VORBAR - REČNIK
(separat)

maḑîre (mn. maḑîrĭ) [akc. maḑîre] (i. ž.) — (bot.) divlji grašak (Pisum arvense) ∎ maḑîrĭa are fluorĭ bilovinś, sa kunuosk đin đeparće: stau înșîraće kîći patru-śinś ka marźeļiļi, da kînd sa kuaśe, maḑîrĭa faśe postăĭś — divlji grašak ima ružičaste cvetove, prepoznaju se sa daljine: stoje nanizani po pet-šest kao minđuše, a kada sazri, divlji grašak pravi mahune [Por.] ♦ rum. mazere ♦ etim. < Up. alb. modhullë

magarĭ (mn.) (i. m.) — magarac (Equus africanus asinus) ∎ magarĭu ĭe o fuarmă đi kal mik — magarac je vrsta malog konja ∎ magarĭ rar avut saćańi: lu kare a fuost drag đi kîlarit, a țînut kaĭ — seljaci se retko držali magarce, ko je voleo jahanje, držao je konje ∎ magarĭ măĭ đes a țînut Țîgańi rudari — magarce su najčešće držali Cigani koritari ∎ lumĭa a țînut kă ĭe magarĭu žuavină fara pućiare, ļenuasă șî pruastă la kap — ljudi su smatrali da je magarac slaba, lenja i glupa životinja ∎ (folk.) kînd a trăbuit să sa tragă drum nou pista vrun đal mare, sa puvestîașče kă lumĭa a-nkarkat magarĭu șî la mînat sî sa suĭe pi śuakă: pi urma luĭ a sapat drumu, kă suișu drumuluĭ atunśa a fuost măĭ poļažńik, fînka magarĭu ku tovaru a mĭers tot pi kuastă, fakînd numa koveĭe ușuară — kad je trebalo da se probije novi put uz neku veliku uzbrdicu, priča se da su ljudi tovarili magare i terali ga da se penje uz brdo: negovim tragom prokopavao se put, jer je uspon tada bivao najblaži, pošto je natovareno magare stalno išlo ukoso, praveći samo blage krivine ♦ mîgariță (i. ž.) — magarica [Por.] ♦ etim. < alb.magar, bug.магаре

magńit (magńită) (mn. magńiț, magńiće) [akc. magńit] (prid.) — (psih.) zamišljen, zabrinut, setan ∎ mĭarźe sîngur trist șî magńit, sigurat are vro grižă mare pi kap — ide sam i zamišljen, sigurno ima neku veliku brigu na umu ♦ sin. trist [Por.] ♦ rum. măgnituta

maĭdan (i. m.) — *dvorište* ♦ etim. < bug. ме(й)дан < tur. meydan

maĭkă [akc. maĭkă] (i. ž.) — (srod.) svekrva ∎ maĭka mĭ-a fuost muĭare rîa, n-am putut ńiśkînd să ma ogođesk ku ĭa — svekrva mi je bila zla žena, nisam mogla nikad da se složim sa njom ∎ (u izr.) taĭkă șî maĭkă — svekar i svekrva ∎ ku maĭkî-sa nu s-a ogođit, da ku taĭkî-su s-a ogođi tare bińe — sa svekrvom se nije slagala, a sa svekrom se slagala jako dobro ♦ (hip.) maĭa ♦ up. mumă ♦ sin. suakră [Por.] ♦ rum. maică ♦ etim. < bug. srb. majka

makriș (mn. makriș) [akc. makriș] (i. m.) — (bot.) kiseljak (Rumex acetosa) ∎ makrișu samînă ku drîgaviĭu, ama ĭe akru, akru đi-ț strînźe gura — kiseljak liči na zelje, ali je kiseo, kiseo da ti utrnu zubi [Por.] ♦ rum. măcriș

malaĭ (mn. malaĭe) [akc. malaĭ] (i. s.) — (nutr.) proja ∎ malaĭ sa faśe đin fańină đi kukuruḑ, în kare sa puńe kîta fańină đi grîu, șî sa plumađașće în apă fĭartă — proja se pravi od kukuruznog brašna, u koje se doda malo pšeničnog, i mesi se u vreloj vodi ∎ pin povĭeșćiļi lu aĭ batrîń, pănă n-ažuns kukuruḑu, malaĭu s-a fakut đin fańină đi miĭ — prema pričanju starih, dok nije stigao kukuruz, proja se pravila od brašna prosa ♦ up. turtă [Por.] ♦ rum. mălai

malauă (mn. malăĭe) (i. ž.) — mahala, zaselak ∎ în malaua nuastră a măĭ ramas numa șapće kăș — u našoj mahali ostalo je još samo sedam kuća [Zvizd] ♦ sin. kotun [Por.] ♦ etim. < tur. mahalle

malter [akc. malter] (i. m.) — malter ∎ malter sa faśe đin var, pĭesîk șî apă, kare sa mĭastîkă pănă nu sa faśe kaș alb șî gruos ka lapćiļi — malter se pravi od kreča, peska i vode, koji se mešaju sve dok se ne stvori kaša bela i gusta kao mleko [Por.] ♦ rum. maltă ♦ etim. < mađ. malter (< nem. Mörtel).

mamaļigă (mn. mamaļiź) [akc. mamaļigă] (i. ž.) — kačamak, vrsta jela od kuvanog kukuruznog brašna ∎ la noĭ să fače mămăļigă ďe porumbĭ ď-aĭ albi — kod nas se pravi kačamak od belog kukuruza ∎ mămăļiga s-a mesťekat înainťe în kăldărușe în vatră — kačamak se ranije mešao u kotliću na ognjištu ♦ var. mămăļigă [Kmp.] ♦ dij. sin. koļașă [Por.] ♦ rum. mămăligă

mamare (mn. mamări) [akc. mamare] (i. ž.) — (fam.) tetka, izraz za stariju majčinu sestru ∎ mamare ĭe sora mumi mĭeļem măĭ mare đe kît ĭa — „mamare” je sestra moje majke, starija od nje ♦ / (skr.) < m(um)amare < muma mare — velika (ili starija) majka ♦ up. mamikă [Tim.]

mamă (mn. mame) [akc. mamă] (i. ž.) — baba ① (srod.) roditeljeva majka, baka ∎ nuoĭ ḑîśem mamă la muma lu muma șî la muma lu tata — mi kažemo baba majčinoj i očevoj majci ∎ baba ĭe tuata muĭarĭa kare are ńepuoț — baba je svaka žena koja ima unuke ∎ mama mĭa ĭe babă — moja baka je baba ∎ pi mamî-mĭa a kemato Stanka — moja baba se zvala Stanka [Por.] ∎ mamă ĭe muma mumi, ore muma lu tata — baba je majčina majka, ili očeva majka (Osnić) ∎ baba Nata ĭe mama lu Drăgomir šî mumă lu mumă-sa Kăla — baba Nata je Dragomirova baba i majka njegove majke Kele (Krivelj) [Crn.] ② (fam.) stara žena, starica ∎ „mamă” ḑîśe, în taĭnă, al ćinîr la tuata famĭaĭa batrînă — „baka” kaže, u razgovoru, mlađi svakoj starijoj ženi [Por.] sin. babă ∎ ♦ rum. bunica

mamikă (mn. mamič)[akc. mamikă] (i. ž.) — (hip.) tetkica, izraz od milja za mlađu majčinu sestru ∎ mamikă sa zîče la sora lu muma mĭa a măĭ mikă đe kît ĭa — „mamika” se kaže majčinoj sestri koja je mlađa od nje ♦ / (skr.) < mumă mikă — mala majka ♦ up. mamare [Tim.] ♦ rum. mămică

mandalak (mn. mandalače) (i. s.) — (bot.) mandula (Carum bulbocastanum) ∎ mandalak ĭe ĭarbă galbină đin kare sa fače kunună če sa puńe la gura kaldări în kare sa mulg uoiļi la Sveti Gĭorge — mandula je žuta biljka od koje se plete venac što se stavlja na bakrač u koji se muzu ovce na Đurđevdan [Tim.] ♦ etim. < srb. mandula

manușă (mn. manuș) [akc. manușă] (i. ž.) — rukavica ∎ manușîļi s-a duk la mîń kînd ĭe frig — rukavice se nose na rukama kad je hladno ∎ ĭastă manuș kare s-a duk dupa fĭeļ đi lukru — ima rukavica koje se nose prema vrsti posla [Por.] ♦ rum. mănușă

marak (marakă) (mn. maraś, maraśe) [akc. marak] (prid.) — bedan, veoma siromašan ∎ (u izr.) sarak-marak — jadan-bedan ∎ Tu ǐeș akuma, maǐko, sarak-marak, da la doǐ, triǐ ań kînd ći duś đ-alta držao, aǐ să fiǐ ăć-așa, muǐkă, ăć-așa! — Ti si sada, majkino, jadan-bedan, a za dve tri godine, kad odeš u drugu državu, imaš da budeš samo tako, majkino, samo tako! ♦ up. sarak [Por.] ♦ rum. marac ♦ etim. < lat. male habitus

marț (mn. marță) [akc. marț] (i. s.) — (kal.) utorak ∎ marț ĭe adoĭļa ḑî în stamînă, kađe întra luńa șî mĭerkurĭa — utorak je drugi dan u nedelji, pada između ponedeljka i srede ∎ marț ĭe ḑîua în stamînă, da marta ĭe luna în an — utorak je dan u sedmici, a mart je mesec u godini ∎ (ver.) tota marța dupa Kraśun, Zîpostîtol mik, Pașć șă Rusaļe sa sîrbĭaḑă pintru buala rîa — svaki utorak posle Božića, Malih poklada, Uskrsa i Rusalja se praznuje zbog padavice ♦ up. Marța draśiaskă, Marța vasîlor, Marța-nkuńată, Marța naruadă [Por.] ♦ rum. marţi ♦ etim. < lat. Martis (dies)

marțîșuor [akc. marțîșuor] (i. m.) — (kal.) (demin.) martić, mesec mart ∎ marțîșuor, ăl trag prînga kurișuor — (dosl.) (vulg.) martić, provučem mu kraj dupenceta [Hom.] ∎ marțîșuoru ĭe a triĭļa lună în an — mart je treći mesec u godini [Por.] ♦ rum. mărţișor

Marțuĭka [akc. Marțuĭka] (i. ž.) — (zast.) (mit.) Utorkinja, krava rođena u utorak ∎ Marțuĭka ĭe poļikră bătrîńaskă đi vakă, fakută într-o marță adînsă pi an, ama nu sa măĭ țîńe minće śe marța ĭe aĭa, șî kînd kađe — Utorkinja je starinski naziv za kravu, rođenu u neki posebni utorak u toku godine, ali se više ne pamti koji je to utorak, niti kad pada (Rudna Glava) [Por.] ∎ uńi ginđesk kî ĭe „marțuĭka” vakă kare mult n-a ļins sare, vakă tare mărțînuasă — jedni misle da je „utorkinja” krava koja nije dugo lizala so, koja je jako željna soli (Topla) [Crn.] ♦ up. mărțînuos ♦ rum. Marţuica

marćiń [akc. marćiń] (i. m.) — (kal.) (izob.) novembar ∎ abĭa sa țîńe minće kă babiļi vorbĭa đi vro lună kare a kĭemato marćiń kă pi ĭa a kaḑut Marćino-l Mare — jedva se pamti da su babe govorile o nekom mesecu koji se zvao „marćin” jer su u njemu padali Veliki Mratinci ∎ marćińi aĭ babĭeș sa ogođesk ku novembru đi pi kîļindarĭu ăl bisăriśesk — bapski „marćinj” podudara se sa novembrom iz crkvenog kalendara ∎ alt nume alu luna unsprăśiļa pi an, a fuost „rîpśuń” — drugi naziv za jedanaesti mesec u godini bio je „rapčun” ♦ sin. rîpśuń [Por.] ♦ dij. sin. brumarĭ, brumarĭol mare [Crn.]

mardafĭală (mn. mardafĭelurĭ) [akc. mardafĭală] (i. ž.) — sitnica, nevažna ili bezvredna stvar ∎ mĭerg țîgańi đi la ușă la ușă ku ńișći mardafĭelurĭ în sak — idu Cigani od vrata do vrata sa nekim sitnicama u džaku [Por.] ♦ rum. mardă ♦ etim. < tur. marda; Ngr. μαρδᾶς; alb. marda

mare (mn. marĭ) [akc. mare] (prid.) — veliki ∎ uom mare, da faśe noroḑîĭ — odrastao čovek, a pravi gluposti ∎ mare uom, mulće bunatățurĭ a fakut đi lume — veliki čovek, mnoga dobra dela je učinio za narod ∎ atita uom đi mare n-a măĭ vaḑut, kapu ka mĭerńica, da piśuariļi ka karļița — toliko velikog čoveka još nisam video: glava ko merica, a noge ko korito ∎ uom mare are muĭare mare — veliki čovek ima veliku ženu ∎ amarĭelurĭ marĭ a tras în traĭu luĭ — velike je muke propatio u svom životu ∎ a veńit apa mare, ș-a luvat punća — nadošla je velika voda, i odnela brvno ∎ asta ĭe fraćiļi mĭeu al mare — ovo je moj stariji brat ♦ supr. mik [Por.] ♦ rum. mare ♦ etim. < ? lat. mas, maris.

marfă (mn. mărfi) [akc. marfă] (i. ž.) — (zast.) roba ∎ dugaĭa ĭe înkisă, dugaĭașu primĭașće marfa șă nu puaće să lukre ku lumĭa — prodavnica je zatvorena, prodavac prima robu i ne može da radi sa ljudima ∎ muma s-a dus đinuapće ku marfa la piĭaț — majka je orišla rano sa robom na pijac [Por.] ♦ rum. marfă

mari (ĭuo marĭesk, ĭel marĭașće) [akc. mari] (gl. n.) — mariti, brinuti ∎ sî zbĭare kît vrĭa, ĭuo nu marĭesk, da ńiś sorî-mĭa nu marĭașće đ-aĭa ńiśkum — nek viče koliko hoće, ja ne marim, a ni sestra ne mari za to nikako ∎ nu marim, ńiś nu ńi grižă kă sînćem saraś, pănă ĭastă omeńiĭe — ne marimo, niti nas je briga što smo siromașni, dok je poštenja ♦ sin. pasa [Por.] ♦ etim. < srb. mariti

marime (mn. marimĭ) [akc. marime] (i. ž.) — veliličina ∎ (iron.) atîta uom đi mare đi nu-ĭ puoț măsura marimĭa — toliko je veliki čovek, da mu ne možeš izmeriti veličinu ∎ asta ĭe prĭa mare, mićikuļeḑî-ĭ marimĭa, șî sî veđem śe sî faśem — ovo je preveliko, smanji mu veličinu, pa da vidimo šta ćemo ♦ sin. masură [Por.] ♦ rum. mărime

marĭeț (marĭață) (mn. marĭeț, marĭață) [akc. marĭeț] (prid.) — ① (o izgledu) svečan, doteran ∎ fĭaćiļi sa înbrakat marĭeț, șî s-a dus la źuok — devojke su se svečano obukle, i otišle na igranku ② (psih.) ponosan, gord ∎ Rumîńi ar trăbuĭa să fiĭe tare marĭeț kă sa gasît kă ļimba luor are pista șasă miĭe đi vuorbe — Vlasi bi trebalo da budu jako ponosni što se otkrilo da njihov jezik ima preko šest hiljada reči [Por.] ♦ rum. măreț

markuș (mn. markușă) [akc. markuș] (i. s.) — (bot.) čičoka (Helianthus tuberosus) ∎ markușu ĭe buĭađe mare, ku fluare galbină, în pomînt are krumpĭel ku kuaža roșkaćikă, or gălbinaćikă — čičoka je visoka biljka, sa žutim cvetom, u zemlji ima krtolu sa crvenkastom ili žućkastom korom ∎ nu sa țîńe minće kî markușu vrunđiva a krĭeskut sîrbaćik, numa lumĭa a luvat đi la uńi la alțî, șî la pus pin luokurĭ — ne pamti se da je čičoka negde rasla divlje, samo su je ljudi uzimali jedni od drugih, i sadili po njivama ∎ krumpĭelu lu markuș nu źeźiră, ramîńe în pomînt pista ĭarnă șî ano-lalalt markușu krĭașće sîngur — krtola čičoke se ne smrzava, ostaje u zemlji preko zime i sledeće godine čičoka niče sama ∎ s-a mînkat krumpĭelu markușuluĭ ka un fĭeļ đi dulśață, numa-l spĭeļ đi pomînt șă-l manînś ka pi puamă — krtola čičoke se jela kao vrsta poslastice, samo je opereš od zemlje i jedeš kao voćku ∎ markușu mult iĭ plaśe șî la puorś, șî kînd ăl sîmćesk pi vrun luok, iĭ tuot ăl sparg đi rîmuĭală dupa ĭel — čičoku mnogo vole i svinje, i kad ga nanjuše u nekoj njivi, one je svu raskopaju rijući za njim ∎ tumu în vrĭamĭa nuastră s-auḑît kî ĭe markușu tare bun ļak đ-aășća kare au șećer — tek u naše vreme se saznalo da je čičoka dobar lek za one koji imaju šećer ♦ var. morkuș [akc. morkuș] (Tanda) [Por.] ♦ dij. sin. nap (Rakova Bara) [Zvizd] ♦ rum. morcov-porcesc

marmur (mn.) [akc. marmur] (i. m.) — (geol.) mermer ∎ Rumîńi aĭ batrîń adunat parśaļe đe marmur numa đe fakut momuaće — stari Vlasu su skupljali komadiće mermera samo za izradu vradžbina ♦ up. marmuri [Por.] ♦ rum. marmur ♦ etim. < lat. marmor, -oris

marta [akc. marta] (i. m.) — (kal.) mart ∎ marta ĭe a triĭļa lună în an — mart je treći mesec u godini ♦ var. marțîșuor [Por.] ♦ rum. martie

martur (mn. marturĭ) [akc. martur] (i. m.) — svedok, očevidac ∎ martur ĭe insă kare o întîmplare a vaḑut ku uoki luĭ, șî kare sa puaće žura kî ĭe aĭa śe spuńe đi întîmplarĭa-ĭa, adîvarat — svedok je osoba koje je neki događaj videla svojim očima, i koja se može zakleti da je to što o tom događaju govori, istinito [Por.] ♦ rum. martur ♦ etim. < lat. martyr

marturiĭe (mn. marturiĭ) [akc. marturiĭe] (i. ž.) — ① svedočenje ∎ prĭaćinu l-a dat đi martur la vro gîlśauă ku veśinu, șî ĭel s-a dus astîḑ la oraș sî đa marturiĭa luĭ — prijatelj ga je dao za svedoka u nekoj svađi sa komšijom, pa je on otišao danas u varoš da da svoje svedočenje ② (rel.) obred na pomani ∎ marturiĭa ĭe un ađet în kare muĭarĭa śe puartă pomana, ku kolaku mărturiĭi șî k-o lumanarĭe aprinsă în mînă, marturisîașće kî ĭe pomana împļińită ku tuot śe sa kată, șî sa ruagă la Suare, la Lună șî la șapće ḑîļe-n stamînă, șî la tuoț sfînțî pi nume, sî sa ĭa đi mînă șî sî kadă în źanunkĭ șî să-l skuată pĭ-al muort đi pi lumĭa-ĭa șî să-l dukă la pomană — marturija je obred u kome žena koja vodi pomanu, sa marturijskim hlebom i upaljenm svećom u ruci, svedoči da je pomana postavljena sa svim što se traži, i moli Sunce, Mesec, sedam dana u nedelji i sve svece po imenu, da se uzmu za ruke, kleknu na kolena i izvuku pokojnika sa onog sveta i dovedu ga na daću [Por.] ♦ rum. marturie ♦ etim. < martur + suf. -iĭe

