VORBAR - REČNIK
(separat)

o miĭe (mn. doă miĭ) [akc. o miĭe] (br.) — hiljadu ∎ doă miĭ đi ań a trĭekut đi kînd a trait aiśa la nuoĭ Rimļeńi — dve hiljade godina je prošlo odkada su ovde kod nas živeli Rimljani ∎ kată o miĭe đi dinarĭ, da aĭa nu kuaștîĭe măĭ mult đi śinsuće — traži hiljadu dinara, a to ne košta više od petsto [Por.] ♦ rum. mie ♦ etim. < lat. milia

obadă (mn. obĭeḑ) [akc. obadă] (i. ž.) — obruč, cilindar ∎ sîta đi śerńit fańina are sîtă đi žîță strînsă în obadă đi ļemn tare supțîre — sito za sejanje brašna ima žičano sito koje je zategnuto u obruč od jako tankog drveta [Por.] ♦ rum. obadă ♦ etim. < stsl. обєдъ

obîrka (ĭuo ma obîrk, ĭel sa obîrkîĭe) [akc. obîrka] (gl. p. ref.) — pentrati se, okačiti se o što ∎ pîkurari sa obîrkîĭe pi ļiamńe, da nu pazîăsk vićiļi — čobani se pentraju po drveću, a ne paze na stoku ♦ up. urka [Por.] ♦ rum. obârcăi

obîrkat (obîrkată) (mn. obîrkaț, obîrkaće) [akc. obîrkat] (prid.) — uspentran, koji se negde popeo i nesigurno stoji; popet ∎ sa miră kum kapra s-a suit în vîru tufi, stă obîrkată șî manînkă la frunḑă ka kînd ĭe žuos pi pomînt — čudi se kako se koza popela na vrh grma, stoji uspentrana i brsti lišće kao da je na zemlji ♦ up. urkat [Por.] ♦ rum. aburcat

obĭală (mn. obĭaļe) [akc. obĭală] (i. ž.) — obojak ∎ obĭala ĭe parśel đi śuarik ku kare uamińi a-nfășurat talpa guală pănă nu sa skuos śarapi — obojak je komad tkanine kojim su muškarci uvijali golo stopalo pre nego što su se pojavile čarape ∎ barbațî s-a-nkalțat în obĭaļe, da muĭeriļi în kalțuoń — muškarci su obuvali obojke, a žene kalčine [Por.] ♦ rum. obială ♦ etim. < bug. obijalo

oblînk (mn. oblînkurĭ) [akc. oblînk] (i. ž.) — oblučje na sedlu; jabuka ∎ oblînk ĭe o gîlkă mare ka pumnu đinainće la șaua kaluluĭ — oblučje je uzdignuti deo, veliki kao pesnica, na prednjoj strani konjskog sedla ∎ đi oblînk sa ļagă tovar măĭ ușuor kare kîlarĭețu-l duśe đinainća luĭ — za oblučje se vezuje lakši tovar koji jahač nosi na konju ispred sebe [Por.] ♦ rum. oblâncă ♦ etim. < slov. oblonku

obļiagă (mn. obļieź) [akc. obļiagă] (i. ž.) — ① obložina*, obradivo zemljište ostavljeno da leži, da odmara ∎ obļiagă ĭe pomînt, lasat un ań ńimuśit — obložina je zemljište, ostavljeno godinu dana neobrađeno ∎ luoku sa faśe obļiagă kînd uomu nu puaće să-l are, kî n-a fuost vrĭamĭa bună (a ploĭat una-ntruuna), or n-ažuns, or a murit śińiva đin kasă pă n-avut ku kare — njiva se pretvara u obložinu kada čovek ne može da je obradi, zato što nije bilo dobro vreme (neprekidno je padala kiša), ili nije stigao, ili mu je neko umro iz kuće pa nije ima s kim ∎ ano-la kînd nu sa muśiașće, obļiaga ĭe pașuńe; dakă sa lasă măĭ mulț ań, ĭa sa înļiveḑîașće; la urmă, porńiesk spińi, vin pănă la pragu kășî — one godine kada se ne obrađuje, obložina je pašnjak; ako se ostavi više godine, ona postane livada; na kraju, nikne trnjak, koji dođu do kućnog praga ② čest toponim, zvano mesto ∎ mulće luokurĭ la rumîń sa kĭamă obļiagă, măĭ đies: Obļaga Mikă, Obļaga Mare — mnoga mesta se kod Vlaha zovu Obložina, najčešće: Mala Obložina, Velika Obložina [Por.] ♦ rum. obleagă ♦ etim. < slov. oblegati

obosală (mn. obosălurĭ) [akc. obosală] (i. ž.) — umor, fizička slabost ∎ s-a pus obosala pi uom, lasață-l să uđińaskă makra o țîră — umor je savladao čoveka, pustite ga da odmori makar malo ♦ sin. ustańială [Por.] ♦ rum. oboseală

obosî (ĭuo ma obosîăsk, ĭel sa obosîașće) [akc. obosî] (gl. p. ref.) — umoriti se, izgubiti snagu ∎ m-a obosît aļergatura dupa pîrdańiśi-ļi đi viće — umorilo me je trčanje za prokletim govidima ∎ uomu ńinvațat la kuasă măĭ ĭut obosîașće la kosît — nevešt kosac najbrže se umori na kosidbi ♦ sin. ustańi [Por.] ♦ rum. obosi ♦ etim. < bug. oboseja

obosît (obosîtă) (mn. obosîț, obosîće) [akc. obosît] (prid.) — umoran, isrcpljen ∎ a veńit đi la lukru obosît ka kalu — došao je s posla umoran kao konj ♦ sin. ustańit [Por.] ♦ rum. obosit

