VORBAR - REČNIK
(separat)

pabir (mn. pabirĭ) [akc. pabir] (i. m.) — pabirak, otpadak ∎ pabir ĭe drugă starpă, or ńikuaptă, or kare a ramas ńikuļasă — pabirak je nedozreli klip kukuruza, ili klip bez zrna, ili koji je ostao neobran ∎ kînd kuļeg la kukuruḑ, druźiļi marĭ lapîd într-o parće, da pabir în alta — kad berem kukuruz, dobre klipove bacam na jednu stranu, a pabirak na drugu [Zvizd] ♦ rum. pobir ♦ etim. < slov. póbir, pobèr

padukĭe (mn. padukĭ) [akc. padukĭe] (i. m.) — (ent.) vaška (Phthiraptera) ∎ padukiļi ĭe o gongiță kare traĭașće la uom în păr — vaška je bubica koja živi u čovekovoj kosi ∎ lumĭa đemult rău a pațît đi padukĭ — ljudi su nekad mnogo patili od vašiju ∎ padukiļi sa faśe đin ļinđină — vaška se rađa iz gnjide [Por.] ♦ rum. păduche ♦ etim. < lat. peduculus

padure (mn. padurĭ) [akc. padure] (i. ž.) — šuma, gora ∎ s-a dus la padure să taĭe frunḑă đi ĭernaćik đi viće — otišli su u šumu da krešu lisnik za zimnicu za stoku [GPek] ♦ dij. var. padurĭe ∎ padurĭe gruasă — velika gusta šuma ♦ dij. sin. kuodru, krîng, dumbrauă, munće ♦ up. Muma Paduri [Por.] ♦ rum. pădure ♦ etim. < lat. padulem

Padurĭan (mn. Padurĭeń) [akc. Padurĭan] (i. m.) — (etn.) Padurjan ∎ Padurĭan ĭe uom kăsătorit în țînut paduruos, kare traĭașće đin oĭariĭe — Padurjan je čovek naseljen u šumovitoj oblasti, koji živi od ovčarstva ∎ Padurĭan ĭe poļikră kare a dato kîmpeńi ńigoćinuluĭ la munćeń đi pi Miruoś — Padurjan je nadimak koji su negotinski ravničari dali planincima sa Miroča ∎ saće rumîńeșć ku Padurĭeń sînt Plamna, Ĭekubouț, Malaĭńița, Vratna șî Urovuță — vlaška sela sa Padurjanima su Plavna, Jabukovac, Malajnica, Vratna i Urovica ∎ Padurĭană — Padurjanka ♦ sin. Munćan [Pad.] ♦ rum. pădurean

Paduruoń (mn. Paduruoń) [akc. Paduruoń] (i. m.) — (demon.) Šumac, šumski demon ∎ Paduruońu ĭe parĭakĭa lu Paduruańe, vîlvă rîă ku kare mîraśașće vrăžîtuarĭa a ńikurată — Šumac je par Šumice, zli demon sa kojim petlja vračara koja se bavi crnom magijom ∎ tuata ala đin padurĭe are parĭakĭa iĭ, ńiśuna nuĭe sîngură — svaki šumski demon ima svog parnjaka, nijedan nije sam [Por.]

paduruos (paduruasă) (mn. paduruoș, paduruasă) [akc. paduruos] (prid.) — šumovit ∎ țînutu măĭdanuluĭ ĭe tare paduruos, tuot ĭe krĭeskut ku padure batrînă — majdanpečka oblast je jako šumovita, sva je obrasla starom šumom [Por.] ♦ rum. păduros

paftă (mn. pafće) [akc. paftă] (i. ž.) — (izob.) pafta, metalna kopča ∎ pafta a fuost un fĭeļ đi kîtaramă la brîu lu puortu muĭerĭesk — pafta je bila vrsa kopče na pojasu ženske nošnje ♦ sin. tuakă, poptală [Por.] ♦ rum. pafta ♦ etim. < tur. pafta, < pers. bafte

pagubă (mn. pagube) [akc. pagubă] (i. ž.) — šteta ∎ ploaĭa asta a fakut mare pagubă la drumuri pin satu nostru — ova kiša nanela je veliku štetu putevima kroz naše selo [Pad.] ♦ rum. pagubă ♦ etim. < slov. paguba

paĭ (mn. paĭe) [akc. paĭ] (i. s.) — (bot.) slamka; (u mn.) slama ∎ adunat la fîn ku grĭebla, șî n-a lasat ńiś un paĭ dupa iĭ — sakupljali su seno grabuljom, i nisu ostavljali ni slamku iza sebe ∎ pîkurari prinđa dauń, ļi baga paĭ în kur șî-ĭ slubaḑa sî zbuare ku paĭo-la — čobani su hvatali obade, nabijali ih na slamku i puštali ih da lete sa tom slamkom ∎ supțîre ka paĭu — tanko kao slamka ∎ ușuor ka paĭu — lagano ko slamka [Por.] ♦ rum. pai ♦ etim. < lat. palea

paĭe (mn.) (i. ž.) — slama ∎ paĭiļi ramîn dupa śe sa trăiră mărunțîșu — slama ostaje posle vršidbe žitarica ∎ klańa đi paĭe — plast slame ∎ ku paiļi s-a umplut slamńaśiļi pi kare lumĭa a durmit — slamom su se punile slamarice na kojima su ljudi spavali ∎ paĭiļi s-a pus ĭarna șă-n kośina porśilor, să nu muară puorśi đi źer — slama se zimi prostirala i u svinjce, da svinje ne bi pocrkale od mraza [Por.] ♦ rum. paie ♦ etim. < lat. palea

Pakală [akc. Pakală] (i. m.) — (folk.) Pakala, Ugursuz ∎ Pakală ĭe nume đin povĭeșć bužukuruasă, uom kare a lukrat tuot îndîrećișļa — Pakala je ime iz šaljivih priča, čovek koji sve radio naopako [Por.] ♦ rum. Păcală

pakat (mn. pakaće) [akc. pakat] (i. s.) — (o moralu) greh ∎ pakat ĭe kînd uomu faśe suava pintru śe sa pĭarđe obrazu — greh je kad čovek učini nešto zbog čega se gubi obraz ∎ pakat ĭe kînd faś rău la vrunu — greh je kad učiniš zlo nekome [Por.] ♦ rum. păcat ♦ etim. < lat. peccatum

pakustă (mn. pakuste) [akc. pakustă] (i. ž.) — pakost, zlo ∎ pakustă ĭe rău kare faśe la lumĭe uom śe are gîndurĭ strîkaće — pakost je zlo koje ljudima čini čovek koji ima zlonamerne misli ♦ sin. rău [Por.] ♦ etim. < slov. pakostĭ

pakută [akc. pakută] (i. ž.) — patoka, poslednja, slaba rakija pri pečenju na kazanu ∎ pakută ĭe rakiĭa kare măĭ kure kîta dupa śe sa mută źubanu — patoka je rakija koja curi još malo posle sklanjanja džbana ∎ pakută ĭe rakiĭe slabă șî rîa, n-o bĭa ńima — patoka je slaba i loša rakije, ne pije je niko [Por.] ♦ etim. < srb. patoka

palćin (mn. palćiń) [akc. palćin] (i. m.) — (bot.) javor (Acer pseudoplatanus) ∎ đin palćin rumîńi a fakut sulurĭ đi razbuoĭ da pîkurari a luor ļingurĭ marĭ kare ļ-a purtat la brîu — od javora Vlasi su izrađivali vratila za razboj, a njihovi pastiri velike kašike koje su nosili o pojasu ♦ up. arțar [Por.] ∎ palćinuĭe bun dă or śe — javor je dobar za bilo šta (Ranovac) [Mlava] ♦ rum. paltin ♦ etim. < lat. platanus

palćińiș (mn. palćińișurĭ) [akc. palćińiș] (i. s.) — (bot.) javorik ∎ palćińiș ĭe luok unđe dau palćińi, or duos ku palćiń mulț — javorik je mesto gde rastu javori, ili šuma sa mnogo javora [Por.] ♦ rum. păltiniș

palugă (mn. paluź) (i. ž.) — *poluga* ∎ palugă ĭe pražînă skurtă șî gruasă, ku kare sa rađikă vrun tovar grĭeu la kumpańală ♦ rum. pălugă ♦ etim. < srb. poluga

paļață (mn. paļeț) [akc. paļață] (i. ž.) — palica, motka ∎ paļața ĭe un fĭeļ đi pražînă — palica je vrsta motke [GPek] ♦ dij. sin. pražînă [Por.] ♦ rum. păleacă ♦ etim. < srb. palica

paļi (ĭuo ma paļesk, ĭel sa paļașće) [akc. paļi] (gl. p. ref.) — (bot.) venuti ∎ kînd kukuruḑu sa paļașće đin sîaśită, sa-ntuarśe kînd dă pluaĭa, da kînd sa uskă, nu măĭ sa-ntuarśe ńiśkînd — kad kukuruz uvene od suše, povrati se kad padne kiša, a kad se osuši, ne povrati se nikad ∎ buĭađa sa paļașće đi suare au đi sîaśită — biljka vene od sunca ili od suše [Por.] ♦ rum. păli ♦ etim. < slov. paliti

pană1 (mn. pĭańe) [akc. pană] (i. ž.) — (anat.) pero, pokrivač tela pernatica ∎ ku pană đi gîskă s-a skris vrodată — guščijim perom se nekad pisalo ∎ să naĭbă pĭańe în ăripĭ, pasîrĭa n-ar puća zbura — da nema perje u krilima, ptica ne bi mogla leteti ∎ ușuor ka pana — lak kao pero [Por.] ♦ rum. pană ♦ etim. < lat. penna

pană2 (mn. pĭańe) [akc. pană] (i. ž.) — (tehn.) klin ∎ pană đi spart la ļiamńe ĭe un alat mik đi ļiemn or đi fĭer, askuțît la vîr đi sî puată tuna-n ļemn, șă tîmpit la botur, unđe sa baće ku mukĭa sakuri — klin za cepanje drva je mala alatka od drveta ili metala, oštra na vrhu da bi mogla da uđe u drvo, a tupa na kraju, gde se udara ušicama sekire ∎ ku pană sa sparźe ļemn tare or nodoruos kare nu sa puaće sparźa ku sakurĭa — klinom se cepa tvrdo ili čvornovato drvo koje se ne može cepati sekirom [Por.] ♦ rum. pană

panžîn1 (mn. panžîń) [akc. panžîn] (i. m.) — (ent.) pauk (Araneae) ∎ panžîń sa fak pin kuoturĭ, pi la ferĭeșć, la kăș batrîńe, în kare nu măĭ traĭașće ńima, pin padure unđe ĭe frunḑa mukurită, șî đarîndu unđe uomu nu ćistîașće, or nu traĭașće — pauci se javljaju po ćoškovima, oko prozora, u starim kućama u kojima više niko ne živi, u šumi sa buđavim lišćem, i svuda gde čovek ne čisti, ili ne živi [Por.] ♦ rum. păianjen ♦ etim. < slov. *pajončina

panžîn2 (mn. panžîń) [akc. panžîn] (i. m.) — (tehn.) lemez, ljemez, dve motike povezane vrhovima koje se stavljaju preko plasta, da vetar ne oduva seno ∎ panžîn đi klańe sa faśe đin doa krĭeinź đi svińak, kurațaće đi frunḑă, șî înplećiće la vîr — lemez za plast pravi se od dve grane crnog graba, očišćene od lišća u upletene vrhovima ∎ pi panžîn sa dubuare uomu kare a grîmađit klańa — niz lemez se spušta čovek koji je denuo plast [Por.] ♦ rum. păianjen ♦ etim. < slov. *pajončina

panžîńiș (mn. panžîńișurĭ) [akc. panžîńiș] (i. s.) — ① paučina ∎ puodu s-a umplut đi panžîńiș, nu puoț merźa đi iĭ pin ĭel — tavan je pun paučine, ne možeš se kretati od njih po njemu ♦ var. panžîń ② (med.) očna skrama ∎ baba sa vaĭtă kî-ĭ s-a fakut ńiskaĭ panžîńiș la uokĭ, șî nu vĭađe ńimika, sa ćiame kă kĭorîașće — baba se žali da joj je pala neka skrama na oči, i ne vidi ništa, boji se da ne oslepi [Por.] ♦ rum. păianjeniș

pańivuos (pańivuasă) (mn. pańivuoș, pańivuașă) [akc. pańivuos] (prid.) — (med.) slabovid, poluslep; ćorav ∎ am kumparat o vakă, n-am bagat sama kă ĭe pańivuasă, nu vĭađe kalumĭa — kupio sam kravu, nisam primetio da je slabovida, ne vidi dobro ∎ la ăla kare nu vĭađe, măĭ bun să-ĭ ḑîś kî ĭe pańivuos, đikît kî ĭe kĭuor — onome koji ne vidi, bolje je da kažeš da je slabovid, nego da je slep ♦ sin. kĭuor, uorb [Por.] ♦ rum. ponivos

paparudă (mn. paparuđe) [akc. paparudă] (i. ž.) — (kal.) dodola ∎ paparudă a fuost ađet țîgańesk, kare s-a țînut vara kînd a fuost săśită mare — dodole su bile ciganski običaj koji se priređivao leti, kad je vladala velika suša ∎ paparudă a žukat śopîr đi țîgănś, mĭergînd đi la ușă la ușă — dodole je igrala grupa Ciganki, idući od vrata do vrata ∎ pănă a źukat paparuda, țîgănśiļi a kîntat, da muĭeriļi nuaștre a tuarnat apă pi ĭaļe đin gaļiată — dok su igrale dodolu, Ciganke su pevale, a naše žene su sipale na njih vodu iz vedrice [Por.] ♦ rum. paparudă ♦ etim. < bug. peperuda

papură (mn. papurĭ) [akc. papură] (i. ž.) — (bot.) rogoz, širokolisni (Typha latifolia) ∎ papura ku fuoiļi laće krĭașće pi lînga bĭelț — širokolisni rogoz raste pored bara ∎ đin papură a fuost împlećiće rugožîńiļi, pi kare am durmit kînd am fuost kopiĭ — od rogoza su bile ispletene rogozine, na kojima smo spavali kad smo bili deca [Por.] ♦ rum. papură ♦ etim. < lat. *papura

papușă1 (mn. papuș) [akc. papușă] (i. ž.) — lukta ① dečja igračka ∎ papușă ĭe žukariĭa fĭaćilor, fakută đi kîrpĭe, măĭ đes samînă la kopil mik đi kare fĭećițîļi grižăsk — lutka je igračka devojčica, napravljena od krpa, najčešće liči na malo dete o kome devojčice brinu ② mlad klip kukuruza ∎ papușă ĭe druga fara buobe la kukuruḑo-l ćinîr — lutka je klip bez zrna na mladom stablu kukuruza ③ (fig.) prelepa mlada žena ∎ đi fată frumuasă sa ḑîśe kă ĭe frumuasă ka papușa — za lepu devojku kaže se da je lepa kao lutka ④ (pej.) (zast.) osoba bez karaktera, figura u tuđim rukama ∎ l-a luvat pi uomî-su đin skurt, șă-l învîrćașće ka pi papușă — zauzdala je muža, i okreće ga kao lutku [Por.] ♦ rum. păpușă ♦ etim. < lat. pupa

papușă2 (mn. papuș) [akc. papușă] (i. ž.) — (tehn.) pasmo ∎ papușă ĭe masură la țasut în razbuoĭ — pasmo je mera u tkanju na razboju ∎ kînd sa numîră larźimĭa țasutuluĭ, sa ĭau tri fire đi urḑală într-o papușă — kad se određuje širina tkanja, uzima se po tri niti osnove u jedno pasmo [Por.] ♦ rum. păpușă

par1 (mn. pară) (i. s.) — kolac ∎ par ĭe un parśel đi ļemn măĭ lung, śopļit șă askuțît la un kîpatîń ku kare sa baće-n pomînt — kolac je komad podužeg otesanog drveta, zašiljenog na jednom kraju kojim se nabija u zemlju ∎ đi par sa ļagă śuava să nu kadă — za kolac se nešto vezuje da ne padne ∎ parĭ đi gard — kočevi za ogradu ∎ tata baće parĭ đi ļegat gard — otac nabija kočeve za vezivanje ograde [Por.] ♦ rum. par ♦ etim. < lat. palus

par2 (mn. pară) (i. s.) — čaša ∎ par ĭe vas mik đi bĭare, fara kuadă — čaša je mali sud za piće, bez drške ∎ a baut numa doă-triĭ pară đi rakiu, șî sa-mbatat ka kurka, kă n-a mînkat ńimika — popio je samo dve-tri čaše rakije, pa se napio ku ćurka, jer nije jeo ništa ♦ (demin.) parușăl ♦ sin. śuoĭ [Por.] ♦ rum. pahar ♦ etim. < bug. pahar

parauă (mn. parîaļe) [akc. parauă] (i. ž.) — (mon.) para, parica, novčić ∎ lukru nuĭe đi ńimik, ńiś śinś parîaļe nu kapîtă pi ĭel — posao nije ni za šta, ni pet para neće dobiti za njega ∎ o parauă, doă parîaļe — jedna para, dve pare [Por.] ∎ un ļiu avut doaḑăś đi parîaļe — jedan lej je imao 20 para [GPek]

parazol, (mn. parazoļe), [akc. parazol] (i. m.) — kišobran, suncobran ∎ domńi a dus parazolu ku ĭeĭ întotđeuna kînd a mers la șpațîr, ka un sămn domńesk — gospoda je nosila kišobran sa sobom uvek kad bi išla u šetnju, kao znak otmenosti [Buf.] ♦ dij. sin. umrbrĭel [Por.] ♦ dij. sin. čedîr [Tim.] ♦ rum. parasolar

pară1 [akc. pară] (i. ž.) — ① plamen ∎ para fuokuluĭ — plamen vatre ♦ sin. bîlbataĭe ② kruška (plod) ♦ (mn. pĭară) ∎ mulće pĭară în pîăro-sta — mnogo je krušaka na ovoj krušci ③ (srb.) para, isparina ∎ pară ĭe abur — para je isparina ④ (fig.) (u izr.) žar, strast, zanos; jarost, uzbiđenje ∎ fuok șî pară — (dosl.) „vatra i plamen”, za čoveka koji lako plane [Por.] ⑤ (jelo) sarma (s. Bukovče, Kobišnica) [Kmp.] ♦ rum. pară

pară2 (mn. pĭară) [akc. pară] (i. ž.) — (bot.) kruška, plod ∎ para ĭe puamă dulśe — kruška je slatko voće ∎ pară mîlaĭață — sočna kruška ∎ pară krudă — nezrela kruška ♦ up. stankuță, korikivă [Por.] ♦ rum. pară ♦ etim. < lat. pira

parțî (ĭuo parțăsk, ĭel parțașće) [akc. parțî] (gl. nesvrš.) — (ret.) deliti ∎ rar kare ḑîśe parțî, măĭ đes sa ḑîśe împarțî — retko ko kaže deliti, češće se kaže podeliti [Por.] ♦ rum. părți

parće (mn. părț) [akc. parće] (i. ž.) — ① strana ∎ ńima n-a țînut parća luĭ, a ramas sîngur, saraku — niko mu nije držao stranu, ostao je sam, siroma ∎ ĭ-a dat la o parće — sklonio ga je u stranu ∎ în patru părț — četvorostran ∎ (izr.) kare taĭe, parće-ș faśe — ko deli, sebi dodeli ∎ parća stîngă, parća đirĭaptă — leva strana, desna strana ② napolica ∎ a luvat ļivađa să kosaskă-n parće — uzeo je livadu da je kosi u napolici [Por.] ♦ rum. parte ♦ etim. < lat. partem

parĭa (?) [akc. parĭa] (gl.) — (zast.) ① činiti se, pričiniti se; svideti se, dopadati se; ∎ mi sa-m pare kă nu sa ogođiașće una ku alta — čini mi se da se ne slaže jedno s drugim ∎ ĭel aĭa a fakut, ama miĭe nu mi s-a-m parut ńiśkum — on je to uradio, ali se meni nije dopalo nikako ∎ tare mi sa-m pare — jako mi se sviđa ② radovati se, biti srećan, zadovoljan; tugovati, žaliti ∎ mult îm pare bińe pintru ĭa — mnogo se radujem zbog nje ∎ iĭ pare rău đi feĭ-sa, kă nu traĭașće bun ku uomî-su — žali ćerku, jer ne živi dobro sa mužem ∎ uom fara ińimă, nu-ĭ pare rău đi ńima — čovek bez srca, ne žali ni za kim [GPek] ♦ rum. părea ♦ etim. < lat. parere

parĭake (mn. parĭekĭ) [akc. parĭake] (i. ž.) — par, parnjak ∎ pi pripurļi nuaștre munțășć, karu înkarkat sa puaće skoća numa ku doă parĭake đi buoĭ — na našim planinskim usponima, natovarena kola mogu se izvući samo sa dva para volova ∎ baĭatu ku fata sînt parĭake bună, kî amînduoĭ sînt înalț — momak i devojka su dobar par, jer su oboje visoki ♦ sin. suoț, đampreuna [Por.] ♦ dij. var. pareĭke (Radujevac) [Kmp.] ♦ rum. pereche ♦ etim. < lat. paricula

parĭare (mn. parărĭ) [akc. parĭare] (i. ž.) — (zast.) ① pažnja ∎ pin padure sa mĭarźe ku parĭare mare — kroz šumu se ide sa velikom pažnjom ② žalost ∎ mare parĭare a fuist kînd auḑît k-a perit uom ćinîr — velika žalost je bila kad se čulo da je poginuo mlad čovek [Por.] ♦ rum. părere ♦ etim. < lat. parere

parke [akc. parke] (vez.) — kao da, čini se ∎ parke la kĭemat la prînḑ, nu sa șćiĭe đi śe n-a veńit — čini se da su ga zvali na ručak, ne zna se zašto nije došao ∎ ļi sa-m parut parke o sî skîape đi rău, ama n-a putut — učinilo im se kao da će uteći od zla, ali nisu mogli ♦ / < pare + kă [Por.] ♦ rum. parcă

parśel (mn. parśiaļe) [akc. parśel] (i. s.) — parče, komad; deo ∎ ma trîmeća parințî dupa viće numa ku un parśel đi koļașă ku brînḑă în trastuță — slali su me roditelji za stokom samo sa parčetom kačamaka i sira u torbici ∎ a spart mașîna în parśaļe marunće, șă nu șćiĭe s-o aduńe — razbio je mašinu na sitne delove, i ne zna da je sastavi ∎ parśel kapiț kînd împarț śeva đin întrĭeg în parśaļe — parče dobijaš kad podeliš neku celinu na delove ♦ sin. krîmput, bukatură [Por.]

partaļe (mn.) [akc. partaļe] (i. ž.) — prnje, pinkle; stvari ∎ a luvat partaļiļi șî s-a dus drakuluĭ — pokupio prnje i otišao dođavola ∎ adună-ț partaļiļi șă fuź, să nu ći măĭ văd — pokupi pinkle i briši, da te više ne vidim ♦ sin. zdrĭanță [Por.] ♦ rum. părtali ♦ etim. < tur. partal

pasîrĭe (mn. păsîrĭ) [akc. pasîrĭe] (i. ž.) — (ornit.) ptica ∎ pasîrĭa ĭe žuavină ku ărîpĭ kare puaće să zbuare — ptica je životinja sa krilima koja može da leti ∎ tuata pasîrĭa are kînćiku iĭ, pi kare sa kunuașće — svaka ptica ima svoju pesmu, po kojoj se prepoznaje ∎ trupu păsîri ĭe astrukat ku pĭańe — telo ptice pokriveno je perjem [Por.] ♦ rum. pasăre ♦ etim. < lat. passer

paskarĭ (mn. paskarĭ) [akc. paskarĭ] (i. m.) — (ornit.) vodeni kos ili brljak, vrsta ptice koja živi pored vode i hrani se ribama (Cinclus cinclus) ∎ paskarĭ la nuoĭ ĭe o pasîrĭe mikă, ńiagră, kare traĭașće pi lînga rîu, stă pi pĭatră șî baće đin kuadă, șî sa arańiașće ku pĭeșć — vodeni kos je kod nas mala, crna ptica koja živi pored reke, stoji na kamenu, mlati repom i hrani se ribom [Por.] ♦ rum. pescar ♦ etim. < lat. piscarius

pastra (ĭuo pastrĭeḑ, ĭel pastrĭaḑă) [akc. pastra] (gl. p.) — štedeti, sačuvati ∎ kopiĭi nu șćiu pastra ńimika, parințî trăbe să-ĭ învĭață — deca ne umeju štedeti ništa, roditelji treba da ih nauče [GPek] ∎ n-am pastrat ńimika đin bătrîńață, tuot am pĭerdut śe ń-a lasat stramuoșî — nismo sačuvali ništa od starine, sve smo izgubili što su nam ostavili preci ♦ sin. kruța [Por.] ♦ rum. păstra ♦ etim. < bug. pastria

pastramă (mn. pastrame) [akc. pastramă] (i. ž.) — pastrma ∎ pastrama ĭe karńa du pe pork, taĭată bukaturĭ, pusă să știa ku usturoĭ și ku sare, și du pe tri zile sa friğe îm untură, sa puńe la urmă în tulumbe ku untură pistă ĭa kă să țîĭe toata vara — pastrma je svinjsko meso isečeno na komade, posoljeno i sa belim lukom ostavljeno da stoji, posle tri dana peče se u masti, na kraju se stavlja u kačicu i prelije mašću da se koristi celog leta [Tim.] ♦ dij. var. pastîrmă (Rudna Glava) ♦ var. păstrîmă (Tanda) [Por.] ♦ rum. pastramă ♦ etim. < grč. pastramas, tur. pastirma

pastrat1 (mn. pastrĭală) [akc. pastrat] (i. s.) — štednja, čuvanje ∎ șî la-l măĭ sarak pastratu kađe grĭeu — i najvećem siromahu štednja teško pada [Por.] ♦ rum. păstrat

pastrat2 (pastrată) (mn. pastraț, pastraće) [akc. pastrat] (prid.) — ušteđen, pošteđen, sačuvan ∎ s-a-ntuors đin razbăl ku kapu pastrat — vratio se iz rata sa sačuvanom glavom ∎ a murit fara ńiśun ban pastrat — umro je bez ijednog ušteđenog dinara [Por.] ♦ rum. pastrat

pastrăv (mn. păstrăvĭ) [akc. pastrăv] (i. m.) — (mik.) škripavac (Agaricus ostreatus) ∎ pastrăv ĭe un fĭeļ đi burĭaće kare dă numa pi nuk, źugastru, salkă șă palćin — škripavac je gljiva koja raste samo na orahu, klenu, vrbi i javoru ∎ (ver.) dakă vrĭeĭ să kuļeź pastrăvu, nu kućeḑ să vorbĭeșć pănă nu puń mîna pi ĭel, kă no-l măĭ sprimĭeșć đi mînkare ńiśkînd — ako hoćeš da bereš škripavac, ne smeš da progovoriš dok ne staviš ruku na njega, jer ga nikad nećeš spremiti za jelo [Por.] ♦ rum. păstrăv ♦ etim. < bug. păstărva

pasuļiță [akc. pasuļiță] (i. ž.) — (kal.) (izob.) juli ∎ pasuļița a fuost luna a șapćiļa pi an, ćimpu kînd sa kuopt pasuĭu — pasuljica je bio sedmi mesec u godini, vreme kad je dozrevao pasulj ♦ sin. koptuorĭ [Por.]

pașă [akc. pașă] (i. ž.) ● v. pașćuńe [Por.]

Pașć [akc. Pașć] (i. m.) — (kal.) Uskrs ∎ đi Pașć sa konđeĭe uauļi — za Uskrs se šaraju jaja ∎ la Pașć sa ĭa pașćaua, șî sa sîare đi pi gļiĭe pista prag — na Uskrs se uzima uskršnja pričest, i skače sa busena preko praga ♦ up. pașćauă, pașćiță, konđeĭ [Por.] ♦ rum. Paști ♦ etim. < lat. pascha, -ae

pașćauă (mn. pașćiaļe) [akc. pașćauă] (i. ž.) — (rel.) ① uskršnja pričest ∎ pașćaua ĭe mistakatură đi urḑîkă, uou fĭert, fluare đi kuorn, pîńe șî vin, fakută într-un par — uskršnja pričest je mešavina koprive, kuvanog jajeta, drenovog cveta, hleba i vina, spravljena u jednoj čaši ∎ pașćaua sa ĭa đi triĭ uorĭ pi gļiĭe, pusă đinuntru dupa pragu kășî — uskršnja pričest uzima se tri puta, na busenu trave stavljenog sa unutrašnje strane kučnog praga ∎ faś kruśe, ĭaĭ pașćaua ku ļingura șă ći-ntuorś pi gļiĭa-ĭa đi la đirĭapta la stînga; așa faś đi triĭ uorĭ — prekrstiš se, uzmeš uskršnju pričest kašikom i okreneš se na busenu s leva udesna; tako učiniš tri puta ∎ kînd ĭaĭ pașćaua șă ći-ntuorś a triļa uorĭ, sărĭ đi pi gļiĭe pista prag kît puoț măĭ mult, să-ț mĭargă tuot înainće — kad uzmeš uskršnju pričest i okreneš se treći put, skočiš sa busena preko praga koliko možeš više, da ti sve ide u napredak ② uskršnji kolač ∎ pașćaua sa plumađiașće sîmbîta, înainća lu Pașć — uskršnji kolač se mesi u subotu pre Uskrsa ∎ pașćaua are śerk, pi kolak ĭe pusă kruśa ku un uou fîrbuit în tuot kîmpu, da-n mižluok ĭe pus un uou pruaspîd — uskršnji kolač ima obruč, na kolaču je krst sa po jedim ofarbanim jajetom u svakom polju, i jednim sirovim jajetom u sredini ∎ pașćaua în ḑîua Pașćuluĭ sa dă đi pomană la Ḑîna lu Pașć, la Dumńeḑîu, la Maĭka Prĭastîśe șî la Isukrst — uskršnji kolač se na dan Uskrsa namenjuje Boginji Uskrsa, Gospodu Bogu, Majci Prečistoj i Isusu Hristu ∎ pașćaua sa manînkă a triĭļa ḑî dupa Pașć, kînd sa dă kîta đin ĭel șî la viće — uskršnji kolač jede se treći dan po Uskrsu, kada se od njega malo nakrmi i stoci [Por.] ♦ rum. pască

pașće1 (ĭuo pask, ĭel pașće) [akc. pașće] (gl. p.) — (o stoci) pasti, napasati, jesti travu ∎ ļivađa are ĭarbă bună șî vićiļi pask frumuos — livada ima dobru travu i stoka lepo pase ∎ pîkurarĭu đinuapće a slubaḑît vićiļi, să ļi pașće bińe șî sî sa dukă la bîlś — čobanin je rano isterao stoku, da je napase dobro i da ode na vašar [Por.] ♦ rum. paște ♦ etim. < lat. pascare

pașće2 (mn. pașćurĭ) [akc. pașće] (i. ž.) — paša, pasenje, napasanje ∎ a luvat uoĭļi đi la ḑîkatuarĭe șă ļi mînă la pașće — podigao je ovce sa plandišta, i tera ih na pašu ♦ sin. paskut, pașćuńe [Por.]

paśe [akc. paśe] (i. m.) — mir, spokojstvo ∎ nuoĭ ku tuoț traim în paśe — mi sa svima živimo u miru ∎ rumîńi kînd sa-ntîńesk, dau mîna șî ḑîk „în paśe”, arată kă vin ńiarmaț, în vuoĭa bună — Vlasi kad se sretnu, pružaju ruku i kažu „u miru”, što znači da dolaze nenaoružani, s dobrom namerom ∎ kopiĭi miś nu măĭ stau pi paśe — mala deca nikad ne miruju [Por.] ♦ rum. pace ♦ etim. < lat. pacem

pat (mn. paturĭ) (i. s.) — krevet, ležaj; postelja ∎ rumîńi aĭ batrîń, kare a trait pin borđeĭe, n-avut paturĭ, numa a durmit pi rugožînă, așćernută pi pomînt guol — stari Vlasi, koji su živeli u burdeljima, nisu imali krevete, nego su spavali na rogožini, prostrtoj na goloj zemlji ∎ dupa śe a-nśeput să fakă koļibĭ, rumîńi sa-nvațat să fakă șă paturĭ đi ļemn — kada su počeli da dižu kolibe, Vlasi su naučili da prave drvene krevete ∎ întra raturĭ, gîzdoćińiļi s-a momit la paturĭ đi fĭer ku madraț, kare ļ-a kumparat pin orașă — između ratova, bogataši su se namamili na gvozdene krevete sa madracima, koje su kopovali po varošima ∎ patu muorțî — samrtna postelja ∎ pat muaļe — meka postelja ♦ sin. kulkuș [Por.] ♦ rum. pat ♦ etim. < lat. pactum, < pangĕre

pată (mn. pеťе) [akc. pată] (i. ž.) — pega, mrlja [Kmp.] ♦ rum. pată

patrat (patrată) (mn. patraţ, patraće) [akc. patrat] (prid.) — (tehn.) četvrtast ∎ kînd ĭe o blană taĭată đîn patru părț, da tuaće părțîļi sînt la masură tuot una, sa spuńe kî ĭe blana patrată — kad je daska isečena na sa četiri strane, a sve strane su jednake po meri, kaže se da je daska četvrtasta [Por.] ♦ rum. pătrat

patrîme (mn. patrîmĭ) [akc. patrîme] (i. ž.) — četvrtina ∎ kînd înparț pîńa-n patru, un parśiel ĭe o patrîme đi pîńe — kad podeliš hleb na četvero, jedno parče je četvrtina hleba ∎ o sîptamînă đi ḑîļe ĭe o patrîme đi lună — jedna nedelja dana je četvrtina meseca [Por.] ♦ rum. pătrime

patru [akc. patru] (br.) — četiri ∎ unu, duoĭ, triĭ, patru — jedan, dva, tri, četiri ∎ în patru — četvoronoške ∎ ku tuaće patru-n sus — sa sve četiri uvis ∎ a patru-ļa ḑî — četvrtog dana ∎ tuoț patru — sva četvorica ∎ al đi patru — četvrti [Por.] ♦ rum. patru ♦ etim. < lat. quattuor

Patruț [akc. Patruț] (i. m.) — (antr.) Patruc, vlaško lično ime ∎ Patruț ĭe nume voĭńiśesk, skuos đi milă đin nume Pătru — Patruc je muško ime od milja, izvedeno od imena Petar ∎ đin nume or poļikră Patruț s-a skuos nume skurtat Truță, đes la rumîń — od imena ili nadimka Patruc, izvodilo se skraćeno ime Truce, često kod Vlaha ♦ up. Pătru [Por.]

