coace ♦ etim. < lat. coquere

kuțît (mn. kuțîće) [akc. kuțît] (i. m.) — nož ∎ kuțîtu ĭe alat đi taĭat tuot fiĭe śe guod va fi — nož je alat za sečenje svega šta god bilo ∎ ĭ-a-nțapat kuțîtu-n pĭept, șî luĭ ĭuta ĭ-a ĭeșît sufļitu — zario mu je nož u grudi, i on je brzo izdahnuo ∎ askuțît ka kuțîtu — oštar kao nož ♦ sin. bîrśag, kustură [Por.] ♦ rum. cuțât ♦ etim. < lat. côtítus

kuțîtuaĭe (mn. kuțîtuoĭ) [akc. kuțîtuaĭe] (i. s.) — (tehn.) maklja ∎ în sat n-a fuost kasă fara sakure, kisărĭ șî kuțîtuaĭe — u selu nije bilo kuće bez sekire, tesle i maklje ♦ sin. mezdrĭală (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. cuțitoae

kuće (mn. kuț) [akc. kuće] (i. ž.) — brus, kamen za oštrenje kose, noževa i sl. ∎ kuća đ-askuțît kuasa a ĭeșît înkuaśa, am kumparato pin dugîăĭ, đimult s-a askuțît kuasa ku o pĭatră kare a kĭemato „glađe” — brus za opštrenje kose pojavio se ovamo, kupovali smo ga po prodavnicama, nekada se kosa oštrila jednim kamenom koji se zvao „glađe” ♦ sin. glađe [Por.] ♦ rum. cute ♦ etim. < lat. cos, cotis

kućeḑa (ĭuo kućeḑ, ĭel kućaḑă) (gl.) — *smeti, drznuti se* ∎ ♦ rum. cuteza ♦ etim. < lat. cottizare

kućińel [akc. kućińel] (pril.) — tiho, sporo, polako ∎ vorbăsk măĭ kućińel ku ĭeal, kă auđe bińe — govorim tiše sa njim, jer čuje dobro ♦ var. kućuńel (Žitkovica, Dvorište) [Bran.] ♦ up. înkućinat (Vrbica) [Pom.] ♦ rum. cătinel ♦ etim. < lat. *cautelinus < cautela

kufuri (ĭuo kufurĭesk, ĭel kufurĭașće) [akc. kufuri] (gl. p. ref.) — ① (med.) sraćkati, imati sraćkavicu, proliv; seruckati ∎ dupa așa mînkare guală, lukratuori numa sa va kufuri, alta ńimika nu puot lukra — posle takve slabe hrane, radnici će samo sraćkati, drugo ništa ne mogu raditi ∎ uoĭļi sînt bolnave, đi ĭerĭ numa sa kufurĭesk — ovce su bolesne, od juče samo seruckaju ② (fig.) površno, ofrlje raditi, brljaviti; mrljati ∎ niśkînd n-o s-învĭață să skriĭe, numa điźaba kufurĭașće arćiĭa — nikad neće naučiti da piše, samo badava mrljavi hartiju [Por.] ♦ rum. cufuri ♦ etim. < lat. *conforῑre (forῑre)

kufurĭală (mn. kufurĭelurĭ) [akc. kufurĭală] (i. ž.) — ① (med.) sraćkavica, proliv ∎ dupa durĭarĭe la burtă, s-a pus șî o kufurĭală ku tuot pi ĭel — posle bolova u stomaku, spopala ga je i teška sraćkavica ♦ sin. pîșku, kîkalarĭe ② (fig.) (o radu) brljotina, sranje, zamazotina ∎ avut bun lukru, ama ĭel numa a fakut ńiskaĭ kufurĭelurĭ, șî la urmă la do dudait — imao je dobar posao, ali je on pravio samo neka sranja, pa su ga na kraju oterali ♦ var. kufuritură ♦ sin. pîșku, pîșka, kîkalare [Por.] ♦ rum. cufureală

kuĭb (mn. kuĭburĭ) [akc. kuĭb] (i. s.) — (ornit.) gnezdo ∎ kuĭbu ĭe kasa păsîrilor — gnezdo je ptičja kuća ∎ tuata pasîrĭa faśe kuĭb đi trĭaba iĭ, uńiļi pi krĭeînź, alćiļi pin butuorś, a triļa pin mușuruaĭe pi ļivĭeḑ, a patruļa pin kuoś pi kîrșuaće — svaka ptica pravi gnezdi na svoj način, jedne na granama, druge u šupljikama, treće u busenima po livadama, četvrte po rupama u krševima ∎ stîrku sa kuĭbarĭaḑă în vîru kuoșuluĭ, da rîndurika supt streșînă — roda se gnezdi na vrhu dimnjaka, a lastavica pod nadstrešnicom ∎ păsîrļi uauă-n kuĭb, ļi klośesk vro vrĭame, șî la urmă skuot puĭi — ptice u gnezdu nose jaja, legu ih neko vreme, a na kraju se iz njih izlegu pilići ∎ kuĭbu gaińilor — kokošje gnezdo ∎ kuĭb ibomńiśiesk — ljubavno gnezdo ♦ up. uou, pasîrĭe, gaină, uoră [Por.] ♦ rum. cuib ♦ etim. < lat. *cubium

kuĭbar (mn. kuĭbare) [akc. kuĭbar] (i. s.) — (ornit.) polog, jaje koje se ostavlja u gnezdu ∎ kuĭbar ĭe uou kare sa lasă în kuĭb, đi sî gaina outuare fakă învățu sî uave întođeuna-n loko-la — polog je jaje koje se ostavlja u gnezdu, da bi koka nosilja navikla da nosi jaja uvek na tom mestu ♦ up. uou [Por.] ♦ rum. cuibar

kuĭbari (ĭuo ma kuĭbarĭesk, ĭel sa kuĭbarĭașće) [akc. kuĭbari] (gl. p. ref.) — (ornit.) gnezditi se, izrađivati gnezdo, smestiti se u gnezdo ∎ păsîrļi sa kuĭbarĭesk primovara — ptice se gnezde u proleće ∎ golîmbi sa kuĭbarĭesk în butuarkă — golubovi se gnezde u duplji ∎ kînd sa kuĭbarĭaḑă, păsîrļi lukră înparekĭaće — kada se gnezde, ptice rade upareno ∎ (u izr.) kuĭbari gaina outuare — nasaditi kvočku nosilju [Por.] ♦ rum. cuibări

kuĭbiț (mn. kuĭbiță) [akc. kuĭbiț] (i. s.) — (demin.) gnezdašce, malo gnezdo ∎ a fakut pîsarika un kuĭbiț supt streșînă la kasa batrînă — napravila ptičica gnezdašce pod nadstrešnicom stare kuće ♦ var. kuĭbișuor, kuĭbuļeț ♦ supr. kuĭbuoń [Por.] ♦ rum. cuibiţ

