VORBAR - REČNIK
(separat)

va (gl.) — će ∎ kînd va sta pluaĭa, sa va duśa nuviri, șî va do ĭeșî suariļi odată — kada bude stala kiša, (možda) će otići oblaci, i (valjda) će jednom izaći sunce ♦ up. vom, voĭ, veț, viț ∎ dakă ń-adunăm tuoț la vrĭame, nuoĭ vom veńi la bîlś — ako se skupimo na vreme, mi ćemo doći na vašar ∎ vuoĭ viț veńi, ama la kasă n-o sî fiĭe ńima — vi ćete (možda) doći, ali kod kuće neće niti nikog ∎ va fi — možda, može biti ∎ (u izr.) va fi, nu va fi — jeste-nije; drž-nedaj; povuci-potegni [Por.] ♦ rum. va ♦ etim. < lat. vadĕre

va2 (part.) — (zast.) zastareli završetak nekih reči koji im daje neodređenost ∎ kînd : kîndva, unđe : unđeva (pril.) — kad, gde ∎ śińe : śińeva, a kuĭ : a kuĭva (zam.) — neko, čije [Por.] ♦ rum. va

vad (mn. vadurĭ) (i. s.) — gaz, brod ∎ vad ĭe luok unđe drumu trĭaśe pista apă skundă, șă nu trăbe puod or punće — gaz je mesto gde put prelazi preko plitke vode, pa ne treba most ili brvno [Por.] ♦ rum. vad ♦ etim. < lat. vadum

vadră (mn. vedre) [akc. vadră] (i. ž.) — (zast.) vedro ∎ vadra a fuost vas đi ļemn đi măsurat lapćiļi la baśiĭe — vedro je bio drveni sud za merenje mleka na bačiji ∎ kuprinsu vedri s-a măsurat ku okaua — zapremina vedra merila se okama ∎ în Tanda, vadra a fuost vas fakut đi dauoź, da gaļata vas skobit în ļemn muaļe — u Tandi, vedro je bio sud sklopljen od duga, a kabao sud izdubljen u mekom drvetu ♦ sin. gaļată [Por.] ♦ rum. vadră ♦ etim. < slov. vĭedro

vaḑut (vaḑută) (mn. vaḑuț, vaḑuće) [akc. vaḑut] (prid.) — viđen, poznat, ugledan ∎ a fuost stapîn vaḑut în tuot țînutu, nu numa în satu luĭ — bio je domaćin viđen u celoj oblasti, ne samo u svom selu ∎ s-a kunoskut ku un uom vaḑut — upoznao se sa jednim poznatim čovekom ♦ sin. kunoskut ♦ supr. ńivaḑut [Por.] ♦ rum. văzut

vaĭ (uzv.) — avaj, jao, kuku i sl., uzvik kojim se izražava teško stanje ∎ vaĭ đi mińe; vaĭ đi ĭel; vaĭ đi nuoĭ — teško meni, teško njemu, teško nama ∎ vaĭ đu muĭka luĭ — kukala mu majka ♦ up. văĭera, vaĭta, văĭkara [Por.] ∎ vaĭ đe mińe, daĭka nu vińe — jao meni, draga ne dolazi (Sige) [Hom.] ♦ rum. vai ♦ etim. < lat. vae

vaĭală [akc. vaĭală] (i. ž.) ● v. voĭală [Por.]

vaĭdă [akc. vaĭdă] (i. ž.) ● v. faĭdă [Por.] ♦ rum. faidă

vaĭta (ĭuo ma vaĭt, ĭel sa vaĭtă) [akc. vaĭta] (gl. ref.) — kukati, glasno jaukati, žaliti se, vajkati se ∎ n-askultat pi ńima, a fakut aĭa pi mîna luĭ, d-akuma sa vaĭta, saraku, șî baće ku kapu-n parĭaće — nije slušao nikog, uradio je to na svoju ruku, a sada se žali, siroma, i udara glavom o zid ♦ up. văĭkara, văĭera [Por.] ♦ rum. văita

vak (mn. vakurĭ) (i. s.) — (kal.) vek ∎ vaku țîńe o sută đi ań — vek traje sto godina ∎ aĭa a fuost în vakol trĭekut — to je bilo u prošlom veku ∎ ńimik nu țîńe pănă vaku șî aminu — ništa ne traje doveka [Por.] ♦ rum. veac ♦ etim. < slov. vĕkŭ

vakarĭ (mn. vakarĭ) [akc. vakarĭ] (i. m.) — (iht.) govedarac (Gobio gobio) ∎ vakarĭu ĭe pĭașće mik đi pi rîu, samînă ku kîrkușa — govedarac je mal rečna riba, slična krkuši ♦ sin. fļit [Por.]

vakă (mn. vaś) (i. ž.) — krava ∎ vaka ĭe vită đi kasă, đin kare uomu are mare dobîndă — krava je domaža životinja, od koje čovek ima velike koristi ∎ vaka dă lapće, traźe-n plug đi arat, sa-nžugă la kar đi buoĭ, fată vițăĭ kare sa taĭe đi karńe — krava daje mleko, vuče oraći plug, preže se u volovska kola, teli junce koji se kolju za meso ∎ tota vaka are nume, kare stapînu dă la vițăl înga pănă ĭe mik — svaka krava ima ime, koje domaćin daje teletu još dok je malo ∎ nume kare Rumîńi măĭ đes dau la vaśiļi lor, sînt: Șara, Brĭeza, Vida, Mila, Ruža, Mîndar — najčešća imena koja Vlasi daju svojim kravama su: Šara, Breza, Vida, Mila, Ruža, Mndra (=Lepa) [Por.] ♦ etim. < lat. vacca

vakui (ĭuo vakuĭesk, ĭel vakuĭașće)(gl.) — (folk.) vekovati, dugo živeti ∎ aiś traĭesk, aiś vaku vakuĭesk — ovde živim, ovde vek vekujem [Por.]

valśauă (mn. valśiaļe) [akc. valśauă] (i. ž.) — ① (geogr.) udolina, mala uska dolina kojom teče voda ∎ valśaua ĭe vaļe mikă, îngustă șă ku apă puțînă kurgatuare — udolina je mala dolina, uska i sa slabom tekućom vodom ♦ var. valśavă ② (top.) ∎ Valśavă, luok așa numit în vaļa Șășki, întra Măĭdan șî Arnaglaua, în apruape đi Rîmna Rĭeka — Valčava, zvano mesto u dolini Šaške, između Majdanpeka i Rudne Glave, u blizini Ravne Reke [Por.] ♦ rum. vălcea ♦ etim. < lat. *vallicella = vallicula

Valśava [akc. Valśava] (i. ž.) — (top.) Valčava, naziv doline i rečice, leve pritoke reke Šaške, između Majdanpeka i Rudne Glave ∎ Valśava ĭe un rîuļeț în munțîļi măĭdanuluĭ, kare izvorĭaḑă supt Kulmĭa Valśeļi șî la puaļiļi lu Kraku Śerban, đi la stînga, tună-n Șașka — Valčava je rečica u majdanpečkim planinama, koja izvire ispod Valčavskog brda i u podnožju Šerbanove kose, s leva, uliva se u Šašku ♦ up. valśauă [Por.] ♦ rum. vâlcea

valśavă [akc. valśavă] (i. ž.) ● v. valśauă [Por.] ♦ rum. vâlcea

vaļe (mn. văĭ) [akc. vaļe] (i. ž.) — (oron.) dolina; dolja ∎ vaļa ĭe adînśimĭa întra doa śuoś — dolina je udubljenje između dva brda ∎ vaļa adînkă — dubodolina ∎ vaļa mikă — mala dolina ∎ vaļa mare: vaļa ku rîu kare trĭaśe pin sat (nume đies) — velika dolina: dolina sa rekom koja protiče kroz selo (čest toponim) ∎ vaļa sakă, vaļa pin kare vrodată a mĭers apa — suvodolina, dolina kojom je nekada tekla voda ∎ (u izr.) đi vaļe — dolinski ∎ (u izr.) pi vaļe — po dolini; dolinom; u dolinu/dolini ∎ a rașît sî dubuară đi la śuakă, să traĭaskă pi vaļe — rešio je da siđe sa brda, da živi u dolini ∎ (u izr.) la vaļe — nizvodno ∎ kînd rî-o-l mare mĭarźe pin saće kîtra rîsarit, atunśa aĭ nuoștri ku vuorba „la vaļe” însamnă șî rîsaritu — kad glavna reka teče kroz sela ka istoku, onda naši rečima „la valje” označavaju i istok ∎ (u izr.) în vaļe — nizbrdo; na dole [Por.] ♦ rum. vale ♦ etim. < lat. vallis

vamă [akc. vamă] (i. ž.) — ujam, ušur ∎ vamă ĭe masura kare sa ĭa la muară đin fańină, pintru śe muara a mîśinat — ujam je deo brašna koji se uzima na vodenici, kao naknada za to što je vodenica mlela ∎ vama sa ĭa ku kapĭaćiļi: un kapĭaće đi fańină la o mĭerńiță đi buobe — ujam se uzima mericom: na jednu mernicu (?) zrna, jedna merica brašna ♦ up. kapĭaće [Por.] ♦ rum. vamă ♦ etim. < mađ. vam

vapaĭță (mn. vapăĭțurĭ) [akc. vapaĭță] (i. ž.) — (tehn.) luč, baklja ∎ vapaĭță s-a fakut đin viță đin viĭe — luč se pravio od vinove loze (Tanda) ♦ var. vapaĭț (i. m.) (Rudna Glava) ∎ vapaĭțu s-a fakut đin kuažă đi śerĭeș, uskată șî învîluită pi un bît, kare s-a dus în mînă — luč se pravio od trešnjine kore, osušene i obavijne oko jednog štapa, koji se nosio u ruci ∎ ku vapaĭț s-a dus nuapća-n peșkariĭe pi Șașka, kînd ļ-a trăbuit pĭeșć đi prazńik — sa lučom su noćom odlazili u rubolov na Šašku, kada im je trebala riba za slavu (Rudna Glava) ♦ sin. fakļiĭe [Por.] ♦ rum. văpaiţă

vapaĭe (mn. vapăĭ) [akc. vapaĭe] (i. ž.) — zapah jare, talas topline ∎ kînd vîntu învăluĭe para fuokulu, pista ćińe vińe vapaĭe — kad vetar uvija plamen vatre, tebe zapahne jara ∎ vapaĭa fuokuluĭ ći-ńakă, kîćodată nu puoț să sufļi, da ńiś s-auḑ pi vrunu kare sa va gasî dupa vapaĭe đinkoluo — zapah jare te davi, ponekad ne možeš da dišeš, a ni da čuješ nekoga ko bi se našao iza zapaha sa one strane [Por.] ♦ rum. văpaie ♦ etim. < ? alb. vapë

var (i. s.) — kreč, vapno ∎ varu sa faśe în varńiță đin pĭatră đi var — kreč se pravi u krečani od krečnog kamena ∎ varu ĭe alb ka zapada — kreč je beo kao sneg ∎ đin var, mistakat ku pĭesîk șî ku apă, sa faśe malter đi zîđit kășîļi — od reča, pomešanim sa peskom i vodom, pravi se malter za zidanje kuća [Por.] ♦ rum. var ♦ etim. < slov. var, bug. var

vară1 (mn. verĭ) [akc. vară] (i. ž.) — ① (kal.) leto, godišnje doba ∎ vara ĭe vrĭamĭa în an întra primovară șî tuamnă — leto je godišenje doba između proleća i jeseni ∎ vara ĭe vrĭamĭa măĭ kaldă pi an — leto je najtoplije doba godine ② (u izr.) ∎ vara-sta — ovo leto ∎ vara trĭekută — prošlog leta ∎ vară kălduruasă — toplo leto ∎ vară friguruasă — hladno leto ∎ vară ploĭuasă — kišno leto ∎ vară săśituasă — sušno leto ∎ în vară; la vară — u leto; na leto ∎ pista vară — preko leta ∎ îm mižluoku vĭeri — u sred leta ♦ supr. ĭarnă [Por.] ♦ rum. vară ♦ etim. < lat. vera

vară2 (mn. vĭere) [akc. vară] (i. ž.) — bratanica ∎ vara mĭa fata uĭki, đi pi mumă or đi pi tată — bratanica je ujkova ili stričeva ćerka [Por.] ♦ rum. vară ♦ etim. < lat. verus, ~a

varḑă (mn. vĭerḑ) [akc. varḑă] (i. ž.) — (bot.) kupus (Brassica oleracea) ∎ varḑa ĭe un fĭeļ đi buĭađe, kare uomu o puńe-n građină, ș-o sapă, ș-o udă, pănă nu sa kuaśe đi mînkare — kupus je jedna vrsta biljke koju čovek sadi u bašti, i okopava je i zaliva dok ne sazri za jelo ∎ varḑa are o kîpațînă mare, totîrlată, krĭeskută đin śokan, kare ĭe rîdaśina vĭerḑî, krĭașće đin pomînt șî tună adînk în îńima lu kîpațînă — kupus ima veliku okruglu glavicu, izraslu iz korena koji zalazi duboko u središte glavice ∎ luoku unđe sa puńe varḑă măĭ multă sa kĭamă vîrḑariĭe — mesto gde se sadi kupus zove se kupusište ∎ varḑa kată multă apă — kupus traži mnogo vode ∎ varḑă akră — kiseli kupus ∎ varḑă dulśe — slatki kupus ∎ rasad đi varḑă — rasad za kupus [Por.] ♦ rum. varză ♦ etim. < lat. vir(i)dia „verdețuri” („zeleniš”)

vargă (mn. vărź) [akc. vargă] (i. ž.) — (tehn.) ① traka, crta, linija; pruga ∎ a luvat karbuńiļi, ș-a tras o vargă ńagră pi blană, ka un sămn unđe trăbe s-o taĭe — uzeo je ugljen, i povukao jednu crnu crtu na dasci, kao znak gde treba da je preseče ∎ pîătura înpuĭată ku vărź ruoșîĭe — ponjava ukrašena crvenim prugama ② rub, ivica; rebro ∎ kuasa đi kosît are kuțît lung, lu kare ĭe pînḑa întarită ku o vargă îngustă, đi kovaś înkoveĭată-n sus — kosa za košenje ima dugačko sečivo, čije platno ojačano rebrom, uskim delom platna koji je kovački iskrivljeno na gore (Tanda) ♦ sin. dungă [Por.] ♦ rum. vargă