marturisî (ĭuo marturisăsk, ĭel marturisașće) [akc. marturisî] (gl.) — (zast.) svedočiti ∎ s-a rugat đi ĭel sî marturisîaskă kum a fuost, ama ĭel prĭa mult s-a ćemut, șă sa źurat pi strîmb kă n-a vaḑut ńimika — molili su ga da svedoči kako je bilo, ali se on previše bojao, pa se krivo zakleo da nije video ništa [Por.] ♦ rum. mărturisi ♦ etim. < stsl. марторисати < grč. μαρτύρησα

maruț (maruță) (mn. maruț, maruță) [akc. maruț] (prid.) — (dem.) nevelik, malo ili neznatno velik ∎ maruț ĭe un kopil mik kare a kreskut kîta măĭ mult đikît vrsta luĭ — „maruc” je malo dete koje je izraslo nešto više od svojih vršnjaka ∎ avut un lukru maruț, șî ĭuta la gaćit — imalo su nevelik posao, i brzo su ga svršili ♦ / (dem.) mare + sif. -uț [Por.] ♦ rum. măruţ

marunțî (ĭuo marunțîăsk, ĭel marunțîașće) [akc. marunțî] (gl. p.) — sitniti, rasitniti; smanjiti količinu ∎ kată vrunđeva să marunțîaskă bańi, să kumpire tutun — traže negde da rasitni novac, da kupi duvan [Por.] ♦ rum. mărunţî

marunțîme (mn. marunțîmĭ) [akc. marunțîme] (i. ž.) — sitnina ∎ nu șću śe sî fak ku atîta marunțîme — ne znam šta da radim sa tolikom sitninom [Por.] ♦ rum. mărunţime

marunt (maruntă) (mn. marunț, marunće) [akc. marunt] (prid.) — sitan ∎ dugaĭașu n-are marunt, nu-ntuarśe kusuru la lume — prodavac nema sitno, ne vraća kusur ljudima ∎ kukuruḑu ano-sta are buobe tare marunće — kukuruz ove godine ima zrna jako sitna ∎ sare maruntă — sitna so [Por.] ♦ dij. var. manunt [Zvizd] ♦ rum. mărunt ♦ etim. < lat. minutus

maruos (maruasă) (mn. maruoș, maruasă) [akc. maruos] (prid.) — ① ponosan ∎ a vorbito tuoț đi rău, ama ĭa ĭară mĭarźe maruasă pin lume, șĭ ku kapu rîđikat sa uĭtă la lume-n uokĭ — svi su je ogovarali, ali ona opet ide ponosno kroz svet, i dignute glave gleda ljude u oči ∎ fi maruos kî ĭș rumîn — budi ponosan što si Vlah ② uobražen, ohol ∎ (u izr.) uom maruos — puvander, hvalisav ∎ sa faśe, sa țîńe maruos — pravi se važan, duva se ∎ đi źaba sa faśe maruos, kî tuoț ăl șćiu kare ĭe — badava se pravi važan, kad svi znaju ko je ♦ up. frumuos, mîndru [Por.] ♦ rum. măros

marźină (mn. marźiń) [akc. marźină] (i. ž.) — ① obala ∎ rîu a sapat supt marźină șî s-a fakut mare rađină — rekao je potkopala obalu, i napravila duboku redinu ② strana ∎ kînd s-a luvat la bataĭe, ĭel s-a tras la marźină — kad su počeli da se biju, on se povukao u stranu ♦ sin. parće ③ okrajak ∎ a fakut învățu sî taĭe kodru mare đin marźina pîńi — navikao je da odseče veliko parče od okrajka hleba ③ granica, mera ∎ atîta ĭe puork đi mare, đi puort ļuĭ n-are ńiś-o marźină kînd ĭasă-n lumĭe — toliko je velika svinja da njegovo ponašanje nema nikakvu granicu kad izađe među ljude [Por.] ♦ rum. margină ♦ etim. < lat. margo, -inis.

marźińi (ĭuo marźińesk, ĭel marźińașće) [akc. marźińi] (gl. p. ref.) — odstraniti, skloniti u stranu ∎ kîńiļe-la a latrat, a latrat, pĭeurmă s-a dus, s-a mărźinat — pas je lajao, lajao, a posle je otišao, sklonio se u stranu [Pad.] ♦ rum. mărgini

maskur (mn. maskurĭ) [akc. maskur] (i. m.) — (zool.) vepar ∎ maskur ku vĭeru ĭe tot una, purśel ńiskopit, lasat đe priplod — maskur i vepar su isto, neuškopljeno svinjče, ostavljeno za priplod ∎ mînă skruafa la maskur — tera krmaču kod vepra ♦ sin. vĭer, veroćik [Por.] ♦ rum. mascur ♦ etim. < lat. mascŭlus

mastak (mn. mastaś) [akc. mastak] (i. m.) — (bot.) breza (Betula pendula) ∎ đin mastak aĭ batrîń a fakut faulare la žug, kî ĭe ļiemn ușuor da žîlau — od breze stari su pravili poličicu na jarmu, jer je lako a žilavo drvo (Tanda) ∎ mastaku krĭașće unđe ĭe pomîntu gras ku aramă — breza raste na zemljišu koje je bogato bakrom ♦ sin. brĭeză [Por.] ♦ rum. mesteacăn ♦ etim. < lat. mastichinus

masură (mn. masurĭ) [akc. masură] (i. ž.) — mera, veličina određena u nekoj mernoj jedinici ∎ masura đi lapće la baśiĭe a fuost vadra șî okaua — mera za mleko na bačiji bila je vedrica ∎ (u izr.) la masură — po meri; na broju [Por.] ♦ rum. măsură ♦ etim. < lat. mensura

mașćuaĭkă (mn. mașćuoĭś) [akc. mașćuaĭkă] (i. ž.) — maćeha ∎ muma mĭ-a murit la nașćire, tata s-a pronsurat, ș-am krĭeskut ku mașćuaĭkă — majka mije umrla na porođaju, otac se ponovo oženio, i ja sam odrastao sa maćehom ♦ var. skr. mașće ∎ mumă vitrîgă — maćeha ∎ tată vitrîg — očuh [GPek] ♦ rum. măștihoaie

maśukă (mn. maśuś) [akc. maśukă] (i. ž.) — močuga, tojaga, batina ∎ maśukă ĭe bît gruos la un kap — močuga je štap zadebljan na jednom kraju ♦ sin. buată, buzdugan[Por.] ♦ rum. măciucă ♦ etim. < lat.*matteuca

maśuok (mn. maśuoś) [akc. maśuok] (i. m.) — (zool.) mačak ∎ maśuoku ĭe parĭakĭa mîțî barbațîaskă, vuorba ĭe pastrată pin kînćiśe — mačak je mačkin muški parnjak, reč je sačuvana u pesmama ∎ sin. mîrtan [Por.] ♦ etim. < srb. mačak

matană (mn. matańe) [akc. matană] (i. ž.) — (tehn.) alat, pribor, oprema ∎ maĭsturu s-a dus mîńios, ș-a lasat matańiļi luĭ sprînžîće în tuaće părțîļi — majstor je otišao ljut, i ostavio svoj alat rasturen na sve strane ∎ spuńe maĭsturu kă puaće să ogođaskă, ma n-a luvat vro matană adînsă fara kare nu puaće să lukre — kaže majstor da može da popravi, ali nije poneo neku posebnu alatku bez koje ne može da radi [Por.]

matasă (mn. matăsurĭ) [akc. matasă] (i. ž.) — svila ∎ matasă ĭe pînḑă luśituare, supțîrĭe, ńaćidă șî muaļe, țasută đin ață kare ļi faśe o guangă śe s-arańiaśće ku frunḑa đi dud — svila je meko, tanko, glatko i sjajno platno, izatkano od konca koji pravi jedna buba, koja se hrani dudovim lišćem ∎ đin matasă măĭ mult s-a fakut kimĭeș đi baĭeț măĭ gîzdoćiń, șî śupaźe șî kîrpe muĭerĭeșć, ama ĭară đi aļi gîzdoćiń — od svile se najviše pravile košulje za bogatije momke, i ženske čupage i marame, ali opet za one bogatije [Por.] ♦ rum. matasă ♦ etim. < lat. mataxa, metaxa

mazarat (mazarată) (mn. mazaraț, mazaraće) [akc. mazarat] (prid.) — krupnozrnast ∎ brînḑa sa sarĭaḑă ku sare mazarată — sir se soli sa krupnozrnastom solju ∎ a dus pĭesîk mazarat, nuĭe bun đi mîltîresît — doneo je krupan pesak, nije dobar za malterisanje ♦ supr. marunt [Por.] ♦ rum. măzărat

mașînă đi trăirat [akc. mașînă đi trăirat] (sint.) — (tehn.) vršalica ∎ mașîń đi trăirat ažuns la nuoĭ mult dupa rat — vršalice su se kod nas pojavile dugo posle rata ∎ mașîńiļi đi trăirat a fuost marĭ șî grĭaļe, da drumurļi nuaștre pi śuoś a fuost prĭa-ngușće đi ĭaļe — vršalice su bile velike i teške, a naši planinski putevi preuski za njih ∎ mașîna đi trăirat a mînato pista o kurauă lungă un motuor la naft, kare l-a kĭemat „aran” — vršalicu je terao preko dugačkog kaiša jedan motor na naftu, koji se zvao „aran” ♦ sin. drĭeș ♦ up. gĭep [Por.] ♦ rum. mașină de treierat

mă (part.) — bre ∎ auḑ tu, mă, śe-ț spun ĭuo, nu ći faśa surd — čuješ ti, bre, šta ti ja govorim, nemoj da se parviš gluv ∎ fi, mă, kopiļe mĭarńik, să nu kapiț bataĭe — budi, bre, dete, mirno, da ne dobiješ batine ♦ sin. măre [Por.] ♦ rum. mă

măĭdo [akc. măĭdo] (pril.) — skoro, blizu, gotovo ∎ măĭdo a grîmađit klańa, kînd s-a pus pluaĭa — skoro su sadenuli plast, kad je grunula kiša ∎ trăbe sî sa mariće, kă măĭdo ĭ-a trekut vrĭamĭa đi măritat — treba da se uda, jer joj je gotovo prošlo vreme za udaju [Por.] ♦ dij. var. moĭdo (Slatina) [Crn.]

măldar (mn. măldarĭ) [akc. măldar] (i. m.) — snop, uvezani naramak tuluzine ∎ dupa śe kuļieź kukuruzu, tuļeńi iĭ taĭ șî faś măldar, kăt puoț să ĭaĭ ăn brață, șă-l ļieź ku nuĭauă đi salkă — posle berbe kukuruza, poseku se stabljike i napravi snop, koliko možeš da poneseš u naručju, i povežeš ga vrbovim prutom ∎ dupa śe gaćieșć luoku, aduń măldari, șî-ĭ faś glugă — kad požanješ njivu, sakupiš snoplje, i napraviš kopu [Crn.] ∎ sa adună vro ḑăśe-unsprăś măldarĭ șî sa faśe o glugă — skupi se deset-jedanaest snopova i napravi se jedna kopa šaše (Plavna) [Pad.] ∎ țîn minće, kînd am fuost mik, m-am dus ku tata la muară, șî ĭel ăn spuńe: „Dăĭ un mîldarĭ đi tuļeń la o vakă, alalt mîldarĭ la laltă!” — pamtim, kad sam bio mali, išao sam sa ocem na vodenicu, i on mi kaže: „Daj jedan snop tuluzine jednoj kravi, a dugi snop drugoj!” (Tanda) ♦ sin. val (Crnajka), braț (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. maldăr

mărăčińe (mn. mărăčiń) [akc. mărăčińe] (i. m.) — trn, bodljika ∎ pļin ďe mărăčiń pe kîmp — polje je puno trnja [Kmp.] ♦ dij. sin. spińe [Por.] ♦ rum. mărăcine ♦ etim. < lat. marrucina

mărțînuos (mărțînuasă) (mn. mărțînuoș, mărțînuasă) [akc. mărțînuos] (prid.) — ① uskraćen, osujećen, ometen u zadovoljenju neke potrebe a. (o stoci) koji nema soli, kome nije data so ∎ oaĭa mărțînoasă nu puaće mult să rabđe — ovca bez soli ne može dugo da trpi (Krivelj) [Crn.] b. (o čoveku) kome je osujećena neka jaka potreba ∎ mărțînuos ĭe uomu kare n-avut multă vrĭame trĭabă ku muĭarĭa, au ku ibuomńika — osujećen je čovek koji nije imao duže vreme posla sa ženom, ili ljubavnicom (Tanda) ② željan, koji ima jaku potrebu ∎ uoĭļi sînt mărțînuasă dupa sare — ovce su željne soli (Jasikovo) [GPek] ∎ am fuost baĭat, ńinsurat, șă am fuost rău mărțînuos dupa pîrdańika-ĭa, muĭerĭaskă — bio sam momak, neoženjen, i bio sam jako željan one proklete ženske stvari (Tanda) ♦ dij. var. mîrțanuos [Por.]

măre [akc. măre](uzv.) — more ∎ măre, kînd ĭe așa mîńiĭat, măĭ bun fuź tu đin uoki luĭ pănă aĭ vrĭame — more, kad je tako ljut, bolje je beži mu ti ispred očiju dok imaš vremena ♦ sin. mă [Por.] ♦ rum. măre ♦ etim. < bug. srb. more

mărgăritar (mn. mărgăriťe) [akc. mărgăritar] (i. s.) — (bot.) đurđevak (Loranthus europaeus) ∎ în Praova la sveći Gĭorge feťiļi kuļeđa mărgăritar și faťa kunuń — u Prahovu su na Đurđevdan devojke brale đurđevak i plele vence [Kmp.] ♦ rum. mărgărit ♦ etim. < grč. μαργαριτάρι

mărita (ĭuo mărit, ĭel mărită) [akc. mărita] (gl. p. ref.) — udavati ∎ om mărita fata kînd va gasî baĭat đi trĭabă — ćerku ćemo udati kad bude našla pogodnog momka ∎ sa măritat đi triĭ uorĭ, șî nu-ĭ đestul — udavala se tri puta, i nije joj dosta [Por.] ♦ rum. mărita ♦ etim. < lat. maritare

măritat [akc. măritat] (i. s.) — udaja; udavanje ∎ fata ažuns đi măritat — devojka je dospela za udaju ∎ măritatu ĭe ađet frumos — udaja je lep običaj ∎ măritatu ĭe kînd fata mare s-anpreună ku baĭatu, șî-nśep a trai la un luok — udavanje je kad se devojka spoji sa momkom, i počnu živeti zajedno ♦ sin. kîsîtorit [Por.] ♦ rum. măritat

măritată (mn. măritaće) [akc. măritată] (prid.) — udata ∎ lasă muĭarĭa pi paśe, kî ĭe măritată — ostavi žennu na miru, jer je udata ∎ muĭarĭa măritată sa kunuașće pi ińel kare ăl puartă la mînă — udata žena se prepoznaje po prstenu koji nosi na ruci [Por.] ♦ rum. măritată

mărunțîș (mn. mărunțîșă) [akc. mărunțîș] (i. m.) — sitniš ∎ am pļin puzanarĭu đi mărunțîș — imam pun džep sitniša ∎ sa ḑîśe mărunțîș șî la grîu, sakară, ovăsk, uorḑ, kă au buobe marunće — kaže se „sitniš” i za žito, raž, ovas, ječam, jer imaju sitno zrno [Por.] ♦ rum. mărunţiș

măsura (ĭuo masur, ĭel masură) [akc. măsura] (gl. p. ref.) — meriti, utvrđivati meru korišćenjem jedinice za meru; odmeravati ∎ una ĭe kînd ći masură vrunu ku mĭetîru, da alta je kînd ći masură ku uoki — jedno je kad te neko meri metrom, a drugo je kad te odmerava očima ∎ uomo-l muort sa masură pintru sanduk — pokojnik se meri za sanduk [Por.] ♦ rum. măsura ♦ etim. < lat. mensurare

măsuratu uoilor [akc. măsuratu uoilor] (sint.) — merenje ovaca prema mlečnosti ∎ măsuratu uoilor ĭe ađet kare sa țîńe în ḑîua lu Sînźuorḑ, kînd sa mulg uoiļi sî sa masură lapćiļi sî sa vadă kît lapće au uoiļi alu un baś — merenje ovaca je običaj koji se drži na Đurđevdan, kad se muzu ovce i meri mleko da se vidi koliko mleka imaju ovce jednog bačijara ∎ ađetu măsuratu uoilor sa kĭamă șî măsuratu lapćiluĭ — običaj merenja ovaca zove se još i merenje mleka ∎ dupa kare kît lapće a muls, sa rînduĭe kîće ḑîļe un baś o să mulgă uoiļi lu tuoț kare s-a adunat la o baśîĭe — prema količini izmuženog mleka, određuje se koliko će dana jedan bačijar musti ovce svih koji su se skupili u bačiju ∎ kare kît lapće a măsurat, s-a-nsamnat pi rabuș — ko je kolio mleka izmerio, beležilo se na rabošu [Por.] ♦ rum. măsuratu oilor

măśiĭaș (mn. măśiĭașî) [akc. măśiĭaș] (i. m.) — (бот.) stablo šipurka, divlje ruže ∎ măśiĭașu ĭe žuarda lu skubikur — maćijaš je stabljika šipurka ∎ ku žuarda lu măśiĭaș đe mult s-a luvat masura lu trupu muortuluĭ, đi fakut ļagînu șî gruapa — prutom šipurka nekada se uzimala mera pokojnikovog tela, za izradu sanduka i rake ∎ măśiĭașu faśe skubikurĭ, puame ruoșîĭe — šipurak pravi šipurke, plodove crvene boje [Por.] ♦ rum. măceș

mătkă (mn. mătke) [akc. mătkă] (i. ž.) — čurkalo, mešalica ∎ mătka ĭe un fĭeļ đi mistakatuorĭ, ku kuadă kare sa-nvîrćeașće-n palme, șî kare are la vîr doa blanuță prinsă înkruśișat — čurkalo je vrsta mešalice, sa drškom koja se okreće dlanovima, i koja na vrhu ima dve dašćice pričvršćene unakrst ∎ ku mătka sa mătkîĭe koļașa pănă ĭe śir, urḑîśiļi șî drîgaviĭu kînd sa fĭerb, șî alta — čurkalom se meša kačamak dok je kašast, i koprive i zelje kad se kuvaju, i drugo [Por.] ♦ rum. mătcă

mătkăi (ĭuo mătkîĭ, ĭel mătkîĭe) [akc. mătkui] (gl. p. ref.) — čurkati, mešati čurkalom ∎ fata kare nu șćiĭe să mătkîĭe koļașa, nu puaće sî sa mariće — devojka koja ne zna da čurka kačamak, ne može da se uda ∎ am mătkait pănă-pănă, șî ĭară urḑîśiļi s-a prins đi fund — čurkala sam iz sve snage, i opet su koprive zagorele [Por.]

