VORBAR - REČNIK
(separat)

pabir (mn. pabirĭ) [akc. pabir] (i. m.) — pabirak, otpadak ∎ pabir ĭe drugă starpă, or ńikuaptă, or kare a ramas ńikuļasă — pabirak je nedozreli klip kukuruza, ili klip bez zrna, ili koji je ostao neobran ∎ kînd kuļeg la kukuruḑ, druźiļi marĭ lapîd într-o parće, da pabir în alta — kad berem kukuruz, dobre klipove bacam na jednu stranu, a pabirak na drugu [Zvizd] ♦ rum. pobir ♦ etim. < slov. póbir, pobèr

padukĭe (mn. padukĭ) [akc. padukĭe] (i. m.) — (ent.) vaška (Phthiraptera) ∎ padukiļi ĭe o gongiță kare traĭașće la uom în păr — vaška je bubica koja živi u čovekovoj kosi ∎ lumĭa đemult rău a pațît đi padukĭ — ljudi su nekad mnogo patili od vašiju ∎ padukiļi sa faśe đin ļinđină — vaška se rađa iz gnjide [Por.] ♦ rum. păduche ♦ etim. < lat. peduculus

padure (mn. padurĭ) [akc. padure] (i. ž.) — šuma, gora ∎ s-a dus la padure să taĭe frunḑă đi ĭernaćik đi viće — otišli su u šumu da krešu lisnik za zimnicu za stoku [GPek] ♦ dij. var. padurĭe ∎ padurĭe gruasă — velika gusta šuma ♦ dij. sin. kuodru, krîng, dumbrauă, munće ♦ up. Muma Paduri [Por.] ♦ rum. pădure ♦ etim. < lat. padulem

Padurĭan (mn. Padurĭeń) [akc. Padurĭan] (i. m.) — (etn.) Padurjan ∎ Padurĭan ĭe uom kăsătorit în țînut paduruos, kare traĭașće đin oĭariĭe — Padurjan je čovek naseljen u šumovitoj oblasti, koji živi od ovčarstva ∎ Padurĭan ĭe poļikră kare a dato kîmpeńi ńigoćinuluĭ la munćeń đi pi Miruoś — Padurjan je nadimak koji su negotinski ravničari dali planincima sa Miroča ∎ saće rumîńeșć ku Padurĭeń sînt Plamna, Ĭekubouț, Malaĭńița, Vratna șî Urovuță — vlaška sela sa Padurjanima su Plavna, Jabukovac, Malajnica, Vratna i Urovica ∎ Padurĭană — Padurjanka ♦ sin. Munćan [Pad.] ♦ rum. pădurean

Paduruoń (mn. Paduruoń) [akc. Paduruoń] (i. m.) — (demon.) Šumac, šumski demon ∎ Paduruońu ĭe parĭakĭa lu Paduruańe, vîlvă rîă ku kare mîraśașće vrăžîtuarĭa a ńikurată — Šumac je par Šumice, zli demon sa kojim petlja vračara koja se bavi crnom magijom ∎ tuata ala đin padurĭe are parĭakĭa iĭ, ńiśuna nuĭe sîngură — svaki šumski demon ima svog parnjaka, nijedan nije sam [Por.]

paduruos (paduruasă) (mn. paduruoș, paduruasă) [akc. paduruos] (prid.) — šumovit ∎ țînutu măĭdanuluĭ ĭe tare paduruos, tuot ĭe krĭeskut ku padure batrînă — majdanpečka oblast je jako šumovita, sva je obrasla starom šumom [Por.] ♦ rum. păduros

paftă (mn. pafće) [akc. paftă] (i. ž.) — (izob.) pafta, metalna kopča ∎ pafta a fuost un fĭeļ đi kîtaramă la brîu lu puortu muĭerĭesk — pafta je bila vrsa kopče na pojasu ženske nošnje ♦ sin. tuakă, poptală [Por.] ♦ rum. pafta ♦ etim. < tur. pafta, < pers. bafte

pagubă (mn. pagube) [akc. pagubă] (i. ž.) — šteta ∎ ploaĭa asta a fakut mare pagubă la drumuri pin satu nostru — ova kiša nanela je veliku štetu putevima kroz naše selo [Pad.] ♦ rum. pagubă ♦ etim. < slov. paguba

paĭ (mn. paĭe) [akc. paĭ] (i. s.) — (bot.) slamka; (u mn.) slama ∎ adunat la fîn ku grĭebla, șî n-a lasat ńiś un paĭ dupa iĭ — sakupljali su seno grabuljom, i nisu ostavljali ni slamku iza sebe ∎ pîkurari prinđa dauń, ļi baga paĭ în kur șî-ĭ slubaḑa sî zbuare ku paĭo-la — čobani su hvatali obade, nabijali ih na slamku i puštali ih da lete sa tom slamkom ∎ supțîre ka paĭu — tanko kao slamka ∎ ușuor ka paĭu — lagano ko slamka [Por.] ♦ rum. pai ♦ etim. < lat. palea

paĭe (mn.) (i. ž.) — slama ∎ paĭiļi ramîn dupa śe sa trăiră mărunțîșu — slama ostaje posle vršidbe žitarica ∎ klańa đi paĭe — plast slame ∎ ku paiļi s-a umplut slamńaśiļi pi kare lumĭa a durmit — slamom su se punile slamarice na kojima su ljudi spavali ∎ paĭiļi s-a pus ĭarna șă-n kośina porśilor, să nu muară puorśi đi źer — slama se zimi prostirala i u svinjce, da svinje ne bi pocrkale od mraza [Por.] ♦ rum. paie ♦ etim. < lat. palea

Pakală [akc. Pakală] (i. m.) — (folk.) Pakala, Ugursuz ∎ Pakală ĭe nume đin povĭeșć bužukuruasă, uom kare a lukrat tuot îndîrećișļa — Pakala je ime iz šaljivih priča, čovek koji sve radio naopako [Por.] ♦ rum. Păcală

pakat (mn. pakaće) [akc. pakat] (i. s.) — (o moralu) greh ∎ pakat ĭe kînd uomu faśe suava pintru śe sa pĭarđe obrazu — greh je kad čovek učini nešto zbog čega se gubi obraz ∎ pakat ĭe kînd faś rău la vrunu — greh je kad učiniš zlo nekome [Por.] ♦ rum. păcat ♦ etim. < lat. peccatum

pakustă (mn. pakuste) [akc. pakustă] (i. ž.) — pakost, zlo ∎ pakustă ĭe rău kare faśe la lumĭe uom śe are gîndurĭ strîkaće — pakost je zlo koje ljudima čini čovek koji ima zlonamerne misli ♦ sin. rău [Por.] ♦ etim. < slov. pakostĭ

pakută [akc. pakută] (i. ž.) — patoka, poslednja, slaba rakija pri pečenju na kazanu ∎ pakută ĭe rakiĭa kare măĭ kure kîta dupa śe sa mută źubanu — patoka je rakija koja curi još malo posle sklanjanja džbana ∎ pakută ĭe s-adunat slabă șî rîa, n-o bĭa ńima — patoka je slaba i loša rakije, ne pije je niko [Por.] ♦ etim. < srb. patoka

palćin (mn. palćiń) [akc. palćin] (i. m.) — (bot.) javor (Acer pseudoplatanus) ∎ đin palćin rumîńi a fakut sulurĭ đi razbuoĭ da pîkurari a luor ļingurĭ marĭ kare ļ-a purtat la brîu — od javora Vlasi su izrađivali vratila za razboj, a njihovi pastiri velike kašike koje su nosili o pojasu ♦ up. arțar [Por.] ∎ palćinuĭe bun dă or śe — javor je dobar za bilo šta (Ranovac) [Mlava] ♦ rum. paltin ♦ etim. < lat. platanus

palćińiș (mn. palćińișurĭ) [akc. palćińiș] (i. s.) — (bot.) javorik ∎ palćińiș ĭe luok unđe dau palćińi, or duos ku palćiń mulț — javorik je mesto gde rastu javori, ili šuma sa mnogo javora [Por.] ♦ rum. păltiniș

paļață (mn. paļeț) [akc. paļață] (i. ž.) — palica, motka ∎ paļața ĭe un fĭeļ đi pražînă — palica je vrsta motke [GPek] ♦ dij. sin. pražînă [Por.] ♦ rum. păleacă ♦ etim. < srb. palica

paļi (ĭuo ma paļesk, ĭel sa paļașće) [akc. paļi] (gl. p. ref.) — (bot.) venuti ∎ kînd kukuruḑu sa paļașće đin sîaśită, sa-ntuarśe kînd dă pluaĭa, da kînd sa uskă, nu măĭ sa-ntuarśe ńiśkînd — kad kukuruz uvene od suše, povrati se kad padne kiša, a kad se osuši, ne povrati se nikad ∎ buĭađa sa paļașće đi suare au đi sîaśită — biljka vene od sunca ili od suše [Por.] ♦ rum. păli ♦ etim. < slov. paliti

pană¹ (mn. pĭańe) [akc. pană] (i. ž.) — (anat.) pero, pokrivač tela pernatica ∎ ku pană đi gîskă s-a skris vrodată — guščijim perom se nekad pisalo ∎ să naĭbă pĭańe în ăripĭ, pasîrĭa n-ar puća zbura — da nema perje u krilima, ptica ne bi mogla leteti ∎ ușuor ka pana — lak kao pero [Por.] ♦ rum. pană ♦ etim. < lat. penna

pană² (mn. pĭańe) [akc. pană] (i. ž.) — (tehn.) klin ∎ pană đi spart la ļiamńe ĭe un alat mik đi ļiemn or đi fĭer, askuțît la vîr đi sî puată tuna-n ļemn, șă tîmpit la botur, unđe sa baće ku mukĭa sakuri — klin za cepanje drva je mala alatka od drveta ili metala, oštra na vrhu da bi mogla da uđe u drvo, a tupa na kraju, gde se udara ušicama sekire ∎ ku pană sa sparźe ļemn tare or nodoruos kare nu sa puaće sparźa ku sakurĭa — klinom se cepa tvrdo ili čvornovato drvo koje se ne može cepati sekirom [Por.] ♦ rum. pană

panžîn¹ (mn. panžîń) [akc. panžîn] (i. m.) — (ent.) pauk (Araneae) ∎ panžîń sa fak pin kuoturĭ, pi la ferĭeșć, la kăș batrîńe, în kare nu măĭ traĭașće ńima, pin padure unđe ĭe frunḑa mukurită, șî đarîndu unđe uomu nu ćistîașće, or nu traĭașće — pauci se javljaju po ćoškovima, oko prozora, u starim kućama u kojima više niko ne živi, u šumi sa buđavim lišćem, i svuda gde čovek ne čisti, ili ne živi [Por.] ♦ rum. păianjen ♦ etim. < slov. *pajončina

panžîn² (mn. panžîń) [akc. panžîn] (i. m.) — (tehn.) lemez, ljemez, dve motike povezane vrhovima koje se stavljaju preko plasta, da vetar ne oduva seno ∎ panžîn đi klańe sa faśe đin doa krĭeinź đi svińak, kurațaće đi frunḑă, șî înplećiće la vîr — lemez za plast pravi se od dve grane crnog graba, očišćene od lišća u upletene vrhovima ∎ pi panžîn sa dubuare uomu kare a grîmađit klańa — niz lemez se spušta čovek koji je denuo plast [Por.] ♦ rum. păianjen ♦ etim. < slov. *pajončina

panžîńiș (mn. panžîńișurĭ) [akc. panžîńiș] (i. s.) — ① paučina ∎ puodu s-a umplut đi panžîńiș, nu puoț merźa đi iĭ pin ĭel — tavan je pun paučine, ne možeš se kretati od njih po njemu ♦ var. panžîń ② (med.) očna skrama ∎ baba sa vaĭtă kî-ĭ s-a fakut ńiskaĭ panžîńiș la uokĭ, șî nu vĭađe ńimika, sa ćiame kă kĭorîașće — baba se žali da joj je pala neka skrama na oči, i ne vidi ništa, boji se da ne oslepi [Por.] ♦ rum. păianjeniș

pańivuos (pańivuasă) (mn. pańivuoș, pańivuașă) [akc. pańivuos] (prid.) — (med.) slabovid, poluslep; ćorav ∎ am kumparat o vakă, n-am bagat sama kă ĭe pańivuasă, nu vĭađe kalumĭa — kupio sam kravu, nisam primetio da je slabovida, ne vidi dobro ∎ la ăla kare nu vĭađe, măĭ bun să-ĭ ḑîś kî ĭe pańivuos, đikît kî ĭe kĭuor — onome koji ne vidi, bolje je da kažeš da je slabovid, nego da je slep ♦ sin. kĭuor, uorb [Por.] ♦ rum. ponivos

paparudă (mn. paparuđe) [akc. paparudă] (i. ž.) — (kal.) dodola ∎ paparudă a fuost ađet țîgańesk, kare s-a țînut vara kînd a fuost săśită mare — dodole su bile ciganski običaj koji se priređivao leti, kad je vladala velika suša ∎ paparudă a žukat śopîr đi țîgănś, mĭergînd đi la ușă la ușă — dodole je igrala grupa Ciganki, idući od vrata do vrata ∎ pănă a źukat paparuda, țîgănśiļi a kîntat, da muĭeriļi nuaștre a tuarnat apă pi ĭaļe đin gaļiată — dok su igrale dodolu, Ciganke su pevale, a naše žene su sipale na njih vodu iz vedrice [Por.] ♦ rum. paparudă ♦ etim. < bug. peperuda

papură (mn. papurĭ) [akc. papură] (i. ž.) — (bot.) rogoz, širokolisni (Typha latifolia) ∎ papura ku fuoiļi laće krĭașće pi lînga bĭelț — širokolisni rogoz raste pored bara ∎ đin papură a fuost împlećiće rugožîńiļi, pi kare am durmit kînd am fuost kopiĭ — od rogoza su bile ispletene rogozine, na kojima smo spavali kad smo bili deca [Por.] ♦ rum. papură ♦ etim. < lat. *papura

papușă¹ (mn. papuș) [akc. papușă] (i. ž.) — lukta ① dečja igračka ∎ papușă ĭe žukariĭa fĭaćilor, fakută đi kîrpĭe, măĭ đes samînă la kopil mik đi kare fĭećițîļi grižăsk — lutka je igračka devojčica, napravljena od krpa, najčešće liči na malo dete o kome devojčice brinu ② mlad klip kukuruza ∎ papușă ĭe druga fara buobe la kukuruḑo-l ćinîr — lutka je klip bez zrna na mladom stablu kukuruza ③ (fig.) prelepa mlada žena ∎ đi fată frumuasă sa ḑîśe kă ĭe frumuasă ka papușa — za lepu devojku kaže se da je lepa kao lutka ④ (pej.) (zast.) osoba bez karaktera, figura u tuđim rukama ∎ l-a luvat pi uomî-su đin skurt, șă-l învîrćașće ka pi papușă — zauzdala je muža, i okreće ga kao lutku adînkă [Por.] ♦ rum. păpușă ♦ etim. < lat. pupa

papușă² (mn. papuș) [akc. papușă] (i. ž.) — (tehn.) pasmo ∎ papușă ĭe masură la țasut în razbuoĭ — pasmo je mera u tkanju na razboju ∎ kînd sa numîră larźimĭa țasutuluĭ, sa ĭau tri fire đi urḑală într-o papușă — kad se određuje širina tkanja, uzima se po tri niti osnove u jedno pasmo [Por.] ♦ rum. păpușă

par¹ (mn. pară) (i. s.) — kolac ∎ par ĭe un parśel đi ļemn măĭ lung, śopļit șă askuțît la un kîpatîń ku kare sa baće-n pomînt — kolac je komad podužeg otesanog drveta, zašiljenog na jednom kraju kojim se nabija u zemlju ∎ đi par sa ļagă śuava să nu kadă — za kolac se nešto vezuje da ne padne ∎ parĭ đi gard — kočevi za ogradu ∎ tata baće parĭ đi ļegat gard — otac nabija kočeve za vezivanje ograde [Por.] ♦ rum. par ♦ etim. < lat. palus

par² (mn. pară) (i. s.) — čaša ∎ par ĭe vas mik đi bĭare, fara kuadă — čaša je mali sud za piće, bez drške ∎ a baut numa doă-triĭ pară đi rakiu, șî sa-mbatat ka kurka, kă n-a mînkat ńimika — popio je samo dve-tri čaše rakije, pa se napio ku ćurka, jer nije jeo ništa ♦ (demin.) parușăl ♦ sin. śuoĭ [Por.] ♦ rum. pahar ♦ etim. < bug. pahar

parauă (mn. parîaļe) [akc. parauă] (i. ž.) — (mon.) para, parica, novčić ∎ lukru nuĭe đi ńimik, ńiś śinś parîaļe nu kapîtă pi ĭel — posao nije ni za šta, ni pet para neće dobiti za njega ∎ o parauă, doă parîaļe — jedna para, dve pare [Por.] ∎ un ļiu avut doaḑăś đi parîaļe — jedan lej je imao 20 para [GPek]

parazol, (mn. parazoļe), [akc. parazol] (i. m.) — kišobran, suncobran ∎ domńi a dus parazolu ku ĭeĭ întotđeuna kînd a mers la șpațîr, ka un sămn domńesk — gospoda je nosila kišobran sa sobom uvek kad bi išla u šetnju, kao znak otmenosti [Buf.] ♦ dij. sin. umrbrĭel [Por.] ♦ dij. sin. čedîr [Tim.] ♦ rum. parasolar

pară¹ [akc. pară] (i. ž.) — ① plamen ∎ para fuokuluĭ — plamen vatre ♦ sin. bîlbataĭe ② kruška (plod) ♦ (mn. pĭară) ∎ mulće pĭară în pîăro-sta — mnogo je krušaka na ovoj krušci ③ (srb.) para, isparina ∎ pară ĭe abur — para je isparina ④ (fig.) (u izr.) žar, strast, zanos; jarost, uzbiđenje ∎ fuok șî pară — (dosl.) „vatra i plamen”, za čoveka koji lako plane [Por.] ⑤ (jelo) sarma (s. Bukovče, Kobišnica) [Kmp.] ♦ rum. pară

pară² (mn. pĭară) [akc. pară] (i. ž.) — (bot.) kruška, plod ∎ para ĭe puamă dulśe — kruška je slatko voće ∎ pară mîlaĭață — sočna kruška ∎ pară krudă — nezrela kruška ♦ up. stankuță, korikivă [Por.] ♦ rum. pară ♦ etim. < lat. pira

parțî (ĭuo parțăsk, ĭel parțașće) [akc. parțî] (gl. nesvrš.) — (ret.) deliti ∎ rar kare ḑîśe parțî, măĭ đes sa ḑîśe împarțî — retko ko kaže deliti, češće se kaže podeliti [Por.] ♦ rum. părți

parće (mn. părț) [akc. parće] (i. ž.) — ① strana ∎ ńima n-a țînut parća luĭ, a ramas sîngur, saraku — niko mu nije držao stranu, ostao je sam, siroma ∎ ĭ-a dat la o parće — sklonio ga je u stranu ∎ în patru părț — četvorostran ∎ (izr.) kare taĭe, parće-ș faśe — ko deli, sebi dodeli ∎ parća stîngă, parća đirĭaptă — leva strana, desna strana ② napolica ∎ a luvat ļivađa să kosaskă-n parće — uzeo je livadu da je kosi u napolici [Por.] ♦ rum. parte ♦ etim. < lat. partem

parĭa (?) [akc. parĭa] (gl.) — (zast.) ① činiti se, pričiniti se; svideti se, dopadati se; ∎ mi sa-m pare kă nu sa ogođiașće una ku alta — čini mi se da se ne slaže jedno s drugim ∎ ĭel aĭa a fakut, ama miĭe nu mi s-a-m parut ńiśkum — on je to uradio, ali se meni nije dopalo nikako ∎ tare mi sa-m pare — jako mi se sviđa ② radovati se, biti srećan, zadovoljan; tugovati, žaliti ∎ mult îm pare bińe pintru ĭa — mnogo se radujem zbog nje ∎ iĭ pare rău đi feĭ-sa, kă nu traĭașće bun ku uomî-su — žali ćerku, jer ne živi dobro sa mužem ∎ uom fara ińimă, nu-ĭ pare rău đi ńima — čovek bez srca, ne žali ni za kim [GPek] ♦ rum. părea ♦ etim. < lat. parere

parĭake (mn. parĭekĭ) [akc. parĭake] (i. ž.) — par, parnjak ∎ pi pripurļi nuaștre munțășć, karu înkarkat sa puaće skoća numa ku doă parĭake đi buoĭ — na našim planinskim usponima, natovarena kola mogu se izvući samo sa dva para volova ∎ baĭatu ku fata sînt parĭake bună, kî amînduoĭ sînt înalț — momak i devojka su dobar par, jer su oboje visoki ♦ sin. suoț, đampreuna [Por.] ♦ dij. var. pareĭke (Radujevac) [Kmp.] ♦ rum. pereche ♦ etim. < lat. paricula

parĭare (mn. parărĭ) [akc. parĭare] (i. ž.) — (zast.) ① pažnja ∎ pin padure sa mĭarźe ku parĭare mare — kroz šumu se ide sa velikom pažnjom ② žalost ∎ mare parĭare a fuost kînd auḑît k-a perit uom ćinîr — velika žalost je bila kad se čulo da je poginuo mlad čovek [Por.] ♦ rum. părere ♦ etim. < lat. parere

parke [akc. parke] (vez.) — kao da, čini se ∎ parke la kĭemat la prînḑ, nu sa șćiĭe đi śe n-a veńit — čini se da su ga zvali na ručak, ne zna se zašto nije došao ∎ ļi sa-m parut parke o sî skîape đi rău, ama n-a putut — učinilo im se kao da će uteći od zla, ali nisu mogli ♦ / < pare + kă [Por.] ♦ rum. parcă

parśel (mn. parśiaļe) [akc. parśel] (i. s.) — parče, komad; deo ∎ ma trîmeća parințî dupa viće numa ku un parśel đi koļașă ku brînḑă în trastuță — slali su me roditelji za stokom samo sa parčetom kačamaka i sira u torbici ∎ a spart mașîna în parśaļe marunće, șă nu șćiĭe s-o aduńe — razbio je mašinu na sitne delove, i ne zna da je sastavi ∎ parśel kapiț kînd împarț śeva đin întrĭeg în parśaļe — parče dobijaš kad podeliš neku celinu na delove ♦ sin. krîmput, bukatură [Por.]

