VORBAR - REČNIK
(separat)

źam (mn. źamurĭ) [akc. źam] (i. m.) — (tehn,) ram, okvir a. prozorski ram ∎ źamu đi la ferĭasta ĭe fakut đi blanuță îngușće đi ļiemn, ĭnkeĭaće în patru kuolțurĭ, șă au un žgĭab skobit în kare sa puńe uokna lu stîklă — prozorski ram napravljen je od uzanih drvenih daščica, spojene na četiri ćoška, koje imaju jedan udubljeni žljeb u koji se umeće stakleno okno ∎ źamu ferĭeșći ĭe prins đi darak ku țîțîńe, đi sî puată sî sa đeșkiđa șî în kiđă — prozorski ram spojen je sa okvirom prozora pomoću šarki, da može da se otvara i zatvara b. (ret.) ram za slike ∎ tuaće sļikurĭ batrîńe, kare mĭ-a ramas đi la tata, ļ-am pus într-un źam, șî ļ-am atîrnat în parĭaće — sve stare slike, koje su mi ostale od oca, stavio sam u ram, i okači na zid ♦ var. źiam [Por.] ♦ dij. var. ğam [Kmp.] ♦ rum. geam ♦ etim. < tur. cam

źamîn (źamînă) (mn. źamîń, źamîńe) [akc. źamîn] (prid.) — bliznak, istorodan ∎ are doĭ fraț đi źamîn — ima dva brata bliznaka ∎ șî vaka șî uaĭa puaće să fĭaće źamîń — i krava i ovca mogu da donesu bliznake [Por.] ♦ rum. geamăn ♦ etim. < lat. geminus

źamînă1(mn. źamîńe) [akc. źamînă] (i. ž.) — bliznakinja ∎ s-a naskut, a kîpatat źamîńe — porodila se, dobila bliznakinje ∎ are doă fĭaće đi źamînă — ima dve ćerke bliznakinje ∎ atîta samîna, ka kînd sînt đi źamînă — toliko liče, kao da su bliznakinje [Por.] ♦ rum. geamănă

źamînă2 (mn. źamîńe) [akc. źamînă] (i. ž.) — raklja, račva ∎ kînd taĭ o krĭangă, șî la vîr iĭ laș doă krenguță kare ļi skurț, poț să spuń kă aĭ fakut źamînă — kad isečeš granu i na vrhu joj ostaviš dve grane koje skratiš, možeš da kažeš da si napravio raklju ∎ fiĭe śe śe ĭe lunguĭat da la vîr krapat în doă șî larźit, puaće sa kĭema źamînă — što god je duguljasto a na vrhu raspolućeno i rašireno, može se zvati raklja [Por.] ♦ rum. geamănă ♦ etim. < lat. geminus

źamînă3 (mn. źamîń) [akc. źamînă] (i. ž.) — klečka, roga ∎ źamînă ĭe o krĭangă źemnarată, kare sa puńe la vită la gît, să nu puată să trĭakă pin gardurĭ — klečka je račvasta grana koja se meće stoci oko vrata, da ne može da prođe kroz ograde [Por.]

źană (mn. źeńe) [akc. źană] (i. ž.) — (anat.) trepavica ∎ kopilo-sta are źeńe lunź, ka fata — ovo dete ima duge trepavice, kao devojčica [Por.] ♦ rum. geană ♦ etim. < lat. genna (= gena)

źeĭśt (mn. źeĭśće) [akc. źeĭśt] (i. s.) — (anat.) prst, deo šake ∎ uomu are śinś źeĭśće la o mînă — čovek ima pet prstiju na jednoj ruci ∎ fi mĭarńik, să nu-ț frîng źeĭśćiļi — budi miran, da ti ne polomim prste ∎ tuot źeĭśtu la mînă are numiļi luĭ — svaki prst na ruci ima svoje ime [Por.] ♦ rum. deget ♦ etim. < lat. digitus

źeĭśtol mare (sint.) — (anat.) palac ∎ źeĭśtol mare ĭe źeĭśt disparțît đ-alalće źeĭśe la mînă or la piśuor — palac je prst odvojen od ostalih prstiju na ruci ili nozi [Por.]

