VORBAR - REČNIK
(separat)

śață (mn. śețurĭ) [akc. śață] (i. ž.) — magla ∎ śața sa faśe kînd aburĭaḑă apa đen pomînt uđiluos — magla se stvara kad voda isparava iz vlažne zemlje [GPek] ♦ dij. var. śĭață ∎ atîta s-a mîńiĭat đi ĭ-a kaḑut śĭața pi uokĭ — toliko se naljutio, da mu je magla pala na oči ∎ fînka śața merĭeu sa rađikă, đi lumĭe kare mĭerg mirekuț kînd trăbe sî grabĭaskă, sa ḑîśe kî sa trag ka śața — pošto se magla sporo diže, za ljude koji idu polako kada treba da žure, kaže se da se vuku kao magla (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. ceaţă ♦ etim. < lat. caecia (< caecus „orb”)

śafă (mn. śafe) [akc. śafă] (i. ž.) — (anat.) potiljak, zatiljak ∎ śafa ĭe parća kapuluĭ al đinapuoĭ, đi la gît pănă la ćiame — potiljak je zadnji deo glave, od vrata do temena [Por.] ♦ rum. ceafă ♦ etim. < alb. čafë

śangă (mn. śange) [akc. śangă] (i. ž.) — (med.)(zast.) boljka čanga ∎ śe buală a fuost śanga, astăḑ gata ńima nu șćiĭe — koja je boljka bila čanga, danas gotovo niko ne zna [Por.] ♦ rum. ceanga

śapa śuarilor [akc. śapa śuarilor] (sint.) — (bot.) vranji luk, ptičje mleko (Ornithogalum umbellatum) ∎ śapa śuarilor ĭe fluare đi primovară kare krĭașće pi ļivĭeḑ, are buată șî fuoĭ ka śapa đin građină — vranji luk je prolećno cveće koje raste po livadama, ima glavicu i perje kao baštenski crni luk ∎ aĭ batrîń a spumîntat kopiĭi să nu manînśe śapa śuarilor kă ļi sa faśe ļimba buată — stari su plašili decu da ne jedu vranji luk jer će im se udebljati jezik ♦ dij. var. śapa śori (Tanda) ∎ śapa śori dă odată ku ĭarba — vranji luk niče u isto vreme kad i trava [Por.] ♦ rum. ceapa-ciorii

śapă (mn. śeape) [akc. śapă] (i. ž.) — (bot.) crni luk (Allium cepa) ∎ śapa ĭe un fĭeļ đi buĭađe kare uomu o sađașće în građină, kî fara ĭa nuĭe ńiś o mînkare — crni luk je vrsta biljke koju čovek sadi u bašti, jer bez njega nema ni jednog jela ∎ śapa are kîpațînă, kare krĭașće-n pomînt, șî fuoĭ kare krĭesk đin pomînt în sus — crni luk ima glavicu, koja raste u zemlji, i perje koje raste iz zenlje u vis ∎ đin śapă sa făse pîržîtură ku kare sa gaćașće ļegumĭa — od crnog luka se pravi zaprška, kojom se gotovi jelo [Por.] ♦ rum. ceapă ♦ etim. < lat. ceapa

śapsă (mn. śepsurĭ) [akc. śapsă] (i. ž.) — (izob.) čepac, vrsta starinske ženske kape ∎ śapsa a fuost o kaśuļiță lunguĭată șî îngustă ku un kuorn înainće, kare a purtato muĭeriļi vrodată pi kap, prinsă ku kuopśe đi pļećirĭ — čepac je bila uska i duguljasta kapica sa jednim rogom napred, koju su žene nekada nosile na glavi, prikačenu kopčama za pletenice ∎ śapsa a fuost înpistrită ku braḑ — čepac je bio ukrašen vezom ∎ înga sa țîn minće povĭeșćiļi kum žîndari sîrbĭeșć a vurait muĭeriļi kare a dus śapsă, șî pi kare a prins ku ĭa-n kap, a tunso ka pi uaĭe, șî ĭa s-a pĭerdut đin puortu nuostru — još se pamte priče kako su srpski žandari jurili žene koje su nosile čepac, i koju su hvatali sa njime na glavi, strizali bi je kao ovcu, i on se izgubio iz naše nošnje ♦ var. śĭapsă, śapță ♦ up. pļećir [Por.] ♦ rum. ceapsă ♦ etim. < mađ. csápsza

śară [akc. śară] (i. ž.) — vosak ∎ śara sa faśe đin fagurĭ đi mńarĭe — vosak se pravi od pčelinjih saća ∎ đin śară măĭ mult sa fak lumanărĭ — od voska se najviše izrađuju sveće [Por.] ♦ rum. ceară

śarkîn (mn. śarkîńe) [akc. śarkîn] (i. s.) — korona, aureola, svetlosni krug oko Sunca ili Meseca ∎ śarkînuĭe śerk kare sa faśe pi śerĭ pi lînga Suare, or pi lînga Lună — korona je krug koji se stvara na nebu oko Sunca ili Meseca ∎ śarkînu sa faśe șî kînd ĭe sańin, da șî kînd ĭe nuverĭală, măĭ đes sa vĭađe kînd Suariļi strabaće pin nuvirĭ — korona se javlja i kad je vedro, i kad je oblačno, najčešće se vidi kad Sunce probija kroz oblake ♦ var. śarkă ∎ śarka ĭe aratare la sîaśită — korona predskazuje sušu (Tanda) [Por.] ∎ kînd sa faśe śarkînu sa vremuĭe vrĭamĭa — kad se javlja korona menja se vreme (Jasikovo) [GPek] ♦ rum. cearcăn ♦ etim. < lat. circinus

śaruoń (mn. śaruoń) [akc. śaruoń] (i. m.) — (bot.) cer (Quercus cerri) ∎ śaruońu ĭe ļiemn ku skuarța rîpată, bun numa đi fuok — cer je drvo sa hrapav om korom, dobro samo za vatru ♦ up. gorun, gîrńiță [Por.] ♦ rum. ceroi ♦ etim. < lat. cerrus

śas (mn. śasurĭ) (i. m.) — ① čas, vremenska jedinica od šezdeset minuta ∎ đimult lumĭa n-avut śasurĭ, s-a purtat dupa Suare — nekad ljudi nisu imali satove, upravljali se prema Suncu ∎ a fuost đeparće, ń-a trăbuit un śas șî măĭ tare — bilo je daleko, trebalo nam je sat i nešto jače ∎ un śas șî žumataće — sat ipo ② sat, naprava za merenje vremena ∎ śasol đi la mînă — ručni sat ∎ śasol muĭerĭesk — ženski sat ∎ śasol đin parĭaće — zidni sat ♦ var. (augm.) śastuorńik [akc. śastuorńik] ∎ đi kînd ńi s-a strîkat pîrdańiku đi śastuorńik, parke sînćem pĭerduț, kă ń-am învațat ku ĭel pi parĭaće — od kada nam se pokvario prokleti sat, kao da smo izgubljeni, jer smo se navikli sa njim na zidu ③ vreme, doba ∎ śasol rău — zao čas ∎ śasu muorțî — smrtni čas ③ (zast.) pozdravna fraza na rastanku ∎ ramîń ku śasol bun — ostaj mi u dobri čas [Por.] ♦ dij. var. čas [Kmp.] ♦ rum. ceas ♦ etim. < slov. časŭ

śe (zam.) — šta ∎ śe va puća să fiĭe aĭa śe zbuară pi śierĭ, nu șću — šta li može biti to što leti nebom, ne znam ∎ śe ma kuaștîĭe să-l frîng ku bataĭa? — šta me košta da ga prebijem? ∎ đi śe? — zašto? zbog čega? ∎ la śe? — čemu? na šta? [Por.] ♦ dij. var. če [Kmp.] ♦ rum. ce ♦ etim. < lat. quid