kuĭerĭ (mn. kuĭerĭe) [akc. kuĭerĭ] (i. s.) — čiviluk [Kmp.] ♦ rum. cuier

kuk (mn. kuś) (i. m.) — (ornit.) kukavica (Cuculus canorus) ∎ kuku vińe primovara, șî kînd ĭel înśape să kînće, ĭarna ĭe gata — kukavica dolazi u proleće, i kada ona počne da peva, zima je gotova ∎ kuku ĭe pasîrĭe spurkată — kukavica je nečista ptica ∎ kuku spurkă uomu kare ĭe ku ińima guală kînd ăl auđe măĭ întîń — kukavica opogani čoveka koji ima prazan stomak kad je čuje prvi put ∎ uomu pi kare la spurkat kuku, pista tuot anu are să fiĭe sumnoruos, șî are numa să kukîĭe — čovek koga opogani kukavica, preko cele godine ima da bude sanjiv, i ima samo da kunja ∎ kuku spurkă șî vićiļi, kînd sa kîntă đimińața apruape đi strungă, pănă vićiļi flomînđe așćată să fiĭe slubaḑîće la pașuńe — kukavica opoganjuje i stoku, kad zapeva ujutru u blizini tora, dok gladna stoka čeka da bude puštena na pašu ∎ vićiļi đi spurkatu kukuluĭ sa đispurkă la Sînźuorḑ, kînd la mulsuarĭa đin tîń ļi sa faśe „kuku-raskuku”— stoka se od kukavičje pogani očisti na Đurđevdan, kad joj se prilkom prve muže obaje „kuku-raskuku” [Por.] ♦ rum. cuc ♦ etim. < lat. cucus

kukă (mn. kuś) [akc. kukă] (i. ž.) — ① kuka, okačaljka ∎ kuka ĭe tuot śi ĭe fakut ka gĭara, șî sa puaće atîrna fiĭe śe î-ńa — kuka je sve što ima oblik kandže, i može se okačiti bilo šta o nju ∎ a batut în parĭaćiļi muori doă kuś đi kuorn uskat — zakucao u vodeninični zid dve kuke od suvoga drena ♦ up. kokiĭe, kokăĭe ♦ (demin.) kukiță [Por.] ② ljuljaška (Jasikovo) [GPek] ♦ rum. cucă ♦ etim. < bug. srb. kuka

kukiță (mn. kukiț) [akc. kukiță] (i. ž.) — ljuljaška ∎ kukița a fuost un fĭeļ đi žukariĭe, đi kopiĭ da șă đi baĭeț ku fĭaće marĭ — ljuljaška je bila vrsta zabave za decu, ali i za mladiće i devojke ∎ sa puvestîașće kă vrodată a fuost o ḑî adînsă în kapu primovĭeri, kînd s-a fakut kukița șî s-a ļiganat ćińerișu kî ĭe bun đi birekĭet — priča se da je nekad bio poseban dan na početku proleća, kad se pravila ljuljaška i ljuljala se omladina za dobar rod u polju [Por.] ♦ var. kukă (Jasikovo) [GPek] ♦ sin. țițăĭkă, dădăuș (Šipikovo) [Tim.]

kukumau (mn. kukumăĭ) [akc. kukumau] (i. m.) — (ornit.) gugutka (Streptopelia decaocto) ∎ kînd kukumau kîntă apruape đi kasă, kobĭașće la pustînataća kășî — kad gugutka peva u blizini kuće, sluti pustoš u toj kući [Por.]

kukumĭelk (mn. kukumĭelś) [akc. kukumĭelk] (i. m.) — (zool.) puž (Gastropoda) ∎ kukumĭelśi ĭasă dupa pluaĭe — puževi izlaze posle kiše [Por.] ♦ rum. cucumelcĭ

kukuoĭ (mn. kukuaĭe) [akc. kukuoĭ] (i. s.) — (med.) čvoruga, čvrga ∎ a kaḑut, a dat ku kapu în pĭatră șî-n frunće ĭ-a ĭeșît un kukuoĭ ka uou — pao je, glavom je udario u kamen, i na čelu mu je iskočila čvoruga ko jaje ∎ la kuot are un kukuoĭ mik înga đi la nașćire — na laktu ima malu čvrgu još od rođenja ♦ up. gogoașă [Por.] ♦ rum. cucui ♦ etim. < lat. *cucullius

kukuriga (ĭuo kukurig, ĭel kukurigîĭe) [akc. kukuriga] (gl.) — (onom.) kukurikati ∎ kînd kukurigîĭe kokuoșu pi gard, da nuĭe amńaḑîțu, faśe aratarĭe kă vińe vrun uom ńikunoskut în gostîĭe — kad petao kukuriče na ogradi, a nije podne, predskazuje da će doći neki nepoznat čovek u goste [Por.] ♦ rum. cucuriga

kukurigu [akc. kukurigu] (uzv.) — (onom.) kukuriku, oglašavanje petla ∎ în tota ḑîua pi lînga amńaḑîț, kokuoșu nuostru sa suĭe pi gard, baće đin ăripĭ đi doa-triĭ uorĭ șă kîntă „kukurigu! kukurigu!” — svakog dana u podne, naš petao se penje na ogradu, lupne dva-tri puta krilima i zhapeva „kukuriku! kukuriku!” ♦ var. kutkurigu ♦ up. kutkudĭeț [Por.] ♦ rum. cucurigu

kukuruḑ (mn. kukuruḑă) [akc. kukuruḑ] (i. m.) — (bot.) kukuruz ∎ înainća đi kukuruḑ, la nuoĭ s-a pus miĭu — pre kukuruza kod nas se gajio proso ∎ kînd krĭașće, kukuruḑu măĭ întîń slubuađe papușă, đin kare krĭașće druga — kad izraste, kukuruz najpre pušta lutkicu, iz iz koje se razvije klip ∎ kukuruḑ optak, kukuruḑ ku uopt rîndurĭ đi buobe — kukuruz osmak, kukuruz sa osam redova zrna ♦ dij. sin. porumb [Kmp.] ♦ rum. cucuruz ♦ etim. < lat. cucumis > srb. bug. kukuruz

kulka (ĭuo kulk, ĭel kulkă) [akc. kulka] (gl. p. ref.) — leći, poleći; položiti ∎ tuoț s-a kulkat pi rugožînă, kă pat n-a fuost — svi su legli na rogozinu, jer kreveta nije bilo ∎ l-a kulkat mum-sa-n ljagîn — položila ga je mati u kolevku [Por.] ♦ rum. culca ♦ etim. < lat. collocare

kulkare (mn. kulkărĭ) [akc. kulkare] (i. ž.) — spavanje, leganje ∎ a ńigurat đimult, vrĭamĭa ĭe đi kulkare, trăbe să ńi kulkăm kă mîńe ńi skulăm đinuapće — smrklo se odavno, vreme je za leganje, treba da legnemo jer sutra ustajemo rano ♦ sin. durmire [Por.] ♦ rum. culcare

kulkat (kulkată) (mn. kulkaț, kulkaće) [akc. kulkat] (prid.) — položen, koji leži ∎ kulkat ĭe śuava śe stă înćins pi pat or pi pomînt — položeno je nešto stoji ležeći u krevetu ili na zemlji ♦ sin. trînćit [Por.] ♦ rum. culcat

kulkumĭek (mn. kulkumĭeś) [akc. kulkumĭek] (i. m.) — (zool.) puž ∎ kulkumĭek fîră kasă — puž golać (Osnić) [Crn.] ♦ rum. melc

kulkuș (mn. kulkușă) [akc. kulkuș] (i. s.) — legalo, brlog; spavalište ∎ kulkuș ĭe luok unđe sa kulkă žuavinjilji, da sa puaće ḑîśa șî đi uom — legalo je mesto gde spavaju životinje, ali se može reći i za čoveka ∎ l-a prins la kulkuș — uhvatili ga na legalu [Por.] ♦ rum. culcuș

kulmău (mn. kulmăurĭ) [akc. kulmău] (i. s.) — (bot.) (nutr.) hmelj (Humulus lupulus) ∎ đin kulmău babiļi a fakut olațăl — od hmelja su babe pravile kvasac [Por.] ♦ rum. hamei ♦ etim. < slov. chŭmelĩ

