VORBAR - REČNIK
(separat)

labă (mn. labe) [akc. labă] (i. ž.) — (anat.) šapa ∎ numa žuavińiļi au labe — samo životinje imaju šape ∎ lăbiļi žuavińiluor au gĭară— životinjske šape imaju kandže ∎ (izr.) a pus lăbiļi pi punga ku bań — stavio šape na kesu s parama [Por.] ♦ rum. labă ♦ etim. < mađ. láb

labăv (labîvă) (mn. labiv, labive) [akc. labăv] (prid.) — ① (tehn.) labav, opušten, nezategnut ∎ kuraua la mașînă đi trăirat a fuost labîvă, a zburat đi pi sulu motuoruluĭ, ș-atîrnat o muĭare — kaiš na vršalici je bio labav, spao je sa valjka motora, i zakačio jednu ženu ② (fig.) neoprezan ∎ nu fi atîta đi labăv, kă nu șćiĭ pista śe daĭ — ne budi toliko neoprezan, jer ne znaš na šta ćeš naići ♦ sin. afanat [Por.] ♦ etim. < srp. labav

labda (ĭuo labd, ĭel labdă) [akc. labda] (gl. p. ref.) — hvaliti, uzdizati, veličati ∎ nuĭe frumuos să sa labđe uomu sîngur, bun ĭe kînd ăl labdă alțî — nije lepo da se čovek hvali sam, dobro je kad ga hvale drugi ∎ nu labda kopilu prĭa mult, kă labda-l strîkă — ne hvali dete previše, jer ga pohvala kvari [Por.] ♦ rum. lăuda ♦ etim. < lat. laudāre

labdat (labdată) (mn. labdaț, labdaće) [akc. labdat] (prid.) — pohvaljen; viđen, ugledan ∎ a-nvațat bun, ș-a gaćit șkuala labdat đi la daskîl — učio je dobro, i završio je školu pohvaljen od učitelja ∎ a fuost uom labdat șă kunoskut — bio je čovek ugledan i poznat [Por.] ♦ rum. lăudat

labdă (mn. lăbḑ) [akc. labdă] (i. ž.) — pohvala ∎ sa omuară ku lukru, fara ńiś o labdă — ubija se od posla, bez ikakve pohvale ∎ la kopiĭi miś trăbe șî žuđikă șî labdă, să învĭață śi ĭe rău, da śi ĭe bińe — maloj deci treba i kritika i pohvala, da nauče šta je zlo a šta je dobro ∎ luĭ nu-ĭ trăbe ńiś o labdă, kă lukră aĭa śe-ĭ drag — njemu ne treba nikava pohvala, jer radi ono što voli ♦ var. labdatură [Por.] ♦ rum. laudă ♦ etim. < lat. laudare

labduruos (labduruasă) (mn. labduruoș, labduruasă) [akc. labduruos] (prid.) — hvaliasav, nadmen ∎ uom labduruos șă minśinuos tuot đi o buală boļașće — hvalisav i lažljiv čovek boluje od iste bolesti [Por.] ♦ rum. lăudăros

ladă (mn. lăḑ) [akc. ladă] (i. ž.) — ① sanduk, kovčeg, škrinja ∎ lada ĭe kućiĭe đi blănuță ku kapak, în kare s-a țînut skimburĭ đi ḑîļe marĭ, đi nuntă, or đi muarće — lada je drvena kutija sa poklopcem u kojoj se čuvalo novo odelo za svečane dane, svadbu ili sahranu ♦ sin. sanduk [Por.] ② mućnjak ∎ faina la moră, đi supt pĭatră pikă-n lada, đin kare s-adună ku lopata șî sa puńe-n sak — brašno u vodenici ispod kamena pada u mućnjak, odakle se skuplja isponom i sipa u džak [Buf.] ♦ rum. ladă ♦ etim. < nem. Lade

lagĭer (mn. lagere) [akc. lagĭer] (i. s.) — logor ∎ în ratu-ļ đintîń ĭ-a-ntăļirit bugari, șî ĭ-a mînat în lagĭer în Bugariĭe — u Prvom svetskom ratu interniralih ih Bugari i oterali u logore u Bogarskoj [Por.] ♦ rum. lagăr ♦ etim. < nem. Lager

laĭe [akc. laĭe] (prid.) (nepr.) — (color) (zast.) crn ∎ în turmă a fuost numa o uaĭe laĭe, alalće tuaće albe — u stadu je sam jedna ovca bila crna, sve ostale su bile bele ♦ sup. alb, băl [Por.] ♦ rum. laie

lak (mn. lakurĭ) (i. m.) — (hidr.) ① bara ∎ vaśiļi adapă la un lak kare nu sakă ńiśkînd — krave poji na bari koja nikad ne presušuje ② jezero ∎ kînd a fuost în armată, ažuns la vrun lak pista kare a trĭekut ku orańițîļi — kad je bio u vojsci, naišli su na neko jezero koje su preplovili na čamcima ③ kladenac, izvor ∎ supt un fag în moșîĭa nuastră, în adînkatură đi pĭatră s-a skure apă rîaśe, țîńe șă vara șă ĭarna, lak țapîn đi apă bautuare đi doă-triĭ kăș veśińe — pod jednom bukvom na našem imanju, u kamenom udubljenju, skuplja se hladna voda, ima je i leti i zimi, jak izvor pijaće vode za dve-tri susedne kuče [Por.] ♦ rum. lac ♦ etim. < lat. lacus

lakît (mn. lakîće) [akc. lakît] (i. s.) — (tehn.) katanac ∎ lakîtu ĭe bukată đi înkeĭat kare a ĭeșît la nuoĭ dupa rat — katanac je predmet za zaključavanje koji se kod nas pojavio posle rata ∎ lakîtu sa îńkiđe ku kĭaĭa kare ĭe adîns fakută đi ĭel — katanac se zaključava ključem koji je specijalno napravljen za njega [Por.] ♦ rum. lacăt ♦ etim. < mađ. lakat

lakrîma (ĭuo lakrîmĭeḑ, ĭel lakrîmĭaḑă) [akc. lakrîma] (gl.) — suziti, roniti suze ∎ sa vaĭtă kă-ĭ lakrîmĭaḑă uokĭo-l stîng vro doă-triĭ ḑîļe — žali se da mu suzi levo oko već dva-tri dana [Por.] ♦ rum. lăcrima ♦ etim. < lat. lacrimare

lakrîmă (mn. lăkrîmĭ) [akc. lakrîmă] (i. ž.) — suza ∎ kînd o vaḑuĭ, îm pļekară lăkrîmiļi sîngure — kad sam je video, suze su mi same potekle [Por.] ♦ dij. var. lakrămă, (mn. lăkrămĭ) [Kmp.] ♦ rum. lacrimă ♦ etim. < lat. lacrima