varńiță (mn. vărńiț) [akc. varńiță] (i. ž.) — krečana ∎ varńița ĭe gaură mare în pomînt la luok kostîșat, umplută pănă la vîr ku pĭatra đi var đin kare sa stîmpîră varu — krečana je velika rupa u zemlji na nagnutom terenu, puna krečnog kamena, od koga se pravi kreč [Por.] ♦ rum. varniță ♦ etim. < bug. srb. varnica

varsa (ĭuo vărs, ĭel varsă) [akc. varsa] (gl. p. ref.) — ① prosipati ∎ kîrśagu s-a spart șî apa s-a varsat — krčag se razbio, i voda se prosula ∎ saku ku grîu n-a fuost ļegat bun, șî grîu tuot s-a varsat pi pomînt guol — džak nije bio dobro vezan, i žito se svo prosulo na golu zemlju ② (med.) povraćati ∎ s-a-nbatat ka kurka, ș-akuma numa varsă — napio se ko ćurka, i sada samo povraća ♦ sin. rîsîpi [Por.] ♦ rum. vărsa ♦ etim. < lat. versare

varsat (varsată) (mn. varsaț, varsaće) [akc. varsat] (prid.) — prosut, rasut ∎ s-a mîńiĭat ș-a luvat saśi luĭ, da kukuruḑu a ramas varsat pi pomînt, să-l manînśe puorśi — naljutio se i odneo svoje džakove, a kukuruz je ostao rasut po zemlji, da ga pojedu svinje ∎ śe va fi varsat pi masă nu șćiĭe ńima, da nu sa puaće ńiś spala — šta li je prosuto po sofri ne zna niko, a ne može se ni oprati ∎ (u izr.) varsat đi zuorĭ — svanuće ♦ sin. rîsîpit [Por.] ♦ rum. vărsat

varsatu zuorilor (sint.) — svanuće, cik zore ∎ a drumait tuota nuapća, șî la koļibă ažuns în varsatu zuorilor — putovali su celu noći, i kući stigli u svanuće [Por.] ♦ rum. revărsatul zorilor

varuĭkă (mn. varuĭś) [akc. varuĭkă] (i. ž.) — prijateljica ∎ nuoĭ doă sînćem đ-o samă, am krĭeskut amîndoă, ș-am ramas varuĭke buńe pănă-n ḑî đi astîḑ— nas dve smo vršnjakinje, odrasle smo zajedno i ostale smo dobre prijateljica do današnjeg dana [Por.] ♦ rum. văruică

vas (mn. vasă) (i. s.) — sud, posuda ∎ Rumîńi aĭ batrîń, kare a trait în borđiĭe, n-avut mulće vasă — stari Vlasi, koji su živeli u zemunicama, nisu imali mnogo sudova ∎ ĭastă vasă đi fakut mînkarĭa șî vasă đi mînkat, vasă đi apă șă đi spalat, șă vasă đi muls șă đi fakut brînḑă — ima sudova za spremanje jela i sudova za jelo, sudova za vodu i pranje, i sudova za mužu i pravljenje sira ∎ (kal.) la Marța vasîlor s-a spalat tuaće vasurļi în kasă ku ļeșîĭe — na Čisti utorak prali su se svi sudovi u kući ceđom [Por.] ♦ rum. vas ♦ etim. < lat. vasum

vatuĭ (mn. vatuĭ) [akc. vatuĭ] (i. m.) — (zool.) mlado jare; vatuljak ∎ vatuĭ ĭe ĭed pănă la anu đi ḑîļe — vatuljak je jare do godinu dana [Por.] ♦ dij. var. fatuĭ (Rečica)[Stig] ♦ rum. vătui ♦ etim. < lT. *vituleus, vitulus

văĭera (ĭuo ma văĭer, ĭel sa văĭeră) [akc. văĭera] (gl. ref.) — (zast.) jaukati; vajkati se ∎ astîḑ să ći văĭerĭ ku glasu pănă-n śierĭ, ńima nu ć-auđe — danas da jaučeš glasom do neba, niko te ne čuje ♦ up. vaĭta, văĭkara [Por.] ♦ rum. văiera

văĭkara (ĭuo ma văĭkarĭeḑ, ĭel sa văĭkarĭaḑă) [akc. văĭkara] (gl. ref.) — vajkati se, jadikovati, naricati, kukati na sav glas ∎ ĭa perit kopilu, șî ĭa ku ańi numa a plîns ḑîua-nuapća, s-a kîntat șî s-a văĭkarat pănă n-a murit đi pare rău — poginuo joj je sin, i ona je godinama samo plakala dan i noć, vajkala se i kukala dok nije presvisla od žalosti ∎ muĭarĭa sa văĭkarĭaḑă đi vrun pare rău mare, atunśa sa kîntă, sa baće-n pĭept șî rupe păru đin kap — žena nariče zbog neke teške žalosti, lupa se u grudi i čupa kosu sa glave ♦ up. vaĭta, văĭera [Por.] ♦ rum. văicăra

văr (mn. verĭ) (i. m.) — bratanac, bratučed ∎ văr ĭe fiu lu uĭka, đi fraćiļi lu muma or alu tata — bratanac je ujakov ili stričev sin ∎ verĭ a duoĭļa — bratanci drugog kolena ∎ verĭ a triĭļa — bratanci trećeg kolena ∎ ĭel ĭe văru mĭeu, ama nuoĭ nu do traim bińe pintru ńișći otară — on je moj bratanac, ali mi ne živimo najbolje zbog nekih međa [Por.] ♦ rum. văr ♦ etim. < lat. verus

vărḑîșuară (mn. vărḑîșuorĭ) [akc. vărḑîșuară] (i. ž.) — (bot.) čuvarkuća (Sempervivum tectorum) ∎ vărḑîșuară trebuĭe să aĭbă tuota kasa, s-o țînă pi astrukamîntu ĭeĭ — čuvarkuću treba da ima svaka kući, da je drži na njenom krovu (Tanda) [Por.] ∎ vărḑîșuară ĭe ļiak đi urĭekĭ: kînd pi kopil ăl duare urĭakĭa, ĭaĭ frunḑa, o taĭ șă-ĭ stuorś lapćiļi aĭeĭ đen frunḑă în urĭake la kopil — čuvarkuća je lek za uši: kada dete zaboli uvo, uzmeș list, presečeš ga i ocediš sok iz lista detetu u uvo (Topla, kaz. Ljubiša Petrović) [Crn.] ∎ ĭa ĭe bună șî dă bubuoń la burtă: manînś dă triĭ uorĭ la ḑîvă kîć-o frunḑă viĭe înainća dă mînkare — ona je dobra i za čir u stomaku: pojedeš tri puta dnevno pre jela po jedan sirov list (Laznica, kaz. Petar Njamculović) [Hom.] ♦ rum. verzișoară

vărui (ĭuo văruĭ, ĭel văruĭe) [akc. vărui](gl. p.) — (tehn.) krečiti ∎ sa văruĭe numa kășîļi zîđiće, kare sînt măltîrisîće — kreče se samo zidane kuće, koje su omalterisane ∎ ♦ rum. vărui

veđa (ĭuo văd, ĭel vĭađe) [akc. veđa] (gl. p. ref.) — ① (o čulu) videti ∎ baba a pĭerdut uoki, nu măĭ vĭađe bun ka-ntîń — baba je izgubila oči, ne vidi više dobro kao ranije ∎ dakă va da buog, ńi veđem mîńe — ako da bog, vidimo se sutra ∎ uomu kare nu vĭađe, ĭe kĭuor — čovek koji ne vidi je slep ② (o pažnji) gledati, paziti, brinuti ∎ n-avut kare să vadă đi kopi-ĭa, șî iĭ s-a dus în lumĭa albă — nije imao ko da gleda tu decu, pa su oni otišli u beli svet [Por.] ♦ rum. vedea ♦ etim. < lat. videre

veńi (ĭuo vin, ĭel vińe) [akc. veńi] (gl.) — doći ① (za kretanje) doći, dolaziti, pristizati, ići ka govorniku ∎ akuș ńi vińe muma, ńi duśe mĭnkare — uskoro će nam doći majka, donosi nam hranu ∎ tata đemult a veńit, numa s-a kulkat kî ĭe ustańit — otac je odavno došao, ali je legao jer je umoran ② (za odnose slaganja) slagati se, uklapati se ∎ asta nu vińe la luok, măĭ trăbe lukrat —ovo ne dolazi na mesto (=ne uklapa se), treba još da se obrađuje ∎ nu vin unu ku altu, nu sînt parĭake — ne idu jedno s drugim, nisu par ③ (fig.) a. ponašati se moralno ili nemoralno, pristojno ili nepristojno ∎ aĭa ś-a fakut iĭ duoĭ bĭeț, întra lume, nu vińe ńiśkum să fakă lumĭa krĭeskută — ono što su njih dvojica uradili pijani, pred svetom, ne ide nikako da rade odrasli ljudi b. značiti ∎ ĭ-a spus drumașu śeva, ama ĭel n-a-nțaļes kum vińe aĭa — rekao mu je putnik nešto, ali on nije razumeo šta to znači [Por.] ♦ dij. var. vińi (Majdanpek) [Buf.] (Brodica) [Rom.] ♦ rum. veni ♦ etim. < lat. venire

veńin (mn. veńinurĭ) [akc. veńin] (i. s.) — (zast.) otrov ∎ ’veńin’ ĭe vorba batrînă pi kare a-npinso vorba sîrbĭaskă ’otraua’ — ’venjin’ je stara reč koju je potisnula srpska reč ’otrov’ ∎ veńin fak ńișći buĭeḑ kare ļi kunuosk numa vrîžîturiļi — otrov prave neke biljke koje poznaju samo vračare ∎ đin žuaviń, veńin faśe numa ńișći nopîrś, lu kare sa ḑîśe nopîrś veńinuasă — od životinja, otrov prave same neke zmije, koje se zovu zmije otrovnice ∎ (u izr.) amară ka veńinu, ĭuće ka veńinu — gorko kao otrov, ljuto kao otrov ♦ sin. otrauă [Por.] ♦ rum. venin ♦ etim. < lat. venenum

veńina (ĭuo veńin, ĭel veńină) [akc. veńina] (gl.) — (izob.) trovati ∎ ăl veńină ku vuorbe — truje ga rečima ♦ up. înveńina [Por.] ♦ rum. venina

veńinuos (veńinuasă) (mn. veńinuoș, veńinuasă) [akc. veńinuos] (prid.) — (zast.) otrovan ∎ buĭeḑ veńinuasă — otrovne biljke ∎ nopîrś veńinuasă — otrovne zmije, otrovnice [Por.] ♦ rum. veninos

veńit (mn. veńiț) [akc. veńit] (i. m.) — (ret.) došljak, dođoš ∎ nuĭe đin babaluk în sat, a luĭ sînt veńiț — nije od starina u selu, njegovi su došljaci ∎ Rumîńi nuoștri sînt gata tuoț veńiț đin Rumîńiĭe — naši Vlasi su gotovo svi došljaci iz Vlaške ♦ var. vinoćik [Por.] ♦ rum. venit

verḑuaĭkă (mn. verḑuoĭś) [akc. verḑuaĭkă] (i. ž.) — (ret.) (ornit.) zeleni detlić (Picus viridus) ∎ verḑuaĭkă ĭe un fĭeļ đi vîrdarĭe, numa ĭe măĭ mare șî are pĭańe vĭerḑ — zeleni detlić je vrsta detlića, samo je veći i ima zeleno perje (Tanda) ∎ n-am uḑît đi vuorbă „verḑuaĭkă”, da ĭastă la nuoĭ triĭ fĭelurĭ đi vîrdărĭ: vîrdare pistriță, vîrdare ńagră șî vîrdare vĭarđe — nisam čuo za reč „verdzajka”, a ima kod nas tri vrste detlića: šareni detlić, crni detlić i zeleni detlić (Rudna Glava) ♦ sin. vîrdarĭe vĭarđe [Por.]

