VORBAR - REČNIK
(separat)

rabĭelă (mn. rabĭeļe) [akc. rabĭelă] (i. ž.) — bundžija, baraba, neposlušna osoba ∎ țîn minće bińe kînd întorśam vuorba la mama, ĭa ńi žuđika: „Rabĭelo tu śi ĭeș!” — pamtim dobro, kad bismo babi prigovarali, ona bi nas grdila: „Bundžijo jedna što si!” ♦ var. rabilă [Por.] ♦ rum. rebel ♦ etim. < lat. rebellis

rață (mn. răță) [akc. rață] (i. ž.) — (ornit.) plovka ∎ răță țîn aăĭa kare sînt ku kasa pi lînga vro apa — plovke drže oni kojima je kuća pored neke vode ∎ rațuoń — plovan ∎ (onom.) rața măkîĭe — plovka kvače ∎ rață sîrbaćikă — divlja plovka [Por.] ♦ rum. raţă

raḑă (mn. răḑurĭ) [akc. raḑă] (i. ž.) — zrak ∎ raḑă đi suare — sunčev zrak [Por.] ♦ rum. rază ♦ etim. < lat. radia

rađe (ĭuo rad, ĭel rađe) [akc. rađe] (gl. p. ref.) — ① (o bradi) brijati ∎ barbațî đemult sa ras ku briśu, da akuma ku žîļetu — muškarci su se nekad brijali brijačem, a sada žiletom ∎ uamińi în žăļ nu s-a ras pănă la patruḑăśiļi — muškarci u žalosti nisu se brijali do četrdesetnice ② (o koži životinje) odrati ∎ muoșu rađe pĭaļa đi puork, kă are đi gînd să ńi fakă opinś đin ĭa — čiča dere svinjsku kožu, jer namerava da nam napravi opanke od nje [Por.] ♦ rum. rade ♦ etim. < lat. radere

rađină (mn. rîăđiń) [akc. rađină] (i. ž.) — (geog.) redina, živa obala; potkop na obali vodotoka; čkalja ∎ rađina sa faśe la malu rîuluĭ, unđe apa sapă da pomîntu nu sa suduame kî ăl țîn rîdaśińiļi alu ļiamńe kare krĭesk pi lînga apă — redina nastaje na obali reke, gde voda podlokava, ali zemlja ne klizi jer je drži korenje drveća koje raste pored vode ∎ în rađină sa bagă pĭeșći aĭ măĭ marĭ — u redinu se uvlače najkrupnije ribe [Por.] ♦ rum. radină ♦ etim. < slov. redina

ragaz (mn. ragazurĭ) [akc. ragaz] (i. s.) — (ret.) a. pauza, odmor, prekid ∎ kum n-o duare gura, kînd puvestîașće atîta făra ragaz — kako je ne bole usta, kada priča toliko bez prekida (Tanda) ∎ fakuĭ kîta ragaz la lukru, să pun śuava-n gură — napravio sam malu pauzu u radu, da stavim nešto u usta (Rudna Glava) b. prilika ∎ am fuost la șîḑîtuare, tuoț puvestîră una-ntruuna, șă nu-m đațîră ragaz să ḑîk șî ĭuo śeva — bio sam na sedeljci, svi su neprekidno pričali i nisu mi dali priliku da i ja nešto kažem ∎ dăm șî miĭe kîta ragaz să ḑîk śe am, kî đ-asară numa tu puvestîășć — daj i meni malo prilike da kažem šta imam, jer od sinoć samo ti pričaš (Tanda) [Por.] ♦ rum. răgaz

raĭ (mn. raĭurĭ) (i. s.) — (rel.) raj ∎ raĭu ĭe luok pi lumĭa-ĭa unđe sa duk aĭ muorț, șî unđe traĭesk đi veśiĭe — raj je mesto na onom svetu na koje idu mrtvi, i gde žive večno ∎ în raĭ uomu are numa aĭa ś-a dat đi viĭață sîngur luĭ đi pomană, kînd ĭ-a fuost măĭ frumuos — u raju čovek ima samo ono što je sebi namenjivao za života, kada mu je bilo najlepše ∎ raĭu ĭe un kîmp în padure mare, ku un ļemn mare în mižluok ku umbră gruasă, supt kare izvorĭaḑă ogașăl ku apă rîaśe — raj je proplanak u velikoj šumi, usred koga raste veliko drvо sa debelim hladom, ispod koga izvore potočić sa hladnom vodom ∎ în raĭ sa duśe tot nat kare trĭaśe pista punća raĭuluĭ — u raj ide svako ko pređe preko rajskog brvna ♦ supr. ĭad [Por.] ♦ rum. rai ♦ etim. < slov. raj

rak (mn. raś) (i. m.) — (zool.) rak (Astacus fluviatilis) ∎ raśi traĭesk în apă ku multă pĭatră đi var — rakovi žive u vodi sa dosta krečnjaka ∎ raśi mĭerg înapuoĭ — rakovi se kreću unazad ∎ raku kînd sa fĭarbe, roșașće — rak kad se skuva, pocrveni [Por.] ♦ rum. rac

rakită (mn. rakiț) [akc. rakită] (i. ž.) — (bot.) crvena vrba (Salih purpurea), rakita ∎ rakita ĭe ļemn tufăruos kare krĭașće la luok uđiluos, măĭ đes pi lînga rîurĭ — crvena vrba je žbunasta biljka koja raste na vlažnom mestu, najčešće pored reka ∎ rakita are krĭenź supțîriśe, kare ļesńe sa-nkonvĭaĭe da nu sa frîng — crvena vrba ima tanke grane, koje se lako savijaju a ne lome ∎ đi nuĭaļiļi lu rakită sa-nplećesk kutarițîļî — od pruća crvene vrbe pletu se korpe ♦ sin. salkă [Por.] ♦ rum. răchită ♦ etim. < srb. rakita

rakiu (mn. rakiĭe) [akc. rakiu] (i. s.) — rakija ∎ rakiu ĭe bĭare kare sa faśe măĭ mult đin pruńe, da puaće sî sa fakă șî đin alće puame — rakija je piće koje se pravi najviše od šljiva, a može da se pravi i od drugog voća ∎ rakiu sa friźe la kazan — rakije se peče na kazanu ∎ rakiĭe đi prună — šljivovica ∎ Arnaglavĭańi frig rakiu la kazan, da Tanđeńi o kuok — Rudnoglavci „prže” rakiju na kazanu, a Tanđani je „peku” ♦ sin. țuĭkă [Por.] ♦ rum. rachiu ♦ etim. < tur. raki

rakuare (i. ž.) — (o klimi) svežina; hladovina ∎ țîńe ușa đeșkisă să vină rakuare đ-afară — drži vrata otvorena da uđe svežina spolja ∎ umbra supt ļemn faśe rakuare bună đi ođińit — senka pod drvetom pravi hladovinu dobru za odmor [Por.] ♦ rum. răcoare

ramńik (mn. ramńiś) [akc. ramńik] (i. m.) — (bot.) hajdučka trava, hajdučica, kostrijet, ravan, roman, romonika (Achillea millefolium) ∎ la ramńik sa kuļiaźe fluarĭa, șî đin ĭa sa fĭarbe ćiaĭ, kare ĭe bun đi măĭ mulće buaļe — od hajdučke trave bere se cvet, i od njega se kuva čaj, koji je dobar za razne bolesti ∎ đemult ku ramńiku a vinđikat fîrîmaturĭ: taĭatură, lovitură, frîntură, da uoțî șî înpușkatură — nekada su hadjučkom travom zaceljivane rane: posekotinu, povredu, prelom, a hajduci i puščanu ranu ♦ sin. ĭarba-uoilor — ovčja trava (Rudna Glava) [Por.] ♦ etim. < srb. romonika (exp. Durlić)

rană (mn. răń, rănurĭ) [akc. rană] (i. ž.) — (med.) rana, ozleda ∎ l-a batut papuku, ĭ-a fakut rănurĭ la piśuor — stezala ga je cipela, napravila mu je rane na nozi ∎ rană viĭe — živa rana ∎ rană la sufļit — rana u duši ∎ rană đeșkisă — otvorena rana ∎ rană vermanuasă — zagađena rana ♦ sin. lovitură [Por.] ♦ rum. rană ♦ etim. < slov. rana

rang (mn. rangurĭ) [akc. rang] (i. s.) — (tehn.) ćuskija, štangla, poluga ∎ rangi ĭe o șćangă lungă șî supțîre đi oțăl, ku un kîpatîń askuțît đi sapat, șî ku unu tîmpit đi batut ku boruosu — ćuskija je poduža štanga od čelika, sa jednim oštrim krajem za kopanje i jednim tupim u koji se udara maljem ∎ ku rangu măĭ mult sa sapă găurļi adînś đi șćumpĭ điu gard — ćuskijom se najčešće kopaju duboke rupe za stubove za ogradu ♦ sin. șćangă [Por.] ♦ dij. var. arang (Leskovo) [GPek] ♦ dij. sin. surgiĭe (Ranovac) [Mlava] ♦ rum. rangă

rańi (ĭuo rańesk, ĭel rańiașće) [akc. rańi] (gl. p. ref.) — (med.) raniti, ozlediti ∎ s-a rańit sîngur, numa să nu sa dukă-n rat — sam se ranio, samo da ne ode u rat ♦ var. răńi ♦ sin. lovi, vîtama [Por.] ♦ rum. răni ♦ etim. < slov. raniti

rańit1 (rańită) (mn. rańiț, rańiće) [akc. rańit] (prid.) — (med.) ranjen, ozleđen ∎ dakă a fuost rańit la doă luokurĭ, kumva a skapat ș-a ramas viu — iako je bio ranjen na dva mesta, nekako je utekao i ostao živ [Por.] ♦ rum. rănit

rańit2 (mn. rańiț) [akc. rańit] (i. m.) — (med.) ranjenik ∎ a țînut pitulat pi puodu ștăļi duoĭ rańiț đi vrĭamĭa đi rat — skrivao je na tavanu štale dva ranjenika za vreme rata [Por.] ♦ rum. rănit

rapag (mn. rapaźe) [akc. rapag] (i. s.) — nagib, pad ∎ ĭaruga mori nu sa faśe ku rapag mare, numa ku rapag sumĭarńik — vodenična jaruga ne pravi se sa velikim padom, nego sa umerenim [Mlava] ♦ up. rîpaguș ♦ sin. skuok [Por.] ♦ rum. răpag ♦ etim. < mađ. ropog ?

rariș (mn. rarișurĭ) [akc. rariș] (i. s.) — šumarak ∎ rariș ĭe luok în padure unđe sînt ļamńiļi rare șî miś — šumarak je mesto u šumi gde je drveće retko i nisko ♦ sin. paduriśe ♦ supr. gustîș [Por.] ♦ rum. răriș

rarunkĭe (mn. rarunkĭ) [akc. rarunkĭe] (i. m.) — (anat.) bubreg ∎ uomu are duoĭ rarunkĭ — čovek ima dva bubrega ∎ rarunkĭu puorkuluĭ ĭe măĭ dulśe kînd sa friźe pi karbuń — svinjski bubreg je najslađi kad se peče na žaru [Por.] ♦ rum. rărunche ♦ etim. < lat. renunculus

ras2 (rasă) (mn. raș, rasă) (prid.) — ① obrijan ∎ tuot barbatu kare nu duśe barbă, kînd ĭasă-n lume trăbe să fiĭe ras — svaki muškarac koji ne nosi bradu, kad izlazi u svet treba da bude obrijan ② (o koži) odran ∎ pĭaļa rasă a fuost înćinsă pi gard sî sa ușće, ama ažunso kîńi ș-a rupto tuată — odrana kože je bila raširena na ogradi da se sušu, ali su je dohvatili psi i svu rastrgli ♦ supr. ńiras [Por.] ♦ rum. ras

ras (mn. rasurĭ) (i. s.) — brijanje ∎ în vuoĭskă kînd vińe rîndu đi ras, ći rad fara sapun șă ku apă rîaśe — u vojsci kad dođe red na brijanje, brijaju te bez sapuna i hladnom vodom [Por.] ♦ rum. ras

raskuaśe (ĭuo raskuok, ĭel raskuaśe) [akc. raskuaśe] (gl. p. ref.) — (nutr.) dopeći; prepeći ∎ pîńa nu s-a kuopt bun, șă baba a lasato supt śirińe sî sa raskuakă — hleb se nije dobro ispekao, i baba ga je ostavila pod crepuljom da se dopeče [Por.] ♦ rum. răscoace