mătkuit (mătkuită) (mn. mătkuiț, mătkuiće) [akc. mătkuit] (prid.) — čurkan, mešan čurkalom ∎ koļașa nuĭe mătkuită kum trăbe, a ramas plumbĭ pin ĭa — kačamak nije čurkan kako valja, ostale su grudvice u njemu [Por.] ♦ rum. mătcuit

mătura (ĭuo mătur, ĭel mătură) [akc. mătura] (gl. p. ref.) — metlati, čistiti metlom ∎ kasa sa mătură în tota ḑîua, da traușa odată în stamînă, ș-aĭa dumińikă đimińața — kuća se metli svaki dan, a dvorište jednom nedeljno, i to u nedelju ujutru [Por.] ♦ rum. mătura

măturat (măturată) (mn. măturaț, măturaće) [akc. măturat] (prid.) — počišćen, očišćen metlom ∎ la muĭare sîrńikă n-a putut să trĭakă dumińika, să nu fiĭe traușa măturată, ku mătură mare đi krĭenź — kod uredne žene nije mogla da prođe nedelja, da dvorište ne bude počišćeno velikom metlom od granja [Por.] ♦ rum. măturat

mătură (mn. măturĭ) [akc. mătură] (i. ž.) — metla ∎ mătura đi măturat kasa sa faśe đin tatarĭ, da đi măturat avļiĭa, đin krĭenź đi svińak — metla za čišćenje kuće pravi se od siraka, a za čišćenje dvorišta, od grana belog graba ∎ mătura în kasă sa țîńe dupa ușă, șî aĭa întođeuna ku kuada în sus — metla se u kući drži iza vrata, i to uvek sa drškom na gore ∎ (ver.) ku mătură ńiśkînd nu s-a batut kopiĭi, kă s-a krĭeḑut kă nu măĭ krĭesk — metlom se nikad nisu tukla deca, jer se vrovalo da neće odrasti ♦ up. tatarĭ [Por.] ♦ rum. mătură ♦ etim. < lat. metula ?

mećao (mn. mećeļe) [akc. mećao] (i. ž.) — (med.) moć, snaga, osećaj ∎ mĭ-a fuost mîna frîntă, ș-akuma n-am mećao în ĭa, n-o sîmt — bila mi je ruka polomljena, i sada nemam moć u njoj, ne osećam je ♦ sin. pućere [GPek]

mengiș (mn. mengiș) [akc. mengiș] (i. m.) — ① onaj koji steže kao mengele, ili onaj koga stežu u mengele 2 (fig.) ljubavnik (zbog aluzije na polni akt, odnosno zbog igre rečima: vl. mengiș < vl. mĭenge/mĭengiļi < tur. mengene — sprava za stezanje) [Por.] ♦ rum. ibovnic

merćig (mn. merćiźe) [akc. merćig] (i. m.) — mertik, mera; komad ∎ merćigu s-a kĭemat un parśel đi bukatură đi pi frigare, kare la Kraśun s-a dat đi pomană la lakustă, să nu fakă șćetă — mertik se zvao komad mesa sa ražnjića, koji se na Božić namenjivao skakavcima, da ne prave štetu [Por.] ♦ rum. mertic ♦ etim. < mađ. mérték

merĭeu [akc. merĭeu] (pril.) — (o kretanju) polako, sporo, bez žurbe ∎ mĭarźe merĭeu kă nu sa grabĭașće ńiśunđe — ide polako jer se ne žuri nigde ∎ merĭeu, măĭ merĭeu, șîmăĭ merĭeu — sporo, sporije, najsporije ♦ sin. înśet ♦ supr. ĭut, rîapiđe [Por.] ♦ dij. sin. aļin1 [Kmp.] ♦ rum. mereu

meselnik (mn. meselnič) [akc. meselnik] (i. m.) — gost na slavi ∎ meselnik ĭe insă kare vińe la prazńek, și șeďe ka gostu dupa masă — meselnik je osoba koja dolazi na slavu, i kao gost sedi za trpezom [Kmp.] ♦ dij. sin. guost [Por.] ♦ rum. meselnic

mezdri (ĭuo mezdrĭesk, ĭel mezdrĭașće) [akc. mezdri] (gl. p.) — (tehn.) ① deljati, strugati ∎ moșu lukră ku mezdrĭala đi đesńață, mezdrĭașće dîržălurĭ đi sîape šă đi sakurĭ — deda od jutros radi sa makljom, delje držalja za motike i sekire ② (za koze i dr. životinje) brstiti, glodati ∎ Tita a zatrit kaprîļi, kă a mezdrit padurĭ — Tito je uništio koze jer su brstile šumu [Por.] ♦ rum. mezdri ♦ etim. < bug. mezdrja

mezdrit (mezdrită) (mn. mezdriț, mezdriće) [akc. mezdrit] (prid.) — (o drevnom objektu) oguljen, odeljan, obršćen ∎ ļiamńiļi mezdrîće đi kapre, ĭuta s-a uskat — drveće obršćeno od koza, brzo se sušilo [Por.] ♦ rum. mezdrit

mezdrĭală (mn. mezdrĭaļe) [akc. mezdrĭală] (i. m.) — (tehn.) maklja, nož za deljanje i struganje drveta ∎ mezdrĭală are taiș lung đi fĭer, șî mîńiĭe l-amîndoă kîpatîńe lu taiș — maklja ima dugo metalno sečivo, i drške na oba kraja sečiva ∎ ku mezdrĭală măĭ đies s-a mezdrit dîržălurļi đi sakurĭ, đi săpĭ, or đi kuasă — sa makljom se najčešće deljala držalja za sekire, motike, ili kose ♦ sin. kuțîtuaĭe (Tanda) [Por.] ♦ rum. mezdreală

miță (mn. miț) (i. ž.) — pramen vune ∎ mașînă đi miță — vunovlačara ♦ sin. zmuaćik [Por.] ♦ rum. miță ♦ etim. < lat. *agnicia > *amniță > miță

mićikula (ĭuo mićikuļeḑ, ĭel mićikuļaḑă) [akc. mićikula] (gl. p. ref.) — smanjiti, umanjiti ∎ l-a spumîntat stapînu kă o să-ĭ mićikuļaḑă sîmbriĭa, șî ĭel s-a mîńiĭat ș-a lasat lukru — pretio je gazda da će mu smanjiti platu, i on se naljutio i napustio posao [Por.] ♦ rum. micicula

mik (mikă) (mn. miś) (prid.) — mali ∎ kopil mik, are suoră mikă, amînduoĭ sînt kopiĭ miś — malo dete, ima malu sestru, oboje su mala deca ♦ supr. mare ♦ up. ńimik [Por.] ♦ rum. mic ♦ etim. < lat. *miccus

miksă (mn. miksurĭ) [akc. miksă] (i. ž.) — (bot.) niksica, divlju zumbul (Scilla bifolia L.) ∎ miksă are mirus frumuos, puaće fi măĭ frumuos mirusă đin tuaće fluoriļi — niksica ima lep miris, možda najlepši među svim cvetovima [Por.] ♦ rum. micsă ♦ etim. < srb. niksica

mikșună (mn. mikșuń) [akc. mikșună] (i. ž.) — (bot.) šeboj, baštensko cveće zlatno-žute boje (Cheiranthus cheiri) ∎ mikșună dă numa-n građină — šeboj raste samo u bašti [Por.] ♦ rum. micșunea ♦ etim. < tur. menekșe

mikućik (mikućikă) (mn. mikućiś, mikućiśe) [akc. mikućik] (prid.) — (dem.) malecak, malečak, majušan ∎ o pîsarikă mikućikă veńi la ferĭastă — jedna malecka ptičica došla je na prozor ∎ kopilaș mikućik, nuĭe înga đi șkuală — maleno detence, nije još za školu ∎ (folk.) fećiță mikućikă — maleno devojče ♦ var. mikuļeț [Por.]

Miloćin [akc. Miloćin] (i. m.) — (antr.) Milutin ∎ Miloćin ĭe fuarma rumîńaskă alu nume sîrbĭesk Milutin — Miloćin je vlaška forma srpskog imena Milutin ♦ up. Ćinkă, Ćinu, Tinu [Por.] ♦ etim. < srb. l.i. Milutin

miļiguoś [ac. miļiguoś] (mn. miļiguaśe) (i. s.) — čmičak, gnojna izraslina na očnom kapku (Hordeolus) [Bran.] ♦ dij. var. miļigoč (mn. miļigoače) [Kmp.] ♦ rum. minegoci

mințî (ĭuo mint, ĭel minće) [akc. mințî] (gl. p. ref.) — lagati, obmanjivati, govoriti neistinu ∎ minće đi uskă — laže pa cepa ∎ nu mințî — ne laži ∎ minće la uokĭ — laže otvoreno ∎ la spart ku minśuń — razbio ga je lažima [Por.] ♦ rum. minţi ♦ etim. < lat. mentiri

minće (mn. minț) [akc. minće] (i. ž.) — razum, pamet; pamćenje ∎ pi muoșu înga-l țîńe minća, da baba a pĭerdut minća đemult — čiču još drži pamet, a baba je izlapela odavno ∎ înga țîńe minće tuot ś-a învațat la șkuală — još pamti sve što je učio u školi ∎ ușuor la minće șî ĭut înțaļiaźe — lako pamti i brzo shvata ♦ sin. gînd ♦ up. mințî [Por.] ♦ rum. minte ♦ etim. < lat. mentem

minśinuos (minśinuasă) (mn. minśinuoș, minśinuasă) [akc. minśinuos] (prid.) — lažov ∎ uomu-la ĭe tare minśinuos — taj čovek je veliki lažov ∎ minśinuos șî oțoman — lažov i lopovčina [Por.] ♦ rum. mincinos

minśună (mn. minśuń) [akc. minśună] (i. ž.) — laž, neistina ∎ a-nvațato parințî đi mikă să nu krĭadă în minśuna baĭețîluor — naučili je roditelji od malena da ne veruje u momačke laži ∎ minśună guală șî grĭa — gola i teška laž ∎ la prins la minśună — uhvatili ga u laži ∎ mare ĭe minśună kă rumîńi n-au ļimba luor, șî đ-aĭa vorbĭesk ļimba sîrbĭaskă opaśită — velika je laž da Vlasi nemaju svoj jezik, pa zato govore izopačenim srpskim jezikom [Por.] ♦ rum. minciună ♦ etim. < lat. mentio, -onis

mira (ĭuo ma mir, ĭel sa miră) [akc. mira] (gl. ref.) — čuditi se ∎ nu ći mira đi kopil mik, kă-l đokĭeḑ — nemoj se čuditi malom detetu, jer ćeš ga ureći ∎ nu ma mir đ-alta ńimika, numa ma mir đi mińe kum pot să-l sufîr atîta đimult — ne čudim se ničemu drugom, nego se čudim samom sebi kako mogu da ga trpim toliko dugo [Por.] ♦ rum. mira ♦ etim. < lat. mirari

mirare (mn. mirărĭ) [akc. mirare] (i. ž.) — čudo ∎ mare mirare kît lukru a gaćit îĭ, fara ńiś o ažutoriĭe — pravo je čudo koliki su posao oni završili, bez ikakve pomoći ∎ uamiń đi mirare, unđe tuoț a ginđit kî nuĭe ńimika, iĭ a skuos o bogațîĭe mare — čudesni ljudi, tamo gde su svi mislili da nema ničeg, oni su otkrili veliko bogatstvo [Por.] ♦ rum. mirare

mire [akc. mire] (i. m.) — (zast.) mladoženja ∎ mire ĭe la nuntă baĭat kare sa însuară ku mirĭasa — mladoženja je momak koji se na svadbi ženi sa mladom ♦ up. mirĭasă [Por.] ♦ rum. mire ♦ etim. < alb. mirë

mirekuț (pril.) — (o kretanju) lagano, sporo ∎ kînd nu kunuoșć lukru kalumĭa, lukră măĭ mirekuț, să nu ći farîmĭ — kad ne poznaješ posao dobro, radi sporije, da se ne povrediš ♦ sin. merĭeu, miriuor [Por.]

miriśikă (mn. miriśikă) [akc. miriśikă] (i. ž.) — (nutr.) šećer ∎ miriśika ĭe dulśață ku kare sa îndulśesk kolaśiĭi șî kafa — šećer je sladilo kojim se slade kolači i kafa ∎ grunđin đi miriśikă — kocka šećera ∎ đemult, în vrĭamĭa lu stramuoșî nuoștri, ku un grunđin đi miriśikă aĭ putut să țuś fata măĭ frumuasă-n sat — nekad, u vreme naših pradedova, za jednu kocku šećera mogao si da poljubiš najlepšu devojku u selu ♦ / (demin.) < mĭare + -ićikă [Por.] ♦ dij. var. mireśikă (Jasikovo) [GPek] ♦ dij. sin. zar (Majdanpek) [Buf.] ♦ rum. miericică

miriuor [akc. miriuor] (pril.) — (o kretenju) polagano ∎ a mĭers miriuor, paș dupa paș — išao je polagano, korak za korakom ∎ muoșu mĭarźe merĭeu, da baba sa traźe miriuor dupa ĭel — čiča ide polako, a baba se polagano vuče za njim ♦ / (demin.) < merĭeu [Por.] ♦ rum. mereor

mirișće (mn. mirișć) [akc. mirișće] (i. ž.) — (agr.) strnjika ∎ mirișće ĭe lok ku mărunțîș dupa śe s-a săśerat — strnjika je njiva sa žitaricom posle žetve [Crn.] ♦ dij. sin. gîrńișće [Por.] ♦ rum. miriște ♦ etim. < bug. merište

mirĭasă (mn. mirĭasă) [akc. mirĭasă] (i. ž.) — (izob.) mlada, na svadbi ∎ vuorba „mirĭasă” s-a pĭerdut, a ramas numa pin kînćiśe batrîńe, kare nu sa măĭ kîntă — reč „mirjasa” se izgubila, ostala je samo u starim pesmama, koje se više ne pevaju ∎ în vrĭamĭa-ĭa kînd rumîńi la guovĭe ĭ-a ḑîs „mirĭasă”, la mlîdožăńe ĭ-a ḑîs „mirĭe” — u ono vreme kada su Vlasi mladu zvali „mirjasa”, mladoženju su zvali „mire” ∎ măĭ întîń đin ļimbă s-a pĭerdut „mirĭe”, s-a skimbat ku vuorba sîrbĭaskă „mlîdožăńe”, da pi urmă sa do pĭerdu șî „mirĭasa”, pi ĭa a skimbato „guovĭa” — najpre se iz jezika izgubila reč „mire”, zamenila je srpska reč „mladoženja”, a posle se izgubila i „mirjasa”, nju je zamenila je „govja” ♦ sin. guove [Por.] ∎ mirĭasă ḑîśem la muĭare văḑută, la gospîđe — „mirjasa” je naziv za viđenu ženu, za gospođu (Luka) [Crn.] ♦ rum. mireasă

Miruoś [akc. Miruoś] (i. m.) — (top.) Miroč ∎ Miruośu ĭe sat măĭ ćinîr în Porĭeśa — Miroč je najmlađe selu u Poreču ∎ Miruośu je fakut în anu 1872 — Miroč je osnovan godine 187② ∎ astîḑ satu traźe la uopșćina măĭdanuluĭ — selo danas pripada opštini Majdanpek ∎ satu ĭe žumataće sîrbĭesk, žumataće rumîńesk — selo je pola srpsko, pola vlaško ∎ și sîrbi Miroćeńi, șî rumîńi Miroćeńi, sînt veńiț đin saćiļi đin okuol: sîrbî đin Golubińe, Popovița șî alće, da rumîńi đin Țîrnaĭka, Tanda, Gorńana — i Srbi Miročanci i Vlasi Miročanci došli su iz okolnih sela: Srbi iz Golubinja, Popovice i drugih, a Vlasi iz Crnajke, Tande, Gornjana i drugih [Por.]