vereśińe [akc. vereśińe] (zam.) — niko ∎ kare vińe? vińe vereśińe — ko dolazi? ne dolazi niko ♦ var. vîraśińe, văraśińe, vărăśińe [Por.] ♦ rum. vericine

verźauă1 (mn. verźaļe) [akc. verźauă] (i. ž.) — (tehn.) uzlenjača, uzlenak, privržanj ∎ verźaua ĭe bît đi ļemn bagat în žgĭabu sululuĭ đinapuoĭ a razbuoĭuluĭ, đi kare ĭe ku ață gruasă ļegată urḑala ku kîpatîńiļi al đinapuoĭ — uzlenjača je drveni štap umetnut u žljeb zadnjega vratila razboja, za koji je debelim koncima vezana osnova svojim zadnjim krajem ∎ kînd sa gaćașće țasutu, verźaua pikă șî fĭaćiļi marĭ o prind ku đințî șî ĭasă a fară, să audă śe nume măĭ întîń o sî sa pumeńaskă, kă dupa așa baĭat o sî sa mariće — kad se tkanje svrši, uzlenjača ispadne, i devojke je hvataju zubima i izlaze napolje da čuju koje će se prvo muško ime pomenuti, jer će se za takvoga momka udati [Por.] ♦ rum. vergea ♦ etim. < lat. *virgella

verźauă2 (mn. verźaļe) [akc. verźauă] (i. ž.) — (folk.)(tehn.) arbija, harbija ∎ verźauă a fuost șî un bît đi ļemn or đi fĭer, ku kare s-a umplut pușćiļi aļi batrîńe la krĭamińe — harbija je bio štap od drveta ili metala, kojim se nabijala starinska puška kremenjača ∎ în kînćiśe oțășć s-a kîntat: „luvaĭ pușka șî verźaua, șî ma dusăĭ în aĭduśiĭe” — u hajdučkim pesmama se pevalo: „uzeh pušku i arbiju, pa odoh u ajdučiju” ♦ sin. razbik [Por.] ♦ rum. vergea

vesparĭ (mn. vesparĭe) [akc. vesparĭ] (i. m.) — osinjak, osinje gnezdo ∎ vĭespiĭļi a fakut vesparĭ la pragarĭu kîășî — ose su napravile osinjak na nadvratniku kuće [Crn.] ♦ rum. viespar

veśiĭe [akc. veśiĭe] (pril.) — večno ∎ kare lasă dupa ĭel lukru ku mare dobîndă đi lume, o să traĭaskă đi veśiĭe în minća lor — ko iza sebe ostavi delo od velike koristi za ljude, živeće večno u njihovom sećanju ∎ (ver.) sa krĭađe kă uomu kînd muare nu sa pĭarđe, numa sa duśe pi alta lume unđe traĭașće đi veśiĭe în raĭ — veruje se da čovek kad umre ne nestaje, nego prelazi u drugi svet gde večno živi u raju [Por.] ♦ rum. vecie

veśin (mn. veśiń) (i. m.) — (zast.) sused, komšija ∎ ĭuo am trait bińe ku veśińi miĭ, numa kîta ku veśina am fuost kam ńibunaćik — ja sam dobro živeo sa mojim susedima, samo sam sa susetkom bio malo nevaljao ♦ sin. komșîĭe, komșîu [Por.] ♦ rum. vecin ♦ etim. < lat. vicinus

vetriśe (mn. vetriśe) [akc. vetriśe] (i. ž.) — (bot.) vratič (Chrysanthemum vulgare) ∎ vetriśu ĭe buĭađe rară, kată pomînt sarak, în Tanda krĭașće numa la doa-triĭ luokurĭ; muĭerļi vetriśa pun ăn kiț kînd sa duk la morminț — vratič je retka biljka, traži siromašnu zemlju, u Tandi raste samo na dva-tri mesta; žena ga stavljaju u kitice kada idu na groblje ♦ sin. ramńik đ-al galbin [Por.] ♦ rum. vetrice ♦ etim. < srb. vratič

vițauă (mn. vițîaļe) (i. ž.) — junica ∎ vițauă ĭe vițăl muĭerĭesk — junica je žensko tele [Por.] ♦ etim. < lat. *vitella

viță (mn. vițurĭ) [akc. viță] (i. ž.) — ① loza, lastar ∎ viță đi viĭe — vinova loza ② pramen kose ∎ viță đi păru iĭ đin kap a purtat în rat în pungă đi tuota vrĭamĭa — pramen njene kose nosio je u novčaniku sve vreme rata ③ potomak, rodbina; loza ∎ a murit muoșu făra kopiĭ, șî ku ĭel s-a stîns vița luor a batrînă — umro je čiča bez dece, i sa njim se ugasila njihova stara loza [Por.] ♦ rum. viță ♦ etim. < lat. vitis

vițăl (mn. vițăĭ) [akc. vițăl] (i. m.) — (zool.) tele ∎ a fatat vaka, a fakut un vițăl ku păru roșkaćik — otelila se krava, dobila je jedno tele sa crvenkastom dlakom ∎ vițălu s-a lasat đi supt — tele je prestalo da sisa ∎ karńe đi vițăl — teletina ∎ pĭaļe đi vițăl — teleća koža ♦ (demin.) vițăluș ♦ up. vițauă [Por.] ♦ rum. viţel ♦ etim. < lat. vitellus

viće [akc. viće] (pril.) — već ∎ ĭuo, viće, kînd am ažuns fată mare, aăla ađet s-a pĭerdut — kad sam ja već odrasla kao devojka, taj se običaj izgubio [GPek]

vidră (mn. vidre) [akc. vidră] (i. ž.) — (zool.) vidra (Lutra vulgaris) ∎ vidra ĭe žuavină sîrbaćikă kare traĭașće pi malu api, nuată bińe șî sa arańiașće ku pĭeșć — vidra je divlja životinja koja živi na obali vode, pliva dobro i hrani se ribom ∎ vidra sa prinđe pintru pĭaļe, kare ĭe tare skumpă kî đin ĭa sa fak bunḑ domńeșć — vidra se lovi zbog krzna, koje je jako skupo jer se od njega prave gospodske bunde [Por.] ♦ rum. vidră ♦ etim. < srb. vidra

viḑurină (mn. viḑuriń) [akc. viḑurină] (i. ž.) — jazbina ∎ viḑurină ĭe gaură în pomînt, kare o sapă un fĭeļ đi žuaviń sîrbaćiśe, kum ĭe vĭeḑuru șî vulpĭa, șî-n kare ĭaļe sa kuĭbĭaḑă — jazbina je rupa u zemlji, koju kopa jedna vrsta divljih životinja, kao što je jazavac i lisica, i u kojoj se legu ∎ žuavina đin viḑurină sa skuaće ku fum, or ku kopuoĭ bolđiu, adîns sprimiț đ-așa urk — životinja se iz jazbine isteruje dimom, ili kerovima jamarima, posebno dresiranim za takav lov [Por.] ♦ rum. vizurină

viđare (mn. viđearĭ) [akc. viđare] (i. ž.) — ① (anat.) vid, čulo ∎ viđarĭa uokĭuluĭ — očni vid ∎ dakă ĭe batrînă, înga are bună viđarĭe — iako je star, još uvek ima dobar vid ♦ up. uokĭ ② (optički) videlo, svetlost ∎ tuma kînd ĭeșî đin ńegura la viđare, vaḑură kare ĭe — tek kad je izašao iz mraka na videlo, videli su ko je ∎ viđarĭa đi lumanarĭe sa dă đi pomană la-ĭ muorț, kă iĭ sînt piu lumĭa-ĭa tuot în ńagura — svetlost sveće se namenjuje pokojnicima, jer su oni na onom svetu stalno u mraku ∎ Suraiļi dă măĭ tare viđare — Sunce daje najjaču svetlost ♦ var. veđare [Por.] ♦ rum. vedere

viđera (ĭuo viđer, ĭel viđare) [akc. viđera] (gl. p. ref.) — osvetliti, obasjati ∎ rumîńi aĭ batrîń a viđerat koļiba ku său — stari Vlasi su osvetljavali kolibe lojanicom ♦ var. veđera ♦ var. viđereḑă ∎ lumanarĭa slab viđerĭaḑă — sveća slabo svetli [Por.] ♦ rum. vedera ♦ etim. < lat. vedere < vedea < videre

viđerat (viđerată) (mn. viđeraț, viđeraće) [akc. viđerat] (prid.) — osvetljen ∎ nu s-a vaḑut bińe, kă a fuost viđerat numa ku lumanarĭa — nije se video dobro, jer je bio osvetljen samo svećom [Por.] ♦ rum. învederat

vig (mn. vigurĭ) (i. s.) — truba, svitak ∎ a kumparat un vig đi śuarik șă un vig đi pînḑă — kupio je trubu sukna i trubu platna ∎ vigu đi śuarik a mînkat muoļi — trubu sa suknom izjeli su moljci [Por.] ♦ rum. vig ♦ etim. < mađ. vég

viĭe (mn. viĭ) [akc. viĭe] (i. ž.) — vinograd ∎ Munćeńi n-avut pomînt bun đi viĭe — Munćani nisu imali zemljište pogodno za vinograd ∎ unđ-a fuost viĭ, đi bîtrîńață a fuost sađiț ku ćibrik, suartă đi strugurĭ tare akri — gde je bilo vinograda, bili su zasađeni ćibrikom, sortom jako kiselog grožđa [Por.] ♦ rum. vie ♦ etim. < lat. vῑnĕa

vilaĭt (mn. vilaĭće) [akc. vilaĭt] (i. s.) — svet; svetina ∎ s-a mîńiĭat pi parinț, a rîđikat nasu șî s-a dus în vilaĭt — naljutio se na roditelje, digao nos i otišao u svet ∎ a koluo ĭe alt vilaĭt, alta ļimbă, alt puort, alta mînkarĭe, alta lume — tamo je drugi svet, drugi jezik, druga nošnja, druga hrana, drugi ljudi ∎ iĭ s-a bat, da-n okuol s-adunat o gramadă đi vilaĭt — oni se biju, a okolo se skupila gomila svetine ♦ sin. lume, lumĭe [Por.] ♦ rum. vilaiet ♦ etim. < tur. vilayet

vinariță (mn. vinariț) [akc. vinariță] (i. ž.) — (ent.) vinarica, vinska mušica (Drosophila melanogaster) ∎ vînarița ĭe muskă mikă kare vińe la vin, or la tot śi ĭe akru — vinska mušica je sitna muva koja dolazi na vino, ili na sve što je kiselo [Por.] ♦ rum. vinariță

vină (mn. viń) [akc. vină] (i. ž.) — krivica ∎ n-a fuost vina luĭ, điźaba ĭ-a bagat napastă — nije bila njegova krivica, bez razloga su ga oklevetali [Por.] ♦ rum. vină ♦ etim. < slov. vina

Vinćilă [akc. Vinćilă] (i. m.) — (antr.) Vinčilo, vlaško l.i. u Rudnoj Glavi u XIX veku ∎ Vinćilă a veńit đi vrunđeva șî ku aĭ luĭ s-a kîsîtorit la Poĭana ku pluopi — Vinčilo je odnekuda došao, i sa svojima se naselio na Poljani sa topolama ♦ / (hip.) < l.i. Vićentije ♦ up. Vinćiluońi [Por.] ♦ rum. Vinţilă

Vinćiluońi [akc. Vinćiluońi] (i. m.) — (antr.) Vinčilovići, vlaški nadimak porodice iz Rudne Glave ∎ Vinćiluońi sînt în Arnaglaua măĭ mult đi doăsuće đi ań — Vinčilovići su u Rudnoj Glavi preko dvesta godina ∎ Kuosta Vinćilă frumuos kîntă-n laută žuokurĭ rumîńieșć đi bătrîńață — Kosta Vinčilović lepo svira na violini stara vlaška kola [Por.]

vinḑare (mn. vinḑărĭ) [akc. vinḑare] (i. ž.) — prodaja, prodavanje ∎ la bîlśurĭ đin an în an tuot ĭe măĭ slabă vinḑarĭa: uńi n-au śe sî vindă, alțî n-au ku śe sî kumpire — na vašarima je sve slabija prodaja: jedni nemaju šta da prodaju, drugi nemaju čime da kupuju ∎ fata nuĭe đi vinḑare — devojka nije na prodaju ♦ kumparare [Por.] ♦ rum. vinzare

vinḑatuorĭ (mn. vinḑatuorĭ) [akc. vinḑatuorĭ] (i. m.) — prodavac ∎ vinḑatuorĭu s-a lasat đi vuorbă, șă đin vinḑarĭa vićiluor n-a fuost ńimika — prodavac se predomislio, i od prodaje stoke nije bio ništa ♦ supr. kumpăratuorĭ [Por.] ♦ rum. vânzător

vinđe (ĭuo vind, ĭel vinđe) [akc. vinđe] (gl. p. ref.) — prodati, prodavati ∎ ar vinđa pi bĭare șî uou đi supt gaină — prodao bi za piće i jaje ispod kokoške ∎ firĭa nu sa vinđe — obraz se ne prodaje ∎ a veńit o vrĭamĭa rău opaśită: tuot sa vinđe, șî tuot sa kumpîră, numa bań să fiĭe — došlo je neko vreme sasvim izopačeno: sve se prodaje, i sve se kupuje, samo para da bude ♦ supr. kumpîră [Por.] ♦ etim. < lat. vendere

vinoćik (mn. vinoćiś) [akc. vinoćik] (i. m.) — (zast.) (pej.) dođoš, došljak; naknadno doseljen ∎ rar kare sînt đin babaluk, tuoț sînt vinoćiś đin tuaće părțîļi — malo je starinaca, svi su došljaci sa raznih strana ∎ spuńa aĭ batrîń kî la vinoćiśi ļ-a ḑîs șî vinćilă, vinćiluońi — kazivahu stari da su došljake zvali i vinčilo, vinčilovići ♦ var. vinośik, veńit [Por.]

vinoćikă (mn. vinoćiśe) [akc. vinoćikă] (i. ž.) — (zast.) došljakinja ∎ s-a-nsuart k-o vinoćikă đin alt sat — oženio se došljakinjom iz drugog sela ♦ var. vinośikă [Por.]

vinui (ĭuo vinuĭesk, ĭel vinuĭașće) [akc. vinui] (gl. p. ref.) — (folk.) kriviti, baciti krivicu ∎ pakat ĭe kînd vinuĭ pe vrinu kare nuĭe đivină — greota je kriviti nekoga ko nije kriv ∎ a grabit, sî n-o vinuĭaska ńima kă s-a zîbovit vrunđeva ńiśkotrĭabă — žurila je, da je ne okrivljuje niko da se zadržala negde bez potrebe [Crn.] ♦ rum. vinui

vińirĭ (mn. vińirĭ) [akc. vińirĭ] (i. ž.) — (kal.) petak ∎ vińirĭa ĭe a śinśiļa ḑî în stamînă — petak je peti dan u sedmici ∎ rumîńi aĭ batrîń vińirĭa a postît — stari Vlasi su postili petkom ♦ up. Vińirĭa mare, Vińirĭa ńagră, Vińirĭa uaulor, Vińirĭa omanuluĭ, Doasprăśe vińirĭ, Vińirĭa buĭeḑîlor [Por.] ♦ rum. vineri ♦ etim. < lat. vĕnĕris