raskuoļ (mn. raskuaļe) [akc. raskuoļ] (i. s.) — (zast.) račva za krupicu ∎ raskuoļ ĭe o furkă đi ļemn ku tri-patru kuarńe la vîr — račva za krupicu je grana drveta sa tri-četiri roga na vrhu ∎ raskuoļu a fuost sapat în strungă, da-n furśiļi la vîr a fuost înțapat krușîțu đi sare — račva za krupicu bila jer ukopana u toru, a u raklje na vrhu bila je uglavljena krupica soli ∎ stapîn kare avut stînă măĭ mare, avut în strungă kîći doă-triĭ raskuaļe — domaćin koji je imao veliko stado, imao je u toru dve-tri račve sa krupicom ♦ sin. furkă (Tanda) [Por.] ♦ dij. sin. źamîńă (Jasikovo) [GPek] ♦ up. krușăț

raspînćiśe (mn. raspînćă) [akc. raspînćiśe] (i. ž.) — raskršće ∎ raspînćiśe ĭe luok unđe sa đisparće drumu — raskršće je mesto gde se razdvaja put [Por.] ♦ dij. var. răskruče [Kmp.] ♦ rum. răspintie ♦ etim. < slov. raspontiĭe

raspînđi (ĭuo raspînđĭesk, ĭel raspînđĭașće) [akc. raspînđi] (gl. ref.) — širiti se, raširiti se, rasprostirati se; raštrkati se ∎ kășîļi Tanđeńilor sînt raspînđiće în tuaće părțîļi pi kulmiļi lu Vizak ș-alu Guol — kuće Tanđana su raštrkane na sve strane po kulmama Vizaka i Deli Jovana [Por.] ♦ rum. răspândi ♦ etim. < stsl. распѫдити

raspunđă (ĭuo ma raspund, ĭel sa raspunđe)(gl. ref.) — odgovarati, odazivati se ∎ đi kînd o strîg đin vîru śuośi, ĭa sa faśe kî ĭe surdă, nu mi sa raspunđe — otkad je zove s vrha brda, ona se pravi da je gluva, i ne odaziva mi se ∎ (izr.) nuapća nu ći raspunđa la ńima, da ḑîua la-l ńikunoskut — noću se nemoj odazivati nikom, a danju nepoznatom [Por.] ♦ etim. < lat. respondere

raspuns (mn. raspunsurĭ) (i. s.) — odgovor ∎ raspuns greșît — pogrešan odgovor ∎ raspuns adîns — poseban odgovor ∎ raspuns învîrḑît — mutan, nejasan, smeten odgovor ∎ raspuns amînaćiuluĭ — okasneli odgovor [Por.] ♦ etim. < lat. responsum

rastău (mn. rastîaĭe) [akc. rastău] (i. s.) — palica, drveni ili metalni štap kojim se zatvara jaram prilikom prezanja grla ♦ var. rastîău ∎ rastău đimult a fuost fakut đin bît đi ļiemn — palica je nekada bila izrađena od drvenog štapa ∎ la źug ĭastă duauă rastîaĭe, la tuata parća kîći unu — na jarmu ima dve palice, sa svake strane po jedna [Por.] ♦ dij. var. răsťiu [Kmp.] ♦ rum. răsteu ♦ etim. < mađ. ereszto

rastuakă (mn. rastauăśe) (i. ž.) — (hidr.) rastoka, rastočje; rukavac ∎ rastuaka ĭe luok unđe apa kurgatuarĭe sa-nparće în doă — rastoka je mesto gde se tekuća voda račva u dva toka ∎ luok unđe ĭazu muori sa đisparće đi ogaš, sa kĭamă rastuakă — mesto gde se vodenični jaz odvaja od potoka, zove se rastoka ∎ (mag.) la rastuakă sa labdă momuaćiļi lu đeskînćik đi-ntorsură, kî sî sa đispartă trîmisaturļi đi uom kum sa đisparće rastuaka đi matka api, șă sî sa dukă rău pi apă — na rastoci se bacaju vradžbine protiv napratnice, da bi se bačene čini odvojile od čoveka kao što se rukavac odvaja od matice, i da zlo odu niz vodu [Por.] ♦ etim. < stsl. *rastokŭ

răsunăt (mn. răsunăće) [akc. răsunăt] (i. s.) — odjek, jeka, eho ∎ pokńi śe pokńi vrunđiva đeparće, da pănă la nuoĭ la śuakă veńi numa răsunătu — puče šta puče negde daleko, a do nas na brdu dođe samo odjek [Por.] ♦ rum. răsunăt ♦ etim. < lat. resonitus

raśi (ĭuo raśiesk, ĭel raśiașće) [akc. raśi] (gl. p. ref.) — ① (o temperaturi) hladiti, hladiti se; ohladiti, ohladiti se ∎ bĭarĭa măĭ ĭuta sa raśiașće la fîntînă ku apă rîaśe — piće se najbrže hladi na izvoru sa hladnom vodom ② (med.) prehladiti se ∎ nu sta guol în frig, kă raśieșć — nemoj stajati go na hladnoći, jer ćeš se prehladiti ③ (fig.) lenčariti ∎ nu lukră ńimika, numa raśiașće kuru, îmblînd înđal-învaļe — ne radi ništa, samo ’ladi dupe, šetajući gore-dole [Por.] ♦ rum. răci

raśială (mn. raśielurĭ) [akc. raśială] (i. ž.) — ① (tehn.) a. hladnoća ∎ s-a pus mare raśială, vrĭamĭe ĭe să faśem fuoku — nastupila je velika hladnoća, vreme je da naložimo vatru b. promaja ∎ înkiđeț ușa, kî traźe raśială đi afară — zatvorite vrata, jer vuče promaja spolja ② (med.) prehlada ∎ s-a pus raśiala pi ĭa, ș-akuma numa stranută — uhvatila je prehlada, pa sada samo kija ③ (izob.) (nutr.) jelo od hladnog kačamka ∎ raśiala ĭe un fĭeļ đi mînkare đi bătrîńață: zdrumiś koļiașa rîaśe-n apă kaldă, o sparź ș-o mĭastîś ku ļingura, puń sare șî oțăt, ș-o manînś — „rašiala” je vrsta starinskog jela: zdrobiš hladan kačamak u toplu vodu, razbiješ ga i promešaš kašikom, dodaš so i sirće, i jedeš [Por.] ♦ rum. răceală

raśiao (mn. raśiaļe) [akc. raśiao] (i. ž.) — račilo, mamac za rakove ∎ raśiao ĭe momĭală đe prins raśi — račilo je mamac za hvatanje rakova ∎ raśiao ĭe un bît lu kare-ĭ un kapatîĭ învăluit ku lîna, da-n ĭe sînt bagaće rîme; baź bîto-la în apă ku raś, ĭeĭ vin la rîme șî sa-nkîlśesk în lînă — račilo je štap čiji je jedan kraj uvijen u vunu, a u nju su stavljene gliste; nabiješ taj štap u vodu sa rakovima, oni dođu na gliste, i upetljaju se u vunu [Buf.] ♦ rum. răcilă ♦ etim. < srb. račilo

raśit (raśită) (mn. raśiț, raśiće) [akc. raśit] (prid.) — ① (tehn.) hladan; ohlađen ∎ fĭer raśit nu puoț să baț ku śokanu — hladno gvože ne možeš da kuješ ∎ ńima nu șćiĭe đi kînd muoșu ḑaśe în pat muort, raśit, înțîpeńit — niko ne zna od kada starac leži u krevetu mrtav, hladan, ukočen ② (med.) prehlađen ∎ nu ma duk la lukru, kî mis đi ĭer tare raśit — ne idem na posao jer sam od juče jako prehlađen [Por.] ♦ rum. răcit

ratuns (ratunsă) (mn. ratunș, ratunsă) [akc. ratuns] (prid.) — podšišan ∎ frumuos ĭe kînd vĭeḑ kî ĭe tuot ćińerișu ratuns șî pipćenat — lepo je kad vidiš da je sva omladina podšišana i očešljana [Por.] ♦ rum. rătund

ratunźe (ĭuo ratung, ĭel ratunźe) [akc. ratunźe] (gl. p. ref.) — podšišati ∎ umu sa ratunźe kînd numa skurtă păru, da no-l tunźe đi tuot — čovek se podšišuje samo kad skraćuje kosu, a ne šiša je sasvim [Por.] ♦ rum. rătunde

ravĭež (mn. ravĭežurĭ) [akc. ravĭež] (i. s.) — (pej.) (o dečjem penisu) đokica ∎ ravĭež ĭe nume blînd đi puļița kopiluluĭ — đokica je kulturan naziv za dečji kurčić ∎ pazîțî-va fećițîlor, kî la kopilașu nuostru ĭ-a krĭeskut ravĭežu — čuvajte se devojčice, jer je našem dečkiću porastao đokica ∎ ĭ-a skapat ravĭežu đin izmĭańe — ispao mu đokica iz gaća ♦ var. răvež [Por.] ♦ rum. rebej

razălbă (mn. razălbĭ) (i. ž.) — rezerva ∎ kîta grîu am sîmanat, da kîta am lasat în razălbă, đi samînță — malo žita smo posejali, malo smo ostavili u rezervi, za seme [Por.] ♦ etim. < fra. réserve

razbăl (mn. razbălurĭ) [akc. razbăl] (i. s.) — (izob.) rat, ustanak ∎ ńișći Rumîń a fuźit đin Arđal đi vrun razbăl ku Unguri — neki Vlasi izbeglo su iz Erdelja zbog nekog rata sa Mađarima [Por.] ♦ rum. răzbel ♦ etim. < lat. bellum

razbi (ĭuo razbĭesk, ĭel razbĭașće) [akc. razbi] (gl. p. ref.) — savladati, ovladati; probiti ∎ n-a mînkat ńimika triĭ-patru ḑîļe, kînd l-a razbit fuamĭa a veńit la mumî-sa ka mîța udă — nije jeo ništa tri-četiri dana, lad ga je savladala glad došao je majci kao pokisla mačka ∎ a pļekat înbrakat ușuor, ma pi drum s-a skimbat vramĭa, șî kînd la razbit źeru, s-a-ntuors la kasă ḑînḑaind — krenuo je lagano obučen, na putu se promenilo vreme, i kad ga je mraz savladao, vratio se kući cvokoćući ∎ l-a razbit vîntu pănă la uos — probio ga je vetar do kostiju [Por.] ♦ rum. răzbi ♦ etim. < slov. razbiti

razbik (mn. razbiś) [akc. razbik] (i. m.) — (tehn.) arbija ∎ razbik ĭe bît đi kuorn uskat ku kare s-a fakut țăvi đi suok đi razbuoĭ, a pokńit kopiĭi ku priskopala, da đimult ku ĭa s-a unplut pușćiļi ku prau — arbija je štap od suvog drena kojim se probijala cev od zove za razboj, kojim su deca pucala iz zovine pucaljke, a nekad su se njome puške nabijale barutom ∎ razbiku đi priskopală avut un umăruș kare nu ĭ-a dat să skîape îń țaua priskopĭeļi — pucaljkina arbija imala je jedan graničnik koji joj nije dao da upadne u cev pucaljke ♦ sin. verźauă [Por.] ♦ rum. răzbici

razbiśi (ĭuo razbiśesk, ĭel razbiśașće) [akc. razbiśi] — ① probušiti, prosvrdlati ∎ kînd îngăurĭ blana șă trĭeś ku sfrĭađiru pin ĭa, ḑîś k-aĭ razbiśito — kad bušiš dasku i prođeš svrdlom kroz nju, kažeš da si je probušio ∎ s-a rîs lumĭa đemult đi ńișći fĭaće marĭ kă tuaće a fuost razbiśiće în vramĭa đi mîritat — smejali se ljudi nekada nekim devojkama da su sve bile „probušene” u vreme udaje ② nabijati, puniti pušku ∎ la pușkă ku krĭamińe, țaua pușći s-a razbiśit ku razbiku — kod puške kremenjače puščana cev nabijala se arbijom [Por.] ♦ rum. răzbici