źeĭśtol mik (sint.) — (anat.) malić ∎ źeĭśtol mik ĭe al măĭ mik źeĭśt la mîna uomuluĭ or la piśuor — malić je najmanji prst na ljudskoj ruci ili nozi [Por.]

źemanar (mn. źemanarĭ) [akc. źemanar] (i. m.) — blizanac ∎ ĭel ku fraći-su sînt źemanarĭ — on i brat su blizanci ∎ (mag.) ĭeĭ a katat aĭ duoĭ buoi źemanarĭ, să are o brazdă prîngă sat, să-ĭ pazaskă dă boală — tražili su dva vola bliznaka, da izoru brazdu oko sela, da ih sačuva od bolesti [Bran.] ♦ rum. gemănar

źeme (ĭuo źem, ĭel źiame) [akc. źeme] (gl.) — (o zvuku) ječati, odzvanjati; stenjati ∎ în tuata đimińața în varsat đi zuorĭ, źiame vaļa đi kîntatu kokoșîlor — svakog jutra u svanuće ječi dolina od kukurikanja petlova ∎ źame padurĭa șî vaļa, da đin žuaviń źeme numa vaka kînd fată — ječi šuma i dolina, a od životinja stenje samo krava kad se teli [Por.] ♦ rum. geme ♦ etim. < lat. gemere

źemît (mn. źemiće) [akc. źemît] (i. s.) — (o zvuku) hujanje, jeka; stenjanje ∎ źemît s-auđe đi la munće, kînd vižuļiĭa baće pin ļamńe — hujanje se čuje sa planine kad oluja duva kroz drveće ∎ źemît s-auđe đin ștală kînd vaka sa opinćiașće pănă fată — stenjanje se čuje iz štale kad se krava napreže dok se teli [Por.] ♦ rum. gemăt ♦ etim. < lat. gemitus

źenunkĭe (mn. źenunkĭ) [akc. źenunkĭe] (i. m.) — (anat.) koleno ∎ źenunkĭu ĭe o parće đin piśuoru lu uom, or alu žuavină — koleno je deo noge čoveka, ili životinje ∎ źenunkiļi ĭe înkeĭatură în kare sa înkonvĭaĭe piśuoru pănă uomu pașîașće — koleno je zglob u kome se savija noga dok čovek hoda ∎ în frunća źenunki ĭe skofîrțîĭa kare nu dă la piśuor să sa-nkovĭaĭe înainće — u čeonom delu kolena je čašica koja ne dozvoljava nozi da se savija unapred ♦ var. źanunkĭe [Por.] ♦ rum. genunchi ♦ etim. < lat. genuculum (= geniculum)

źer (mn. źerurĭ) (i. s.) — mraz ∎ afară ĭe atîta źer đi tare, đi pokńașće ļemnu-n padure — napolju je tako jak mraz da puca drvo u šumi ∎ kînd ĭe ĭarna źer tare, źaźiră tuot — kad je zimi jak mraz, sve se smrzava [Por.] ♦ rum. ger ♦ etim. < lat. gelu

źeźețăl (mn. źeźețîaļe) [akc. źeźețăl] (i. s.) — (demin.) (anat.) prstić, mali prst ∎ kopilu a fîrîmat źeźețălu, ama nuĭe ńimik rău — dete je povredilo prstić, ali nije ništa strašno ♦ var. źiźețăl, źeźețîăl [Por.] ♦ rum. degeţel

