VORBAR - REČNIK
(separat)

tagîrță (mn. tagîrț) [akc. tagîrță] (i. ž.) — ① prtljag, stvar, prnja, bošča ∎ tagîrță ĭe avĭerĭa saraśilor, kum ĭe o țuală ruptă, vrun vas mik śonćit, o ogļindă, un pĭapćin, or аșa śeva, śe sa puaće duśa în ļigatură pi un bît pi umîr — prtljag je sirotinjska imovina, kao što je neko odelce pocepano, neki mali ulupani sud, ogledalo, češalj ili tako nešto što se može nositi u bošči na jednom štapu, preko ramena ∎ a mĭers ku tagîrțîļi în trastă đin sat în sat — išao je sa prtljagom u torbi od sela do sela ∎ ĭaț tagîrțîļi tĭaļe pi bît, șî fuź să nu ći văd — kupi svoje stvari na štap, i briši da te ne vidim ② (zast.) torba, kufer ∎ mi sa-m pare ka pin vis kă aĭ batrîń a ḑîs tagîrță la vrun fĭeļ đi trastă, or sanduk — čini mi se kao kroz san, da su stari „tagrcom” nazivali neku vrstu torbe, ili kufera ♦ up. trastă [Por.] ♦ rum. tăgîrţă

taĭa [akc. taĭa](i. m.) — (srod.) (hip.) svekar ∎ grabĭesk, kă vińe taĭa ustańit đi la drum, șă trăbe să-ĭ pun śina — žurim, jer mi dolazi svekar umoran s puta, i treba da mu postavim večeru ∎ kînd nuora ḑîśe la sokrî-su „taĭo”, arată kă în kasa-ĭa sa țîńe tare frumuos rînd — kada snajka oslovljava svekra sa „tajo”, znači da u toj kući vlada jako lep red ♦ up. maĭa ♦ / (hip.) < taĭkă (hip.) < tată [Por.] ♦ rum. taică

taĭfă (mn. taĭfe) [akc. taĭfă] (i. ž.) — grupa ∎ taĭfă s-a kĭamă un numîr đi inș, adunaț pi-nga vrun lukru adîns — tajfa je grupa ljudi, okupljena oko nekog određenog posla ∎ taĭfe oțășć — hajdučke družine ∎ taĭfa bandașîlor — duvački orkestar ∎ taĭfă đi inș — grupa ljudi [Por.] ♦ rum. taifă ♦ etim. < bug. alb. taifa < ngr. ταïφᾶς

taĭkă (mn. tăĭk) [akc. taĭkă] (i. m.) — (srod.) svekar ∎ nuora la tata lu uomî-su, kînd vorbĭașće ku ĭel, îĭ ḑîśe taĭkă, da kînd puvestășće đi ĭel ku śińiva, poaće să-l kĭame șî suokru — snajka se ocu svoga muža obraća sa tajka, a kad priča o njemu sa nekim, može ga nazvati i svekrom ♦ var. (hip.) taĭa ♦ / (hip.) < tată ♦ up. suokru [Por.] ♦ rum. taică

taĭnă (mn. taĭńe) [akc. taĭnă] (i. ž.) — razgovor, pričanje ∎ taĭna ĭe un fĭeļ đi vorbit ĭntra duoĭ inș kare nu sa gaćașće ku vro vuorbă — pričanje je vrsta razgovora između dve osobe, koji se ne završava nekim dogovorom ∎ a șaḑut ku muoșu la taĭnă, kî muoșu a șćut mulće povĭeșć đi bîtrîńață — zaseo je sa čičom u razgovoru, jer je čiča znao mnoge starinske priče ∎ n-avut vrĭame đi taĭnă multă, kî s-a grabit să nu ńigurĭaḑă — nije imao vremena za dug razgovor, jer se žurio da ne omrkne ♦ sin. vuorbă [Por.] ♦ rum. taină ♦ etim. < slov. tajna

takut (takută) (mn. takuț, takuće) [akc. takut] (prid.) — ćutljiv ∎ uom takut ĭe aăla kare nu puvestîașće mult, kare taśe — ćutljiv čovek je onaj koji ne govori mnogo, koji ćuti ♦ supr. vorbituorĭ [Por.] ♦ rum. tăcut

talalînkă (mn. talalînś) [akc. talalînkă] (i. s.) — dugajlija ∎ talalînkă ĭe om înalt șî uskat — dugajlija je čovek visok i mršav ∎ nus toț omińi talalînś, ĭastă întra noĭ șî đ-aĭ graș — nisu svi ljudi dugajlije, ima među nama i debelih ∎ a tunat în mĭană o talalînkă ńekunoskută, ńima n-a șćut đe unđe ar vińit — ušao je u kafanu jedan dugajlija, niko nije znao odakle je došao [Buf.]

talaz (mn. talazurĭ) [akc. talaz] (i. s.) — talas ∎ kînd ĭe vînt șî-n Dunare apa mare, baće talazu șî rupe malu ka la mărĭ — kad je vetar i u Dunavu velika voda, biju talasi i kopaju obalu kao na moru ♦ var. talas [Por.] ♦ rum. talaz ♦ etim. < tur. talaz

talpa gîșći [akc. talpa gîșći] (sint.) — (bot.) tušanj (Portulaca oleracea) ∎ talpa gîșći ĭe buĭađe kare dă đarîndu pi lînga kasă, șî nuoĭ o kuļeźim ka mînkarĭe đi puorś — tušanj je biljka koja raste svuda oko kuće, i mi je beremo kao hranu za svinje [Por.] ♦ dij. sin. ĭarbă grasă (Prahovo) [Kmp.] ♦ rum. talpa gâștii

talpă (mn. tălpĭ) [akc. talpă] (i. ž.) — (anat.) taban, donji deo stopala ∎ kînd am fuost kopil, vara am mĭers tuot đeskulț, șî mĭ-a fuost pĭaļa pi tălpĭ gruasă șî rîpată ka kuaža đi śaruoń — kad sam bio dete, leti sam stalno išao bos, i bila mi je koža na tabanima debela i rapava kao cerova kora ∎ kopilu fuźe đi frikă đi bataĭe, đi tălpiļi iĭ sfulđiră — dete beži u strahu od batina, da mu tabani sevaju ♦ (augm.) talpuoń ♦ (demin.) talpuță, talpiță ♦ up. talpa gîșći [Por.] ♦ rum. talpă ♦ etim. < mađ. talp

talpiță (mn. talpiț) [akc. talpiță] (i. ž.) — ① (tehn.) podnoška, papučica na razboju kojom se podižu niti ∎ talpița ĭe o blanuță supt razbuoĭ, ļegată đi fuśel la iță, pi kare țîsatuarĭa kalkă kînd skimbă ițîļi — podnoška je daščica ispod razboja, vezana za nitnjaču, na koju tkalja nagazi kada menja niti ② (anat.) (demin.) tabančić ∎ talpiță ĭe talpă mikă, ka la kopil — tabančić je mali taban, kao kod deteta ♦ var. talpuță ♦ / (demin.) < talpă ♦ up. razbuoĭ [Por.] ♦ rum. tălpiţă

taļir (mn. taļirĭ) [akc. taļir] (i. m.) — (mon.) talir ∎ taļiru a fuost ban đi arźint, ku kapu lu Mariĭa Tereziĭa pi față — talir je bio srebrni novac sa likom Marije Terezije na aversu ∎ kare avut fĭaće marĭ, adunat taļirĭ șî ļ-a dat să-ĭ puarće la gît pi salbă kînd a ĭeșît în sat pi la vro visaļiĭe — ko je imao ćerke udavače, skupljao je talire i davao im da ih nose na niski oko vrata kada su izlazile u selo na neku svetkovinu [GPek] ♦ rum. taler ♦ etim. < nem. Taller

tamîńe (i. ž.) — (rel.) tamjan ∎ tamîńa ĭe mirosală smolauă ku kare sa tamîńe — tamjan je mirisna smola kojom se kadi ∎ tamîńa, kînd sa aprinđe, dă miruos frumuos — tamjan, kad se upali, daje lep miris ∎ miruosu đi tamîńe ĭe tare pi vuoĭe la dumńeḑîĭ șî la-ĭ muorț — miris tamjana jako vole bogovi i pokojnici ♦ var. tamîĭe (istočni deo Poreča) [Por.] ♦ rum. tămâie ♦ etim. < lat. *thymanea

tîmîńerĭ (mn. tîmîńere) [akc. tîmîńerĭ] (i. s.) — kadionica ∎ ku tîmîńerĭu muĭeriļi tîmîńesk tuot śi ĭe ļegat đ-aĭ muorț — kadionicom žene kade sve što je vezano za mrtve ∎ tamîńerĭu đi bîtrîńață a fuost în krîmput đi kîramidă spartă — starinska kadionica bila je komad razbijene ćeramide ∎ în tamîńerĭ sa pun duoĭ-triĭ karbuń aprinș, da pi iĭ un buob đi tamîńe — u kadionicu se stave dva-tri upaljena ugarka, a na njih jedno zrno tamjana ♦ var. tîmîĭerĭ [Por.] ♦ rum. tămâier

tapșan (mn. tapșańe) [akc. tapșan] (i. s.) — (geog.) zaravan; plato ∎ a mĭers mult în đal ș-ažuns la un tapșan, unđe a uđińit kalumĭa — išli su dugo uz brdo i stigli do jedne zaravni, gde su se dobro odmorili ♦ sin. prund [Por.] ♦ rum. tapșan

tare1 (mn. tarĭ) [akc. tare] (prid.) — ① (o snazi) jak, snažan ∎ ĭel a fuoust tare șî țapîn, ńima n-a putut să-l trînćaskă la luptă — on je bio jak i snažan, niko nije mogao da ga obori na rvanju ∎ a batut vînt tare, ń-a luvat kîramida đi pi kasă — divao je jak vetar, skinuo nam crep sa kuće ∎ đin kuośînă vińe putuare tare — iz svinjca dolazi jak smrad ② (o tvrdoći) tvrd ∎ n-a ploĭat đemult, pomîntu ĭe tare șî înga nuĭe đi arat — nije dugo padala kiša, zemlja je tvrda i još nije za oranje ∎ (fig.) tare đi kap — tvrdoglav ∎ tare la înźirĭ — moralan, ispravan, nepovodljiv ∎ (komp.) tare, măĭ tare, șî măĭ tare — jak, jači, najjači [Por.] ♦ rum. tare ♦ etim. < lat. talem

tare2 [akc. tare] (pril.) — vrlo, veoma; mnogo; jako ∎ fata-sta ĭe tare frumuasă, măĭ frumuasă đi kît ĭa nuĭe în satu nuostru — ova devojka je vrlo lepa, lepše od nje nema u našem selu ∎ a lukrat tare bun pănă a fuost plata bună — radili su jako dobro dok je plata bila dobra [Por.] ♦ rum. tare ♦ etim. < lat. talem

targă (mn. tărź) [akc. targă] (i. ž.) — ① kanata ∎ targa ĭe o stramiță đi blăń la sanduku karuluĭ đi buoĭ — kanata je stranice od dasaka na sanduku volovskih kola ∎ sanduku karuluĭ are doă tărź — sanduk zaprežnih kola ima dve kanate ② nosila ∎ ĭastă șî un fĭeļ đi targă, adîns fakută đi zîdarĭ, pi kare duoĭ inș puot duśa o gramadă đi tuglă or đi pĭatră — ima jedna vrsta nosila, posebno napravljena za zidare, na kojima mogu dve osobe nositi veliku gomilu cigle ili kamena [Por.] ♦ rum. targă ♦ etim. < nem. Trage

tarîță (mn. tarîț) [akc. tarîță] (i. ž.) — (nutr.) mekinje ∎ kînd sa maśină grîu, đin albățu bobuluĭ sa faśe fańină, da đin gioakă tariță — kad se melje žito, od zrna se dobija brašno, a od ljuske mekinje ∎ tarîțîļi s-a đispart đin fańină ku śernutu pin sîtă, da đi la o vrĭame în kuaś, a fakut mîkarîaļe pi la ńișći muorĭ đi sa đispart înga pănă sa maśină — mekinje se izdvajaju iz brašna prosejavanjem kroz sito, a novije vreme ima naprava kod nekih vodenice, koje izdvajaju mekinje još u toku meljave ∎ rumîńi aĭ batrîń n-a śernut fańina đi grîu, numa a fakut pîńa đin fańina ku tuot — stari Vlasi nisu sejali brašno, već su hleb mesili od celog brašna ∎ astîḑ lumĭa ku tarîță arańesk vićiļi — danas ljudi mekinjama hrane stoku [Por.] ♦ rum. tărâță ♦ etim. < bug. trici, srb. trice

tartur (mn. tarturĭ) [akc. tartur] (i. m.) — (demon.) đavo ∎ tartur nuĭe drak kum sî fiĭe numa ĭe drakol mare — tartor nije običan đavo, on je đavolji starešina ♦ sin. drak, ńikruśat [Por.] ♦ rum. tartor

taśa (ĭuo tak, ĭel taśe) [akc. taśa] (gl. n.) — ćutati ∎ sa ḑîśe đi vrunu kă tăśe kînd nu vorbĭașće — kaže se za nekog da ćuti kad ne govori ∎ taśe ka pĭașćiļi — ćuti kao riba ∎ taśe șî faśe — ćuti i radi [Por.] ♦ rum. tăcea ♦ etim. < lat. tacere

taśiare (mn. taśerĭ) [akc. taśiare] (i. ž.) — ćutanje ∎ a tunat într-a îĭ o taśiare adînkă — ušlo je među njih jedno duboko ćutanje ∎ taśiarĭa ĭe dulśe ka mńarĭa — ćutanje je slatko kao med [Por.] ♦ rum. tăcere