Laku Sînźeriș [akc. Laku Sînźeriș] (sint.) — (top.) Pasdrenovo Jezero, zvano mesto u okolini Majdanpeka ∎ Laku Sînźeriș ĭe un lak koźa mare pi Vaļa Prerastuluĭ, kîtra rîsarit đi La Măĭdan, pi lînga kare ĭastă mulț sînźeriș — Pasdrenova Jezero je poveća bara u Dolini Prerasta, istočno od Majdanpeka, oko koje ima mnogo pazdrena ♦ up. sînźeriș [Por.]

lakuț (mn. lakuță) [akc. lakuț] (i. s.) — (demin.) barica; jezerce ∎ a sakat rîurļi, a ramas koļa-koļa numa ńișći lakuță, n-avĭem unđe să adapăm vićiļi — presušile reke, ostale su samo tu i tamo po neke barice, nemamo gde da napojimo stoku ♦ var. lakuļeț ♦ / lak+uț [Por.] ♦ rum. lăcuț

lakuļeț (mn. lakuļeță) [akc. lakuļeț] (i. s.) — (demin.) barica; jezerce ∎ dupa pluaĭe, în urmiļi vaśiluor, pi unđ-a mĭers pin pomîntarĭ muaļe, đ-arîndu a ramas lakuļeț ku apă — posle kiše, na kravljim tragovima, kud god su išle preko mekog zemljišta, svuda su ostale barice sa vodom ♦ var. lakuț ♦ var. lakșuor [Por.] ♦ rum. lăculeț

lakustă (mn. lakusće) [akc. lakustă] (i. ž.) — (ent.) (zast.) skakavac (Pachytylus migratorius) ∎ puvesta aĭ batrîń kă vrodată a veńit đi la Kraĭna lakusta ka nuvîru, ș-a zatrit padurĭe fļeś — pričali su stari da je nekad iz Krajine dolazila najezda skakavaca poput oblaka, i da su satirali šumu sasvim ∎ kît lumĭa s-a ćemut đi lakustă, sa vĭađe pin ađet la Kraśun, kînd a lasat o bukatură đi karńe pi frigarĭe „đi merćigu kășî”, șî l-a dat đi pomană „la lakustă” — koliko su se ljudi bojali skakavaca, vidi se po običaju za Božić, kad su ostavljali jedan komad mesa na ražnjiću „za kućni izdatak” i namenjivali ga skakavcima ♦ sin. skaluș [Por.] ♦ rum. lăcustă ♦ etim. < lat. lacusta (= locusta)

lapće (mn.) [akc. lapće] (i. m.) — (nutr.) mleko ∎ kopilu suźe lapće đi la mumî-sa, da nuoĭ mînkăm lapće đi vakă, đi uaĭe, or đi kapră — dete siše mleko od majke, a mi jedemo kravlje, ovčje ili kozje mleko ∎ alb ka lapćiļi — belo kao mleko ∎ lapćiļi înkĭegat — sasireno mleko ∎ lapće dulśe — slatko mleko ∎ lapće akru — kiselo mleko ∎ buĭeḑ ku lapće — mlečne biljke [Por.] ♦ rum. lapte ♦ etim. < lat. lac, lactem

lapćiļi kîńiluĭ (sint.) — (bot.) mlečika ∎ ku lapćiļi kîńiluĭ aĭ batrîń în rîu a-nbatat pĭeșći kînd a trăbuit să-ĭ prindă đi prazńik — sa mlečikom Vlasi su u reci opijali ribu kad je trebalo da je love za slavu [Crn.] ∎ đin lapćiļi kîńiluĭ s-a-mpļećiașće kununa kare sa puńe la gura gaļețî în kare sa mulg uoiļi la Sînźuorḑ — od mlečike se plete venac koji se stavlja na vedro u koje se muzu ovce na Đurđevdan (Tanda) [Por.] ♦ rum. laptele cânelui

lapoviță [akc. lapoviță] (i. ž.) — lapavica, kiša izmešana sa snegom [Kmp.] ♦ rum. lapoviţă ♦ etim. < bug. srb. lapavica

laptar (mn. laptarĭ) (i. m.) — (muz.) violonista ∎ Milan Rașanțanu dîn Mlaoa a fuost măĭ kunoskut laptar, l-a șćut tuoț dăn Stig pănă-n Omuoļ — Milan Rašančanin iz Mlave bi je najpoznatiji violinista, znali su ga svi, od Stiga do Homolja ♦ dij. var. lîutarĭ [Por.] ♦ rum. lăutar

laptă (mn. lăpț) [akc. laptă] (i. ž.) — (muz.) violina ∎ înga dă mik m-a tras doru dupa laptă — još od malena me je vukla ljubav prema violini [Mlava] ♦ dij. var. laută [Por.] ♦ rum. lăută

laptukă (mn. laptuś) [akc. laptukă] (i. ž.) — (bot.) maslačak (Taraxacum officinale) ∎ buĭađa-sta sa kĭamă laptukă, kî are lapće-n dudă — ova trava se zobe „laptuka” ĭer ima mleka (=lapće) u stablu ∎ (muz.) kînd am fuost pîkurarĭ, am kuļes laptuka, am spinćikato ku ungĭa đi un lat đi duauă źeĭśće la mižluok, ș-am luvat țaua-ĭa-n gură, ș-am suflat în ĭa: a ĭeșît un glas đin ĭa kare a răsunat pista ļivĭeḑ; am vrut să m-audă pîkurarițîļi đin okuol — kad sam bio čobanin, brao sam maslačak, pravio noktom prorez na sredini u širini od dva prsta, stavljao sam tu cevčicu u usta, i duvao sam u nju: izlazio je iz nje glas koji se širio preko livada; hteo sam da me čuju čobanice iz okoline [Por.] ♦ rum. lăptucă ♦ etim. < lat. lactuca

laptuos (laptuasă) (mn. laptuoș, laptuasă) [akc. laptuos] (prid.) — mlečan, koji ima ili daje mnogo mleka ∎ vaśiļi đemult n-a fuost nu șću kît đi laptuosă, ama a putut să fomĭaḑă mult, să duarmă afară, sî rabđe fara apă — krave nekada nisu bile ne znam koliko mlečne, ali su mogle dugo da gladuju, da spavaju napolju, da trpe žeđ [Por.] ♦ rum. lăptos

larg (largă) (mn. larź, larźe) [akc. larg] (prid.) — (za prostor) širok, prostran ∎ kîmp lung șî larg — polje dugo i široko ∎ du-će drakuluĭ, larg țî drumu — idi dođavola, širok ti je put ∎ dă ku mînă largă — daje širokom rukom ∎ (u izr.) în lung șî-n larg — uzduž i popreko ∎ (u izr.) lumĭa largă — široki svet ♦ up. lat [Por.] ♦ rum. larg ♦ etim. < lat. largus