patruḑăś [akc. patruḑăś] (br.) — četrdeset ∎ numîru patruḑăś ĭe đi unu măĭ mare đikît triḑăś șî nuauă — broj četrdeset je za jedan veći od trideset i devet ∎ la patruḑăś đi ḑîļe dupa muarće sa dau pomeńiļi l-aĭ muorț — na četrdeset dana posle smrti, daju se pomane umrlima [Por.] ♦ rum. patruzeci

patruḑăśiļa [akc. patruḑăśiļa] (br.) — četrdeseti ∎ a patruḑăśiļa ḑî pluaĭa a statut — četrdesetog dana kiša je stala ∎ kînd va ĭeșî a patruḑăśiļa ḑî đi la muarće, treabe sî sa pună pomana l-al muort — kad bude četrdeseti dan od smrti, treba da se postavi pomana umrlom [Por.] ♦ rum. patruzecilea

patruḑăśiļi [akc. patruḑăśiļi] (i. ž.) — (rel.) četrdesetnica ∎ patruḑăśiļi ĭe pomana kare sa dîă l-al muort la patruḑăś đi ḑîļe dupa muarće, kî atunśa ĭel trĭaśe pi lumĭa alaltă — četrdesetnica je pomana koja se daje umrlom na četrdeset dana posle smrti, jer tada on prelazi na drugi svet [Por.] ♦ rum. patruzecilea

patruļa [akc. patruļa] (br.) — četvrti ∎ ț-am spus đi triĭ uorĭ, đ-a patruļa uorĭ nu măĭ spun, numa o sî bat — govorio sam ti tri puta, četvrti put više neću govoriti, nego ću da bijem ∎ triĭ lukratuorĭ trĭekură, pĭ-al a patruļa-l opriră, kă n-avut alat la ĭel — troje radnika je prošlo, četvrtog zaustaviše, jer nije imao alat kod sebe [Por.] ♦ rum. patrulea

patrusprăśiļa [akc. patrusprăśiļa] (br.) — četrnaesti ∎ patrusprăśiļa ḑî a fuost măĭ grĭa — četrnaesti dan bio je najteži ∎ mulsă faećița trisprăśe uoĭ, a patrusprăśiļa nu măĭ putu — pomuzla je devojčica trinaest ovaca, četrnaestu više nije mogla [Por.] ♦ rum. patrusprezecelea

patrusprîaśe [akc. patrusprîaśe] (br.) — četrnaest ∎ are numa patrusprîaśe ańi, ama nu-ĭ drag đi șkuală, șî vrĭa sî sa mariće — ima samo četrnaest godina, ali ne voli školu, i hoće da se uda [Por.] ♦ rum. patrusprezece

patul (mn. patuļe) [akc. patul] (i. s.) — patul, plast na drvetu ∎ patul ĭe klańe, frunḑarĭ, or stup đi tuļeń, grîmađit pi puaļiļi ļemnuluĭĭ, lu kare sînt krĭenźiļi marunće kurațaće đi la poaļe pănă la vîr — patul je plast, lisnik, ili kopa šaše, sadenuti na polama drveta, kome su sitne grane okresane od pole do vrha ∎ patulu sa faśe în tot anu tuot într-un ļemn adîns aļes la marźina ļivĭeḑî, kă ĭe așa ĭernaćiku rîđikat đi la pomînt, șî nu-ĭ trăbe în tuot anu fakut țark, da ńiś nu putraḑîașće — patul se pravi svake godine na posebno odabranom drvetu na ivici livade, jer je tako zimnica odignuta od zemlje i ne treba je svake godine ograđivati senikom, a niti truli [Por.] ♦ rum. pătul ♦ etim. < ? lat. *patubulum (= patibulum).

paurî (ĭuo paurăsk, ĭel paurîașće) [akc. paurî] (gl. p.) — (zast.) opljačkati ∎ l-a paurît uoțî pănă la pĭaļa guală — opljačkali ga lopovi do gole kože ♦ var. apaurî [Por.][Stig] ♦ rum. paurî

pază (mn. pazălurĭ ?) [akc. pază] (i. ž.) — (folk.) pažnja, čuvanje ∎ (izr.) Ku pază bună petrĭeś primĭežđa rîa. — Budnom pažnjom izbegneš najveće zlo. ♦ supr. ńepază [Por.] ♦ rum. pază

pazdărĭ (mn. pazdărĭe) [akc. pazdărĭ] (i. m.) — ① pozder a. stabljika konoplje ∎ kîńipa are bît, pazdărĭ, șî fuĭuor, ață kare sa đispart đi țasut — konoplja ima stablo, pozder, i niti, konce koji se odvaju za tkanje b. otpadak ∎ pazdărĭ ĭe aĭa śe kađe đin kîńipă or đin in, kînd sa bat ku nabuoĭńiku în proțap — pozder ĭe ono što otpada od konoplje ili lana, kada se nabojnikom mlate u trlici ∎ ku pazdărļi đe mult s-a aprins lumanarĭa, or lampa đi gas, ku fuoku đi la kamin — sa pozderom se nekada palila sveća ili petrolejka, vatrom sa kamina ② krhotina, ulomak ∎ kînd sa sparźe vrun vas đi pomînt în parśiaļe marunće, sa ḑîśe kî s-a fakut pazdărĭ đin ĭel — kad se neki zemljani sud razbije na sitne parčiće, kaže se da se napravio pozder od njega [Por.] ♦ rum. puzdere ♦ etim. < bug. puzder, pazder

pazî (ĭuo pazăsk, ĭel pazîașće) [akc. pazî] (gl. p. ref.) — čuvati, sačuvati, paziti ∎ ma ruog în tota ḑîua să-l pazaskă dumńeḑîu đi tuaće rîaļiļi — molim se svakog dana da ga bog sačuva od svakoga zla ∎ pazîa bińe, đeșkiđe patru uokĭ — čuvaj se dobro, otvori četvero očiju ∎ nu s-a pazît, ș-a dat đi beļauă grĭa — nije se čuvao, i zadesila ga je golema nevolja ∎ (izr.) Dakă ći pazîășć, șî dumńeḑîu ći pazîașće. — Ako se čuvaš, i bog te čuva. [Por.] ♦ rum. păzi ♦ etim. < slov. paziti

paș (mn. pașurĭ) (i. s.) — korak ∎ numa măĭ un paș să vi faśa, sa fi dus în borugă ku tuot — samo još jedan korak da je učinio, surduknuo bi se ceo u provaliju ∎ paș dupa paș, mirekuț, pă o să ažunź șă tu la kasă — korak po korak, lagano, pa ćeš stići i ti kući [Por.] ♦ rum. paș ♦ etim. < lat. passus

pașćiță (mn. pașćiț) [akc. pașćiță] (i. ž.) — (bot.) žuta šumarica (Anemone ranunculoides) ∎ la Pașći domaćinu să spală pe okĭ șî să duśe șî ĭa o floarĭe đe măr, ș-o urḑîkă, șî floarĭe đe kuorn, ș-o buruĭană, pașćiță o kĭamă — na Uskrs domaćin se umije, i ode da uzme cvet jabuke, jednu koprivu, cvet drena i jedan cvet koji se zove žuta šumarica ∎ șî ĭa un ou roșu șî puńe aśi în strakină, șî puńe kîta vin, șă mursîkă, șî tokĭaḑă tot, sî să fakă papară în strakină — i uzme jedno crveno jaje i stavi ga u panicu i sipa malo vina, i sve to zgnječi da se u panici napravi kaša ∎ dupa aĭa puńe un ou roșu în sîn, ĭa sakurĭa șî sa duśe în livađe, puńe sakurĭa žos, stă pe ĭa ku piśoarļi, sa întoarśe kătră răsărit șî faśe kruśe — posle toga stavi jedno crveno jaje u nedra, uzme sekiru i ode na livadu, stavi sekiru na zemlju, stane na nju nogama, okrene se ka istoku i prekrsti ∎ șî pļakă un paș înainće ku piśoru ăl đirept șî ĭar faśe kruśe, đe tri orĭ așa — i krene jedan korak napred desnom nogom, i opet se prekrsti, i tako tri puta [Crn.] ♦ rum. păștiţă

pașćuńe (mn. pașćuń) [akc. pașćuńe] (i. ž.) — ispaša ∎ pașćuńe ĭe luok unđe pask uoĭļi — ispaša je mesto gde pasu ovce ∎ pi munț, unđ-a trait rumîń-aĭ batrîń kînd s-a kăsătorit în Sîrbiĭe, rar a fuost pașćuńe, uoiļi s-a paskut pin padurĭ — u planinama, na kojima su živeli stari Vlasi po doseljavanju u Srbiju, retko je bilo pašnjaka, ovce su se napasale po šumama ∎ pașćuńe đi viće s-a fakut ku pîržuol — pašnjaci za stoku pravili su se paljevinom ∎ aĭ batrîń a vorbit kă nuĭe pașćuńe fara pîržuol — stari su govorili da nema pašnjaka bez požara ♦ var. pașuńe, pașă, izlaz [Por.] ♦ rum. păștiune

pașî (ĭuo pașăsk, ĭel pașașće) [akc. pașî] (gl.) — koračati ∎ m-a-nvațat parințî să pașăsk pin traĭ ku kapu rîđikat, makra kît đi sarak să fiu — učili me roditelji da koračam kroz život dignute glave, ma koliko siromah bio [Por.] ♦ rum. păși

pașît (mn. pașîturĭ) [akc. pașît] (i. s.) — koračanje, hodanje ∎ la bîtrîńață șî pașîtu al măĭ ușuor kađe grĭeu — pod starost i najlaganije koračanje teško pada ♦ var. pașîtura [Por.] ♦ rum. pășitură

pașuńe [akc. pașuńe] (i. ž.) ● v. pașćuńe [Por.] ♦ rum. pășune ♦ etim. < lat. pastio, -onis

pădukĭuos (pădukĭuasă) (mn. pădukĭuoș, pădukĭuasă) [akc. pădukĭuos] (prid.) — vašljiv, koji ima vaške ∎ đi vrĭamĭa đi rat, tuata lumĭa a fuost pădukĭuasă — za vreme rata svi su ljudi bili vašljivi ♦ var. padukĭat [Por.]

păduri (ĭuo pădurĭesk, ĭel pădurĭașće) [akc. păduri] (gl.) — (ret.) pošumljavati ∎ sa ḑîśe kă vrunu padurĭașće kînd sađașće ļamńe-n duos — kaže se da neko pošumljava kad sadi drveće u šumi [Por.] ♦ rum. păduri

păduriśe (mn. păduriś) [akc. păduriśe] (i. ž.) — (demin.) šumarak, šumica ∎ golae în tuaće părțîļi, numa kîć-o paduriśe koļa-koļa, n-aĭ unđe će pitula dakă ći prispĭașće vrun rău — goleti na sve strane, samo po neki šumarak ovde-onde, nemaš se gde sakriti ako te pritisne neko zlo ∎ (stih) În paduriśe vĭarđe ńima ni ńi vĭađe — U zelenoj šumici niko nas ne vidi [Por.] ♦ rum. pădurice

păĭmîńe [akc. păĭmîńe] (pril.) — preksutra, prekosutra, drugog dana od danas ∎ păĭmîńe kopiĭi pļiakă la șkuală — preksutra deca polaze u školu [GPek] ♦ dij. var. poĭmîńe (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. poimâine ♦ etim. < lat. post + mane

păĭtaș (mn. păĭtaș) [akc. păĭtaș] (i. m.) — drug, prijatelj; saučesnik ∎ s-a dus ku-n păĭtaș în pĭeșkariĭe — otišao je sa jednim drugom u ribolov ∎ a fuost buń păĭtaș — bili su dobri drugari ♦ (i. ž.) păĭtașîță [Bran.] ♦ dij. sin. prĭaćin, fîrtat [Por.] ♦ rum. păitaș ♦ etim. < mađ. pajtás (exp. Durlić)

păĭtașî (ĭuo ma păĭtașăsk, ĭel sa păĭtașîașće) [akc. păĭtașî] (gl. p. ref.) — udružiti se, stvorati grupu ∎ muĭeriļi sa păĭtașîăsk, să-l kînće pĭ-al muort la îngropamînt — žene se udružuju, da opevaju pokojnika na sahrani ∎ bun ĭe kî kopiĭi nuoștri sa păĭtașîăsk, ama să nu fakă vrun rău — dobro je što se naša deca druže, samo da ne naprave neko zlo ♦ sin. aduna, înpreuna [Bran.]

păĭtașîță (mn. păĭtașîț) [akc. păĭtașîță] (i. ž.) — drugarica, prijateljica ∎ a fuost buńe păĭtașîță đi la kopilariĭe, pănă la muarće — bile su dobre prijateljice od detinjstva, do smrti [Bran.]

păkurariță1 (mn. păkurariț) [akc. păkurariță] (i. ž.) — pastirica, čobanica ∎ păkurarița ĭe însă muĭerĭaskă kare pazîașće uoĭiļi — pastirica je ženska osoba koja čuva ovce ♦ var. pîkurariță [Por.] ♦ rum. păcurariță

păkurariță2 (mn. păkurariț) (i. ž.) — (rel.) čobanica ∎ păkurarița s-a kĭîmat kolaku kare la Sînźuorḑ s-a dat đi pomană în sînataća vićilor șă-n sînataća păkurarilor — čobanica je bio kolač koji se na Đurđevdan namenjivao za zdravlje stoke i čobana ∎ kolak păkurariță a fuost fakut ka statu uomuluĭ ku kaśula pîkurarĭaskă în kap șă ku bîtu în mînă — kolač čobanica bio je izrađen u obliku ljudske figure sa čobanskom šubarom na glavi i šatpom u ruci ∎ pîkurarița a mînkato păkurari a triĭļa ḑî la Sînźuorḑ — čobanicu su pastiri jeli trećeg dana Đurđevdana ♦ var. pîkurariță [Por.]

păkurariĭe (mn. păkurariĭ) [akc. păkurariĭe] (i. ž.) — pastirstvo, ovčarstvo, čobanovanje ∎ Pădurĭeńi în Porĭeśa gata tuoț a trait đin păkurariĭe — Padurjani u Poreču su gotovo svi živeli od pastirstva ♦ var. pîkurariĭe [Por.] ♦ rum. păcurărie

păkurarĭ (mn. păkurarĭ) [akc. păkurarĭ] (i. m.) — pastir, čobanin ∎ a fuost păkurarĭ đi mik, întîń a pazît mńiĭi, da kînd a-npļińit noă ań, ĭ-a dat să pazîaskă șî uoĭiļi — bio je pastir od malena, prvo je čuvao jagnjad, a kad je napunio devet godina, dali su mu da čuva i ovce ♦ var. pîkurarĭ [Por.] ♦ rum. păcurar ♦ etim. < lar. pecorarĭus

păkurarĭașće [akc. păkurarĭașće] (pril.) — čobanski, pastirski ∎ l-a lovit păkurarĭașće, đintr-o dată, fara vĭastă — udario ga je čobanski, iznenada, bez najave ♦ var. pîkurarĭașće [Por.] ♦ rum. păcurarește

păkurarĭesk (păkurarĭaskă) (mn. păkurarĭeșć) [akc. păkurarĭesk] (prid.) — pastirski, čobasnki ∎ tuoț nuoĭ am avut kopilariĭe păkurarĭaskă — svi smo mi imali pastirsko detinjstvo ∎ traĭ păkurarĭesk ĭe măĭ frumuos — čobanski život je najlepši ∎ dupa uoĭ s-a kîntat kînćiśe păkurarĭeșć, kare gata tuaće a fuost đi rușîńe — za ovcama su se pevale čobanske pesme, koje su gotovo sve bile bezobrazne ♦ var. pîkurarĭesk [Por.] ♦ rum. păcurăresc

păkuraș (mn.) [akc. păkuraș] (i. m.) — (demin.) čobanče, pastirče ∎ n-am îmļińit noă ań, da parințî ma dat să fiu păkuraș la baśiĭe ku o sută đi uoĭ — nisam napunio devet g odina, a roditelji su me dali da budem čobanče na bačiji sa stotinu ovaca ♦ var. pîkuraș [Por.] ♦ rum. păcuraș

păļiță (mn. păļiț) [akc. păļiță] (i. ž.) — (psih.) bubica, loša narav ∎ sa dzâśe că vrunu are păļiț kînd vorbĭașće naĭurļa, or faśe nîsarîmbe, kînd sa puartă ka kînd ie ćokńit — kaže se da neko ima bubice kad govori gluposti, ili pravi ujdurme, kad se ponaša kao da je ćaknut ∎ uom ku mulće păļiță — čovek sa mnogo bubica; ćaknut, blesav [Por.]

pănă [akc. pănă] (predl.) — ① dok ∎ pănă nu sa adună tuoț, nu înśepĭem ku prînḑu — dok se ne skupe svi, nećemo početi sa ručkom ∎ a spus kă pănă ĭel nu sa lasă đi bĭare, ĭa nu sa-ntuarśe la kasă — rekla je da dok se on ne mane pića, ona se ne vraća kući ② do određene mere ili granice ∎ ļ-a spus pănă kînd să așćaće, șî ĭ-a trîmĭes la kasă — rekli su im do kada treba da čekaju, i poslali ih kući ∎ n-a șćut pănă unđe kućaḑă să mĭargă — nisu znali dokle smeju da idu ③ raditi što preko mere, preterano ∎ kînd a vaḑuto kum s-a pipćenat, s-a rîs pănă-pănă — kad su videli kako se očešljala, pukli su od smeha ∎ a lukrat pănă-pănă, fara ńiś o dobîndă — ubili se od posla, bez ikakve koristi ♦ var. pînă [Por.] ♦ rum. pănă ♦ etim. < lat. paene ad

păpuk dă kar (mn. păpuś dă kară) [akc. păpuk dă kar] (i. m.) — (tehn.) ločka, kočnica za zaprežna kola, (dosl.) „cipela za kola” ∎ păpuk dă kar să faśe dîn ļiemn dă băgram — kolska kočnica se pravi od bagremovog drveta ∎ dîn băgram să taĭe un tutuśiel dă lung vro źumătaće dă mĭetîr — iz bagrema se iseče jedan trupčić dužine oko pola metra ∎ papuku pră mižluok are un žgĭab, în kare tună rouata dă kar — kolska kočnica ima po sredini žljeb, u koji ulazi kolski točak ∎ papuku dîn-nainće are o alkă, dă kare să ļagă sănźiru, șî dîn parće-ĭa ĭe ćeșît — kočnica s prednje strane ima jednu alku, o koju se veže lanac, i na toj strani je otesana ∎ papuku ĭe măĭ bun dă ļieamn, dă kît dă fĭear, kă ļieamnu să ruoađe, șî așa karu să înpĭeđikă măĭ bińe — kočnica je bolja od drveta nego od gvožđa, jer se drvo tare, i tako se kola bolje koče ♦ var. papuk [Mlava] ♦ dij. sin. pivă [Por.] ♦ dij. sin. pĭađikă [GPek][Crn.]

păr1 (mn. pĭerĭ) [akc. păr] (i. m.) — (bot.) kruška, drvo (Pirus sativa) ∎ păru ĭe puom kare rođiașće ku pĭară — kruška je voćka koja rađa kruške ∎ păr sîrbaćik — divlja kruška ∎ păr oltańit — kalemljena kruška ∎ păr rotat — razgranata kruška ∎ în frunḑa pîăruluĭ pîkurari kîntă măĭ frumuos — u kruškov list čobani najlepše sviraju ♦ var. pîăr [Por.] ♦ rum. păr ♦ etim. < lat. pirus

păr2 (mn. pĭerĭ) [akc. păr] (i. m.) — (anat.) kosa, dlaka na glavi ∎ ĭ-a albit păru đin kap, a înkarunțît — pobelela mu je kosa na glavi, osedeo je ∎ pļeșîu, fara păr pi kap — ćelav, bez kose na glavi ∎ păru puorkuluĭ — svinjska dlaka ∎ supțîrĭe ka păru đin kap — tanko kao vlat kose sa glave ∎ a fuost rușîńe suokru să vadă păru lu nuora ćinîră, șî ĭa întra ĭel ńiśkînd n-a fuost đispurpađită — bilo je sramota da svekar vidi kosu mlade snajke, i ona pred njim nikada nije išla razbrađena ♦ var. pîăr [Por.] ♦ rum. păr ♦ etim. < lat. pilus

păru puorkuluĭ [akc. păru puorkuluĭ](sint.) — (bot.) rastavić (Equisetum telmateia) ∎ ku păru puorkuluĭ babiļi a ļikuit mulće buaļe, pintra ĭaļe șă raku — rastavićem babe su lečile mnoge bolesti, među njima i rak ♦ sin. kuada kaluluĭ [Por.] ♦ rum. părul - porcului

păs (mn. păsurĭ ?) (i. s.) — briga ∎ nu mi păs vrĭava ĭel să vină or nu — nije me briga hoće li on doći, ili ne [Stig] ♦ dij. sin. grižă [Por.] ♦ rum. păs ♦ etim. < lat. pensum

pătrînșăl (mn. pătrînșăĭ) [akc. pătrînşăl ] (i. m.) — (bot.) peršun (Petroselinum crispum) ∎ pătrînșăl sa krĭașće pin građină, kă ĭe bun đi mînkare — peršun se gaji u bašti, jer je dobar za jelo [GPek] ♦ dij. var. perșîn (Topolnica) [Por.]ș ♦ rum. pătrunjel ♦ etim. < lat. petroselinum

Pătru1 [akc. Pătru] (i. m.) — (antr.) Petar ∎ nume Pătru s-a dat la mulț kopiĭ voĭńiśeșć kă să fiĭe tarĭ ka pĭatra, să fiĭe sînatuoș, șă să traĭaskă mult — ime Petar davalo se velikom broju muške dece da budu jaki kao kamen, da budu zdravi i da dugo žive ∎ fînka nume Pătru a fuost mulțît, să puată să-ĭ razńaskă șî sî-ĭ kunuaskă ļesńe, lumĭa a proskuos mulće fuarme đi poļikre đin nume Pătru — pošto je ime Petar bilo mnogobrojno, da bi mogli da ih razlikuju i lako prepoznaju, ljudi su iz imena Petar izveli mnoge forme ∎ đin Pătru a ĭeșît Petrikă șî Patruț, đin Petrikă Trikă, da đin Patruț Truța, đin Truță ĭară Truĭa, ș-așa-nainće — od Petra su nastala imena Petrika i Patruc, od Petrike Trika, a od Petruca Truce, od Truca opet Truja, i tako dalje ∎ parĭaka muĭerĭaskă alu nume voĭńiśesk Pătru a fuost Petriĭa, or Pĭetra — par muškom imenu Petar bilo je žensko ime Petrija, ili Petra [Por.] ♦ rum. Pătru ♦ etim. < lat. Petrus grč. ∏έτρο

Pătru2 [akc. Pătru] (i. m.) — (mitol.) Petar, l.i. Sunca ∎ sa țîńe minće kă aĭ bătrîń, kînd a vorbit đi Suare, nu ĭ-a spus „Suare”, numa ĭ-a ḑîs „Pătru”: a rîsarit Pătru, a zăvîrńit Pătru, ș-așa — pamti se da stari, kad bi pominjali Sunce, nisu govorili „Sunce” nego „Petar”: izašao je Petar, zašo je Petar, i tako ∎ Pătru la Suare ĭ-a ḑîs ș-aĭ bătrîń în Șarbanuț șî-n Metońița — Petrom su Sunce zvali i stari u Šarbanovcu i Metovnici [Crn.] ♦ dij. sin. Pau [Por.]

pećaĭkă (mn. pećeĭś) [akc. pećaĭkă] (i. ž.) — šlic, prorez ∎ pećaĭkă ĭe taĭatură la śuariś đinainće — šlic je prorez na prednjoj strani čakšira ∎ śuariśi alu rumîńi aĭ batrîń avut duauă pećeĭś — čakšire starih Vlaha imale su dva šlica ∎ pećaĭka la śuariś rumîńeșć a fuost kusută pi marźină ku bîrnaș ńegru — šlic na vlaškim čakširima bio je opšiven crnim gajtanom [Por.] ♦ rum. piceaică

peļag (peļagă) (mn. peļaź, peļaźe) [akc. peļag] (prid.) — ćelav, bez kose ∎ peļag ĭe uom fara păr, or ku păru rar — ćelav je čovek bez kose, ili sa retkom kosom ♦ var. pipiļag (Topolnica) ♦ sin. pļeșîu [Por.] ♦ rum. peleag

peļin (i. m.) — (bot.) pelin (Artemisia) ∎ peļinu ĭe buĭađe amară ka veńinu — pelin je biljka gorka kao otrov ∎ (mag.) sa krĭađe kă ĭe putuarĭa peļinuluĭ atîta đi tare đi vîlviļi rusaļilor vug đi ĭel ka draku đi tamîńe, șî đ-aĭa lumĭa pi stamîna rusaļilor a durmit ku peļinu în sîn — veruje se da je smrad pelina toliko jak da rusalski demoni beže od njega kao đavo od krsta, i zato su ljudi u toku rusalne nedelje spavali sa pelinom u njedrima [Por.] ♦ rum. pelin ♦ etim. < bug. пелин

peri (ĭuo pĭer, ĭel pĭare) [akc. peri] (gl.) — ① poginuti, smrtno stradati ∎ triĭ kopiĭ avut, toț triĭ a perit pin raturĭ — tri sina je imala, sva trojica su poginula u ratovima ∎ aluna voĭńiśaskă a dus rumîńi pin raturĭ, să-ĭ pazaskă să nu pĭară đi plumb — vojnički lešnik nosili su Vlasi u ratovima, da ih čuva da ne poginu od metka ② nestati, izgubiti ∎ mulće kare śe ļ-a perit đin kasă, pănă n-a prins pi sluga în furaluk — mnogo koje šta im je nestajalo iz kuće, dok nisu uhvatili slugu u krađi ∎ mĭ-a perit đin uokĭ — izgubio sam ga iz vida ♦ sin. perđa [Por.] ♦ rum. peri ♦ etim. < lat. perire

perpeļak (mn. perpeļaś) [akc. perpeļak] (i. m.) — (zast.)(folk.) stub, motka ∎ (stih) ma suiĭ în perpeļak să văd kapriļi śe fak — ja se popeh na stub, da vidim koze šta mi rade [Por.] ♦ rum. prepeleac ♦ etim. < rut. prypýlĭaka

peșkariĭe (mn. peșkariĭ) [akc. peșkariĭe] (i. ž.) — (iht.) ribolov, ribarstvo ∎ peșkariĭa a fuost măĭ mult zabaoa kopilarĭaskă, șî aĭa alu ăĭa ku kășîļi pi-nga rîu — ribolov je najviše bio dečja zanimacija, i to onih sa kućama pored reke ∎ aĭ batrîń s-a dus în peșkariĭe numa dupa pĭeșć đi prazńik kare a kaḑut în ḑîļiļi đi puost — stariji su išli u ribolov samo za slavu koja je padala u posne dane ∎ în peșkariĭe aĭ batrîń s-a dus nuapća, ș-a prins pĭeșć ku uostiĭa la vapaĭț — u ribolov stariji su odlazili noću, i lovili su ribu ostima uz baklju [Por.] ♦ rum. pescărie

peśinźină (mn. peśinźiń) [akc. peśinźină] (i. ž.) — (bot.) rusa (Chelidonium majus) ∎ peśinźina rar sa gasîașće, la nuoĭ dă numa pi pĭetruańe, pi lînga rîu — rusa se retko nalazi, kod nas niče samo na kamenjaru, pored reke ∎ (med.) peśinźină are lapće galbin șî amară, kare ĭe tare bun ļiak đi ńiźiĭ: numa dupa duauă-triĭ unsurĭ, ńiźielu sa pĭarđe ka kînd ńiś n-a mîĭ fuost — rusa ima žut i gorak sok, koji je jako dobar lek za bradavice: samo posle dva-tri mazanja, bradavica nestaje kao da nije ni bilo ♦ up. kuru đi gaină [Por.]

petrekatură (mn. petrekaturĭ) [akc. petrekatură] (i. ž.) — ① ispraćaj, rastanak ∎ đi vrĭamĭa lu Tita kînd s-a dus baĭațî-n vuoĭskă, s-a fakut marĭ petrekaturĭ ku bandașî — u Titovo vreme kad su mladići odlazili u vojsku, pravljeni su veliki ispraćaji sa trubačima ② (rel.) pesma za ispraćaj pokojnika ∎ petrekatura, kare a kîntato patru muĭerĭ kînd s-a pitrekut muortu, s-a pĭerdut gata đ-a rîndu la rumîń — pesma, koju su pevale četiri žene kad se pratio pokojnik, izgubila se kod Vlaha gotovo svuda [Por.] ♦ rum. petrecătură

petreśe (ĭuo petrĭek, ĭel petrĭaeśe) [akc. petreśe] (gl. p. ref.) — ① (o provodu) provesti se, zabaviti se ∎ la nunta fĭeći ń-am pitrekut tare frumuos — na ćerkinoj svadbi smo se proveli jako dobro ② (o ispraćaju) ispratiti ∎ s-a dus baba ku fluorĭ să petrĭakă muortu — otišla je baba sa cvećem da isprati pokojnika ∎ kînd a pļekat đi la iĭ, l-a pitrekut pănă n-a ĭeșît đin sat — kada je pošao od njih, ispratiliu su ga sve dok nije izašao iz sela ③ (o meri) preteći, preostati ∎ bańî śe ĭ-a pitrekut, ĭ-a-ngropat supt vrun nuk — novac koji mu je preostao, zakopao je pod nekim orahom ④ (o odnosu) mimoići se; prestići ∎ a fuost nuapća șî ńiś n-a vaḑut kînd s-a pitrekut — bila je noć, i nisu ni videli kad su se mimoišli ∎ tuoț aĭ măĭ țapiń kopiĭ l-a pitrekut la aļergatură — sva jača deca prestigla su ga na trčanju ♦ var. pitreśe [Por.] ♦ rum. petrece ♦ etim. < lat. pertraicĕre

Petriśaua (i. ž.) — (top.) Petričava, zvano mestu u Rudnoj Glavi ∎ Petriśaua je luok în Arnaglaua, în aritu kulmĭa Bubînuluĭ, așa numit kî ĭe luok petruos — Petričava je zvano mesto u Rudnoj Glavi, na području kulme Bubanj, tako nazvano zbog kamenitog terena ♦ var. Petriśeļe [Por.]

petriśikă (mn. petriśiaļe) [akc. petriśikă] (i. ž.) — (demin.) kamenčić ∎ kînd s-a dus la vrîžîtuare sî sa đeskînće đi „suare săk”, bolnavu ĭ-a dus noă petriśiaļe đi la noă izvorĭaļe — kad se išlo kod vračare za bajanje od „suvog sunca”, nosilo se devet kamenčića od devet izvorčića ♦ var. petriśauă, (mn. petriśeļe) [Por.]

petruoń (mn. petruańe) [akc. petruoń] — (augm.) kamenčina, kamenčuga, veliki kamen; kamen uopšte ∎ petruoń ĭe pĭatră mare — kamenčina je veliki kamen ∎ s-a rupt tuot înkarkînd karu ku petruańe — sav se pokidao utovarujući kola sa kamenjem ∎ pļină ļivađa đi petruańe — livada je puna kamenja [Por.] ♦ rum. petroni

petruos (petruosă) (mn. petruoș, petruasă) [akc. petruos] (prid.) — kamenit ∎ luok petruos, pļin đi pĭatră — kamenito mesto, puno kamenja ∎ ogaș petruos, đes nume đi ogașă ku fundu petruos — kameniti potok, čest naziv za potoke sa kamenitim koritom [Por.] ♦ rum. petros

peșće [akc. peșće] (predl.) — preko ∎ n-a putut să treakă ńime peșće voĭa părințîlor — nije mogao da pređe niko preko volje roditelja ∎ ar fost frumosă peșće tot pomîntu — bila je najlepša na svetu [Rom.] ♦ dij. var. pista [Por.] ♦ rum. peste ♦ etim. < lat. per super

pi (predl.) — po, na, sa, iz ① po ∎ pi tuată ļivađe a dat spiń — po celoj livadi izniklo je trnje ∎ nu ĭ-a fakut pi plaku luĭ, șî ĭel s-a mîńiĭat — nije mu učinio po volji, i on se naljutio ② na ∎ n-a bagat sama kî ĭe gĭață pi drum — nisu primetili da je led na putu ∎ tuot a kaḑut numa pi kapu luĭ — sve je palo samo na njegovu glavu ③ sa ∎ s-a batut ku ńiskaĭ uamiń đi pi munće — tukao se sa nekim ljudima sa brda ④ iz ∎ s-a mutat ku vićiļi đi pi vaļe la munće, kă a koluo ĭe pașuńa măĭ bună — premestio se sa stokom iz doline u planinu, jer je tamo paša bolja ⑤ (u izr.) nekog, k nekom, kod nekog ∎ a vaḑut pi vrun kopil kum fură — video je neko dete kako krade ∎ n-a vrut să đa pi la mińe — nije hteo da navrati kod mene ♦ var. pĭe (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. pe (Majdanpek) [Buf.], (Krivelj) [Crn.] ♦ dij. var. pră (Voluja) [Zvizd] ♦ rum. pe ♦ etim. < lat. per

pițarău (mn. pițarăĭ) [akc. pițarău] (i. m.) — (kal.) koledar ∎ pițarăĭi la Bufańi în Măĭdan a mers ku rîndu đimińața la Ažun — koledari su kod Bufana u Majdanpeku išli u ophod prepodne na Badnji dan ∎ a fost kopiĭ la Bufań, kare la ușă a žukat pi Țar Irod, glumă śe ĭ-a-nvațat popi în biserikă — bilo je dece kod Bufana koji su pred vratima igrali Cara Iroda, skeč koji su učili u crkvi od popova [Buf.] ♦ dij. sin. koļindrĭeț [Por.] ♦ rum. pițărău ♦ etim. < mađ. pityergő ?

pițîguĭat (pițîguĭată) (mn. pițîguĭaț, pițîguĭaće) [akc. pițîguĭat] (prid.) — stanjen, usukan, razvučen ∎ pițîguĭat ĭe śuava śe sa traźe ļesńe șî ĭe supțiĭat la mižluok, da gruos la kîpatîńe — stanjeno je nešto što se lako razvlači pa je usukano na sredini, a debelo na krajevima ♦ sin. supțîĭat [Por.] ♦ rum. pițuguiat

pićekuos (pićekuasă) (mn. pićekuoș, pićekuasă) [akc. pićekuos] (prid.) — odrpan, pun zakrpa ∎ pićekuos ĭe uom lu kare sînt țuaļiļi pļińe đi pĭaćiśe — odrpan je čovek čija je odeća puna zakrpa [Por.] ♦ rum. peticos

pići (ĭuo ma pićesk, ĭel sa pićiașće) [akc. pići](gl. ref.) — šćućuriti se, ići pogureno, krišom ∎ uomu sa pićașće sî sa pituļe, să nu ăl vadă ńima — čovek se šćućuri da se skrije, da ga ne vidi niko ∎ đi źaba s-a pićit dupa gard, ĭară l-a vaḑut șî l-a kunoskut lumĭa — džaba se šćućurio iza ograde, opet su ga ljudi videli i prepoznali ♦ sin. ćușći [Por.] ♦ rum. piti

pićik (mn. pićiț) [akc. pićik] (i. m.) — (anat.) patuljak ∎ a puvestît aĭ batrîń kă în vrĭamĭa đi rimļeń în rudńiśe a lukrat numa pićițî, kă uoknă rimļeńilor a fuost mikă — pričali su stari da su u vreme Rimljana u rudnicima radili samo patuljci, jer su rimska okna bila mala [Por.] ♦ rum. pitic ♦ etim. < slov. pitiku

pićit (pićită) (mn. pićiț, pićiće) [akc. pićit] (prid.) — šćućurenko, poluskriven ∎ un śas întrĭeg stă pićit supt ļemn, așćetînd ĭepuru să-ĭ đa în laț — ceo sat stoji šćućuren pod drvetom, čekajući zeca da mu uleti u omču ♦ sin. ćușćit [Por.] ♦ rum. pitit

pićiș [akc. pićiș] (pril.) — (o kretanju) krišom, u polupognutom položaju ∎ a vaḑut uom ńikunoskut, kum sa traźe pićiș pi dupa gard, ka kînd śuava aśiră — video je nepoznatog čoveka, kako se krišom vuče iza ograde, kao da nešto vreba ♦ sin. ćușćiș [Por.] ♦ rum. pitiș

piglaĭs (mn. piglaĭsă) [akc. piglaĭs] (i. s.) — pegla ∎ ku piglaĭsu s-a pigluit tot śe au fost đe pînḑă — peglom se peglalo sve što je bilo od tekstila [Buf.] ♦ rum. piglais [Ban.] ♦ etim. < nem. Bügeleisen

piguļi (ĭuo piguļesk, ĭel piguļașće) [akc. piguļi] (gl. p.) — čupkati, čerupati ∎ a taĭat gaina ș-o piguļașće đi pĭańe — zaklala je kokošku, i čupka joj perje [GPek] ♦ dij. sin. śuguļi [Por.] ♦ rum. piguli

pildă (mn. pilḑ) [akc. pildă] (i. ž.) — (zast.) takmičenje, nadmetanje; dokazivanje ∎ la un bîlś s-a luvat doa rîndurĭ đi bandaș la pildă, să vadă kare măĭ bun kînta, șă nu s-a lasat păna nu ļ-a pļekat sînźe đin buḑă — na jednom vašaru, započela su dve grupe trubača nadmetanje, da se vidi ko bolje svira, i nisu prestali dok im usnice nisu prokrvarile [Por.] ♦ rum. pildă ♦ etim. < mađ. példa

pilđi (ĭuo ma pilđesk, ĭel sa pilđașće) [akc. pilđi] (gl. ref.) — (izob.) nadmetati se, takmičiti se ∎ măĭ frumos ĭera pi la bîlśurĭ, kînd sa pilđit kîći doa-triĭ rîndurĭ đi bandaș, da lumĭa sa visaļa șî źuka điźaba pi lînga iĭ — najlepše je bivalo na vašarima, kada su se nadmetale dve-tri grupe trubača, a narod se veselio i igrao besplatno oko njih ♦ sin. pizmi [Por.]

