ŽDRELO (1.262 st.), ratarsko (48% agrarnog st.), ranije stočarsko, seosko naselje zbijenog tipa, na (200 m) ulazu u Gornjačku klisuru, u zapadnom podnožju Vukana (825 m), 14 km JI od Petrovca. Površina atara iznosi 2.882 ha. U ataru, 9 km od Petrovca, pored puta ka Žagubici, nalazi se neuređen geotermalni izvor (36° S, izdašnost 16 m3/sek.), čija voda leči reumu i kožna oboljenja. Geografski naziv potiče od položaja na ulazu (ždrelo) u klisuru. Preteču današnjeg sela predstavlja srednjovekovni gradić Ždrelo (krajem XVIII v. sedište bugarske vlastele Drmana i Kudelina), koji se pominje u ugarskim poveljama 1392. kao castrum Izzdril u doba kneza Lazara i tokom turske okupacije. Njegovi ostaci nalaze se JI od današnjeg sela, a u blizini su i ruševine manastira Blagoveštenja (XIV v.) i crkve Mitropolije (XIV v.), koje su proglašene spomenicima kulture od velikog značaja. God. 1820. broji 62 kuće (1846. - 119 kuća i 721 žitelj, 1928. - 350 kuća i 1.700 žitelja itd.). St. je vlaško (slavi Sv. Nikolu, Đurđic, Veliku Gospojinu, Petkovicu, Sv. Aranđela, Sv. Alimpija, Miholjdan i dr.; zavetina Trojice), starosedelačko i doseljeno sa Kosova, iz Rakitova u Mađarskoj, Timočke krajine, Grabovca u Resavi, Šumadije i Raške. Indeks demografskog starenja (is) kreće se u rasponu od 0,7 (1961) do 1,1 (1991). Manastir Reškovica (pominje se 1583, a po predanju, zadužbina je kneza Lazara) se na starim temeljima (SI od sela) intenzivnije obnavlja od 1994, a crkva Sv. Petke (u samom selu) je u izgradnji od 1998. god. Elekgričnu energiju dobija 1961, asfaltni put 1982, telefonske veze 1984, a vodovod 1989. god. Ima četvororazrednu OŠ (počela sa radom krajem XIX v.), dom kulture, KUD "Đura Jakšić", zdravstvenu ambulantu, kamenolom krečnjaka (dolomit) JZ od sela (počeo sa radom 1956, a veću proizvodnju ima od 1974) i dr. Od 1939. do kraja II svetskog rata radio je rudnik lignita "Ždrelo".
• Izvor/Source: Geografska enciklopedija naselja Srbije / pod rukovodstvom Srboljuba Đ. Stamenkovića
Beograd : Geografski fakultet Univerziteta : Agena : Stručna knjiga, 2001, e.j. Ždrelo
|