taśuńe1 (mn. taśuń) [akc. taśuńe] (i. m.) — ugarak, ostatak sagorelog drveta ∎ ku taśuńu muoșu aprinđe lula — ugarkom čiča pali lulu [Por.] ♦ dij. var. tăčuńe [Kmp.] ♦ sin. karbuńe [Por.] ♦ rum. tăciune

taśuńe2 (mn. taśuń) [akc. taśuńe] (i. m.) — (bot.) plamenjača, biljna bolest (puccinia graminus) ∎ taśuńiļi ĭe buala grîuluĭ — plamenjača je žitna bolest [Por.] dij. var. tăčuńe [Kmp.] ♦ dij. sin. bastră [Hom.] ♦ rum. taciune ♦ etim. < lat. *titio, -onis

tatamuoș [akc. tatamuoș] (sint.) — (srod.) pradeda ∎ tatamuoș ĭe tata lu dĭeda, paradĭeda, ș-așa iĭ sa ḑiśe măĭ đes kînd sa dă đi pomană la-ĭ muorț — tatamoš je dedin otac, pradeda, i tako se oslovaljava najčešće kad se namenjuje mrtvima ♦ up. tată ♦ / < tată + muoș — stari otac [Por.] ♦ rum. tata-moșul

tatar (mn. tatarĭ) [akc. tatar] (i. m.) — (bot.) sirak (Sorghum vulgare) ∎ tatarĭu s-a sîmanat pi marźina luokuluĭ ku kukuruḑ, numa ku dobîndă đi fakut măturĭ — sirak je sejan po obodu njive sa kukuruzom, i koristio se samo za izradu metli ∎ în tuot kotunu satuluĭ a fuost kîći un uom kare a șćut să fakă măturĭ — u svakom zaselku bio je po neki čovek koji je umeo da izradi metle ♦ sin. mătură [Por.] ♦ rum. tătar

tată (mn. tăț) [akc. tată] (i. m.) — (srod.) tata, otac ∎ tata ĭe uomu mumi, ku kare m-a fakut — tata je mamin muž, sa kojom me je rodio ∎ tata ĭe parinćiļi mĭeu — tata je moj roditelj ∎ n-a trait bun ku tatî-su, șî s-a dat bășka kum s-a-nsurat — nije dobro živeo sa svojim ocem, pa se odvojio čim se oženio ♦ up. taĭkă [Por.] ♦ rum. tată ♦ etim. < lat. tata

tată vitrîg [akc. tată vitrîg] (sint.) — (srod.) očuh ∎ tată vitrîg ĭe uomu mumi a doĭļa, ku kare traĭașće ĭa ku kopiĭî, đin kîsîtoriĭa a đintîń — očuh je drugi majčin muž, sa kojim živi ona sa svojom decom iz prvog braka ∎ tată vitrîg rar kînd a fuost parinće bun — očuh je retko kad bio dobar roditelj [Por.] ♦ rum. tată vitreg

tăbărî (ĭuo ma tăbăr, ĭel sa tăbărĭe) [akc. tăbărî] (gl. p. ref.) — navaliti, oboriti se na nešto ∎ aĭ să ńe tăbărîm pe pivă rîaśe — hajde da navalimo na hladno pivo ∎ śe măĭ așćeț, tăbăr-će pi ĭa đinluok — šta još čekaš, navali na nju smesta [Crn.] ♦ rum. tăbărî ♦ etim. < slov. taborŭ

tăčuńe (mn. tăčuń) [akc. tăčuńe] (i. m.) — plamenjača, biljna bolest koja najčešće napada žito (puccinia graminus) ∎ ano-sta grîu ĭeste pļin đe tăčuńe — ove godine žito je puno plamenjače [Kmp.] ♦ dij. var. taśuńe, [Por.] ♦ dij. var. bastră [Hom.] ♦ rum. tăciune ♦ etim. < lat. *titio, -onis.

tăĭnui (ĭuo tăĭnuĭ, ĭel tăĭnuĭe) [akc. tăĭnui] (gl.) — razgovarati, pričati ∎ a tăĭnuit đi trĭaba luor, ĭuo nu ĭam askultat — pričali su o svojim stvarima, ja ih nisam slušao ∎ kînd am pazît uoĭļi, ș-am avut ku kare să tăĭnuĭ, ḑîua a trĭekut ĭuta — kad sam čuvao ovce, i imao sa kim da pričam, dan je brzo prolazio ∎ nu puaće tăĭnui un uom sîngur, đi taĭnă trăbe duoĭ — ne može pričati jedan čovek sam, za razgovor je potrebno dvoje [Por.] ♦ rum. tăinui

tăĭnuĭală (mn. tăĭnuĭelurĭ) [akc. tăĭnuĭală] (i. ž.) — razgovaranje, pričanje ∎ numa ś-a înśeput tăĭnuĭala ku fată, ažuns tatî-su șî l-a dudait — samo što je započeo razgovaranje sa devojkom, stigao je njen otac i oterao ga ∎ kînd sa duśe la dĭedî-su, sa satură đi tăĭnuĭală — kad ode kod dede, nasiti se pričanja [Por.] ♦ rum. tăinuire

tămîńuară (mn. tămîńuare) [akc. tămîńuară] (i. ž.) — (bot.) viola, vrsta ljubičice (Viola) ∎ tămîńuară dă pi ļivađe, pi padure nu sa află; are numa o fluare albă, or ka iļiļaku, întuarsă ka kîrļigu ku vîru-n žuos — viola raste na livadi, u šumi je nema; ima samo jedan cvet bele boje, ili boje jorgovana, iskrivljen sa vrhom na dole ∎ tămîńuară măĭ frumuos mirusă đin tuaće fluoriļi în priomovara — viola najlepše miriše od svih prolećnih cvetova ∎ tămîńuară babiļi ku drag o dau đi pomană, șî kĭamă pi aĭ muorț „să vină la primovară, pi miruos đi tămîńuară” — babe je rado namenjuju pokojnicima, pozivajući ih „da dođu u proleće, po mirisu violinom” ♦ var. tîmîńuară, tămîĭuară [Por.] ♦ rum. tămâioară

tăntăļi (ĭuo tăntăļesk, ĭel tăntăļeașće) [akc. tăntăļi] (gl. p.) — smandrljati, govoriti ofrlje, mešati jezike ∎ akuma ńima nu măĭ vorbĭașće kurat rumîńașće, numa tăntăļiașće vuorbiļi kum iĭ vińe: una rumîńaskă, doă sîrbĭeșć, pă doă rumîńeșć, ș-așa pi rînd — danas više niko ne govori čisto vlaški, nego smandrlja reči kako mu dođe: jedna vlaška, dve srpske, pa dve vlaške, i tako redom [Por.] ♦ rum. tăndăli

tăntăļit (tăntăļită) (mn. tăntăļiț, tăntăļiće) [akc. tăntăļit] (prid.) — smandrljan, ofrlje urađen, smuvan, sklepan ∎ ļimba rumîńaskă astîḑ ĭe o ļimbă tăntăļită đin kîća vuorbe rumîńeșć, kare sa măĭ țîn minće, șî đin kîća vuorbe sîrbĭeșć, kare rumîńi ļi vorbĭesk așa đe opaśit đi nu șćiĭ au sî će rîḑ, au sî će plînź kînd ĭ-askulț kum vorbĭesk — vlaški jezik je danas jedan smandrljani jezik od malo vlaških reči, koje se još uvek pamte, i od malo srpskih, koje Vlasi izgovaraju tako izopačeno da ne znaš da li da se smeješ, ili da plačeš kad ih slušaš kako govore [Por.] ♦ rum. tăndălit

tăpălagă (mn. tăpălăź) [akc. tăpălagă] (i. s.) — glupander, budaletina ∎ tăpălagă ĭe uom tare prost șî narod — tepelaga je jako prost čovek i budala [Pad.]

tărturuaĭka (mn. tărturuaĭśe) [akc. tărturuaĭka] (i. ž.) — (demon.) đavolica ∎ tărturuaĭka ĭe parĭakĭa lu tartur, amînduoĭ fak drăkoviń în tuaće fĭelurĭ — đavolica je partnerka đavolova, oboje prave đavolije svake vrste ♦ sin. drakuaĭkă ♦ up. tartur [Por.] ♦ rum. tartorița

tătămare [akc. tătămare] (i. m.) — ujak, ali onaj koji je stariji sestrin brat ∎ tătămare sa zîče la unkĭ, frate lu muma kare e măĭ mare de kît ĭa — tatamare se kaže ujaku, majčinom bratu koji je stari od nje [Tim.]

tîlvă (mn. tîlvĭ) (i. ž.) — (geogr.) glavica, loptasto uzvišenje na vrhu brda, čuka; tilva [Por.] ∎ gata nu ĭe sat munțăsk să naĭbă kîć-o tîlvă — gotovo da ne postoji planinsko selo a da nema po neku tilvu ∎ (ver.) nu ĭe tîlvă să nu sa krĭadă kă pi ĭa źuakă ḑîńiļi — nema glavice brda da se ne veruje da na njoj igraju vile [Por.] ♦ etim. < lat. tubulus

tîmîńa (ĭuo tamîń, ĭel tamîńe) (gl. p. ref.) — (rel.) kaditi ∎ sa tamîńe tuot śi ĭe ļegat đ-aĭ muorț — kadi se sve što je vezano za mrtve ∎ la pomană sa tamîńe înapuoĭ: đi la đirĭapta la stînga, sî sa-nuarkă ăĭ muorț đi pi lumĭa-ĭa — na daći se kadi unazad: s desna ulevo, da se pokonici vrate sa onog sveta ∎ la prazńik sa tamîńe înainće: đi la stînga la đirĭapta, si đa tuot viu înainće — na slavi kadi se unapred: s leva na desno, da sve živo krene u napredak ♦ var. tîmîĭa [Por.] ♦ rum. tămâia

tîmplă (mn. tîmpļe) [akc. tîmplă] (i. ž.) — slepoočnica, područje glave iznad obraza, između oka i uha ∎ tîmplă ĭe mîĭ muaļe uos la kap — slepoočnica je najmekša kost na glavi ∎ kînd ći duarĭe kapu, frĭakă tîmpļiļi ku bauță đin apă — kad te boli glava, masiraj slepoočnice belucima iz vode [Crn.] ♦ var. uokĭol mourt — (dosl.) mrtvo oko (Rudna Glava) [Por.] ♦ var. uokĭu al uorb —   (dosl.) slepo oko (Ranovac) [Mlava] ♦ rum. tâmplă ♦ etim. < lat. templa

tîngui (ĭuo tînguĭesk, ĭel tînguĭașće) [akc. tîngui] (gl.) — (zast.) tugovati, jadikovati, patiti ∎ kopilu tare grĭeu tînguĭe dupa mumî-sa muartă: nu plînźe, nu sa vaĭtă, numa suspină adînk, ka kînd iĭ sa rupe ińima — dete jako teško pati za svojom mrtvom majkom: ne plače, ne jadikuje, samo uzdiše duboko, kao da mu se srce kida [Por.] ♦ rum. tângui ♦ etim. < slov. tugovati

tînguĭală (mn. tînguĭaļe) [akc. tînguĭală] (i. ž.) — (zast.) tugovanje, jadikovanje ∎ tînguĭală grĭa ĭe kînd îț muare parinćiļi, da șî măĭ grĭa, să nu đa dumńeḑîu, kînd îț muare kopilu — teško je tugovanje kad ti umre roditelj, ali je još teže, da ne da bog, kad ti umre dete [Por.] ♦ rum. tânguială

tînžală (mn. tînžîaļe) [akc. tînžală] (i. ž.) — potegljica,1) samostalna drvena ruda za vuču ∎ tînžală ĭe un fĭeļ đi proțap ku kare sa traźe la plug, sa trag tutuśiļi or sa trag duauă parĭake đi viće, kînd sa traźe vrun tovar grĭeu — potegljica je posebna vrsta rude kojom se vuče plug, prevlače trupci ili se povezuju dve zaprege kada se vuče neki težak teret ♦ up. proțap, rudă, źug [Por.] ♦ rum. tânjală ♦ etim. < slov. tenžalo

tînžî (ĭuo tînžîăsk, ĭel tînžîașće) [akc. tînžî] (gl.) — venuti, gubiti svežinu, slabiti; usahnuti ∎ puot să tînžîaskă verđețurļi șî žuaviń-ļi, đi uamiń n-am auḑît sî sa ḑîkă — mogu da venu biljke i životinje, za ljude nisam čuo da se kaže ∎ tînžîăsk fluoriļi ńiudaće — vene cveće nezaliveno ∎ tînžîașće vaka kînd ĭe bolnauă șî nu manînkă, kînd slabĭașće — vene i krava kada je bolesna i ne jede, kad slabi ∎ puot ș-aĭ ćińirĭ sî tînžîaskă, kînd iĭ pisaḑă au vro dragustă grĭa — mogu i mladi da venu, kada ih mori neka teška ljubav [Por.] ♦ rum. tânji ♦ etim. < slov. tonziti

tîrauz (mn. tîrauză) (i. s.) — (muz.) bordun, deo gajdi ∎ tîrauz ĭe țaua lungă la karăbĭ, kare bîzuańe într-un fĭeļ đi tuata vrĭamĭa pănă kîrabașu kîntă — bordun je dugačka cev na gajdama, koja ujednačeno bruji sve vreme dok gajdaš svira [Por.]