Vińirĭa Mare (mn. Vińirĭ Marĭ) [akc. Vińirĭa Mare] (sint.) — (kal.) (rel.) Petkovica, slava ∎ Vińirĭa Mare ĭe măĭ đes șî măĭ batrîn prazńik la rumîń în Sîrbiĭe — Petkovica je najstarija i najčešća slava kod Vlaha itočne Srbije ∎ aĭ batrîń a puvestît kă pi Vińirĭa Mare sa kunuosk rumîńi veńiț đin Rumîńiĭe — stari su pričali da se po Petkovici prepoznaju Vlasi doseljeni iz Vlaške ∎ prazńik Vińirĭa Mare kađe tuamna, nu skimbă datumu — Petkovica pada u jesen, ne menja datum ♦ up. Vińirĭa Ńagră, Vińirĭa Omanuluĭ [Por.] ♦ rum. Vinerea Mare

viorĭauă (mn. viorĭaļe) [akc. viorĭauă] (i. ž.) — (bot.) ljubičica (Viola adorata) ∎ viorĭaua dă pin padure, primovara — ljubičica raste po šimi, u proloće ♦ sin. kîrļeźiel ♦ sin. tîmîĭuară (Tanda) [Por.] ♦ dij. sin. tămîĭară (Topla) [Crn.] ♦ rum. viorea ♦ etim. < lat. viola

viorńiță (mn. viorńiț) [akc. viorńiță] (i. ž.) — vrtlog vetra, viornica ∎ viorńiță ĭe un fĭeļ đi vîrćež kare faśe vîntu la luok đeškis — viornica je vrsta vrtloga koji pravi vetar na otvorenom prostoru ∎ viorńiță rađikă đi pi pomînt tuot śe ĭe ușuor șî-nvîrćašće ka pi fus înkuaś șă-nkolo — viornica diže sa zemlje sve što je lako, i okreće ga kao vreteno tamo-amo ∎ viorńiță sa faśe înainća pluoĭi — viornica nastaje pred kišu ∎ aĭ batrîń a kreḑut kă viorńița fak šoĭmańiļi — stari su verovali da viornicu prave šojmane ∎ aĭ batrîń sa aparat đi viorńița șkipînd șă suduind: „pu-pu, kakaćar mîțî” — stari su se štitili od viornice pljuvanjem i psovkom: „pu-pu, usrale te mačke” [Por.] ♦ etim. < srb. vihornica ? (hip. Durlić)

vis (mn. visurĭ) (i. s.) — san ∎ în vrĭamĭa đi la urmă, sa vaĭtă kă duarme rău, șî visaḑă visurĭ urîće — u poslednje vreme se žali da spava loše, i sanja ružne snove ∎ rumîńiļi aļi batrîńe tare a krĭeḑut în visurĭ — stare Vlajne su jako verovale u snove [Por.] ♦ rum. vis ♦ etim. < lat. visum

visaļi (ĭuo ma visaļesk, ĭel sa visaļiașće) [akc. visaļi] (gl. p. ref.) — veseliti se, proveseliti, uveseljavati ∎ a primit plata șî s-a dus sî sa visaļaskă ku fîrtațî — primio je platu, i otišao da se proveseli sa društvom ∎ ku glumiļi luĭ ń-a visaļit tuota nuapća — svojim šalama uveseljavao nas je celu noć ♦ up. învisaļi [Por.] ♦ rum. veseli

visaļiĭe (mn. visaļiĭ) [akc. visaļiĭe] (i. ž.) — veselje, svetkovina ∎ visaļiĭe ĭe kînd s-adună lumĭe multă, șî vruńi kîntă da lumĭa žuakă — veselje je kad se skupi mnogo ljudi, i neko svira a ljudi igraju ∎ fara žuok nuĭe visaļiĭe — bez igranke nema veselja ∎ s-a duk la visaļiĭe — idu na igranku ∎ la visaļiĭe tuoț sînt în vuoĭa bună — na veselju su svi dobro raspoloženi ♦ sin. žuok [Por.] ♦ rum. veselie

Visaļin [akc. Visaļin] (i. m.) — (antr.) Veselin l.i. ∎ Visaļin ĭe nume bućeḑat, dat la kopil voĭńiśesk ku duor să-ĭ fiĭe traĭu vĭasîl șî fara grižă — Veselin je kršteno ime, dato muškom detetu sa željom da mu život bude veseo i bezbrižan ♦ skr. Vĭesa ♦ supr. Visaļina [Por.]

Visaļina [akc. Visaļina] (i. ž.) — (antr.) Veselinka, žensko l.i. ∎ Visaļina ĭe nume muĭerĭesk, moșćeńit đi la rumîńi aĭ batrîń — Veselinka je žensko ime, nasleđeno od starih Vlaha ♦ var. inov. Visaļinka — Veselinka ♦ supr. Visaļin [Por.]

viskul (mn. viskuļe) [akc. viskul] (i. s.) — mećava, vejavica ∎ s-a dus ĭarna ku vićiļi la munće, șî kînd s-a pus viskulu, ĭa-ngețat đi frig akolo — otišla je zimi sa stokom u planinu, i kada je nastala mećava, ona se tamo smrzla od hladnoće [GPek] ♦ dij. var. viskuol [akc. viskuol] (Krivelj) [Crn.] ♦ dij. var. visk (Rudna Glava) [Por.] ♦ rum. viscol

viskuļi (ĭuo viskul / viskuļeḑ / viskuļesk, ĭel viskulă / viskuļaḑă / viskuļașće) [akc. viskuļi] (gl.) — (za vetar) vejati, nositi sneg, stvarati mećavu ∎ ńinźe șî baće vîntu, ļesńe puaće-fi kă sa viskuļaḑă zapada șî ńi kutrupĭesk namĭețî — pada sneg i duva vetar, lako može da nastane mećava i da nas zatrpaju smetovi ♦ sin. spulbura [GPek] ∎ afară rău viskuļe — napolju jako veje (Šipikovo) [Tim.] ♦ rum. viscoli

viśe [akc. viśe] (part.) — valjda, verovatno ∎ viśe așa ĭe, kînd spun tuoț kî ĭe așa — valjda je tako, kad svi kažu da je tako ∎ viśe n-a măĭ putut să sufire, đ-aĭa a lasat uomu — valjda više nije mogla da trpi, zato je napustila muža [Por.] ♦ dij. var. veśi (Slatina) [Crn.]

vită (mn. viće) (i. ž.) — (zool.) stoka, govedo, domaća životinja ∎ vita ĭe žuavină đi kasă, kare uomu o pazîașće ș-o arańașće — govedo je domaća životinja, koju čovek čuva i hrani ∎ avĭem viće marĭ șî viće miś — imamo malu i veliku stoku ∎ vită mikă ĭe uaĭa, berbĭeku, mńelu, kapra, pîrśu, ĭedu — u malu stoku spada ovca, jagnje, koza, jarac, jare ∎ vită mare ĭe vaka, buou, vițălu, kalu, ĭapa, mînḑu șî magarĭu ku mîgarița — u krupnu stoku spada krava, vo, tele, konj, kobila, ždrebe i magare sa magaricom ∎ kîńi șî mîțî nu sînt viće numa žuaviń — psi i mačke nisu stoka nego životinje ∎ vită sîrbaćikă — divlja životinja ∎ vită blîndă — pitoma životinja ♦ sin. stuakă [Por.] ♦ rum. vită ♦ etim. < lat. vita

vitrîg (vitrîgă) (mn. vitriź, vitriźe) [akc. vitrîg] (prid.) — nesrodan ① (za srodstvo) očuhinski, maćehinski; tuđinski ∎ tată vitrîg — očuh ∎ mumă vitrîgă — maćeha ♦ sin. mașće [Por.] ♦ dij. sin. mașćuaĭkă (Debeli Lug) [GPek] ∎ kopil vitrîg — pastorak ∎ fată vitrîgă — pastorka ② (fig.) zao, bez saosećanja ∎ uom vitrîg, fara sufļit, đi ńima n-are milă — zao čovek, bez duše, ni za koga nema milošte [Por.] ♦ rum. vitreg ♦ etim. < lat. vitricus

Vizak (mn. Vizaś) [akc.Vizak] (i. m.) — (top.) Vizak, ostenjak na području Tande ∎ Vizaku ĭe o parće đi sat Tanda la otar ku Gorńana, Lukĭa șî Buśa — Vizak je deo sela Tande na međi sa Gornjanom, Lukom i Bučjem ∎ Vizaku ĭe o kuamă đi pĭatră în kununa đi kîrșĭe — Vizak je kameni greben u vencu krša ∎ ĭastă Vizako-l mik șă Vizako-l mare — postoji Veliki i Mali vizak ∎ întra Vizaśe ĭastă pașćuńe bună đi viće, ș-aśiĭa a paskut turmiļi luor Tanđeńi, Lukĭeńi șă Buśeńi aĭ batrîń — između dva Vizaka ima dobro pasište za stoku, pa su tu napasali svoja stada stari Tanđani, Lučani i Bučjani ∎ apruapĭe đe vizak ĭe Stuolu, vîr mare đe kîrșĭe kare sa kĭamă așa kă ĭe pļoșćenat ka astalu — u blizini Vizaka je Stol, veliki krševiti vrh koji se tako zove jer je spljošten kao sto ∎ ńima ăn aļi triĭ saće înveśinaće nu șćiĭe đi śe Vizaku sa kĭamă așa — niko u ova tri susedna sela ne zna zašto se Vizak tako zove ∎ uńi spun kă a vaḑut ńiskaĭ kărț batrîńe sîrbĭeșć pi kare skriĭe Dvizak în luok đi Vizak — jedni kažu da su videli stare srpske karte na kojima piše Dvizak umesto Vizaka ♦ / Vizak < srb. Dvizak < dvizac, dvize — „dvogodišnji jarac ili ovan” (exp. Durlić, sursa: РечникСАНУ4) [Por.] ♦ etim. < srb. Dvizak < dvizac, dvize „dvogodišnji jarac ili ovan” (exp. Durlić)

vižlă (mn. vižļe) [akc. vižlă] (i. ž.) — (tehn.) (zast.) ćoštere, drvodeljsko rende za pravljenje žljebova ∎ ku vižla s-a fakut žgĭaburĭ la pođaļe, kare s-a pus pi grinḑ la puodu brnarĭețî — ćošterom su se pravili žljebovi na šindama, koje su se stavljale na tavanske grede brvnare ♦ var. viržlă (Tanda) [Por.]

vižuļiĭe (mn. vižuļiĭ) [akc. vižuļiĭe] (i. ž.) — oluja ∎ vižuļiĭa ĭe vînt tare, kare puaće să rađiśe astrukamîntu đi pi kăș, or să skuată ļiamńiļi đin rîdaśină — oluja je jak vetar, koji može da digne krovove sa kuća, ili da čupa drveće iz korena [Por.] ♦ rum. vijălie

vișćežî (ĭuo vișćežîăsk, ĭel vișćežîașće)(gl. p.) — venuti; uvenuti ∎ fluarĭa vișćežîașće kînd o baće bruma — cvet vene kad ga bije slana ∎ vișćežîașće șî fata mare kînd nu sa marită la vrĭame — vene i devojka udavača kad se ne uda na vreme ♦ sin. întuńeka [Por.]

vîlva pĭetri (sint.) — (demon.) demon grȁda; zduhač ∎ pĭatra faśe mare șćietă la puomĭ, bașćiaļe șî lu verđiețur-ļi tuaće, da fînka baće ku rînd grĭeu đințaļies, lumĭa krĭađe kă pĭatra are vîlvă adînsă kare o puartă, șî kare ĭe tare rîa — grȁd nanosi veliku štetu voćkama, baštama i zelenišu uopšte, a pošto bije nekim redom koji je teško rezumeti, ljudi veruju da grȁd ima svog posebnog demona koji ga vodi, i koji je vrlo zao ∎ ḑîua lu vîlva pĭetri ĭe Sîmbîta albă, șî kare lukră pi ḑîua-ĭa, puaće fi sigurat k-o să-l bată pĭatra, ama puaće să fiĭe batut șî dakă a țînut sîrbatuarĭa, numa dakă ĭe otarźiu ku vrunu kare a lukrat, kă vîlva pĭetri nu sa do uĭta đi pi śierĭ kalumĭa la otară strîmbe pi pomînt, baće-n șîr șî-n larg să fiĭe sigurată k-a lovit pĭ tuoț aăĭa śe n-a țînut sîrbatuarĭa iĭ — praznik demona grȁda je Bela subota, i ko radi tog dana može biti siguran da će ga grȁd tući, ali, može biti pogođen iako je praznovao dan, samo ako je bio sused nekoga ko je radio, jer demon grȁda gleda s neba i ne obraća naročitu pažnju na krivudave međe na zemlji, samo bije uzduž i popreko da bude siguran da je pogodio sve one koji nisu slavili njegov dan ∎ gata n-a fuost sat rumîńiesk în kare veśińi n-a vrut să bată komșîĭa kare a lukrat la Sîmbîta albă — gotovo da nije bilo vlaškog sela u kome susedi nisu pretili batinama svom komšiji koji je radio na Belu subotu ∎ (ver.) kînd sa puńe pĭatra fara vĭastă, dakă vrĭeĭ să apirĭ kasa, građińiļi șă vićiļi pin obuor, ĭuta aprinḑ lumanarĭa đi la prazńik, zbuorĭ ku ĭa-ntraușă, ș-o rađiś kîtră nuvărol măĭ mare, s-o spomînț pi vîlva pĭetri să đa-n okuol, or ĭaĭ kuțîtu, kuasa or sîaśira, șă înțăpĭ la luok đeșkis în avļiĭe ku taișu-n sus, șî pĭatra ĭuta stă, kă vîlva pluoĭ, śikă, tare sa ćiame đi askuțîșă — kad grȁd počne da tuče iznenada, ako hoćeš da zaštitiš kuću, bašte i stoku u oboru, brzo upališ slavsku sveću, izletiš sa njom u dvorište i digneš je prema najvećem oblaku, da zaplašiš demona grȁda i da ga nateraš da te zaobiđe, ili uzmeš nož, kosu ili srp i nabiješ ga u sred dvorišta sa oštricom na gore, i grȁd će ubrzo prestati jer se demon grȁda, vele, jako boji oštrih predmeta [Por.]

vîlva pluoi (sint.) — (demon.) demon kiše ∎ vîlva pluoĭi ĭe însă kare puartă nuviri ku pluaĭe, ĭaĭe înkăļikată pi vîru nuvăruluĭ al măĭ mare, dupa kare sa trag nuviri aĭ-lalalț, șî rînduĭe unđe să pluaĭe, śe fĭeļ đi pluaĭe, șî kîtă vrĭame — kišni demon je zduhać koji vodi kišne oblake, on jaše na vrhu najvećeg oblaka za kojim se vuku ostali oblaci, i određuje gde će da pada kiša, kakva kiša, i koliko dugo ∎ în Tanda vîlva pluoi a đi la urmă fuost Ĭovan Dămiĭan, kare, kînd sa fi apropiĭat vrunploĭuoń grĭeu, a ĭeșît în mižluoku kîmpuluĭ șă đin tuota pućerĭa a zberat, a kîntat, a žukat, sa tîvaļit, ș-așa a kriśit la lumĭe să fiĭe sprimită kă vińe prăpadu — u Tandi poslednji zduhać je bio Jovan Demijan, koji je, kad bi se približila neke teška kiša, izlazio u polje i iz sve snage vikao, pevao, igrao i valjao se, i tako je ljudima javljao da budu spremni jer ide katastrofa [Por.]