larmă (mn. lărmurĭ) (i. ž.) — larma, galama ∎ śe larmă sa va auḑî la veśiń, să nu sa fi luvat ĭară đi gît, bĭețîĭuoșî — kakva li se to galama čuje kod suseda, da se nisu opet uhvatili za gušu, pijandure ♦ sin. zguomît, sfadă, gîlśauă [Por.] ♦ etim. < mađ. larma

larźi (ĭuo larźiesk, ĭel larźiașće) [akc. larźi] (gl. p. ref.) — širiti, raširiti, proširiti (u prostoru) ∎ gaura-sta trăbe larźi ku sakurĭ — ovu rupu treba proširi sekirom ∎ prĭamult s-a larźit — previše se raširio ∎ muma larźiașće patu — majka širi (razvlači) krevet ∎ pasîrĭa a larźit ăripiļi, ș-a zburat — ptica je raširila krila, i odletela ♦ up. răsfira [Por.] ♦ rum. lărgi

larźime (mn. larźimĭ) [akc. larźime] (i. ž.) — (za prostor) širina, proširenje; prostranost ∎ kînd s-a kîsîtorit rumîńi, s-a uĭtat unđe ĭastă đestulă larźime đi paskut vićiļi — kada su se Vlasi naseljavali, gledali su gde ima dovoljno širine za napasanje stoke ♦ up. lațîme [Por.] ♦ rum. lărgime

larźit (larźită) (mn. larźiț, larźiće) [akc. larźit] (prid.) — raširen, proširen ∎ împușkat, golîmbu kaḑu ku ăripiļi larźiće — upucan, golub pade raširenih krila ∎ patu ĭe măĭ bun đi durmit kînd ĭe larźit — krevet je bolji za spavanje, kad je raširen ∎ drumu pista munće ĭe larźit, puoț sî trĭeś șî ku karu înkarkat — put preko planine je proširen, možeš da prođeš i sa natovarenim kolima [Por.] ♦ rum. lărgit

lasa (ĭuo las, ĭel lasă) [akc. lasa] (gl. p. ref.) — ① ostaviti, pustiti, bataliti ∎ la lasat muĭarĭa — ostavila ga je žena ∎ dakă nu sa lasă đi bĭare, o sî muară — ako ne batali piće, umreće ∎ dakă tatî-su no va lasa sî sa mariće, ĭa o sî fugă dupa ĭel — ako je otac neće pustiti da se uda, ona će pobeći za njega ② (med.) onemoćati, popustiti; izdati ∎ ĭastă triĭ ań đi kînd l-a lasat piśuariļi, șî numa ḑaśe-n pat — ima tri godine kako su ga izdale noge, i samo leži u krevetu ③ (psih.) svideti se, dopadati se, želeti nešto, žudeti za nečim ∎ a spus đeșkis k-ăĭ sa lasă la baĭato-la, șî traźe sî sa mariće dupa ĭel — priznala je da joj se taj momak sviđa, i da želi da se uda za njega ∎ kopilu mîngă, plînźe k-ăĭ sa lasă la dulśețurĭ — razmaženo dete, plače od želje za slatkišima ∎ (u izr.) mi sa lasă la aĭa șî aĭa — sviđa mi se to i to, žudim za tim [Por.] ♦ rum. lăsa ♦ etim. < lat. laxare

lasat (lasată) (mn. lasaț, lasaće) [akc. lasat] (prid.) — ostavljen, napušten ∎ ku ańi a trait lasată đi uom — godinama je živela ostavljena od muža ∎ kopiĭ lasaț đi parinț — deca napuštena od roditelja ∎ satu guol, kăș pustîńe, lasaće đi lumĭe ku ușa la parĭaće — prazno selo, puste kuće, ostavljene od ljudi širom otvorenih vrata [Por.] ♦ rum. lăsat

lastarĭ (mn.) [akc. lastarĭ] (i. m.) — (bot.) *izdanak, mladica* ∎ ♦ rum. lăstar ♦ etim. < bug. srb. lastar; grč. βλαστάρι

lastav (mn. lastavi) [akc. lastav] (i. m.) — (ornit.) pčelarica (Merops apiaster) ∎ zburară lastavi șî ńi zatriră albińiļi — doleteše pčelarice, i zatreše nam pčele ∎ am omarît lastavi dă la stupi — ubio sam pčelarice sa pčelinjaka [Mlava] ♦ dij. sin. priguruĭ [Rečica, Stig] ∎ priguruĭu sa kuĭbaḑă prîn găurĭ, fakuće în pomînt muaļe, măĭ đes în taĭatura drumuluĭ, unđe drumu taĭe țărmu — pčelarica se gnezdi u rupama, napravljenim u mekoj zemlji, najčešće u usecima puta, gde put proseca breg [Stig]

lat (lată) (mn. laț, laće) (prid.) — (za površi) širina ∎ blană lată žumataće đi mĭetîr, da đi lungă, ḑîaśe — daska široka pola metra, a dugačka deset ∎ kît ĭe śeva đi lat, s-a mîsurat vrodată ku palma, șî s-a spus: o palmă đi lat, doă pălmĭ ... — koliko je nešto široko, merilo se nekada dlanom, pa se govorilo: jedan dlan širine, dva dlana ... ∎ lat ku larg nuĭe tuot o masură: đi lațîmĭa pînḑî or a blăńi, sa ḑîśe „lat”, da đi larźimĭa drumuluĭ, or alu gaura vasuluĭ, sa ḑîśe „larg” — „lat” i „larg” nisu iste mere: za širinu platna ili daske, kaže se „lat”, a za širinu puta, ili otvora nekog suda, kaže se „larg” ♦ supr. îngust ♦ up. larg [Por.] ♦ rum. lat ♦ etim. < lat. latus

laută (mn. lauț) [akc. laută] (i. ž.) — violina, gudački muzički instrument ∎ lauta are patru kuorḑ, pista kare lăutarĭu traźe ku arku — violina ima četiri žice, preko kojih violinista prevlači gudalom ∎ în laută măĭ frumuos sa kîntă źuokurļi aļi batrîńe — na violini se najlepše sviraju starinska kola ♦ up. lîutuarĭ [Por.] ♦ dij. var. laptă [Mlava] ♦ rum. lăută ♦ etim. < tur. lâuta, Ngr. laúto

laviță (mn. laviț) [akc. laviță] (i. ž.) — (izob.) polica za sudove ∎ lavița ĭe o blană pusă pi doĭ truș dupa ușă la oźak, pi kare stau vasurļi ku apă — lavica je daska stavljena na dva trupca iza vrata kamina, na kojoj se drže sudovi za vodu ∎ uńi ḑîk laviță șî la postavița đi supt kuoșu muori — neki lavicom zovu i korice ispod voideničnog koša [Por.] ♦ rum. laviță ♦ etim. < bug. lavica

lavur (mn. lavurĭ) [akc. lavur] (i. m.) (mobil.) — lavor, metalna ili plastična posuda za umivanje i pranje [Por.] ♦ rum. lavoar ♦ etim. < Fran. lavoir