śețuos (śețuosă) (mn. śețuoș, śețuasă) [akc. śețuos] (prid.) — maglovit, zamagljen ∎ śața ku ḑîļiļi nu sa rađikă đe pe vaļe, așa vrĭame śețuasă n-a fuost đemult — magla se danima ne diže iz doline, takvo maglovito vreme nije bilo odavno [Por.] ♦ rum. ceţos

śeći (ĭuo śećiesk, ĭel śećiașće) [akc. śeći] (gl. p.) — čitati ∎ mis kĭuară la uokĭ, nu șću ńiś să skriu, ńiś sî śećiesk — slepa sam kod očiju, ne znam ni da pišem, ni da čitam ∎ am învațat să śećiesk la șkuală, pi sîrbĭașće: mulț ań am śećit, ama n-am înțaļies gata ńimika, kî sîrbĭașće ń-a fuost ļimbă strină — naučio sam da čitam u školi, na srpskom: dosta godina sam čitala, ali nisam razumela gotovo ništa, jer nam je srpski bio strani jezik ∎ nu puaće s-o mintă, k-ăl śećiașće ka pi karće — ne može da je laže, jer ga čita kao knjigu ♦ var. inov. ćitui, ćităi [Por.] ♦ rum. citi ♦ etim. < slov. čitati

śećit (śećită) (mn. śećiț, śećiće) [akc. śećit] (prid.) — pročitan ∎ aļiaźe kărțîļi kare-s śećiće, șî mută-ļi în lăturĭ — izdvoji pročitane knjige, i skloni ih u stranu [Por.] ♦ rum. citi

śećituorĭ (śećituarĭe) (mn.) [akc. śećituorĭ] (prid.) — (ret.) čitalac ∎ rumîńi aĭ batrîń n-a fuost śećituorĭ, kă n-a șćut să śećaskă — stari Vlasi nisu bili čitaoci jer nisu znali da čitaju ∎ vorbarĭu nuostru are mulț śećituorĭ: pista doa miļiuańe șî žumataće, arată numîratuorĭu — naš rečnik ima mnogo čitalaca: preko dva i po miliona, pokazuje brojač [Por.] ♦ rum. cititor

śep (mn. śepurĭ) [akc. śep] (i. s.) — čep, zapušač ∎ śep ĭe astupuș ku kare s-a-nkid găuriļi — čep je zapušač kojim se zatvaraju rupe ∎ śep đi ļemn — drveni čep ♦ var. śiep ♦ sin. duop, astupuș [Por.] ♦ rum. cep ♦ etim. < lat. cippus

śerb (mn. śerbĭ) [akc. śerb] (i. m.) — (zool.) jelen (Cervus elaphus) ∎ śerb ĭe žuavină sîrbaćikă ku kuarńe marĭ șî krengaraće — jelen je divlja životinja sa velikim i razgranatim rogovima ∎ śerbu ĭe žuavină țapînă șî frumuasă, șî rumîńi đemult đes a dat nume pi ĭel la kopiĭi luor: Śerban — jelen je jaka i lepa životinja, i Vlasi su nekada često davali njegovo ime svojoj deci: Šerban (=Jelenko) ∎ fameĭa śerbuluĭ sa kĭamă śută — ženka jelena zove se košuta [Por.] ♦ rum. cerb ♦ etim. < lat. cervus

śeret (mn. śereț) [akc. śeret] (i. m.) — cerovina ∎ śeret ĭe padure pļină đi śaruoń — cerovina je šuma puna cerova [Por.] ♦ rum. ceret

śeriśerĭ [akc. śeriśerĭ] (i. m.) — (kal.) (izob.) juni ∎ śeriśerĭ ĭe luna đi șasă pi an, da numiļi rumîńesk vińe đi la śerĭașă kare atunśa s-a kuok — juni je šesti mesec u godini, a vlaški naziv dolazi od trešnje koje tada dozrevaju ♦ / < śerĭașă — trešnja [Por.] ♦ rum. cireșar

śerĭ (mn. śerurĭ) (i. s.) — nebo ∎ śerĭu sańin ĭe vînît — vedro nebo je plavo ∎ pi śerĭ zbuară păsîrļi șî mĭerg nuviri — nebom lete ptice i plove oblaci ∎ durîĭe-n śerĭ — grmi na nebu [Por.] ♦ rum. cer ♦ etim. < lat.caelum

śerĭașă (mn. śerĭașă) [akc. śerĭașă] (i. ž.) — (bot.) trešnja, plod ∎ ĭastă śerĭeș kare faśe śerĭașă roșîĭe, șî ĭastă śerĭeș kare dă śerĭașă albe — ima trešnja koja daje crvene trešnje, i ima trešnja koja daje bele trešnje [Por.] ♦ rum. cireașă ♦ etim. < lat. ceresia (= cerasea)

śerĭeș (mn. śerĭeș) [akc. śerĭeș] (i. m.) — (bot.) trešnja, drvo (Prunus avium) ∎ śerĭeș ĭe puom kare faśe śerĭașă, puame ruoșîĭe șî dulś ka mńarĭa — trešnja je voćka koja daje trešnje, plodove crvene i slatke ko med ∎ đin kuažă đi śerĭeș s-a fakut vapaĭț đi viđerat — od trešnjine kore pravila luč za osvetljenje ♦ var. śereș, śerieș ♦ up. śerĭașă [Por.] ♦ rum. cireș ♦ etim. < lat. *ceresius (= cerasus)

śerĭu guri [akc. śerĭu guri] (sint.) — (anat.) nepca ∎ śerĭu guri ĭe uos întra ļimbă șî nas — nepca su kost između usta i nosa [Por.] ♦ rum. cerul-gurii

śerk (mn. śerkurĭ) [akc. śerk] (i. s.) — ① (tehn.) obruč ∎ tuot śerku ĭe fakut totîrlat — svaki obruč je okruglog oblika ∎ un fĭeļ đi śerk ĭe șînă đi fĭer ku kare sa ļagă dauoźiļi la kadă — jedna vrsta obruča je metalna šina kojom se vezuju doge na kaci ∎ śerk avut șî ruata đi kar, l-a fakut kovaśi la fuaļe șî ĭ-a ḑîs șînă — obruč je imao i kolski točak, izrađivali su ga kovači na mehovima, i zvali ga šina ② (geom.) krug ∎ kînd trăbe sî să fakă fund, măĭ întîń skrižăĭ pi blană un śerk, pă pi urmă sa taĭe ku firizu — kad treba da se napravi lopar, najpre se na dasci nacrta krug, pa se onda izreže testerom [Por.] ♦ rum. cerc ♦ etim. < lat. circus

śerka (ĭuo śerk, ĭel śarkă) [akc. śerka] (gl.) — pokušati, probati ∎ a śerkat sî rađiśe sîngur, ș-a vaḑut kă nu puaće — pokušao je da podigne sam, i video je da ne može ∎ ĭuo śerk ku mare kin să ma las đi bĭare, da ĭel ma mînă ku sîla sî bĭeu — ja pokušavam s velikom mukom da ostavim piće, a on me tera na silu da pijem ∎ numa śarkă să daĭ în mińe, dakă kućeḑ — samo probaj da me udariš, ako smeš ∎ đi o sută đi uorĭ să śarkă, nu skapă đi mińe — sto puta da pokuša, neće uteći od mene ∎ śarkî-ma, pî vĭeḑ sîngur o sînt bună — probaj me, pa vidi sam da li sam dobra ∎ am śerkat, șî m-am lasat, nu mis kadîr đ-ala lukru — probao sam i batalio, nisam sposoban za taj posao ♦ var. înśerka [Por.] ♦ rum. încerka ♦ etim. < lat. pop. in-circare.