Kulmeźiĭ [akc. Kulmeźiĭ] (i. ž.) — (top.) Kulmedžije, Kulma kadžije, Kaldžijina kosa ∎ Kulmeźiĭa ĭe o kulmĭe în Munțîļi măĭdanuluĭ, întra Prerast șă rudńiku đ-akuma — Kulmeždija je kosa u Majdanpečkim planinama između Prerasta i sadašnjeg rudnika [Buf.] ♦ etim. < tur. kaldžija „onaj koji u kalhani žeže srebro” (exp. Durlić)

kulmĭe (mn. kulmĭ) [akc. kulmĭe] (i. ž.) — (geogr.) kosa, povijarac ∎ kulmĭa ĭe koamă lungă pi śuakă, pi kare ĭastă drum đi kar, șî unđe lumĭa are kîăș șî moșîĭe lukratoare — kosa je dugačak povijarac na brdu, po kome vodi kolski put, i gde ljudi imaju kuće i obradivo zemljište ♦ (demin.) kulmiță ♦ up. krak [Por.] ♦ rum. culme ♦ etim. < lat. culmen

kuļeșărĭ (mn. kuļeșăre) [akc. kuļeșărĭ] (i. s.) — kačamalo, kačamilka, drveni štap kojim se meša kačamak ∎ kuļeșîărĭu đi oparće are un kîrļig mik, adîns lasat đin krĭangă kînd sa faśe, ku kare sa atîrnă feruaĭka kînd sa dubuare đi pi ḑaļe — kačamalo ima sa strane malu kuku od grane, namerno ostavljene kada se pravi, kojom se kači kotao kada se skida sa veriga ♦ var. kuļeșîărĭ ♦ var. koļieșărĭ (Tanda) [Por.] ♦ rum. coleșer

kum (pril.) — kako ∎ nu șću kum — ne znam kako ∎ kum va fi, va fi — kako bude, biće ∎ lasă sî fiĭe kum ḑîśe ĭel — pusti nek bude kako kaže on ∎ nu faśa așa kum nu faśe ńima — ni čini tako kako niko ne čini [Por.] ♦ rum. cum ♦ etim. < lat. quómodo

kumguod [akc. kumguod] (pril.) — kakogod, bilo kako ∎ kumguod daĭ să faś, luĭ nuĭe pi vuoĭe — kakogod da uradiš, njemu nije po volji ♦ sin. fiĭekum [Por.]

kuminće (kuminće) (mn. kuminț, kuminće) [akc. kuminće] (prid.) — miran, pristojan; razuman ∎ l-a învațat parințî la șkuală să fiĭe kuminće, șî s-askulće daskîlu — učili ga roditelji da u školi bude miran, i da sluša učitelja ∎ kînd tuń în kasa domńiluor, fi kuminće — kad uđeš u gospodsku kuću, budi pristojan ∎ kopil kuminće șî-nțaļes — razumno i bistro dete ♦ sin. mĭarńik ♦ / < ku + minće — „sa razumom” [Por.] ♦ rum. cuminte

kumînd (mn. kumîndurĭ) (i. s.) — (rel.) daća, pomana ∎ kumînd ĭe pomana d-aĭ viĭ — kumnd je daća za žive [Bran.][Zvizd] ♦ rum. comând ♦ etim. < lat. commendo [com-mando]

kumnat (mn. kumnaț) [akc. kumnat] (i. m.) — šurak ∎ kumnat ĭe fraćiļi alu muĭarĭa mĭa — šurak je brat moje žene ♦ kumnat đi mînă — dever na svadbi ♦ up. kumnată [Por.] ♦ rum. cumnat ♦ etim. < lat. cognatus

kumnată (mn. kumnaće) [akc. kumnată] (i. ž.) — ① svastika ♦ kumnată ĭe suora alu muĭeri-mĭa — svastika je sestra moje žene ② šurnjaja ∎ kumnată ĭe muĭarĭa alu kumnatî-mĭu — šurnjaja je žena moga šuraka ③ jetrva ∎ muĭeriļi lu duoĭ fraț sînt kumnaće una la alta — žene dvojice braće su jedna drugoj jetrve [Por.] ♦ dij. sin. ļeĭkă (Slatina, Bor) [Crn.] ♦ up. kumnat [Por.] ♦ rum. cumnată

kumpara (ĭuo kumpîr, ĭel kumpîră) [akc. kumpara] (gl. p. ref.) — kupiti, kupovati ∎ sa kumpîră șî sa vinđe în ńigostoriĭe — kupuje se i prodaje u trgovini ∎ parințî ń-a kumparat bobuanță numa pi la bîlśurĭ — roditelji su nam kupovali bombone samo na vašarima ♦ sup. vinđa [Por.] ♦ rum. cumpăra ♦ etim. < lat. comparare

kumparat1 (mn. kumparaturĭ) [akc. kumparat] (i. s.) — kupovina ∎ s-a dus amînduauă în kumparat, șî nu-s tuata ḑîua — otišle su obe u kupovinu, i nema ih ceo dan [Por.] ♦ rum. cumpărat

kumparat2 (kumparată) (mn. kumparaț, kumparaće) [akc. kumparat] (prid.) — kupljen ∎ în koļibiļi batrîńe rar s-a putut gasî śeva kumparat, tuot a fuost fakut đi mîna luor — u starim kućama retko se moglo naći nešto kupljeno, sve je bilo urađeno njihovom rukom [Por.] ♦ rum. cumpărat

kumva [akc. kumva] (pril.) — nekako ∎ uĭtî-će kumva să-ĭ ažuț — gledaj da mu nekako pomogneš ∎ đa-nkuaśa, đa-nkoluo, ș-abĭa kumva do skapaĭ đi ĭel — đa ovamo, đa onamo, i jedva nekako utekoh od njega [Por.] ♦ rum. cumva

kundak (mn. kundaś) [akc. kundak] (i. m.) — (tehn.) kundak ∎ kundaku ĭe parća pușći kare ĭe fakut đi ļiemn, șî ĭel sa raḑîmă đi umîr kînd sa nișańașće șî sa pokńașće — kundak je deo puške izrađen od drveta, i on se naslanja na rame kad se nišani i puca ∎ ku kundaku žîndari a batut lumĭa đi fiĭe śe — kundakom su žandari tukli ljude za bilo šta [Por.] ♦ rum. pat ♦ etim. < tur. kundak

kunoskut1 (kunoskută) (mn. kunoskuț, kunoskuće) [akc. kunoskut] (prid.) — poznat, ugledan ∎ înainća đi rat, iĭ a fuost găzdoćiń, kunoskuț în tuota Porĭeśa — pre rata oni su bili bogataši, poznati u celom Poreču ∎ kînd s-a-ntuors đin rat, nu l-a kunoskut ńiś kîńi, ńiś kopiĭi — kad se vratio iz rata, nisu ga prepoznali ni psi, ni deca [Por.] ♦ rum. cunoscut

kunoskut2 (mn. kunoskuț) [akc. kunoskut] (i. m.) — poznanik, znanac ∎ nu sînćem ńiś un ńam, numa ńis kunoskuț đi la lukru — nismo nikakav rod, samo smo poznanici s posla ∎ așćată să-ĭ vină vrun kunoskut — čeka da mu dođe neki poznanik [Por.] ♦ rum. cunoscut