razbuna1 (ĭuo ma razbun, ĭel sa razbună) [akc. razbuna] (gl. p. ref.) — (o vremenu) razvedriti se ∎ trĭek nuviri, đi la apus sa razbună vrĭamĭa — prolaze oblaci, sa zapada se razvedrava vreme ∎ la nuoĭ s-a razbunat đemult — kod nas se razvedrilo odavno ♦ sin. sańin [Por.] ♦ rum. răzbuna

razbuna2 (ĭuo razbun, ĭel razbună) (gl. p. ref.) — (ret.) osvetiti se ∎ pe ađeturĭ đe bătrîńață, uomu are đirĭept sî sa razbună lu ăla kare ĭ-a fakut vrun rău mare, da la aĭ marĭ nu ļi sa pasă, or țîn parća ku ăla ś-a fakut rău — prema starim običajima, čovek ima pravo da se osveti onom ko mu je naneo neko veliko zlo, ako vlast za to ne mari, ili tome zločincu drži stranu [Por.] ♦ rum. răzbuna

razbuoĭ (mn. razbuaĭe) [akc. razbuoĭ] (i. s.) — (tehn.) razboj ① sprava za tkanje ∎ în razbuoĭ muĭerļi vrodată a țasut gata tuot śe-n kasă a trîbuit đi înbrîkamînt șî astrukamînt — u razboju su žene nekada tkale gotovo sve što je u kući trebalo za odevanje i pokrivanje ♦ sin. arźa [Por.] ♦ dij. sin. kaluoń (Laznica) [Hom.], (Stamnica)[Mlava] ② ram za potkivanje goveda ∎ razbuoĭu dă potkovit vaśiļi șî buoĭi l-ar fakut kovaśi în avļiĭe prîngă kovaśiĭe — razboj za potkivanje krava i volova pravili su kovači u dvorištu pored kovačnice (Kobilje) [Stig] ♦ dij. sin. raćkă (Tanda) [Por.] ♦ rum. război ♦ etim. < slov. razboj

razna [akc. razna] (pril.) — obaška, odelito, odvojeno ∎ a veńit ku nuoĭ la źuok, ama śuava s-a-nbufnat, șî tuata vrĭamĭa stă đi razna — došao je sa nama na igranku, ali se nešto nadurio i sve vreme stoji obaška ∎ în strungă, kapriļi trăbe să fiĭe đ-a razna, kă bat uoĭļi kînd ļi sa labîdă fîn — u toru, koze treba da budu obaška, jer biju ovce kad im se baca seno [Por.] ♦ rum. razna

razńi (ĭuo razńesk, ĭel razńașće) [akc. razńi] (gl. p. ref.) — odvojiti (se), razdvojiti (se), odeliti (se) ∎ s-a luvat la bataĭe întra tuoț, da ńima n-a kućeḑat să-ĭ razńaskă — tukli se pred svima, a niko nije smeo da ih razdvoji ∎ a veńit vrĭamĭa sî sa spargă baśiĭa, trîabe a razńi uoiļi đi tot nat să ĭa kîrdu luĭ — došlo je vreme da se rasturi bačija, treba odvojiti ovce da svako uzme svoje stado [Por.] ♦ rum. răzni

razńit (razńită) (mn. razńiț, razńiće) [akc. razńit] (prid.) — odvojen, odeljen ∎ s-a dus la munće, să mîńe uoĭļi, razńiće đin stîna a baśiĭi — otišao je u planinu, da dotera ovce, odvojene iz bačijske smeše ∎ stă trist în kuot, razńit đi tuoț — stoji tužan u ćošku, odvojen od svih [Por.] ♦ rum. răznit

raș (gl. pom.) — bih, bi ∎ ĭuo raș vrĭa kal kuminśuor, să ma dukă miriuor — ja bih hteo mirnog konja, da me nosi polagano (iz narodne pesme) [Mlava] ♦ dij. var. aș [Por.] ♦ rum. aș

răbiźală (mn. răbiźaļe) [akc. răbiźală] (i. ž.) — smrzavanje ∎ kînd ĭe ĭarna mare źer, răbiźala rîuluĭ ĭe măĭ ĭuta pista nuapće — kad je zimi veliki mraz, smrzavanje reke je najbrže preko noći [Por.] ♦ rum. rebegeală

răbiźi (ĭuo ma răbiźĭesk, ĭel sa răbiźĭașće) [akc. răbiźi] (gl. p. ref.) — smrznuti se ∎ atîta źer a fuost đi uomu s-a răbiźit păn’ la uos — toliki mraz je bio da se čovek smrznuo do kosti ♦ sin. îngeța [Por.] ♦ rum. rebegi ♦ etim. < mađ. rebegni

răbiźit (răbiźită) (mn. răbiźiț, răbiźiće) [akc. răbiźit] (prid.) — smrznut ∎ mult s-a nîkažît, ud șă răbiźit, să aprindă fuok în borđiĭu rîaśe, fara ļiamńe uskaće — mnogo se mučio, mokar i promrzo, da upali vatru u hladnoj sibarr, bez suvih drva ♦ sin. îngețat [Por.] ♦ rum. rebegit

rămîńa (ĭuo ramîn, ĭel ramîńe) [akc. rămîńa] (gl.) — ostati ∎ puaće ńima nu va rămîńa în saćiļi nuaștre, dakă sa va duśa tuoț în țărîļi strińe — možda niko neće ostati u našim selima, ako budu svi otišli u strane države ∎ (izr.) a ramas sîngur ka kuku — ostao je sam samcit ♦ sin. uđi [Por.] ♦ rum. rămânea ♦ etim. < lat. remanare

rămît (mn. rămîće) [akc. rămît] (i. s.) — (akust.) larma, galama; svađa ∎ đi đesńață s-auđe mare rămît la veśiń, ka kînd ĭară s-a luvat la gîlśao — od jutros se čuje velika larma kod komšija, kao da su opet započeli svađu ♦ sin. gîlśauă [Por.] ♦ rum. ramăt ♦ etim. < lat. frémitus

răstośi (ĭuo răstośiesk, ĭel răstośiașće) (gl.) — rastočiti, razdvojiti tok ∎ vuorba răstośi ĭe đispre apa kurgatuare, kînd matka iĭ sa-nparće în doă, ka kînd sa sapă ĭazu muori — reč rastočiti odnosi se na teluću vodu, kad njenu maticu razdelimo na dva dela, kao kad se kopa vodenični jaz ♦ sin. đisparțî [Por.] ♦ etim. < stsl. *rastočiti

răsturna (ĭuo rastuorn, ĭel rastuarnă) [akc. răsturna] (gl. p. ref.) — preturiti se, prevrtati ∎ prĭa a-nkarkat karu ku fîn, ma ćem kă-l va răsturna vrunđiva pănă aźunźe la kasă — pretovario je kola sa senom, bojim se da će ih negde preturiti dok stigne kući [Por.] ♦ rum. răsturna

răsturnat (răsturnată) (mn. răsturnaț, răsturnaće) [akc. răsturnat] (prid.) — preturen, prevrnut ∎ a răsturnat karu pļin đi duļeț pi o pođină, șî nu la măĭ skuos: stă ș-akuma akoluo răsturnat, ku ruoțîļi în sus — preturio je kola puna duleka na jednoj padini, i nije ih još izvadio: i sada stoje tamo prevrnuta, sa točkovima uvis [Por.] ♦ rum. răsturnat

răsufla (ĭuo rasuflu, ĭel rasuflă) (gl.) — (o vazduhu) ispuštati, izduvati ∎ fuaļiļi rasuflă, sigurat are gaură vrunđiva — meh ispušta, sigurno ima rupu negde ♦ var. rîsufla [Por.] ♦ etim. < (ĭa)ră+sufla

răsuk (mn. răsukurĭ) [akc. răsuk] (i. s.) — (tehn.) presuk, prevrtalo, vreteno za upredanje ∎ răsuk ĭe fus ku krļig la vîr, și ku o ruată đi ļiemn apruape đi vîr — presuk je vreteno sa kukom na vrhu i drvenim točkom pri vrhu ∎ ku răsuku s-a răsuśit firîļi, kînd a trăbuit sî s-a-npļećiaskă śuava măĭ gruos, kum ĭe đempiru đi ĭarnă — sa presukom su se upredale niti kada je trebalo isplesti nešto deblje, kao što je zimski džemper ♦ sin. rususuk ∎ în Tanda krļigu lu răsuk l-a kĭemat popik — u Tandi su kuku na vrhu presuka zvali „popik” [Por.] ♦ rum. răsuc

răsuna (ĭuo rasun, ĭel rasună) [akc. răsuna] (gl. p.) — odjekivati, odzvanjati ∎ a tunat într-o pĭeșćiră șî sa zbĭară ka magarĭu, să audă kum rasună pĭeșćira — ušao u jednu pećinu i dernja se kao magarac, da čuje kako pećina odjekuje ♦ sin. orna [Por.] ♦ rum. răsuna ♦ etim. < lat. resonare

răsuśi (ĭuo răsuśesk, ĭel răsuśașće) [akc. răsuśi] (gl. p. ref.) — upresti, ispresti od više niti jednu; sukati, obrtati, saviti ∎ muoșu șîađe la kamin, tutuńașće, șî kînd-șî-kînd, răsuśașće mustîațîļi — čiča sedi kraj kamina, puši, i kat-kad suče brkove ∎ baba răsuśașće doă fire, îndoĭașće, đin doă fire faśe unu — baba upreda dva konca, udvostručuje, od dva konca pravi jedan ∎ kînd ĭ-a tras o palmă, ĭel, saraku, đe triĭ uorĭ s-a răsuśit în luok — kad mu je opalio šamar, on se, siroma, tri puta okrenuo u mestu ∎ žîndarĭu l-a prins, ĭ-a răsuśit mîńiļi la șîaļe, șî ĭ-a pus fĭarîļi — žandar ga je uhvatio, savio mu ruke na leđa, i stavio mu lisice ♦ / ră + suśi < ĭară suśi ♦ up. suśi ♦ var. rîsuśi [Por.] ♦ rum. răsuci

răsuśit (răsuśită) (mn. răsuśiț, răsuśiće) [akc. răsuśit] (prid.) — upreden, uvijen, uvrnut, usukan ∎ s-a dus muoșu la babă ku mustîațîļi răsuśiće, ka kokuoșu ku kuada rîđikată — otišao čiča kod babe sa usukanim brkovima, kao petao sa dignutim repom ♦ up. suśit [Por.] ♦ rum. răsucit

rău1 (rîa) (mn. răĭ, rîaļe) [akc. rău] (prid.) — loš, zao, opasan ∎ uomo-la ĭe rău, da fiśuorî-su șî măĭ rău — taj čovek je loš, a brat mu je još lošiji ∎ turśi a fuost uamiń răĭ — Turci su bili zli ljudi ∎ drumu pista śuakă ĭe tare rău — put preko brda je jako loš ∎ are kîńe rău — ima opasnog psa ∎ rău traĭ avut ku uomu đintîń — loš život je imala sa prvim mužem ∎ rîa ursă avut — zlu sudbinu je imao ∎ (med.) buala rîa — zla boljka, padavica, epilepsija [Por.] ♦ rum. rău ♦ etim. < lat. reus

rău2 (mn. rîaļe) [akc. rău] (i. s.) — zlo, nesreća, zverstvo ∎ mare rău a dat pista ĭel — veliko zlo mu se desilo ∎ razbălu ĭe măĭ mare rău kare puaće să fiĭe pi lume — rat je najveće zlo koje može da bude na svetu ∎ bugari la nuoĭ a fakut mare rîaļe đi vrĭamĭa đi rato-l đin tîń — Bugari su kod nas učinili velika zverstva za vreme Prvog svetskog rata ♦ var. răotaće ♦ supr. bińe [Por.] ♦ rum. rău ♦ etim. < lat. reus

rășkituorĭ [akc. rășkituorĭ] (i. s.) ● v. rîșkituorĭ [Por.] ♦ rum. rășchitor

reklă (mn. rekļe) [akc. reklă] (i. ž.) — džemper ∎ rekla ĭeste țoala ku mîńeś kare să împļećeșće đin lînă, šî să poartă kând ĭe frig — džemper je odeća sa rukavima koja se plete od vune, i nosi se kad je hladno ∎ sînt doă feluri đe rekļe, una ĭe la bumbi şî să înkeptură înăinće, şî alta ĭe ku gură šî să îmbrakă pistă kap — ima dve vrste džempera, jedna sa dugmetima i zakopčava se spreda, a druga sa otvorom i navlači se preko glave [Pad.] ♦ rum. reclă ♦ etim. < nem. röcklein