śerkatură (mn. śerkaturĭ) [akc. śerkatură] (i. ž.) — (zast.) pokušavanje, isprobavanje; pokušaj, proba ∎ śarkă măĭ odată, dakă vĭeḑ kă nu-ț mĭarźe, rađikă mîńiļi đi altă śerkatură — pokušaj još jednom, ako vidiš da ti ne ide, digni ruke od daljeg pokušavanja ∎ (u izr.) śerkatură guală — uzaludan pokušaj ♦ sin. (inov.) probă, probĭală [Por.]

śerkănat (śerkănată) (mn. śerkănaț, śerkănaće) [akc. śerkănat] (prid.) — obeljen; u vidu obruča obeljena kora na stablu drveta ∎ ļemn śerkănat a fuost ļemn gruos șî nalt, aļes đi trînćit, kuĭ ku sakurĭa ĭ-a kurațat o kurauă đi kuažă đi pi tutuk, la o držală đi sakure đi la pomînt — obeljeno drvo je bilo debelo i visoko stablo, određeno za obaranje, kome je sekirom oguljen pojas kore sa debla, na jedno držalje sekire od zemlje ∎ ļemnu s-a śerkănat în padure kare a trăbuit tîrsîtă, đi sî sa đeșkidă kîmpiĭe đi luok or đi pašćiuńe — drvo se belilo u šumi koja je trebalo da se otrsi, da bi se otvorilo polje za njivu ili pašnjak [GPek] ♦ rum. cercănat

śernut (śernută) (mn. śernuț, śernuće) [akc. śernut] (prid.) — prosejan ∎ fańina ĭe śernută pin sîtă điasă — brašno je prosjeano kroz gusto sito [Por.] ♦ rum. cernut

śerśel (mn. śerśiĭ) [akc. śerśel] (i. m.) — minđuša ∎ am avut șasă ań, kînd muma mĭ-a pus śerśiĭ în urĭekĭ — bilo mi je šest godina, kada mi je majka stavila minđuše u uši [Por.] ♦ rum. cercel ♦ etim. < lat. circellus

śerui (ĭuo śeruĭ, ĭel śeruĭașće) [akc. śerui] (gl. p.) — (tehn.) uvoštiti ∎ sa śeruĭașće śeva kînd sa traźe pin śară topită — uvoštava se nešto kad se provlači kroz istopljeni vosak ∎ spatarĭu ku ață śeruită a ļegat đințî la spată đi razbuoĭ — brdar je uvoštenim koncem vezivao zupce na brdu razboja [GPek] ∎ Mila Pļeșî dîn Lazńița ĭe rumîna dăntîń kare a-nśeput să fakă lumanărļi raĭuluĭ ku ață śeruită — Mila Pavlović iz Laznice je prva Vlajna koja je počela da radi rajske sveće od uvoštenog konca (Laznica) [Hom.] ♦ rum. cerui

śetaće (mn. śetăț) [akc. śetaće] (i. ž.) — (top.) gradište, ruševine utvrđenja ∎ tuot luok unđe sa văd sudumiturļi alu vrun oraș batrîn, lumĭa kĭamă „śetaće” — svako mesto gde se vide ruševine nekog starog grada, ljudi zovu „gradište” ∎ în Poreśa đi Sus ĭastă vro patru-śinś „śetăț”, șî gata đi tuaće ĭe ļegată vro povastă đi latîń-aĭ batrîń — u Gornjem Poreču ima oko četiri-pet „gradišta”, i za svako je vezana po neka priča o starim Latinima [Por.] ♦ rum. cetate ♦ etim. < lat. civitas, -atis

śeva [akc. śeva] (zam.) — nešto ∎ a măĭ ramas śeva puțîn pănă la urmă — ostalo je još nešto malo do kraja ∎ așa śeva — tako nešto ∎ așćată să-ĭ kadă śeva đin śierĭ — čeka da mu nešto padne s neba ♦ var. śuava [Por.] ♦ dij. var. śevra (Kobilje) [Stig] ♦ rum. ceva

śiarńe (ĭuo śiern, ĭel śiarńe) [akc. śiarńe] (gl. p. ref.) — prosejati, prosejavati ∎ sa ḑîśe kî sa śiarńe kînd śeva marunt ka pulburu petrĭeś pin sîtă, or pin śur — kaže se da se prosejava kada nešto sitno kao prah proteraš kroz sito, ili rešeto ∎ măĭ đies sa śiarńe fańina șĭ pĭesîku — najčešće se prosejava brašno i pesak ♦ var. śarńe, śierńe [Por.] ♦ rum. cerne ♦ etim. < lat. cernere

śiguod [akc. śiguod] (pril.) — štogod, štagod, bilo šta ∎ fak kum am ginđit, pă să fiĭe śiguod va fi — uradiću kako sam naumio, pa nek bude štagod bude ♦ var. śeguod, śigud [Por.]

śikuarĭe¹ (mn. śikuorĭ) [akc. śikuarĭe](i. ž.) — (bot.) cikorija, vodopija (Cichorium Intubus) ∎ śikuarĭe ĭe buĭađe ku dudă lungă șî tare, đin kare sa faśe țauă đi skuos s-adunat — cikorija je biljka sa dugom i jakom stabljikom, od koje se prave cevke za vađenje rakije ∎ (med.) rîdaśină śikuori ĭe bună đi kopiĭ kînd au kufurĭală — koren cikorije je dobar za decu kad imaju proliv [Por.] ♦ rum. cicoare ♦ etim. < lat. *cichoria (= cichorium).

śikuarĭe² (mn. śikuorĭ) [akc. śikuarĭe](i. ž.) — (ent.) cvrčak, zrikavac ∎ śikuarĭe ĭe o guangă ka skalușu, kare vara, kînd ĭe măĭ mare zăpușală, kîntă una-ntruuna „zri-zri-zri” đi-ț tună-n kriĭir — cvrčak je insekt kao skakavac, koji leti, kada je najveća vrućina, peva neprekidno „zri-zri-zri” da ti ulazi u mozak [Por.] ♦ rum. cicoare ♦ etim. < lat. *cicala (= cicada)

śimbur [akc. śimbur] (i. m.) — (bot.) čubar, čubrica, čubrika (Satureja hortensis) ∎ la rumîń fara śimbur nu sa faśe ḑamă đi pĭeșć — kod Vlaha se bez čubra ne sprema riblja čorba [Por.] ♦ rum. cimbru ♦ etim. < ? grč. thymbra

śimpuoĭ (mn. śimpuaĭe) [akc. śimpuoĭ] (i. m.) — (zast.) gajde; deo gajdi ♦ var. karabă [Por.] ♦ dij. var. čumpuoĭ [Kmp.] ♦ rum. cimpoi ♦ etim. < mađ. csimpolya

śin-suće [akc. śin-suće] (br.) — petsto, petstotina ∎ îț sînt datuorĭ śin-suće đi dinarĭ, ț-am dat patru suće, a măĭ ramas sî-ț dau măĭ o sută — dužan sam ti petsto dinara, dao sam ti četristo, ostalo je da ti dam još sto ∎ śin-suće đi miĭ — petsto hiljada ∎ skriĭem: 5555, śećim: śinś miĭ śin-suće śinḑăś șî śinś — pišemo: 5555, čitamo: pet hiljade petsto pedeset i pet [Por.] ♦ rum. cinci sute

śinḑăś [akc. śinḑăś] (br.) — pedeset ∎ muma are śinḑăś đi ańi, ku ḑîaśe ań ĭe măĭ ćinîră đi kît tata — majka ima pedeset godina, za deset godina je mlađa od oca ∎ śinḑăś șî măĭ śinḑăś sînt o sută — pedeset više pedeset jesu sto [Por.] ♦ rum. cinzeci

śinḑăśiļa [akc. śinḑăśiļa] (br.) — pedeseti ∎ śinḑăśiļa vińe pi rînd dupa a patruḑăś șî nuauļa — pedeseti dolazi po redu iza četrdeset i devetog [Por.] ♦ rum. cinzecilea