kunoșća (ĭuo kunuosk, ĭel kunoașće) [akc. kunoșća] (gl. p. ref.) — poznavati; upoznati ∎ a vrut sî sa kunuaskă ku mińe, ama miĭe baĭatu nu mi sa-mparut — hteo je da se upozna samnom, ali se meni momak nije dopao ∎ ńi kunoșćem înga đi miś — poznajemo se još od malena ∎ dakă nu sa kunuosk akuma, sa va kunoșća vrodată sigurat — ako se ne znaju sada, jednom će se upoznati sigurno [Por.] ♦ rum. cunoaște ♦ etim. < lat. pop. connoscere (= cognoscere)

kunoșćință (mn. kunoșćință) [akc. kunoșćință] (i. ž.) — poznanice, prijateljice ∎ muoșu s-a labdat kă în ćińerĭață avut în tuot satu kîć-o kunoșćință — čiča se hvalio da je kao mlad imao u svakom selu po jednu poznanicu ∎ ĭa ĭe kunoșćința a luĭ đi kurînd — ona je njegova poznanica odnedavno [Por.] ♦ rum. cunoștinţă

kunuașćire (mn. kunuașćirĭ) [akc. kunuașćire] (i. ž.) — poznanstvo ∎ minće đi rupe kă are kunuașćire ku mulț în oraș, akolo no-l șćiĭe ńima — laže pa cepa da ima mnoga poznanstva u gradu, tamo ga ne zna niko ∎ kunuașćire đin vuoĭskă a trekut în prećeńiĭe — poznanstvo iz vojske, prešlo je u prijateljstvo [Por.] ♦ rum. cunoaștere ♦ etim. < lat. pop. connoscere (= cognoscere)

kununa (ĭuo kunun, ĭel kunună) [akc. kununa] (gl. p. ref.) — *venčati, venčavati* ♦ rum. cununa ♦ etim. < lat. coronare

kununat (kununată) (mn. kununaț, kununaće) [akc. kununat] (prid.) ♦ rum. cununat

kunună (mn. kunuńe) [akc. kunună] (i. ž.) — *venac, niska* ∎ kunună đi usturoĭ or đi śapă — *venac belog i crnog luka* ∎ ♦ rum. cunună ♦ etim. < lat. corona

kunuńiĭe (mn. kunuńiĭ) [akc. kunuńiĭe] (i. ž.) — *venčanje* ♦ rum. cununie

kuń (mn. kuńe) (i. s.) — (tehn.) klin ∎ kuń ĭe o bukată lungă đi ļiemn, la vîr askuțîtă, la botur tîmpită, or are krļig — klin je duguljast drveni predmert, zašiljen na vrhu, a na debljem kraju je zatupast, ili ima kuku ∎ kuń đi ļiemn — drveni klin ∎ kuń đi fĭer — gvozdeni klin ∎ kuń đi ļiemn la rumîń-aĭ batrĭń avut lukru la mulće luokurĭ, măĭ mult đi-nkeĭat, đi-nțîpeńit, șî đi atîrnat — drveni klin se kod starih Vlaha koristio za mnoge stvari, najviše za spajanje, za učvršćivanje, ili za kačenje ∎ kuńu đi ļiemn a ļegat źugu đi tînžală, mulće kuńe a fuost batuće pin parĭeț, pi ĭaļe s-atîrnat țuaļiļi, trășćiļi, kutarițîļi — drvenim klinom spajao se jaram sa potegljicom, mnogo klinova je bilo zabijeno po zhidovima, na njih se kačilo odelo, torbe, korpe ∎ pi kuń la kamin s-a uskat karńa, kîći vrun kuń s-a gasît la plug, la kar, la skamn, la razbuoĭ, da șî koļiba sa înkis ku kuńu — o klinu na kaminu sušilo se meso, po neki klin se nalazio na plugu, na kolima, na šamlici, na razboju, a i koliba se zatvarala klinom ∎ (fig.) kuń đi ćiĭ — vrbov klin ∎ (nutr.) ḑamă đi kuńe — klin čorba ∎ (fig.) kasa-nkuńată — zatvorena, napuštena kuća ♦ var. kuĭ [Por.] ♦ rum. cui ♦ etim. < lat. cuneus

kuodru (mn. kuodri) [akc. kuodru] (i. m.) — ① komad, deo nečega ∎ kuodru đi pîńe — komad hleba ② (zast.) šuma ∎ vorba „kuodru” s-a pĭerdut đin ļimbă, a ramas numa pin kînćiśe batrîńe; a skimbato vuorba „padure”, fînka aļa duauă vuorbe tot una a-nsamnat: padure — reč „kodru” se igubila iz jezika, ostala je samo u starim pesmama; zamenila je reč „padure”, budući da su obe reči isto označavale: šumu ♦ sin. padure [Por.] ♦ rum. codru ♦ etim. < lat. *quodrum (= quadrum)

kuoĭ (mn. kuaĭe) [akc. kuoĭ] (i. s.) — (anat.) mudo, testis ∎ kînd sa skopĭașće puorku, iĭ s-a skuot kuaiļi — kad se štroji vepar, vade mu se muda ∎ e, ma duare-n kuaĭe đi nakazu luĭ — e, zaboleše me muda za njegov problem [Por.] ♦ rum. coi ♦ etim. < lat. cōleus

kuokă (mn. kuoś) [akc. kuokă] (i. ž.) — rupa ∎ kuokă ĭe gaură skundă în parĭaćiļi kaminuluĭ, în kare s-a țînut lomańiļi đi mîraśit pi lînga fuok — koka je plitka rupa u zidu kamina, u kojoj su se držale stvari za poslove oko vatre ∎ kuoka ĭe gaură în pomînt kare sapă vulpĭa șî vĭeḑuru — koka je rupa u zemlji koju kopaju lisica i jazavac ♦ var. kokă ♦ sin. gaură [Por.] ♦ rum. cocă ♦ etim. < bug. kopka

kuolț1 (mn. kuolțurĭ) [akc. kuolț] (i. s.) — ugao ∎ s-a pitulat dupa kuolțu koļibi — sakrio se iza ugla kolibe ∎ în triĭ kuolțurĭ — trouglast [Por.] ♦ rum. colț ♦ etim. < slov. kolĭcĭ

kuolț2 (mn. kuolțurĭ) [akc. kuolț] (i. s.) — (bot.) klica ∎ grîu a slubaḑît kuolțurĭ la vrĭame — žito je pustilo klice na vreme [Por.] ♦ rum. colț

kuopil (mn. kuopiļ) [akc. kuopil] (i. m.) — kopile, vanbračno dete ∎ a fakut un kopil đi kuopil, n-a fuost kununată — rodila je jedno dete kopile, nije bila venčana ∎ (folk.) kopil đin fluorĭ — (dosl.) dete iz cveća; kopile ♦ var. kopiļak [Por.] ♦ rum. copil

kuopt (kuaptă) (mn. kuopț, kuapće) [akc. kuopt] (prid.) — pečen ① (nutr.) (o jelu od testa) ispečen ∎ pîńa ĭe kuaptă, prînḑu ĭe gata — hleb je ispečen, ručak je gotov ② (bot.) (o plodu) zreo, sazreo ∎ pruńiļi sînt kuapće, trăbă să ļi baćem șî să ļi adunăm sî friźem rakiu — šljive su zrele, treba da ih otresemo i sakupimo, da ispečemo rakiju ③ (fig.) (o naravi) razdražen, nervozan, netrpeljiv, preosetljiv ∎ ka o bubă kuaptă ĭe, nu kućeḑ să-l dîrășć, or să-ĭ ḑîś śuava, uodma săre la sfadă or la bataĭe — ko gnojna bubuljica je, ne smeš da ga diraš, ili da mu kažeš nešto, odmah skače da se svađa ili da se bije ∎ ńidokuopt — nedopečen, nedozreo ♦ supr. krud [Por.] ♦ rum. copt ♦ etim. < lat. coctus