tîrban (mn. tîrbań) [akc. tîrban] (i. m.) — (anat.) želudac ∎ ĭ-a krĭeskut burta ka la vakă, kî-ĭ s-a larźit tîrbanu, saraku, n-are marźină la mînkare — naras’o mu je stomak k’o u krave, jer mu se proširio želudac, siroma, nema meru u jelu ♦ sin. burtan ♦ up. rînḑă [Por.] ♦ rum. târban ♦ etim. < srb. trba

tîrfă (mn. tîrfe) (i. ž.) — (anat.) ① želudac, stomak ∎ ma duare tîrfa; mi sa umflat tîrfiļi — boli me stomak; naduo mi se stomak ② iznutrica ∎ kînd îț zdau o buată, o să vĭerș burta ku tîrfîļi ku tuot — kad te mlatnem motkom, ima da ispovratiš stomak zajedno sa iznutricom [Por.] ♦ etim. < srb. trba

tîrkoļi (ĭuo tîrkoļesk, ĭel tîrkoļașće) [akc. tîrkuoļi] (gl.) — kružiti, vrzmati se ∎ kîńi parke a priśeput śuava, numa tîrkoļesk uoiļi, înkuaś, înkolo — psi kao da su nešto predosetili, samo kruže oko ovaca, tamo, ovamo [Por.] ♦ rum. tîrcoli ♦ etim. < bug. търколя (се)

tîrkuol (mn. tîrkuaļe) [akc. tîrkuol] (i. s.) — kruženje, kružno kretanje oko nečega; ukrug ∎ kînd s-a-ntuors đi la munće, a dat tîrkuol pi lînga pĭeșćira ku ursu, ș-ažuns tumu sara-n sat — kad se vratio sa planine, udario je okolo pećine s medvedom, i stigao u selo tek uveče ♦ sin. okuol [Por.] ♦ rum. târcol ♦ etim. < bug. tărkalo „krug, točak”

tîrlă (mn. tîrļе) [akc. tîrlă] (i. ž.) — trlo, staja ∎ tîrla ĭe gard la baśiĭe în kare sa pazăsk uoĭļi — trlo je ograda na bačiji u kojoj se čuvaju ovce ♦ sin. toprak, obuor, strungă [Por.] ♦ rum. târlă ♦ etim. < srb. trlo

tîrnă (mn. tîrńe) [akc. tîrnă] — ① (zast.) trmka, košnica za pčele ∎ tîrnă bătrîńaskă đi albiń ku vîru askuțît, împļećită đi nuĭaļe șî ļipită ku morśilă — starinska trmka za pčele šiljatog vrha, ispletena od pruća i oblepljena blatom ♦ up. stup, kuoșńiță ② korpa pletara ∎ tîrnă ĭe vas împļećit đi nuĭaļe đi salkă, ku fund tare șă gura largă, đ-adunat la bukaće đi pi kîmp — korpa pletara je sud ispleten od vrbovog pruća, sa jakim dnom i širokim otvorom, za sakupljanje poljskih plodova ∎ tîrnă đe kuļes — korpa za berbu ∎ tîrnă đi dus pi mînă — ručna korpa ♦ sin. kutariță [Por.] ♦ rum. târnă ♦ etim. < ? bug. trăvna

tîrpiĭa (mn. tîrpiĭe) [akc. tîrpiĭa] (i. ž.) — (med.) nesit, prežderavanje ∎ tîrpiĭa ĭe buălă kînd uomu manînkă una-ntruuna, da ńiśkînd nu sa satură — trpija je bolest kad čovek neprestano jede, a nikad se ne zasiti [Por.] ♦ rum. târpie ♦ etim. < srb. trpija

tîrsaĭkă (mn. tîrsăĭś) [akc. tîrsaĭkă] (i. ž.) — (bot.) vijuk, ovčji vijuk (Festuca ovina) ∎ tîrsaĭkă ĭe ĭarbă kare dă măĭ mult pi kîrșuaće, șă pi supt ļamńe pin padure rară — vijuk je trava koja najviše raste po kamenjaru, i u šumama sa retkim drvećem ∎ tîrsaĭka nu kućaḑă să paskă uoiļi mulgatuare pănă nu fată, kă sa starpĭaḑă — vijuk ne smeju da pasu muzlice do jagnjenja, jer ostaju jalove ♦ sin. paĭuș [Por.] ♦ rum. târsoacă

tîrsî1 (ĭuo tîrsăsk, ĭel tîrsașće) [akc. tîrsî] (gl. p.) — trsiti, krčiti ∎ sa ḑîśe kă uomu tîrsașće kînd ku tîrnakuopu kurîță padurĭa đi ļamńe, să fakă luok đi arat, or ļivađe đi paskut vićiļi — kaže se da čovek trsi kad trnokopom čisti šumu od drveća, da napravi njivu za oranje, ili livadu za napasanje stoke [Por.] ♦ rum. târsî

tîrsî2 (ĭuo tîrsăsk, ĭel tîrsașće) [akc. tîrsî] (gl. p.) — (o kukuruzu) prašiti ∎ kukuruḑu sa tîrsașće pănă ĭe mik: ku sapa sa kurîță pomîntu întra rîndurĭ đi ĭarbă, să nu-l îńașe dudău — kukuruz se praši dok je mali: motikom se čisti zemljište između redova od trave, da ga ne udavi korov ∎ unđe kukuruḑu a fuost sîmanat la luok putrîvit, s-a tîrsît ku raļiță — gde je kukuruz bi posejan u ravnici, prašenje se obavljalo ralicom ♦ v. raļiță [Por.] ♦ rum. târsî

tîrsîtură (mn. tîrsîturĭ) [akc. tîrsîtură] (i. ž.) — krčevina ∎ tîrsîtură ĭe luok kurațat đi padure, profakut în luok đi arat, or în ļivađe đi kosît — krčevina je mesto očišćeno od drveća, i petvoreno u oranicu ili livadu [Por.] ♦ rum. târsitură

tîrș (mn. tîrșî) [akc. tîrș] (i. m.) — (bot.) ① prut, grana, suvarak, šiba ∎ baba s-a dus în duos să aduńe tîrș uskaț, să aĭbă ĭarna đi ațîțîĭat fuoku — baba je otišla u šumu da skuplja suvarke, da ima zimi za potpalu ∎ pi nuoĭ daskulu ń-a batut ku tîrșu, kînd ń-a skapat vro vuorbă rumîńaskă în taĭnă — nas je učitelj udarao prutom, kad bi nam se omakla neka vlaška reč u govoru ∎ fînkă pi śuoś luoku ku ļivĭeḑ a fuost kostîșat, aĭ batrîń a fakut porkuońi pi tîrș, șî ĭ-a tras ku mîńiļi pănă la klańe — pošto je teren sa livadama bio na padini, stari su stogove postavljali na granje, i prevlačili ih rukama do plasta ∎ gard đi tîrș — živica, ograda od šiblja ② pritka ∎ bît adîns taĭat în duos đi pasuĭ în građină, sa kĭamă tîrș — prut posebno isečen u šumi za pasulj u gradini, zove se pritka [Por.] ♦ rum. târș ♦ etim. < srb. trs

tîvaļală (mn. tîvaļelurĭ) [akc. tîvaļală] (i. ž.) — valjanje, tumbanje ∎ ĭ-a prins barbatu în mižluoku tîvaļeļi pin pat — uhvatio ih je muž usred valjanja po krevetu [Por.] ♦ rum. tăvăleală

tîvaļi (ĭuo tîvaļesk, ĭel tîvaļașće) [akc. tîvaļi] (gl. p. ref.) — valjati, prevrtati, tumbati ∎ pîkurari s-a tivaļit pi ĭarbă, n-a ramas ńimik đi kosît — čobani su se valjali po travi, nije ostalo ništa da se pokosi [Por.] ♦ rum. tăvăli ♦ etim. < slov. valjati

tîvaļiș2 (mn. tîvaļișă) [akc. tîvaļiș] (i. m.) — vučni trap ∎ ku tîvaļișu sa trag tutuśi aĭ lunź đin padure — sa vučnim trapom izvlače se dugački trupci iz šume [Por.]

tîvaļiș1 (mn. tîvaļișurĭ) [akc. tîvaļiș] (i. s.) — (geog.) kosina, strmina, padina ∎ tîvaļiș ĭe luok kostîșat ka pođina — kosina je teren nagnut kao padina ♦ sin. kuastă [Por.] ♦ rum. tăvăliș

toartă (mn. torț) [akc. toartă] (i. ž.) — (tehn.) (zast.) ručka, rukohvat ∎ toartă are kaldarĭa, vadra đi lapće, șî kuafa đe apă — ručku imaju bakrač, vedrica za mleko, i kofa za vodu ♦ sin. baĭir [Por.] ♦ rum. toartă ♦ etim. < lat. torta ( < torquere)

tobașîarĭ (mn. tobașîărĭ) [akc. tobașîarĭ] (i. m.) — dobošar, bubnjar, bubanjdžija, onaj koji lupa bubanj ∎ Ĭanku lu Andriĭ đin Osńiśa șî Marćin đin Baśevița, a fuost anuoștri mîĭ buń tobașîarĭ — Janko Andrijev iz Osnića i Martin iz Bačevice, bili su naši najbolji bubnjari [Crn.] ♦ var. tobașîărĭ [Por.] ♦ rum. toboșar

tofloguos (tofloguosă) (mn. tofloguoș, tofloguasă) [akc. tofloguos] (prid.) — šljampav ∎ tofloguasă ĭe insă kare are vro zmintă ku piśuariļi: or ĭe flokuasă, or puartă înkîlțamînt ku vrun număr-doă măĭ mare, or mĭarźe ka rața — šljampava je osoba koja ima neke smetnje sa nogama: ili je dlakava, ili nosi obuću za broj-dva veću, ili se gega kao plovka ♦ var. toflogan [Por.] ♦ rum. toflogos

tokmi (ĭuo ma tokmĭesk, ĭel sa tokmĭașće) [akc. tokmi] (gl. p.) — (o trgovini) cenkati se, pogađati se oko cene ∎ la tot bîlśu, kînd sa vind vićiļi, saćańi sa tokmĭesk ku ńegustuori ka Țîgańi — na svakom vašaru, kad se prodaje stoka, seljaci se pogađaju sa nakupcima kao Cigani [Por.] ♦ rum. tocmi ♦ etim. < slov. tŭkŭmiti

tokmĭală (mn. tokmĭaļe) [akc. tokmĭală] (i. ž.) — (o trgovini) cenkanje, pogađanje oko cene ∎ tokmĭală ĭe kînd sa mînă vinḑatuorĭu ku ńegustuorĭu pi aĭa kîț bań kată unu, da kîț dă alalt — cenkanje je kad se teraju prodavac i nakupac oko toga koliko para traži jedan, a koliko daje drugi ∎ kînd tokmĭala sa gaćașće bun, tokmitori bĭeu aldamaș — kad se cenkanje završi uspešno, cenkatori ispijaju arvaluk [Por.] ♦ rum. tocmeală

toldău (mn. toldăĭe) (i. s.) — *tojaga* ♦ rum. toldău ♦ etim. < mađ.toldó

tolśerĭ (mn.) [akc. tolśerĭ] (i. m.) — levak ∎ tolśerĭu ĭe fakut ka klopîtu, larg la gură, da đi žuos are cauă îngustă kare sa bagă-n vas — levak je napravljen kao zvono, širok na gornjem kraju, a na donjem ima usku cev koja se nabija u sud ∎ ku tolśerĭ sa tośașće bĭeutura đin vas în vas ku gîtu îngust — levkom se pretače tečnost iz suda u sud sa uskim grlom ♦ sin. pîlńiĭe, finkă (Tanda) [Por.] ♦ dij. var. turćel (Brodica) [Rom.] ♦ dij. sin. storśaļ (Vuković) [Bran.] ♦ rum. tolcer ♦ etim. < mađ. tölcsér

tontalău (tontalăuă) (mn. tontalăĭ, tontalăĭe) [akc. tontalău] (prid.) — (augm.) budaletina, gluperda ∎ nuĭe prostavĭelă kum să fiĭe, numa un tontalău întrĭeg — nije prostak ko što biva, nego jedna celcata budaletina ♦ var. tontaļiaće [Por.] ♦ rum. tontălâu

tontoakă (mn. tontoače) [akc. tontoakă] (i. ž.) —(augm.) gluperda ∎ numa să fače o tontoakă grea, kare nu înțeleğe nimik — samo se pravi da je teška gluperda, koja ne razume ništa [Tim.]