pinćin (mn. pinćiń) [akc. pinćin] (i. m.) — ① (ornit.) ostruga, rožnata izraslina na zadnjem delu petlovih nogu ∎ kokouș bun, are tare pinćiń la piśuare — dobar petao, ima jake ostruge na nogama ② pramen bele dlake na zadnjem delu konjskog kopita ∎ kalu ku pinćiń la piśuare — konj sa belom kiticom na kopitama ♦ sin. kișiță [Por.] ♦ rum. pinten

pinga [akc. pinga] (predl.) — (o položaju) pored, kraj, pokraj; oko ∎ ĭa a statut pinga ĭel tuota noapća — ona je stajala pored njega cele noći ♦ var. pingă [GPek] ∎ pinga lukro-la ĭe multă mîraśală — oko tog posla mnogo je petljancije ∎ a mĭers tot pinga ogaș, pănă n-ažuns la rîu — išli su sve pored potoka, dok nisu stigli do reke (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. pingă

pintru [akc. pintru] (predl.) — zbog, za ∎ pintru śe or pintru kare ĭel a fakut așa noroḑîĭe, ńima astîḑ nu șćiĭe — zbog čega, ili zbog koga je on učinio takvu ludost, niko danas ne zna ∎ a-nśeput ćinîr să lukre pintru bań, a ginđit tatî-su k-o să fiĭe bun đi ĭel — počeo je mlad da radi zbog novca, mislio je otac da će to biti dobro za njega ∎ a fakut bun șî pintru mińe, șî pintru ćińe — učinio je dobro i za mene, i za tebe [Por.] ♦ rum. pentru

pipaĭală (mn. pipaĭaļe) [akc. pipaĭală] (i. ž.) — pipanje, dodirivanje ∎ kînd iș în ńegura bîznă, puoț să mĭerź numa la pipaĭală — kad si u mrklom mraku, možeš da ideš samo na pipanje [Por.] ♦ rum. pipăială

piparka (ĭuo piparkaĭ, ĭel piparkă) [akc. piparka] (gl. p. ref.) — (mag.) zaljutiti paprikom ∎ în đeskînćik: ku piparka-ĭ piparkaĭ, ku glogin ńegru i-nbrukaĭ — u bajalici: paprikom ih zaljutih, crnim glogom ih izbodoh [Por.] ♦ rum. pipărca

piparkă (mn. pipărś) [akc. piparkă] (i. ž.) — (bot.) paprika (Capsicum) ∎ piparka ĭe buruĭană kare sa sađașće-n građină, șî sa krĭașće đi mînkare — paprika je biljka koja se sadi u bašti, i neguje zbog jela ∎ ĭastă măĭ mulće fĭelurĭ đi pipărś, da la lumĭe măĭ mult ļi plaśe piparkă ĭuće — ima više vrsta paprika, ali ljudi najviše vole ljutu papriku ∎ piparkă aļină — aleva paprika [Por.] ♦ dij. sin. arďi [Kmp.] ♦ rum. piparcă ♦ etim. < mađ. paprika

piparkuță (mn. piparkuț) [akc. piparkuță] (i. ž.) — (demin.) papričica ∎ mînkarĭa ĭe dulśe kînd manînś șî kîć-o piparkuță ĭuće — jelo je slatko kad jedeš i po neku ljutu papričicu [Por.] ♦ rum. pipărcuță

pipăi (ĭuo pipîĭ, ĭel pipîĭe) [akc. pipăi] (gl. p. ref.) — pipati, dodirivati ∎ sa vaĭtă k-a pipaito, đ-aĭa ĭ-a dat o palmă — žali se da ju je pipao, zato mu je opalila šamar [Por.] ♦ rum. pipăi ♦ etim. < srb. pipati

pipćena (ĭuo pĭapćin, ĭel pĭapćină) [akc. pipćena] (gl. p. ref.) — češljati ∎ lu fată ĭ-a fuost tare drag să pĭapćińe papușa, dakă păru papușî a fuost đi kîlț — devojčica je mnogo volela da češlja lutku, iako je lutkina kosa bila od kučine [Por.] ♦ rum. pieptăna ♦ etim. < lat. pectinare

pipćenat2 (pipćenată) (mn. pipćenaț, pipćenaće) [akc. pipćenat] (prid.) — očešljan ∎ în tođeuna a fuost frumuos pipćenată — uvek je bila lepo očešljana ♦ supr. ńipipćenat [Por.] ♦ rum. pieptănat

pipćenat1 (mn. pipćenaturĭ) [akc. pipćenat] (i. s.) — češljanje ∎ đi mikă ĭ-a fuost drag đi pipćenat, pî đ-aĭa a-nvațat zanatu să tungă muĭeriļi — od malena je volela češljanje, pa je zato naučila zanat da frizira žene [Por.] ♦ rum. pieptănat

pipćiĭ (mn. pipćiĭe) [akc. pipćiĭ] (i. ž.) — (nutr.) pihtije ∎ pipćiĭi sînt un fĭeļ đi mînkarĭe kare sa faśe măĭ đes ĭarna — pihtije su vrsta jela koje se najčešće spremaju zimi ∎ pipćiĭļi sa fak đin piśuariļi puorkuluĭ, kare sa fĭerb șî sa lasă sî sa raśiaskă — pihtije se spremaju od svinjskih nogica, koje se skuvaju i ostave da se ohlade ∎ ĭastă o ḑî adînsă în an kînd sa sprimĭesk pipćiĭli sî sa đa đi pomană la-ĭ muorț — ima poseban dan u godini kada se spremaju pihtije da bi se namenile mrtvima [Por.] ♦ rum. piftie ♦ etim. < bug. bg пихтия, < ngr πηχτή

pipirćuok (mn. pipirćuoś) [akc. pipirćuok] (i. m.) — (med.) kepec, čovečuljak ∎ pipirćuok ĭe uom mik, ńikreskut, kare a ramas pituļik — pipirčok je mali čovek, nedorastao, koji je ostao kepec [Mlava] ♦ rum. pipiric

pipîtă (mn. pipîće) [akc. pipîtă] (i. ž.) — (anat.) bubac ∎ pipîta ĭe rînḑa la păsîrĭ șî la uoră — bubac je želudac kod ptica i živine ∎ (izr.) vînît ka pipîta — modar od besa [GPek] ♦ rum. pipotă ♦ etim. < grč. *ἐφήπαπα

pirișoară (mn. pirișoarе) [akc. pirișoară] (i. ž.) — sarma, jelo od mlevenog mesa pomešanog s pirinčem, i umotano u list kupusa ∎ pirișoară ďe post — posna sarma ∎ pirișoară ku karńe — sarma sa mesom ♦ sin. pară (s. Bukovče, Kobišnica) [Kmp.] ♦ dij. sin. sarmă [Por.] ♦ rum. perișoară

piroćală (mn. piroćiaļe) [akc. piroćală] (i. ž.) — pospanost, umor ∎ l-a prins piroćala grĭa pintru kă n-a durmit doă nuopț — uhvatila ga je teška pospanost jer nije spavao dve noći ♦ sin. obosală [Por.] ♦ rum. piroteală

piroći (ĭuo piroćiesk, ĭel piroćiașće) [akc. piroći] (gl. n.) — (zast.) kunjati, dremati ∎ a veńit đesńață tîbarît șî frînt, kî tuata nuapća a piroćit la lukru — došao je jutros umoran i slomljen, jer je celu kunjao na poslu ♦ sin. obosî ♦ var. pirośi (Tanda) [Por.] ♦ rum. piroti

piroćit (piroćită) (mn. piroćiț, piroćiće) [akc. piroćit] (prid.) — pospan, sanjiv ∎ tuata nuapća a batut la kărț, ș-akuma sînt piroćiț șî ustańiț — celu noć su lupali karte, i sada su pospani i umorni ♦ sin. obosît, somnoruos, ustańit ♦ var. pirośit (Tanda) [Por.] ♦ rum. pirotit

pirośit [akc. pirośit] (prid.) ● v. piroćit [Por.] ♦ rum. pirotit

pis (uzv.) — šic! uzvik kojim se tera mačka ∎ ku „pis!” uomu dudîĭe mîțu kînd faśe vro șćetă — sa „šic!” čovek tera mačku kad načini neku štetu ♦ var. pîs ♦ supr. mîț-mîț! [Por.] ♦ rum. pis

pisa (ĭuo pisăḑ, ĭel pisîaḑă) [akc. pisa] (gl. p. ref.) — sabiti, nabiti ∎ sa pisîaḑă śuava śe sa înđasă sî sa turćaskă, or să tuńe în gaură strîmtă — sabija se nešto što se pritiska da se spljeska, ili da uđe u neku tesnu rupu ♦ sin. înđesa [Por.] ♦ rum. pisa ♦ etim. < lat. pi(n)sare

pisarĭ (mn. pisarĭ) [akc. pisarĭ] (i. m.) — (zast.) pisar, ćata ∎ pisarĭu a fuost skriĭatuorĭ în kînțalarĭa lu kińezu — pisar je bio ćata u kneževoj kancelariji ∎ sa țîńe mińća k-a fuost pisaro-l mik șă pisarĭo-l mare — pamti se da su postojali mali pisar i veliki pisar ♦ sin. skriĭatuorĭ [Por.] ♦ rum. pisar ♦ etim. < slov. pisarĩ

pisat (pisată) (mn. pisaţ, pisaće) [akc. pisat] (prid.) — *sabijen, spljeskan* ∎ ♦ rum. pisat

pisk (mn. piskurĭ) [akc. pisk] (i. s.) — (ten.) oplen, deo zaprežnih kola ∎ pisku ĭe parśelu karuluĭ đi buoĭ, înkeĭat în tri muke șî învîrat în driko-l đinainće, đi kare ĭe ļegat proțapu — oplen je trouglasti deo volovskih kola, ugrađen i prednji trap, u koji je uvučena kolska ruda [Por.] ♦ dij. sin. opļan (Osanica) [Hom.] ♦ rum. pisc ♦ etim. < slov. piskŭ

pista [akc. pista] (predl.) — preko ① (o pložaju u prostoru) preko, iznad ∎ a śerkat să trĭakă pista puod ku karu pļin, ama n-a putut, kă puodu s-a frînt — pokušali su da pređu preko mosta sa natovarenim kolima, ali nisu mogli, jer je most pukao ∎ trĭaśe pista śuakă kî ĭe măĭ aprupe — prelazi preko brda jer je bliže ② (o trajanju u vremenu) duže, preko, više ∎ a trait în strinataće pista ḑîaśe ań đi ḑîļe — živeo je u tuđini preko deset godina ∎ pista nuapće a veńit uoțî șî ĭ-a apaurît păn-la pĭaļă guală — preko noći došli lopovi i opljačkali ih do gole kože ③ (fig.) granica psihičke podnošljivosti ∎ pista tuot puaće trĭeśa, ama pista înfruntaśuńe nu — preko svega može preći, ali preko uvreda ne [Por.] ♦ dij. var. peșće (Brodica) [Rom.] ♦ dij. var. prăsta (Voluja) [Zvizd] ♦ rum. peste ♦ etim. < lat. per super

pistriț (pistriță) (mn. pistriț, pistriță) [akc. pistriț] (prid.) — (color) ① (o boji) šaren, šarolik ∎ sa ḑîśe đi śeva kă ĭe pistriț dakă ĭe fărbuit în măĭ mulće fărburĭ — kaže se za nešto da je šareno ako je ofarbano u više boja ∎ pistriț ĭe aĭa ś-a-npistrișat vrunu — šareno je ono što je neko ušarenio ② (o karakteru) prevrtljivac, lažljivac ∎ la uom pistriț nu-ĭ rușîńe să ći mintă la uokĭ — lažljivca nije sram da te gleda u oči i laže ∎ muĭare pistriță — laka ženska, kurva [Por.] ♦ rum. pestriț ♦ etim. < slov. pistri

pișmańi (ĭuo ma pișmańesk, ĭel sa pișmańiașće) [akc. pișmańi] (gl. ref.) — pišmaniti se, popišmaniti se, predomisliti se, odustati, promeniti mišljenje ∎ nuĭe uom đi trĭabă, frumuos ńi vorbim șî-nśepĭem ku lukru, dupa doa-triĭ ḑîļe ĭel sa pișmańiașće șî sa duśe — nije čovek od reči, lepo se dogovorimo i počnemo posao, posle dva-tri dana on se popišmani i ode ∎ a trîbuit sî sa-nsuare, ama fata s-a pișmańit — trebalo je da se ženi, ali se devojka predomislila ♦ sin. lasa [Por.] ♦ etim. < tur. pišman „koji se kaje” (exsp. Durlić)

piśoroagă (mn. piśoroaźe) [akc. piśoroagă] (i. ž.) — (tehn.) štula, pomagalo za prelazak preko vode ∎ kînd vrodată a trekut pista apă unđe n-a fuost punće, a trekut ku piśoroaźe — nekada kada su prelazili preko vode gde nije bilo brvna, prelazili su na štulama ∎ piśoroaźiļi stau lînga rîu, șă kînd trĭeś înapuoĭ ļe prolaș dă unđe ļ-aĭ luvat, kă vińe altu, pă trăbe să trĭakă șî ĭel — štule stoje pored vode, i kad se vratiš ti ih ostaviš gde si ih našao, jer dolazi drugi, pa treba da pređe i on [Mlava] ♦ rum. piciorong

pită (mn. piț) [akc. pită] (i. ž.) — (nutr.) hleb ∎ pita a skumpit, kă grîu n-a rođit ano-sta — hleb je skup, jer žito nije rodilo ove godine [Buf.] ∎ nuĭe pită făra sapă — nema hleba bez motike (Urovica) [Pad.] ♦ rum. pită ♦ etim. < bug. srb. pita

pităriĭe (mn. pităriĭ) [akc. pităriĭe] (i. ž.) — (izob.) pekara ∎ s-a dus la pităriĭe să kumpire pită, șî înga nuĭe să vină — otišao je u pekaru da kupi hleb, i još ga nema da dođe [Pad.] ♦ rum. pitărie

pituļik (mn. pituļiś) [akc. pituļik] (i. m.) — (ornit.) carić (Troglodytes troglodytes) ∎ pituļik ĭe pasîrĭa mikućikă, ka kînd s-a pĭerdut la nuoĭ, đi mult nu l-am vaḑut — carić je malecka ptica, kod nas kao da se izgubila, odavno je nisam video [Por.] ♦ dij. sin. dumńișuor [GPek] ♦ rum. pitulice

piurmă [akc. piurmă] (pril.) — docnije, kasnije, posle ∎ dăĭ piurmă pi la mińe — navrati kasnije do mene ∎ măĭ întîń n-avrut, ama piurmă, kînd vaḑu śi ĭe, ĭel a veńit sîngur — u početku nije hteo, ali posle, kad je video šta je, on je došao sam ♦ var. piormă (Klokočevac) [Por.] ♦ rum. pormă

pivă2 (mn. pivĭ) [akc. pivă] (i. ž.) — (tehn.) ločka, breov; kočnica ∎ piva đi kar ĭe un tutuk skobit kît ĭe larźimĭa alu șîna lu ruata karuluĭ, șî ku ĭa sa înpĭađikă karu kînd mĭarźe-n vaļe, înkarkat ku tovar grĭeu — ločka je jedan trupac izdubljen za širinu šine kolskog točka, kojim se koče kola kada pod teškim teretom idu nizbrdo ∎ piva la vîr are o buată, đi kare sa ļagă lanțu ku un kîpatîń, da ku alalalt lanțu ĭe ļegat đi ruda karuluĭ — ločka ima na vrhu jednu budžu, o koju je vezan lanac jednim krajem, a drugim je lanac vezan za kolsku rudu ∎ piva astîḑ sa faśe đi fĭer, șî fînka karurļi đi buoĭ gata s-a pĭerdut, akuma sa puńe la prikoļița đi traktur — ločka se danas pravi od metala, i pošto su se zaprežna kola gotovo izgubila, sada se stavlja na traktorsku prikolicu (Crnajka) [Por.] ♦ dij. sin. pĭađikă ∎ la nuoĭ nuĭe kunoskută vuorba „pivă”, aĭa la nuoĭ sa kĭamă pĭađikă — kod nas nije poznata reč „piva”, kod nas se to zove kočnica (Jasikovo) [GPek], pĭađikă (Sige) [Hom.] ♦ dij. sin. oprituare (Kobilje) [Stig] ♦ dij. sin. înpeđekatuare (Kladurovo), păpuk dă kar (Ranovac), papuk dă roată dă kar (Bošnjak, Mlava) [Mlava], papuk dă kar (Isakovo) [Mor.] ∎ papuku s-a pus la ruata dă kar kînd a mĭers ku karu pră pripor învale, să inpĭađiśe karu, să nu ĭa mau — ločka se stavljalala na kolski točak kad se kolima išlo nizbrdo, da zakoči kola, da ne uhvate maju (Vrbnica, Pomoravlje) [Pom.] ♦ rum. piuă ♦ etim. < lat. *pilla

pivă1 (mn. pivĭ) [akc. pivă] (i. ž.) — (tehn.) avan, stupa ∎ pivă đi bătrîńață a fuost skobită-n tutuk đi śerieș — starinski avan bio je izdubljen u panju od trešnje ∎ în pivă a fakut mînkare đi uară: ku maĭu s-a batut vrĭežî, mistakaț ku kîta fańină, șî s-a dat la puĭ, la gaiń, la rîață — u avanu se pravila hrana za živinu: maljem se tucale vreže, pomešane sa malo brašna, i davalo se pilićima, kokoškama, plovkama ♦ up. maĭ [Por.] ♦ rum. pivă ♦ etim. < lat. *pilla

pizda țîgănśi (sint.) ● v. rușîńa fĭeći [Por.]

pizdă (mn. pižđe) [akc. pizdă] (i. ž.) — (anat.)(vulg.) pizda, pička (Vagina) ∎ pizda ĭe trĭabă muĭerĭaskă — pička je ženska stvar ∎ pizda la muĭare ĭe pitulată întra piśuare — pička kod žene je skrivena među nogama ∎ pizda are buḑă, ļinđik, fluoś șî gaură — pička ima usmine, sikilj, dlake i rupu ∎ în parĭețî lu gaura pižđi ĭastă ńiskaĭ dulurĭ kare sa kĭamă „kîrțmiĭe”, șî kare duk la muĭare măĭ mare dulśață — na zidovima pičkine rupe nalaze se neki čvorići koji se zovu „krcmije”, i koji ženi donose najveće zadovoljstvo ∎ pizdă flokuasă — dlakava pička ∎ (izr.) duće în pizda mînta — idi u pizdu materinu ♦ sin. pupă, bežgĭaură [Por.] ♦ rum. pizdă ♦ etim. < slov. pizda

pizdoșćină (mn. pizdoșćiń) [akc. pizdoșćină] (i. ž.) — (augm.)(pej.) pizdurina ∎ pizdoșćină ĭe muĭare mare, grasă șî strîkată — pizdurina je krupna, debela i pokvarena žena ♦ sin. pizduasă [Por.]

pizduasă (mn.)(prid.) — (vulg.) *pičkasta*

pizduĭkă (mn. pizduĭś) (i. ž.) — (demin.) (vulg.) pičkica ∎ of, lălă, lălă, śe pizduĭkă đi muĭare ĭe asta muĭarĭe — of, lele, lele, kakva pičkica od žene je ova žena [Por.] ♦ rum. pizduică

pișa (ĭuo ma piș, ĭel sa pișă) [akc. pișa] (gl. p. ref.) — pišati, urinirati ∎ îm vińe sî ma piș — piša mi se ∎ uomu sa pișă đin piśuare, da muĭarĭa trăbe sî sa ćușćașkă kînd sa pișă — muškarac piša stojeći, a žena treba da čučne kad piša ∎ đi frikă, s-a pișat în izmĭańe — od straha se upišao u gaće ∎ (psov.) pișî-ma în suoļńița luĭ — popišam mu se u slanik [Por.] ♦ rum. pișa ♦ etim. < lat. *pissiare

pișat (pișată) (mn. pișaț, pișaće) [akc. pișat] (prid.) — upišan, popišan ∎ păkurari iĭ s-a pișat pi kaśulă, șî ĭeļ, mîńios, a dus-o la kasă așa tuată pișată — čobani su mu se popišali na šubaru, i on je, ljut, doneo kući tako svu popišanu [Por.] ♦ rum. pișat

pișatură (mn. pișaturĭ) [akc. pișatură] (i. ž.) — pišanje, uriniranje ∎ s-a bulnavit muoșu, șă are tare nakaz ku pișatura — razboleo se čiča, i ima težak problem sa pišanjem ♦ var. pișat [Por.] ♦ rum. pișătură

pișļagă (mn. pișļaźe) [akc. pișļagă] (i. ž.) — (tehn.) (zast.) čep; spojnica ∎ pișļagă ĭe śiep or pană đi ļiemn, đi întarit înkeĭaturiļi, or đi astupat găuriļi — „pišljaga” je drveni čep ili klin, za učvršćivanje spojeva, ili začepljivanje rupa ∎ pișļaga s-a pus ka ļigatura întra naplaț la ruata đi kar — „pišljaga” se stavljala kao spojnica između naplataka kolskog točka ∎ pișļagă a pus pinteri întra doă dauoź, la fundu vasuluĭ, să nu fugă dauoźiļi pi supt śerk — „pišljagu” su stavljali pinteri između dve doge na dnu suda, da se doge ne smiču ispod obruča (Tanda) ∎ ku pișļeź miś s-a astupat găurļi fakuće đi karĭeț în vas đi ļiemn — sa malim „pišljagama” začepljivane su rupe, napravljene od crvotoka u drvenim sudovima ♦ sin. șîp [Por.] ♦ rum. pișleag

pițîgańe (mn. pițîgîăń) [akc. pițîgańe] (i. ž.) — (ornit.) senica (Parus major) ∎ pițîgańa traĭașće măĭ mult pi lînga kasa uomuluĭ — senica najviše živi oko čovekove kuće [Por.] ♦ rum. piţigoi

pîk (uzv.) — (onom.) puć, zvuk koji pravi pućkanje ∎ lulașu faśe ’pîk-pîk’, ama điźaba, fum nuĭe kî tutunu s-a stîns în lulă — lulaš pravi ’puć-puć’, ali uzalud, dima nema jer se duvan ugasio u luli [Por.] ♦ rum. pâc

pîkaļi (ĭuo pîkaļesk, ĭel pîkaļiașće) [akc. pîkaļi] (gl. p.) — nasamariti, prevariti ∎ l-a pîkaļit șî l-a înśelat ka pi ńima pi lume — nasamario ga je i prevario kao nikog na svetu [Por.] ♦ rum. păcăli

pîkatuos1 (pîkatuosă) (mn. pîkatuoș, pîkatuasă) [akc. pîkatuos] (prid.) — (o moralu) grešan ∎ pîkatuos ĭe uom kare faśe pakaturĭ — grešan je čovek koji čini grehove ∎ pupi spomîntă lumĭa kă uamiń pîkatuoș pi lumĭa-ĭa sa duk în ĭad — popovi plaše ljude da grešan čovek na onome svetu ide u pakao [Por.] ♦ rum. păcătos

pîkatuos2 (mn. pîkatuoș) [akc. pîkatuos] (i. m.) — (o moralu) grešnik ∎ pîkatuosu ĭe uom kare are pakaće, kare faśe rîaļe la lume — grešnik je čovek koji ima grehove, koji čini zla ljudima [Por.] ♦ rum. păcătos

pîkîi (ĭuo pîkîĭesk, ĭel pîkîĭașće) [akc. pîkîi] (gl.) — (zast.) (onom.) pućkati ∎ muoșu nu tutuńașće, numa pîkîĭe în lulă — čiča ne piši, nego samo pućka na luli [Por.] ♦ rum. pâcâi

pîklă (mn. pîkļе) [akc. pîklă] (i. ž.) [met.] (zast.) — magla, sumaglica, izmaglica ∎ s-a pus o pîrdańikă đi pîklă, nu vĭeḑ înainća uoki ńimika — pala je neka prokleta magla, ništa pred okom ne vidiš [Por.] ♦ rum. pâclă ♦ etim. < slov. pĩclŭ

pîl! (uzv.) — (onom.) (ornit.) reč kojom se imitira lepet krila ∎ pasîrĭa ma vaḑu, șî „pîl-pîl” đin îăripĭ șî sa dusă — ptica me je videla, pa „pl-pl” krilima i ode ♦ var. pîlp! [Por.] ♦ rum. pâl

pîlamidă (mn. pîlamiḑ) (i. ž.) — (bot.) palamida (Cirsium arvense) ∎ pîlamida ĭe buĭađe rîa kare dă pin grîu șă îńakă grîu — palamida je korov koji raste u žitu i guši žito [Por.] ♦ dij. var. palamida [Mlava] ♦ rum. pălămidă ♦ etim. < bug. паламида

pîlariĭa șărpeluĭ [akc. pîlariĭa șărpeluĭ] (sint.) — (mik.) sunčanica, gljiva (Lepiota procera) ∎ pîlariĭa șărpeluĭ sa kunuașće pi un ińel kare are pi kuadă, la un źeĭśt supt pîlariĭe — sunčanica se poznaje po prstenu koji ima na dršci, na jedan prst ispod šeširića ∎ pîlariĭa șărpeluĭ ĭe śuparkă mînkatuare kare dă pin frunḑă, kaḑută pi marźińiļi lu ogașăļe munțășć, da sa puaće gasî șă pi ļivĭeḑ — sunčanica je jestiva gljiva koja raste u opalom lišću na obalama planinskih potoka, a može se naći i na livadama ∎ pîlariĭa șărpeluĭ đi pi lînga ogașă, mult ĭe măĭ dulśe đi kît a đi pi ļivĭeḑ — sunčanica sa potoka mnogo je slađa od one sa livada ∎ pîlariĭa șărpeluĭ — „zmijin šešir” [Por.] ♦ rum. pălăria șarpelui

pîlariĭe (mn. pîlariĭ) [akc. pîlariĭe] (i. ž.) — šešir ∎ pîlariĭa n-a fuost kaśulă batrînă la Rumîńi nuoștri, kă iĭ tuoț a dus kăśuļ đi lînă șî vara șî ĭarna — šešir nije bila stara kapa kod naših Vlaha, jer su oni nosili svi šubare i leti i zimi ∎ pîlariĭe a dus măĭ întîń gîzdoćińi, kare s-a domńit dukîndu-să đes pin oraș — šešir su prvi nosili bogataši koji su se pogospodili idući često u varoš ∎ ađet a fuost pîlariĭa sî sa dukă numa pănă la Sîntamariĭa Mikă — običaj je bio da se šešir nosi samo do Male Gospojine [Por.] ♦ rum. pălărie ♦ etim. < lat. *pariólum [cuv. celtic]

pîlg [akc. pîlg] (i. s.) ● v. pîlk [Por.] ♦ rum. pâlc

pîlk (mn. pîlkurĭ) [akc. pîlk] (i. s.) — jato, gomila, skup ∎ a zburat un pîlk đi śuara, șî sa slubaḑî în aratură — poletelo je jato vrana, i spustilo se na oranicu ♦ var. pîlg (Tanda) ♦ sin. gramadă, spuḑă [Por.] ♦ dij. var. pîlg [Crn.] ♦ rum. pâlc ♦ etim. < slov. plŭkŭ

pîlńiĭe (mn. pîlńiĭ) [akc. pîlńiĭe] (i. ž.) — (zast.) levak ∎ în Tanda supt Guol aĭ batrîń la tolśerĭ a ḑîs pîlńiĭe — u Tandi pod Deli Jovanom stari su levak zvali plnjije ♦ sin. tolśerĭ, finkă [Por.] ♦ rum. pâlnie ♦ etim. < slov. puniti

pîlpîi (ĭuo pîlpîĭ, ĭel pîlpîĭе) [akc. pîlpîi] (gl. p.) — lepetati a. mahati šumno krilima ∎ kokuoșu întîń pîlpîĭe đin îăripĭ, pă atunśa kîntă — petao prvo lepeće krilima, pa onda peva b. mlatarati rukama ∎ śe pîlpîĭ đin mîń, kopiļe, vrĭeĭ sî zbuorĭ? — što mlataraš rukama, dete, hoćeš da poletiš? [Por.] ♦ rum. pâlpâi

pîngańi (ĭuo pîngańesk, ĭel pîngańașće) [akc. pîngańi] (gl. p. ref.) — (ver.) opoganiti, obesvetiti; oskrnaviti ∎ sa pîngańașće ku vuorbe urîće, śeva śe ĭe sprimit sî sa đa đe pomană — oskrnavi se ružnim rečima nešto što je spremno da se deli za dušu ♦ sin. spurka, pogovori [GPek]

pîńa uoilor [akc. pîńa uoilor] (sint.) — (bot.) bela rada (Bellis perennis) ∎ pîńa uoilor ĭe buĭađe đi ļivađe, ku fluarĭa albă șî mižluoku galbin — bela rada je livadska biljka sa belim cvetom i žutim središtem ∎ đin pîńa uoilor fĭaćiļi a-mpļećit kunună ș-a duso în kap pi la Sînźorḑ — od bele rade devojčie su plele venac i nosile ga na glavi oko Đurđevdana [Por.]