rîapiđe [akc. rîapiđe] (pril.) — brzo, hitro, žurno ∎ ĭ-a spus sî mĭargă rîapiđe, da ĭel sa traźe ka śĭața — rekli su mu da ide brzo, a on se vuče kao magla ∎ unu mĭarźe rîapiđe, da altu șî măĭ rîapiđe đikît ĭel — jedan ide bzo, a drugi ide brže od njega ♦ sin. ĭuta [Por.] ♦ rum. repede ♦ etim. < lat. rapidus, rapide

rîaśe (mn. rîăś) [akc. rîaśe] (prid.) — ① (za temperaturu) hladan ∎ tună tuamnă, nuopțîļi sînt rîăś, nu sa măĭ puaće durmi afară — dođe jesen, noći su hladne, više se ne može spavati napolju ∎ apă rîaśe — hladna voda ∎ vrĭamĭa rîaśe — hladno vreme ∎ bĭare rîaśe — hladno piće ∎ mînkare rîaśe — hladno jelo ② (psih.) bezosećajan ∎ astîḑ lumĭa are ińimă rîaśe, la ńima nu-ĭ sa pasă đi ńima — danas ljudi imaju hladno srce, nikoga nije briga ni za koga ♦ supr. kald [Por.] ♦ rum. rece ♦ etim. < lat. recens

rîćeḑa (ĭuo raćeḑ, ĭel raćiaḑă) [akc. rîćeḑa] (gl. p.) — (tehn.) prerezati, obrezati, ravno iseći jednim potezom ∎ kînd sa ḑîśe kî śuava sa raćaḑă, sa ginđașće kî sa taĭe đintr-odată, ku taĭatură đirĭaptă — kad se kaže da se nešto prerezuje, misli se da se seče odjednom, ravnim rezom ∎ a trĭekut pin puomĭ, șî spuńe kă pruńi ar trabui rîćeḑat — prošao je kroz voćnjak, i kaže da bi šljive trebalo obrezati ♦ sin. taĭa, kurta [Por.] ♦ rum. reteza

rîgaĭală (mn. rîgaĭelurĭ) [akc. rîgaĭală] (i. ž.) — (med.) podrigivanje ∎ rîgaĭala dupa masă nuĭe ađet frumuos — podrigivanje za stolom nije lep običaj ♦ var. rîgîĭtură [Por.] ♦ rum. râgăială

rîgîi (ĭuo rîgîĭ, ĭel rîgîĭe) [akc. rîgîi](gl.) — (med.) podrigivati ∎ uomu rîgîĭe măĭ đes dupa vro mînkare, kare-ĭ înflă burtă — čovek podriguje najčešće posle nekog jela, koje mu nadima stomak [Por.] ♦ rum. râgăi

rîkabuș (mn. rîkabușă) [akc. rîkabuș] (i. s.) — klizalište; brazda; trag na nizbrdici iza nečega što se vuče po zemlji ∎ rîkabușu ĭe luok unđe kopiĭi ĭarna sa kară ku saĭna — klizalište je mesto gde se deca zimi sankaju ♦ ∎ rîkabuș ĭe dîră în pomînt kare ramîńe dupa śeva śe sa traźe pi pađină-n vaļe — „rikabuš” je brazda u zemlji koja ostaje iza nečega što se vuče nizbrdo ♦ var. rîpaguș (Tanda) ♦ sin. kîrauș [Por.] ♦ rum. răcăbuș

rîkai (ĭuo rîkîĭ, ĭel rîkîĭ) [akc. rîkai] (gl. p.) — (onom.) a. (o živini i pticama) čeprkati, kopkati, grepsti tlo da se što iskopa ∎ gaińiļi rîkîĭe ku gĭarîļi pin građină, maĭka kată rîme — kokoške čeprkaju kandžama po bašti, valjda traže gliste b. (o čoveku) površno kopati ∎ n-a putut altfĭeļ, numa s-a pus să rîkîĭe ku mîń-ļi guaļe pomîntarĭu đi pi lînga rîdaśină, șî kumva do skoasă buĭađa întrĭagă đin pomînt — nije mogao drugačije, nego je počeo da čeprka golim rukama zemljište oko korena, i nekako je uspeo da izvuče celu biljku iz zemlje ∎ nu ći plaćiașće să rîkîĭ ka pasîrĭa, numa să rađiś krampu ku tuota pućarĭa, șî să-l înțăpĭ în pomînt pănă-n dîržală — ne plaća te da čeprkaš ko ptica, nego da zamehneš krampom iz sve snage, i zabiješ ga u zemlju do držalja ♦ sin. rîmuĭa [Por.] ♦ rum. râcâi

rîkait (rîkaită) (mn. rîkaiț, rîkaiće) [akc. rîkait] (prid.) — (o zemljištu) iščeprkan, raščeprkan, razrovan čeprkanjem ∎ aratura ku samînțîșu đi tuot ĭe rîkait đi śuară — oranica sa semenjem sva mi je raščeprkana od vrana [Por.] ♦ rum. râcâit

rîkańală (mn. rîkańelurĭ) [akc. rîkańală] (i. ž.) — (onom.) kreketanje ∎ frumos ĭe să aĭ kasă lînga rîu, ama nuapća rîkańala bruoșćilor țîńe una-ntruuna, pă-ț vińe să noroḑășć — lepo je imati kuću kraj reke, ali noću žablje kreketanje traje neprekidno, pa ti dođe da poludiš [Por.]

rîkańel (mn. rîkańiĭ) [akc. rîkańel] (i. m.) — (bot.) kreketuša, šumska gatalinka (Hyla arborea) ∎ rîkańel ĭe o bruaskă mikă șî vĭarđe, kare traĭașće pi lînga baltă șî rîkańașće tota ḑîua — kreketuša je mala zelena žaba koja živi pored bare, i krekeće po ceo dan [Por.] ∎ rîkańelu sa suĭe pi ļamńe — kreketuša se penje na drveće (Plavna) [Pad.] ♦ rum. răcănel

rîkańi (ĭuo rîkańesk, ĭel rîkańașće) [akc. rîkańi] (gl.) — (onom.) kreketati ∎ bruoșćiļi rîkańesk tuota nuapća, nu sa puaće durmi đi iĭ — žabe krekeću cele noći, ne može se spavati od njih [Por.] ♦ rum. răcăni

rîkîĭtură (mn. rîkîĭturĭ) [akc. rîkîĭtură] (i. ž.) — (o zemljištu) čeprkanje, radnja čeprkanja ∎ nu șćim kum să ńi aparăm đi rîkîĭturi-ļi păsîrilor, kă ano-sta kad pi sîmanatură ka nuvăru — ne znamo kako da se zaštitimo od ptičjeg čeprkanja, jer ove godine padaju na posejanu njivu kao oblak ♦ var. rîkaĭală [Por.] ♦ rum. râcâitură

rîkńi (ĭuo rîkńiesk, ĭel rîkńiașće) (gl.) — ** ♦ etim. < stsl. рыкиѫти

rîkorĭală (mn. rîkorĭaļe) [akc. rîkorĭală] (i. ž.) — (o klimi) osveženje; zahlađenje ∎ kum s-a bagat suariļi dupa nuvîr, điluok sa sîmțît rîkorĭala — čim je sunce zašlo za oblak, odmah se osetilo osveženje ♦ up. rakuare [Por.] ♦ rum. răcoreală

rîmașît (rîmașîtă) (mn. rîmașîț, rîmașîće) [akc. rîmașît] (prid.) — proklet, jadan ∎ rîmașîto-la đi kopil, ĭară a fuźit đi la kasă — prokleto dete, opet je pobeglo od kuće [Por.] ♦ dij. var. romașît (Rašanac) [Mlava]

rîmă (mn. rîmĭe) [akc. rîmă] (i. ž.) — glista (Lumbricus terrestris) ∎ rîmiļi sa fak în pomînt apuos, da đin pomînt ĭasă dupa pluaĭe — gliste nastaju u vlažnoj zemlji, a iz zemlje izlaze posle kiše [Por.] ♦ rum. râmă

rîmuĭa (ĭuo rîmuĭ, ĭel rîmuĭe) [akc. rîmuĭa] (gl. p.) — riti ∎ puorśi rîmuĭe pomîntu, katînd rîdaśiń kare manînkă — svinje riju zemlju, tražeći korenje koje jedu ∎ đi sî nu rîmuĭe bașćaļiļi, la puorś sa puńe belśug în buot — da ne bi rile bašte, svinjama se stavlja brnjica na njušku [Por.] ♦ rum. râma ♦ etim. < lat. rimare

rînd (mn. rîndurĭ) [akc. rînd] (i. s.) — ① red, niz ∎ a batut klopîtu, șî tuoț șkolari a statut în rînd — lupalo je zvono i svi đaci su stali u red ∎ mĭarźe tuot pi rînd — ide sve po redu ∎ la urmă șî ĭel a doaźuns la rînd — na kraju je i on konačno došao na red ② sređenost, uređenost; sklad ∎ la iĭ în kasă nuĭe ńiś un rînd — u njihovoj kući nema nikakvog reda ∎ muĭarĭa fara rînd — neuredna žena ③ menstruacija ∎ a kîpatat rîndu muĭerĭesk, nuĭe înkarkată — dobila je menstruaciju, nije trudna ③ (u izr.) ovaj put, ovom prilikom ∎ đi rîndo-sta a skapat, đ-altadată nu — ovoga puta je utekao, drugi put neće ♦ sin. șuk [Por.] ♦ rum. rând ♦ etim. < slov. rędŭ

rîndaș (mn. rîndaș) [akc. rîndaș] (i. m.) — pomeljar, redaš ∎ rîndaș ĭe uom kare are rînd la muară, șî maśină kînd vińe rîndu luĭ — pomeljar je čovek koji ima udeo u vodenici, i melje kad dođe njegov red ∎ rîndaș are rînd la muară kă aźutat kînd ĭa s-a fakut, or a kumparat rîndu đi la alt rîndaș — pomeljar ima red na vodenici jer je pomagao pri njenoj izgradnji, ili je red kupio od drugog pomeljara [Por.] ♦ rum. rândaș

rîndui (ĭuo rînduĭ, ĭel rînduĭe) [akc. rîndui] (gl. p. ref.) — uređivati, sređivati; praviti red; raspoređivati; upravljati ∎ l-a pus să fiĭe fruntaș, ama ĭel n-a șćut să rînduĭe lumĭa, șî l-a skimbat — postavili ga za čelnika, ali on nije znao da upravlja ljudima, pa su ga smenili ∎ are mare lukru, trăbuĭe să rînduĭe kasa đi nuntă — ima veliki posao, treba da sređuje kuću za svadbu [Por.] ♦ rum. rândui

rînduit (rînduită) (mn. rînduiț, rînduiće) [akc. rînduit] (prid.) — uređen, sređen; doteran ∎ koļibiļi alu rumîń pi munće nu sînt rînduiće ka kășîļi đin sat — vlaške kolibe na planini nisu uređene kao kuće u selu ∎ tuată fata mare la visaļiĭe trăbe sî ĭasă rînduită frumuos — svaka devojka na veselje treba izađe lepo doterana ♦ sin. sîruit, rostît ♦ supr. ńirînduit [Por.] ♦ rum. rânduit

rînduĭală (mn. rînduĭelurĭ) [akc. rînduĭală] (i. ž.) — uređivanje, sređivanje, dovođenje u red ∎ rînduĭală ĭe kînd sa faśe rînd la śuava — uređivanje je kad se pravi red u nečemu ∎ tuot ĭe pîrasît, mare rînduĭală trăbe dakă va vrĭa sî sa-ntuarkă înapuoĭ — sve je zapušteno, veliko sređivanje treba ako budu želeli da se vrate ♦ sin. sîruĭală [Por.] ♦ rum. rânduială

rîndurikă (mn. rînduriśe) [akc. rîndurikă] (i. ž.) — (ornit.) lastavica (Hirundo rustica) ∎ rîndurika faśe kuĭb supt strĭeșîna kîășî — lastavica pravi gnezdo ispod kućne strehe [Por.] ♦ rum. rândunică ♦ etim. < lat. hirundinella