laț (mn. lațurĭ) (i. s.) — omča, zamka ∎ lațu ĭe nuod larg đi ață, đi sfuară or đi žîță kare puaće ĭuta sî sa aduńe, șă să strîngă tare aĭa śi ĭe prins în ĭel — omča je široki čvor od konca, užeta ili žice koji može brzo da se skupi, i da čvrsto stegne ono što je uhvaćeno u njemu ∎ (u izr.) a dat în laț — upao, uhvatio se u zamku ∎ laț đi ĭepurĭ — zamka za zečeve [Por.] ♦ rum. laț ♦ etim. < lat. *laceus (= laqueus)

lăbdatuorĭ (mn. lăbdatuorĭ) [akc. lăbdatuorĭ] (i. m.) — (izob.) hvalisavac ∎ atîta ĭe đi mare lăbdatuorĭ, đi nu sa puaće trai đi ĭel — toliko je veliki hvalisavac, da se ne može živeti od njega ∎ șî ĭel ĭe lăbdatuorĭ, ama kît ĭe đi lăbdatuoare muĭari-sa, aĭa nuĭe ńiśunđe pi lume — i on je hvalisavac, ali kakva je hvalisavica njegova žena, to nigde u svetu nema [Por.] ♦ rum. lăudator ♦ etim. < lat. laudatorius

lăkomiță (mn. lăkomiț) [akc. lăkomiță] (i. ž.) — (tehn.) ustava, brana ∎ lăkomița ĭe ușă fakută pi marźîna ĭaruźi, kare sa înkiđe ku blăń, kînd trăbe sî sa oprĭaskă or sa porńaskă muara — ustava je prolaz na obali jaruge, koji se zatvara daskama, kad treba da se zaustavi ili pokrene vodenica ∎ kînd lăkomița sa înkiđe, apa mĭarźe pi ĭarugă șă umpļe butuońu, șî muara lukră — kad se ustava zatvori, voda teče jarugom, puni badanj i vodenica radi ∎ kînd lăkomița sa đeșkiđe, apa nu kure kîtra butuoń, numa sa duśe ĭară în rîu, înapuoĭ, șî muara stă — kad se ustava otvori, voda ne teče ka badnju, nego se vraća nazad u reku, i vodenica stoji ♦ var. lîkovița [Por.] ♦ dij. sin. zapuor (Plavna)[Pad.] ♦ etim. < srp. lakomica

lărmui (ĭuo lărmuĭ, ĭel lărmuĭe) (gl.) — larmati, galamiti ∎ kopiĭi la şkuală atîta lărmuĭe đi vrĭamĭa đi ođină, đi-ţ strabat urĭekiļi — deca u školi toliko galame za vreme odmora, da ti probijaju uši [Por.]

lăutar (mn. lăutarĭ) [akc. lăutar] (i. m.) — (muz.) violonista, svirač na violini ∎ lăutari đemult avut mare katare: fara iĭ n-a trĭekut ńiś o visaļiĭe, đi la șîḑîtuare pănă la nuntă mare — violinisti su nekad imali veliku tražnju: bez njih nije prošlo ni jedno veselje, od sedeljke do velike svadbe ♦ var. lautar, lăutarĭ, lîutarĭ [Por.] ♦ dij. var. laptar [Mlava] ♦ rum. lăutar

lînă (mn.) [akc. lînă] (i. ž.) — vuna ∎ măĭ multă lîna sa kapîtă kînd sa tung uoĭiļi — najviše vune se dobija kada se šišaju ovce ∎ ĭastă lînă albă șî lînă ńagră, đi kum ĭe uaĭa — ima bela vuna i crna vuna, po tome kakva je ovca ∎ lîna sa tuarśe — vuna se prede [Por.] ♦ rum. lână ♦ etim. < lat. lana

lînga [akc. lînga] (predl.) — pored, kraj, do, uz ∎ nu l-a lasat să șadă lînga ĭa, parke o manînkă — nije ga pustila da sedne pored nje, kao da će je pojesti ∎ kasa luĭ ĭe uodma lînga nuastră — njegova je kuća odmah do naše ∎ s-a tras pi lînga ĭel înga đi mik — privio se uz njega još od malena ♦ var. lîngă [Por.] ♦ rum. lângă ♦ etim. < lat. longum ad.

lînuos (lînuasă) (mn. lînuoș, lînuasă) (prid.) — (o ovci) dlakav, bogat vunom ∎ uaĭa lînuasă, are lînă multă — dlakava ovca, ima dosta vune ♦ sin. mițuos [Por.] ♦ rum. lânos

lokui (ĭuo lokuĭesk, ĭel lokuĭașće) [akc. lokui] (gl. p. ref.) — (ret.) naseliti, nastaniti ∎ Rumîńi oĭari s-a lokuit măĭ mult pi munț, unđe ĭe ĭastă luok mare đi viće — Vlasi stočari naselili su se najviše po planinama, gde ima dosta mesta za stoku ∎ peșkari sînt lokuiț pi lînga rîurĭ marĭ, în kare ĭastă mulț pĭeșć — ribari su naseljeni pored velikih reka, u kojima ima dosta ribe [Por.] ♦ rum. locui ♦ etim. < mađ.lakni

lokuituorĭ (mn. =) (i. m.) — (ret.) meštanin; naseljenik ∎ lokuituorĭ ĭe insă kare traĭașće într-un luok, kum ĭe satu, or ĭe lokuit în vrun țînut — meštanin je osoba koja živi u nekom mestu, kao što je selo, ili je naseljena u nekoj oblasti [Por.] ♦ rum. locuitor

lokșuor (mn. lokșuară) [akc. lokșuor] (i. s.) — (anat.)(izob.) posteljica, placenta ∎ lokșuoru sa faśe în ruodu muĭeri, kînd ĭa ramîńe greuańe — posteljica se formira u ženinoj materici, kad ona zatrudni ∎ în lokșuor în burta mumi traĭașće șî krĭașće kopilu pănă la noă luń — u posteljici u majčinoj utrobi živi i raste dete do devetog meseca ∎ (ver.) ĭastă kopiĭ kare s-a fak în lokșuor, đi iĭ sa ḑîśe kî sînt fakuț „în kimĭașă”, șă sa krĭađe kă sînt vîlvuoș — ima dece koja se rađaju u posteljici, za njih se kaže da su rođeni „u košulji”, i veruje se da imaju natprirodnu moć ∎ vita are suarće, da muĭarĭa lokșor — stoka ima „soarće” a žena „lokšor” ♦ sin. suarće, kimĭașă [Por.] ∎ (mag.) dupa nașćire, lokșuoru să-ngruapă supt vrun puom rođituorĭ, muĭarĭa sî măĭ rođaskă ka pomo-la, da kopîĭi să krĭaskă sînatuoș — posle porođaja, posteljica se zakopa pod nekom rodnom voćkom, da žena rađa i dalje, a da deca rastu zdrava (Leskovo, kaz. Milica Adamović, r. 1954) [GPek] ♦ dij. var. lokșor [Buf.] ♦ rum. locșor