mistaka (ĭuo mĭastîk, ĭel mĭastîkă) [akc. mistaka] (gl. p.) — žvakati, sažvakati, prežvakati ∎ kare are đinț trăbe tuota bukatura să mĭastîśe tare bińe — ko ima zube, treba da žvaće svaki zalogaj jako dobro ∎ uomu mĭastîka da vita rugumă — čovek žvaće a goveda preživaju ♦ up. ruguma [Por.] ♦ rum. mesteca

mistakat (mistakată) (mn. mistakaț, mistakaće) [akc. mistakat] (prid.) — sažvakan ∎ numa bukatura kare ĭe bun mistakată trăbe îngițî — samo dobro sažvakan zalogaj treba progutati ♦ up. rugumat [Por.] ♦ rum. mestecat

mișăl (mn. mișăĭ) [akc. mișăl] (i. m.) — (bot.) (za klip kukuruza) pabirak ∎ mișăl ĭe kukuruḑ ku drugă mikă, ńidokuaptă șî fara buobe — pabirak je mali klip kukuruza, nedozreo i bez zrna [Por.] ♦ rum. mișăl ♦ etim. < lat. misellus

miśka (ĭuo miśk, ĭel miśkă) [akc. miśka] (gl. p. ref.) — pomerati se, micati se, mrdati ∎ a lasat kopilu sîngur la kasă, șî ĭ-a spus kă nu kućaḑă să mișće đ-aśiĭa pănă ĭa nu sa-ntuarśe — ostavila je dete samo kod kuće, i rekla mu da ne sme da mrdne odande dok se ona ne vrati ∎ kînd ĭe ḑîua mare, da tu lukri-n kîmp pin arsura suariluĭ, suariļi parke stă ļipit đi śĭer, șă nu miśka ńiśkum đin luok — kad je dugačak dan, a ti radiš u polju po sunčevoj sparini, sunce kao da stoji zalepljeno za nebo, i ne pomera se s mesta nikako [Por.] ♦ rum. mișca ♦ etim. < ? lat. mĭscῑre

miśkat (miśkată) (mn. miśkaț, miśkaće) [akc. miśkat] (prid.) — (o položaju) pomeren ∎ pĭatră otarńikă ĭe miśkată, nuĭe la luoku iĭ — kamen međaš je pomeren, nije na svome mestu ♦ sin. mutat [Por.] ♦ rum. mișcat

miśkatuorĭ (miśkatuare) (mn. miśkatuorĭ, miśkatuare) [akc. miśkatuorĭ] (prid.) — pokretan ∎ miśkatuorĭ ĭe śuava śe ĭe fakut sî șća, ama nuĭe ļegat đi luoko-la, numa sa puaće miśka în ļăturĭ — pokretno je nešto što je napravljeno da stoji, ali nije vezano za to mesto, nego se može pomeriti u stranu ∎ mîșńiku la muară ĭe ladă miśkatuare, kă puoț s-o muț în lăturĭ kînd lukri pi lînga pĭatra muori — mučnjak na vodenici je pokretan sanduk, jer ga možeš pomeriti u stranu kad radiš oko vodeničnog kamena ♦ up. îmblatuorĭ [Por.] ♦ rum. mișcător

mitokosî (ĭuo ma mitokosăsk, ĭel sa mitokosașće) [akc. mitokosî] (gl. p. ref.) — (zast.) preokrenuti se, preobraitii se, poremetiti se ∎ ĭeļ nuĭe măĭ om kum a fost, fu bolnav kîta, ama atîta iĭ s-a mitokosît śeva în kap đe nu măĭ kunoașće pe ńima — on više nije čovek kao što je bio, beše malo bolestan, ali toliko mu se nešto preokrenulo u glavi da više nikoga ne prepoznaje ♦ sin. sminći [Pad.] ♦ rum. mitocosi ♦ etim. < ngrč. μετώϰησα, (aor μετοιϰέω)

mižlokar (mižlokară) (mn. mižlokarĭ, mižlokarĭe) [akc. mižlokar] (prid.) — srednji, koji je u sredini ili između ∎ ĭuo mis kopil mižlokar, fakut întra fraće, măĭ batrîn, șî soră, măĭ ćinîră — ja sam srednje dete, rođen između starijeg brata, i mlađe sestre ♦ var. mižlokarĭ [Por.] ♦ rum. mijlocar

mižlośin (mn. mižlośiń) [akc. mižlośin] (i. ž.) — srednjak, koji je u sredini ∎ astăḑ sa duk la șkuală tuaće fĭelurĭ đi kopiĭ: ș-aĭ miś, ș-aĭ marĭ, ș-aĭ mižlośiń — danas idu u školu sve vrste dece: i mali, i veliki, i srednjaci ♦ (ž. r.) mižlośină (mn. mižlośińe) [Por.] ♦ rum. mijlocin

mižluok (mn. mižluaśe) [akc. mižluok] (i. s.) — sredina ① mesto na polovini nečega ∎ nu mînă karu pin mižluoku drumuluĭ — nemoj voziti kola sredinom puta ∎ a fakut gaura la mižluoku blăńi — izbušio je rupu na sredini daske ∎ balta ĭe la mižluok măĭ adînkă — bara je na sredini najdublja ② položaj između dve strane ∎ muma a durmit đi đirĭapta, tata đi stînga, da ĭuo la mižluok, întra iĭ — majka je spavala sa desne strane, otac sa leve, a ja u sredini, između njih [Por.] ♦ rum. mijloc

miźgura (ĭuo miźgur, ĭel miźgură) [akc. miźgura] (gl. p.) — (o kiši) rominjati, sitno padati ∎ nu pluaĭe numa miźgură, pluaĭe maruntă, măĭ mult śĭață đikît pluaĭe — ne pada kiša nego rominja, pada sitna kiša, više magla nego kiša [Por.]

mîț (mn. mîț) [akc. mîț] (i. m.) — (zool.) a. mačka, opšti naziv za domaću životinju iz porodice mačaka (Felis domestica) ∎ tata avut șasă mîț, ĭuo țîn duoĭ mîț, feĭmĭa traĭașće-n oraș șî are un mîț, da ĭastă kare n-are ńiś un mîț — otac je imao šest mačaka, ja držim dve mačke, moja ćerka živi u gradu i ima jednu mačku, a ima onih koji nemaju ni jednu mačku b. mačak, mačka muškog pola ∎ mĭ-a fatat mîța, a fakut duoĭ mîț ș-o mîță — omacila mi se mačka, dobila dva mačeta i jednu mačku ∎ mîțu s-a-nļinoșat, nu măĭ prinđe la șokîț — mačak mi se olenjio, više ne lovi miševe ♦ up. mîță, mîrtan, maśuok [Por.] ♦ rum. mâţ

mîță2 (mn. mîț) [akc. mîță] (i. ž.) — mišolovka, klopka za miševe ∎ șokîćiļi a dat în mîță — miš je uhvaćen u mišolovci [Crn.]

mîță1 (mn. mîță) [akc. mîță] (i. ž.) — ① (zool.) mačka, ženka iz porodice mačaka ∎ am parĭake đi mîț: am un mîț ku o mîță — imam par mačaka: imama jednog mačka i jednu mačku ② (bot.) cvetovi nekih biljaka ∎ salka măĭ întîń primovara faśe mîță — vrba prva s proleća pušta mace [Por.] ③ (tehn.) mišolovka (Topla) ∎ [Crn.] ♦ rum. mâţă

mîglă (mn. mîgļe) [akc. mîglă] (i. ž.) — (bot.) busen, žbun; gomila nečega ∎ mîglă ĭe kînd đintr-un luok rasăr măĭ mulće fire đ-o buĭađe — žbun je kad iz jednog mesta iznikne više strukova jedne biljke ♦ var. mîklă (Tanda) ♦ sin. gramadă [Por.] ♦ rum. mâglă ♦ etim. < mađ. mágl(y)a

mîkarauă (mn. mîkarîaļe) [akc. mîkarauă] (i. ž.) — (tehn.) ① naprava, skalamerija ∎ minće kî ĭe maĭstur, da a fakut, saraku, o mîkarauă, kare nuĭe đi ńimika — laže da je majstor, a skelepao je neku skalameriju koja nije ni za šta (Tanda) ② sprava za vezivanje snopova ∎ đe mult s-a ļegat snuopi ku ćiĭu, la źanunkĭe, da dupa rat a izaflat aĭ nuoštri o mîkarauă, ļigatuare — nekada su se snopovi vezivali likom, na koleno, a posle rata naši su izmislili neku napravu, vezačicu ∎ în vrĭamĭa đi sîśarat, kum tata faśe vro mîkarauă, uodma o vinđe, șîn nuoĭ ĭară am ļegat snuopi ku mîna — u vreme žetve, čim otac izradi neku vezačicu, odmah je proda, i mi opet vezujemo snoplje rukama (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. macara ♦ etim. < tur. makara

mîlaĭeț (mîlaĭață) (mn. mîlaĭeț, mîlaĭeće) [akc. mîlaĭeț] (prid.) — (o plodu) sočan, mek; ukusan ∎ mîlaĭață puaće să fiĭe numa vro puamă kuaptă — sočno može biti samo neko zrelo voće ♦ sin. muaļe [Por.] ♦ rum. mălăieț

mîna (ĭuo mîn, ĭel mînă)(gl. p.) — terati, goniti ∎ ăl mînă draku să fakă aĭa śe nu trăbe — tera ga đavo da čini ono što ne valja ∎ primovara oĭari mînă uoĭļi la munće — u proloće stočari teraju ovce u planinu [Por.] ♦ etim. < lat. minari

mînă (mn. mîń) [akc. mînă] (i. ž.) — ① (anat.) ruka, deo tela ∎ uomu are doă mîń — čovek ima dve ruke ∎ tuota mîna are: palmă ku źeĭśće, kuot șî umîr, ku duauă drĭave întra umăr șî kuot, șă întra kuot șă palmă — svaka ruka ima šaku sa prstima, lakat i rame, sa dvema kostima između ramena i lakta, i lakta i šake ② (mera) šaka; trunka ∎ ļ-a dat veśińi kîć-o mînă đi samînță, să aĭbă śe să pună-n kîmp — davali su ime susedi po šaku semena, da imaju šta da poseju ∎ atîta a ustańit đi nu ĭ-a ramas ńiś o mînă đi sufļit — toliko se umorio da mu nije ostala ni trunka daha [Por.] ♦ rum. mână ♦ etim. < lat. manus

Mînăstîre [akc. Mînăstire] (i. ž.) — (ojk.) Manastirica, vlaško selo u opštini Kladovo ∎ Manastirița pe sîrbeșće, da așa Mînăstîre ăĭ ḑiśem — Manastirica na srpskom, a ovako Manastire ga zovemo [Pad.] ♦ etim. < srb. manastir

mîndră (mn. mîndre) [akc. mîndră] (i. ž.) — (folk.) draga, ljubavnica; mila osoba ∎ mare ibomńik a fuost, în tuot satu avut kîć-o mîndră — veliki ljubavnik je bio, u svakom selu je imao po jednu ljubavnicu ∎ ĭ-a spus đeșkis: mîndra mĭa, draga mĭa ĭubită, ńimika đin dragu nuostru — rekao joj je otvoreno: mila moja, draga moja voljena, mišta od naše ljubavi ♦ (demin.) mîndruță ♦ sin. ibomńikă [Por.] ♦ rum. mândră

mîndri (ĭuo ma mîndrĭesk, ĭel sa mîndrĭașće) (gl. ref.) — *ponositi se, dičiti se*

mîndriĭe (mn. mîndriĭ) (i. ž.) — ponos, dika ∎ mîndriĭa mĭa kă sînt Rumîn, n-are kîpatîń — moj ponos što sam Vlaha, nema kraja ∎ ńima nu ĭe măĭ mîndru đikît mińe — niko nije ponosniji od mene [Por.]

mîndrĭață (mn. mîndrĭețurĭ) [akc. mîndrĭață] (i. ž.) — ① divota, krasota, milina ∎ mîndrĭață đi fată — lepota devojka ∎ suarļi rasîare, păsîrļi kîntă, padurĭa mirusă, mîndrĭață odată în tuaće părțîļi — sunce izlazi, ptice pevaju, šuma miriše, divota jedna na sve strane ∎ mîndrĭață ńivaḑută — neviđena lepota; prekrasno ② (iron.) o nekom propalom poslu ∎ mîndrĭață đi lukru, ĭară a fuźit đi la șkuală — divota jedna, opet je pobegao iz škole ♦ var. mîndriĭe ♦ sin. frumoșață [Por.] ♦ rum. mândreață

mîndru (mîndră) (mn. mîndri, mîndre) [akc. mîndru] (prid.) — divno, krasno ∎ muma a țasut mîndre đi păturĭ, ama la kopiĭi n-a fuost pi vuoĭe să ļi pazîaskă — majka je tkala divne ćilimove, ali deca nisu bila voljna da ih sačuvaju ∎ fata mare are mîndru đi baĭat — devojka ima divnog momka ♦ sin. frumuos [Por.] ♦ rum. mândru ♦ etim. < slov. mondrŭ

mînka (ĭuo manînk, ĭel manînkă) [akc. mînka] (gl. p. ref.) — ① (nutr.) jesti, uzimati hranu ∎ ăl mînă gazda ka pi lup, da śe va mînka, nu șćiĭe — tera ga gazda k’o kurjaka, a šta će jesti, ne zna ② (tehn.) ojesti se, otanjiti usled trenja ∎ s-a mînkat uosiĭa la kar, s-a supțîĭat șî s-a frînt în mižluoku drumuluĭ — ojela se osovina na kolima, otanjila se i slomila na sred puta ③ (med.) svrbeti ∎ ăl manînkă pĭaļa, sa skarpină, saraku, ka kînd are rîńe — svrbi ga koža, češe se, siroma, kao da ima šugu ④ (psih.) nasekirati, zabrinuti ∎ sa vaĭtă kă barbatî-su ku bețîĭa luĭ o sî-ĭ manînśe sufļitu — žali se da će joj muž sa svojim pijanstvom pojesti dušu [Por.] ♦ rum. mânca ♦ etim. < lat. *manucāre; manducāre

mînkare (mn. mînkărĭ) [akc. mînkare] (i. ž.) — ① (nutr.) jelo, hrana ∎ muoșu numa șîađe ș-așćată baba să-ĭ fakă śuava đi mînkare — čiča samo sedi i čeka da mu baba spremi nešto za jelo ∎ a fuost fuamiće mare, n-avut alta đi mînkare, numa a mînkat kuažă đi śaruoń — bila je velika glad, nisu imali ništa drugo za jelo, nego su jeli cerovu koru ∎ śuparka-sta ĭe bună đi mînkare — ova pečurka je dobra za jelo ② obed, obrok ∎ a veńit vrĭamĭa đi mînkare, da muĭarĭa n-a gaćit prînḑu — došlo je vreme obeda, a žena nije zgotovila ručak [Por.] ♦ rum. mâncare

mînkarime (mn. mînkarimĭ) [akc. mînkarime] (i. ž.) — (med.) svrabež ∎ s-a pus o mînkarime pi kopil, numa sa skarpină — dete je spopao neki svrabež, samo se češe [Por.] ♦ rum. mâncărime

mînkat (mînkată) (mn. mînkaț, mînkaće) [akc. mînkat] (prid.) — izujedan, nagrižen, pojeden ∎ kopilu a veńit tuot mînkat đi puriś — dete je došlo svo izujedano od buva ∎ pĭarîļi a kaḑut, mînkaće đi păsîrĭ — kruške su popadale, nagrižene od ptica [Por.] ♦ rum. mâncat

mînkatuorĭ (mînkatuare) (mn. mînkatuorĭ, mînkatuarĭe) [akc. mînkatuorĭ] (prid.) — ješan, koji ima apetit; koji mnogo jede ∎ kopilu ĭe mînkatuorĭ, da fata nuĭe — dete je ješno, a devojčica nije [Por.] ♦ rum. mâncător

mînkatură (mn. mînkaturĭ) [akc. mînkatură] (i. ž.) — ① (tehn.) ojedina, mesto koje se ojelo od tarenja; žljeb ∎ ruata s-a strîmbat ș-a fakut mînkatură ĭn uosiĭe adînkă đi un źeĭśt întrĭeg — točak se iskrivio i napravio ojedinu u osovini duboku ceo prst ② (geog.) potkop, udubljenje ∎ a batut apa-n mal ș-a fakut mînkatură adînkă în prund — udarala je voda u obalu, i napravila dubok potkop u sprudu [Por.] ♦ rum. mâncătură

mîńe [akc. mîńe] (pril.) — sutra, idući dan ∎ mîńe ĭe sîrbatuare, nu sa lukră ńimika — sutra je praznik, ne radi se ništa ∎ ĭerĭ, astîḑ șî mîńe am guoșć — juče, danas i sutra imam goste ∎ astîḑ-mîńe, nu sa șćiĭe kînd — danas-sutra, ne zna se kad ∎ traĭesk đi astîḑ pănă mîńe — živim od danas do sutra ♦ up. păĭmîńe [Por.] ♦ rum. mâine ♦ etim. < lat. mane

mîńeḑî [akc. mîńeḑî] (pril.) — sutradan ∎ tuma mîńeḑî a vaḑut iĭ kă fata nuĭe la kasă, a fuźit pista nuapće dupa baĭatu iĭ al đintîń — tek sutradan su primetili da devojke nema kod kuće, pobegla je preko noće za svog prvog momka ♦ / mîńe + ḑîua [Por.] ♦ rum. mînezi

mîńekarĭ (mn. =) [akc. mîńikarĭ] (i. s.) — gornjak ? ∎ mîńekarĭ ĭe țuală skurtă muĭerĭaskă ku mîńiś lunź, făra guļir, śe sa-nkĭaptură la pĭept — gornjak je kratak ženski haljetak sa dugim rukavima bez kragne, koji se zakopčava na grudima ∎ mîńikarĭu sa faśe đe pînḑă đe kîńipă, kă sa puartă kînd ĭe frig pista kimĭașă da supt băĭbarak — gornjak se izrađuje od konoplje, jer se nosi kad je hladno preko košulje, a ispod prsluka ♦ var. mîńekarĭ ♦ sin. bluză, rĭeklă [Por.] ♦ dij. var. mîńiśarĭ (Lubnica) [Crn.] ♦ rum. mânecar

mîńiĭ (mn. mîńiĭe) (i. s.) — (tehn.) *ručka* ♦ rum. mâner

mîńiĭa (ĭuo ma mîńiĭ, ĭel sa mîńiĭe) [akc. mîńiĭa] (gl. p. ref.) — (psih.) ljutiti se ∎ sa mîńiĭe ĭuta șă đi fiĭe śe — ljuti se brzo i za bilo šta ♦ supr. đizmîńiĭa [Por.] ♦ rum. mânia

mîńiĭe (mn. mîńiĭ) [akc. mîńiĭe] (i. ž.) — (psih.) ljutina, gnev ∎ pi muĭarĭe ponćură, mîńiĭa o țîńe ku stamîńiļi — namćorastu ženu ljutina drži nedeljama [Por.] ♦ rum. mânie ♦ etim. < lat. mania

mîńikă (mn. mîńiś) [akc. mîńikă] (i. ž.) — rukav ∎ o parće đi înbrîkamînt kare kuprinđe mîna, đi la umîr pănă la palmă — deo odeće koji obuhvata ruku od ramena do šake [Por.] ♦ rum. mănecă ♦ etim. < lat. manica

mîńiuos (mîńiuasă) (mn. mîńiuoș, mîńiuasă) [akc. mîńiuot] (prid.) — (psih.) ljut ∎ muĭarĭa ĭe tare mîńiuasă pi uom kă ĭară a veńit bat la kasă — žena je jako ljuta na muža jer opet došao pijan kući ♦ var. mîńiĭat [Por.] ♦ rum. mânios

mîraśi (ĭuo mîraśesk, ĭel mîraśiașće) [akc. mîraśi] (gl.) — (o poslu) petljati, mrljaviti ∎ đi đesńață mîraśașće pi-nga kar, sa faśe kî șćiĭe să-l ogođaskă — od jutros petlja oko kola, pravi se da zna da ih popravi [Por.]

mîrțuagă (mn. mîrțuaźe) [akc. mîrțuagă] (i. ž.) — ① (zool.) mrcina, mršava životinja, kljusina ∎ am o mîrțuagă đi kal, nuĭe đi ńimika, đi źaba ăl arańesk — imam jednu mrcinu od konja, nije ni za šta, badava ga hranim ② (fig.) lenčuga ∎ ĭel ĭe tare vrĭańik uom, da muĭari-sa ĭe o mîrțuagă guală, nu șću numa đi śe va țîńao — on je jako vredan čovek, a ona je jedna gola mrcina, ne znam samo zašto li je drži ♦ var. îrțuagă [Por.] ♦ rum. mârţoagă

mîrkulă (mn. mîrkuļe) (i. ž.) — kaljuga ∎ mîrkulă ĭe baltă skundă, tare imuasă — kaljuga je jako prljava plitka bara ∎ laku vićilor s-a fakut mîrkulă — goveđe pojilo pretvorilo se u kaljugu ∎ luoku unđe sa morśiļiesk puorśi sa kĭamă mîrkulă — mesto gde se kaljaju svinje, zove se kaljuga ♦ sin. morśilă [Por.]