partaļe (mn.) [akc. partaļe] (i. ž.) — prnje, pinkle; stvari ∎ a luvat partaļiļi șî s-a dus drakuluĭ — pokupio prnje i otišao dođavola ∎ adună-ț partaļiļi șă fuź, să nu ći măĭ văd — pokupi pinkle i briši, da te više ne vidim ♦ sin. zdrĭanță [Por.] ♦ rum. părtali ♦ etim. < tur. partal

pasîrĭe (mn. păsîrĭ) [akc. pasîrĭe] (i. ž.) — (ornit.) ptica ∎ pasîrĭa ĭe žuavină ku ărîpĭ kare puaće să zbuare — ptica je životinja sa krilima koja može da leti ∎ tuata pasîrĭa are kînćiku iĭ, pi kare sa kunuașće — svaka ptica ima svoju pesmu, po kojoj se prepoznaje ∎ trupu păsîri ĭe astrukat ku pĭańe — telo ptice pokriveno je perjem [Por.] ♦ rum. pasăre ♦ etim. < lat. passer

paskarĭ (mn. paskarĭ) [akc. paskarĭ] (i. m.) — (ornit.) vodeni kos ili brljak, vrsta ptice koja živi pored vode i hrani se ribama (Cinclus cinclus) ∎ paskarĭ la nuoĭ ĭe o pasîrĭe mikă, ńiagră, kare traĭașće pi lînga rîu, stă pi pĭatră șî baće đin kuadă, șî sa arańiașće ku pĭeșć — vodeni kos je kod nas mala, crna ptica koja živi pored reke, stoji na kamenu, mlati repom i hrani se ribom [Por.] ♦ rum. pescar ♦ etim. < lat. piscarius

pastra (ĭuo pastrĭeḑ, ĭel pastrĭaḑă) [akc. pastra] (gl. p.) — štedeti, sačuvati ∎ kopiĭi nu șćiu pastra ńimika, parințî trăbe să-ĭ învĭață — deca ne umeju štedeti ništa, roditelji treba da ih nauče [GPek] ∎ n-am pastrat ńimika đin bătrîńață, tuot am pĭerdut śe ń-a lasat stramuoșî — nismo sačuvali ništa od starine, sve smo izgubili što su nam ostavili preci ♦ sin. kruța [Por.] ♦ rum. păstra ♦ etim. < bug. pastria

pastramă (mn. pastrame) [akc. pastramă] (i. ž.) — pastrma ∎ pastrama ĭe karńa du pe pork, taĭată bukaturĭ, pusă să știa ku usturoĭ și ku sare, și du pe tri zile sa friğe îm untură, sa puńe la urmă în tulumbe ku untură pistă ĭa kă să țîĭe toata vara — pastrma je svinjsko meso isečeno na komade, posoljeno i sa belim lukom ostavljeno da stoji, posle tri dana peče se u masti, na kraju se stavlja u kačicu i prelije mašću da se koristi celog leta [Tim.] ♦ dij. var. pastîrmă (Rudna Glava) ♦ var. păstrîmă (Tanda) [Por.] ♦ rum. pastramă ♦ etim. < grč. pastramas, tur. pastirma

pastrat¹ (mn. pastrĭală) [akc. pastrat] (i. s.) — štednja, čuvanje ∎ șî la-l măĭ sarak pastratu kađe grĭeu — i najvećem siromahu štednja teško pada [Por.] ♦ rum. păstrat

pastrat² (pastrată) (mn. pastraţ, pastraće) [akc. pastrat] (prid.) — ušteđen, pošteđen, sačuvan ∎ s-a-ntuors đin razbăl ku kapu pastrat — vratio se iz rata sa sačuvanom glavom ∎ a murit fara ńiśun ban pastrat — umro je bez ijednog ušteđenog dinara [Por.] ♦ rum. pastrat

pastrăv (mn. păstrăvĭ) [akc. pastrăv] (i. m.) — (mik.) škripavac (Agaricus ostreatus) ∎ pastrăv ĭe un fĭeļ đi burĭaće kare dă numa pi nuk, źugastru, salkă șă palćin — škripavac je gljiva koja raste samo na orahu, klenu, vrbi i javoru ∎ (ver.) dakă vrĭeĭ să kuļeź pastrăvu, nu kućeḑ să vorbĭeșć pănă nu puń mîna pi ĭel, kă no-l măĭ sprimĭeșć đi mînkare ńiśkînd — ako hoćeš da bereš škripavac, ne smeš da progovoriš dok ne staviš ruku na njega, jer ga nikad nećeš spremiti za jelo [Por.] ♦ rum. păstrăv ♦ etim. < bug. păstărva

pasuļiță [akc. pasuļiță] (i. ž.) — (kal.) (izob.) juli ∎ pasuļița a fuost luna a șapćiļa pi an, ćimpu kînd sa kuopt pasuĭu — pasuljica je bio sedmi mesec u godini, vreme kad je dozrevao pasulj ♦ sin. koptuorĭ [Por.]

pașă [akc. pașă] (i. ž.) ● v. pașćuńe [Por.]

Pașć [akc. Pașć] (i. m.) — (kal.) Uskrs ∎ đi Pașć sa konđeĭe uauļi — za Uskrs se šaraju jaja ∎ la Pașć sa ĭa pașćaua, șî sa sîare đi pi gļiĭe pista prag — na Uskrs se uzima uskršnja pričest, i skače sa busena preko praga ♦ up. pașćauă, pașćiță, konđeĭ [Por.] ♦ rum. Paști ♦ etim. < lat. pascha, -ae

pașćauă (mn. pașćiaļe) [akc. pașćauă] (i. ž.) — (rel.) ① uskršnja pričest ∎ pașćaua ĭe mistakatură đi urḑîkă, uou fĭert, fluare đi kuorn, pîńe șî vin, fakută într-un par — uskršnja pričest je mešavina koprive, kuvanog jajeta, drenovog cveta, hleba i vina, spravljena u jednoj čaši ∎ pașćaua sa ĭa đi triĭ uorĭ pi gļiĭe, pusă đinuntru dupa pragu kășî — uskršnja pričest uzima se tri puta, na busenu trave stavljenog sa unutrašnje strane kučnog praga ∎ faś kruśe, ĭaĭ pașćaua ku ļingura șă ći-ntuorś pi gļiĭa-ĭa đi la đirĭapta la stînga; așa faś đi triĭ uorĭ — prekrstiš se, uzmeš uskršnju pričest kašikom i okreneš se na busenu s leva udesna; tako učiniš tri puta ∎ kînd ĭaĭ pașćaua șă ći-ntuorś a triļa uorĭ, sărĭ đi pi gļiĭe pista prag kît puoț măĭ mult, să-ț mĭargă tuot înainće — kad uzmeš uskršnju pričest i okreneš se treći put, skočiš sa busena preko praga koliko možeš više, da ti sve ide u napredak ② uskršnji kolač ∎ pașćaua sa plumađiașće sîmbîta, înainća lu Pașć — uskršnji kolač se mesi u subotu pre Uskrsa ∎ pașćaua are śerk, pi kolak ĭe pusă kruśa ku un uou fîrbuit în tuot kîmpu, da-n mižluok ĭe pus un uou pruaspîd — uskršnji kolač ima obruč, na kolaču je krst sa po jedim ofarbanim jajetom u svakom polju, i jednim sirovim jajetom u sredini ∎ pașćaua în ḑîua Pașćuluĭ sa dă đi pomană la Ḑîna lu Pașć, la Dumńeḑîu, la Maĭka Prĭastîśe șî la Isukrst — uskršnji kolač se na dan Uskrsa namenjuje Boginji Uskrsa, Gospodu Bogu, Majci Prečistoj i Isusu Hristu ∎ pașćaua sa manînkă a triĭļa ḑî dupa Pașć, kînd sa dă kîta đin ĭel șî la viće — uskršnji kolač jede se treći dan po Uskrsu, kada se od njega malo nakrmi i stoci [Por.] ♦ rum. pască

pașće¹ (ĭuo pask, ĭel pașće) [akc. pașće] (gl. p.) — (o stoci) pasti, napasati, jesti travu ∎ ļivađa are ĭarbă bună șî vićiļi pask frumuos — livada ima dobru travu i stoka lepo pase ∎ pîkurarĭu đinuapće a slubaḑît vićiļi, să ļi pașće bińe șî sî sa dukă la bîlś — čobanin je rano isterao stoku, da je napase dobro i da ode na vašar [Por.] ♦ rum. paște ♦ etim. < lat. pascare

pașće² (mn. pașćurĭ) [akc. pașće] (i. ž.) — paša, pasenje, napasanje ∎ a luvat uoĭļi đi la ḑîkatuarĭe șă ļi mînă la pașće — podigao je ovce sa plandišta, i tera ih na pašu ♦ sin. paskut, pașćuńe [Por.]

paśe [akc. paśe] (i. m.) — mir, spokojstvo ∎ nuoĭ ku tuoț traim în paśe — mi sa svima živimo u miru ∎ rumîńi kînd sa-ntîńesk, dau mîna șî ḑîk „în paśe”, arată kă vin ńiarmaț, în vuoĭa bună — Vlasi kad se sretnu, pružaju ruku i kažu „u miru”, što znači da dolaze nenaoružani, s dobrom namerom ∎ kopiĭi miś nu măĭ stau pi paśe — mala deca nikad ne miruju [Por.] ♦ rum. pace ♦ etim. < lat. pacem

pat (mn. paturĭ) (i. s.) — krevet, ležaj; postelja ∎ rumîńi aĭ batrîń, kare a trait pin borđeĭe, n-avut paturĭ, numa a durmit pi rugožînă, așćernută pi pomînt guol — stari Vlasi, koji su živeli u burdeljima, nisu imali krevete, nego su spavali na rogožini, prostrtoj na goloj zemlji ∎ dupa śe a-nśeput să fakă koļibĭ, rumîńi sa-nvațat să fakă șă paturĭ đi ļemn — kada su počeli da dižu kolibe, Vlasi su naučili da prave drvene krevete ∎ întra raturĭ, gîzdoćińiļi s-a momit la paturĭ đi fĭer ku madraț, kare ļ-a kumparat pin orașă — između ratova, bogataši su se namamili na gvozdene krevete sa madracima, koje su kopovali po varošima ∎ patu muorțî — samrtna postelja ∎ pat muaļe — meka postelja ♦ sin. kulkuș [Por.] ♦ rum. pat ♦ etim. < lat. pactum, < pangĕre

pată (mn. pеťе) [akc. pată] (i. ž.) — pega, mrlja [Kmp.] ♦ rum. pată

patrat (patrată) (mn. patraţ, patraće) (prid.) — (tehn.) četvrtast ∎ kînd ĭe o blană taĭată đîn patru părț, da tuaće părțîļi sînt la masură tuot una, sa spuńe kî ĭe blana patrată — kad je daska isečena na sa četiri strane, a sve strane su jednake po meri, kaže se da je daska četvrtasta [Por.] ♦ rum. pătrat

patrîme (mn. patrîmĭ) [akc. patrîme] (i. ž.) — četvrtina ∎ kînd înparț pîńa-n patru, un parśiel ĭe o patrîme đi pîńe — kad podeliš hleb na četvero, jedno parče je četvrtina hleba ∎ o sîptamînă đi ḑîļe ĭe o patrîme đi lună — jedna nedelja dana je četvrtina meseca [Por.] ♦ rum. pătrime

patru [akc. patru] (br.) — četiri ∎ unu, duoĭ, triĭ, patru — jedan, dva, tri, četiri ∎ în patru — četvoronoške ∎ ku tuaće patru-n sus — sa sve četiri uvis ∎ a patru-ļa ḑî — četvrtog dana ∎ tuoț patru — sva četvorica ∎ al đi patru — četvrti [Por.] ♦ rum. patru ♦ etim. < lat. quattuor

Patruț [akc. Patruț] (i. m.) — (antr.) Patruc, vlaško lično ime ∎ Patruț ĭe nume voĭńiśesk, skuos đi milă đin nume Pătru — Patruc je muško ime od milja, izvedeno od imena Petar ∎ đin nume or poļikră Patruț s-a skuos nume skurtat Truță, đes la rumîń — od imena ili nadimka Patruc, izvodilo se skraćeno ime Truce, često kod Vlaha ♦ up. Pătru [Por.]

patruḑăś [akc. patruḑăś] (br.) — četrdeset ∎ numîru patruḑăś ĭe đi unu măĭ mare đikît triḑăś șî nuauă — broj četrdeset je za jedan veći od trideset i devet ∎ la patruḑăś đi ḑîļe dupa muarće sa dau pomeńiļi l-aĭ muorț — na četrdeset dana posle smrti, daju se pomane umrlima [Por.] ♦ rum. patruzeci

patruḑăśiļa [akc. patruḑăśiļa] (br.) — četrdeseti ∎ a patruḑăśiļa ḑî pluaĭa a statut — četrdesetog dana kiša je stala ∎ kînd va ĭeșî a patruḑăśiļa ḑî đi la muarće, treabe sî sa pună pomana l-al muort — kad bude četrdeseti dan od smrti, treba da se postavi pomana umrlom [Por.] ♦ rum. patruzecilea

patruḑăśiļi [akc. patruḑăśiļi] (i. ž.) — (rel.) četrdesetnica ∎ patruḑăśiļi ĭe pomana kare sa dîă l-al muort la patruḑăś đi ḑîļe dupa muarće, kî atunśa ĭel trĭaśe pi lumĭa alaltă — četrdesetnica je pomana koja se daje umrlom na četrdeset dana posle smrti, jer tada on prelazi na drugi svet [Por.] ♦ rum. patruzecilea

patruļa [akc. patruļa] (br.) — četvrti ∎ ț-am spus đi triĭ uorĭ, đ-a patruļa uorĭ nu măĭ spun, numa o sî bat — govorio sam ti tri puta, četvrti put više neću govoriti, nego ću da bijem ∎ triĭ lukratuorĭ trĭekură, pĭ-al a patruļa-l opriră, kă n-avut alat la ĭel — troje radnika je prošlo, četvrtog zaustaviše, jer nije imao alat kod sebe [Por.] ♦ rum. patrulea

patrusprăśiļa [akc. patrusprăśiļa] (br.) — četrnaesti ∎ patrusprăśiļa ḑî a fuost măĭ grĭa — četrnaesti dan bio je najteži ∎ mulsă fećița trisprăśe uoĭ, a patrusprăśiļa nu măĭ putu — pomuzla je devojčica trinaest ovaca, četrnaestu više nije mogla [Por.] ♦ rum. patrusprezecelea

patrusprîaśe [akc. patrusprîaśe] (br.) — četrnaest ∎ are numa patrusprîaśe ańi, ama nu-ĭ drag đi șkuală, șî vrĭa sî sa mariće — ima samo četrnaest godina, ali ne voli školu, i hoće da se uda [Por.] ♦ rum. patrusprezece

patul (mn. patuļe) [akc. patul] (i. s.) — patul, plast na drvetu ∎ patul ĭe klańe, frunḑarĭ, or stup đi tuļeń, grîmađit pi puaļiļi ļemnuluĭĭ, lu kare sînt krĭenźiļi marunće kurațaće đi la poaļe pănă la vîr — patul je plast, lisnik, ili kopa šaše, sadenuti na polama drveta, kome su sitne grane okresane od pole do vrha ∎ patulu sa faśe în tot anu tuot într-un ļemn adîns aļes la marźina ļivĭeḑî, kă ĭe așa ĭernaćiku rîđikat đi la pomînt, șî nu-ĭ trăbe în tuot anu fakut țark, da ńiś nu putraḑîașće — patul se pravi svake godine na posebno odabranom drvetu na ivici livade, jer je tako zimnica odignuta od zemlje i ne treba je svake godine ograđivati senikom, a niti truli [Por.] ♦ rum. pătul ♦ etim. < ? lat. *patubulum (= patibulum).

paurî (ĭuo paurăsk, ĭel paurîașće) [akc. paurî] (gl. p.) — (zast.) opljačkati ∎ l-a paurît uoțî pănă la pĭaļa guală — opljačkali ga lopovi do gole kože ♦ var. apaurî [Por.][Stig] ♦ rum. paurî

pază (mn. pazălurĭ ?) [akc. pază] (i. ž.) — (folk.) pažnja, čuvanje ∎ (izr.) Ku pază bună petrĭeś primĭežđa rîa. — Budnom pažnjom izbegneš najveće zlo. ♦ supr. ńepază [Por.] ♦ rum. pază

pazdărĭ (mn. pazdărĭe) [akc. pazdărĭ] (i. m.) — ① pozder a. stabljika konoplje ∎ kîńipa are bît, pazdărĭ, șî fuĭuor, ață kare sa đispart đi țasut — konoplja ima stablo, pozder, i niti, konce koji se odvaju za tkanje b. otpadak ∎ pazdărĭ ĭe aĭa śe kađe đin kîńipă or đin in, kînd sa bat ku nabuoĭńiku în proțap — pozder ĭe ono što otpada od konoplje ili lana, kada se nabojnikom mlate u trlici ∎ ku pazdărļi đe mult s-a aprins lumanarĭa, or lampa đi gas, ku fuoku đi la kamin — sa pozderom se nekada palila sveća ili petrolejka, vatrom sa kamina ② krhotina, ulomak ∎ kînd sa sparźe vrun vas đi pomînt în parśiaļe marunće, sa ḑîśe kî s-a fakut pazdărĭ đin ĭel — kad se neki zemljani sud razbije na sitne parčiće, kaže se da se napravio pozder od njega [Por.] ♦ rum. puzdere ♦ etim. < bug. puzder, pazder

pazî (ĭuo pazăsk, ĭel pazîașće) [akc. pazî] (gl. p. ref.) — čuvati, sačuvati, paziti ∎ ma ruog în tota ḑîua să-l pazaskă dumńeḑîu đi tuaće rîaļiļi — molim se svakog dana da ga bog sačuva od svakoga zla ∎ pazîa bińe, đeșkiđe patru uokĭ — čuvaj se dobro, otvori četvero očiju ∎ nu s-a pazît, ș-a dat đi beļauă grĭa — nije se čuvao, i zadesila ga je golema nevolja [Por.] ♦ rum. păzi ♦ etim. < slov. paziti

paș (mn. pașurĭ) (i. s.) — korak ∎ numa măĭ un paș să vi faśa, sa fi dus în borugă ku tuot — samo još jedan korak da je učinio, surduknuo bi se ceo u provaliju ∎ paș dupa paș, mirekuț, pă o să ažunź șă tu la kasă — korak po korak, lagano, pa ćeš stići i ti kući [Por.] ♦ rum. paș ♦ etim. < lat. passus

pașćiță (mn. pașćiț) [akc. pașćiță] (i. ž.) — (bot.) žuta šumarica (Anemone ranunculoides) ∎ la Pașći domaćinu să spală pe okĭ șî să duśe șî ĭa o floarĭe đe măr, ș-o urḑîkă, șî floarĭe đe kuorn, ș-o buruĭană, pașćiță o kĭamă — na Uskrs domaćin se umije, i ode da uzme cvet jabuke, jednu koprivu, cvet drena i jedan cvet koji se zove žuta šumarica ∎ șî ĭa un ou roșu șî puńe aśi în strakină, șî puńe kîta vin, șă mursîkă, șî tokĭaḑă tot, sî să fakă papară în strakină — i uzme jedno crveno jaje i stavi ga u panicu i sipa malo vina, i sve to zgnječi da se u panici napravi kaša ∎ dupa aĭa puńe un ou roșu în sîn, ĭa sakurĭa șî sa duśe în livađe, puńe sakurĭa žos, stă pe ĭa ku piśoarļi, sa întoarśe kătră răsărit șî faśe kruśe — posle toga stavi jedno crveno jaje u nedra, uzme sekiru i ode na livadu, stavi sekiru na zemlju, stane na nju nogama, okrene se ka istoku i prekrsti ∎ șî pļakă un paș înainće ku piśoru ăl đirept șî ĭar faśe kruśe, đe tri orĭ așa — i krene jedan korak napred desnom nogom, i opet se prekrsti, i tako tri puta [Crn.] ♦ rum. păștiţă

pașćuńe (mn. pașćuń) [akc. pașćuńe] (i. ž.) — ispaša ∎ pașćuńe ĭe luok unđe pask uoĭļi — ispaša je mesto gde pasu ovce ∎ pi munț, unđ-a trait rumîń-aĭ batrîń kînd s-a kăsătorit în Sîrbiĭe, rar a fuost pașćuńe, uoiļi s-a paskut pin padurĭ — u planinama, na kojima su živeli stari Vlasi po doseljavanju u Srbiju, retko je bilo pašnjaka, ovce su se napasale po šumama ∎ pașćuńe đi viće s-a fakut ku pîržuol — pašnjaci za stoku pravili su se paljevinom ∎ aĭ batrîń a vorbit kă nuĭe pașćuńe fara pîržuol — stari su govorili da nema pašnjaka bez požara ♦ var. pașuńe, pașă, izlaz [Por.] ♦ rum. păștiune

pașî (ĭuo pașăsk, ĭel pașașće) [akc. pașî] (gl.) — koračati ∎ m-a-nvațat parințî să pașăsk pin traĭ ku kapu rîđikat, makra kît đi sarak să fiu — učili me roditelji da koračam kroz život dignute glave, ma koliko siromah bio [Por.] ♦ rum. păși

pașît (mn. pașîturĭ) [akc. pașît] (i. s.) — koračanje, hodanje ∎ la bîtrîńață șî pașîtu al măĭ ușuor kađe grĭeu — pod starost i najlaganije koračanje teško pada ♦ var. pașîtura [Por.] ♦ rum. pășitură

pașuńe [akc. pașuńe] (i. ž.) ● v. pașćuńe [Por.] ♦ rum. pășune ♦ etim. < lat. pastio, -onis

pădukĭuos (pădukĭuasă) (mn. pădukĭuoș, pădukĭuasă) [akc. pădukĭuos] (prid.) — vašljiv, koji ima vaške ∎ đi vrĭamĭa đi rat, tuata lumĭa a fuost pădukĭuasă — za vreme rata svi su ljudi bili vašljivi ♦ var. padukĭat [Por.]