źeźera (ĭuo źaźir, ĭel źaźiră) [akc. źeźera] (gl. p. ref.) — smrzvati se ∎ ĭarna źaźiră uomu đi frig — zimi se čovek smrzava od hladnoće ∎ a źiźerat tuot pănă n-ažuns la koļibă — sav se smrznuo dok nije stigao kući [Por.] ♦ rum. degera ♦ etim. < lat. degelare

źeźetar (mn. źeźetarĭ) [akc. źeźetar] (i. m.) — (tehn.) naprstak, krojačka navlaka za kažiprst ∎ tuot kroituorĭu avut źeźetar la źeĭśto-l mare kînd a kusut ku aku, sî sa pazîaskă să nu sa înpungă-n urĭekiļi akuluĭ — svaki krojač je imao naprstak na kažiprstu kada je šio iglom, da bi se čuvao da se ne ubode na ušice igle [Por.] ♦ rum. degetar

Źinarĭeț [akc. Źinarĭeț] (i. m.) — (top.) Žinarec, ogranak povijarca Kulma kaldžije u okolini Majdanpeka ∎ Źinarĭeț ĭe un krak kare țîńe đi la Prerast, unđe sa-npreună Șașka ku Vaļa prerastuluĭ, pănă la Bunarĭ pi Kulmeźiĭe — Žinarec je ogranak koji počinje kod Prerasta, i od ušća potoka Valja prerast u Šašku drži sve do Bunara na Kulma kaldžiji ∎ ńima đin aritu Źinarĭețuluĭ nu șćiĭe đi śe ĭel sa kĭamă așa — niko iz okoline Žinareca ne zna zašto se on tako zove [Buf.] ♦ etim. < ? < rum. jinar (exp. Durlić)

źinźiĭe (mn. źinźiĭ) [akc. źinźiĭe] (i. ž.) — (anat.) desni, meso oko zuba ∎ đințî sa klaćină, da źinźiĭi sînźarĭaḑă — zubi se klate, a desni krvare [Por.] ♦ rum. gingie ♦ etim. < lat. gingiva

źińirĭe (mn. źińirĭ) (i. m.) — (srod.) zet ∎ źińirĭe ĭe barbatu alu fată or alu suoră — zet je ćerkin ili sestrin muž [Por.] ♦ dij. var. ğińere [Kmp.] ♦ rum. ginere ♦ etim. < lat. gener, -eri

źińirĭe-n kasă (sint.) — (srod.) domazet ∎ źińirĭe-n kasă ĭe źińirĭe kare a pļekat đinkasa prințîlor ș-a trĭekut să traĭaskă în kasa muĭeri — zet u kući je zet koji je napustio roditeljsku kuću, i prešao da živi u ženinoj kući ∎ đi źińirĭe-n kasă s-a duśe baĭatu kare are mulț fraț, or kare ĭe sarak, da sa duśe-n kasă unđe parințî n-au fiśuorĭ numa fĭaće — za zeta u kući ide momak koji ima mnogo braće, ili je siromašan, a ide u kuću u kojoj roditelji nemaju sinove nego samo ćerke ∎ źińirĭe-n kasă ĭa prazńiku lu suokrî-su, da ku vrĭame, kapîtă șî poļikra dupa suokrî-su — zet u kući prima tastovu slavu, a vremenom i njegovo prezime ∎ (izr.) źińirĭe-n kasă, ka mîțu supt masă — zet u kući, (je) ko mačka pod stolom [Por.] ♦ rum. ginere în casă

Źoroșćița (mn. Źoroșćiță) [akc. Źoroșćița] (i. ž.) — (kal.) Đurđic, slava ∎ Źoroșćița ĭe prazńiku lu moșîĭa noastră dăn babaluk — Đurđiț ĭe slava našeg imanja od starina ∎ la prazńik tatî-mĭu îngă sa înśinpĭașće pră pomînt, kînd sa-nkină în kuot, dupa ușă — na slavi moj otac još uvek kleči na zemlji kada metaniše u uglu sobe, iza vrata [Mlava]