kuorn2 (mn. kuarńe) [akc. kuorn] (i. s.) — (bot.) dren (Cornus mas) ∎ kuorn ĭe ļemn mik, žîlau, nodoruos șî tare — dren je malo, žilavo, čvornovato i jako drvo ♦ up. karnă [Por.] ♦ rum. corn ♦ etim. < lat. cornus

kuorn1 (mn. kuarńe) [akc. kuorn] (i. s.) — (zool.) rog, koštana izraslina na glavi nekih životinja ∎ vićiļi ku kuarńe — rogata stoka ∎ kuarńe are buou, pîrśu, śerbu — rogove ima vo, jarac, jelen ∎ mĭ marĭ kuarńe are śerbu — najveće rogove ima jelen ♦ (demin.) kornuț [Por.] ♦ rum. corn ♦ etim. < lat. cornu

kuot1 (mn. kuaće) (i. s.) — (anat.) lakat ∎ kuotu ĭe înkeĭatură la mîna uomuluĭ, întra umîr șî palmă — lakat je zglob na čovekovoj ruci, između ramena i šake ∎ a kaḑut, ș-a skļinćit mîna đin kuot — pao je, i uganuo ruku u laktu ∎ a bagat mîna în rîu pănă-n kuot, șă n-aźuns la fund — nabio je ruku u reku do lakta, i nije dotakao dno [Por.] ♦ etim. < lat. cubitus

kuoș1 (mn. kuoșurĭ) [akc. kuoș] (i. s.) — ① dimnjak ∎ tuota kasa are kuoș pin kare ĭasă fumu — svaka kuća ima dimnjak kroz koji izlazi dim ② koš za kukuruz ∎ kuoșu ĭe đi țînut kukuruḑu, da ambarĭu ĭe đi grîu — koš je za držanje kukuruza, a ambar je za žito ③ vodenični koš ∎ kuoșu mori ĭe un sanduk ka tolśerĭu în patru muke, în kare sa tuarnă măśińișu — vodenični koš je četvorostrani sanduk, sužen na dnu kao levak, u koji se sipa mlivo [Por.] ♦ rum. coș ♦ etim. < slov. koš

kuoș2 (mn. kuoșurĭ) [akc. kuoș] (i. s.) — (vet.) ugrk, čvor na ledjima goveda (Bovine hypodermosis) ∎ kînd pi vită o prinđe pluaĭa, iĭ sa fak pi șîaļe kuoșurĭ: dulurĭ ku vĭermĭ albĭ ka duđiļi — kad govedo uhvati kiša, izbiju joj po leđima ugrci: čvorovi sa crvima belim kao dudinke (Tanda) ∎ mîrveńaśi spun kă kuoșurĭ sa fak pi viće đin muśkatură alu dauń or alu străke — veterinari kažu da ugrci na govidima nastaju od ujeda obada ili štrklja (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. coș

kupițauă (mn. kupițăļe) [akc. kupițauă ] (i. ž.) — naviljak, baglja ∎ kupițauă ĭe o bală đi fîn uskat, adunată ku furka pi otkuoș, đin kare sa faśe porkuoń — naviljak je bala osušenog sena, sakupljena vilom na otkosu, iz koje se sadeva stog ♦ var. kupițaoă (Rudna Glava) ♦ var. kopițaoă (Tanda) [Por.] ♦ rum. căpiţă

kupiță [akc. kupiță] (prid.) (nepr.) — kupast, nalik na kupu ∎ kalapuodu đi kaśuļ la vîr ĭe fakut kupiță — kalup za šubare je na vrhu kupast [Por.] ♦ rum. copiţă

kupițî (ĭuo kupițĭăsk, ĭel kupițîașće) [akc. kupițî] (gl. p. ref.) — naviljčiti, skupljati otkos sena u naviljke ∎ ļivađa ĭe mare, kînd vi kupițî fînu, o sî-ț trăbe mulț lukratuorĭ — livada je velika, kad budeš naviljao seno, biće ti potrebno dosta radnika ♦ var. kopițî (Tanda) [Por.]

kupițît (kupițîtă) (mn. kupițîț, kupițîće) [akc. kupițît] (prid.) — naviljčen, koji je sakupljen u naviljke ∎ a ńigurat, ș-am lasat fînu kupițît, ku nađiažđa kî n-o sî đa pluaĭa pista nuapće — smrklo se, pa smo ostavili seno naviljčeno, u nadi da neće udariti kiša preko noći ♦ var. kopițît (Tanda) [Por.]

kupițîtuor (mn. kupițîtuorĭ) [akc. kupițîtuor] (i. m.) — naviljač, osoba koja naviljači seno ∎ s-a dus muma ku prînḑu la kupițîtuorĭ, șă nu vińe îndată — otišla je majka sa ručkom kod naviljača, i neće skoro doći ♦ var. kopițătuor (Tanda) [Por.]

kur (mn. kururĭ) [akc. kur] (i. s.) — (anat.) dupe, guza, zadnjica ∎ a kaḑut în kur — pao na dupe ∎ ăl duare-n kur, nu marĭașće kî ăl vorbĭașće lumĭa đi rău — boli ga dupe, ne mari što ga ljudi ogovaraju ∎ nu-ĭ rușîńe kî kopiĭi mĭerg ku kuru guol — ne stidi se što mu deca idu gologuza ∎ înžuramînt đes la nuo ĭe „futul în kur să-l fut” — česta psovka kod nas je „jebem ga u dupe da ga jebem” ♦ (dem.) kuriț — dupence ♦ (augm.) kuriman — dupište [Por.] ♦ rum. cur ♦ etim. < lat. cūlus

kurața (ĭuo kurăț, ĭel kurîță) [akc. kurața] (gl. p. ref.) — čistiti, ljuštiti, komišati ∎ (med.) rana ĭe vinđikată kînd înśape sî sa kurîță zgaĭba șî să piśe sîngură — rana je zaceljena kad počne da se čisti krasta i da otpada sama ∎ sa kurîță krumpiĭi đi prinḑ — ljušte se krimpiri za ručak ∎ sa kurîță kukuruḑu đi giž — komiša sa kukuruz od komušina [Por.] ♦ rum. curăța

kurațat1 (kurațată) (mn. kurațaț, kurațaće) [akc. kurațat] (prid.) — očišćen, čist ∎ luoku ĭe kurațat đi spiń șă đi petruańe, poaće sa ara — njiva je očišćena od trnja i kamenja, može se orati ∎ kukuruḑu ĭe kurațat đi giž — kukuruz je očišćen od komušine ♦ supr. ńikurațat [Por.] ♦ rum. curățat

kurațat2 (mn. kurațaturĭ) [akc. kurațat] (i. s.) — komišanje ∎ dupa śe s-a kuļes kukuruḑu, lumĭa a fakut șăḑîtuorĭ adînsă, la kare la kurațat đi giž, da kare s-a kĭemat „kurațat” — posle berbe kukuruza, ljudi su pravli posebne sedeljke, na kojima se on čistio od kumušine, a koje su se zvale komišanje [Por.] ♦ rum. curățat

kurastă (mn. kurașće) [akc. kurastă] (i. ž.) — grušavina, prvo kravlje mleko; gruševina ∎ kînd fată vaka, lapćiļi đintîń sa kĭamă kurastă, ĭel nu sa manînkă, kî trĭabă să-l bĭa vițălu ka un ļak măĭ mare đi sînataća luĭ — kad se krava oteli, prvo mleko se zove grušavina, ono se ne jede jer treba tele da ga pije kao najveći lek za svoje zdravlje [Por.] ♦ rum. curastă ♦ etim. < lat. *colasta

kurat (kurată) (mn. kuraț, kuraće) [akc. kurat] (prid.) — čist ∎ kurat, luminat ka staua pi śerĭ — čist i svetao kao zvezda na nebu ∎ apă kurată — čista voda ∎ lukru kurat — čist, pošten posao ♦ supr. ńikurat [Por.] ♦ rum. curat

kuratură (mn. kurature) (i. ž.) — krunjač, ručni ∎ kuratuare đe porumb ku mîna — ručni krunjač kukruza ♦ var. kuratuarĭe [Kmp.] ♦ dij. var. kurățatuorĭ (Tanda) [Por.]