topărîșťe (mn. topărîșť) [akc. topărîșťe] (i. ž.) — sekirište, držalje ∎ toporîșťe ĭe kuada toporuluĭ și a sakuri — sekirište je držalje sekirčeta i sekire [Kmp.] ♦ rum. toporâște ♦ etim. < slov. toporište

topi (ĭuo topĭesk, ĭel topĭașće) [akc. topi] (gl. p. ref.) — ① (o metalu) topiti ∎ kînd vrĭeĭ să topĭeșć vrun fĭer, trăbe tare să-l îngalḑășć la fuok — kad hoćeš da istopiš neki metal, treba jako da ga zagreješ na vatri ∎ śara sa topĭașće ļesńe, numa la viđarĭe đi lumanarĭe — vosak se lako topi, samo na plamenu sveće ② (fig.) topiti se od osećanja ∎ sa topĭașće đi milă kînd sa uĭtă fata la ĭel — topi se od miline kad ga pogleda devojka [Por.] ♦ rum. topi ♦ etim. < slov. topiti

topilă (mn. topiļe) [akc. topilă] (i. ž.) — topilo ∎ topilă ĭe luok la rîu, la ogaș unđe s-a topit kîńipa — topilo je mesto na reci ili potoku gde se potapala konoplja [Por.] ♦ rum. topilă ♦ etim. < bug. srb. topilo

topit (mn. topiturĭ) [akc. topit] (i. s.) — topljenje ∎ kînd va fi vrĭamĭa đi topit zapada, trăbe lumĭa sî sa pazaskă đi pouađe — kad bude vreme topljenja snega, ljudi treba da se čuvaju poplava ∎ nu s-a topit bun, trăbe măĭ un topit pă să sa ḑîkă kî ĭe topit kum trăbe — nije se dobro istopio, treba još jedno topljenje pa da se kaže da je istopljen kako valja [Por.] ♦ rum. topit

toporaș (mn. toporaș) [akc. toporaș] (i. m.) — (zast.) drvoseča ∎ toporaș ĭe uom kare a lukrat ku toporu, ku sakurĭa — toporaš je čovek koji je radio sa sekirčetom, sa sekirom ∎ s-a pĭerdut vuorba đin taĭnă, a ramas numa pin đeskînćiśe, șî aĭa rar — reč se izgubila iz govora, ostala je jedino u bajalicama, i to retko [Por.] ♦ rum. topraș

toprak (mn. topraśe) [akc. toprak] (i. s.) — (izob.) stanište ∎ toprak kuprinđe luoku șă konaśiļi unđe sa verĭaḑă ku vićiļi — toprak obuhvata mesto i objekte gde se letuje sa stokom [GPek] ∎ toprak ĭe kasa în kare traĭeșć — toprak je kuća u kojoj živiš (Tanda) ♦ sin. konak [Por.] ♦ etim. < tur. toprak „zemlja” (expl. Durlić)

topuor (mn. topuară) [akc. topuor] (i. s.) — (tehn.) sekirče ∎ topuoru ĭe sakurĭe mikă șî ușuară, đi taĭat ku o mînă — topor je sekirče malo i lagano, za sečenje jednom rukom ∎ ku topuoru măĭ mult aĭ nuoștri a dîrîmat la frunḑă đi viće — sekirčetom su naši najviše kresali lisnik za stoku ∎ n-a fuost pîkurarĭ fara topuor — nije bilo pastira bez sekirčeta [Por.] ♦ rum. topor ♦ etim. < slov. toporŭ < pers. tabar

torî (ĭuo torîăsk, ĭel torîașće) (gl. p.) — (agr.) đubriti ∎ ku tuor, kare sa adună đin ștala ku viće, sa torîăsk luokurļi — đubretom, koje se skuplja iz štale sa govedima, đubre se njive [Por.]

torofļoanță (mn. torofļoanță) [akc. torofļoanță] (i. ž.) — dronjak ∎ tuot rupt, sa trag dupa ĭel numa ńișći torofļoanță — sav je odrpan, vuku se za njim samo neki dronjci ∎ kînd sa đirĭaźe ļegumĭa șî sa tuarnă uou batut în ḑamă fĭartă, uou sa prîvarĭașće șî ḑama sa umpļe đi torofļoanță — kad se začinjava jelo i umućeno jaje sipa u vrelu čorbu, jaje se zapari i čorba se napuni sa dronjcima ♦ sin. trĭanță [Por.]

torśa (ĭuo tuork, ĭel tuarśe) [akc. tuorśa](gl. p.) — presti, upredati ∎ muĭeriļi đemult a tuors ḑîa-nuapća, a mĭers tuot ku furka dupa brîu — žene su nekad presle dan i nić, išle su stalno sa preslicom za pojasom [Por.] ♦ rum. toarce ♦ etim. < lat. torquere

tośi (ĭuo tośesk, ĭel tośiașće) [akc. tośi] (gl. p. ref.) — točiti ① oštriti ∎ tośașće sakurĭa la tośilă — oštri sekiru na tocilu ② poteći, šiknuti ∎ l-a tośit sînźiļi pi nas đin zăpușală — potekla mu je krv na noz zbog vrućine ③ točiti, natočiti ∎ s-a dus đimult în podrum să tośaskă vin đin butuoń, șî nuĭe înga să vină — otišao je davno u podrum da natoči vino iz bureta, i još ga nema [Por.] ♦ rum. toci ♦ etim. < srb. točiti

tośilă (mn. tośiļe) [akc. tośilă] (i. ž.) — (tehn.) tocilo ∎ tośila ĭe o mîkarauă đi askuțit lomańe đi fĭer, kare askultă đi taĭat — tocilo je sprava za oštrenje predmeta od metala, koji služe za sečenje [Por.] ♦ rum. tocilă ♦ etim. < srb. tocilo

tot1 (pril.) — I. sve ① za vreme: stalno, neprestano ∎ đi vrĭamĭa đi rat nu s-a dus ńiś unđe, a fuost tot în sat — za vreme rata nije otišao nikuda, bio je sve u selu ② za način a. ispred brojeva, pokazuje ponavljanje stalnog brojnog odnosa ∎ ușa strîmtă, da iĭ sa-mping tot duoĭ ku duoĭ — prolaz uzan, a oni se guraju sve dva po dva b. za isticanje istovetnosti ∎ a lor țîkă tot ńișći oțomań đi kînd lumĭa țîńe minće — njihov rod sve sami lopovi od kad svet pamti c. za isticanje brojnosti ∎ śe tot nu la fi întrabat, ama ĭel taśe, kă frika ĭ-a luvat ļimba — šta ga sve nisu pitali, ali on ćuti, jer mu je strah oduzeo jezik ③ za pojačavanje stupnja poređenja ∎ iĭ tuarnă apa să stîngă, da fuoku arđe tot măĭ tare șî măĭ tare, pănă nu do arsă koļiba đi tot — oni sipaju vodu da ugase, ali vatra gori sve jače i jače, dok koliba nije izgorela sasvim ④ uz neke glagole (misliti, govoriti), za dopuštanje mogućnosti kojoj se u sumnji daje prednost ∎ uńi s-a dus la stînga, da alalț tot ginđesk k-a fi fuost măĭ bun sa fi pļekat la đirĭapta — jedni su otišli na levo, a drugi sve misle da je bolje bilo da su pošli na desno ⑤ za isticanje prostornosti ∎ đ-aiśa pî pănă unđe vĭeḑ ku uoki, tot anuastră moșîĭe a fuost — odavde, pa sve dokle vidiš očima, sve je naše imanje bilo II. (u izr.) ① svega, sasvim, potpuno, skroz ∎ kînd s-aduna tri, ku șapće șî ku ḑîaśe, ku tot ĭe doaḑăś — kad se sabere tri, sa sedam i deset, svega je dvadeset ∎ a veńit apa ku tot, șî ļ-a luvat kășîļi — nadošla je voda potpuno, i odnela im kuće ∎ la batut fara milă, șî l-a frînt đi tot — tukao ga je bez milosti, i skroz ga je polomio ∎ muĭarĭa a trekut pista tot, șî sa-ntuors la kasă — žena je prešla preko svega, i vratila se kući ② svako ∎ tot nat vĭađe kă nuĭe bun — svako vidi da to nije dobro ♦ var. tuot [Por.] ♦ rum. tot ♦ etim. < lat. totus

tot2 (toată) (mn. toț, toaće) (zam.) — svaki ∎ tot uomu, șî toată muĭarĭa sînt tot una în fața ļeźi — svaki čovek i svaka žean jednaki su pred licem zakona ∎ toț kopiĭi șî tuaće fĭaćiļi trăbe sî gaćaskă șkuala — svi dečaci i sve devojčice treba da završe školu ∎ (u izr.) svako ∎ tot nat ku nakazu luĭ — svako sa svojom mukom ∎ fi bun ku tot nat — budi dobar sa svakim ∎ nu trăbe să fugă đi tot nat — ne treba da beži od svakoga [Por.] ♦ rum. tot

tot nat [akc. tot nat] (sint.) — svako ∎ tot nat kată trĭaba luĭ — svako gleda svoja posla ∎ pazîaće, să nu fiĭ bun ku tot nat, kă nu șćiĭ kare kum ĭe — pazi se, nemoj biti dobar sa svakim, jer ne znaš ko je kakav ♦ var. tot natu [Por.] ♦ rum. tot natul

totđeuna [akc. totđeuna] (pril.) — (ret.) uvek, u svako doba ∎ ĭ-a kriśit kă puaće să vină lă ĭel în totđeuna — poručio je da može doći kod njega u svako doba ♦ var. tođeuna, întođeuna [Por.] ♦ rum. totdeauna

totîrlat (totîrlată) (mn. totîrlaț, totîrlaće) [akc. totîrlat] (prid.) — (geom.) okrugao ∎ totîrlă ĭe totîrlată — krug je okrugao ∎ s-a dus la rîu sî kaće ļaspiđe totîrlată đi pĭatră s-o pună pi varḑă-n kadă — otišao je na reku da traži okruglu kamenu ploču da je stavi na kupus u kaci [Por.]

totîrlă (mn. totîrļe) [akc. totîrlă] (i. ž.) — ① (geom.) krug ∎ șađe la umbră lînga rîu, șă skrižăĭe la totîrļe pin pĭesîk — sedi u hladu pored reke, i šara krugove u pesku ② (tehn.) točak; obruč ∎ ĭ-a fakut la kopil totîrlă đi fĭer, să sa žuaśe ku ĭel pin pîrvaļiĭe — napravio je detetu gvozdeni obruč, da se igra njime po dvorištu ♦ (demin.) totîrluță, totîrļiśe ♦ sin. śerk, ruată [Por.] ♦ rum. totârlă

totîrļiuluĭ [akc. totîrļiuluĭ] (pril.) — (o kretanju) kružno, obrćući se ∎ s-a frînt uosiĭa la vîru pođińi, șî ruata a mĭers totîrļiuluĭ pănă-n borugă — polomila se osovina na vrhu padine, i točak je išao obrćući se sve do potoka ♦ skr. totîrļiu [Por.]

totodată [akc. totodată] (pril.) — istovremeno, odjednom ∎ a pļekat totodată đi la kasă, pĭeurmă unu a tîbarît, șî s-a-ntuors înapuoĭ — pošli su istovremeno od kuće, posle se jedan umorio, i vratio nazad ♦ var. totđodată [Por.] ♦ rum. totodată

totoroskai (ĭuo totoroskăĭ, ĭel totoruaskîĭe) [akc. totoroskai] (gl.) — (onom.) tandrkati; truckati se ∎ s-auđe kum totoroskîĭe karu đi buoĭ pănă mĭarźe guol pi kadîlmă — čuje se kako tandrču volovska kola dok prazna idu kaldrmom [Por.]

totuna [akc. totuna] (pril.) — svejedno ∎ dakă plînźe șî sa ruagă, totuna o să-l las — ako plače i moli, svejedno ću ga ostaviti ♦ / tot + una ♦ var. tuotuna [Por.] ♦ rum. totuna

tragaś (mn. tragaśe) (i. s.) — *crevo, pretakač*

tragulă (mn. traguļe) [akc. tragulă] (i. ž.) — (bot.) natega, tikva za izvlačenje tečnosti iz bureta (Lagenaria vulgaris); nategača ∎ tragulă ĭe o truakă lungă ku kap mare, ku kare sa skuaće bĭarĭa đin butuaĭe — natega je jedna dugačka tikva sa velikom glavom, kojom se istače piće iz buradi ♦ up. truakă, truok [Crn.] ♦ up. tragaś [Por.] ♦ rum. trăgulă

trai (ĭuo traĭesk, ĭel traĭașće) [akc. trai] (gl. p. ref.) — ① živeti, biti živ ∎ nu sa șćiĭe kît v-om măĭ trai — ne zna se koliko ćemo još živeti ∎ ĭa fuost șă luĭ drag đi traĭ, ama s-a bulnavit șă n-a trait mult — voleo je i on život, ali se razboleo i nije živeo dugo ② biti u pritaljeskoj ili ljubavnoj vezi ∎ s-a luvat ku muĭari-sa, ș-a trait vro triĭ ań pitulaț, pănă nu ĭ-a prins la gramadă — spanđao se sa njegovom ženom, i bili su tajno u vezi jedno tri godine, dok ih nisu uhvatili na gomili ③ naseliti se negde, boraviti ∎ śinsprîaśe ań a trait în sat, da pĭe urmă pănă la muarće a trait la munće, ku vićiļi — petnaest godina živeo je u selu, a posle je sve do smrti živeo na planini, sa stokom [Por.] ♦ rum. trăi ♦ etim. < slov. trajati

Traieraka (mn. Traieraśi) (i. ž.) — (kal.) Tri Jerarha ∎ la Traieraka sa oltańesk śerĭeșî — na Tri Jerarha se kaleme trešnje ♦ var. Triraku (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. Trei-Ierarhi