păduri (ĭuo pădurĭesk, ĭel pădurĭașće) [akc. păduri] (gl.) — (ret.) pošumljavati ∎ sa ḑîśe kă vrunu padurĭașće kînd sađașće ļamńe-n duos — kaže se da neko pošumljava kad sadi drveće u šumi [Por.] ♦ rum. păduri

păduriśe (mn. păduriś) [akc. păduriśe] (i. ž.) — (demin.) šumarak, šumica ∎ golae în tuaće părțîļi, numa kîć-o paduriśe koļa-koļa, n-aĭ unđe će pitula dakă ći prispĭașće vrun rău — goleti na sve strane, samo po neki šumarak ovde-onde, nemaš se gde sakriti ako te pritisne neko zlo ∎ (stih) În paduriśe vĭarđe ńima ni ńi vĭađe — U zelenoj šumici niko nas ne vidi [Por.] ♦ rum. pădurice

păĭmîńe [akc. păĭmîńe] (pril.) — preksutra, prekosutra, drugog dana od danas ∎ păĭmîńe kopiĭi pļiakă la șkuală — preksutra deca polaze u školu [GPek] ♦ dij. var. poĭmîńe (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. poimâine ♦ etim. < lat. post + mane

păĭtaș (mn. păĭtaș) [akc. păĭtaș] (i. m.) — drug, prijatelj; saučesnik ∎ s-a dus ku-n păĭtaș în pĭeșkariĭe — otišao je sa jednim drugom u ribolov ∎ a fuost buń păĭtaș — bili su dobri drugari ♦ (i. ž.) păĭtașîță [Bran.] ♦ dij. sin. prĭaćin, fîrtat [Por.] ♦ rum. păitaș ♦ etim. < mađ. pajtás (exp. Durlić)

păĭtașî (ĭuo ma păĭtașăsk, ĭel sa păĭtașîașće) [akc. păĭtașî] (gl. p. ref.) — udružiti se, stvorati grupu ∎ muĭeriļi sa păĭtașîăsk, să-l kînće pĭ-al muort la îngropamînt — žene se udružuju, da opevaju pokojnika na sahrani ∎ bun ĭe kî kopiĭi nuoștri sa păĭtașîăsk, ama să nu fakă vrun rău — dobro je što se naša deca druže, samo da ne naprave neko zlo ♦ sin. aduna, înpreuna [Bran.]

păĭtașîță (mn. păĭtașîț) [akc. păĭtașîță] (i. ž.) — drugarica, prijateljica ∎ a fuost buńe păĭtașîță đi la kopilariĭe, pănă la muarće — bile su dobre prijateljice od detinjstva, do smrti [Bran.]

păkurariță (mn. păkurariț) [akc. păkurariță] (i. ž.) — pastirica, čobanica ∎ păkurarița ĭe însă muĭerĭaskă kare pazîașće uoĭiļi — pastirica je ženska osoba koja čuva ovce ♦ var. pîkurariță [Por.] ♦ rum. păcurariță

păkurariĭe (mn. păkurariĭ) [akc. păkurariĭe] (i. ž.) — pastirstvo, ovčarstvo, čobanovanje ∎ Pădurĭeńi în Porĭeśa gata tuoț a trait đin păkurariĭe — Padurjani u Poreču su gotovo svi živeli od pastirstva ♦ var. pîkurariĭe [Por.] ♦ rum. păcurărie

păkurarĭ (mn. păkurarĭ) [akc. păkurarĭ] (i. m.) — pastir, čobanin ∎ a fuost păkurarĭ đi mik, întîń a pazît mńiĭi, da kînd a-npļińit noă ań, ĭ-a dat să pazîaskă șî uoĭiļi — bio je pastir od malena, prvo je čuvao jagnjad, a kad je napunio devet godina, dali su mu da čuva i ovce ♦ var. pîkurarĭ [Por.] ♦ rum. păcurar ♦ etim. < lar. pecorarĭus

păkurarĭașće [akc. păkurarĭașće] (pril.) — čobanski, pastirski ∎ l-a lovit păkurarĭașće, đintr-o dată, fara vĭastă — udario ga je čobanski, iznenada, bez najave ♦ var. pîkurarĭașće [Por.] ♦ rum. păcurarește

păkurarĭesk (păkurarĭaskă) (mn. păkurarĭeșć) [akc. păkurarĭesk] (prid.) — pastirski, čobasnki ∎ tuoț nuoĭ am avut kopilariĭe păkurarĭaskă — svi smo mi imali pastirsko detinjstvo ∎ traĭ păkurarĭesk ĭe măĭ frumuos — čobanski život je najlepši ∎ dupa uoĭ s-a kîntat kînćiśe păkurarĭeșć, kare gata tuaće a fuost đi rușîńe — za ovcama su se pevale čobanske pesme, koje su gotovo sve bile bezobrazne ♦ var. pîkurarĭesk [Por.] ♦ rum. păcurăresc

păkuraș (mn.) [akc. păkuraș] (i. m.) — (demin.) čobanče, pastirče ∎ n-am îmļińit noă ań, da parințî ma dat să fiu păkuraș la baśiĭe ku o sută đi uoĭ — nisam napunio devet g odina, a roditelji su me dali da budem čobanče na bačiji sa stotinu ovaca ♦ var. pîkuraș [Por.] ♦ rum. păcuraș

păļiță (mn. păļiț) [akc. păļiță] (i. ž.) — (psih.) bubica, loša narav ∎ sa dzâśe că vrunu are păļiț kînd vorbĭașće naĭurļa, or faśe nîsarîmbe, kînd sa puartă ka kînd ie ćokńit — kaže se da neko ima bubice kad govori gluposti, ili pravi ujdurme, kad se ponaša kao da je ćaknut ∎ uom ku mulće păļiță — čovek sa mnogo bubica; ćaknut, blesav [Por.]

pănă [akc. pănă] (predl.) — ① dok ∎ pănă nu sa adună tuoț, nu înśepĭem ku prînḑu — dok se ne skupe svi, nećemo početi sa ručkom ∎ a spus kă pănă ĭel nu sa lasă đi bĭare, ĭa nu sa-ntuarśe la kasă — rekla je da dok se on ne mane pića, ona se ne vraća kući ② do određene mere ili granice ∎ ļ-a spus pănă kînd să așćaće, șî ĭ-a trîmĭes la kasă — rekli su im do kada treba da čekaju, i poslali ih kući ∎ n-a șćut pănă unđe kućaḑă să mĭargă — nisu znali dokle smeju da idu ③ raditi što preko mere, preterano ∎ kînd a vaḑuto kum s-a pipćenat, s-a rîs pănă-pănă — kad su videli kako se očešljala, pukli su od smeha ∎ a lukrat pănă-pănă, fara ńiś o dobîndă — ubili se od posla, bez ikakve koristi ♦ var. pînă [Por.] ♦ rum. pănă ♦ etim. < lat. paene ad

păpuk dă kar (mn. păpuś dă kară) [akc. păpuk dă kar] (i. m.) — (tehn.) ločka, kočnica za zaprežna kola, (dosl.) „cipela za kola” ∎ păpuk dă kar să faśe dîn ļiemn dă băgram — kolska kočnica se pravi od bagremovog drveta ∎ dîn băgram să taĭe un tutuśiel dă lung vro źumătaće dă mĭetîr — iz bagrema se iseče jedan trupčić dužine oko pola metra ∎ papuku pră mižluok are un žgĭab, în kare tună rouata dă kar — kolska kočnica ima po sredini žljeb, u koji ulazi kolski točak ∎ papuku dîn-nainće are o alkă, dă kare să ļagă sănźiru, șî dîn parće-ĭa ĭe ćeșît — kočnica s prednje strane ima jednu alku, o koju se veže lanac, i na toj strani je otesana ∎ papuku ĭe măĭ bun dă ļieamn, dă kît dă fĭear, kă ļieamnu să ruoađe, șî așa karu să înpĭeđikă măĭ bińe — kočnica je bolja od drveta nego od gvožđa, jer se drvo tare, i tako se kola bolje koče ♦ var. papuk [Mlava] ♦ dij. sin. pivă [Por.] ♦ dij. sin. pĭađikă [GPek][Crn.]

păr¹ (mn. pĭerĭ) [akc. păr] (i. m.) — (bot.) kruška, drvo (Pirus sativa) ∎ păru ĭe puom kare rođiașće ku pĭară — kruška je voćka koja rađa kruške ∎ păr sîrbaćik — divlja kruška ∎ păr oltańit — kalemljena kruška ∎ păr rotat — razgranata kruška ∎ în frunḑa pîăruluĭ pîkurari kîntă măĭ frumuos — u kruškov list čobani najlepše sviraju ♦ var. pîăr [Por.] ♦ rum. păr ♦ etim. < lat. pirus

păr² (mn. pĭerĭ) [akc. păr] (i. m.) — (anat.) kosa, dlaka na glavi ∎ ĭ-a albit păru đin kap, a înkarunțît — pobelela mu je kosa na glavi, osedeo je ∎ pļeșîu, fara păr pi kap — ćelav, bez kose na glavi ∎ păru puorkuluĭ — svinjska dlaka ∎ supțîrĭe ka păru đin kap — tanko kao vlat kose sa glave ∎ a fuost rușîńe suokru să vadă păru lu nuora ćinîră, șî ĭa întra ĭel ńiśkînd n-a fuost đispurpađită — bilo je sramota da svekar vidi kosu mlade snajke, i ona pred njim nikada nije išla razbrađena ♦ var. pîăr [Por.] ♦ rum. păr ♦ etim. < lat. pilus

păru puorkuluĭ [akc. păru puorkuluĭ](sint.) — (bot.) rastavić (Equisetum telmateia) ∎ ku păru puorkuluĭ babiļi a ļikuit mulće buaļe, pintra ĭaļe șă raku — rastavićem babe su lečile mnoge bolesti, među njima i rak ♦ sin. kuada kaluluĭ [Por.] ♦ rum. părul - porcului

păs (mn. păsurĭ ?) (i. s.) — briga ∎ nu mi păs vrĭava ĭel să vină or nu — nije me briga hoće li on doći, ili ne [Stig] ♦ dij. sin. grižă [Por.] ♦ rum. păs ♦ etim. < lat. pensum

pătrînșăl (mn. pătrînșăĭ) [akc. pătrînşăl ] (i. m.) — (bot.) peršun (Petroselinum crispum) ∎ pătrînșăl sa krĭașće pin građină, kă ĭe bun đi mînkare — peršun se gaji u bašti, jer je dobar za jelo [GPek] ♦ dij. var. perșîn (Topolnica) [Por.]ș ♦ rum. pătrunjel ♦ etim. < lat. petroselinum

Pătru¹ [akc. Pătru] (i. m.) — (antr.) Petar ∎ nume Pătru s-a dat la mulț kopiĭ voĭńiśeșć kă să fiĭe tarĭ ka pĭatra, să fiĭe sînatuoș, șă să traĭaskă mult — ime Petar davalo se velikom broju muške dece da budu jaki kao kamen, da budu zdravi i da dugo žive ∎ fînka nume Pătru a fuost mulțît, să puată să-ĭ razńaskă șî sî-ĭ kunuaskă ļesńe, lumĭa a proskuos mulće fuarme đi poļikre đin nume Pătru — pošto je ime Petar bilo mnogobrojno, da bi mogli da ih razlikuju i lako prepoznaju, ljudi su iz imena Petar izveli mnoge forme ∎ đin Pătru a ĭeșît Petrikă șî Patruț, đin Petrikă Trikă, da đin Patruț Truța, đin Truță ĭară Truĭa, ș-așa-nainće — od Petra su nastala imena Petrika i Patruc, od Petrike Trika, a od Petruca Truce, od Truca opet Truja, i tako dalje ∎ parĭaka muĭerĭaskă alu nume voĭńiśesk Pătru a fuost Petriĭa, or Pĭetra — par muškom imenu Petar bilo je žensko ime Petrija, ili Petra [Por.] ♦ rum. Pătru ♦ etim. < lat. Petrus grč. ∏έτρο

Pătru² [akc. Pătru] (i. m.) — (mitol.) Petar, l.i. Sunca ∎ sa țîńe minće kă aĭ bătrîń, kînd a vorbit đi Suare, nu ĭ-a spus „Suare”, numa ĭ-a ḑîs „Pătru”: a rîsarit Pătru, a zăvîrńit Pătru, ș-așa — pamti se da stari, kad bi pominjali Sunce, nisu govorili „Sunce” nego „Petar”: izašao je Petar, zašo je Petar, i tako ∎ Pătru la Suare ĭ-a ḑîs ș-aĭ bătrîń în Șarbanuț șî-n Metońița — Petrom su Sunce zvali i stari u Šarbanovcu i Metovnici [Crn.] ♦ dij. sin. Pau [Por.]

pećaĭkă (mn. pećeĭś) [akc. pećaĭkă] (i. ž.) — šlic, prorez ∎ pećaĭkă ĭe taĭatură la śuariś đinainće — šlic je prorez na prednjoj strani čakšira ∎ śuariśi alu rumîńi aĭ batrîń avut duauă pećeĭś — čakšire starih Vlaha imale su dva šlica ∎ pećaĭka la śuariś rumîńeșć a fuost kusută pi marźină ku bîrnaș ńegru — šlic na vlaškim čakširima bio je opšiven crnim gajtanom [Por.] ♦ rum. piceaică

peļag (peļagă) (mn. peļaź, peļaźe) [akc. peļag] (prid.) — ćelav, bez kose ∎ peļag ĭe uom fara păr, or ku păru rar — ćelav je čovek bez kose, ili sa retkom kosom ♦ var. pipiļag (Topolnica) ♦ sin. pļeșîu [Por.] ♦ rum. peleag

peri (ĭuo pĭer, ĭel pĭare) [akc. peri] (gl.) — ① poginuti, smrtno stradati ∎ triĭ kopiĭ avut, toț triĭ a perit pin raturĭ — tri sina je imala, sva trojica su poginula u ratovima ∎ aluna voĭńiśaskă a dus rumîńi pin raturĭ, să-ĭ pazaskă să nu pĭară đi plumb — vojnički lešnik nosili su Vlasi u ratovima, da ih čuva da ne poginu od metka ② nestati, izgubiti ∎ mulće kare śe ļ-a perit đin kasă, pănă n-a prins pi sluga în furaluk — mnogo koje šta im je nestajalo iz kuće, dok nisu uhvatili slugu u krađi ∎ mĭ-a perit đin uokĭ — izgubio sam ga iz vida ♦ sin. perđa [Por.] ♦ rum. peri ♦ etim. < lat. perire

perpeļak (mn. perpeļaś) [akc. perpeļak] (i. m.) — (zast.)(folk.) stub, motka ∎ (stih) ma suiĭ în perpeļak să văd kapriļi śe fak — ja se popeh na stub, da vidim koze šta mi rade [Por.] ♦ rum. prepeleac ♦ etim. < rut. prypýlĭaka

peșkariĭe (mn. peșkariĭ) [akc. peșkariĭe] (i. ž.) — (iht.) ribolov, ribarstvo ∎ peșkariĭa a fuost măĭ mult zabaoa kopilarĭaskă, șî aĭa alu ăĭa ku kășîļi pi-nga rîu — ribolov je najviše bio dečja zanimacija, i to onih sa kućama pored reke ∎ aĭ batrîń s-a dus în peșkariĭe numa dupa pĭeșć đi prazńik kare a kaḑut în ḑîļiļi đi puost — stariji su išli u ribolov samo za slavu koja je padala u posne dane ∎ în peșkariĭe aĭ batrîń s-a dus nuapća, ș-a prins pĭeșć ku uostiĭa la vapaĭț — u ribolov stariji su odlazili noću, i lovili su ribu ostima uz baklju [Por.] ♦ rum. pescărie

peśinźină (mn. peśinźiń) [akc. peśinźină] (i. ž.) — (bot.) rusa (Chelidonium majus) ∎ peśinźina rar sa gasîașće, la nuoĭ dă numa pi pĭetruańe, pi lînga rîu — rusa se retko nalazi, kod nas niče samo na kamenjaru, pored reke ∎ (med.) peśinźină are lapće galbin șî amară, kare ĭe tare bun ļiak đi ńiźiĭ: numa dupa duauă-triĭ unsurĭ, ńiźielu sa pĭarđe ka kînd ńiś n-a mîĭ fuost — rusa ima žut i gorak sok, koji je jako dobar lek za bradavice: samo posle dva-tri mazanja, bradavica nestaje kao da nije ni bilo ♦ up. kuru đi gaină [Por.]

petrekatură (mn. petrekaturĭ) [akc. petrekatură] (i. ž.) — ① ispraćaj, rastanak ∎ đi vrĭamĭa lu Tita kînd s-a dus baĭațî-n vuoĭskă, s-a fakut marĭ petrekaturĭ ku bandașî — u Titovo vreme kad su mladići odlazili u vojsku, pravljeni su veliki ispraćaji sa trubačima ② (rel.) pesma za ispraćaj pokojnika ∎ petrekatura, kare a kîntato patru muĭerĭ kînd s-a pitrekut muortu, s-a pĭerdut gata đ-a rîndu la rumîń — pesma, koju su pevale četiri žene kad se pratio pokojnik, izgubila se kod Vlaha gotovo svuda [Por.] ♦ rum. petrecătură

petreśe (ĭuo petrĭek, ĭel petrĭaeśe) [akc. petreśe] (gl. p. ref.) — ① (o provodu) provesti se, zabaviti se ∎ la nunta fĭeći ń-am pitrekut tare frumuos — na ćerkinoj svadbi smo se proveli jako dobro ② (o ispraćaju) ispratiti ∎ s-a dus baba ku fluorĭ să petrĭakă muortu — otišla je baba sa cvećem da isprati pokojnika ∎ kînd a pļekat đi la iĭ, l-a pitrekut pănă n-a ĭeșît đin sat — kada je pošao od njih, ispratiliu su ga sve dok nije izašao iz sela ③ (o meri) preteći, preostati ∎ bańi śe ĭ-a pitrekut, ĭ-a-ngropat supt vrun nuk — novac koji mu je preostao, zakopao je pod nekim orahom ④ (o odnosu) mimoići se; prestići ∎ a fuost nuapća șî ńiś n-a vaḑut kînd s-a pitrekut — bila je noć, i nisu ni videli kad su se mimoišli ∎ tuoț aĭ măĭ țapiń kopiĭ l-a pitrekut la aļergatură — sva jača deca prestigla su ga na trčanju ♦ var. pitreśe [Por.] ♦ rum. petrece ♦ etim. < lat. pertraicĕre

Petriśaua (i. ž.) — (top.) Petričava, zvano mestu u Rudnoj Glavi ∎ Petriśaua je luok în Arnaglaua, în aritu kulmĭa Bubînuluĭ, așa numit kî ĭe luok petruos — Petričava je zvano mesto u Rudnoj Glavi, na području kulme Bubanj, tako nazvano zbog kamenitog terena ♦ var. Petriśeļe [Por.]

petriśikă (mn. petriśiaļe) [akc. petriśikă] (i. ž.) — (demin.) kamenčić ∎ kînd s-a dus la vrîžîtuare sî sa đeskînće đi „suare săk”, bolnavu ĭ-a dus noă petriśiaļe đi la noă izvorĭaļe — kad se išlo kod vračare za bajanje od „suvog sunca”, nosilo se devet kamenčića od devet izvorčića ♦ var. petriśauă, (mn. petriśeļe) [Por.]

petruoń (mn. petruańe) [akc. petruoń] — (augm.) kamenčina, kamenčuga, veliki kamen; kamen uopšte ∎ petruoń ĭe pĭatră mare — kamenčina je veliki kamen ∎ s-a rupt tuot înkarkînd karu ku petruańe — sav se pokidao utovarujući kola sa kamenjem ∎ pļină ļivađa đi petruańe — livada je puna kamenja [Por.] ♦ rum. petroni

petruos (petruosă) (mn. petruoș, petruasă) [akc. petruos] (prid.) — kamenit ∎ luok petruos, pļin đi pĭatră — kamenito mesto, puno kamenja ∎ ogaș petruos, đes nume đi ogașă ku fundu petruos — kameniti potok, čest naziv za potoke sa kamenitim koritom [Por.] ♦ rum. petros

peșće [akc. peșće] (predl.) — preko ∎ n-a putut să treakă ńime peșće voĭa părințîlor — nije mogao da pređe niko preko volje roditelja ∎ ar fost frumosă peșće tot pomîntu — bila je najlepša na svetu [Rom.] ♦ dij. var. pista [Por.] ♦ rum. peste ♦ etim. < lat. per super

pi (predl.) — po, na, sa, iz ① po ∎ pi tuată ļivađe a dat spiń — po celoj livadi izniklo je trnje ∎ nu ĭ-a fakut pi plaku luĭ, șî ĭel s-a mîńiĭat — nije mu učinio po volji, i on se naljutio ② na ∎ n-a bagat sama kî ĭe gĭață pi drum — nisu primetili da je led na putu ∎ tuot a kaḑut numa pi kapu luĭ — sve je palo samo na njegovu glavu ③ sa ∎ s-a batut ku ńiskaĭ uamiń đi pi munće — tukao se sa nekim ljudima sa brda ④ iz ∎ s-a mutat ku vićiļi đi pi vaļe la munće, kă a koluo ĭe pașuńa măĭ bună — premestio se sa stokom iz doline u planinu, jer je tamo paša bolja ⑤ (u izr.) nekog, k nekom, kod nekog ∎ a vaḑut pi vrun kopil kum fură — video je neko dete kako krade ∎ n-a vrut să đa pi la mińe — nije hteo da navrati kod mene ♦ var. pĭe (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. pe (Majdanpek) [Buf.], (Krivelj) [Crn.] ♦ dij. var. pră (Voluja) [Zvizd] ♦ rum. pe ♦ etim. < lat. per

pițarău (mn. pițarăĭ) [akc. pițarău] (i. m.) — (kal.) koledar ∎ pițarăĭi la Bufańi în Măĭdan a mers ku rîndu đimińața la Ažun — koledari su kod Bufana u Majdanpeku išli u ophod prepodne na Badnji dan ∎ a fost kopiĭ la Bufań, kare la ușă a žukat pi Țar Irod, glumă śe ĭ-a-nvațat popi în biserikă — bilo je dece kod Bufana koji su pred vratima igrali Cara Iroda, skeč koji su učili u crkvi od popova [Buf.] ♦ dij. sin. koļindrĭeț [Por.] ♦ rum. pițărău ♦ etim. < mađ. pityergő ?