mîrļi (ĭuo mîrļiesk, ĭel mîrļiașće) [akc. mîrļi] (gl. p. ref.) — mrkati, pariti ovcu ∎ uoĭļi s-a mîrļit pi lînga Vińirĭa mare — ovce su se mrkale oko Petkovice ∎ pănă la vrĭamĭa đi mîrļit, berbĭeśi sa oprĭesk ku un pĭaćik đi pînḑă kare ļi sa ļiagă pista burtă, đi sî nu puată sî mîrļiaskă uaĭa kînd ļi vińe sî sîară pi ĭa — do mrkanja ovnovi se obuzdavaju jednim parčetom tkanine koji im se vezuje preko stomaka, da ne mogu da mrče ovcu kad im dođe da skaču na nju [Por.] ♦ rum. mârli ♦ etim. < srb. mrljati

mîrļit1 (mn. mîrļiturĭ) [akc. mîrļit] (i. ž.) — mrkanje, parenje ovaca ∎ ažuns vrĭamĭa lu mîrļitu uoilor — došlo je vreme mrkanja ovaca ♦ var. (ret.) mîrļitură [Por.] ♦ rum. mârlire

mîrļit2 (mîrļită) (mn. mîrļiț, mîrļiće) [akc. mîrļit] (prid.) — mrkan, za grlo u stadu koje se parilo ∎ am triḑăś đi uoĭ, žumataće sînt mîrļiće, žumataće nu — imam trideset ovaca, pola je mrkano, pola nije [Por.] ♦ rum. mârlit

mîrļitu pomîntuluĭ [akc. mîrļitu pomîntuluĭ] (expr.) — (kal.) mrkanje zemlje ∎ mîrļitu pomîntuluĭ a fuost un ađet batrîn la Žuoĭ marĭ, kare gata s-a pĭerdut șă đin minće; akuma sa pumeńiașće unđe șî unđe numa kînd uamińi zbat žuok — mrkanje zemlje bio je stari običaj na Veliki četvrtak, koji se gotovo izgubio i iz pamćenja; danas se pominje samo ponegde kada ljudi zbijaju šalu (Tanda) ∎ am uḑît đi vrun mîrļitu-pomîntuluĭ, puvesta aĭ batrîń, ama n-am înțaļies bińe śi ĭe — čula sam za neko mrkanje zemlje, pričalu su stari, ali nisam dobro razabrala šta je ∎ ĭerburļi primovara slubuod spumă, atunśa pomîntu lukră, sa mîrļiașće đi sî puată sî rođaskă — trave u proleće puštaju penu, tada zemlja radi, mrka se da bi mogla da rodi (Rudna Glava) [Por.] ∎ ĭastă o buĭađe kare slubuađe spumă, mi sa-m pare kă ĭe pula bĭelśi or ruodu pomîntuluĭ, ș-aĭ batrîń kînd a vaḑut aĭa, a ḑîs kî s-a mîrļit pomĭntu, șî ĭe vrĭamĭa đi lukru la pomînt — ima jedna biljka koja ispušta penu, čini mi se da je kozlac, i stari kada su to videli, govorili su da se zemlja mrkala, i da je vreme za poslove u poljoprivredi (Plavna) [Pad.] ♦ up. žuoĭ, žoĭ, źuoĭ, Žuoĭ marĭ

mîrmońală (mn. mîrmońelurĭ) [akc. mîrmońală] (i. ž.) — (onom.) mrmljanje ∎ n-a înțaļes ńima mîrmońala luĭ — nije razumeo niko njegovo mrmljanje ♦ var. mormońală [Por.] ♦ rum. mormoială

mîrmońi (ĭuo mîrmońesk, ĭel mîrmońașće) [akc. mîrmońi] (gl.) — (onom.) mrmljati ∎ muoșu șîađe în kuot șă mîrmuańe — čiča sedi u ćošku i mrmlja ♦ var. mormońi [Por.] ♦ rum. mormoi

mîrșău (mn. mîrșăĭ) [akc. mîrșău] (i. m.) — snežuljak, mali sneg ∎ mîrșau ĭe zapadă mikă, pin kare uoiļi înga măĭ puot să rîkîĭe ku piśuariļi đinainće șî sî paskă ĭarbă — „mršau” je mali sneg, po kome ovce još uvek moga da rčkaju prednjim nogama i pasu travu ♦ var. mîrșugă (Tanda) [Por.] ♦ rum. mârșav ♦ etim. < bug. măršav; srb. mršav

mîrtan (mn. mîrtań) [akc. mîrtan] (i. m.) — (zool.) mačor, mačak, mužjak mačke ∎ mîrtan ĭe mîț kreskut đi mîrtańit mîțîļi — mačor je mačak sazreo za parenje s mačkama ♦ sin. maśuok [Por.] ♦ rum. mârtan

mîrveńak (mn. mîrveńeś) [akc. mîrveńak] (i. m.) — (zast.) (vet.) marvenjak, veterinar ∎ mîrveńak ĭe duoltur đi viće — marvenjak je lekar za stoku ∎ mîrveńeśi în saćiļi nuaștre a veńit dupa ratu ku mńamțî — marvenjaci su u naša sela došli posle rata sa Nemcima ∎ aĭ batrîń n-a șćut đi mîrveńeś, tot nat a șćut sîngur să ļekuĭe tuaće buaļiļi în viće — stari nisu znali za marvenjaka, svako je sam znao da leči sve bolesti stoke [Por.] ♦ etim. < mađ. marha

mîrză (mn. mîrză) [akc. mîrză] (i. ž.) — mržnja ∎ mîrza întra iĭ țîńe înga đin kopilariĭe — mržnja između njih traje još od detinjstva ∎ a trait ku ańi ka lumĭe sîrbaćikă, ku mîrză șî ku sfadă — živeli su godinama kao divljaci, u svađi i u mržnji [Por.]

mîrzî (ĭuo mîrzăsk, ĭel mîrzîașće) [akc. mîrzî] (gl. p. ref.) — mrzeti ∎ đi śe sa va mîrzî atîta, ńima nu șćiĭe — zašto li se toliko mrze, niko ne zna ∎ sa vaĭtă k-o mîrzăsk tuoț ńiś k-o trĭabă — žali se da je svi mrze bez razloga [Por.] ♦ etim. < Srp. mrzeti

mîsurat1 (mn. mîsuraturĭ) [akc. mîsurat] (i. s.) — merenje, uvrđivanje mere, korišćenjem neke merne jedinice ∎ mîsuratu lunźimi sa faśe ku mĭetîru, da greotățî ku kîntarĭu — merenje dužine vrši se metrom, a težine kantarom ∎ la Sînźuorḑ sa mînă uoĭļi la mîsurat, sî sa vadă kare kît lapće dă — na Đurđevdan se ovce teraju na merenje, da se vidi koja koliko mleka daje [Por.] ♦ rum. măsurat

mîsurat2 (mîsurată) (mn. mîsuraț, mîsuraće) [akc. mîsurat] (prid.) — meren, izmeren, kome je određena mera, korišćenjem utvrdjene merne jedinice ∎ [Por.] ♦ rum. măsurat

mîtahală (mn. mîtahaļe) [akc. mîtahală] — (mit.) monstrum ∎ mîtahală ĭe insă đi pin povĭeșć, śuava mare, urît șî ku narau rău — matahala je biće iz priča, nešto veliko, ružno i zle naravi ∎ a visat kă a prinso o mîtahală, ș-astupato pănă nu ĭ-a sarit uoki đin kap — sanjala je da je šćepao neki monstrum, i davio dok joj nisu iskočile oči iz glave ♦ var. mătakală (Tanda) [Por.] ♦ rum. matahală

mîtańală (mn. mîtańelurĭ) [akc. mîtańală] (i. ž.) — (iron.) majstorisanje, petljanje, zamajavanje ∎ śe maĭstur ĭe, sîrmanu, nu gaćașće ku mîtańala pănă mîńe — kakav je majstor, siroma, neće završiti sa majstorisanjem do sutra [Por.]

mîtańi (ĭuo mîtańesk, ĭel mîtańașće) [akc. mîtańi] (gl.) — (iron) majstorisati, petljati ∎ a veńit maĭsturu, a mîtańit pi lînga kar un śas șî măĭ bińe, șî s-a lasat, śkă, karu ĭe rău strîkat — došao majstor, petljao oko kola sat i više i batalio, kaže, kola su u teškom kvaru [Por.]

mîtaśină (mn. mîtaśiń) [akc. mîtaśină] (i. ž.) — (bot.) matičnjak, pčelinja metvica (Melissa officinalis) ∎ mîtaśina ĭe buĭađe ku fluare albă, șî ku mirus frumuos — matičnjak je biljka sa belim cvetom i lepim mirisom ∎ đin mîtaśină sa fĭarbe ćaĭ tare bun đi ińimă kînd zbaće, đi durĭerĭ la burtă, đi ustańală, șî đi alće durĭerĭ — od matičnjaka se kuva čaj jako dobar za srce kad lupa, za bolove u stomaku, za umor i drugo bolesti [Por.] ♦ rum. mătăcină ♦ etim. < slov. matica (pčelinja)

Mîtkalău [akc. Mîtkalău] (i. m.) — (kal.) Mali Uskrs ∎ Mîtkalău kađe în marța aduoĭļa dupa Pașć — Mali Uskrs pada u drugi utorak posle Uskrsa [Por.] ♦ rum. Mâtcălâu ♦ etim. < mađ. mátkáló

mîzgă [akc. mîzgă] (i. ž.) — (bot.) mezgra, biljni sok (Succus arboris), beljika ∎ buśinu sa faśe đin kuažă đi ćiĭ kînd ĭe ćiĭu în mîzgă — bušin se pravi od lipove kore kad je lipa u mezgri [Por.] ♦ rum. mâzgă ♦ etim. < stsl. мѣзга

mîșńik (mn. mîșńiśe) [akc. mîșńik] (i. s.) — (tehn.) mućnjak ∎ mișńiku ĭe sanduk đi ļemn în muară, în kare kađe fańina, mîśinată supt pĭatra muori — mučnjak je drveni sanduk u vodenici, u koji pada brašno, samleveno pod vodeničnim kamenom [Por.] ♦ dij. sin. ladă [Buf.] ♦ rum. mâșnic

mĭarńik (mĭarńikă) (mn. mĭarńiś, mĭarńiśe) [akc. mĭarńik] (prid.) — miran, smiren ∎ kopilu ĭe mĭarńik șî takut, ama nu sa șćiĭe fiva đi bunataće or kî ĭe pruost la kap — dete je mirno i ćutljivo, ali se ne zna je li od dobrote, ili što je priprost ∎ stăĭ mĭarńik — budi miran [Por.] ♦ rum. liniștit ♦ etim. < srp. miran

mĭau [akc. mĭau] (uzv.) — (onom.) mjau, zvuk maukanja mačke ∎ mîțu zmĭaură „mĭau! mĭau!” — mačka mauče „mjau! mjau!” [Por.] ♦ rum. miau

mĭelk1 (mn. mĭelč) [akc. mĭelk] (i. m.) — (zool.) puž ∎ sa trağe înčet ka mĭelku pe kîmp — vuče se sporo kao puž preko polja [Kmp.] ♦ dij. var. kukumĭelk [Por.] ♦ rum. melc

mĭelk2 (mn. mĭelś) [akc. mĭelk] (i. m.) — (anat.) ① rošćić ∎ mĭelku ĭe korńiț mik, kare dă la vițăl, la ĭed, or la mńel — roščić je mali rog koji niče junetu, jaretu ili jagnjetu ♦ sin. korńiț ② rožište, koren roga ∎ vaka a frînt kuornu, la parća stîngă ĭ-a ramas numa mĭelku — krava je polomila rog, na levoj strani ostalo joj je samo rožište [Por.]

mĭenge (mn. mĭengiļe, mĭenź) [akc. mĭenge] (i. ž.) — mengele, zanatlijska sprava za stezanje i presovanje ∎ la strîns bińe, ka-n mĭenge — stegao ga je dobro, kao u mengelama [Por.] ♦ /< (grč. magganon, tur. mengene, Вујаклија1980) ♦ rum. menghină ♦ etim. < grč. magganon, tur. mengene (Вујаклија1980)

mĭerkurĭ (mn. mĭerkure) [akc. mĭerkurĭ] (i. ž.) — (kal.) sreda ∎ mĭerkurĭ ĭe ḑîua a trĭļa în stamînă, kađe întra marța șî žuoĭa — sreda je treći dan u nedelji, pada između utorka i četvrtka ∎ rumîńi aĭ batrîń tuoț a postît mĭerkurĭa — stari Vlasi su svi postili sredom ♦ up. Mĭerkurĭa șubĭaļilor [Por.] ♦ dij. var. mńerkurĭ (Osnić) [Crn.] ♦ rum. mercuri ♦ etim. < lat. Mércŭri

Mĭerkurĭa șubĭaļilor [akc. Mĭerkurĭa șubĭaļilor] (sint.) — (kal.) Šibljina sreda ∎ Mĭerkurĭa șubĭaļilor ĭe ḑîua înainća lu Žuoĭ marĭ, kînd muĭeriļi adună șubĭaļe đi mîńeḑî đi fuok la morminț — Šibljina sreda je dan uoči Velikog četvrtka, kada žene sakupljaju šiblje za sutrašnju vatru na groblju ∎ s-a frîng numa uskaturĭ đi buož, đ-alun or đi fag, șî s-a pun pe traĭstă kă nuĭe bun să ažungă đe pomînt — lome se samo suvarci od burjana, leske ili bukve, i stavljaju na torbu, jer nije dobro da dođu u dodir sa zemljom ∎ sarśina đe șubĭaļe s-atîrnă supt strĭešîn, șî đ-akolo muĭeriļi o ĭau pe traĭstă mîńeḑî đimińața đinuapće, ș-o duk la morminț — naramak šiblja okači se pod nadstrešnicu, i odande je žene uzimaju sutradan rano ujutru, i na torbi nose na groblje ♦ up. Žuoĭ marĭ [GPek]

mĭerlă (mn. mĭerļe) [akc. mĭerlă] (i. ž.) — (ornit.) kos (Turdus merula) ∎ mĭerla ĭe pasîrĭe ńagră, ku ćuok galbin — kos je crna ptica sa žutim kljunom ♦ (demin.) mĭerluță [Por.] ♦ rum. mierlă ♦ etim. < lat. mer(u)la

mĭersură (mn. mĭersurĭ) (i. ž.) — hod, hodanje, kretanje ∎ đinđeparće ăl kunuosk pi mĭersură, kă sa klaćină ka kînd ăl baće vîntu — izdaleka ga poznajem po hodu, jer se klati kao da ga bije vetar [Por.] ♦ rum. mersură

merźa (ĭuo mĭerg, ĭel mĭarźe) (gl. ref.) — ići, kretati se ∎ nu merźa așa đi ĭut, kă nu puot să ć-ažung — nemoj ići tako brzo, jer ne mogu da te stignem ∎ mĭerź kum puoț, kînd nu măĭ puoț, kată umbră șă șăḑ — kreći se kako možeš, kad više ne možeš, potraži hlad i sedni ♦ var. mĭerźa [Por.] ♦ rum. merge ♦ etim. < lat. mergere

mĭeu [akc. mĭeu] (zam.) — moj ∎ tata mĭeu a perit ćinîr, da muma mĭa a trait mult — moj otac je poginuo mlad, a moja majka je živela dugo ∎ śe pula mĭa va măĭ vrĭa uomo-la ku mińe — šta li još koj moj hoće onaj čovek sa mnom ∎ a mĭeu, a tĭeu, a luĭ, a luor: tot una ĭe — moje, tvoje, njegovo, njihovo: svejedno je [Por.] ♦ dij. var. mĭev (Krepoljin) ∎ mult mi duor după a mĭev puișuor — mnogo čeznema za mojim pilencetom (ljubavnicom) [Hom.] ♦ rum. meu ♦ etim. < lat. meus, mea

Mlađen [akc. Mlađen] (i. m.) — (antr.) (inov.) l.i. Mladen ∎ dakă vrun Mlađen are kopiĭ șî ńepuoț, șî dakă đin iĭ sa mulțăsk brîńe, firu luĭ kapîtă poļikră Mlăđeńieșći — ako neki Mladen ima decu i unuke, i ako se od njih namnože generacije, njegovi potomci dobiju nadimak Mladenovići ∎ kînd nume Mlađen sa skurtă đin milă, sa kapîtă poļikră Đenă, or Đenkă — kada se ime Mladen od milja skrati, dobija se nadimak Đena, ili Đenka ♦ var. Mlađien [Por.] ♦ etim. < srb. Mladen

Mlađeńeșći [akc. Mlađeńeșći] (i. m.) — (antr.) Mladenovići, vlaški nadimak i prezime mnogih rodova, nastao od l.i. Mlađen ∎ Mlađeńeșći sînt firu alu Mlađen — Mladenovići su potomci Mladena ♦ var. Mlađeńieșći, Mlîđeńieșći (ḑîśe lumĭa batrînă — izgovaraju stariji ljudi) ∎ unu đin Mlîđeńeșći are poļikră Mlîđeńiesku: Truță Mlîđeńiesku ĭe đin Mlîđeńieșći, đi la Ļiskuauă — jedan od Mladenovića ima nadimak Mlađenjesku: Truce (Petar) Mlađenjesku je od Mladenovića iz Leskova [Por.]