obrańe (mn. obrîăń) [akc. obrańe] (i. ž.) — ① uprtača ∎ obrańa ĭe o sfuară skurtă, kare sa înpļećiașće đin viță đi ață đi lînă fărbuită; sa uĭtă să fiĭe gruasă ka un źeĭśt, đi sî puate să țînă greotaća — uprtača je jedan kratak konopac, koji se upliće od končanih niti obojene vune; gleda se da bude debela kao prst, da bi mogla da drži težinu ∎ obrańa sa puńe la tuot śe sa duśe-n șîaļe: la trastă, la ļagîn đi kopiĭ, la kĭasă lu șkolarĭ, da șî la kĭasă kare sa duk numa pista umîr — uprtača se stavlja na sve što se nosi na leđima: na torbu, na dečju kolevku, na školske torbice, ali i na kese koje se nose samo preko ramena [Por.] ♦ sin. baĭeră (Topla) [Crn.] ② šara, ukras ∎ un fĭeļ đi noprś au pi șîaļe pistrițură ka obrańa, șă ļi kĭemăm: nopîrś ku obrańe — jedna vrsta zmija ima na leđima šaru nalik na pletenicu-uprtaču, pa je zovemo šarka [Por.] ∎ nopîrka pistriță pi șîaļe la nuoĭ sa kĭamă nopîrka ku baĭeră — zmija sa šarenim leđima kod nas se zove zmija „bajerka” (Topla) [Crn.] ♦ rum. obrame

obrăț (mn. obrățurĭ) [akc. obrăț] (i. s.) — (agr.) uzvratište ∎ obrăț ĭe kîpatîńu luokuluĭ śe nu puoț să-l arĭ în lung, kă întuorś plugu pista ĭel să tuń ĭară în aratură— uzvratište je kraj oranice koji ne možeš da izoreš, jer okrećeš plug na njemu da ponovo uđeš u oranicu ∎ kînd sa gaćașće luoku ku aratura, atunśa sa ară șî obrățu ku brăžđ đ-apuanka — kad se svrši oranje njive, tada se izore i uzvratište poprečnim brazdama [Por.] ♦ rum. obraț ♦ etim. < slov. obratb

obrinśală (mn. obrinśaļe) [akc. obrinśală] (i. ž.) — (med.) zapaljenje ∎ kînd sa spurkă taĭatura șî loko-la sa umflă șî roșiașće, sa spuńe kă uomu a kîpatat obrinśală — kad se zagadi rana i to mesto otekne i pocrveni, kaže se da je čovek dobio zapaljenje ♦ sin. nîparĭală [Por.] ♦ rum. obrinteală

obrinśi (ĭuo ma obrinśesk, ĭel sa obrinśiașće) [akc. obrinći] (gl. ref.) — (med.) inficirati, zapaliti ∎ kînd taĭatura sa spurkă ku imală, șî loko-la roșașće șî sa umflă, sa spuńe kî sa obrinśașće — kad se posekotina zagadi prljavštinom, i to mesto pocrveni i otekne, kaže se da se zapalilo [Por.] ♦ rum. obrinti ♦ etim. < slov. obruditi sę „a (se) înroși”; bug. obrinato

oćeșî (ĭuo oćeșăsk, ĭel oćeșîașće) [akc. oćeșî] (gl. p. ref.) — otići, napustiti, skloniti ∎ tuma kînd mńamțî s-a oćeșît đ-akolo, iĭ a kućeḑat sî ĭasă đin borugă, unđ-a fuost pitulaț — tek kad su Nemci otišli odande, oni su smeli da izađi iz potoka, gde su bili skriveni ∎ stau, șî ma ruog la dumńeḑîu să-l oćeșaskă đin drumu mĭeu, sî puot sî trĭek — stojim, i molim se bogu da mi ga skloni s puta, da mogu da prođem ♦ up. oćinśi ♦ sin. duśa [Por.] ♦ rum. oteși ♦ etim. < srb. utešiti

oćig (mn. oćiźe) [akc. oćig] (i. s.) — (tehn.) otikač, otik na oraćem plugu ∎ oćigu ĭe un bît măĭ lung đi kuorn, bagat la grinđiĭ, unđe sînt ruaćiļi pluguluĭ — otikač je poduži drenov štap, nabijen u gredelj, na mestu gde su točkovi pluga ∎ ku oćigu lukră uom adîns, ažutuorĭ la arat, kare ku oćigu puartă plugu să nu sa fakă pîrśurĭ — otikačem upravlja poseban čovek, pomoćnik na oranju, koji otikačem vodi plug da se izbegnu oplazine [Por.] ♦ up. orităk [Mlava] ♦ rum. otic ♦ etim. < srb. otik

oćinśi (ĭuo oćinśesk, ĭel oćinśiașće) [akc. oćinśi] (gl. p. ref.) — ① krotiti, smanjiti snagu, uravnotežiti ∎ kînd trag în žug vaka ku buou, fînka ĭe buou măĭ tare, ăl oćiśașće: iĭ ļagă lanțu đi žug șî đi tînžală, șî ĭel ĭe oćiśit, traźe bîrabar ku vaka — kada su zajedno upregnuti vo i krava, vola krote tako što ga vežu lancem za jaram i rudu; on je ukroćen, vuče naporedo sa kravom ② olakšavati ∎ kînd aĭ să rađiś śeva greu, ĭaĭ pîrgu să oćinśeșć, să rađiś măĭ ļesńe — kad treba da podigneš nešto teško, koristiš polugu da olakšaš dizanje ♦ var. oćiśi, ućiśi, ućinśi ♦ up. oćeșî ♦ sin. ușura [Por.] ♦ rum. otinci

oćităloaĭkă (mn. oćităloĭś) [akc. oćităloaĭkă] (i. ž.) — učiteljica ∎ pră mińe la șkuală m-anvațat oćităloaĭka, da pră muoșu mĭeu oćităl — mene je u školi učila učiteljica, a moga čiču učitelj ♦ var. oćitoloaĭkă, oćitol [Mlava] ♦ dij. sin. daskîl [Por.] ♦ etim. < srb. učiteljka, učiteljica

oćitul [akc. oćitul] (i. m.) ● v. daskîl [GPek]

oćituluaĭkă [akc. oćituluaĭkă] (i. ž.) ● v. dîskaļiță [GPek]

odaĭe (mn. odăĭ) [akc. odaĭe] (i. ž.) — ① odaja, prostorija ∎ a fuost stapîn țapîn, avut koļibă ku triĭ odăĭ — bio je jak domaćin, imao je kolibu sa tri prostorije ∎ într-o odaĭe a ținut vićiļi, da în alaltă a trait iĭ — u jednoj prostoriji držali su stoku, a u drugoj su živeli oni ② stambeni objekti uopšte ∎ a fuźit đi la uom, șî s-a tras ka uļimișńița pin odăĭļi lu tuoĭa — pobegla je od muža, i vucarala se kao uličarka po tuđim kućama ♦ sin. suobă [Por.] ♦ rum. odaie ♦ etim. < bug. odaia < tur. oda