vîlvă (mn. vîlve) (i. ž.) — (demon.) ① zduhać, vedogonja ∎ vîlvă ĭe o insă omeńiaskă pućarńikă kare, kînd ĭe nuverĭală, sa rađikă đi pi pomînt, zbuară pi śierĭ șî puartă nuviri ku pluaĭe șă ku pĭatră — vlva je moćno ljudsko biće koje se, kad je nevreme, diže sa zemlje, leti nebom i vodi oblake sa kišom i gradom ∎ în vîlvă sa profak uamiń viĭ, saćańi aļieș đi șoĭmań, kînd trăbe să apire satu đi vro furtună, kum ĭe pĭatra, ploĭuoń or pouod — u vlvu se pretvaraju obični živi ljudi, seljaci, kad treba da se zaštiti selo od neke katastrofe, kao što je grad, provala oblaka ili poplava ∎ kare đintr-un sat o să fiĭe vîlvă, a ursat șoĭmańiļi înga în śasu nașćiri; pi tuoț aĭ aļieș șoĭmankiļi ĭ-a-nvațat să grižaskă đi bunataća lumi: pi uńi kum să grižaskă đi sînataća luor, ku đeskînćiśe șî miļiemńe, da pĭ-aĭ-lalț kum sî zbuare pi śierĭ șă đi pi țînutu satuluĭ sî stokńiaskă nuvirĭ grĭeĭ, kare vor să fakă prăpad la moșîĭa luor — ko će iz sela da bude vlva, određivale su šojmanke u času rođenja; sve izabrane, šojmanke su učile kako da brinu o dobrobiti ljudi: jedne, kako da brinu o njihovom zdravlju kroz bajalice i meleme, a druge kako da lete nebom i sa seoskog atara oteraju teške oblake, koji prete da unište njihovu imovinu ∎ pănă ĭe kuprinș ku zburatu pi śierĭ, uomu kare s-a profakut în vîlvă, ḑaśe pi pomînt a koluo unđ-a kaḑut kînd la prins vĭasta, ḑaśe amurțîț, duș; đ-așa sa ḑîśe kî ĭe luvaț đi șoĭmańe, șă ńima nu kućaḑă să-l dîrîaskă or să-l pumeńiaskă pănă sîngur nu sa-ntuarśe, or kă muare așa dus, dakă în bataĭa-ĭa pi śĭerĭ pĭare — dok je zauzet letenjem po nebu, čovek koji se preobratio u vlvu, leži na zemlji tamo gde je pao kad je primio poziv, leži bez svesti, obamro; za takvog se kaže da je obuzet šojmankama, i niko ne sme da ga pomera ili budi dok se sam ne povrati ili umre tako obuzet, ako u nebeskoj borbi izgubi život ∎ tuot satu avut vîlviļi luĭ, șă lu tuoț a fuost kunoskuće pi nume, ama uńiļi đin ĭaļe a țînut parća sîrbĭaska, ș-aparat satu ku tuota pućarĭa, da uniļi a tras în parća bugarĭaskă, ș-a vrut să-ăl zatrĭaskă, ĭară ku tuota pućarĭa — svako selo je imalo svoje vlve, i svima su bile poznate po imenu, ali neke od njih su držale srpsku stranu i branile selo svom snagom, a neke su prešle na bugarsku stranu i nastojale da selu nanesu štetu, opet svom snagom ∎ vîlva đi la urmă a Îrnaglăvi a fuost Strain A Babi Mariĭi, a trait mult șă đi vrĭamĭa lu Titu, avut koļibă la Kraku lu Draguoĭ, ku un dîlm đînđal đi koļibă; kînd ăl prind șoĭmańiļi, ĭel sa suĭe pi dîlmo-la șă zbĭară, da supt śuakă sa đeșkiđe vaļa îrnaglăvi ka tolśierĭu, șî kînd sa puńe pluaĭa ku vižuļiĭe, ku sfulđirĭe șă ku trîasńiturĭ, vîntu rupe șî kîć-o vuorbă đin zbĭaritu lu Strain, șă tuoț la-m putut auḑa kum urlă „Vasionoooooooo, muma mĭaaaa!”... „Mumoooo, mumo!” ... „Ĭo zbuor pin ćińe înkăļikat pi butuooooń!”... „Ĭuo trag nuviri dupa mińeee!” ... La urmă, butuońo-la ĭa do dat đi kap, kă a murit đi bĭare — poslednji zduhać Rudne Glave bio Stran Baba Marijin, živeo je dugo i u vreme Tita, imao je kolibu na Kraku Dragoj, iznad koje je bio jedan brežuljak; kad ga spopadnu šojmanke, on se popne na taj breg i viče, a ispod brda otvara se kao levak rudnoglavska dolina, i kad krene kiša sa olujom, sa sevanjem i treštanjem gromova, vetar kida i po neku reč iz Strainove vike, pa smo svi mogli čuti njegove urlike „Vasionoooo, majko mojaaaa”... „Majko, majkoooo” ... „Ja letim preko tebe jašući bureeee”... „Ja vodim oblake za sobom!” Na kraju mu je to bure došlo glave, jer je umro od alkohola ② demonska sila uopšte ∎ supt nume „vîlvă” nu sînt kuprinsă numa insă kare puartă nuviri, numa gata tuaće sîļiļi đi kare Rumîńi aĭ batrîń a krĭeḑut kă ĭastă pi lumĭe, fiva pi śierĭ, pi pomînt or pi supt pomînt, pi lumĭa-sta or pi lumĭa-ĭa, da aduk kumva ku insa uomuluĭ, numa ḑîna în kreḑamîntu rumîńilor n-a fuost mistakată ku vîlva pluoi, ḑînă întođiuna avut luok adîns în kreḑuto-la — pod nazivom „vlve” nisu obuhvaćena samo bića koja vode oblake (zduhaći), nego gotovo sve sile za koje su stari Vlasi verovali da postoje, bilo na nebu, na zemlji ili pod zemljom, na ovom svetu ili na onom, a koje nekako liči na ljudsko biće, samo se vila u vlaškom verovanju nije mešala sa zduhaćem, vila je oduvek u tom verovanju imala svoje posebno mesto [Por.] ♦ rum. vâlvă ♦ etim. < stsl. влъхвъ

vîlvuos (vîlvuasă) (mn. vîlvuoș, vîlvuasă) (prid.) — ① snažan, moćan, silan, hrabar ∎ vălvuos ĭe śuava śe are mare pućiare, śe nu sa ćiame đi ńimika — „vlvos” je nešto što iam veliku snagu, i što se ne boji ničega ♦ sin. pućerńik ② vilovit, opsednut natprirodnim bićima, „vlvama” ∎ vîlvuos ĭe uom pi kare ăl ĭau șoĭmańiļi șă-l profak vîlvă, să puată să puarće nuviri șă sî rînduĭe furtuna — vilovit je čovek koga opsednu šojmanke i pretvore ga u zduhaća, da može predvoditi oblake i upravljati nevremenom [Por.] ♦ dij. var. vîlvos [Buf.][Kmp.]

vînațală (mn. vînațîaļe) [akc. vînațală] (i. ž.) — (med.) modrica ∎ a batuto uomu, ș-aveńit la parinț pļină đi vînațîaļe — tukao je muž, i došla je kod roditelja puna modrica ∎ vînațala măĭ ĭut trĭaśe kînd ļi ļeź ku śapă friptă — modrice najbrže prođu kad ih previješ pečenim lukom [Por.] ♦ rum. vînătaie

vînat (mn. vînaturĭ) [akc. vînat] (i. s.) — (zast.) lov ∎ rumîńi aĭ batrîń kare a trait în munće, s-a țînut ku vînatu, kă a fuost žuvaiń đestuļe da lumĭe puțînă — stari Vlasi koji su živeli na planini, izdržavali su se lovom, jer je divljači bilo dosta, a ljudi malo ♦ sin. luov [Por.] ♦ rum. vânat ♦ etim. < lat. venatus

vînatuorĭ (mn. vînatuorĭ) [akc. vînatuorĭ] (i. m.) — (zast.) lovac ∎ đemult tuoț uamińi a fuost vînatuorĭ, kă ku vînatu s-a arańit pista ĭarnă, da s-a aparat șî đi žuaviń sîrbaćiśe, kum a fuost lupi șî urșî — nekada su svi ljudi bili lovci, jer su se lovom prehranjuvali preko zime, a čuvali su se i od divljih zveri, kao što su bili kurjaci i medvedi ♦ up. lovźiu [Por.] ♦ rum. vânător ♦ etim. < lat. venatorem

vînă (mn. vîń) [akc. vînă] (i. ž.) — ① (anat.) a. vena, krvni sud ∎ kînd sa taĭe vîna, bîșńașće sînźiļi în tuaće părțîļi — kad se preseče vena, šikne krv na sve strane b. žila, tetiva ∎ kînd uomu prĭamult ḑaśe, îĭ sa skurtă vîńiļi la piśuare — kad čovek previše leži, skrate mu se žile na nogama ② (geog.) venac; kosa; povijarac ∎ vîna munțî, vîna krakuluĭ — planinski venac, kosa, povijarac ③ (hidr.) matica ∎ în săśită mare sakă șî vîna rîuluĭ — u velikoj suši usahne i matica reke [Por.] ♦ rum. vână ♦ etim. < lat. vena

vînît (vînîtă) (mn. vînîț, vînîće) [akc. vînît] (prid.) — (color) plav ∎ śerĭu sańin ĭe vînît — vedro nebo je plavo ∎ farba vînîtă — plava boja ∎ vînît înkis — tamno plav ∎ vînît đeșkis — svetlo plav ♦ sin. albastru [Por.] ♦ rum. vânăt ♦ etim. < lat. venetus

vînt (mn. vînturĭ) (i. s.) — vetar ∎ kînd baće vîntu, sa klaćină krĭanźiļi în ļemn — kad vetar duva, njiše se granje na drvetu ∎ vîntu mînă nuviri — vetar tera oblake ∎ baće un vînt rîaśe, strabaće pănă la uos — duva hladan vetar, probija do kostiju ∎ ĭastă mulće fĭelurĭ đi vînturĭ, măĭ đes sînt koșaua, gorńak, đi țîganu șî vînto-l rău — ima mnogo vrsta vetrova, najčešći su košava, gornjak, ciganski i zli vetar ∎ vižuļiĭa ĭe vînt măĭ tare — oluja je najjači vetar [Por.] ♦ rum. vânt ♦ etim. < lat. ventus.

vîntura (ĭuo vîntur, ĭel vîntură) [akc. vîntura] (gl. p. ref.) —① (o žitu) vejati ∎ grîu đintro vrĭame înkauśa s-a vînturat ku vînturatuarĭa, da pasuĭu tuot ku śuru la vînt — žito se od nekog vremena vejalo vejalicom, a pasulj i dalje rešetom na vetru ② provetriti ∎ suoba muoșuluĭ trăbe vînturată, kî puće la pișăț — starčeva soba treba da se provetri, jer smrdi na mokraću [Por.] ♦ rum. vântura ♦ etim. < lat. ventulare (= ventilare)

vînturatuare (mn. vînturatuorĭ) [akc. vînturatuare] (i. ž.) — (tehn.) vejalica za žito ∎ vînturatuarĭa a fuost mașînă adîns fakută đi vînturat grîu la trîĭerat — vejalica je mašina posebno napravljena za vejanje žita na vršidbi [Por.] ♦ rum. vânturătoare

vînturuasă (mn.) [akc. vînturuasă] (prid.) — (dem.)(med.) padalicа ∎ vînturuasă ĭе muĭerĭа kare pikă pră Stamîna vînturuasă, luvată dă vîlva vîntuluĭ — padalica je žena koja pada u trans tokom Vetrovite nedelje, obuzeta demonom vetra ∎ Stamîna vînturuasă pră kîļindarĭu popăsk sa kĭamă Stamîna pră Rusaļe — Vetrovita sedmica se u popovskom kalendaru zove Rusalna nedelja ∎ puopi sîrbășć a ginđit kă muĭeriļi pikă luvaće dă Rusaļe, da ĭaļe a pikat luvaće dă vîlviļi vîntuluĭ — srpski popovi su mislili da žene padaju obuzete Rusaljama, a one su padale obuzete demonima vetra ∎ măĭ kunoskuće ar fuost muĭerĭ vînturuasă dîn Dîlbuoka, dar a pikat șă aļi dăn Șăvița, Ĭeresńița, Radănka, șî alće saće șă țînuturĭ rumîńeșć — najpoznatije su bile žene padalice iz Duboke, ali su padale i žene iz Ševice, Neresnice, Radenke, i drugih vlaških sela i oblasti [Zvizd] ♦ rum. vântoasă

vînturuos (vînturuasă) (mn. vînturuoș, vînturuasă) [akc. vînturuos] (prid.) — vetrovit ∎ arĭa bîtrîńaskă s-a fakut la luok vînturuos, kă grîu s-a vînturat la vînt — starinsko gumno bilo je pravljeno na vetrovitom mestu, jer se žito vejalo na vetru [Por.] ♦ rum. vânturos

vîr (mn. vîrurĭ) (i. s.) — vrh ∎ a fakut koļiba în vîru śuośi, să nol îńaśe fumu đi la kamin — podigao je kolibu na vrhu brda, da ga ne davi dim sa kamina ∎ askuțît ka vîru akuluĭ — oštar kao vrh igle ∎ uńi darîmă frunḑa đi la vîru ļemnuluĭ, da-ĭ înțaļeș darîmă đi la pomînt în sus — jednu krešu lisnik od vrha drveta, a pametni ljudi krešu od zemlje na gore ∎ iĭ s-a suit kopiĭi în vîru kapuluĭ — popela su joj se deca na vrh glave ♦ var. vîrf [Por.] ♦ dij. var. vîrv (Topolovnik) [Bran.] ♦ rum. vârf