Trailă (mn. Traiļ) [akc. Trailă] (i. m.) — (antr.) Trailo, vlaško l.i. veoma rasprostranjeno u XIX veku ∎ kînd nu s-a țînut kopiĭ, kînd a murit đi buaļe, ļ-a dat nume Trailă, s-ă traĭaskă — kada deca nisu preživljavla, kada su umirala od bolesti, davana su im imena Trailo, da traju [Por.] ♦ rum. Trailă ♦ etim. < srb. Trailo; bug. Trajo

traĭ (mn. traĭurĭ) [akc. traĭ] (i. m.) — život, trajanje ∎ un traĭ avĭem, trăbe să-l pastrăm — jedan život imamo, treba da ga čuvamo [Por.] ♦ rum. trai

traĭan (mn. traĭań) [akc. traĭan] (i. m.) — trag ∎ traĭanu ĭe urma kare ramîńe dupa śeva śe trĭaśe pin fîn ńikosît, or pin grîu — trajan je trag koji ostaje iza nečega što prođe kroz nekošenu travu, ili žito ∎ traĭan ĭe urma dupa ruoț đi kar, kînd ĭe pomîntu muaļe — trajan je trag u mekoj zemlji iza kolskih točkova ♦ sin. povuoĭ (Jasikovo) [GPek] ♦ dij. var. troĭan (Osnić) [Crn.] ∎ în Porĭeśa asta vuorbă nuĭe kunoskută; aiśa urma pin fîn or pin grîu sa kĭamă povuoĭ — u Poreču ova reč nije poznata; ovde se trag u travi ili žitu zove povoj (Rudna Glava, Tanda) [Por.] ♦ rum. troian ♦ etim. < slov. trojanŭ

tramă (mn. trame) [akc. tramă] (i. ž.) — dronjčić, komadić konca ili tkanine ∎ tramă ĭe un krîmput đi ață, or o ruptură đin vro țuală batrînă — trama je komadić konca, ili dronjak sa neke stare odeće ♦ sin. urĭazńik [Por.] ♦ rum. stramă ♦ etim. < lat. trama

tras (mn. trasurĭ) [akc. tras] (i. s.) — vučenje, povlačenje; nadvlačenje ∎ la tras la sfuară ńima n-a măĭ fuost tare ka ĭel — u nadvlačenju konopca niko nije bio jak kao on [Por.] ♦ rum. tras

trasńi (ĭuo trasńesk, ĭel trasńașće) [akc. trasńi] (gl. p.) — zgromiti, udariti gromom ∎ kînd sfulđiră, vrunđeva trasńiașće — kad seva, negde udara grom ∎ măĭ đes trasńiașće în ļemn mare, kare ĭe sîngur în kîmp — grom najčešće udara u visoko drvo koje je usamljeno u polju ♦ up. trosńi ♦ up. sfulđira [Por.] ♦ rum. trăsni ♦ etim. < slov. trĕsnonti

trasńit (trasńită) (mn. trasńiț, trasńiće) [akc. trasńit] (prid.) — (med.) zgromljen, udaren gromom ∎ a fuźit frikoșat đi duraĭală supt vrun ļemn, ș-akolo la gasît trasńit, muort — pobegao je uplašen od grmljavine pod neko drvo, i tamo ga našli zgromljenog, mrtvog ∎ a mĭers pin pluaĭe baĭatu ku fata đi dupa kap șî ĭa trasńit: fata a kaḑut trasńită șî ĭ-a ĭeșît sufļitu, da luĭ n-a fuost ńimika — išli momak i devojka po kiši zagrljeni i udario ih grom: devojka je pala zgromljena i izdahnula, a njemu nije bilo ništa [Por.] ♦ rum. trăsnit

trastă (mn. trășć) [akc. trastă] (i. ž.) — ① torba ∎ trastă țasută — tkana torba ∎ trastă ku obrăń — torba za uprtačima ∎ trastă guală — prazna torba ∎ trastă pļină — puna torba ∎ kînd sa dus la muară ku trasta pļină đi grîu, a kusuto la gură sî nu sa vĭarsă — kad se išlo u vodenicu sa torbom punom žita, opšivao joj se otvor da se ne prospe ② (za odeću) kad je neki haljekat loše krojen, ili je prevelik ∎ kimĭașa ĭe prĭa mare, stă trastă pi kopil — košulja je prevelika, visi kao torba na detetu ♦ (demin.) trastuță ♦ (augm.) trastuoń [Por.] ♦ dij. var. traĭstă (Majdanpek) [Buf.] ♦ up. tagîrță [Por.] ♦ rum. traistă

traźe (ĭuo trag, ĭel traźe) [akc. traźe] (gl. p. ref.) — vući, povlačiti ∎ sa traźe ka śĭața — vuče se kao magla ∎ lukratuori trag ļamńe ku kaĭi đintr-o vaļe adînkă — radnici vuku drva konjima iz jedne duboke doline [Por.] ♦ rum. trage ♦ etim. < lat. trahere

trăbui (ĭuo trĭabe, ĭel trĭabe) [akc. trăbui] (gl.) — trebati ∎ n-ar trăbui așa să lukre — ne bi trebalo tako da radi ∎ are sînataće, nu-ĭ trĭabe alta ńimika — ima zdravlje, ne treba mi drugo ništa ∎ nu ĭ-a trăbuit aĭa — nije mu to trebalo ∎ n-are bań đ-ažuns, o sî-ĭ măĭ trăbuĭe șîmăĭ — nema dovoljno para, trebaće mu još ♦ var. trebuĭa ♦ up. trĭabă [Por.] ♦ rum. trebuie ♦ etim. < srb. treba

trăbuĭală (mn. trăbuĭaļе) (i. ž.) — ① (rel.) obredni hleb ∎ trăbuĭala ĭe numiļi lu kolaś śe sa sprimĭesk la pomană în ńișći saće rumîńeșć, kare în alće saće sa kĭamă zakuańe or sokoćiaļe — trebujalje je naziv obrednih hlebova koji se spremaju za pomane u nekim vlaškim selima, a koji se u drugim selima zovu zakoni ili sokoćalje ∎ saće ku trăbuĭelurĭ la pomĭeń ĭastă în Omuoļ șî Ćimuokol Ńegru, da sa gasăsk șă pin Porĭeśa — sela sa trebujalama na pomanama ima u Homolju i Crnorečju, ali se nalaze i u Poreču [Hom.][Crn.] ♦ sin. zakuană [Por.] ♦ rum. trebuială

trăĭera (ĭuo trăĭer, ĭel trăĭeră) [akc. trăĭera](gl. p.) — ① (o žitu) vršiti ∎ grîu đimult s-a trăĭerat ku kalu, pănă n-a ĭeșît mașîń đi trîĭerat — žito se dugo vršilo konjima, dok se nisu pojavile vršalice ② (o kretanju) trčkarati okolo, ići u krug ∎ baĭatu đi kînd trăiră pi lînga koļiba fĭeći, ama iĭ nu-ĭ dă-n gînd să ĭasă la-ntîńală ku ĭel — momak otkad trčkara oko devojčine kolibe, ali njoj ne pada na pamet da izađe na sastanak s njim ♦ var. trîĭera [Por.] ♦ rum. treiera ♦ etim. < lat. tribulare

trăĭerat (mn. trăĭeraturĭ) [akc. trăĭerat](gl. p.) — ① (o žitu) vršidba ∎ numa pin povĭeșć alu aĭ batrîń sa șćiĭe kă đimult trăĭeratu a fuost ku kalu la are — samo se kroz prile starih zna da je nekada vršidba bila sa konjem na guvnu ② (o kretanju) vršljanje, trčkaranje u krug ∎ kînd pi vrunu n-o-l țîńe luoku, numa mĭarźe rotokol înkolo-nkoluo, sa ḑîśe kă „trăiră”, ka aĭ batrîń kare a mĭers pi lînga are kare a fuost totîrlată — kad nekog ne drži mesto, nego trčkara u krugu okolo, kaže se da „vršlja”, kao stari koji su išli oko gumna koje je bilo okruglo ♦ var. trîĭerat [Por.] ♦ rum. treierat

trăsńit (mn. trăsńiće) [akc. trăsńit] (i. s.) — grom ∎ kînd sfulđiră, durîĭe șî pluaĭe, ńiśkînd uomu să nu sa pituļe supt ļemn sînguraćik în kîmp, kî ĭel măĭ tare traźe trîasńitu — kad seva, grmi i pada kiša, čovek nikad da se ne sklanja pod usamljeno drvo u polju, jer ono najjače vuče grom ♦ var. trîăsńit [Por.] ♦ rum. trăsnet

trăsńituorĭ (mn. trăsńituorĭi [akc. trăsńituorĭ] (i. m.) — (zast.) (mit.) gromovnik ∎ trăsńituorĭ ĭe svići Iļiĭa, kă ĭel, śikă, lukră ku trăsńitu: rînduĭe unđe sî trasńaskă șî pi kare — gromovnik je sveti Ilija, jer on, vele, upravlja gromom: određuje gde će da zagrrmi i koga će grom da udari [Por.] ♦ rum. trăsnitor

trăsńitură (mn. trăsńiturĭ) [akc. trăsńitură] (i. ž.) — grmljavina ∎ măĭ marĭ trăsńiturĭ sînt pi lînga Svići Iļiĭa, kă ĭel lukră ku trăsńićiļi — najveće grmljavine su oko Svetog Ilije, jer on upravlja gromovima ♦ var. trasńală [Por.] ♦ rum. trăsnitură

trekatuorĭ (trekatuare) (mn. trekatuorĭ, trekatuare) [akc. trekatuorĭ] (prid.) — (ret.) prolazan, prohodan ∎ apa s-a tras, poćaka śe mĭarźe pi ogaș ĭe akuma trekatuare — voda se povukla, staza koja ide potokom je sada prohodna ∎ traĭu ĭe skurt șă trekatuorĭ — život je kratak i prolazan [Por.] ♦ rum. trecător

treśa (ĭuo trĭek, ĭel trĭaśe) [akc. trĭeśa] (gl. p. ref.) — prolaziti ∎ a fuźit în duos, k-a vaḑut ńiskaĭ lumĭe ńikunoskută kum trĭaśe pi lînga koļibă — pobegao je u šumu, jer je video neke nepoznate ljude kako prolaze pored kuće ∎ traĭu uomuluĭ prĭaĭut trĭaśe — čovekov život prebrzo prolazi ∎ trĭekînd pin apă adînkă, s-a udat đi tuot — prolazeći kroz duboku vodu, potpuno se ukvasio ♦ var. treśare [Por.] ♦ rum. trece ♦ etim. < lat. traicere

triḑăś [akc. triḑăś] (br.) — trideset ∎ triḑăś đi ań am înpļińit kînd m-am însurat pĭ-adauară — trideset godina sam napunio kad sam se oženio po drugi put ∎ triḑăś ĭe žumataća lu șaĭḑăś — trideset je polovina od šezdeset [Por.] ♦ rum. treizeci

triḑăśiļa [akc. triḑăśiļa] (br.) — trideseti ∎ ku a triḑăśiļa ḑî sa înkĭaĭe ńișći luń pi an — sa tridesetim danom pune se neki meseci u godini [Por.] ♦ rum. treizecilea

triĭ (br.) — tri ∎ unu, duoĭ, triĭ — jedan, dva, tri ∎ triĭ uorĭ — tri puta ∎ triĭ pîărț — tri strane ∎ faku ku mîna đi duauă-triĭ uorĭ — mahnuo je rukom dva-tri puta [Por.] ♦ rum. trei ♦ etim. < lat. tres

triĭ suće [akc. triĭ suće] (br.) — trista ∎ triĭ suće đi ań fak triĭ vakurĭ — trista godine čine tri veka [Por.] ♦ rum. trei sute

triĭļa [akc. triĭļa] (br.) — treći ∎ đ-a triĭļa uorĭ śarkă sî sa însuare — po treći put pokušava da se oženi ∎ n-a putut mult să țînă la lukro-l nou, a dat fuga a triĭļa ḑî — nije mogao dugo da izdrži na novom poslu, pobegao je treći dan [Por.] ♦ rum. treilea

triĭme [akc. triĭme] (br.) — (ret.) trećina, treći deo nečega ∎ a tunat apukatu în kopiĭi aĭ miś, đin tuoț șkolari la șkuală a veńit numa o triĭme — zahvatio grip malu decu, od svih učenika jedva je u školu došla jedna trećina ♦ var. trime [Por.] ♦ rum. treime

triĭsuće [akc. triĭsuće] (br.) — trista, tri stotine ∎ triĭ suće đi ań fak triĭ vakurĭ — trista godina čine tri veka ∎ triĭ suće đi bîănś a fuost în vrĭamĭa-ĭa bań mulț — trista dinara je u ono vreme bio veliki novac [Por.] ♦ rum. trei sute

Trikă [akc. Trikă] (i. m.) — (antr.) (hip.) Trike, vlaški hipokoristik, izveden od l.i. Dumitru ∎ Trikă ĭe poļikra đin poļikră: pi kopil ăl boćaḑă Dumitru, pă-ĭ ḑîk pănă ĭe mik Dumitrikă, da măĭ amînat, prĭaćińi ăl proboćaḑă ăn Trikă — Trike je nadimak od nadimka: dete krste Dimitrije, pa ga onda dok je mali zovu Dimitrike, a kasnije, prijatelji ga prekrste u Triku ∎ dakă Trikă are fiśuor, lor ļi sa ḑîśe „alu Trikă”, la urmă lumĭa sa-nvață ku iĭ ka ku Trikuońi — ako Trike ima decu, oni se zovu Trikovi, na kraju ljudi naviknu na njih kao na Trikiće ∎ Trikońi sa pun la karće pi sîrbĭașće ka Trikići — Trikovi se upisuju u srpske knjige kao Trikići ♦ Trikă < Dumitrikă < Dumitru [Por.] ♦ rum. Trică ♦ etim. < bug. Trika

trikeļiś (mn. trikeļiś) [akc. trikeļiś] (i. m.) — kotrljan (Eryngium campestre) ∎ trikeļiśu ĭe un fĭeļ đi skaĭaće, krĭașće pin ļivĭeḑ, șî dakă kuprinđe ļivađa, fînu nu puaće să sa kosîaskă đi ĭel, șă đin ļivađa-ĭa nuĭe ńiś o dobîndă — kotrljan je vrsta čkalja, raste po livadama, i ako osvoji livadu, seno ne može da se kosi, i od te livade nema nikakve vajde ♦ var. trîkeļiś, tîrkeļiś ♦ up. skaĭ, skaĭeće [Por.] ♦ etim. < bug. tărkaljam

trisprîaśe [akc. trisprîaśe] (br.) — trinaest ∎ doasprăśe șî unu sînt trisprîaśe — dvanaest i jedan jesu trinaest ∎ trisprîaśe uorĭ — trinaest puta ∎ trisprîaśe ḑîļe — trinaest dana ∎ trisprîaśe miĭ — trinaest hiljada [Por.] ♦ rum. treisprezece

trist (tristă) (mn. trișć, trișće) [akc. trist] (prid.) — tužan ∎ a lasato baĭatu, șî ĭa ku ḑîļiļi a fuost tristă — ostavio je momak, i ona je danima bila tužna ∎ veńiră doă muĭerĭ trișće, ku duoĭ kopiĭ trișć, sî sa vaĭće kî ļ-a perit uomu — dođoše dve tužne žene, sa dvoje tužne deca, da se žale da su im poginuli muževi ♦ var. întristat ♦ sin. magńit [Por.] ♦ rum. trist ♦ etim. < lat. tristis

trîkńi (ĭuo trîkńesk, ĭel trîkńașće) [akc. trîkńi](gl.) — trgnuti se ∎ đintr-odată trîkńi đi frikă lu kîńe, șî sa pusă pi fuga — najednom se trgnuo u strahu od psa, i počeo da beži [Por.] ♦ rum. trâcni

trîmeća (ĭuo trîmĭet, ĭel trîmĭaće) [akc. trîmeća] (gl. p.) — slati, poslati ∎ a trîmĭes la kraļu rugamînt adîns să-l ĭarće đi rău śe l-a fakut, ama điźaba — poslao je kralju posebnu molbu da mu oproste zločin koji je učinio, ali uzalud ∎ ma ruog đi ćińe, nu-m trîmeća atîța bań, kă n-am śe sî fak ku iĭ — molim te, nemoj mi slati toliki novac, jer nemam šta da radim sa njima [Por.] ♦ rum. trimete ♦ etim. < lat. tramittere

trîmisatură (mn. trîmisaturĭ) [akc. trîmisatură] (i. ž.) — (mag.) napratnica, čin ∎ mumî-sa a katat đi la vrăžîtuare să ļi fakă fîkaturĭ șî trîmisaturĭ, numa să-ĭ đispartă — majka je tražila od vračare da im napravi čini i napratnice, samo da ih razdvoji ♦ up. fîkatură, nîpraćitură [Por.]