kurauă (mn. kurîaļe) [akc. kurauă] (i. ž.) — kaiš ∎ kurauă đi pĭaļe — kožni kaiš ∎ kurauă đi gumă — gumeni kaiš ∎ akuma pîntaluońi sa ļagă ku kuraua, da đemult s-a ļegat ku bîrnaș — danas se pantalone vežu kaišem, a nekad su se vezivale gajtanom [Por.] ♦ rum. curea ♦ etim. < lat. corrigia

kurđisală (mn. kurđisălurĭ) [akc. kurđisală] (i. ž.) — (tehn.) kurblanje, navijanje ∎ fara kurđisală adîns la vrĭame, śasu đin parĭaće n-a lukrat bun: or a grabit, or s-a amînatat — bez navijanja tačno na vreme, zidni sat nije radio dobro: ili je žurio, ili je kasnio ♦ var. kurđisîre [Por.]

kurđisî (ĭuo kurđisăsk, ĭel kurđisîașće) [akc. kurđisî] (gl. p.) — (tehn.) (zast.) kurblati, navijati ∎ sa kurđisîașće vro mîkaruă kare sa porńiașće ku mîńiĭu — „kurdiše” se neka naprava koja se pokreće kurblom ∎ m-am zuĭtat să kurđisăsk śasu, șî ĭel a statut — zaboravio sam da navijem sat, i on je stao [Por.] ♦ rum. curdisi

kurđisît (kurđisîtă) (mn. kurđisîț, kurđisîće) [akc. kurđisît] (prid.) — (tehn.) (zast.) navijen ∎ śasu ĭe kurđisît, șî ogođît să kînće pi la patru đimińață — sat je navijen, i udešen da zvoni oko četiri ujutru [Por.]

kure (ĭuo kur, ĭel kuree) [akc. kure] (gl.) — (o tečnosti) curiti, teći ∎ apa kure ku vîžuoĭu — voda curi u mlazu ∎ lovitura ĭe grĭa, dakă nu-l ļagă ĭuta, șî dakă va-nśepĭa kurĭa sînźiļi măĭ tare, ĭel ĭe gata — povreda je teška, ako ga brzo ne previju, i ako krv bude počela curiti jače, on je gotov ♦ up. skurĭa [Por.] ♦ rum. cure ♦ etim. < lat. currere

kurfutńik (mn. kurfutńiś) [akc. kurfutńik] (i. m.) — (vulg.) peder, (dosl.) dupojebac ∎ kurfutńiś a fuost rar prăn saćiļi nuaștre, a kînd s-a gasît vrodată, s-a puvăstuit kă muĭeriļi ĭa omorît ka pră kîń — dupojebaca je bilo retko u našim selima, a nekada, kad bi se otkrili, pričalo se da su ih žene ubijale kao pse ♦ sin. izăm ♦ / kur — dupe + futńik ( < futaș ) — jebač [Mlava]

kurgatuorĭ (kurgatuare) (mn. kurgatuorĭ, kurgatuare) [akc. kurgatuorĭ] (prid.) — (o vodi) tekući ∎ ogașu la baśiĭe ĭe ku apă kurgatuare — potok na bačiji ima tekuću vodu [Por.] ♦ rum. curgător

kuriț (mn. kuriță) [akc. kuriț] (i. s.) — (demin.)(anat.) dupence ∎ fata are kuriț mik șî sumĭarńik, șî adîns fîrțuańe ku ĭel înainća baĭețîlor, đi iĭ sî noroḑaskă, uĭtîndu-să dupa ĭa — devojka ima malo i zgodno dupence, i namerno njime meša pred momcima da bi ovi puludeli, gledajući za njom ∎ (pej.) futu-me-l în kuriț, đi naruod — u dupence li ga jebem, blesavo ♦ / (demin.) < kur + iț [Por.]

kuriman (mn. kurimań) [akc. kuriman] (i. m.) — (augm.) dupište ∎ atîta s-a îngrașat đi abĭa îș duśe kurimanu, nuĭe skamn pi kare puaće șađa, da să no-l frîngă — toliko se ugojila da jedva nosi dupište, nema stolice na koju može sesti, a da je ne slomi [Por.] ♦ rum. curiman

kurimanuos (kurimanuasă) (mn. kurimanuoș, kurimanuasă) [akc. kurimanuos] (prid.) — guzat, debeloguz, koji ima veliku zadnjicu ∎ burtanuos șî kurimanuos, duamńe pazîașće śe rîtatură — trbat i guzat, bože sačuva kakva nakaza ∎ kurimanuasă ĭe kă nu lukră ńimika, numa șîađe șî manînkă — debeloguza je jer ne radi ništa, samo sedi i ždere [Por.] ♦ rum. curimănos

kurișkapiće (pril.) — naglavačke, strmoglavce ∎ s-a-nbatat, ș-a kaḑut pi o stîrmină, s-a tîvaļit kurișkapiće pănă-n fundu boruźi — napio se i pao niz neku strminu, valjao se naglavačke sve do dna jarka ♦ / < dupe — kur + kap — glava — (dosl.) dupeglavce [Por.]

kurînd [akc. kurînd] (pril.) — skoro, u bliskoj prošlosti, nedavno (uz predlog „đi”) ∎ a luvat đi kurînd bań înprumut đi la mińe, ș-akuma ĭară a veńit sî măĭ kaće — skoro je od mene uzeo novac na zajam, a sada je opet došao da traži još ∎ tuot ĭe ku rînd akuma, ama numa đi kurînd, înainće nu s-a șćut kare śe lukră — sve je u redu sada, ali samo od nedavno, ranije se nije znalo ko šta radi ♦ var. đi kurînd, îndată, đindată [Por.] ♦ rum. curând ♦ etim. < lat. currendo

kurĭańik (mn. kurĭańiś) [akc. kurĭańik] (i. m.) — kokošarnik, kokošinjac ∎ kurĭańik ĭe koćeț đi gaiń, kulkuș, kasuță în traușă, fakută đi blăń, đi bîrńe, or înplećită đi nuĭaļe — kokošarnik je kutak za kokoške, legalo, kućica u dvorištu izgrađena od dasaka, greda, ili ispletena od pruća ∎ đimult, lumĭa n-a fakut kurĭańiśe, kă gaińiļi vor să duarmă sus, pi krĭanźiļi lu vrun puom, în aritu kășî — nekada, ljudi nisu pravili kokošarnike, jer kokoške hoće da spavaju gore, na granama neke voćke, u blizini kuće [Por.] ∎ ńiś în kurĭańik gaińiļi nu duorm žuos, numa pi bîće, țînîndu-sa ku gĭarîļi đi ĭeaļe — ni u kokošinjcu kokoške ne spavaju dole, već na prečkama, držeći se kandžama za njih ∎ koćețu kurĭańikuluĭ ku kuĭburļi, unđe gaińiļi uauă, đisparțît ĭe đi kulkuș, or ĭe la o parća lu kurĭańik, or ĭe supt puodu luĭ — deo kokošarnika sa gnezdima, u koja koke nose jaja, odvojen je od legala, ili je sa strane kokošarnika, ili je pod njegovim krovom ∎ vulpĭa a tunat în kurĭańik, ș-a mînkat gaińiļi — lisica je upala u kokošarnik, i pojela kokoške [GPek] ♦ dij. var. kuńerik (Voluja) [Zvizd] ♦ sin. kulkuș ♦ up. gaină [Por.] ♦ rum. curelnic ♦ etim. < bug. kurelnik, kurnik