pițîguĭat (pițîguĭată) (mn. pițîguĭaţ, pițîguĭaće) [akc. pițîguĭat] (prid.) — stanjen, usukan, razvučen ∎ pițîguĭat ĭe śuava śe sa traźe ļesńe șî ĭe supțiĭat la mižluok, da gruos la kîpatîńe — stanjeno je nešto što se lako razvlači pa je usukano na sredini, a debelo na krajevima ♦ sin. supțîĭat [Por.] ♦ rum. pițuguiat

pićekuos (pićekuasă) (mn. pićekuoș, pićekuasă) [akc. pićekuos] (prid.) — odrpan, pun zakrpa ∎ pićekuos ĭe uom lu kare sînt țuaļiļi pļińe đi pĭaćiśe — odrpan je čovek čija je odeća puna zakrpa [Por.] ♦ rum. peticos

pići (ĭuo ma pićesk, ĭel sa pićiașće) [akc. pići](gl. ref.) — šćućuriti se, ići pogureno, krišom ∎ uomu sa pićașće sî sa pituļe, să nu ăl vadă ńima — čovek se šćućuri da se skrije, da ga ne vidi niko ∎ đi źaba s-a pićit dupa gard, ĭară l-a vaḑut șî l-a kunoskut lumĭa — džaba se šćućurio iza ograde, opet su ga ljudi videli i prepoznali ♦ sin. ćușći [Por.] ♦ rum. piti

pićik (mn. pićiț) [akc. pićik] (i. m.) — (anat.) patuljak ∎ a puvestît aĭ batrîń kă în vrĭamĭa đi rimļeń în rudńiśe a lukrat numa pićițî, kă uoknă rimļeńilor a fuost mikă — pričali su stari da su u vreme Rimljana u rudnicima radili samo patuljci, jer su rimska okna bila mala [Por.] ♦ rum. pitic ♦ etim. < slov. pitiku

pićit (pićită) (mn. pićiţ, pićiće) [akc. pićit] (prid.) — šćućurenko, poluskriven ∎ un śas întrĭeg stă pićit supt ļemn, așćetînd ĭepuru să-ĭ đa în laț — ceo sat stoji šćućuren pod drvetom, čekajući zeca da mu uleti u omču ♦ sin. ćușćit [Por.] ♦ rum. pitit

pićiș [akc. pićiș] (pril.) — (o kretanju) krišom, u polupognutom položaju ∎ a vaḑut uom ńikunoskut, kum sa traźe pićiș pi dupa gard, ka kînd śuava aśiră — video je nepoznatog čoveka, kako se krišom vuče iza ograde, kao da nešto vreba ♦ sin. ćușćiș [Por.] ♦ rum. pitiș

piglaĭs (mn. piglaĭsă) [akc. piglaĭs] (i. s.) — pegla ∎ ku piglaĭsu s-a pigluit tot śe au fost đe pînḑă — peglom se peglalo sve što je bilo od tekstila [Buf.] ♦ rum. piglais [Ban.] ♦ etim. < nem. Bügeleisen

piguļi (ĭuo piguļesk, ĭel piguļașće) [akc. piguļi] (gl. p.) — čupkati, čerupati ∎ a taĭat gaina ș-o piguļașće đi pĭańe — zaklala je kokošku, i čupka joj perje [GPek] ♦ dij. sin. śuguļi [Por.] ♦ rum. piguli

pildă (mn. pilḑ) [akc. pildă] (i. ž.) — (zast.) takmičenje, nadmetanje; dokazivanje ∎ la un bîlś s-a luvat doa rîndurĭ đi bandaș la pildă, să vadă kare măĭ bun kînta, șă nu s-a lasat păna nu ļ-a pļekat sînźe đin buḑă — na jednom vašaru, započela su dve grupe trubača nadmetanje, da se vidi ko bolje svira, i nisu prestali dok im usnice nisu prokrvarile [Por.] ♦ rum. pildă ♦ etim. < mađ. példa

pilđi (ĭuo ma pilđesk, ĭel sa pilđașće) [akc. pilđi] (gl. ref.) — (izob.) nadmetati se, takmičiti se ∎ măĭ frumos ĭera pi la bîlśurĭ, kînd sa pilđit kîći doa-triĭ rîndurĭ đi bandaș, da lumĭa sa visaļa șî źuka điźaba pi lînga iĭ — najlepše je bivalo na vašarima, kada su se nadmetale dve-tri grupe trubača, a narod se veselio i igrao besplatno oko njih ♦ sin. pizmi [Por.]

pinćin (mn. pinćiń) [akc. pinćin] (i. m.) — ① (ornit.) ostruga, rožnata izraslina na zadnjem delu petlovih nogu ∎ kokouș bun, are tare pinćiń la piśuare — dobar petao, ima jake ostruge na nogama ② pramen bele dlake na zadnjem delu konjskog kopita ∎ kalu ku pinćiń la piśuare — konj sa belom kiticom na kopitama ♦ sin. kișiță [Por.] ♦ rum. pinten

pinga [akc. pinga] (predl.) — (o položaju) pored, kraj, pokraj; oko ∎ ĭa a statut pinga ĭel tuota noapća — ona je stajala pored njega cele noći ♦ var. pingă [GPek] ∎ pinga lukro-la ĭe multă mîraśală — oko tog posla mnogo je petljancije ∎ a mĭers tot pinga ogaș, pănă n-ažuns la rîu — išli su sve pored potoka, dok nisu stigli do reke (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. pingă

pintru [akc. pintru] (predl.) — zbog, za ∎ pintru śe or pintru kare ĭel a fakut așa noroḑîĭe, ńima astîḑ nu șćiĭe — zbog čega, ili zbog koga je on učinio takvu ludost, niko danas ne zna ∎ a-nśeput ćinîr să lukre pintru bań, a ginđit tatî-su k-o să fiĭe bun đi ĭel — počeo je mlad da radi zbog novca, mislio je otac da će to biti dobro za njega ∎ a fakut bun șî pintru mińe, șî pintru ćińe — učinio je dobro i za mene, i za tebe [Por.] ♦ rum. pentru

pipaĭală (mn. pipaĭaļe) [akc. pipaĭală] (i. ž.) — pipanje, dodirivanje ∎ kînd iș în ńegura bîznă, puoț să mĭerź numa la pipaĭală — kad si u mrklom mraku, možeš da ideš samo na pipanje [Por.] ♦ rum. pipăială

piparka (ĭuo piparkaĭ, ĭel piparkă) [akc. piparka] (gl. p. ref.) — (mag.) zaljutiti paprikom ∎ în đeskînćik: ku piparka-ĭ piparkaĭ, ku glogin ńegru i-nbrukaĭ — u bajalici: paprikom ih zaljutih, crnim glogom ih izbodoh [Por.] ♦ rum. pipărca

piparkă (mn. pipărś) [akc. piparkă] (i. ž.) — (bot.) paprika (Capsicum) ∎ piparka ĭe buruĭană kare sa sađașće-n građină, șî sa krĭașće đi mînkare — paprika je biljka koja se sadi u bašti, i neguje zbog jela ∎ ĭastă măĭ mulće fĭelurĭ đi pipărś, da la lumĭe măĭ mult ļi plaśe piparkă ĭuće — ima više vrsta paprika, ali ljudi najviše vole ljutu papriku ∎ piparkă aļină — aleva paprika [Por.] ♦ dij. sin. arďi [Kmp.] ♦ rum. piparcă ♦ etim. < mađ. paprika

piparkuță (mn. piparkuț) [akc. piparkuță] (i. ž.) — (demin.) papričica ∎ mînkarĭa ĭe dulśe kînd manînś șî kîć-o piparkuță ĭuće — jelo je slatko kad jedeš i po neku ljutu papričicu [Por.] ♦ rum. pipărcuță

pipăi (ĭuo pipîĭ, ĭel pipîĭe) [akc. pipăi] (gl. p. ref.) — pipati, dodirivati ∎ sa vaĭtă k-a pipaito, đ-aĭa ĭ-a dat o palmă — žali se da ju je pipao, zato mu je opalila šamar [Por.] ♦ rum. pipăi ♦ etim. < srb. pipati

pipćena (ĭuo pĭapćin, ĭel pĭapćină) [akc. pipćena] (gl. p. ref.) — češljati ∎ lu fată ĭ-a fuost tare drag să pĭapćińe papușa, dakă păru papușî a fuost đi kîlț — devojčica je mnogo volela da češlja lutku, iako je lutkina kosa bila od kučine [Por.] ♦ rum. pieptăna ♦ etim. < lat. pectinare

pipćenat² (pipćenată) (mn. pipćenaţ, pipćenaće) [akc. pipćenat] (prid.) — očešljan ∎ în tođeuna a fuost frumuos pipćenată — uvek je bila lepo očešljana ♦ supr. ńipipćenat [Por.] ♦ rum. pieptănat

pipćenat¹ (mn. pipćenaturĭ) [akc. pipćenat] (i. s.) — češljanje ∎ đi mikă ĭ-a fuost drag đi pipćenat, pî đ-aĭa a-nvațat zanatu să tungă muĭeriļi — od malena je volela češljanje, pa je zato naučila zanat da frizira žene [Por.] ♦ rum. pieptănat

pipćiĭ (mn. pipćiĭe) [akc. pipćiĭ] (i. ž.) — (nutr.) pihtije ∎ pipćiĭi sînt un fĭeļ đi mînkarĭe kare sa faśe măĭ đes ĭarna — pihtije su vrsta jela koje se najčešće spremaju zimi ∎ pipćiĭļi sa fak đin piśuariļi puorkuluĭ, kare sa fĭerb șî sa lasă sî sa raśiaskă — pihtije se spremaju od svinjskih nogica, koje se skuvaju i ostave da se ohlade ∎ ĭastă o ḑî adînsă în an kînd sa sprimĭesk pipćiĭli sî sa đa đi pomană la-ĭ muorț — ima poseban dan u godini kada se spremaju pihtije da bi se namenile mrtvima [Por.] ♦ rum. piftie ♦ etim. < bug. bg пихтия, < ngr πηχτή

pipirćuok (mn. pipirćuoś) [akc. pipirćuok] (i. m.) — (med.) kepec, čovečuljak ∎ pipirćuok ĭe uom mik, ńikreskut, kare a ramas pituļik — pipirčok je mali čovek, nedorastao, koji je ostao kepec [Mlava] ♦ rum. pipiric

pipîtă (mn. pipîće) [akc. pipîtă] (i. ž.) — (anat.) bubac ∎ pipîta ĭe rînḑa la păsîrĭ șî la uoră — bubac je želudac kod ptica i živine ∎ (izr.) vînît ka pipîta — modar od besa [GPek] ♦ rum. pipotă ♦ etim. < grč. *ἐφήπαπα

pirișoară (mn. pirișoarе) [akc. pirișoară] (i. ž.) — sarma, jelo od mlevenog mesa pomešanog s pirinčem, i umotano u list kupusa ∎ pirișoară ďe post — posna sarma ∎ pirișoară ku karńe — sarma sa mesom ♦ sin. pară (s. Bukovče, Kobišnica) [Kmp.] ♦ dij. sin. sarmă [Por.] ♦ rum. perișoară

piroćală (mn. piroćiaļe) [akc. piroćală] (i. ž.) — pospanost, umor ∎ l-a prins piroćala grĭa pintru kă n-a durmit doă nuopț — uhvatila ga je teška pospanost jer nije spavao dve noći ♦ sin. obosală [Por.] ♦ rum. piroteală

piroći (ĭuo piroćiesk, ĭel piroćiașće) [akc. piroći] (gl. n.) — (zast.) kunjati, dremati ∎ a veńit đesńață tîbarît șî frînt, kî tuata nuapća a piroćit la lukru — došao je jutros umoran i slomljen, jer je celu kunjao na poslu ♦ sin. obosî ♦ var. pirośi (Tanda) [Por.] ♦ rum. piroti

piroćit (piroćită) (mn. piroćiț, piroćiće) [akc. piroćit] (prid.) — pospan, sanjiv ∎ tuata nuapća a batut la kărț, ș-akuma sînt piroćiț șî ustańiț — celu noć su lupali karte, i sada su pospani i umorni ♦ sin. obosît, somnoruos, ustańit ♦ var. pirośit (Tanda) [Por.] ♦ rum. pirotit

pirośit [akc. pirośit] (prid.) ● v. piroćit [Por.] ♦ rum. pirotit

pis (uzv.) — šic! uzvik kojim se tera mačka ∎ ku „pis!” uomu dudîĭe mîțu kînd faśe vro șćetă — sa „šic!” čovek tera mačku kad načini neku štetu ♦ var. pîs ♦ supr. mîț-mîț! [Por.] ♦ rum. pis

pisa (pisăḑ, pisîaḑă) (gl. p. ref.) — sabiti, nabiti ∎ sa pisîaḑă śuava śe sa înđasă sî sa turćaskă, or să tuńe în gaură strîmtă — sabija se nešto što se pritiska da se spljeska, ili da uđe u neku tesnu rupu ♦ sin. înđesa [Por.] ♦ rum. pisa ♦ etim. < lat. pi(n)sare

pisarĭ (mn. pisarĭ) [akc. pisarĭ] (i. m.) — (zast.) pisar, ćata ∎ pisarĭu a fuost skriĭatuorĭ în kînțalarĭa lu kińezu — pisar je bio ćata u kneževoj kancelariji ∎ sa țîńe mińća k-a fuost pisaro-l mik șă pisarĭo-l mare — pamti se da su postojali mali pisar i veliki pisar ♦ sin. skriĭatuorĭ [Por.] ♦ rum. pisar ♦ etim. < slov. pisarĩ

pisat (pisată) (mn. pisaţ, pisaće) [akc. pisat] (prid.) — *sabijen, spljeskan* ∎ ♦ rum. pisat

pisk (mn. piskurĭ) [akc. pisk] (i. s.) — (ten.) oplen, deo zaprežnih kola ∎ pisku ĭe parśelu karuluĭ đi buoĭ, înkeĭat în tri muke șî învîrat în driko-l đinainće, đi kare ĭe ļegat proțapu — oplen je trouglasti deo volovskih kola, ugrađen i prednji trap, u koji je uvučena kolska ruda [Por.] ♦ dij. sin. opļan (Osanica) [Hom.] ♦ rum. pisc ♦ etim. < slov. piskŭ

pista [akc. pista] (predl.) — preko ① (o pložaju u prostoru) preko, iznad ∎ a śerkat să trĭakă pista puod ku karu pļin, ama n-a putut, kă puodu s-a frînt — pokušali su da pređu preko mosta sa natovarenim kolima, ali nisu mogli, jer je most pukao ∎ trĭaśe pista śuakă kî ĭe măĭ aprupe — prelazi preko brda jer je bliže ② (o trajanju u vremenu) duže, preko, više ∎ a trait în strinataće pista ḑîaśe ań đi ḑîļe — živeo je u tuđini preko deset godina ∎ pista nuapće a veńit uoțî șî ĭ-a apaurît păn-la pĭaļă guală — preko noći došli lopovi i opljačkali ih do gole kože ③ (fig.) granica psihičke podnošljivosti ∎ pista tuot puaće trĭeśa, ama pista înfruntaśuńe nu — preko svega može preći, ali preko uvreda ne [Por.] ♦ dij. var. peșće (Brodica) [Rom.] ♦ dij. var. prăsta (Voluja) [Zvizd] ♦ rum. peste ♦ etim. < lat. per super

pistriț (pistriță) (mn. pistriţ, pistriță) [akc. pistriț] (prid.) — (color) ① (o boji) šaren, šarolik ∎ sa ḑîśe đi śeva kă ĭe pistriț dakă ĭe fărbuit în măĭ mulće fărburĭ — kaže se za nešto da je šareno ako je ofarbano u više boja ∎ pistriț ĭe aĭa ś-a-npistrișat vrunu — šareno je ono što je neko ušarenio ② (o karakteru) prevrtljivac, lažljivac ∎ la uom pistriț nu-ĭ rușîńe să ći mintă la uokĭ — lažljivca nije sram da te gleda u oči i laže ∎ muĭare pistriță — laka ženska, kurva [Por.] ♦ rum. pestriț ♦ etim. < slov. pistri

pișmańi (ĭuo ma pișmańesk, ĭel sa pișmańiașće) [akc. pișmańi] (gl. ref.) — pišmaniti se, popišmaniti se, predomisliti se, odustati, promeniti mišljenje ∎ nuĭe uom đi trĭabă, frumuos ńi vorbim șî-nśepĭem ku lukru, dupa doa-triĭ ḑîļe ĭel sa pișmańiașće șî sa duśe — nije čovek od reči, lepo se dogovorimo i počnemo posao, posle dva-tri dana on se popišmani i ode ∎ a trîbuit sî sa-nsuare, ama fata s-a pișmańit — trebalo je da se ženi, ali se devojka predomislila ♦ sin. lasa [Por.] ♦ etim. < tur. pišman „koji se kaje” (exsp. Durlić)

piśoroagă (mn. piśoroaźe) [akc. piśoroagă] (i. ž.) — (tehn.) štula, pomagalo za prelazak preko vode ∎ kînd vrodată a trekut pista apă unđe n-a fuost punće, a trekut ku piśoroaźe — nekada kada su prelazili preko vode gde nije bilo brvna, prelazili su na štulama ∎ piśoroaźiļi stau lînga rîu, șă kînd trĭeś înapuoĭ ļe prolaș dă unđe ļ-aĭ luvat, kă vińe altu, pă trăbe să trĭakă șî ĭel — štule stoje pored vode, i kad se vratiš ti ih ostaviš gde si ih našao, jer dolazi drugi, pa treba da pređe i on [Mlava] ♦ rum. piciorong

pită (mn. piț) [akc. pită] (i. ž.) — (nutr.) hleb ∎ pita a skumpit, kă grîu n-a rođit ano-sta — hleb je skup, jer žito nije rodilo ove godine [Buf.] ∎ nuĭe pită făra sapă — nema hleba bez motike (Urovica) [Pad.] ♦ rum. pită ♦ etim. < bug. srb. pita

pităriĭe (mn. pităriĭ) [akc. pităriĭe] (i. ž.) — (izob.) pekara ∎ s-a dus la pităriĭe să kumpire pită, șî înga nuĭe să vină — otišao je u pekaru da kupi hleb, i još ga nema da dođe [Pad.] ♦ rum. pitărie

pituļik (mn. pituļiś) [akc. pituļik] (i. m.) — (ornit.) carić (Troglodytes troglodytes) ∎ pituļik ĭe pasîrĭa mikućikă, ka kînd s-a pĭerdut la nuoĭ, đi mult nu l-am vaḑut — carić je malecka ptica, kod nas kao da se izgubila, odavno je nisam video [Por.] ♦ dij. sin. dumńișuor [GPek] ♦ rum. pitulice

piurmă [akc. piurmă] (pril.) — docnije, kasnije, posle ∎ dăĭ piurmă pi la mińe — navrati kasnije do mene ∎ măĭ întîń n-avrut, ama piurmă, kînd vaḑu śi ĭe, ĭel a veńit sîngur — u početku nije hteo, ali posle, kad je video šta je, on je došao sam ♦ var. piormă (Klokočevac) [Por.] ♦ rum. pormă

pivă² (mn. pivĭ) [akc. pivă] (i. ž.) — (tehn.) ločka, breov; kočnica ∎ piva đi kar ĭe un tutuk skobit kît ĭe larźimĭa alu șîna lu ruata karuluĭ, șî ku ĭa sa înpĭađikă karu kînd mĭarźe-n vaļe, înkarkat ku tovar grĭeu — ločka je jedan trupac izdubljen za širinu šine kolskog točka, kojim se koče kola kada pod teškim teretom idu nizbrdo ∎ piva la vîr are o buată, đi kare sa ļagă lanțu ku un kîpatîń, da ku alalalt lanțu ĭe ļegat đi ruda karuluĭ — ločka ima na vrhu jednu budžu, o koju je vezan lanac jednim krajem, a drugim je lanac vezan za kolsku rudu ∎ piva astîḑ sa faśe đi fĭer, șî fînka karurļi đi buoĭ gata s-a pĭerdut, akuma sa puńe la prikoļița đi traktur — ločka se danas pravi od metala, i pošto su se zaprežna kola gotovo izgubila, sada se stavlja na traktorsku prikolicu (Crnajka) [Por.] ♦ dij. sin. pĭađikă ∎ la nuoĭ nuĭe kunoskută vuorba „pivă”, aĭa la nuoĭ sa kĭamă pĭađikă — kod nas nije poznata reč „piva”, kod nas se to zove kočnica (Jasikovo) [GPek], pĭađikă (Sige) [Hom.] ♦ dij. sin. oprituare (Kobilje) [Stig] ♦ dij. sin. înpeđekatuare (Kladurovo), păpuk dă kar (Ranovac), papuk dă roată dă kar (Bošnjak, Mlava) [Mlava], papuk dă kar (Isakovo) [Mor.] ∎ papuku s-a pus la ruata dă kar kînd a mĭers ku karu pră pripor învale, să inpĭađiśe karu, să nu ĭa mau — ločka se stavljalala na kolski točak kad se kolima išlo nizbrdo, da zakoči kola, da ne uhvate maju (Vrbnica, Pomoravlje) [Pom.] ♦ rum. piuă ♦ etim. < lat. *pilla

pivă¹ (mn. pivĭ) [akc. pivă] (i. ž.) — (tehn.) avan, stupa ∎ pivă đi bătrîńață a fuost skobită-n tutuk đi śerieș — starinski avan bio je izdubljen u panju od trešnje ∎ în pivă a fakut mînkare đi uară: ku maĭu s-a batut vrĭežî, mistakaț ku kîta fańină, șî s-a dat la puĭ, la gaiń, la rîață — u avanu se pravila hrana za živinu: maljem se tucale vreže, pomešane sa malo brašna, i davalo se pilićima, kokoškama, plovkama ♦ up. maĭ [Por.] ♦ rum. pivă ♦ etim. < lat. *pilla

pizdă (mn. pižđe) [akc. pizdă] (i. ž.) — (anat.)(vulg.) pizda, pička (Vagina) ∎ pizda ĭe trĭabă muĭerĭaskă — pička je ženska stvar ∎ pizda la muĭare ĭe pitulată întra piśuare — pička kod žene je skrivena među nogama ∎ pizda are buḑă, ļinđik, fluoś șî gaură — pička ima usmine, sikilj, dlake i rupu ∎ în parĭețî lu gaura pižđi ĭastă ńiskaĭ dulurĭ kare sa kĭamă „kîrțmiĭe”, șî kare duk la muĭare măĭ mare dulśață — na zidovima pičkine rupe nalaze se neki čvorići koji se zovu „krcmije”, i koji ženi donose najveće zadovoljstvo ∎ pizdă flokuasă — dlakava pička ∎ (izr.) duće în pizda mînta — idi u pizdu materinu ♦ sin. pupă, bežgĭaură [Por.] ♦ rum. pizdă ♦ etim. < slov. pizda

pizdoșćină (mn. pizdoșćiń) [akc. pizdoșćină] (i. ž.) — (augm.)(pej.) pizdurina ∎ pizdoșćină ĭe muĭare mare, grasă șî strîkată — pizdurina je krupna, debela i pokvarena žena ♦ sin. pizduasă [Por.]