pîńe (mn. pîń) [akc. pîńe] (i. ž.) — (nutr.) hleb; pogača ∎ pîńa sa faśe đin fańină đi grîu, da đimult s-a fakut șî đi sakară șî uorḑ — hleb se pravi od pšeničnog brašna, a nekad se pravio i od raži i ječma ∎ rumîńi aĭ batrîń n-a mînkat đes pîńe, n-a fuost grîu șî pîńa s-a plumađit numa pi la prazńiśe șî la pomĭeń — stari Vlasi nisu često jeli hleb, žita nije bilo i hleb se mesio samo za slave i daće ∎ dupa grîu đi prazńik lumĭa đin Poreśa s-a dus pi piśuare la Kraĭna ș-a dus grîu în trășć pi șîaļe — po žito za slavu ljudi su išli peške u Krajinu, i donosili žito u torbama na leđima ∎ pîńa s-a kuopt în śirińe la kamin, da kînd a trăbuit măĭ mult, s-a kuopt la koptuorĭ — hleb se pekao u crepulji na kaminu, a kad je trebalo više, pekao se u hlebnoj peći ∎ bun ka pîńa — dobar kao hleb ∎ fańină đi pîńe — hlebno brašno [Por.] ♦ dij. var. pîĭne (Šipikovo) [Tim.] ♦ dij. sin. pită [Buf.] ♦ rum. pâine ♦ etim. < lat. panem

pîr (uzv.) — (onom.) prr, zvuk škripe, prštanja ∎ ĭarna, pokńașće ļemnu-n duos da supt piśuare „pîr-pîr”, pîrîĭe zapada-ngețată — zima, puca drvo u šumi a pod nogama „prr-prr”, škripi zamrznuti sneg [Por.] ♦ rum. pâr

pîrai (ĭuo pîrîĭ, ĭel pîrîĭe) [akc. pîrai] (gl.) — (onom.) prštаti, pucketati, škripati ∎ pîrîĭe zapada îngețată supt piśuare, pîrîĭe krĭenźiļi uskaće kînd sa aļargă pin duos — škripi zaleđeni sneg pod nogama, pucketaju suve grančice kad se trči kroz šumu [Por.] ♦ rum. pârâi

pîraulă (mn. pîrauļ) [akc. pîraulă] (i. ž.) (pej.) — kurva, žena lakog morala ∎ pîraula ĭe kurveșćină, muĭare đi pi drumol mare; nare ńiś un lukru, mĭarźe đi la uom la uom — paraula je kurvetina, uličarka, bez ikakvog posla; ide od čoveka do čoveka [Por.] ♦ rum. paraulă

pîrće (mn. pîrće) [akc. pîrće] (i. ž.) — prtina ∎ pîrće ĭe poćakă, strabatută pin zapadă — prtina je staza probijena kroz sneg ∎ kînd ĭe zapada mare, pîrća sa strabaće pin întrĭeg — kad je sneg veliki, prtina se probija kroz celac [Por.] ♦ rum. pârte ♦ etim. < srb. prtina

pîrdańik (pîrdańikă) (mn. pîrdańiś, pîrdańiśe) [akc. pîrdańik] (prid.) — (rel.) proklet; đavolast ∎ pîrdańiku đi kopil, ĭară faśe nîsarîmbe — đavolasto dete, opet pravi vragolije ∎ śe să fakă, sîrmanu, kînd pîrdańika đi ursă așa l-a ursat — šta da radi, jadnik, kad ga je prokleta sudbina tako osudila ∎ pîrdańika đi vakă, ĭară s-a bagat în dîtaļină — prokleta krava, opet je ušla u detelinu ♦ sin. blîstamat [Por.] ♦ rum. pârdalnic

pîrî (ĭuo pîrăsk, ĭel pîrîașće) (gl. p. ref.) — klevetati, ogovarati, panjkati ∎ la suakra m-a pîrît kă mi-s đevină đi muarća muĭeri, lă veśiń m-a pîrît șă m-ă latrat ku gura pļină đi tuaće-tuaćiļi — kod tašte me je klevetala da sam kriv za smrt žene, kod suseda ne je na sva usta ogovarala i olajavala za sve i svašta [Por.] ♦ rum. pârî ♦ etim. < stsl.пьрѣти

pîrîśuńe (mn. pîrîśuń) (i. ž.) — *kleveta, ogovaranje, panjkanje* ∎ ♦ rum. pârâciune

pîrîtură (mn. pîrîturĭ) (i. ž.) — kleveta, ogovaranje ∎ povasta iĭ đi mińe ĭe numa o pîrîtură guală — njena priča o meni je samo gola kleveta, șă alta ńimika [Por.] ♦ rum. pârâtură

pîrîu (mn. pîrîĭe) [akc. pîrîu] (i. s.) — potok ∎ pin satu nostu treče un pîrîu, kare pista vară sakă — kroz naše selo protiče potok, koji leti presušuje [Kmp.] ♦ dij. sin. ogaș [Por.] ♦ rum. pârâu ♦ etim. < alb. përrua

pîrlomaće (mn. pîrlomăś) (i. ž.) — prelamača ∎ pîrlomaće a ḑîs Rumîńi aĭ batrîń la fĭeļ đi pușkă kare s-a frînźe pista mižluok, kînd sa umpļe ku gļuonțurĭ — prelemačom su stari Vlasi zvali vrstu puške koja se prelamala preko polovine, kad se punila mecima [Por.] ♦ etim. < srb. prelamača

pîrloźi (ĭuo pîrloźesk, ĭel pîrloźașće) [akc. pîrloźi] (gl. p. ref.) — (agr.) parložiti, zapustiti ∎ saćiļi sa pustîșat, kmpîĭa sa pîrloźit, nuĭe ńimik đin țara nuastră — sela su opustela, polja su se zaparložila, ništa od naše države [Por.] ♦ rum. pârlogi

pîrluog (mn. pîrluaźe) [akc. pîrluog] (i. m.) — (agr.) parlog ∎ pîrluog ĭe luok lasat să ođińaskă un an đi ḑîļe ńiarat, or lasat đi tuot, kî n-are kare să-l lukre — parlog je njiva ostavljena godinu dana da odmori nepoorana, ili napuštena sasvim jer nema ko da je obrađuje ♦ var. pîrluagă ♦ var. pîrlag (Tanda) [Por.] ♦ rum. pârlog ♦ etim. < slov. parlog

pîrļi (ĭuo pîrļesk, ĭel pîrļiașće) [akc. pîrļi] (gl. p. ref.) — oprljiti, osmuditi; spaliti ∎ a șaḑut apruape đi fuok, șî s-a pîrļit pi o parće koźa bińe — sedeo je blizu vatre i oprlio je jednu stranu prilično dobro ♦ sin. arđe [Por.] ♦ rum. pârli ♦ etim. < bug. părlja; srb. prljiti

pîrļitură (mn. pîrļiturĭ) [akc. pîrļitură] (i. ž.) — zgarište, oprljetina, oprljeno mesto ∎ padurĭa pļińa đi pîrļiturĭ — šuma je puna zgarišta ♦ sin. arsură [Por.] ♦ rum. pârlitură

pîrpak (mn. pîrpaśe) [akc. pîrpak] (i. s.) — poluga, motka, tojaga; palija ∎ pîrpak ĭe o palugă đi ļiemn skurtă șî gruasă, ku kare s-a-npiđekat karu đi vaś, kînd a mĭers înkarkat pi stîrmină — prpak je kraća i jača motka kojom su se zaprežna kola kočila na nizbrdici ∎ kînd vrĭeĭ s-înpĭađiś karu, pîrpaku ăl petrĭeś pin spiță lu ruoțîļi đi-napuoĭ, bîrabar ku uosiĭa, șă-l ļieź ku sfuara să nu piśe — kad hoćeš da zakočiš kola, prpak gurneš kroz spice zadnjih točkova, uporedo sa osovinom, i vežeš ga konopcem da ne spadne ∎ ku pîrpak ć-ažuț kînd trăbe să mișć đin luok śuava grĭeu — prpakom se pomažeš kada treba da pomeriš s mesta nešto teško ∎ đin patru krĭenź ļegaće la vîr șă pusă pista porkuoń, sa faśe pîrpak kare țîńe porkuońu să nu-l sprînžaskă vîntu — od čeiri grane vezane na vrhu i stavljene preko stoga, pravi se lemez koji drži stog da ga ne rasturi vetar[Por.] ∎ pîrpaku a fuost un fĭeļ đe pĭađikă bătrîńaskă đe karu đe viće — prpak je bila jedna vrsta starinske kočnice za zaprežna kola (Bučje) [Crn.] ∎ pîrpak ĭe śumag mare ku kare puoț să baț śe vrĭeĭ — prpak je velika motka sa kojom možeš da mlatiš šta hoćeš (Debeli Lug) [GPek] ♦ var. părtak ♦ sin. dorîngă, palugă, par, pîrg, pražînă, śumag [Por.] ♦ rum. pălpag

pîrporiță (mn. pîrporiț) [akc. pîrporiță] (i. ž.) — (tehn.) paprica ① drvena ili metalna poluga na vrhu vodeničkog vretena ∎ pîrporița sa puńe supt pĭatra muori a đi sus, într-o gaură skobită pi masura ĭeĭ în pĭatră, șî-n ĭa sa bagă vîru fusuluĭ, șă învîrćiașće pĭatra — paprica se stavlja pod gornji vodenički kamen, u jedno ležište izdubljeno u kamenu po njenoj meri, i u nju ulazi vrh vodeničkog vretena i okreće kamen ∎ pîrporița akuma sa faśe đi fĭer, da đimult a fuost đi ļiemn, șî aĭa la uńi luokurĭ đin duauă blanuță pusă-n kruś, să fiĭe măĭ țapîn — paprica se danas pravi od gvožđa, a ranije je bila od drveta, i do od dve drvene daščice postavljene unakrst, da bude jače (Rudna Glava) ♦ sin. gižăĭ (Tanda) ② korice, drveni žljeb ispod vodeničnog koša ∎ pîrporița ĭe žgĭab đi ļiemn ļegat supt kuoš, în kare vin buobiļi đin kuoș, șî pi kare ăl zgîndură śuokîtu sî piśe buobiļi-n gaura pĭetri — paprica je drveni žljeb vezan ispod koša, u koji dolaze zrna iz koša, i koga trese čeketalo da bi zrna padala u otvor vodeničnog kamena (Tanda) [Por.] ♦ rum. pârpăriţă ♦ etim. < slov. prŭprica; ukr. perepelyća; ? lat. perpello

pîrpur (mn. pîrpure) [akc. pîrpur] (i. s.) — (med.) osip, koprivnjača (Urticaria) ∎ kopilu s-a umplut đi pîrpur pi mîń, șî numa sa skarpină una-ntruuna, kî sa vaĭtă kă-l manînkă — dete je puno osipa po rukama, i samo se češe neprestano, jer se žali da ga svrbi ♦ sin. bluož [Por.] ♦ rum. purpură ♦ etim. < lat. purpura

pîrś1 (mn. pîrśurĭ) [akc. pîrś] (i. m.) — oplazina ∎ pîrś sa faśe la aratură kănd ĭe pomîntu tare, da plugarĭu n-are țăpeńiĭe să țînă la kuarńe kum trăabe, șî plugu sîare đin brĭazdă ka pîrśu, ș-o șļingă đin brĭazdă đi vrun paș-duoĭ ramîńe ńiarată — oplazina nastaje na oranju kada je zemlja tvrda, a orač nema snagu da vodi plug kako valja, pa plug iskače iz brazde kao jarac, i jedan deo brazde od korak-dva ostaje nepooran [Por.] ♦ rum. pârci

pîrś2 (mn. pîrś) [akc. pîrś] (i. m.) — (zool.) jarac ∎ am șapće kapre, ama mi pîrśu o mîrțuagă, n-o să fiĭe ĭeḑ ano-sta — imam sedam koza, ali mi je jarac jedna mrcina, neće biti jarića ove godine [Por.] ♦ rum. pârci ♦ etim. < bug. părč

pîrśi (ĭuo pîrśiesk, ĭel pîrśiașće) [akc. pîrśi] (gl. p. ref.) — ① (zool.) prčiti, pariti, sparivati se (za koze) ∎ kapriļi sa pîrśiesk tuamna — koze se prče u jesen ② (za čoveka) praviti oplazine pri oranju ∎ pîrśu pîrśiașće kapriļi, da uomu pîrśiașe luoku — jarac prči kozi, a čovek „prči” njivu (pravi oplazine) ♦ up. mîrļi [Por.] ♦ rum. pârci

pîrśuakă (mn. pîrśuoś) [akc. pîrśuakă] (i. ž.) — brlja, loša rakija ∎ pîrśuakă ĭe rakiĭa kare nuĭe ńiś đe o trĭabă, măĭdo ka șî pakuta — brlja je rakija koja nije ni za šta, gotovo kao pakota ♦ var. pîśuakă [Por.]

pîrvaļiĭe (mn. pîrvaļiĭ) [akc. pîrvaļiĭe] (i. ž.) — dvorište ∎ pîrvaļiĭe ĭe luok đinainća kășî, îngrađit, or ńingrađit — dvorište je prostor ispred kuće, ograđen ili neograđen ♦ sin. avļiĭe, traușă [Por.] ♦ dij. sin. bătătură [Kmp.]

pîrviță (mn. pîrviță) [akc. pîrviță] (i. ž.) — prvenac, prva rakija koja potekne iz kazana ∎ pîrviță ĭe rakiĭa-ĭa kare kure măĭ întîń kînd pļakă kazanu — prvenac je ona rakija koja prva potekne kada krene kazan ∎ pîrviță ĭe tare ka otraoa, nu sa bĭa numa sa lasă să kure în źuban, kă dupa kîta vrĭame înśiape să mĭargă rakiĭa măĭ muaļe, pă ĭa sa muaĭe — prvica je jaka kao otrov, ne pije se nego se pušta da curi u džban, jer iza nje počne da teče mekša rakija, pa se ona ublaži [Por.] ♦ dij. var. pîrveńak (Topla) [Crn.]

pîržî (ĭuo pîržăsk, ĭel pîržașće) [akc. pîržî](gl. p. ref.) — pržiti; zapržiti ∎ vara uomu, lukrînd în kîmp, sa pîržîașće la suare tota ḑîua — leto se čovek, radeći u polju, prži na suncu po ceo dan ∎ akuma a pîržît la tuoț lukratuorĭ kîći doă uauă, da đi prînḑ o să ļi pîržaskă ḑamă đi varḑă ku karńe — sada je ispržila za svakog radnika po dva jaja, a za ručak će im zapržiti čorbu od kupusa s mesom [Por.] ♦ rum. prăji ♦ etim. < slov. pražiti

pîržîtură (mn. pîržîturĭ) [akc. pîržîtură] (i. ž.) — (nutr.) zaprška ∎ ku pîržîtura sa gaćașće ļegumĭa — zaprškom se gotovi jelo ∎ pîržîtura sa faśe đin śapă, fańină șî piparkă aļină — zaprška se pravi od luka, brašna i aleve paprike [Por.] ♦ rum. prăjitură

pîržoļi (ĭuo pîržoļesk, ĭel pîržoļĭașće) [akc. pîržoļi] (gl.) — (zast.) spaljivati ∎ sa pîržoļit padurĭa sî sa fakă pașćuńe đe viće — spaljivali su se šumarci da se napravi paša za stoku ♦ sin. arđa [Por.] ♦ rum. pârjoli ♦ etim. < mađ. pörzsölni

pîržuol (mn. pîržuaļe) [akc. pîržuol] (i. s.) — požar, paljevina ∎ tuamna sa fak pîržuaļe în grîńișće, sî sa torîaskă pomîntu — u jesen se pale strništa da se nađubri zemljište ∎ ku pîržuaļe s-a fakut pi munće pașćuńe ku ĭarbă bună đi viće — sa požarima su se u planini pravili pašnjaci sa dobrom travom za stoku ♦ up. fuok [Por.] ♦ rum. pârjol

pîsarikă (mn. pîsariś) (i. ž.) — (demin.) ptičica ∎ kînd ĭe pasîrĭa mikă sa ḑîśe kî ĭe pîsarikă — kad je prica mala, kaže se da je ptićica [Por.]

pîsarĭesk (pîsarĭaskă) (mn. pîsarĭesșć, pîsarĭașće) [akc. pîsarĭesk] (prid.) — (ornit.) ptičji ∎ rasună padurĭa đi kînćik pîsarĭesk — odjekuje šuma od ptičje pesme ∎ zburatura pîsarĭaskă — ptičji let ♦ var. păsarĭesk, păsărișć ∎ (med.) vlașî păsărișć — ptičji crvi [Por.] ♦ rum. păsăresc

pîsaruoĭ (mn. pîsaruaĭe) [akc. pîsaruoĭ] (i. s.) — (rel.) ptičurina, pasaroj ∎ pîsaruoĭ ĭe pasîrĭe ńagră ku ćuoku đi fĭer, kare sîare la-l muort pi drumu đi raĭ — pasaroj je crna ptica sa gvozdenim kljunom, koja napada pokojnika na putu za raj ∎ în pîsaruoĭ s-a profak aĭ muorț kare a murit ńibućeḑaț, dupa iĭ kopiĭ lupadaț, șî insă lu kare ńima nu dă đi pomană — u pasaroje se pretvaraju oni koji su umrli nekršteni, zatim pobačena deca, i osobe kojima niko ne daje pomane ∎ đi sî nu spomînće pĭ-al muort, la păsîrĭ ńagre în Porĭeśa sa dă kolak đi pomană, adîns fakut ’đi pîsaruoĭ’ — da ne bi plašili pokojnika, crnim pticama se u Poreču na pomanama namenjuje kolač, posebno napravljen ’za pasaroje’ ∎ kolaku đi pîsaruoĭ ĭe fakut đin šapće boboluașă fara ńiś un sămn pi ĭaļe — kolač za ’pasaroje’ sastoji se od sedam kuglica, bez ikakvih šara na njima ∎ kolaku ’đi pîsaruoĭ’ kînd sa dă đi pomană, nu sa dă la ńima-n mînă, numa sa lapîdă pista kap în traușă, să-l manînśe kîńi or gaińiļi — kolač ’za pasaroje’ kad se namenjuje, ne daje se nikom u ruke, nego se baca preko glave u dvorište, da ga pojedu psi ili kokoške ♦ var. păsaruoĭ [Por.] ♦ rum. păsăroi

pîșļa [akc. pîșļa] (i. m.) — severac ∎ pîșļa ĭe în Mlaoa vînt kare baće dă la întuńerik — pišlja je u Mlavi vetar koji duva sa severa ∎ pîșļa ĭe un vînt dă kare îngĭață ińima în uom dă ĭeal — pišlja je vetar od koga se ledi srce u čoveku ∎ kînd baće pîșļa șuiră krĭanźiļi în ļemn — kad duva pišlja sviraju grane na drvetu ♦ sin. dunărĭanțu [Mlava] ♦ dij. sin. đi țîganu [Por.]

pîśuakă [akc. pîśuakă] (i. ž.) ● v. pîrśuakă [Por.]

pîśuos (pîśuasă) (mn. pîśuoș, pîśuasă) [akc. pîśuos] (prid.) — ① (color) zagasit; sivkast ∎ vînît pîśuos — golubije plavo ∎ śuară pîśuasă — modrovrana ② (zast.) smrdljiv ∎ kuĭbu lu śuară pîśuasă rău puće, đ-aĭa s-a ḑîs kî ĭe pasîrĭe pîśuasă — gnezdo modrovrane jako smrdi, zato se govorilo da je modrovrana smrdljiva ptica [Por.] ♦ rum. pucios ♦ etim. < lat. *puteosus

pîtpalak1 (mn. pîtpalaś) [akc. pîtpalak] (i. m.) — (ornit.) (onomat.) prepelica (Coturnix communis) ∎ pîtpalaku fuźe pin ļivađe, n-o-l prinḑ fara pușkă — prepelica beži po livadi, ne možeš je uloviti bez puške [GPek] ∎ pîtpalaku ĭe o pasîrĭe mikă, sa kuĭbarĭaḑă prăn ļiveḑ — prepelica je mala ptica, gnezdi se po livadama (Boljetin) ∎ đemult s-a adunat uauļi lu pîtpalak, a fuost ļak đi ńiskaĭ buaļe kopilarĭeșć — nekad su se skupljala prepeličina jaja, bila su lek za neke dečje bolesti (Tanda) ♦ sin. potrńiśe [Por.] ♦ dij. var. piptălakă (Mala Kamenica) [Dun.] ♦ rum. pitpalac

pîtpalak2 (mn. pîtpalaś) [akc. pîtpalak] (i. m.) — (ornit.) slepi miš (Plecotus auritus, Nyctalus noctula) ∎ pîtpalaśi traĭesk pin pĭeșćire, ḑîua duorm da sara ĭasă șî zbuara să prindă mușć — slepi miševi žive po pećinama, danju spavaju a uveče izlaze i lete da hvataju mušice (Rudna Glava, Crnajka) [Por.] up. iļiļak, potrńiśe

pîșkovi (ĭuo ma pîșkovĭesk, ĭel sa pîșkovĭașće) [akc. pîșkovi] (gl. p. ref.) — (o voću) gnjiti, omekšavati usled prezrevanja ∎ puamiļi sa pîșkovĭesk kînd sa muaĭe kî sa kuok prĭamult în ļemn — voće ugnjili i smekša kad predugo zri na drvetu ∎ pruńi sînt pļiń đi pruńe pîșkoviće, kă n-avut kare să ļi aduńe — šljivar je pun gnjilih šljiva, jer nije imao ko da ih sakupi [Por.] ♦ rum. pâșcăvi

pîșkovit (pîșkovită) (mn. pîșkoviț, pîșkoviće) [akc. pîșkovit] (prid.) — (o voću) gnjio ∎ s-a dus ku puame pîșkoviće la piĭaț, șă n-a vindut ńimika — otišao je na pijac sa gnjilim voćem, i nije prodao ništa [Por.] ♦ rum. pâșcăvit

pîșku (mn. pîșkurĭ) [akc. pîșku] (i. m.) — (med.)(zast.) proliv ∎ l-a lovit pîșku, șî sa duśe în ișîtuare pintru ĭel una-ntru-una — dobio je proliv, i ide u nužnik poradi sebe svaki čas ♦ sin. kufurĭală, kîkalare ♦ var. pîșka (Tanda) [Por.]

pîșļaće (mn. pîșļeț) [akc. pîșļaće] (i. m.) — (zoo.) puh (Glis glis) ∎ pîșļaćiļi ĭe o žuavină padurĭaļńikă śe samînă la șobuol ku kuada ka vîrveriță — puh je šumska životinja koja liči na pacova sa repom veverice ∎ pîșļaćiļi faśe kuĭb în ļemn — puh se gnezdi na drvetu ∎ pîșļaćiļi ĭe žuavină nopțaskă, ka șî ćușu — puh je noćna životinja, kao i sova ∎ pîșļețî sa arańesk ku puĭ đi pasîrĭ, ku mugur, ku samînțîșu buĭeḑîlor, ku puame sîrbaćiśe — puhovi se hrane mladuncima ptica, pupoljcima, semenjem biljaka, divljim voćkama ∎ pîșļaćiļi faśe în tuot fĭeļu — puh se ogašava na razne načine ∎ fakînd kimîta ka pîșļaćiļi, Sîrbi a rîźîļit Rumîńi, zberînd dupa iĭ ’Vla-Vla-pîș-pîș!’, pintru śe Rumîńi întođeuna s-a batut ku iĭ — imitirajući puhove, Srbi su se sprdali sa Vlasima, vičući za njima ’Vla-Vla-piš-piš!’, zbog čega bi se Vlasi redovno potukli sa njima [Por.] ♦ rum. pâș

pĭaćik (mn. pĭaćiśe) [akc. pĭaćik] (i. s.) — zakrpa, parče ∎ a fuost atîta đi sarak đi țuaļiļi luĭ a fuost numa pĭaćik pi pĭaćik — bio je toliko siromašan da je njegovo odelo bilo samo zakrpa na zakrpu [Por.] ♦ rum. petic ♦ etim. < lat. pittacium

pĭađikă (mn. pĭađiś) [akc. pĭađikă] (i. ž.) — ① (tehn.) kočnica ∎ nu kućeḑ sî mĭerź ku karu pi rîpiļi nuaștre, dakă n-aĭ sprimită vro pĭađikă — ne možeš da ideš kolima po našim vrletima, ako nemaš spremnu neku kočnicu ∎ pĭađikă la kar đi vaś a fuost đemult: pîrpak, pivă șî prenț — kočnice na volovskim kolima nekada su bile: prečka, piva i prenc ② zapletka ∎ pĭađikă ĭe kînd tu mĭerź, or aļerź, da vrunu ăț puńe piśuoru, șă tu daĭ în piśuoru luĭ șă kaḑ în kurișkapće — zapletka j kada ti ideš, ili trčiš, a neko ti podmetne nogu, pa ti udariš u nju i padneš naglavačke ♦ up. pivă, pîrpak, prenț, oprituare [Por.] ♦ rum. piedică ♦ etim. < lat. pedica

pĭaļe (mn. pĭeĭ) [akc. pĭaļe] (i. ž.) — ① koža (kod ljudi i životinja) ∎ đizbrakat în pĭaļe — go, nag ∎ ud pîn-la pĭaļe — mokar do kože ∎ ĭî sa zbrśit pĭaļa — naborala mu se koža ∎ ț-a roșît pĭaļe đi suarĭe — pocrvenela ti je koža od sunca ∎ pĭaļe đi karîăbĭ — koža za gajde ∎ la tuobă sî puńe o pĭaļe đi ĭed, șî una đi mńel — na bubanj se stavlja jedna jareća, i jedna jagnjeća koža ② (fig.) ∎ a ramas în pĭaļa guală — ostao je samo sa golom kožom, osiromašio je, propao ∎ a pus pĭaļa în luoku luĭ — podmetnuo je kožu umesto njega: preuzeo je tuđu krivicu ∎ ĭa fakut pĭaļa tuobă — od kože mu je načinio bubanj: istukao ga je dobro ∎ ći manînkă pĭaļa — svrbi te koža: hoćeš batine ∎ mi śudă đ-aș ĭașî đin pĭaļe — krivo mi je toliko, da bih iz kože iskočio ♦ var. pĭeļe (Valakonja, Savinac) [Crn.] ∎ a dat pĭaļa — „dao kožu”, uhvatili ga, otkrili ga u nekom nedozvoljenom poslu (poređenje sa životinjom kojoj oderu kožu kada je uhvate) ∎ ku pĭaļa gruasă — debelokožac ♦ (demin.) pĭelkuță — kožica ♦ (klet.) Kopiļe, trasńirĭa-n pĭelkuța-tĭa! — Dete, grom ti spalio kožicu! [Por.] ♦ dij. var. pĭeļe, pťeļe ∎ pťeļe uskată — suva koža ∎ pťeļa ďe pork — svinjska koža ∎ a rămîns în pťeļa goală — (fig.) ostao je go, osiromašio je [Kmp.] ♦ rum. piele ♦ etim. < lat. pellis

pĭapćin (mn. pĭapćiń) [akc. pĭapćin] (i. m.) — češalj ∎ muĭeriļi s-a pipćenat ku pĭapćin đi ļemn — žene su se češljale češljem od drveta ♦ var. pĭepćin (Tanda) [Por.] ♦ rum. pieptăn ♦ etim. < lat. pecten

pĭapin [akc. pĭapin] (i. m.) ● v. pĭepin [Por.] ♦ rum. pepene galben ♦ etim. < lat. pepo, *pépinis

pĭarđe (ĭuo pĭerđ, ĭel pĭarđe) [akc. pĭarđe](gl. p. ref.) — gubiti, izgubiti ∎ tare bun păkurarĭ nu pĭarđe uoiļi đin uokĭ pista tota ḑîua — jako dobar pastir ne gubi iz vida ovce preko celog dana ∎ muoșu a fîntîrezît, kîć-o dată atîta sa pĭarđe đi nu șćiĭe ńimika đi ĭel — čiča je izlapeo, ponekad se toliko gubi da ništa ne zna o sebi ♦ var. perđa [Por.] ♦ rum. pierde ♦ etim. < lat. perdere

pĭarsîk (mn. pĭarsîś) [akc. pĭarsîk] (i. m.) — (bot.) breskva, drvo; šeftelija (Prunus persica) ∎ pĭarsîku al batrîn a fuost ļemn slab, mik, supțîre, dakă n-avut rîveńală đestulă, ĭut s-a uskat — naša stara breskva bila je slabo drvo, nisko, tanko, ako nije imalo dovoljno vlage, brzo se sušilo [Por.] ♦ rum. persic ♦ etim. < lat. pĕrsĭca

pĭarsîkă (mn. pĭarsîśe) [akc. pĭarsîkă] (i. ž.) — (bot.) breskva, plod ∎ puama lu pĭarsîka nuastră a batrînă a fuost mikă, galbină șî flokuasă, ama dulśe ka mńarĭa — plod naše stare breskve bio je mali, žut i dlakav, ali sladak kao med [Por.] ♦ rum. persică

pĭașće (mn. pĭeșć) [akc. pĭașće] (i. m.) — (iht.) riba ∎ pĭașće pruaspîd — sveža riba ∎ taśe ka pĭașćiļi — ćuti kao riba ∎ ḑamă đi pĭașće — riblja čorba ∎ fakut ka pĭașćiļi — ribolik [Por.] ♦ rum. pește ♦ etim. < lat. piscis

pĭată (mn. pĭaće) [akc. pĭată] (i. ž.) — pega, mrlja ∎ pi firĭa iĭ ĭe pĭată lînga pĭată — na njenom licu je pega do pege [Por.] ♦ dij. var. pată [Kmp.] ♦ rum. pată

Pĭatra-npreunată [akc. Pĭatra-npreunată] (i. ž.) — (geog.) (top.) Kamena kapija, prerast u blizini Majdanpeka ∎ Pĭatra-npreunată ĭe numiļi rumîńesk alu Prerast lînga Măĭdan — Kamena kapija je vlaški naziv Prerasta u blizini Majdanpeka ♦ sin. Prerast [Por.]

pĭatră1 (mn. pĭetre) [akc. pĭatră] (i. ž.) — (geol.) kamen, stena ∎ pomîntu ĭe đi lukrat, da pĭatra ĭe uosu pomîntuluĭ — zemlja je za obradu, a kamen je kost zemlje ∎ pĭatră maruntă — sitan kamen ∎ pĭatră đi var — krečnjak ∎ pĭatră vînîtă — plavi kamen (bakar sulfat) ∎ pĭatră skumpă — dragi kamen ∎ pĭatră đi muară — vodenični kamen ∎ pĭatră đin rîu — rečni kamen [Por.] ♦ rum. piatră ♦ etim. < lat. petra

pĭatră2 (mn. pĭetre) [akc. pĭatră] (i. ž.) — grad, tuča ∎ pĭatra śe baće đin śerĭ ĭe pluaĭa-ngețată — grad koji bije s neba je zaleđena kiša ∎ kînd baće pĭatra, frînźe tot pi pomînt — kad bije grad, lomi sve na zemlji [Por.] ♦ rum. grindină

pĭatră3 (mn. pĭetre) [akc. pĭatră] (i. ž.) — (rel.) spomenik, nadgrobni kamen, znamen ∎ la noĭ pĭatra la-l mort să puńe lă anu — kod nas se nadgrobni spomeniku pokojniku podiže na godišnjicu smrti [Tim.] ♦ dij. sin. znamîn [Por.] ♦ rum. piatră funerară

pĭelmeḑa [akc. pĭelmeḑa] ● v. împalma [Por.] ♦ rum. pĭelmez

pĭeļe [akc. pĭeļe] (i. ž.) ● v. pĭaļe [Crn.] ♦ rum. piele

pĭenđiră (mn. pĭenđirĭ) [akc. pĭenđiră] (i. ž.) — prozor ∎ đișkiđe pĭenđira sî ĭasă fumu đin kasă — otvori prozor da izađe dim iz kuće ∎ înkiđe pĭenđira sî nu să baźe bîzîĺi în luntru — zatvori prozor da ne uđu muve unutra [Crn.] ♦ dij. sin. ferĭastă [Por.] ♦ dij. sin. ğam [Kmp.]

pĭepin (mn. pĭepiń) [akc. pĭepin] (i. m.) — (bot.) dinja (Cucumis melo) ∎ pĭepinu ĭe un duļaće ku kuaža rîpată șî ku mńeḑu galbin, dulśe ka mńarĭa — dinja je dulek sa rapavom korom i žutim mesom, slatkim kao med ♦ var. pĭapin (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. pepene

pĭept (mn. pĭepturĭ) [akc. pĭept] (i. s.) — (anat.) grudi ∎ pĭeptu ĭe parća đinainće alu trupu uomuluĭ, đi la gît pănă la burik — grudi su prednja strana čovekovog trupa, od grla do pupka ∎ (izr.) ma duare în pĭept — bole me grudi ∎ (izr.) ma astupă în pĭept — steže me u grudima ∎ ma îngaură în pĭept — probada me u grudima ∎ muĭarĭa la pĭept are țîță — žena na grudima ima sise [Por.]

pĭeptar (mn. pĭeptarĭ) [akc. pĭeptar] (i. m.) — prsluk, pulovar ∎ pĭeptar ĭe țuală barbațîaskă, fara mîńiś, astrukă numa pĭeptu șî șîaļiļi — pulover je muški haljetak bez rukava, koji pokriva samo grudi i leđa ♦ up. điemper [Por.] ♦ rum. peptar

pĭerdut (pĭerdută) (mn. pĭerduț, pĭerduće) [akc. pĭerdut] (prid.) — izgubljen ∎ vrĭame pĭerdută điźaba — vreme izgubljeno uzalud ∎ uom pĭerdut — izgubljen čovek ∎ pîkurarĭu adurmit, da uoĭļi s-a pĭerdut în padurĭe — čobanin je zaspao, a ovce su se izgubile u šumi [Por.] ♦ rum. perdut

pĭerđală (mn. pĭerđaļe) [akc. pĭerđală] (i. ž.) — gubljenje, nestajanje; gubitak ∎ kînd mîń vićiļi đinđeparće la bîlś, aĭ mare pĭerđală la kîntarĭ, kî ĭaļe slabĭesk kînd mĭerg mult — kad teraš stoku izdaleka na vašar, imaš veliko gubljenje na meri, jer stoka slabi kad dugo hoda ♦ var. perđală ♦ var. pĭerđare [Por.] ♦ rum. pierdere

pĭerĭ (mn.) [akc. pĭerĭ] (i. ž.) — (zool.) vlasi, valjkasti crvi ∎ pĭerĭ sînt vĭermĭ, supțîrĭ ka păru đin kap — vlasi su crvi tanki kao vlat kose ♦ sin. vlaș, gușă [Por.] ♦ rum. peri

pĭeșkarĭ (mn. pĭeșkarĭ) [akc. pĭeșkarĭ] (i. m.) — (iht.) ribar, ribolovac ∎ pĭeșkari aĭ batrîń n-a șćut đi ungiță, pĭeșći pi rîu a prins ku mîńiļi, ș-aĭa măĭ đes a fakut kopiĭi — stari ribolovci nisu znali za udicu, ribe su na reci lovili rukama, i to su najčešće činila deca ∎ kînd a trăbuit pĭeșć măĭ mulț, kum a fuost đi prazńiku đi puost, atunśa s-a dus aĭ batrîń dupa pĭeșć, ș-aĭa nuapća — kada je trebalo više ribe, kao za posne slave, onda su u rubolov odlazili stariji, i to noću [Por.] ♦ rum. pescar ♦ etim. < lat. piscarius

pĭeșťe (mn. pĭeșť) [akc. pĭeșťe] (i. m.) — (iht.) riba (Piscis) ∎ pĭeșťe proaspăt — sveža riba ∎ tače ka pĭeșťiļi — ćuti kao riba ∎ zamă ďe pĭeșťe — riblja čorba [Kmp.] ♦ rum. pește

pĭeśină (mn. pĭeśiń) [akc. pĭeśină] (i. ž.) — (anat.) krtina ∎ pĭeśină ĭe karńe fara ńiśun uos, șî fara slańină — krtina je meso bez kostiju i bez slanine ∎ puorśi kare a țînut aĭ batrîń, s-a arańit în padurĭe, șî kînd s-angrașat, avut numa pĭeśină ćistîtă — svinje koje su držali naši stari, hranile su se u šumi i kad su se gojile, imale su samo čistu krtinu ♦ supr. slańină [Por.] ♦ dij. var. pečiĭe (Šipikovo) [Tim.] ♦ rum. pecie ♦ etim. < maî. pecsenye

pĭetriș (mn. pĭetrișurĭ) [akc. pĭetriș] (i. zb.) — (geog.) kamenjar ∎ pĭetriș ĭe luok pļin đi pĭatră — kamenjar je mesto puno kamenja [Por.] ♦ rum. pietriș

plaći (ĭuo plaćesk, ĭel plaćiașće) [akc. plaći] (gl. p. ref.) — platiti ∎ prĭaskump l-a plaćit — preskupo ga je platio ∎ n-avut bań să plaćaskă tuaće dătoriĭ — nije imao pare da plati sve dugove [Por.] ♦ rum. plăti ♦ etim. < slov. platiti

plaćikă (mn. plaćiś) [akc. plaćikă] (i. ž.) — (iht.) platnica, belica (Rutilus pigus virgo) ∎ plaćika ĭe măĭ mik pĭașće în rîurļi nuaștre — platnica je najmanja riba u našim rekama [Por.] ♦ rum. plătică ♦ etim. < bug. platika

plaćit (plaćită) (mn. plaćiț, plaćiće) [akc. plaćit] (prid.) — plaćen, isplaćen ∎ lukro-la nuĭe bun plaćit — taj posao nije dobro plaćen ∎ tuot śe ĭe ļegat đi pomana muortuluĭ, trăbe să fiĭe plaćit — sve što je vezano za pokojnikovu daću treba da bude plaćeno [Por.] ♦ rum. plătit

plak (mn. plakurĭ) [akc. plak] (i. s.) — ukus, sviđanje, dopadanje; volja ∎ ĭ-a fuost tare drag đi ĭa, șî-n tođeuna ĭ-a kumparat țuaļe pi plaku iĭ — mnogo ju je voleo, i uvek joj je kupovao odeću po njenom ukusu ∎ nu l-a lasat parințî sî fakă tuot pi plaku luĭ — nisu ga puštali roditelji da čini sve po svojoj volji [Por.] ♦ rum. plac

plakuț (plakuță) (mn. plakuţ, plakuće) (prid.) — dopadljiv, zgodan, simpatičan ∎ fiu mĭ-a kreskut baĭat, la bîlś s-a kunoskut k-o fată đin sat, tare plakuță la firĭe șă prĭa sumĭarńikă la stat — sin mi je odraso momak, na vašaru je upoznao devojku iz sela, jako simpatičnog lica, i veoma zgodnog stasa ∎ așa fećiță plakuță pănă akuma n-a măĭ fuost în satu nuostru — tako slatke devojčice do sada još nije bo u našem selu [Por.]

plastă (mn. plășć) [akc. plastă] (i. ž.) — sklon, deo tora pod kojim se sklanjaju ovce ∎ plastă ĭe luok în strungă kare ĭe austrukat ku tobļe kostîșaće, astrukaće ku paĭe, fĭarigă or pomînt șă propćiće ku źamińe măĭ gruasă — sklon je mesto u ogradi obora koje je natkriljeno iskošenim cepanicama, pokrivenim slamom, papratom ili zemljom i poduprtim podebljim račvama ∎ plasta ĭe đeșkisă kă uoĭļi au lînă șî puot durmĭa șî-n zapadă — sklon je otvoren jer ovce imaju vunu i mogu spavati i u snegu ♦ up. strungă, obuor [Por.] ♦ etim. < srb. plast ?