rînḑarĭ (mn. rînḑarĭ) [akc. rînḑarĭ] (i. m.) — (zast.) sirištar, jagnje ili jare određeno za klanje i vađenje sirišta ∎ rînḑarĭ s-a ḑîs la mńel, or ĭed, đin kare avut đi gînd, kînd ăl taĭe, sî skuată rînḑa, șî sî fakă kĭag đin ĭa — sirištar je bilo jagnje ili jare od koga su mislili, kad ga zakolju, da izvade sirište i naprave maju [Por.] ♦ rum. rânzar

rînḑă (mn. rînḑ) [akc. rînḑă] (i. ž.) — (anat.) ① (kod životinja) sirište, četvrti odeljak želuca kod preživara ∎ rînḑă đi la mńel, purśel, uaĭe or puork sa ĭa șî sa umpļe ku skorușă, karbuńe viu, sare, porîmbĭe, glogińe ńagre șî ku fańină đi kukuruḑ, șî ku ĭa sa înkĭagă lapćiļi — sirište od jagnjeta, praseta, ovce ili svinje uzima se i puni oskorušom, žarom, solju, trnjinom, glogom i kukuruznim brašnom, i time se siri mleko ∎ ĭastă lume kare la rînḑă sprimită đi-nkĭegat iĭ ḑîk rînḑuok — ima ljudi koji sirište spremno za sirenje mleka, zovu sirilo ② (kod ljudi) a. želudac (?) b. dvanaestopalačno crevo ∎ rînḑa la uom ĭe la burik, șî kînd sa skutură, rînḑa-ĭ fuźe șî muara sî sa dukă la babe s-o tragă la luok; đ-aĭa buală măĭ đes a pațît muĭeriļi — želudac kod čoveka je na pupku, i kad se čovek potrese, želudac se pomeri i čovek mora da ide kod baba da ga masažom vrate na mesto; od toga su najčešće patile žene ♦ (augm.) rînḑuok ♦ up. tîrban [Por.] ♦ rum. rânză

rînḑuok (mn. rînḑuoś) [akc. rînḑuok] (i. m.) — ① (augm.) uvećano ili natečeno sirište kod životinja preživara, ili želudac kod čoveka ∎ rînḑuok ĭe rînḑă mare, înflată, or bolnauă — „rndzok” je veliko sirište (želudac), natečeno ili bolesno ② (pej.) naduvenko, prgavko, ljutko ∎ la Trailă lumĭa-ĭ ḑîśe „Rînḑuok” kî ĭe-ntuot đe una umflat șî mîńiuos, da lumĭa krĭađe kî ĭe-n așa uamiń rînḑa bolnauă, înflată, șî đ-aĭa sînt iĭ așa fakuț — Traila zovemo „Rndzok” („Želudac”) zatošto je stalno naduven i ljutit, a svet veruje da je kod takvih ljudi „želudac” bolestan, naduvan, pa su zato oni takvi [Por.]

rînđi (ĭuo rînđesk, ĭel rînđașće) [akc. rînđi] (gl. p. ref.) — ređati, slagati redom ∎ sa rînđașće śeva kînd sa puńe-n rînd unu dupa altu, or unu pi altu — ređa se nešto kad se stavlja redom jedno za drugim, ili jedno na drugo ∎ ļamńiļi supt șupă nu sînt rînđiće kalumĭa — drva pod šupom nisu dobro složena [Por.] ♦ rum. rândi

rînkaś (mn.) [akc. rînkaś] (prid.) — (med.) jalovac, samo sa jednim testisom ∎ rînkaś ĭe bou or berbĭek ku un kuoĭ — jalovac je vo ili ovan samo sa jednim testisom [Por.] ♦ rum. râncaci ♦ etim. < lat. remicosus, ernios

rînkeḑa (ĭuo rînkeḑ, ĭel rînkĭaḑă) [akc. rînkeḑa](gl.) — (onom.) (za konja) njištati ∎ kalu șî ĭapa sînt žuavińe kare rînkĭaḑă — konj i kobila su životinje koje njište ∎ kalu rînkĭaḑă kînd ĭe tare zburdat — konj njišti kad je jako uzbudjen ∎ kalu fîrkuańe kîn ĭe spumîntat — konj frkće kad je uplašen [Por.] ♦ rum. râncheza ♦ etim. < lat. *rhonchizare

rînsă (mn. rînsă) [akc. rînsă] (i. ž.) — (bot.) resa, duguljasta, obično viseća cvast nekih biljaka, maca (lat. amentum) ∎ rînsa ĭe un fĭeļ đi fluare kare slubuađe nuku, salka, alunu or mastaku — resa je jedna vrsta cveta koji pušta orah, vrba, leska ili breza [Por.] ♦ rum. rânsă ♦ etim. < slov. rensa

rîńe (mn. rîńe) [akc. rîńe] (i. ž.) — (med.) šuga (Scabies) ∎ rîńe ĭe buală đi kare pi uom ăl manînkă pĭaļa — šuga je bolest od koje čoveka svrbi koža ∎ uomu ku rîńe sa skarpină ka naruodu, ama pĭaļa șî măĭ rău ăl manînkă — čovek sa šugom češe se ko lud, ali ga koža još više svrbi ♦ var. rîĭe ♦ up. rîp [Por.] ♦ rum. râie ♦ etim. < lat. aranea

rîńi (ĭuo rîńesk, ĭel rîńașće) [akc. rîńi] (gl. p.) — čistiti lopatom, vilom ili grabuljom ∎ kînd sa ḑîśe kî vrunu rîńașće, sa șćiĭe kî ĭel śeva lukră ku lopata or ku furka, kum ĭe kînd rîńașće kuośina, ștala or poćaka đi zapadă — kad se kaže da neko „rinjašće”, zna se da on nešto radi lopatom ili vilama, kao što je kad čisti svinjac, štalu ili sneg sa staze [Por.] ♦ rum. râni ♦ etim. < bug. rina

rîńuos (rîńuasă) (mn. rîńuoș, rîńuosă) [akc. rîńuos] (prid.) — (med.) šugav ∎ uomu ĭe rîńuos kînd are rîńe — čovek je šugav kad ima šugu [Por.] ♦ rum. râios

rîp (mn. rîpurĭ) (i. s.) — ① prljavština ∎ kopiĭi luor sînt pļiń đi rîp, parke traĭesk în borđiĭ — njihova deca su puna prljavštine, kao da žive u zemunici ② (med.) kraste ∎ n-a spalat rîpu đi pi pĭaļe pănă nu s-a fakut zgaĭbe — nije prao prljavštinu sa kože dok se nisu stvorile kraste ♦ up. rîńe [Por.] ♦ rum. râp

rîpaguș (mn. rîpagușă) [akc. rîpaguș] (i. s.) — (o reljefu) ** ♦ rum. răpăguș

rîpă (mn. rîpe) [akc. rîpă] (i. ž.) — (geog.) strmen, jako nagnut deo terena ∎ rîpă ĭe stîrmină mare pi pomînt — strmen je velika strmina na terenu ∎ moșîĭa mĭa ĭe numa ńișći rîpe guaļe — moje imanje je samo golo strmenje ♦ sin. stîrmină, pađină, tîvaļiș, nîvaļiș, kuastă [Por.] ♦ rum. râpă ♦ etim. < lat. ripa

rîpeḑî (ĭuo ma rapĭed, ĭel sa rapĭađe) [akc. rîpeḑî] (gl. ref.) — požuriti ∎ s-a rugat đi mińe sî ma rapĭed pănă la ĭel, șî ĭuo m-am rîpeḑît kît guod am putut — zamolio me je da požurim do njega, i ja sam požurio koliko god sam mogao ♦ sin. grabi [Por.] ♦ rum. repezi

rîpeḑînă (mn. rîpeḑîń) [akc. rîpeḑînă] (i. ž.) — brzak, ubrzan tok reke ∎ la rîpeḑîń ĭe apa skundă — na brzacima je voda plitka ∎ la rîpeḑînă trĭeś rîu kînd ĭe apa mikă — kod brzaka pređeš reku kad je vodostaj nizak ∎ la rîpeḑînă s-a prins pĭeșći ku ļasa — na brzaku se hvatala riba pomoću lesa [Por.] ♦ rum. repezină

rîpit (rîpită) (mn. rîpiț, rîpiće) [akc. rîpit] (prid.) — nedozreo; nedorastao; nedopečen ∎ kopilo a ramas rîpit — dete je ostalo nedoraslo ∎ pîńa rîpită — nedopečeni hleb ♦ sin. ńikreskut, ńikuopt, ńidokuopt [Por.] ♦ rum. răpit

rîpśugă (mn. rîpśuź) (i. ž.) — prljavko, aljkavko ∎ rîpśugă ĭe insă pļină đi rîp — prljavko je osoba puna prljavštine ♦ var. rîpśuagă [Por.]

rîpśuń [akc. rîpśuń] (i. m.) — (kal.) (izob.) novembar ∎ rîpśuń ĭe numiļi a duoĭļa pi kîļindarĭu al babĭesk đi lună numită ĭar đi babe „marćiń”, da kare pi kîļindarĭu popĭesk sa kĭamă „novembar” — „ripčunj” je drugo ime po bapskom kalendaru za mesec koji je opet od baba nazvan „marćinj”, a koji se po popovskom kalendaru zove „novembar” ♦ sin. marćiń [Por.] ♦ rum. răpciune ♦ etim. < lat. raptionem

rîpuos (rîpuasă) (mn. rîpuoș, rîpuasă) [akc. rîpuos] (prid.) — ① prljav ∎ a dubarît đi la uoĭ đin munće tuot rîpuos — sišao je od ovaca sa planine sav prljav ② (med.) krastav ∎ pĭaļa luĭ ĭe tuată ripuasă kî mult s-a skîrpinat đi rîńe — njegova koža je sva krastava jer se mnogho češao zbog šuge ♦ up. rîńuos ③ (geog.) urvinast ∎ stramuoșu a kuprins moșîĭe rîpuasă, numa rîpă guală l-înga rîpă — predak je zauzeo urvinasto zemljište, samo gola urvina do urvine [Por.] ♦ rum. râpos

rîs (mn. rîsurĭ) [akc. rîs] (i. s.) — smeh ∎ kînd ma vaḑu, iĭ i skapă rîsu — kad me je videla, ote joj se osmeh ∎ (u izr.) đi rîs — smešan ∎ ĭel puvestîașće, da lumĭa muare đi rîs — on priča, a ljudi umiru od smeha ∎ (izr.) Iĭ vĭeḑ rîsu! — Biće ismejan! (Pući će bruka, i svi će mu se smejati.) [Por.] ♦ rum. râs ♦ etim. < lat. risus

rîs2 (mn. rîș) (i. m.) — ris (Lynx lynx) ∎ rîsu ĭe žuavină sîrbaćikă, śeva măĭ mare dă kît mîțu — ris je divlja životinja, nešto veća od mačke ∎ rîsu traĭașće numa unđe ĭe padurĭa kurată — ris živi samo tamo gde je priroda čista [Bran.] ♦ rum. râs ♦ etim. < slov. rys

rîsari1 (ĭuo rasîăr, ĭel rasîare) (gl. p.) — (bot.) nicati ∎ tuota buĭađa rasîare đin samînță — svaka biljka niče iz semena ∎ (izr.) aĭ pruoșć nu sa samînă, iĭ rasăr sîngurĭ — budale se ne seju, one niču same [Por.] ♦ rum. răsări ♦ etim. < lat. *resalire

rîsari2 (ĭuo rasîăr, ĭel rasîare) (gl.) — (o nebeskim telima) svitati; rađati se ∎ kînd Suariļi rasîare, atunśa sa faśe ḑîua — kad se Sunce rađa, tada sviće dan [Por.]

rîsarit (mn. rîsariturĭ) (i. ž.) — ① (astr.) svitanje, svanuće, osvit ∎ uoĭļi sa mînă la paskut în rîsarit đi suare — ovce se teraju na pašu u osvit sunca ② (strana sveta) istok ∎ sa dus kîtra rîsarit — otišao je na istok ∎ (rel.) kînd la pomană sa śiare mărturiĭa, ći-ntuorś kîtra rîsarit, faś kruśe șă spuń rugamîntu — kad se na pomani zatraži marturija (svedočenje), okreneš se prema istoku, prekrstiš se i izgovoriš molitvu ∎ saćanu lukră đi la rîsaruit pănă la zovărńit — seljak radi od svanuća od sumraka [Por.] ♦ rum. răsărit

rîsarit2 (mn. rîsariturĭ) (i. ž.) — istok ∎ Suarļi, ši kînd ĭe lumĭă șî pomîntu, ĭasă đi la rîsarit — Sunce, otkad je sveta i veka, izlazi na istoku ♦ sin. la vaļe ♦ supr. zovîrńit [Por.]