pizduĭkă (mn. pizduĭś) (i. ž.) — (demin.) (vulg.) pičkica ∎ of, lălă, lălă, śe pizduĭkă đi muĭare ĭe asta muĭarĭe — of, lele, lele, kakva pičkica od žene je ova žena [Por.] ♦ rum. pizduică

pișa (ĭuo ma piș, ĭel sa pișă) [akc. pișa] (gl. p. ref.) — pišati, urinirati ∎ îm vińe sî ma piș — piša mi se ∎ uomu sa pișă đin piśuare, da muĭarĭa trăbe sî sa ćușćașkă kînd sa pișă — muškarac piša stojeći, a žena treba da čučne kad piša ∎ đi frikă, s-a pișat în izmĭańe — od straha se upišao u gaće ∎ (psov.) pișî-ma în suoļńița luĭ — popišam mu se u slanik [Por.] ♦ rum. pișa ♦ etim. < lat. *pissiare

pișat (pișată) (mn. pișaţ, pișaće) [akc. pișat] (prid.) — upišan, popišan ∎ păkurari iĭ s-a pișat pi kaśulă, șî ĭeļ, mîńios, a dus-o la kasă așa tuată pișată — čobani su mu se popišali na šubaru, i on je, ljut, doneo kući tako svu popišanu [Por.] ♦ rum. pișat

pișatură (mn. pișaturĭ) [akc. pișatură] (i. ž.) — pišanje, uriniranje ∎ s-a bulnavit muoșu, șă are tare nakaz ku pișatura — razboleo se čiča, i ima težak problem sa pišanjem ♦ var. pișat [Por.] ♦ rum. pișătură

pișļagă (mn. pișļaźe) [akc. pișļagă] (i. ž.) — (tehn.) (zast.) čep; spojnica ∎ pișļagă ĭe śiep or pană đi ļiemn, đi întarit înkeĭaturiļi, or đi astupat găuriļi — „pišljaga” je drveni čep ili klin, za učvršćivanje spojeva, ili začepljivanje rupa ∎ pișļaga s-a pus ka ļigatura întra naplaț la ruata đi kar — „pišljaga” se stavljala kao spojnica između naplataka kolskog točka ∎ pișļagă a pus pinteri întra doă dauoź, la fundu vasuluĭ, să nu fugă dauoźiļi pi supt śerk — „pišljagu” su stavljali pinteri između dve doge na dnu suda, da se doge ne smiču ispod obruča (Tanda) ∎ ku pișļeź miś s-a astupat găurļi fakuće đi karĭeț în vas đi ļiemn — sa malim „pišljagama” začepljivane su rupe, napravljene od crvotoka u drvenim sudovima ♦ sin. șîp [Por.] ♦ rum. pișleag

pițîgańe (mn. pițîgîăń) [akc. pițîgańe] (i. ž.) — (ornit.) senica (Parus major) ∎ pițîgańa traĭașće măĭ mult pi lînga kasa uomuluĭ — senica najviše živi oko čovekove kuće [Por.] ♦ rum. piţigoi

pîk (uzv.) — (onom.) puć, zvuk koji pravi pućkanje ∎ lulașu faśe ’pîk-pîk’, ama điźaba, fum nuĭe kî tutunu s-a stîns în lulă — lulaš pravi ’puć-puć’, ali uzalud, dima nema jer se duvan ugasio u luli [Por.] ♦ rum. pâc

pîkaļi (ĭuo pîkaļesk, ĭel pîkaļiașće) [akc. pîkaļi] (gl. p.) — nasamariti, prevariti ∎ l-a pîkaļit șî l-a înśelat ka pi ńima pi lume — nasamario ga je i prevario kao nikog na svetu [Por.] ♦ rum. păcăli

pîkatuos¹ (pîkatuosă) (mn. pîkatuoș, pîkatuasă) [akc. pîkatuos] (prid.) — (o moralu) grešan ∎ pîkatuos ĭe uom kare faśe pakaturĭ — grešan je čovek koji čini grehove ∎ pupi spomîntă lumĭa kă uamiń pîkatuoș pi lumĭa-ĭa sa duk în ĭad — popovi plaše ljude da grešan čovek na onome svetu ide u pakao [Por.] ♦ rum. păcătos

pîkatuos² (mn. pîkatuoș) [akc. pîkatuos] (i. m.) — (o moralu) grešnik ∎ pîkatuosu ĭe uom kare are pakaće, kare faśe rîaļe la lume — grešnik je čovek koji ima grehove, koji čini zla ljudima [Por.] ♦ rum. păcătos

pîkîi (ĭuo pîkîĭesk, ĭel pîkîĭașće) [akc. pîkîi] (gl.) — (zast.) (onom.) pućkati ∎ muoșu nu tutuńașće, numa pîkîĭe în lulă — čiča ne piši, nego samo pućka na luli [Por.] ♦ rum. pâcâi

pîklă (mn. pîkļе) [akc. pîklă] (i. ž.) [met.] (zast.) — magla, sumaglica, izmaglica ∎ s-a pus o pîrdańikă đi pîklă, nu vĭeḑ înainća uoki ńimika — pala je neka prokleta magla, ništa pred okom ne vidiš [Por.] ♦ rum. pâclă ♦ etim. < slov. pĩclŭ

pîl! (uzv.) — (onom.) (ornit.) reč kojom se imitira lepet krila ∎ pasîrĭa ma vaḑu, șî „pîl-pîl” đin îăripĭ șî sa dusă — ptica me je videla, pa „pl-pl” krilima i ode ♦ var. pîlp! [Por.] ♦ rum. pâl

pîlariĭa șărpeluĭ [akc. pîlariĭa șărpeluĭ] (sint.) — (mik.) sunčanica, gljiva (Lepiota procera) ∎ pîlariĭa șărpeluĭ sa kunuașće pi un ińel kare are pi kuadă, la un źeĭśt supt pîlariĭe — sunčanica se poznaje po prstenu koji ima na dršci, na jedan prst ispod šeširića ∎ pîlariĭa șărpeluĭ ĭe śuparkă mînkatuare kare dă pin frunḑă, kaḑută pi marźińiļi lu ogașăļe munțășć, da sa puaće gasî șă pi ļivĭeḑ — sunčanica je jestiva gljiva koja raste u opalom lišću na obalama planinskih potoka, a može se naći i na livadama ∎ pîlariĭa șărpeluĭ đi pi lînga ogașă, mult ĭe măĭ dulśe đi kît a đi pi ļivĭeḑ — sunčanica sa potoka mnogo je slađa od one sa livada ∎ pîlariĭa șărpeluĭ — „zmijin šešir” [Por.] ♦ rum. pălăria șarpelui

pîlariĭe (mn. pîlariĭ) [akc. pîlariĭe] (i. ž.) — šešir ∎ pîlariĭa n-a fuost kaśulă batrînă la Rumîńi nuoștri, kă iĭ tuoț a dus kăśuļ đi lînă șî vara șî ĭarna — šešir nije bila stara kapa kod naših Vlaha, jer su oni nosili svi šubare i leti i zimi ∎ pîlariĭe a dus măĭ întîń gîzdoćińi, kare s-a domńit dukîndu-să đes pin oraș — šešir su prvi nosili bogataši koji su se pogospodili idući često u varoš ∎ ađet a fuost pîlariĭa sî sa dukă numa pănă la Sîntamariĭa Mikă — običaj je bio da se šešir nosi samo do Male Gospojine [Por.] ♦ rum. pălărie ♦ etim. < lat. *pariólum [cuv. celtic]

pîlg [akc. pîlg] (i. s.) ● v. pîlk [Por.] ♦ rum. pâlc

pîlk (mn. pîlkurĭ) [akc. pîlk] (i. s.) — jato, gomila, skup ∎ a zburat un pîlk đi śuara, șî sa slubaḑî în aratură — poletelo je jato vrana, i spustilo se na oranicu ♦ var. pîlg (Tanda) ♦ sin. gramadă, spuḑă [Por.] ♦ dij. var. pîlg [Crn.] ♦ rum. pâlc ♦ etim. < slov. plŭkŭ

pîlńiĭe (mn. pîlńiĭ) [akc. pîlńiĭe] (i. ž.) — (zast.) levak ∎ în Tanda supt Guol aĭ batrîń la tolśerĭ a ḑîs pîlńiĭe — u Tandi pod Deli Jovanom stari su levak zvali plnjije ♦ sin. tolśerĭ, finkă [Por.] ♦ rum. pâlnie ♦ etim. < slov. puniti

pîlpîi (ĭuo pîlpîĭ, ĭel pîlpîĭе) [akc. pîlpîi] (gl. p.) — lepetati a. mahati šumno krilima ∎ kokuoșu întîń pîlpîĭe đin îăripĭ, pă atunśa kîntă — petao prvo lepeće krilima, pa onda peva b. mlatarati rukama ∎ śe pîlpîĭ đin mîń, kopiļe, vrĭeĭ sî zbuorĭ? — što mlataraš rukama, dete, hoćeš da poletiš? [Por.] ♦ rum. pâlpâi

pîngańi (ĭuo pîngańesk, ĭel pîngańașće) [akc. pîngańi] (gl. p. ref.) — (ver.) opoganiti, obesvetiti; oskrnaviti ∎ sa pîngańașće ku vuorbe urîće, śeva śe ĭe sprimit sî sa đa đe pomană — oskrnavi se ružnim rečima nešto što je spremno da se deli za dušu ♦ sin. spurka, pogovori [GPek]

pîńa uoilor [akc. pîńa uoilor] (sint.) — (bot.) bela rada (Bellis perennis) ∎ pîńa uoilor ĭe buĭađe đi ļivađe, ku fluarĭa albă șî mižluoku galbin — bela rada je livadska biljka sa belim cvetom i žutim središtem ∎ đin pîńa uoilor fĭaćiļi a-mpļećit kunună ș-a duso în kap pi la Sînźorḑ — od bele rade devojčie su plele venac i nosile ga na glavi oko Đurđevdana [Por.]

pîńe (mn. pîń) [akc. pîńe] (i. ž.) — (nutr.) hleb; pogača ∎ pîńa sa faśe đin fańină đi grîu, da đimult s-a fakut șî đi sakară șî uorḑ — hleb se pravi od pšeničnog brašna, a nekad se pravio i od raži i ječma ∎ rumîńi aĭ batrîń n-a mînkat đes pîńe, n-a fuost grîu șî pîńa s-a plumađit numa pi la prazńiśe șî la pomĭeń — stari Vlasi nisu često jeli hleb, žita nije bilo i hleb se mesio samo za slave i daće ∎ dupa grîu đi prazńik lumĭa đin Poreśa s-a dus pi piśuare la Kraĭna ș-a dus grîu în trășć pi șîaļe — po žito za slavu ljudi su išli peške u Krajinu, i donosili žito u torbama na leđima ∎ pîńa s-a kuopt în śirińe la kamin, da kînd a trăbuit măĭ mult, s-a kuopt la koptuorĭ — hleb se pekao u crepulji na kaminu, a kad je trebalo više, pekao se u hlebnoj peći ∎ bun ka pîńa — dobar kao hleb ∎ fańină đi pîńe — hlebno brašno [Por.] ♦ dij. var. pîĭne (Šipikovo) [Tim.] ♦ dij. sin. pită [Buf.] ♦ rum. pâine ♦ etim. < lat. panem

pîr (uzv.) — (onom.) prr, zvuk škripe, prštanja ∎ ĭarna, pokńașće ļemnu-n duos da supt piśuare „pîr-pîr”, pîrîĭe zapada-ngețată — zima, puca drvo u šumi a pod nogama „prr-prr”, škripi zamrznuti sneg [Por.] ♦ rum. pâr

pîrai (ĭuo pîrîĭ, ĭel pîrîĭe) [akc. pîrai] (gl.) — (onom.) prštаti, pucketati, škripati ∎ pîrîĭe zapada îngețată supt piśuare, pîrîĭe krĭenźiļi uskaće kînd sa aļargă pin duos — škripi zaleđeni sneg pod nogama, pucketaju suve grančice kad se trči kroz šumu [Por.] ♦ rum. pârâi

pîraulă (mn. pîrauļ) [akc. pîraulă] (i. ž.) (pej.) — kurva, žena lakog morala ∎ pîraula ĭe kurveșćină, muĭare đi pi drumo-l mare; nare ńiś un lukru, mĭarźe đi la uom la uom — paraula je kurvetina, uličarka, bez ikakvog posla; ide od čoveka do čoveka [Por.] ♦ rum. paraulă

pîrće (mn. pîrće) [akc. pîrće] (i. ž.) — prtina ∎ pîrće ĭe poćakă, strabatută pin zapadă — prtina je staza probijena kroz sneg ∎ kînd ĭe zapada mare, pîrća sa strabaće pin întrĭeg — kad je sneg veliki, prtina se probija kroz celac [Por.] ♦ rum. pârte ♦ etim. < srb. prtina

pîrdańik (pîrdańikă) (mn. pîrdańiś, pîrdańiśe) [akc. pîrdańik] (prid.) — (rel.) proklet; đavolast ∎ pîrdańiku đi kopil, ĭară faśe nîsarîmbe — đavolasto dete, opet pravi vragolije ∎ śe să fakă, sîrmanu, kînd pîrdańika đi ursă așa l-a ursat — šta da radi, jadnik, kad ga je prokleta sudbina tako osudila ∎ pîrdańika đi vakă, ĭară s-a bagat în dîtaļină — prokleta krava, opet je ušla u detelinu ♦ sin. blîstamat [Por.] ♦ rum. pârdalnic

pîrîu (mn. pîrîĭe) [akc. pîrîu] (i. s.) — potok ∎ pin satu nostu treče un pîrîu, kare pista vară sakă — kroz naše selo protiče potok, koji leti presušuje [Kmp.] ♦ dij. sin. ogaș [Por.] ♦ rum. pârâu ♦ etim. < alb. përrua

pîrlomaće (mn. pîrlomăś) (i. ž.) — prelamača ∎ pîrlomaće a ḑîs Rumîńi aĭ batrîń la fĭeļ đi pușkă kare s-a frînźe pista mižluok, kînd sa umpļe ku gļuonțurĭ — prelemačom su stari Vlasi zvali vrstu puške koja se prelamala preko polovine, kad se punila mecima [Por.] ♦ etim. < srb. prelamača

pîrloźi (ĭuo pîrloźesk, ĭel pîrloźașće) [akc. pîrloźi] (gl. p. ref.) — (agr.) parložiti, zapustiti ∎ saćiļi sa pustîșat, kmpîĭa sa pîrloźit, nuĭe ńimik đin țara nuastră — sela su opustela, polja su se zaparložila, ništa od naše države [Por.] ♦ rum. pârlogi

pîrluog (mn. pîrluaźe) [akc. pîrluog] (i. m.) — (agr.) parlog ∎ pîrluog ĭe luok lasat să ođińaskă un an đi ḑîļe ńiarat, or lasat đi tuot, kî n-are kare să-l lukre — parlog je njiva ostavljena godinu dana da odmori nepoorana, ili napuštena sasvim jer nema ko da je obrađuje ♦ var. pîrluagă ♦ var. pîrlag (Tanda) [Por.] ♦ rum. pârlog ♦ etim. < slov. parlog

pîrļi (ĭuo pîrļesk, ĭel pîrļiașće) [akc. pîrļi] (gl. p. ref.) — oprljiti, osmuditi; spaliti ∎ a șaḑut apruape đi fuok, șî s-a pîrļit pi o parće koźa bińe — sedeo je blizu vatre i oprlio je jednu stranu prilično dobro ♦ sin. arđe [Por.] ♦ rum. pârli ♦ etim. < bug. părlja; srb. prljiti

pîrļitură (mn. pîrļiturĭ) [akc. pîrļitură] (i. ž.) — zgarište, oprljetina, oprljeno mesto ∎ padurĭa pļińa đi pîrļiturĭ — šuma je puna zgarišta ♦ sin. arsură [Por.] ♦ rum. pârlitură

pîrpak (mn. pîrpaśe) [akc. pîrpak] (i. s.) — poluga, motka, tojaga; palija ∎ pîrpak ĭe o palugă đi ļiemn skurtă șî gruasă, ku kare s-a-npiđekat karu đi vaś, kînd a mĭers înkarkat pi stîrmină — prpak je kraća i jača motka kojom su se zaprežna kola kočila na nizbrdici ∎ kînd vrĭeĭ s-înpĭađiś karu, pîrpaku ăl petrĭeś pin spiță lu ruoțîļi đi-napuoĭ, bîrabar ku uosiĭa, șă-l ļieź ku sfuara să nu piśe — kad hoćeš da zakočiš kola, prpak gurneš kroz spice zadnjih točkova, uporedo sa osovinom, i vežeš ga konopcem da ne spadne ∎ ku pîrpak ć-ažuț kînd trăbe să mișć đin luok śuava grĭeu — prpakom se pomažeš kada treba da pomeriš s mesta nešto teško ∎ đin patru krĭenź ļegaće la vîr șă pusă pista porkuoń, sa faśe pîrpak kare țîńe porkuońu să nu-l sprînžaskă vîntu — od čeiri grane vezane na vrhu i stavljene preko stoga, pravi se lemez koji drži stog da ga ne rasturi vetar[Por.] ∎ pîrpaku a fuost un fĭeļ đe pĭađikă bătrîńaskă đe karu đe viće — prpak je bila jedna vrsta starinske kočnice za zaprežna kola (Bučje) [Crn.] ∎ pîrpak ĭe śumag mare ku kare puoț să baț śe vrĭeĭ — prpak je velika motka sa kojom možeš da mlatiš šta hoćeš (Debeli Lug) [GPek] ♦ var. părtak ♦ sin. dorîngă, palugă, par, pîrg, pražînă, śumag [Por.] ♦ rum. pălpag

pîrporiță (mn. pîrporiț) [akc. pîrporiță] (i. ž.) — (tehn.) paprica ① drvena ili metalna poluga na vrhu vodeničkog vretena ∎ pîrporița sa puńe supt pĭatra muori a đi sus, într-o gaură skobită pi masura ĭeĭ în pĭatră, șî-n ĭa sa bagă vîru fusuluĭ, șă învîrćiașće pĭatra — paprica se stavlja pod gornji vodenički kamen, u jedno ležište izdubljeno u kamenu po njenoj meri, i u nju ulazi vrh vodeničkog vretena i okreće kamen ∎ pîrporița akuma sa faśe đi fĭer, da đimult a fuost đi ļiemn, șî aĭa la uńi luokurĭ đin duauă blanuță pusă-n kruś, să fiĭe măĭ țapîn — paprica se danas pravi od gvožđa, a ranije je bila od drveta, i do od dve drvene daščice postavljene unakrst, da bude jače (Rudna Glava) ♦ sin. gižăĭ (Tanda) ② korice, drveni žljeb ispod vodeničnog koša ∎ pîrporița ĭe žgĭab đi ļiemn ļegat supt kuoš, în kare vin buobiļi đin kuoș, șî pi kare ăl zgîndură śuokîtu sî piśe buobiļi-n gaura pĭetri — paprica je drveni žljeb vezan ispod koša, u koji dolaze zrna iz koša, i koga trese čeketalo da bi zrna padala u otvor vodeničnog kamena (Tanda) [Por.] ♦ rum. pârpăriţă ♦ etim. < slov. prŭprica; ukr. perepelyća; ? lat. perpello

pîrpur (mn. pîrpure) [akc. pîrpur] (i. s.) — (med.) osip, koprivnjača (Urticaria) ∎ kopilu s-a umplut đi pîrpur pi mîń, șî numa sa skarpină una-ntruuna, kî sa vaĭtă kă-l manînkă — dete je puno osipa po rukama, i samo se češe neprestano, jer se žali da ga svrbi ♦ sin. bluož [Por.] ♦ rum. purpură ♦ etim. < lat. purpura

pîrś¹ (mn. pîrśurĭ) [akc. pîrś] (i. m.) — oplazina ∎ pîrś sa faśe la aratură kănd ĭe pomîntu tare, da plugarĭu n-are țăpeńiĭe să țînă la kuarńe kum trăabe, șî plugu sîare đin brĭazdă ka pîrśu, ș-o șļingă đin brĭazdă đi vrun paș-duoĭ ramîńe ńiarată — oplazina nastaje na oranju kada je zemlja tvrda, a orač nema snagu da vodi plug kako valja, pa plug iskače iz brazde kao jarac, i jedan deo brazde od korak-dva ostaje nepooran [Por.] ♦ rum. pârci

pîrś² (mn. pîrś) [akc. pîrś] (i. m.) — (zool.) jarac ∎ am șapće kapre, ama mi pîrśu o mîrțuagă, n-o să fiĭe ĭeḑ ano-sta — imam sedam koza, ali mi je jarac jedna mrcina, neće biti jarića ove godine [Por.] ♦ rum. pârci ♦ etim. < bug. părč

pîrśi (ĭuo pîrśiesk, ĭel pîrśiașće) [akc. pîrśi] (gl. p. ref.) — ① (zool.) prčiti, pariti, sparivati se (za koze) ∎ kapriļi sa pîrśiesk tuamna — koze se prče u jesen ② (za čoveka) praviti oplazine pri oranju ∎ pîrśu pîrśiașće kapriļi, da uomu pîrśiașe luoku — jarac prči kozi, a čovek „prči” njivu (pravi oplazine) ♦ up. mîrļi [Por.] ♦ rum. pârci

pîrśuakă (mn. pîrśuoś) [akc. pîrśuakă] (i. ž.) — brlja, loša rakija ∎ pîrśuakă ĭe rakiĭa kare nuĭe ńiś đe o trĭabă, măĭdo ka șî pakuta — brlja je rakija koja nije ni za šta, gotovo kao pakota ♦ var. pîśuakă [Por.]

pîrvaļiĭe (mn. pîrvaļiĭ) [akc. pîrvaļiĭe] (i. ž.) — dvorište ∎ pîrvaļiĭe ĭe luok đinainća kășî, îngrađit, or ńingrađit — dvorište je prostor ispred kuće, ograđen ili neograđen ♦ sin. avļiĭe, traușă [Por.] ♦ dij. sin. bătătură [Kmp.]

