GAMZIGRAD (961 st.)a ratarsko-stočarsko (36,6% agrarnog st.) seosko naselje razbijenog tipa, na (160- 190 m) desnoj obali Crnog Timoka (84 km), leve sastavnice Timoka, 9 km zapadno od Zaječara. Površina atara iznosi 2.252 ha. Objedinjuje všpe "rejona" (Petronj, Baba jona, Selo, Selište. Kravarnik i dr.) i 2 km udaljenu Gamztradsku 6anju, poznatu još u XIX v., sa izvorima lekovite vode (leči reumatična, nervna, želudačna i druga oboljenja), hotelom "Kasgrum" (izgrađen 1962), bazenima, vodovodom i dr. Od starina, u blizini sela, značajem se ističu ostaci (podni mozaici, tragovi bazena, fresaka, dvorane sa mermernom oplatom i dr.) kasnoantičkog grada (kraj III i početak IV v.) Gamzigrada (proglašen kulturnim dobrom). Od manjeg privrednog naselja razvio se u monumentalno utvrđenje (okruženo odbrambenim sistemom sa 20 kula) nepravilne četvoroutaone osnove, koje je pored carske rezidencije (imperator Galerije, 292-311. god.) postalo i važan strateški i administrativni centar. Najznačajnija faza u razvoju grada je izgradnja drugog utvrđenja, kada se podižu reprezentativni objekti, čije podove ukrašavaju mozaici izuzetnih likovnih vrednosti, a zidove i stubove kamena plastika doneta iz Male Azije. Južno od sela nalazi se put koji je gradila Ruska vojska za vreme I srpskog ustanka. God. 1924. broji 240 domova i 1.230 žitelja. St. je pravoslavno (slavi Veliku i Malu Gospojinu, Petkovicu, Sv. Alimpija, Sv. Aranđela, Sv. Nikolu i dr.; seoska slava Biljani petak), srpsko i vlaško (1,9%). Indeks demografskog starenja (is) kreće se u rasponu od 0,8 (1961) do 1,5 (1991). kolektivno (seoski vodovod - 39.7% domaćinstava) i individualno (kopani bunari i lokalni vodovodi). Ima četvorogodišnju OŠ (spada u red starijih u ovom kraju). Centar za odmor i rehabilitaciju "Gamzigradska banja", dom kulture, spomenik borcima palim u 11 svetskom ratu, dve MK (Gamzigrad i Gamzigradska banja), zdravstvenu ambulantu, zemljoradničku zadrugu sa otkupnom stanicom mleka i dr. Dugu tradiciju održavanja ima Đurđevdanski uranak, koji se poslednjih god. održava u Gamzigradskoj banji.
• Izvor/Source: Geografska enciklopedija naselja Srbije / pod rukovodstvom Srboljuba Đ. Stamenkovića
Beograd : Geografski fakultet Univerziteta : Agena : Stručna knjiga, 2001, e.j. Gamzigrad
|