vîrćańiță (mn. vîrćeńiț) [akc. vîrćańiță] (i. ž.) — (tehn.) vitao, vrteška, motovilo ∎ vîrćańiță ĭe o mîkarao pi kare muĭeriļi pun muotka kînd vrĭeu sî umpļe mosoru ku tuorsu — vitao je naprava na koju žene stavljaju kanuru kad hoće da namotaju predivo na kalem [Por.] ♦ rum. vîrtelniță ♦ etim. < slov. vretenica

vîrdare (mn. vîrdarĭ) [akc. vîrdare] (i. ž.) — (ornit.) detlić (Picus viridis) ∎ vîrdarĭa ĭe pasîre kare mĭarźe pi ļiemn însus-înźuos șî ćokńașće ku ćiku în butuarkă katînd la vĭermĭ — detlić je ptica koja se kreće po drvetu gore-dole i kucka kljunom po deblu tražeći crve ∎ vîrdarĭa sa kuĭbĭaḑă în butuarkă — detlić se gnezdi u duplji ∎ vîrdarĭa ĭe pasîrĭe ćokńituare — detlić je ptica čukačica [Por.] ♦ dij. var. vurdare (Ranovac) [Mlava] ♦ rum. verdare ♦ etim. < lat. viridis

vîrḑariĭe (mn. vîrḑariĭ) [akc. vîrḑariĭe] — kupusište ∎ vîrḑariĭa ĭe luok unđe sa puńe varḑa — kupusište je mesto gde se sadi kupus ∎ fînkă varḑa kată multă apă, măĭ bun ĭe vîrḑariĭa să fiĭe apruape đi rîu, or đi vrun ogaș — pošto kupus traži mnogo vode, najbolje je da kupusište bude blizu reke, ili nekog potoka [Por.] ♦ rum. vărzărie

vîrkolak (mn. vîrkolaś) [akc. vîrkolak] (i. m.) — (dem.) vukodlak, (astr.) pomračenje Sunca ∎ vîrkolak ĭe ală đintra-ĭ viĭ tare ruoș la fire, kare kad đes, ș-atunśa manînkă Luna or Suariļi — vukodlak je demon u koji se pretvaraju živi ljudi jako crveni u licu, koji često padaju u zanos, i tada jedu Mesec ili Sunce ∎ în saćiļi rumîńeșć đemult s-a șćut kare ĭe vîrkolak, śe manînkă Luna or Suariļi, șî faśe ńigurĭață — u vlaškim selima nekada se znalo ko je vukodlak što jede Mesec ili Sunce, i pravi pomračenje ∎ în Arnaglaua măĭ kunoskut vîrkolak a fuost vrunu Trailă Dogarĭu, gras ka puorku șî ruoșu ka raku, kare s-a labdat kî ĭe așa đin karńa Luńi ș-a Suariluĭ — u Rudnoj Glavi najpoznatiji vukodlak je bio neki Trailo Dogar, debeo ko svinja i crven ko rak, koji se hvalio da je takav od Sunčevog i Mesečevog mesa [Por.] ♦ rum. vârcolac ♦ etim. < bug. vârkolak, ? lat. vermicolacius

vîrńaĭe (mn. vîrńeĭe) [akc. vîrńaĭe] (i. ž.) — (tehn.) ① vrteška, elisa; ventilator ∎ mi s-a frînt vîrńaĭa dă la ventilator dă la motuor — polomila mi se elisa na ventilatoru motora ② (fig.) a. čigra, okretna, spretna ∎ kînd am fuost ćińără, am fuost o vîrńaĭe dă muĭare — kad sam bila mlada, bila sam čigra od žene b. vrtirepka; namiguša ∎ sa șćiĭe śe kată, kînd aļargă ka vîrńaĭa dîn kolo-kolo — zna se šta traži, kada jurca kao vrtirepka tamo-vamo [Zvizd]

vîrsatură (mn. vîrsaturĭ) [akc. vîrsatură] (i. ž.) — ① (geog.) sipar, odron sa stena ∎ am un luok supt kîrșe, șî în tota primovara žumataće ăl kutrupĭașće vîrsatura śe sa suduame đi pi kļanț — imam njivu ispod krša, i svakog proleća do pola je pokrije sipar koji se obrušava sa ostenjaka ② (med.) povraćka ∎ s-a dus drakuluĭ, da vîrsatura n-a șćers đi pi pat unđ-a durmit bat muort — otišao je u majčinu, a povraćku nije obrisao sa kreveta na kome je spavao mrtav pijan ♦ sin. șîfîr [Por.] ♦ rum. vărsătură

vîrtak (mn. vîrtaśe) [akc. vîrtak] (i. m.) — (folk.) brežuljak, brdašce ∎ śe s-auđe în al vîrtak? țîpă țîpîtuarĭa (dîn petrekatură) — šta se čuje na brežuljku? cvrči cvrčak s čikorije (iz petrekature) ♦ sin. śokiță [Zvizd] ♦ rum. vurtă ?

vîrtuće (mn. vîrtuće) [akc. vîrtuće] (i. ž.) — (zast.) snaga, telesna moć ∎ vrăžîtuarĭa puaće ku đeskînćiku să-ntuarkă vîrtuća la uom — vračara može bajanjem da povrati snagu čoveku [Por.] ♦ rum. vârtute ♦ etim. < lat. virtus, -utis

vîrtuop (mn. vîrtuape) [akc. vîrtuop] (i. s.) — (geogr.) (augm.) rupčaga, uvala ∎ a sapat apa ș-a fakut numa vîrtuope pi drum, nu sa mĭearźe ńiś ku vićiļi, ńiś pi piśuare — kopala je voda i napravila samo rupčage na putu, ne može se ići ni zapregom, ni pešice [Por.] ♦ rum. vârtop ♦ etim. < slov. vrŭtŭpŭ

vîrtuos (vîrtuosă) (mn. vîrtuoș, vîrtuasă) [akc. vîrtuos] (prid.) — ① (za žitke i tečne materije) gust; tvrd; stvrdnut ∎ mĭastîkă bińe koļașa, să nu fiĭe prĭa vîrtuasă — mešaj dobro kačamak, da ne bude previše tvrd ∎ lapćiļi uoilor tuamna ĭe vîrtuos — ovčje mleko je u jesen gusto ② (za stoku sa vimenom) teškomuzno ∎ sa ḑîśe đi vakă, uaĭe or kapră, kî ĭe vîrtuasă, kînd are mik svîrk la țîță, șî grĭeu sa mulźe — kaže se za kravu, ovcu ili kozu, da je teškomuzna, kada ima mali otvor na vimenu, i teško se muze ♦ supr. mulguos ♦ up. vîrtuće [Por.] ♦ rum. vârtos ♦ etim. < lat. *virtuosus (< virtus, -utis)

vîrv (mn. vîrvurĭ) (i. s.) — vrh ∎ n-a tras porkoń dăstuĭ să fakă klańa păn la vîrv — nije dovukao dovoljno stogova da sadene plast do vrha [Bran.] ♦ dij. var. vîr [Por.] ♦ rum. vârv ♦ etim. < Slov. vrŭhŭ

Vîrvarĭa (mn. Vîrvarĭ) [akc. Vîrvarĭa] ♦ rum. Varvara

vîrzuabă (mn. vîrzuabe) [akc. vîrzuabă] (i. ž.) — (tehn.) krplja, oprema za hodanje po snegu ∎ vîrzuaba s-a fakut đin kurpin gruos kare s-a înkoveĭat ļesńe în śerk șî nu s-a frînt, da pi đinuntru a fuost înplețit ku kurpiń măĭ supțîrĭ șî întarit ku ață — krplja se pravila od debljeg lijana, koji se lako savijao u krug i nije se lomio, a iznutra je bio opleten tanjim lijanima i ojačan koncem ∎ vîrzuabiļi afuost ļegaće ku kuraua đi talpa piśuoruluĭ — krplje su bile vezane kaišom za nožno stopalo ∎ vîrzuaba a fuost măĭ largă đi kît piśuoru, ș-a putut sî țînă uomu pi zapadă, să nu sa skufunđe în namĭaće — krplja je bila šira od noge, i mogla je da drži čoveka na snegu, da ne utone u smet [Por.] ♦ rum. vârzob ♦ etim. < bug. vŭrzop

vîržîtuare (mn. vîržîtuoĭr) [akc. vîržîtuare] (i. ž.) — (mag.) vračara ∎ vîržîtuare ĭe muĭare kare șćiĭe să đeskînće — vračara je žena koja zna da baje ∎ vîržîtuare ku đeskînćiśiļi ļekuĭe lumĭa bolnauă — vračara bajalicama leči bolesne ljude ∎ (ver.) fata mare kare s-auđe kă urđină la vîržîtuorĭ, grĭeu sa marită, kî lumĭa ginđașće kă śuava nuĭe bun ku ĭa — udavača koja često obilazi vračare, teško se udaje, jer ljudi misle da s njom nije nešto u redu ♦ var. vrîžîtuare, vrăžîtuare [Por.] ♦ rum. vrăjitoare

vîrșuoća (mn.) (i. s.) — (folk.) (vulg.) vršoća, jebeč ∎ vîrșuoća ĭe insă đin povĭeșć đi rușîńe — vršoća je lik iz erotskih priča ∎ vîrșuoća ĭe futaș kare puaće să fută pi fiĭe kare, da măĭ đes, vro muĭarĭe întra uomu iĭ — vršoća je jebač koji može pojebati bilo koga, a najčešće neku ženu pred njenim mužem ♦ sin. ibuomńik [Por.]

vîslă (mn. vîsļe) [akc. vîslă](i. ž.) — veslo ∎ peșkarĭu mînă luntriĭa ku vîsļiļi — ribar tera čamac veslima ♦ up. barkă, luntriĭe [Kmp.] ♦ rum. vâslă ♦ etim. < slov. veslo

vîtama (ĭuo vatîm, ĭel vatîmă:vîtamĭaḑă) [akc. vîtama] (gl. p. ref.) — (med.) ozlediti, povrediti, raniti ∎ lupu s-a bagat în strungă, ama kîńi s-a slubaḑît la ĭel, șî ĭel numa a vîtamat o uaĭe, alta șćetă n-ažuns sî fakă — vuk je upao u tor, ali su psi skočili na njega i on je samo povredio jednu ovcu, drugu štetu nije stigao da uradi ∎ s-a pus sî taĭe ļamńe, ĭ-a skapat kumva sakurĭa đin mîń, șî rău ĭ-a vîtamat piśuoru — počeo je da cepa drva, sekira mu se nekako izmakla iz ruku, i teško mu povredila nogu ♦ sin. fîrîma, lovi [Por.] ♦ rum. vătăma ♦ etim. < lat. victimare

vîtamat (vîtamată) (mn. vîtamaț, vîtamaće) [akc. vîtamat] (prid.) — (med.) ozleđen, povređen, ranjen ∎ s-a-nbrukat în spińe, ama ku piśuoru vîtamat a kosît tota ḑîua — nabo se na trn, ali je sa povređenom nogom kosio ceo dan ♦ sin. lovit, fîrîmat [Por.] ♦ rum. vătămat

vîtamatură (mn. vîtamaturĭ) [akc. vîtamatură] (i. ž.) — (med.) ozleda, povreda, rana ∎ avut vîtamatură grĭa la mîna stîngă — imao je tešku ozledu na levoj ruci ♦ sin. lovitură, fîrîmatruă [Por.] ♦ rum. vătămătură

vîzlă (mn. vîzle) [akc. vîzlă] (i. ž.) — (bot.) evenjka, venka ∎ vîzlă ĭeste viță de viĭe ku strugurĭ la ĭa, atîrnată la streșină să să usuče de ĭarnă — evenjka je kita spletenih grozdova, obešena pod strehom da se suši za zimu [Tim.] ♦ dij. sin. ivenk [Por.] ♦ rum. vâslă ♦ etim. < bug. sveslo

vîž (uzv.) — (onom.) vž, zvuk mlaza tečnosti ∎ auḑît, ka pin vis: vîž! vîž! ama nu ĭ-a dat în gînd kă aĭa a putut să fiĭe vîžuoĭu api — čuo je, kao kroz san: vž! vž! ali mu nije palo na pamet da bi to mogao biti mlaz vode [Por.] ♦ rum. vâj

vîžuoĭ (mn. vîžoaĭe) [akc. vîžuoĭ] (i. s.) — (o tečnosti) mlaz ∎ dupa pluaĭe tare, kure apa đi pi strĭeșînă ku vîžuaĭe, gruasă ka źeĭśtu — posle jake kiše, curi voda sa nadstrešnice u mlazevima, debelim kao prst ♦ / < vîž + -uoĭ [Por.] ♦ dij. sin. bužuoń, ćućur [Hom.] ♦ rum. vâjoi

vĭarme [akc. vĭarme] (i. m.) — (helm.) crv [Por.] ● v. vĭerme [Crn.] ♦ rum. verme

vĭasîl (vĭasîlă) (mn. vĭasîļ, vĭasîļe) [akc. vĭasîl] (prid.) — veseo ∎ đi uom kare ĭe vĭasîl șî vorbituorĭ, sa spuńe kă are narau bun — za čoveka koji je veseo i govorljiv, kaže se da ima dobru narav ∎ ĭel ĭe vĭasîl numa kînd bĭa kîta — on je veseo samo kad malo popije ♦ sin. voĭuos [Por.] ♦ rum. vesel ♦ etim. < slov. veselŭ

vĭaspiĭe (mn. vĭespiĭ) [akc. vĭaspiĭe] (i. ž.) — ① (ent.) osa (vespidae) ∎ vĭaspĭa a mușkat kopilu đi mînă — osa je ujela dete za ruku ② (fig.) vredna i okretna osoba ∎ ĭa ĭe vĭaspiĭe đi muĭarĭe, ažunźe đarîndu — ona je osa od žene, svuda stiže ♦ var. vĭespiĭe (Valakonje, Savinac) [Crn.] ♦ rum. viespe ♦ etim. < lat. vespis