lovi (ĭuo lovĭesk, ĭel lovĭașće) (gl. p. ref.) — ① (med.) udariti, povrediti, ozlediti; zaboleti ∎ aļergat pin padure, șî l-a lovit krĭanga pista uokĭ — trčao je kroz šumu, i udarila ga je grana preko očiju ∎ s-a lovit la lukru — povredio se na poslu ∎ sa vaĭtă kă đintr-odată l-a lovit la burtă — žali se da ga je iznenada zaboleo stomak ♦ sin. fîrîma, vîtama ② (muz.) slagati se ∎ kînd kîntă măĭ mulț fluĭeraș, ku fluirĭ măĭ miś șî măĭ marĭ, fluiriļi trăbe să fiĭe așa fakuće đi sî sa lovĭaskă kalumĭa — kad svira grupa frulaša, sa manjim i većim frulama, frule treba da budu tako izrađene da se lepo slažu ♦ sin. ogođi ③ (o gađanju) pogoditi ∎ avut mare naruok kă plumbu la lovit lînga ińimă, ș-a ramas viu — imao je veliku sreću da ga je metak pogodio blizu srca, pa je ostao živ ∎ bun vînatuorĭ đi tuot, unđe sa uĭtă ku uokĭu, akoluo lovĭașće ku plumbu — odličan lovac, gde pogleda okom, tu pogodi metkom ④ (u kletvama) spopasti, stići, strefiti, umreti ∎ (klet.) lovila-r muarća, dabuogda — strefila ga smrt, dabogda ♦ sin. putrîvi ④ (u kletvama) [Por.] ♦ rum. lovi ♦ etim. < slov. loviti

lovit (lovită) (mn. loviț, loviće) [akc. lovit] (prid.) — (med.) udaren, povređen; pogođen ∎ a fuost lovit în kap đintîń, minće kî s-a lovit la lukru — bio je udaren u glavu od ranije, laže da se povredio na poslu ∎ puorku sîrbaćik ĭe lovit ku pușka, nu puaće sî sa dukă đeparće — divlja svinja je pogođena puškom, ne može da ode daleko ∎ (u izr.) lovit ku ļeuka, pļesńit — udaren levčom, blesav ♦ sin. fîrîmat, vîtamat, uśis [Por.] ♦ rum. lovit

lovitură (mn. loviturĭ) [akc. lovitură] (i. ž.) — (med.) povreda, ozleda; rana ∎ lovitură ĭe fîrîmatură pi trupu uomuluĭ kare s-a fakut kînd uomu s-a lovit ku śuava — ozleda je povreda na ljudskom telu koja je nastala kada se čovek nečim udario ♦ sin. fîrîmatură, vîtamatură [Por.] ♦ rum. lovitură

lozî (ĭuo lozăsk, ĭel lozîașće) [akc. lozî] (gl.) — ① (psih.) glupaviti, gubiti razum; tupaviti; lapiti ∎ baba a-nśeput să lozîaskă, nu măĭ șćiĭe śe vorbĭașće — baba je počela da lapi, više ne zna šta govori ② (fig.) govoriti gluposti; spletkariti; glupirati se; lupati, lupetati ∎ nu sa ćiame đi ńima, mĭarźe pin sat șî lozîașće — ne boji se nikoga, ide selom i spletkari [Por.]

lozît (lozîtă) (mn. lozîț, lozîće) [akc. lozît] (prid.) — (psih.) tupav, senilan, nerazumen, koji je izlapeo ∎ nu ći mira, muoșu ku ańi traĭașće așa lozît đi tuot — ne čudi se, čiča godinama živi tako potpuno senilan ∎ nuĭe đi kopilu mĭeu fata vuastră lozîtă — nije za moga sina vaša tupava kći [Por.]

luază (mn. luază) [akc. luază] (i. ž.) — ① glupost, nepromišljena reč, ili postupak ∎ vorbĭașče la luază — lupa gluposti ∎ luază đi gruază — grozne gluposti ∎ atîća luază sa puvestăsk đi ĭa pin sat, da ĭa nu dă doă parîaļe — tolike glupost se pričaju o njoj po selu, a ona ne da dve pare ♦ var. lozîĭe ② starudija, otpad ∎ podrumu s-a umplut đi luază, kînd îm vińe odată, pi tuaće ļi labîd în borugă — podrum je pun starudija, kad mi jednom dođe, sve ću ih baciti u potok ③ (tehn.) deo nekog sklopa, kome se ne zna ime ∎ muoșu Ļikă a fuost kovaś bun, dupa rat la luvat partizańi sî fakă la luază đi plug — čuča Ilija je bio dobar kovač, posle rata vlast ga je unajmila da pravi delove za plug ∎ nu s-a dus la muară, kî-ĭ s-a frînt vro luază la kar — nije otišao na vodenicu, jer mu se polomio neki deo na kolima ♦ up. lauză [Por.] ♦ rum. loază ♦ etim. < slov. loza

lubarĭ (i. m.) — (bot.) deblo, stablo ∎ kînd faś ćiĭ đi ļegat snuopi, kaț lubarĭ đi ćiĭ să fiĭe nalț șî đirĭepț ka lumanarĭa — kad praviš liku za vezivanje snopova, tražiš lipovo deblo da bude visoko i pravo kao sveća [Por.] ♦ rum. liubar ♦ etim. < mađ. lóbálni

lugaś (mn. lugaś) [akc. lugaś] (i. m.) — (ornit.) zimovka (Pyrrhila vulgaris) ∎ lugaśu ĭe o pîsarikă frumuasă, ku ćuok skurt, șî ku pĭańe ruoșe pi pĭept șî la gît — zimovka je lepa ptičica, crnoga kljuna i sa cvenim perjem na grudima i oko vrata ♦ var. logośiță (Tanda) [Por.] ♦ rum. lugaci

lugośiță (mn. lugośiț) [akc. lugośiță] (i. m.) — (ornit.) štiglic, mala šarena ptica pevačica (Carduelis carduelis) ∎ lugośița ĭe măĭ frumuasă pasîrĭe-n padurĭe — štiglic je najlepša šumska ptica (Rudna Glava) ∎ lugośița ĭe pasîrĭe mikă șî pistriță — štiglic je mala i šarena ptica (Tanda) ♦ var. lugaśiță [Por.] ♦ rum. logociţă ♦ etim. < srb. štiglic

lukra (ĭuo lukru, ĭel lukră) [akc. lukra] (gl.) — raditi, vršiti neki posao ∎ așćată să înśapă lukra aĭ măĭ batrîń îńtîń, pă dupa aĭă sî sa pună pi lukru șî aĭ măĭ ćińirĭ — čekaju da prvo počnu raditi stariji, a onda da počnu i mlađi ∎ đemult greu s-a lukrat, kă tuot s-a lukrat ku mîńiļi șî ku pućarĭa guală — nekada se teško radilo, jer se sve radilo rukama i golom snagom [Por.] ♦ rum. lucra ♦ etim. < lat. lucubrare

lukratuorĭ (mn.) [akc. lukratuorĭ] (i. m.) — radnik ∎ mulț lukratuorĭ a pĭerdut lukru, șî katînd alt lukru, s-a dus în strinataće — mnogo je radnika izgubilo posao, i tražeći drugi posao, otišli su u tuđinu ∎ a fuost lukratuorĭ bun, ku plată bună — bio je dobar radnik, sa dobrom platom ♦ sin. munćituorĭ [Por.]