pîrviță (mn. pîrviță) [akc. pîrviță] (i. ž.) — prvenac, prva rakija koja potekne iz kazana ∎ pîrviță ĭe rakiĭa-ĭa kare kure măĭ întîń kînd pļakă kazanu — prvenac je ona rakija koja prva potekne kada krene kazan ∎ pîrviță ĭe tare ka otraoa, nu sa bĭa numa sa lasă să kure în źuban, kă dupa kîta vrĭame înśiape să mĭargă rakiĭa măĭ muaļe, pă ĭa sa muaĭe — prvica je jaka kao otrov, ne pije se nego se pušta da curi u džban, jer iza nje počne da teče mekša rakija, pa se ona ublaži [Por.] ♦ dij. var. pîrveńak (Topla) [Crn.]

pîržî (ĭuo pîržăsk, ĭel pîržașće) [akc. pîržî](gl. p. ref.) — pržiti; zapržiti ∎ vara uomu, lukrînd în kîmp, sa pîržîașće la suare tota ḑîua — leto se čovek, radeći u polju, prži na suncu po ceo dan ∎ akuma a pîržît la tuoț lukratuorĭ kîći doă uauă, da đi prînḑ o să ļi pîržaskă ḑamă đi varḑă ku karńe — sada je ispržila za svakog radnika po dva jaja, a za ručak će im zapržiti čorbu od kupusa s mesom [Por.] ♦ rum. prăji ♦ etim. < slov. pražiti

pîržîtură (mn. pîržîturĭ) [akc. pîržîtură] (i. ž.) — (nutr.) zaprška ∎ ku pîržîtura sa gaćașće ļegumĭa — zaprškom se gotovi jelo ∎ pîržîtura sa faśe đin śapă, fańină șî piparkă aļină — zaprška se pravi od luka, brašna i aleve paprike [Por.] ♦ rum. prăjitură

pîržoļi (ĭuo pîržoļesk, ĭel pîržoļĭașće) [akc. pîržoļi] (gl.) — (zast.) spaljivati ∎ sa pîržoļit padurĭa sî sa fakă pașćuńe đe viće — spaljivali su se šumarci da se napravi paša za stoku ♦ sin. arđa [Por.] ♦ rum. pârjoli ♦ etim. < mađ. pörzsölni

pîržuol (mn. pîržuaļe) [akc. pîržuol] (i. s.) — požar, paljevina ∎ tuamna sa fak pîržuaļe în grîńișće, sî sa torîaskă pomîntu — u jesen se pale strništa da se nađubri zemljište ∎ ku pîržuaļe s-a fakut pi munće pașćuńe ku ĭarbă bună đi viće — sa požarima su se u planini pravili pašnjaci sa dobrom travom za stoku ♦ up. fuok [Por.] ♦ rum. pârjol

pîsarĭesk (pîsarĭaskă) (mn. pîsarĭesșć, pîsarĭașće) [akc. pîsarĭesk] (prid.) — (ornit.) ptičji ∎ rasună padurĭa đi kînćik pîsarĭesk — odjekuje šuma od ptičje pesme ∎ zburatura pîsarĭaskă — ptičji let ♦ var. păsarĭesk, păsărișć ∎ (med.) vlașî păsărișć — ptičji crvi [Por.] ♦ rum. păsăresc

pîsaruoĭ (mn. pîsaruaĭe) [akc. pîsaruoĭ] (i. s.) — (rel.) ptičurina, pasaroj ∎ pîsaruoĭ ĭe pasîrĭe ńagră ku ćuoku đi fĭer, kare sîare la-l muort pi drumu đi raĭ — pasaroj je crna ptica sa gvozdenim kljunom, koja napada pokojnika na putu za raj ∎ în pîsaruoĭ s-a profak aĭ muorț kare a murit ńibućeḑaț, dupa iĭ kopiĭ lupadaț, șî insă lu kare ńima nu dă đi pomană — u pasaroje se pretvaraju oni koji su umrli nekršteni, zatim pobačena deca, i osobe kojima niko ne daje pomane ∎ đi sî nu spomînće pĭ-al muort, la păsîrĭ ńagre în Porĭeśa sa dă kolak đi pomană, adîns fakut ’đi pîsaruoĭ’ — da ne bi plašili pokojnika, crnim pticama se u Poreču na pomanama namenjuje kolač, posebno napravljen ’za pasaroje’ ∎ kolaku đi pîsaruoĭ ĭe fakut đin šapće boboluașă fara ńiś un sămn pi ĭaļe — kolač za ’pasaroje’ sastoji se od sedam kuglica, bez ikakvih šara na njima ∎ kolaku ’đi pîsaruoĭ’ kînd sa dă đi pomană, nu sa dă la ńima-n mînă, numa sa lapîdă pista kap în traușă, să-l manînśe kîńi or gaińiļi — kolač ’za pasaroje’ kad se namenjuje, ne daje se nikom u ruke, nego se baca preko glave u dvorište, da ga pojedu psi ili kokoške ♦ var. păsaruoĭ [Por.] ♦ rum. păsăroi

pîșļa [akc. pîșļa] (i. m.) — severac ∎ pîșļa ĭe în Mlaoa vînt kare baće dă la întuńerik — pišlja je u Mlavi vetar koji duva sa severa ∎ pîșļa ĭe un vînt dă kare îngĭață ińima în uom dă ĭeal — pišlja je vetar od koga se ledi srce u čoveku ∎ kînd baće pîșļa șuiră krĭanźiļi în ļemn — kad duva pišlja sviraju grane na drvetu ♦ sin. dunărĭanțu [Mlava] ♦ dij. sin. đi țîganu [Por.]

pîśuakă [akc. pîśuakă] (i. ž.) ● v. pîrśuakă [Por.]

pîśuos (pîśuasă) (mn. pîśuoș, pîśuasă) [akc. pîśuos] (prid.) — ① (color) zagasit; sivkast ∎ vînît pîśuos — golubije plavo ∎ śuară pîśuasă — modrovrana ② (zast.) smrdljiv ∎ kuĭbu lu śuară pîśuasă rău puće, đ-aĭa s-a ḑîs kî ĭe pasîrĭe pîśuasă — gnezdo modrovrane jako smrdi, zato se govorilo da je modrovrana smrdljiva ptica [Por.] ♦ rum. pucios ♦ etim. < lat. *puteosus

pîtpalak¹ (mn. pîtpalaś) [akc. pîtpalak] (i. m.) — (ornit.) (onomat.) prepelica (Coturnix communis) ∎ pîtpalaku fuźe pin ļivađe, n-o-l prinḑ fara pușkă — prepelica beži po livadi, ne možeš je uloviti bez puške [GPek] ∎ pîtpalaku ĭe o pasîrĭe mikă, sa kuĭbarĭaḑă prăn ļiveḑ — prepelica je mala ptica, gnezdi se po livadama (Boljetin) ∎ đemult s-a adunat uauļi lu pîtpalak, a fuost ļak đi ńiskaĭ buaļe kopilarĭeșć — nekad su se skupljala prepeličina jaja, bila su lek za neke dečje bolesti (Tanda) ♦ sin. potrńiśe [Por.] ♦ dij. var. piptălakă (Mala Kamenica) [Dun.] ♦ rum. pitpalac

pîtpalak² (mn. pîtpalaś) [akc. pîtpalak] (i. m.) — (ornit.) slepi miš (Plecotus auritus, Nyctalus noctula) ∎ pîtpalaśi traĭesk pin pĭeșćire, ḑîua duorm da sara ĭasă șî zbuară să prindă mușć — slepi miševi žive po pećinama, danju spavaju a uveče izlaze i lete da hvataju mušice (Rudna Glava, Crnajka) [Por.] up. iļiļak, potrńiśe

pîșkovi (ĭuo ma pîșkovĭesk, ĭel sa pîșkovĭașće) [akc. pîșkovi] (gl. p. ref.) — (o voću) gnjiti, omekšavati usled prezrevanja ∎ puamiļi sa pîșkovĭesk kînd sa muaĭe kî sa kuok prĭamult în ļemn — voće ugnjili i smekša kad predugo zri na drvetu ∎ pruńi sînt pļiń đi pruńe pîșkoviće, kă n-avut kare să ļi aduńe — šljivar je pun gnjilih šljiva, jer nije imao ko da ih sakupi [Por.] ♦ rum. pâșcăvi

pîșkovit (pîșkovită) (mn. pîșkoviţ, pîșkoviće) [akc. pîșkovit] (prid.) — (o voću) gnjio ∎ s-a dus ku puame pîșkoviće la piĭaț, șă n-a vindut ńimika — otišao je na pijac sa gnjilim voćem, i nije prodao ništa [Por.] ♦ rum. pâșcăvit

pîșku (mn. pîșkurĭ) [akc. pîșku] (i. m.) — (med.)(zast.) proliv ∎ l-a lovit pîșku, șî sa duśe în ișîtuare pintru ĭel una-ntru-una — dobio je proliv, i ide u nužnik poradi sebe svaki čas ♦ sin. kufurĭală, kîkalare ♦ var. pîșka (Tanda) [Por.]

pîșļaće (mn. pîșļeț) [akc. pîșļaće] (i. m.) — (zoo.) puh (Glis glis) ∎ pîșļaćiļi ĭe o žuavină padurĭaļńikă śe samînă la șobuol ku kuada ka vîrveriță — puh je šumska životinja koja liči na pacova sa repom veverice ∎ pîșļaćiļi faśe kuĭb în ļemn — puh se gnezdi na drvetu ∎ pîșļaćiļi ĭe žuavină nopțaskă, ka șî ćușu — puh je noćna životinja, kao i sova ∎ pîșļețî sa arańesk ku puĭ đi pasîrĭ, ku mugur, ku samînțîșu buĭeḑîlor, ku puame sîrbaćiśe — puhovi se hrane mladuncima ptica, pupoljcima, semenjem biljaka, divljim voćkama ∎ pîșļaćiļi faśe în tuot fĭeļu — puh se ogašava na razne načine ∎ fakînd kimîta ka pîșļaćiļi, Sîrbi a rîźîļit Rumîńi, zberînd dupa iĭ ’Vla-Vla-pîș-pîș!’, pintru śe Rumîńi întođeuna s-a batut ku iĭ — imitirajući puhove, Srbi su se sprdali sa Vlasima, vičući za njima ’Vla-Vla-piš-piš!’, zbog čega bi se Vlasi redovno potukli sa njima [Por.] ♦ rum. pâș

pĭaćik (mn. pĭaćiśe) [akc. pĭaćik] (i. s.) — zakrpa, parče ∎ a fuost atîta đi sarak đi țuaļiļi luĭ a fuost numa pĭaćik pi pĭaćik — bio je toliko siromašan da je njegovo odelo bilo samo zakrpa na zakrpu [Por.] ♦ rum. petic ♦ etim. < lat. pittacium

pĭađikă (mn. pĭađiś) [akc. pĭađikă] (i. ž.) — ① (tehn.) kočnica ∎ nu kućeḑ sî mĭerź ku karu pi rîpiļi nuaștre, dakă n-aĭ sprimită vro pĭađikă — ne možeš da ideš kolima po našim vrletima, ako nemaš spremnu neku kočnicu ∎ pĭađikă la kar đi vaś a fuost đemult: pîrpak, pivă șî prenț — kočnice na volovskim kolima nekada su bile: prečka, piva i prenc ② zapletka ∎ pĭađikă ĭe kînd tu mĭerź, or aļerź, da vrunu ăț puńe piśuoru, șă tu daĭ în piśuoru luĭ șă kaḑ în kurișkapće — zapletka j kada ti ideš, ili trčiš, a neko ti podmetne nogu, pa ti udariš u nju i padneš naglavačke ♦ up. pivă, pîrpak, prenț, oprituare [Por.] ♦ rum. piedică ♦ etim. < lat. pedica

pĭaļe (mn. pĭeĭ) [akc. pĭaļe] (i. ž.) — ① koža (kod ljudi i životinja) ∎ đizbrakat în pĭaļe — go, nag ∎ ud pîn-la pĭaļe — mokar do kože ∎ ĭî sa zbrśit pĭaļa — naborala mu se koža ∎ ț-a roșît pĭaļe đi suarĭe — pocrvenela ti je koža od sunca ∎ pĭaļe đi karîăbĭ — koža za gajde ∎ la tuobă sî puńe o pĭaļe đi ĭed, șî una đi mńel — na bubanj se stavlja jedna jareća, i jedna jagnjeća koža ② (fig.) ∎ a ramas în pĭaļa guală — ostao je samo sa golom kožom, osiromašio je, propao ∎ a pus pĭaļa în luoku luĭ — podmetnuo je kožu umesto njega: preuzeo je tuđu krivicu ∎ ĭa fakut pĭaļa tuobă — od kože mu je načinio bubanj: istukao ga je dobro ∎ ći manînkă pĭaļa — svrbi te koža: hoćeš batine ∎ mi śudă đ-aș ĭașî đin pĭaļe — krivo mi je toliko, da bih iz kože iskočio ♦ var. pĭeļe (Valakonja, Savinac) [Crn.] ∎ a dat pĭaļa — „dao kožu”, uhvatili ga, otkrili ga u nekom nedozvoljenom poslu (poređenje sa životinjom kojoj oderu kožu kada je uhvate) ∎ ku pĭaļa gruasă — debelokožac ♦ (demin.) pĭelkuță — kožica ♦ (klet.) Kopiļe, trasńirĭa-n pĭelkuța-tĭa! — Dete, grom ti spalio kožicu! [Por.] ♦ dij. var. pĭeļe, pťeļe ∎ pťeļe uskată — suva koža ∎ pťeļa ďe pork — svinjska koža ∎ a rămîns în pťeļa goală — (fig.) ostao je go, osiromašio je [Kmp.] ♦ rum. piele ♦ etim. < lat. pellis

pĭapćin (mn. pĭapćiń) [akc. pĭapćin] (i. m.) — češalj ∎ muĭeriļi s-a pipćenat ku pĭapćin đi ļemn — žene su se češljale češljem od drveta ♦ var. pĭepćin (Tanda) [Por.] ♦ rum. pieptăn ♦ etim. < lat. pecten

pĭapin [akc. pĭapin] (i. m.) ● v. pĭepin [Por.] ♦ rum. pepene galben ♦ etim. < lat. pepo, *pépinis

pĭarđe (ĭuo pĭerđ, ĭel pĭarđe) [akc. pĭarđe](gl. p. ref.) — gubiti, izgubiti ∎ tare bun păkurarĭ nu pĭarđe uoiļi đin uokĭ pista tota ḑîua — jako dobar pastir ne gubi iz vida ovce preko celog dana ∎ muoșu a fîntîrezît, kîć-o dată atîta sa pĭarđe đi nu șćiĭe ńimika đi ĭel — čiča je izlapeo, ponekad se toliko gubi da ništa ne zna o sebi ♦ var. perđa [Por.] ♦ rum. pierde ♦ etim. < lat. perdere

pĭarsîk (mn. pĭarsîś) [akc. pĭarsîk] (i. m.) — (bot.) breskva, drvo; šeftelija (Prunus persica) ∎ pĭarsîku al batrîn a fuost ļemn slab, mik, supțîre, dakă n-avut rîveńală đestulă, ĭut s-a uskat — naša stara breskva bila je slabo drvo, nisko, tanko, ako nije imalo dovoljno vlage, brzo se sušilo [Por.] ♦ rum. persic ♦ etim. < lat. pĕrsĭca

pĭarsîkă (mn. pĭarsîśe) [akc. pĭarsîkă] (i. ž.) — (bot.) breskva, plod ∎ puama lu pĭarsîka nuastră a batrînă a fuost mikă, galbină șî flokuasă, ama dulśe ka mńarĭa — plod naše stare breskve bio je mali, žut i dlakav, ali sladak kao med [Por.] ♦ rum. persică

pĭașće (mn. pĭeșć) [akc. pĭașće] (i. m.) — (iht.) riba ∎ pĭașće pruaspîd — sveža riba ∎ taśe ka pĭașćiļi — ćuti kao riba ∎ ḑamă đi pĭașće — riblja čorba ∎ fakut ka pĭașćiļi — ribolik [Por.] ♦ rum. pește ♦ etim. < lat. piscis

pĭată (mn. pĭaće) [akc. pĭată] (i. ž.) — pega, mrlja ∎ pi firĭa iĭ ĭe pĭată lînga pĭată — na njenom licu je pega do pege [Por.] ♦ dij. var. pată [Kmp.] ♦ rum. pată

Pĭatra-npreunată [akc. Pĭatra-npreunată] (i. ž.) — (geog.) (top.) Kamena kapija, prerast u blizini Majdanpeka ∎ Pĭatra-npreunată ĭe numiļi rumîńesk alu Prerast lînga Măĭdan — Kamena kapija je vlaški naziv Prerasta u blizini Majdanpeka ♦ sin. Prerast [Por.]

pĭatră¹ (mn. pĭetre) [akc. pĭatră] (i. ž.) — (geol.) kamen, stena ∎ pomîntu ĭe đi lukrat, da pĭatra ĭe uosu pomîntuluĭ — zemlja je za obradu, a kamen je kost zemlje ∎ pĭatră maruntă — sitan kamen ∎ pĭatră đi var — krečnjak ∎ pĭatră vînîtă — plavi kamen (bakar sulfat) ∎ pĭatră skumpă — dragi kamen ∎ pĭatră đi muară — vodenični kamen ∎ pĭatră đin rîu — rečni kamen [Por.] ♦ rum. piatră ♦ etim. < lat. petra

pĭatră² (mn. pĭetre) [akc. pĭatră] (i. ž.) — grad, tuča ∎ pĭatra śe baće đin śerĭ ĭe pluaĭa-ngețată — grad koji bije s neba je zaleđena kiša ∎ kînd baće pĭatra, frînźe tot pi pomînt — kad bije grad, lomi sve na zemlji [Por.] ♦ rum. grindină

pĭatră³ (mn. pĭetre) [akc. pĭatră] (i. ž.) — (rel.) spomenik, nadgrobni kamen, znamen ∎ la noĭ pĭatra la-l mort să puńe lă anu — kod nas se nadgrobni spomeniku pokojniku podiže na godišnjicu smrti [Tim.] ♦ dij. sin. znamîn [Por.] ♦ rum. piatră funerară

pĭelmeḑa [akc. pĭelmeḑa] ● v. împalma [Por.] ♦ rum. pĭelmez

pĭeļe [akc. pĭeļe] (i. ž.) ● v. pĭaļe [Crn.] ♦ rum. piele

pĭenđiră (mn. pĭenđirĭ) [akc. pĭenđiră] (i. ž.) — prozor ∎ đișkiđe pĭenđira sî ĭasă fumu đin kasă — otvori prozor da izađe dim iz kuće ∎ înkiđe pĭenđira sî nu să baźe bîzîĺi în luntru — zatvori prozor da ne uđu muve unutra [Crn.] ♦ dij. sin. ferĭastă [Por.] ♦ dij. sin. ğam [Kmp.]

pĭepin (mn. pĭepiń) [akc. pĭepin] (i. m.) — (bot.) dinja (Cucumis melo) ∎ pĭepinu ĭe un duļaće ku kuaža rîpată șî ku mńeḑu galbin, dulśe ka mńarĭa — dinja je dulek sa rapavom korom i žutim mesom, slatkim kao med ♦ var. pĭapin (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. pepene

pĭept (mn. pĭepturĭ) [akc. pĭept] (i. s.) — (anat.) grudi ∎ pĭeptu ĭe parća đinainće alu trupu uomuluĭ, đi la gît pănă la burik — grudi su prednja strana čovekovog trupa, od grla do pupka ∎ (izr.) ma duare în pĭept — bole me grudi ∎ (izr.) ma astupă în pĭept — steže me u grudima ∎ ma îngaură în pĭept — probada me u grudima ∎ muĭarĭa la pĭept are țîță — žena na grudima ima sise [Por.]