vĭașćid (vĭașćidă) (mn. vĭașćiḑ, vĭașćiđe) (prid.) — (zast.) uvenuo ① (bot.) uvenuo, sasušen, sparušen ∎ sa ḑîśe kî ĭe vĭașćidă đi vro fluare kare ĭe paļită đi brumă or uskată đi sîaśită — kaže se uvenuo za neki cvet koji je opaljen slanom ili sparušen sušom ② (color) bled, bezbojan ∎ n-a fuost farbă đ-ažuns, șî pînḑa a ĭeșît vĭașćidă — nije bilo dovoljno boje, pa je platno ispalo bledo ③ (psih.) tužan, savladan bolom; slomljen ∎ dupa śe l-a lasat fata, ku ḑîļiļi a fuost vĭașćid, șî la tuoț s-a vaĭtat kî-ĭ ińima frîntă — kad ga je devojka napustila, danima je bio tužan, i svima se žalio da mu je srce slomljeno ♦ sin. uskat [Por.] ♦ rum. veșted ♦ etim. < lat. *vescidus (vescus)

vĭeḑur (mn. vĭeḑurĭ) [akc. vĭeḑur] (i. m.) — (zool.) jazavac (Meles meles) ∎ vĭeḑuru ĭe žuavină sîrbaćikă kare traĭașće la munće, pitulat în viḑurină kare sîngur o sapă supt pomînt — jazavac je divlja životinja koja živi u planini, skrivena u jazbini koju sam kopa pod zemljom ∎ vĭeḑuru duarme pista ĭarnă ka guđe ursu — jazavac prespava zimu kao i medved ∎ vînatuori măĭ mult prind vĭeḑuru pintru untura luĭ, kare ĭe tare miļemn đi mulće buaļe grĭaļe — lovci hvataju jazavca najviše zbog njegove masti, koja je lek za mnoge teške bolesti ∎ vînatuori au kopuoĭ adîns fakuț đi prins la vĭeḑurĭ — lovci imaju kerove naročito odnegovane za hvatanje jazavaca ∎ vînatuori măĭ đes skuot vĭeḑuru đin viḑurină ku fumu — lovci najčešće isteruju jazavca iz jazbine dimom [Por.] ♦ rum. viezure ♦ etim. < ? alb. vjedhuljë

vĭer (mn. vĭerĭ) [akc. vĭer] (i. m.) — vepar ∎ vĭer ĭe puork ńiskopit, lasat đe prasîlă — vepar je neuštrojen prasac, ostavljen za priplod ♦ up. maskur [Por.] ♦ dij. var. veroćik (Jabukovac) [Pad.] ♦ dij. var. vder (Šipikovo) [Tim.] ♦ rum. vier ♦ etim. < lat. verres

vĭerme (mn. vĭermĭ) [akc. vĭerme] (i. m.) — (helm.) crv ∎ vĭermi đin tuor sint buń đe prins la pĭașće — crvi iz stajskog đubriva dobri su za pecanje ∎ în žđerîtură a puĭat vĭermi — na odranom mestu pojavili su se crvi ♦ var. verme (mn. vermĭ) [akc. vermi] [Crn.] ♦ dij. var. vĭarme, vĭarmĭe ♦ dem. vĭermuș (Tanda) [Por.] ♦ rum. vierme ♦ etim. < lat. vermis

vĭerminuos (vĭerminuasă) (mn. vĭerminuoș, vĭerminuasă) [akc. vĭerminuos] (prid.) — (helm.) crvljiv ∎ mĭ-a dus karńe vĭerminuasă, ș-a fuost muara s-o labîd tuată — doneo mi je crvljivo meso, pa sam morao svo da ga bacim ∎ lovitură vermanuasă, puamă vermanuasă — crvljiva rana, crvljiva voćka ♦ var. vĭermanuos [Por.] ♦ rum. vermănos ♦ etim. < lat. verminosus

vĭespiĭe [akc. vĭespiĭe ] (i. ž.) ● v. vĭaspiĭe [Por.] ♦ rum. viespe

vlaș (mn. vlaș) [akc. vlaș] (i. m.) — (zool.) ① valjkasti crv (Nematoda) ∎ vlaș ĭe vĭarme đin apă — vlaš je vodeni crv ∎ uńi spun kî ĭe vlașu vĭarme skurt șî samînă la rîmă — jedni kažu da je vlaš kratak crv koji liči na glistu ∎ (med.) kînd la uom roșăsk uoki, sa skuot vlașî đin apă, sa pun pi kîrpă șî ku ĭa sa ļagă ăl bolnau pista uokĭ — kad čoveku pocrvene oči, vade se valjkasti crvi iz vode, stave se na maramu i njome bolesniku prevežu oči (Rudna Glava) ② očni crv (Loaloa) ∎ vlașî sînt vĭermuș albĭ kare sa fak la uom în uokĭ — vlaši su beli crvići koji se izlegu kod čoveka u očima (Tanda) ♦ sin. pĭerĭ ♦ up. gușă [Por.] ♦ rum. vlaș

vlaś (mn.) [akc. vlaś] (i. m.) — (zool.) vlasi, crvi u zagađenoj rani ∎ în žđerîtură a înpuĭat vlaś — na oderotini su se pojavili crvi ∎ la taĭatura-ĭa la piśuoru vaśi ĭastă vlaś — u rani na kravljoj nozi ima crva [Crn.] ♦ dij. var. vlaș [Por.] ♦ dij. var. stradomaș [Mlava]

voĭală (mn. voĭaļe) [akc. voĭală] (i. ž.) — valjavica, valjarica; stupa ∎ iśa, linga moară, ń-a fuost voĭala, ama kînd s-ă lăsat muĭeriļi să țîasă la śuariś, voĭala s-a părasît — ovde, pored vodenice, bila nam je valjavica, ali kad su žene prestale da tkaju sukno, ona je zapustela [Zvizd] ♦ dij. var. vaĭală ∎ la vaĭală sa-nvaļesk śuariśi dupa țasut, să fiĭe măĭ gruoș șî măĭ đeș — na valjavici valja se sukno posle tkanja, da bude deblje i gušće (Tanda) [Por.] ♦ rum. dârstă ♦ etim. < srb. valjalica

voĭńik (voĭńikă) (mn. voĭńiś, voĭńiśe) (prid.) — ① *jak, hrabar, junak* ∎ ② (inov.) *vojnk* ∎ ♦ sin. #soldat# [Por.] ♦ rum. voinic ♦ etim. < stsl. войникь

voma (ĭuo voamîĭ, ĭel voamîĭe) [akc. voma] (gl. p.) — ① (med.) (zast.) povraćati ∎ s-a-nbatat ka kurka, ș-akuma numa vuamîĭe — napio se kao ćurka, i sada samo povraća ♦ inov. sin. varsa ② (tehn.) parati, rasparati; rasuti; odmotati; razmotati ∎ kînd a gemuit, n-a strîns ața pi gĭem bińe, șî gĭemu akuma tuot s-a vomait — kad je motala klube, nije konac namotala čvrsto, pa se klube sada svo razmotalo [Por.] ♦ rum. voma ♦ etim. < lat. vomere

vomatură (mn. vomaturĭ) [akc. vomatură] (i. ž.) — ① (med.) (zast.) povraćanje, povraćka ∎ puaće-fi înkarkată, kînd a prinso atîta vomatură — možda je trudna, kad je spopalo toliko povraćanje ♦ sin. inov. vîrsatură ② (tehn.) isipavanje, rasipanje, paranje, rasturanje ∎ klańa stă strîmbă, șî kînd va baća vrun vînt tare, o să fiĭe așa vomatură đi fîn đi n-o sî-l măĭ adunăm vĭek — plast stoji nakrivo, i kad bude dunuo neki jak vetar, ima da bude takvo rasipanje sena, da ga nećemo sakupiti nikad [Por.] ♦ rum. vomătură

vopuor (mn. vopuară) [akc. vopuor] (i. s.) — lađa, brod ∎ vopuarîļi a mĭers pi Dunîrĭe, ma ku ĭaļe s-a karat numa duomńi — lađe su plovile Dunavom, ali njime se vozila samo gospoda ∎ pănă nu s-a izaflat motuoru, vopuoru pi Dunîrĭe la đal a tras lumĭa ku sfuara, lukro-la s-a kĭemat ĭardum — dok nije pronađen motor, lađu su uzvodno vukli ljudi konopcem, taj posao se zvao jardum [Por.] ♦ rum. vapor ♦ etim. < lat. vapor

vorbarĭ (mn. vorbarĭе) [akc. vorbаrĭ] (i. m.) — rečnik ∎ vorbarĭu nuostru a adunat o miĭe đi vuorbĭe numa la „a” șî la „b” — naš rečnik je sakupio hiljadu reči samo na slovo „a” i „b” [Por.] ♦ rum. vorbari

vorbi (ĭuo vorbĭesk, ĭel vorbĭașće) [akc. vorbi] (gl. p. ref.) — govoriti, pričati, kazivati ∎ ļagă-ț gura, nu vorbi śe nu trîabe — zaveži usta, nemoj govoriti što ne treba ∎ nu șću đi śe atîta ma vorbĭașće đi rău, kî nu ĭ-am fakut ńimika — ne znam zašto me toliko ogovora, kada mu nisam učinio ništa ♦ sin. tăĭnui [Por.] ♦ rum. vorbi

vorbiță (mn. vorbiță) [akc. vorbiță] (i. ž.) — (demin.) rečca, mala, nežna reč; tepalica ∎ vinu la naĭka, numa o vorbiță să-ț spună la urĭake, pă o să fiĭ a mĭa pănă la muarće — dođi kod bate, samo jednu rečcu da ti šapne na uvo, pa ćeš biti moja do smrti ♦ / vuorbă + -iță [Por.]

vorbituorĭ1 (vorbituare) (mn. vorbituorĭ, vorbituare) [akc. vorbituorĭ] (prid.) — govorljiv, rečit čovek ∎ muoșu ĭe uom vorbituorĭ șî povĭestîtuorĭ, da baba ĭe ponćură șî takută — čiča je govorljiv i pričljiv čovek, a baba je namćor i ćutalica ∎ la fată sa kată nu numa să fiĭe frumuasă șî vrĭańikă, numa șî vĭasîlă șî vorbituarĭe — od devojke se traži ne samo da bude lepa i vredna, nego i vesela i rečita [Por.] ♦ rum. vorbitor

vorbituorĭ2 (mn. vorbituorĭ) [akc. vorbituorĭ] (i. m.) — govornik ∎ s-a adunat o granadă đi vorbituorĭ, șî tuoț vorbĭesk într-un glas, ńiś draku nu-ĭ înțaļiaźe — skupila se gomila govornika i svi pričaju u jedan glas, ni đavo ih ne razume ∎ vorbituorĭ kîț vrĭeĭ, da lukratuorĭ nuĭe ńiś unu — govornika koliko hoćeš, a radnika nema ni jednog [Por.] ♦ rum. vorbitor

vorbitură (mn. vorbiturĭ) [akc. vorbitură] (i. ž.) — glasina; ogovaranje ∎ sa trag ńișće vorbiturĭ urîće dupa ĭa, đi kînd iĭ uomu dus — vuku se za njom ružne glasine, otkako joj je muž odsutan [Por.] ♦ rum. vorbitură

vrakńiță (mn. vrakńiț) [akc. vrakńiță] (i. ž.) — vratnica, vrata na ogradi ∎ vrakńiță ĭe ușă mikă, fakută đin blăń ńiśopļiće, pin kare lumĭa tună-n traușă — vratnice su mala vrata, od neotesanih dasaka, kroz koja ljudi ulaze u dvorište ∎ vrakńița s-a înkis ku gužbă đi ćiĭ, ku popiku or ku kļanță — vratnice su se zatvarale gužvom od like, zasunom ili zaponcem [Por.] ♦ rum. vraniţă ♦ etim. < srb. vratnica

vrasńit (vrasńită) (mn. vrasńiţ, vrasńiće) (prid.) — (folk.) čudesan, izvrstan ∎ în kînćik batrîn đi Giță Kîtańița, soțîĭa luĭ nu vrĭa să kînće mĭergînd pin padure, kă are glas „rău vrasńit”, șă-ĭ auđe Florĭa Florilor, arambașa uoțîluor — u staroj pesmi o Gici Katanici, njegova žena odbija da peva idući kroz šumu, jer ima glas jako čudesan, pa će ih čuti Flora Florin, hajdučki harambaša [Por.] ♦ etim. < srb. vrstan

vrau [akc. vrau] (pril.) — vreme, trenutak; jedanput, jednom ∎ l-a așćetat un vrau, ama kînd a vaḑut kă nuĭe, ș-adunat partaļiļi șî s-a dus — čekao ga je jedno vreme, ali kad je video da ga nema, pokupio je svoje stvari i otišao ∎ a uđińit un vrau bun, șî s-a pus pi lukru — odmorili se neko dobro vreme, i nastavili sa poslom ∎ n-a ramas mult đi lukru, măĭ un vrau, șî gata — nije ostalo mnogo posla, još jednom, i gotovo [Por.] ♦ rum. vraf ? ♦ etim. < slov. врахъ

vražî (ĭuo vražăsk, ĭel vražîașće) [akc. vražî] (gl. p. ref.) — (mag.) vračati, bajati ∎ a urđinat đi la babă la baba să-ĭ vražîaskă sî sa-nsuare, ama điźaba — obilazio je babe i babe da mu vračaju da se oženi, ali uzalud ♦ sin. đeskînta [Por.] ♦ rum. vrăji ♦ etim. < slov.vražiti

vreńiśiĭe (mn. vreńiśiĭ) [akc. vreńiśiĭe] (i. ž.) — vrednoća, radinost ∎ vreńiśiĭa nori n-a luvat ńima în samă, da a lukrat saraka đi s-a rupt tuată — snajkinu vrednoću niko nije zapazio, a radila je sirota da se sva kidala [Por.] ♦ rum. vrednicie

vrîsńik (mn. vrîsńiś) (i. m.) — vršnjak ∎ nuoĭ duoĭ sînćem đ-o samă, ĭel ĭe vrîsńiku mĭeu — nas dvojica smo isto godište, on je moj vršnjak ♦ var. vîrsńik [Por.] ♦ etim. < bug. връстник

vrîstă (mn. vrîșće) (i. ž.) — ① godište, uzrast ∎ nuoĭ duoĭ sînćem đ-o vrîstă — nas dva smo isto godište ② vrsta, fela — ar ḑîśa uomu kă sînt fluori-ļaļa o vrîstă, un fĭeļ, ama nu-s — rekao bi čovek da su ti cvetovi iste vrste, iste fele, ali nisu ♦ var. vîrstă ♦ sin. fĭeļ [Por.] ♦ etim. < stsl. връста

vrîșćină (mn. vrîșćiń) [akc. vrîșćină] (i. ž.) — (izob.) vrpca, traka; povez ∎ vrîșćină ĭe kurauă đi pĭaļe, taĭată îngust, ku kare s-a ļegat opinka đi puork kînd uomu s-a-nkalțat în ĭa — „vrstina” ĭe bila kožna traka, usko sečena, kojom se vezivao svinjski opanak, kad ga je čovek obuvao ♦ / ? < srb. (augm.) vrpcina < vrpca (expl. Durlić) ♦ up. urḑală [Por.]