rîsfațat (rîsfațată) (mn. rîsfațaț, rîsfațaće) [akc. rîsfațat] (prid.) — nasmejan, sa osmehom na licu; vedar; bistrouman ∎ ńepuotu mĭu ĭe kopil rîsfațat, samînă la dĭedî-su — unuk mi je vedro dete, liči na dedu [Por.] ♦ rum. răsfăţat

rîskańa (ĭuo rîskańeḑ, ĭel rîskańiaḑă) [akc. rîskańa] (gl. p. ref.) — raskrečiti se, raširiti noge ∎ ku drag rîskańaḑă piśuariļi la tuot nat — rado svakom širi noge ♦ var. rîskana, rîskrîkana [Por.] ♦ rum. răscrăcăna

rîskańat (rîskańată) (mn. rîskańaț, rîskańaće) [akc. rîskańat] (prid.) — a. (za položaj nogu) raskrečen, raširenih nogu ∎ fată, nu șađa rîskańată, kî țî sa vĭađe rușîńa — curo, ne sedi raskrečena, jer ti se vidi sramota b. (za izgled nogu) krivonog, koji ima „o” noge ∎ kînd înbătrîńim, tuoț o sî fim rîskańaț — kad ostarimo, svi ćemo biti krivonogi ∎ var. rîskanat [Por.] ♦ rum. răscrăcănat

rîșkiĭa (ĭuo rîșkiĭ, ĭel rîșkiĭe) [akc. rîșkiĭa] (gl. p. ref.) — ① namotavati pređu na motovilo ∎ sa rîșkiĭe tuorsu đi pi fus or đi pi gĭem pi rîșkituorĭ, đi sî sa fakă moutke — namotava se rpeđa sa vretena ili klubeta na motovilo, da bi se napravila kanura ② (onom.) škripati ∎ iĭ rîșkiĭe opinśiļi pănă mĭarźe pi drum, kă đi ļiańe nu rađikă piśuariļi, numa ļi traźe pi pomînt — škripe mu opanke dok hoda drumom, jer od lenjosti ne diže noge, nego ih vuče po zemlji ∎ rîșkiĭe ku ļingura pi ćipsîĭe, o kurîță đi kańală kare sa prins pi fund — škripi kašikom po tepsiji, čisti je od masnoće koja se uhvatila na dnu (Tanda) ♦ var. rășkiĭa [Por.] ♦ rum. rășchia ♦ etim. < ? lat. *rasclare; *resticŭlāre; *re-ex-clāvātōrium

rîtosî (ĭuo ma rîtosăsk, ĭel sa rîtosașće) (gl. ref.) — otarasiti se, ratosiljati se ∎ dakă-l laş sî ţî sa suĭe-n kap, nu ći măĭ rîtosăşć đi ĭel ńiśkînd — ako ga pustiš da ti se popne na glavu, nećeš ga se otarasiti nikad [Por.] ♦ etim. < srb. otarasiti se

rîu (mn. rîurĭ) [akc. rîu] (i. s.) — ① (vodotok) reka ∎ rîu ĭe apă mare kurgatuarĭe kare mĭarźe pi vaļe, adunînd ogașăļi śe sa skurg đi pi śuoś șî đi pi munț — reka je veći vodotok koji teče dolinom, skupljajući potoke što se slivaju sa brda i sa planina ∎ rîu sakă numa kînd ĭe sîaśită mare, șî aĭa numa akolo unđe ĭe apa măĭ skundă — reka presuši samo kad je velika suša, i to samo tamo gde je voda najplića ② (ukras na haljetku) prugasti vez ∎ kimĭeșîļi șî omeńeșć șî muĭerĭeșć, a fuost înpuĭaće ku rîurĭ — košulje i muške i ženske bile su ukrašene prugastim vezom ♦ (demin.) rîuļeț ♦ up. ogaș, parău [Por.] ♦ rum. râu ♦ etim. < lat. rivus

rîuļaće [akc. rîuļaće] (i. s.) ● v. rîuļeț [Por.]

rîuļeț (mn. rîuļețurĭ) [akc. rîuļeț] (i. s.) — (demin.) rečica, mala reka ∎ rîuļeț ĭe apă kurgatuare kare ĭe măĭ skurtă đikît rîu, da ku apă măĭ multă đikît ogașu — rečica je tekuća voda kraća od reke, a sa više vode od potoka ♦ var. rîuļaće ♦ / < rîu + -ļeț [Por.] ♦ rum. râuleţ

rîvalvĭerĭ (mn. rîvalvĭerĭe) (i. s.) — (oružje) *revolver* ∎

rîză (mn. rîz) [akc. rîză] (i. ž.) — (o tkanini) krpče, dronjak; rita ∎ rîză ĭe un parśel đi kîrpă, tuot rupt — krpče je parče tkanine, sav pocepan ∎ śe guod sî sa lukre ku rîza, dupa śe ĭe lukru gata, ĭa măĭ đes sa labîdă — šta god da se radi sa krpčetom, kad se posao svrši, krpče se baca [Por.] ♦ rum. râză ♦ etim. < slov. riza

rîșkituorĭ (mn. rîșkituare) [akc. rîșkituorĭ] (i. s.) — (tehn.) rašak, motovilo ∎ rîșkituorĭu ĭe un bît lungaćik, ku źamînă la un kîpatîń, da ku o blanuța kare o kĭamă „kuarńiļi”, la alalt — rašak je jedan poduži štap, sa rakljom na jednom kraju, i daščicom koja se zove „rogovi”, na drugom ∎ la rîșkituorĭol mare s-a șćut masura: a fuost ḑîaśe pălmĭ đi lung — za veliki rašak znala se mera: bio je deset dlanova dugačak ∎ pi rîșkituorĭ sa rîșkiĭe muotkiļi đi țasut la razbuoĭ — na rašku se namotavaju kanure za tkanje na razboju ♦ var. rășkituorĭ ♦ up. frîmbĭe, muotkă [Por.] ♦ rum. rășchitor

rîșńiță (mn. rîșńiț) [akc. rîșńiță] (i. ž.) — (tehn.) žrvanj ∎ pănă nu s-a fakut muorĭ la apă, tota kasa avut rîșńită, ku kare s-a mîśinat mîrunțîșu — dok se nisu pojavile vodenice, svaka kuća je imala žrvanj kojim su se mlele žitarice ∎ rîșńița s-a-nvîrćit ku mîna — žrvanj se okretao rukom [Por.] ♦ rum. râșniță ♦ etim. < bug. răšnica

rođi (ĭuo rođesk, ĭel rođiașće) [akc. rođi] (gl.) — (o polju) roditi, dati bogat plod ∎ kîmpu a rođit ka ńiśkînd pănă akuma — polje je rodilo kao nikad do sada [Por.] ♦ rum. rodi ♦ etim. < slov. roditi

rođituorĭ (rođituare) (mn. rođituorĭ, rođituare) [akc. rođituorĭ] (prid.) — plodan, rodan, izobilan ∎ sa vĭađe kă anu-sta o să fiĭe rođituorĭ — vidi se da će ova godina biri rodna ∎ luok pi lînga rîu ĭe tare rođituorĭ — njiva pore reke je jako plodna [Por.] ♦ rum. roditor

rofit (rofită) (mn. rofiț, rofiće) [akc. rofit] (prid.) — (nutr.) rovit, nedopečen, nedokuvan ∎ ḑamă rofită — nedokuvana čorba ∎ uou rofit — rovito jaje ♦ sin. ńidokuopt, ńidofript [Por.] ♦ rum. rofit

roĭbă (mn. roĭbe) [akc. roĭbă] (i. ž.) — (bot.) broć (Rubia tinctorum) ∎ roĭbă ĭe buĭađe ku kare s-a fîrbuit uauļi la Pașć — broć je biljka kojom su se farbala jaja za Uskrs ∎ uauļi la Pașć s-a fîrbuit ku rîdaśina roĭbi kare s-a fĭert în apă, în kare s-a pus șă kîta ćipsă, sî sa ļipĭaskă farba măĭ bun đi uoj — jaja su se na Uskrs farbala korenom broća koji se kuvao u vodi, u koju se stavljalo i malo i stipse da bi se boja bolje lepila za jaje ∎ đin roĭbă fĭartă s-a kîpatat farbă rîgovană — iz broća se dobijala boja jorgovana [GPek] ♦ dij. var. ruoĭbă [Por.] ♦ rum. roibă ♦ etim. < lat. robia

romańiță (mn. romańiț) [akc. romańiță] (i. ž.) — (bot.) kamilica (Matricaria chamomilla) ∎ đin romańiță sa fĭarbe ćiaĭ ku kare sa spală muĭeriļi, sa dă la kopiĭi aĭ miś kare sînt ļigăĭ đi mînkarĭe, șî sa bĭa așa, đi sînataća întrĭagă — od romanice se kuva čaj kojim se ispiraju žene, daje se deci koja su ljigava za hranu, i pije se onako, za opšte zdravlje [Por.] ♦ rum. romaniţă

ronț [akc. ronț] (i. s.) ● v. ruonț [Por.] ♦ rum. ronț

ronțai (ĭuo ronțîĭ, ĭel ronțîĭe) [akc. ronțai] (gl.) — hrskati ∎ ĭastă un fĭeļ đi kolaś kare nu kă sînt dulś, numa kînd iĭ baź în gură iĭ ruonțîĭe șî sa topĭesk — ima jedna vrsta kolača koji ne samo da su slatki, nego kad ih staviš u usta, oni hrskaju i tope se [Por.] ♦ rum. ronțăi

ronțuos (ronțuasă) (mn. ronțuoș, ronțuasă) [akc. ronțuos] (prid.) — (ret.) hrskav ∎ kolaś dulś șî ronțuoș — kolači slatki i hrskavi [Por.]

ropan (mn. ropań) [akc. ropan] (i. m.) — (bot.) podbel veliki, repuh, repuv (Tussilago farfara) ∎ ropanu krĭașće pi lînga apă; are frunḑă kare sîpatuori đemult a pus în kap în luok đi pîlariĭe, kînd a fuost žîăgĭ mare — podbel raste pored vode; ima veliki list koji su kopači nekada stavljali na glavu umesto šešira, kada je bila velika žega ∎ đin duda ropanuluĭ kopiĭi vrodată a fakut fluir — od podbelove cevke deca su nekada pravila frulu [Por.] ♦ rum. ropan

ropańiș (mn. ropańișurĭ) [akc. ropańiș] (i. s.) — (bot.) podbelište, mesto obraslo velikim podbelom ∎ nu măĭ sa mĭarźe pi lînga rîu đi ropańiș — ne može se više ići pored reke od podbelišta [Por.]

roskoćin (uzv.) — roskoćin, uzvik u kolu ∎ (folk.) prinș đi dupa kap în uară, baĭețî kîta măĭ vĭasîļ đikît aĭlalț, a zberat: „Rosko-rosko-roskoćin! Să bĭem vin, să ńi visaļim!" — zagrljeni u kolu, momci malo veseliji od ostalih, vikali su: „Rosko-rosko-roskoćin! Pijmo vino, da se veselimo! [Por.]