trîmĭes2 (trîmĭasă) (mn. trîmĭeș, trîmĭasă) [akc. trîmĭes] (prid.) — poslat ∎ s-a kunoskut ku uom kare a fuost trîmĭes adîns să-l frîngă đi bataĭe — upoznao je čoveka koji je bio poslat s namerom da ga prebije ∎ porînka trîmĭasă đi la parinț, n-ažuns la ĭel — poruka poslata od roditelja, nije stigla do njega [Por.] ♦ rum. trimes

trîmĭes (mn. trîmĭesurĭ) [akc. trîmĭes] (i. s.) — slanje ∎ a veńit vrĭamĭa đi trîmĭes baĭețî-n armată — došlo je vreme za slanje momaka u vojsku [Por.] ♦ rum. trimis

trînćală (mn. trînćeļe) [akc. trînćală] (i. ž.) — obaranje; rvanje ∎ l-a kemat la trînćală întra tuoț, kreḑînd kî ĭe măĭ tare đi kît ĭel — izazvao ga je na rvanje pred svima, verujući da je jači od njega ∎ trînćală pi ĭarbă vĭarđe a fuost źukariĭa pîkurarĭska a măĭ frumuasă — rvanje na zelenoj travi bila je nalepša čobanska igra ♦ var. trînćit, trînćitură ♦ sin. luptă [Por.] ♦ rum. trânteală

trînći (ĭuo trînćesk, ĭel trînćașće) [akc. trînći] (gl. p. ref.) — oboriti, obarati ∎ kopiĭ s-anpins, ș-a trînćit muoșu đi pi skamn — deca su se gurala, i oborila starca sa tronošca ∎ tuota ḑîua iĭ duoĭ a trînćit la ļiamńe numa ku sakurĭa, fara firiz — ceo dan su njih dvojica obarali stabla samo sekirom, bez testere ∎ atîta đi tare ĭ-a dat un pumn, đi l-a trînćit đin piśuare — toliko ga je jako tresnuo pesnicom, da ga je oborio s nogu [Por.] ♦ rum. trânti

trînćit (trînćită) (mn. trînćiț, trînćiće) [akc. trînćit] (prid.) — oboren, polegnut ∎ tuot grîu în luok ĭe trînćit đi vižuļiĭe, đin sîśarat ano-sta ńimik — svo žito na njivi polegnuto je od oluje, ništa ove godine od žetve ∎ ļamńiļi trînćiće putraḑăsk pi žuos — oborena stabla trule na zemlji ∎ a ḑakut trînćit đi buală apruape o stamînă đi ḑîļe — ležao je oboren od bolesti blizu nedelju dana ♦ sin. kulkat [Por.] ♦ rum. trântit

trîndafir (mn. trîndafirĭ) [akc. trîndafir] (i. m.) — (bot.) ruža (Rosa) ∎ trîndafir ĭe fluare frumuasă, kare sa puńe în građină pi lînga kasă — ruža je lepo cveće koje se sadi u bašti oko kuće ♦ up. măśiĭaș, skubikur [Por.] ♦ rum. trandafir ♦ etim. < Ngrč. triandáfillo „treizeci de foi”

trîntur (mn. trînturĭ) [akc. trîntur] (i. m.) — trut ① (ent.) mužjak pčele ∎ trîntur ĭe albuna voĭńiśaskă — trut je mužjak pčele ∎ trînturu n-are ak — trut nema žaoku ② (fig.) lenčuga, gotovan ∎ traĭașće ka trînturu, nu lukră ńimika, iĭ vińe tuot pi đi gata — živi kao trut, ne radi ništa, sve mu dolazi na gotovo [Por.] ♦ rum. trântor

trîpada (ĭuo ma trapîd, ĭel sa trapădă) [akc. trîpada] (gl. p. ref.) — akati se, kretati se bez potrebe ili koristi ∎ nu trîmeća kopilu la atîta drum, kî sa trapîdă điźaba — ne šalji dete na toliki put, samo će se izakati badava [Por.] ♦ rum. trepăda ♦ etim. < lat. trepidare

trîpadare (mn. trîpadărĭ) [akc. trîpadare] (i. ž.) — akanje, kretanje bez koristi; trčkaranje ∎ muĭarĭa la sat ĭe blîstamată numa să șćiĭe đi trîpadărĭ — žena na selu je osuđena da zna samo za trčkaranja ♦ sin. aļergatură [Por.] ♦ rum. trepădare

trîpadat (trîpadată) (mn. trîpadaț, trîpadaće) [akc. trîpadat] (prid.) — izakan, izmučen uzaludnim kretanjem ∎ sînt tuot frînt șî trîpadat đin atîća aļergaturĭ înkuaś-nkoluo — sav sam slomljen i izakan od toliko trčanja tamo-vamo [Por.] ♦ rum. trepădat

trĭabă (mn. trĭeburĭ) [akc. trĭabă] (i. ž.) — ① posao ∎ măĭ bun să n-aĭ ńiś o trĭabă ku așa uom — najbolje je da nemaš nikakva posla s takvim čovekom ② valjanost, vrednost ∎ nuĭe ńiś đ-o trĭabă — ni za šta nije (ništa ne valja) ∎ uom đi trĭabă — valjan čovek; čovek od reči, čovek od poverenja ③ razlog; potreba ∎ (u izr.) ńiś k-o trĭabă — bez potrebe ∎ s-a dus fara ńiś k-o trĭabă — otišao je bez ikakvog razloga ④ (fig.) o ponašanju: dovesti nekoga u red ∎ l-a trĭekut pin palme, șî l-a dus la trĭabă — propustio ga je kroz šake, i doveo ga u red ♦ sin. lukru ♦ up. trăbuĭală [Por.] ♦ rum. treabă ♦ etim. < slov. trĕba

trĭakît (mn. trĭakîće) [akc. trĭakît] (i. s.) — (ret.) prolaz, put ∎ trĭakît ĭe luok pi unđe trĭeśem đes, kînd ńe duśem vrunđiva — prolaz je mesto kojim često prolazimo kad negde idemo ∎ sa miră kum ĭo nu șću kî ĭe muara batrînă în borugă, da ĭuo-ĭ spun kă nu șću đi śe nu mi trĭakîtu pĭ-a kolo — čudi se kako ja ne znam da je stara vodenica u potoku, a ja mu kažem da ne znam jer mi tamo nije put [Por.] ♦ rum. treacăt

trĭam (mn. trĭamurĭ) [akc. trĭam](i. s.) — staja, zimovnik ∎ trĭamu ĭe o bîrnarĭață mikă astrukată ku paĭe, rîđikată la koļibă đi ĭernat vićiļi — staja je jedna mala brvnara pokrivena slamom, podigunta na salašu radi zimovanja stoke (Leskovo) ∎ trĭamu s-a fakut la munće, unđe lumĭa a ĭernat ku vićiļi — staja se dizala u planini, gde se zimovalo sa stokom (Jasikovo) [GPek] ♦ dij. sin. toblarĭ [Por.] ♦ rum. tream ♦ etim. < srb. trem

trĭap (mn. trĭapurĭ) [akc. trĭap] (i. s.) — valov ∎ trĭap ĭe vas lung, skobit în ļemn, or înkeĭat đin blăń, pus ăn gîrļiu puorśilor să manînśe puorśi laturļi đin ĭel — valov je poduži sud, izdubljen u drvetu, ili sklepan od dasaka, postavljen u oboru da svinje iz njega jedu pomije [Por.] ♦ rum. treap

trĭaptă (mn. trĭapće) [akc. trĭaptă] (i. ž.) — stepenik ∎ skărļi la kasa batrînă avut numa doa trĭapće, fakuće dîn bolovańe dî pĭatră — stepenice na staroj kući imale su samo dva stepenika, izrađena od kamenih blokova ∎ skărļi kășî la tîvaļiș avut trĭapće măĭ mulće — stepenište kuće na kosini imalo je više stepenika [Zvizd] ∎ baba batrînă a kaḑut đi pi o trĭaptă kare s-a klăćinat, ș-a frînt piśuoru — baba je pala sa jednog stepenika koji se klatio, i polomila nogu ♦ sin. skară, bîsamak [Por.] ♦ rum. treaptă ♦ etim. < lat. traiecta

trĭaśire (mn. trĭaśirĭ) [akc. trĭaśire] (i. ž.) — (ret.) prolaznost ∎ dupa traĭu uomuluĭ ramîńe numa o pustîńe đi trĭaśire guală — iza čovekovog života ostaje samo pusta, gola prolaznost [Por.] ♦ rum. trecere

trĭen (mn. trĭenurĭ) (i. s.) — voz ∎ vorba trĭen ka numiļi lu vuoz, s-a pastrat numa pin kînśiśe kare a kîntat lîutari — reč tren kao naziv za voz sačuvala se samo u pesmama koje su pevali violinisti ∎ (folk.) „trĭenuļe, pokńița-r ruata, śe maĭ đisparțît đi tata” s-a kîntat într-un kînćik đi ćińerișu kare ku vuozu s-a dus în rat — „vozu, nek ti pukne točak što si me odvojio od oca” pevalo se u jednoj pesmi o mladima koji su vozom otišli u rat [Por.] ♦ sin. vuoz ♦ rum. tren ♦ etim. < fran. train

troĭańit (troĭańită) (mn. troĭańiț, troĭańiće) [akc. troĭańit] (prid.) — ulegnut, udubljen (u zemlju) ∎ drumu ĭe tuot troĭańit đi ruoț đi kar — put je sav udubljen od kolskih točkova ∎ troĭanu karuluĭ: urma kare ramîńe dupa ruoț đi kar, kînd ĭe pomîntu muaļe — kolski „trojan”: trag koji ostaje iza kolskih točkova kada je zemlja meka [Crn.] ♦ dij. var. traĭańit [GPek] ♦ rum. troienit

trop (uzv.) — (onom.) *tup!* ♦ rum. trop

troskațîăl (mn. troskațîăĭ) [akc. troskațîăl] (i. m.) — (bot.) troskot, troskavac, oputina, ptičja trava (Polycnemum arvense) ∎ troskațîălu ĭe ĭarbă porśiaskă kî măĭ mult sa kuļiaźe đi puorś, iĭ ăl manînkă ku slastă — troskot je svinjska trava jer se najviše bere za svinje, one ga jedu u slast [Por.] ♦ rum. troscoţel ♦ etim. < srb. troskot

truakă (mn. truoś) [akc. truakă] (i. ž.) — I (bot.) tikva (Lagenaria vulgaris) ① prirodni sud za tečnost ∎ đemult n-a fuost alt vas đi apă, or đi bĭare, numa truaka, kare s-a purtat ļegată la brîu — nekad nije bilo drugog suda za vodu, ili za piće, nego se nosila tikva, vezana o pojas ② (anat.) glava čoveka; tintara; lobanja ∎ a dat ku kapu-n parĭaće, ș-a spart truaka — udario glavom u zid, i razbio tikvu ③ (fig.) tupavko; tikvan ∎ truakă đi uom, nu-nțaļiaźe ńimika — tikvan od čoveka, ne razume ništa ♦ (demin.) trokiță II (tehn.) svetiljka, lampa ∎ truaka đi viđerat a fuost fakută đin truakă ku gît lung, unplută đi său, ku valuș đi kîńipă ka fitiļu — tikva za osvetljenje bila je napravljena od tikve sa dugim vratom, napunjena lojem i sa valjutkom od konoplje kao fitiljem ♦ up. truok [Por.] ♦ rum. troacă