odată [akc. odată] (pril.) — ① jednom, jedanput ∎ ĭel sufîră, sufîră, ama odată kînd va pokńi, o să fiĭe beļauă mare — on trpi, trpi, ali jednom kad bude pukao, biće veliki belaj ∎ fuźe ĭel akuma, ama odată tuot vrunu o să-l prindă — beži on sada, ali će ga jednom već neko uhvatiti ∎ la uom înțaļies odată iĭ spuń, da luĭ s-îĭ spuń đi osută đi uorĭ, ńimika nu vrĭeduĭe — razumnom čoveku jedanputa kažeš, a njemu da kažeš sto puta, ništa ne vredi ② (u izr.) zajedno, istovremeno ∎ ĭuo ku ĭa ńis fakuț tuot odată, șî đ-aĭa tuot odată am mĭers la șkuală — ja i ona smo rođeni istovremeno, i zato smo zajedno išli u školu [Por.] ♦ rum. odată

odolan (mn. odolańе) [akc. odolan] (i. m.) — ① koska (veći komad) ∎ la morminț-ăĭ pîrasîț ș-akuma sa gasîăsk odolańe omeńieșć — na neznanom groblju i sada se nalaze ljudske kosti ② koska sa malo mesa ∎ odolan uskat — suva koska ∎ a pus în ḑamă numa ńișći odolańe — stavila je u čorbu samo neke koščine ♦ sin. śolan [Por.] ③ (tehn.) komad, deo neke naprave ∎ mi sa-mpare kă dîn gĭebo-la dă trăirat a măĭ ramîns ńișće odolańe pră supt șupă — čini mi se da su od te vršalice ostali još neki delovi pod šupom (Manastirica, Mlava) [Mlava] ♦ rum. hodolan

ofta (ĭuo ofćeḑ, ĭel ofćaḑă) (gl.) — uzdisati ∎ dupa muarća fĭeći, muma atîta a oftat grĭeu đi ńi sa-m parut kă o sî-ĭ krîape ińima — posle smrti ćerke, majka je toliko teško uzdisala da nam se činilo da će joj srce prepući ∎ kînd iĭ la uom pintru śeva grĭeu la ińimă, ĭel trabe nuapća să ĭasă afară, să rađiśe mîńiļi în sus, șî slubaḑîndu-ļi, sî ofćaḑă śe guod măĭ adînk puaće — kad je čoveku zbog nečega teško na srcu, treba noću da izađe napolje, podigne ruke i spuštajući ih, uzdahne najdublje što može ♦ sin. suspina, șușńi [Por.] ♦ rum. ofta

oftat (mn. oftaće) (i. s.) — uzdisanje ∎ s-a pus pi mińe un oftat grĭeu, atîta đi adînk đi mi sa-m pare kî o s-îm șća ińima — spopalo me je neko teško uzdisanje, toliko duboko da mi se čini da ći mi srce stati ♦ sin. suspinat [Por.] ♦ rum. oftat ♦ etim. < ofta + -t

ogașăl (mn. ogașîaļe) [akc. ogașăl] (i. s.) — (demin.) potočić ∎ ogașăl ĭe ogaș mik, apă kurgatuare đi pi pođiń, kare tună în vrun ogaș — potočić je mali potok, tekuća voda koja se sliva sa padina i uliva u neki potok ∎ ogașîăļiļi đes sakă pista vară — potočići često presuše preko leta ∎ în ogașîaļe nus pĭeșć, puaće sî sa gasîaskă numa bulobrĭeț — u potočićima nema ribe, mogu da se nađu samo rakušci ♦ / < ogaș + -ăl [Por.]

ogaș (mn. ogașă) [akc. ogaș] (i. s.) — ① (hidr.) potok ∎ lumĭa s-a uĭtă kînd guod puaće să sa kîsîtorĭaskă apruape đi vrun ogaș țapîn — ljudi gledaju kad god mogu da se nastane u blizini nekog jakog potoka ∎ ogașol săk — suvi potok, potok koji preko leto presušuje ∎ ogașol mik — mali potok ∎ ogașol mare — veliki potok ∎ ogașol rău — zli potok, potok sa strmim, uskim i teško pristupačnim koritom ∎ ogașol petruos — kameniti potok, potok koji teče preko kamenjara ♦ (demin.) ogașăl [Por.] ② a. potok b. reka (Plavna) [Pad.] ③ usek u zemljištu (Dupljane) [Kmp.] ♦ dij. sin. pîrîu [Kmp.] ♦ rum. ogaș ♦ etim. < mađ. vágás

ogluoń (mn. ogloańe) [akc. ogluoń] (i. s.) — ① gomila, hrpa ∎ a lasat ogluoń dă ļeamńe-n mižluoku drumuluĭ — ostavili gomilu drva na sred puta ② (fig.) klada ∎ stă ogluoń la umbră, nu ĭasă la suare să lukrĭe — leži kao klada u hladu, ne izlazi na sunce da radi ∎ bolnăv, ḑaśe ogluoń pră pat — bolestan, leži kao klada u krevetu [Mlava]

ogļindă (mn. ogļinḑ) [akc. ogļindă] (i. ž.) — ① ogledalo, glatka površina u kojoj se odražavaju likovi ∎ mulț rumîńi aĭ batrîń n-avut ogļindă, s-a uĭtat în vrun vas ku apă — mnogi stari Vlasi nisu imali ogledalo, ogledali su se u nekom sudu sa vodom ∎ ogļinḑ miś, kare fĭaćiļi a dus în kutariță đi mînă, ļ-a kumparat baĭețî pi la bîlśurĭ — mala ogledalca, koje su devojke nosile u ručnim korpicama, kupovali su im momci na vašarima ∎ kînd muare vrunu în kasă, ogļinda sa astrukă, or sa-ntuarśe la parĭaće — kad neko umre u kući, ogledalo se pokriva, ili okreće ka zidu ∎ faśe ku ogļinda — šalje signal ogledalom ② (fig.) odraz, slika nekog ili nečega ∎ kopiĭi sînt ogļinda parințîlor — deca su slika roditelja ∎ lukro-sta ĭe ogļinda nuastră adăvărată — ovaj posao je naše verno ogledalo ♦ var. ogļinđao [Por.] ♦ dij. var. ogrnđao (Voluja) [Zvizd] (Sige) [Hom.] ♦ rum. oglindă ♦ etim. < slov. oglenda