śinsprîaśe [akc. śinsprîaśe] (br.) — petnaest ∎ ĭepćin, kuaștîĭe numa śinsprîaśe dinarĭ — jeftino, košta samo petnaest dinara ∎ am fuźit đi la kasă kînd am înpļińit śinsprîaśe ań — pobegao sam od kuće kad sam napunio petnaest godina ∎ ńiś śinsprîaśe la sută n-a glăsuit đi ĭel — ni petnaest odsto nije glasalo za njega ∎ śinsprîaśe miĭ — petnaest hiljada ∎ a măĭ ramas śinsprîaśe ḑîļe, pă sa-nkĭaĭe anu — ostalo je još petnaest dana do isteka godine ♦ / < śin(ś) — „pet” + spră — „prema” + (ḑ)îaśe — „deset” [Por.] ♦ rum. cincisprezece

śinsprîaśiļa [akc. śinsprîaśiļa] (br.) — petnaesti ∎ în tuata śinsprîaśiļa ḑî în lună primim plata — svakog petnaestog dana primamo platu [Por.] ♦ rum. cincisprecelea

śinstă (mn. śinsturĭ) [akc. śinstă] (i. ž.) — čast, dar, poklon; čestitka ∎ śinstă la rumîńi aĭ batrĭń a fuost mînkarĭa kare a duso kînd a fuost kĭemaț la vro nuntă — čast je kod starih Vlaha bilo jelo koje su kao pozvani gosti, nosili nekome na svadbu ∎ śinstă la nuntă s-a dus înprumut: astîḑ tu duś luor, mîńe, kînd đin kasa tĭa s-a-nsuară vrunu, duk iĭ țîĭe — čast se na svadbu nosila u zajam: danas nosiš ti njima, sutra, kad se ženi neko od tvojih, nose oni tebi [Por.] ♦ rum. cinste ♦ etim. < slov. čisti

śinstî (ĭuo śinstîăsk, ĭel śinstîașće) [akc. śinstî] (gl. p. ref.) — ① častiti ∎ dakă vi faśa aĭa, ĭuo am să ći śinstîăsk — ako to uradiš, ja ću te častiti ② čestitati ∎ ma duk să-ĭ śinstîăsk Anol nou — idem da mu čestitam Novu godinu [Por.] ♦ rum. cinsti ♦ etim. < slov. čĩstiti

śinstît (śinstîtă) (mn. śinstîț, śinstîće) [akc. śinstît] (prid.) — ① počašćen; ugošćen ∎ ma primit în kasă, șî ma śinstît ku śina — primio me je u kuću, i počastio večerom ② (fig.) častan, čestit, pošten ∎ a fuost uom śinstît, poșćeńit șî kurat ka sfîntu — bio je čovek častan, pošten i čist kao svetac [Por.] ♦ rum. cinstit

śinś (br.) — pet ∎ śinś kîăș are kotunu nuostru — pet kuća ima naš zaselak ∎ đi śinś uorĭ ț-am vorbit, ama tu nu-nțaļeź ńimika — pet puta sam ti govorio, ali ti ništa ne razumeš ∎ ćinîră, are numa śinsprîaśe ań — mlada je, ima samo petnaest godina ∎ număru kîășî ĭe śinḑăś șî śinś — kućni broj je pedeset i pet ∎ turśi ń-a țînut śinsuće đi ań — Turci su nas držali petsto godina [Por.] ♦ dij. var. činč (Vajuga) [Dun.] ♦ rum. cinci ♦ etim. < lat. cinque (= quinque).

śinśidă (mn. śinśiḑ) [akc. śinśidă] (i. ž.) — (ornit.) zeba, ptica stanarica, izvrsna pevačica (Fringilla coelebs) ∎ śinśidă ĭe pasîrĭa kare kîntă măĭ frumuos — zeba je ptica koja najlepše peva ∎ padurĭa la nuoĭ ĭe pļină đi śinśiḑ, nuapća nu pućem adurmi đi kînćiku luor — kod nas je šuma puna zeba, noću ne možemo zaspati od njihove pesme ♦ / < (onom.) „śinś-śinś” — „pet-pet” [Por.] ♦ rum. cincidă

śinśiļa [akc. śinśiļa] (br.) — peti po redu ∎ a śinśiļa lună în an rumîńi aĭ batrîń a kĭemat florarĭ — peti mesec u godini stari Vlasi su zvali „florar” [Por.] ♦ rum. cincilea

śinśime (mn. śinśimĭ) [akc. śinśime] (i. ž.) — petina ∎ înparțîm bańi în śinś pîărț, șî tuot nat ĭa kîć-o śinśime — delimo novac na pet delova, i svako uzima po jednu petinu [Por.] ♦ rum. cincime

śińe [akc. śińe] (zam.) — neko, ko, koji ∎ uĭtă, śińe ĭasă đin padure? — gle, neko izlazi iz šume? (ili: gledaj, ko to izlazi iz šume? ) ♦ sin. kare? — ko? koji? ♦ var. śińiva, śińeva ∎ fug, kă vińe śińeva — bežim, jer neko dolazi ♦ up. vereśińe [Por.] ♦ rum. cine ♦ etim. < lat. *quene (= quem)

śińiva [akc. śińiva] (zam.) — neko ∎ dakă nu va șći ĭel, va șći śińiva altu — ako on ne bude znao, znaće neko drugi ∎ așćată să trĭakă śińiva pi drum — čeka da neko prođe putem ♦ / < śińe + va ♦ var. śińeva [Por.] ♦ rum. cineva

śir (prid.) (i. m.) — I. (prid.) (nepr.) ① (za materiju) kašast, židak; gnjecav; glibav ∎ a dat suariļi, zapada s-a moĭat șî poćaka ĭe tuată śir, nu măĭ mĭerź — udarilo sunce, sneg se smekšao i staza je sva kašasta, ne možeš da ideš II. (i. m.) ② blato ∎ nu ći baga-n śiro-la, dăĭ pi đinkuaśa — ne ulazi u to blato, prođi s ove strane ③ (nutr.) kaša, hrana za ovčarske pse ∎ śiru đi kîń s-a fakut đin fańină đi kukuruḑ: fĭerbĭ apa, puń kîta fańină, mĭastîś, mĭastîś, ăl laș sî sa raśiaskă șă-l daĭ la kîń — kaša za ovčarske pse pravila se od kukuruznog brašna: skuvaš vodu, staviš malo brašna i mešaš, mešaš, pustiš je da se ohladi i daješ psima ∎ păkurari aĭ batrîń a vorbit kă kîńi măĭ adînk latră kînd manînkă śir — stari čobani su govorili da psi dublje laju kada jedu kašu ♦ sin. morśilă, groșală [Por.] ♦ rum. cir ♦ etim. < ukr. čyr

śirińe (mn. śiriń) [akc. śirińe] (i. ž.) — crepulja ∎ śirińa ĭe vas đi pomînt în kare sa kuaśe pîńa în vatra fuokuluĭ la kamin — crepulja je glineni sud u kome se peče hleb na vatri kamina ∎ śirińa sa astrukă ku țîăstu — crepulja se pokriva vršnikom ∎ śirińa fak muĭeriļi la o ḑî adînsă în an, kare kađe la doă stamîń înainća lu Sînźuorḑ — crepulje izrađuju žene jednog posebnog dana, koji pada na dve nedelje pre Đurđevdana ∎ ḑîua đi fakut śiriń sa kĭamă Marța draśaskă, da sa măĭ kĭamă șî Ropaćinu or Lupaćinu — dan za izradu crepulja zove se Đavolji utorak, a zove se još i Ropaćin ili Lupaćin [Por.] ♦ rum. șirină [Ban.]