mńaḑa nuopțî (sint.) — ① (strana sveta) sever ∎ mńaḑa nuopțî ĭe parća lumi unđe suariļi ńiśkînd nu trĭaśe — sever je strana sveta kuda sunce nikad ne prolazi ♦ sin. đi țîganu ② (doba dana) ponoć ∎ la mńaḑa nuopțî ĭes tuoț moruońi, ńikruśațî ș-alalće vîlve nopțășć kare spomiînta lumĭa— u ponoć izlaze svi vampiri, nekrštenci i druge noćne ale koje plaše ljude ③ (demon.) Šumska Majka ∎ pin ńișći saće în Rîu Porĭeśi la Muma Paduri iĭ ḑîk șî Mńaḑa Nuopțî — u nekim selima Porečke Reke Šumsku Majku zovu još i Ponoćnica [Por.] ♦ rum. miazănoapte ♦ etim. < lat. mediam noctem

mńamț (mn. mńemț) [akc. mńamț] (i. m.) — (zast.) Nemac, pripadnik nemačkog naroda ∎ în ratu ku mńamțî, pi dĭeda la întîļerit în Rumîńiĭe, ș-akolo kînd a spus kî ĭe rumîn ș-a vaḑut kă vorbĭașće bun rumîńașće, iĭ la slubaḑît la kasă — za vreme rata sa Nemcima, dedu su internirali u Rumuniju, i tamo kad je rako da je Vlah i kad su videli da dobro govori vlaški, oni su ga pustili ♦ var. ńamț [Por.] ♦ rum. neamţ

mńare (mn. mńare) [akc. mńare] (i. ž.) — ① (nutr.) med ∎ mńarĭa fak albińiļi — med prave pčele ∎ mńarĭa ĭe măĭ mare dulśață — med je najveći slatkiš [Por.] ∎ la bubuoń sa puńe mńarĭe đi stup, mestakată ku fańină đi uorḑ — na čir se stavlja pčelinji med, pomešan sa ječmenim brašnom (Osnić) [Crn. ] ② smola sa voćki ∎ prunu faśe mńare, kare lumĭa o manînkă, kî ĭe dulśe — šljiva pravi smolu koju ljudi jedu, jer je slatka ♦ var. mńiare [Por.] ♦ dij. sin. kļeĭ (Ranovac) [Mlava] ♦ dij. var. mĭere (Majdanpek) [Buf.] ③ šećer ∎ s-a dus kopilu în sat sî kumpirĭe kîta mńarĭe, sî fak vro dulśață đi prînḑ, șî înga nuĭe — otišlo je dete u selo da kupi malo šećera, da napravim neki slatkiš za ručak, i još ga nema (Osnić) [Crn.] ♦ up. albină ♦ rum. miere ♦ etim. < lat. mel

mńeḑ (mn. mńeḑurĭ) [akc. mńeḑ] (i. s.) — sredina ① (o materiji) unutrašnji, središnji deo; srce ∎ mńeḑu pîńi — sredina hleba ∎ ... ② (o vremenu) polovina vremenske jedinice ∎ mńeḑu nuopțî — ponoć ∎ mńeḑu parĭasîmiļi — polovina četrdesetnice, uskršnjeg posta [Por.] ♦ rum. mez ♦ etim. < lat. medius

mńoriță (mn. mńoriț) [akc. mńoriță] (i. ž.) — (demin.) ovčica ① mlada ovca ∎ mńoriță ĭe uaĭe ćinîră — mnjorica je mlada ovca ② ovca koja se prva ojagnji ∎ uaĭa kare fată măĭ întîń în stînă — ovca koja se prva ojagnji u stadu [Por.] ♦ rum. mioriţă

modîlkă (mn. modîlś) [akc. modîlkă] (i. ž.) — (zast.) (med.) guka, izraslina; zadebljanje; čvorić ∎ kînd kopilu raśiașće, iĭ sa înflă lăturuońi, iĭ sa faśe o modîlkă în gît șî ĭel suflă grĭeu — kad se dete prehladi, nateknu mu krajnici, napravi mu se neka guka u grlu, i ono teško diše [Zvizd] ♦ rum. modâlcă

modur (modură) (mn. modurĭ, modurĭe) [akc. modur] (prid.) — (color) modro, tamnoplavo ∎ a kaḑut, ș-akuma ĭe tuată modură pi șuold — pala je, i sada je sva modra po butini ∎ fluorĭ modurĭe — modro cveće [Por.] ♦ rum. modur ♦ etim. < srb. modar

moļidvă (mn. moļidve) [akc. moļidvă] (i. ž.) — (rel.) sveta vodica ∎ moļidva ĭe apă kare la Boćaḑă o śećașće popa, ș-o-nparće la kređințuoșî kare în ḑîua-ĭa vin adîns dupa ĭa — sveta vodica je voda koju na Bogojavljanje očita sveštenik, i deli vernicima koji tog dana dolaze posebno zbog nje ∎ aĭ miĭ ńiśkînd nu s-a dus la bisîarikă, numa kîćodată mama sa duśa dupa moļidvă, să stropĭaskă vićiļi đi buaļe — moji nikad nisu išli u crkvu, samo je baba ponekad odlazilla da uzme svetu vodice, da škropi stoku protiv bolesti ♦ sin. apă sfîntă [Por.]

momi (ĭuo momĭesk, ĭel momĭașće) (gl. p. ref.) — mamiti, namamiti ∎ muruosu mînkări momĭașće uomo-l flomînd — miris jela mami gladnog čoveka [Por.] ♦ rum. momi ♦ etim. < bug. мамя, srb. mamiti

momĭală (mn. momĭaļe) (i. ž.) — *mamac* ♦ rum. momeală

momĭent (mn. momĭenturĭ) [akc. momĭent] (i. s.) — trenutak, tren; čas; prilika; momenat ∎ sa-ntuors, kă a vaḑut kă nuĭe bun momĭent đ-așa lukru — vratio se, jer je video da nije dobar trenutak za takav posao ∎ în momĭent bun aĭ veńit, tuman vorbim đi ćińe — u pravi čas si došao, upravo pričamo o tebi [Por.] ♦ rum. moment ♦ etim. < lat. momentum

momuată (mn. momuaće) [akc. momuată] (i. ž.) — (mag.) vražbina, nagaznica ∎ momoată ĭe vro lomană đeskîntată șă lupadată în drum unđe trĭek aĭ đeskîntaț, or atîrnată vrunđeva sî sa vadă ka un sămn kare trăbe să ļi dukă rău — vražbina je neka prebajana stvar, bačena na put kojim prolaze prebajane osobe, ili okačena negde da se vidi kao znak koji treba da im donese zlo ♦ var. mamută ♦ sin. vražîtură, sămn [Por.]

morariță (mn. morariț) [akc. morariță] (i. ž.) — vodeničarka ∎ morarița ĭe muĭarĭa morarĭuluĭ, kare đes lukra ku ĭel la muară, or a ramas văduva șî sîngură puartă griža đi muară — vodeničarka je žena vodeničara, koja često sa njim radi na vodenici, ili koja je ostala udovica pa sama vodi brigu o vodenici ♦ supr. morarĭ [Por.] ♦ rum. morăriță

morarĭ (mn. morarĭ) [akc. morarĭ] (i. m.) — vodeničar ∎ morarĭu ĭe uom kare are muară, or kare lukră ku muara — vodeničar je čovek koji ima vodenicu, ili koji radi na vodenici ∎ morarĭ kare are muară kunoskută, kapîtă poļikră „morarĭ” kare trĭaśe șă pi ńepoțî luĭ — vodeničar koji ima poznatu vodenicu, dobija nadimak „morar” koji prelazi i na njegovo potomstvo [Por.] ♦ rum. morar

morțîașće [akc. morțîașće] (pril.) — smrtni, samrtni ∎ ĭ-a veńit śasol morțăsk — došao mu je smrtni čas ∎ l-a prins buala morțaskă, nu măĭ are ļak — stigla ga je smrtna bolest, nema mu više leka [Por.] ♦ rum. morțește

morminț (mn.) [akc. morminț] (i. s.) — groblje ∎ mormințî sînt luok unđe sînt îngropaț aĭ muorț — groblje je mesto gde su pokopani mrtvi ∎ la tuata sîrbatuarĭa s-a duk muĭeriļi la morminț sî tamîńe pĭ-a-ĭ muorț — na svaki praznik idu žene na groblje, da prekade mrtve ♦ / < mn. mormînt ♦ sin. gruopișće [Por.]

mormînt (mn. mormînț) [akc. mormînt] (i. m.) — (rel.) grob ∎ s-a dus sorîmĭa să tamîńe mormîntu mumi — otišla je sestra da okadi majčin grob ∎ mormințî satuluĭ sînt pi o śuakă đi la vaļ’ đi sat — seosko groblje je na jednom brdu na istočnoj strani sela [Por.] ∎ în Zvižd tuoț au mormînće prînga kasă, îngruapă pr-aĭ muorț în moșîĭa luor — u Zviždu svi imaju groblje oko kuće, sahranjuju mrtve na svome imanju [Zvizd] ♦ dij. sin. gruopișće [Por.] ♦ rum. mormânt ♦ etim. < lat. monumentum

mormodală (mn. mormodaļe) [akc. mormodală] (i. ž.) — (mit.) silueta, priviđenje; utvara ∎ mormodală măĭ đes ĭasă kînd ĭe śață, kap đi murg, or nuapća pin sańin — silueta se priviđa samo kad je magla, sumrak ili po vedroj noći ∎ mormodala auḑ kă vińe kîtra ćińe ka o gramadă, da nu vĭeḑ kalumĭa śi ĭe — siluetu čuješ da se kreće ka tebi kao neka gomila, ali ne nazireš jasno šta je ♦ sin. mugunđață, nalukă [Por.]

morśilarĭ (mn. morśilarĭe) [akc. morśilarĭ] (i. s.) — blatište, blatno mesto ∎ s-a tras apa, ș-a ramas numa un morśilarĭ boznakît — voda se povukla, i ostalo je samo jedno ogromno blatište [Por.]

morśilă (mn. morśiļ) [akc. morśilă] (i. ž.) — blato; kaljuga ∎ kopiĭi tună în kasă înkalțaț, șî duk morśilă pi opinś — deca ulaze obuvena u kuću, i unose blato na opankama ∎ tata faśe morśilă đi ļipit ștala — otac pravi blato da oblepi štalu ∎ đemult șî kășîļi a fuost ļipiće ku morśilă — nekad su i kuće bile oblepljene blatom ♦ sin. imală, mîrkulă [Por.] ♦ dij. sin. naroĭ (Lubnica) [Crn.] ♦ rum. mocirlă ♦ etim. < bug. močilo

morśiluos (morśiluasă) (mn. morśiluoș, morśiluasă) [akc. morśiluos] (prid.) — blatnjav, kaljav, prljav ∎ a kaḑut în baltă, ș-a veńit la kasă tuot morśiluos — pao je u baru, i došao kuči sav blatnjav ♦ sin. imuos [Por.] ♦ rum. mocirlos

morśiļi (ĭuo morśiļiesk, ĭel morśiļiașće) [akc. murśiļi] (gl. p. ref.) — prljati (se), isrpljati (se), blatnjaviti (se) ∎ rîu a sakat, șî kopiĭi nu puot sî sa skalđe, numa sa morśiļiesk ka puorśi — reka je spala, i deca ne mogu da se kupaju, nego samo se prljaju ko svinje ♦ sin. ima [Por.] ♦ rum. mocirli

mortaśină (mn. mortaśiń) [akc. mortaśină] (i. ž.) — lešina, truplo umrlog bića ∎ a ramas o mortaśină kîńaskă în mižluoku drumuluĭ, nu sa puaće treśa đi putuare — ostala je pseća lešina na sred puta, ne može se proći od smrada ♦ var. mortaśuńe [Por.] ♦ rum. mortăcină ♦ etim. < lat. morticina

moruaĭkă (mn. moruaĭśe) [akc. moruaĭkă] (i. ž.) — (demon.) vampirica ∎ moruaĭka ĭe moruoń fămeĭesk, ama sa pumeńașće numa pin đeskînćiśe, ka parĭakĭa lu muruoń, alće povĭeșć đi ĭa nus — vampirica je ženski vampir, ali se pominje samo u bajalicama kao vampirov par, drugih priča o njoj nema [Por.] ♦ rum. moroaică

morugă [akc. morugă] (prid.) — (nutr.) (o soli) preslan ∎ baba a sarat ļegumĭa đi dîdauorĭ, șî mînkarĭa ĭe sarat morugă, ka otraua sarată, nu sa puaće mînka — baba je solila čorbu dva puta, i jelo je preslano, kao otrov slano, ne može se jesti [Por.] ♦ rum. morugă ♦ etim. < ? srp. morsko

moruoĭ [akc. moruoĭ] (i. m.) ● v. moruoń [Por.] ♦ rum. moroi

moruoń (mn. moruoń) [akc. moruoń] (i. m.) — (demon.) vampir ∎ moruońu ĭe un fĭeļ đi ală, vrun sufļit în kare sa profaśe uomo-l muort, dakă a fakut vrun pakat greu pănă a fuost viu — vampir je neka vrsta ale, neki duh u koji se pretvara umrli čovek, ako je učinio neki težak greh dok je bio živ ∎ trupu moruońuluĭ n-are ńiś karńe ńiś uasă, numa ĭe vrun sufļit muaļe ka pipćiĭu — vampirovo telo nema ni meso ni kosti, nego je neki duh, mekan kao pihtije ♦ var. moruoĭ ♦ sin. striguoń, prikoļiś [Por.] ♦ rum. moroi ♦ etim. < slov. mora

moșćeńituorĭ (mn. moșćeńituorĭ) [akc. moșćeńituorĭ] (i. m.) — (zast.) baštinaš, naslednih ∎ moșćeńituorĭ ĭe fiu kare moșćeńeașće moșîĭa đi la parinće — baštinaš je sin koji nasleđuje imanje od roditelja ∎ fata a putut să fiĭe moșćeńituare numa kînd n-avut fraț — ćerka je mogla biti baštinašica samo ako nije imala braće ♦ up. moșîĭe [Por.] ♦ rum. moștenitor

motîrșală (mn. motîrșăļe) [akc. motîrșală] (i. ž.) — (ret.) petljavina, mutljavina, spletka ∎ śe motîrșală va fi întra iĭ, ńiś draku nu șćiĭe — kakva je petljavina među njima, ni đavo ne zna ∎ nuĭe ăla lukru kurat, numa vro motîrșală grĭa — nisu to čista posla, nego neka teška mutljavina [Por.]

motîrśi (ĭuo motîrśesk, ĭel motîrśașće) [akc. motîrśi] (gl. p. ref.) — (zast.) trošiti, potrošiti proćerdati ∎ ma mir đi śe va motîrśi vrĭamĭa điźaba ku lukru đin kare n-are ńiś o dobîndă? — čudim se zašto li troši vreme na posao od koga nema nikakvu korist? ∎ ku pîrdańika đi bĭare a motîrśit moșîĭa tuată — sa prokletim pićem proćerdao je celo imanje [Por.] ♦ rum. mătrăși

motîrśiĭe (mn. motîrśiĭ) [akc. motîrśiĭe] (i. ž.) — (zast.) trošenje, razbacivanje; luksuz ∎ la iĭ a fuost prĭa mare motîrśiĭe șî zburdațîĭe, đ-aĭa akuma n-au ńimika — kod njih je bilo previše razbacaivanja i bahatosti, zato sada nemaju ništa ♦ var. motîrśală [Por.]

motîrśit (motîrśită) (mn. motîrśiț, motîrśiće) [akc. motîrśit] (prid.) — (zast.) potrošen, proćerdan; protraćen ∎ mulț kare s-a gîzdarit ku furaluk, la urmă a gaćit ku averĭa motîrśită — mnogi koji su se obogatili lopovlukom, na kraju su završili sa proćerdanom imovinom [Por.]

motîrșî (ĭuo motîrșăsk, ĭel motîrșiașće) [akc. motîrșî] (gl. p. ref.) — petljati, majati, zamajavati ∎ nu puaće să vină điluok, kă măĭ are să motîrśaskă pi lînga un kar — ne može da dođe odmah, jer ima još da petlja oko nekih kola ∎ a motîrșîto ku vuorbe guaļe, pănă nu ĭ-a krapat uoki ku kare are trĭabă — zamajavao ju je praznim pričama, dok joj nije puklo pred očima s kim ima posla [Por.] ♦ rum. motroși

motofļață (mn. motofļeț) [akc. motofļață] (i. s.) — budalina, gluperda ∎ s-a vaḑut ḑiua đintîń la șkuală kî ĭe kopilu o motofļață mare — videlo se prvog dana u školi da je dete velika budala ♦ var. mîtafļață ♦ sin. nîtafļață [Por.] ♦ rum. motoflete

motrună (mn. motruńe) [akc. motrună] (i. ž.) — (bot.) matruna (Acanthus longifolius); popanak, medveđa stopa ∎ ku motruna babiļi afumat vićiļi șî kasa — matrunom su babe kadile stoku i kuću ♦ sin. talpa-ursuluĭ [Por.] ♦ rum. matrună

mouor (mn. mouară) [akc. mouor] (i. s.) — (bot.) muhar (Setaria verticillata) ∎ mouoru ĭe fakut ka grîu, samînă șî la frunḑă, șî la spik — muhar je sličan pšenici, slično im je i lišće i klasje [Por.] ♦ rum. mohor ♦ etim. < mađ. mohar

možđi (ĭuo možđiesk, ĭel možđiașće) [akc. možđi] (gl. p.) — možditi, gnječiti, muljati; žvakati; sitniti, drobiti ∎ ușć rîdaśina đi popiļńik, șî kînd pļeś la źuok, možđieșć un părśeluț în gură șă-l șkipĭ, să nu-ț pută sufļitu — osušiš koren kopitnjaka, i kad pođeš na igranku, sažvaćeš i ispljuneš jedno parčence, da ti dah ne bi smrdeo iz usta [Por.] ♦ rum. mojdi ♦ etim. < srb. možditi

možđit (možđită) (mn. možđiț, možđiće) [akc. možđit] (prid.) — smožden, zgnječen, sažvakan ∎ s-a rupt ku lukru, ș-a veńit la kasă tuot možđit — iskidao se od posla, i došao kući sav smožden [Por.]

moșîĭe (mn. moșîĭ) [akc. moșîĭe] (i. ž.) — (zast.) dedovina; imovina, posed; nasledstvo ∎ moșîĭa ĭe averĭa uomuluĭ kare a moșćeńito đi la stramoșî luĭ — dedovina je čovekova svojina, koju je nasledio od predaka ∎ đimult s-a purtat griža să nu sa pĭardă đin moșîĭe ńiś o brĭazdă đi pomînt — nekad se vodilo računa da se od dedovine ne izgubi ni brazda zemlje ♦ sin. averĭe [Por.] ♦ rum. moșie

moțat (moțată) (mn. moțaț, moțaće) [akc. moțat] (prid.) — ćubast ∎ pupîḑa ĭe pasîrĭe moțată — pupavac je ćubasta ptica [Por.] ♦ rum. moțat

moțîkluoĭ (mn. moțîkluaĭe) [akc. moțîkluoĭ] (i. s.) — (geog.) izdignuće, ispupčenje; neravnina; budža ∎ drumu nuĭe putrîvit, nu l-a batut bun, a ramas pļin đi moțîkluaĭe — put nije ravan, nije dobro nabijen, ostalo je mnogo ispupčenja ♦ sin. skobîlț ♦ / (augm.) < muoț [Por.]

mu! (uzv.) — (onom.) imitacija rikanja goveda ∎ vaśiļi muźesk „muu! muu!”, sigurat sînt flomînđe muarće — krave muču „muu! muu!”, sigurno su mrtve gladne [Por.] ♦ rum. mu!