Truță [akc. Truță] (i. m.) — (antr.) Truce ∎ Truță ĭe nume rumîńesk, skos đi milă đin Patruț, da aăsta đi Pătru — Truce je vlaško ime, izvedeno od milja od Patruc, a ovo od Petar ♦ up. Patruț [Por.] ♦ rum. Truță

truok (mn. truoś) [akc. truok] (i. m.) — vrg, sud za tečnost od tikvice ∎ babiļi măĭ mult đeskîntă-n truok — babe najviše baju u vrgu ∎ la tuota fîntîna în munće a fuost atîrnat kîći un truok, să aĭbe drumașî ku śe sî bĭa apă — kraj svakog izvora u planini bio je okačen po jedan vrg, da imaju putnici čime da piju vodu ∎ dakă îm sparź truoku, ĭuo țîĭe-ț sparg truaka — ako mi razbiješ vrg, ja ću tebi razbiti tikvu (glavu) ♦ (augm.) trokan ♦ up. truakă [Por.] ♦ rum. troc

trup (mn. trupurĭ) [akc. trup] (i. s.) — (anat.) telo ∎ baĭatu iĭ are trup tare sumĭarńik — njen momak ima jako zgodno telo ♦ sin. stat [Por.] ♦ rum. trup

truș (mn. trușă) [akc. truș] (i. s.) — ① panj, kratko isečen trupac, pogodan za sedenje ∎ kînd a trait lumĭa-n borđiĭe, a șaḑut pi trușă, kă skamńe rar kare avut, da stoļiță gata ńima — kad su ljudi živeli u burdeljima, sedeli su na panjevima, jer je retko ko imao hoklice, a stolice gotovo niko ∎ pi truș s-a spart șî ļamńiļi đi fuok — na panjevima se cepala i drva za vatru ② (fig.) (pej.) tup, težak, tvrdoglav čovek ∎ nu ći puoț vorbi ku ĭel, kî ĭe grĭeu ka trușu — ne možeš se dogovoriti s njim, jer težak je kao panj (Tanda) ♦ sin. skamn, tutuk [Por.]

tu (zam.) — ti ∎ tu iș uom bun — ti si dobar čovek ∎ tu kum vrieĭ, fă kum țî măĭ ușuor: uĭtî-će să fiĭe țîĭe bun, nu baga sama la aĭa śe-ț ḑîk alțî — ti kako hoćeš, čini kako ti je najlakše: gledaj da tebi bude dobro, ne obraćaj pažnju na to šta ti govore drugi [Por.] ♦ rum. tu ♦ etim. < lat. tu

tufan (mn. tufań) [akc. tufan] (i. m.) — (bot.)(augm.) žbunčina ∎ a krĭeskut papura în baltă în tufan ku tuot, kapra a putut sî sa suĭe pi ĭa — izrasla je paprat u bari u pravu žbunčinu, koza je mogla na njega da se pentra ♦ tufan < (augm.) tufă+an ♦ up. Tufan [Por.] ♦ rum. tufan

tufarĭ (mn. tufare) [akc. tufarĭ] (i. zb.) — (bot.) žbunje ∎ tufarĭ ĭe luok pļin đi tufe — žbunje je mesto puno žbunova ♦ var. tufariș [Por.] ♦ rum. tufar

tufarĭață (mn. tufarĭeț) [akc. tufarĭață] (i. ž.) — (ret.)(folk.) žbunjarka ∎ tufarĭață a fuost plastă đi viće, fakută đin tufe șî krengaramă — žbunjarka je bio sklon za stoku, napravljen od žbunja i granja ♦ up. kăpriĭață [Por.]

tufă (mn. tufe) [akc. tufă] (i. ž.) — (bot.) žbun ∎ tufă ĭe buĭeḑarĭ đes, krĭeskut la un luok — žbun je gusto rastinje, izraslo na jednom mestu ∎ tufă ĭe măĭ đes buĭeḑarĭ đi un fĭeļ đi buĭađe — žbun je najčešće rastinje od iste vrste biljaka [Por.] ♦ rum. tufă ♦ etim. < lat. tufa

tufiș (mn. tufișurĭ) [akc. tufiș] (i. s.) — (bot.) žbunište ∎ ĭepuru a skapat đi kopuoĭ kînd s-a bagat într-un tufiș — zece je utekao kerovima kad je ušao u jedno žbunište ♦ var. tufariș [Por.] ♦ rum. tufiș

tufuos (tufuasă) (mn. tufuoș, tufuasă) [akc. tufuos] (prid.) — žbunast ∎ tufuasă ĭe aĭa buĭađe kare ĭe mikă da are krĭenź ka tufa — žbunasta je ona biljka koja je niska a ima granje kao žbun ♦ var. tufăruos [Por.] ♦ rum. tufos

tuglă (mn. tugļe) [akc. tuglă] (i. ž.) — cigla ∎ parśel đi pomînt plumađit în patru muke, ku kare sa zîđăsk kășîļi — četvrtast komad presovane zemlje, kojim se zidaju kuće ∎ kăș đi tugļe a-nśeput la noĭ sî sa zîđaskă tumu dupa ratu ku mńamțî — kuće od cigala počele su kod nas da se zidaju tek posle rata sa Nemcima ∎ tuglă kuaptă — pečena cigla ♦ var. țîglă [Por.] ♦ rum. teglă ♦ etim. < mađ. tégla

tulpină (mn. tulpiń) [akc. tulpină] (i. ž.) — (bot.) stabljika ∎ tulpină ĭe vorba rară, însamnă numa bușćanu đi viĭe — tulpina je retka reč, označava samo stablo vinove loze ♦ sin. bușćan [Por.] ♦ rum. tulpină ♦ etim. < bug. srb. trupina

tululoĭ [akc. tululoĭ] (i. s.) ● v. turuĭag [Tim.]

tuļan (mn. tuļeń) [akc. tuļan] (i. m.) — ① kočanj, okomak; tuluska; oklasak ∎ tuļan sa kĭamă aĭa śe ramîńe kînd kuriț kukuruḑu đi buobe — kočanj se zove ono što ostane kad okruniš klip kukuruza [Por.] ♦ dij. sin. gluod (Urovica) ② tuluzovina ∎ a kuļes kukuruḑu, ș-a ramas numa tuļeńi pi luok — obrali su kukuruz, i ostala je samo tuluzovina na njivi [Por.] ♦ rum. tulean ♦ etim. < mađ. tulhány; tuszlány

tuļi (ĭuo tuļesk, ĭel tuļașće) [akc. tuļi] (gl. p.) — (o kretanju) zbrisati, klisnuti, šmugnuti ∎ đi frikă, o luvă kraku-n đal, șă o tuļi pista dungă ka ĭepuru înfrikoșat — od straha je potrčao uz brdo, i zbrisao preko kose kao preplašeni zec ♦ sin. fuźi [Por.] ♦ rum. tuli ♦ etim. < bug. tulja, srb. tuliti

tuma [akc. tuma] (pril.) — čak; tek ∎ s-a suit sîngur tuma la vîru śuośi — popeo se sam čak na vrh brda ∎ a pĭerdut vaśiļi, șî ļ-a gasît tuma a triĭ-ļa ḑî — izgubio je krave, i našao ih je tek trećeg dana ♦ var. tumu, tumće, tumiće [Por.] ♦ rum. tuma

tuman [akc. tuman] (pril.) — (srb.) taman, baš ∎ tuman ĭuo șaḑuĭ sî śin, ĭel ažunsă — taman sam ja seo da večeram, on stiže ∎ nu-ĭ dau să fiĭe kum vrĭa ĭel, pî tuman să fiĭe nu șću śe — ne dam mu da bude kako on hoće, pa taman da bude ne znam šta ♦ var. taman [Por.] ♦ etim. < srb. taman

tumiće [akc. tumiće] (pril.) ● v. tuma [Por.]

tuna (ĭuo tun, ĭel tună) [akc. tuna] (gl.) — ulaziti; upasti, banuti; ulivati se ∎ pănă pîkurarĭu duarme, vićiļi a tunat în luok, ș-a mînkat kukuruḑu tuot — dok je čobanin spavao, stoka je ušla u njivu, i pojela sav kukuruz ∎ a tunat Bugari đi pista ușă, șî ĭ-a omorît la kulkuș — upali su Bugari na vrata, i ubili ih na spavanju ∎ la luok unđe tună ogașu în rîu, sa faśe rîpeḑînă — na mestu gde se potok uliva u reku, prave se brzaci [Por.] ♦ dij. sin. întra (Brodica) [Rom.] ♦ rum. intra

tuns1 (mn. tunsurĭ) (i. m.) — šišanje ∎ s-a dus ku fiu-su la tuns — otišao je sa sinom na šišanje ∎ tunsura uoĭiluor — šišanje ovaca [Por.] ♦ dij. sin. poćeșît [Zvizd] ♦ rum. tundere

tuns2 (tunsă) (mn. tunș, tunsă) (prid.) — ošišan ∎ puțîń baĭeț astîḑ sînt ku păru lung, măĭ mulț sînt tunș ku rînd — malo je danas momaka sa dugom kosom, više je uredno ošišanih [Por.]

tunźe (ĭuo tung, ĭel tunźe) [akc. tunźe] (gl. p. ref.) — šišati ♦ la uom sa tunźe păru, da la uaĭe lînă — čoveku se šiša kosa, a ovci vuna [Por.] ♦ dij. sin. poćeși [Zvizd] ♦ rum. tunde ♦ etim. < lat. tondere

tuobă (mn. tuobĭ) [akc. tuobă] (i. ž.) — (muz.) doboš, bubanj ∎ tuobă mikă — mali bubanj ∎ tuobă đi fĭer — metalni bubanj ∎ tuobă ku san — bubanj sa činelom [Crn.] ♦ dij. var. tobă [Kmp.] ♦ rum. tobă ♦ etim. < mađ. dob, srb. doboš

tuoblă (mn. tuobļe) [akc. tuoblă] (i. ž.) — cepanica, drvena polutka ∎ tuoblă ĭe o țapańiță đin ļemn spart în žumataće, șă skurtat la lunźime đestulă đi rîđikat toblarĭu đi viće — tobla je cepanica od polutke drveta, skraćena na dužinu dovoljnu da se podigne tor za stoku ∎ đin tuobļe s-a faśe toblarĭu — od cepanica se gradi tor ∎ ușa śurĭeḑî a fuost înkisă numa ku tuobļe — vrata sibare bila su zatvorena samo cepankama ♦ v. toblarĭ [Por.] ♦ rum. toblă ♦ etim. < ?

tuofļa (mn. tuofļe) [akc. tuofļa] (i. ž.) — šljampavko, gegavko ∎ la kopil iĭ măĭ drag să-nkalță opinśiļi tatîluĭ, șî sî sa tragă ka tuofļa pin avļiĭe — dete najviše voli da navuče očeve opanke i da se kao šljampavko vuče po dvorištu [Por.] ♦ rum. toflea

tuoĭ (mn. tuaĭe) [akc. tuoĭ] (i. s.) — gro, glavnina, najveći deo nečega, snaga ili nivo; središte; jeka ∎ a veńit ńikemat în tuoĭu lukruluĭ, kînd lukru a fuost măĭ mare, șî s-a mîńiĭat kă ńima nu l-a luvat în samă — došao nepozvan u jeku posla, kad je posao bio u najvećem, i naljutio se što niko nije obratio pažnju na njega ∎ a ploĭat șî s-a rîđikat tuoĭu api — padala je kiša i podigao se nivo vode ∎ mńamțî s-a pus pĭ-aĭ nuoștri ku tuoĭu-n trjeg, ama n-a putut sa strabată — Nemci su navalili na naše svom snagom, ali nisu uspeli da se probiju [Por.] ♦ rum. toi ♦ etim. < tur. toy

tuont (tuantă) (mn. tuonț, tuanće) [akc. tuont] (prid.) — glup, priprost, tup ∎ a fuost tuont la mumî-sa șî tare đi kap la tatî-su, șî đ-aĭa nu ĭ-a mĭers șkuala — bio je glup na majku i tvrdoglav na oca, i zato mu nije išla škola ∎ (u izr.) tuanto! — glupačo! ♦ (augm.) tontalău — gluperda ∎ (u izr.) ĭel ĭe un tontalău ku tuot — on je jedna potpuna budala (= velika budala) [Por.] ♦ dij. var. tontoakă (Šipikovo) [Tim.] ♦ rum. tont

tuor (i. zb.) — đubrivo, obično stajsko ∎ tuoru sa faśe unđe duorm vićiļi — stajsko đubrovo se pravi u staji gde spava stoka ∎ tuoru s-adună la un luok în traușa kășî, șî sa traźe ku karu pi luok kînd vińe vrĭamĭa đi arat — đubrivo se skuplja na jedno mesto u dvorištu kuće, i raznosi se kolima po njivi kad dođe vreme oranja ♦ up. gunuoĭ [Por.] ♦ rum. îngrășământ ♦ etim. < bug. srb. tor

tuors1 (mn. tuorsurĭ) [akc. tuors] (i. s.) — predenje; prelo ∎ pîkurarița n-a pazît uoiļi fara furkă-n brîu, kî tuorsu ĭ-a fuost măĭ un lukru pi lînga pazîtu vićilor — čobanica nije čuvala ovce bez preslice za pojasom, jer je predenje bio još jedan posao pored čuvanja stoke [Por.] ♦ rum. tors

tuors2 (mn. tuorsurĭ) [akc. tuors] — predivo, konac, nit ∎ tuorsu puaće-fi măĭ supțîrĭe, or măĭ gruos, kum kată aĭa đi śe-l sprimĭeșć — predivo može biti tanje, ili deblje, kako traži ono za šta ga spremaš ♦ sin. fir [Por.] ♦ rum. tors

tuortu păsîrilor [akc. tuortu păsîrilor](sint.) — (bot.) vilina kosica (Cuscuta epithymum) ∎ tuortu păsîrilor ĭe o buĭađe fara rîdaśină, kare sa suśașće pi bîtu dîtaļińi, șî traĭașće đi raśunu iĭ — vilina kosica je biljka bez korena, koja se uvija oko stabla deteline, i živi na njen račun ♦ tuortu păsîrilor — (dosl.) „ptičja pređa” [Por.]