śiviĭe (mn. śiviĭ) [akc. śiviĭe] (i. ž.) — (tehn.) čivija, zavrtanj ∎ śiviĭa ĭe fiĭe śe đi fĭer or đi ļemn ku śe s-a strîns tare doă parśaļe — čivija je bilo šta gvozdeno ili drveno čime se čvrsto spajaju dva dela nečega ∎ kînd vro nuoră a fuost kam zburdată, parințî a spus la kopil să-ĭ strîngă kîta śiviĭa, s-o dukă în rînd — kad je neka snajka bila malo razuzdanija, roditelji su govorili sinu da joj malo pritegne čivije, da je dovede u red [Por.] ♦ rum. civie ♦ etim. < srp.čivija

śiștuare (mn. śiștuorĭ) [akc. śiștuare] (i. ž.) — tkanica, pojas ∎ s-a purtat doă fĭelurĭ đe śiștuorĭ: îngușće, muĭerĭeșć, șă śiștuorĭ laće, voĭńiśeșć — nosile su se dve vrste tkanica: uske, ženske, i široke tkanice, muške ♦ sin. braśiră [Por.] ♦ rum. șiștoare

śob (i. s.) ● v. śuob [Crn.] ♦ rum. ciob

śobană (mn. śobańe) [akc. śobană] (i. ž.) — čobanka, velika čobanska kašika ∎ śobană a fuost o ļingură mare đi ļiemn, ku kuada lungă, kare a purtato śobańi dupa viće, ļegată la kurauă — čobanka je bila velika drvena kašika, sa dugom drškom, koju su čobani nosili za stokom, obešenu o kaiš ∎ śobana a fuost atîta đi mare đi ĭo ma mir kum ļ-a înkepat în gură — čobanka je bila toliko velika da se ja čudim kako su je trpali u usta ∎ śobana pîkurari a purtato întođeuna dupa viće, da ś-a fi fakut ku ĭa, nu șću — čobanku su pastiri stalno nosili za stokom, a šta li su radili sa njom, ne znam ♦ sin. gavană [Por.]

śobîlk [akc. śobîlk] (uzv.) — (onom.) šljap? ∎ „śobîlk” s-auđe kînd śuava mĭarźe pin apă măĭ adînkă — „šljap” se čuje kad neko ide kroz dublju vodu [Por.] ♦ rum. șteobîlc

śokaļeće [akc. śukaļeće] (i. m.) ● v. śokiță [Por.]

śokiță (mn. śokiț) [akc. śokiță] (i. ž.) — (demin.) (geog.) brdašce ∎ đarîndu luok poļažńik kît vĭeḑ ku uoki, niś unđe ńiś o śokiță sî sa vadă — svud ravnica dokle pogled seže, nigde ni brdašce da se vidi ♦ var. śokaļeće [Por.]

śokîrdar (mn. śokîrdarĭ) [akc. śokîrdar] (i. m.) — (zast.) dželat ∎ întra Mustapiś șî-ntra Mînastirița, la Basara, a trait ńiskaĭ Suruļeșći kare a služît la turś ka śokîrdarĭ — između Mustapića i Manastirice, kod Basare, živeli su neki Surulešti koji su služili kod Turaka kao dželati ∎ śokîrdari a taĭat kapiće la lumńe — dželati su ljudima odrubljivali glave ∎ śokîrdarĭu taĭe kapu la uom, șă-l puńe-n brukă șî mĭarźe ku ĭel prîn sat, să vadă lumńa, sî sa spomînće — dželat odrubi čoveku glavu, nabije je na kolac i ide sa njom kroz selo, da vide ljudi, da se uplaše ∎ śokîrdari a taĭat șî nasurļi șî urĭekiļi, dakă turśi așa a žuđekat pră uom prîntu vro vină — dželati su ljudima sekli i noseve i uši, ako su Turci tako presudili za neku krivicu [Mlava]

śonći (ĭuo śonćiesk, ĭel śonćiașće) [akc. śonći] (gl. p. ref.) — okrnjiti, osakatiti, okresati; oštetiti; čuknuti ∎ sa śonćeașće śeva kînd vreĭ să-l taĭ frumuos, da numa-l frînź — okrnji se nešto kad hoćeš lepo da ga isečeš, a samo ga slomiš ∎ kînd uomu sa farîmă, șă-s taĭe vrun źeĭśt, sa ḑîśe k-a śonćit mîna — kad se čovek povredi, i iseče neki prst, kaže se da je osakatio ruku ∎ kînd kumpirĭ vas đi pļek, să baź sama să nu fiĭe śonćit vrunđiva — kad kupuješ plekanu posudu, da paziš da ne bude negde čuknuta [Por.] ♦ rum. ciunti

śonćit (śonćită) (mn. śonćiţ, śonćiće) [akc. śonćit] (prid.) — okrnjen, osakaćen; očukan ∎ s-a dus în rat întrĭeg, da s-a-ntuor tuot śonćit — otišao je u rat čitav, a vratio se sav osakaćen ∎ đin uala śonćită a ramas numa îrburĭ — od očukanog lonca ostali samo ulomci [Por.] ♦ rum. ciuntit

śopîr (mn. śopîrĭe) [akc. śopîr] (i. s.) — čopor ∎ śopîr đi lupĭ s-a bagat în strungă, ș-a zatrit stîna-n trĭagă — čopor vukova upao je u obor, i zatro celo stado ∎ un śopîr đi uoĭ s-a rupt đin stînă, ș-a rîtaśit în ļivađa lu komșîĭe — čopor ovaca odvojio se od stada, i zalutao u susedovu livadu ♦ sin. kîrd, gramadă [Por.] ♦ rum. ciopor ♦ etim. < mađ. csoport

śopîrlan [akc. śopîrlan] (i. m.) ● v. țopîrlan [Por.]

śopļi (ĭuo śopļĭesk, ĭel śopļĭașće) (gl.) — tesati ∎ sa śopļiaşće gruosu ļemnuluĭ ku sakurĭa pi aţă, pănă nu sa kapîtă grindă ńićeḑată în patru muke — teše se deblo drveta sekirom po koncu, dok se ne dobija ravna četvostrana greda ∎ śopļitu a-nśeput sî sa pĭardă, kînd s-a skuos firizańiļi — tesanje je počelo da se gubi, kad su se pojavile strugare [Por.] ♦ etim. < srb. čopljiti, bg копля

śorobară (mn. śorobărĭ) [akc. śorobară] (i. ž.) — (ornit.) svraka (Pica pica) ∎ śorobara a mînkat uavăļi lu mĭerlă dîn kuĭb — svraka je pojela kosu jaja iz gnezda [Hom.] ♦ dij. var. koțofană [Por.] ♦ rum. ciorcobară

śovańe (mn. śovań) [akc. śovańe] (i. ž.) — (anat.) oklop, ljuštura ∎ un fĭeļ đi bruoșć are śovańe đi uos, ș-așa bruoșć sa kĭamă bruoșć ku śovańe — jedna vrsta žaba ima koštani oklop, i takve žabe zovu se kornjače [Por.] ♦ dij. var. śuvan (Sige) [Hom.] ♦ dij. var. śovan (Osnić) [Crn.] ♦ dij. var. śovań [GPek] ♦ rum. ciuvan ♦ etim. < slov. чвaнъ

śovikă (mn. śoviś) [akc. śovika] (i. ž.) — (onom.) (ornit.) zijavac (Vanellus Cristatus) ∎ śovika ĭe o pasîrĭe ńikunoskută, kare a izaflato babiļi, numa sî spomînće ku ĭa kopiĭi aĭ ńimĭarńiś — zijavac je jedna nepoznata ptica koju su babe izmislile, samo da plaše nemirnu decu sa njom ∎ pasîrĭa ńima n-a vaḑuto, ama ĭastă kare audîto: kîntă urît, șî kîrkîĭe ka kînd uomu traźe sî muară — pticu niko nije video, ali ima onih koji su je čuli: peva ružno, i krklja kao čovek u samrtnom ropcu ∎ mama ńe spumînta sara să taśem, kă vińe śovika să ńi manînśe — baba nas je uveče plašila da ćutimo, jer će doći zijavac da nas pojede ♦ sin. śumaĭkă [Por.] ♦ rum. ciovică