rostî (ĭuo rostăsk, ĭel rostîașće) [akc. rostî] (gl. p.) — urediti, srediti ∎ a lasato mumî-sa să rostîaskă kasa, kă vin guoșći, da ĭa s-a dus în proîmblare — ostavila je majka da sređuje kući, jer dolaze gosti, a ona je otišla u šetnju ∎ kasa rostîtă ĭe fața muĭeri — sređena kuća je lice žene [Por.] ♦ rum. rosti

rostîĭe (mn. rostîĭ) [akc. rostîĭe] (i. ž.) — sređivanje, spremanje ∎ nuĭe muĭare kuĭ nu-ĭ kađe grĭeu kînd vińe ḑîua đi rostîĭa kășî a mare — nema žene kojoj ne pada teško kad dođe dan za veliko sređivanje kuće [Por.] ♦ rum. rostire

rostît (rostîtă) (mn. rostîț, rostîće) [akc. rostît] (prid.) — uređen, sređen ∎ ļ-a lasat kasa rostîtă, da kînd sa-ntuors: ka kînd a dat buamba î-ńa — ostavila je kuću sređenu, a kad se vratila: kao da je bomba udarila u nju [Por.] ♦ rum. rostit

rotat (rotată) (mn. rotaț, rotaće) [akc. rotat] (prid.) — okrugao; kuglast ∎ fakut rotat, samînă la ruată or la śerk — okrugao, liči na točak ili obruč ∎ ńișći ļamńe au kroșńe rotată — neko drveće ima kuglastu krošnju ∎ păr rotat — kuglasta kruška [Por.] ♦ rum. rotat ♦ etim. < lat. rotatus

rozăv (rozăvă) (mn. rozăvĭ, rozăve) [akc. rozăv] (prid.) — (color) (ret.) roze, ružičast ∎ miĭe îm plaśe vin rozăv — meni se sviđa roze vino ♦ var. rozaćik [GPek]

roșkaćik (roșkaćikă) (mn. roșkaćiś, roșkaćiśe) [akc. roșkaćik] (prid.) — (color) crvenkast, rumen ∎ uom tare mîńiuos ĭe roșkaćik la firĭe — jako ljutit čovek je crvenkast u licu ∎ roșkaćikă ĭe farba ruoșîĭe đeșkisă — rumena boja je svetlocrvena [Por.] ♦ rum. roșcatic

ruabă1 (mn. ruabe) [akc. ruabă] (i. ž.) — (tehn.) kolica ∎ ruabă ĭe karuț đi ļemn ku o ruată mikă đinainće, ku kotur mik la mižluok, șî ku doĭ kraś la urmă, kare iĭ țîń in mîń kînd trăbe să-npinź ruaba — drvena kolica su kolica sa jednim točkom spreda, sa malim sandukom na sredini, i sa dve drške pozadi, koje držiš rukama kada guraš kolica ∎ ku ruaba a dus ĭarbă đi puorś, a karat tuor pi luok, ș-a dus alt tovar kare a fuost grĭeu đi dus în șîaļe — kolicima se vozila trava za svinje, razvozilo se đubre po njivi, i vozio se drugi teret koji je bio težak da se nosi na leđima ♦ sin. (inov.) karuță [GPek] ∎ ruaba đi ļiemn a fuost grĭa șî ĭa, da șî lukru kare s-a lukrat ku ĭa, kă ruata ĭ-a fuost pusă đipartat înainće, șî tuota greotaća a kaḑut pi pućarĭa uomuluĭ — drvena kolica bila su sama teška, kao i posao koji se sa njima radio, jer je točak bio stavljen daleko napred, pa je sav teret padao na snagu čoveka (Rudna Glava) ♦ var. roabă [Por.] ♦ rum. roabă

ruabă2 (mn. ruabe) [akc. ruabă] (i. ž.) — robinja, ženska osoba lišena slobode ∎ mulće fĭaće đi vrĭamĭa turkuluĭ n-a sufarat să fiĭe ruabe la turś, ș-a fakut storăńe sîngure — mnoge devojke u tursko vreme nisu podnosile da budu turske robinje, pa su se same ubijale [Por.] ♦ rum. roabă

ruata muori [akc. ruata muori] (sint.) — (tehn.) vodenični točak; kolo ∎ ruata muori ĭe ka ruata đi kar, numa śe în luok đi șpiță, are ăripĭ fakuće ka ļingura, șî-nțapaće în kîpațînă pin kare trĭaśe fusu muori — vodenični točak je sličan kolskom točku, samo što umesto paoka ima krilca u obliku kašike, uglavljene u glavčinu, kroz koju prolazi vodenično vreteno ∎ ruata muori ĭe întarită ku śerk, kare țîńe ăripiļi strînsă în kîpațînă — vodenični točak je ojačan obručem, koji drži krilca čvrsto na glavčini ∎ în ruata muori baće vîžuoĭu api đin butuoń, șî-nvîrćașće fusu muori, kare întuarśe pĭatră đi sus, śe maśină — u vodenični točak bije mlaz vode iz badnja, i okreće vreteno koje vrti gornji kamen što melje ∎ nuĭe tuot una în śe parće sa-nvîrćașće ruata muori, la muară lu kare pĭatra sa-nvîrćașće în stînga, vin vrăžîtuoriļi șî ĭau apă đi-ntorsură — nije svejedno na koju stranu se okreće vitlo, na vodenicu čiji se kamen obrće u levo, dolaze vračare i uzimaju vodu za vraćanje čini ∎ la mulće muorĭ în vrĭamĭa đi Tita ruata s-a fakut đi fĭer — na mnogim vodnicama u vreme Tita vodenično kolo je izrađeno od gvožda [Por.] ♦ rum. roata morii

ruată1 (mn. ruoț) [akc. ruată] (i. ž.) — (tehn.) točak ∎ ruata ĭe un śerk totîrlat pus pi uosîĭe, kare sa-nvîrćașće șî mĭarźe înainće-napuoĭ — točak je okrugao obruč nasađen na osovinu, koji se okreće i ide napred-nazad ∎ karu đi buoĭ are patru ruoț, aļi đinainće sînt măĭ miś, da aļi đinapuoĭ sînt măĭ marĭ — volovska kola imaju četiri točka, prednji su manji, a zadnji veći ∎ ruata đi kar are șînă, naplaț, spiță, kîpațînă șî buśauă — kolski točku ima šinu, naplatak, paok, glavčinu i naglavak ∎ ruata muori — vodenični točak ∎ ruată đi karat — bicikl [Por.] ♦ rum. roată ♦ etim. < lat. rota

ruată2 (mn. ruоț) [akc. ruată] (i. ž.) — (tehn.) bicikl ∎ ruată la nuoĭ în sat măĭ întîń s-a vaḑut đi vrĭamĭa đi rat, a karato voĭńiśi ńemțășć — bicikl se kod nas u selu prvi put video za vreme rata, vozili su ga nemački vojniți ∎ đin aĭnuoștri, ruoț a kumparat măĭ întîń lukratuori kare a drumait la Măĭdan la lukru — od naših, prve bicikle su kupovali radnici koji su putovali u Majdanpek na posao [Por.]

rudă1 (mn. ruđe ?) [akc. rudă] (i. ž.) — (zast.) ① (za srodstvo) rod, rođak; srodnik, srodstvo; loza ∎ rudă apruape — blizak rod; blisko srodstvo ∎ rudă đeparće — dalek rod ∎ đin iĭ nu ma ĭastă ńima, ļi s-a stîns ruda — od njih više nema nikog, loza im se ugasila ② (za malu količinu ili nestašicu) nimalo, ni trunke; ničega, nikoga i sl. ∎ murim đi fuame, nuĭe rudă đi fańină în sak — umrećemo od gladi, nema ni trunke brašna u džaku ∎ nu măĭ gasășć rudă đi uom pin saće, s-a pîrasît tuaće — ne možeš naći živoga čoveka po selima, opustela su sva ∎ nuĭe rudă đi ban în lume, mare ńistoțală șî sîraśiĭe — (fig.) ljudi nemaju ni žutu banku (prebijenu paru i sl.), velika nestašica i siromaštvo ♦ up. ńam, fîmeļiĭe [Por.] ♦ rum. rudă ♦ etim. < slov. rod

rudă2 (mn. ruđe) [akc. rudă] (i. ž.) — (tehn) ruda na kolima ∎ ruda ĭe ļegatura întra źug, șî întra driko-l đinainće la kar đi viće — ruda je veza između jarma i prednjeg trapa zaprežnih kola ♦ sin. proțap, tînžală [Por.] ♦ rum. rudă ♦ etim. < srb. ruda

ruđi (ĭuo ma ruđesk, ĭel sa ruđiașće) [akc. ruđi] (gl. p. ref.) — oroditi se ∎ kînd sî va ruđi Lapadatuońi ku Trailuońi, înpraună avuțîĭa kî au kîće unu — kad se orode Lapadatovići i Trailovići, sastaviće imanje, jer imaju jedince [Crn.] ♦ dij. sin. ńemui [Por.] ♦ rum. rudi

ruđină (mn. ruđiń) (i. ž.) — (geog.) rudina, utrina ∎ ruđină ĭe golăĭe, fara padure, ku pomînt rău đi bukaće, dakă ĭastă ĭarbă, bun ĭe đi paskut vićiļi — rudina je golet, bez rastinja, sa zemljioštem nepogodnim za obradu, ako ima trave, dobro je ispašu stoke [Por.] ♦ etim. < bug. рудина < stsl. родина

rug (mn. ruź) [akc. rug] (i. m.) — (bot.) trn (Rubus) ∎ rug ĭe o buĭađe tare spinuasă — trn je jako bodljikava biljka ∎ rug dă buabe kare sa kĭamă mură — trn daje plod koji se zove kupina ♦ sin. spińe [Por.] ♦ rum. rug ♦ etim. < lat. rubus

rugožînă (mn. rugožîn) [akc. rugožînă] (i. ž.) — rogozina, prostirka od upletenog rogoza ∎ rugožîna s-amplećit đin papura lată — rogozina se plela od širokolisnog rogoza ∎ pi rugožînă s-a durmit în borđiĭ, da kînd lumĭa a fakut koļibĭ șî paturĭ, pi rugožîń a durmit kopiĭi — na rogozini se spavalo u burdeljima, a kada su ljudi napravili kolibe i krevete, na rogozinama su spavala deca ∎ rugožîna nu s-a pus pi pomîntol guol, numa supt ĭa s-a pus giž — rogozina se nije prostirala na goloj zemlji, nego se ispod nje stavljala šaša ♦ var. rogožînă [Por.] ♦ rum. rogojină ♦ etim. < bug. rogozina

rugoșală (mn. rugoșăļe) [akc. rugoșală] (i. ž.) — (med.) promuklost ∎ s-a pus pi ĭel o rugoșală grĭa, abĭa vorbĭașće — uhvatila je teška promuklost, jedva govori [Por.] ♦ rum. răgușeală

rugoșî (ĭuo rugoșăsk, ĭel rugoșașće) [akc. rugoșî] (gl.) — (med.) promuknuti ∎ uomu rugoșașće kînd raśașće gîtu șă-ĭ sa skimbă glasu — čovek promukne kad prehladi grlo pa mu se promeni glas [Por.] ♦ dij. var. răgușî (Valakonje) [Crn.] ♦ rum. răguși

rugoșît (rugoșîtă) (mn. rugoșîț, rugoșîće) [akc. rugoșît] (prid.) — (med.) promukao ∎ a treĭ-ļa ḑîvă sînt rugoșît, kă la bîlś am bĭeut pivă rîaśe — treći dan sam promukao, jer sam na vašaru pio hladno pivo [Stig] ♦ rum. răgușit

ruguma (ĭuo rugum, ĭel rugumă) [akc. ruguma] (gl.) — preživati ∎ vićiļi rugumă, da uomu mĭastîkă — stoka preživa, a čovek žvaće [Por.] ♦ rum. ruguma ♦ etim. < lat. rumigare

ruob (mn. ruobĭ) [akc. ruob] (i. m.) — rob, muškarac lišen slobode ∎ ń-a mînat să lukrăm ka pi ruobĭ — terali su nas da radimo kao robovi ♦ up. ruabă2, robiĭe [Por.] ♦ rum. rob ♦ etim. < slov. robŭ

ruod1 (mn. ruodurĭ) [akc. ruod] (i. s.) — rod, plod, prihod; berićet ∎ ano-sta ruodu a fuost mare — ove godine rod je bio veliki ∎ măru ĭe înkarkat ku ruod, a pus pruopće la krĭanźe să nu sa frîngă — jabuka je puna roda, postavili su raklje pod grane da se ne bi slomile [Por.] ♦ rum. rod ♦ etim. < slov. rodŭ

ruod2 (mn. ruađe) [akc. ruod] (i. s.) — (anat.) materica (lat. uterus) ∎ ruodu ĭe luoku în burta muĭeri unđe sa poļimĭesk kopiĭi — materica je mesto u ženinom stomaku, gde nastaju deca ∎ în ruodu muĭeri ĭastă un kĭes panușîuluĭ, pļin đi apuriĭe, kare-l kĭamă apșuor — u ženinoj materici nalazi se opnasta kesa, puna tečnosti, koji se zove vodenjak ∎ ruodu uomuluĭ krĭașće-n apșuor, șî dupa noă luń, apșuoru pokńașće, pi śe sa kunuașće k-a-nśeput nașćirĭa — ljudski plod raste u vodenjaku, i posle deved meseci vodenjak pukne, po čemu se prepoznaje da je počeo porođaj [Por.]