plaśa (miĭe îm plaśe, lu îĭ plaśe) [akc. plaśa] (gl.) — ① (nutr.) dopadati se, biti po ukusu ∎ nora ćinîră s-a ćemut kă lu suakrî-sa nu-ĭ va plaśa mînkarĭa ś-o gaćașće ĭa — mlada snaja se bojala da se svekrvi neće dopasti hrana koju ona sprema ② (psih.) biti po volji ∎ aĭa ś-a fakut ĭel ku bańi, nu ĭ-a plakut la ńima — to što je on uradio sa novcem, nije bilo po volji nikom [Por.] ♦ rum. plăcea ♦ etim. < lat. placere

plaśintă (mn. plaśinț) [akc. plaśintă] (i. ž.) — (nutr.) plačinta, pita sa sirom i jajima ∎ plaśinta ĭe mare dulśață alu rumîń — plačinta je velika vlaška poslastica ∎ plaśinta sa faśe đin aluvat ku uauă șî ku brînḑă — plačinta se pravi od testa, jaja i sira ∎ aluvatu đi plaśintă sa plumađașće pi fund șî ku sulu sa înćinźe în fuaĭe — testo za plačinte se mesi na loparu i oklagijom razvlači u list ∎ într-o strakină sa sparg uauă șî sa zdrumikă brînḑă șî sa mĭastîkă ku ļingura sî sa fakă kufîrțău — u jednu panicu razbiju se jaja i zdrobi sira i pomeša se kašikom da se napravi nadev ∎ fuaĭa đi aluvat, înćinsă pi fund đi plaśintă, sa mînžîașće ku kufîrțău, șî sa-npîatură în șasă kuolțurĭ — list testa razvučenog na loparu za plačintu, premaže se nadevom, i preklopi u šestougaonik ∎ plaśinta sa friźe ĭn ćigańe — plačinta se prži u tiganju ∎ tuoț rumîńi fak plaśinț la Sîmbîta lu Lazîr, kă krĭed kă Lazîr-ăla a fuost vrun kopil kare a murit đi duoru lu plaśinț — svi Vlasi spremaju plačinte za Lazarevu subotu, jer veruju da je taj Lazar bio neko dete koje je umrlo od želje za plačintama ∎ kînd guod sa-ntîńit ibuomńiśi, ibuomńika la ubuomńiku iĭ ĭ-a fakut plaśinț șî ĭ-a fript puĭu — kad god su se sastajali ljubavnici, ljubavnica bi svom ljubavniku spremila plačinte i ispržila pile [Por.] ♦ rum. plăcintă ♦ etim. < lat. placenta

plată (mn. plăț) [akc. plată] (i. ž.) — plata, nagrada, naknada; primanje ∎ lukră puțîn, da are plată mare — radi malo, a ima veliku platu ∎ lukratuori primĭesk plata la lună — radnici primaju platu mesečno [Por.] ♦ rum. plată ♦ etim. < slov. plata

pleĭvaz (mn. pleĭvază) [akc. pleĭvaz] (i. s.) — olovka, pisaljka ∎ kînd nuoĭ am mĭers la șkuală, n-avut șkolari ńiś pleĭvază ńiś svĭeske, numa a skîržîĭat ku pisaļka pi tabļiță — kad smo mi išli u školu, đaci nisu imali ni sveske ni olovke, nego su škrabali pisaljkom po tablici [Por.] ♦ rum. plaivas ♦ etim. < srb. plajvaz < nem. Bleiweiss

plîns (mn. plînsurĭ) (i. s.) — plač ∎ plînsu pănă-n śer n-aźută-n țara surdă — plač do neba ne pomaže u gluvom društvu ♦ var. plînsuare — plakanje [Por.] ♦ rum. plâns

plînźa (ĭuo plîng, ĭel plînźe) (gl. p.) — plakati ∎ nu ći plînźa atîta, kă astîḑ ńima nu ć-auđe — nemoj plakati tioliko, jer te danas niko ne čuje ∎ s-a plîns dupa ĭel atîta đi tuot s-a rupt — plakao je za njim toliko da se sav pokidao [Por.] ♦ rum. plânge ♦ etim. < lat. plangere

ploiță (mn. ploiț) [akc. ploiță] (i. ž.) — (demin.) kišica, sitna ili slaba kiša ∎ đi źaba lumĭa așćetat pluaĭe, đață numa o ploiță ku doĭ-triĭ struopĭ, șî alta ńimika — uzalud su ljudi čekali kišu, udarila je samo jedna kišica sa dve-tri kapi, i ništa vișe [Por.] ♦ rum. ploiță

ploĭa (ĭuo pluoĭ, ĭel pluaĭe) [akc. ploĭa] (gl.) — kišiti, padati kao kiša ∎ dakă nu va ploĭa măĭ îndată, o sî sa ușće tuot — ako ne bude skoro padala kiša, sve će se osušiti ∎ pluaĭe ka kînd tuorń ku gaļata — kiša lije kao iz kabla ∎ pluaĭe maruntă — sitna kiša ♦ (demin.) ploiță — kišica ♦ (augm.) ploĭuoń — kišurina [Por.] ♦ rum. ploua ♦ etim. < lat. plovere (= pluere)

ploĭuoń (mn. ploĭuańe) [akc. ploĭuoń] (i. s.) — (augm.) kišurina ∎ bun kă ploĭuońo-sta a țînut puțîn, a trekut ĭuta șî n-a fakut mare șćetă la bukaće — dobro je da je ova kišurina kratko trajala, brzo je prošla i nije nanela veliku štetu usevima ♦ sin. sudom [Por.] ♦ rum. ploion

ploĭuos (ploĭuasă) (mn. ploĭuoș, ploĭuasă) [akc. ploĭuos] (prid.) — (o vremenu) kišovit, kišan, pun kiše ∎ ḑîļiļi ploĭuasă țîn una întruuna — kišni dani traju neprekidno ∎ tuamnă ploĭuoasă — kišna jesen ♦ sin. uđiluos ♦ supr. uskat — sušan [Por.] ♦ rum. ploios

plokuon (mn. plokuańe) [akc. plokuon] (i. s.) — (zast.) poklon, dar ∎ s-a fakut đi rușîńe, s-a dus la nuntă fara plokuon — osramotio se, otišao je na svadbu bez poklona ♦ sin. dar [Por.] ♦ rum. plocon ♦ etim. < slov. poklonŭ

plotuog [akc. plotuog] (i. m.) ● v. potluog [Por.] ♦ rum. potlog

pluaĭe (mn. pluoĭ) [akc. pluaĭe] (i. ž.) — kiša ∎ pluaĭa ĭe apă kare kađe đin nuvirĭ în fuarmă đi pikurĭ — kiša je voda koja pada iz oblaka u vidu kapljica ∎ pluaĭa adapă pomîntu sî krĭaskă buĭeḑîļi — kiša natapa zemlju da rastu biljke ∎ ĭastă doa fĭelurĭ đi pluaĭe: a bună, șî a rîa, a rîa vińe ku vînt șî trăsńiće, șî faśe pouađe marĭ — ima dve vrste kiše: dobra i loša, ova loša dolazi sa vetrom i gromovima, i pravi velike poplave (Tanda) [Por.] ♦ rum. ploaie ♦ etim. < lat. *plovia (= pluvia)

plug (mn. plugurĭ) (i. m.) — plug, oruđe za oranje zemlje ∎ plug đi fĭer — gvozdeni plug ∎ plug ku grinđeĭ đi ļiemn — plug sa drvenim gredeljem ∎ plug ku ruoț — plug sa točkovima ∎ plug đi arat pi o parće — plug sa jednim raonikom ∎ plug ku duauă pîărț, plug obrăț — plug sa dva raonika, plug obrtač ∎ plug obrăț avut numa găzdoćińi — plug obrtač imali su samo bogataši ∎ plug đi prașît — plug za preoravanje zemlje između redova posejanih biljaka; plug prašač ∎ kînd daĭ la kukuruḑ ku plugu đi prașît, nu să sapă pintra rîndurĭ — kad koristiš plug prašač, ne treba da se kopa između redova ∎ đi fakut mușuruoń la kukuruḑ, la plugu đi prașît sî pun kormańe — za ogrtanje kukuruza, na plugu prašaču postavljaju se metalna krilca ∎ plug đi zapadă — plug sa raonikom za čišćenje snega na putevima ∎ saćańi a rîńit drumu ku plugu đi zapadă — meštani su očistili put plugom za sneg [Crn.] ∎ atîta am fuost đi saraś, đi ńiś plug n-am avut, l-am luvat înprumut đi la veśiń — toliko smo bili siromašni da ni plug nismo imali, zajmili smo ga od suseda [Por.] ♦ rum. plug ♦ etim. < slov. plugu

plugar (mn. plugarĭ) [akc. plugar] (i. m.) — orač ∎ đi vrĭamĭa aratuluĭ, plugarĭu n-are ođină — u vreme oranja, orač nema odmora [Por.] ♦ rum. plugar

plumb1 [akc. plumb] (i. m.) — (hem.) ① olovo ∎ plumbu ĭe rău grĭeu, ama ĭe muaļe șî sa topĭașće ļesńe — olovo je teško, ali je meko i lako se topi ∎ đin plumb s-a turnat dramļiĭ đi pușkă la krĭamińe — od olova su se lile dramlije za puške kremenjače ② (fig.) oznaka za tvrdoću ∎ s-a-ntărit pîńa ka plumbu — hleb se stvrdnuo kao olovo [Kmp.] ③ grudva brašna u kačamaku ∎ koļașa nuĭe mistakată kalumĭa, pļină ĭe đi plumbĭ — kačamak nije dobro mešan, pun je grudvi (grudve imaju oblik metka) [Por.] ♦ rum. plumb ♦ etim. < lat. plumbum

plumb2 (mn. plumbĭ) [akc. plumb] (i. m.) — (tehn.) metak, projektil ∎ bugarĭu l-a vaḑut ș-a pokńit, ama ĭel, basama, avut ḑîļe: plumbu numa ĭ-a fiońat pi lînga kap — Bugarin ga je video i opalio, ali on je, valjda, imao dane: metak mu je samo fijuknuo pored glave ∎ găuri đi plumbi aĭ ńemțășć ș-akuma sa văd pi parĭețî lu kasa batrînă — rupe od nemačkih metaka i sada se vide na zidovima stare kuće ♦ sin. gļuonț [Por.] ♦ rum. plumb

pluop (mn. pluopĭ) [akc. pluop] (i. m.) — (bot.) topola (Populus) ∎ pluopu ĭe ļemn înalt, dă pi la luokurĭ ku pomînt marunt — topola je visoko drvo, koje raste na sitnom zemljištu ∎ pluopu ĭe ļemn muaļe kare sa lukră ļesńe, ș-aĭ batrîń đin ĭel a fakut skamńe, mĭasă, ușă đi kasă, șî măĭ mulće kare-śe — topola je meko drvo koje se lako obrađuje, pa su stari od nje pravili stolice, sofre, vrata za kuću, i mnogo koje šta drugo ∎ Poĭana ku pluopĭ — Livada sa topolama (top. u Rudnoj Glavai) ∎ pluop trămuratuorĭ — jasika ♦ var. plop [Por.] ♦ rum. plop ♦ etim. < lat. *ploppus (= pop(u)lus

pluop ńegru (mn. pluopĭ ńegri) [akc. pluop ńegru] (sint.) — (bot.) jagnjed, crna topola (Populus nigra) ∎ pluop ńegru ĭe ļemn tare bun đi fakut postăv, mĭasă, skamńe, zastruź — crna topola je drvo jako dobro za izradu korita, sofri, stolica, slanika [Por.] ♦ rum. plop negru ♦ etim. < lat. Populus nigra

pluop trămuratuorĭ (mn. pluopĭ trămuratuorĭ) [akc. pluop trămuratuorĭ] (sint.) — (bot.) jasika (Populus tremula) ∎ pluop trămuratuorĭ ĭe un fĭeļ đi pluop, la kare frunḑa trămură șî la vîntol măĭ slab — jasika je vrsta topole kojoj lišće treperi i na najmanjem vetru ♦ up. Isîkuva [GPek] ♦ rum. plop tremurător ♦ etim. < lat. Populus tremula

pluoskă (mn. pluoșć) [akc. pluoskă] (i. ž.) — buklija, ploska ∎ pluoska ĭe vas đi bĭare pļoskanat, đi ļemn or pomînt, ku kare s-a kĭemat guoșći la nuntă — buklija je pljosnati drveni ili zemljani sud za piće, kojim su se gosti pozivali na svadbu ∎ ĭastă măĭ mulće fĭelurĭ đe pļuoșć: đi ļegat pista umăr, đi dus în mînă, ĭastă șă đe stîklă — ima više vrsta ploski: za nošenje preko ramena, za nošenje u ruci, ima i staklenih ∎ pluoska guovi — mladina buklija ♦ var. pļuoskă (Tanda) [Por.] ♦ dij. sin. fedeleș [Tim.] ♦ rum. ploscă ♦ etim. < bug. srb. ploska

pļană (mn. pļeńe) [akc. pļană] (i. ž.) — grudvica, romuljica brašna u testu ∎ kukoluoș đi faină kare ramîńe pi mîna muĭeri śe plămăđașće, sa kĭamă pļană — grudvica brašna koja ostaje na rukama žene što mesi, zove se pljana ♦ var. pļemiță ∎ pļemiță sînt parśeluță đe plămad kare ramîn ăn postao đe faină dupa plămăđit — plemice su komadići testa koji ostaju u naćvama sa brašnom posle mešenja ♦ var. pļamiḑă (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. pleană

pļeka (ĭuo pļek, ĭel pļakă) [akc. pļeka] (gl.) — poći, krenuti ∎ ăl așćată tuoț să pļaśe, da ĭel înga sa-ndoĭașće — čekaju ga svi da krene, a on se još dvoumi ∎ a pļekat đinluok, kum auḑît vĭasta rîa — krenuo je smesta, čim je čuo lošu vest ♦ sin. porńi [Por.] ♦ rum. pleca ♦ etim. < lat. plicare

pļekare (mn. pļekărĭ) [akc. pļekare] (i. ž.) — polazak ∎ s-a varstar zoriļi, vrĭamĭa ĭe đi pļekare — svanulo je, vreme je za polazak ♦ var. pļekat [Por.] ♦ rum. plecare

pļesńi (ĭuo pļesńesk, ĭel pļesńașće) [akc. pļesńi] (gl. p. ref.) — (o šamaru) udariti, opaliti, zalepiti ∎ kînd ĭ-a pļesńit o palmă, triĭ ḑîļe ĭ-a țîońat urĭakĭa — kad joj je opalio šamar, tri dana joj je zvonilo uvo ♦ ? var. pļusńi [Por.] ♦ rum. plesni ♦ etim. < slov. plesnoti

pļesńit (pļesńită) (mn. pļesńiț, pļesńiće) [akc. pļesńit] (prid.) — (med.) udaren, ćaknut, blesav ∎ uom pļesńit ĭe lovit đi vro buală — blesav čovek je udaren od neke bolesti ∎ fu kuminće pănă ĭerĭa kopil, da akuma ĭe atîta đi pļesńit đi ńima nu puaće ĭeșî ku ĭel în kîpatîń — beše miran dok je bio dete, a sada je toliko blesav da niko ne može izaći s njim na kraj [Por.] ♦ rum. plesnit

pļesńitură (mn. pļesńiturĭ) [akc. pļesńitură] (i. ž.) — (med.) blesavko ∎ pļesńitură ĭe uom bolnau, kare nuĭe do tuot — blesavko je bolestan čovek, koji nije sasvim ceo [Por.] ♦ rum. plesnitură

pļimba (ĭuo pļimb, ĭel pļimbă) [akc. pļimba] (gl.) — (zast.)(folk.) šetkati se, špacirati; provoditi se, zabavljati ∎ pin oraș, pin Țăļigrad pļimba mi să Janśo-l bat — po varoši Carigradu šetka mi se bekri-Janko ♦ var. proumbla [Por.] ♦ rum. plimba ♦ etim. < lat. perambulare

pļin (pļină) (mn. pļiń, pļińe) [akc. pļin] (prid.) — pun ∎ saku ĭe pļin đi grîu, șî strîns ļegat la gură să nu sa vĭarsă — džak je pun žita, i čvrsto vezan da se ne prospe ∎ înga đi mik a fuost pļin đi gîndurĭ rîaļe — još od malena bi je pun loših ideja ∎ śĭerĭu ĭe pļin đi nuvirĭ ńegri, o să fiĭe pluaĭe îndată — nebo je puno crnih oblaka, biće kiše uskoro [Por.] ♦ rum. plin ♦ etim. < lat. plenus

pļińi (ĭuo pļińesk, ĭel pļińașće) [akc. pļińi] (gl. p.) — (ret.) puniti ∎ rar kare ḑîśe ’pļińi’, măĭ đes s-auđe ’împļińi’ — retko ko govori ’puniti’, češće se čuje ’ispuniti’ ♦ up. împlińi [Por.] ♦ rum. plini

pļiskă (mn. pļiske) [akc. pļiskă] (i. ž.) — (ornit.) pliska, mala siva ptica dugog repa, koja je neprestano u pkretu (Motacilla alba) ∎ pļiska traĭașće pi lînga apă, ńișkînd nuĭe mĭarńikă, numa sîare đi pi pĭatră pi pĭatră, da kuadă-ĭ trîămură în sus-în žuos ka frunḑa la vînt — pliska živi pored vode, nikada ne miruje, samo skakuće s kamena na kamen, a rep joj podrhtava gore-dole kao list na vetru ♦ sin. codabiță (Tanda) [Por.] ♦ rum. plișcă ♦ etim. < srb. pliska

pļuoskă [akc. pļuoskă] (i. ž.) ● v. pluoskă [Por.] ♦ rum. ploscă

pļușći (ĭuo pļușćiesk, ĭel pļușćiașće) [akc. pļușći] (gl. p. ref.) — spljoštiti ∎ a trekut ku karu pista troaka ku vin, ș-a pļușćito đi tuot — prešao je kolima preko tkve sa vinom, i spljoštio je skroz ♦ sin. turći [Por.] ♦ rum. pleoști ♦ etim. < srb. pljoštiti

pļușćit (pļușćită) (mn. pļușćiț, pļușćiće) [akc. pļușćit] (prid.) — spljošten ∎ kum să nu ma mîńiĭ, kînd ĭ-am dat lavuru, ĭel a fuost întrĭeg, da kînd ĭa mi la întuors, ĭel a fuost tuot pļușćit — kako da se ne ljutim, kad sam joj dala lavor, on je bio ceo, a kad mi ga je ona vratila, bio je sav spljošten ♦ sin. turćit [Por.] ♦ rum. pleoștit

poaće [akc. poaće] (pril.) — možda ∎ poaće o fi șî așa, kum ĭel spuńe — možda je i tako kako on kaže ∎ poaće fi — može biti [GPek] ♦ dij. var. puaće ∎ puaće kă nu puaće, kî ĭe batrîn — možda ne može, jer je star (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. poate

poartă (mn. porț) [akc. poartă] (i. ž.) — vrata, kapija ∎ a gasît tuaće porțîļi đeșkisă la parĭaće — našao je sva vrata širom otvorena ♦ sin. ușa [Por.] ♦ rum. poartă ♦ etim. < lat. porta

Pobražîmĭa [akc. Pobražîmĭa] (i. ž.) — (kal.) Preobraženje ∎ Pobražîmĭa ĭe în tot anu în a noăsprîaśiļa ḑî alu gustarĭ, nu sa mută đin aĭa ḑîuă ńiśkînd — Preobraženje je svake godine devetnaestog dana avgusta, ne menja taj datum nikad ∎ la Porbražîmĭa tuot ś-a kreskut or s-a kuopt stă pi stare — na Preobraženje sve što je raslo ili dozrevalo, stoji u mestu ∎ Pobražîmiļi sînt măĭ grĭa sîrbatuare đi nopîrś, ńiś ața nu sa kućaḑă ļega đi rău luor — Preobraženje je najvažniji zmijski praznik, ni konac se ne sme vezati u strahu od njih ∎ Pobražîmiļi sînt ḑîua sfîntă alu alun, kare ĭe nașu nopîrśilor — Preobraženje je sveti dan leske, koja je zmijski kum ∎ la Pobražîmĭa sa kuļaźe șî sa đeskîntă aluna voĭńiśaskă, kare apîră uamińi đi plumbĭ șî fîrîmaturĭ — na Preobraženje se bere i priprema vojnički lešnik, koji štiti muškarce od metka i povreda ♦ var. Pobražîmĭ, Pobražîmiļi [Por.] ♦ rum. Pobreajen ♦ etim. < slov. Prĕobraženije

poćakă (mn. poćeś) [akc. poćakă] (i. ž.) — staza, puteljak ∎ [Por.] ♦ rum. potecă ♦ etim. < bug. păteka

podgruos [akc. podgruos] (i. m.) ● v. botgruos [Por.]

podmorî (ĭuo podmorăsk, ĭel podmorîașće) (gl.) — primorati, naterati ∎ sîraśiĭa l-a podmorît sî fure — siromaštvo ga je primoralo da krade ♦ sin. mîna [Por.] ♦ etim. < srb. приморати

podmorît (podmorîtă) (mn. podmorîţ, podmorîće) (prid.) — primoran, silom nateran ∎ n-a fi fakut ĭel aĭa ńiśkînd, să n-a fi fuost podmorît — ne bi on to uradio nikad, da nije bnio primoran [Por.]

poduabă (poduabe) [akc. poduabă] (i. ž.) — dronjak, iznošeno ili pocepano odelo ∎ sa vĭađe kî ĭe sarak, kî mĭarźe înbrakat numa în ńișći poduabe — vidi se da je siromah, jer ide obučen samo u nekakve dronjke (Rudna Glava) ∎ poduabă ĭe țuală batrînă, lupadată pi puod — „podoba” je staro odelo, bačeno na tavan (Tanda) [Por.] ♦ rum. podoabă ♦ etim. < slov. podoba

pođală1 (mn. pođaļe) [akc. pođală] (i. ž.) — šinda, šindra ∎ pođaļe sînt blăń skurće, pusă în rînd pista grînḑîļi puoduluĭ la bîrnarĭață — šindre su kratke daske, redom zakovane preko tavanskih greda na brvnari ∎ pođaļiļi a fuost astrukaće ku vro doa źeĭće đi pomînt, da đi žuos uńi ļ-a vîruit în alb, da alțî nu, șî ĭaļe a fuost ńegriće đi fum — šindre su bile pokrivene sa jedno dva prsta zemlje, a s donje strane neki su ih krečili u belo, a drugi ne, i one su bile crne od dima ∎ pođaļiļi avut la o parće žgĭab, fakut ku vižlă, đi sî puată sî kalśe una pi alta — tavanske šindre su na jednoj strani imale žljeb, izdubljen rendom ćošterom, da bi mogle da najašu jedna na drugu [Por.] ♦ rum. podeală

pođală2 (mn. pođaļe) (i. ž.) — podina ∎ pođală ĭe nîklă đi imală în lîna uoĭi, kare sa faśe kînd uaĭa trĭaśe pin spiń — podina je čvor od prljavštine u ovčjoj vuni, koji nastaje kad ovca prođe kroz trnje [Por.]

pođiđi (ĭuo pođiđesk, ĭel pođiđiașće) [akc. pođiđi] (gl. p. ref.) — (o krvi) procuriti, krvariti, prokrvariti ∎ ĭ-a dat numa o pălmuță, da luĭ ĭ-a pođiđit sînźîļi pă nas ka kînd la tăĭat — udario mu je samo šamarče, a njemu je kuljnula krv na nos kao da ga je zaklao ♦ sin. tośi [Rom.] ♦ rum. podidi

pođină (mn. pođiń) [akc. pođină] (i. ž.) — podina ∎ pođina ĭe žumataća klăńi a đi žuos — podina je donja polovina plasta ♦ var. puođină ♦ up. klańe [Por.] ♦ rum. podină

pođișî (ĭuo ma pođișăsk, ĭel sa pođișîașće) (gl. ref.) — (o ovčjem runu) učvoriti se, pretvoriti se u čvor od prljavštine ∎ lîna uoĭi sa pođiașće kînd uaĭa trĭaśe pin spiń — ovčje runo se učvori kad ovca prođe kroz trnje [Por.]

pođișîtură (mn. pođișîturĭ) (i. ž.) — (o ovci) prljavorunka ∎ pođișîtură ĭe uaĭa ku lînă slabă șî imuasă, așa uaĭe sa tunźe șî sa vinđe — prljavorunka je ovca sa slabim i prljavim runom, takva ovca se šiša i prodaje [Por.]

pođișuor (mn. pođișuorĭ) [akc. pođișuor] (i. m.) — (demin.) mostić ∎ a fakut pista ogaš un pođișuor slabuț, n-o sî țînă ńiś lumĭa pi piśuare să trĭakă pista ĭel — podigli u su slabašan mostić preko potoka, neće izdržati ni da ljudi pređu pešice preko njega [Por.] ♦ rum. podișor

pogară (mn. pogărĭ) [akc. pogară] (i. ž.) — (izob.) požarevina ∎ pogară ĭe padurĭe rară fakută ku pîržuol, đi sî sa fakă luok unđe să đa ĭarba đi paskut vićiļi — požarevina je šuma proređena požarom, da bi se stvorilo mesto gde će nići trava za napasanje stoke ♦ sin. arsură [Por.] ♦ etim. < slov. pogoreti (exp. Durlić)

poĭană (mn. poĭeń) [akc. poĭană] (i. ž.) — (geog.) poljana ① proplanak ∎ poĭană ĭe luok kurat în padure ku ĭarbă bună đi paskut, fara ļiamńe — proplanak je čisto mesto u šumi obraslo travom, bez drveća ② poljana, polje; livada ∎ poĭană ĭe luok đeșkis fara ļiamńe, larg șî poļažńik, lasat đi ļivađe or đi aratură — poljana je otvoreno mesto bez drveća, široko i ravno, ostavljeno za livadu ili oranicu [Por.] ♦ rum. poiană ♦ etim. < stsl. полѣна

poĭmîńe [akc. poĭmîńe] (pril.) ● v. păĭmîńe [GPek] ♦ rum. poimâine

pok (uzv.) — (onom.) bum ∎ numa pușka kînd pokńașće s-auđe „pok” or „pak” — samo puška kad opali čuje se „bum” ili „bam” ♦ var. pak [Por.] ♦ rum. poc

poklad (mn. poklađe) [akc. poklad] (i. s.) — podsedlica, pokrovac pod konjskim sedlom ∎ pokladu sa faśe đin măĭ mulće pîăturĭ, kusuće unđe-unđe să nu sa đisfakă, șî sa puńe la kal supt șaua, sî nu-l bată șaua pi șîaļe — podsedlica se pravi od više ponjava, prišivenih ovde-onde da se ne bi rašile, i stavlja se konju pod sedlom, da ga sedlo ne žulja ♦ up. pokrouț [Por.] ♦ rum. pocladă ♦ etim. < slov. pokladŭ

pokńi (ĭuo pokńesk, ĭel pokńiașće) [akc. pokńi] (gl. p.) — (onom.) pucati ∎ urkașî a pokńit tota ḑîua, da n-a prins ńimika — lovci su pucali ceo dan, a nisu ulovili ništa [Por.] ♦ rum. pocni

pokrouț (mn. pokrouțurĭ) [akc. pokrouț] (i. s.) — pokrovac, deo konjske opreme ∎ pokrouțu ĭe un fĭeļ đi pîătură ku kare sa astrukă kalu đi la gît păn-la kuadă, să nu raśiaskă — pokrovac je vrsta ponjave kojom se pokriva konj od grla do repa, da se ne prehladi ♦ var. prokovăț (Tanda) ♦ up. poklad [Por.] ♦ rum. pocrovăț ♦ etim. < slov. pokrovetĭ; pokrovĩci.

poluog (mn. poluaźe) [akc. poluog] (i. s.) — (agr.) (o žitu) rukovet ∎ poluog ĭe o mînă pļină đi grîu, kare o taĭe sîśiratuorĭu đintr-odată, șă-l lasă pi pomînt să-l aduńe ļegatuori snuopilor — rukovet je svežanj žita, koji žetelac poseče u jedan mah, i ostavi na zemlji da ga pokupe vezači snopova [Por.] ♦ rum. polog ♦ etim. < bug. srb. polog

poluoșće (mn. poluoșć) [akc. poloșće] (i. ž.) — pojata ∎ poluoșća kuprinđe konaśiļi đi uamiń ș-aļi đi viće, la moșîĭe đipartată đi sat — pojata obuhvata konake za ljude i za stoku, na imanju udaljenom od sela ♦ sin. toprak [Por.] ♦ rum. poloște

poļažńik (poļažńikă) (mn. poļažńiś, poļažńiśe) [akc. poļažńik] (prid.) — (geog.) ravan ∎ kînd a kuprins moșîĭa, stramoșî a katat să fîĭe luok poļažńik, șă apruape đi apă — kad su preci zauzimali zemljište, gledali su da bude ravno i blizu vode ♦ sin. putrîvit [Por.] ♦ rum. polejnic ♦ etim. < srb. poležati

poļimi (ĭuo ma poļimĭesk, ĭel sa poļimĭașće) [akc. poļimi] (gl. ref.) — proklijati, niknuti ∎ numa śe s-a poļimit kuolțî lu kukuruḑ, a dat bruma șî ń-a zatrit ruodu — samo što je proklijala klica kukuruza, pala je slana i zatrla nam rod [Por.] ♦ rum. polimi ♦ etim. < srb. pomoliti se ? (exp. Durlić)

pomană (mn. pomĭeń) [akc. pomană] (i. ž.) — (rel.) daća, pomana ∎ pomana ĭe ađet kare sa țîńe șapće ań dupa muarća uomuluĭ — daća je običaj koji se drži sedam godina posle smrti čoveka ∎ pomana kuprinđe pîń șî kolaś fakuț adîns đi pomana muortuluĭ, șî sa ļagă đi ĭel đispre aĭa śi ĭe ĭel șă kum șî kînd a murit — pomana sadrži hlebove i kolače izrađene posebno za određenog pokojnika, i određuju se prema tome ko je bio on i kako i kada je umro ∎ ĭastă un fĭeļ đi kolaś kare sa kĭamă zakuańe — ima jedna vrsta kolača koja se zove zakoni [Por.] ♦ rum. pomană ♦ etim. < slov. pomĕnŭ

pomenaș (mn. pomenaș) [akc. pomenaș] (i. m.) — daćar, učesnik u obredu daće ∎ pomenaș ĭa ăla kare ĭe kĭemat să vińă la pomană — daćar je onaj koji je pozvan da dođe na daću [Mlava]

pomînćan (mn. pomînćeń) [akc. pomînćan] (i. m.) — (zast.) ① zemljoradnik, obrađivač zemlje ∎ aĭ nuoștri aĭ batrîń n-a fuost ńiskaĭ pomînćeń, a trait la munće, kuprinș ku viće, măĭ mult ku oĭariĭa — naši stari nisu bili neki zemljoradnici, živeli su u planini, zauzeti stokom, najviše ovčarstvom ② seljak, žitelj sela ∎ a fuost tare frumuasă ș-a katato baĭețî đin oraș, ama ĭa la urmă s-a mîritat dupa un pomînćan — bila je jako lepa i tražili su je momci iz grada, ali ona se na kraju udala za jednog seljaka ♦ /< pomînt + suf. -ĭan [Por.] ♦ rum. pământean

pomînt (mn. pomînturĭ) [akc. pomînt] (i. s.) — ① zemlja; tle, zemljište ∎ la Kraĭna ĭe pomînt bun, rođituorĭ, da la nuoĭ numa petruańe șî kîrșuaće — u Krajini je zemlja dobra i rodna, a kod nas samo kamenje i krševi ② imovina ∎ kînd s-a-nparțît, ăl mik a kîpatat măĭ mult pomînt, kă a ramas ku parințî sî traĭaskă — kad su se odelili, mlađi je dobio više imovine, jer je ostao sa roditeljima da živi ③ svet ∎ așa furaluk ka la nuoĭ, nu m-a-ĭastă pi pomînt — takav lopovluk kao kod nas, nema nigde na svetu ♦ sin. țarînă [Por.] ♦ rum. pământ ♦ etim. < lat. paumentum; pavimentum

pomîntarĭ [akc. pomîntarĭ] (i. m.) — (augm.) zemljurina, blatište ∎ a tunat ku opinśiļi imuasă, ș-a umplut oźaku đi pomîntarĭ — ušao je sa prljavim opankama, i napunio kamin zemljurinom [Por.]

pomîntuos (pomîntuasă) (mn. pomîntuoș, pomîntuasă) [akc. pomîntuos] (prid.) — zemljovit, koji obiluje zemljom ∎ pomîntuos ĭe luok ku pomînt rođituorĭ — zemljovito je mesto sa plodnom zemljom [Por.] ♦ rum. pămîntos

pomńată (mn. pomńaće) [akc. pomńată] (i. ž.) — (rel.) krpa, komad obrednog platna ∎ pomńata ĭe pĭaćik dă pînḑă albă pră kare sa sloboađe apa dă al muort — pomnjata je bela krpa, na koju se izliva voda za pokojnika [Crn.] ∎ pomńata s-a țăsut la razboĭ și s-a atîrnat la umăru ăl stîng la tot barbatu kare a veńit la înmormîntare — pomnjata se tkala na razboju i kačila o levo rame svakom muškarcu koji je dolazio na sahranu (Šipikovo) ∎ pomńata ĭe kîrpă ku kare să dăruĭește lumńa če duče ļagînu ku al mort — pomnjata je marama kojom se daruju ljudi koji nose sanduk sa pokojnikom (Gradskovo) [Tim.] ♦ rum. pomneată ♦ etim. < slov. pamĭatŭ

ponćiș (ponćișă) (mn. ponćiț, ponćișă) [akc. ponćiș] (prid.)(pril.) — podmukao, namćorast ∎ așa muĭare ponćișă n-a măĭ vaḑud lumĭa — tako podmuklu ženu još svet nije video ∎ s-a uĭtat ponćiș unu la altu așa đi mult đi tuoț a ginđit kă o sî sa ĭa đi gît — gledali su se podmuklo tako dugo da su svi mislili da će se uhvatiti za gušu [Por.] ♦ rum. ponciș ♦ etim. < mađ. ponc

ponćur (ponćură) (mn. ponćurĭ, ponćure) [akc. ponćur] (prid.) — (psih.) namćor, prznica ∎ uom ponćur ĭe aăla kare ĭe întođeuna mîńiuos șî-nkis, kare sa țîńe în lăturĭ đi lume, lu kare ńimika nuĭe pi vuoĭe — namćor je onaj koji je stalno ljut i zatvoren, koji se drži po strani od ljudi, kome ništa nije po volji [Por.] ♦ rum. panceaur

ponou1 (mn. ponoave) [akc. ponou] (i. s.) — (bot.) (zast.) polen ∎ ponou ĭe pulbur galbin kare-l fak fluoriļi primovara, da albińiļi ăl adună đi mńare — polen je žuti prah koji prave cvetovi u proleće, a pčele ga sakupljaju za med [Por.] ♦ etim. < lat. pollen

ponou2 (mn. ponoave) [akc. ponou] (i. s.) — (agr.) (zast.) berićet, rod; prinos; prihod; korist ∎ anu a fuost săkuos, șî a dat slab ponou — godina je bila sušna, i dala je slab rod ∎ lukru fara ponou — rad bez koristi ♦ sin. birekĭet [GPek] ♦ rum. ponov

popașńiță (mn. popașńiț) [akc. popașńiță] (i. ž.) — ① poljska šteta koju načini stoka ∎ păkurarĭu s-a dat la źuakă, da uoĭļi s-a slubaḑît în luoku lu tuoĭa, ș-a fakut popașńiță boznakît đi mare — čobanin sa dao u igru, a ovce su se sjurile u tuđu njivu, i napravile bogzna koliku štetu ♦ sin. șćetă (Rudna Glava) ② nestašluk ∎ ka kînd a tunat draku ăn kopiĭi đe astîḑ, nu lukră ńimika, numa fak la popașńiț — kao da je ušao đavo u današnju decu, ne rade ništa, samo prave nestašluke (Tanda) [Por.] ♦ rum. popașniţă ♦ etim. < srb. popaša (exp. Durlić)

popći (ĭuo popćiesk, ĭel popćiașće) [akc. popći] (gl. p.) — (izob.) želeti, izvoljevati ∎ kînd ma duk la mumă, măĭ mult popćesk să-m frigă plaśinț — kad odem kod majke, najviše želim da mi ispeče plačinte ∎ ń-a-ntrabat śe popćim đi śină, ama noă ń-a fuost rușîńe să spuńem — pitala nas je šta želimo za večeru, ali nas je bilo stid da kažemo [Por.] ♦ dij. var. pofti [Buf.] ♦ rum. pofti ♦ etim. < slov. pohotĕti

popik1 (mn. popiś) [akc. popik] (i. m.) — (tehn.) ① obrtuška, ringlo, zasunica ∎ popik ĭe un parśel đi ļemn skurt, taĭat în patru muke, kare ĭe ku un kuń batut în mižluok, prins đi șćump în gard śe țîńe vrakńița — obrtuška je komad kratkog drveta, obrađen četvorostrano, koji je jednim klinom kroz sredinu pribijen za ogradski stub, koji drži vratnice ∎ popiku are doa kuarńe, kare sa-nvîrćesk pi lînga kuń, batut pin mižluoku luĭ — obrtuška ima dva roga, koji se okreću oko klina, nabijenog kroz njegovu sredinu ∎ popiku sa-nvîrćiașće pi lînga kuń, șă ku un kuorn prinđe aripa ușî, ș-o țîńe strîns înkisă — obrtuška se okreće oko klina, jednim vrhom hvata krilo kapije, i čvrsti je drži zatvorenu ∎ ku popiku sa-nkis ușîļi la dolap ku vasurĭ — obrtuškom su se zatvarala vrata na dolapu sa sudovima (Rudna Glava) ② klin za učvršćivanje spoja na daskama ∎ dakă doă blăń înkeĭaće sa uskă, șî sa larźesk, aĭ batrîń în îkeĭatură a batut un kuń đi ļiemn kare la kĭemat popik — ako se dve sposjene daske suše, i šire, stari su u spoj udarali drveni klin koji su zvali „popik” ③ vršak na zasuku [Por.]