ogoi (ĭuo oguoĭ, ĭel oguaĭe) [akc. ogoi] (gl. p. ref.) — ① (o poslu) završiti, svršiti ∎ să nu ĭ-a fi aźutat veśińi, lukru n-a fi ogoit îndată — da mu nisu pomogli susedi, posao ne bi skoro završio ∎ ano-sta ĭuta a ogoit ku kosîtu — ove godine brzo je završio sa kosidbom ∎ a ogoit vićiļi, șî s-a dat pi o parće să uđińaskă — namirio je stoku, i prilegao da se odmori ♦ sin. gaći ② (o duševnom stanju) smiriti se, odmoriti se; upokojiti se, umreti ∎ sa mîńiĭe ĭuta, da grĭeu sa ogoaĭe — brzo se ljuti, a teško smiruje ∎ sa ogoit baba — upokojila se baba ♦ sin. uśuĭa [Por.] ♦ rum. ogoi ♦ etim. < srb. ugojiti

ogrinkă (mn. ogrinś) [akc. ogrinkă] (i. ž.) — štringla, povesmo ∎ ogrinka ĭe un gĭem lunguĭat ku ață đi lînă đi kusut braḑurļi pi pînḑă — štringla je duguljast kalem sa vunicom za vez na platnu ∎ ogrinś ĭastă în tuaće fĭelurĭ đi farbă — štringli ima u svim bojama [Por.]

ogrișćană (mn. ogrișćeńe) [akc. ogrișćană] — ① (bot.) neven (Calendula officinalis) ∎ ogrișćana sa kuļiaźe la Sĭnźuorḑ — neven se bere na Đurđevdan ∎ đin ogrișćană la Sînźuorḑ sa faśe kunună kare sa puńe la gira gaļețî kînd sa mulźe uaĭa đintîń — od nevena se na Đurđevdan plete venac koji se stavlja na vedro kad se muze prva ovca ② (ret.) (zast.) starinsko žensko ime ∎ (antr.) Ogrișćana — Nevenka [Por.] ♦ dij. sin. nokoța (Šipikovo) [Tim.] ♦ rum. ogrișteană

oguoĭ (mn. oguaĭe) [akc. oguoĭ] (i. s.) — mir, spokojstvo ∎ are mulț kopiĭ, șî ńiśkînd n-are oguoĭ đi iĭ — ima mnogo dece, i nikad nema mira od njih ∎ numa kînd muare uomu puaće să aĭbă oguoĭ kum trîabe — samo kad umre čovek može da ima mir kako treba ♦ var. ogoĭ [Por.] ♦ rum. ogoi

oĭagă (mn. oĭag) [akc. oĭeź] (i. ž.) — staklo ∎ mĭ-aĭ spart flașa dă oĭagă, șî nu măĭ vreu să vorbăsk ku ćińe — razbio si mi staklenu flašu, i neću više da govorim s tobom ♦ sin. stîklă [Bran.] ♦ sin. țaklă [Res.] ♦ rum. oiagă ♦ etim. < mađ. üveg 'staklo'

oĭar (mn. oĭarĭ) [akc. oĭar] (i. m.) — (zast.) ovčar ∎ stramoșî nuoștri tuoț a fuost oĭarĭ țapiń — svi su naši preci bili dobri ovčari ♦ sin. pîkurar [Por.] ♦ rum. oier

oĭariĭe (mn. oĭariĭ) [akc. oĭariĭe] (i. ž.) — (zast.) ovčarstvo ∎ aĭ batrîń s-a țînut ku vićiļi, da-r măĭ mult ku oĭariĭa — stari su se bavili stokom, a najviše ovčarstvom ∎ oĭariĭa l-aĭ nuoștri ļ-a dat tuot śe ļ-a trăbuit — ovčarstvo je našima davalo sve što im je trebalo [Por.] ♦ rum. oierie

okituare (mn. okituorĭ) [akc. okituare] (i. ž.) — (zast.) osmatračnica, stražara ∎ dă vreamĭa dă turś a fuost okituare la măĭ mulće luokurĭ pră lîngă Rănovăț — za vreme Turaka bilo je vriše osmatraćnica oko Ranovca ∎ luoku unđ-a fuost o okituare în aritu Rănovăluĭ, a probućeḑato bugarĭi în rato-l dă-ntîń în Karaulă — mesto gde je bila jedna osmatračnica u okolini Ranovca, Bugari su u Prvom svestkom ratu prekrstili u Karaulu ∎ uom kare a fuost pus dă okituorĭ, a fuost aļes adîns — čovek koji je bio postavljen za osmatrača, bio je posebno biran ∎ okituarĭa a fuost tămîńată în vîru lu vrun ļemn înalt — osmatračnica je bila uređena na vrhu nekog visokog drveta [Mlava] ♦ rum. ochitoare

okituor (mn. okituorĭ) [akc. okituor] (i. m.) — (zast.) osmatrač, stražar; nišandžija; strelac ∎ okituorĭu a fuost în ćimpol turśiesk uom adîns aļes să șadă la okituare, să prăfiră în tuaće părțîļi șî să ivaskă kînd bagă sama kă vin turśi — osmatrač je bio u tursko vreme čovek posebno izabran da sedi na osmatračnici, da osmatra na sve strane, i da javi kad primeti da dolaze Turci ∎ okituor a putut să fiĭe numa uom vićaz, kare avut uokĭu uļuluĭ, fuga kaluluĭ, sama ĭepurluĭ, șî zbĭerîtu śerbuluĭ — osmatrač je mogao biti samo hrabar čovek, koji je imao oko orla, brzinu konja, oprez zeca, i riku jelena [Mlava] ♦ rum. ochitor

okĭeț (mn.) [akc. okĭeț] (i. m.) — (med.) naočari ∎ șî mumî-mĭa șî tatî-mĭu la bîtrîńață a purtat okĭeț — i moja majka i moj otac su u starosti nosili naočari [Buf.] ♦ dij. sin. zîrță [Por.] ♦ rum. ocheț