lukru (mn. lukrărurĭ) [akc. lukru] (i. s.) — rad, posao ∎ ćińerișu astîḑ n-are lukru — omladina danas nema posla ∎ lukratuori s-a dus đinuapće la lukru — radnici su otišli rano na posao ∎ đin mare ļiańe, a pĭerdut lukru — zbog velike lenjosti, izgubio je posao ∎ (u izr.) s-a prins la lukru — zaposlio se ♦ var. lukratură ♦ sin. munkă [Por.] ♦ rum. lucru

lulă (mn. luļe) (i. ž.) — lula ∎ ① lulă sa ḑîśe la tuata țauă strîmbă — lulom se naziva svaka iskrivljena cev ② lula la kazan — kazanska lula ∎ lula lu kazan ĭe o țauă đi aramă, lungă șî strîmbă, pin kare rakiu ĭasă đin kazan ka aburu, șă trĭaśe pin kada ku apă rîaśe, unđe đin abur sa faśe bĭeutură, śe kure pi luļiu în źuban — kazanska lula je jedna bakarna cev, duga i kriva, kroz koju rakija izlazi iz kazana kao para, i koja prolazi kroz kadu sa hladnom vodom, gde se iz pare pretvara u piće, koje kroz lulište curi u žban ③ lula đi tutuńit — pušačka lula ♦ var. luļiu — lulište [Por.] ♦ etim. < srb. лула < tur, lüle „cev”

lumanarĭe (mn. lumanărĭ) [akc. lumanarĭe] (i. ž.) — *sveća* ∎ lumanarĭa sa faśe đin śĭară [Por.] ♦ rum. lumânare ♦ etim. < lat. luminaria

lume (mn. =) [akc. lume] (i. ž.) — svet ① (o prostoru) ekumena, svet nastanjen ljudima ∎ kînd guod sa ḑîśe lume, sa ginđașće la uamiń, sprînžîț în tuaće părțîļi — kad god se kaže „lume”, misli se na ljude, raširene na sve strane ∎ (u izr.) lumĭa albă — beli svet ∎ s-a dus în lumĭa albă — otišao u beli svet ② (o čoveku) ljudi, manja ili veća skupina ∎ a fuost uom bun, tuata lumĭa s-a plîns dupa ĭel — bio je dobar čovek, svi su ljudi plakali za njim ∎ multă lume a omorît Ńamțî fara ńiśkotrĭabă — mnogo ljudi su ubili Nemci bez ikakve potrebe ③ onaj svet ∎ (ver.) lumĭa-ĭa ĭe lumĭe unđe s-a duk aĭ muorț, șî în kare iĭ traĭesk đi veśiĭe — onaj svet je svet u koji odlaze umrli, i u kome oni žive večno ♦ var. lumĭe ♦ sin. vilaĭt [Por.] ♦ rum. lume ♦ etim. < lat. lūmen

lumina (ĭuo lumin, ĭel lumină) [akc. lumina] (gl.) — svetleti, obasjavati ∎ suariļi lumină pista tuot pomîntu — sunce svetli preko cele zemlje ∎ luna lumină nuapća ka kînd ĭe ḑîua — mesec svetli noću kao da je dan ♦ sin. ļikura [Por.] ♦ etim. < lat. luminare

luminat (luminată) (mn. luminaț, luminaće) [akc. luminat] (prid.) — osvetljen, obasjan ∎ đi kînd ń-a veńit struĭa, kasa ĭe luminată ka kînd ĭe ḑîua — odtkad je došla struja, kuća nam je osveljena kao da je dan ♦ sin. viđerat [Por.] ♦ rum. luminat

lumină (mn. lumiń) [akc. lumină] (i. ž.) — ① svetlost ∎ ḑîua avĭem lumină đi la suare, nuapća đi la lună — dan ju imamo svetlost od sunca, noću od meseca ② svetiljka ∎ lumină ĭe aĭa śe dă viđarĭe: lumanarĭe, fiļińerĭ, lampă — svetiljka je ono što daje svetlost: sveća, fenjer, lampa [Por.] ♦ rum. lumină ♦ etim. < lat. lumina

lunaćik (lunaćikă) (mn. lunaćiś, lunaćiśe) [akc. lunaćik] (prid.) — (ver.) jednomesečnik, osoba rođena istog meseca ∎ lunaćik ĭe insă naskută tuot într-o lună ku mińe — jednomesečnik je osoba rođena istog meseca sa mnom ∎ lunaćiśi sînt ļegaț ku o skrisă — jednomesečnici su vezani istom sudbinom ♦ up. ḑîvaćik [Por.] ♦ rum. lunatic ♦ etim. < lat. lunaticus

lunarĭ [akc. lunarĭ] (i. m.) — (kal.) (izob.) decembar ∎ astîḑ rar đin-tra-ĭ batrîń kare măĭ țîńe minće kă luna đi la urmă pi kîļindarĭo-l babĭesk s-a kĭemat, pi lînga andrĭauă, șî lunarĭ — danas se retko ko među starijima seća da se poslednji mesec bapskog kalendara, pored „andreje”, zvao i „lunar” ∎ a tunat lunarĭu, sa-nkĭaptură anu — počeo je decembar, završava se godina ♦ / < lună — mesec [Por.]

lună (mn. luń) [akc. lună] (i. ž.) — (kal.) mesec, vremenska jedinica, dvanaesti deo godine ∎ în an ĭastă doasprîaśe luń — u godini ma dvanaest meseci ∎ luńiļi în Omuoļ sa kĭamă: ĭanuar, faurar, marțîșuor, beļituor, maĭ (florar), flurar, sîmanatuor, gustar, pikatuor (koptuor), kuļesator, brumar, andriauă — u Homolju meseci se zovu: januar, februar, mart, april, maj, jun, jul, avgust, septembar, oktobar, novembar, decembar [Hom.] ♦ rum. lună ♦ etim. < lat. luna

lung (lungă) (mn. lunź, lunźe) [akc. lung] (prid.) — ① (za meru) dug, dugačak ∎ ń-așćiată drum lung — čeka nas dug put ∎ vara ĭe ḑîua lungă — leti je dan dug ∎ puartă pîăru lung — nosi dugu kosu ∎ (komp.) lung, lunguț, măĭ lung, șî măĭ lung, măĭ lung đin tuot — dug, poduži, duži, još duži, najduži (duži od svega) ② (fig.) (u izr.) alapača, torokuša ∎ muĭare ku ļimbă lungă — žena sa dugačkim jezikom [Por.] ♦ rum. lung ♦ etim. < lat. longus

lungu [akc. lungu] (pril.) — (u izr.) a. izdaleka, poizdalje, u potaji ∎ a luvato ku lungu, să vadă ku kare sa-npreună — prati je poizdalje (u potaji), da vidi s kim se sastaje b. uporno, istrajno; neprestano; dugo ∎ đemult gazda a mînat sluga ku lungu, ka pi lup — nekada je gazda terao slugu neprestano, kao kurjaka [Por.]