muakă (mn. muaśe) [akc. muakă] (i. ž.) — (hip.) (vulg.) đoka, izgovor uz pokazivanje lakta ∎ e, muaka ăl măĭ prinđe, ĭut ĭe ka sfulđeru — e, đoka će ga uhvatiti, brz je kao munja ∎ ăći-ț muaka! — evo ti kurac! ♦ sin. pulă, pulaĭkă, mokafel, mokar, ńetku [Por.] ♦ rum. moacă

muaļe (mn. muoĭ) [akc. muaļe] (prid.) — mek ① (za materijal) mek, savitljiv ∎ pļiek muaļe — meki pleh, koji se lako savija ∎ žîță muaļe — meka žica ∎ ļiemn muaļe — meko drvo ∎ pîńe muaļe — meki hleb ② (za čoveka) mlitav; slab, slabašan — ∎ uom muaļe, fara pućiare — slab čovek, bez snage ∎ am ḑakut đi apukat, șî înga mis muaļe, fara pućiare — preležao sam griup, i još uvek sam mlitav, bez snage ③ (fig.) slabić, bez karaktera ∎ muaļe, n-are vuorba luĭ, sa dă dupa tuot nat kum baće vîntu — slabić, nema svoju reč (=stav, mišljenje), povodi se za svakim kako vetar duva [Por.] ♦ rum. moale ♦ etim. < lat. mollis

muară (mn. muorĭ) [akc. muară] (i. ž.) — (tehn.) vodenica ∎ lumĭa n-a putut să traĭaskă fara muară — ljudi nisu mogli da žive bez vodenice ∎ muară la apă — vodenica potočara ∎ muară la vînt — vodenica na vetar; vetrenjača ∎ pănă nu s-a fakut muorĭ la apă, tuota kasa avut rîșńiță, kare a-nvîrćito muĭeriļi ku mîna — dok se nisu napravile vodenice potočare, svaka kuća je imala žrvanj, koji su žene okretale rukom ∎ morarĭ — vodeničar ∎ muară la vînt — vetrenjača ∎ rînd la muară — red, raspored korišćenja vodenice ∎ rîndaș la muară — deoničar koji ima udeo u vodenici ∎ (ver.) kînd dumńeḑîu a lasat muară la uom, rîndașî aĭ đintîń a fuost draku, sĭntuađiri, șî vrîžîtuoriļi kare fak ku al rîău — kada je bog dao čoveku vodenicu, prvi redaši su bili đavo, todorovci, i vračare koje se bave crnom magijom [Por.] ♦ dij. var. moră [Buf.] ♦ dij. var. moară [Dun.] ♦ rum. moară ♦ etim. < lat. mola

muarće (mn. muorț) [akc. muarće] (i. ž.) — smrt ∎ muarća ĭa uomu kînd iĭ ĭasă sufļitu — smrt uzima čoveka kad mu izađe duša ∎ muarće ușuară are uomu kare n-a fakut ńiś un pakaće, ș-a krĭeḑut în dumńeḑîu — laku smrt ima čovek koji nije počinio ni jedan greh, i verovao je u boga ∎ muarće grĭa are pîkatuosu — tešku smrt ima grešnik ∎ muarće fîră lumanarĭe ĭe mare pakat đi aĭ viĭ, kare nu l-a pazît pĭ-al muort, sî-ĭ aprindă lumanarĭa kînd a vaḑut kî-ĭ ĭasă sufļitu — smrt bez sveće je veliki greh za žive, jer nisu čuvali samrtnika, da mu upale sveću kad su videlu da mu duša izlazi ∎ muarće ku zuort — brza, naprasna smrt ∎ (u izr.) kobĭașće la muarće — priziva smrt [Por.] ♦ rum. moarte ♦ etim. < lat. mortem

muașă (mn. muașă) [akc. muașă] (i. ž.) — babica ∎ muașă ĭe muĭare kare nașće muĭerĭ greuańe — babica je žena koja porađa trudnice ∎ n-a putut să fiĭe tuata muĭare muașă, în sat đemult puaće-fi a fuost numa doă-triĭ sprimiće đ-așa lukru — nije mogla da bude svaka žena babica, u selu je nekad bilo svega dve-tri žene sposobne za takav posao ∎ tot nat a șćut kare a fuost muașa luĭ, șa poștoito păna la muarće — svako je poznavao svoju babicu, i poštovao je sve do smrti ∎ muașa a taĭat buriku la kopil pi rastău đi žug, să fiĭe kopilu sînatuos — babica je detetu sekla pupak na palici jarma, da dete bude zdravo ♦ / < muoș [Por.] ♦ rum. moașă

muțală (mn. muțaļe) [akc. muțală] (i. ž.) — (med.) mucanje ∎ vro doă triĭ ań kopilu a pațît đi muțală, l-a ļikuit o vrîžîtuare đin sat — dve-tri godine dete je patilo od mucanja, izlečila ga jedna vraćara iz sela ∎ muțală grĭa — teško mucanje [Por.] ♦ rum. muțeală

muțî (ĭuo muțăsk, ĭel muțașće) [akc. muțî] (gl.) — (med.) onemiti ∎ uomu muțîașće kînd pĭarđe pućarĭa să vorbĭaskă — čovek onemi kad izgubi moć da govori ∎ uomu puaće muțî șî đi vro frikă mare — čovek može onemiti i od nekog velikog straha [Por.] ♦ rum. muți

muțîme (mn.) [akc. muțîme] (i. ž.) — (med.)(ret.) mutavost ∎ kopilu taśe ku ḑîļiļi, s-a spumîntat parințî kî s-a pus pi ĭel muțîmĭa — dete ćuti danima, roditelji su se uplašila da ga nije uhvatila mutavost ♦ up. muțală [Por.] ♦ rum. muțime

mugaĭală (mn. mugaĭеlurĭ) [akc. mugaĭală] (i. ž.) — (izob.) običaj za „isterivanje” suše iz sela ∎ mugaĭală ĭe ađet batrîn kare a fuost pastrat în Osńiśa — „mukanje” je bio običaj koji se sačuvao u Osniću ♦ up. muźală [Crn.] ♦ rum. muget

mugunđață (mn. mugunđeț) [akc. mugunđață] (i. ž.) — (demon.) utvara, priviđenje; silueta ∎ mugunđața sa faśe în kap đe murg, kînd nu sa nazîrĭașće ńimika — utvara se javlja u sumrak, kada se ne razaznaje ništa ♦ sin. nalukă, mormodală [Por.] ♦ rum. mogândeață ♦ etim. < mađ. mogándok

mugur (mn. mugurĭ) [akc. mugur] (i. m.) — (bot.) *pupoljak, mladica, brst* ∎ muguru ĭe lăstarĭel kare krĭașće đin kațălu lu frunḑa ļemnuluĭ — *pupoljak je mladica koja izrasta iz klice mladog lista drveta* ♦ rum. mugur ♦ etim. < alb. mugull

muĭare (mn. muĭerĭ) [akc. muĭare] (i. ž.) — žena; supruga ∎ satu ĭe pļin đi muĭerĭ ńimîritaće — selo je puno neudatih žena ∎ uomu a dat dumńeḑîu, da muĭarĭa draku — bog je stvorio čoveka, a ženu đavo ∎ o gramadă đi muĭerĭ sa dusîră la morminț — gomila žena ode na groblje ∎ asta ĭe muĭarĭa mĭa — ovo je moja žena ∎ muĭarĭa lu tuoĭa ĭe întođiuna măĭ bună đikît anuastră — tuđa žena je uvek bolja od naše ∎ muĭare greuańe, muĭare înkarkată — trudnica ♦ sin. soțîĭe [Por.] ♦ rum. muiere ♦ etim. < lat. mulier, -eris

muĭarĭe (mn. muĭerĭ) [akc. muĭarĭe] (i. ž.) — žena; supruga ∎ asta ĭe muĭarĭa a mĭa, sînt însurat ku ĭa pista doaḑăś đi ań — ovo je moja žena, oženjen sam njome preko dvadeset godina ∎ nu lukră ńimika, numa aļargă dupa muĭerĭ — ne radi ništa, samo trči za ženama ♦ var. muĭare [Por.] ♦ rum. muiere ♦ etim. < lat. mŭlier

muĭerĭașće [akc. muĭerĭașće] (pril.) — ženski, na ženski način ∎ kîntă muĭerĭașće, ka muĭarĭa, ku glas supțîrĭel — peva ženski, kao žena, sa tanušnim glasom [Por.] ♦ rum. muierește

muĭerĭeļńik (muĭerĭeļńikă) (mn. muĭerĭeļńiś, muĭerĭeļńiśe) [akc. muĭerĭeļńik] (prid.) — (psih.) ženskast, koji ima ženske osobine; (fig.) „ženski Petko” ∎ muĭerĭeļńik ĭe uom kare lukră lukrurĭ muĭerĭeșć: spală vasurļi, vaśe đi mînkare, faśe la śarapĭ ... — ženskast je čovek koji radi ženske poslove: pere sudove, sprema hranu, štrika čarape ... ♦ var. muĭerńik, muĭarńik [Por.]

muĭerĭesk (muĭerĭaskă) (mn. muĭerĭeșć) [akc. muĭerĭesk] (prid.) — ženski, koji se odnosi na žene, koji ima osobine žena, koji pripada ženama ∎ kîrpă muĭerĭaskă — ženska marama ∎ lukru muĭerĭesk — ženski posao ∎ kînćiśe muĭerĭeșć — ženske pesme ∎ puort muĭerĭesk đi batrîńață — starinska ženska nošnja [Por.] ♦ rum. muieresc

muĭerĭesk (muĭerĭaskă) (mn. muĭerĭesć) [akc. muĭerĭesk] (prid.) — žensko ∎ ĭ-a fuost drag să-nbraśe țuaļe muĭerĭeșć — voleo je da oblači žensku odeću ∎ ađet muĭerĭesk — ženski običaj ∎ puort muĭerĭesk — ženska nošnja ∎ lukru muĭerĭesk — ženska posla [Por.] ♦ rum. muieresc

muĭerușkă (mn. muĭerușkĭ) [akc. muĭerușkă] (i. ž.) — (demin.) ženica, mala žena ∎ s-a-nsurat șî ĭel, saraku, a luvat o muĭerșkă fara parinț — oženio se i on, siroma, uzeo jednu ženicu bez roditelja ♦ / muĭarĭe + suf. ușkă [Por.] ♦ rum. muierușcă

muĭkă (mn. muĭke) [akc. muĭkă] (i. ž.) — (fam.) majka ∎ ♦ (demin.) muĭkuļiță [Por.] ♦ rum. muică

mukĭe (mn. mukĭ) [akc. mukĭe ] (i. ž.) — ① (tehn.) teluće, tupa strana sečiva ∎ mukĭe au sakurĭa, tîrnakuopu șî sapa — ušice imaju sekira, trnokop i motika ② ivica, obod; okrajak ∎ marźina pîńi, kare ĭe kuaptă-n śirińe șî ĭe totîrlată, sa kĭamă mukĭe — obod hleba, koji je pečen u crepulji pa je okrugao, zove se „mukja” ∎ kînd sa śopļiașće bîrna, dunga-ĭa đirĭaptă sa kĭamă mukĭe — kada se teše greda, ona prava ivica zove se „mukja” ∎ držaļa đi kuasă sa śopļiașće în patru mukĭe — držalje za kosu teše se četvrtasto [Por.] ♦ rum. muche ♦ etim. < lat. mŭtŭlus, mŭtĭlus

mulțami (ĭuo mulțamĭesk, ĭel mulțamĭașće) [akc. mulțami] (gl.) — zahvaljivati ∎ sa-nkină șî mulțamĭașće la sfîntu prazńikuluĭ pintru sînataća alu tuoț đin kasă — klanja se i zahvaljuje slavskom svecu za zdravlje svih ukućana ∎ ma-nvațat muma să ḑîk „mulțamĭesk” la tot nat kare-m faśe vro bunataće — naučila me je majka da kažem „hvala” svakom ko mi učini neko dobro [Por.] ♦ rum. mulțumi

mulțamire (mn. mulțamirĭ) [akc. mulțamire] (i. ž.) — zahvalnost; zahvaljivanje ∎ la urmă aratat mare mulțamire pintru tuot ś-am fakut đi iĭ — na kraju su pokazali veliku zahvalnost za sve što smo učinili za njih [Por.] ♦ rum. mulțumire

mulțamĭesk (uzv.) — hvala ∎ (izr.) mulțamĭesk la duamńa vuastră — hvala, gospodine [Por.] ♦ rum. mulțumesc

mulțîmĭe (mn. mulțîmĭ) [akc. mulțîmĭe] (i. ž.) — mnoštvo, množina ∎ s-a adunat o mulțîmĭe đi inș, ka kînd žuakă ursu — skupilo se mnoštvo ljudi, kao kad igra mečka ∎ kînd vuorba arată śuava măĭ mult đi unu, ḑîśem kă ĭe vuourba-ĭa în mulțîmĭe — kad reč označava nešto više od jednog, kažemo da je ta reč u množini ♦ var. mulțîme ♦ supr. sîngurimĭe [Por.] ♦ rum. mulțime

mulgar (mn. mulgarĭ) [akc. mulgar] (i. m.) — muzar, onaj koji muze ∎ mînăm uoiļi la muls, da la ușa strunźi ļi așćată mulgari ku gaļețîļi sprimiće — teramo ovce na mužu, a na ulazu u tor čekaju ih muzari sa spremljenim vedricama ♦ var. mulgarĭ ∎ un mulgarĭ bun, mulźe stîna đi pi fuga — jedan dobar muzar, pomuze stado brzo ♦ var. mulgatuorĭ [Por.] ♦ rum. mulgar

mulgașă (mn. mulgașă) [akc. mulgașă] (prid.) — (o muznoj stoci) mužljiva, koja se lako muze ∎ uaĭe mulgașă — ovca mlekulja, koja se lako muze ♦ supr. vîrtuasă [GPek] ♦ rum. mulgaș

mulgatuare (mn. mulgatuorĭ) [akc. mulgatuare] (i. ž.) — ① muzara, krava, ovca ili koza koja se muze ∎ am o vakă mulgatuare, da una ĭe starpă — imam jednu kravu muzaru, i jednu jalovicu [Por.] ② muznica na toru ∎ mulgatuare ĭe luoku la ușa strunźi, unđe șăd mulgatuori șă mulg uoiļi, or kapriļi — muznica je mesto na vratnicama tora, gde sede muzari i muzu ovce ili koze (Jasikovo) [GPek] ♦ rum. mulgătoare

mulguasă (mn. mulguașă) [akc. mulguasă] (prid.) (samo u ž. r.) — lakomužna, koja se lako muze (obično za kravu, ovcu ili kozu) ∎ vaka nuastră ĭe mulguasă, puot kopiĭi s-o mulgă — naša krava je lakomužna, mogu deca da je muzu ∎ mulguasă ĭe vaka kare are mare sfîrk la pulpĭe — lakomužna je krava koja ima veliku rupicu na vimenu ♦ supr. vîrtuasă ♦ up. vîrtuos [Por.] ♦ var. mulgașă (Leskovo) [GPek] ♦ rum. mulgătoare

muls (mn. mulsurĭ) [akc. muls] (i. s.) — muža ∎ uoĭļi s-a mulg la ușa strunźi — ovce se muzu na vratima tora ∎ mulsu ĭe lukru grĭeu, kă đi ĭa ći duor mîńiļi — muža je težak posao, jer od nje bole ruke ♦ var. mulsuare ∎ mulsuare la baśiĭe arată kare o să fiĭe baśol mare ku măĭ mult lapće — muža na bačiji pokazuje ko će biti veliki bač sa najviše mleka [Por.] ♦ rum. muls

mult (multă) (mn. mulț, mulće) [akc. mult] (prid.) — mnogo ∎ mulće kare-śe a pitrekut pista kap — mnogo koje-šta je preturio preko glave ∎ nu ĭ-a trăbuit mult đi sî sa mîńiĭe rău— nije mu trebalo mnogo pa da se opasno naljuti ∎ multă vină ĭ-a bagat lumĭa — ljudi su ga mnogo krivili ♦ supr. puțîn [Por.] ♦ rum. mult ♦ etim. < lat. multus

mulźe (ĭuo mulg, ĭel mulźe) [akc. mulźe] (gl. p. ref.) — ① musti, izvlačiti prstima mleko iz vimena životinja ∎ am învațat să mulg vaśiļi înga pănă am fuost mik — naučio sam da muzem krave još dok sam bio mali ② (fig.) iskorišćavati nekoga, izvlačiti iz njega neku korist ∎ o prostavĭelă đi uom, nu vĭađe kît ăl mulźe ibuomńika — prostačina od čoveka, ne vidi koliko ga ljubavnica muze ♦ up. smulźe [Por.] ♦ rum. mulge ♦ etim. < lat. mŭlgĕre

mumă (mn. mume) [akc. mumă] (i. ž.) — mama, majka ∎ mumă ćinîră — mlada majka ∎ mumă vitrîgă — maćeha ∎ mumă đi sufļit — pomajka ∎ muma lu mama — babina majka, baba ∎ mumîńiļi nuaștre sînt đi o samă — naše majke su vršnjakinje ∎ a lasat uomu, șî s-a prontuors la mumî-sa — ostavila je muža i vratila se svojoj majci ∎ kopiļe, śe lukră mum-ta? — dete, šta ti radi majka? ∎ mumî-ta ĭe aldrakuluĭ muĭare — majka ti je vragolasta žena ∎ (demon.) Muma Paduri — Šumska Majka ♦ var. muĭkă, maĭkă [Por.] ♦ rum. mumă ♦ etim. < lat. mamma.

Munț-aĭ albĭ [akc. Munț-aĭ albĭ] (i. m.) — (top.) Karpati; Bele planine ∎ moș-aĭ batrîń sa uĭta đe la vîru Vîrtăś-aĭ marĭ kîtra Rumîńiĭe, șî spuńa kă vîrurļi supt zapadă kare s-a vaḑut pin sańin, sînt Munț-aĭ albĭ, lu kare sîrbi ĭ-a ḑîs „Karpaț” — starci su gedali sa vrha Velikog vrteča prema Rumuniji, i govorili da vrhovi koji se bele pod snegom u daljini, jesu Bele planine, koje Srbi zovu Karpati [GPek] ∎ pi Karpaț aĭ batrîń ĭ-a kĭemat Munț-aĭ albĭ kă đe la Vizak ĭ-a vaḑut supt zapadă — Karpate su stari zvali Bele planine jer su ih sa Vizaka viđali pod snegom (Tanda) ♦ dij. sin. Munț-aĭ karunț (Rudna Glava) [Por.]

munćan1 (mn. munćeń) [akc. munćan] — planinac ∎ uom kare traĭașće în munće ĭe munćan — čovek koji živi na planini je planinac ♦ supr. kîmpĭan [Por.] ♦ rum. muntean

Munćan2 (mn. Munćeń) [akc. Munćan] (i. m.) — Munćan, Planinac ∎ Munćan ĭe poļikra lu rumîń kare kasatorĭesk țînutu Porĭeśi — Munćan je nadimak Vlaha koji naseljava oblast Poreča ∎ kînd rumîńi ńigoćinuluĭ ĭ-a bužukurit pi Poreśeń kă sînt Ungurĭeń, ășća s-a batut ku iĭ, spunînd kă sînt Munćeń da nu Ungurĭeń — kad su negotinski Vlasi ismevali Porečane da su Ungurjani, ovi su se tukli sa njima, govoreći da su Munčani a ne Ungurĭani ♦ sin. Padurĭan [Por.]

munće (mn. munț) [akc. munće] (i. m.) — (geog.) planina ∎ kum sa fi luvat zapada, a mînat uoĭļi la munće — čim bi se otopio sneg, terali su ovce u planinu ∎ tuoț aĭ batrîń a trait pi munće — svi stari su živeli u planini ♦ sin. padure [Por.] ♦ rum. munte ♦ etim. < lat. mons, -tem

munćituorĭ (mn.~) (i. m.) — radnik ∎ munćituorĭ ĭe insă kare lukră, măĭ đes la moșîĭa luĭ, or ĭe prins ku lukru la altu — radnik je čovek koji radi, najčešće na svom imanju, ili je zaposlen kod nekog drugog [Por.]