pĭeptar (mn. pĭeptarĭ) [akc. pĭeptar] (i. m.) — prsluk, pulovar ∎ pĭeptar ĭe țuală barbațîaskă, fara mîńiś, astrukă numa pĭeptu șî șîaļiļi — pulover je muški haljetak bez rukava, koji pokriva samo grudi i leđa ♦ up. điemper [Por.] ♦ rum. peptar

pĭerdut (pĭerdută) (mn. pĭerduţ, pĭerduće) [akc. pĭerdut] (prid.) — izgubljen ∎ vrĭame pĭerdută điźaba — vreme izgubljeno uzalud ∎ uom pĭerdut — izgubljen čovek ∎ pîkurarĭu adurmit, da uoĭļi s-a pĭerdut în padurĭe — čobanin je zaspao, a ovce su se izgubile u šumi [Por.] ♦ rum. perdut

pĭerđală (mn. pĭerđaļe) [akc. pĭerđală] (i. ž.) — gubljenje, nestajanje; gubitak ∎ kînd mîń vićiļi đinđeparće la bîlś, aĭ mare pĭerđală la kîntarĭ, kî ĭaļe slabĭesk kînd mĭerg mult — kad teraš stoku izdaleka na vašar, imaš veliko gubljenje na meri, jer stoka slabi kad dugo hoda ♦ var. perđală ♦ var. pĭerđare [Por.] ♦ rum. pierdere

pĭerĭ (mn.) [akc. pĭerĭ] (i. ž.) — (zool.) vlasi, valjkasti crvi ∎ pĭerĭ sînt vĭermĭ, supțîrĭ ka păru đin kap — vlasi su crvi tanki kao vlat kose ♦ sin. vlaș, gușă [Por.] ♦ rum. peri

pĭeșkarĭ (mn. pĭeșkarĭ) [akc. pĭeșkarĭ] (i. m.) — (iht.) ribar, ribolovac ∎ pĭeșkari aĭ batrîń n-a șćut đi ungiță, pĭeșći pi rîu a prins ku mîńiļi, ș-aĭa măĭ đes a fakut kopiĭi — stari ribolovci nisu znali za udicu, ribe su na reci lovili rukama, i to su najčešće činila deca ∎ kînd a trăbuit pĭeșć măĭ mulț, kum a fuost đi prazńiku đi puost, atunśa s-a dus aĭ batrîń dupa pĭeșć, ș-aĭa nuapća — kada je trebalo više ribe, kao za posne slave, onda su u rubolov odlazili stariji, i to noću [Por.] ♦ rum. pescar ♦ etim. < lat. piscarius

pĭeșťe (mn. pĭeșť) [akc. pĭeșťe] (i. m.) — (iht.) riba (Piscis) ∎ pĭeșťe proaspăt — sveža riba ∎ tače ka pĭeșťiļi — ćuti kao riba ∎ zamă ďe pĭeșťe — riblja čorba [Kmp.] ♦ rum. pește

pĭeśină (mn. pĭeśiń) [akc. pĭeśină] (i. ž.) — (anat.) krtina ∎ pĭeśină ĭe karńe fara ńiśun uos, șî fara slańină — krtina je meso bez kostiju i bez slanine ∎ puorśi kare a țînut aĭ batrîń, s-a arańit în padurĭe, șî kînd s-angrașat, avut numa pĭeśină ćistîtă — svinje koje su držali naši stari, hranile su se u šumi i kad su se gojile, imale su samo čistu krtinu ♦ supr. slańină [Por.] ♦ dij. var. pečiĭe (Šipikovo) [Tim.] ♦ rum. pecie ♦ etim. < maî. pecsenye

pĭetriș (mn. pĭetrișurĭ) [akc. pĭetriș] (i. zb.) — (geog.) kamenjar ∎ pĭetriș ĭe luok pļin đi pĭatră — kamenjar je mesto puno kamenja [Por.] ♦ rum. pietriș

plaći (ĭuo plaćesk, ĭel plaćiașće) [akc. plaći] (gl. p. ref.) — platiti ∎ prĭaskump l-a plaćit — preskupo ga je platio ∎ n-avut bań să plaćaskă tuaće dătoriĭ — nije imao pare da plati sve dugove [Por.] ♦ rum. plăti ♦ etim. < slov. platiti

plaćikă (mn. plaćiś) [akc. plaćikă] (i. ž.) — (iht.) platnica, belica (Rutilus pigus virgo) ∎ plaćika ĭe măĭ mik pĭașće în rîurļi nuaștre — platnica je najmanja riba u našim rekama [Por.] ♦ rum. plătică ♦ etim. < bug. platika

plaćit (plaćită) (mn. plaćiţ, plaćiće) [akc. plaćit] (prid.) — plaćen, isplaćen ∎ lukro-la nuĭe bun plaćit — taj posao nije dobro plaćen ∎ tuot śe ĭe ļegat đi pomana muortuluĭ, trăbe să fiĭe plaćit — sve što je vezano za pokojnikovu daću treba da bude plaćeno [Por.] ♦ rum. plătit

plak (mn. plakurĭ) [akc. plak] (i. s.) — ukus, sviđanje, dopadanje; volja ∎ ĭ-a fuost tare drag đi ĭa, șî-n tođeuna ĭ-a kumparat țuaļe pi plaku iĭ — mnogo ju je voleo, i uvek joj je kupovao odeću po njenom ukusu ∎ nu l-a lasat parințî sî fakă tuot pi plaku luĭ — nisu ga puštali roditelji da čini sve po svojoj volji [Por.] ♦ rum. plac

plastă (mn. plășć) [akc. plastă] (i. ž.) — sklon, deo tora pod kojim se sklanjaju ovce ∎ plastă ĭe luok în strungă kare ĭe austrukat ku tobļe kostîșaće, astrukaće ku paĭe, fĭarigă or pomînt șă propćiće ku źamińe măĭ gruasă — sklon je mesto u ogradi obora koje je natkriljeno iskošenim cepanicama, pokrivenim slamom, papratom ili zemljom i poduprtim podebljim račvama ∎ plasta ĭe đeșkisă kă uoĭļi au lînă șî puot durmĭa șî-n zapadă — sklon je otvoren jer ovce imaju vinu i mogu spavati i u snegu ♦ up. strungă, obuor [Por.] ♦ etim. < srb. plast ?

plaśa (miĭe îm plaśe, lu îĭ plaśe) [akc. plaśa] (gl.) — ① (nutr.) dopadati se, biti po ukusu ∎ nora ćinîră s-a ćemut kă lu suakrî-sa nu-ĭ va plaśa mînkarĭa ś-o gaćașće ĭa — mlada snaja se bojala da se svekrvi neće dopasti hrana koju ona sprema ② (psih.) biti po volji ∎ aĭa ś-a fakut ĭel ku bańi, nu ĭ-a plakut la ńima — to što je on uradio sa novcem, nije bilo po volji nikom [Por.] ♦ rum. plăcea ♦ etim. < lat. placere

plaśintă (mn. plaśinț) [akc. plaśintă] (i. ž.) — (nutr.) plačinta, pita sa sirom i jajima ∎ plaśinta ĭe mare dulśață alu rumîń — plačinta je velika vlaška poslastica ∎ plaśinta sa faśe đin aluvat ku uauă șî ku brînḑă — plačinta se pravi od testa, jaja i sira ∎ aluvatu đi plaśintă sa plumađașće pi fund șî ku sulu sa înćinźe în fuaĭe — testo za plačinte se mesi na loparu i oklagijom razvlači u list ∎ într-o strakină sa sparg uauă șî sa zdrumikă brînḑă șî sa mĭastîkă ku ļingura sî sa fakă kufîrțău — u jednu panicu razbiju se jaja i zdrobi sira i pomeša se kašikom da se napravi nadev ∎ fuaĭa đi aluvat, înćinsă pi fund đi plaśintă, sa mînžîașće ku kufîrțău, șî sa-npîatură în șasă kuolțurĭ — list testa razvučenog na loparu za plačintu, premaže se nadevom, i preklopi u šestougaonik ∎ plaśinta sa friźe ĭn ćigańe — plačinta se prži u tiganju ∎ tuoț rumîńi fak plaśinț la Sîmbîta lu Lazîr, kă krĭed kă Lazîr-ăla a fuost vrun kopil kare a murit đi duoru lu plaśinț — svi Vlasi spremaju plačinte za Lazarevu subotu, jer veruju da je taj Lazar bio neko dete koje je umrlo od želje za plačintama ∎ kînd guod sa-ntîńit ibuomńiśi, ibuomńika la ubuomńiku iĭ ĭ-a fakut plaśinț șî ĭ-a fript puĭu — kad god su se sastajali ljubavnici, ljubavnica bi svom ljubavniku spremila plačinte i ispržila pile [Por.] ♦ rum. plăcintă ♦ etim. < lat. placenta

plată (mn. plăț) [akc. plată] (i. ž.) — plata, nagrada, naknada; primanje ∎ lukră puțîn, da are plată mare — radi malo, a ima veliku platu ∎ lukratuori primĭesk plata la lună — radnici primaju platu mesečno [Por.] ♦ rum. plată ♦ etim. < slov. plata

pleĭvaz (mn. pleĭvază) [akc. pleĭvaz] (i. s.) — olovka, pisaljka ∎ kînd nuoĭ am mĭers la șkuală, n-avut șkolari ńiś pleĭvază ńiś svĭeske, numa a skîržîĭat ku pisaļka pi tabļiță — kad smo mi išli u školu, đaci nisu imali ni sveske ni olovke, nego su škrabali pisaljkom po tablici [Por.] ♦ rum. plaivas ♦ etim. < srb. plajvaz < nem. Bleiweiss

ploiță (mn. ploiț) [akc. ploiță] (i. ž.) — (demin.) kišica, sitna ili slaba kiša ∎ đi źaba lumĭa așćetat pluaĭe, đață numa o ploiță ku doĭ-triĭ struopĭ, șî alta ńimika — uzalud su ljudi čekali kišu, udarila je samo jedna kišica sa dve-tri kapi, i ništa vișe [Por.] ♦ rum. ploiță

ploĭa (ĭuo pluoĭ, ĭel pluaĭe) [akc. ploĭa] (gl.) — kišiti, padati kao kiša ∎ dakă nu va ploĭa măĭ îndată, o sî sa ușće tuot — ako ne bude skoro padala kiša, sve će se osušiti ∎ pluaĭe ka kînd tuorń ku gaļata — kiša lije kao iz kabla ∎ pluaĭe maruntă — sitna kiša ♦ (demin.) ploiță — kišica ♦ (augm.) ploĭuoń — kišurina [Por.] ♦ rum. ploua ♦ etim. < lat. plovere (= pluere)

ploĭuoń (mn. ploĭuańe) [akc. ploĭuoń] (i. s.) — (augm.) kišurina ∎ bun kă ploĭuońo-sta a țînut puțîn, a trekut ĭuta șî n-a fakut mare șćetă la bukaće — dobro je da je ova kišurina kratko trajala, brzo je prošla i nije nanela veliku štetu usevima ♦ sin. sudom [Por.] ♦ rum. ploion

ploĭuos (ploĭuasă) (mn. ploĭuoș, ploĭuasă) [akc. ploĭuos] (prid.) — (o vremenu) kišovit, kišan, pun kiše ∎ ḑîļiļi ploĭuasă țîn una întruuna — kišni dani traju neprekidno ∎ tuamnă ploĭuoasă — kišna jesen ♦ sin. uđiluos ♦ supr. uskat — sušan [Por.] ♦ rum. ploios

plokuon (mn. plokuańe) [akc. plokuon] (i. s.) — (zast.) poklon, dar ∎ s-a fakut đi rușîńe, s-a dus la nuntă fara plokuon — osramotio se, otišao je na svadbu bez poklona ♦ sin. dar [Por.] ♦ rum. plocon ♦ etim. < slov. poklonŭ

plotuog [akc. plotuog] (i. m.) ● v. potluog [Por.] ♦ rum. potlog

pluaĭe (mn. pluoĭ) [akc. pluaĭe] (i. ž.) — kiša ∎ pluaĭa ĭe apă kare kađe đin nuvirĭ în fuarmă đi pikurĭ — kiša je voda koja pada iz oblaka u vidu kapljica ∎ pluaĭa adapă pomîntu sî krĭaskă buĭeḑîļi — kiša natapa zemlju da rastu biljke ∎ ĭastă doa fĭelurĭ đi pluaĭe: a bună, șî a rîa, a rîa vińe ku vînt șî trăsńiće, șî faśe pouađe marĭ — ima dve vrste kiše: dobra i loša, ova loša dolazi sa vetrom i gromovima, i pravi velike poplave (Tanda) [Por.] ♦ rum. ploaie ♦ etim. < lat. *plovia (= pluvia)

plug (mn. plugurĭ) (i. m.) — plug, oruđe za oranje zemlje ∎ plug đi fĭer — gvozdeni plug ∎ plug ku grinđeĭ đi ļiemn — plug sa drvenim gredeljem ∎ plug ku ruoț — plug sa točkovima ∎ plug đi arat pi o parće — plug sa jednim raonikom ∎ plug ku duauă pîărț, plug obrăț — plug sa dva raonika, plug obrtač ∎ plug obrăț avut numa găzdoćińi — plug obrtač imali su samo bogataši ∎ plug đi prașît — plug za preoravanje zemlje između redova posejanih biljaka; plug prašač ∎ kînd daĭ la kukuruḑ ku plugu đi prașît, nu să sapă pintra rîndurĭ — kad koristiš plug prašač, ne treba da se kopa između redova ∎ đi fakut mușuruoń la kukuruḑ, la plugu đi prașît sî pun kormańe — za ogrtanje kukuruza, na plugu prašaču postavljaju se metalna krilca ∎ plug đi zapadă — plug sa raonikom za čišćenje snega na putevima ∎ saćańi a rîńit drumu ku plugu đi zapadă — meštani su očistili put plugom za sneg [Crn.] ∎ atîta am fuost đi saraś, đi ńiś plug n-am avut, l-am luvat înprumut đi la veśiń — toliko smo bili siromašni da ni plug nismo imali, zajmili smo ga od suseda [Por.] ♦ rum. plug ♦ etim. < slov. plugu

plugar (mn. plugarĭ) [akc. plugar] (i. m.) — orač ∎ đi vrĭamĭa aratuluĭ, plugarĭu n-are ođină — u vreme oranja, orač nema odmora [Por.] ♦ rum. plugar

plumb¹ [akc. plumb] (i. m.) — (hem.) ① olovo ∎ plumbu ĭe rău grĭeu, ama ĭe muaļe șî sa topĭașće ļesńe — olovo je teško, ali je meko i lako se topi ∎ đin plumb s-a turnat dramļiĭ đi pușkă la krĭamińe — od olova su se lile dramlije za puške kremenjače ② (fig.) oznaka za tvrdoću ∎ s-a-ntărit pîńa ka plumbu — hleb se stvrdnuo kao olovo [Kmp.] ③ grudva brašna u kačamaku ∎ koļașa nuĭe mistakată kalumĭa, pļină ĭe đi plumbĭ — kačamak nije dobro mešan, pun je grudvi (grudve imaju oblik metka) [Por.] ♦ rum. plumb ♦ etim. < lat. plumbum

plumb² (mn. plumbĭ) [akc. plumb] (i. m.) — (tehn.) metak, projektil ∎ bugarĭu l-a vaḑut ș-a pokńit, ama ĭel, basama, avut ḑîļe: plumbu numa ĭ-a fiońat pi lînga kap — Bugarin ga je video i opalio, ali on je, valjda, imao dane: metak mu je samo fijuknuo pored glave ∎ găuri đi plumbi aĭ ńemțășć ș-akuma sa văd pi parĭețî lu kasa batrînă — rupe od nemačkih metaka i sada se vide na zidovima stare kuće ♦ sin. gļuonț [Por.] ♦ rum. plumb

pluop (mn. pluopĭ) [akc. pluop] (i. m.) — (bot.) topola (Populus) ∎ pluopu ĭe ļemn înalt, dă pi la luokurĭ ku pomînt marunt — topola je visoko drvo, koje raste na sitnom zemljištu ∎ pluopu ĭe ļemn muaļe kare sa lukră ļesńe, ș-aĭ batrîń đin ĭel a fakut skamńe, mĭasă, ușă đi kasă, șî măĭ mulće kare-śe — topola je meko drvo koje se lako obrađuje, pa su stari od nje pravili stolice, sofre, vrata za kuću, i mnogo koje šta drugo ∎ Poĭana ku pluopĭ — Livada sa topolama (top. u Rudnoj Glavai) ∎ pluop trămuratuorĭ — jasika ♦ var. plop [Por.] ♦ rum. plop ♦ etim. < lat. *ploppus (= pop(u)lus

pluop ńegru (mn. pluopĭ ńegri) [akc. pluop ńegru] (sint.) — (bot.) jagnjed, crna topola (Populus nigra) ∎ pluop ńegru ĭe ļemn tare bun đi fakut postăv, mĭasă, skamńe, zastruź — crna topola je drvo jako dobro za izradu korita, sofri, stolica, slanika [Por.] ♦ rum. plop negru ♦ etim. < lat. Populus nigra

pluop trămuratuorĭ (mn. pluopĭ trămuratuorĭ) [akc. pluop trămuratuorĭ] (sint.) — (bot.) jasika (Populus tremula) ∎ pluop trămuratuorĭ ĭe un fĭeļ đi pluop, la kare frunḑa trămură șî la vîntol măĭ slab — jasika je vrsta topole kojoj lišće treperi i na najmanjem vetru ♦ up. Isîkuva [GPek] ♦ rum. plop tremurător ♦ etim. < lat. Populus tremula

pluoskă (mn. pluoșć) [akc. pluoskă] (i. ž.) — buklija, ploska ∎ pluoska ĭe vas đi bĭare pļoskanat, đi ļemn or pomînt, ku kare s-a kĭemat guoșći la nuntă — buklija je pljosnati drveni ili zemljani sud za piće, kojim su se gosti pozivali na svadbu ∎ ĭastă măĭ mulće fĭelurĭ đe pļuoșć: đi ļegat pista umăr, đi dus în mînă, ĭastă șă đe stîklă — ima više vrsta ploski: za nošenje preko ramena, za nošenje u ruci, ima i staklenih ∎ pluoska guovi — mladina buklija ♦ var. pļuoskă (Tanda) [Por.] ♦ dij. sin. fedeleș [Tim.] ♦ rum. ploscă ♦ etim. < bug. srb. ploska

pļană (mn. pļeńe) [akc. pļană] (i. ž.) — grudvica, romuljica brašna u testu ∎ kukoluoș đi faină kare ramîńe pi mîna muĭeri śe plămăđașće, sa kĭamă pļană — grudvica brašna koja ostaje na rukama žene što mesi, zove se pljana ♦ var. pļemiță ∎ pļemiță sînt parśeluță đe plămad kare ramîn ăn postao đe faină dupa plămăđit — plemice su komadići testa koji ostaju u naćvama sa brašnom posle mešenja ♦ var. pļamiḑă (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. pleană

pļeka (ĭuo pļek, ĭel pļakă) [akc. pļeka] (gl.) — poći, krenuti ∎ ăl așćată tuoț să pļaśe, da ĭel înga sa-ndoĭașće — čekaju ga svi da krene, a on se još dvoumi ∎ a pļekat đinluok, kum auḑît vĭasta rîa — krenuo je smesta, čim je čuo lošu vest ♦ sin. porńi [Por.] ♦ rum. pleca ♦ etim. < lat. plicare

pļekare (mn. pļekărĭ) [akc. pļekare] (i. ž.) — polazak ∎ s-a varstar zoriļi, vrĭamĭa ĭe đi pļekare — svanulo je, vreme je za polazak ♦ var. pļekat [Por.] ♦ rum. plecare

pļesńi (ĭuo pļesńesk, ĭel pļesńașće) [akc. pļesńi] (gl. p. ref.) — (o šamaru) udariti, opaliti, zalepiti ∎ kînd ĭ-a pļesńit o palmă, triĭ ḑîļe ĭ-a țîońat urĭakĭa — kad joj je opalio šamar, tri dana joj je zvonilo uvo ♦ ? var. pļusńi [Por.] ♦ rum. plesni ♦ etim. < slov. plesnoti

pļesńit (pļesńită) (mn. pļesńiţ, pļesńiće) [akc. pļesńit] (prid.) — (med.) udaren, ćaknut, blesav ∎ uom pļesńit ĭe lovit đi vro buală — blesav čovek je udaren od neke bolesti ∎ fu kuminće pănă ĭerĭa kopil, da akuma ĭe atîta đi pļesńit đi ńima nu puaće ĭeșî ku ĭel în kîpatîń — beše miran dok je bio dete, a sada je toliko blesav da niko ne može izaći s njim na kraj [Por.] ♦ rum. plesnit

pļesńitură (mn. pļesńiturĭ) [akc. pļesńitură] (i. ž.) — (med.) blesavko ∎ pļesńitură ĭe uom bolnau, kare nuĭe do tuot — blesavko je bolestan čovek, koji nije sasvim ceo [Por.] ♦ rum. plesnitură

pļimba (ĭuo pļimb, ĭel pļimbă) [akc. pļimba] (gl.) — (zast.)(folk.) šetkati se, špacirati; provoditi se, zabavljati ∎ pin oraș, pin Țăļigrad pļimba mi să Janśo-l bat — po varoši Carigradu šetka mi se bekri-Janko ♦ var. proumbla [Por.] ♦ rum. plimba ♦ etim. < lat. perambulare

pļin (pļină) (mn. pļiń, pļińe) [akc. pļin] (prid.) — pun ∎ saku ĭe pļin đi grîu, șî strîns ļegat la gură să nu sa vĭarsă — džak je pun žita, i čvrsto vezan da se ne prospe ∎ înga đi mik a fuost pļin đi gîndurĭ rîaļe — još od malena bi je pun loših ideja ∎ śĭerĭu ĭe pļin đi nuvirĭ ńegri, o să fiĭe pluaĭe îndată — nebo je puno crnih oblaka, biće kiše uskoro [Por.] ♦ rum. plin ♦ etim. < lat. plenus

pļińi (ĭuo pļińesk, ĭel pļińașće) [akc. pļińi] (gl. p.) — (ret.) puniti ∎ rar kare ḑîśe ’pļińi’, măĭ đes s-auđe ’împļińi’ — retko ko govori ’puniti’, češće se čuje ’ispuniti’ ♦ up. împlińi [Por.] ♦ rum. plini

pļiskă (mn. pļiske) [akc. pļiskă] (i. ž.) — (ornit.) pliska, mala siva ptica dugog repa, koja je neprestano u pkretu (Motacilla alba) ∎ pļiska traĭașće pi lînga apă, ńișkînd nuĭe mĭarńikă, numa sîare đi pi pĭatră pi pĭatră, da kuadă-ĭ trîămură în sus-în žuos ka frunḑa la vînt — pliska živi pored vode, nikada ne miruje, samo skakuće s kamena na kamen, a rep joj podrhtava gore-dole kao list na vetru ♦ sin. codabiță (Tanda) [Por.] ♦ rum. plișcă ♦ etim. < srb. pliska

pļuoskă [akc. pļuoskă] (i. ž.) ● v. pluoskă [Por.] ♦ rum. ploscă

pļușći (ĭuo pļușćiesk, ĭel pļușćiașće) [akc. pļușći] (gl. p. ref.) — spljoštiti ∎ a trekut ku karu pista troaka ku vin, ș-a pļușćito đi tuot — prešao je kolima preko tkve sa vinom, i spljoštio je skroz ♦ sin. turći [Por.] ♦ rum. pleoști ♦ etim. < srb. pljoštiti

pļușćit (pļușćită) (mn. pļușćiţ, pļușćiće) [akc. pļușćit] (prid.) — spljošten ∎ kum să nu ma mîńiĭ, kînd ĭ-am dat lavuru, ĭel a fuost întrĭeg, da kînd ĭa mi la întuors, ĭel a fuost tuot pļușćit — kako da se ne ljutim, kad sam joj dala lavor, on je bio ceo, a kad mi ga je ona vratila, bio je sav spljošten ♦ sin. turćit [Por.] ♦ rum. pleoștit

poaće [akc. poaće] (pril.) — možda ∎ poaće o fi șî așa, kum ĭel spuńe — možda je i tako kako on kaže ∎ poaće fi — može biti [GPek] ♦ dij. var. puaće ∎ puaće kă nu puaće, kî ĭe batrîn — možda ne može, jer je star (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. poate

poartă (mn. porț) [akc. poartă] (i. ž.) — vrata, kapija ∎ a gasît tuaće porțîļi đeșkisă la parĭaće — našao je sva vrata širom otvorena ♦ sin. ușa [Por.] ♦ rum. poartă ♦ etim. < lat. porta