tuot1 [akc. tuot] (pril.) — isto, stalno, još uvek; sasvim, u ceni, potpuno ∎ Rumîńi șî astîḑ tuot fak pomĭeń kum a fakut stramuoșî luor — Vlasi i danas isto prave pomane kao i njihovi preci ∎ în kare guod parće să pļaśe, luĭ a fuost tot una — na koju god stranu da krenu, njemu je bilo isto ∎ (u izr.) ku tuot, đi tuot — potpuno, u celosti; svom snagom, sa svih strana ∎ a veńit apa ku tuot, șî ļ-a luvat kășîļi — nadošla je voda svom snagom, i odnela im kuće ∎ a trekut pista Dunîre ku tuot ś-avut — prešli su Dunav sa svime što su imali [Por.] ♦ rum. tot ♦ etim. < lat. totus

tuot2 (tuată) (mn. tuoț, tuaće) [akc. tuot] (prid.) — sav ∎ la bîļś s-adunat tuot vilaĭtu đin tuaće părțîļi — na vašaru se skupio sav svet sa svih strana ∎ tuoț aĭ ćińirĭ a fuźit đin sat în oraș — svi mladi su pobelgli sa sela u grad [Por.] ♦ rum. tot ♦ etim. < lat. totus

tuot3 [akc. tuot] (i. s.) — celina; celo ∎ kînd đin tuot ĭaĭ o patrime, ăț ramîn triĭ patrime — kad od celine oduzmeš jednu četvrtinu, ostaju ti tri četvrtine [Por.] ♦ rum. tot

turći (ĭuo turćesk, ĭel turćașće) [akc. turći] (gl. p. ref.) — spljoštati, spljeskati ∎ a turćito ku bataĭe, a trînćito la pomînt șa gazîto ku kraśi — spljoskao je batinama, oborio je na zemlju i gazio nogama ∎ sa turćașće śeva śe sa pļoskańaḑă, sa faśe ļaspiđe — speljska se sve što se spljoska, što se pretvara u ploču [Por.] ♦ rum. turti

turćit (turćită) (mn. turćiț, turćiće) [akc. turćit] (prid.) — (o formi) spljeskan, spljoskan, pljosnat ∎ a trekut ku karu pista baļigă, șî ĭa a ramas turćită-n mižloku drumuluĭ — prešao je kolima preko balege, i ona je ostala spljeskana nasred puta ∎ pîńa ĭe turćită — hleb je pljosnat [Por.] ♦ rum. turtit

turiță (mn. turiț) [akc. turiță] (i. ž.) — (bot.) broć, broćika, prilepača, torica (Galium aparine) ∎ turița dă pin grîu, are skaĭeț marunț ku kare sa prinđe đi țuaļe kînd trĭeś pin ĭa — broćika raste po žitu, ima sitne čičkove kojima se kači za odeću kad prođeš kroz nju ♦ sin. porkiță (Tanda) [Por.] ♦ rum. turiţă ♦ etim. < srb. turica

Turk (mn. Turś) [akc. Turk] (i. m.) — (etn.) Turčin ∎ Turśi a țînut Srîbîja śinśuće đi ań — Turci su držali Srbiju petstotina godina [Por.] ♦ rum. turc ♦ etim. < tur. türk

Turkuaĭkă (mn. Turkuaĭś) [akc. Turkuaĭkă] (i. ž.) — (etn.) Turkinja ∎ Turkuaĭka ĭe muĭarĭa lu Turk — Turkinja je žena Turčina [Por.] ♦ rum. turcoaică

turmă (mn. turme) [akc. turmă] (i. ž.) — (zast.) stado, krdo, buljuk ∎ uńi đin aĭnuoștri aĭ batrîń, a veńit în Omuoļ đin Munța-ĭ Albĭ, mĭergînd dupa turmiļi lor đi uoĭ — neki od naših starih, došli su u Homolje sa Karpata, idući za svojim stadima ovaca ♦ sin. stînă, kîrd, buļuk [GPek] ∎ turmă đi uoĭ, turmă đi kapre, turmă đi vaś — stado ovaca, stado koza, krdo krava [Por.] ♦ rum. turmă ♦ etim. < lat. turma

turśesk (turśaskă) (mn. turśeșć, turśeșć) [akc. turśesk] (prid.) — turski ∎ đi śinsuće đi ań đin ļimba turśaskă s-a primit mulće vuorbe turśeșć — za petsto godina iz turskog jezika primljene su mnoge turske reči [Por.] ♦ rum. turcesc

Turśiĭa [akc. Turśiĭa] (i. ž.) — Turska ∎ Turśiĭa ĭe țara Turśilor — Turska je država Turaka [Por.] ♦ rum. Turcia

turtă (mn. turț) [akc. turtă] (i. ž.) — ① (nutr.) projara ∎ turta sa faśe đi fańină đi kukuruḑ, ku apă kaldă — projara se pravi od kukuruznog brašna i tople vode ♦ up. malaĭ ② (o formi) kolač, pogača ∎ turtă ĭe fiĭeśe śe ĭe fakut totîrlat șî pļoskanat — kolač je bilo šta što je okruglo i pljosnato ∎ turtă đi śĭară — pogača od voska [Por.] ♦ rum. turtă ♦ etim. < lat. *turta (=torta)

turturĭauă (mn. turturĭaļe) [akc. turturĭauă] (i. ž.) — (ornit.) grlica, divlja (Streptopelia turtur) ∎ turturĭauă pi rumîńașće sa kĭamă așa, kă kîntă numa într-un fĭeļ: „turrr-turrr” — grlica se na vlaškom zove „turturjaua” zato što peva samo na jedan način: „turr-turr” ♦ var. turturikă [Por.] ♦ rum. turturea ♦ etim. < lat. turburella

turugă (mn. turuź) [akc. turugă] (i. s.) — pokvarenjak, nepošten čovek ∎ asta dîn Mireiĭva ĭe mare turugă — ovaj iz Mirijeva je veliki pokvarenjak ♦ sin. strîkaśuńe [Pom.] ♦ rum. turugă

turuguos (turuguasă) (mn. turuguoș, turuguașă) [akc. turuguos] (prid.) — (za karakter) kvaran, pokvaren, nepošten ∎ uom turuguos păn’ la uos — čovek pokvaran do srži [Pom.]

turuĭag (mn. turuĭaź) [akc. turuĭag] (i. m.) — (bot.) ① tulaj, tuluz, šarovina, kukuruzovina, kukuruzna stabljika ∎ a rođit kukuruḑu, turuĭagu-iĭ măĭ nalt đi kît uomu — kukuruz je rodio, tulaj mu je višlji od čoveka (Tanda) ② stabljika drvenaste biljke ∎ tuata buĭađa ļiemnuasă are turuĭag: aĭa ĭe ļiemnu a iĭ fara frunḑă, fara vîr șî fara krĭenguță — svaka drvenasta biljka ima tulaj: to je njeno stablo bez lišća, bez vrha i bez grančica (Rudna Glava) ♦ dij. var. tululoĭ (Šipikovo) [Tim.] ♦ rum. tulug

turuĭag (mn. turuĭaźe) [akc. turuĭag] (i. s.) — (bot.) šarovina, kukuruzovina ∎ turuĭag ĭe tuļan đi kukuruḑ guol, făr đi fuoĭ șă druź — šarovina je ogoljeno stablo kukuruza, bez lišća i klipova ∎ a batut pĭatra, ș-a ramas pi luok numa turuĭaźe guaļe — tukao je grad, i na njivi su ostale samo gole šarovine ♦ up. tuļan [Por.] ♦ dij. var. tululoĭ (Šipikovo) [Tim.]

tusă [akc. tusă] (i. ž.) — (med.) kijavica ∎ kînd uomu stă vrunđeva la frig, raśiașće, șă-l prinđe tusa — kad čovek stoji negde na promaji, prehladi se, i uhvati ga kijavica ∎ uoum prins đi tusă, sa aburĭaḑă ku busuĭuok — čovek kog je uhvatila kijavica, pari se bosiljkom ♦ up. tusa mîgarĭaskă ♦ up. tușît [Por.] ♦ dij. sin. străfigatură (Šipikovo) [Tim.] ♦ rum. tusă ♦ etim. < lat. tussa

tusă mîgarĭaskă [akc. tusă mîgarĭaskă] (sint.) — (med.) magareći kašalj, hripavac (Pertusis) ∎ tusa mîgarĭaskă ĭe tușît grĭeu đi kare sa bulnavĭesk kopiĭi, kare, kînd tușăsk, suflă grĭeu ka magarĭu kînd rîžașće — magareći kašalj je težak kašalj od koga obolevaju deca, koja, kad kašlju, dišu teško kao kad rže magare ∎ kopiĭi kare a ḑakut đe tusa mîgarĭaskă, s-a afumat ku păr đi magarĭ — deca koja su obolela od magarećeg kašlja, dimila su se magarećom dlakom [Por.] ∎ pănă nu s-a gasît ļak, đi tusa măgarĭaskă a murit mulț kopiĭ, la uńi luokurĭ kîći doĭ-triĭ đintr-o kasă — dok nije pronađen lek, od magarećeg kašlja je umrlo mnogo dece, u nekim mestima i po dvoje-troje iz jedne kuće (Leskovo) [GPek] ♦ rum. tuse măgărească

tuś1 (mn. tuśurĭ) (i. s.) — tuč ∎ đi tuś a fuost fakuće ńișći vasurĭ kumparaće, ama ĭel a fuost krtuv șî vasu s-a śonćit kum a dat măĭ tare în śuava — od tuči su bili izrađeni neki kupovni sudovi, ali je on bio krt i sud bi se očukao čim bi malo jače udario u nešto [Por.] ♦ rum. tuci ♦ etim. < tur. tuç, < per. tuč „bronza”

tuś2 (mn. tuśurĭ) (i. s.) — medenica, zvono ∎ uoĭļi au tuś la gît, să kînće, să ļe auz, să nu ļe pĭerz — ovce imaju medenicu oko vrata, da zvoni, da ih čuješ, da ih ne izgubiš [Pad.]

tuta [akc. tuta] (uzv.) — tuta! uzvik kojim se teraju svinje ∎ tuta ĭe zbĭarît ku kare sa dudîĭe puorśi — tuta je uzvik kojim se teraju svinje [Por.]

tutuk1 (mn. tutuś) [akc. tutuk] (i. m.) — (bot.) trupac, odsečeni deo stabla ∎ am trînćit ļamńe, ļ-am taĭat tutuśe, da tutuśi am skuos ku buoĭ đin ogaș la drum — obarao sam stabla, sekao sam ih u trupce, a trupce sam volovima izvlačio iz potoka na put [Por.] ♦ dij. var. ćućuk (Urovica) [Pad.] ♦ rum. tutuc

tutuk2 (mn. tutuśe) [akc. tutuk] (i. s.) — drvljanik ∎ ļiamńiļi đi fuok dusă đin duos, sa sparg ku sakurĭa la tutuk, în lăturĭ đi kasă — drva doneta iz šume za ogrev, cepaju se sekirom na drvljaniku, podalje od kuće ∎ tutuk puaće fi șî supt șupă, kare o are, kă atunśa pluaĭa or zapada nu udă ļiamńiļi — drvljanik može biti i pod šupom, ko je ima, jer tada kiša ili sneg ne kvase drva ♦ sin. gruos, truș, ļiamńe [Por.] ♦ rum. tutuc ?

tutun [akc. tutun] (i. m.) — (bot.) duvan (Nicotiana tabacum) ∎ đemult lumĭa a sađit tutun în građina lor, șî tutunu n-a fuost otrauă kum ĭe akuma — ranije su ljudi sadili duvan u svojim baštama, i duvan nije bio otrov kao što je sada ∎ tutunu ĭe buĭađa drakuluĭ — duvan je đavolova biljka ∎ a nuoștri aĭ batrîń a tutuńit tutun đin fluarĭa mare, ala tutun a fuost tare șî ĭuće — naši stari pušili su duvan od kadifice, taj duvan je bio jak i ljut [Por.] ♦ rum. tutun ♦ etim. < tur. tütün

tutunźiu (mn. tutunźiĭ) — pušač ∎ la nuoĭ tuoț a fuost tutunźiĭ, ka la țîgań — kod nas su svi bili pušači, kao kod Cigana [Por.] ♦ rum. tutungiu ♦ etim. < tur. tütüncü

tutuńi (ĭuo tutuńesk, ĭel tutuńașće) [akc. tutuńi] (gl. p.) — pušiti duvan, duvaniti ∎ muoșu spuńe kă a-nśeput să tutuńaska đi patrusprîaśe ań, dupa viće — čiča kaže da je počeo da puši sa četrnaest godina, za stokom ♦ sin. afuma, bĭa [Por.] ♦ rum. tutuni

tutur (mn. tuturĭ) [akc. tutur] (i. m.) — tutor, staratelj ∎ a ramas sarak fara parinț, șî la pis sudu pi uĭkî-su să-ĭ fiĭe tutur — ostao je siroče bez roditelja, pa mu je sud postavio strica za staratelja [Por.] ♦ rum. tutor ♦ etim. < lat. tutor

tușî (ĭuo tușăsk, ĭel tușașće) [akc. tușî] (gl. n.) — (med.) kašljati ∎ kare tutuńașće prĭa mult, kînd raśașće, tușașće atîta đi tare đi ăl trĭek pișățî tuot — ko puši previše, kad se prehladi, kašlje toliko jako da se sav upiša ♦ up. tusă [Por.] ♦ rum. tuși ♦ etim. < lat. tussire

tușît (mn. tușîturĭ) (i. s.) — (med.) kašalj ∎ aĭa śe s-auđe kînd uomu tușîașće, sa kĭamă tușît — ono što se čuje kad čovek kašlje, zove se kašalj ∎ tușîtu ĭe buală, măĭ đes đin raśială da la tutunźiĭ đin tutun — kašalj je bolest, najčešće od prehlade, a kod pušača i od duvana [Por.]