ruodu-pomîntuluĭ [akc. ruodu-pomîntuluĭ] (i. m.) — (bot.) kozlac (Arum maculatum) ∎ ruodu-pomîntuluĭ ku pula-bĭelśi ĭe tuot o buĭađe, numa śe ĭe numiļi „ruodu-pomîntuluĭ” măĭ puțîn kunoskut în lume; pi ĭa sa giśiașće kum o să fiĭe ruodu ćimpuluĭ śe vińe — „zemljin rod” i „belčin kurac” je jedna ista biljka, samo što je naziv „zemljin rod” manje poznat u narodu; po njoj se gata kakav će biti rod zemlje u toku leta [Por.] ♦ rum. rodul-pământului

ruonț (mn. ruonță) [akc. ruonț] (i. s.) — (anat.) hrskavica ∎ s-a mînkat ruonțu în kișiță — ojela se hrskavica u zglobu ♦ var. ronț [Por.] ♦ rum. ronţ

ruost (mn. ruosturĭ) [akc. ruost] (i. s.) — ① (o organizaciji) red, uređenost; sistem; organizacija ∎ muĭare batrînă, ama n-are ńiś un ruost în kasă, la ĭa tuot nat traźe în parća luĭ — matora žena, ali nema nikakav red u kući, kod nje svako vuče na svoju stranu ② (o razboju) zev ∎ ruost la razbuoĭ ĭe kaskatura la urḑală kare o fak ițîļi kînd sa skimbă — zev kod razboja je razmak koji u osnovi prave nite kad se menjaju ③ (med.) menstruacija ∎ sa ḑîśe đi muĭare kî ĭe ĭertată kînd pĭarđe ruostu muĭerĭesk — kaže se za ženu da je čista kad izgubi menstruaciju ♦ sin. rînd [Por.] ♦ dij. var. rost [Buf.] ♦ rum. rost ♦ etim. < lat. rŏstrum

ruoșu (ruoșe) (mn. ruoș, ruoșe) [akc. ruoșu] (prid.) — (color) crven ∎ ruoșu ĭe farba lu sînźe — crveno je boja krvi ∎ruoșu ĭe śerĭu kînd zovîrńe suariļi — crveno je nebo kad zalazi sunce ♦ var. ruoșîĭe ∎ (ver.) đemult s-a kreḑut kî aĭ tare ruoș la fire sînt vîrkolaś, kare manînkă luna șî suariļi — nekad se verovalo da su ljudi, koji su jarko crveni u licu, vukodlaci koji jedu Mesec i Sunce [Por.] ♦ rum. roșu ♦ etim. < lat. roseus

rupćiguos (rupćiguasă) (mn. rupćiguoș, rupćiguasă) [akc. rupćiguos] (prid.) — ① dronjav, odrpan; pocepan ∎ rupćiguos ĭe uom kare puartă țuaļe rupće — odrpan je čovek koji nosi pocepanu odeću ② (fig.) siromašan, bedan ∎ s-a dus źińirĭe-n kasă la ńișći rupćiguoș, fara mîț șî fara kîńe — prizetio si kod nekih siromaha, koji nemaju ni kučeta ni mačeta [Por.] ♦ rum. rupcigos

rupĭa (ĭuo rup, ĭel rupĭe) [akc. rupĭa] (gl. p. ref.) — cepati, kidati ∎ pînḑa đi kîńipă ĭerĭa tare, nu sa puća ļesńe rupĭa — težinjavo platno beše jako, nije se moglo lako cepati ∎ fluarĭa a rupt đin rîdaśină — cvet je pokidao iz korena ∎ (izr.) l-a rupt ku bataĭa — prebio ga je, premlatio, ubio ga batinama ♦ up. prorupe [Por.] ♦ rum. rupe ♦ etim. < lat. rumpere

rupt (ruptă) (mn. rupț, rupće) [akc. rupt] (prid.) — iscepan, pocepan, iskidan, pokidan; prekinut ∎ țuaļiļi pi ĭa a fuost tuaće rupće — odeća na njoj bila je sva pocepana ∎ tatî-su ĭ-a rupt kărțîļi șkolarĭeșć, ș-a-nvăluĭit tutun î-ńaļe — otac joj je cepao školske knjige i u njih uvijao duvan ∎ (izr.) ku ruptu — nasilno ∎ (izr.) fuźe đi rupe — beži, pa cepa ∎ (izr.) kînd lumĭa mĭarźe în gramadă, fara rînd, sa ḑîśe kă mĭerg rupt ńiproažuns — kad ljudi idu u grupi, bez reda, kaže se da idu u neredu ∎ s-a rupe ku lukru — kida se od posla [Por.] ♦ rum. rupt

ruptură (mn. rupturĭ) [akc. ruptură] (i. ž.) — ① iscepotina, prekid; rupa ∎ ruptura ĭe luok unđe śuava s-a rupt, ș-a ramas gaură, luok guol — iscepotina je mesto gde se nešto prekinulo, pa je ostala rupa, praznina ∎ drumu dupa pluaĭe ĭe pļin đi rupturĭ — put je posle kiše pun rupa ② dronjak ∎ mĭarźe, saraku, tota vara rupt, numa într-o ruptură đi țuală — ide celo leto, siroma, pocepan, samo u nekom dronjku od odeće [Por.] ♦ rum. ruptură

rusaļe [akc. Rusaļe] (i. ž.) — (demon.) rusalje ∎ sa krĭađe în Porĭeśa kî rusaļiļi sînt șapće însă vîlvuasă kare în sîptamîna luor ĭasă đin vilaĭtu luor șî mĭerg pin lumĭa nuastră — veruje se u Poreču da su rusalje sedam natprirodnih bića koja u njihovoj sedmici izlaze iz svoga sveta i kreću se među ljudima ∎ rusaļiļi kînd dau pista uom kare duarme în drumu luor, or la raspînćiśe pi unđe trĭek, or supt vrun ļemn, ĭaļe ăl ĭau șî ĭel nu sa măĭ pumeńașće ńiśkînd — kad rusalje naiđi na čoveka koji im spava na putu, ili na raskrsnici kroz koju prolaze, ili pod nekim drvetom, one ga uzmu i on se više nikad ne probudi ∎ rusaļiļi sînt la nuoĭ în Porĭeśa mult măĭ puțîn kunoskuće đikît șoĭmańiļi, șă mulće povĭeșć đi ĭaļe sînt luvaće đin povĭeșćiļi lu șoĭmańe — rusalje su kod nas u Poreču mnogo manje poznate nego šojmanke, i mnoge priče o njima su uzete iz priča o šojmankama [Por.] ♦ rum. rusalie

rușć (mn. rușćuri) (i. m.) — (geogr.) golet ∎ rușć ĭe pomînt stîrminuos fara verđață — golet je padina bez rastinja ♦ sin. șkarpă, golaĭe [Por.] ♦ rum. rușchiu ♦ etim. < lat. rūscŭlum

rușîna (ĭuo ma rușîńeḑ, ĭel sa rușîńaḑă) [akc. rușîna] (gl. p. ref.) — stideti se, sramiti se ∎ nu ći rușîna đi fiĭe śe — nemoj se stideti za bilo šta ∎ nu sa rușîńaḑă đi ńimika — ne stidi se ničega [Por.] ♦ rum. rușina

rușînat (rușînată) (mn. rușînaț, rușînaće) [akc. rușînat] (prid.) — postiđen, posramljen, osramoćen ∎ aĭa ĭe rușîńe mare, tuot satu ĭe rușînat — to je velika bruka, celo selo je osramoćeno ∎ đi śe să fiĭe rușînat, fara ńiś o vină — zašto da bude osramoćen, bez ikakve krivice [Por.] ♦ rum. rușinat

rușînuasă (mn. rușînuasă) [akc. rușînuasă] (i. ž.) — (bot.) rusomača, hoću-neću (Capsella bursa-pastoris) ∎ ku rușînuasa ćińerișu a giśit kare ļi drag dă ĭeĭ, a lu kare nu — sa rusomačom mladež je gatala ko ih voli, a ko ne [Mlava]

rușînuos (rușînuasă) (mn. rușîńuoș, rușîńuasă) [akc. rușînuos] (prid.) — sramežljiv, stidljiv ∎ dakă va fi așa rușînuasă șî ka fata mare, n-o sî sa măĭ mariće ńiśkînd — ako bude ovako stiudljiva i kao devojka, neće se udati nikad ♦ supr. ńirușînuos [Por.] ♦ rum. rușinos

ruźină (mn. ruźiń) [akc. ruźină] (i. ž.) — ① (o metalu) rđa ∎ ruźina ĭe buala fĭeruluĭ, roșața kare manînkă fĭeru kînd stă mult în suđală — rđa je bolest metala, crvenilo koje jede metal kad stoji dugo na vlazi ②(fig.) (o karakteru) rđav čovek ∎ n-am uokĭ să-l măĭ văd, kî ĭe mare ruźină — nema oči da ga više vidim, jer je velika rđa [Por.] ♦ rum. rugină ♦ etim. < lat. *aerugina

ruźińi (ĭuo ruźińesk, ĭel ruźińașće) [akc. ruźińi] (gl. p.) — rđati; zarđati ∎ fĭeru kînd stă mult afară la suare șî la suđală, ruźińașće ĭuta — gvožđe koje dugo stoji napolju na suncu i vlazi, brzo rđa [Por.] ♦ rum. rugini

ruźińit (ruźińită) (mn. ruźińiț, ruźińiće) [akc. ruźińit] (prid.) — (o metalu) zarđao ∎ kînd a arat, a atîrnat ku plugu gramadă đi bronțoviń ruźińiće — kad je orao, zakačio je plugom gomilu zarđale gvožđurije [Por.] ♦ rum. ruginit

rușîńa fĭeći (mn. rușîńa fĭećilor) (sint.) — (bot.) divlja mrkva (dosl.) devojački stid (Daucus carota) ∎ rușîńa fļĭeći ĭe fluare albă ku un pik ńegru în mižluok, kare sa kĭamă „rușîńe” — divlja mrkva je beli cvet sa crnom tačkom u sredini, koja se zove „stid” ∎ (folk.) aĭ batrîń s-a glumit kă kum trĭaśe vrĭamĭa, așa „rușîńa” pi fluare sa mićikuļaḑă, șî kînd sa vo perđa đi tuot, fĭaćiļi o sî mĭargă ku kuru guol — stari su se šalili da se „stid” na cvetu smanjuje kako vreme prolazi, i da će kad bude nestao sasvim, devojke ići gologuze ♦ sin. pizda țîgănśi (Rudna Glava) [Por.]

rușîńe (mn. rușîń) [akc. rușîńe] (i. ž.) — ① sramota, bruka; skandal ∎ asta śe fak iĭ ku nuoĭ ĭe numa o rușîńe mare — to što oni čine sa nama je samo jedna velika sramota ∎ đi śe va fi rușîńe la rumîń să spună kă sînt rumîń, rar kare șćiĭe să spună — zašto je Vlahe sramota da kažu da su Vlasi, malo ko zna da objasni ∎ a da đi rușîńe — obrukati se ② stid ∎ la rumîńi aĭ ćińirĭ s-a bagat rușîńa în uasă kă sînt rumîń, đ-așa buală nuĭe ļak — mladim Vlasima stid što su Vlasi ušla je u kosti, i od te boljke leka nema ∎ iĭ rușîńe la oraș să spună kă ĭe rumînă, kî tuoț o sî sa rîdă đi ĭa, ș-o sî zbată žuok — stidi se u gradu da kaže da je Vlajna, jer će joj se svi smejati i rugati ∎ șćiĭe rumîńașće, ama iĭ rușîńe sî vorbĭaskă — zna vlaški, ali se stidi da priča ∎ puțîń rumĭń a măĭ ramas lu kare nuĭe rușîńe kă sînt rumîń — malo je Vlaha ostalo koji se ne stide što su Vlasi ∎ n-are đi śe să ńi fiĭe rușîńe, sa vĭađe frumuos kă ļimba rumăńaskă are pista patru miĭe đi vuorbe, da ĭe rînduită numa o śinśimĭa vorbarĭuluĭ — nema zašto da nas bude stid, lepo se vidi da vlaški jezik ima preko četiri hiljade reči, a obrađena je tek jedna petina rečnika ♦ sin. rîs [Por.] ♦ rum. rușine ♦ etim. < lat. roseus