munkă (mn. munke) [akc. munkă] (i. ž.) — (izob.) zemljoradnja ∎ munkă ĭe lukru la kîmp, aratu, sîmanatu, sîśaratu, șî alta — zemljoradnja je rad u polju, oranje, sejanje, žetva, i drugo [Por.] ♦ rum. muncă ♦ etim. < slov. monka

muntuos (muntuasă) (mn. muntuoș, muntuasă) [akc. muntuos] (prid.) — (geog.) planinski ∎ đi la luok putrîvit s-a mîritat în sat muntuos, șî numa blastîmă ariśu đi śe a fakut atîća śuoś — udala se iz ravnice u planinsko selo, i kune ježa što je napravio tolika brda ∎ Porĭeśa ĭe țînut muntuos — Poreč je planinska oblast [Por.] ♦ rum. muntos

muoișće (mn. muoișć) [akc. muoișće] (i. ž.) — (anat.) meko mesto na telu, mekoća ① ušna resica (Auricular lubule) ∎ muoișća urĭeki ĭe luok pi urĭake unđe sa pun marźieļiļi — ušna resica je mesto na uvu gde se stavljaju minđuše ② unutrašnja strana butine, deo od prepona do kolena ∎ kînd fata ći lasă să-ĭ puń mina la muoișće, ĭa arată kî vrĭa să țî sa lasă đe tuot — kad te devojka pusti da joj staviš ruku na butinu, ona pokazuje da hoće da ti se prepusti sva [Por.] ♦ rum. moiște

muort (muartă) (mn. muorț, muarće) [akc. muort] (prid.) — mrtav ∎ l-a gasît muort în padure, đin śe a murit, înga nu sa șćiĭe — našli ga mrtvog u šumi, od čega je umro, još se ne zna ♦ supr. viu [Por.] ♦ rum. mort ♦ etim. < lat. mortuus

muoșî [akc. muoșî] (i. m.) — (kal.) zadušnice ∎ muoșî sînt ḑîua muorțîlor — zadušnice su dan mrtvih ∎ rumîńi, dupa kăļindaru babĭesk, kunuosk patru muoș pi anu đi ḑîļe — Vlasi, prema bapskom kalendaru, znaju za četiri zadušnice u toku godine ∎ muoșî rumîńilor sînt: muoșî đi pipćiĭ, đi Rusaļe, đi fraź, șî đi grîu — vlaške zadušnice su: pihtijne, rusalne, jagodne i žitne ∎ (ver.) muoșî sînt ḑîļe buńe în an, da babiļi sînt ḑîļe rîaļe — zadušnice su dobri dani u godini, a babe su zli dani ♦ up. Babiļi [Por.] ♦ rum. moși

Muoșu Kraśun [akc. Muoșu Kraśun] (i. m.) — (mitol.) Starac Kračun („Božić”), mitološko biće iz božićnog ciklusa običaja i verovanja ∎ Muoșu Kraśun a fuost vrun muoș rău, đi kare sa puvestîașće kă a taĭat mîńiļi lu baba luĭ în ḑîua lu Kraśun, pintru kă nu ĭ-a dat ĭut đi mînkare — Starac Kračun je bio neki zli starac, koji je na dan Božića isekao ruke svojoj babi, zato što mu nije brzo postavila ručak [Por.] ♦ rum. Moș Crăciun

muotkă (mn. muotke) [akc. muotkă] (i. ž.) — kanura, povesmo ∎ muotka sa faśe pi rîškituorĭ — kanura se pravi na motovilu ∎ muotka sa puńe pi vîrćańiță — kanura se stavlja na vrtešku ♦ up. rășkituorĭ [Por.] ♦ rum. motcă ♦ etim. < slov. motati

muoș1 (mn. muoșî) [akc. muoș] (i. m.) — starac, deda; čiča ∎ muoșu ĭe uom batrîn, uom în ań — čiča je starac, čovek u godinama ∎ parĭakĭa lu muoș ĭe baba — čičin par je baba ∎ traĭașće ku muoșî într-o kasă — živi sa starcima zajedno ∎ muoșu n-avut fiśuorĭ, ș-a skris moșîĭa la un veśin, să vadă đi ĭel păn la muarće — starac nije imao decu, pa je prepisao imanje jednom komšiji, da ga čuva do smrti ♦ (augm.) moșoćeu [Por.] ♦ rum. moș

muoș2 (mn. muoșurĭ) [akc. muoș] (i. s.) — (zast.) maska ∎ muoșurĭ a fakut ćińerișu pi la șîḑîtuorĭ — maske su pravili mladi na sedeljkama ∎ la șîḑîtuorĭ uńi sa profaśa în muoș lu kal, uńi sa profaśa Țîgań, a trîĭļa uoț — na sedeljkama neki su se maskirali u konje, neki u Cigane, treći u lopove ∎ muoș s-a fakut đin pĭaļe đi uaĭe, barba đin lînă, da đințî đin buobe đi pasuĭ — maske su se pravile od ovčje kože, brada od vune, a zubi od zrna pasulja [Por.] ♦ dij. sin. ļorfă [Buf.] ♦ dij. sin. zastorag (Kobilje) [Stig] ♦ rum. moș

muoșî đi pipćiĭ [akc. muoșî đi pipćiĭ] (sint.) — (kal.) pihtijne zadušnice; mesopusna subota ∎ muoșî đi pipćiĭ ĭe sîrbatuare kînd đ-aĭ muorț sa fĭerb pipćiĭļi — pihtijne zadušnice su praznik kad se za mrtve spremaju pihtije ∎ muoșî đi pipćiĭ kad întođeuna sîmbîtă înainća lu zîpostîtu đi karńe — pihtijne zadušnice padaju uvek u subotu, pre mesnih poklada ∎ pi lînga pipćiĭ, đ-aĭ muorț sa fĭarbe șî grîu ku lapće, đ-aĭa în ḑîua-sta kad șî muoșî đi grîu — pored pihtija, za pokojnike se kuva i žito sa mlekom, pa na ovaj dan padaju i žitne zadušnice ∎ la muoșî đi pipćiĭ nu sa lukră pintru viće — na pihtijne zadušnice ne radi se zbog stoke [GPek]

muoț (mn. muață) [akc. muoț] (i. s.) — ① (o frizuri) čuperak ∎ în ćińerĭața mĭa fĭaćiļi a pipćenat păru ku muoț — u mojoj mladosti, devojke su češljale kosu u čuperak ② (anat.) ćuba ∎ ĭastă ńișći uoră kare au muoț, da ĭastă șă ńișći noprś ku muoț — ima živine koja nosi ćubu, a ima i zmija sa ćubom ③ (o formi) sa vrhom, sa šiljkom ∎ kînd faś gramadă đin śuava șî laș vîr askuțît, sa ḑîśe kî ĭe fakut ku muoț — kad se nešto gomila i ostavi se oštar vrh, kaže se da je gomila sa šiljkom [Por.] ♦ dij. var. moț [Buf.] ♦ rum. moț

mura (ĭuo murĭeḑ, ĭel murĭaḑă) [akc. mura] (gl. p.) — ① natapati, potapati, kiseliti konoplju ∎ muĭeriļi s-a dus la topilă să murĭaḑă kîńipa — žene su otišle na topilo da potope konoplju ∎ kîńipa sa murĭaḑă în apă sî sa muaĭe pazdărĭu șî măĭ ușuor sî sa razńiaskă fuĭuoru — konoplja se potapa u vodi da bi smekšao pozder i lakše se odvojilo povesmo ② natapati, „kiseliti” odeću ∎ kînd sa spală țuaļiļi imuasă, sa lasă o vrĭame topiće în apă, sî sa murĭaḑă, kî măĭ ușuor sa spală usuku — kad se pere prljava odeća, ostavlja se jedno vreme potopljena u vodi, da nakisne, kako bi se lakše sprala masnoća [Por.] ③ kiseliti kupus ∎ ĭerĭ am pus varḑa, krĭed kă sa va mura đi Kraśun — juče sam potopio kupus, verujem da će se ukiseliti do Božića [Crn.] ♦ rum. mura ♦ etim. < lat. moria

mură (mn. murĭ) [akc. mură] (i. ž.) — (bot.) kupina (Mora) ∎ mura ĭe puama ruguluĭ, ńagră șî bobată — kupina je znast i crn plod trna ♦ up. rug [Por.] ♦ rum. mură ♦ etim. < lat. mora

murg (murgă) (mn. murź, murźe) [akc. murg] (prid.) — ① (color) mrk, mrke boje, murgav; braon ∎ murg ĭe farbă înkisă — mrko je tamna boja ∎ ĭerĭa uoĭ ku lâna murgă — behu ovce sa mrkom vunom ② (za doba dana) mrak, noć ∎ grabim, să nu ńe prindă murgu pi drum — žurimo, da nas mrak ne uhvati na putu ∎ (u izr.) kap đi murg — sumrak, prvi mrak ③ (zool.) nadimak za domaće životinje mrke boje, najčešće za konje i pse ∎ Murgu, Murguļeț — Mrkov, Mrkovče, konj mrke boje ∎ a sarit pi Murgu ńinșalat, șî s-a dus kîlarînd — skočo je na neosedlanog Mrkova, i otišao jašući ∎ Murźa — Mrki, naziv za pastirskog psa mrke boje [Por.] ♦ rum. murg

muri (ĭuo muor, ĭel muare) [akc. muri] (gl. p.) — umreti ∎ muor đi duor dupa ĭa — umirem od želje za njom ∎ înga nuĭe vrĭamĭa đi murit — još nije vreme za umiranje ∎ baba a murit ĭerĭ đimińață — baba je umrla juče ujutru ∎ a murit ku zuortu — umro je naprasno [Por.] ♦ rum. muri ♦ etim. < lat. moriri

Muriș [akc. Muriș] (i. m.) — (hidr.) Moriš, reka u Erdelju ∎ păkurari aĭ batrîń a zberat uaĭa kare avut ađet sî sa đispartă đi kîrd: „Duśa-ća-ĭ la Muriș!” — stari pastiri su vikali na ovcu koja je imala običaj da se odvaja od krda: „Idi u Moriš!” [Por.] ♦ rum. Mureș

Murźa [akc. Murźa] (i. m.) — Mrki ∎ Murźa ĭe nume đes dat la kîńe păkurarĭesk kare ĭe murg la păr — Mrki je često ime čobanskog psa koji ima dlaku braonkaste boje ∎ Murźa ĭe kîńe rău, șî đi ĭel nu sa ćem numa lupî, numa șî uoțî — Mrki je opasan pasan, i njega se ne boje samo vukovi, nego i lopovi ♦ up. Dorśa, Rapśa [Por.] ♦ rum. Murg

muskă (mn. mușć) [akc. muskă] (i. ž.) — (ent.) muva ∎ muska ĭe guangă mikă kare are ăripĭ șî puaće să zbuare — muva je mala buba koja ima krila i može da leti ∎ muskă kaĭaskă — konjska muva (Hippobosca equi) [Por.] ♦ dij. sin. bîză [Crn.] ♦ rum. muscă ♦ etim. < lat. musca

muskă kaĭaskă [akc. muskă kaĭaskă] (sint.) — (ent.) konjska mušica (Tabanus Bornus ?) ∎ muskă kaĭaskă s-adună la kal supt kuadă — konjska mušica skuplja se pod konjskim repom [Por.] ♦ rum. muscă-căiasc

muskuri (ĭuo ma muskurĭesk, ĭel sa muskurĭașće) [akc. muskuri] (gl. ref.) — omusaviti ∎ muskurit ĭe uom kare a mînkat, șă nu s-a șćers bińe la gură, numa ĭ-a ramas urmă đi mînkare pi obrază — musav je čovek koji je jeo, a nije dobro obrisao usta, pa mu se vide tragovi hrane na obrazima ∎ kînd am fuost pîkurarĭ, mînkam mură ku gura pļină, și merźam, fara rușîńe, tuota ḑîua muskurit — kad sam bio čobanče, jeo sam kupine punih ustiju, i išao sam, bez stida, po ceo dan sav musav ♦ sin. imuos [Por.] ♦ rum. muscuri ?

muskuruos (muskuruasă) (mn. muskuruoș, muskuruasă) [akc. muskuruos] (prid.) — musav ∎ muskuruos ĭe uom kare dupa mînkare nu sa șćarźe bińe la gură — musav je čovek koji posle jela lepo ne obriše usta ♦ var. muskurit [Por.] ♦ rum. muscuros

must (mn. musturĭ) (i. s.) — šira ∎ mustu ĭe vin dulśe, kare a putut să bĭa șî kopiĭi— šira je slatko vino, koje su mogla da piju i deca ∎ Rumîńi đin Porĭeśa s-a dus la Kraĭna să lukre la kuļesu viĭi, nu pi bań, numa pi must kare ļ-a trăbuit ka vinu đi prazńik — porečki Vlasi išli su u Krajinu da rade na berbi grožđa, ne za pare, nego za širu, koja im je trebala kao vino za slavu [Por.] ♦ rum. must ♦ etim. < lat. mustum

mustafĭeļńik (mn. mustafĭeļńiś) [akc. mustafĭeļńik] (i. m.) — (tehn.) čapkalo ∎ mustafĭeļńik ĭe un bît skurt, ku krîpatură la vîr, în kare ĭe înțapat un darap đi rîză — čapkalo je jedan kratak štap, sa procepom na vrhu, u koji je uvučeno parče krpe ∎ ku mustafĭeļńiku sa mînžiașće untura pi pripaș păn’ sa friźe pi frigarĭe — čapkalom se maže mast na pečenici, dok se vrti na ražnju [Por.] ♦ sin. rîzîaļńik (Leskovo) [GPek] ♦ rum. mostofâlcă

mustarĭ (mn. mustarĭ) [akc. mustarĭ] (i. m.) — (bot.) slačica, gorčica, muštarda (Sinapis arvensis) ∎ mustarĭu krĭașće pin luok, are fluare galbină, faśe postaĭkă ku buobe ńiagre — slačica raste po njivi, ima žuti cvet i pravi mahune sa crnim bobicama [Crn.] ♦ rum. muștar

mușkĭ (mn. mușkĭurĭ) [akc. mușkĭ] (i. m.) — (bot.) mahovina (Bryophyta) ∎ mușkĭu ĭe un fĭeļ đi buĭađe kare kată luok umbruos șî ku răveńală — mahovina je vrsta biljke koja traži hladovito i vlažno mesto ∎ mușkĭu măĭ đes sa prinđe pi ļemn, pitulat đe suare pi parća lu mńaza nuopțî — mahovina se najčešće hvata za drvo, skrivena od sunca sa severne strane ∎ ĭastă mușkĭu kare dă pi ļivađe, ăla ĭe dragu păkurarilor kă ĭe muaļe șî sa puaće ođińi pi ĭel — ima mahovina koja raste po livadi, to je radost čobana jer je meka i može se odmarati na njoj [Por.] ♦ rum. mușchi ♦ etim. < lat. musculus

muśi (ĭuo muśesk, ĭel muśiașće) [akc. muśi] (gl. p.) — (izob.) (o poljoprivredi) obrađivati, obdelavati ∎ lumĭa batrînă, stramuoșî noștri, s-a omorît ku lukru, muśind la kîmp — stari ljudi, naši preci, ubijali se od posla obrađujući polje ∎ lumĭa a lasat satu, kîmpiĭļi a ramas pusta, nu ļi măĭ muśașće ńima — ljudi su napustili selo, polja su opustela, ne obrađuje ih više niko ♦ sin. lukra [Por.] ♦ rum. muci ♦ etim. < slov. monciti

muśka (ĭuo muśk, ĭel muśkă) [akc. muśka] (gl. p. ref.) — ujedati (se) ∎ a kaskat să ḑîkă, ama s-a muśkat đi ļimbă la vrĭame — zinuo da kaže, ali se ujeo za jezik na vreme ∎ rău kîńe, muśkă ku furiș — opasan pas, ujeda krišom [Por.] ♦ rum. mușca

mut, mută (mn. muț, muće) (prid.) — (med.) nem, koji ne govori ∎ s-a fakut surd șî mut — rodio se gluv u nem [Por.] ♦ rum. mut ♦ etim. < lat. mutus, -a, -um.

muta (ĭuo mut, ĭel mută) [akc. muta] (gl. p. ref.) — pomerati; premestiti; preseliti ∎ mutîće kîta, să șăd șî ĭuo— pomeri se malo, da sednem i ja ∎ l-a mutat în alt luok — premestio ga na drugo mesto ∎ s-a mutat în alt sat — preselio se u drugo selo [Por.] ♦ rum. muta ♦ etim. < lat. mutare

mutare (mn. mutărĭ) [akc. mutare] (i. ž.) — pomeranje; izmeštanje; seljenje ∎ ĭ-a ĭeșît pi nas mutăriļi đin sat în sat — izašlo mu je na nos seljenje iz mesta u mesto ♦ var. mutat [Por.] ♦ rum. mutare

mutat (mutată) (mn. mutaț, mutaće) [akc. mutat] (prid.) — pomeren; izmešten; preseljen ∎ sa vĭađe kî ĭe mutat, nuĭe la luoku luĭ — vidi se da je pomeren, nije na svom mestu ∎ đi vrĭamĭa đi Bugarĭ tuota lumĭa đi pi śuoś a fuost mutată în sat — za vreme Bugara svi ljudi sa brda bili su preseljeni u selo [Por.] ♦ rum. mutat

mutavĭelă (mn. mutavĭeļe) [akc. mutavĭelă] — (med.) mutavko ∎ mutavĭelă ĭe uom kare nu vorbĭașće kî ĭe mut, or pruost — mutavko je čovek koje ne govori jer je nem, ili priprost [Por.] ♦ rum. mutălău

muźală (mn. muźelurĭ) [akc. muźală] (i. ž.) — mukanje goveda ♦ sin. muźit ∎ śe atîta muźală sa pus pi vaśiļeļa? — što li je toliko mukanje spopalo krave? ∎ surḑăsk đ-atîta muźit! — ogleveću od tolikog mukanja! [Crn.] ♦ rum. muget ♦ etim. < lat. mugire

muźi (ĭuo muźesk, ĭel muźiașće) [akc. muźi] (gl.) — (onom.) mukati, rikati, (za govoda) ∎ śe va muźi vaka-ĭa atîta, kobĭașće la vrun rău? — zašto li ta krava toliko muče, sluti na neko zlo? ♦ sin. rîźa (rîźăsk) [Por.] ♦ rum. mugi ♦ etim. < lat. mugire

mușmulă (mn. mușmuļe) [akc. mușmulă] (i. ž.) — (bot.) mušmula ∎ mușmula ĭe puama lu mușmulă, kare fuost mare dulśață đi kopiĭ pista ĭarnă — mušmula je plod mušmule, koja je bila velika poslastica za decu preko zime [Por.] ♦ rum. mușmulă ♦ etim. < tur. mušmula

mușuruoń (mn. mușuruańe) [akc. mușuruoń] (i. m.) — (geog.) humka, gomila zemlje ∎ mușuruoń fak kîrćițîļi șî furńiśiļi, da puaće să fiĭe șî vro gramadă đi pomîntarĭ, pista kare a dat ĭarba — humke prave krtice i mravi, a može biti i neka gomila zemljišta, koja je zarasla u travu ♦ var. mușoruoń ♦ up. kîrćițarĭ, furńikarĭ [Por.] ♦ rum. moșoroi ♦ etim. < lat. mus aráneus