Lungu [akc. Lungu] (i. m.) — (antr.) Dugi, Dugić, Dugonja, vlaški nadimak za izrazito visoke i mršave ljude ∎ Trailă Lungu frumuos a kîntat în fluir — Trailo Dugi je lepo svirao frulu ∎ poļikra Lungu sa puńe șî pi kopiĭi luļ șî vrĭame đi vrĭame ruda-ntrĭagă sa poļikrĭaḑă Lunguońi, la urmă poļikra-sta tună șîn kîărț ka prezimiļi „Lungulović” — nadimak „Dugi” prenosi se na njegovu decu i vremenom se cela familija nazove „Dugić”, na kraju ovaj nadimak uđe i u knjige kao prezime „Lungulović” [Por.] ♦ rum. Lungu

lunguț (lunguță) (mn. lunguț, lunguță) [akc. lunguț] (prid.) — (dem.) duguljast, neznatno izdužen ∎ a frînt un bît lunguț đin đin ļiemn, șî s-a pus ku bataĭa pi kopilașo-la — odlomio je jedan poduži prutić sa drveta, i navalio batinama na ono detence ♦ / lung + -uț [Por.] ♦ rum. lunguţ

lunguĭat (lunguĭată) (mn. lunguĭaț, lunguĭaće) [akc. lunguĭat] (prid.) — a. (za materiju) izdužen, koji je promenio dužinu istezanjem, rastezanjem, izrastanjem ∎ kîńiļi s-a lunguĭat la umbră — pas se izdužio u hladovini b. (za položaj) ispružen u svoj dužini ∎ śe staĭ pi pat așa lunguĭat, đi nu puaće ńima sî sa măĭ kulśe? — što ležiš u krevetu tako ispružen, da ne može više niko da legne? ♦ up. lunźit — (za vreme) produžen [Por.] ♦ rum. lunguieţ

lunguļiaće (mn. lunguļieț) [akc. lunguļiaće] (i. m.) — (pej.) dugajlija, dugonja ∎ a pļekat ku un lunguļiaće đi baĭat, nalt șî supțîrĭe ka pražîna — pošla je sa jednim dugajlijom od momka, visokim i tankim kao motka [Por.]

lunguļieț (lunguļiață) (mn. lunguļieț, lunguļiaće) [akc. lunguļieț] (prid.) — (dem.) poduži, podugačak ∎ șî să fiĭe păru kîta măĭ lunguļieț, nu sa kată, akuma ĭe așa puortu — i da bude kosa malo poduža, nije važno, danas je takva moda ♦ up. lunguț ♦ / lung + -uļieț [Por.] ♦ rum. lunguleţ

lunźi (ĭuo lunźiesk, ĭel lunźiașće) [akc. lunźi] (gl. p. ref.) — ① (za materiju) a. izdužiti, povećati meru rastezanjem ∎ mi sa lunźi kuraua, o să-m piśe pîntaluońi — izdužio mi se kaiš, pašće mi pantalone b. produžiti, dodavanjem nove količine ∎ dakă ĭe o sfuară skurtă, ļeź duauă, șă ļi lunźieșć sî aĭ lunźime kît îț trăbe — ako je jedan konopac kratak, vežeš dva, pa ih produžiš da imaš dužinu koliko ti treba ② (za vreme) produžiti trajanje ∎ s-a lunźit ḑîua, akuma ĭe mult măĭ lung đi kît ĭarna — produžio se dan, sad je mnogo duži nego zimi ∎ dakă puorț griža đi mînkare, ăț lunźieșć traĭu — ako vodiš računa o ishrani, produžićeš sebi život ③ (fig.) a. potkradati ∎ i s-a lunźit mîna, pănă la gramada ku bań — produžila mu se ruka, do gomila sa novcem b. ogovarati, spletkariti ∎ nu lunźi ļimba dupa lume, kî ț-o skurtă vrunu — ne izdužuj jezik za ljudima (=ne ogovaraj), jer će neko da ti ga skrati ♦ supr. skurta [Por.] ♦ rum. lungi

lunźime (mn. lunźimĭ) [akc. lunźime] (i. ž.) — dužina ∎ la lunźime, drumu pista śuakă ĭe măĭ skurt — po dužini, put preko brda je kraći ∎ a masurat lunźimĭa ku pașu — izmerio je dužinu korakom ∎ lunźimĭa viĭețî s-a marit — dužina života se povećala ∎ trasta faś să-ĭ fiĭe tuot una lunźimĭa ku lațîmĭa — torbu praviš da joj bude jednaka dužina i širina ♦ supr. skurțîmĭa [Por.] ♦ rum. lungime

lunźit (lunźită) (mn. lunźiț, lunźiće) [akc. lunźit] (prid.) — ① (za materiju) produžen, povećao meru dodavanjem, istezanjem, rašćenjem ∎ a ļegat ață la ață, ș-akuma ĭe ața lunźită, ama are nuodurĭ — vezao konac na konac, i sada je konac produžen, ali ima čvorove ② (za vreme) produžen dodavanjem vremena, trajanjem ∎ đi kînd a ĭeșît ļekurĭ đi tuata buala, traĭu lu uom ĭe lunźit — otkad su se pojavili lekovi za sve bolesti, život čoveka je produžen ♦ supr. skurtat [Por.] ♦ rum. lungit

luń (mn. luńe) (i. ž.) — (kal.) ponedeljak ∎ au đi gînd să înśapă ku lukru luńa śe vińe — misle da počnu sa radom idućeg ponedeljka ∎ vinu într-o luńe kînd îț vińe țîĭe — dođi u neki ponedeljak, kad je tebi zgodno ∎ luńa ĭe ḑîua luńi — ponedeljak je mesečev dan ∎ luń ĭe ḑîua ku kare înśape stamîna — ponedeljak je dan kojim počinje sedmica ∎ luńa trekută — prošli ponedeljak ♦ up. Luńa śuarîlor, Luńa pi Rusaļe, lună [Por.] ♦ rum. luni

luobîdă (mn. luobîđe) [akc. luobîdă] (i. ž.) — (bot.) loboda (Chenopodium album) ∎ a kuļes un sak đi luobîdă sî đa la puorś, kî ĭe luobîda un fĭeļ đi ĭarbă kare puorśi mult o manînkă — nabrao je džak lobode da nahrani svinje, jer je loboda vrsta trave koju svinje mnogo jedu ♦ var. lobîdă [Por.] ♦ rum. lobodă ♦ etim. < slov. loboda

luok1 (mn. luokurĭ) [akc. luok] (i. s.) — njiva, oranica ∎ ano-sta a pus un luok đi kukuruḑ, șă doă luokurĭ đi grîu — ove godine je posejao jednu njivu sa kukuruzom, i dve njive sa žitom ∎ saturļi s-a pîrasît, șî luokurļi a ramas ńilukraće — sela su opustela, i njive su ostale neobrađene [Por.] dij. var. ńivă [Zvizd][Bran.]