okĭenat (okĭenată) (mn. okĭenaţ, okĭenaće) [akc. okĭenat] (prid.) — okat, okast ∎ okĭenat ĭe uom ku uokĭ marĭ, or tare frumuoș — okat je čovek koji ima velike, ili jako lepe oči ∎ kînd śuava samînă la uokĭ, or are fuarma uokĭuluĭ, sa spuńe kî ĭe okĭenat — kad nešto liči na oko, ili ima oblik očiju, kaže se da je okasto [Mlava] ♦ rum. chenat

okroći (ĭuo okroćesk, ĭel okroćiașće) [akc. okroći] (gl. p. ref.) — čuvati, paziti, štititi ∎ frațî kată bińe la visaļiĭe să okroćeaskă pră sorî-sa dă baĭeț bĭețîuoș — braća dobro paze na veselju da sačuvaju svoju sestru od pijanih momaka [Hom.] ∎ n-am đi śe-l okroći atîta, kînd ĭe mangă mare — nemam ga zašto toliko štititi, kad je veliki mangup (Tanda) ♦ sin. pazî [Por.] ♦ rum. ocroti ♦ etim. < slov. okrotiti

okroćituor (mn. okroćituorĭ) [akc. okroćituor] (i. m.) — (zast.) čuvar, pazitelj ∎ la fiĭe śe să fiĭ okroćituor, trăbe să đeșkiḑ patru uokĭ — bilo čega da budeš čuvar, treba da otvoriš četvoro očiju [Por.] ♦ rum. ocrotitor

olațăl (mn. olațăļe) [akc. olațăl] (i. s.) — kvasac ∎ olațălu sa puńa în aluvat, să krĭaskă aluvatu — kvasac se stavlja u testo, da testo naraste ♦ var. aluvațăl (Tanda) [Por.]

olar (mn. olarĭ) [akc. olar] (i. m.) — grnčar ∎ olarĭu ĭe uom kare faśe șî vinđe vasurĭ đi pomînt — grnčar je čovek koji pravi i prodaje sudove od zemlje ∎ olar kare a trait mult ș-a fuost kunoskut, a lasat poļikră „olar” la ńepuoțî luĭ — grnčar koji je živeo dugo i bio poznat, ostavio je nadimak „olar” svome potomstvu [Por.] ♦ rum. olar

oltan (mn. oltań) [akc. oltan] (i. m.) — ① mladica koja se kalemi na biljku; kalem; navrtak ② nakalemljenа biljka [Por.] ♦ rum. altoi ♦ etim. < mađ. oltvány

oltańi (ĭuo oltańesk, ĭel oltańiașće) [akc. oltańi] (gl. p) — ① kalemiti ∎ đemult a fuost ađet sî sa oltańaskă puomi pi lînga drum, sî đa drumașî đi pomană puamiļi la sufļitu lu oltanđiu — nekada je bio običaj da se kaleme voćke pored puta, da putnici namene voće duši kalemara ② (fig.) poseći, povrediti prst ∎ a oltańit źeĭśtu — zbog sličnosti u načinu previjanja prsta na ruci i kalema na voćki [Por.] ♦ dij. var. altui [Kmp.][Pad.] ♦ rum. altoi ♦ etim. < mađ. oltani

oļigńi (ĭuo oļigńesk, ĭel oļigńeșće) [akc. oļigńi] (gl. p. ref.) — (o udovima) uganuti, polomiti, slomiti, povrediti ∎ n-a bagat đe sama, și a oļigńit pićoru — nije pazio, i uganuo je nogu ∎ fug, kă ma ćem kă ma baće și ma oļigńeșće đe tot — bežim, jer se bojim da će me tući i svog polomiti ♦ sin. skļinći [Tim.] ♦ rum. oligni

oļigńit (oļigńită) (mn. oļigńiț, oļigńiće) [akc. oļigńit] (prid.) — (o udovima) uganut, povređen, slomljen ∎ nu s-a dus la lukru, kă-ĭ pićoru oļigńit — nije otišao na posao, jer mu je noga uganuta ♦ sin. skļinćit [Tim.] ♦ rum. olignit

omeńi (ĭuo ma omeńiesk, ĭel sa omeńiașće) [akc. omeńi] (gl. p. ref.) — uljuditi, očovečiti, učiniti ljudskim, moralnim, poštenim i sl. ∎ așa uom sîrbaćik nuĭe-n lumĭa întrĭagă, n-o-l măĭ omeńi ńima, numa vro buată grĭa — takvoga divljaka nema u celom svetu, niko ga ne uljudi, sem neke teške motke [Por.] ♦ rum. omeni

omeńiĭe (mn. omeńiĭ) [akc. omeńiĭe] (i. ž.) — ljudskost, čovečnost, čast, obraz; moral; ugled; poštenje ∎ fi uom ku lumĭa, să nu daĭ đi rușîńe șî sî pĭerḑ omeńiĭa — budi čovek sa ljudima, da se ne obrukaš i izgubiš obraz ∎ astîḑ omeńiĭa a pus supt piśuare — danas su obraz bacili pod noge ∎ đimult ku omeńiĭa a fakut măĭ mult đikît ku o gramadă đi bań akuma — nekad se poštenjem više činilo nego gomilom novca danas ∎ kînd pĭerḑ omeńiĭa điźaba traĭeșć — kad izgubiš čast, badava živiš ♦ var. uomeńit [Por.] ♦ rum. omenie

omeńit (omeńită) (mn. omeńiț, omeńiće) [akc. omeńit] (prid.) — čovečan, pošten, moralan, uljudan ∎ fi omeńit, șî nu ći ćemĭa đi ńima — budi čovečan, i nikog se ne boj ∎ muĭarĭa țîńe kasa, șî dakă ĭa nuĭe omeńită, kasa sa suduame — žena drži kući, i ako ona nije poštena, kuća se urušava ∎ muĭarĭa omeńită — (zast.) poštena žena [Por.] ♦ rum. omenit

omidă (mn. omiḑ) [akc. omidă] (i. ž.) — (ent.) gusenica ∎ omida ĭe vĭarme flokuos, kare sa faśe đin uauļi fluturluĭ, da manînkă frunḑa đin ļemn atîta đi ĭuta đi zatrĭașće padurĭa-ntrĭagă — gusenica je dlakavi crv, koji nastaje iz leptirovih jaja, a jede lišće drveća toliko brzo da satire celu šumu [Por.] ♦ rum. omidă ♦ etim. < grč. omídas

omoćeu (mn. omoćeĭ) [akc. omoćeu] (i. m.) — (augm.) ljudina ∎ omoćeu ĭe uom mare șî țapîn — ljudina je krupan i jak čovek ∎ a murit moșu Ļubi, să-ĭ fiĭe țarîna ușoră, a fost un omoćeu ku tot — umro je čiča Ljuba, nek mu je laka zemlja, bio je prava ljudina [Buf.]