śuakă (mn. śuoś) [akc. śuakă] (i. ž.) — (geog.) brdo; čuka ∎ s-a dus la śuakă ku vićiļi — otišao je na brdo sa stokom ∎ s-a mutat ku borđiĭu đin śuakă-n śuakă, kă lumĭa nuastră pi śuoś a trait — selio se sa burdeljem s brda na brdo, jer su naši ljudi na brdima živeli ∎ (u izr.) la śuakă — na brdu ∎ đi la śuakă — sa brda ∎ uom đi la śuakă — čovek sa brda, brđanin [Por.] ♦ rum. cioacă ♦ etim. < srb. čuka

śuară (mn. śuorĭ) [akc. śuară] (i. ž.) — (ornit.) vrana (Corvus cornix, Corvus corone, Corvus frugilegus) ∎ śuarîļi fak mare șćetă la kîmpiĭe — vrane nanose veliku štetu u polju ∎ śuară pîśuasă — modrovrana (Coracias garrulus) ♦ up. korkan, korb [Por.] ♦ rum. cioară

śuară pîśuasă (mn. śuorĭ pîśuasă) [akc. śuară pîśuasă] (sint.) — (ornit.) modrovrana (Coracias garrulus) ∎ śuarîļi pîśuasă s-a pĭerdut la nuoĭ — modrovrane su se kod nas izgubile [Por.] ♦ rum. cioară pucioasă

śuardă (mn. śuarđe) [akc. śuardă] (i. ž.) — krdo, gomila ∎ śuardă sa ḑîśe măĭ đes la viće, kare mĭerg gramadă, fara rînd — krdo se najčešće kaže za gomilu stoke koja ide bez reda ♦ sin. śopîr, kîrd [Por.] ♦ rum. ciurdă ♦ etim. < mađ. csorda

śuarik (mn. śuariś) [akc. śuarik] (i. m.) — ① sukno, tkanina ∎ śuarik ĭe pînḑă kare sa țîasă în razbuoĭ — sukno je tkanina koja se tka u razboju ② ženska dokolenica ∎ śuarik ĭe un fĭeļ đi śarap đin śuarik, kare astrukat piśuoru muĭeri pănă la źanunkĭ — dokolenica je vrsta čarape od sukna, koja je pokrivala žensku nogu do kolena ∎ śuariśi muĭeriļi a purtat pănă n-a ĭeșît śarapĭ fakuț ku aśe — dokolenice su žene nosile dok se nisu pojavile pletene ćarape ∎ pista śuariś muĭeriļi a-nkalțat kalțuoń — preko dokolenica žene su obuvale kalčine ③ nogavica pantalona ∎ śuarik ĭe o parća lu pîntaluoń, în kare sa bagă piśuoru — nogavica je deo pantalona u koji se uvlači noga [Por.] ♦ rum. cioarec

śuariś (mn.) [akc. śuariś] (i. m.) — čakšire, pantalone ∎ śuariś a purtat uamińi, da kîć-odată ĭarna șî muĭeriļi — čakšire su nosili muškarci, a ponekad zimi i žene ∎ śuariśi s-a fakut đin śuarik alb — čakšire su se pravile od belog sukna ∎ lumĭa kare a șćut să koasă śuariś, s-a kĭemat kroituorĭ — ljudi koji su znali da šiju čakšire, zvali su se krojači ∎ rumîńi nuoștri munćeńi a purtat śuariś ku pećeĭś pănă dupa ratu-l đintîń — naši Vlasi planinci nosili su čakšire sa šlicevima sve do posle Prvog svetskog rata ♦ / mn. < śuarik — sukno ♦ sin. nadraź, pîntaluoń [Por.] ♦ rum. cioareci

śuava [akc. śuava] (zam.) — nešto ∎ sa puvestîașće śuava șî bun đi ĭel, nu numa rîău — priča se i nešto dobro o njemu, ne samo loše ♦ var. śeva [Por.] ♦ dij. var. śua [Buf.]

śubăr (mn. śubĭară) [akc. śubăr] (i. s.) — čabar ∎ śubăr ĭe vas đi duoź đi ļemn, đi adunat brînḑă la baśiĭe — čabar je sud od drvenih doga, za skupljanje sira na bačiji [Por.] ♦ rum. ciubăr ♦ etim. < bug. čebăr

śubenśi [akc. śubenśi] (i. m.) ● v. buș [Pad.]

śubuk (mn. śubuśe) [akc. śubuk] (i. s.) — čibuk ∎ mama faśa țîgare đin gižă da śubuk đin țao đi nuk, ș-a tutuńit așa păn’ la muarće — baba je zavijala cigaru od komušine, a čibuk pravila od orahove grančice, pa je tako pušila sve do smrti [Por.] ♦ rum. ciubuc ♦ etim. < tur. çubuk

śuguļi (ĭuo śuguļesk, ĭel śuguļașće) [akc. śuguļi] (gl. p. ref.) — (ornit.) kljucati, iskljucati; kljunom čupati, čupkati ∎ muoșu pazîașće kukuruḑu, să no-l śuguļaskă păsîrļi — čiča čuva kukuruz, da ga ne iskljucaju ptice ♦ sin. žumuļi [Por.] ♦ rum. ciuguli

śuguļit (śuguļită) (mn. śuguļiț, śuguļiće) [akc. śuguļit] (prid.) — (ornit.) iskljucan, kljunom čupkan, iščupkan ∎ așa luok tuot śuguļit đi păsîrĭ n-a măĭ vaḑut ńima — tako od ptica iskljucanu njivu još niko nije video ♦ sin. žumuļit [Por.] ♦ rum. ciugulit

śuĭkă (mn. śuĭś) [akc. śuĭkă] (i. m.) — (zast.) bata, izraz kojim se oslovljavao stariji brat ∎ śuĭkă a ḑîs fraćiļi au suora ćinîră la fraćiļi al bătrîn — „šujka” su govorili mlađi brat ili sestra starijem bratu ∎ vuorba śuĭkă s-a pĭerdut kînd a murit dĭeḑî nuoștri, în luoku ĭeĭ a veńit nană — reč „šujka” izgubila se kad su pomrli naši dedovi, na njeno mesto došla je „nana” ∎ vuorba śuĭkă în vrĭamĭa-ĭa a mĭers parĭake ku duoĭkă, kum a ḑîs frațĭ la suora măĭ mare — reč „šujka” išla je u paru sa „dojka”, kako su braća oslovljavala stariju sestru ♦ sin. nană ♦ up. duoĭkă [Mlava] ∎ la nuoĭ nuĭe vuorbă śuĭkă sî sa ńemuĭe ku ĭa, dar ĭastă Śuĭkă ka poļikra: Ĭoță lu Śuĭkă, Śuĭkońi, ama śe va însamna vuorba-ĭa, nu sa șćiĭe — kod nas nema reči „šujka” da se njome oslovljavaju, ali ima Šujka kao nadimak: Joca Šujkin, Šujkani, ali šta ona znači, ne zna se (Topla) [Crn.]