Pobražîmĭa [akc. Pobražîmĭa] (i. ž.) — (kal.) Preobraženje ∎ Pobražîmĭa ĭe în tot anu în a noăsprîaśiļa ḑî alu gustarĭ, nu sa mută đin aĭa ḑîuă ńiśkînd — Preobraženje je svake godine devetnaestog dana avgusta, ne menja taj datum nikad ∎ la Porbražîmĭa tuot ś-a kreskut or s-a kuopt stă pi stare — na Preobraženje sve što je raslo ili dozrevalo, stoji u mestu ∎ Pobražîmiļi sînt măĭ grĭa sîrbatuare đi nopîrś, ńiś ața nu sa kućaḑă ļega đi rău luor — Preobraženje je najvažniji zmijski praznik, ni konac se ne sme vezati u strahu od njih ∎ Pobražîmiļi sînt ḑîua sfîntă alu alun, kare ĭe nașu nopîrśilor — Preobraženje je sveti dan leske, koja je zmijski kum ∎ la Pobražîmĭa sa kuļaźe șî sa đeskîntă aluna voĭńiśaskă, kare apîră uamińi đi plumbĭ șî fîrîmaturĭ — na Preobraženje se bere i priprema vojnički lešnik, koji štiti muškarce od metka i povreda ♦ var. Pobražîmĭ, Pobražîmiļi [Por.] ♦ rum. Pobreajen ♦ etim. < slov. Prĕobraženije

poćakă (mn. poćeś) [akc. poćakă] (i. ž.) — staza, puteljak ∎ [Por.] ♦ rum. potecă ♦ etim. < bug. păteka

podgruos [akc. podgruos] (i. m.) ● v. botgruos [Por.]

podmorî (ĭuo podmorăsk, ĭel podmorîașće) (gl.) — primorati, naterati ∎ sîraśiĭa l-a podmorît sî fure — siromaštvo ga je primoralo da krade ♦ sin. mîna [Por.] ♦ etim. < srb. приморати

podmorît (podmorîtă) (mn. podmorîţ, podmorîće) (prid.) — primoran, silom nateran ∎ n-a fi fakut ĭel aĭa ńiśkînd, să n-a fi fuost podmorît — ne bi on to uradio nikad, da nije bnio primoran [Por.]

poduabă (poduabe) [akc. poduabă] (i. ž.) — dronjak, iznošeno ili pocepano odelo ∎ sa vĭađe kî ĭe sarak, kî mĭarźe înbrakat numa în ńișći poduabe — vidi se da je siromah, jer ide obučen samo u nekakve dronjke (Rudna Glava) ∎ poduabă ĭe țuală batrînă, lupadată pi puod — „podoba” je staro odelo, bačeno na tavan (Tanda) [Por.] ♦ rum. podoabă ♦ etim. < slov. podoba

pođală (mn. pođaļe) [akc. pođală] (i. ž.) — šinda, šindra ∎ pođaļe sînt blăń skurće, pusă în rînd pista grînḑîļi puoduluĭ la bîrnarĭață — šindre su kratke daske, redom zakovane preko tavanskih greda na brvnari ∎ pođaļiļi a fuost astrukaće ku vro doa źeĭće đi pomînt, da đi žuos uńi ļ-a vîruit în alb, da alțî nu, șî ĭaļe a fuost ńegriće đi fum — šindre su bile pokrivene sa jedno dva prsta zemlje, a s donje strane neki su ih krečili u belo, a drugi ne, i one su bile crne od dima ∎ pođaļiļi avut la o parće žgĭab, fakut ku vižlă, đi sî puată sî kalśe una pi alta — tavanske šindre su na jednoj strani imale žljeb, izdubljen rendom ćošterom, da bi mogle da najašu jedna na drugu [Por.] ♦ rum. podeală

pođiđi (ĭuo pođiđesk, ĭel pođiđiașće) [akc. pođiđi] (gl. p. ref.) — (o krvi) procuriti, krvariti, prokrvariti ∎ ĭ-a dat numa o pălmuță, da luĭ ĭ-a pođiđit sînźîļi pă nas ka kînd la tăĭat — udario mu je samo šamarče, a njemu je kuljnula krv na nos kao da ga je zaklao ♦ sin. tośi [Rom.] ♦ rum. podidi

pođină (mn. pođiń) [akc. pođină] (i. ž.) — podina ∎ pođina ĭe žumataća klăńi a đi žuos — podina je donja polovina plasta ♦ var. puođină ♦ up. klańe [Por.] ♦ rum. podină

pođișuor (mn. pođișuorĭ) [akc. pođișuor] (i. m.) — (demin.) mostić ∎ a fakut pista ogaș un pođișuor slabuț, n-o sî țînă ńiś lumĭa pi piśuare să trĭakă pista ĭel — podigli u su slabašan mostić preko potoka, neće izdržati ni da ljudi pređu pešice preko njega [Por.] ♦ rum. podișor

pogară (mn. pogărĭ) [akc. pogară] (i. ž.) — (izob.) požarevina ∎ pogară ĭe padurĭe rară fakută ku pîržuol, đi sî sa fakă luok unđe să đa ĭarba đi paskut vićiļi — požarevina je šuma proređena požarom, da bi se stvorilo mesto gde će nići trava za napasanje stoke ♦ sin. arsură [Por.] ♦ etim. < slov. pogoreti (exp. Durlić)

poĭană (mn. poĭeń) (i. ž.) — (geog.) poljana ① proplanak ∎ poĭană ĭe luok kurat în padure ku ĭarbă bună đi paskut, fara ļiamńe — proplanak je čisto mesto u šumi obraslo travom, bez drveća ② poljana, polje; livada ∎ poĭană ĭe luok đeșkis fara ļiamńe, larg șî poļažńik, lasat đi ļivađe or đi aratură — poljana je otvoreno mesto bez drveća, široko i ravno, ostavljeno za livadu ili oranicu [Por.] ♦ rum. poiană ♦ etim. < stsl. полѣна

poĭmîńe [akc. poĭmîńe] (pril.) ● v. păĭmîńe [GPek] ♦ rum. poimâine

pok (uzv.) — (onom.) bum ∎ numa pușka kînd pokńașće s-auđe „pok” or „pak” — samo pușka kad opali čuje se „bum” ili „bam” ♦ var. pak [Por.] ♦ rum. poc

poklad (mn. poklađe) [akc. poklad] (i. s.) — podsedlica, pokrovac pod konjskim sedlom ∎ pokladu sa faśe đin măĭ mulće pîăturĭ, kusuće unđe-unđe să nu sa đisfakă, șî sa puńe la kal supt șaua, sî nu-l bată șaua pi șîaļe — podsedlica se pravi od više ponjava, prišivenih ovde-onde da se ne bi rašile, i stavlja se konju pod sedlom, da ga sedlo ne žulja ♦ up. pokrouț [Por.] ♦ rum. pocladă ♦ etim. < slov. pokladŭ

pokńi (ĭuo pokńesk, ĭel pokńiașće) [akc. pokńi] (gl. p.) — (onom.) pucati ∎ urkașî a pokńit tota ḑîua, da n-a prins ńimika — lovci su pucali ceo dan, a nisu ulovili ništa [Por.] ♦ rum. pocni

pokrouț (mn. pokrouțurĭ) [akc. pokrouț] (i. s.) — pokrovac, deo konjske opreme ∎ pokrouțu ĭe un fĭeļ đi pîătură ku kare sa astrukă kalu đi la gît păn-la kuadă, să nu raśiaskă — pokrovac je vrsta ponjave kojom se pokriva konj od grla do repa, da se ne prehladi ♦ var. prokovăț (Tanda) ♦ up. poklad [Por.] ♦ rum. pocrovăț ♦ etim. < slov. pokrovetĭ; pokrovĩci.

poluog (mn. poluaźe) [akc. poluog] (i. s.) — (agr.) (o žitu) rukovet ∎ poluog ĭe o mînă pļină đi grîu, kare o taĭe sîśiratuorĭu đintr-odată, șă-l lasă pi pomînt să-l aduńe ļegatuori snuopilor — rukovet je svežanj žita, koji žetelac poseče u jedan mah, i ostavi na zemlji da ga pokupe vezači snopova [Por.] ♦ rum. polog ♦ etim. < bug. srb. polog

poluoșće (mn. poluoșć) [akc. poloșće] (i. ž.) — pojata ∎ poluoșća kuprinđe konaśiļi đi uamiń ș-aļi đi viće, la moșîĭe đipartată đi sat — pojata obuhvata konake za ljude i za stoku, na imanju udaljenom od sela ♦ sin. toprak [Por.] ♦ rum. poloște

poļažńik (poļažńikă) (mn. poļažńiś, poļažńiśe) [akc. poļažńik] (prid.) — (geog.) ravan ∎ kînd a kuprins moșîĭa, stramoșî a katat să fîĭe luok poļažńik, șă apruape đi apă — kad su preci zauzimali zemljište, gledali su da bude ravno i blizu vode ♦ sin. putrîvit [Por.] ♦ rum. polejnic ♦ etim. < srb. poležati

poļimi (ĭuo ma poļimĭesk, ĭel sa poļimĭașće) [akc. poļimi] (gl. ref.) — proklijati, niknuti ∎ numa śe s-a poļimit kuolțî lu kukuruḑ, a dat bruma șî ń-a zatrit ruodu — samo što je proklijala klica kukuruza, pala je slana i zatrla nam rod [Por.] ♦ rum. polimi ♦ etim. < srb. pomoliti se ? (exp. Durlić)

pomană (mn. pomĭeń) [akc. pomană] (i. ž.) — (rel.) daća, pomana ∎ pomana ĭe ađet kare sa țîńe șapće ań dupa muarća uomuluĭ — daća je običaj koji se drži sedam godina posle smrti čoveka ∎ pomana kuprinđe pîń șî kolaś fakuț adîns đi pomana muortuluĭ, șî sa ļagă đi ĭel đispre aĭa śi ĭe ĭel șă kum șî kînd a murit — pomana sadrži hlebove i kolače izrađene posebno za određenog pokojnika, i određuju se prema tome ko je bio on i kako i kada je umro ∎ ĭastă un fĭeļ đi kolaś kare sa kĭamă zakuańe — ima jedna vrsta kolača koja se zove zakoni [Por.] ♦ rum. pomană ♦ etim. < slov. pomĕnŭ

pomenaș (mn. pomenaș) [akc. pomenaș] (i. m.) — daćar, učesnik u obredu daće ∎ pomenaș ĭa ăla kare ĭe kĭemat să vińă la pomană — daćar je onaj koji je pozvan da dođe na daću [Mlava]

pomînćan (mn. pomînćeń) [akc. pomînćan] (i. m.) — (zast.) ① zemljoradnik, obrađivač zemlje ∎ aĭ nuoștri aĭ batrîń n-a fuost ńiskaĭ pomînćeń, a trait la munće, kuprinș ku viće, măĭ mult ku oĭariĭa — naši stari nisu bili neki zemljoradnici, živeli su u planini, zauzeti stokom, najviše ovčarstvom ② seljak, žitelj sela ∎ a fuost tare frumuasă ș-a katato baĭețî đin oraș, ama ĭa la urmă s-a mîritat dupa un pomînćan — bila je jako lepa i tražili su je momci iz grada, ali ona se na kraju udala za jednog seljaka ♦ /< pomînt + suf. -ĭan [Por.] ♦ rum. pământean

pomînt (mn. pomînturĭ) [akc. pomînt] (i. s.) — ① zemlja; tle, zemljište ∎ la Kraĭna ĭe pomînt bun, rođituorĭ, da la nuoĭ numa petruańe șî kîrșuaće — u Krajini je zemlja dobra i rodna, a kod nas samo kamenje i krševi ② imovina ∎ kînd s-a-nparțît, ăl mik a kîpatat măĭ mult pomînt, kă a ramas ku parințî sî traĭaskă — kad su se odelili, mlađi je dobio više imovine, jer je ostao sa roditeljima da živi ③ svet ∎ așa furaluk ka la nuoĭ, nu m-a-ĭastă pi pomînt — takav lopovluk kao kod nas, nema nigde na svetu ♦ sin. țarînă [Por.] ♦ rum. pământ ♦ etim. < lat. paumentum; pavimentum

pomîntarĭ [akc. pomîntarĭ] (i. m.) — (augm.) zemljurina, blatište ∎ a tunat ku opinśiļi imuasă, ș-a umplut oźaku đi pomîntarĭ — ušao je sa prljavim opankama, i napunio kamin zemljurinom [Por.]

pomîntuos (pomîntuasă) (mn. pomîntuoș, pomîntuasă) [akc. pomîntuos] (prid.) — zemljovit, koji obiluje zemljom ∎ pomîntuos ĭe luok ku pomînt rođituorĭ — zemljovito je mesto sa plodnom zemljom [Por.] ♦ rum. pămîntos

pomńată (mn. pomńaće) [akc. pomńată] (i. ž.) — (rel.) krpa, komad obrednog platna ∎ pomńata ĭe pĭaćik dă pînḑă albă pră kare sa sloboađe apa dă al muort — pomnjata je bela krpa, na koju se izliva voda za pokojnika [Crn.] ∎ pomńata s-a țăsut la razboĭ și s-a atîrnat la umăru ăl stîng la tot barbatu kare a veńit la înmormîntare — pomnjata se tkala na razboju i kačila o levo rame svakom muškarcu koji je dolazio na sahranu (Šipikovo) ∎ pomńata ĭe kîrpă ku kare să dăruĭește lumńa če duče ļagînu ku al mort — pomnjata je marama kojom se daruju ljudi koji nose sanduk sa pokojnikom (Gradskovo) [Tim.] ♦ rum. pomneată ♦ etim. < slov. pamĭatŭ

ponćiș (ponćișă) (mn. ponćiţ, ponćișă) [akc. ponćiș] (prid.)(pril.) — podmukao, namćorast ∎ așa muĭare ponćișă n-a măĭ vaḑud lumĭa — tako podmuklu ženu još svet nije video ∎ s-a uĭtat ponćiș unu la altu așa đi mult đi tuoț a ginđit kă o sî sa ĭa đi gît — gledali su se podmuklo tako dugo da su svi mislili da će se uhvatiti za gušu [Por.] ♦ rum. ponciș ♦ etim. < mađ. ponc

ponćur (ponćură) (mn. ponćurĭ, ponćure) [akc. ponćur] (prid.) — (psih.) namćor, prznica ∎ uom ponćur ĭe aăla kare ĭe întođeuna mîńiuos șî-nkis, kare sa țîńe în lăturĭ đi lume, lu kare ńimika nuĭe pi vuoĭe — namćor je onaj koji je stalno ljut i zatvoren, koji se drži po strani od ljudi, kome ništa nije po volji [Por.] ♦ rum. panceaur

ponou¹ (mn. ponoave) [akc. ponou] (i. s.) — (bot.) (zast.) polen ∎ ponou ĭe pulbur galbin kare-l fak fluoriļi primovara, da albińiļi ăl adună đi mńare — polen je žuti prah koji prave cvetovi u proleće, a pčele ga sakupljaju za med [Por.] ♦ etim. < lat. pollen

ponou² (mn. ponoave) [akc. ponou] (i. s.) — (agr.) (zast.) berićet, rod; prinos; prihod; korist ∎ anu a fuost săkuos, șî a dat slab ponou — godina je bila sušna, i dala je slab rod ∎ lukru fara ponou — rad bez koristi ♦ sin. birekĭet [GPek] ♦ rum. ponov

popașńiță (mn. popașńiț) [akc. popașńiță] (i. ž.) — ① poljska šteta koju načini stoka ∎ păkurarĭu s-a dat la źuakă, da uoĭļi s-a slubaḑît în luoku lu tuoĭa, ș-a fakut popașńiță boznakît đi mare — čobanin sa dao u igru, a ovce su se sjurile u tuđu njivu, i napravile bogzna koliku štetu ♦ sin. șćetă (Rudna Glava) ② nestašluk ∎ ka kînd a tunat draku ăn kopiĭi đe astîḑ, nu lukră ńimika, numa fak la popașńiț — kao da je ušao đavo u današnju decu, ne rade ništa, samo prave nestašluke (Tanda) [Por.] ♦ rum. popașniţă ♦ etim. < srb. popaša (exp. Durlić)

popći (ĭuo popćiesk, ĭel popćiașće) [akc. popći] (gl. p.) — (izob.) želeti, izvoljevati ∎ kînd ma duk la mumă, măĭ mult popćesk să-m frigă plaśinț — kad odem kod majke, najviše želim da mi ispeče plačinte ∎ ń-a-ntrabat śe popćim đi śină, ama noă ń-a fuost rușîńe să spuńem — pitala nas je šta želimo za večeru, ali nas je bilo stid da kažemo [Por.] ♦ dij. var. pofti [Buf.] ♦ rum. pofti ♦ etim. < slov. pohotĕti

popik¹ (mn. popiś) [akc. popik] (i. m.) — (tehn.) ① obrtuška, ringlo, zasunica ∎ popik ĭe un parśel đi ļemn skurt, taĭat în patru muke, kare ĭe ku un kuń batut în mižluok, prins đi șćump în gard śe țîńe vrakńița — obrtuška je komad kratkog drveta, obrađen četvorostrano, koji je jednim klinom kroz sredinu pribijen za ogradski stub, koji drži vratnice ∎ popiku are doa kuarńe, kare sa-nvîrćesk pi lînga kuń, batut pin mižluoku luĭ — obrtuška ima dva roga, koji se okreću oko klina, nabijenog kroz njegovu sredinu ∎ popiku sa-nvîrćiașće pi lînga kuń, șă ku un kuorn prinđe aripa ușî, ș-o țîńe strîns înkisă — obrtuška se okreće oko klina, jednim vrhom hvata krilo kapije, i čvrsti je drži zatvorenu ∎ ku popiku sa-nkis ușîļi la dolap ku vasurĭ — obrtuškom su se zatvarala vrata na dolapu sa sudovima (Rudna Glava) ② klin za učvršćivanje spoja na daskama ∎ dakă doă blăń înkeĭaće sa uskă, șî sa larźesk, aĭ batrîń în îkeĭatură a batut un kuń đi ļiemn kare la kĭemat popik — ako se dve sposjene daske suše, i šire, stari su u spoj udarali drveni klin koji su zvali „popik” ③ vršak na zasuku [Por.]

popik² (mn. popiśe) [akc. popik] (i. s.) — čigra ∎ popiku a fost žukariĭa kopiĭilor ku drag, în vremĭa a mĭa — čigra je bila omiljena dečja igra u moje vreme ∎ am avut bič, și ku biču bačam popiku, mînam popiku să-nvirćaskă — imali smo bič, i bičem smo udarali čigru, terali je da se vrti ∎ un kopil numără pănă kît mĭarğe popiku, ș-așa să veđe kare ĭeste măĭ bun — jedan dečka broji dok se čigra vrti, i tako se vidi ko je najbolji [Dun.] ♦ dij. sin. purik [Por.] ♦ rum. titirez

popiļńik (mn. popiļńiś) [akc. popiļńik] (i. m.) — (bot.) kopitnjak (Asarum europaeum) ∎ popiļńiku ĭe buĭađe paduruańe, krĭașće în tufariș umbruos, frunḑîļi luĭ sînt tarĭ, ļikuruasă, fakuće ka rarunkĭu, da fluarĭe ĭe bilovinkă șî flokuasă — kopitnjak je šumska biljka, raste u senovitom žbunjaru, lišće mu je tvrdo, sjajno, oblika bubrega, a cvet mu je ljubičast i dlakav ∎ popiļńiku ĭe ļakuruos, dar dakă nu sa lukră kum trăbe ku ĭel, puaće fi șî veńinuos — kopitnjak je lekovit, ali ako se sa njim ne radi kako valja, može biti i otrovan ∎ popiļńiku ĭe măĭ bun đi spalat pi kap, kă ažută l-aĭ pļeșîĭ să ļi prokrĭaskă pîăru — kopitnjak je najbolji za pranje glave, jer pomaže proćelavima da obnove kosu [Por.] ♦ rum. popilnic

poptă (mn. popće) [akc. poptă] (i. ž.) — (zast.) apetit, želja za jelom ∎ kînd ĭe mînkarĭa dulśe, o manînś ku mare poptă — kad je jelo slatko, jedeš ga sa velikim apetitom ∎ (u izr.) așćată popće — izvoljeva, čeka neki specijaltitet [Por.] ♦ dij. var. poftă [Buf.] ♦ rum. poftă ♦ etim. < slov. pohoti

porîmb (mn. porîmbĭ) [akc. porîmb] (i. m.) — (bot.) trnjina (biljka, drvo), trn crni, trnovina, drača, kukinja (Prunus spinosa) ∎ porîmbu ĭe tufă spinuasă, ku kuaža ńagră; porîmbiļi kînd sa kuok sînt vîniće șî amară — trnjina je trnovit grm, sa crnom korom; trnjine kada sazru plave su boje i gorke ∎ đin porîmbe, mistakaće ku rînḑă đi mńel șî ku șopîrlă vĭarđe aĭ batrîń a fakut kĭag — od trnjina, pomešanih sa jagnjećim sirištem i delovima zelembaća, stari su pravili sirište ∎ porîmbă — trnjina (plod) [Por.] ♦ up. porumb [Kmp.] ♦ rum. porumbar ♦ etim. < lat. palumbus

porîmbak (porîmbakă) (mn. porîmbaś, porîmbaśe) [akc. porîmbak] (prid.) — (color) graorast, sivkast; šaren ∎ porîmbak ĭe alb ku pĭaće ńjagre or sure — graorasto je belo sa crnim ili sivim pegama ∎ gaină porîmbakă — grahorka [Por.] ♦ rum. porumbac

porîmbă (mn. porîmbĭe) [akc. porîmbă] (i. ž.) — (bot.) trnjina (plod) ∎ porîmba ĭe puama lu porîmb, puamă mikă, buboloșată ka pruna, șî amară — trnjina je plod trnjine, mala voćka, okrugla kao šljiva, i gorka [Por.] ♦ rum. porumbă

porîngă (mn. porînź) [akc. porîngă] (i. ž.) — motka ∎ porînga ĭe pražînă lungă pi kare duoĭ duk pi umĭerĭ vrun tovar grĭeu — poringa je dugačka motka na kojoj dvojica na ramenima nose neki teži teret ∎ (izr.) duk đa porînga — nose uravnoteženo ♦ sin. pražînă [Por.] ♦ rum. părângă ♦ etim. < lat.phalangae

porkar (mn. porkarĭ) [akc. porkar] (i. m.) — svinjar ∎ porkar a fuost uom kare a pazît puorśi satuluĭ — svinjar je bio čovek koji je čuvao soske svinje [Por.] ♦ rum. porcar