vrĭa (ĭuo vrĭeu, ĭel vrĭa) [akc. vrĭa] (gl.) — hteti ∎ n-a krĭeḑut kă fata o să vrĭa sî sa mariće dupa ĭel — nije verovao da će devojka hteti da se uda za njega ∎ vrĭeĭ-nu vrĭeĭ — hoćeš-nećeš ∎ vĭeḑ ku ĭel, vrĭa-va să vină, or nu — vidi s njim, hoće li doći, ili ne [Por.] ♦ rum. vrea ♦ etim. < lat. *volere

vrĭad (mn. vrĭadurĭ) [akc. vrĭad] (i. s.) — (srb.) vrednost ∎ n-are ńiś un vrĭad — nema nikakvu vrednost ∎ are vrĭad mare — ima veliku vrednost ∎ (izr.) ĭ-a sarit vrĭadu — poskupeo [Por.] ♦ etim. < ? srb. vredi

vrĭame (mn. vrĭemurĭ) [akc. vrĭame] (i. ž.) — *vreme* ∎ ♦ rum. vreme ♦ etim. < stsl.врѣмѧ

vrĭańik (vrĭańikă) (mn. vrĭańiś, vrĭańiśe) [akc. vrĭańik] (prid.) — vredan, radan ∎ lumĭa đemult a fuost măĭ vrĭańikă đikît śe ĭe astîḑ, kî tuot a lukrat ku mîńiļi luor — ljudi su nekad bili vredniji nego što su danas, jer su sve radili svojim rukama ♦ supr. ļenuos [Por.] ♦ rum. vrednic ♦ etim. < slov. vrĕdĭnŭ

vro (zam.) — neka ∎ așćetat să vină vro insă, điźaba, n-a veńit ńima — čekao je da dođe neka osoba, uzalud, nije došao niko ∎ s-a fi fuost ĭa vro muĭare, n-a fi dudaito uomu — da je ona bila neka žena, ne bi je muž oterao ∎ nu merźa đeskulț, kă ć-ažunźe vro buală — nemoj ići bos, jer će te stići neka bolest ♦ up. vrunu, vruna, vruńi [Por.] ♦ rum. vreo ♦ etim. < lat. vere-unus

vrodată [akc. vrodată] (pril.) — ① (o prošlosti) nekad, davno, pre mnogo vremena ∎ aĭa a fuost vrodată, kînd a trait lupi aĭ albĭ — to je bilo nekad, kada su živeli beli vukovi ② (o budućnosti) jednom, u budućnosti ∎ puaće kă șî luĭ vrodată o să-ĭ vină minća-n kap — možda će i njemu jednom doći pamet u glavu ♦ sin. kîndva [Por.] ♦ rum. vreodată

vrun (m.r.) (prid.) (nepr.) (ž.r. vro) — neki ∎ să fiĭe ĭel vrun uom, da ĭa vro muĭare, iĭ nu sa-r gîlśavi atîta — da je on neki čovek, a ona neka žena, oni se ne bi svađali toliko ♦ up. vrunu [Por.] ♦ rum. vrun ♦ etim. < lat. *vere-unus.

vrunđeva [akc. vrunđeva] (pril.) ● v. vrunđiva [Por.] ♦ rum. undeva

vrunđiva [akc. vrunđiva] (pril.) — negde ∎ puaće fi kă akuma vrunđiva ńinźe, da vrunđiva pluaĭe — može biti da sada negde pada sneg, a negde kiša ♦ var. vrunđeva ♦ var. unđeva [Por.]

vrunu (mn. vruńi) (m.r.), vruna (mn. vruńiļi) [akc. vrunu] (ž.r) (zam.) — neko, bilo ko ∎ śe va spuńa vrunu đ-aĭ tiĭ, or vruńi đ-a iĭ, nu mi sa pasă ńiśkum — šta će reći neko od tvojih, ili neki od njenih, uopšte me nije briga ∎ s-a dus să vadă, va vrĭa vruna sî vină la sîśarat — otišao je da vidi, hoće li neka hteti da dođe na žetvu ∎ uniļi a takut, spumîntaće, da vruńiļi s-a pus sî zbĭare — jedne su ćutale, uplašene, a neke su počele da viču ♦ up. vrun [Por.] ♦ rum. vrunul

vulpiță (mn. vulpiț) [akc. vulpiță] (i. ž.) — (zool)(demin.)(folk.) lisičica, lija ∎ a veńit sorița vulpița pista rîu îngețat, șî ń-a furat pĭeșći đin kutariță — došla je sestrica lisičica preko zaleđene reke, i ukrala nam ribu iz kotarice [Por.] ♦ rum. vulpiță ♦ etim. < lat.vulpes

vulpĭe1 (mn. vulpĭ) [akc. vulpĭe] (i. ž.) — (zol.) lisica (Vulpes vulpes) ∎ vulpĭa ĭe žuavină sîrbaćikă ku păr roșkaćik șî kuadă lungă, kare fură gaiń đi la uom đin kurĭańik — lisica je divlja životinja crvenaske dlake i dugog repa, koja čoveku krade živinu iz kokošarnika ∎ vulpĭa faśe bîrluog în pomînt, ș-aĭa sapat ku duauă uș, să puată să puată skapa kînd o prispĭesk vînatuori đintr-o parće — lisica pravi brlog u zemlji, i to iskopan sa izlazom na dve strane, da može uteći kad je poteraju lovci sa jedne srane ∎ vulpĭa ĭe žuavină tare vikļană, đi mulće uorĭ sa faśe muartă numa sî skîape đi kopuoĭ — lisica je jako lukava životinja, često se pravi mrtva samo da utekne lovačkim psima [Por.] ♦ rum. vulpe ♦ etim. < lat.vulpes

vulpĭe2 (mn. vulpĭ) [akc. vulpĭe] (i. ž.) — (tehn.) vlačeg, vlačuga ∎ vulpĭa ĭe o saĭnă raklată đi kare sa atîrnă kuardă kînd sa traźe la învaļituare, sî sa pună strîns pi sulu đinapuoĭ — vlačeg je rakljasta sanka o koju se kači osnova i vuče da se što čvršće snuje na zadnje vratilo razboja ∎ đi sî sa strîngă kuarda śe puaće măĭ tare, pi vulpĭe sa pun petruańe grĭaļe, or kă șăd kopiĭi măĭ maruț — da bi se osnova što čvršće stegla na vratilo, na vlačeg se stavlja teško kamenje, ili sede odrasla deca ∎ în Tanda nu sa lasă kopiĭi să șadă pi vulpĭe kă nu sa măĭ însuară — u Tandi se ne puštaju deca da sede na vlačegu jer se neće nikad oženiti ♦ sin. kapră (Tanda) [Por.] ♦ rum. ?

vulpuoń (mn. vulpuoń) [akc. vulpuoń] (i. m.) — (zool.) lisac ∎ vulpuońu ĭe barbatu vulpi — lisac je mužjak lisice [Por.] ♦ rum. vulpoi

vultur (mn. vulturi) [akc. vultur] (i. m.) — (ornit.) orao (Aquila) ∎ vulturu ĭe măĭ mare șî măĭ tare pasîrĭe la nuoĭ, puaće să dukă mńelu-n gĭară pănă zbuară — orao je najveća i najjača ptica kod nas, može da nosi jagnje u kandžama dok leti [Mlava] ♦ dij. sin. uļ [Por.] ♦ rum. vultur ♦ etim. < lat. vultur

vultur (mn. vulturĭ) [akc. vultur] (i. m.) — (ornit.) orao bradan, kostoberina (Gypaetus barbatus) ∎ vultur ĭe o pasîre mare, ku ăripĭ larź șî ku ćuok lung șî înkîrļobat, șî ku gĭară tarĭ și marĭ — orao bradan je velika ptica, sa širokim krilima i krivim kljunom, i sa velikim i jakim kandžama ♦ sin. uļ [Por.] ♦ rum. vultur ♦ etim. < lat. *vultor, -óri

vuoĭ [akc. vuoĭ] (zam.) — vi ∎ vuoĭ șî nuoĭ sînćem tuot un fĭeļ đi rumîń — vi i mi smo ista vrsta Vlaha ∎ ĭuo ku vuoĭ nu puot să ĭes la kîpatîń — ja sa vama ne mogu da izađem na kraj ∎ ku vuoĭ — sa vama ∎ đi vuoĭ — za vas ∎ pintra vuoĭ — među vama ∎ đispre vuoĭ — o vama ∎ pintru vuoĭ — zbog vas [Por.] ♦ rum. voi ♦ etim. < lat. vos

vuorbă (mn. vuorbĭе) [akc. vuorbă] (i. ž.) — ① reč, govor, razgovor ∎ vuorba nuastră — naša reč ∎ uom đi vuorbă — čovek od reči ∎ lasă vuorba — ostavlja poruku, poručuje ∎ trîmĭaće vuorbă — šalje poruku, poručuje ∎ ăl țîńe đi vuorbă — drži ga za /datu/ reč ∎ vuorbă ușuară — /o/laka reč, laž ∎ vuorbĭe mulće — brbljarije, koještarije, tračevi; uvrede; klevete ∎ altă vuorbă — druga priča ∎ vuorbă grĭa — teška reč, uvreda ② sporazum, dogovor ∎ tăĭnuĭ ku ĭel đi lukru, ș-a ramas vuorbă sî ńi măĭ gasîm odată la mińe — pričao sam s njim o poslu, i ostao je dogovor da se nađemo još jednom kod mene ♦ sin. taĭnă ③ jezik, narečje ∎ altă vuorbă ĭe la mńamț, altfĭeļ vorbĭesk, nu-ĭ înțaļeź fara învațat — drugi je jezik kod Nemaca, drugačije govore, ne možeš da ih razumeš bez učenja [Por.] ♦ dij. var. vorbă [Kmp.] ♦ rum. vorbă

vurai (ĭuo vurîĭ, ĭel vurîĭe) [akc. vurai] (gl. p. ref.) — terati, goniti, požurivati ∎ la vurait ku bataĭa să lukre — terao ga je batinama da radi ∎ đi źaba ăl vurîĭe să gaćaskă lukru pănă nu însarĭaḑă — uzalud ga goni da završi posao dok se ne smrkne ∎ la vurait gazda ka pi lup đi fiĭe śe lukru — gonio ga je gazda ko kurjaka za bilo koji posao ♦ sin. mîna [Por.] ♦ etim. < tur. vur, sur — udri, vuci (exp. Durlić)

vuraĭală (mn. vuraĭelurĭ) [akc. vuraĭală] (i. ž.) — jurnjava, žurba, stiska, frka ∎ la gîzdoćiń tuot lukru s-a lukrat ku vuraĭală, nu s-a șaḑut ńiś un pik — kod bogataša se svaki posao radio u jurnjavi, nije se sedelo ni tren ∎ trăiratu ĭe mare vuraĭală — vršidba je velika jurnjava ♦ sin. grab, zuort, dura [Por.]

vurgină (mn. vurgiń) [akc. vurgină] (i. ž.) — (tehn.) greda, motka nastala cepkanjem stabla ∎ vurgină sa faśe đin ļiemn lung, kare-l sparź ku sakurĭa în triĭ-patru țapăńiț, șî ku ĭaļe faś gard pi lînga koļibă, or țark pi lînga klańe — vurgina se dobija od dužeg drveta, koji se sekirom iscepa na tri-četiri cepanice, od kojih se pravi ograda oko kuće, ili senik oko stoga [GPek] ♦ rum. vîrghină ♦ etim. < lat. vĭrgula

vuv! (uzv.) — (onom.) bruj; huj ∎ s-auđe „vuv-vuv!” or „vu-vu!” kînd lukră vrun motuor măĭ đeparće, or kînd kopiĭi învîrćesk vuva — čuje se „brmb-brmb!” ili „bru-bru!” kad podalje radi neki motor, ili kad deca okreću brujalicu [Por.]

vuvaĭală (mn. vuvaĭaļe, vuvaĭelurĭ) [akc. vuvaĭală] — (onom.) brujanje, hujanje ∎ kînd treśa aropļańiļi, dukîndu-să l frontu ku rușî, śerĭu ĭerĭa ńegrit da nuoĭ astupam urĭekiļi să nu surḑîm đi vuvaĭala lor — kad su prolazili aeroplani, idući na ruski front, nebo beše crno a mi pokrivasmo uši da ne ogluvimo od njihovog brujanja ♦ var. vuvait, vuvăt [Por.] ♦ rum. vuială

vuvă (mn. vuve) [akc. vuvă] (i. ž.) — zvrk, vuvalica; brujalica ∎ vuvă ĭe žukariĭa kopilarĭaskă, fakută đintr-o ruată đi ļemn ku găurĭ, pin kare ĭe trasă ața, șî kînd strînź șî slubuoḑ ața-ĭa, roćița sa-nvîrćașće șî vuvîĭe — zvrk je dečja igračka, napravljena od drvenog točkića kroz koji je provučen konac, pa kad taj konac stežeš i opuštaš, točkić se okreće i bruji ♦ var. vuvăĭtuare [Por.]

vuvîi (ĭuo vuvîĭ, ĭel vuvîĭe) [akc. vuvîi](gl.) — (onom.) brujati, hujati; ječati ∎ vuvîĭe kamiuańiļi kînd trĭek pi drum, vuvîĭe aroplańiļi pi śĭerĭ, vuvîĭe vîntu kînd baće pin ļamńe— bruje kamioni kad prolaze putem, bruje avioni kad lete nebom, huji vetar kad duva kroz drveće ∎ vuvîĭe vaļa — ječi dolina [Por.] ♦ rum. vuvui