omorî (ĭuo omuor, ĭel omuară) [akc. omorî](gl. p. ref.) — ubiti, umoriti ∎ đi vrĭamĭa đi rat s-a omorît multă lumĭe ńevinuită — za vreme rata ubijeno je mnogo nevinih ljudi ∎ uom kare puaće să omuare pi alt uom, nuĭe uom, numa žuavină — čovek koji može ubiti drugog čoveka, nije čovek, nego zver [Por.] ♦ rum. omorî ♦ etim. < slov. umoriti

omorît (omorîtă) (mn. omorîţ, omorîće) [akc. omorît] (prid.) — ① ubijen, lišen života ∎ uoțî a omorît uomu, l-a-npins supt drum șî l-a astrukat ku frunḑă — odmetnici su ubili čoveka, gurnuli ga van puta i pokrili lišćem ② premoren ∎ sluga pista ḑî s-a omorît ku lukru, da gazda sara nu ĭ-a dat đi śină — sluga se preko dana ubijao od posla, a gazda mu uveče nije davao večeru ♦ var. uomorît [Por.] ♦ rum. omorât

opari (ĭuo oparĭesk, ĭel oparĭașće) [akc. opari] (gl. p. ref.) — bariti, kuvati, šuriti ∎ uauă opariće — kuvana jaja ∎ s-a oparit ku apă fĭartă — ošurio se vrelom vodom [Por.] ♦ rum. opări ♦ etim. < srb. opariti, bug. oparja

opinkarĭ (mn. opinkarĭ) [akc. opinkarĭ] (i. m.) — opančar ∎ opinkarĭu ĭe uom kare ĭe maĭstur să fakă la opinś đi gumă — opančar je čovek koji je majstor za izradu gumenih opanaka ∎ opinkari a trait ș-a lukrat pin orașă, da opinśiļi a vindut pi la bîlśurĭ pin saće — opančari su živeli i radili po varošima, a opanke su prodavali na vašarima po selima [Por.] ♦ rum. opincar

opinkă (mn. opinś) [akc. opinkă] (i. ž.) — opanak ∎ opinka ĭe înkîlțamînt batrîńesk alu saćeń, fakută đin pĭaļe đi puork — opanak je starinska seljačka obuća, izrađen od svinjske kože ∎ opinśiļi đi puork a fakut tot nat la kasa luĭ — svinjske opanke izrađivao je svako kod svoje kuće ∎ opinśiļi đi puork s-a ļegat ku urḑîaļe îndoiće đin păr đi kapră, or ku kurauă îngustă đi pĭaļe đi puork — svinjske opanke su se vezivale uzicom upredenom od kozje dlake, ili uskim kaišem od svinjske kože ∎ dupa ratu a doĭļa, opinkari a înśeput să fakă șî opinś đi gumă — posle drugog svetskog rata opančari su počeli da prave i opanke od gume [Por.] ♦ rum. opincă ♦ etim. < bug. opinka

opinkuță (mn. opinkuț) [akc. opinkuță] (i. ž.) — (demin.) opančić ∎ a fakut fraćiļi la sora mikă papușă ku puort batrîńesk, șî ku opinkuță đi puork, kum a purtat mamî-sa — napravio je brat maloj sestrici lutku sa starinskom nošnjom, i sa svinjskim opančićima kakve je nosila nena baka [Por.] ♦ rum. opincuță

opri (ĭuo oprĭesk, ĭel oprĭașće) [akc. opri] (gl. p. ref.) — ① zaustaviti (se); stati; prestati ∎ oprĭașće karu sî ĭeșîm, k-am ažuns — zaustavi kola da izađemo, jer smo stigli ∎ kînd sa va puńa pi bĭare, triĭ ḑîļe n-o sî sa oprĭașkă — kad bude počeo da pije, tri dana neće prestajati ∎ muoșu s-a dus să oprĭaskă muara, kă apa a sakat — čiča je otišao da zaustavi vodenicu, jer je voda presušila ② zadržati (se) ∎ s-a oprit ku ĭel în taĭnă, șî s-a amînatat đi lukru — zadržao se s njim u razgovoru, i zakasnio za posao ∎ am oprit kopilu đi la șkuală, kă n-are kare să-m pazîaskă vićiļi — zadržao sam dete od škole, jer nemo ko da mi čuva stoku ♦ sin. zăđina (Tanda) [Por.] ♦ rum. opri ♦ etim. < slov. oprĕti

oprieg (mn. oprieźe) [akc. oprieg] (i. s.) — (zast.) opreg, pregača, deo nošnje ∎ opriegu ĭe kițăļe ku śĭukurĭ, kare muĭeriļi a purtato đinainće, pista puaļe — opreg je kecelja sa resama, koju su žene nosile spreda, preko pola ♦ var. oprĭeg ♦ sin. kițăļe ku śukurĭ [Por.] ♦ rum. opreg ♦ etim. < srb. opreg

oprit (oprită) (mn. opriț, opriće) [akc. oprit] (prid.) — (za kretanje) ① zaustavljen, prekinut u radu ∎ muara stă oprită triĭ ḑîļe, kă nuĭe apă — vodenica stoji zaustavljena tri dana, jer nema vode ∎ kopiĭi opriț đi la șkuală ramîn kĭuorĭ la uokĭ — deca prekinuta u školovanju ostaju slepa kod očiju ∎ mńiĭi sînt opriț đi supt, nu măĭ sug — jagnjići su prekinuti u sisanju, ne sišu više (odvojeni su od ovaca) ② zadržan ∎ nu sufăr să fiu prĭa mult oprit pi drum numa la taĭnă guală — ne podnosim da budem previše zadržan na putu sami radi praznog razgovora [Por.] ♦ rum. oprit