popik2 (mn. popiśe) [akc. popik] (i. s.) — čigra ∎ popiku a fost žukariĭa kopiĭilor ku drag, în vremĭa a mĭa — čigra je bila omiljena dečja igra u moje vreme ∎ am avut bič, și ku biču bačam popiku, mînam popiku să-nvirćaskă — imali smo bič, i bičem smo udarali čigru, terali je da se vrti ∎ un kopil numără pănă kît mĭarğe popiku, ș-așa să veđe kare ĭeste măĭ bun — jedan dečka broji dok se čigra vrti, i tako se vidi ko je najbolji [Dun.] ♦ dij. sin. purik [Por.] ♦ rum. titirez

popiļńik (mn. popiļńiś) [akc. popiļńik] (i. m.) — (bot.) kopitnjak (Asarum europaeum) ∎ popiļńiku ĭe buĭađe paduruańe, krĭașće în tufariș umbruos, frunḑîļi luĭ sînt tarĭ, ļikuruasă, fakuće ka rarunkĭu, da fluarĭe ĭe bilovinkă șî flokuasă — kopitnjak je šumska biljka, raste u senovitom žbunjaru, lišće mu je tvrdo, sjajno, oblika bubrega, a cvet mu je ljubičast i dlakav ∎ popiļńiku ĭe ļakuruos, dar dakă nu sa lukră kum trăbe ku ĭel, puaće fi șî veńinuos — kopitnjak je lekovit, ali ako se sa njim ne radi kako valja, može biti i otrovan ∎ popiļńiku ĭe măĭ bun đi spalat pi kap, kă ažută l-aĭ pļeșîĭ să ļi prokrĭaskă pîăru — kopitnjak je najbolji za pranje glave, jer pomaže proćelavima da obnove kosu [Por.] ♦ rum. popilnic

poptă (mn. popće) [akc. poptă] (i. ž.) — (zast.) apetit, želja za jelom ∎ kînd ĭe mînkarĭa dulśe, o manînś ku mare poptă — kad je jelo slatko, jedeš ga sa velikim apetitom ∎ (u izr.) așćată popće — izvoljeva, čeka neki specijaltitet [Por.] ♦ dij. var. poftă [Buf.] ♦ rum. poftă ♦ etim. < slov. pohoti

porîmb (mn. porîmbĭ) [akc. porîmb] (i. m.) — (bot.) trnjina (biljka, drvo), trn crni, trnovina, drača, kukinja (Prunus spinosa); divlja šljiva ∎ porîmbu ĭe tufă spinuasă, ku kuaža ńagră; porîmbiļi kînd sa kuok sînt vîniće șî amară — trnjina je trnovit grm, sa crnom korom; trnjine kada sazru plave su boje i gorke ∎ đin porîmbe, mistakaće ku rînḑă đi mńel șî ku șopîrlă vĭarđe aĭ batrîń a fakut kĭag — od trnjina, pomešanih sa jagnjećim sirištem i delovima zelembaća, stari su pravili sirište ∎ porîmbă — trnjina (plod) [Por.] ♦ up. porumb [Kmp.] ♦ rum. porumbar ♦ etim. < lat. palumbus

porîmbak (porîmbakă) (mn. porîmbaś, porîmbaśe) [akc. porîmbak] (prid.) — (color) graorast, sivkast; šaren ∎ porîmbak ĭe alb ku pĭaće ńjagre or sure — graorasto je belo sa crnim ili sivim pegama ∎ gaină porîmbakă — grahorka [Por.] ♦ rum. porumbac

porîmbă (mn. porîmbĭe) [akc. porîmbă] (i. ž.) — (bot.) trnjina (plod) ∎ porîmba ĭe puama lu porîmb, puamă mikă, buboloșată ka pruna, șî amară — trnjina je plod trnjine, mala voćka, okrugla kao šljiva, i gorka [Por.] ♦ rum. porumbă

porîngă (mn. porînź) [akc. porîngă] (i. ž.) — motka ∎ porînga ĭe pražînă lungă pi kare duoĭ duk pi umĭerĭ vrun tovar grĭeu — poringa je dugačka motka na kojoj dvojica na ramenima nose neki teži teret ∎ (izr.) duk đa porînga — nose uravnoteženo ♦ sin. pražînă [Por.] ♦ rum. părângă ♦ etim. < lat.phalangae

porkar (mn. porkarĭ) [akc. porkar] (i. m.) — svinjar ∎ porkar a fuost uom kare a pazît puorśi satuluĭ — svinjar je bio čovek koji je čuvao soske svinje [Por.] ♦ rum. porcar

porkariță (mn. porkariț) [akc. porkariță] (i. ž.) — (izob.) svinjarica ∎ porkarița ĭe muĭarĭa kare pin sat pazîașće puorśi, or ĭe muĭarĭa porkarĭuluĭ — svinjarica je žena koja po selu čuva svinje, ili koja je žena svinjara [Por.] ♦ rum. porcăriță

porkariĭe (mn. porkariĭ) [akc. porkariĭe] (i. ž.) — (fig.) svinjarija ∎ ńiś puorku nu faśe așa porkariĭ kum puaće uomu să fakă — ni svinja ne pravi takve svinjarije kao što može čovek da napravi [Por.] ♦ rum. porcărie

porkarĭață (mn. porkarĭeț) [akc. porkarĭață] (i. ž.) — (zast.) svinjac ∎ porkarĭața ĭe luok unđe sa-nkid puorśi, unđe duorm șî manînkă — svinjac je mesto gde se zatvaraju svinje, gde spavaju i gde jedu ♦ sin. kośină, obuor [Por.] ♦ rum. porcăreaţă

porkiță (mn. porkiț) [akc. porkiță] — (bot.) broć, broćika, prilepača, torica (Galium aparine) ∎ porkiță ku turiță ĭe tuot o buĭađe — porkica i turica je ista biljka ♦ / < puork — „svinja” + -iță — nastavak za deminutiv: „svinjče, mala svinja” [Por.]

porkońi (ĭuo porkońesk, ĭel porkońiașće) [akc. porkońi] (gl. p. ref.) — sadenuti, skupiti seno u stog ∎ kînd sa uska fînu în kupițîaļe, lumĭa înśiape să porkońaskă — kad se seno u naviljcima osuši, ljudi počinju da sadevaju stogove ∎ porkońitu sa lukră ku furśiļi đi ļemn au đi fĭer — sadevanje stogova vrši se gvozdenim ili drvenim vilama ∎ marimĭa porkuońuluĭ sa ĭa dupa aĭa kum ăl trag pănă la klańe — veličina stoga određuje se prema tome kako će ga prevući do plasta ∎ dakă ĭe ļivađa mare ku fîn grĭeu, sa fak șî porkuońi măĭ marĭ, șî sa înžugă vićiļi kă așa porkouń sa traźe ku tînžala — ako je livada velika sa tešklim senom, prave se i veći stogovi, pa se preže stoka jer se takav stog prevlači potegljicom ∎ dakă ĭe ļivađa pi pođină, or ĭe măĭ mikă ku fîn măĭ ușuor, șî porkuońi sînt măĭ miś kî sa trag ku mîńiļi pi tîrș, or iĭ duk duoĭ inș pi duoĭ parĭ lunź, bagaț supt porkuoń — ako je livada na padini, ili je manja sa lakšim senom, i stogovu su manji jer se prevlače rukama na granju, ili ih nose dve osobe između sebe, na dve dugačke motke, podmetnute pod stog [Por.] ♦ dij. var. porkoi (Malajnica) [Pad.] ♦ rum. porcoi

porkotuos (porkotuasă) (mn. porkotuoș, porkotuasă) [akc. porkotuos] (prid.) — svinjski, koji se ponaša kao svinja ∎ uom kare are narau porkotuos nuĭe đi soțîĭe — ćovek koji ima svinjsku narav, nije za društvo [Por.] ♦ rum. porcotos

porkuoń (mn. porkuańe) [akc. porkuoń] (i. s.) — stog sena ∎ porkuoń ĭe gramadă đi fîn în ļivađe kosîtă, fakut đin kupițîaļe — stog je gomila sena na pokošenoj livadi, napravljena od skupljenih naviljaka ∎ dakă ĭe ļivađa pi pođină kostîșată, porkuońu sa faśe pi tîrș, șî lumĭa ăl traźe pănă la klańe tragînd tîrș-aĭa ku mîńiļi — ako je livada na kosoj padini, stog se pravi na granju, i ljudi ga prevlače do plasta vukući to granje rukama ∎ dakă nu puot porkuońu să-l tragă pi tîrș, lumĭa bagă un par supt ĭel, ļegat ku lanțu đi tînžală, șî pănă la klańe ăl trag ku vaśiļi înžugaće — ako ne mogu stog da prevuku na granju, ljudi nabiju pod njega jedan kolac koji je lancem vezan za potegljicu, i do plasta prevuku ga zapregom ∎ đin porkuoń đi fîn sa grîmađiașće klańa — od stogova sena pravi se plast ∎ prorkuońu nu aduśe ku klańa kă ĭe mult măĭ mik, șî n-are țapă în mižluok — stog ne liči na plast jer je mnogo manji, i nema stožer u sredini [Por.] ♦ rum. porcoi ♦ etim. < lat. porca

portofel (mn. portofele) (i. s.) — novčanik ∎ în portofel sa țîn bani — u novčaniku se drže pare [Tim.] ♦ dij. sin. punga [Por.] ♦ dij. sin. șalaĭpik [Buf.] ♦ etim. < rus. портфел

portokuol (mn. portokuaļe) (i. s.) — pisanija, akt, spis ∎ ma mînat să iskaļiesk vrun portokol aluor, ama ĭuo n-am vrut — terali me da potpišem nekakvu njihovu pisaniju, ali ja nisam hteo ∎ a veńit pista nuoĭ o bukĭarță đi la oraș, ń-a aratat un portokuol kare, śikă, a iskaļit kîńezu, numa să ńi spomînće — navalio je na nas je jedan službenik iz opštine, pokazao nam je neki akt koji je, veli, potpisao kapetan, samo da nas uplaši [Por.] ♦ etim. < lat. protocollum

porumb (mn. porumbĭ) [akc. porumb] (i. m.) — (bot.) kukuruz ∎ boabiļi ďe porumb să mačină și să fače făină ďe porumb — kukuruzna zrna se melju i pravi se kukuruzno brašno ∎ ďin făina ďe porumb lumĭa fače mălaĭ ši mămăļigă — od kukuruznog brašna ljudi prave proju i kačamak ♦ up. porîmb [Kmp.] ♦ dij. sin. kukuruḑ [Por.] ♦ rum. porumb ♦ etim. < lat. palumbus

pospaĭ (mn. pospaĭe) [akc. pospaĭ] (i. s.) — paspalj ∎ pospaĭ ĭe fańina a măĭ marunt măśinată la muară, marunt ka pulburu — paspalj je najsitnije samleveno brašno na vodenici, sitno kao prah ∎ morarĭu ĭe alb kî ĭe pļin đi pospaĭ — vodeničar je beo jer je pun paspalja [Por.] ♦ rum. pospai ♦ etim. < srp. paspalj < ngrč. paspáli

postaĭkă (mn. postîăĭś) [akc. postaĭkă] (i. ž.) — mahuna ∎ în postaĭkă sînt bubiļi đi pasuĭ — u mahuni su zrna pasulja ∎ postîăĭśiļi đi pasuĭ sa bat ku maĭu — mahune pasulja mlate se maljem ♦ up. pasuĭ [Por.] ♦ rum. păstaie

postată (mn. postăț) [akc. postată] (i. ž.) — zahvat, postata, deo zemljoradnje u jednom zahvatu ∎ kînd sa sapă pasuĭu or sa săśiră grîu, postata ĭe un kuprins đi lukru kare ăl ĭau lukratuori đintr-un mau — kad se kopa pasulj ili se žanje žito, postata je zahvat koji radnici odrađuju u jedan mah ∎ a sapat țapîn tota ḑîua, ama ĭară ļ-a ramas o postată đi luok ńigaćită — kopali su žestoko ceo dana, ali im je opet ostao jedan deo njive nedovršen ∎ kukuruḑu nu sa sapă la postată numa la rîndurĭ, da bașćaua la straturĭ — kukurudz se ne okopava na postate, nego na redove, a bašta na leje ♦ up. strat [Por.] ♦ rum. postată ♦ etim. < slov. postatĩ

postauă (mn. postăvĭ) [akc. postauă] (i. ž.) — (tehn.) naćve, korito ∎ în postauă đi ļemn sa plumađașće pîńa — u drvenim naćvama mesi se hleb ∎ în postauă mare s-a žumuļit puorko-l taĭat — u velikom koritu šurila se zaklana svinja ∎ postăviļi đi ļemn a fakut țîgańi — drvena korita izrađivali su Cigani ♦ var. postavă ♦ sin. karļiță ♦ (demin.) postaviță [Por.] ♦ rum. postavă ♦ etim. < srb. postava

postaviță (mn. postaviț) [akc. postaviță] (i. ž.) — (tehn.) korice, korito na vodenici ∎ postavița ĭe un vas mik miśkatuorĭ, ļegat supt kuoșu mori în kare pikă buobiļi mîśińișuluĭ — korice su mali pokretan sud, vezan ispod vodeničnog koša u koji padaju zrna meljave ∎ đi postaviță ĭe ļegat śokîtu kare totoroskîĭe pi pĭatra muori, ș-o zgîndîră đi sî piśe buobiļi đin kuoș îń gaura pĭetri — za korice je vezano čeketalo koje skakuće po vodeničnom kamenu, i trese ga da zrna iz koša padnu u rupu kamena ♦ sin. laviță ♦ / (demin.) < postauă [Por.] ♦ dij. sin. lupețao (Manastirica) [Mlava] ♦ rum. postăviță

postî (ĭuo postăsk, ĭel postașće) [akc. postî] (gl.) — (rel.) (nutr.) postiti ∎ sa postîașće kînd nu sa manînkă ku slastă — posti se kad se ne jede mrsno ∎ postîașće liumĭa kare krĭađe în dumńeḑîu — poste ljudi koji veruju u boga [Por.] ♦ rum. posti ♦ etim. < slov. postiti

postîrmă (mn. postîrmĭe) [akc. postîrmă] (i. ž.) — (nutr.) pastrma ∎ postîrma ĭe karńe uskată șî afumată la kamin — pastrma je meso sušeno i dimljeno na kaminu ∎ đi postîrmă s-a aļes đin karńe numa pĭeśina — za pastrmu birala sa od mesa samo krnetina ♦ var. păstrîmă (Tanda) [Por.] ♦ rum. pastramă ♦ etim. < grč. pastramás, tur. pastirma

pośi (ĭuo pośĭesk, ĭel pośĭașće) (gl. p. ref.) — zapotkati ∎ sa pośiașće ļivađa ku krĭanźe înțapaće koļa-koļa pi ĭa, ka un sămn kă aśiĭa gazda ļivĭeḑi nu lasă paskutu, fînkă ĭe ļivađa lasată đi otauă — zapotka se livada granama ubodenim ovde onde po njoj, kao znak da je gazda zabranio ispašu, pošto je livadu ostavio za otavu [Por.] ♦ rum. poci

pośit (pośită) (mn. pośiţ, pośiće) (prid.) — zapotkan ∎ pi ļivađa pośită nu sa kućaḑă pașća vićiļi — na zapotkanoj livadi ne sme se napasati stoka [Por.] ♦ rum. pocit

potaĭńik (mn. potaĭńiś) (i. m.) — špijun, tajni agent ∎ s-a puvestît đeșkis kă Ĭuana Kaļińi s-a țînut ku Bugari, ș-a fuost potaĭńiku luor; dupa śe s-a dus Bugari, aĭ nuoștri a spînḑurato — pričalo se otvoreno da je Jona Kalinina bila bugarska ljubavnica i njihov špijun; po odlasku Bugara, naši su je osudili i obeseili [Por.] ♦ etim. < srp. potajnik

potlađină (mn. potlađiń) [akc. potlađină] (i. ž.) — (bot.) bokvica (Plantago major) ∎ potlađina ĭe tare bun ļak đi mulće buaļe, da măĭ bun đi mînkarime — bokvica je jako dobar lek za mnoge bolesti, a najbolji je za svrabež [GPek] ∎ ku potlađina viĭe a învăluit înkeĭaturiļi kînd ĭ-a durut — živom bokvicom previjali su bolesne zglobove (Tanda) ♦ sin. ļimba uoi [Por.] ♦ rum. pătlagină ♦ etim. < lat. plantago

potlogarĭ (mn.) (i. m.) — (zoo.) slepi miš, šišmiš (Plecotus auritus) ∎ potlogar ka numiļi rumîńesk alu pîtpalak, or iļiļak, ĭe dus đin Banat — potlogar kao vlaški ime za šišmiša, doneto je iz Banata [Crn.] (Krivelj, Brestovac, Šarbanovac)

potluog (mn. potluaźe) [akc. potluog] (i. m.) — ① uložak, umetak (u obuću); ∎ a pus potluog în papuś, să no-l bată — stavio uložak u cipele, da ga ne žuljaju ② zakrpa ∎ s-a rupt guma la ruată, șî n-avut potluog s-o krpĭaskă — probušila se guma na biciklu, i nije imao zakrpu da je zalepi ③ (fig.) čovek bez samopoštovanja, koji dozvoljava da ga svi gaze ∎ am pļekat, kă n-am vrut să măĭ fiu potluogu luor, sî ma gazîaskă kare kum vrĭa — pošao sam, jer nisam više želeo da budem njihov podmetač, da me gazi kako ko hoće ♦ var. plotuog [Por.] ♦ rum. potlog ♦ etim. < bug. srb. podlog

potrńiśe (mn. potrńiś) [akc. potrńiśe] (i. ž.) — (ornit.) prepelica (Lat. Coturnix communis) ∎ potrńiśe ĭe pasîrĭe mikă ka golîmbu, nume kunoskut în Arnaglaua șî Țîrnaĭka — prepelica je ptica mala kao golub, ime je poznato u selima Rudna Glava i Crnajka [Por.] ♦ sin. pîtpalak ♦ rum. potârniche ♦ etim. < lat. perturnicula (< per[dix] + *[co]turnicula)

potrokuol (mn. potrokuaļe) (i. s.) — spis, akt ∎ a trîmĭes kińezu o bukĭarță k-o gramadă đi potrokuaļe, șă ku doĭ žîndarĭ, să spomînće saćańi kare n-a plaćit porĭezu — poslao je knez jednog službenika sa gomilom akata, i sa dvojicom žandara, da uplaše seljake koji nisu platili porez [Por.] ♦ etim. < nem. Protokoll

pouod (mn. pouađe) [akc. pouod] (i. s.) — poplava ∎ a ploĭat triĭ ḑîļe șî triĭ nuopț, șî s-a fakut atîta pouod đi mare đi a luvat tuot ś-a fuost pi vaļe — padala je kiša tri dana i tri noći, i nastala je toliko velika poplava da je odnela sve što se u dolini našlo pred njom [Por.] ♦ etim. < ? srb. povodanj (exp. Durlić)

povastă (mn. povĭeșć) [akc. povastă] (i. ž.) — priča, povest, pripovetka ∎ muoșu nuostru a șćut rău mulće povĭeșć đi bătrîńață — naš čiča je znao veoma mnogo starinskih priča ∎ povĭeșć đi vrodată — starinske priče ∎ povĭeșć kopilarĭeșć — dečje priče, bajke ∎ povĭeșć adăveraće — istinite priče [Por.] ♦ rum. poveste ♦ etim. < slov. povĕsti

povisti (ĭuo povistăsk, ĭel povistășće) [akc. povisti] (gl. p.) — pričati, pripovedati; govoriti ∎ ĭel povistașće povĭasta luĭ — on priča svoju priču [Buf.] ♦ rum. povisti

povîrńiș (mn. povîrńișurĭ) [akc. povîrńiș] (i. s.) — (geog.) kosina, padina, nagib ∎ tuaće luokurļi nuaștre a fuost pi povîrńișurĭ rîaļe, n-a fuost đi arat ku plugu numa đi sapat ku sapa — sve naše njive bile su na kosim padinama, nisu bile pogodne za plug već samo za kopanje motikom [Por.] ♦ rum. povârniș

poștarĭ (mn.) (i. m.) — poštar, pismonoša ∎ kînd puoșta s-a dus ku kalu, dakă poștarĭu a dus bań măĭ mulț, ku ĭel a mĭers șî kîći un žîndarĭ înarmat — kada se pošta prenosila konjem, ako je poštar nosio veće novce, sa njim je išao i po jedan naoružani žandarm [Por.]

poștă (mn. poște) (i. ž.) — ① pošta ∎ pošta đimult s-a dus pi kal — pošta se nekad nosila na konju ② autobus ∎ la kămion ku kare s-a karat lumĭa în oraș șî napuoĭ, ĭa-m ḑîs poșta — komion kojim su se ljudi vozili u grad i nazad, zvali smo pošta [Por.] ♦ etim. < nem. post, lat. posita, posta

prafira (ĭuo prafir, ĭel prafiră) [akc. prafira] (gl. p.) — odmeravati pogledom, merkati, ispitivački posmatrati ∎ uom ńikunoskut ma prafiră đi la kap pănă la piśuare, parke mis vakă đi vindut — nepoznat čovek me odmerava od glave do pete, kao da sam krava za prodaju ∎ ma va prafira kît vrĭa, fața nu-m vĭađe — može me merkati koliko hoće, lice mi neće videti [Por.] ♦ rum. prefira

prag (mn. pragurĭ) [akc. prag] (i. s.) — prag, izdugnuti deo ulaza u prostoriju ∎ a ramas sîngur ka kuku, stă în pragu kășî șî plînźe đi sa skutură — ostao je sam kao sinja kukavica, stoji na kućnom pragu i trese se od plača [Por.] ♦ rum. prag ♦ etim. < stsl. прагъ

pragarĭ (mn. pragare) [akc. pragarĭ] (i. m.) — nadvratnik, gornja greda okvira za vrata ∎ kopilu ț-a krĭeskut, numa śe n-a lovit în pragarĭ — dete ti je izraslo, samo što nije udarilo u nadvratnik [Por.] ♦ rum. prăgar

prapur (mn. prapurĭ) [akc. prapur] (i. m.) — (anat.) maramica (lat. omentum) ∎ prapuru ĭe o pĭaļe unsuruasă prinsă pi mață — maramica je masna opna slepljena za creva ∎ ku prapuru đi mńel, pus pi pĭeptu kopiĭiluor, s-a skuos fuoku đi la kopiĭi aĭ bolnavĭ— sa jagnjećom maramicom, stavljenom na dečje grudi, skidala se temperatura bolesnoj deci [Por.] ♦ rum. prapur ♦ etim. < slov. praporŭ

prasîlă (mn. prasîļe) [akc. prasîlă] (i. ž.) — (o svinji) priplod ∎ nu sa taĭe ńiś nu sa-ngrașă tuoț purśiĭi śe-ĭ fată skruafa, aĭ măĭ buń sa lasă đe prasîlă — ne kolju se i ne tove svi prasići koje oprasi krmača, najbolji se ostavljaju za priplod [Por.] ♦ rum. prăsîlă

prauț (mn. prauțurĭ) [akc. prauț] (i. s.) — (zast.) jama, šahta ∎ prauț ĭe o gruapă adînkă-n pomînt, strîbatută đirĭept în vaļe — jama je duboka rupa u zemlji, probijena vertikalno ∎ prauțurĭ a sapat rudari aĭ batrîń, șa đin prauț a skuos rudă ku sulu — jame su kopali stari rudari, i iz nje su vadili rudu sa vitlom ♦ sin. gruapă [Por.] ♦ rum. pravăț ♦ etim. < srb. pravac

prazńik (mn. prazńiś) (i. m) — (rel.) krsna slava ∎ nu ĭe parśel đi pomînt fara sfînt kare grižîașće đi ĭel șă đi tuot śe traĭașće pi ĭel — nema parčeta zemlje bez sveca koji brine o njoj i o svemu što na toj zemlji živi ∎ đ-aĭa tuota moșîĭa are sfîntu iĭ kare l-a aļes stramuoșu al đintîń kînd a kuprins pomîntu unđe s-a așaḑat ku aĭ luĭ, șă kînd pi an vińe ḑîua sfîntuluĭ, kasa-ĭa iĭ faśe prazńik kare pănă la vrĭamĭa lu Titu a țînut śinś ḑîļe — zato svaka imovina ima svoga sveca koga je izabrao rodonačelnik kad je zauzeo imanje na kome se naselio sa svojom porodicom, i kad u toku godine dođe svečev dan, ta kuća mu priredi slavu koja je do Titovog vremena trajala pet dana ∎ kînd sa aļaźe sfîntu, muĭarĭa plumađiașće triĭ kolaś fara sîamńe, în gînd iĭ ļagă đi triĭ sfînț ș-îĭ puńe la stapînu kășî đinainće: kare stapînu aļiaźe, aăla sa ĭa đi prazńiku kășî ș-alu moșîĭa iĭ — kada se bira svetac, domaćica izmesi tri obična hlepčića, u sebi ih poveže sa tri sveca i stavi ih pred domaćina: koga sveca domaćin odabere, taj se uzima za kućnu slavu i slavu njihove imovine ∎ ḑîļiļi prazńikuluĭ a fuost: śina, trupu, kuada (muoșî or ḑîua muorțîlor), trînkańiaļe (dupa trînkańitu lu pară ku bĭare) șî bîćiĭaļe, kînd ku bîtu đi alun s-a batut puomi să rođaskă — slavski dani su bili: naveče, „telo” slave, „rep” (zadušnice ili dan pokojni-ka), „zveckalice” (po zveckanju čaša kojima se nazdravljalo), i „prutići”, kad se leskovim štapom udarale voćke darode ∎ đi Rumîń-aĭ batrîń prazńiku a fuost o insă viĭe kare a drumait nuapća pi piśuare, dînd pi la kășîļi prazńiśĭerilor, a koluo a baut vin șă apă șă ku lampa a afumat puodu đisupra đi masă, ku śe a lasat sămn kă a dat pi la kasa-ĭa, ș-a gasît kă ĭe tout la rînd, șî prazńiku ĭe fakut kum trăbe — za stare Vlahe slava je bila živo biće koje je išlo pešice i noću obilazilo kuće svečara, tamo pilo vino i vodu i lampom garavilo plafon iznad trpeze, čime je ostavljalo znak da je bilo u toj kući, i da je našlo da je sve u redu i da je slava priređena kako valja ∎ Rumîńi fak prazńik ku kreḑamînt tare kă sfîntu puaće șî trăbe să-ĭ pazîaskă đi rîaļe, đ-aĭa ăl skimbă dakă dau đi vro șćetă mare, adîns în vrĭamĭa lu prazńiku luĭ; atunśa đi sfîntol batrîn nu măĭ marĭesk, șî đi ĭel vorbĭesk pin žuramînće aspure tuot măĭ rău — Vlasi slave sa čvrstim uverenjem da svetac može i treba da ih zaštiti od zla, zato ga menjaju ako pretrpe neku veliku štetu, naročito u dane njegove slave; tada za starog sveca više ne mare, i o njemu uz sočne psovke govore sve najgore ∎ prazńiku la Rumîń are rîdaśiń adînśe, șă sa țîńe kî ĭe ađet aluor batrîn; sa puvestîașće șî astîḑ kum stramuoșî aluor s-a rugat la prazńĭku kășî să-ĭ petrĭakă viĭ pista Dunîrĭe kînd đin Banat a fuźit în Porĭeśa — slava kod Vlaha ima duboke korene, i drži se da je to njihov stari običaj; priča se i danas kako su se njhovi preci molili svojim kućnim slavama da ih prevedu žive preko Dunava, kada su iz Banata bežali u Porečje ∎ muoșî în Porĭeśa đi Sus a puvestît kî aăĭa kare fak Vińirĭa Mare sînt Rumîń adăvaraț — starci u Gornjem Poreču su pričali da su oni koji slave Petkovicu pravi Vlasi ♦ v. înkinat [Por.] ♦ dij. sin. sîmt [Bran.] ♦ etim. < stsl. праздьникъ, празникъ ♦ etim. < sstsl. праздьникъ, празникъ

pražînă (mn. pražîń) [akc. pražînă] (i. ž.) — motka ∎ pražîna ĭe bît lung đi doă-triĭ pașurĭ șă gruos đi v-o doă-triĭ źeĭśće — motka je štap dug oko dva-tri koraka i debeo oko dva-tri prsta ∎ pi pražînă s-a uskat skimburļi — na motki se sušio veš ♦ sin. suopă [Por.] ♦ rum. prăjină ♦ etim. < bug. prŭjina

prașće (mn. prășć) [akc. prașće] (i. ž.) — *praćka* ∎ ♦ rum. praștie ♦ etim. < stsl. праща

prădăzgropat (mn. prădăzgropaturĭ) [akc. prădăzgropat] (i. s.) — (ver.) ponovno iskopavanje pokojnika ∎ prădăzgropat ĭe ađet batrîn kare kuprinđe dăzgropatu șă prăngropatu pră al muort la patruḑăś dă ḑîļe dîpă îngropatu al dă-ntîń — ponovno iskopavanje je prastari običaji koji obuhvata iskopavanje i ponovno sahranjivanje pokojnika na četrdeset dana od prve sahrane [Hom.]

prăpad (mn. prăpadurĭ) (i. s.) — (atm.) *propast, katastrofa* ∎ prăpad ĭe kînd vińe pluaĭe ku pĭatră șă zatrĭașće tot în kîmp — *propast je kad dođe kiša s gradom i upropasti sve u polju* [Por.] ♦ rum. prăpăd

prăsta [akc. prăsta] (predl.) — preko ∎ n-a vrut să trĭakă prăsta voĭa kopiluluĭ — nije hteo da pređe preko dečije volje [Hom.] ♦ rum. peste

prekum (pril.) — kao što ∎ prekum sa vĭađe, lukru ĭe gata đi tuot — kao što se vidi, posao je sasvim završin [Por.] ♦ rum. precum ♦ etim. < lat. per quomodo

Prerast [akc. Prerast] (i. m.) — (geog.) (top.) Prerast, Kamena kapija u blizini Majdanpeka ∎ Prerast ĭe numiļi lu pĭatra-npreunată în rîsarit đi la Măĭdan, în parća đirĭapta a șļauluĭ kîtra Arnaglaua — Prerast je naziv kamene kapije istočno od Majdanpeka, sa desne strane putu ka Rudnoj Glavi ∎ supt poarta Prerastuluĭ trĭaśe ogașu Vaļa prerast — ispod kamene kapije Prerasta protiče potok Valja prerast ∎ đi Prerast sînt ļegaće mulće povĭeșć, măĭ mult đi vîlve kare aśiĭa s-a bat ș-astupă poarta să ńaśe lumĭa pi vaļa Șășki — za Prerast su vezane razne priče, najviše o zduhaćima koji se tu biju i zatvaraju kapiju da podave ljude u dolini Šaške ♦ sin. Pĭatra-npreunată [Buf.] ♦ etim. < srb. prerast

presăk (mn. presăś) [akc. presăk] (i. m.) — (tehn.) prosek, tesarska alatka ∎ presăku ĭe un fĭeļ dă alat ku taișurĭ d-amîndoă părț, întuarsă înkruś, ku kare sa skobit găurĭ la bîrńață — prosek je vrsta tesarske alatke sa oštricama na obe strane, okrenute unakrst, s kojom su se dubile rupe na brvnarama [Mlava] ♦ etim. < srp. prosek

preskură (mn. preskurĭ) [akc. preskură] (i. ž.) — (rel.) proskura, prosfora ∎ preskura ĭe un kolak đi pomană, totîrlat șî îngrađit ku śerk, șă ku uopt bobe în kîmpu garduluĭ, kare insamnă șapće ḑîļe în stamînă, ku suariļi în mižluok — proskura je kolač za daću, okrugao i ograđen obručem, sa osam kuglica u ograđenom polju, koje označavajju sedam dana u nedelji, i sa suncem u sredini ∎ la Rumîń ḑîļiļi în stamîă sînt ļegaće đi stîaļe pi śerĭ: luń ĭe ḑîua Luńi, marța ĭe alu Mars, mĭekruĭ ĭe alu Merkur, vińirĭa alu Venera — kod Vlaha su dani u nedelji vezani za planete: ponedeljak za Mesec, utorak za Mars, sreda za Merkur, Petak za Veneru [Por.] ♦ rum. prescură ♦ etim. < stsl. проскура < grč. προσφορῶ

prĭeskură la prazńik (sint.) — (rel.) *slavska proskura* ∎ šrĭeskura la prazńik ĭe kolak la kare sa înkină stapînu kășî — *slavska proskura je kolač nad kojim metanište domaćin kuće* [Por.]