śukîrći (ĭuo śukîrćiesk, ĭel śukîrćiașće) [akc. śukîrći] (gl. p. ref.) — (o sečivu) seckati, deljati; kratiti ili obrađivati grubim seckanjem ∎ śukîrćiașće sa ḑîśe kînd vrunu ku kuțîtu nu taĭe đirĭept, or đi tuot, numa taĭe kîćikîta, șî strîmb — secka se kaže kad neko nožem ne seče pravo, ili skroz, nego secka pomalo, i nakrivo ∎ parinćiļi śukîrćiașće ļemnu đi ćiĭ uskat kî vrĭa să fakă o papușă ka žukariĭe đi fata mikă — roditelj delje drvo od suve lipe jer hoće da napravi lutku kao igračku za malu devojčicu ♦ var. śokîrći ♦ sin. taĭa [Por.] ♦ rum. ciocîrti

śukîrćit (śukîrćită) (mn. śukîrćiț, śukîrćiće) [akc. śukîrćit] (prid.) — iseckan, izreckan, loše sečivom obrađen; isfronclan ∎ ĭ-am plaćit să-m raćaḑă puomi frumos, da ĭel numa î-a śukîrćit, șî đ-aĭa nu îa-m plaćit ńimika — platio sam mu da mi voćke lepo obreže, a on ih je samo isfronclao, i zato mu nisam platio ništa ♦ var. śokîrćit [Por.] ♦ rum. ciocîrtit

śukîrļiĭe (mn. śukîrļiĭ) [akc. śukîrļiĭe] (i. ž.) — (ornit.) ševa, mala poljska ptica pevačica (Alauda arvensis); čavrljuga ∎ śukîrļiĭa ĭe mikă, ama zbuară pi sus, pănă la śierĭ — ševa je mala, ali leti visoko, do neba ♦ up. śukîrlan [Por.] ♦ rum. ciucârlie

śukur (mn. śukurĭ) [akc. śukur] (i. m.) — kićanka, resa; ukras ∎ śukur ĭe ață đi lînă, kusută ka o frumoșață, pi marźina pînḑî — kićanka je vuneni konac, prišiven kao ukras na ivicu platna ∎ kîrpă ku śukurĭ — marama sa resama ∎ kițăļe ku śukurĭ — pregača sa resama ♦ up. oprĭeg [Por.] ♦ rum. ciucur ♦ etim. < lat. cicculum (= ciccum „ciorchine”)

śulau (śulauă) (mn. śulavĭ, śulave) [akc. śulau] (prid.) — (med.) čulav, bez uha ∎ śulau ĭe uom or žuavină fara urĭake, or ku urĭekĭ miś — čulav je čovek ili žvitonja bez ušiju, ili sa malim ušima ♦ var. śuļau [Por.] ♦ rum. ciulă ♦ etim. < srb. čula

śulpan (mn. śulpań) [akc. śulpan] (i. m.) — (bot.) panj, krnjak ∎ śulpanu ĭe bușćan kare a ramas în pomînt kînd s-a taĭat or a kaḑut ļemnu — panj je deo drveta koji je ostao u zemlji kad je stablo oboreno ili posečeno ♦ sin. bușćan ♦ up. śuplańeț [Por.] ♦ rum. ciolpan

śuļi (ĭuo śuļesk, ĭel śuļașće) [akc. śuļi] (gl. p.) — čuljiti, dizati uši da bi se bolje čulo ∎ mîțu rađikă kapu șî śuļașće urĭekiļi, puaće-fi auđe șobuoļu kum urdukîĭe pin puod — mačka diže glavu i čulji uši, možda čuje pacove kako jure po tavanu [Por.] ♦ rum. ciuli ♦ etim. < srb. čuljiti

śuļit (śuļită) (mn. śuļiț, śuļiće) [akc. śuļit] (prid.) — načuljen, dignutih ušiju ∎ mîțu agîră la gaura șokîțîlor, ku urĭekiļi śuļiće — mačka vreba ispred mišje rupe, sa načuljenim ušima [Por.] ♦ rum. ciulit

śumag (mn. śumĭaźe) [akc. śumag] (i. s.) — čomag, tojaga ∎ śumag ĭe bît măĭ mare șî măĭ tare đi kît bît đu dus în mînă — čomag je štap veći i jači od štapa koji se nosi u ruci ∎ pi śumag đi bîtrîńață s-a dus fĭaćiļi kînd ļ-a furat baĭeți đi-nsurat — na čomagu su se nekad nosile devojke koje su momci krali za ženidbu [Por.] ♦ rum. ciomag ♦ etim. < tur. çomak

śumaĭkă [akc. śumaĭkă] ● v. śovikă [Por.]

śumalkă (mn. śumĭelś) [akc. śumalkă] (i. ž.) — (zast.) čumalka, reč kojom je počinjalo svako zagonetanje ∎ măĭ mare rîs la șăḑîtuorĭ a fuost kînd s-a luvat la śumĭelś — najviše smeha je na sedeljkama bilo kada su se hvatali zagonetki [GPek] ♦ dij. var. śumĭelśu (mn. śumĭelśe) ∎ nu puot sî-nțaļeg śumĭelśu-sta, da șî alće śumĭelśe grĭeu înțaļeg — ne mogu da shvatim ovu zagonetku, a i druge zagonetke teško shvatam (Neresnica) [Zvizd] ♦ sin. giśituare [Por.]

śumĭelśu [akc. śumĭelśu] (i. m.) ● v. śumalkă [Zvizd]

śung (śungă) (mn. śunţ, śunće) [akc. śung] (prid.) — (med.) sakat, bangav ∎ śung ĭe uom kare are o mînă răćeḑată đin kuot — sakat je čovek koji ima ruku odsečenu od lakta [Pad.] ♦ rum. ciung

śuob (mn. śoburĭ) (i. s.) — ① saksija, zemljani sud ∎ śuob ĭe vas đe pomînt đe florĭ — saksija je zemljani sud za cveće ♦ var. śob [Crn.] ∎ are pļin đi śuoburĭ ku fluorĭ — ima puno saksija sa cvećem (Rudna Glava) [Por.] ② kadionica ∎ kînd să pļakă đi la morminț după śe să-ngruapă uomu, śuobu să sparźe đi kruśe — kad se polazi sa groblja posle ukopa pokojnika, kadionica se razbije o krst (Osnić) [Crn.] ♦ rum. ciob ♦ etim. < tur. çob

śuoĭ (mn. śuaĭe) [akc. śuoĭ] (i. s.) — šolja ∎ śuoĭ ĭe vas mik đi bĭare, ku gura largă șă ku kuadă — šolja je mala posuda za piće, sa širokim otvorom i drškom ♦ sin. par² [Por.] ♦ rum. cioi

śuoĭkă (mn. śuoĭś) [akc. śuoĭkă] (i. ž.) — (ornit.) čavka (Coloeus monedula) ∎ śuoĭka ku śuară șî ku śuara pîśuasă sîn un ńam đi pîăsîrĭ — čavka, vrana i modrovrana su jedan ptičji rod [Por.] ♦ rum. cioaică ♦ etim. < bug. srb. čavka

śuont (śuantă) (mn. śuonț, śuanće) [akc. śuont] (prid.) — krnj, oštećen, kome je otkinut deo; kus ∎ s-a-ńekat kîńi laltîĭerĭ, șî đ-atunśa kațauă a ramas śuantă — davili se psi prekjuče, i otada je kučka ostala kusa ♦ up. śonćit [Por.] ♦ rum. ciont ♦ etim. < mađ. csont

śupag (mn. śupaźe) [akc. śupag] (i. s.) — čupag, gornji deo ženske košulje ∎ țuaļiļi muĭerĭeșć kare s-a înbrakat pi pĭaļa guală, a fuost śupagu șî puaļiļi — ženski haljeci koji su se oblačila na golo telo, bili su čupag i pole ∎ śupagu a fuost pi pĭept înpistrit ku rîurĭ — čupag je na grudima bio ukrašen vezom ∎ kînd śupagu ku puaļiļi a fuost kusuće întrĭeg, aĭa atunśa a fuost kimĭașă mare, muĭerĭaskă — kada su čupag i pole bili krojeni ucelo, to je onda bila velika ženska košulja ∎ śupagu s-a purtat bagat în puaļe — čupag se nosio uvučen u pole ∎ pista śupag kînd a fuost măĭ frig, s-a purtat rĭeklă, peptarĭ, bîĭbarak, or kožuok — preko čupaga, kada je bilo hladnije, nosila se rekla, grudnjak, prsluk ili kožuh ♦ up. kimĭașă [Por.] ♦ rum. ciupag ♦ etim. < slov. čĭpagŭ ? < grč. *ϰύπαξ