optak (mn. optaś) [akc. optak] (i. m.) — (bot.) osmak, vrsta kukuruza ∎ optak ĭe un fĭeļ đi kukuruḑ đa-l nuostru, kare are uopt rîndurĭ đi buobe pi drugă — optak je vrsta domaćeg kukuruza koji ima osam redova zrna na klipu ∎ đin optako-l alb koļașa ĭe măĭ dulśe — od belog optaka kačamak je najslađi ♦ up. kukuruḑ, porumb [Por.] ♦ rum. optac

or (vez.) — ili ∎ ći duś, or nu ći duś? — ideš, ili ne ideš? ∎ do faś lukru, or ći laș? — dovršavaš posao, ili bataljuješ? ♦ sin. au [Por.] ♦ dij. var. ore ∎ mama ĭe muma mumi, ore muma lu tata — baba je majčina ili očeva majka (Osnić) [Crn.] ♦ up. uorĭ ♦ rum. ori

orańiță (mn. orańiț) [akc. orańiță] (i. ž.) — čamac, oranica ∎ stramuoșî nuoștri a trĭekut Dunîrĭa ku orańița, da mulț a notat pista rîu ku truaśiļi la brîu — naši preci prelazili su Dunav na oranicama, a mnogi su preplivali reku sa tikvama oko pasa [Por.] ♦ sin. barkă [Kmp.] ♦ rum. oraniţă ♦ etim. < srb. oranica

oraș (mn. orașă) [akc. oraș] (i. m.) — varoš, administrativni centar ∎ oraș ĭe luok unđe ĭe șađarĭa lu žîndarĭ ș-alu sud, șă unđe ĭastă dugăĭ marĭ șă unđe s-a țîńe piĭaț mare — varoš je mesto gde je sedište žandara i suda, gde ima velikih trgovina i gde se održava velika pijaca ∎ orașu a kuprins măĭ mulće saće đintr-un țînut, șî țînuto-la s-a kĭemat srez — varoš je obuhvatala više sela u jednoj oblasti, i ta oblast se zvala srez ∎ orașu lu Poreśa mult a fuost Milanovțu, ș-akuma lumĭa a batrînă îĭ ḑîśe ’oraș’ — porečka varoš dugo je bio Donji Milanovac, i sada ga stariji ljudi zovu varoš ∎ oraș sa ḑiśe șî la tot luok măĭ mare, ku kăș măĭ mulće șă adunaće la un luok, unđe lumĭa nu traĭașće đin oĭariĭe or đin munćit la pomînt, numa au vro službă — varoš se zove i svako veće mesto, sa mnogo kuća zbijenih na jednom mestu, gde ljudi ne žive od stočarstva ili zemljoradnje, nego imaju neku službu ∎ oraș ĭe sat mare, în kare traĭesk duomń marĭ alu kuĭ muĭerĭ nu lukră ńimika — varoš je veliko selo u kome živi velika gospoda čije žene ne rade ništa [Por.] ♦ rum. oraș ♦ etim. < mađ. város

orbiuluĭ [akc. orbiuluĭ] (pril.) — (pej.) slepački, raditi nešto kao osoba bez vida ∎ a-ļergat la ĭa orbiuluĭ, n-avut parinț să-ĭ đeșkidă uoki — trčao je kod nje slepački, nije imao roditelje da mu otvore oči ♦ var. uorbiuluĭ [Por.]

orbĭaće (mn. orbĭeț) [akc. orbĭaće] (i. m.) — ① (zool.) slepić (Anguis fragilis) ∎ orbĭaće ĭe un fĭeļ đi nopîrkă, ama nare kuadă askuțîtă, ka nopîrka or șopîrla, numa ĭe la kuadă botoșat; orbĭaćiļi nu vĭađe; traĭașće pin luok uđiluos — slepić je vrsta zmije, ali nema rep kao zmija ili gušter, nego je na repu zatupljen; slepić ne vidi; živi na vlažnim mestima ② (fig.) a. slepac, čovek koji ne vidi dalje od nosa; prostak ∎ orbĭaće, nu vĭađe kă muĭarĭa-l traźe đi nas — slepac, ne vidi da ga žena vuče za nos b. siromah, bez igde ičega ∎ kînd a veńit la mińe, a fuost orbĭaće, fara ńimik pi lumĭa albă — kada je došao kod mene, bio je slepac, bez ičega na belome svetu [Por.]

orbĭală (mn. orbĭaļe) [akc. uorbĭală] (i. ž.) — (zast.) slepilo, slepoća ∎ s-a pus orbĭala pi ĭel, nu măĭ vĭađe ńimika — uhvatilo ga je slepilo, ne vidi više ništa ♦ var. uorbĭală [Por.] ♦ rum. orbeală

orităk (mn. orităś) [akc. orităk] (i. m.) — (tehn.) oritak, orićak ∎ orităku ĭe spată dă ļiemn dă kurațat plugu dă pomînt — oritak je drvena lopatica za čišćenje pluga od zemlje [Mlava] ♦ dij. sin. pană [Por.] ♦ etim. < srb. oritak, orićak

orna (ĭuo uornăĭ, ĭel uornăĭe) [akc. orna](gl.) — (zast.) ① odzvanjati, odjekivati ∎ pănă kînd va orna atîta klopîćiļi aļi marĭ, nu sa șćiĭe — dokle će toliko odzvanjati velika zvona, ne zna se ∎ uarnîĭe kluopićiļi pi duos, kîntă tare șă frumuos — odzvanjaju zvona u šumi, zvone jako i lepo ② galamiti, dizati buku; urlati ∎ đi śe atîta uornîĭe kî ĭ-a fuźit fata, kînd s-a dus dupa uom bun — zašto toliko urla što mu je pobegla ćerka, kad je otišla za dobrog čoveka (Tanda) ♦ sin. rasună [Por.]

osîndă (mn. osînđe) [akc. osîndă] (i. ž.) — (rel.) maler, prokletstvo, kletva ∎ nu faśa aĭa, kă o să će bată osînda — ne čini to, jer će te biti maler [Bran.] ♦ rum. osândă ♦ etim. < srb. osuda ?