luok2 (mn. luokurĭ) [akc. luokurĭ] (i. s.) — mesto ∎ a gasît luok frumuos đi ođină supt un ļemn ku umbră gruasă — našao je lepo mesto za odmor pod jednim drvetom sa debelim hladom ∎ asta luok ĭe bun đi kasă — ovo mesto je dobro za kuću ∎ s-a dus să kuprindă un luok đi fata luĭ — otišao je da zauzme mesto za svoju devojku ∎ luok rău — loše mesto ∎ luok bun — dobro mesto, ravnica ∎ luok pitulat — skriveno mesto ∎ luok poļažńik — ravno mesto (o terenu) [Por.] ♦ rum. loc ♦ etim. < lat. locus

lupada (ĭuo lapîd, ĭel lapîdă) [akc. lupada] (gl. p. ref.) — baciti ∎ vuorbiļi lu muma nu măĭ zauĭt ńiśkînd: am vaḑut kă đin vuoĭ n-o sî fiĭe ńimika, kă lupadaț pîńa — reči moje majke neću zaboraviti nikad: videla sam da od vas neće biti ništa, jer bacate hleba ∎ lupadaĭ đi pi mińe țuaļiļi imuasă, șî tunaĭ în rîu sî ma skald — bacih sa sebe prljavu odeću, i uđoh u reku da se okupam ♦ var. lîpada [Por.] ♦ rum. lepăda ♦ etim. < lat. lapidare

lupadare (mn. lupadărĭ) [akc. lupadare] (i. ž.) — bacanje, odbacivanje ∎ vara a fuost vrĭamĭa đi lupadarĭa kalabățîluor, ama ĭară a fuost muoș kare ļ-a dus șă pin zăpușală — leto je bilo vreme za bacanje šubara, ali je opet bilo staraca koji su ih nosili i po vrućini ♦ var. lîpadare [Por.] ♦ rum. lepădare

lupta (ĭuo lupt, ĭel luptă) [akc. lupta] (gl. p. ref.) — (zast.) boriti se, takmičiti se ∎ kînd am fuost ku pîkurari, ńi luptasîm ḑîua întrĭagă — kad sam bio sa čobanima, obarasmo se celi dan ∎ ńi luvasîm la trînćală brață-n brață șă luptasîm ku pućarĭa tuată pănă vrunu nu kađa pi șîaļe— hvatali smo se u koštac, i borili se svom snagom dok neko ne bi pao na leđa ♦ baća, trînća [Por.] ♦ rum. lupta ♦ etim. < lat. luctare

luptă (mn. lupće) [akc. luptă] (i. ž.) — (zast.) borba, nadmetanje ∎ rumîńi aĭ batrîń a kreḑut kî ĭe lupta la trînćală lukru sfînt, dat đi la dumńeḑîu — stari Vlasi su verovali da je borba rvanjem sveta stvar, data od boga ♦ sin. bataĭe, trînćală [Por.] ♦ etim. < lat. lucta

luśafur (mn. luśafurĭ) [akc. luśafur] (i. m.) — (astr.) sjajnica, sjajna zvezda ∎ la tuota staua pi śĭerĭ kare a fuost măĭ luśituare đikît alalće, aĭ batrîń ĭ-a ḑiś luśafur — svaku zvezdu na nebu, koja je bila sjajnija od ostalih, stari su zvali ’sjajnica’ ∎ aĭ batrîń a kunoskut mulț luśafurĭ: đi sară, đi zuorĭ, đi đimińață, đi ḑîuă, porkarĭeț, șî alțî — stari su poznavali mnogo ’sjajnica’: Večernaču, Zornjaču, Danicu, Svinjaricu, i druge ♦ var. luśafîr ♦ up. Luśafur đi sară, Luśafur đi ḑîuă, Luśafuru al porśesk [Por.] ♦ rum. luceafăr ♦ etim. < lat. Lucifer

Luśafuru porśesk [akc. Luśafuru porśesk] (sint.) — Svinjaruša, svinjska zvezda, (astr.) Aldebaran ∎ kînd rasîare Luśafuru porśesk, sa pumeńesk puorśi șî sa mînă-n duos, șî tumu dupa iĭ sa mîna alalće viće la pașuńe — kad izađe Svinjaruša, bude se svinje i teraju u šumu, a tek posle njih goni se na pašu ostala stoka [Zvizd] ♦ up. luśafur ♦ dij. sin. Porkarușă, Porkarĭață [Por.] ♦ rum. luceafărul-porcesc

luśi (ĭuo luśesk, ĭel luśașće) [akc. luśi] (gl. n.) — sijati ∎ luśașće suariļi, luśesk stăļiļi — sija sunce, sijaju zvezde ∎ luśașće firĭa mîndri mĭaļe đi drag kă ma vĭađe — sija lice moje drage od sreće što me vidi [Por.] ♦ rum. luci ♦ etim. < lat. *lucire (= lucere).

Luśin [akc. Luśin] (i. m.) — (kal.) Lučindan, Sv. Luka ∎ Luśinu a fuost sîrbatuarĭa lupilor, nu s-a lukrat ńimika să nu manînśe lupi vićiļi — Lučindan je bio vučji praznik, nije se radilo ništa da vuci ne bi klali stoku ∎ đi la Luśin s-a slubaḑît kîmpu, a putut sî sa paskă vićiļi đarîndu pin sat, fara ńiśun otar — na Lučindan su se oslobađala polja, mogla je stoka da se napasa svuda po selu, bez ikakve ograde [Por.] ♦ rum. Lucin

luśituor (luśituare) (mn. luśituorĭ, luśituare) [akc. luśituor] (prid.) — sjajan, svetao, koji svetli, sjaji, svetluca, blješti ∎ śerĭu sańin, pļin đi stăļe luśituare — nebo vedro, puno sjajnih zvezda ♦ sin. luminuos [Por.] ♦ rum. lucitor