śupi (ĭuo śup, ĭel śupe) [akc. śupi] (gl. p. ref.) — štipati, čupati; zagristi, načeti ∎ a śupito đin glumă, da ĭa sa plînźe kî-ĭ s-a fakut vînațală — štipao je u šali, a ona plače jer joj se napravila modrica ∎ nu ma śupi, kă ći spun la muma — nemoj me štipati, jer ću reći majci ∎ nu śupi puama dakă n-aĭ đe gînd s-o manĭnś — nemoj zagristi voćku, ako ne misliš da je pojedeš [Por.] ♦ rum. ciupi ♦ etim. < bug. čupja, srb. čupati

śupit (śupită) (mn. śupiț, śupiće) [akc. śupit] (prid.) — štipnut, uštinut; načet ∎ pîńa śupită nu sa puńe pi masă — načet hleb ne stavlja se na sofru [Por.] ♦ rum. ciupit

śupîrtan (mn. śupîrtań) [akc. śupîrtan] (i. m.) — (mik.) vrganj (Boletus edulis) ∎ śupîrtan ĭe burĭaće pi kare uoiļi ăl manînkă ka o dulśață mare — vrganj je pečurka koju ovce jedu kao veliku poslasticu ♦ sin. vîrgań [Por.] ♦ rum. ciopârtan

śur (mn. śururĭ) (i. s.) — rešeto ∎ śuru la nuoĭ a fuost înainća lu sîtă, șî pin ĭel s-a śernut fańina ș-a đi kukuruḑ, ș-a đi grîu — rešeto je kod nas bilo pre sita, i kroz njega se sejalo i kukuruzno i pšenično brašno ∎ śuro-l đi bătrĭńață avut obadă fakută đin kuaža đi ćiĭ, da sîta đi pĭaļe đi śerb — starinsko rešeto imalo je obod od lipove kore, a sito od jelenske kože ♦ var. śĭur [Por.] ♦ dij. sin. sîtă ∎ la nuoĭ ĭe vuorba śur ńikunoskută, nuoĭ șî la śur ḑîśem sîtă — kod nas je reč „śur” nepoznata, mi i rešeto zovemo sitom (Isakovo) [Mor.] ♦ dij. var. čĭur [Dun.] ♦ dij. var. čurel (Gradskovo) [Tim.] ♦ rum. ciur ♦ etim. < lat. cibrum (= cribum)

śurai (ĭuo śurîĭ, ĭel śurîĭe) [akc. śurai] (gl. p.) — (onom.) žuboriti, točurati ∎ śurîĭe pluaĭa, śurîĭe ogașu în padure — žubori kiša, žubori potok u šumi ♦ sin. ćurai [Por.] ♦ rum. ciurui

śurĭaḑă (mn. śurĭaḑă) [akc. śurĭaḑă] (i. ž.) — sibara, pastirska koliba ∎ śurĭaḑa ĭe o bîrnarĭață rotată la pomînt da askuțîtă la vîr, fakută đin tuobļe đi fagańiță, or kă đin alt ļemn kare a fuost îndamînă — sibara je jedna brvnara okrugla pri zemlji a šiljata na vrhu, napravljena od stabala bukvića, ili drugog drveta koje je bilo pri ruci ∎ în śurĭaḑă a durmit pîkurari kînd a fuost ku vićiļi la munće, da șî lumĭa alaltă kînd a trait pin zbăgurĭ — u sibarama su spavali čobani kada su boravili sa stokom u planini, a i drugi ljudi kada su živeli po zbegovima ∎ śurĭaḑa sa faśe ĭuta, șî kind lumĭa sa mută ku vićiļi, o lasă, șî la luoko-l nou fak alta — sibara se lako pravi, i kad se ljudi sele sa stokom, ostave je, i na novom mestu prave drugu [Por.] ♦ rum. surleață, șură

śuśur (mn. śuśurĭe) [akc. śuśur] (i. m.) — točur ∎ śuśuru ĭe un žgĭab đi ļemn, pus pi ńiskaĭ pruopće la ogaș, sî mĭargă apa pi ĭel — točur je drveni žljeb, postavljen na potoku na neki oslonac, da ide voda preko njega ∎ apa śurîĭe pi ĭel, șî đ-aĭa sa kĭamă śuśur — voda točura preko njega, i zato se zove točur ♦ up. țuțur (Topolnica) [Por.] ♦ rum. cĭucĭur ♦ etim. < bug. čučur

śut (śută) (mn. śuț, śuće) (prid.) — ① (anat.) šut, bez rogova ∎ śută ĭe žuavină kare trăbă să aĭbă kuarńe da n-are, kî ļ-a frînt, or n-a krĭeskut kît trăbe — šuta je životinja koja treba da ima rogove, a nema jer ih je polomila, ili joj nisu izrasli koliko treba ② (fig.) društveno nemoćan, slab ∎ śutu ku kornuțî nu puaće, pănă l-aĭ kornuț nu-ĭ taĭe kuarńiļi — šut sa rogatima ne može, dok se rogatima ne potkrešu rogovi ♦ supr. kornut [Por.] ♦ rum. ciut ♦ etim. < alb. shut

śută (mn. śuț) [akc. śută] (i. ž.) — (zool.) (zast.) košuta, ženka jelena ∎ akuma rar kare măĭ țîńe minće kă famiĭa śerbuluĭ vînatuori aĭ batrîń vrodată a kemato śută, tuoț astîḑ iĭ ḑîk śerbuaĭkă, dupa śerb — danas još retko ko pamti da su ženku jelena stari lovci nekada zvali košutom, svi je danas zovu „jelenkom”, prema jelenu ∎ puĭu lu śerb șî alu śută sa kĭamă vițăl — mladunče jelena i košute zove se tele ♦ up. śerb [Por.] adînkă ♦ rum. ciută ♦ etim. < alb. shutë

śutură (mn. śuture) [akc. śutură] (i. ž.) — (tehn.) kablina ∎ śutură ĭe tolśerĭ skobit în ļemn, kare sa bagă-n gura butuońuluĭ la muară, șî sa prinđe đi ĭel ku piruańe — kablina je izdubljeni drveni levak, koji se nabija u vodenični badanj, i za njega se pričvršćuje ekserima ∎ în śutură la gura butuońuluĭ sa-nțapă gaļețuĭka, pin kare baće vîžuoĭu api în ruata muori — u kablinu na vrhu badnja nabija se cipun, kroz koji mlaz vode pada na vodenički točak ∎ śutura nu sa skimbă, da gaļețuĭś ĭastă în măĭ mulće fĭelurĭ, șî sa skimbă pi kum ĭe tarimĭa api — kablina se ne menja, a cipuna ima raznih vrsta i menjaju se prema jačini vode ♦ sin. gaļiată [Por.] ♦ rum. ciutură ♦ etim. < lat. *cytola

śuvań (mn. śuvańe) [akc. śuvań] (i. s.) — naćve, korito ∎ śuvań ĭe vas lunguĭat dă ļemn, dă plumađit pita — naćve su duguljast drveni sud za mešenje hleba ∎ śuvańe ar fakut țîgańi dăn ļemn dă salkă, șî ļ-a vindut prîn sat pră mînkare — naćve su izrađivali Cigani od vrbovog drveta, i prodavali su ih po selu za namirnice [Stig] ♦ dij. sin. postao, karļiță [Por.]