otar (mn. otară) [akc. otar] (i. s.) — međa, ograda ∎ otar ĭe luok kare đisparće duauă moșîĭ alu duoĭ stapîń — međa je mesto koje razdvaja dva imanja dvojice domaćina ∎ otar đe mult a fuost ļemn mare, kurațat đi kuažă la o parće— međa je nekada bilo veliko drvo oguljeno od kože na jednoj strani [Por.] ♦ rum. otar ♦ etim. < mađ. határ

otarî (ĭuo ma otarăsk, ĭel sa otarîașće) [akc. otarî] (gl. p. ref.) — graničiti se ∎ a fuost veśin apruape, s-a otarît ku moșîĭa — bili su bliski susedi, graničili su se imanjem [Por.] ♦ rum. otări

otarńik (otarńikă) (mn. otarńiś, otarńiśe) [akc. otarńik] (prid.) — otardžija, sused ∎ fraț buń, ama otarńiś răĭ, tuot ļ-a fuost puțînă moșîĭa ś-a kîpatato đi la parinț — rođena braća, ali loše otardžije, sve im je bilo malo imovine koju su dobili od roditelja [Por.] ♦ rum. hotarnic

otkuoș (mn. otkuoș) [akc. otkuoș] (i. s.) — otkos ∎ otkuoș ĭe șĭrag đi fîn, kare la grîmađit đi parća stîngă kosîtuorĭu, kosînd ļivađa đi fîn — otkos je trag od sena, koji ostavlja kosač za sobom, koseči livadu sa senom ∎ dupa śe sa uskă, đin otkuoș sa fak kupițîaļe, kare pĭe urmă sa adună în porkuoń — posle sušenja, od otkosa se prave naviljci, koji se posle skupljaju u stogove [Por.] ♦ rum. otcoș ♦ etim. < srb. otkos

otrauă (mn. otrăvurĭ) [akc. otrauă] (i. ž.) — otrov ∎ ĭ-a dat muĭari-sa otrauă să bĭa, ama ĭel a priśeput la vrĭame, ș-a ramas viu — dala mu je žena otrov da popije, ali je on primetio na vreme, i ostao živ ♦ sin. veńin [Por.] ♦ rum. otravă ♦ etim. < slov. otrava, srb. otrov

otravi (ĭuo otravĭesk, ĭel otravĭașće) [akc. otravi] (gl. p. ref.) — trovati, orovati ∎ s-a rugat đi ĭel să nu-ĭ măĭ otravĭaskă kopiĭi ku minśuń — zamolila ga je da joj više ne truje decu lažima ∎ astîḑ ĭe mînkarĭa kumparată otravită ku mulće kare-śe — danas je kupovna hrana zatrovana mnogo koje čime ♦ sin. veńina [Por.] ♦ rum. otrăvi

otravit (otravită) (mn. otraviţ, otraviće) [akc. otravit] (prid.) — otrovan, zatrovan ∎ a gasît doltori k-a murit otravit, napasta a kaḑut pi muĭare — našli doktori da je umro otrovan, sumnja je pala na ženu ∎ apa ĭe otravită, mînkarĭa ĭe otravită, kum va fi pănă la kîpatîń ku lumĭa, ńiś draku nu șćiĭe — voda je zatrovana, hrana je zatrovana, šta će biti sa svetom do kraja, ni đavo ne zna [Por.] ♦ rum. otrăvit

oua (ĭuo ovĭesk, ĭel uauă) [akc. oua] (gl. p.) — (ornit.) (ent.) sneti, izbaciti jaje, nositi ∎ o gaină kutkurĭaḑă, akușa o sî uave — jedna kokoš kokodače, uskoro će sneti jaje ∎ dakă gaina-sta îndată nu va înśepe oua, ĭuo o taĭ, ș-o bag în ḑamă — ako uskoro ova kokoš ne počne nositi, ja ću je zaklati, i metnuti u čorbu ∎ gaina uauă în kurĭańik — kokoš nosi jaja u kokošarniku ∎ tuaće gaińiļi a ouat, în kuĭb am gasît șasă uauă, śinś am luvat, da unu am lasat đi kuĭbarĭ — sve su koke snele, u gnezdu sam našao pet jaja, četiri sam uzeo, a jedno sam ostavio za polog ♦ var. ova [Por.] ♦ rum. oua

oźak [akc. oźak] (i. s.) — (zast.) odžak, odaja kolibe sa ognjištem; iža ∎ oźak ĭe odaĭe în koļibiļi batrîńe, în kare s-a tunat đirĭept đ-afară, șî-n kare a fuost vatra fuokuluĭ ku kaminu șî gaura đi fum în puod — odžak je odaja u starim kolibama u koju se ulazilo ravno spolja, i u kojoj je bilo ognjište sa kaminom i otvorom za dim na tavanu ∎ la oźak într-un kuot a fuost kaminu đi fakut fuoku, în alalalt lavița ku vasurļi đi apă — u jednom delu odžaka bilo je ložište, u drugom polica sa sudovima za vodu ∎ la oźak s-a țînut skamńiļi đi șaḑut, ku masa șî vasurļi đi mînkare — na odžaku su se držali tronošci za sedenje, sa sofrom i priborom za jelo ∎ pi parĭețî oźakuluĭ șî la grindă a fuost kuńe đ-atîrnat țuaļiļi, trășćiļi, kutarițîļi, kiț ku buĭeḑ în tuaće fĭelurĭ, șî măĭ mulće lomańe — po zidovima odžaka i na gredama plafona bili su klinovi za kačenje odeće, torbi, korpi, kitica raznog bilja, i koje šta drugo ∎ rumîńi aĭ batrîń măĭ multă vrĭamĭa a pitrekut în odaĭe kare a kĭemato oźak — stari Vlasi su najveći deo svoga vremena provodili u odaji koju svu zvali odžak ♦ sin. kamin [Por.] ♦ rum. ogeac ♦ etim. < tur. ocak

oțăl (mn. oțîaļe) [akc. oțăl] (i. s.) — čelik ∎ oțălu ĭe măĭ tare fĭer kare a kunoskut rumîńi aĭ batrîń — čelik je najjači metal koji su poznavali stari Vlasi [Por.] ♦ rum. oțel ♦ etim. < slov. ocelu