preuoț (mn. =) [akc. preuoț] (i. m.) — (zast.) pop, paroh, sveštenik ∎ vuorba preuoț, śe însamnă insă kare služașće în bisîarikă, s-a pastrat numa pin povĭeșće — reč preoc, koja označava osobu što služi u crkvi, sačuvala se samo u pripovetkama ♦ sin. puopă [Por.] ♦ rum. preot ♦ etim. < lat. presbiterum

pribuoĭ1 (mn. pribuaĭe) [akc. pribuoĭ] (i. s.) — (bot.) zdravac (Geranium macrorrhizum) ∎ am pus pribuoĭ în građină dă miruos șî dă frumoșață — posadio sam zdravac u bašti zbog mirisa i ukrasa [Hom] ∎ pribuoĭu ĭe buĭađa vĭarđe kare măĭ întîń dă primovara; babiļi ăl kuļieg să-l đa đi pomană l-aĭ muorț, kă iĭ sînt duorńiś đi fluorĭ mirosîaļe — zdravac je prva zelena biljka koja niče u proleće; babe ga beru da bi ga namenile pokojnicima, jer su oni željni mirisnog cveća (Rudna Glava) [Por.] ∎ pribuoĭu sa kuļiaźe numa pintru mirus frumuos — zdravac se bere samo zbog lepog mirisa (Topla) [Crn.] ♦ rum. priboi ♦ etim. < srb. priboj

pribuoĭ2 (mn. pribuaĭe) [akc. pribuoĭ] (i. s.) — (tehn.) probojac, metalni klin za bušenje rupa ∎ ku pribuoĭu sa îngăura fĭeru dă potkuave, îngaurĭ pļieku, șî alće ferariĭ — probojcem bušiš rupe u potkovici, u plehu, i u drugim metalima [Hom.] ∎ tata a lukrat la rudńik în Arnaglaua șî la pribuoĭ ĭa măĭ ḑîs șî duorn — otac je radnio u rudniku u Runoj Glavi, i probojac je zvao i „dorn” (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. priboi² ♦ etim. < srb. priboj

prigivituare (mn. prigivituorĭ) [akc. prigivituare] (i. ž.) — (ornit.) slavuj, ptica pevačica (Luscinia luscinia) ∎ prigivituarĭa faśe kuĭbu pi pomînt, pin tufe — slavuj pravi gnezdo na zemlji, u žbunju [Por.] ♦ rum. privighetoare

priĭer [akc. priĭer] (i. m.) — (kal.) (izob.) april ∎ luna priĭer kađe întra marta șî florarĭu — mesec april pada između marta i maja ♦ var. prir [Por.] ♦ rum. prier ♦ etim. < lat. Aprilis

prikoļiś (mn.) [akc. prikoļiś] (i. m.) — (demon.) prikoliš, živi vampir ∎ prikoļiś ĭe un fĭeļ đi moruoń în kare sa profăse uom viu, șî omuară viće, žuaviń, da șî lumĭe — prikoliš je vrsta vampira u koji se pretvara živ čovek, i mori stoku, životinje, pa i ljude ∎ prikoļiś ĭe moruoń viu — prikoliš je živi vampir ♦ sin. moruoń ♦ up. vîrkolak [Por.] ♦ rum. pricolici

primeḑat (primeḑată) (mn. primeḑaț, primeḑaće) [akc. primeḑat] (prid.) — (tehn.) pregrađen ∎ sa vĭađe kî ĭe suoba mare primeḑată ku un parĭaće supțîrĭe, kî s-auđe tuot pi-ńel — vidi se da je velika soba pregrađena tankim zidom, jer se čuje sve kroz njega [Por.]

primeḑî (ĭuo primeḑăsk, ĭel primeḑașće) [akc. primeḑî] (gl. p. ref.) — (tehn.) pregraditi ∎ s-a adunat rîndașî la muară să primeḑaskă ĭaruga șî să fakă ĭaz — sakupili su se pomeljari da pregrade jarugu i naprave jaz ∎ pănă ĭe apa mikă, ogașu sa primeḑîașće ļesńe — dok je mala voda, potok se pregrađuje lako [Por.]

primeńi (ĭuo ma primeńĭesk, ĭel sa primeńĭașće) (gl. p. ref.) — ** ♦ etim. < stsl. прѣмѣнити

primĭažđe (mn. primĭežđ) [akc. primĭažđe] (i. ž.) — opasnost, nesreća; zlo ∎ nu s-a dus kî ĭ-a spus o vrîžîtuare să nu pļaśe la drumo-la, kă-l așćată vro primĭažđe rîa — nije otputovao jer mu je jedna vračara rekla da ne polazi na taj put, jer ga čeka neka velika opasnost ∎ đi primĭažđa ursată uomu nu puaće skapa ńiśkum — od zle sudbine čovek ne može uteći nikako ∎ (u izr.) are primĭažđe — preti mu opasnost ∎ (u izr.) ažuns la primĭažđe grĭa — doživeo je tešku nesreću ∎ (ver.) rumîn-aĭ batrîń tare a kreḑut kî ĭe tuata primĭažđa lupadată đi la vrîžîtuorĭ kare lukră ku al rău — stari Vlasi su čvrsto verovali da je svaka nesreća nabačena od vračara koje se bave crnom magijom ♦ var. primĭežđe ♦ sin. rău [Por.] ♦ rum. primejdie ♦ etim. < slov. prĕmeždije

primĭeḑ (mn. primĭeḑurĭ) [akc. primĭeḑ] (i. s.) — ① (tehn.) pregrada ∎ sanduku ku fańină avut primĭeḑ đi blană, kare a đisparțît fańina đi grîu đ-a đi kukuruḑ — sanduk sa brašnom imao je pregradu od daske, koja je razdvajala pšenično od kukuruznog brašna ∎ koļiba avut un soboćeu đi žuokurĭ, tata pi urmă a dozîđit un primĭeḑ ș-a fakut doă odăĭ măĭ miś — koliba imala je jednu sobetinu za igranke, otac je posle dozidao pregradu i napravio dve manje prostorije ② (anat.) međica kod žene (perineum) ∎ primĭeḑu la muĭare ĭe karńa întra gaura pižđi șî gaura kuruluĭ — međica kod žene je tkivo između vaginalnog zida i debelog creva ∎ a fuost uom sîrbaćik, a-npuļit vro fećiță șî ĭ-a rupt primĭeḑu — bio je divljak, silovao je neku devojčicu i pocepao joj međicu [Por.] ♦ rum. primez ♦ etim. < lat. per mĕdium

prioćasă (mn. prioćes) [akc. prioćasă] (i. ž.) — (izob.) popadija ∎ prioćasă a fuost numiļi al batrîn đi muĭarĭa lu puopa, kînd pi puopa lumĭa a kĭemat preuoț — preotesa je bio stari naziv za popovu ženu, kad su ljudi popa zvali preoc ♦ var. preoćasă, priućasă, priośasă ♦ sin. popađiĭa [Por.] ♦ rum. preuteasă

pripaș (mn. pripașurĭ) [akc. pripaș] (i. m.) — (nutr.) obredna pečenica, obično prase pečeno na ražnju koje gost nosi na svadbeni ručak kao dar ∎ pripașu ĭe friptură đi pi frigare — „pripaš” je pečenje sa ražnja ∎ pripaș sa kĭamă șî purśelu or mńelu kare ĭe adîns lasat sî sa taĭe șî sî sa frigă pi frigare đi vro nuntă, or đi vro alta visaļiĭe — „pripaš” se zove i prase ili jagnje koje je namenski ostavljeno da se kolje i ispeče na ražnju za neku svadbu ili za neko drugo veselje [Por.] ♦ rum. pripas

pripă (mn. pripe) [akc. pripă] (i. ž.) — (ret.)(o poslu) žurba, brzanje ∎ în lok să lukre înśet șî să ginđeaskă bińe, ĭel a lukrat ku pripă, șî a greșît đe tot — umesto da radi polako i da razmišlja, on je radio u žurbi, i sasvim je pogrešio ∎ ńiśun lukru nuĭe bun kînd să lukră ku pripă — nijedan posao nije dobar kad se radi u žurbi ♦ sin. grab [Pad.] ♦ rum. pripă

pripi (ĭuo pripesk, ĭel pripeșće) [akc. pripi] (gl.) — (ret.) (o poslu) brzati, žuriti ∎ ńiśkînd nu pripi kînd lukri śeva măĭ întîĭ — nikad nemoj brzati kad nešto radiš prvi put ♦ sin. grăbi [Pad.] ♦ rum. pripi ♦ etim. < bug. pripra

prir [akc. prir] (i. m.) ● v. priĭer [Por.] ♦ rum. prier

priseći (ĭuo ma prisećiesk, ĭel sa prisećiașće) [akc. priseći] (gl. ref.) — (ret.) pristati, odobriti, složiti se, prihvatiti nečije mišljenje, stav, odluku ∎ nu puot ĭuo sî ma prisećiesk ku aĭa ńiśkînd — ne mogu se ja složiti s tim nikada ∎ kum să sa prisećiaskă iĭ duoĭ, kînd narau nu ļi tuot una — kako da se slože njih dvoje, kad ima narav nije ista ♦ sin. ogođi [Por.] ♦ etim. < srb. pristati

priskopală (mn. priskopĭaļe) [akc. priskopală] (i. ž.) — pucaljka, dečja igračka od zove ∎ priskopală ĭe žukariĭa kopilarĭaskă, fakută đin țauă đi suok, în kare s-a pus plumb fakut đin valuș đi kîlț — pucaljka je dečja igračka napravljena od zovine cevi, u koju se stavljao metak napravljen od valjutka kučine ∎ đi pokńit ku priskopala s-a fakut duauă valușurĭ, șî s-a udat bun ku șkipĭeț să aluńiśe pi țauă — za pucanje pucaljkom pravila su se dva valjutka od kučine, i dobro nakvasila pljuvačkom, da lako klize niz cev ∎ valușurļi s-a-npins în priskopală ku răzbiku đin žuardă đi kuorn — valjuci su se u pucaljku gurali pomoću arbije od drenovine ∎ un văluș s-a-npins pin priskopală pănă la vîru țăvi, da lalalt s-a bagat dupa ĭel șî ku razbiku s-a-npins măĭ tare ś-a putut — jedan valjutak se gurao kroz pucaljku sve do vrha cevi, a drugi se ubacivao za njim i arbijom gurao najjače što se moglo ∎ kînd țaua astupată s-a-nflat đin înđesală, valușu al đi la vîr a izbit đin priskopală ka plumbu đin pușkă — kad je začepljena cev nabrekla od pritiska, prednji valjutak je izbiajao iz pucaljke kao metak iz puške ∎ kînd valușu a izbit, s-a-uḑît puakńit ka đin-tro pușkuļița, ama dragu kopiĭilor a fost mare pănă-n śĭerĭ — kada je valjutak izbijao iz pucaljke, čuo se prasak kao iz neke puščice, ali je dečja radost bila je do neba ♦ up. țîșńituare [Por.] ♦ dij. var. pușkală (Šipikovo) [Tim.] ♦ rum. prișcopală

pristaĭkă (mn. pristaĭś) [akc. pristaĭkă] (i. ž.) — kecelja, deo ženske nošnje ∎ mi-am pus pristaĭka șî krețanu ku puĭ, șî m-am dus la źuok — obukla sam kecelju i šareni krecan, i otišla na igranku ♦ sin. zavĭelkă [Hom.] ♦ dij. var. pistălkă, pistîălkă [Por.] ♦ rum. pestelcă ♦ etim. < bug. prestilka

priśepĭa (ĭuo priśep, ĭel priśapĭe) [akc. priśepĭa] (gl. p. ref.) — primetiti, predosetiti; osetiti, naslutiti ∎ a priśeput mumî-sa kă śeva nuĭe bun ku kopilu — primetila je majka da nešto nije u redu sa deteteom ∎ kare a putut priśepĭa kă o să fiĭe atîća răotăț în lume — ko je mogao naslutiti da će biti tolika zla u svetu ∎ n-a priśeput ńimika — nije predosetio ništa ♦ sin. sîmțî [Por.] ♦ rum. pricepe ♦ etim. < lat. percipere

privĭegĭ (mn. privĭegĭurĭ) [akc. privĭegĭ] (i. s.) — (rel.) priveg, obredna vatra ∎ privĭegĭ ĭe fuok mare kare sa dă la-ĭ muorț đi pomană, să aĭbă kaldură șă viđarĭe pi lumĭa-ĭa — priveg je velika vatra koja se namenjuje mrtvima, da imaju na onom svetu svetlost i toplotu ∎ privĭegĭu sa faśe la pomana đi șapće ań, ku lăutarĭ șă ku visaļiĭe mare — priveg se priređuje na sedmogodišnjem pomenu, sa sviračima i velikim veseljem ∎ ĭastă doă fĭelurĭ đi privĭegĭ, una ĭe đi kasă, sa dă la anu alu un muourt, da alaltă ĭe a satuluĭ, sa dă đi tuoț aĭ muorț đin sat la Zîpostîtol mik — ima dve vrste privega, jedna je kućna, daje se na godišnjicu jednom pokojniku, a druga je seoska, daje se svim pokojnicima sela na Mesne poklade [Por.] ♦ rum. priveghi ♦ etim. < lat. pervigilare

prînḑ (mn. prînḑurĭ) [akc. prînḑ] (i. s.) — (nutr.) ručak ∎ l-aĭ rumîń-aĭ batrîń prînḑu a fuost pi la noă śasurĭ — kod starih Vlaha ručak je bio oko devet sati ∎ kînd s-a lukrat în kîmp, prînḑu sa dus la luok unđ-a lukrat lumĭa — kad se radilo u polju, ručak se donosio na mesto gde su ljudi radili [Por.] ♦ rum. prânz ♦ etim. < lat. prandium

prînḑî (ĭuo prînḑăsk, ĭel prînḑașće) [akc. prînḑî] (gl. n.) — (nutr.) ručati ∎ la gîzdoćiń ku mulće sluź, sluźiļi a prînḑît bășka — kod velikih bogataša sa mnogo slugu, sluge su ručavale obaška [Por.] ♦ rum. prânzi

prînḑît (prînḑîtă) (mn. prînḑîț, prînḑîće) [akc. prînḑît] (prid.) — (folk.) sit ∎ a pļekat prînḑît đi la kasă — pošao je sit od kuće ∎ (u izr.) prînḑît-ńidoprînḑît — koji je jeo navrat-nanos ♦ sin. satul [Por.] ♦ rum. prânzit

prînḑîșuor (mn. prînḑîșuare) [akc. prînḑîșuor] (i. s.) — (demin.)(nutr.) doručak ∎ prînḑîșuoru s-a mînkat đimińața đinuapće la kasă, pănă nu s-a dus tot nat dupa lukru luĭ — doručak se jeo rano ujutru kod kuće, dok nije otišao svako za svojim poslom ♦ sin. fruștuk [Por.] ♦ rum. prânzișor

prîsńi (ĭuo prîsńesk, ĭel prîsńiașće) [akc. prîsńi] (gl. p.) — prsnuti, napući ∎ śuaua prîsńiașće kînd numa krapă șî kînd sa văd krîpaturļi, da nu sa sparźe în parśiaļe — nešto prsne kad samo pukne i kad se vide naprsline, ali se ne razbije na komade [Por.] ♦ rum. prâsni ♦ etim. < srb. prsnuti

prîvari (ĭuo ma prîvarĭesk, ĭel sa prîvarĭașće) [akc. prîvari] (gl. p. ref.) — (nutr.) zapariti se ∎ kînd sa đirĭaźe uala, șă dakă sa puńe uou batut în ḑamă ferbinće, uou sa prîvarĭașće șî-n ḑamă sa fak torofļoanță — kad se začini jelo, i ako se umućeno jaje ulije u vrelu čorbu, jaje se zapari i u čorbi se naprave dronjci ♦ var. pîrvari [Por.]

prĭaćeńiĭe (mn. prĭaćeńiĭ) [akc. prĭaćeńiĭe] (i. ž.) — prijateljstvo ∎ a vorbit prĭaćina đi rău, ș-a strîkat prĭaćeńiĭa — ogovarala je prijateljicu, i pokvarila prijateljstvo ∎ la lumĭa strîkată prĭaćeńiĭa nu țîńe mult — kod pokvarenih ljudi prijateljstvo ne traje dugo [Por.] ♦ rum. prietenie

prĭaćin (mn. prĭaćiń) [akc. prĭaćin] (i. m.) — prijatelj ∎ mĭ-a fuost prĭaćin bun înga đi la kopilariĭe — bio mi je dobar prijatelj još od detinjstva ∎ așća sînt tuoț prĭaćińi miĭ — ovo su sve moji prijateji ♦ supr. ńeprĭaćin [Por.] ♦ rum. prieten ♦ etim. < slov. priĭatelĭ

prĭaćină (mn. prĭaćińe) [akc. prĭaćină] (i. ž.) — prijateljica ∎ ńima nu-nțaļaźe kum ĭa puaće trai fara ńiś o prĭaćină — niko ne shvata kako ona može živeti bez ijedne prijateljice [Por.] ♦ rum. prietenă

prĭamult (prĭamultă) (mn. prĭamulț, prĭamulće) [akc. prĭamult] (prid.)(pril.) — previše, suviše ∎ prĭamulț ań avut đ-așa kopilariĭe ś-a fakut — previše godina je imao za takvu detinjariju koju je učinio ∎ prĭamult așćetat să vină vrunu — previše je čekao da neko dođe [Por.] ♦ rum. preamult

prĭažmă [akc. prĭažmă] (i. ž.) ● v. prĭežbă [Por.] ♦ rum. preajmă

prĭesură (mn. prĭesurĭ) [akc. prĭesură] (i. ž.) — (ornit.) strnadica obična; slamarac, slamarka (Emberiza citrinella) ∎ prĭesură ĭe pasîrĭe kîntatuarĭe, sa kuĭbĭaḑă-n ĭarbă, pi pomînt — strnadica je ptica pevačica, gnezdi se u travi, na zemlji [Por.] ♦ rum. presură ♦ etim. < lat. pressula (?)

prĭežbă (mn. prĭežbe) [akc. prĭežbă] (i. ž.) — okolina, neposredno okruženje; vidokrug; nadomak nečega; u blizini nečega ∎ kînd sa întuors đin rat, ažuns în prĭežba kășî, șî aśiĭa la lasat piśuariļi — kad se vratio iz rata, došao je nadomak kuće, i tu ga izdale noge ∎ (u izr.) vuź đin prĭežba mĭa — beži mi se s očiju ♦ var. prĭažmă (Blizna), prĭežmă (Tanda) [Por.] ♦ rum. preajmă ♦ etim. < slov. prĕzdinja

proțap1 (mn. proțapurĭ) [akc. proțap] (i. s.) — procep, ruda na volovskim kolima, spojena procepom za prednji trap ∎ proțapu ĭe o pražînă lungă, śopļită kalumĭa, raklată la un kîpatîń ku kare ĭe prinsă la drikol đinainće la kar, da alalalt are katușă pin kare sa bagă kuńu alu źug — procep je otesana dugačka motka, rakljasta na jednom kraju kojim je povezana za prednji trap volovskih kola, a na drugom ima okov kroz koji prolazi klin i spaja je sa jarmom ♦ up. rudă, tînžală, źug [Por.] ♦ rum. proţap ♦ etim. < slov. procĕpŭ, bug. procep

proćilă (mn. proćiļe) [akc. proćilă] (i. ž.) — pročilo, spojene daščice u koje se umeću zupci na brdu razboja ∎ proćilă ĭe doă blanuț lunź kare țîn đințî spĭeći, ļegaće strîns ku ață dă kîńipă śeruită — pročilo čine dve daščice koje drže zupce brda, čvrsto uvezane uvoštenim koncem od težine ∎ spata are doă proćiļe, una đi žuos, una đisupra, kare sînt ļegaće la kîpatîń ku ață đ-o blanuță skurtă — brdo ima dve pročile, jednu ispod, drugu uznad, koje su povezane na krajevima koncem za jednu kratku daščicu ♦ up. spată [Mlava] ♦ dij. sin. kuardă (Jasikovo) [GPek] ♦ rum. procilă

profakută (mn. profakuće) [akc. profakută] (i. ž.) — prepečenica ∎ profakuta ĭe rakiu kare sa tuarnă đin źuban în komină, șî sa profriźe — prepečenica je rakija koja se iz džbana sipa u kominu, i prepeče ∎ profakută ĭe rakiu tare — prepečenica je jaka rakija [Por.] ♦ rum. profăcută

proîmblare (mn. proîmblărĭ) [akc. proîmblare] (i. ž.) — šetanje, šetnja ∎ s-a dus în proîmblare, șî înga nu sa măĭ întuors — otišao je u šetnju, i još se nije vratio ♦ var. proumblare [Por.] ♦ rum. plimbare ♦ etim. < Lat. perambulare.

prokît (mn. prokîće) [akc. prokît] (i. s.) — (zast) nužnik, klozet ∎ prokît ĭe luok unđe uomu sa duśe pintru ĭel — „prokot” je mesto gde čovek ide poradi sebe ♦ sin. ișîtuare, nužńik [Por.] ♦ dij. var. pruokît (Osnić) [Crn.] ♦ dij. var. prokăt (Manastirica) [Mlava] ∎ s-a dus sî sa kaśe în prokît — otišao je da vrši nuždu u klozetu (Vrbica) [Stig]

prokovăț (mn. prokovăće) [akc. prokovăț] (i. s.) — (ret.) pokrovac, parče tkanine za pokrivanje; salveta ∎ prokovățu ĭe un parśiel đi pînḑă, ku kare sa astrukă mînkarĭa kînd sa duśe la luok — pokrovac je parče tkanine kojom se pokriva hrana kada se nosi na njivu [Por.] ♦ rum. procovăţ ♦ etim. < srb. pokrovac

prolukă (mn. proluś) [akc. prolukă] (i. ž.) — (geog.) prolaz ∎ prolukă ĭe fakută ka un žgĭab lung pi pomînt — prolaz je kao neki dugačak žljeb na zemlji ♦ var. prorukă (Tanda) ∎ Tanđeńi ḑîk prorukă la lok unđe apa rupe ĭazu muori, șî pin ĭel apa kure afară, da ĭazu sakă — Tanđani kažu prolaz za mesto na vodeničnom jazu gde je probila voda, i kroz koji voda otiče, a jaz presušuje [Por.] ♦ rum. prelucă ♦ etim. < slov. preluka

promă [akc. promă] (predl.) — posle, ono što sledi iza tekuće radnje ∎ întîń ńe duśem la morminț, promă dăm țuaļiļi dă pomană, pă tumu promă puńem pomana — prvo idemo na groblje, posle namenjujemo odelo, pa tek posle postvaljamo daću ♦ / (skr.) < pră urmă [Res.] ♦ dij. var. pi urmă, pĭe urmă [Por.]

propćală (mn. propćaļe) [akc. propćală] (i. ž.) — podupiranje ∎ a śerkat ku măĭ mulće fĭelurĭ đi propćaļe, tuot a fuost điźaba — pokušali su sa raznim načinima podupiranja, sve je bilo uzalud [Por.] ♦ rum. propeală

propći (ĭuo propćesk, ĭel propćiașće) [akc. propći] (gl. p. ref.) — ① podupirati ∎ a propćit zîdu ku blăń supțîrĭ kare n-a țînut, șî zîdu s-a sudumit — poduprli su zid tankim daskama koje nisu izdržale, i zid se obrušio ② osloniti se ∎ baĭatu rușînuos, vińe la fată șî numa sa propćașće đi gard, ńiś în traușă nu tună — sramežljiv momak, dolazi devojci i samo se oslanja na ogradu, ni u dvorište ne ulazi [Por.] ♦ rum. propti ♦ etim. < slov. podŭprĕti

propćit (propćită) (mn. propćiț, propćiće) [akc. propćit] (prid.) — poduprt; oslonjen ∎ mult a statut un păr pus đi stramoșî, propćit đin tuaće părțîļi ku propće în tuot fĭeļu — dugo je stajala jedna kruška posađena od predaka, poduprta sa svih strana svakojakim podupiračima ∎ s-a strîmbat klańa, ma n-a kaḑut kă a fuost propćită în trun ļemn đin aprape — nakrivio se plast, ali nije pao jer je bio oslonjen na jedno drvo u bizini [Por.] ♦ rum. proptit

propuadă (mn. propuađe) [akc. propuadă] — ① zabradača, zabratka ∎ propuada a fuost o pînḑă-n gustă șî lunguĭată, lupadată pista śapsă șî pļećirĭ șî ļegată supt barbă — zabradača je bila usko i dugo platno, prebačeno preko čepeca i pletera, i vezano ispod brade ② marama ∎ propuada ĭe în Mlaua kîrpă în patru kuolțurĭ, ku kare muĭeriļi sa-npurpađesk — propoda je u Mlavi naziv za četvrtastu maramu kojom se žene zabrađuju ③ prevez ∎ propuadă s-a ḑîs la un peșkirĭel în triĭ kuornurĭ la vîr, kare a dus guovĭa la nuntă, slubaḑît pista frunće pănă la nas, să nu-ĭ sa vadă uoki — prevez je bio trouglasti peškirić koji je mlada nosila na svadbi, spuštenog preko čela do nosa, da joj se oči ne vide ♦ sin. popuon [Por.] ♦ rum. broboadă ♦ etim. < bug. podbrodka

prorupe (ĭuo prorup, ĭel prorupe) [akc. prorupe] — (o toku vode) ① zastati ∎ pluaĭe ka kînd tuorń ku gaļată, ma să prorupă numa kîta, nuoĭ ĭuta o să aļergăm la kasă — kiša lije kao iz kabla, ali samo malo da zastane, mi ćemo brzo otrčati kući ② probiti, izliti se ∎ a prorupt apa, șă nu măĭ mĭarźe pi ĭаrugă în građina lu veśin, numa kure în ogaș — voda je probila, i ne ide više jarugom u komšijsku baštu, nego se izliva u potok ♦ up. pro rupĭa Por.] ♦ rum. prorupe ♦ etim. < lat. prorumpere

prostavĭelă (mn. prostavĭeļe) [akc. prostavĭelă] (i. ž.) — (pej.) (augm.) prostačina, gluperda ∎ prostavelă ĭe uom tare pruost — prostačina je čovek jako glup [Por.]

prostî (ĭuo prostăsk, ĭel prostîașće) [akc. prostî] (gl. p. ref.) — oprostiti ∎ sî ma prostaskă uamińe-șća, nu puot să spun ńimika, kă n-am fuost martur — neka mi oproste ovi ljudi, ne mogu ništa reći, jer nisam bio svedok ∎ prostîașće-ma, kî ț-am fakut rău, da n-am vrut — oprosti mi, jer sam ti učinio zlo, a nisam hteo ∎ să-l prostaskă dumńeḑîu, ĭuo nu vrieu — nek mu oprosti bog, ja neću ♦ sin. ĭerta [Por.] ♦ rum. prosti

prostîĭe (mn. prostîĭ) [akc. prostîĭe] (i. ž.) — prostota, prostakluk; glupost ∎ nu ĭ-a fuost rușîńe să vorbĭaskă la prostîĭ întra kopiĭ — nije ga bilo sramota da govori prostote pred decom ∎ prostîĭe mare — velika glupost [Por.] ♦ rum. prostie

prostovan (prostovană) (mn. prostovań, prostovańe) [akc. prostovan] (prid.) — prostak, glupak, neotesanko ∎ orașańi ginđesk kă sînt tuoț saćańi guź șî prostovań — varošani misle da su svi seljaci gedže i prostaci ∎ s-a mîritat dupa un prostovan đi la munće — udala se za jednog prostaka sa planine ∎ (u izr.) muĭare prostovană — žena prostakuša; glupača [Por.] ♦ rum. prostovan

proumbla (ĭuo proumblu, ĭel proumblă) [akc. proumbla] (gl. p. ref.) — šetati, prošetati; provesti se, zabavljati ∎ s-a dus fata sî sa proumbļe pi lînga rîu — otišla je devojka da se prošeta pored reke ♦ var. proîmbla ♦ up. pļimba [Por.] ♦ dij. var. preumbla (Slatina) [Crn.] ♦ rum. preumbla ♦ etim. < lat. perambulare

provindut (provindută) (mn. provinduț, provinduće) [akc. provindut] (prid.) — preprodat ∎ provindut ĭe fiĭe śe śe ĭe kumparat đi la unu șî ĭe vindut la altu — preprodato je bilo šta što je kupuljeno od jednog i prodato drugome [Por.]

provinḑare (mn. provinḑărĭ) [akc. provinḑare] (i. ž.) — preprodaja, preprodavanje ∎ ńigustuori kumpîră vićiļi nuaștre la bîlśurĭ numa đi provinḑare — trgovci kupuju našu stoku na vašarima samo za preprodaju [Por.]

provinđe (ĭuo provind, ĭel provinđe) [akc. provinđe] (gl. p. ref.) — preprodati, preprodavati ∎ ĭel nu faśe ńimik aluĭ, numa provinđe marfă lu tuoĭa — on ne pravi ništa svoje, samo preprodaje tuđu robu [Por.] ♦ rum. previnde

pruaspîd (pruaspîdă) (mn. pruaspiḑ, pruaspiđe) [akc. pruaspîd] (prid.) — (nutr.) svež ∎ pruaspîdă ĭe mînkarĭa gaćită đikurînd, pruaspiđe sînt uauļi luvaće đin kuĭb — sveža je hrana koja skoro spremljena, svežasu jaja uzeta iz gnezda ∎ dakă nu sa manînkă, sa ḑîśe șî đi fluor kă sînt pruaspiđe kînd sînt kuļasă đikurînd — iako se ne jede, kaže se i za cveće da je sveže kad je skoro ubrano ♦ sin. fraźit [Por.] ♦ rum. proaspăt ♦ etim. < grč. πρόσφατος

pruglă (mn. prugļe) (i. ž.) — proglo, zamka ∎ pruglă ĭe un fĭeļ đi laț đi prins păsîrļi — pruglo je vrsta zamke za lov na ptice ♦ sin. laț [Por.] ♦ etim. < srp. pruglo

prun (mn. pruń) [akc. prun] (i. m.) — (bot.) šljiva (Prunus domestica) ∎ prun ĭe puom pus đi mîna uomuluĭ, în kare rođesk pruńiļi đi rakiu șă đi pekmĭez — šljiva je voćka koju sadi čovek, koja daje šljive za rakiju i pekmez [Por.] ♦ rum. prun ♦ etim. < lat. prunus

prună (mn. pruńe) [akc. prună] (i. ž.) — (bot.) šljiva (plod) ∎ prună ĭe puama kare o rođașće ļemnu prunuluĭ — šljiva je plod koji rađa šljivino drvo ∎ đin prună sa kuaśe rakiĭa — od ploda šljive peče se rakija [Por.] ♦ rum. prună ♦ etim. < lat. pruna

prund (mn. prundurĭ) [akc. prund] (i. s.) — (geog.) sprud ∎ prund ĭe pomînt rîđikat în apă, or pi marźina api — sprud je uzdignuto zemljište u vodi, ili na obali vode ∎ a sakat rîu, a ramas numa prundurĭ guaļe — presušila reka, ostali samo goli sprudovi ♦ sin. tapșan, grind [Por.] ♦ rum. prund ♦ etim. < slov. prondŭ

pruń (mn.) [akc. pruń] (i. m.) — (bot.) šljivar ∎ pruń sa kĭamă luoku unđe sa krĭesk pruńi — šljivar se zove mesto gde se gaje šljive ∎ pruń ku bĭeșîkuță — šljivar sa dženarikom [Por.] ♦ rum. prunet

pruoptă (mn. pruopće) [akc. pruoptă] (i. ž.) — podupirač ∎ atîta ruodu đi mare a fuost, đ-a pus pruopće supt pomĭ să nu sa frîngă — toliko je veliki rod bio, da su stavili podupirače pod voćke da se ne bi slomile [Por.] ♦ rum. proptă

pruost (pruastă) (mn. pruoșć, pruașće) [akc. pruost] (prid.) — ① (o čoveku) naivan, priprost; priglup ∎ nu fi pruost, nuĭe aĭa așa kum țî sa-m pare țîĭe — ne budi naivan, nije to tako kako se tebi čini ∎ nu învață bińe la șkuală kî ĭe, saraku, pruost đi kap — ne uči dobro u školi jer je, siroma, priglup ② (o poslu) jednostavan, lak ∎ a fuost mik ș-a putut să lukre numa vrun lukru pruost — bio je mali, i mogao je da radi samo neki jednostavan posao [Por.] ♦ rum. prost ♦ etim. < slov. prost

pťeļe [akc. pťeļe] (i. ž.) ● v. pĭaļe [Kmp.] ♦ rum. piele

puaće [akc. puaće] (pril.) ● v. poaće [Por.] ♦ rum. poate

puakńit (mn. puakńiće) [akc. puakńit] (i. s.) — (onom.) pucanj ∎ nu s-a-uḑît puakńitu, numa a sîmțît kî śuava la lovit în pĭept — nije se čuo pucanj, samo je osetio kako ga je nešto pogodilo u prsa ♦ var. poakńit [Por.] ♦ rum. pocnit

puală (mn. puaļe) [akc. puală] (i. ž.) — ① (anat.) krilo ∎ țîńe kopilu în puală, șă-l ļagînă sî-l aduarmă — drži dete u krilu, i ljulja ga da ga uspava ② (o nošnji) podsuknja ∎ muĭeriļi supt krețan a dus puaļiļi întariće — žene su pod krecanom nosile uštirkane pole ③ (geog.) podnožje ∎ ažuns la puaļiļi munțî, ș-a đižugat buoi să-ĭ uđińaskă — stigli su do podnožja planine, i raspregli volove da ih odmore ♦ up. polakă [Por.] ♦ rum. poală ♦ etim. < slov. pola

puankă [akc. puankă] (pril.) — naopako, suprotno; poprečno ∎ śe gođe lukră, lukră a puanka — sve što radi, radi naopako ∎ obrățu luokuluĭ sa ară la urmă ku brăžđiļi đ-a puanka — uzvratište na njivi se ore na kraju, poprečnim brazdama [Por.] ♦ rum. poancă

puarkă1 (mn. puarśe) [akc. puarkă] (i. ž.) — (zool.) krmača ∎ puarka ĭe puork muĭerĭesk — krmača je ženska svinja ♦ sin. skruafă [Por.] ♦ rum. poarcă ♦ etim. < lat. porca

puarkă2 [akc. puarkă] (i. ž.) — svinjica ∎ puarka ĭe źuaka păkurarĭaskă — svinjica je pastirska igra [Por.] ♦ rum. poarcă

puarnă [akc. puarnă] (i. ž.) — (izob.) stočarski uranak ∎ la Sînźuorḑ pîkurari mînă uoiļi la puarnă, să ăĭbă măĭ mult lapće la mîsurat — na Đurđevdan čobani teraju ovce na uranak, da bi imale više mleka na merenju ∎ puarna ĭe kînd la Sînźuorḑ pîkurari ĭasă ku uoiļi la pașuńe pănă nu sa faśe ḑîua, înga pănă ĭe nuapća — uranak je kada pastiri na Đurđevdan izlaze sa ovcama na pašu pre svanuća, još dok je noć [Por.]

puțî (ĭuo put, ĭel puće) [akc. puțî] (gl.) — smrdeti ∎ puće śuava śe are muruos grĭeu șî urît — smrdi nešto što ima težak i ružan miris ∎ ńiś nu puće, ńiś nu mirusă — niti smrdi, nit miriše ∎ puće ka mortaśina — smrdi kao mrcina [Por.] ♦ rum. puți ♦ etim. < lat. *putire (= putere).