kurkan (mn. kurkań) [akc. kurkan] (i. m.) — ① (ornit.) ćuran, mužjak ćurke ∎ numa sa umflă ka kurkanu, ginđiașće kî sa ćiame vrunu đi ĭel — samo se naduva ko ćuran, misli da ga se neko boji ② (fig.) (folk.) muški ud ∎ fuź, fa, đi lînga mińe, kă nu șćiĭ, kum ĭe kurkanu-sta-l mĭeu, kînd sa îmflă — beži, sele, od mene, jer ne znaš kakav je ovaj moj „ćuran” kad se nakostreši [Por.] ♦ dij. var. kurkuoń (Jasikovo) [GPek] ♦ rum. curcan

kurkă (mn. kurś) [akc. kurkă] (i. ž.) — ① (ornit.) ćurka, ženka ćurana ∎ kurka ĭe un fĭeļ đi uară, kare dă uauă, șî karńe — ćurka je vrsta živine, koja daje jaje i meso ② (fig.) (pej.) glupak ∎ o kurkă la kap — prostak, glupak, osoba koja teško shvata ♦ up. kurkan [Por.] ♦ rum. curcă ♦ etim. < bug. kurka

kurkubău (mn. kurkubăĭe) [akc. kurkubău] (i. s.) — duga, pojava u atmosferi posle kiše ∎ kurkubău ĭasă numa dupa pluaĭe — duga se javlja samo posle kiše ∎ kurkubău are doă kapiće, șî ku amîndoă bĭa apă đin doă ogașă or doă rîurĭ — duga ima dve glave, i sa obe pije vodu sa dva potoka ili dve reke ∎ kurkubău are noă fărburĭ: vînît, bilovink, galbin băl, galbin înkis, vĭarđe băl, vĭarđe înkis, ruoșu, ruoșu măĭ băl șî ruoșu înkis — duga ima devet boja: plavu, ljubičastu, svetlo žutu, tamno žutu, svetlo zelenu, tamno zelenu, crvenu, svetlo crvenu i tamno crvenu [Por.] ♦ rum. curcubău ♦ etim. < lat. concurvus „arcuit”+ beu = „arcul ce soarbe ploaia”

kurma (ĭuo kurm, ĭel kurmă) [akc. kurma](gl. p. ref.) — prelomiti ∎ a-nkoveĭat bîtu, pănă nu l-a kurmat pista mižluok — savijao je štap, dok ga nije prelomio preko sredine ♦ sin. frînźa [Por.] ♦ rum. curma ♦ etim. < alb. kurmue

kurmat (kurmată) (mn. kurmaț, kurmaće) [akc. kurmat] (prid.) — prelomljen, izlomljen savijanjem ∎ ĭ-a frînt kopiĭi koļinda, șî ĭel ku ĭa așa kurmată a veńît plîngînd đin koļindrĭeț — polomila mu deca božićni štap, i on je sa njim tako izlomljenim došao plačući iz kolindreca [Por.] ♦ rum. curmat

kurmatură (mn. kurmaturĭ) [akc. kurmatură] (i. ž.) — (geog.) prevoj na kosi brda, sedlo ∎ kurmatura la śuakă samînă la șaua kaluluĭ, înkonveĭata la mižluok întra duauă vîrurĭ — prevoj na brdu liči na konjsko sedlo, savijeno na sredini između dva vrha ♦ sin. samar [Por.] ♦ rum. curmătură

kurmeḑîș [akc. kurmeḑîș] (pril.) — poprečno, popreko ∎ n-a putut să trĭakă đi un ļemn, pi kare vîntu la trînćit kurmeḑîș pista drum — nije mogao da prođe od drveta, koji je vetar oborio poprečno na put ∎ a trĭekut lumĭa înkruśiș șă-n kurmeḑîș — obišao je svet unakrst i popreko [Por.] ♦ rum. curmeziș

kurpin (mn. kurpiń) [akc. kurpin] (i. m.) — (bot.) lijana, pavit (Clematis vitalba) ∎ kurpinu ĭe buĭađe lungă șî țapînă ka sfuara, đ-aĭa đin ĭa sa fak ļigaturĭ đi mulće treburĭ — lijana je dugačka biljka jaka kao konopac, zato se koristi za izradu vezova za razne potrebe ∎ aĭ saraś sa-nćins ku kurpińi în luok đi kurauă — siromašni su se pasali lijanom umesto kaiša ♦ up. gužbă [Por.] ♦ rum. curpăn ♦ etim. < alb. kúlĭpăr, kúrpulĭ

kurpinarĭ (mn.) [akc. kurpinarĭ] (i. m.) — (bot.) lijanište, pavitnjak ∎ kurpinarĭ ĭe đesîș în padurĭe pļin đi kurpiń — lijanište je gustiš u šumi, pun lijana ♦ var. kurpińiș [Por.] ♦ rum. curpinar

kurt (kurtă) (mn. kurț, kurće) [akc. kurt] (prid.) — (o životinji) kus, bezrep, kratkorep ∎ kînd la vro žuavină ku kuadă sa taĭe kuadă, or sa skurtă, đi ĭa sa ḑîśe kî ĭe kurtă — kad se nekoj životinji koja sa repom iseče ili skrati rep, za nju se kaže da je kusa ∎ kokuoș kurt — kusi petao ∎ kațauă kurtă — kusa kučka [Por.] ♦ rum. curt ♦ etim. < mađ. kurta

kuru đi gaină [akc. kuru đi gaină](sint.) — (med.) liša (Tinea corporis) ∎ kuru đi gaină ĭe buală đi pĭaļe, măĭ đes pi la kopiĭ — liša je kožna bolest, najčešće kod dece ∎ luoku pi pĭaļe ku peśinźina babiļi a-nćinat ku koļașă, kare a lupadat la gaiń s-o manînśe — mesto na koži sa lišom babe su umakale kačamkom, koji su bacale kokoškama da ga pokljucaju (Tanda) ♦ up. peśinźină [Por.] ♦ rum. cur-de-găină

kurźe (ĭuo kurg, ĭel kurźe) [akc. kurźe] (gl.) — (o vodi) teći, proticati ∎ ogașu kurźe în valje, da rîu kurźe la vaļe — potok teče nizbrdo, a reka teče ka istoku ∎ avut kasă lînga rîu, apa a kurs pi-nga parĭeț — imali su kuću pored reke, voda je proticala kraj samih zidova ♦ up. skurźe [Por.] ♦ rum. curge ♦ etim. < lat. currere