źuban (mn. źubańe) [akc. źuban] (i. s.) — žban, džban ∎ źubanuĭe vas đi ļiemn, fakut đin dauoź, în kare kure rakiu la kazan — žban je drveni sud od doga, u koji teče rakija na kazanu ♦ var. źiban (Tanda) [Por.] ♦ dij. sin. buriu (Debeli Lug) [GPek] ♦ etim. < srb. žban

źug (mn. źugurĭ) (i. s.) — jaram ∎ źugu sa faśe đin tutuk đi frasîn — jaram se izrađuje od jasenovog drveta ∎ źugu trîabe să șćiĭe să fakă tot stapînu kîășî, kî s-a ḑîs đimult: „kare nu șćiĭe ńiś źugu sî fakă, đi źaba traĭașće pi pomînt” — jaram treba da ume da napravi svaki domaćin, jer se nekada govorilo: „ko ne zna ni jaram da napravi, badava živi na zemlji” ∎ în źug sa înźugă vaśiļi șî buoĭi — u jaram se prežu krave i volovi ♦ var. žug [Por.] ♦ rum. jug ♦ etim. < lat. jugum

źugastru (mn. źugastri) [akc. źugastru] (i. m.) — (bot.) klen, vrsta javora (Acer campestre) ∎ źugastru ĭe ļemn ușuor, žîlau șî tare, șî đin ĭel s-a fakut źugurĭ, gavańe ș-așa, da a fuost bun șă đi fuok — klen je lako, žilavo i jako drvo, i od njega su se pravili jarmovi, pastirske kašike i slično, a bio je dobar i za vatru ♦ var. žugastru [Por.] ♦ rum. jugastru ♦ etim. < lat. *jugaster (< jugum „jug”)

źuka (ĭuo źuоk, ĭel źuаkă) [akc. źuka] (gl. p. ref.) — igrati, igrati se ∎ pănă sînt uoiļi în ḑîkatuare, pîkurari sa źuakă fara grižă — dok su ovce na plandištu, čobani se bezbrižno igraju ∎ baĭatu ku fata źuakă-n uară — momak i devojka igraju u kolu ♦ var. žuka [Por.] ♦ rum. juca

źukariĭe (mn. źukariĭ) [akc. źukariĭe] (i. ž.) — ① igračka ∎ avut kopilariĭe sarakă, fara ńiś o źukariĭe — imao je siromašno detinjstvo, bez ijedne igračke ∎ faśe la źukariĭ đi kopiĭ — izrađuje igračke za decu ② osoba kojom se manipuliše ∎ s-a mîńiĭat șî ĭ-a spus kă nu măĭ vrĭa să fiĭe źukariĭa în mîńiļi luĭ — naljutila se, i rekla mu je da više ne želi da bude igračka u njegovim rukama ♦ var. žukariĭa [Por.]

źukatuorĭ (mn. źukatuorĭ) [akc. źukatuorĭ] (i. m.) — igrač, učesnik u igri ∎ a fuost kopiĭ puțîń pi śuakă, đes ńiś đi puarkă n-a fuost źukatuorĭ đ-aźuns — bilo je malo dece na brdu, često ni za svinjicu nije bilo dovoljno igrača ∎ Đinkă țîganu a fuost tare źukatuorĭ la kărț — Đinka Ciganin bio je jak igrač na kartama ∎ nu lasă uara să-l trĭakă la visaļiĭe, kî ĭe bun źukatuorĭ, șî źuakă tare frumuos, mîndrĭață sî će uĭț la ĭel — ne da da mu kolo promakne na veselju, jer je dobar igrač i igra jako lepo, milina je da ga gledaš ♦ var. žukatuorĭ [Por.] ♦ rum. jucător

