MAJDANPEK (11.760 st.), gradsko industrijsko središte i centar istoimene opštine (932 knr, 14 naselja i 27.326 st.), na (360-440 m) obalama Malog Peka, u podnožju Starice (796 m) i Praurija (570 m), 190 km JI od Beograda. Geografske koordinate su 44º25’18” s.g.š. i 21º56’33” i.g.d. Površina urbane teritorije, po aktuelnom GUP-u iz 1986, iznosi 1.000 ha (građevinski rejon 320 ha), a katastarska 17.811 ha. Za potrebe rudnika koristi se 3.400 ha. Naziv potiče od starosrpskog naziva za bakar - med, arapske reči madan - rudnik, ruda, i hidronima Pek (grčka reč pekos - ovčije runo). Urbanom kompozicijom povezuje dve glavne fizionomske celine, Donji i Gornji Majdanpek (Vidikovac). Odlikuje se znatnom urbanističkom uređenošću i komunalnom opremljenošću (prva škola otvorena je 1851, pošta 1852, bolnica 1853, savremena elektrifikacija izvršena je 1952, urbani vodovod dobija 1954, automatske telefonske veze 1970. i sl.). Severno (3,5 km) od grada smeštena je Rajkova pećina (2.304 m), koja je uređena za posete, kod čijeg ulaza se nalazi metalna skulptura "Mladi istraživač u prostoru" (1977), rad Branka Ćorića. St. je srpsko (gradska slava Petrovdan), doseljeno iz različitih krajeva Srbije, Crne Gore i okolnih naselja. Indeks (is) demografskog starenja 1961. i 1991. iznosi 0,2.Postoje ostaci (zidine) srpske crkve iz XVIIII v. porušene 1853, a sadašnjp pravoslavni hram Sv. alostola Petra i Pavla podignut je 1856. god. Nastao je na mestu sa tragovima starije naseljenosti i rudarenja (rimski bunar, tragovi rimskog rudarenja - bakar eksploatisan od 30-ih god. pre nove ere). Nakon toga rudnik radi sa prekidima. Ponovo je aktivan od sredine XIV v., kada ga obnavljaju Nemanjići. U to vreme kao rudari angažovani su Sasi, za koje se vezuje geografsko ime Šaškog potoka. Pod nazivom Medani Pek pominje se 1560. god. Posle prekida rudnik je aktivan i u periodu 1718-1738. god. Današnje naselje formirano je na mestu starog rudarskog 1847. god. Nakon obnavljanja rudnika prisutno je opsežno doseljavanje st. u periodu 1849-1857. god. Tada su, pored banatskih Vlaha, najbrojniji doseljenici bili Nemci iz Austrije i Česi. U to vreme zastupljenošću se ističu Česi, koji su živeli u posebnom delu naselja - Pemska mala. Status okružne varoši dobija 1853. (1893. - 177 žitelja). Od početka 60-ih god. XX v. postepeno prerasta u značajan industrijski centar Srbije sa obimnom proizvodnjom rude (1999. - 4.315420 t, od toga 4.299590 t bakra i 15.650 t polimetala). Nosiocn dinamičnog privrednog razvoja su mnogobrojna preduzeća, od kojih poseban značaj imaju, Rudarsko-topionnčarski basen „Bor”, u čijem sastavu su rudnik bakra, „Zlatara Majdanpek”, DD „Ineks bakar”, „Miroč-bilje” i dr., hotel „Rudarska kasina” (120 ležajeva) i dr. Ima dve osmogodišnje OŠ („Velimir Markićević” i „12. septembar”), Školu za osnovno muzičko obrazovanje „Ranko Krivić”, dve SŠ (gimnazija i tehnička škola), zdravstveni centar (osnovan 1961), muzej, dom omladine, kulturno-obrazovni centar sa bibliotekom i bioskopom, Radio-televiziju „Majdanpek”, sportski centar, staru topionicu gvožđa iz 1849. (kulturno dobro od 1983), spomenik borcima palim u ratovima 1912-1918, spomen-fontanu (u centru grada) na mestu gde su Nemci obesili 12 boraca Majdanpečkog partizanskog odreda i spomen-ploču posvećenu istom događaju, spomenik na Ujevcu, koji obeležava mesto gde je 1941. formiran Majdanpečki partizanski odred, spomenik borcima NOR-a i žrtvama fašističkog terora sa područja opštine Majdanpek izginulim i streljanim u periodu 1941-1945, Javno komunalno preduzeće „Komunalac”, pijacu (pazarni dan - subota) i dr. Među gradskim proslavama poseban značaj imaju proslave Dana rudara (6. avgust) i Dana opštine.
• Izvor/Source: Geografska enciklopedija naselja Srbije / pod rukovodstvom Srboljuba Đ. Stamenkovića
Beograd : Geografski fakultet Univerziteta : Agena : Stručna knjiga, 2001, e.j. Majdanpek
|