puțîn (puțînă) (mn. puțîń, puțîńe) [akc. puțîn] (prid.) — malo ∎ puțîn a sapat, măĭ mult a ḑakut la umbră — malo je kopao, više se izležavao u hladu ∎ pi mulț a kĭemat, ama puțîń a veńit — mnoge je zvao, ali ih je malo došlo ∎ puțîń bań avut, n-a putut să kumpire ļak — malo je novaca imao, nije mogao da kupi lek ∎ puțîn a măĭ ramas pănă la śină, rabdațî-va kîta — malo je još ostalo do večere, strpite se malo ∎ s-a lasat đi ńigustoriĭe, kî avut puțînă dobîndă đin ĭa — napustio je trgovinu, jer je imao malo vajde od nje ∎ (komp.) puțîn, măĭ puțîn, șî măĭ puțîn — malo, manje, najmanje ♦ supr. mult [Por.] ♦ rum. puţin

puțînataće (mn. puțînatăț) [akc. puțînataće] (i. ž.) — (zast.) nemaština ∎ ńimik n-avut, a fuost mare puțînataće — ništa nisu imali, bila je velika nemaština ♦ sin. ńistoțală, sîraśiĭe [Por.] ♦ rum. puținătate

puća (ĭuo puot, ĭel puaće) [akc. puća] (gl.) — moći, biti sposoban ∎ să veđem, om puća rîđika aĭa numa nuoĭ, or sî măĭ katăm pi vrunu — da vidimo, hoćemo li moći da dignemo to sami, ili da potražimo još nekog ∎ puot, nu puot, aĭa mi, alta nuĭe — mogu, ne mogu, to mi je, drugo nema ∎ śe sa puaće, sa puaće, śe nu sa puaće, nu sa puaće, șî gata — što se može, može, što se ne može, ne može, i gotovo [Por.] ∎ nu poś să vin kă mis bolnăv [akc. bolnăv] — ne mogu doći jer sam bolestan (Mustapić) [Zvizd] ♦ rum. putea ♦ etim. < lat. potere (=posse)

pućare (mn. pućerĭ) [akc. pućare] (i. ž.) — moć, snaga ∎ uom tare, are mare pućare în mîń — snažan čovek, ima veliku snagu u rukama ∎ a îmbătrîńit, a perdut pućarĭa — ostareo je, izgubio moć ∎ fara pućare — nemoćan ♦ var. pućarĭe ♦ supr. ńipućare [Por.] ♦ rum. putere

pućerńik (pućerńikă) (mn. pućerńiś, pućerńiśe) [akc. pućerńik] (prid.) — moćan, jak, snažan ∎ a fuost uom sus, a fuost pućerńik ș-ĭ s-a putut đi tuaće — bio je čovek na položaju, bio je moćan i moglo mu se sve ∎ amparațîĭa turśilor a fuost pućerńikă, ș-a kuprins țara nuastră ku tuot — tursko carstvo je bilo moćno, i okupiralo je svu našu zemlju ∎ (u izr.) tare pućerńik — jako moćan, premoćan ∎ vînt pućerńik — jak vetar ♦ supr. ńipućerńik [Por.] ♦ rum. puternic

pućińiu (mn. pućińie) [akc. pućińiu] (i. s.) — bućka ∎ în pućińiu s-a batut laptili sî sa aleğe untu — u bućku se bućkalo mleko da se odvoji maslo [Tim.] ♦ dij. sin. badîń [Por.]

puf1 (mn. pufurĭ) [akc. puf] (i. m.) — (mik.) puhara, pečurka (Lycoperdon perlatum) ∎ pufu sa manînkă pănă nu roșîașće șî faśe pulbur — puhara se jede dok ne pocrveni, i ne napravi prah ∎ (med.) ku pufu đemult s-a oprit sînźiļi đin vro lovitură đeșkisă — puharom se nekada zaustavljalo krvarenje iz neke otvorene rane [Pom.] ♦ rum. puf

puf2 (mn. pufe) (i. s.) — (nutr.) puf ∎ puf ĭe mînkare kare sa făśe đin kodri đi turtă rîaśe, zdrumikaț ku kîta brînḑă, șî fripț în untură — puf je jelo koje se sprema od ostataka hladne projare, mrvljenih sa malo sira, i prženih na masti ∎ puf ĭe mînkare alu aĭ saraś — puf je sirotinjsko jelo ♦ var. pufă [Por.]

puĭ (mn. puĭ) [akc. puĭ] (i. m.) — ① (zool.) pile; mladunče ∎ puĭ măĭ đes sa ḑîśe la-ĭ śe sa klośesk đin uauă — piletom se najčešće zovu mladunci koji se legu iz jaja ∎ kluoța ku puĭi — kvočka s pilićima ∎ mîța are patru puĭ — maca ima četiri mladunca (mačića) ∎ žuavińiļi aļi sîrbaćiśe au puĭ, kare tare pazăsk pănă nu krĭesk să puată sîngurĭ sî sa arańaskă — divlje životnje imaju mladunce koje jako čuvaju dok ne odrastu, da mogu sami da se hrane ② (folk.)(fig.) dete; devojka, draga osoba; ljubavnica ∎ vin la naĭka, puĭu mĭeu, să vĭeḑ kum naĭka țukă (folk.)— dođi bati, pile moje, da vi’š kako baja ljubi ③ (folk.) šara, ornament ∎ s-a țasut pătura au trasta ku puĭ în tuaće fĭelurĭ — tkale su se ponjave ili torbe sa šarama raznih vrsta ♦ sin. braḑ [Por.] ♦ rum. pui ♦ etim. < lat. *pulleus (= pullus).

puĭ-puĭ [akc. puĭ-puĭ] (uzv.) — (onom.) pi-pi, vabljenje živine ∎ ku ’puĭ-puĭ’ sa kĭamă uarîļi sî sa aduńe, să ļi sa labđe mînkare — sa ’pi-pi’ se vabi živina da se skupi, da im se baci hrana [Por.] ♦ rum. pui-pui

puĭkă (mn. puĭś) [akc. puĭkă] (i. ž.) — ① (ornit.) koka, kokica, mlada kokoška ∎ puĭkă ĭe puĭ đi gaină muĭerĭesk, kare a kreskut, ama înga n-anśeput sî uave — kokica je žensko kokošje pile, koje je odraslo, ali još nije počelo da nosi jaja ② (fig.) devojče ∎ a krĭeskut fećița, akuma ĭe puĭkă, bună đi țukat șî dragaļit — poraslo devojče, sad je koka, dobra za ljubljenje i milovanje ♦ (demin.) puĭkiță [Por.] ♦ rum. puică

pula-bĭelśi [akc. pula-bĭelśi] (i. ž.) — (bot.) kozlac (Arum maculatum) ∎ pula-bĭelśi ĭe buĭađe kare krĭașće pin buźak pi lînga apă — kozlac je biljka koja raste po budžaku pored reke ∎ buĭađa l-aĭ nuoștri aĭ batrîń n-a fuost đi alta trĭabă, numa-n ĭa sî vadă kum o să fiĭe birekĭetu pi vara śe vińe — biljka našim starima nije služila za drugo, nego da po njoj gataju kakav će biti rod u toku narednog leta ♦ / pula-bĭelśi — (dosl.) (vulg.) belčin kurac ♦ sin. ruodu-pomîntuluĭ — rod zemlje; berićet [Por.] ∎ pula-bĭelśi or ruodu-pomîntuluĭ dă șî pi ļivĭeḑ, samînă la frunḑă ku drîgaviĭu, șî kînd ńi duśam dupa drîgaviĭ, aĭ batrîń sa rîđa đi fĭaće kare n-a șćut să ļi kunuaskă — kozlac ili zemljin rod raste i po livadama, lišćem podseća na zelje, i kada bismo išli po zelje, stari su se podsmevali devojkama koje nisu umele da ih razlikuju (Plavna) [Pad.] ♦ rum. rodul-pământului

pulă (mn. puļe) [akc. pulă] (i. ž.) — (anat.) (vulg.) kurac ∎ (u izr.) śe pula mĭa vrĭa? — šta koj moj hoće? ∎ pula beļită — zaguljen kurac ∎ pula muartă — mlitav kurac ∎ bag pula-n ĭel — nabijem ga na kurac ∎ (izr.) pulă đi uaĭe — ovčji kurac ∎ (izob.) pul-uaĭe! — uzvik kojim su stari čobani terali ovce ♦ (augm.) pulaĭkă, puluoń ♦ (demin.) puļiță [Por.] ♦ rum. pulă ♦ etim. < lat. pulla

pulbur (mn. pulburĭ) [akc. pulbur] (i. m.) — ① prašina ∎ kînd sa mătură koļiba, să nu sa rađiśe pulbur, întîń sa stropĭașće puodu ku apa — kad se metli koliba, da se ne digne prašina, pod se prvo poprska vodom ∎ la trăirat sa rađikă măĭ mare pulbur — na vršidbi se diže najveća prašina ② prah ∎ fańina đi grîu ĭe pulbur alb marunt — pšenično brašno je sitan beli prah ∎ în puf kuopt ĭastă pulbur ku kare păkurari a oprit sînźiļi kînd a kurs đin lovitură — u zreloj puhari ima prah kojim su čobani zaustavljali krv kad je curila iz rane ♦ sin. puf [Por.] ♦ rum. pulbere ♦ etim. < lat. pulvis, -eris

pulburuos (pulburuasă) (mn. pulburuoș, pulburuasă) [akc. pulburuos] (prid.) — prašnjav; (ret.) praškast ∎ pulburuos ĭe aăla kare ĭe pļin đi pulbur — prašnjav je onaj koji je pun prašine ∎ fańina ĭe mîtriĭal marunt, ușuor șă pulburuos — brašno je sitna, lagana i praškasta materija [Por.] ♦ rum. spulberos

pulpĭe (mn. pulpĭ) (i. ž.) — (anat.) ① (kod goveda) vime ∎ vaka, uaĭa șî kapra au pulpĭe în kare sa adună lapćiļi — krava, ovca i koza imaju vimena u koja se skuplja mleko ∎ la pulpĭe vaka are patru, da uaĭa ku kapra kîći doă țîță — na vimenu krava ima četiri, a ovca i koza po dve sise ∎ la vakă s-a fakut ńiźiĭ la pulpĭe, așćetăm să vină vrăžîtuarĭa să-ĭ đeskînće ku lînă ńispalată — kod krave su se napravile bradavice na vimenu, čekamo vračaru da dođe da joj baje neopranom vunom ② (kod čoveka) (anat.) list potkolenice ∎ pulpĭa piśuoruluĭ ĭe parća karnuoasă la piśuor đi la źanunkĭe pănă la nođiț — list potkolenice je mesnati deo noge od kolena do gležnja [Por.] ♦ etim. < lat. pulpa

pulpuos (pulpuasă) (mn. pulpuoș, pulpuasă) (prid.) — (anat.) sisat, koji ima velika vimena ∎ kînd sa kumpîra vaka đi lapće, sa kată să fiĭe pulpuasă, să aĭbă pulpĭe marĭ, kă atunśa dă lapće măĭ mult — kad se kupuje krava za mužu, gleda se da bude sisata, da ima velika vimena, jr tada daje više mleka [Por.]

Puļeća [akc. Puļeća] (i. m.) — (antr.) (pej.) Kuronja, nadimak čoveka sa velikim udom ∎ pi Ĭanku Stroglau đin kopilariĭe la poļikrit „Puļeća”, k-avut mult măĭ mare pulă đikît aĭlalț kopiĭi — Janka Stroglavog su još iz detinjstva nazivali „Kuronja”, jer je imao mnogo veći kurac nego ostali dečaci [Por.]

pumeńală (mn. pumeńelurĭ) [akc. pumeńală] (i. ž.) — buđenje ∎ kîntă kokuoșî, ažuns vrĭamĭa đi pumeńală — pevaju petlovi, došlo je vreme za buđenje ∎ dupa taĭatură avut pumeńală rău grĭa — posle operacije, imao je jako teško buđenje ♦ var. pumeńit2 ♦ var. pumeńire ∎ numa pumeńa-ma tu ka nuapća trekută, ș-o sî țîșńaskă đin ćińe așa pumeńire — samo me ti probudi kao prošle noći, pa će ti presesti takvo buđenje [Por.]

pumeńi (ĭuo pumeńesk, ĭel pumeńașće) [akc. pumeńi] (gl. p. ref.) — ① buditi ili probuditi nekoga iz sna; buditi se, probuditi se ∎ s-a dus să pumeńaskă lukratuori, kî s-a varsat zuoriļi — otišao je da probudi radnike, jer je svanulo ∎ kopilu s-a pumeńit șî plînźe — dete se probudilo i plače ② pominjati nekoga, sećati ga se ∎ ńi luvarîm la taĭnă, șî pumeńirîm pi tuoț aĭ nuоștri aĭ batrîń — započesmu priču, i pomenusmo sve naše stare ∎ kînd uomu sugiță, vrunu ăl pumeńașće, șî dakă giśașće kare, sugițatu stă — kada čovek štuca, neko ga pominje, i ako pogodi ko je, štucanje prestaje [Por.] ♦ rum. pomeni ♦ etim. < slov. pominĕti

pumeńire [akc. pumeńire] (i. ž.) ● v. pumeńală [Por.] ♦ rum. pomenire

pumeńit1(pumeńită) (mn. pumeńiț, pumeńiće) [akc. pumeńit] (prid.) — ① budan, probuđen ∎ ḑaśe pumeńit în pat, nu puaće mult s-aduarmă đi grižă — leži budan u krevetu, ne može dugo da zaspi od brige ② spomenut, imenovan ∎ ćeĭka a dat đi pomană la tuoț, ama paramama n-a fuost pumeńită ș-a veńit la ćeĭka-n vis mîńiuasă — tetka je na daći namenjivala svima, ali prababa nije pomenuta pa je došla tetki u san ljutita ♦ supr. ńipumeńit [Por.] ♦ rum. pomenit

pumeńit2 [akc. pumeńit] (i. s.) ● v. pumeńală [Por.]

pumn (mn. pumń) [akc. pumn] (i. m.) — ① (anat.) *pesnica, deo ruke* ∎ [Por.] ♦ rum. pumn ♦ etim. < lat. pugnus

punća raĭuluĭ [akc. punća raĭuluĭ] (sint.) — (rel.) rajsko brvno ∎ Rumîńi krĭed kă uomu ăl muort, drumaind în raĭ, trĭaśe prăsta o punće dă pră kare puaće kađa în ĭad, dakă ĭe păkătuos — Vlasi veruju da pokojnik, putujući u raj, prelazi preko jednog brvna sa koga može pasti u pakao, ako je grešan [Por.]

punće (mn. punț) [akc. punće] (i. ž.) — (tehn.) brvno ∎ punća ĭe tuot ļemnu pus pista apă, pista kare sa puaće trĭeśa pi piśuare — brvno je svako drvo stavljeno preko vode, preko koga se može preći pešice [Por.] ♦ rum. punte ♦ etim. < lat. pons, -ntis

pungă (mn. punź) [akc. pungă] (i. ž.) — kesa, torbica za nošenje novca ∎ pungă a fuost kesauă în kare s-a purtat bańi, înfimtă dupa brîu — kesa je bila torbica u kojoj se nosio novac, zadenuta za pojasom ∎ la gîzdoćiń punga a fuost pļină đi bań — kod bogataša kesa je bila puna novca ♦ sin. kĭes, kĭesauă [Por.] ♦ rum. pungă ♦ etim. < ? slov. pongva

puod1 (mn. puodurĭ) [akc. puod] (i. s.) — (tehn.) most ∎ puodu sa rađikă la luokurĭ unđe trăbe sî sa trĭakă ku karîļi pista rîu ku apa mare, or ku vaļe adînkă — most se podiže na mestima gde treba da se prelazi kolima preko reke sa velikom vodom, ili dubokim koritom ∎ puodu s-a fakut đi ļemn șî đi pĭatră — most se gradio od drveta i kamena [Por.] ♦ rum. pod ♦ etim. < slov. podŭ

puod2 (mn. puodurĭ) [akc. puod] (i. s.) — (tehn.) tavan, plafon ∎ kare n-a vut ambarĭ, a țînut kukuruḑu pi puod — ko nije imao ambar, držao je kukuruz na tavanu ∎ la puod a fuost atîrnaće doă pražîń pista kare s-a țînut țuaļiļi đi skimbat — o plafon su bile okačene dve motke, preko kojih je bila prebačena nova odeća [Por.]

puol (mn. puoļ) [akc. puol] (i. m.) — (mon.) napoleon, francuski novac ∎ puoļi, ka șî galbińi, a fuost bań skumpĭ; ĭ-avut numa gîzdoćińiļi — napoleoni, kao i dukati, bili su vredan novac; imali su ih samo bogataši ∎ puoļi s-a kunoskut kă avut kokuoș pi duos — napoleoni su se prepoznavali po petlu na reversu ♦ sin. năpăļiuon ♦ up. galbin [Por.] ∎ șî la puoļ șî la galbiń aĭ nuoștri ĭ-a ḑîs tuot galbiń, kă a fuost đin aur galbin — i napoleone i dukate naši su sve zvali dukatima, jer su bili od žutog zlata [GPek] ♦ rum. pol ♦ etim. < Rus. pol.

puop2 (mn. puopĭ) [akc. puop] (i. m.) — (ent.) popac (Gryllus campestris) ∎ puopi sînt guonź miś șî ńagre, sa gasăsk mulț vara pi luokurĭ — popci su male crne bube, kojih ima puno leti po njivama ♦ up. griĭir [Por.] ♦ etim. < srb. popac

puop (mn. puopĭ) (i. m.) — (arh.) stub, podupirač ∎ puop ĭe bîrnă kare ku vîru al điźuos sa-nțapă în bulvanu koļibi, da pi kapu al đisupra să kulkă grindă, đi tuot parĭaćiļi bîrnarĭețî să șća țapîn — stub je uspravna greda čiji se donji delo usađuje u temeljaču, a na gornji deo se nasadi tavanjača, da bi ceo zid brvnare stajao čvrsto ♦ sin. dărĭek, proptă, stîlp [Por.] ♦ rum. pop ♦ etim. < bug. поп

puopă (mn. puopĭ) [akc. puopă] (i. m.) — *pop, paroh, sveštenik* ∎ ♦ rum. popă ♦ etim. < stsl. попь

puork (mn. puorś) [akc. puork] (i. m.) — (zool.) svinja ∎ nuĭe kasă în sat fara puorś — nema kuće u selu bez svinja ∎ puorśi sa arańesk șî sa-ngrașă ku ĭarbă, duļeț șî laturĭ — svinje se hrane i tove travom, dulecima i pomijama ∎ puorko-l gras sa taĭe la Iginatu — utovljena svinja kolje se na sv. Ignjatija ∎ đemult puorśi tuamna s-a mînat la munće la gindă — nekada su se svinje u jesen terale u planinu na žir ∎ đin pĭaļa đi puork s-a fakut opinś — od svinjske kože pravili su se opanci ∎ puork sîrbaćik — divlja svinja ♦ up. vĭer, purśel, purśauă, skruafă, maskur [Por.] ♦ rum. porc ♦ etim. < lat. porcus

puork sîrbaćik (mn. puorś sîrbaćiś) [akc. puork sîrbaćik] (sint.) — divlja svinja (Sus scrofa) ∎ muńțîļi nuaștre sînt pļińe đi puorś sîrbaćiś — naše planine su pune divljih svinja [Por.] ♦ rum. porc sălbátic

puort (mn. puorturĭ) [akc. puort] (i. s.) — nošnja, svečana odeća ∎ puortu barbațăsk alu rumîńi aĭ batrîń a fuost kunoskut măĭ pult pi kaśulă mare, kare a purtato șî ĭarna șî vara — muška nošnja starih Vlaha bila je poznata po velikoj šubari, koju su nosili i zimi i leti ∎ puort muĭerĭesk — ženska nošnja ∎ puort rumîńesk — vlaška nošnja [Por.] ♦ rum. port

puost (mn. puosturĭ) [akc. puost] (i. s.) — (rel.) (nutr.) post ∎ puost ĭe kînd nu manînś ku slastă kă așa kată kređința tĭă — post je kad ne jedeš mrsno jer tako traži tvoje verovanje ∎ mînkarĭa đi puost ĭe mînkarĭe fara karńe — posna hrana je hrana bez mesa ∎ ḑîļiļi đi puost — posni dani ♦ supr. slastă [Por.] ♦ rum. post ♦ etim. < slov. postŭ

Puostu kruśi (sint.) — (kal.) Krstovdan, 18 januara ∎ Puostu kruśi ĭe măĭ grĭeu puost, kă atunśa a kaḑut kruśa în apă — Krstovdan je najteži post jer je tada krst pao u vodu ∎ la Puostu kruśi sa înkĭaptură arțuri, șî înśep puosturļi mĭerkurĭa șî vińirĭa — na Krstovdan se završavaju nekršteni dani i počinju postovi sredom i petkom [Por.] ♦ rum. Postul cruci

puoś (i. m.) — potka ∎ puośu ĭe o krĭangă ku frunḑă înțapată în pomînt pi ļivađe dupa kosît, kare arată kă livăđă-ĭa ĭe lasată đi otauă, șă pi ĭa gazda nu lasă pi ńima să paskă vićiļi — potka je grana sa lišćem koja je ubodena u zemlji na livadi koja je posle košenja ostavljena za otavu, i na njoj gazda ne pušta nikog da napasa stoku [Por.] ♦ etim. < stsl. потъка

pup2 (mn. pupĭ) (i. s.) — poljubac ∎ am kautat numa un pup, ĭa mĭ-a dat o palmă — tražio sam samo poljubac, ona mi je opalila šamar [Buf.] ♦ rum. pup

pup1 (mn. pupĭ) (i. s.) — (bot.) pupoljak ∎ a slubaḑît fluarĭa đin śuob un pup, n-o sî sa ușće — pustio cvet iz saksije pupoljak, neće se osušiti [Por.] ♦ rum. pup [Ban.][Erd.]

pupa (ĭuo pup, ĭel pupă) [akc. pupa] (gl. p. ref.) — ljubiti ∎ baĭatu ku fata mare sa pupă kînd prind drag unu đe altu — momak i devojka se ljube kad zavole jedno drugo ♦ sin. saruta [Buf.][Tim.] ♦ dij. sin. țuka [Por.] ♦ rum. pupa ♦ etim. < lat. *puppare

pupîḑă (mn. pupîḑ) [akc. pupîḑă] (i. ž.) — (ornit.) pupavac (Upupa epops) ∎ pupîḑa ĭe pasîre pistriță, ku muoț în kap șî ku ćik lung — pupavac je šarena ptica sa ćubom na glavi i dugačkim kljunom ∎ pupîḑa sa kuĭbĭaḑă pin butuorś — pupavac se gnezdi u dupljama ∎ pupîḑa sa arańașće ku guonź — pupavac se hrani insektima ∎ pupîḑa sa kĭamă așa đi śe kînd kîntă faśe „pup!-pup!-pup!” — pupavac se tako zove zato što kad peva, pravi „pup!-pup!-pup!” [Por.] ♦ rum. pupăză

purik1 (mn. puriś) [akc. purik] (i. m.) — (ent.) buva (Siphonaptera) ∎ puriku ĭe guangă mikă kare suźe sînźîļi la uom — buva je mali insekt koji siše krv čoveku ∎ puriś au șî kîńi — buve imaju i psi [Por.] ♦ rum. purice ♦ etim. < lat. pulex, -icis

purik2 (mn. puriś) [akc. purik] (i. m.) — (igračka) čigra ∎ puriku ĭe žukariĭa kopilarĭaskă, śe samînă la fus skurt, kare șî sa-nvîrćașće ka fusu — čigra je dečja igračka koja liči na skraćeno vreteno, i koja se i zavrće kao vreteno ∎ kînd žuakă puriku, kopiĭi sa mînă să vadă alu kuĭ purik o să sa-nvîrćaskă măĭ mult — kad se igraju sa čigrom, deca se nadmeću da vide čija će se čigra najduže okretati [Por.] ♦ dij. sin. popik (Vajuga) [Dun.]

purśauă (mn. purśaļe) [akc. purśauă] (i. ž.) — prasica ∎ purśaua ĭe purśel muĭerĭesk — prasica je žensko prase ∎ purśaua krĭeskută sa kĭamă skruafă — odrasla prasica zove se krmača ♦ (demin.) purśelușă [Por.] ♦ rum. purcea ♦ etim. < lat. porcella

purśel (mn. purśiĭ) [akc. purśel] (i. m.) — prase ∎ purśelu ĭe puĭu lu puork, kare l-a fatat skruafa — prase je mladunče svinje, koje je oprasila krmača ∎ purśelu ĭe măĭ dulśe kînd sa friźe pi frigare — prase je najslađe kad se ispeče na ražnju [Por.] ♦ rum. purcel ♦ etim. < lat. porcellus

purśeluș (mn.) [akc. purśeluș] (i. m.) — (demin.) prasence ∎ purśelușu ĭe înga mik, nuĭe đi taĭat — prasence je još malo, nije za klanje ∎ purśelușă — prasence ženskog roda ♦ / dem. < purśel + -uș [Por.] ♦ rum. prceluș

purta (ĭuo puort, ĭel puartă) [akc. purta] (gl. p. ref.) — ① voditi ∎ nu kată lukru luĭ, numa puartă griža lu alțî — ne gleda svoja posla, nego vodi tuđu brigu ∎ puartă vaśiļi đi fuńe, sa duśe ku ĭaļe l-a paskut — vodi krave za štrangu, ide sa njima na pašu ∎ puartă griža bińe śe faś — dobro vodi računa šta radiš ② ponašati se ∎ kînd će duś în gostîĭe la prazńik, nu ći purta fiĭe kum, numa fi kum trăbe — kad ideš u goste na slavu, ne ponašaj se bio kako, nego budi pristojan [Por.] ♦ rum. purta ♦ etim. < lat. portare

purtarĭeț (purtarĭață) (mn.) [akc. purtarĭeț] (prid.) — (o odeći) radna odeća ∎ țuaļiļi purtarĭață sînt țuaļe kare uomu ļi duśe în tuota ḑîua — radna odeća je odelo koje čovek nosi svaki dan ∎ a fuost ađet la-ĭ nuoștri aĭ batrîń să-ngruape ku al muort șî țuaļili luĭ purtarĭață — bi je običaj kod naših starih da sa pokojnikom sahranjuju i njegovu radnu odeću [Por.] ♦ rum. purtăreț

purtat (purtată) (mn. purtaț, purtaće) [akc. purtat] (prid.) — (o odeći) nošen, iznošen ∎ țuaļiļi purtaće muma a dat la Țîgań pi fusă — nošeno odelo majka je dala Ciganima za vretena [Por.] ♦ rum. purtat

purtatuorĭ (purtatuarĭe) (mn.) [akc. purtatuorĭ] (prid.) — vodeći, koji predvodi, prednjači ∎ l-a lasat să strabată î-nainće pin namĭaće, să fiĭe purtatuorĭ în śopîr đi kopiĭ kare pista munće s-a-ntuork la kasă — pustili ga da se probije napred kroz smet, da bude vodeći u grupi dece koja se preko planine vraća kući [Por.] ♦ rum. purtător

pustînataće (mn. pustînatăț) [akc. pustînataće] (i. ž.) — pustoš ∎ pustînataća ĭe luok unđe a fuost traĭ, șî s-a pĭerdut, unđe nu ma ĭastă ńimik — pustoš je mesto gde je bio život, pa se izgubio, gde više nema ničeg [Por.] ♦ rum. pustietate

pustîń (pustîńe) (mn. pustîń, pustîńe) [akc. pustîń] (prid.) — (o prostoru) pust, bez ičega ∎ luok pustîń, kăș pustîńe, nuĭe ńima pusta — pusto mesto, puste kuće, nema nigde nikog ♦ var. pustîĭ [Por.] ♦ rum. pustiu ♦ etim. < slov. pustynĭnikŭ

pustîńi (ĭuo pustîńesk, ĭel pustîńașće) [akc. pustîńi] (gl. p. ref.) — zapustiti ∎ pustîńi sa ḑîśe dă śeva śe ramîńe pustîń, unđe nu maĭastă ńimik — zapustiti se kaže za nešto što ostaje pusto, gde više nema ničeg [Zvizd] ♦ dij. sin. pîrasî [Por.] ♦ rum. pustii

pustîșag (mn. pustîșagurĭ) [akc. pustîșag] (i. s.) — (augm.) pustara, velika pustoš ∎ lumĭa s-a dus în țărĭ, saćiļi nuaștre sînt guaļe, țînutu nuostru ĭe un pustîșag mare — ljudi su otišli u inostranstvo, naša sela su prazna, naša oblast je jedna velika pustara [Por.] ♦ rum. pustișag

putlaźană (mn. putlaźańe) [akc. putlaźană] (i. ž.) — (bot.) paradajz (Lycopersicum esculentum) ∎ putlaźeńiļi s-a kuļes vĭerḑ, șî s-a akrit đi ĭarnă, mistakaće ku krstavĭeț șî piparkă — paradajz se brao zelen, i kiselio se za zimu, zajedno sa krastavcem i paprikom ♦ var. plutaźană, plătăźană, plotoźană [Por.] ♦ rum. pătlăgea ♦ etim. < tur. patlıcan

putoļi (ĭuo putoļesk, ĭel putoļașće) [akc. putoļi] (gl. p. ref.) — potuliti, zagasiti ∎ fuoku la kamin s-a putoļit în tota sara, l-astrukat ku śaunșă să nu sa stîngă pista nuapće — vatra na kaminu potulila se svake večeri, pokrivala se pepelom da se ne ugasi preko noći [Por.] ♦ rum. potoli ♦ etim. < srb. bug. potuliti

putoļit (putoļită) (mn. putoļiț, putoļiće) [akc. putoļit] (prid.) — potuljen, zagašen ∎ fuoku putoļit supt śanușă, țîńe tuata napća — vatra potuljena pod pepelom, ne gasi se celu noć ∎ (u izr.) uom putoļit — podmukao čovek [Por.] ♦ rum. potolit

putraḑală (mn. putraḑăļe) [akc. putraḑală] (i. ž.) — truljenje ∎ a kaḑut ļemnu pi pomînt, șî l-a prins putraḑala — palo je drvo na zemlju, i zahvatilo ga je truljenje [Por.] ♦ rum. putrezeală

putraḑî (ĭuo putraḑăsk, ĭel putraḑașće) [akc. putraḑî] (gl.) — truliti, raspadati se ∎ ļemnu śe sa uskă-n padure șî kađe, pă đi vrĭame putraḑîașće, șî sa faśe pomîntarĭ — drvo koje se u šumi osuši, padne na zemlju pa vremenom istruli i pretvori se u zemljište ∎ tutuku putraḑîașće dakă stă mult în apă — panj istruli ako dugo stoji u vodi [Por.] ♦ rum. putrezi

putragań (mn. putragań) [akc. putragań] (i. m.) — ① (o materiji) trulovina ∎ ļemnu are kuažă, albăț șî roșăț, kînd ļemnu sa uskă, iĭ putraḑîașće albățu și sa faśe putragań — drvo ima koru, beljiku i srž, kad se drvo osuši, beljika se pretvara u trulovinu ∎ ku putragań aprins șă astrukat ku śanușă, muĭerļi sa duk la morminț să tamîńe, kă putragańu țîńe fuoku mult — sa upaljenom trulovinom i zagrnuto pepelom, žene idu na groblje da kade, jer trulovina dugo tinja ② (fig.) pokvarenjak, pokvarenština ∎ amînat a bagat sama kî ĭe uomo-la un putragań grĭeu — kasno je primetila da je taj čovek jedan težak pokvarenjak [Por.] ♦ rum. putregai

putrîd (putrîdă) (mn. putrîḑ, putrîđe) [akc. putrîd] (prid.) — (o materiji) truo ∎ ļemnu ĭe putrîd, nuĭe đi ńimik, ńiś đi fuok nuĭe — drvo je trulo, nije ni za šta, ni za vatru nije [Por.] ♦ rum. putred ♦ etim. < lat. putridus

putrîvi (ĭuo putrîvĭesk, ĭel putrîvĭașće) [akc. putrîvi] (gl. p. ref.) — pogoditi, potrefiti ∎ n-a putrîvit drumu, ș-a rîtaśit — nisu pogodili put, pa su zalutali ∎ a fuost arkaș bun, a putut ku pĭatra să putrîvĭaskă pasîrĭa pănă zbuară — bio je dobar strelac, mogao je kamenom da pogodio pticu dok leti [Por.] ♦ rum. potrivi

putrîvit (putrîvită) (mn. putrîviț, putrîviće) [akc. putrîvit] (prid.) — pogodan; dobro urađen; pogođen; potrefljen; usklađen ∎ aĭ batrîń a șćut să aļiagă luok putrîvit đi sapat borđiĭu — stari su znali da izaberu pogodno mesto za kopanje zemunice ∎ a țasut bun, ma n-a do șćut să aļiagă fărburĭ putrîviće, kă nu mĭarźe tuota farba una ku alta — dobro je tkala, ali nije najbolje umela da odabere usklađene boje, jer ne ide svaka boja jedna s drugom [Por.] ♦ rum. potrivit

putuare1 (mn. putuorĭ) [akc. putuare] (i. ž.) — ① (o mirisu) smrad ∎ lînga gunuoĭ nu sa puaće sufla đi putuare — pored đubrišta se ne može disati od smrada ② (o karakteru) (fig.) smrdljivko, smrad ∎ putuare đi uom, strîkat pănă la uos — smrad od čoveka, pokvaren do srži [Por.] ♦ rum. putoare ♦ etim. < lat. putor

putuare2 (mn. putuorĭ) [akc. putuare] (i. ž.) — (zast.) lenčuga, lenština, lenj čovek ∎ ĭ-a spus lumĭa frumos să nu sa mariće dupa putuarĭa-ĭa đi baĭat, kă o să muară đe fuame — lepo su joj govorili ljudi da se ne udaje za tu lenštinu od momka, jer će umreti od gladi ∎ la rumîńi aĭ batrîń a fuost kunoskută povasta li vro Mariĭe Puturuasă — kod starih Vlaha bila je popularna priča o nekoj Mariji Lenjivici ♦ sin. ļenuos, žîguare [Por.] ♦ rum. putoare ♦ etim. < lat. putorem

puvestî (ĭuo puvestăsk, ĭel puvestîașće) [akc. puvestî] (gl.) — pričati, pripovedati; govoriti, kazivati ∎ la șîḑîtuorĭ s-a puvestît povĭeșć în tuaće fĭelurĭ — na sedeljkama su se pričale svakojake priče ∎ đi źaba muoșu a puvestît, n-avut la kare — uzalud je čiča pričao, nije imao kome [Por.] ♦ dij. var. povista [Buf.] ♦ rum. povesti

puvestîtuorĭ (mn. puvestîtuorĭ) [akc. puvestîtuorĭ] (i. m.) — (ret.) pripovedač, kazivač ∎ dĭeda Iļiĭa a fuost măĭ bun puvestîtuorĭ la șăḑîtuorĭ în satu nuostru — deda Ilija je bio najbolji pripovedač na sedeljkama u našem selu ∎ astîḑ puvestîtuori s-a pĭerdut, nu kă nus, numa lumĭa n-are kînd să-ĭ askulće — danas su se pripovedači izgubili, ne da ih nema, nego ljudi nemaju vremena kad da ih slušaju [Por.] ♦ rum. povestitor

puzanarĭ (mn. puzanare) [akc. puzanarĭ] (i. s.) — džep na odeći ∎ puzanarĭ ĭe un fĭeļ đi pungă kusută pi țuală în kare sa țîn mîńiļi kînd ĭe frig, or kĭesu ku bań, or alt marunțîș — džep je vrsta kese ušivene na odeći u koju se drže ruke kad je hladno, ili kesa s novcem, ili druge sitnice ∎ puzanarĭ guol — prazan džep ∎ puzanarĭu lu toĭa — tuđi džep ∎ puzanarĭ la pîntaluoń — džep na pantalonama ∎ puzanarĭu lu burkă — džep kaputa ♦ var. pîzanarĭ, păzînar; (Tanda: pazanarĭ, păznarĭ) [Por.] ♦ rum. buzunar ♦ etim. < grč. buzunara

pușkarĭ (mn.) [akc. pușkarĭ] (i. m.) — puškar, oružar ∎ pușkarĭu ĭe maĭstur kare ogođiașće la pușć, ș-alalće arme — puškar je majstor koji popravlja puške, i ostalo oružje [Por.] ♦ rum. pușcar

pușkă (mn. pușć) [akc. pușkă] (i. ž.) — puška ∎ pușka ĭe o bukată în kare sa puńe gļonțu șî prau, șî sa pokńașće dupa žuaviń, or dupa uamiń în razbălurĭ — puška je predmet u koji se stavlja metak i barut, i puca na životinje, ili ljude u ratovima ∎ pușkă ku krĭamińe — kremenjača ∎ pușkă ku o țauă — jednocevka ∎ pușkă pîrlomaće — puška prelamača ♦ sin. armă [Por.] ♦ rum. pușcă ♦ etim. < mađ. puska