źungĭa (ĭuo źungîĭ, ĭel źungîĭe) (gl. p. ref.) — (fig.) zaklati, preklati, zatreti; slomiti; uništiti ∎ prinsăĭ Bugarĭu, fata mîn-sa, șă-l trăbui źungĭa frumuos, ama-ĭ miĭ nu-m đațără — uhvatih Bugarina, majčicu mu, i trebaše ga lepo zaklati, ali mi moji ne dadoše [Mlava] ♦ dij. var. žungĭa [Por.] ♦ rum. junghia ♦ etim. < lat. jugulare

źungĭat (źungĭată) (mn. źungĭaț, źungĭaće) [akc. źungĭat] (prid.) — (fig.) zaklan, satrt; uništen ∎ așa uom znobiu dămult ar trăbuĭa să fiĭe źungĭat — takav zlobnik je odavno trebalo da bude zaklan [Mlava] ♦ diĭ. var. žungĭat [Por.] ♦ rum. junghiat

źuńe (mn. źuń) [akc. źuńe] (i. m.) — mladić, momak ∎ źuńe ĭe baĭat ćinîr — „žunje” je mlado momče [Crn.] ∎ źuńi sa duk la visaļiĭe — mladići idu na veselje (Medveđica) [Hom.] ♦ rum. june ♦ etim. < lat. juvenis

źuńinkă (mn. źuńinś) [akc. źuńinkă] (i. ž.) — (zool.) junica ∎ źuńinkă ĭe vițao ćinîră, đi batrînă pănă pi la vro duoĭ ań — junica je mlado tele, starosti od jedno dve godine [Por.] ♦ rum. junincă

źuok (mn. źuokurĭ) [akc. źuok] (i. s.) —① igra; igranka; zabava ∎ ḑîua la pîkurarĭ trĭaśe ĭuta, dakă au fîrtaț đi źuok — pastirima dan brzo prođe, ako imaju društvo za igru ∎ pi fata mare n-o trĭek źuokurļi, kă trăbe sî gasaskă soț đi mîritat — odrasla devojka ne propušta igranke, jer treba da nađe muža za udaju ∎ pușka nuĭe đi źuok, kă puaće să pokńaskă sîngură — puška nije za igru, jer može da opali sama ∎ źuok kopilarĭesk — dečja igra ② kolo ∎ đi patru ĭe măĭ đes źuok kare sa źuakă pi la visaļiĭ — četvorka je najčešće kolo koje se igra na veseljima ∎ źuok đi bîtrĭńață — starinsko kolo ∎ źuok rumîńesk — vlaško kolo ③ (fig.) šala, sprdnja, spletka ∎ mînă źuok, faśe źuokurĭ ku veśińi — tera šegu, pravi šale na račun komšija ∎ nu sa batut źuok đi ńima, k-a fuost rușîńe — nije se ismevao nikog, jer je ružno ♦ var. žuok [Por.] ♦ etim. < Lat. iōcus

źura (ĭuo ma źuor, ĭel sa źuară) [akc. źura] (gl. p. ref.) — (rel.) zaklinjati, proklinjati, kleti ∎ nu ći źura pi strîmb, kă nu-ț aźută — nemoj se krivo kleti, jer ti neće pomoći ∎ uamińi kare nu krĭed în Dumńeḑîu, sa źuară în fiĭe śe, măĭ đes în Dumńeḑîu în kare nu krĭed — ljudi koji ne veruju u Boga, kunu se u bilo šta, najčešće u Boga u koga ne veruju ∎ s-a źurat k-o să-l prindă, kînd va fi — zakleo se da će ga uhvatiti kad-tad ♦ up. înžura [Por.] ♦ rum. jura ♦ etim. < lat. jurare

źuramînt (mn. źuramînće) [akc. źuramînt] (i. s.) — (rel.) zakletva ∎ a fakut źuramînt în bisărikă, la lumanare — zakleo se u crkvi, uz sveću ∎ (u izr.) źuramînt pi strîmb — krivokletstvo ♦ up. înžuramînt [Por.] ♦ rum. juramânt ♦ etim. < lat. juramentum