kustură (mn. kusturĭ) [akc. kustură] (i. s.) — kustura, star i tup nož ∎ kustură ĭe kuțît batrîn, ruźińit — kustura je star i zarđao nož [Crn.] ∎ kustură ĭe frîntură đi kuțît batrîn — kustura je ulomak starog noža (Rudna Glava) ∎ kustură ĭe fiĭe śe kuțît tîmpit, kuțît bļau — kustura je bilo koji neoštar nož, tup nož (Tanda) [Por.] ♦ rum. custură ♦ etim. < srb. kustura (РечникМС3)

kușćug (mn. kușćuźe) [akc. kușćug] (i. s.) — ① štenara ∎ kușćug ĭe kasa đi kîń — štenara je kućica za pse ② ♦ var. koșćug (Rudna Glava) straćara, kućerak ∎ koșćug s-a ḑîs la kasă mikă, sarakaśuasă — straćarom se nazivao mali, sirotinjski kućerak [Por.] ♦ rum. coșciug ♦ etim. < srb. kovčeg

kuśmă (mn. kuśmĭ) [akc. kuśmă] (i. ž.) — ponjava, ćebe; pokrivač ∎ a skuos kuśmiļi afară, să ļi prindă vîntu — izneli ćebad napolje, da se provetre [Mlava] ∎ sa dă la-l muort dă pomană pat ogođit, ku kuśmă noă — namenjuje se pokojniku na daći krevet namešten, sa novom ponjavom (Mustapić) [Zvizd] ♦ dij. sin. pătură [Por.] ♦ rum. cușmă ♦ etim. < mađ. kucsma; ukr. kučma

kutare [akc. kutare] (zam.) — neko, taj ∎ tare s-a spumîntat kă vińe kutare, ș-a fuźit — jako se uplašio da ide neko, pa je pobegao ∎ kînd nu sa spuńe śeva pi nume, sa ḑîśe „să fiĭe la kutare șî kutare” — kad se nešto ne kazuje po imenu, kaže se „neka bude tome i tome” ♦ dij. var. kutaruĭa (Brestovac) [Crn.] ♦ rum. cutare ♦ etim. < lat. eccutalis

kutariță (mn. kutariț) [akc. kutariță] (i. ž.) — (tehn.) kotarica, korpa od pletenog pruća ∎ țîgańi a împļećit kutariță ku nuĭaļe đi salkă — Cigani su u selu pleli korpe sa vrbovim prućem ∎ a fuost kutariță în tot fĭeļu: măĭ miś, đi dus pi mînă, șî đ-aļi marĭ, đi kuļes la kukuruḑ — bilo je korpi raznih vrsta: manjih, za nošenje preko ruke, i onih velikih, za berbu kukuruza ∎ kînd am fuost kopiĭ, am prins pĭeșć la rîu ku kutarițîļi — kada smo bili mali, lovili smo ribu na reci kotaricama [Por.] ♦ dij. var. kotariță ∎ moșu mĭeu a fuost mare maĭstur dă-npļećit ku bîće dă rakită, ș-a fakut kotariță pră kare muĭeriļi a dus la morminț, kotariță dă kuļes la kukuruḑ, kotariță dă mîna, kare a fuost înpistriće, șî măĭ mulće fĭelurĭ — moj deda je bio veliki majstor za pletenje vrbovim prućem, pa je pravio korpe koje su žene nosile na groblje, korpe za berbu kukuruza, ručne korpe, koje su bile posebno ukrašene, i mnoge druge (Vrbnica) [Pom.] ♦ dij. var. kotăriță (Samarinovac) [Kmp.] ♦ dij. sin. tîrnă [Rom.] ♦ rum. cotăriţă ♦ etim. < srb. kotarica

kutkudeț [akc. kutkudeț] (uzv.) — (onom.) (ornit.) kokodak, oglašavanje kokoške posle snetog jajeta ∎ kînd gaina faśe uou, kutkurĭaḑă înga pi kuĭb „kutkudeț! kutkudeț!” — kad kokoška snese jaje, kokodače još na gnezdu „kokodak! kokodak!” [Por.] ♦ rum. cotcodac

kutkudĭeț [akc. kutkudĭeț] (uzv.) — (onom.) kokodak ∎ vuorba ’kutkudĭeț’ ĭe kimîta gaińiluor kare uauă — reč ’kokodak’ je imitacija kokošaka koje nose jaja [Por.] ♦ rum. cotcodac

kutkureḑa (ĭuo kutkurĭeḑ, ĭel kutkurĭaḑă) [akc. kutkureḑa] (gl.) — (onom.) (ornit.) kokodakati ∎ ĭastă gaiń kare kutkurĭaḑă tota ḑîua, da uauă nu duk — ima kokošaka koje kokodaču ceo dan, a jaja ne nose [Por.] ♦ rum. cotcorozi

kutkureḑală (mn. kutkureḑălurĭ) [akc. kutkureḑală] (i. ž.) — (onom.) (ornit.) kokodakanje ∎ gaina a fakut uou, șî kutkurĭaḑă pi kuĭb — kokoška je snela jaje, i kokodače na gnezdu [Por.] ♦ rum. cotcodăceală

kutkurĭegĭ (mn. kutkurĭegĭurĭ) [akc. kutkurĭegĭ] (i. m.) — (bot.) kukurek (Helleborus odorus) ∎ kutkurĭegĭu măĭ întîń înfluare primovara — kukurek prvi cveta u proleće ∎ ku kutkurĭegĭu sa ĭarbĭaḑă vićiļi kînd sa bulnavĭesk — kukurekom se leči stoka kada se razboli ♦ up. ĭarbeḑa [Por.] ♦ dij. sin. spînḑ (Ranovac) [Mlava], spînḑă (Krivača) [Bran.] ♦ rum. cucurig

kuzńiță (mn. kuzńiț) [akc. kuzńiță] (i. ž.) — ① kovačnica ∎ dĭedî-mĭu a fuost kovaś, avut kuzńiță într-o kośuabă lînga kasă — deda mi je bio kovač, imao je kovačnicu u jednoj straćari pored kuće ∎ în kuzńița lu tata a fuost fuaļiļi, ńikovala șî alat în tuot fĭeļu — u kovačnici moga oca bio je meh, nakovanj i alat svake vrste ♦ sin. kovaśiĭe [Por.] ② radionica ∎ kuzńiță sa ḑîśe la odaĭe unđe sa lukră ku alatu, măĭ mult pi la fĭer — kuznjica se zove odaja u kojoj se radi sa alatom, najviše na gvožđu (Topla) [Crn.] ③ dim; pušnica; zadimljena prostorija ∎ țîn minće, muma zbera: lălă, sa umplu kasa dă fum, sa faku kuzńiță-n kasă! — sećam se, majka je vikala: lele, napuni se kuća dima, napravila se pušnica u kući! (Voluja) [Zvizd] ♦ etim. < ? srb. (zast.) kuznica < rus. кузница

kușak (mn. kușakurĭ) [akc. kușak] (i. s.) — (teh.) prečaga, kosnik ∎ kușaku ĭe o scîndură îngustă în patru mukĭe, prinsă ku kuĭe dă doă prăsta blăń să ļi ļiaźe șă să ļi țînă adunaće — prečaga je uska četvrtasta letva, prikovana ekserima preko dasaka, da ih veže i drži spojene [Mlava] ♦ dij. sin. brăśinarĭ [Crn.] ♦ rum. cușac ♦ etim. < tur. kușak

kușćig (mn. kușćigurĭ) [akc. kușćig] (i. s.) — (izob.) korist, dobitak, ćar ∎ lukru fara kușćig nuĭe ńiś un lukru — beskoristan posao nije nikakav posao ♦ sin. dobîndă [Por.] ♦ rum. căștig